Obszar retencyjny tworzony jest w postaci systemu kanałów i wałów (1), na których zasadzone jest zadrzewienie pasowe (2).

11 Agroforestry

INNOVATION

Przygotowano w ramach projektu AGFORWARD finansowanego przez Unię Europejską

w ramach 7 Programu Ramowego Wspólnoty Europejskiej w zakresie badań, rozwoju

technologicznego i demonstracji, na mocy grantu nr 613520

Drzewa a przywrócenie śródlądowych obszarów retencyjnych na terenach zalewowych Spreewald

Zachowanie korzyści płynących

z historycznego wykorzystania gruntów

www.agforward.eu

Fragment mozaikowego systemu rolno-leśnego w małej skali zachowanego w Filow w Spreewald, Rezerwat Biosfery. Ref: Tsonkova 2015

Gdzie i jak sadzić drzewa

Drzewa należy zasadzić na terenie wykazującym największą szybkość degradacji.

Obszar retencyjny należy utworzyć poprzez wykopanie systemu kanałów

o szerokości od 1,5 m do 2 m. Nadmiar wykopanej ziemi powinien zostać wykorzy-

stany do podniesienia poziomu terenu o 30 cm. Na takim wale należy zasadzić za-

drzewienie pasowe, tak aby zacieniało drogę wodną i w ten sposób ograniczało

wzrost roślinności wodnej. Projekt takiego systemu widoczny jest poniżej.

Głównym gatunkiem sadzonym w zadrzewieniu powinna być olcha czarna (Alnus

glutinosa). Jeżyna (Rubus spp.) to z kolei główny gatunek krzewu występującego na

tego typu obszarach. Zarówno nowe nasadzenia, jak i naturalne rozsiewanie mogą

służyć jej odnowieniu. Do nowych nasadzeń należy wykorzystać materiał miejsco-

wy, postępując zgodnie z przepisami dotyczącymi obszarów chronionych. Połącze-

nie długowiecznych i szyb-

korosnących gatunków

drzew i krzewów jest naj-

lepszym rozwiązaniem.

Nowo posadzone drzewa

powinny zostać ogrodzone

na okres pierwszych pięciu

lat, w celu ochrony zarów-

no przed zwierzętami go-

spodarskimi jak i dziką

zwierzyną.

Dlaczego warto przywracać obszary retencyjne?

W przeszłości, w Niemczech, nisko położone tere-

ny narażone na powodzie wykorzystywane były

w rolnictwie poprzez tworzenie niewielkich syste-

mów kanałów wodnych ułatwiających osuszanie.

Nadmiar osadu przynoszonego przez wodę wyko-

rzystywany był do podniesienia terenu. Sadzenie

drzew na wałach ziemnych wykształciło niewielki

system rolno-leśny, obfitujący w różnorodność

biologiczną.

W ciągu ostatnich 30 lat, te dawne systemy ro-

wów melioracyjnych uległy degradacji, skutkują-

cej nawrotem powodzi i wodą stojącą na tere-

nach zalewowych. Woda stojąca, w przeciwień-

stwie do powodziowej, jest alkaliczna i uboga

w tlen, co wpłynęło niekorzystnie na wzrost i roz-

wój olchy (Alnus glutinosa), głównego gatunku

drzew rosnących na tym terenie. W konsekwencji,

wzrost i regeneracja drzew zostały zahamowane. Zaniedbany system kanałów w Filow. Ref: Mirck 2016

Kanał wodny w Spreewald. Ref: Tsonkova 2015

Korzyści

Sadzenie drzew na wałach zwiększa ich

szansę na przeżycie.

Utworzenie systemu retencyjnego przy-

spiesza drenaż terenów zalewowych po

powodzi i zmniejsza ryzyko zastoju wody.

Pastwisko w obrębie takiego systemu

retencyjnego może być spasane przez

bydło bądź koszone.

Naturalna funkcja ochronna oraz war-

tość kulturowa i historyczna krajobrazu

wzrośnie wraz z ponownym pojawieniem

się dawnych rozwiązań nadających ob-

szarom unikatowy charakter.

Penka TSONKOVA, Jaconette MIRCK

penka.tsonkova@b-tu.de, jmirk@gmail.com

Brandenburg University of Technology Cottbus-Senftenberg www.agforward.eu

Listopad 2017

Korzyści, jakie niesie system retencyjny

Na obszarze chronionym, czerpanie zysku z pozyskiwania drzew nie jest prioryte-

tem. Główne korzyści wynikające z wprowadzenia systemu związane są funkcjami

ekologicznymi, takimi jak ochrona siedlisk i wzrost bioróżnorodności.

Połączenie otwartego krajobrazu z zadrzewieniami pasowymi i kanałami wodnymi

tworzy unikatowe środowisko zapewniające różnorodność warunków mikroklima-

tycznych, a to z kolei pozwala zachować wysoką bioróżnorodność gatunków wystę-

pujących na tym terenie. Zgodnie z programem monitoringu środowiska prowa-

dzonym w Spreewald, gatunki z czerwonej listy (IUCN Red List) obecne na terenie

leśnym w pobliżu ośrodka badań to między innymi: mech z rodziny rokietowatych

(Hypnum lindbergii), tojeść bukietowa (Lysimachia thyrsiflora), jaskier wielki

(Ranunculus lingua) czy zachylnik błotny (Thelypteris palustris). Gatunki z czerwo-

nej listy występujące na obszarze trawiastym to jaskier różnolistny (Ranunculus

auricomus agg.), gwiazdnica (Stellaria palustris) i fiołek mokradłowy (Viola persici-

folia) (Luthardt i in. 2016).

Utrzymanie wartości kulturowej krajobrazu wpływa korzystnie także na turystykę.

Region Spreewald to obszar turystyczny odwiedzany przez ponad 2 mln turystów

w okresie od maja do września każdego roku (Grossmann 2011).

Różnorodność siedliskowa w Spreewald. Ref: Mirck 2016

Choroby i szkodniki

Wzrost podatności olchy czarnej (Alnus glutinosa) na patogen zgnilizny korzeni

(Phytophthora alni) sprawił, że pogorszył się stan zasadzonych zadrzewień (Riek

i Strohbach 2004). Podatność ta wzrasta szczególnie latem w okresie powo-

dzi. Ponadto, od 2006 roku, jesion europejski (Fraxinus excelsior) w Spree-

wald również padł ofiarą choroby grzybowej Hymenoscyphus fraxineus.

Sadzenie zadrzewień na wałach ma pomóc ograniczyć występowanie tych

patogenów dzięki temu, że drzewa będą rzadziej zalewane (Alsop 2014).

Tłumaczenie wykonano w ramach projektu AFINET (program Horyzont 2020, kontrakt 613520).

Tłum

aczen

ie i ad

ap

tacja

: Ro

bert B

orek, M

ałg

orza

ta W

ydra

, An

na

Jędrejek

STYC

ZEŃ 2

01

9

Więcej informacji Alsop J (2014). Woodland and tree management in the wake of Ash Dieback (Hymenoscy-phus

fraxineus): Experience from Continental Europe. Report for the Winston Churchill Memorial Trust, p. 70.

Grossmann M (2011). Impacts of boating trip limitations on recreational value of the Spreewald wetland: a pooled revealed/contingent behavior application of the travel cost method. Journal of Environmental Planning and Management 54: 211–226.

Luthardt et al. (2016). Lebensräumeim Wandel. Umfassender Forschungsberichtzuallen Beo-bachtungsflächen der ökosystemaren Umweltbeobachtungim Zeitraum 1999-2014. HNE Eberswalde. Unveröffentlichter Forschungsbericht.

Riek W, Strohbach B (2004). Einfluss der Forstwirtschaft auf Böden und Wasserhaushaltim Spreewald. Beitr. Forstwirtsch. u. Landsch.ökol. 38(1): 19–23.