Κεφ. 11 Επαναστατικά κινήματα και λαϊκές εξεγέρσεις

Ακόμα τούτη την άνοιξηραγιάδες, ραγιάδες*,τούτο το καλοκαίρι,Μοριά και Ρούμελη.Όσο να ρθει ο Μόσκοβος*ραγιάδες, ραγιάδεςνα φέρει το σεφέρι*Μοριά και Ρούμελη…

Δημοτικό τραγούδι

*ραγιάδες: υπόδουλοι*Μόσκοβος: Ρώσος*σεφέρι: στρατεύματα

Διαβάστε το διπλανό δημοτικό τραγούδι:

Ποια προσδοκία των υπόδουλων Ελλήνων φαίνεται στους στίχους του;

Η Αθηνά της Άρκτου, το πλοίο του Λάμπρου Κατσώνη, Έλληνα αξιωματικού που υπηρετούσε στο Ρωσικό στόλο και πρωταγωνίστησε σε ένα από τα πιο σημαντικά επαναστατικά κινήματα της περιόδου πριν την επανάσταση του 1821.

Ίσως, τέλος πάντων, προσμένετε να μας δώσει την ελευθερίαν κανένας από τους αλλογενείς δυνάστας; Ω Θεέ μου! Έως πότε, οι Έλληνες, να πλανώμεθα τόσον αστοχάστως; Διατί να μην στρέψωμεν και μίαν φοράν τους οφθαλμούς μας εις τα απελθόντα, δια να καταλάβωμεν ευκολώτερα και τα μέλλοντα; Ποίος αγνοεί, ότι ο κύριος στοχασμός των αλλογενών δυνάστων είναι εις το να προσπαθήσουν να κάμουν το ίδιόν των όφελος με την ζημίαν των άλλων;

Και ποίος στοχαστικός άνθρωπος ημπορεί να πιστεύσει, ότι όποιος από τους αλλογενείς δυνάστας ήθελε κατατροπώσει τον Ωθωμανόν, ήθελε μας αφήσει ελευθέρους; Ω, απάτη επιζήμιος! Μην είσθε, αδελφοί μου, τόσον ευκολόπιστοι. Αναγνώσετε την ιστορίαν και μάθατε...

[πηγή: Ανωνύμου του Έλληνος, Ελληνική Νομαρχία ήτοι Λόγος περί Ελευθερίας]

Το όραμα της ελευθερίας των Ελλήνων συνδέθηκε, σ΄ όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, με την αντιτουρκική πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάμεων.

Ως και το τέλος του 18ου αι. οι Έλληνες περίμεναν ότι η απαλλαγή τους από την οθωμανική εξουσία θα έρθει από τα χριστιανικά κράτη, της Δυτικής αρχικά και της Ανατολικής Ευρώπης (Ρωσία) αργότερα.

Έτσι σ΄ όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας οι αντιπαραθέσεις των ευρωπαϊκών δυνάμεων με την οθωμανική αυτοκρατορία, που συχνά κατέληγαν σε πολεμικές αναμετρήσεις, τροφοδότησαν τις ελπίδες των υπόδουλων Ελλήνων και πολλές φορές τους έσπρωξαν σε επαναστατικά κινήματα και εξεγέρσεις.

Διαβάστε το απόσπασμα από την Ελληνική Νομαρχία:

Τι προτρέπει ο ανώνυμος συγγραφέας να κάνουν οι Έλληνες;

Α. Ελπίδες για μια «σταυροφορία» της δυτικής χριστιανοσύνης εναντίον των Οθωμανών.

Σε όλο το 16ο και ως τα μέσα του 17ου αιώνα οι υπόδουλοι Έλληνες στηρίζουν τις ελπίδες τους για απελευθέρωση στο όραμα μιας σταυροφορίας των ευρωπαϊκών χριστιανικών δυνάμεων κατά της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Οι ελπίδες αυτές πολλές φορές τροφοδοτούνται και ενισχύονται από τις ίδιες τις δυτικές δυνάμεις, που χρησιμοποιούν τον πόθο των υπόδουλων για λευτεριά, ώστε να δημιουργήσουν αναταραχή στο εσωτερικό της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Έτσι, ιδιαίτερα όταν βρίσκονται σε πόλεμο με τους Οθωμανούς, συχνά τους εξωθούν σε εξεγέρσεις και επαναστατικά κινήματα.

Τις προσδοκίες των Ελλήνων έθρεψαν, οι τέσσερις πόλεμοι Βενετών και Τούρκων, που έγιναν άλλωστε στον ελληνικό χώρο, και κυρίως η μεγάλη νίκη του ενωμένου χριστιανικού στόλου (Γερμανία, Ισπανία, Αυστρία, Βενετία και ιταλικά κρατίδια) κατά των οθωμανικών ναυτικών δυνάμεων στη Ναύπακτο (1571).

Ο Δόγης της Βενετίας Sebastiano Venier (1496 – 1578) με φόντο τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου Tintoretto (1518–1594) Βιέννη, Kunsthistrisches Museum.

Στη ναυμαχία της Ναυπάκτου η κατάρριψη του θρύλου για το αήττητο της οθωμανικής αυτοκρατορίας έδωσε θάρρος και γέννησε πολλές ελπίδες στους υπόδουλους Έλληνες.

Έτσι ως τις αρχές του 17ου αιώνα μια σειρά από εξεγέρσεις, οι περισσότερες υποκινούμενες από τις δυτικές δυνάμεις, ξεσπούν στον ελληνικό χώρο:

• Τα κινήματα στη Δυτική Ελλάδα και στην Ήπειρο κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 16ου αι.

• Οι εξεγέρσεις του μητροπολίτη Λάρισας Διονυσίου του Σκυλόσοφου σε Θεσσαλία και Ήπειρο (1600-1611).

• Οι κινήσεις των Μανιατών σε συνεργασία με το Γάλλο δούκα του Νεβέρ στις αρχές του 17ου αιώνα.

• Οι κινήσεις των Κυπρίων, σε συνεννόηση με Ιταλούς δούκες, κατά τα τέλη του 16ου και τις αρχές του 17ου αιώνα.

Ο Διονύσιος ο Φιλόσοφος ή Σκυλόσοφος (1560-1611)

Β. Η ελπίδες μετατοπίζονται στα ανατολικά προς την ομόδοξη Ρωσία.

Η επαναστατική δραστηριότητα που είδαμε στηριζόταν σε επαναστατικά σχέδια τα οποία ματαιώνονταν συχνά πριν καν εκδηλωθούν, καθώς οι Ευρωπαίοι ανταποκρίνονταν ελάχιστα ή καθόλου στις υποσχέσεις τους για στρατιωτική βοήθεια.

Ωστόσο, οι Έλληνες δεν σταμάτησαν να ελπίζουν στη βοήθεια των ξένων. Μετά τις αλλεπάλληλες απογοητεύσεις από τις δυτικές δυνάμεις, έστρεψαν τα βλέμματά τους, από το β' μισό του 17ου αιώνα, προς την ομόδοξη Ρωσία, που εισβάλει και αυτή στον εμπορικό ανταγωνισμό της ανατολικής Μεσογείου και αμφισβητεί την οθωμανική κυριαρχία στο Αιγαίο.

Οι Ρώσοι είχαν ως στόχο τον έλεγχο της Μαύρης Θάλασσας ώστε να ταξιδεύουν ελεύθερα και να εμπορεύονται στη Μεσόγειο. Γι’ αυτό έκαναν αλλεπάλληλους πολέμους με τους Οθωμανούς.

Η Μεγάλη Αικατερίνη, αυτοκράτειρα της Ρωσίας (1729-1796)

Οι Ρώσοι για να πετύχουν τα σχέδιά τους, συχνά επιδίωκαν την εξέγερση των ορθόδοξων χριστιανικών πληθυσμών της Βαλκανικής Χερσονήσου και, ανάμεσά τους, των χριστιανικών πληθυσμών της Ρούμελης, της Πελοποννήσου και των νησιών του Αιγαίου.

Έτσι, κατά τη διάρκεια ενός ακόμα ρωσοτουρκικού πολέμου, εκδηλώθηκαν στην Πελοπόννησο τα Ορλωφικά το πιο γνωστό κίνημα της περιόδου. Πήρε το όνομά του από τους αδελφούς Ορλώφ που έφθασαν στην Πελοπόννησο το 1770, ως απεσταλμένοι της Μεγάλης Αικατερίνης αυτοκράτειρας της Ρωσίας, για να ξεσηκώσουν τους υπόδουλους Έλληνες.

Η εξέγερση απέτυχε. Οι εξεγερμένοι έγιναν θύματα τρομερών διώξεων και εκδίκησης από τα οθωμανικά στρατεύματα. Οι σφαγές που ακολούθησαν χαράχτηκαν βαθιά στη λαϊκή μνήμη και έκαναν τους υπόδουλους διστακτικούς σε επαναστατικά κηρύγματα για πολλές δεκαετίες.

Τα Ορλωφικά

Ο Γρηγόριος Ορλώφ (1734 -1783).

Κατά τη διάρκεια του Β΄ ρωσοτουρκικού πολέμου μικρός ελληνικός στόλος, που εξοπλίστηκε με τη βοήθεια της ελληνικής παροικίας της Τεργέστης, έδρασε στο Αιγαίο με αρχηγό τον Λάμπρο Κατσώνη που ήταν αξιωματικός του ρωσικού στρατού.

Ο Κατσώνης το 1788 νίκησε τον τουρκικό στόλο. Ωστόσο οι Ρώσοι τον εγκατέλειψαν στην τύχη του, όταν η ρωσική και η οθωμανική αυτοκρατορία συμφιλιώθηκαν.

Μετά από πολλές μάχες και ναυμαχίες στο Αιγαίο, ο Κατσώνης και όσοι σύντροφοί του επέζησαν, κατέφυγαν τα Επτάνησα.

Το κίνημα του Κατσώνη, παρόλο που εντάσσεται στα πλαίσια των προσδοκιών που γεννούσαν στους Έλληνες οι ρωσοτουρκικοί πόλεμοι, ήταν ταυτόχρονα και η πρώτη δειλή εμφάνιση της ελληνικής αστικής τάξης των εμπόρων και καραβοκυραίων στην οργάνωση μια ένοπλης εξέγερσης.

Το κίνημα του Λάμπρου Κατσώνη

Ο Λάμπρος Κατσώνης (1752-1804)

Γ. Στροφή προς τις φιλελεύθερες ιδέες της Γαλλικής επανάστασης. Τα κινήματα αποκτούν κοινωνικό χαρακτήρα.

Στα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου αιώνα, λόγω της διάδοσης των φιλελεύθερων ιδεών της Γαλλικής επανάστασης, οι ελπίδες των Ελλήνων για απελευθέρωση στράφηκαν προς τους Γάλλους και τον Ναπολέοντα.

Τα κινήματα που εμπνέονται από αυτές τις ιδέες δεν στρέφονται πια μόνο εναντίον των Τούρκων αλλά αποκτούν και κοινωνική διάσταση καθώς πολλές φορές έχουν απέναντί τους ντόπιους πρόκριτους και προεστούς.

Τέτοια επαναστατικά κινήματα στις αρχές του 19ου αιώνα ήταν:

Η αγροτική εξέγερση στη Θεσσαλία με πρωταγωνιστή τον Ευθύμιο Βλαχάβα.

Η λαϊκή εξέγερση εναντίον των προκρίτων στην Ύδρα, εξαιτίας ανεργίας (κρίση στην εμπορική ναυτιλία) και της έλλειψης τροφίμων.

Οι αγροτικές εξεγέρσεις στα Κύθηρα (1779 & 1812) όταν αγγλικός στρατός με αρκετό κόπο κατάφερε να καταστείλει τους οπλισμένους χωρικούς.