M-001-005 (7):M/001-005 13.6.2010 12:02 Page 1

M-001-005 (7):M/001-005 13.6.2010 12:02 Page 2

M-001-005 (7):M/001-005 13.6.2010 12:02 Page 3

Autorzy tekstówJoanna W. Niegodzisz, Krystyna Malik, Jerzy Kwiatek, Barbara Czechowska, Urszula Lewandowska, Maria Pietrusiewicz, Anna Witak, Witold Pietrusiewicz

Projekt ok∏adkiWojciech Jankowski

Zdj´cia na ok∏adce Dariusz Zaród

Zdj´cia Pawe∏ Fabijaƒski, Dariusz Zaród, Izabela i Tomasz Kaczyƒscy (FoTomasMedia.pl), Robert Dejtrowski oraz Janusz Bary∏a, Agnieszka i W∏odek Biliƒscy, Marek Borucki, Karol Budziƒski, Krzysztof Chojnacki, Ewa Chojnowska, Jan Ciesielski, Brunon Cynalewski, Konrad Kazimierz Czapliƒski, Tomasz Czerwiƒski, Bogdan Dàbrowski, Tomasz Gawa∏kiewicz, Tomasz Gmerek, Dariusz J´drzejewski, Barbara Kaniewska,Jaros∏aw Komorowski, Grzegorz Koperkiewicz, Jacek Lamparski, Boles∏aw Lemisiewicz,Janusz LeÊniak, Teofil Lijewski, Piotr MaluÊkiewicz, Grzegorz Micu∏a, Jerzy Niegodzisz,¸ukasz Nowicki, Ma∏gorzata Omilanowska, Krzysztof Palewicz, Roman Pawlak, Jacek Posmyk, Piotr Skurzyƒski, Jacek Stankiewicz, Jerzy Stemplewski, Robert Szewczyk,Zbigniew Szmidt, Anna Witak, Marek Zadumiƒski, Piotr Zaniewski, Lech Zielaskowski,Wies∏aw Zieliƒski i archiwum SiT

RedakcjaMaria Mozolewska, Ewa Sulejczak, Ewa Szymaƒska

Redaktor prowadzàcyAnna Witak

KorektaIrma Iwaszko, S∏awomira Gibka, Bo˝ena Zasieczna

Uk∏ad graficzny i redakcja techniczna ¸ukasz Nowicki

© by Sport i Turystyka – MUZA SA, Warszawa 2009, 2010

Wszelkie prawa zastrze˝one.

˚adna cz´Êç niniejszej publikacji nie mo˝e byç reprodukowana, przechowywana

jako êród∏o danych i przekazywana w jakiejkolwiek formie zapisu bez pisemnej zgody posiadacza praw.

ISBN 978-83-7495-728-1

Sport i Turystyka – MUZA SAWarszawa 2010

M-001-005 (7):M/001-005 13.6.2010 12:02 Page 4

Od Redakcji

„1000 miejsc w Polsce, które warto w ˝yciu zobaczyç” jest pracà zbiorowàzespo∏u osób, które od lat zajmujà si´ krajoznawstwem. To wspania∏yprzewodnik po najpi´kniejszych i najciekawszych miejscach w Polsce.Oprócz tych najcenniejszych i najbardziej znanych m.in. z list UNESCO,w ksià˝ce znalaz∏o si´ wiele innych pi´knych, a mniej znanych miejsc.Czytelnik znajdzie tu opisy nie tylko ciekawych zabytków, ale te˝ parkównarodowych, rezerwatów przyrody, interesujàcych imprez, obrz´dówfolklorystycznych, oÊrodków kultu religijnego oraz miejsc bitew wa˝nychw naszej historii. Ksià˝ka jest bogato ilustrowana, a has∏a u∏o˝one sà wed∏ug alfabetu. Wybór hase∏ jest oczywiÊcie subiektywny i zapewne nie znalaz∏o si´ tu wiele obiektów cennych dla historyków sztuki czy wa˝nych ze wzgl´du na ich rol´ historycznà. Mamy jednak nadziej´, ˝e Czytelnicy wybaczà namte niedoskona∏oÊci.

M-001-005 (7):M/001-005 13.6.2010 12:02 Page 5

PO ̧ O ̋ E NIE: woj. ma zo wiec kie, na pra wym brze gu Wi s∏y,

ok. 78 km na pd. wsch. od War sza wy

Jest to wa˝ ne miej sce dla wszyst kich mi ∏o Êni kówhi sto rii i tra dy cji ko Êciusz kow skiej. 10 paê dzier ni -ka 1794 r. w oko li cy wsi, ok. 4 km na wsch. odniej, mi´ dzy miej sco wo Êcia mi Pod zam cze, Oron nei Kr´ pa, ro ze gra ∏a si´ bi twa pod Macie jo wi ca mi,niestety przegrana. Woj ska mi in su rek cji do wo dzi∏ Ta-de usz Ko Êciusz ko, a car ski mi – gen. Iwan Fer sen.

W Ma cie jo wi cach i oko li cy jest wie le miejscupa mi´t nia jà cych Na czel ni ka. W kla sy cy stycz nymra tu szu sto jà cym na du ̋ ym ryn ku, obok kra mówtar go wych z po czàt ku XIX w., mie Êci si´ Mu zeumim. Ta de usza Ko Êciusz ki. W zbio rach otwar te gow 1988 r. mu zeum znaj du jà si´ m.in. pa miàt kiz po la bi t wy, re kon struk cje mun durów. Nie zwy klecen ny jest frag ment ∏ó˝ ka, na któ rym zo sta∏ z∏o ̋ o -ny ran ny w bi twie Ta de usz Ko Êciusz ko.

Przy dro dze ze wsi Oron ne do ¸u ków ki za cho -wa ny pieƒ drze wa wska zu je miej sce obo zu wojskpol skich i od po czyn ku Ko Êciusz ki przed bi t wà.We wsi Kr´ pa na to miast, w miej scu wzi´ cia donie wo li ci´˝ ko ran ne go Ko Êciusz ki, znaj du je si´ko piec usy pa ny czap ka mi w 1861 r. przez ma ni fe -stu jà cych ch∏o pów.

W Ma cie jo wi cach sà dwa po mni ki Na czel ni ka– je den, od s∏o ni´ ty w 1976 r., na ryn ku, dru giz 1984 r. przy szko le. Od wie lu lat w rocz ni c´ bi t wyw Ma cie jo wi cach od by wa jà si´ ró˝ ne uro czy sto Êcii im pre zy: jar mark ko sy nier ski, in sce ni za cja frag -men tów bi t wy, kon kur sy, raj dy, spo tka nia.

Ma cie jo wi ceWieÊ Ko Êciusz kow ska

PO ̧ O ̋ E NIE: woj. opol skie, 9 km na pn. wsch. od Klucz bor ka

W Ma cie jo wie, gdzie pra co wa∏ i sp´ dzi∏ ostat niela ta ˝y cia ksiàdz Jan Dzier ̋ oƒ, twór ca no wo cze s -ne go psz cze lar stwa, utwo rzo no w 1968 r. skan -sen psz cze lar ski. Usy tu owa ny obok dwor ku,w któ rym miesz ka∏ Jan Dzier ̋ oƒ, gro ma dzi ró˝ nero dza je bar ci i uli, w tym pi´k nie rzeê bio ne ule fi -gu ral ne. W Ma cie jo wie jest te˝ pa sie ka za ro do wa,

wa˝ ny oÊro dek dy dak tycz ny i ho dow la ny, na zy wa -ny „Mek kà pol skich psz cze la rzy”. Mo˝ na w nimuzy skaç in for ma cje i fa cho wà po moc do Êwiad -czo nych ho dow ców. Po cho dzà ce stam tàd mat kipsz cze le za pe∏ nia jà pa sie ki na te re nie ca ∏e go kra ju.OÊro dek sprze da je ule i wszyst ko, co jest nie -zb´d ne do pro wa dze nia ho dow li, a tak ̋ e naj wy˝ -szej ja ko Êci pro duk ty psz cze lar skie, jak ró˝ ne ro dza-je mio du, wosk psz cze li lub pro po lis (kit psz cze li).

Ma cie jówSkan sen psz cze lar ski

475

M-475-532 (7):M/475-532m 14.6.2010 14:32 Page 475

PO ̧ O ̋ E NIE: na po gra ni czu woj. ma ∏o pol skie go i pod kar pac kie go,

nad rz. Wi s∏o kà, 28 km na pd. wsch. od Gor lic, 30 km na pd.

od Ja s∏a

Utwo rzo ny w 1995 r. park w Be ski dzie Ni skim, w ma -sy wie Ma gu ry Wàt kow skiej, ob jà∏ ob szar 19 439 ha(pod chro nà Êci s∏à – 2407 ha).

Park ma kra jo braz ty po wy dla gór Êred nich i ni -skich. Naj wy˝ sze jest pa smo Ma gu ry Wàt kow skiejz Wàt ko wà (847 m), Ma gu rà (842 m), i Kor nu ta mi(830 m). Mo˝ na spo tkaç cie ka we zgru po wa niaska ∏ek, m.in. po mnik przy ro dy „Dia bli Ka mieƒ”i re zer wat geo lo gicz ny „Kor nu ty”.

Sza ta ro Êlin na ma cha rak ter pi´ tro wy i ce chyprzej Êcio we mi´ dzy Kar pa ta mi Wschod ni mi i Za -chod ni mi. W pi´ trze po gó rza (do 530 m n.p.m.)za cho wa ∏y si´ na tu ral ne ze spo ∏y le Êne: frag men tygrà du z prze wa gà brzo zy lub jo d∏y, ol szyn ka kar -pac ka i ol szyn ka ba gien na, wie lo ga tun ko we ∏´ gi.W wy spo wo wy st´ pu jà cym pi´ trze re gla dol ne go(pow. 530 m) prze wa ̋ a ˝y zna bu czy na kar pac ka,naj cen niej szy drze wo stan par ku. O war to Êci par -ku Êwiad czy du ̋ a licz ba ro Êlin rzad kich. 70 ga tun -ków ro Êlin na czy nio wych pod le ga ochro nie, a 12jest wpi sa nych na czer wo nà li st´ ro Êlin za gro ̋ o -nych wy gi ni´ ciem.

Ma gur ski Park Na ro do wyBu czy ny i ¸em ko wie

M-475-532 (7):M/475-532m 14.6.2010 14:32 Page 476

Park jest bo ga tà osto jà fau ny, któ ra tak ̋ e mace chy przej Êcio we mi´ dzy fau nà Kar pat Za chod -nich i Kar pat Wschod nich. ˚y je tam 21 ga tun kówssa ków du ̋ ych i Êred nich, w tym dra pie˝ ne, m.in.niedê wiedê bru nat ny, ryÊ, ˝bik, wilk, ale tak ̋ e je le -nie, sar ny, dzi ki i ∏o sie. Naj bar dziej za gro ̋ o ne sàry sie i ˝bi ki. Po nad to spo ty ka si´ ssa ki ma ∏e i 10ga tun ków nie to pe rzy. Spo Êród 137 ga tun ków pta -ków (w tym 117 l´ go wych) wie le jest rzad kich i za -gro ̋ o nych, jak np. orze∏ przed ni (1 pa ra). ˚y je tamwie le ga tun ków ryb, w tym ty po we dla po to kówgór skich: pstràg po to ko wy i g∏o wacz bia ∏o p∏e twy,oraz p∏a zów (np. sa la man dra pla mi sta i trasz ki)i ga dów (np. ˝mi ja zyg za ko wa ta).

Spo Êród owa dów na uwa g´ za s∏u gu jà ga tun kirzad kie i za gro ̋ o ne. Do oso bli wo Êci na le ̋ y skal -

niak pro zer pi na (ga tu nek po ∏u dnio wo eu ro pejski).Ok. 200 ga tun ków bez kr´ gow ców ob j´ to Êci s∏àochro nà.

Ob szar parku jest s∏a bo za lud nio ny. Do II woj -ny Êwia to wej licz nà gru p´ lud no Êci sta no wi li ¸em -ko wie, któ rych po woj nie prze sie dlo no. Po zo sta ∏ypo nich pi´k ne cer kwie – ozdo ba be skidz kie gokra jo bra zu. W nie któ rych wsiach za cho wa ∏y si´∏em kow skie do my, tzw. chy ̋ e, bu do wa ne z gru -bych ba li. W jed nej z cha ∏up w Ko lo nii Ol cho wiecdzia ∏a mu zeum kul tu ry ∏em kow skiej. Licz ne sàcmen ta rze z I woj ny Êwia to wej.

Przez park pro wa dzi osiem szla ków, w tymczer wo ny – frag ment G∏ów ne go Szla ku Be skidz -kie go (20,5 km); szlak kon ny (10 km). Atrak cyj nyjest „Szlak Ar chi tek tu ry Drew nia nej”, pre zen tu jà cypi´k ne cer kwie ∏em kow skie. Schro ni ska znaj du jàsi´ w Bart nem i na Ma gu rze Ma ∏a stow skiej.Magurski Park Narodowy w okolicach Nieznajowej

M-475-532 (7):M/475-532m 14.6.2010 14:32 Page 477

PO ̧ O ̋ E NIE: woj. po mor skie, nad rz. No ga t, 41 km na pn.wsch.

od Gniewa

Naj cen niej szym za byt kiem Mal bor ka, któ re go d. na-zwa Ma rien burg po cho dzi od funk cjo nu jà ce go na tym ob sza rze oÊrod ka kul tu ma ryj ne go, jestgo tyc ki za mek krzy ̋ ac ki.

Wznie sio no go w XIII–XIV w. po czàt ko wo ja koza mek kom tur ski. Po prze nie sie niu sto li cy za ko nukrzy ̋ ac kie go z We ne cji do Mal bor ka w 1309 r. za -mek roz bu do wa no i za adap to wa no do no wychfunk cji. Od 1466 r. by∏ re zy den cjà kró lów pol skichi kró lew skich sta ro stów, wie lo krot nie nisz czo nàw wy ni ku po ̋ a rów i wo jen (po top szwedz ki, woj na

pó∏ noc na). Po pierw szym roz bio rze, w gra ni cachPrus, prze kszta∏ co no go w ma ga zy ny zbo ̋ o wei ko sza ry. Od 1961 r. jest pro wa dzo na od bu do wai re kon struk cja zam ku. W 1997 r. zo sta∏ wpi sa ny naLi st´ Âwia to we go Dzie dzic twa UNE SCO.

DziÊ mo˝ na po dzi wiaç trój cz∏o no wà wa row ni´sk∏a da jà cà si´ z naj star sze go Zam ku Wy so kie go,Zam ku Âred nie go i daw ne go Pod zam cza zwa ne -go Zam kiem Ni skim. Obiekt za chwy ca pi´k nemÊre dnio wiecz nej ar chi tek tu ry, bo gac twem za cho -wa nych de ta li, ró˝ no rod no Êcià eks po na tów zgro -

Mal borkNaj wi´k szy Êre dnio wiecz ny ze spó∏ zam ko wo-klasz tor ny w Eu ro pie

Zamek w Malborku od strony Nogatu

M-475-532 (7):M/475-532m 14.6.2010 14:32 Page 478

ma dzo nych w Mu zeum Zam ko wym i d∏u gà hi sto -rià, w któ rej bez dy sku syj ne fak ty prze pla ta jà si´z le gen da mi o zam ko wym skarb cu oraz ry cer zachi ich nie spo koj nych du chach, krà ̋ à cych po zam -ko wych kom na tach.

Naj star szà cz´ Êcià za ∏o ̋ e nia jest Za mek Wy -soki z ok. 1280 r. (roz bu do wa ny w l. 1334–44), naplanie czwo ro bo ku, z dzie dziƒ cem oto czo nymkru˝ gan ka mi z ma swer ka mi i na ro˝ nà wie ̋ à. Naszczegól nà uwa g´ za s∏u gu jà: ga nek na ar kad kachpro wa dzà cy do gda ni ska, ka pli ca Êw. An ny z za -cho wa ny mi na grob ka mi wiel kich mi strzów, ka -plica NMP, któ rej strze ̋ e Z∏o ta Bra ma – je denz cen niej szych za cho wa nych de ta li ar chi tek to -nicz nych zam ku, oraz ka pi tu larz o skle pie niu gwiaê-dzi stym.

Trój skrzy d∏o wy Za mek Âred ni po wsta∏ w XIV w.po roz bu do wie pier wot ne go pod zam cza. Je goskrzy d∏o za chod nie by ∏o re zy den cjà wiel kich mi -

strzów. Jest tam m.in. Wiel ki Re fek tarz – naj wi´k -sza sa la mal bor ska (miej sce krzy ̋ ac kich uczt) zewspa nia ∏ym skle pie niem pal mo wym. Do sa li przy -le ga Pa ∏ac Wiel kie go Mi strza z kom na ta mi wiel -kich mi strzów oraz re fek ta rza mi Zi mo wym i Let -nim, kry ty mi skle pie nia mi gwiaê dzi sty mi wspar ty -mi na jed nej ko lum nie.

Za mek Ni ski (Pod zam cze) z cz´ Êcio wo za cho -wa nà za bu do wà go spo dar czà za adap to wa no naho tel i re stau ra cj´.

Zre kon stru owa ne wn´ trza zam ku sà ide al nàsce ne rià dla mu ze al nych wy staw. WÊród nich: ko -lek cja wy ro bów z bursz ty nu, od two rzo ne kom na tydo stoj ni ków krzy ̋ ac kich oraz w pe∏ ni wy po sa ̋ o -ne kuch nie kon wen tu.

In te rak tyw ne po zna nie hi sto rii zam ku za pew -nia jà noc ne spek ta kle „Âwia t∏o i Dêwi´k” oraz co -rocz ne in sce ni za cje ob l´ ̋ e nia Mal bor ka z udzia -∏em bractw ry cer skich z ca ∏ej Pol ski.

M-475-532 (7):M/475-532m 14.6.2010 14:32 Page 479

PO ̧ O ̋ E NIE: woj. Êwi´ to krzy skie, nad rz. Czar nà Ko nec kà,

24 km na zach. od Koƒ skich

Naj pierw ro s∏y tu la sy z ma li na mi, stàd na zwa Ma -li niec. WieÊ ku pi∏ w 1782 r. kasz te lan Ja cek Je zier -ski. Dwa la ta póê niej, na miej scu d. kuê ni cy(XVI–XVIII), zbu do wa∏ no wo cze sne obiek ty: m∏yn,tar tak, dru tar ni´, fry zer ni´. Stworzy∏ sta wy (16 ha)do za si la nia kó∏ wod nych, gro ble, most ki, a tak ̋ eosie dle dla rze mieÊl ni ków i au ste ri´. W 1787 r. wi -zy to wa∏ za k∏ad król Sta ni s∏aw Au gust Po nia tow skiwraz z Ada mem Na ru sze wi czem, któ ry spi sa∏ re -la cj´. Za k∏ad by∏ czyn ny do ro ku 1967. Ura to wa ligo stu den ci Po li tech ni ki Âlà skiej, któ rzy od lat,pod czas obo zów na uko wych (od 1970), z nie spo -

ty ka nà pa sjà, spo ∏ecz nie, przy wra ca jà do ˝y ciaobiek ty i ma szy ny.

Za byt ko wy Za k∏ad Hut ni czy to uni ka to wyw Eu ro pie za by tek tech ni ki. Dzia ∏a∏ nie prze rwa nieprzez 183 la ta. Pro du ko wa no dru ty, sie kie ry, to -pory, ˝e la zne na czy nia. Âwie ̋ o no su rów k´ ˝e la -za i prze ku wa no jà na stal. Ko lej ni w∏a Êci cie le to:Jó zef Bo cheƒ ski – w 1836 r. zbu do wa∏ wal car ni´i 15 gwoê dzia rek, wy twa rza∏ le mie sze i p∏u gi, orazFe liks Wi lo g∏ow ski – w 2. po∏. XIX w. wy ra bia∏ ∏o -pa ty i szpa dle.

Od lat sà or ga ni zo wa ne la tem fe sty ny „Kuê ni ceKo nec kie”. Dzia ∏a wte dy, ciàgle robiàce wra˝enie,ko ∏o wod ne. Przez ca ∏y rok wal cow ni´ i ha l´ ma -szyn mo˝ na zwie dzaç „w ru chu”.

Ma le niecZa by tek tech ni ki w Sta ro pol skim Okr´ gu Prze my s∏o wym

480

PO ̧ O ̋ E NIE: woj. ma ∏o pol skie, przy dro dze Gor li ce–G∏a dy szów,

ok. 20 km na pd. wsch. od Gor lic

W ma ju 1915 r. w re jo nie Gor lic ro ze gra ∏a si´ jed -na z naj wi´k szych bi tew I woj ny Êwia to wej. Zgi n´ -∏y dzie siàt ki ty si´ cy ˝o∏ nie rzy ar mii bio rà cychudzia∏ w woj nie: Au stro-W´ gier, Nie miec i Ro sji.Po bi twie po sta no wio no wy bu do waç cmen ta rzewo jen ne, aby god nie po cho waç po le g∏ych.

Te ren Ga li cji po dzie lo no na 11 okr´ gów cmen -tar nych. Utwo rzo no Urzàd Opie ki nad Gro ba miWoj sko wy mi, któ ry zaj mo wa∏ si´ iden ty fi ka cjài po chów kiem po le g∏ych ˝o∏ nie rzy, a po tem za pro -jek to wa niem i zbu do wa niem po nad 400 cmen ta rzy.Pro jek to wa niem za j´ li si´ wy bit ni rzeê bia rze i ar chi -tek ci: Po la cy – Jan Szczep kow ski i Hen ryk Uziem -b∏o, S∏o wak – Du san Jur ko vic, Nie miec – H. Mayr.

W wa run kach wo jen nych zgro ma dzo no ma te -ria ∏y i wy ko na no cmen ta rze oraz dro gi do jaz do wedo nich. Sta ra no si´ nie prze wo ziç po le g∏ych, ale

grze baç ich w po bli ̋ u lub na miej scu, tam gdziezgi n´ li. Dla te go, oprócz cmen ta rzy w miej sco wo Ê -ciach przy ucz´sz cza nych dro gach, sà cmen ta rzeusy tu owa ne doÊç wy so ko w gó rach, na sto kachlub wr´cz na szczy tach, jak np. cmen tarz na gó rzeRo tun da ko ∏o Re gie to wa.

Cmen tarz na Prze ∏´ czy Ma ∏a stow skiej za pro -jek to wa∏ Dusan Jur ko vic, któ ry Êwia do mie zgo dzi∏si´ na „przy dzie le nie” mu naj trud niej szych te re -nów, w Kar pa tach. Je go ulu bio nym ma te ria ∏emby ∏o drew no – nie prze wi dzia∏, ˝e b´ dzie to ma te -ria∏ tak nie trwa ∏y. Do naj cie kaw szych cmen ta rzyprzez nie go za pro jek to wa nych na le ̋ a∏ cmen tarzna Prze ∏´ czy Ma ∏a stow skiej. Ma on plan re gu lar -ne go 12-bo ku, a cen tral nym ele men tem jest drew -nia ny o∏ tarz przy po mi na jà cy po gaƒ skà gon ty n´,w któ rym umiesz czo no ko pi´ ob ra zu MB Cz´ sto -chow skiej. Na cmen ta rzu po cho wa no 174 Au stria -ków, w wi´k szo Êci bez i mien nych. Na gro bach sto -jà drew nia ne krzy ̋ e, mi ster nie rzeê bio ne.

Ma ∏a stów – Prze ∏´cz Ma ∏a stow skaCmen tarz z I woj ny Êwia to wej

^ ^

^ ^

M-475-532 (7):M/475-532m 14.6.2010 14:32 Page 480

PO ̧ O ̋ E NIE: woj. ∏ódz kie, 15 km na pn. od Sie ra dza

W koƒ cu XVIII w. wieÊ na le ̋ a ∏a do ¸u bieƒ skich,od któ rych w 1779 r. ma jà tek ku pi∏ kasz te lan sie -radz ki Pa we∏ Bier nac ki. Je go ˝o nà by ∏a Kon stan -cja z Ma ∏a chow skich, bra ta ni ca mar sza∏ ka Sej muWiel kie go Sta ni s∏a wa Ma ∏a chow skie go. W l. 1810––30 na wy so kiej skar pie do li ny War ty sta nà∏,w oto cze niu 8-hek ta ro we go par ku, kla sy cy stycz nypa ∏ac, któ ry wy ró˝ nia∏ si´ wy d∏u ̋ o nym kszta∏ tem.We d∏ug tra dy cji Pa we∏ Bier nacki, ad iu tant Na po le o -na, zbu do wa∏ pa ∏ac na wzór do mu ce sa rza na El bie.

W 1875 r. ku pi∏ go Sta ni s∏aw Pstro koƒ ski, a 20lat póê niej w∏a Êci ciel kà zo sta ∏a cór ka Sta ni s∏a wa,Ma ria Pstro koƒ ska, któ ra na po czàt ku XX w. zmo -der ni zo wa ∏a i prze bu do wa ∏a dwór. Do pie ro taprze bu do wa nada ∏a sie dzi bie for m´ do mu Na po -le ona na El bie. Ele wa cja fron to wa zy ska ∏a trzyczte ro ko lum no we por ty ki – w dwóch skraj nychsà ta ra sy, a Êrod ko wy pro wa dzi do g∏ów ne go wej -Êcia. W ele wa cji ogro do wej na osi po wsta∏ p∏yt kiry za lit z dwu ko lum no wym por ty kiem. Dzi´ ki roz -bu do wie pa ∏ac otrzy ma∏ bar dziej re pre zen ta cyj ny

wy glàd, a w∏a Êci ciel ki, Ma ria i Wa len ty na Pstro -koƒ skie, za mie ni ∏y po sia d∏oÊç w je den z wa˝ niej -szych oÊrod ków kul tu ral nych w re gio nie. Go Êci ∏ywie lu zna nych przed sta wi cie li na uki, kul tu ry i sztu -ki: W∏a dy s∏a wa Sta ni s∏a wa Rey mon ta, rzeê bia rzaSta ni s∏a wa Jag mi na, kon struk to ra lot ni cze go Cze -s∏a wa Taƒ skie go, ry sow ni ka An to nie go Ka mieƒ -skie go, gra fi ka i rzeê bia rza Ja na Rem bow skie go,ma la rza Jó ze fa Ra pac kie go i wie lu in nych. Szcze -gól nie za fa scy no wa ny tym miej scem by∏ W∏a dy -s∏aw Rey mont. Tu pi sa∏ roz dzia ∏y Ch∏o pów. Z ini -cja ty wy Ma rii i Wa len ty ny Pstro koƒs kich pi sa rzo wipo sta wio no w par ku po mnik, któ re go twór cà by∏Sta ni s∏aw Jag min.

Po II woj nie Êwia to wej ma jà tek prze szed∏ naw∏a snoÊç paƒ stwa. By∏ sie dzi bà ró˝ nych pla có -wek i in sty tu cji. Obec nie, ja ko w∏a snoÊç pry wat na,mie Êci eks klu zyw ny ho tel i re stau ra cj´, w któ rejod by wa jà si´ ró˝ ne uro czy sto Êci. Wy strój ho te luna wià zu je do cza sów Na po le ona.

W ota cza jà cym pa ∏ac par ku kra jo bra zo wymroÊnie wie le po mni ko wych drzew. Do mi nu jà kil ku -set let nie d´ by szy pu∏ ko we, kasz ta now ce zwy czaj -ne i ró˝ ne ga tun ki klo nów. Od by wa jà si´ tu ple ne -ry ma lar skie i rozmaite im pre zy ar ty stycz ne.

Ma∏ kówPa ∏ac o wystroju z czasów Napoleona

Klasycystyczny pa∏ac w Ma∏kowie

M-475-532 (7):M/475-532m 14.6.2010 14:32 Page 481

PO ̧ O ̋ E NIE: woj. opol skie, 7 km na zach. od Brze gu

Ko Êció∏ Êw. Ja ku ba Apo sto ∏a w Ma ∏u jo wi cach jestbu dow là jed no na wo wà, o wy d∏u ̋ o nym pre zbi te -rium, z kwa dra to wà zwieƒ czo nà ostro s∏u po woprzy sa dzi stà wie ̋ à. Ten je den z naj cen niej szychza byt ków go tyc kich na Âlà sku Opol skim po wsta∏w po∏. XIII w., a ju˝ w 1. po∏. XIV w. prze bu do wa nogo i roz bu do wa no. W la tach 60. XIV w. wy ko na-no na stro pie wcze sno go tyc kie ma lo wi d∏a o te ma -ty ce bi blij nej (po zbu do wa niu ok. 1500 ni˝ sze godrew nia ne go su fi tu, zna la z∏y si´ na po wsta ∏ymw ten spo sób stry chu). Na pocz. XV w. Êcia ny

Êwià ty ni ozdo bi ∏a po li chro mia, któ ra two rzy cyklBi blia pau pe rum („bi blia ubo gich”), ma jà cy w za -mie rze niu przy bli ̋ yç tre Êci re li gij ne nie pi Êmien nejw wi´k szo Êci lud no Êci. Drew nia ny su fit po kry wa jàma lo wi d∏a o mo ty wach geo me trycz nych i ro Êlin -nych, wy ko na ne przy u˝y ciu wy ci´ tych w skó rzesza blo nów.

W 1741 r. (10 kwiet nia) pod Ma ∏u jo wi ca mi (nie -miec kie Mol l witz) Pru sa cy, któ ry mi do wo dzi∏ królFry de ryk II, a na st´p nie feld mar sza ∏ek von Schwe -rin, po ko na li Au stria ków. Bi tw´ roz s∏a wi∏ atak ma -sze ru jà cej w zwar tym szy ku pru skiej pie cho ty,któ ra tam zdo by ∏a opi ni´ nie zwy ci´ ̋ o nej.

Ma ∏u jo wi ceGo tyc ki ko Êció∏ z ma lo wi d∏a mi

482

Polichromia na Êcianach koÊcio∏a w Ma∏ujowicach

M-475-532 (7):M/475-532m 14.6.2010 14:32 Page 482