(1)

ผลของโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ

ตอความสามารถในการจดการอาการและสภาวะอาการหายใจลาบาก ในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง

Effect of an Integrated Program of Discharge Planning and Symptom Experience on Dyspnea Management Ability and Dyspnea Status of Patients

With Chronic Obstructive Pulmonary Diseases

อาดละห สะไร Adeelah Sarai

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญา พยาบาลศาสตรมหาบณฑต (การพยาบาลผใหญ)

มหาวทยาลยสงขลานครนทร A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of

Master of Nursing Science (Adult Nursing) Prince of Songkla University

2559 ลขสทธของมหาวทยาลยสงขลานครนทร

(1)

ผลของโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ

ตอความสามารถในการจดการอาการและสภาวะอาการหายใจลาบาก ในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง

Effect of an Integrated Program of Discharge Planning and Symptom Experience on Dyspnea Management Ability and Dyspnea Status of Patients

With Chronic Obstructive Pulmonary Diseases

อาดละห สะไร Adeelah Sarai

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญา พยาบาลศาสตรมหาบณฑต (การพยาบาลผใหญ)

มหาวทยาลยสงขลานครนทร A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of

Master of Nursing Science (Adult Nursing) Prince of Songkla University

2559 ลขสทธของมหาวทยาลยสงขลานครนทร

(2)

ชอวทยานพนธ ผลของโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณ อาการตอความสามารถในการจดการอาการและสภาวะอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง

ผเขยน นางอาดละห สะไร สาขาวชา พยาบาลศาสตร (การพยาบาลผใหญ)

อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก .................................................................... (ผชวยศาสตราจารย ดร.จารวรรณ มานะสรการ) อาจารยทปรกษาวทยานพนธรวม .................................................................... (ผชวยศาสตราจารย ดร.ทพมาส ชณวงศ)

คณะกรรมการสอบ

...................................................ประธานกรรมการ(ผชวยศาสตราจารย ดร.ขนษฐา นาคะ)

.................................................................กรรมการ(ผชวยศาสตราจารย ดร.จารวรรณ มานะสรการ)

.................................................................กรรมการ(ผชวยศาสตราจารย ดร.ทพมาส ชณวงศ)

.................................................................กรรมการ

(ผชวยศาสตราจารย ดร.เพลนพศ ฐานวฒนานนท) .................................................................กรรมการ(ดร.มารสา สวรรณราช)

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร อนมตใหนบวทยานพนธฉบบนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต (การพยาบาลผใหญ)

...............................................................................(รองศาสตราจารย ดร.ธระพล ศรชนะ)

คณบดบณฑตวทยาลย

(3)

ขอรบรองวา ผลงานวจยนมาจากการศกษาวจยของนกศกษาเอง และไดแสดงความขอบคณบคคลทมสวนชวยเหลอแลว ลงชอ................................................................... (ผชวยศาสตราจารย ดร.จารวรรณ มานะสรการ) อาจารยทปรกษาวทยานพนธ ลงชอ................................................................... (นางอาดละห สะไร) นกศกษา

(4)

ขาพเจาขอรบรองวา ผลงานวจยนไมเคยเปนสวนหนงในการอนมตปรญญาในระดบใดมากอนและไมไดถกใชในการยนขออนมตปรญญาในขณะน ลงชอ................................................................... (นางอาดละห สะไร) นกศกษา

(5)

ชอวทยานพนธ ผลของโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณ อาการตอความสามารถในการจดการอาการและสภาวะอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง

ผเขยน นางอาดละห สะไร สาขาวชา พยาบาลศาสตร (การพยาบาลผใหญ) ปการศกษา 2558

บทคดยอ การวจยกงทดลองน มวตถประสงคเพอศกษาผลของโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการตอความสามารถในการจดการอาการและสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ทเขารบการรกษาในหอผปวยอายรกรรม โรงพยาบาลศนยแหงหนงในสามจงหวดชายแดนภาคใต จานวน 66 ราย คดเลอกกลมตวอยางแบบเฉพาะเจาะจงตามคณสมบตทกาหนดแบงเปนกลมควบคมและกลมทดลองกลมละ33 รายเครองมอทใชในการทดลองไดแกโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงโดยบรณาการแนวคดการวางแผนจาหนายตามรปแบบของ D-METHOD และแนวคดการจดการอาการ เครองมอทใชในการรวบรวมขอมล ไดแก 1) แบบสอบถามความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากและ2) แบบประเมนสภาวะอาการหายใจลาบากซงผานการตรวจสอบความตรงตามเนอหาโดยผทรงคณวฒ 3ทานทดสอบความเทยงโดยการคานวณคาสมประสทธแอลฟาของครอนบาคไดคาความเทยงของแบบสอบถามความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากเทากบ .82และแบบประเมนสภาวะอาการหายใจลาบากเทากบ.85วเคราะหขอมลโดยใชสถตพรรณนา สถตไคสแควร สถตทดสอบคาทชนด 2 กลมทเปนอสระตอกนและไมเปนอสระตอกน ผลการศกษา พบวา 1. คาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงหลงจากไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการมากกวากอนไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ.001 2. คาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงของกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการมากกวากลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .001

(6)

3. คาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงหลงจากไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการนอยกวากอนไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .001 4. คาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงของกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการนอยกวากลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกตอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05 ผลการศกษาครงนแสดงใหเหนวาโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการโดยใชกรอบแนวคดการวางแผนจาหนายตามรปแบบของ D-METHOD และแนวคดการจดการอาการ สามารถนาไปใชในการสงเสรมความสามารถในการจดการอาการของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงและชวยใหสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงลดลง

(7)

Thesis Title Effect of an Integrated Program of Discharge Planning and Symptom Experience on Dyspnea Management Ability and Dyspnea Status of Patients With Chronic Obstructive Pulmonary Diseases.

Author MrsAdeelah Sarai Major Program Nursing Science (Adult Nursing) Academic Year 2015

ABSTRACT

This quasi-experimental research aimed to examine the effect of an integrated program of discharge planning and symptom experience on dyspnea management ability and dyspnea status of patients with chronic obstructive pulmonary diseases, admitted in the medical ward of theregional hospital at the three southern border provinces. Sixty.six participants were purposively selected and divided into a control group and an experimental group, thirty three .patients .per group. The experimental instrument was an integrated program of discharge planning and symptom experience, which integrated D-METHOD discharge planning model and symptom management concept. The instruments for data collection included: 1) the perception of dyspnea management ability questionnaire, and 2) the dyspnea status assessment tool. All instruments were assessed for content validity by 3 experts. The reliability was tested using Cronbach’s alpha coefficient, yielding a value of .82 for the perception of dyspnea management ability questionnaire, and .85 for the dyspnea.status.assessment. Data were analyzed using descriptive statistics, Chi square, Paired t-test and Independent t-test. The results showed that: 1. The dyspnea management ability mean score of COPD patients after receiving the integrated program of discharge planning and symptom experience was statistically significantly higher than that of before receiving the integrated program of discharge planning and symptom experience (p <..001).

(8)

2. The dyspnea management ability mean score of COPD patients who received the integrated program of discharge planning and symptom experience was statistically significantly higher than that of patients who did not receive the integrated program of discharge planning and symptom experience (p <. .001). 3. The dyspnea status mean score of COPD patients after receiving the integrated program of discharge planning and symptom experience was statistically significantly lower than that of before receiving the integrated program of discharge planning and symptom experience (p <..001). 4. The dyspnea status mean score of COPD patients who received the integrated program of discharge planning and symptom experience was statistically significantly lower than that of patients who did not receive the integrated program of discharge planning and symptom experience (p.<..05). The results of this study indicate that the integrated program of discharge planning and symptom experience by D-METHOD discharge planning model and symptom management conceptcan improve the dyspnea management ability and decrease dyspnea status in patients with chronic obstructive pulmonary diseases.

(9)

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบนสาเรจลลวงไดดวยความกรณาและความชวยเหลออยางดยงจากผชวยศาสตราจารย ดร.จารวรรณ มานะสรการ อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก และผชวยศาสตราจารย ดร.ทพมาสชณวงศ อาจารยทปรกษาวทยานพนธรวม ทกรณาใหคาปรกษา ถายทอดความรใหคาแนะนา และใหขอคดอนเปนประโยชนแกผวจยในทกขนตอนของการทาวทยานพนธ รวมทงให การสนบสนนและเปนกาลงใจทดแกผวจยเสมอมา จงขอกราบขอบพระคณเปนอยางสงไว ณ ทน ขอขอบพระคณคณาจารย คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทรทกทานทไดถายทอดความรในระหวางการศกษา ใหความชวยเหลอ ใหคาแนะนาและใหกาลงใจเสมอมา ขอขอบพระคณผทรงคณวฒทกทานทไดสละเวลาตรวจสอบความถกตองของเครองมอ พรอมทงใหขอเสนอแนะทเปนประโยชนอยางยง นอกจากนขอขอบพระคณคณะกรรมการผสอบวทยานพนธทกทานทกรณาใหขอเสนอแนะตลอดจนขอคดเหนทเปนประโยชนในการทาวทยานพนธ ขอขอบพระคณ ผอานวยการโรงพยาบาลศนยยะลา จงหวดยะลาหวหนากลมการพยาบาล หวหนาหอผปวยอายรกรรมชายและหญง ผชวยวจย ตลอดจนเพอนรวมงานโรงพยาบาลศนยยะลาทกทานทเสยสละรบภาระงานแทนผวจยระหวางผวจยศกษา.รวมทงบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทรทสนบสนนทนในการทาวทยานพนธในครงน สดทายนขอขอบพระคณ บดา มารดา พนอง สามและบตรทคอยใหกาลงใจและสนบสนนดานการศกษาตลอดมาขอบพระคณพๆ นองๆ เพอนๆ และทกทานทมไดกลาวนามไว ณ ทน ทใหความชวยเหลอ รวมทงผปวยโรคปอดอดกนเรอรงและญาตผดแลทกทาน ทสละเวลาใหความรวมมอเปนอยางด จนกระทงวทยานพนธฉบบนสาเรจไดดวยด คณประโยชนทเกดจากการวจยครงน ขอมอบแดทกทาน รวมทงผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทกทาน

อาดละห สะไร

(10)

สารบญ

หนา บทคดยอ ............................................................................................................................................. (5) ABSTRACT ......................................................................................................................................... (7) กตตกรรมประกาศ .............................................................................................................................. (9) สารบญ ............................................................................................................................................ (10) รายการตาราง .................................................................................................................................. (13) รายการภาพประกอบ ...................................................................................................................... (14) บทท 1 บทนา ....................................................................................................................................... 1

ความเปนมาและความสาคญของปญหา ................................................................................. 1 วตถประสงคของการวจย ........................................................................................................ 5 คาถามการวจย ........................................................................................................................ 6 กรอบแนวคดการวจย .............................................................................................................. 6 สมมตฐานการวจย ................................................................................................................ 10 นยามศพทการวจย ................................................................................................................ 10 ขอบเขตของการวจย ............................................................................................................. 11 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ .................................................................................................... 12

บทท 2 วรรณคดทเกยวของ ............................................................................................................... 13 แนวคดอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ................................................... 14

ความรทวไปเกยวกบโรคปอดอดกนเรอรง ................................................................. 14 อาการหายใจลาบากและกลไกการเกดอาการหายใจลาบาก ..................................... 16 ผลกระทบของอาการหายใจลาบาก ........................................................................... 20 การประเมนอาการหายใจลาบากของผปวยโรคอดกนเรอรง ..................................... 22

ความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากและสภาวะอาการหายใจลาบาก ในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ................................................................................................ 27

แนวคดการจดการอาการ ........................................................................................... 27 ประสบการณการมอาการ กลวธในการจดการ และผลลพธในการจดการอาการ หายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ............................................................... 29 ปจจยทเกยวของกบความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากและสภาวะอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง .................................................... 31

(11)

สารบญ (ตอ)

หนา การปองกนและจดการอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ................ 35

แนวคดการวางแผนจาหนายผปวย ....................................................................................... 40 ความหมายของการวางแผนจาหนายผปวย ............................................................... 41 วตถประสงคของการวางแผนจาหนายผปวย ............................................................. 42 บทบาทของพยาบาลวชาชพในการวางแผนจาหนายผปวย ....................................... 42 รปแบบการวางแผนจาหนายผปวย ............................................................................ 43 กระบวนการในการวางแผนจาหนายผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ............................... 46 รปแบบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการเพอพฒนาความสามารถในการจดการอาการและสภาวะอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ........................................................................................................ 49

โปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ............................................................................................................................... 56 สรปการทบทวนวรรณคดและงานวจยทเกยวของ ................................................................ 59

บทท 3 วธดาเนนการวจย ................................................................................................................... 61 ประชากรและกลมตวอยาง ................................................................................................... 61

ประชากรทศกษา ....................................................................................................... 61 กลมตวอยาง ............................................................................................................... 61 การคานวณขนาดกลมตวอยาง ................................................................................... 62 การคดเลอกกลมตวอยาง ........................................................................................... 62

เครองมอทใชในการวจย ....................................................................................................... 63 การตรวจสอบคณภาพของเครองมอ ..................................................................................... 67 การเกบรวบรวมขอมล .......................................................................................................... 68 การพทกษสทธกลมตวอยาง .................................................................................................. 72 การวเคราะหขอมล ............................................................................................................... 72

บทท 4 ผลการวจยและการอภปรายผล ............................................................................................. 74 ผลการวจย ............................................................................................................................ 74

(12)

สารบญ (ตอ)

หนา การอภปรายผล ..................................................................................................................... 85

บทท 5 สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ ........................................................................................... 93 สรปผลการวจย ..................................................................................................................... 93 ขอเสนอแนะ ......................................................................................................................... 95

เอกสารอางอง ..................................................................................................................................... 96 ภาคผนวก ........................................................................................................................................ 110

ก การคานวนขนาดกลมตวอยาง ........................................................................................ 111 ข โปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการเพอสงเสรม ความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ................ 112 ค เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล .......................................................................... 124 ง แบบฟอรมพทกษสทธการเขารวมวจย ............................................................................ 133 จ การวเคราะหขอมลเพมเตม ............................................................................................ 135 ฉ การทดสอบขอตกลงเบองตนในการวเคราะหขอมลทางสถต ......................................... 148 ช รายนามผทรงคณวฒ ...................................................................................................... 151

ประวตผเขยน .................................................................................................................................. 152

13

รายการตาราง

หนา ตาราง

1 เปรยบเทยบขอมลสวนบคคลของกลมทดลองและกลมควบคม .......................................... 76 2 เปรยบเทยบขอมลสขภาพและการเจบปวยของกลมทดลองและกลมควบคม ................... 79 3 เปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวย โรคปอดอดกนเรอรง กอนและหลงไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนาย รวมกบประสบการณอาการ .................................................................................................. 82 4 เปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวย

โรคปอดอดกนเรอรง ภายหลงไดรบการวางแผนจาหนาย ระหวางกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการกบกลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต .................................................................................................................. 83

5 เปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง กอนและหลงไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณ อาการ ................................................................................................................................... 84

6 เปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ภายหลงไดรบการวางแผนจาหนาย ระหวางกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการกบกลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต ............. 85

(13)

14

รายการภาพประกอบ

หนา ภาพ

1 กรอบแนวคดทใชในการวจย ................................................................................................. 9 2 แบบประเมนอาการหายใจลาบากประมาณคาเชงเสนตรงในแนวตรงและแนวนอน ............ 25 3 ขนตอนการทาวจย ................................................................................................................ 71

(14)

1

บทท 1 บทนา

ความเปนมาและความสาคญของปญหา โรคปอดอดกนเรอรง (Chronic Obstructive Pulmonary Disease: COPD) เปนกลมโรคเรอรงทเปนปญหาทางสาธารณสขทสาคญของหลายประเทศทวโลกรวมทงประเทศไทย ซงมแนวโนมเพมมากขน จากสถตขององคการอนามยโลกระบวาผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทมความรนแรงของโรคระดบปานกลางถงรนแรงทวโลกมจานวน 65 ลานคน ในจานวนนมผเสยชวต 4 ลานกวาคนในป ค.ศ. 2012 เปนรอยละ 6 คดเปนลาดบท 4 ของการตายดวยโรคไมตดตอทงหมดทวโลก และคาดวาในป ค.ศ. 2030 จะมผเสยชวตเพมขนมากกวารอยละ 30 คดเปนลาดบท 3 ของโลก (World Health Organization [WHO], .2012) สาหรบประเทศไทยจากสถต พ.ศ. 2557 พบวาผปวยโรคปอดอดกนเรอรงมจานวน 236,521 ราย คดเปนอตรา 366.01 ตอแสนประชากร สาหรบสถตการตายจากโรคปอดอดกนเรอรงมแนวโนมเพมสงขน จากอตราตาย 10.3 ตอแสนประชากรในป พ.ศ 2555 เปน 12.1 ตอแสนประชากรในป พ.ศ. 2557 สวนใหญเปนการตายในกลมอาย 60 ปขนไป จานวน 6,945.ราย คดเปนอตรา 77.6 ตอแสนประชากร รองลงมา คอ กลมอาย 15-59 ป จานวน 885 ราย คดเปนอตรา 2.0 ตอแสนประชากร นอกจากนยงพบวาภาคใตมอตราการตายเปนอนดบ 2 ของประเทศรองลงมาจากภาคเหนอ (สานกงานนโยบายและยทธศาสตร, 2558) สาหรบโรงพยาบาลศนยแหงหนงในสามจงหวดชายแดนภาคใตพบวามผปวยโรคปอดอดกนเรอรงมากเปนอนดบ 1 ใน 5 ของโรคระบบทางเดนหายใจทงหมด และมแนวโนมเพมขนเชนกน โดยจากสถตป พ.ศ. 2556 - 2558 มจานวนผปวยในทงหมด 648, 670 และ 689 ราย ตามลาดบ (เวชระเบยนโรงพยาบาลศนยแหงหนงในสามจงหวดชายแดนภาคใต, 2558) อบตการณของโรคปอดอดกนเรอรงสงผลกระทบตอคาใชจายในระบบบรการสขภาพและเศรษฐกจของประเทศอยางมาก จากการสารวจของสานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต ป พ.ศ. 2555 พบวาประเทศไทยมภาระคาใชจายจากการรกษาผปวยโรคปอดอดกนเรอรงถง 12,735 ลานบาทตอป คดเปนรอยละ 0.14 ของรายไดประชาชาต ซงเปน 1 ใน 10 ของโรคเรอรงทเปนภาระคาใชจายสาธารณสขของประเทศไทย (สานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต, 2556) อาการหายใจลาบากเปนอาการสาคญทพบไดบอยทสดในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง เกดจากพยาธสภาพทมการอดกนทางเดนหายใจอยางถาวร เปนผลใหการระบายอากาศลดลง (เบญจมาศ, 2555; Registered Nurses Association of Ontario [RNAO], 2010) จากการศกษาทผานมาพบอาการหายใจลาบากรอยละ 90-95 ในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงระดบรนแรง (Solano, Gomes & Higginson, 2006) อาการหายใจลาบากดงกลาวสงผลกระทบอยางมากตอผปวยและญาตผดแลทงทางดาน

2

รางกาย จตใจ เศรษฐกจ และสงคม ทาใหคณภาพชวตลดลงและเกดขอจากดเกยวกบความสามารถดานตางๆ เนองจากผปวยทมอาการระดบรนแรงจะมความยากลาบากในการปฏบตกจวตรประจาวนขนพนฐานตามปกต เชน การทางานบาน การเดนขนบนได การเดนออกนอกบาน การเดนขนทลาดเอยง (Barnett, 2008; Velloso & Jardim, 2006) สงผลใหตองอาศยความชวยเหลอจากญาตผดแลในเรองตางๆ (Elaine, 2003; RNAO, 2010) ทาใหผปวยรสกวาตนเองไรคา เปนภาระของบคคลในครอบครว เกดภาวะเครยดและซมเศราตามมาได สงผลตอความสามารถในการดารงบทบาทของตนเองในครอบครวและสงคมเปลยนแปลงไป บางรายตองลาออกจากงานกอนวยอนสมควรทาใหครอบครวขาดรายได สงผลตอภาวะเศรษฐกจในครอบครว ดงนนอาการหายใจลาบากถอเปนสงรบกวนและคกคามคณภาพชวต และนาไปสภาวะไรสมรรถภาพในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง (สวรรณ, 2554; Hopp, & Walker, 2009) แมวาปจจบนจะมแนวปฏบตบรการสาธารณสขโรคปอดอดกนเรอรง ปพ.ศ. 2553ซงเปนทยอมรบวามประสทธภาพและมคณคา มจดมงหมายทมงเนนเพอควบคมอาการของโรค โดยเฉพาะอาการหายใจลาบากและพฒนาคณภาพชวตของผปวย ทาใหผปวยมอายยนยาวขน (คณะทางานพฒนาแนวปฏบตบรการสาธารณสข โรคปอดอดกนเรอรง, 2553) แตในบรบทของพนทสามจงหวดชายแดนภาคใต เปนพนททมความแตกตางกบพนทอนๆ ของประเทศไทย โดยเฉพาะดานวฒนธรรมและวถชวต (ยซฟและสภทร, 2551) อกทงยงตองประสบกบสถานการณความไมสงบในพนท สงผลกระทบตอบคคลในพนททงเจาหนาททมสขภาพ ผปวยและญาตผดแลทตองปรบเปลยนวถการดาเนนชวต เกดขอจากดในการเดนทาง ทาใหผปวยกลมนไมไดรบการดแลทตอเนองและขาดประสทธภาพ จะเหนไดจากอตราปวยทเพมขนทกป ซงพบวาผปวยโรคปอดอดกนเรอรงสวนใหญทมารบการรกษาตวในโรงพยาบาลศนยแหงหนงในสามจงหวดชายแดนภาคใต จะมาดวยอาการหายใจลาบาก คดเปนรอยละ 78.30 ของผปวยทงหมด โดยผปวยทมอาการหายใจลาบากอยางรนแรง จนทาใหตองไดรบการใสทอชวยหายใจมจานวนทงหมด 35 ราย คดเปนรอยละ 5.07 นอกจากนยงพบวาผปวยมอตรากลบเขารบการรกษาซาในแผนกผปวยในภายใน 28 วน คดเปนรอยละ 13.79 ในป พ.ศ. 2558 (เวชระเบยนโรงพยาบาลศนยแหงหนงในสามจงหวดชายแดนภาคใต, 2558) เกนมาตรฐานตวชวดของโรงพยาบาลในหนวยงานสงกดกระทรวงสาธารณสขทกาหนดไวไมเกนรอยละ 10 (กฤษดา, 2547) จากการทบทวนวรรณกรรมทผานพบวาการวางแผนจาหนายผปวยเพอเตรยมความพรอมอยางเปนระบบ จะเปนการสงเสรมใหผปวยและญาตผดแลสามารถจดการอาการของตนเองได (อระณ, 2546) ซงการวางแผนจาหนายเปนการเตรยมความพรอมของผปวยและญาตผดแลในการปฏบตตวเมอกลบไปอยบาน ประกอบดวย 5 ขนตอน ไดแก การประเมนปญหา การวนจฉยปญหา วางแผน ปฏบตตามแผนทตงไวและการประเมนผล แตการอาศยกระบวนการวางแผนจาหนายเพยงอยางเดยว อาจไมเพยงพอและเหมาะสมกบบรบทของพนท ภายใตสถานการณความไมสงบทเกดขนในปจจบน ผปวยและญาตผดแลยงจาเปนตองไดรบการสงเสรมความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก

3

ไดดวยตนเองทบาน เพอเพมศกยภาพของผปวยและญาตผดแลในการพงตนเองใหมากทสด เพอยกระดบคณภาพชวตใหเหมาะสมกบสถานการณทเกดขนในปจจบน การวางแผนจาหนาย (discharge planning) เปนกระบวนการเพอชวยเหลอผปวยและญาตผดแลใหไดรบการดแลรกษาทถกตองและเหมาะสมอยางตอเนองจากโรงพยาบาลถงทบาน(วนเพญ, จงจต, วนด, และศรนยา, 2546) ประกอบดวย รปแบบ D-METHOD ทพฒนามาจาก M-E-T-H-O-D (กองการพยาบาล กระทรวงสาธารณสข, 2539) ซงการวางแผนจาหนายทเปนระบบจะสามารถลดระยะเวลาของการพกรกษาตวในโรงพยาบาล ลดอตราการกลบเขารกษาซาในโรงพยาบาลดวยอาการเดม (อระณ, 2546) ทผานมามการศกษาเกยวกบแนวปฏบตในการวางแผนจาหนายผปวยโรคปอดอดกนเรอรง เชน การศกษาของสภาพร (2551) ศกษาประสทธผลของการใชแนวปฏบตการวางแผนจาหนายสาหรบผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ทมารบการรกษาทโรงพยาบาลแมลาว จงหวดเชยงราย ใชรปแบบ M-E-T-H-O-D เปนแนวทางในการวางแผนจาหนายผปวย ภายหลงการใชแนวปฏบตการวางแผนจาหนายผปวย พบวา อตราการกลบเขารบการรกษาซาภายใน 28 วน ลดลงจากรอยละ 7.30 เปนรอยละ 6.70 นอกจากนยงมการศกษาของแจมจนทร (2550) ศกษาการพฒนารปแบบการวางแผนจาหนายผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ตกผปวยใน โรงพยาบาลสงขะ จงหวดสรนทร ใชกระบวนการพยาบาลรวมกบรปแบบ D-METHOD ผลการศกษา พบวาคาเฉลยคะแนนความรในการดแลตนเองของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงหลงการใชรปแบบสงกวากอนการใชรปแบบอยางมนยสาคญทางสถต (p = .05) ถงแมวาทผานมาจะมการศกษาเกยวกบการวางแผนจาหนายผปวยโรคปอดอดกนเรอรงอยเปนจานวนไมนอย แตใน ทางปฏบตในการวางแผนจาหนายผปวยโรคปอดอดกนเรอรงของโรงพยาบาลศนยแหงหนงในสามจงหวดชายแดนภาคใต สวนใหญจะเนนการดแลใหคาแนะนาตามรปแบบ METHOD แตไมไดมการประเมนประสบการณอาการและกลวธในการจดการอาการหายใจลาบากทผานมาของผปวย ซงแตละคนจะจดการแตกตางกนไปตามประสบการณของตนเอง (Dodd et al., 2001) และบรบทของแตละพนท การจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงแตละรายขนอยกบประสบการณการมอาการหายใจลาบาก กลวธในการจดการกบอาการหายใจลาบาก และผลลพธทเกด ขนกบผปวยแตละรายแตกตางกนออกไป ซงดอดดและคณะ (Dodd et al., 2001) กลาววาการจดการ อาการตางๆ ทเกดขน เปนกระบวนการทเปลยนแปลงอยตลอดเวลาขนอยกบผลลพธทเกดขน และมปจจยอนๆ มาเกยวของ ไดแก ปจจยสวนบคคล ปจจยภาวะสขภาพและการเจบปวย และปจจยดานสงแวดลอมทรวมทงทางดานรางกาย สงคม และวฒนธรรม ดงนนการสงเสรมความสามารถในการจดการกบอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงจงเปนบทบาทสาคญทพยาบาลควรตระหนกถง เนองจากพยาบาลมบทบาทสาคญในการดแลใหความชวยเหลอ สนบสนนใหผปวยและญาตผดแลสามารถปรบตวตอความเจบปวยได สงเสรมความสามารถในการจดการกบอาการของตนเอง เพอใหผปวยสามารถจดการกบอาการไมพงประสงคตางๆ ซงดอดดและคณะ (Dodd et al., 2001) ไดพฒนาแนวคดการจด

4

การอาการทพฒนาตอจากลารสนและคณะ (Larson et al., 1994) โดยอาศยหลกฐานจากงานวจยตางๆ มแนวคดวาผปวยควรมการจดการกบอาการดวยตนเอง เนองจากประสบการณการมอาการของผปวยแตละรายจะแตกตางกน ทาใหผปวยใหความหมาย ประเมนความรนแรง และมการตอบสนองตออาการแตกตางกนดวย เมอผปวยรบรถงอาการและความรนแรงของอาการหายใจลาบากของตนเอง จะสามารถเลอกใชกลวธการจดการกบอาการหายใจลาบากทไดจากการเรยนรและการฝกทกษะตามคาแนะนาจากบคลากรทมสขภาพโดยเฉพาะพยาบาลไดอยางเหมาะสม เมอผปวยมอาการหายใจลาบากเกดขนในครงตอไป ผปวยจะเลอกใชกลวธการจดการกบอาการทตนเองรบรวาไดผล สงผลใหสามารถควบคมและบรรเทาอาการทเกดขนไดดยงขน จากการศกษาทผานมาพบวามวธการจดการเพอลดความรนแรงของโรคและอาการหายใจลาบาก เชน โปรแกรมการสงเสรมการจดการกบอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง (สนนาฏ, 2547) ทเนนใหความร การฝกทกษะ และใหการสนบสนนในสงทผปวยตองการ เพอจดการกบอาการของตนเอง ผลการศกษาพบวาผปวยทไดรบโปรแกรมการจดการอาการหายใจลาบากทาใหคณภาพชวตสงขนอยางมนยสาคญทางสถต (p < .05) นอกจากนการศกษาของจราภรณ (2551) ศกษาผลของโปรแกรมสงเสรมการจดการกบอาการหายใจลาบากตอการกลบเขารบการรกษาซาและความพงพอใจในการดแลของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ผลการศกษาพบวาสามารถลดการกลบเขารกษาซาในโรงพยาบาลได การศกษาทกลาวมาไดนาแนวคดการจดการอาการของลารสนและคณะ (Larson et al., 1994) ซงมงเนนการจดการอาการทประกอบดวย 3 มต คอ ประสบการณการมอาการ กลวธในการจดการ และผลลพธจากอาการ แตไมไดเนนการพจารณาปจจยสวนบคคล ปจจยดานสขภาพและการเจบปวย และปจจยดานสงแวดลอม ซงปจจยเหลานเกยวของโดยตรงกบการรบรถงประสบการณการมอาการ กลวธในการจดการ และผลลพธในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยตามแนวคดการจดการของดอดดและคณะ (Dodd et al., 2001) จากการทบทวนวรรณกรรมทผานมามการศกษาเกยวกบการสงเสรมการจดการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทใชแนวคดการจดการของดอดดและคณะ (Dodd et al., 2001) คอนขางนอย อกทงไมไดศกษาในผปวยโรคปอด อดกนเรอรงพนทสามจงหวดชายแดนภาคใต ทมลกษณะเฉพาะคอมวฒนธรรมและวถชวตความเปนอยทแตกตางกบพนทอนๆ ทผานมามเพยงการศกษาของณฏฐกา (2551) ทศกษาผลของการวางแผนจาหนายผปวยตอความสามารถในการจดการอาการหอบเฉยบพลนในผปวยโรคหด ทมารบบรการแผนกอบตเหตและฉกเฉนภายใตเหตการณความไมสงบของพนทชายแดนภาคใต ใชรปแบบการวางแผนจาหนายรวม กบการจดการอาการหอบเฉยบพลนดวยตนเอง ผลการศกษา พบวาคะแนนเฉลยความสามารถในการจด การอาการหายใจหอบเฉยบพลนของกลมทดลองทไดรบโปรแกรมการวางแผนจาหนายสงกวากลมควบคมทไดรบการพยาบาลเพอเตรยมจาหนายตามปกต อยางมนยสาคญทางสถต (p < .001) และรอยละของการกลบมาตรวจรกษาซาภายใน 48 ชวโมง ของกลมทดลองนอยกวากลมควบคม การศกษานเปน

5

การศกษาในระยะสนในบรบทของแผนกอบตเหตและฉกเฉน มการประเมนผปวยเปนระยะเวลา 2 วนหลงจากจาหนายออกจากโรงพยาบาล ซงไมเหมาะสมกบบรบทของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทเปนผปวยใน ซงมความซบซอนของอาการและความเจบปวย จงควรมการศกษาเพมเตมในบรบทของหอผปวยอายรกรรม ดงนนเพอพฒนาคณภาพการดแลผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทเหมาะสมกบบรบทและ สถานการณความไมสงบในพนท ผวจยจงสนใจศกษาผลของโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการตอความสามารถในการจดการอาการและสภาวะอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง โดยไดบรณาการแนวคดการวางแผนจาหนายตามรปแบบ D-METHOD รวมกบแนวคดการจดการอาการของดอดดและคณะ (Dodd et al., 2001) โดยเนนการประเมนประสบการณอาการของผปวยกอนทจะวางแผนจาหนายทเหมาะสมกบผปวยแตละราย เพอสงเสรมใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงสามารถปองกนและจดการอาการหายใจลาบากทเกดขนไดดวยตนเอง สามารถกลบบานไดเรวขน และสามารถดแลจดการอาการหายใจลาบากของตนเองไดทบาน วตถประสงคของการวจย การศกษาครงนมวตถประสงคเพอศกษา 1. เปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงกอนและหลงการไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ 2. เปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของ ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงระหวางกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการกบกลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต 3. เปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงกอนและหลงการไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ 4. เปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากระหวางกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการกบกลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต

6

คาถามการวจย 1. คาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง หลงจากไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ มากกวากอนไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการหรอไม 2. คาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง กลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ มากกวากลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกตหรอไม 3. คาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง หลงจากไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ นอยกวากอนไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการหรอไม 4. คาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง กลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ นอยกวากลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกตหรอไม กรอบแนวคดการวจย การศกษาครงนใชแนวคดหลก 2 แนวคด ประกอบดวย แนวคดการวางแผนจาหนายผปวยตามรปแบบ D-METHOD (กองการพยาบาล กระทรวงสาธารณสข, 2539; สานกการพยาบาล กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข, 2550) และแนวคดการจดการอาการของดอดดและคณะ (Dodd et al., 2001) การวางแผนจาหนายผปวยตามรปแบบ D-METHOD กาหนดไววา ผปวยจะ ตองไดรบความรเกยวกบโรคและปจจยทสงเสรมใหเกดอาการหายใจลาบากกาเรบ (D = disease) ความรเกยวกบยาและฝกทกษะทจาเปนเกยวกบการใชยา (M = medication) การจดการสงแวดลอมและการจด การปญหาเศรษฐกจ (E = environment & economic) แผนการรกษา (T = treatment) เขาใจภาวะสขภาพของตนเอง (H = health) การมาตรวจตามนด (O = out patient referral) และการเลอกรบประทานอาหารทเหมาะสม (D = diet) โดยขนตอนการวางแผนจาหนายผปวย ประกอบดวย การประเมนปญหาและความตองการการดแลของผปวยและญาตผดแล การวนจฉยปญหา การกาหนดแผนการจาหนายผปวยและญาตผดแล การปฏบตการพยาบาลตามแผนทตงไว และการประเมนผล (กองการพยาบาล กระทรวงสาธารณสข, 2539)

7

สาหรบแนวคดการจดการอาการหายใจลาบาก ประยกตตามแนวคดการจดการอาการของดอดดและคณะ.(Dodd et al., 2001) เปนแนวคดทอธบายถงองคประกอบทมความสมพนธกน 3 มต ไดแก 1. ประสบการณการมอาการ (symptoms experiences) ประกอบดวย 1) การรบรอาการ (perception of symptoms) เปนการทบคคลรบรวารางกายหรอพฤตกรรมเปลยนแปลงไปจากเดม 2) การประเมนอาการ (evaluation of symptoms) เปนการทบคคลมการพจารณาถงความรนแรงของอาการ สาเหต การรกษา และผลกระทบตอการดาเนนชวต และ 3) การตอบสนองตออาการ (response of symptoms) เปนการทบคคลมการเปลยนแปลงทงทางดานรางกาย จตใจ วฒนธรรม สงคม และพฤตกรรม ทงหมดเปนการรบรถงอาการเปลยนแปลงของอาการหายใจลาบากทเกดขน 2. กลวธในการจดการกบอาการ (symptom.management strategies) มเปาหมายเพอควบคมอาการหายใจลาบากโดยใชประสบการณทผปวยเคยปฏบตมา ทไดเรยนรจากบคลากรทมสขภาพ ญาตผดแลและบคคลอนๆ ทผปวยมปฏสมพนธดวย รวมทงการปองกนอาการกาเรบของอาการหายใจลาบาก โดยการจดการควบคมปจจยเสยงตางๆ การจดการอาการหายใจลาบากจะมความเฉพาะ เจาะจงวาจะใชกลวธอะไร ใชเมอไหร ใชทไหน ทาไมตองใช ใชมาก ใชนอย ใชกบใคร และใชอยางไร 3. ผลลพธในการจดการกบอาการ (outcomes) เปนผลรวมของประสบการณการมอาการ และกลวธการจดการอาการหายใจลาบากทเกดขน ซงประกอบดวย 8 ดาน คอ ดานคาใชจาย (costs) ดานสภาวะอารมณ (emotional status) ดานความสามารถในการดแลตนเอง (self care) ดานสภาวะการทาหนาท (functional status) ดานคณภาพชวต (quality of life) ดานอตราการเกดโรคและเกดโรครวม (morbidity and comorbidity) ดานอตราตาย (mortality) และดานสภาวะอาการ (symptom status) โดยในการศกษาครงนจะเนนประเมนผลลพธเฉพาะดานความสามรถในการจดการอาการ และดานสภาวะอาการหายใจลาบาก เนองจากเปนผลลพธทสามารถวดการเปลยนแปลงของโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการได โดยใชระยะเวลา 28 วนหลงจากจาหนายออกจากโรงพยาบาล การประเมนไมซบซอน และผปวยสามารถประเมนผลลพธไดดวยตนเอง รปแบบการจดการอาการหายใจลาบากดงกลาว ขนอยกบปจจยดานบคคล ปจจยดานสขภาพและการเจบปวย และปจจยดานสงแวดลอม ซงมอทธพลตอประสบการณการมอาการ กลวธในการจดการอาการ และผลลพธของแตละบคคล ซงโปรแกรมดงกลาวคานงถงความสาคญของปจจยดานดานตางของผปวย โดยเฉพาะดานสงแวดลอม จงไดมการนาญาตผดแลมารวมในโปรแกรมดวยทกกระบวนการ โปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ เรมจากการประเมนปญหาและความตองการดแลของผปวยและญาตผดแล โดยการประเมนประสบการณการม

8

อาการหายใจลาบาก ทงการรบรอาการ การประเมนอาการและการตอบสนองตออาการหายใจลาบาก กลวธในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวย ตามรปแบบ D-METHOD เพอวนจฉยปญหานาไป สการวางแผนและปฏบตการพยาบาลเพอจดการอาการหายใจลาบากทเหมาะสมตามแผนทตงไว ดงน 1. โรคทเปน (disease) ประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบากของผปวยเกยวกบโรคทเปน ปจจยสงเสรมใหเกดอาการหายใจลาบากกาเรบ และกลวธในการจดการทผานมา 2. การใชยา (medication) ประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบากของผปวยเกยวกบการใชยา โดยเฉพาะยาขยายหลอดลม ทงชนดรบประทานและยาพน ปญหาจากการใชยา การจดการอาการหายใจลาบากโดยการใชยา 3. สงแวดลอมและเศรษฐกจ (environment & economic) ประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบากของผปวยเกยวกบปญหาสงแวดลอมทเปนปจจยกระตนใหเกดอาการหายใจลาบาก การจดการสงแวดลอมทผานมาเปนอยางไร นอกจากนผปวยตองไดรบการประเมนเกยวกบปญหาเศรษฐกจเพอประเมนความสามารถในการจดหาอปกรณในการดแลสขภาพดวย 4. แผนการรกษา (treatment).ประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบากของผปวยเกยวกบการรกษาของแพทย การปฏบตตามแผนการรกษาทผานมา 5. ภาวะสขภาพและขอจากดของตนเอง (health) ประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบากของผปวยเกยวกบภาวะสขภาพของตนเอง และขอจากดในการประกอบกจกรรมตางๆ ตามพยาธสภาพ การจดการทเหมาะสมทผานมา 6. ความตอเนองในการรกษา (outpatient referral) ประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบากของผปวยเกยวกบความสาคญของการมาตรวจตามนด การจดการเกยวกบการมา ตรวจตามนดทผานมา 7. การรบประทานอาหาร (diet). ประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบากของผปวยเกยวกบการรบประทานอาหารทเหมาะสม การหลกเลยงอาหารประเภทใดทสงเสรมใหเกดอาการหายใจลาบาก กลวธในการปฏบตทผานมาของผปวย หลงจากประเมนผปวยตามรปแบบดงกลาวขางตน นาขอมลทไดมาวนจฉยปญหา วางแผนจาหนายทสอดคลองกบปญหาผปวย และปฏบตตามแผนการจาหนายผปวยแตละราย โดยใหความรแกผปวยและญาตผดแลเกยวกบกลวธในการปองกนและจดการอาการหายใจลาบากตามรปแบบ D-METHOD พรอมทงฝกทกษะทจาเปนตางๆ ในการปองกนและจดการกบอาการหายใจลาบาก ประเมน ผลลพธ 2 ดาน คอ ดานความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากทประกอบดวยองคประกอบ 2 ดาน คอ 1) ดานความสามารถในการประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบากดวยตนเอง และ 2) ดานความสามารถในการจดการอาการและควบคมอาการหายใจลาบากดวยตนเอง โดยใช

9

แบบสอบถามความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก ทผวจยทบทวนตามแนวคดของดอดดและคณะ (Dodd et al., 2001) ประยกตตามจก (2549) และณฏฐกา (2551) และผลลพธดานสภาวะอาการโดยใชแบบประเมนสภาวะอาการหายใจลาบากแบบตวเลขทดดแปลงมาจากจก (2549) เพอประเมนความรนแรงของอาการหายใจลาบาก รายละเอยดดงภาพ 1

ภาพ 1. กรอบแนวคดทใชในการวจย

โปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง บรณาการตามรปแบบ D-METHOD และแนวคดการจดการอาการของดอดดและคณะ (Dodd et al., 2001) 1. ประเมนผปวยและญาตผดแลเกยวกบประสบการณการมอาการหายใจลาบาก และกลวธการจดการอาการหายใจลาบากทผานมา ตามรปแบบ D-METHOD ดงน D: โรคทเปน M: การใชยา E: สงแวดลอมและเศรษฐกจ T: แผนการรกษา H: ภาวะสขภาพและขอจากดของตนเอง O: ความตอเนองในการรกษา D: การรบประทานอาหาร 2. การวนจฉยปญหาผปวยแตละราย 3. วางแผนจาหนายผปวยทสอดคลองกบปญหาผปวย และปฏบตตามแผนจาหนายผปวย โดยใหความรเกยวกบกลวธในการจดการอาการหายใจลาบากตามประสบการณอาการของผปวยแตละราย พรอมทงฝกทกษะทจาเปนตางๆ ในการจดการอาการหายใจลาบาก แกผปวยและญาตผดแล 4. ตดตามความสมาเสมอในการจดการอาการหายใจลาบากทางโทรศพทจากญาตผดแล

ประเมนผลลพธ 2 ดาน ประยกตตามแนวคดการจดการอาการของดอดดและคณะ (Dodd et al., 2001) คอ 1. ดานความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก โดยประเมนจากองคประกอบทง 2 ดาน คอ 1.1 ดานความสามารถในการประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบากดวยตนเอง 1.2 ดานความสามารถในการจดการอาการและควบคมอาการหายใจลาบากดวยตนเอง 2. ดานสภาวะอาการ -ประเมนสภาวะอาการหายใจลาบาก

10

สมมตฐานการวจย 1. คาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงหลงจากไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณ อาการ มากกวากอนไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ 2. คาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรค ปอดอดกนเรอรงของกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ มากกวากลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต 3. คาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงหลงจากไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ นอยกวากอนไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ 4. คาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ของกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ นอยกวากลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต นยามศพทการวจย โปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ หมายถง ชดของกจกรรมการพยาบาลทผวจยสรางขนจากการทบทวนวรรณกรรม โดยบรณาการแนวคดการวางแผนจาหนายผปวยโรคปอดอดกนเรอรงตามรปแบบ D-METHOD และแนวคดการจดการอาการของดอดดและคณะ (Dodd et al., 2001) เปนการชวยเหลอในการเตรยมความพรอมใหผปวยและญาตผดแล สามารถจดการกบอาการหายใจลาบากเมอกลบไปอยบาน การวางแผนจาหนายเรมตนตงแตรบผปวยไวในโรงพยาบาลจนถง 28 วน หลงจากจาหนายออกจากโรงพยาบาล ใชระยะเวลา 5 สปดาห ซงโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ ประกอบดวย ประเมนประสบการณการมอาการ และกลวธในการจดการอาการหายใจลาบากทผานมาของผปวย โดยประเมนตามรปแบบ D-METHOD วนจฉยปญหาของผปวยจากการประเมนขางตน วางแผนจาหนายผปวยทสอดคลองกบปญหาของผปวยแตละราย ปฏบตตามแผนการจาหนายผปวยตามประสบการณอาการของผปวย โดยใหความรและฝกทกษะทจาเปนเกยวกบโรค การรกษาทไดรบ การประเมนอาการหายใจลาบากดวยตนเอง กลวธในการปองกนและจดการอาการหายใจลาบาก โดยใชสอการสอนเปนแผนการสอน ภาพพลก และคมอการสงเสรมความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง เมอผปวยกลบไปอยทบาน มการตดตามทางโทรศพทเพอ

11

ตดตามความสมาเสมอในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยจากญาตผดแลสปดาหละ 1 ครงในสปดาหท 2, 3, และ 4 ความสามารถในการจดการอาการ หมายถง การรบรความสามารถของผปวยในการปฏบตตนเพอปองกนและจดการกบอาการหายใจลาบาก ประกอบดวย 2 ดาน ไดแก ดานความสามารถในการประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบากดวยตนเอง และดานความสามารถในการปองกน จดการและควบคมอาการหายใจลาบาก โดยประเมนจากแบบสอบถามความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก ดดแปลงมาจากแบบสอบถามวธการจดการอาการหายใจลาบากของจก (2549) และแบบสอบถามความสามารถในการจดการอาการหอบเฉยบพลนของณฏฐกา (2551) โดยทคะแนนมาก หมายถง ปฏบตกจกรรมมาก สภาวะอาการหายใจลาบาก หมายถง การรบรของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงถงความรสกของอาการหายใจลาบากทเกดขน ซงเปนผลลพธมาจากการจดการกบอาการหายใจลาบากดวยตนเอง ประเมนโดยผปวยเอง โดยใชแบบประเมนสภาวะอาการหายใจลาบากทผวจยสรางขนจากการทบทวนวรรณกรรมและดดแปลงจากแบบสอบถามประสบการณอาการและความรนแรงของอาการหายใจลาบากของจก (2549) คะแนนมาก หมายถง มอาการหายใจลาบากมาก การวางแผนจาหนายตามปกต หมายถง กจกรรมการพยาบาลในการดแลชวยเหลอ รวมทงคาแนะนาตางๆ ทผปวยโรคปอดอดกนเรอรงไดรบจากบคลากรทางการพยาบาลหอผปวย อายรกรรม เพอเตรยมจาหนายตามปกต ประกอบดวย การใหความรเรองโรค แผนการรกษา การปฏบตตวเมอกลบอยบาน การสงเกตอาการผดปกตตางๆ การมาตรวจตามนด และการรบประทานอาหารเฉพาะโรค โดยเรมตงแตเขารบการรกษาตวในหอผปวยอายรกรรม จนถงกอนจาหนายผปวยออกจากโรงพยาบาล ขอบเขตของการวจย การศกษาครงนเปนการวจยกงทดลอง (quasa - experimental research) แบบการศกษา 2 กลม (two groups pre - post test design) เพอศกษาผลของโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการตอความสามารถในการจดการอาการและสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทมารบบรการ ณ หอผปวยอายรกรรม โรงพยาบาลศนยแหงหนงในสามจงหวดชายแดนภาคใต ระหวางเดอนสงหาคม - ธนวาคม พ.ศ. 2558

12

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ เปนแนวทางสาหรบบคลากรทมสขภาพในการวางแผนจาหนายผปวยทเหมาะสมกบบรบทของพนทสามจงหวดชายแดนภาคใต เพอชวยสงเสรมใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงและญาตผดแลสามารถปองกนและจดการกบอาการหายใจลาบากไดอยางถกตองเหมาะสมตามบรบทของพนท ทงขณะเขารบการรกษาในโรงพยาบาล และเมอกลบไปอยทบาน

13

บทท 2 วรรณคดทเกยวของ

การศกษาวจยครงน เปนการศกษาผลของโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการตอความสามารถในการจดการอาการและสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ซงผวจยไดศกษาคนควาจากตารา บทความวชาการ และงานวจยทเกยวของ โดยศกษาในหวขอตอไปน 1. แนวคดเกยวกบอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง 1.1 ความรทวไปเกยวกบโรคปอดอดกนเรอรง 1.2 อาการหายใจลาบากและกลไกการเกดอาการหายใจลาบาก 1.3 ผลกระทบของอาการหายใจลาบาก 1.4 การประเมนอาการหายใจลาบาก 2. ความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากและสภาวะอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง 2.1 แนวคดการจดการอาการ 2.2 ประสบการณการมอาการ กลวธในการจดการ และผลลพธในการจดการอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง 2.3 ปจจยทเกยวของกบความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากและสภาวะอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง 2.4 การปองกนและจดการอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง 3. แนวคดการวางแผนจาหนายผปวย 3.1 ความหมายของการวางแผนจาหนายผปวย 3.2 วตถประสงคของการวางแผนจาหนายผปวย 3.3 บทบาทของพยาบาลวชาชพในการวางแผนจาหนายผปวย 3.4 รปแบบการวางแผนจาหนายผปวย 3.5 กระบวนการในการวางแผนจาหนายผปวยโรคปอดอดกนเรอรง 3.6 รปแบบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการเพอพฒนาความสามารถในการจดการอาการและสภาวะอาการหายใจลาบากในผปวยโรค ปอดอดกนเรอรง 4. โปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง

14

5. สรปการทบทวนวรรณคดและงานวจยทเกยวของ แนวคดอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง

ความรทวไปเกยวกบโรคปอดอดกนเรอรง โรคปอดอดกนเรอรงเปนโรคทสามารถปองกนและรกษาได มลกษณะสาคญของโรคคอ เปนกลมอาการทมการจากดการไหลเวยนของอากาศภายในปอด เนองจากมการอดกนการไหลของอากาศในทางเดนหายใจอยางถาวร (persistent airflow limitation) ซงการอดกนจะเปนแบบคอยเปนคอยไปแบบเลวลงเรอยๆ (progressive) เกยวของกบปฏกรยาการอกเสบเรอรงของทางเดนใจและปอดทตอบสนองตออนภาคหรอฝนกาซบางอยางทเปนอนตราย ภาวะการกาเรบของโรคหรอโรครวมมผลตอความรนแรงของโรค (เบญจมาศ, 2556; Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease [GOLD], 2015) ในอดตมกรวมถงโรค 2 โรค คอ 1) โรคหลอดลมอกเสบเรอรง (chronic bronchitis) เปนโรคทมอาการไอและมเสมหะเรอรง โดยมอาการเปนๆ หายๆ ตดตอกนอยางนอย 3 เดอนใน 1 ป เปนเวลาตดตอกนตงแต 2 ปขนไป โดยไมมสาเหตอนททาใหผปวยไอ เชน วณโรค เปนตน 2) โรคถงลมโปงพอง (emphysema) เปนภาวะการโปงพองของถงลม ซงมการทาลายของผนงถงลมรวมดวย ทาใหมการแลกเปลยนกาซผดปกต มการขยายถงลมใหใหญขน จงไปกดหลอดลมขนาดเลก ทาใหเสมอนมหลอดลมอดกนเรอรง (วชรา, 2555) ปจจบนไดหลกเลยงทจะแยก 2 โรคน เนองจากผปวยโรคหลอดลมอกเสบเรอรงไมจาเปนตองพบลกษณะการอดกนการไหลของอากาศในทางเดนหายใจอยางถาวร และโรคถงลมโปงพองเปนลกษณะของพยาธสภาพของถงลมทถกทาลาย ซงบางครงโรคปอดอดกนเรอรงวนจฉยไดจากอาการทางคลนก สวนภาวะถงลมโปงพองเปนเพยงความผดปกตหนงทพบไดในโรคปอดอดกนเรอรง นอกจากนภาวะถงลมโปงพองยงสามารถพบไดในคนทสมรรถภาพปอดปกตอกดวย (พชญาภา, 2557; GOLD, 2015) สาเหตของการเกดโรคปอดอดกนเรอรงยงไมทราบแนชด แตเชอวาเกดจากหลายปจจยรวมกนทบงชวานาจะเปนสาเหตการเกดโรค โดยปจจยเสยงแบงไดเปน 2 กลม คอ 1) ปจจยดานตวผปวย ไดแก ลกษณะทางพนธกรรมทมการขาดสารแอลฟาวนแอนตทรปซน (alpha-1 antitrypsin) เชอวาทาใหเกดการทาลายของหลอดลมและผนงถงลมมากขนในขณะทมการอกเสบและเกดถงลมโปงพองตามมา (GOLD, 2015; Reilly, Siverman & Shapiro, 2010) ภาวะหลอดลมมความไวตอการถกกระตน.(bronchial hyperresponsiveness) สงผลใหเกดโรคงายขน (วชรา, 2555) การเจรญเตบโตของปอดในวยเดก เชน การตดเชอระบบทางเดนหายใจในวยเดก จะเปนปจจยรบกวนสงผลใหสมรรถภาพปอดผดปกตเมออายมากขน 2) ปจจยดานสภาวะแวดลอม ไดแก การสบบหรหรอการไดรบควนบหร

15

จากผอนเปนระยะเวลานาน เปนสาเหตสาคญทกอใหเกดโรค ปอดอดกนเรอรง การสมผสกบมลภาวะทงในบาน ททางาน และสถานทสาธารณะ การสดเอาสารเคมหรอฝนละอองเขาไปในปอดนานๆ จะเปนตวเรงทาใหเกดอาการของโรค ทาใหมการทาลายเยอบหลอดลม และเกดหลอดลมอกเสบตามมา การตดเชอระบบทางเดนหายใจบอยๆ จนกลายเปนแบบเรอรง ทาใหเกดแผลเปนบรเวณเยอบหลอดลมและชนใตเยอบหนาตวขน เกดหลอดลมตบแคบถาวร และเกดการตดเชอระบบทางเดนหายใจสวนบน (ดวงรตน, 2554ก; GOLD, 2015; WHO, 2012) พยาธสภาพของโรคปอดอดกนเรอรง เกดจากมการอกเสบเรอรงในระบบทางเดนหายใจซงมสงกระตนตางๆ เชน การตดเชอแบคทเรยและไวรส ภาวะภมแพ การสมผสควนบหร มลภาวะ หรอสดควนพษทระคายเคองเขาไปในระยะเวลายาวนาน จนสารระคายเคองเหลานกอใหเกดการอกเสบขนในหลอดลมขนาดใหญลงไปจนถงหลอดลมขนาดเลก กระตนเซลลทเกยวของกบการอกเสบ (inflammatory cells) แทรกไปในเยอบทวไป มการรวมตวกนของเมดเลอดขาว ไดแก ทลมโฟไซด (T-lymphocyte) นวโทรฟล (neutrophil) และแมคโครฟาจ (macrophage) ออกมาทาลายสารพษตางๆ จงเกดการระคายเคองตอเนอปอด ทาใหเซลลหลงมกและตอมเมอกมจานวนเพมมากขน ทาใหมการสรางและหลงเมอกออกมามากและเหนยวกวาปกต รวมกบการทางานของขนกวด (cilia) ทผดหนาทไป ทาใหผปวยไอเรอรง มเสมหะ หากการอกเสบเกดขนซาๆ เรอยๆ จะทาใหเกดการเปลยนแปลงโครงสรางของผนงหลอดลม ทาใหเกดการตบแคบของหลอดลม พยาธสภาพทเกดขนทาใหการระบายอากาศในถงลมผด ปกต ถงลมบางสวนโปงพอง บางสวนแฟบ บรเวณทมการระบายอากาศไมดจะมอากาศขงอยในปอดมาก เมอระยะเวลาผานไปนานขน ทรวงอกมการขยายมาก ทาใหทรวงอกมรปรางคลายถงเบยร (barrel chest) ถงลมทโปงพองจะสญเสยความยดหยน ทาใหแรงดนลมทออกจากปอดลดลง หลอดลมเลกๆ และหลอดลมใหญแฟบลงไดงายเวลาหายใจออก ทาใหเกดภาวะเลอดขาดออกซเจน (hypoxemia) และมภาวะคารบอนไดออกไซดคงในเลอด (hypercapnia) ตามมา ผปวยจงตองออกแรงในการหายใจมากขนโดยการใชกลามเนออนๆ ชวยในการหายใจ เชน กลามเนอไหล คอ หนาทอง เปนตน ในทสดการระบายอากาศในถงลมจะลดลงอยางมากและถาวร (ดวงรตน, 2554ก; เบญจมาศ, 2555) ดวยเหตนผปวยจงเกดอาการหายใจลาบากตามมา อาการของโรคปอดอดกนเรอรง ประกอบไปดวย อาการหายใจลาบาก ไอเรอรง และมเสมหะเรอรง ซงอาการหายใจลาบากจะเปนมากขนเรอยๆ และ/หรอไอเรอรง มเสมหะโดยเฉพาะในชวงเชา อาการอนๆ ทพบได คอ อาการแนนหนาอก หายใจมเสยงวด (wheeze) และอาการเหนอยลา (เบญจมาศ, 2555; WHO, 2012) สวนอาการแสดงในระยะแรกอาจไมพบความผดปกต แตเมอมการจากดการไหลเวยนอากาศทมากขน อาจตรวจพบความผดปกตของการหายใจ เชน การใชกลามเนอชวยในการหายใจ รปรางหนาอกคลายถงเบยร เคาะเสยงโปรง ชวงของการหายใจออกยาวกวาปกตนานกวา 6 วนาท เสยงลม

16

เขาปอดเบากวาปกต มเสยงรอนไค (rhonchi) หรอเสยงวด ตรวจพบภาวะนวปมในระยะทายของโรค (เบญจมาศ, 2555) อาการหายใจลาบากเปนอาการสาคญทพบไดบอยในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง (RNAO, 2010) ซงผปวยจะมอาการหายใจลาบากรนแรงขนเรอยๆ แบบคอยเปนคอยไป และจะมอาการหายใจลาบากกาเรบเมอสมผสกบปจจยเสยง ดงตอไปน 1) การตดเชอระบบทางเดนหายใจโดยเฉพาะการตดเชอไวรสและแบคทเรย ทงนการตดเชอจะทาใหปรมาณเมดเลอดขาวบรเวณหลอดลมเพมจานวนขน เสมหะมจานวนมากขน สงผลใหเกดอาการหายใจลาบากกาเรบไดมากขน 2) การสมผสกบมลภาวะตางๆ เชน ควนบหร ฝนละออง ควนไฟ เกสรดอกไม อากาศหนาวหรอรอนเกนไป (ศวศกด, 2556) ฝนในอากาศและควนจากการเผาผลาญนามนดเซลกระตนใหเกดการอกเสบของหลอดลมเพมขน (GOLD, 2015) อาการหายใจลาบากและกลไกการเกดอาการหายใจลาบาก อาการหายใจลาบากเปนอาการเดนทพบไดบอยในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง จะเกด แบบคอยเปนคอยไปและเพมขนเรอยๆ (progressive dyspnea) (เบญจมาศ, 2555) มคาเรยกหลายคา อาทเชน. อาการหอบเหนอย (dyspnea) หายใจไมทน (breathlessness) หายใจไมพอ (shortness of breath) ไมสขสบายในทรวงอก (discomfort.in.chest) เปนตน คาทนยมใชคอ อาการหายใจลาบาก คาวา Dyspnea มรากศพทมาจากภาษากรก โดยคาวา “Dys” หมายถง ความผดปกต ความบกพรอง หรอความยากลาบาก สวนคาวา “Pnea” หมายถง การหายใจ เมอนามารวมกนจงหมายถง ความผดปกต ความบกพรองหรอความยากลาบากเกยวกบการหายใจ (Neufeldt, & Guralnik, 1994) ซงมผใหความหมายไววา.เปนประสบการณในการรบรของบคคล (perception) ถงความรสก (sensation) ไมสขสบาย (uncomfortable) หรอยากลาบากในการหายใจ (difficulty breathing) เปนความรสกทตองออกแรงในการหายใจมากขนกวาปกต รวมกบการใชกลามเนออนชวยในการหายใจ (lobored breathing) (สมเกยรต, 2552) เปนคาทมความหมายกวาง เนองจากไมไดระบถงรปแบบของการหายใจ หรอระดบของความรนแรงไว อกทงมหลายสาเหต อาจเกดขนภายในเวลาเปนนาท เปนชวโมง (acute dyspnea) เปนหลายๆ วน หรอแมกระทงนานกวานน (สทศน, 2553) กลไกการควบคมการหายใจขณะปกต จะเปนการทางานรวมกนของ 3 ระบบ ไดแก 1. ศนยควบคมสวนกลาง (control center) แบงเปน (กมล, 2552; วบลย, 2551) 1.1 ศนยควบคมอตโนมต (autonomic control of ventilation) เซลลประสาททควบคมการหายใจจะอยกระจดกระจายทบรเวณกานสมองสวนตางๆ ทสาคญทสดอยบรเวณเมดลลา เปนตวควบคมจงหวะการหายใจใหเปนไปโดยอตโนมต

17

1.2 ศนยควบคมภายใตความรสก (voluntary control of ventilation) ควบคมโดยสมองสวนบน (cerebral cortex) ซงบรเวณนทาใหเกดการหายใจทงแบบตงใจ หรอไมตงใจ เชน หายใจพรอมกบจงหวะการพด 2. ตวรบรความรสก (sensor) แบงเปน 2.1 ตวรบรการเปลยนแปลงทางกลไก (mechanorecepter) อยตามอวยวะ ตางๆ ในระบบทางเดนหายใจ โดยเฉพาะทหลอดลมในเนอปอดและผนงทรวงอก แบงออกเปน (เบญจมาศ, 2551) 2.1.1 ตวรบรทางเดนหายใจสวนบน (upper airway receptor) อยในทางเดนหายสวนตน ตอบสนองตอสงกระตนทเปนสารระคายเคองตางๆ เชน สารเคม อากาศเยน เปนตน จะตอบสนองโดยการไอ จาม และหลอดลมหดเกรง (ครรชต, 2550; เบญจมาศ, 2551; Spector, Connolly, & Carlson, 2007) 2.1.2 ตวรบรในเนอปอด (lung receptor) ม 3 ชนด ไดแก 1) ตวรบรการยดขยายของหลอดลมขนาดเลก (stretch receptors) จะถกกระตนเมอมการขยายตวของปอดเตมท สงผลใหหยดการหายใจ 2) ตวรบรการระคายเคอง (irritant receptors) อยทเยอบทางเดนหายใจ ถกกระตนเมอมการเปลยนแปลงปรมาตรลมในปอดอยางรวดเรว 3) ตวรบรเจ (J - receptor) ซงอยขางๆ หลอดเลอดฝอย ถกกระตนโดยกลไก (mechanical) และเคม (chemical) เชน การมนาในชองระหวางเซลล ตวรบทง 3 จะสงกระแสประสาทสวนกลางผานทางเสนประสาทเวกส (vagus nurve) (Spector et al., 2007) 2.3 ตวรบการเปลยนแปลงทางเคม (chemoreceptors) ทาหนาทเปนตวรบรการเปลยนแปลงสารเคมในรางกาย แบงเปน 2 ชนด 1) ตวรบรสวนกลาง (central chemo- receptors) ซงอยทบรเวณสมองสวนเมดลลา โดยจะทาหนาทควบคมระดบคารบอนไดออกไซดในเลอด 2) ตวรบรสวนปลาย (peripheral chemoreceptor) ไดแก ตวรบรบรเวณสวนโคงของเอออรตา (aortic arch) และตรงรอยแยกของหลอดเลอดแดงคาโรตด (carotid body) ทาหนาทควบคมออกซเจนและคารบอน ไดออกไซดในเลอด (กมล, 2552; อรนทยา, 2553) 2.4 ตวรบรทกลามเนอผนงทรวงอก (chest wall receptor) ตอบสนองตอความตง พบตามเสนใยกลามเนอ กลามเนอระหวางซโครง และเอนของกระบงลม (เบญจมาศ, 2551; ครรชต, 2550) 3. กลามเนอทใชในการหายใจ (effector) มหนาทนาอากาศเขาในชองอกซงผลทเกดจะเปนการกระตนของตวรบความรสก สงสญญากลบไปทศนยควบคมเพอปรบการหายใจตอไป (วบลย, 2551)

18

ความสมพนธดงกลาวน จะเปนกลไกการควบคมการหายใจใหอยในภาวะปกต หากเกดพยาธสภาพตาแหนงใดตาแหนงหนงของระบบหายใจ ทจะเกดผลกระทบทาใหความสมพนธดงกลาวเปลยนแปลงไป อาจมการเพมกระแสประสาทจากศนยรวมการหายใจมากขน สงผลทาใหเกดอาการหายใจลาบากตามมา จากการทบทวนวรรณกรรมทผานไดมการตงสมมตฐานทจะชวยอธบายกลไกการเกดอาการหายใจลาบากได โดยแบงออกเปน 3 อยาง คอ 1. กลามเนอทใชในการหายใจเกดออนแรง (respiratory muscle fatigue) สงผลใหระบบการหายใจทางานผดปกต โรคของระบบทางเดนหายใจ เชน หอบหด ถงลมโปงพอง หลอดลมอกเสบเรอรง และหลอดลมตบ เปนตน จะมการอดกนของทางเดนหายใจ สงผลใหเกดอากาศคงคางอยในปอดระหวางหายใจออก (air trapping) มผลทาใหปรมาตรปอดขยายตวขน (hyperinflation) การหายใจเพอนาอากาศเขาไปเปนไปไดยากขน (O’Donnell, Revill, & Webb, 2001) มผลทาใหมการเพมแรงตานของทางเดนหายใจสงผลใหรางกายตองใชแรงในการหายใจเพมขน (Schwarztstein, 2012) การศกษาเกยวกบการเพมแรงตานการหายใจกบความรสกหายใจลาบากในคนปกต พบวาอาการหายใจลาบากเพมขนสมพนธกบแรงตานการหายใจ ซงชวยสนบสนนความคดทวาอาการหายใจลาบากจะเกดขนเมอออกแรงในการหายใจมากขน และสามารถอธบายอาการหายใจลาบากในผปวยทมโรคของทางเดนหายใจได (ครรชต, 2550) ตลอดจนในผปวยโรคของเนอปอด ชองเยอหมปอดและผนงทรวงอก ซงลดความยดหยนของเนอปอดลง ทฤษฎความไมสมพนธกนระหวางความยาวและความตงของกลามเนอ (length tension inappropriateness theory) อธบายวาในการหายใจเขาตามปกตจะตองใชกลามเนอกระบงลม กลามเนอพาราสเตอรนอล และกลามเนอสคาลน เมอตองเพมแรงในการหายใจ จะตองใชกลามเนอชวยหายใจอนเพมเตม (accessory muscle) เชน กลามเนอสเตอรโนมาสตอยด กลามเนออนเตอรคอสตอลมดนอก และกลามเนอเพคทอราลส ซงถาใชบอยกลามเนอจะใชงานหนกเกนไปจากทตองใชแรงมากขนในการหายใจ รางกายกจะใชกลามเนอเพมขนในการหายใจ ไดแก กลามเนอผนงทรวงอก กลามเนอกรามและกลามเนอหนาทอง เพอปองกนการลมเหลวของกลามเนอหายใจภาวะปกต (Tobin, 1990) 2. การกระตนตวรบรการเปลยนแปลงทางกลไกในรางกาย โดยการกระตนระบบประสาทเวกส ไดแก ตวรบรตางๆ ในระบบการหายใจทงสวนนาอากาศและเนอปอด ซงจะสงกระแสประสาทไปตามเสนประสาทไปยงศนยการหายใจ ทาใหกระตนเพมการหายใจเรวขน เพมปรมาณแรงทใชการหายใจ ทาใหเกดการหายใจลาบากได ตวรบรการเปลยนแปลงทางกลไก ประกอบดวย 1) ตวรบรทางเดนหายใจสวนบน จากการศกษา พบวา ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงเมอหายใจดวยอากาศทเยนสบาย ไมรอนหรอหนาวจนเกนไป จะชวยลดอาการหายใจลาบากได เชอวามตวรบในทางเดนหายใจสวนตน รบความรสกผานทางเสนประสาทคท 5 (trigeminal nerve) เชน เมอเปดพดลม หรอเปด

19

หนาตาง อาการหายใจลาบากจะลดลง (Spector et al., 2007) 2) ตวรบรการระคายเคอง อยระหวางเซลลบผวของผนงทอทางเดนอากาศ จะถกกระตนโดยฝนละออง มลภาวะ หรอกาซพษตางๆ ควนสบบหร และอากาศทเยนจด เมอถกกระตนจะถกสงสญญาณตอไปยงประสาทเวกส ทาใหเกดรเฟลกการไอ และทอทางเดนหายใจหดตว เกดความรสกของอาการหายใจลาบาก ซงเชอวาเปนกลไกสาคญททาใหเกดอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงและหอบหด (Spector et al., 2007) 3) ตวรบรเจ อยทผนงถงลมปอดใกลกบผนงหลอดเลอดฝอยในปอด เมอถกกระตนจะสงสญญาณผานเสนทางเสนประสาทเวกส เขาสศนยควบคมการหายใจในเมดลลา ทาใหเกดอาการหายใจลาบาก และ 4) ตวรบแรงยดขยาย ไมคอยจะมความสาคญมากนก มปลายประสาทอยทกลามเนอเรยบทหลอดลม จะถกกระตนเมอลมเขาปอด 800 มลลลตรขนไป การยดขยายของปอดทจากดทาใหสญญาณประสาทนาเขาจากตวรบแรงยดขยายไมเพยงพอทจะคงความสมดลกบสญญาณประสาทนาออกทศนยควบคมการหายใจในเมดลลา จงเกดอาการหายใจลาบาก นอกจากนยงมตวรบความรสกเกยวกบการเคลอนไหว ประกอบดวย ตวรบความรสกทใยประสาทรปกระสวย เอน ขอตอ ตวรบความรสกนถกกระตนเมอมการเคลอนไหวของแขนขา เมอถกกระตนมาก จะมผลทาใหมการอาการหายใจลาบากมากตามไปดวย (กมล, 2552; ครรชต, 2550; Spector et al., 2007) 3. การกระตนตวรบรการเปลยนแปลงทางเคมในรางกาย ไดแก ตวรบทางเคมท คาโรตดบอดและสมองสวนเมดลลาจะถกกระตนจากภาวะคารบอนไดออกไซดคง ภาวะออกซเจนตา หรอภาวะพเอช (pH) เปนกรดจากการเผาผลาญ (Parshall et al., 2012) ซงมทงตวรบทางเคมสวนกลางและตวรบทางเคมปลาย ตวรบเคมสวนกลางอยใกลศนยควบคมการหายใจในเมดลลา ความดนกาซคารบอนไดออกไซดในหลอดเลอดแดง (PaCO2) ทสง จะกระตนตวรบทางเคมสวนกลาง ทาใหนาไขสนหลงทอยรอบศนยหายใจมพเอชลดลง ซงจะสงผลกระทบตอไปยงศนยควบคมการหายใจในเมดลลา ทาใหเกดการหายใจเรว แรง ลก เพอขบคารบอนไดออกไซด ภาวะขาดออกซเจนไมสามารถกระตนตวรบทางเคมสวนกลางไดโดยตรง แตจะกระตนไดโดยออม คอ เมอความดนกาซออกซเจนในหลอดเลอดแดงตาลง เนอเยอสมองจะเผาผลาญสารอาหารแบบไมใชออกซเจน ซงจะมการสะสมของกรดแลคตคในไขสนหลง ทาใหพเอชในนาไขสนหลงลดลง และกระตนตวรบทางเคมสวนกลางตอไป สวนตวรบทางเคมสวนปลาย ไดแก ตวรบเอออรตคและตวรบคารอตค ตวรบทคารอตคมบทบาทในการควบคมการหายใจโดยเฉพาะในกรณลดลงของออกซเจนและพเอชในเลอด และการเพมขนของคารบอนไดออกไซด (เบญจมาศ, 2551) โดยจะสงสญญาณผานประสาทคท 9 (glossopharyngeal nerve) และคท 10 (vagus.nerve) เพอกระตนศนยควบคมการหายใจในเมดลลา ซงเกยวของโดยตรงสงผลใหเกดการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง (เบญจมาศ, 2551; Spector et al., 2007) จากการทบทวนวรรณกรรมในเรองกลไกการเกดอาการหายใจลาบาก สรปไดวากลไกการเกดอาการหายใจลาบากยงไมสามารถอธบายดวยแนวคดใดแนวคดหนงอยางชดเจน ตองอาศยหลายๆ

20

กลไกมาอธบาย ซงอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงเกดจากการอดกนของทางเดนหายใจสวนปลาย เกดอากาศคงคางในปอดระหวางหายใจออก มผลทาใหปรมาตรปอดขยายตว การหายใจเอาอากาศเขาไปเปนไปไดยากมากขน ผปวยตองใชแรงในการหายใจเพมขน กลามเนอทใชในการหายใจจงออนแรง มการกระตนตวรบรตางๆ ผานทางระบบประสาท และตวรบร การเปลยนแปลงทางเคมในรางกาย เปนกลไกทอธบายการเกดอาการหายใจลาบากในปจจบน ผลกระทบของอาการหายใจลาบาก จากการทบทวนวรรณกรรมทผานมา พบวา อาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงเกดขนอยางชาๆ และเลวลงเรอยๆ สงผลกระทบอยางมากตอผปวย ดงน 1. ดานรางกาย อาการหายใจลาบากทาใหเกดปญหาในการดาเนนชวตของผปวยทสงผลโดยตรงคอ ความทนในการทากจกรรมลดลง ทาใหไมสามารถปฏบตกจกรรมในชวตประจาวนไดอยางเตมท แบบแผนการดาเนนชวตเปลยนแปลงไป (ชายชาญ, 2550) 1.1 ดานการแลกเปลยนกาซ เนองจากพยาธสภาพของโรคทาใหความยดหยนของปอดลดลง ความดนในชองอกเปนบวก สงผลใหเกดภาวะปอดแฟบไดมากกวาปกต หลอดลมมความไวตอการกระตน มการสรางสารคดหลงมากขน และเกดการหดรดตวอยางรวดเรวเมอถกกระตน สงเสรมใหมการอดกนของเสมหะภายในหลอดลม ทาใหเกดอาการหายใจลาบากมากขนสงผลใหผปวยไดรบออกซเจนไมเพยงพอ ทาใหความสามารถในการทากจกรรมตางๆ ลดลง (ชายชาญ, 2550) 1.2 ดานการไหลเวยนเลอด เมอโรคดาเนนมากขน ทาใหกลามเนอหวใจซกขวา โตและมการกระตนการสรางเมดเลอดแดงมากขน เกดภาวะความเขมขนของเลอดและเมดเลอดแดงสงกวาปกต (polycythaemia) ทาใหเลอดหนดมากขน การไหลเวยนเลอดไมดเกดความดนในปอดสง (pulmonary hypertension) มากขน (วชรา, 2555) อาจเกดภาวะหวใจซกขวาลมเหลว มการคงของนาในสวนปลายของรางกายมากขน 1.3 ดานภาวะทพโภชนาการ ผปวยทมอาการหายใจลาบาก จะมความตองการการใชพลงงานในการหายใจมากกวาคนปกต 10 เทา ในขณะทไดรบสารอาหารเทาเดม ทาใหสารอาหารทไดรบไมเพยงพอกบความตองการของรางกาย เกดภาวะทพโภชนาการได (ดวงรตน, 2554ก; Robert, 2008) ผปวยบางรายอาจไมรสกอยากอาหาร คลนไสอาเจยน ปากแหง และระคายเคองกระเพาะอาหาร จากอาการขางเคยงของยาปฏชวนะบางชนด ยาขยายหลอดลม เชน ยากลม ทโอฟลน (theophylline) และยาสเตยรอยด เปนตน (ดวงรตน, 2554ก; ชายชาญ, 2550) ผปวยบางรายมอาการหายใจลาบากหรอเหนอยหอบ มอาการไอ มเสมหะมาก ทาใหรบประทานอาหารไดนอยลง นอกจากนภาวะขาดออกซเจน

21

เรอรง ทาใหมรางกายมการหลงสารไซโตไคนททาใหเกดอาการเบออาหาร สงผลใหเกดภาวะทพโภชนาการไดเชนกน (ดวงรตน, 2554ก) 1.4 การมกจกรรมนอยลง อาการหายใจลาบากทาใหผปวยทากจวตรประจาวนไดอยางยากลาบาก (วรวรรณ, 2554) ผปวยทมภาวะหายใจลาบากเรอรงเปนผลมาจากเนอเยอขาดออกซเจน หรอจากการหายใจลาบากทเพมขนซงเปนผลมาจากการถายเทอากาศถกจากด ทาใหความทนในการทากจกรรมลดลง จงมความสามารถในการปฏบตกจกรรมอยางจากด ตองพงพาผอนในการทากจกรรมตางๆ เชน การอาบนา แตงตว เปนตน (RNAO, 2010; Velloso & Jardim, 2006) 1.5 การพกผอน ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงมากกวารอยละ 50 มอาการนอนไมหลบ นอนหลบไมเพยงพอ สาเหตสาคญเกดจากภาวะพรองออกซเจน มเสมหะมากในทางเดนหายใจ ทาใหตองไอบอยๆ มการหดตวของหลอดลม เกดอาการหายใจลาบากตามมา ทาใหมแบบแผนการนอนทผดปกตไป ผปวยจงไมสามารถนอนหลบไดอยางเตมท เกดอาการออนเพลย และยาทใชในการรกษาบางชนดอาจรบกวนการนอน เนองจากออกฤทธกระตนระบบประสาท ทาใหเกดอาการใจสนเพมการใชพลงงานขณะพก ผปวยจงไมรสกงวงนอน เชน ยากลมเบตาทอะโกนสต (B2-agonist) และ ทโอฟลน เปนตน (ดวงรตน, 2554ก) 2. ดานจตใจ ความวตกกงวลและภาวะซมเศรา เปนการตอบสนองของรางกายตอภาวะเครยดจากการเจบปวยเรอรง พบไดบอยในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง อาการหายใจลาบากซงเปนอาการสาคญของโรค ทาใหผปวยไมมความมนใจในการควบคมการหายใจของตนเอง กงวลวาเมอไหรจะเกดอาการหายใจลาบาก ทาใหเกดความเครยด และอาการหายใจลาบากทาใหความสามารถในการทากจกรรมลดลง จงทาใหรสกโกรธตนเอง คบของใจ สบสน ทอแทในชวต หวาดกลวและกงวลเกยวกบความรนแรงของโรคและการดาเนนโรค ซงความกงวลทเกดขนกจะสงผลกระทบทาใหเกดภาวะหายใจลาบากลกลามมากขนอยางสมพนธกน บางรายอาจรสกวาชวตไรคา และไมไดรบการยอมรบจากผอน (Di Marco et al., 2006) จากรายงานพบวาผปวยทมความรนแรงของโรคสงมความเสยงตอการเกดภาวะซมเศราสงขนตามไปดวย โดยเฉพาะในผปวยทมอาการหายใจลาบากหรอเหนอยหอบกาเรบบอยๆ (Cararella, Effing, Usmani & Frith, 2012) สอดคลองกบการ ศกษาของดวงรตน, ละเอยด, จารวรรณ, วรตน, และเวทส (2553) พบวาผสงอายโรคปอดอดกนเรอรงมภาวะซมเศราสงถงรอยละ 40 3.. ดานสงคมและเศรษฐกจ อาการหายใจลาบากเปนอาการทเกดขนอยางตอเนอง เปนประจาซงตองใชเวลาในการรกษานาน ตองบรหารยาอยางตอเนอง ทาใหผปวยตองถกจากด กจกรรมทางกาย สงผลใหความสามารถในการดารงบทบาทของตนเองในครอบครวและสงคมเปลยนแปลงไป เชน ตองลาออกจากงานกอนวยอนควร สมพนธภาพในครอบครวเปลยนไป บางรายอาจแยกตว ไมสนใจตอการรกษาหรอสงแวดลอม มพฤตกรรมทเปลยนแปลงไป เชน หงดหงดงาย โมโหงาย เกรยวกราด

22

กบบคคลอน สงผลใหสมาชกในครอบครวตองปรบเปลยนบทบาทหนาทเพอมาดแลผปวย และสงผลตอเศรษฐานะของครอบครวได ทาใหรายไดครอบครวลดลง (ชายชาญ, 2550) อาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงสงผลกระทบในทกๆ ดาน ทงดานรางกาย จตใจ สงคมและเศรษฐกจ เกดขอบกพรองในการแลกเปลยนกาซ และดานการไหลเวยน สงผลทาใหความทนในการทากจกรรมตางๆ ลดลง ความสามารถในการปฏบตกจวตรประจาวนลดลง เกดภาวะทพโภชนาการ การพกผอนนอนหลบทไมเพยงพอ สงผลตอเนองทาใหผปวยเกดความเครยด วตก กงวล และภาวะซมเศรา ทาใหผปวยแยกตว ไมยอมเขาสงคม บทบาทหนาททางสงคมเปลยนแปลงไป และยงสงผลตอเศรษฐกจภายในครอบครว เพราะขาดรายได จากการทผปวยไมสามารถประกอบอาชพได และครอบครวยงเสยคาใชจายในการดแลผปวยดวย ผปวยเหลานจงควรไดรบการดแลอยางใกลชดและมความเฉพาะเจาะจง เพอลดผลกระทบทจะเกดขนจากอาการหายใจลาบาก

การประเมนอาการหายใจลาบากของผปวยโรคอดกนเรอรง

อาการหายใจลาบากเปนเสมอนสญญาณชพลาดบท 6 ซงควรมการประเมนในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทกราย รองมาจากอาการปวด (Bailey et al, 2013; RNAO, 2010) การประเมนอาการหายใจลาบาก มวตถประสงคเพอประเมนอาการหายใจลาบากในผปวยทมอาการหายใจลาบากกอนและหลงการไดรบการบาบดรกษาดวยวธการตางๆ จากการทบทวนวรรณกรรมทผานมา พบวา การประเมนอาการหายใจลาบากสามารถทาไดหลายวธขนอยกบความเหมาะสมกบผปวยแตละรายตามสภาพปญหา และความตองการของผปวย ซงมรายละเอยด ดงน วธการประเมนอาการหายใจลาบาก 1. การประเมนจากการตรวจสมรรถภาพปอด โดยใชสไปโรเมตรย (spirometry) เปนวธการทดสอบทไดรบความนยมและยอมรบในปจจบนวามประสทธภาพในการประเมนการทาหนาทของปอดในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ปจจบนไดถกนามาใชในการแบงระดบความรนแรงของโรคปอดอดกนเรอรงกนอยางแพรหลาย เปน 4 ระดบ ดงน (GOLD, 2015) ระดบท.1.ความรนแรงของโรคระดบเลกนอย (mild) คาปรมาตรอากาศในขณะหายใจออกอยางเรวและแรงใน 1 วนาท (forced expriratory volume in one second, FEV1) นอยกวาหรอเทากบ 80 เปอรเซนตของคามาตรฐาน ระดบท 2 ความรนแรงของโรคระดบปานกลาง (moderate) คาปรมาตรอากาศขณะหายใจออกอยางเรวและแรงใน 1 วนาท (FEV1) มากกวาหรอเทากบ 50 นอยกวา 80 เปอรเซนตของคามาตรฐาน

23

ระดบท 3 ความรนแรงของโรคระดบรนแรง (severe) คาปรมาตรอากาศขณะหายใจออกอยางเรวและแรงใน 1 วนาท (FEV1) มากกวาหรอเทากบ 30 นอยกวา 50 เปอรเซนตของคามาตรฐาน ระดบท 4 ความรนแรงของโรคระดบรนแรงมาก (very severe) คาปรมาตรอากาศขณะหายใจออกอยางเรวและแรงใน 1 วนาท (FEV1) นอยกวา 30 เปอรเซนตของคามาตรฐาน เครองมอนสามารถแบงระดบความรนแรงของโรคและอาการหายใจลาบากได มความเทยงของเครองมอ ประเมนไดงายโดยใชเครองสไปโรเมตรย ซงปจจบนมใชกนอยางแพรหลาย และแปลผลงาย 2. การประเมนอาการหายใจลาบากดานจตพสย (subjective) การประเมนอาการหายใจลาบากวธนเปนวธทจดวางายทสด โดยผปวยจะเปนผประเมนดวยตนเอง หรอจากการสอบถามจากผปวยโดยตรงเกยวกบอาการหายใจลาบากทเกดขนวาม หรอไมม อยในระดบใด การประเมนถอวางายตอการนาไปใช มความเทยง (reliability) ความตรง(validity) และความไว (sensitivity) มากขน เครองมอในการประเมนอาการหายใจลาบากมหลายรป แบบดงน 2.1 ประเมนความรนแรงของอาการหายใจลาบาก ของสภาวจยทางการแพทย ประเทศองกฤษ เปนการประเมนจากความสามารถในการปฏบตกจวตรประจาวน โดยใชเครองมอ Modified Research Council Dyspnea Scale (MRC dyspnea scale) แบงระดบความรนแรงเปน 5 ระดบ ดงน (American Thoracic Society [ATS]; Europian Respiratory Society [ESR], 2004) ระดบท 0 ผปวยสามารถปฏบตกจกรรมตางๆ ไดตามปกต สามารถเดนขนบนไดหรอทางชนไดโดยไมมอาการหายใจลาบาก ระดบท 1 ผปวยมอาการหายใจลาบากเมอเดนเรวๆ หรอขณะขนทางชน ระดบท 2 ผปวยมขอจากดในการเดนไดนอยกวาคนในวยเดยวกน คอ ผปวยมอาการหายใจลาบาก หรอตองหยดพกเมอเดนขนทางชน ระดบท 3 ผปวยตองหยดพกหายใจหลงจากเดนไดระยะทางประมาณ 100 เมตร หรอตองหยดพก 2-3 นาท เมอเดนขนทางชน ระดบท 4 ผปวยมอาการหายใจลาบากขณะอยบานเฉยๆ หรอขณะสวมเสอผาเครองแตงกาย เครองมอนสามารถประเมนอาการหายใจลาบากและความสามารถของรางกายในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงได (RNAO, 2010) ซงทาไดโดยเมอผปวยทราบรายละเอยดในแตละระดบความรนแรง หลงจากนนเลอกระดบทเหมาะสมกบอาการหายใจลาบากของตนเองมากทสด 1 ระดบ การประเมนนเปนแบบประเมนทใชงาย และมความตรง ใชเวลานอย สามารถอธบายถงความสามารถ

24

ของผปวย หรอความสามารถในการทาหนาทของรางกาย (RNAO, 2010) ปจจบนนนยมใชในการประเมนอาการหายใจลาบากประกอบกบการประเมนอนๆ เพอประเมนระดบความรนแรงของโรคปอดอดกนเรอรงชวยในการพยากรณอตราการเสยชวต (GOLD, 2015) 2.2 แบบประเมนโมดฟายด บอรก สเกล (Modified Borg Scale: MBS) การประเมนอาการหายใจลาบากทกระทาไดงาย โดยมสเกลตงแต 0-10 มการจดลาดบ 12 อนดบ มคะแนนระหวาง 0-10 การจดอนดบความรนแรงตงแตนอยไปมาก โดยหากไมมอาการหายใจลาบากจะใหคะแนน = 0 หากผปวยมอาการหายใจลาบากมากทสดจะใหคะแนน = 10 โดยมขอความอธบายถงความรสกในลาดบตางๆ ดงน (Kendrick, Baxic & Smith, 2002) 0 ไมมอาการหายใจลาบาก 0.5 มอาการนอยมากๆ 1 มอาการนอยมาก 2 มอาการนอย 3 มอาการปานกลาง 4 มอาการรนแรงบางครง 5 มอาการรนแรง 6 มอาการรนแรงมาก 7 มอาการรนแรงมากๆ 8 มอาการรนแรงมากทสด เครองมอนมความเทยง และความนาเชอถอใชในการประเมนอาการหายใจลาบาก มประโยชนในการตดตามอาการหายใจลาบากในผปวยทมภาวะหลอดลมหดเกรงเฉยบพลน ผปวยทใชเครองมอนมความพงพอใจตอความสะดวกในการใชงานและอธบายถงความรสกในลาดบตางๆ บคลากรทางการพยาบาลทดแลหลกนยมใชและพอใจอยางมาก โดยระบวามความสมพนธอยางรวดเรวและใชงานงาย 2.3 แบบประเมนอาการหายใจลาบากประมาณคาเชงเสนตรง (Dyspnea visual analogue scale: DVAS) ปจจบนเปนทยอมรบ เนองจากสามารถวดอาการหายใจลาบากไดผลด มความไวระดบสง สามารถประเมนอาการหายใจลาบากทมการเปลยนแปลงไดนาทตอนาท โดยเฉพาะเมอมกจกรรมหรอขณะออกกาลงกาย (ดวงรตน, 2554ก) นยมใชในการวดอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทใชทงทางคลนกและการศกษาวจย (Bailey et al., 2013) แบบวดนมลกษณะเปนเสนตรงยาว 100 เมตร มทงชนดแนวตงและแนวนอน มคาคะแนนตงแต 0-100 ชนดแนวนอนตาแหนง 0 อยซายสด ตาแหนง 100 อยขวาสด ชนดแนวตงตาแหนง 0 อยดานลางสด ตาแหนง 100

25

อยดานบนสด ตาแหนง 0 หมายถง ผปวยไมมอาการหายใจลาบากเลย ตาแหนง 100 หมายถง ผปวยรสกมอาการหายใจลาบากมากทสด โดยผปวยเปนผกาหนดตาแหนงบนเสนตรงนซงเปนเครองหมายทแสดงถงความรสกหายใจลาบากของผปวยทเกดขนในขณะนน ดงภาพ 2 ภาพ 2. แบบประเมนอาการหายใจลาบากประมาณคาเชงเสนตรงในแนวตรงและแนวนอน 2.4 แบบประเมนอาการหายใจลาบากแบบตวเลข (dyspnea numerical rating scale) เปนการประเมนอาการหายใจลาบากโดยใชตวเลขเปนตวบอกระดบอาการหายใจลาบาก โดยมกใชในการประเมนอาการหายใจลาบากหลงจากทใหการรกษาเพอตดตามความ กาวหนาในการรกษา (Bailey et al., 2013) โดย 0 = ไมมอาการหายใจลาบาก 10 = มอาการ หายใจลาบากมากทสด (Spector et al., 2007) ดงน 0 = ไมมอาการหายใจลาบาก 10 = มอาการหายใจลาบากมากทสด 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

หายใจลาบากมากทสด

ไมมอาการ หายใจลาบาก

หายใจลาบากมากทสด

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

ไมมอาการหายใจลาบาก

26

3. การประเมนอาการหายใจลาบากดานวตถพสย (objective) เปนการประเมนอาการหายใจลาบากทางออมจากการแสดงออกของพฤตกรรมและตวแปรดานสรรวทยา ดงน 3.1 การประเมนอาการหายใจลาบากจากการแสดงออกทางพฤตกรรม (behavioral manifestations) ไดแก อตราการหายใจเพมขน อาการกระสบกระสาย เหงอออกมากการใชกลามเนอชวยหายใจ อาการสน อาปากหายใจ หนาซด พดตะกกตะกก หรอพดไมจบประโยค ตาเบงกวาง การอยนงๆ ในทาเดม หายใจมเสยงวด และอาการไอ บางครงวธการจดการกบอาการหายใจลาบากดวยตนเองของผปวย เชน การหายใจแบบเปาปาก กจดเปนการแสดงออกทางพฤตกรรมทใชในการประเมนวาผปวยเกดอาการหายใจลาบากไดเชนกน (นภารตน, 2553; Schwartzstein, 2012) 3.2 การประเมนอาการหายใจลาบากจากตวแปรทางดานสรรวทยา (indirect physiological.measures.of.dyspnea) ซงพยาธสรรภาพของผปวยทสมพนธกบอาการหายใจลาบากสามารถวดไดจากการเปลยนแปลงทางสรรวทยา โดยเฉพาะการประเมนสญญาณชพ และการวดความอมตวของออกซเจน (RNAO, 2010; Schwarztstein, 2012) นอกจากนยงสามารถสงเกตและประเมนไดจากอาการแสดงตางๆ โดยการตรวจรางกาย ซงประกอบดวย การด โดยการสงเกตระดบความรสกตว ทรวงอกมลกษณะผดปกต เชน ทรวงอกคลายถงเบยร รปแบบการหายใจทผดปกต เชน หายใจเรวตน หายใจแบบหอปาก ระยะเวลาหายใจออกนานกวาปกต (prolonged expiratory phase) มการใชกลามเนอทชวยในการหายใจ เชน กลามเนอสเตอรโนมาสตอยด กลามเนอเพคทอรารส กลามเนอหนาทอง และทรวงอกเคลอนไหวไมเทากนทงสองขาง เปนอาการแสดงทบงบอกวามการอดกนทางเดนหายใจอยางรนแรง นอกจากนควรสงเกตลกษณะทาทางของผปวย เชน นงสามขา (tripod position) เปนการนงโนมตวมาดานหนาโดยวางมอทง 2 ขางไวบนเขาของตวเอง ซงเปนทาทกระบงลมทางานไดดทสด ลกษณะอาการไอ ลกษณะของเสมหะ อาการบวมตามรางกาย และความผดปกตอนรวมดวย เปนตน (ทนนชย, 2551; วภา, 2558; อรนทยา, 2553; Schwartzstein & Adams, 2010) การคลา โดยการสงเกตการขยายตวของทรวงอกทงสองขางวาเทากนหรอไม (อรนทยา, 2553) การเคาะบรเวณปอด พบวาไดยนเสยงโปรงมาก (hyperresonance) เนองจาก มอากาศคางในถงลมเปนจานวนมาก.(ดวงรตน, 2554ก) การฟง โดยใชหฟงตรวจโรคฟงเสยงปอดไดยนเสยงวด เสยงรองไค หรอแครกเกล (crackles) ซงเกดจากหลอดลมตบแคบ หดเกรง หรอมเสมหะ และอาจจะไดยนเสยงปอดขางใดขางหนงลดลงในรายทภาวะลมรวในชองเยอหมปอด (ทนนชย, 2551; อรนทยา, 2553)

27

สาหรบการศกษาครงน ผวจยไดสมกลมตวอยางทมความคลายคลงกนของระดบความรนแรงของโรค โดยการประเมนจากการตรวจสมรรถภาพปอดโดยใชสไปโรเมตรย เนองจากเปนเครองมอทไดรบการยอมรบอยางแพรหลาย มความเทยงและความตรง ใชงาย และใชเวลานอย และประเมนตดตามสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยหลงจากจาหนายออกจากโรงพยาบาล โดยใชแบบประเมนสภาวะอาการหายใจลาบากทดดแปลงจากแบบประเมนอาการหายใจลาบากแบบตวเลข เพอสอบถามอาการหายใจลาบากของผปวยทเกดขนในชวง 1 สปดาหทผานมา ในรอบวนทผานมา และในขณะทประเมนอาการหายใจลาบาก เนองจากแบบประเมนทใชงาย ผปวยสามารถประเมนไดดวยตนเองตามการรบรอาการหายใจลาบากของตนเอง ทงนไดดดแปลงใหแบบประเมนมเสนตรงขดตรงตาแหนงของคะแนนอาการหายใจลาบากแตละระดบ เพอความสะดวกและงายตอการใช ผประเมนสามารถมองเหนไดชดเจนขน ความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากและสภาวะอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง แนวคดการจดการอาการ แนวคดการจดการอาการ เรมจากการศกษาของลารสนและคณะ (Larson et al., 1994) เนนการจดการทางคลนกทมประสทธภาพ และใชการดแลตนเอง เนนการใหความร การฝกทกษะ และการใหการสนบสนนในสงทผปวยตองการ เพอจดการกบอาการของตนเอง ประกอบดวย 3 มต คอ 1) ประสบการณการมอาการ (symptoms experiences) เปนการแสดงออกของผปวยทมตอการเจบปวยและการรกษา เกดจากปฏสมพนธเกยวกบการรบรอาการ ประเมนอาการและตอบสนองตออาการ 2) กลวธในการจดการกบอาการ (symptom management strategies) เปนกระบวนทเปนพลวตรมการเปลยนแปลงตลอดเวลาตามการรบรของผปวย มเปาหมายเพอลดอาการทางลบดวยวธการตางๆ และ 3) ผลลพธจากอาการ (symptom outcome) เปนผลทเกดจากประสบการณการมอาการ และกลวธในการจดการกบอาการ ตอมาดอดดและคณะ (Dodd et al., 2001) ไดพฒนาแนวคดการจดการกบอาการโดยอาศยหลกฐานเชงประจกษจากการวจยตางๆ โดยมแนวคดวา การรกษาโรคทมงรกษาแตสาเหตไมสามารถควบคมอาการได ดงนนจงตองมการจดการกบสาเหตและจดการกบอาการทเกดขนไปพรอมๆ กน แบบจาลองนอธบายถงมโนมตหลกสาคญ 4 มตทสมพนธ คอ ประสบการณการมอาการ กลวธการจดการกบอาการ ผลลพธการจดการกบอาการ และปจจยทมอทธพลตอมโนมตทงสามดาน ไดแก

28

ปจจยดานบคคล (person) ปจจยดานสขภาพและการเจบปวย (health.and.illness) และปจจยดานสงแวดลอม (environment) โดยตองมขอตกลงเบองตน ดงน 1. เปาหมายสาคญของการศกษาประสบการณอาการตองมาจากการรบรของบคคลนน และรายงานอาการดวยตนเอง 2. แนวคดการจดการอาการนไมเพยงแตใชอธบายประสบการณของผมอาการแลวเทานน แตยงสามารถนาไปใชกบบคคลทมความเสยงตอการเกดอาการไดดวย เชน ในคนทมความเสยงจากการทางาน การจดการอาจจะเรมกอนทจะมประสบการณอาการกได 3. ผปวยทมปญหาในการสอสาร เชน ทารก ผปวยโรคหลอดเลอดสมองทมปญหาเกยวกบการพด เปนตน อาจจะมประสบการณอาการเกดขน ตองอาศยการตความ/แปลความจากผปกครองหรอผดแล เพอจดการกบอาการเหลานน 4. การจดการกบอาการมเปาหมายเพอจดการอาการทเกดขนจากตวบคคล กลมคนครอบครว และสงแวดลอมในการทางาน 5. การจดการกบอาการเปนกระบวนการทมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา สงทไดขนอยกบผลลพธทเกดขนกบตวบคคล และปจจยทมอทธพลตอมโนมตทางการพยาบาล ประกอบดวย ปจจยสวนบคคล ภาวะสขภาพและการเจบปวย และปจจยดานสงแวดลอม สงทดอดดและคณะ (Dodd et al., 2001) พฒนาเพมเตมจากลารสนและคณะ (Larson et al., 1994) ประกอบไปดวย 1. ประสบการณการมอาการ ประกอบดวย 1) การรบรอาการ (perception of symptoms) เปนการรบรการเปลยนแปลงของอาการทเกดขน ซงแตกตางไปจากอาการเดมทเคยเกดขน 2) การประเมนอาการ (evaluation of symptoms) เปนการพจารณาถงความรนแรง สาเหต ความสามารถในการจดการกบอาการ และผลกระทบตอการดาเนนชวต 3) การตอบสนองตออาการ (response to symptoms) เปนการเปลยนแปลงองคประกอบดานรางกาย จตใจ วฒนธรรม สงคม และพฤตกรรมทปฏบต 2. กลวธการจดการกบอาการ มเปาหมายเพอชะลอหรอหลกเลยงผลลพธทางดานลบ โดยใชประสบการณทผปวยม รวมทงวธการทไดเรยนรจากบคลากรทมสขภาพ จากญาตผดแล และบคคลอนๆ ทผปวยมปฏสมพนธดวย ผปวยทมอาการตางๆ จะตดสนใจนาวธการเหลานนมาปฏบตเพอชะลอการดาเนนของโรค บรรเทาอาการตางๆ และขจดผลทางลบทอาจเกดขนจากอาการทผปวยเปน ทงนการจดการอาการเปนกระบวนการทไมหยดนง ตองมการปรบเปลยนวธการตลอดเวลา การจด การอาการจะมความเฉพาะเจาะจงวาจะใชกลวธอะไร ใชเมอไหร ใชทไหน ทาไมตองใช ใชมากใชนอย ใชกบใคร และใชอยางไร

29

3. ผลลพธ เปนผลรวมของประสบการณการมอาการ และกลวธการจดการอาการ โดยผปวยจะคาดหวงผลลพธในทางบวกทสามารถเปลยนแปลง หรอชะลอผลลพธทางดานลบทมตอสขภาพ สามารถประเมนได 8 ดาน ดงน 1) คาใชจาย 2) สภาวะอารมณ.3) ความสามารถในการดแลตนเอง 4) ภาวะการทาหนาท 5) คณภาพชวต 6) อตราการเกดโรคและเกดโรครวม 7) อตราตาย และ 8) สภาวะอาการ นอกจากนนรปแบบการจดการอาการของดอดดและคณะ (Dodd et al., 2001) ยงตระหนกในมโนมตของศาสตรการพยาบาล ทประกอบไปดวยบคคล สขภาพและการเจบปวย และสงแวดลอม ในการกาหนดปจจยทมอทธพลตอประสบการณการมอาการ กลวธในการจดการอาการ และผลลพธของแตละบคคล ไดแก 1. ปจจยดานบคคล ประกอบดวยคณลกษณะสวนบคคล ไดแก ลกษณะทวไปของบคคล เชน อาย เพศ เชอชาต สถานภาพ ระดบการศกษา ปจจยดานจตใจ ไดแก ลกษณะทางบคลกภาพ ความสามารถในการรคด และแรงจงใจ ปจจยดานสงคม ไดแก ครอบครว วฒนธรรม ศาสนา และปจจยดานสรรวทยา ไดแก แบบแผนการพกผอน การปฏบตกจกรรม และความสามารถของรางกาย ซงเปนสงทอยภายในตวบคคล มมมมองและการตอบสนองตอประสบการณการมอาการ รวมทงมผลตอระดบของการพฒนาการในแตละบคคลและมผลตอวฒภาวะดวย 2. ปจจยดานสขภาพและการเจบปวย ประกอบดวย ปจจยเสยง การบาดเจบ การรกษา หรอความพการ มผลโดยตรงและออมตอประสบการณการมอาการ กลวธในการจดการอาการ และผลลพธการจดการอาการ 3. ปจจยสภาพแวดลอม ประกอบดวย สภาพรางกาย สงคม และวฒนธรรม สงแวดลอมทางกายภาพทงทบาน ททางาน และโรงพยาบาล สงแวดลอมทางสงคมจะรวมถงเครอขายทางสงคม สมพนธภาพระหวางบคคลและวฒนธรรม ซงเกยวของกบความเชอ และเปนการปฏบตทเปนแบบอยางเดยวกนในกลมชนหรอเชอชาตนน ประสบการณการมอาการ กลวธในการจดการ และผลลพธในการจดการอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง การจดการอาการหายใจลาบากเปนกระบวนการทเปนพลวตร มการเปลยนแปลงตลอดเวลา จนกวาผปวยจะสามารถยอมรบตอกลวธในการจดการ และการตอบสนองของอาการทเกดขนได สามารถจดการอาการหายใจลาบากของตนเองได ลดการพงพาผอนโดยเฉพาะบคลากรทมสขภาพ จากการทบทวนวรรณกรรมและงานวจยทเกยวของสามารถสรปไดวา

30

ประสบการณการมอาการหายใจลาบาก การรบรอาการเปลยนแปลงของอาการหายใจลาบากทเกดขน ขนอยกบปจจยพนฐานสวนบคคล ภาวะสขภาพและความเจบปวย และปจจยแวดลอม ผปวยจะมการรบรอาการหายใจลาบาก โดยการประเมนอาการหายใจลาบากเกยวกบความรนแรง ระยะ เวลา ความถของการเกดอาการหายใจลาบาก และการตอบสนองตออาการนนเปนเชนไร ไมวาจะเปนดานรางกาย จตใจ และสงคม แลวหากลวธการจดการกบอาการผดปกตทเกดขนอยางตอเนอง จากการศกษาของจก (2549) ศกษาประสบการณการมอาการหายใจลาบาก การจดการกบอาการ และผลลพธในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง และปจจยทเกยวของ โดยทาการศกษาในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทมารบบรการแผนกคลนกโรคปอด หองอบตเหตและฉกเฉน และคลนกอายกรรมในโรงพยาบาลแหงหนงในจงหวดสงขลา กลมตวอยางทงหมด 197 ราย เครองมอทใชในการวจยเปนเครองมอทางวทยาศาสตรและแบบสอบถามประสบการณอาการหายใจลาบาก การจดการอาการ และผลลพธ ผลการศกษา พบวา ผปวยมประสบการณการมอาการหายใจลาบาก โดยผปวยรอยละ 47 มอาการหายใจลาบากกาเรบในชวงสปดาหทผานมา รอยละ 76.2 มอาการเกดขน 1-2 ครง เมอประเมนคะแนนของการรบรอาการหายใจลาบากทรนแรงทสดในรอบวนเฉลยอยในระดบมาก อาการรนแรงทสดในรอบสปดาหเฉลยอยในระดบปานกลาง อาการหายใจลาบากขณะปจจบนเฉลยอยในระดบนอย และทกรายมคาเฉลยอตราการหายใจในรอบวนมากกวา 20 ครงตอนาท กลวธการจดการกบอาการหายใจลาบาก ผปวยจะมการเลอกกลวธในการจดการอาการหายใจลาบากดวยตนเอง โดยมจดมงหมายเพอบรรเทาอาการหายใจลาบาก และปองกนการเกดอาการหายใจลาบาก โดยใชประสบการณทผปวยม รวมทงวธการทไดเรยนรจากบคลากรทมสขภาพ จากญาตผดแลและบคคลอนๆ ทผปวยมปฏสมพนธดวย ผปวยทมอาการหายใจลาบากจะตดสนใจนาวธการเหลานนมาปฏบตเพอชะลอการดาเนนของโรค บรรเทาอาการหายใจลาบาก และขจดผลทางลบทอาจเกดขนจากอาการผปวยเปน การจดการอาการหายใจลาบากจะมความเฉพาะเจาะจงวาจะใชกลวธอะไร ใชเมอไร ใชทไหน ทาไมตองใช ใชมากใชนอย ใชกบใครและใชอยางไร จากการศกษาความจก (2549) พบวา กลมตวอยางมการจดการอาการอยในระดบมากโดยวธการทกลมตวอยางเลอกใชวธการจดการอาการหายใจลาบากบอยเปน 3 ลาดบแรก คอ การขอความชวยเหลอและปรกษาบคคลรอบขางเมอเกดอาการหายใจลาบาก การรบประทานยา/พนยาเมอมอาการหายใจลาบากกาเรบ และการหลกเลยงสงกระตนททาใหเกดอาการหายใจลาบาก เชน ฝนละออง ควนไฟ เปนตน สวนวธทกลมตวอยางเลอกใชเปน 3 ลาดบสดทาย คอ การหนเหความสนใจการใชเทคนคผอนคลาย และการออกกาลงกายทเหมาะสม จากการศกษาของพมลพรรณ (2550) พบวาการจดทาทเหมาะสม โดยการนงในทาทสบายเปนวธการหนงทผปวยโรคปอดอดกนเรอรงเลอกใชในการจดการอาการหายใจลาบาก นอกจากนการบรหารการหายใจโดยการเปาปากเปนวธการทผปวยเลอกใชในการจดการกบอาการหายใจลาบากเชนกน จากการศกษา

31

ของทปภา (2551) พบวาการบรหารการหายใจโดยการเปาปากวนละ 2 ครง ครงละ 10 นาท สามารถลดอาการหายใจลาบากได ดานผลลพธการจดการกบอาการหายใจลาบาก จากการทบทวนงานวจยทผานพบวา หลงจากมการจดการอาการหายใจลาบากดวยวธการตางๆ สามารถลดอาการหายใจลาบากได (นนธยา, 2550; มณฑา, 2553; อชฌาณฐ; 2553) ทาใหผปวยมคณภาพชวตดขน (จนทรจรา, 2544; สนนาฏ; 2547) ลดอตราการเขารบการรกษาซาในโรงพยาบาลได (จราภรณ, 2551) ในการศกษาครงนไดเลอกประเมนผลลพธ 2 ดาน ไดแก ดานความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก และดานสภาวะอาการหายใจลาบาก เนองจากเปนผลลพธทสามารถวดการเปลยนแปลงของโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการได โดยใชเวลาอนสนและการประเมนไมซบซอน ผปวยสามารถประเมนผลลพธไดดวยตนเอง แนวคดการจดการอาการของดอดดและคณะ (Dodd et al., 2001) เปนแนวคดทม ความครอบคลมในทกมต มองผปวยไดครอบคลมทกดาน การศกษาครงนจงไดใชแนวคดการจดการอาการมาประยกตใชกบการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง โดยเรมจากการประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบากของผปวยแตละราย กลวธในการจดการอาการหายใจลาบากทผานมา ในการศกษาครงนเลอกประเมนผลลพธเฉพาะดานความสามารถในการจดการอาการและสภาวะอาการหายใจลาบากทเกดขนวาดขนหรอเลวลง เมอประเมนปญหาของผปวยจากการประเมนประสบการณทผานมาไดแลว จงแนะนากลวธตางๆ ในการจดการอาการหายใจลาบากโดยการใหความร และฝกทกษะตางๆ ทจาเปนในการจดการอาการหายใจลาบากแกผปวยและญาตผดแล ผสมผสานรปแบบการวางแผนจาหนายผปวยตามรปแบบ D-METHOD และประเมนผลโดยการประเมนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากทดดแปลงจากจก (2549) และณฏฐกา (2551) ซงประกอบดวย 2 ดาน ไดแก ดานความสามารถในการประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบากดวยตนเอง ดดแปลงจากณฏฐกา (2551) ดานความสามารถในการจดการและควบคมอาการหายใจลาบาก ดดแปลงจากจก (2549) และประเมนผลลพธดานสภาวะอาการโดยการประเมนความรนแรงของอาการหายใจลาบากทเปนมาตรวดแบบตวเลข

ปจจยทเกยวของกบความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากและสภาวะอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง จากการทบทวนวรรณกรรมทผานมา ปจจยทเกยวของกบความสามารถในการจดการ อาการและสภาวะอาการหายใจลาบาก สามารถสรปไดเปน 3 ปจจย คอ ปจจยสวนบคคล ปจจยดานภาวะสขภาพและความเจบปวย และปจจยดานสงแวดลอม ดงน

32

1. ปจจยสวนบคคล ทงในสวนทเปนการทางานตามปกตและความผดปกตหรอพยาธ สภาพทเปนผลกบอาการหายใจลาบาก ประกอบดวย 1.1 เพศ เปนปจจยหนงทกอใหเกดการรบรถงความแตกตางของการเกดอาการหายใจลาบาก จากการศกษาของว (Woo, 2000) พบวาอาการหายใจลาบากโรคปอดอดกนเรอรงระหวางเพศหญงและเพศชายแตกตางกนอยางไมมนยสาคญทางสถต จากการศกษาของจก (2549) พบวาทงเพศชายและเพศหญงมคะแนนของการการเกดอาการหายใจลาบาก การจดการอาการ ผลลพธดานสภาวะอารมณ และผลลพธดานความสามารถในการปฏบตกจวตรประจาวนไมแตกตางกน สอดคลองกบการศกษาของจอมและจก (2550) พบวาปจจยดานเพศไมสามารถทานายความรนแรงของสภาวะอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงได แตจากการศกษาอาการหายใจลาบากทสมพนธกบความวตกกงวลและซมเศราในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง พบวาเพศหญงมความถของการเกดอาการหายใจลาบากมากกวาเพศชาย (Laurin et al., 2007; Nueman et al., 2006) สอดคลองกบการศกษาความสมพนธทเกยวของกบระดบความรนแรงของโรคและอาการแสดงของระบบทางเดนหายใจ พบวาอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงพบมากในเพศหญงมากกวาเพศชาย (Voll-Aanerud, Eagan, Wentzel-Larson, Gulsvik, & Bakke, 2008) 1.2 อาย อาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงมแนวโนมวาจะเลวลงตามอายทเพมมากขน สวนใหญพบในอายมากกวา 35-40 ป (เบญจมาศ, 2556) จนบางครงตองใชออกซเจนอยทบาน ซงเปนขอบงชของความรนแรงของโรคปอดอดกนเรอรง จงเปนโรคทมความกาวหนาของโรคไปเรอยๆ จากการศกษาของจอมและจก (2550) พบวาความรนแรงของอาการหายใจลาบากเพมสงขนในกลมผปวยทมอายมาก นอกจากนยงมการศกษา พบวา บคคลทมอายมากกวา 35 ป จะมคาปรมาตรอากาศขณะหายใจออกอยางเรวและแรงใน 1 วนาท ลดลง 25-30 มลลลตรทกๆ ป ความแขงแรงของกลามเนอระบบประสาทของระบบหายใจจะลดลง ความรนแรงของโรคจะเพมขนตามอายทมากขนทาใหอาการหายใจลาบากเพมขน (Yeh, Chen, Liao & Liao, 2004) แตมบางการศกษาพบวาผปวยทมอายระหวาง 45-54 ป จะรายงานอาการหายใจลาบากรนแรงกวาและบอยกวา และมผลกระทบดานจตใจมากกวาผปวยทมอายมาก จงอาจจะอธบายไดวาผปวยทมอายนอยกวาจะมความตระหนกในอาการของตนเองมากกวา ในขณะทผปวยสงอายจะมความเคยชนกบอาการของตนเอง หรอไมกสามารถทจะจากดกจกรรมเพอทจะหลกเลยงปญหาในการหายใจได (American Lung Association, 2003) ซงสอดคลองกบการศกษาในประเทศไทย เชน จารณ (2542) อธบายวา ถงแมการเจบปวยจะเปนไปอยางเรอรง แตเมอผปวยไดรบการรกษาและตดตามการรกษาอยางถกตอง ผปวยจะมความสามารถในการปฏบตกจกรรมตามวยและอายของตนเอง สามารถปรบตวยอมรบสภาพรางกาย และความเจบปวยทเปนอยได ดงนนจงสามารถดาเนนชวตปกตสขไดระดบหนง นอกจากนยงพบวาจากการศกษาของจก (2549) พบวา อายมความสมพนธทางบวกในระดบตากบคะแนนการเกดอาการหายใจลาบากรนแรง

33

ทสดในรอบ 24 ชวโมง การจดการ และผลลพธดานสภาวะอารมณ สวนดานความสามารถในการปฏบตกจวตรประจาวน พบวาอายไมมสมพนธกนแตอยางใด 1.3 ระดบการศกษา มผลตอการรบรของผปวย สงผลตอความสามารถในการจด การอาการหายใจลาบากของผปวย จากการศกษาของจอมและจก (2550) พบวาระดบการศกษาเปนปจจยททานายระดบความรนแรงของอาการหายใจลาบากไดด กลาวคอ ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทมระดบการศกษาทตา อาการหายใจลาบากยงมความรนแรงมากขน ทงนเนองจากระดบการศกษามผลตอความสามารถในการเรยนรและพฒนาสมรรถนะในการจดการอาการของตนเอง รวมถงการตดสนใจขอความชวยเหลอจากผอน และการเลอกใชบรการสขภาพตางๆ 1.4 สภาพจตใจ ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงจะมความวตกกงวล และภาวะซมเศราสง จากการทมอาการหายใจลาบากเวลาทากจกรรมตางๆ และความวตกกงวลมผลตอการเกดอาการหายใจลาบากเพมขนเชนกน จากการศกษาของเจนสเซนสและคณะ (Janssens et al., 2011) พบวา อาการหายใจลาบากทสมพนธกบความวตกกงวลมผลทาใหความรนแรงของอาการหายใจลาบากเพมขน นอกจากนผปวยโรคปอดอดกนเรอรงจะมภาวะซมเศราสง เนองจากผปวยตองสญเสยหนาทของรางกาย ไมสามารถทจะทากจกรรมตางๆ ได บางรายตองออกจากงาน (Anderson, 1995) จากการศกษาของโดนลสนและคณะ (Donaldson et al., 2008) พบวาผปวยทมอาการกาเรบบอยจะมภาวะซมเศรามากกวาผปวยทมอาการกาเรบไมบอย สอดคลองกบการศกษาของซและคณะ (Xu et al., 2008) ไดทาการศกษา เรองภาวะซมเศราและความวตกกงวลตออาการกาเรบทมผลตอการเกดอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง พบวาผปวยทมภาวะซมเศรามความเกยวของกบการเพมความเสยงของอาการกาเรบทาใหเกดอาการหายใจลาบากเพมขน เมอเปรยบเทยบกบผปวยทไมมภาวะซมเศราอยางมนยสาคญ เชนเดยวกบการศกษาในประเทศไทย ทศกษาปจจยดานอาการเหนอยหอบ สมรรถภาพการทางานของปอด และความสามารถในการปฏบตกจวตรประจาวน พบวามความสมพนธและสามารถทานายภาวะซมเศราของผสงอายโรคปอดอดกนเรอรงอยางมนยสาคญทางสถต (จอม, จก, และลดดา, 2552) 2. ปจจยดานภาวะสขภาพและการเจบปวย 2.1 ระยะเวลาการเจบปวย เปนปจจยหนงทมผลตอความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากและสภาวะอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง จากพยาธสภาพทเกดขนเปนระยะยาวนานสงผลใหเกดความเสอมของปอดตามระยะเวลาทปวย ผปวยจะมอาการหายใจลาบากเพมขน (ทศพลและครรชต, 2551; ATS, 2004) แตอกนยหนง ระยะเวลาการเจบปวยทยาวนานจะทาใหผปวยมการเรยนรประสบการณการมอาการ มกลวธในการจดการทดกวา ทาใหสามารถปรบตวไดดกวา 2.2 ความรนแรงของโรค อาการหายใจลาบากเปนความรสกและการรบรของผปวยตอสภาวะการขาดออกซเจนในรางกาย อนเนองมาจากความรนแรงของโรค ระดบความรนแรงของ

34

โรคปอดอดกนเรอรงทแตกตางกน มผลทาใหการรายงานผลของอาการหายใจลาบากแตกตางกน โดยทผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทมระดบความรนแรงของโรคสงกวาจะมความรนแรงและความถของอาการหายใจลาบากทมมากกวาผปวยทมความรนแรงของโรคนอยกวา (กาญจนา, 2551; ทศพลและครรชต, 2551) จากการศกษาความสมพนธทเกยวของกบระดบความรนแรงของโรคและอาการแสดงของระบบทางเดนหายใจในกลมตวอยาง 2,306 ราย เปรยบเทยบกบกลมตวอยางทไมเปนโรคปอดอดกนเรอรง พบวาผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทมระดบความรนแรงของโรคระดบรนแรงถงรนแรงมาก มอาการของระบบทางเดนหายใจโดยเฉพาะอาการหายใจลาบาก มากกวากลมตวอยางทไมเปนโรคปอดอดกนเรอรงอยางมนยสาคญทางสถต (Voll-Aanerud et al., 2008) 2.3 คณลกษณะของอาการหายใจลาบาก เชน ความไวตอความรสกหายใจลาบาก ความทนทานตออาการหายใจลาบาก อาการเรอรงหรอเฉยบพลนกเปนปจจยหนงทใหผปวยมการรบรอาการหายใจลาบาก และตอบสนองตออาการทแตกตางกน (ดวงรตน, 2541) 3. ปจจยดานสงแวดลอม แบงออกเปนสงแวดลอมทางกายภาพ และสงแวดลอมทางสงคม ดงน 3.1 สงแวดลอมทางกายภาพ การเผชญกบมลภาวะทางอากาศและฝนกาซตางๆ รวมถงบหรเปนเวลานานๆ สามารถทาใหเกดการอกเสบและทาลายปอดโดยตรง ซงนาไปสการเกดโรคปอดอดกนเรอรงและเกดอาการหายใจลาบากตามมา (Spector et al, 2007) จากการศกษาของพมลพรรณ (2550) ถงประสบการณการกลบเปนซาในโรงพยาบาลของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงจานวน 10 ราย พบวาปจจยกระตนทาใหผปวยเกดอาการหายใจลาบาก ไดแก อากาศเยนในตอนกลางคน บางรายอาจมอาการหายใจลาบากในชวงอากาศรอน สาหรบการสบบหรหรอรบควนบหร จากการศกษาพบวาการสบบหรเปนสาเหตสาคญทกอใหเกดโรคปอดอดกนเรอรง ซงพบมากกวารอยละ 74.5 ของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงเกดจากการสบบหร (Pothirat, Petchsuk, Deesomchok, Theerakittikul, Bamroongkit, Liwsrisakun, & et al., 2007) สอดคลองกบการศกษาในประเทศจน การไดรบควนบหรและปจจยเสยงของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงจานวน 20,430 ราย พบวาการสมผสกบควนบหรทบานและททางานเปนเวลาประมาณ 40 ชวโมงตอสปดาห เปนระยะเวลา 5 ป ทาใหเกดอาการของระบบทางเดนหายใจ โดยเฉพาะอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงอยางมนยสาคญทางสถต (Yin et al., 2007) สอดคลองกบการศกษาของสงวาล (2550) ศกษาปจจยทเกยวของกบอาการกาเรบทสงผลใหผปวยมอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง พบวากลมตวอยางรอยละ 88 มระยะเวลาการสบบหรโดยเฉลย 15 ป และรอยละ 26 มบคคลในครอบครวสบบหร พบวาระยะ เวลาของการสบบหรทตอเนองมผลตอการเกดอาการหายใจลาบาก ทาใหผปวยตองเขารบการรกษาในโรงพยาบาลบอยครงขน

35

3.2 สงแวดลอมทางสงคม ไดแก การสนบสนนของครอบครวหรอญาตผดแล ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงจะมอาการหายใจลาบากอยางตอเนองและรนแรงเพมขน จนไมสามารถปฏบตกจวตรประจาวนไดดวยตนเอง จาเปนตองมผดแลอยางใกลชด จากการศกษา พบวา ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทไดรบการสนบสนนชวยเหลอจากครอบครวหรอญาตผดแล มโอกาสเกดอาการหายใจลาบากลดลง (ทปภา, 2551; อชฌาณฐ, 2553) สรปไดวาการเกดอาการหายใจลาบากนนขนอยกบปจจยหลายประการ ประกอบดวย ปจจยสวนบคคล ไดแก จตใจ ระดบการศกษา ปจจยดานภาวะสขภาพและการเจบปวย ไดแก ความรนแรงของโรค คณลกษณะของอาการ และปจจยดานสงแวดลอม ทประกอบดวย สงแวดลอมทางกายภาพ มาเปนตวกระตนใหเกดอาการหายใจลาบาก และสงแวดลอมทางสงคม ซงไดแก การสนบสนนของครอบครวหรอญาตผดแล มผลตอความสามารถในการจดการอาการและสภาวะอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง สวนปจจยสวนบคคล ประกอบดวย เพศและอาย ยงไมสามารถสรปชดเจนวามผลตอความสามารถในการจดการอาการและสภาวะอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงหรอไม การปองกนและจดการอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง การจดการในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงมจดมงหมายทสาคญอย 2 ประการ คอ 1) การลดอาการในปจจบน เปาหมายหลก คอ การบรรเทาอาการโดยเฉพาะอาการหายใจลาบากหรอหอบเหนอย ทาใหความทนในการทากจกรรมตางๆ ดขน ทาใหสขภาวะของผปวยดขน สงผลใหคณภาพชวตดขน 2) การปองกนสงทจะเกดขนในอนาคต มเปาหมายหลก คอ ปองกนหรอชะลอการดาเนนของโรค ปองกนและรกษาภาวะแทรกซอน ปองกนและรกษาภาวะอาการกาเรบของโรค และลดอตราการเสยชวต จากการทบทวนวรรณกรรมทผานมา สามารถจาแนกแนวทางการจดการอาการหายใจลาบากตามเปาหมาย ดงน คอ (คณะทางานแนวปฏบตบรการสาธารณสขโรคปอดอดกนเรอรง, 2553; เบญจมาศ, 2556; วชรา, 2555; GOLD, 2015; Reily et al., 2010; Robert, 2008) การจดการโดยการใชยา มเปาหมายหลก คอ ลดอาการหายใจลาบากทเกดขนในปจจบน ทาใหผปวยมความทนในการทากจกรรมตางๆ ไดมากขน ทาใหคณภาพชวตดขน และลดโอกาสเกดภาวะกาเรบของโรค โดยมผลขางเคยงของยานอยทสด (เบญจมาศ, 2556) ยาทใชประกอบดวย 1. ยาขยายหลอดลม (bronchodilator) สามารถลดอาการหายใจลาบากของผปวยประกอบดวย 3 กลมดวยกน การเลอกใชยาขนอยกบความรนแรงของโรคและการตอบสนองตอการรกษา ดงน (วชรา, 2555; Reilly et al., 2010; Robert, 2008)

36

1.1 เบตาทอะโกนสต (B2-agonists) ยากลมนออกฤทธโดยการกระตนตวรบเบตา ทบนกลามเนอหลอดลม สงผลใหกลามเนอคลายตว นอกจากนยาในกลมนยงมฤทธทาใหการทางานของขนกวดทผนงหลอดลมทางานดขน ทาใหการกาจดเสมหะดขน มทงชนดทออกฤทธสน (short acting B2 agonist; SABA) เชน salbutamol, terbutaline, procaterol และทออกฤทธยาว (long acting B2 agonist; LABA) เชน formoterol, salmeterol เปนตน การเลอกใชยาขนอยกบระดบความรนแรงของผปวย ถาอาการไมมากควรเรมดวยยาชนดออกฤทธสน แตถามอาการหายใจลาบากจนรบกวนกจวตรประจาวน อาจเรมดวยยาขยายหลอดลมทออกฤทธยาว (เบญจมาศ, 2556) ยากลมนมผลในการกระตนตวรบบนกลามเนอหวใจดวย อาการขางเคยงนจะพบไดมาก จากการใชยาในรปแบบยารบประทาน แตการใชในรปแบบยาพนจะพบอาการนนอย จะมอาการมอสน โดยเฉพาะผสงอายอาการจะมากเมอใชขนาดสงๆ ไมวาจะเปนรปแบบยาพนหรอยารบประทาน ภาวะโปแตสเซยมในเลอดตา ซงมกจะพบเมอใชในขนาดสงๆ ซงอาจจะทาใหผปวยเกดภาวะหวใจเตนผดจงหวะและอาจเปนสาเหตใหผปวยตองเสยชวตได.อาการขางเคยงตางๆ.ของยากลมนจะลดลงเมอใชยาตอเนองไประยะหนง (วชรา, 2555) 1.2 แอนตโคลเนอรจก (anticholinergic) ยากลมนออกฤทธโดยการยบยงการทางาน ของ cholinergic.nervous.system ทระดบตวรบโคลเนอรจกทกลามเนอ ทาใหหลอดลมขยายตว มทงชนดทออกฤทธสน (short acting antimuscarinic agent: SAMA) เชน ipratropium bromide เปนตน ยาในกลมนออกฤทธชาและฤทธในการขยายหลอดลมจะสเบตาทอะโกนสตไมได จงไมเหมาะทจะใชเปนยาเดยวๆ ในการรกษาผปวยโรคปอดอดกนเรองรง แตเมอมการใชรวมกบเบตาทอะโกนสต กจะสามารถเพมประสทธภาพของเบตาทอะโกนสต (วชรา, 2555) สวนยาทออกฤทธยาว (long acting antimuscarinic agent: LAMA) เชน tiotropium เปนตน มฤทธอยนานมากกวา 24 ชวโมง สามารถใชวนละครงได เปนแคปซล ใชสดโดยเครองสดททามาเฉพาะทเรยกวา แฮนดเฮเลอร (handihaler) ขนาดทใช คอ 18 microgram อาการขางเคยงของยาในกลมน พบไดนอยเนองจากยาไมคอยถกดดซมเขาสกระแสโลหต ไดแก อาการปากแหง นอกจากนอาจจะพบปญหาเรองปสสาวะลาบากในผปวยทมตอมลกหมากโตไดบาง (Reilly et al., 2010; Robert, 2008) 1.3 เมทลแซนทน (methylxanthines) กลไกการออกฤทธของยาไมทราบแนชด เดมเชอวายาออกฤทธโดยการยบยงการทางานของเอนไซมฟอสโฟไดเอสเทอเรส (phospho- diesterase enzyme) ยากลมนมฤทธในการขยายหลอดลมนอยกวาทง 2 กลมทกลาวมาขางตน ระดบยาทเหมาะสมอยระหวาง 10-20 ไมโครกรม/มลลลตร (วชรา, 2555) ยากลมน เชน theophylline อาการขางเคยงขนอยกบระดบของยาในกระแสเลอด ไดแก คลนไส ปวดทอง ใจสน มอสน นอนไมหลบ เปนตน ถาระดบยาในกระแสเลอดสงเกน 15-20 ไมโครกรม/มลลลตร อาจจะทาใหหวใจเตนผดปกต มอาการปวดหว และชกได (Reilly et al., 2010; Robert, 2008)

37

2. คอรตโคสเตยรอยด (corticosteroids) ใชในผปวยทมอาการกาเรบของโรคถ คอ อยางนอย 2 ครงตอป (เบญจมาศ, 2556) โดยใชชนดสดอยางตอเนองเพอปองกนการเกดอาการกาเรบได โดยเฉพาะผปวยทมอาการหายใจลาบากรนแรงระดบ 3 ขนไป ทมอาการกาเรบบอยหรอรนแรงและชวยใหสขภาพโดยรวมดขน (วชรา, 2555) 3. ยายบยงฟอสโฟโดเอสเทอเรสโฟ (phosphodiesterase.-.4.inhibitors) คอ ยา roflumilast เปนยากลมใหมทออกฤทธยบยงการอกเสบภายในปอด โดยการยบยงเอนไซมฟอสโฟไดเอสเทอเรส ทาใหการสลายตวของ cyclic adenosine monophosphate metabolite (cAMP) ลดลง มหลกฐานวาในผปวยทมอาการของหลอดลมอกเสบเรอรง สามารถลดอาการกาเรบไดถงรอยละ 15-20 (วชรา, 2555) 4. ยาตานจลชพ ควรพจารณาใหในรายทมอาการหายใจลาบาก เสมหะมจานวนมากขน และเสมหะเปลยนเปนสคลายหนอง (purulence) และผปวยทกรายทใชเครองชวยหายใจ (GOLD, 2015) 5. ยาอนๆ 5.1 วคซน แนะนาใหวคซนไขหวดใหญปละ 1 ครง ระยะเวลาทเหมาะสม คอ เดอนมนาคม-เมษายน แตอาจใหไดตลอดทงป สามารถปองกนการเกดอาการกาเรบของโรค พบวาทาใหลดจานวนครงของการเขารบการรกษาในโรงพยาบาลจากปอดอกเสบ การมาพบแพทย และลดอตราการปวยและตายลงครงหนง (ดวงรตน, 2554ก; ศวศกด, 2556) 5.2 ยาละลายเสมหะ พจารณาใหในรายทเหมาะสมเหนยวขนมาก 5.3 ยาแอนตออกซแดนท (anti - oxidant) เชน N – acetylcysteine จะลดความถในระยะกาเรบ และมบทบาทในการรกษาอาการกาเรบทกลบเปนซา (GOLD, 2015; Reily et al., 2010) การจดการทไมใชยา เปาหมายหลก คอ ปองกนและลดอาการหายใจลาบากในปจจบน 1. การหยดสบบหร เปนแนวทางการรกษาหลกทสาคญ (National Institute for Health and Clinical Excellence [NICE], 2010) โดยการใหคาปรกษาจากเจาหนาทสขภาพ และการรกษาโดยการใช Nicotine replacement therapy คอ การใชนโคตนในรปแบบตางๆ เชน หมากฝรง (nicotin gum) ยาสดพน (inhaler) สเปรยพนจมก (nasal.spray) ยาอม (lozenge) แผนแปะผวหนง (transdermal patch) หรอยาเมดอมใตลน (sublingual tablet) เปนตน อยางไรกดการรกษาโดยการใชยา เชน varenicline, bupropion และ nortriptyline สามารถเพมอตราการเลกสบบหรไดในระยะยาว (GOLD, 2015; Reilly et al., 2010) 2. การใหออกซเจน (oxygen therapy) ม 3 รปแบบ คอ ใหในระยะยาวตอเนอง ใหในขณะออกกาลงกาย และใหเพอลดอาการหายใจลาบากเฉยบพลน (เบญจมาศ, 2556) การใหออกซเจน

38

เปนระยะเวลามากกวาหรอเทากบ 15 ชวโมงตอวน เพอควบคมอาการหายใจลาบากในระยะสงบสามารถทาใหผปวยมอายยนยาวขน (Bailey et al., 2013; Moore & Berlowitz, 2011) โดยพจารณาใหออกซเจนในผปวยทมระดบของโรคปอดอดกนเรอรงอยในระดบรนแรงมาก ซงคาปรมาตรอากาศใน ขณะหายใจออกอยางเรวและแรงใน 1 วนาท นอยกวา 30 เปอรเซนตของคามาตรฐาน ผปวยทมอาการปลายมอปลายเทาเขยว (cyanosis) ผปวยทมภาวะความเขมขนของเลอดและเมดเลอดแดงสงกวาปกต มภาวะบวมสวนปลาย (peripheral edema) ความดนในปอดสง (pulmonary hypertension) มภาวะหวใจวายจากโรคปอด (corpulmonale) (Robert, 2008) โดยปรบอตราการไหลของออกซเจนเพอปองกนภาวะเนอเยอขาดเลอด ใหไดระดบคาความอมตวของออกซเจนในเลอด เทากบ 88-92 เปอรเซนต (GOLD, 2015; NICE, 2010) 3. การฟนฟสมรรถภาพปอด (pulmonary.rehabilitation) เปนการดแลรกษาแบบองครวม ทเพมเตมผลจากการรกษาดวยยา สามารถชะลอการดาเนนของโรค และชวยใหการพยากรณ โรคดขน (สมาคมอรเวชชแหงประเทศไทย, 2548) ประโยชนของการฟนฟสมรรถภาพปอด คอ ทาใหผปวยมอาการหายใจลาบากและออนลานอยลง การกาเรบของโรคลดลง ความสามารถในการออกกาลงกายเพมขน และคณภาพชวตดขน (Andrew, 2008; Reily et al., 2010) องคประกอบของการฟนฟสมรรถภาพปอด ไดแก การใหความรความเขาใจและแนวทางการดแลแกผปวย เพอใหสามารถปฏบตกจวตรประจาวนไดตามปกต สงเสรมใหผปวยสามารถในการปองกนและจดการกบอาการหายใจลาบากไดอยางถกตอง สมาเสมอ เกดความตอเนองในการปฏบตตว ทาใหผปวยเกดความมนใจมากยงขน 3.1 การฝกการหายใจโดยการเปาปาก (pursed – lip breathing) กบการฝกบรหาร การหายใจโดยใชกลามเนอหนาทองและกระบงลม (abdominal breathing) จดมงหมายของการหายใจแบบน คอ ลดอตราการหายใจ เพมการระบายอากาศของถงลม ยดเวลาในการหายใจออกและเพมความดนในหลอดลมในการหายใจออก ลดอากาศทคางอยในถงลม และลดแรงตานทานการหายใจ ชวยเพมความแขงแรงของกระบงลม (วรวรรณ, 2554) โดยทงสองเทคนคนทาควบคกนเพอประสทธภาพการหายใจและทาใหผปวยไดรบออกซเจนมากขน สามารถลดอาการหายใจลาบากได (พรรณกา, 2555; Marciniuk et al., 2011; Facchiano, Snyder & Nunez, 2011; Roberts, Stern, Schreuder, & Watson, 2009) 3.2 การไออยางมประสทธภาพ (effective cough) เพอชวยใหผปวยขบเสมหะทคงคางออกมาได ทาใหมการแลกเปลยนกาซในปอดดขน อาการหายใจลาบากลดลง ความสามารถในการทากจกรรมตางๆ ไดดขน (พรรณภา, 2555) 3.3 การกระตนระบบกลามเนอประสาทดวยไฟฟา (neuromuscular electrical muscle stimulation: NEMS) รวมกบการทาใหทรวงอกสนสะเทอน (chest wall vibration) สามารถชวยลดอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง เพมความแขงแรงของกลามเนอ และเพม

39

ประสทธภาพในการทาหนาทของรางกายในแตละวนได โดยจะตองใหผเชยวชาญเฉพาะทางเปนผกระทาใหผปวย (Marciniuk et al., 2011) จากการศกษาทผานมาพบวา การกระตนระบบกลามเนอประสาทดวยไฟฟาเปนเวลามากกวา 4 - 6 สปดาห สามารถลดอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงได (Bausewein, 2008) 3.4 การฝกการออกกาลงกาย การออกกาลงกายอยางเหมาะสมและคอยเปนคอย ไปตามระยะเวลาของโรค และความสามารถของผปวย ทาใหสมรรถภาพปอดของผปวยดขน สามารถประกอบกจกรรมตางๆ ไดเตมศกยภาพ ลดความเบออาหาร นอนหลบไดดขน อาการหายใจลาบากลดลง เชน การออกกาลงกายโดยใชกลามเนอสวนบน (upper extremity training) และการออกกาลงกลามเนอสวนลาง (lower extremity training) (กนกพณ, 2551; Marino, Marrara, Ike, Jamami, & Di Lorenzo, 2010; Munn, 2010) 3.5 การใชเทคนคการสงวนพลงงาน (energy.conservation.technique) เปนการลดการใชพลงงานทไมจาเปน โดยการวางแผนในการจดกจกรรมทเหมาะสมสาหรบผปวยโรคปอดอดกนเรอรง มประโยชนเพอลดอาการหายใจลาบากขณะปฏบตกจวตรประจาวน ลดอาการเหนอยลาในการทางานตางๆ (RNAO, 2010) การสงวนพลงงานทาไดโดย การลดความตองการในการหายใจและการลดแรงตานทานในการหายใจ (วรวรรณ, 2554) 3.5.1 การลดความตองการในการหายใจ โดยการลดความตองการในการใชพลงงาน กระทาไดโดยการจดสมดลระหวางการทากจกรรมและการพกผอน การทากจกรรมตางๆ ตองมชวงพกทเหมาะสม เชน หลงรบประทานอาหารใหพกการเคลอนไหว และใหทากจกรรมอยางชาๆ จดตารางกจกรรมและกาหนดเวลาใหเหมาะสม เรยงลาดบความสาคญของสงทจะทา ตดงานทไมจาเปนทง จดทาทางใหถกตองกบงานทกระทา หลกเลยงการทากจกรรมทตองใชแรงมาก จดวางสงของใหอยในตาแหนงทเปนระเบยบ และหยบจบงาย (วรวรรณ, 2554; RNAO, 2010) นอกจากนการลดความตองการในการหายใจยงสามารถกระทาไดโดยการลดแรงขบจากระบบประสาทสวนกลาง ปจจยทกระตนระบบประสาทสวนกลางไดแก ภาวะเนอเยอขาดออกซเจน ภาวะการคงของคารบอนไดออกไซด และความวตกกงวล เปนตน การลดแรงขบเหลานทาไดโดยการใหออกซเจน การใชเทคนคการหายใจรวมกบการเปาปาก และการคลายเครยด (วรวรรณ, 2554) 3.5.2 การลดแรงตานในการหายใจ โดยการลดการอดกนทางเดนหายใจ กระทาไดโดยการรกษาทางเดนหายใจใหโลง เชน การใชเทคนคการไออยางมประสทธภาพ รวมทงลดสงกระตนททาใหเกดการระคายเคองตอหลอดลม เชน ควนบหร สารกอภมแพ เชน ฝนละออง ไรฝน แมลงสาบ ขนสตวเลยง สปอรเชอรา เกสรดอกไม วชพช เปนตน สารระคายเคองตางๆ เชน นาหอม กลนส ทนเนอร นายาหรอสารเคม เปนตน สภาวะทางกายภาพและการเปลยนแปลงของอากาศ เชน อากาศทรอนจด เยนจด ฝนตก อากาศแหงและชน เปนตน (กรฑา, 2556) นอกจากนการลดแรงตานในการหายใจยง

40

สามารถทาไดโดยการลดการขดขวางการเคลอนไหวของทรวงอก เชน การสวมเสอผาทสบายไมคบจนเกนไป เนอผามความยดหยนด ไมรบประทานอาหารจนอมจด หลกเลยงอาหารททาใหเกดกาซ ซงมผลใหเกดอาการทองอดและไปเบยดกระเพาะอาหาร ทาใหรบกวนการทางานของ ระบบหายใจ โดยการไปขดขวางการขยายตวของปอด (วรวรรณ, 2554) 3.6 การสนบสนนใหกาลงใจและการผอนคลายความเครยด วธการทใชในการบรรเทาความวตกกงวลทไดผลด คอ การฝกผอนคลาย และการทาสมาธ (วรวรรณ, 2554) การฝกผอนคลายความเครยดสามารถทาไดหลายรปแบบ เชน การคดบวก การฟงดนตร การฝกโยคะ เปนตน จากการศกษาทผานมา พบวาการฝกโยคะสามารถลดอาการหายใจลาบากทสมพนธกบความเครยด และสามารถพฒนาความสามารถในการทาหนาทของรางกายได (Donesky-Cuenco, Nguyen, Paul, & Carrieri-Kohlman, 2009) สวนการทาสมาธชวยใหจตใจสงบ ชวยลดอตราการเตนของหวใจ (พรรณภา, 2555) การจดการอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทด.และมประสทธภาพ ตองอาศยความรวมมอของบคคลหลายๆ ฝาย ไมวาจะเปนตวผปวยเองจะตองเขาใจและตระหนกถงความสาคญในการจดการกบอาการของตนเอง มการประเมนประสบการณ การจดการและผลลพธทเกดขนอยางเปนระยะๆ ครอบครวหรอญาตผดแลตองคอยทาหนาทในการสนบสนนผปวยดานตางๆ คอยดแลใหความชวยเหลอ กระตนใหผปวยมการจดการทดตามประสบการณของตนเอง ประสานงานขอความชวยเหลอจากหนวยงานตางในชมชนได ทมสขภาพมบทบาทหนาทในการดแลรกษา สนบสนนใหผปวยและญาตผดแลใชศกยภาพของตนเองในการจดการกบอาการหายใจลาบากทเกดขน โดยการเสนอกลวธในการจดการอาการหายใจลาบากแกผปวยและญาตผดแลทเหมาะสมกบสภาวะสขภาพและการเจบปวยทแตกตางกนในแตละราย โดยอาศยองคความรทมอย ผสมผสานกบการทาความเขาใจ ความเปนตวตนของผปวยแตละราย คอยทาหนาทประสานความรวมมอระหวางทมสขภาพ เพอสงตอการดแลผปวยอยางตอเนอง มการรายงานตดตามความกาวหนาของผปวยอยางเปนระยะๆ แนวคดการวางแผนจาหนายผปวย แนวคดเรองการวางแผนจาหนายผปวยไดรบความสนใจจากนานาประเทศมาเปนเวลา นานประมาณปลายศตวรรษท 19 (วนเพญ, จงจต, วนด และศรนยา, 2546) และยงไดรบความสนใจมากขนนบตงแตป ค.ศ. 1960 เนองจากทวโลกตองเผชญกบภาวะเศรษฐกจทตกตา คาใชจายดานสขภาพเพมมากขน จานวนเตยงในโรงพยาบาลไมเพยงพอตอจานวนผปวย จงมความจาเปนตองจาหนายผปวยออกจากโรงพยาบาลใหเรวทสด การวางแผนจาหนายจงกลายเปนทสงจาเปน ซงถกจดใหเปนมาตรฐานโรงพยาบาลหรอสถานพยาบาลตองม เพอเตรยมความพรอมของผปวยและญาตผดแล ทา

41

ใหผปวยและญาตผดแลมความเชอมนวาไดรบขอมล และการดแลทตอเนอง มความพรอมทจะดแลตนเองตอทบาน เปนผลใหมผสนใจและเรมพฒนาการวางแผนจาหนายผปวยในรปแบบตางๆ (วนเพญและอษาวด, 2546) จงมผทศกษาและสนใจไดใหความหมายของการวางแผนจาหนายอยางหลากหลาย ดงน ความหมายของการวางแผนจาหนายผปวย การวางแผนจาหนายผปวย (discharge planning) เปนกจกรรมการพยาบาลทมความสาคญและจาเปนอยางยง มจดมงหมายเพอสรางความมนใจใหกบผปวย วาจะไดรบการดแลตอเนอง ไดรบการชวยเหลอเมอเจบปวย สงเสรมบคคลในภาวะปกต และญาตผดแลใหตดสนใจเลอกแนวทาง แกไขปญหาทเหมาะสม โดยพยาบาลจะตองสรางแผนการพยาบาลอยางมระบบ แตมขอบเขตการปฏบตทแตกตางกน ดงเชนทหลายทานไดใหความหมายไว จนตนา (2541) กลาววา การวางแผนจาหนายผปวย คอ กระบวนการทเกดขนจากความรวมมอระหวางบคลากรทมสขภาพ ผปวยและญาตผดแล ประกอบดวยการกาหนดวตถประสงค วธการดาเนนการ การปฏบต และการประเมนผล เพอใหเกดการดแลผปวยอยางตอเนอง ระหวางหนวยบรการสขภาพ และสงแวดลอมใหมของผปวยภายหลงการจาหนายจากโรงพยาบาล สถาบนพฒนาและรบรองคณภาพโรงพยาบาล (2545) กลาววา การวางแผนจาหนายผปวย คอกระบวนการเตรยมความพรอมของผปวยจากระดบหนงไปอกระดบหนงในการดแล วนเพญ และอษาวด (2546) กลาววา การวางแผนจาหนายผปวยเปนกระบวนการชวยเหลอใหผปวยไดรบการดแลรกษาทถกตองเหมาะสมและตอเนอง จากโรงพยาบาลหรอหนวย งานบรการสขภาพ และสงแวดลอมใหมของผปวยภายหลงการจาหนายจากโรงพยาบาล ซงไดรบความรวมมอประสานงานกนระหวางบคลากรในทมสขภาพ ตวผปวยและญาตผดแล โดยมขนตอนการประเมนปญหาความตองการ การวนจฉยปญหา การลงมอปฏบต และการประเมนตดตามผลอยางตอเนอง รอรเดนและทราฟ (Rorden & Taft, 1990) กลาววา.การวางแผนจาหนายผปวยเปน กระบวนการทเรมดวยการประเมนความตองการของผปวย ครอบครวและญาตผดแล มการสอสาร การประสานรวมมอกนของทมสหสาขาวชาชพ โดยมวตถประสงคใหเกดการดแลอยางตอเนองตามความตองการของผปวยแตละราย จากความหมายทกลาวมาขางตนสรปไดวา การวางแผนจาหนายผปวยเปนกระบวนการทสงเสรมการดแลทตอเนองแกผปวยและญาตผดแลอยางเปนระบบ และมความตอเนอง โดยอาศยการมสวนรวมของบคลากรทมสขภาพ ผปวย และญาตผดแล มขนตอนทประกอบดวยการกาหนดวตถประสงค วธการดาเนนการ การปฏบต และการประเมนผล เพอเตรยมความพรอมของผปวยและ

42

ญาตผดแลภายหลงออกจากโรงพยาบาล ใหผปวยสามารถปฏบตตนไดถกตองทงขณะทอยโรงพยาบาลและทบาน เพอมงใหมการดแลตอเนองและมการฟนฟสภาพไดอยางเหมาะสม วตถประสงคของการวางแผนจาหนายผปวย วตถประสงคโดยทวไปของการวางแผนจาหนาย มดงน (วนเพญ, จงจต, วนด และ ศรนยา, 2546) 1. สงเสรมใหผปวยไดรบการดแลอยางตอเนองระหวางโรงพยาบาลและชมชน 2. พฒนาศกยภาพในการดแลตนเองของผปวยและญาตผดแลตามแผนการรกษา 3. ลดความวตกกงวลทงตวผปวยและญาตผดแล 4. สงเสรมการใชแหลงประโยชนทจาเปนซงมอยในชมชน 5. สงเสรมประสทธภาพความคมทน และความเหมาะสมในการใชประโยชนจากแหลงทรพยากรทงจากโรงพยาบาลและชมชน ควบคมคาใชจายของสถานพยาบาล สาหรบการวางแผนจาหนายผปวยในการศกษาครงน มวตถประสงคหลก คอ เพอใหผปวยและญาตผดแลมความสามารถในการปองกนและจดการกบอาการหายใจลาบากทเกดขนตามประสบการณการมอาการของตนเอง โดยตระหนกถงความสาคญในการปองกนและจดการกบอาการหายใจลาบากตามคาแนะนาของทมสขภาพโดยเฉพาะพยาบาล สามารถพงพาตนเองได สามารถใชแหลงประโยชนทมอยในสงคมอยางคมคา บทบาทของพยาบาลวชาชพในการวางแผนจาหนายผปวย บทบาทของพยาบาลในการวางแผนจาหนายผปวย ทเสนอเปนแนวทางในการวางแผนจาหนายของกระทรวงสาธารณสข (กองการพยาบาล กระทรวงสาธารณสข, 2539) 1. ประเมนความตองการการดแลทงรางกาย จตใจ อารมณ และสงคม ตดสนใจเปรยบเทยบกบกระบวนการดาเนนของโรคหรอความเจบปวยเพอคาดการณลวงหนาถงปญหาสขภาพ หรอความตองการการดแลสขภาพทอาจเกดขนภายหลงการจาหนาย 2. ประเมนความร ความเขาใจ แรงจงใจและทกษะของผปวยและญาตผดแลเกยวกบโรคทเปน เพอเปนขอมลในการวางแผน กาหนดกจกรรมใหสอดคลอง เหมาะสม 3. เปนสอกลางในการประชมปรกษา หารอ และวางแผนรวมกนระหวางบคลากรในทมสขภาพ รวมทงผปวยและญาตผดแล

43

4. ผสมผสานกจกรรมการชวยเหลอ การสอน ใหคาปรกษา ฝกฝนทกษะการดแลตนเองตามการรกษาทจาเปน รวมทงการจดหาอปกรณเครองใช หรอยากลบบาน โดยการดดแปลง กจกรรมการดแลใหเหมาะสมกบสภาพของผปวยแตละราย 5. บรหารจดการใชเวลาในการดแลผปวยใหเหมาะสม ระหวางการใชเวลากบการดแลใหการพยาบาลกบปญหาในระยะเฉยบพลน และเวลาในการเตรยมความพรอมผปวยกอนจาหนายตาม แผนการจาหนาย 6. สงตอแผนการจาหนายอยางมประสทธภาพ เพอใหผปวยไดรบการเตรยมความพรอมตามแผนอยางเปนระบบและตอเนอง 7. ประเมนผลการปฏบตตามแผนเปนระยะ ๆปรบปรงแผนและวธการปฏบตใหเหมาะสม ตลอดเวลากอนจาหนาย 8. ประเมนและสรปผลการพยาบาลกอนจาหนาย 9. สงตอผปวยไปยงหนวงงานหรอแหลงประโยชนทเกยวของตามความเหมาะสม 10. ประชมปรกษาหารอในทมพยาบาลและทมสขภาพ เพอประเมนผลสาเรจของกระบวนการวางแผนจาหนาย เพอนาไปสการปรบปรงและพฒนาคณภาพ สาหรบการศกษาในครงนไดบรณาการบทบาทของพยาบาลวชาชพทเสนอโดยกองการพยาบาล กระทรวงสาธารณสข โดยเรมจากการประเมนความตองการการดแล ประเมนความร ความเขาใจและทกษะในการจดการปองกนและอาการหายใจลาบากของผปวยและญาตผดแล โดยการประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบากของผปวยกอน เพอนาขอมลทไดมาวางแผนกาหนดกจกรรม ใหสอดคลองกบความตองการ ประสบการณของผปวยแตละราย รวมวางแผนกบผปวยและญาตผดแลในการหาแนวทางจดการกบอาการหายใจลาบาก ฝกทกษะทจาเปนในการจดการอาการหายใจลาบากทบาน และดดแปลงกจกรรมใหเหมาะสมกบภาวะสขภาพและขอจากดทมอยของผปวย สนบสนนบทบาทของญาตผดแลในการดแลผปวย โดยใหญาตผดแลเปนผตดตามความสมาเสมอในการปฏบตการ จดการอาการหายใจลาบากของผปวย มการสงตอผปวยและสนบสนนใหใชแหลงประโยชนทมอยในชมชน ตดตามประเมนผลเปนระยะๆ เมอผปวยกลบไปอยบาน รปแบบการวางแผนจาหนายผปวย การวางแผนจาหนายผปวยมความหลากหลาย ซงแตละรปแบบมวตถประสงคและขอดแตกตางกนออกไป จากการทบทวนวรรณกรรมทผานมา มรปแบบดงตอไปน

44

รอรเดน และทราฟ (Rorden & Taft, 1990) ไดพฒนาขนโดยออกแบบเตรยมและวางแผนจาหนายผปวย มลาดบขนตอนพนฐาน 3 ขนตอน เรยกวากระบวนการ เอ, บ, ซ, (A, B, C) ดงตอไปน 1. การรวบรวมขอมล (assessment) จะเกดขนในระยะเรมแรกของการดแลผปวยเปนการคดกรอง การเกบรวบรวมขอมลทจาเปนเพอใชในการวางแผนจาหนายผปวย ใชในการประกอบการตดสนใจใหเปนไปตามวตถประสงคทแทจรงของการดแลผปวย 2. การสรางแผนการจาหนาย (building a plan) ทเปนผลจากการตดสนใจในขน ตอนแรก โดยอยบนพนฐานของขอมลทได ซงมความจาเปนในการวางแผนจาหนาย ทประยกตใหเปนไปตามวตถประสงคของการดแล หรอเปาหมายของการปฏบตตามการตดสนใจ 3. การยนยนแผนการจาหนาย (confirming the plan) กระทาเมอผปวยอยในระยะ การดแลทตอเนอง และปฏบตตามแผนทวางไว รวมทงการประเมนผลในจดแขงทเปนปจจบนของผปวย โดยใชแหลงทรพยากรทมอย ความสมดลระหวางความตองการ และสาเหตของปญหาทจะมผลตอความเปนอยของผปวยภายหลงการจาหนาย นาไปสการปรบปรงพฒนาแผนตอไป ขนตอนทสาม มความคลายคลงกบกระบวนการในรปแบบการวางแผนจาหนายผปวยของแมคคแฮนและคลตน (McKeehan & Coulton, 1985 cited in Jackson, 1994) ไดเสนอรปแบบการวางแผนจาหนาย ประกอบดวย 3 สวน คอ 1) โครงสราง (structure) 2) กระบวนการ (process) และ 3) ผลลพธ (outcome) 1. โครงสรางของการวางแผนจาหนายผปวย แบงออกเปน 2 รปแบบ คอ รปแบบทเปนทางการ (formal structure) ทกขนตอนกระทาขนเปนลายอกษร มการกาหนดบทบาทหนาทแตละขนตอนตามรปแบบทชดเจน มการประเมนผลตามแบบประเมน และรปแบบทไมเปนทางการ (informal structure) เปนการกระทาการวางแผนจาหนายผปวยโดยปราศจากรปแบบทเปนลายลกษณอกษร 2. กระบวนการวางแผนจาหนายแบงเปน 3 ขนตอน คอ 1) การประเมน (assessment) ผปวยและญาตผดแล แหลงประโยชนในชมชนตงแตแรกรบไวในโรงพยาบาล 2) การวางแผน (planning) เปนบทบาทสาคญของพยาบาลวชาชพ ในการวางแผนการพยาบาลใหมความยดหยน เหมาะสมตามสภาพผปวยในแตละราย การวางแผนทมประสทธภาพตองมการแบงบทบาทความรบผดชอบทชดเจน มการประชมปรกษากบทมสขภาพ พยาบาลตองมทกษะในการตดตอสอสาร และสมพนธภาพทดระหวางผปวย ญาตผดแล และทมสขภาพ 3) การปฏบต (implementation) ทมความเชอมโยงระหวางพยาบาลกบผปวยและญาตผดแล ปฏบตอยางมเปาหมายรวมกน 3. การประเมนผลลพธของการวางแผนจาหนายผปวย สามารถประเมนไดจากผปวย ญาตผดแล และทมสขภาพ ไดแก ตนทนคารกษาพยาบาลทลดลง ซงเปนผลสบเนองจากการลดลงของจานวนวนนอนของโรงพยาบาล และอตราการกลบเขารกษาซาในโรงพยาบาล

45

รปแบบการพยาบาลในการวางแผนจาหนายผปวยขางตนทง 2 รปแบบเปนหลกการเดยวกบกระบวนการพยาบาล เมอนามาประยกตใชรวมกบการวางแผนจาหนายผปวย ซงมความครอบคลมในทกๆ ดาน ตงแตการรวบรวมขอมล วนจฉยปญหาและความตองการ นามาซงแนวทางในการวางแผนจาหนายผปวย การปฏบตตามแนวทางทกาหนด และมการประเมนผลลพธในเชงระบบ และผลลพธทเกดขนกบตวผปวยและญาตผดแล ซงแตละรปแบบถอเปนขอดในการวางแผนการจาหนายผปวย นอกจากนกองการพยาบาล กระทรวงสาธารณสข (2539) ไดเสนอรปแบบการวางแผนจาหนายผปวยตามรปแบบ M-E-T-H-O-D มรายละเอยด ดงน M ยอมาจาก Medication ผปวยและญาตผดแลตองไดรบความรเกยวกบยาทตนเองไดรบอยางละเอยด เกยวกบชอยา ฤทธของยา วตถประสงคการใชยา วธการใช ขนาด ปรมาณ จานวนครง ระยะเวลาทใช ขอระวงในการใชยา ภาวะแทรกซอนตางๆ รวมทงขอหามสาหรบการใชยาดวย E ยอมาจาก Environment & Economic ผปวยและญาตผดแลตองไดรบการประเมนอยางละเอยด เกยวกบสงแวดลอมและเศรษฐกจ ตองไดรบความรเกยวกบการจดสงแวดลอมทบานใหเหมาะสมกบภาวะสขภาพภายหลงการจาหนาย การเลอกใชแหลงประโยชนจากทรพยากรทมอยในชมชน รวมทงขอมลเกยวกบการจดการปญหาดานเศรษฐกจและสงคมตามความเหมาะสม เชน การจดหาอปกรณตางๆ ทเหมาะสมกบปญหาของผปวย บางรายอาจตองการการฝกฝนอาชพใหมทเหมาะสมกบภาวะสขภาพ เปนตน T ยอมาจาก Treatment ผปวยและญาตผดแลตองเขาใจเปาหมายของการรกษา และมทกษะทจาเปนในการปฏบตตามการรกษา ตองมความสามารถในการเฝาระวง สงเกตอาการผด ปกตตางๆ ของตนเอง และสามารถรายงานอาการนนใหแพทย หรอพยาบาลทราบ ตองมความรเพยงพอในการจดการกบภาวะฉกเฉนไดดวยตนเองอยางถกตองเหมาะสม H ยอมาจาก Health ผปวยและญาตผดแลตองเขาใจภาวะสขภาพของตนเองวามขอจากดอะไรบาง เขาใจผลกระทบของภาวะความเจบปวยตอรางกาย ตอการดาเนนชวตประจาวน ผปวยตองสามารถปรบวถการดาเนนชวตประจาวนใหเหมาะสมกบขอจากดดานสขภาพทเปนอย รวมทงปรบใหสงเสรมตอการฟนฟสภาพ และการปองกนภาวะแทรกซอนตางๆ ดวย O ยอมาจาก Outpatient referral ผปวยและญาตผดแลตองเขาใจและทราบถงความสาคญของการมาตรวจตามนด ทงเวลา และสถานท ตองทราบวาควรตดตอขอความชวยเหลอจากใครไดบางในกรณเกดภาวะฉกเฉน นอกจากนนยงรวมถงการสงตอแผนการดแลผปวยตอเนอง ระหวางเจาหนาทผดแล ควรมการสงแผนการจาหนายโดยสรปและแผนการดแลตอเนองไปยงเจาหนาททผปวยจะสามารถขอความชวยเหลอดวย

46

D ยอมาจาก Diet ผปวยและญาตผดแลตองเขาใจและสามารถเลอกรบประทานอาหารไดถกตอง เหมาะสมกบขอจากดดานสขภาพ ตองรจกหลกเลยงหรองดอาหารทเปนอนตรายตอสขภาพในทนหมายถง สารเสพตดตางๆ ดวย ปจจบนกองการพยาบาล สานกการพยาบาล กรมการแพทย และโรงพยาบาลตางๆ ไดมการเพมเตมรปแบบการวางแผนจาหนายโดยการเพมเปน D-METHOD โดย D ซงมาจากคาวา disease หมายถง โรคทผปวยเปน เพอเนนใหผปวยและญาตผดแลเขาใจเกยวกบโรคทเปนอย นาไปสการปฏบตตวทถกตอง หลกเลยงปจจยเสยงตางๆ ทจะสงผลใหเกดอาการกาเรบของโรค (กองการพยาบาล กระทรวงสาธารณสข, 2539; สานกการพยาบาล.กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข, 2550) รปแบบการจาหนายผปวยทถกพฒนาเปนรปแบบชดเจน และสามารถลดจานวนครงของการกลบเขารบการรกษาในโรงพยาบาลซาได สามารถใชเปนแนวทางหลกทจะใชประเมนความปญหาและความตองการ รวมถงความบกพรองของผปวยในการดแลตนเองภายหลงการจาหนาย และเปนสาระของการเตรยมผปวยและญาตผดแลกอนจาหนายออกจากโรงพยาบาล ซงรายละเอยดในแตละเรองจะแตกตางกนตามปญญาของผปวยแตละราย จงมความเหมาะสมในการนาไปใชในการวางแผนจาหนายผปวยโรคปอดอดกนเรอรงตอไป กระบวนการในการวางแผนจาหนายผปวยโรคปอดอดกนเรอรง กระบวนการในการวางแผนจาหนายผปวยควรเรมใหเรวทสดเทาทจะทาได คอ ตงแตผปวยเรมเขารบการรกษาในโรงพยาบาล (วนเพญ, จงจต, วนด และศรนยา, 2546) กองการพยาบาล กระทรวงสาธารณสข (2546) ไดแบงขนตอนการวางแผนจาหนายผปวยออกเปน 5 ขนตอน ดงน 1. การประเมนปญหา เปนการประเมนปญหาและความตองการการดแลผปวยทเปนแบบองครวมทงสภาพรางกาย จตใจ สงคม ถงความตองการ ความพรอมของผปวยและญาตผดแล รวมถงแหลงประโยชนทจะชวยเหลอในการดแลอยางตอเนองภายหลงจาหนายจากโรงพยาบาล โดยการซกประวต ตรวจรางกาย สมภาษณและใชทกษะตางๆ เชน การฟง การสงเกต เปนตน ในขนตอนนควรเรมประเมนตงแตแรกรบ จงจะสามารถประเมนอยางตอเนองได โดยกระทาควบคกนในขณะใหการพยาบาล ซงประเดนสาคญทพยาบาลจะตองประเมน มดงน 1.1 สภาพรางกาย จตใจ และความตองการดานสงคมของผปวยปจจบนเปนอยางไร เมอผานพนระยะวกฤตแลว ผปวยจะยงคงตองไดรบความชวยดานดานใดอยบาง หรอภาวะสขภาพของผปวยนนกอใหเกดปญหาหรอขอจากดอะไรบางในการดาเนนชวต 1.2 ความพรอมดานรางกาย จตใจ อารมณ และสงคมของผปวยและญาตผดแลไดแก ระดบความรสกตวและการรบร ความทนตอสงรบกวนตางๆ โดยเฉพาะอาการของโรค แบบแผน

47

พฤตกรรมในการดาเนนชวตประจาวนของผปวย การรบรตอความเจบปวย ความคาดหวงตอการรกษา ความพรอม และแรงจงใจทจะพฒนาความสามารถในการปฏบตกจกรรมตางๆ เพอเตรยมความพรอมกอนกลบบาน เปนตน 1.3 แหลงประโยชนทชวยเหลอหรอใหการดแลตอเนองภายหลงจาหนาย ไดแก 1.3.1 ประเมนวาผปวยควรจะแสวงหาความชวยเหลอจากใคร หรอหนวย งานใดบางในชมชน เชน อาสาสมครสาธารณสข เจาหนาทอนามย หรอโรงพยาบาลใกลบาน รวมทงองคกรเอกชนตางๆ ทใหบรการดานสขภาพ เปนตน 1.3.2 คนหาญาตผดแลผปวย เพอวางแผนฝกฝนใหตรงตามความตองการและความเหมาะสมของแตละคน 2. การวนจฉยปญหาสขภาพและความตองการการดแลภายหลงการจาหนาย ตองมการวเคราะห แปลและสรปขอมลทรวบรวมมาไดวาขอมลเพยงพอหรอไม สามารถรวบรวมขอมลโดยกระทาไปพรอมๆ กบการพยาบาลในแตละวน นาไปสการวนจฉยการพยาบาลเพอวางแผนจาหนายผปวยอาจกาหนดไดดงน 2.1 วนจฉยตามปญหาเฉพาะหนา เพอใหเกดผลลพธระยะยาว เชน เพอปองกนการเกดภาวะแทรกซอนหรอความพการ ตวอยาง ขอวนจฉยในประเดนน ไดแก เสยงตอการเกดภาวะกลามเนอลบเนองจากขาดความสามารถในการเคลอนไหวเปนเวลานาน ซงจะนาไปสการกาหนดแผน การฟนฟสภาพ เพอปองกนการเกดภาวะกลามเนอลบ เปนตน 2.2 วนจฉยตามการคาดการณลวงหนา เกยวกบความตองการการดแลทบานภายหลงจาหนาย ซงขนอยกบความตองการของผปวยแตละราย และญาตผดแล ผปวยบางราย ตองการไดรบการฝกฝนใหเกดทกษะในการปฏบตเทคนคเฉพาะกอนการจาหนาย ซงพยาบาลตองวางแผนการฝกทกษะอยางเปนขนตอนในเวลาทเหมาะสมกอนจาหนาย เพอใหมนใจวาผปวยและญาตผดแลมความร ความเขาใจอยางเพยงพอในการดแลตนเองทบาน 3. การกาหนดแผนการจาหนายผปวย. โดยการนาขอมลทไดจากการประเมนและวนจฉยปญหาดงกลาวมาใชในการวางแผน ควรเปนการรวมกนกาหนดแผนการจาหนายผปวยระหวางทมสหสาขาวชาชพ.กบผปวยและญาตผดแล.กาหนดเปาหมายระยะสน.ระยะยาว.และวธประเมนผล.รวมทงเนอหาในการวางแผนจาหนายผปวย สามารถสอความหมายในทางปฏบต มความเฉพาะกบผปวยแตละราย และสามารถปรบเปลยนไดตลอดเวลาตามความเหมาะสม รายละเอยดในแผนจาหนายผปวยจะมลกษณะเฉพาะสาหรบผปวยแตละราย แตอยางไร กตามเนอหาในแผนการจาหนายผปวยนน ควรประกอบดวยประเดนหลกๆ ทจะใชในการสอนหรอการพฒนาความสามารถดานตางๆ สาหรบผปวย และเปนสงจาเปนทผปวยและญาตผดแลตองเรยนรกอนจาหนายจากโรงพยาบาล (กองการพยาบาล.กระทรวงสาธารณสข, 2539) สาหรบผปวยโรคปอด

48

อดกนเรอรงมงเนนในเรองของการปองกนและจดการอาการหายใจลาบากดวยตนเองและการฝกทกษะทจาเปน ผปวยและญาตผดแลตองเขาใจเปาหมายของการรกษา การปฏบตตวเพอหลกเลยงสงกระตนตางๆ ททาใหเกดอาการหายใจลาบากกาเรบ สามารถเฝาระวง สงเกตอาการตนเอง และสามารถรายงานอาการนนใหแพทย หรอพยาบาลทราบ ผปวยตองทราบและสามารถพนยาไดถกตอง และการฟนฟสมรรถภาพปอด ผปวยตองเขาใจและตระหนกถงความสาคญของการมาตรวจตามนด และสามารถขอความชวยเหลอจากหนวยงานตางๆ เมอเกดอาการหายใจลาบากกาเรบ 4. การปฏบตตามแผนการจาหนาย เปนการปฏบตการพยาบาลทครอบคลมทง 4 มต คอ การสงเสรม ปองกน รกษา และฟนฟ ตามปญหาเรงดวนหรอปญหาปจจบน และการปฏบตตามแผนระยะยาว เพอใหเกดการดแลทตอเนองทงผปวยและญาตผดแล ในการปฏบตการตามแผนการจาหนายนนบคลากรทกคนในทมการพยาบาลมบทบาทเปนผปฏบตตามแผน ซงจะตองประสานงานกบบคลากรทมสขภาพอนๆ รวมทงการสงตอการพยาบาลตามแผนเพอใหสมาชกทมสามารถปฏบตไดอยางตอเนอง วธปฏบตนนประกอบดวย 4.1 การใหความชวยเหลอ หรอกระทาแทนผปวยและญาตผดแล 4.2 การกระตน สนบสนน สรางแรงจงใจ และจดสงแวดลอมทเอออานวยใหผปวยและญาตผดแลไดปฏบตดวยตนเอง 4.3 การสอนผปวยและญาตผดแลใหสามารถจดการกบภาวะสขภาพผปวยได 4.4 การใหคาปรกษา ตอบขอซกถามของผปวยและญาตผดแล 4.5 การประสานงานกบบคลากรในหนวยงานตางๆ สงตอผปวยไปยงแหลงประโยชนอนๆ และการจดหาทรพยากรทจาเปน อยางไรกตามพนฐานทสาคญของการปฏบตกจกรรมดงกลาว คอ สมพนธภาพทดและความไววางใจระหวางพยาบาล ผปวยและญาตผดแล โดยเฉพาะผปวยเรอรง ซงลวนมปญหาทซบซอนทงกาย จต และสงคม พยาบาลจะตองใชความสามารถในการวนจฉยความซบซอนของปญหาดงกลาว และตดสนใจเลอกกจกรรมการพยาบาลใหเหมาะสมในแตละระยะ 5. การประเมนผล พยาบาลวชาชพตองรวมกบผปวยและญาตผดแลประเมนผลตามเปาหมายทวางไวรวมกน ทงการประเมนผลระยะสนและระยะยาว การประเมนสามารถทาไดโดย การตรวจ รางกาย การสงเกต การปฏบต การสอบถาม พดคย และตดสนวาพฤตกรรมหรอการเรยนรหรอความกาวหนาของผปวยเปนไปตามเปาหมายหรอไม หากผลการประเมนไมเปนไปตามเปาหมาย อาจตองประเมนปญหา วนจฉยใหมหรอเปลยนแปลงวธการปฏบตใหม ในทางปฏบตการประเมนผล จะทาควบคกบการปฏบตการพยาบาลในแตละเรอง เชน การใหความรแลวผปวยเขาใจ/อธบายไดหรอไม กระทาตามไดถกตองหรอไม เปนตน รวมทงการประเมนเมอสนสดกระบวนการ เชน เมอผานโปรแกรมการฟนฟสภาพปอดแลว อาการของผปวยเปนอยางไร

49

ความสามารถในการปฏบตตามของผปวยเปนอยางไร ความสามารถในการดแลสขภาพของตนเองเปนอยางไร เปนตน ซงการพฒนาความสามารถในการดแลสขภาพตนเองของผปวย สามารถจาแนกตามระดบของการพฒนาได ดงน 1) ยงไมพฒนา 2) กาลงพฒนา มการเรยนรเพอตอบสนองความตองการ แตจาเปนตองประเมนความเพยงพอในการดแลตนเอง 3) พฒนาแลวแตยงไมคงท จาเปนจะตองพฒนาตอไป 4) พฒนาการมาดแลวและคงท แตยงคงมความจาเปนในการพฒนาตอไป 5) พฒนาการมาดแตมการถดถอยลงอาจเกดในชวงเวลาใดเวลาหนงของการเจบปวย นอกจากพยาบาลจะตองประเมน คนหาอปสรรคของการพฒนาความสามารถดงกลาวดวย ปจจยทเปนอปสรรค ทงปจจยดานรางกายของผปวยและญาตผดแล เชน เกดภาวะแทรกซอนตางๆ ปจจยดานจตสงคมของผปวยและญาตผดแล เชน ความวตกกงวล ขาดแรงจงใจ หรอมปญหาดานเศรษฐกจ และปจจยดานสงแวดลอม ทงในโรงพยาบาลและทบาน ในสวนของการศกษาครงนจะประเมนเปาหมายระยะสน ไดแก การตรวจรางกายโดยการวดสญญาณชพ การฟงปอด การวดระดบของคาออกซเจนในเลอด การสงเกตความสามารถในการปฏบตตามแผนการรกษา และเปาหมายระยะยาวคอประเมนความสามารถในการจดการกบอาการและสภาวะอาการหายใจลาบาก โดยสรป คอ กระบวนการวางแผนจาหนายผปวย มขนตอนตางๆ ซงครอบคลมตง แตแรกรบจนกระทงจาหนายออกจากโรงพยาบาล ซงมงเนนใหผปวยและญาตผดแลสามารถจดการกบภาวะสขภาพของตนเองไดอยางตอเนองและมคณภาพ.ในการศกษาครงนจงไดเลอกใชกระบวนการพยาบาลทง 5 ขนตอน และรปแบบ D-METHOD มาเปนแนวทางหลกในการวางแผนจาหนายผปวยโรคปอดอดกนเรอรง รปแบบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการเพอพฒนาความสามารถในการจดการอาการและสภาวะอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอด อดกนเรอรง การวางแผนจาหนายผปวยทใชในการศกษาครงนไดใชแนวคดการจดการกบอาการทพฒนาโดยดอดดและคณะ (Dodd et al., 2001) รวมกบแนวคดการวางแผนจาหนายผปวยตามรปแบบ D-METHOD มาประยกตใชในการสงเสรมความสามารถในปองกนและจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงโดยมรายละเอยด ดงน 1. ประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบากของผปวยและญาตผดแล ทงการรบรอาการ การประเมนอาการและการตอบสนองตออาการหายใจลาบาก กลวธในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวย โดยการประเมนในเรองของโรคทเปน การใชยา สงแวดลอมและเศรษฐกจ แผนการรกษา ภาวะสขภาพและขอจากดของตนเอง ความตอเนองในการรกษา และการรบประทานอาหาร

50

2. การวนจฉยปญหาผปวยแตละราย จากการประเมนขางตน 3. วางแผนจาหนายผปวยทสอดคลองกบปญหาผปวยแตละราย 4. ปฏบตตามแผนการจาหนายผปวย โดยใหความรเกยวกบกลวธในการจดการอาการหายใจลาบาก ตามรปแบบ D-METHOD พรอมทงฝกทกษะทจาเปนตางๆ ในการจดการอาการหายใจลาบากแกผปวยและญาตผแล 5. ประเมนผลหลงจากใหความร และการฝกทกษะตางๆ โดยมเนอหาดงน โรคทเปน (disease) คอ ผปวยและญาตผดแลตองมความรเกยวกบโรคทเปน ดงน 1. โรคปอดอดกนเรอรง หมายถง กลมอาการทมการจากดการไหลเวยนของอากาศภายในปอด เนองจากมการอดกนการไหลของอากาศในทางทางเดนหายใจ ซงการอดกนจะคอยเปนคอยไป และไมสามารถกลบคนสสภาพปกตได ประกอบดวยโรค 2 โรค คอ โรคหลอดลมอกเสบเรอรง และโรคถงลมโปงพอง (GOLD, 2015) 2. สาเหตสวนใหญเปนผลมาจากการระคายเคองของปอดจากฝนกาซ สาเหตทสาคญทสด ไดแก ควนบหร (วชรา, 2555; GOLD, 2015) 3. อาการของโรคประกอบไปดวย อาการหายใจลาบาก ไอเรอรง และมเสมหะเรอรง (GOLD, 2015; WHO, 2012) ซงอาการหายใจลาบากจะเปนมากขนเรอยๆ และ/หรอไอเรอรง มเสมหะโดยเฉพาะในชวงเชา (สมาคมอรเวชชแหงประเทศไทย, 2548) การใชยา (medication) คอ ผปวยและญาตผดแลตองมความรเกยวกบยาทไดรบอยางละเอยด เนองจากผปวยมกไดรบการรกษาเปนเวลานาน และมกตองใชยาหลายชนดพรอมกน ผปวยจงควรทราบเกยวกบชอยา ขนาด คณสมบต ฤทธขางเคยง วธการใชยาทถกตอง พรอมทงรจกสงเกตอาการทผดปกตจากการใชยา การรบประทานยาควรใหถกตองตรงตามขนาดและเวลาสมาเสมอ เพอผลในการควบคมโรค ควบคมอาการหายใจลาบาก รวมทงขอหามสาหรบการใชยา เชน ควรหลกเลยงการรบประทานยาชนดอนนอกเหนอจากแพทยสง เพราะอาจเปนการเสรมฤทธ ขดขวางการออกฤทธของยาทไดรบ หรออาจเกดปฏกรยาระหวางยาตอกนได เปนตน สงเกตอาการผดปกต เชน คลนไสอาเจยน หายใจลาบาก ใจสน ใหมาพบแพทยทนท สาหรบยาทผปวยมกไดรบเพอใชบรรเทาอาการหายใจลาบากและควบคมไมใหเกดอาการหายใจลาบาก ดงน 1. ยาขยายหลอดลม มเปาหมายเพอบรรเทาอาการหายใจลาบาก ทาใหสมรรถภาพของปอดดขน มทงยากนและยาพน ออกฤทธโดยตรงในการขยายหลอดลม มทงออกฤทธ สนและยาว อาการขางเคยงของยา เชน ใจสน หวใจเตนเรว ปากแหง เปนตน 2. ยาตานการอกเสบ มเปาหมายเพอลดอาการกาเรบของโรค ทาใหสมรรถภาพปอดดขน จะทาใหสขภาพโดยรวมดขน มทงยากนและยาพน ตองใชยาอยางสมาเสมอตามแพทยสง

51

3. ยาผสมระหวางยาขยายหลอดลมกบยาตานการอกเสบ มเปาหมายเพอบรรเทาอาการ ลดอาการกาเรบของโรค และทาใหสมรรถภาพปอดดขน เปนยาชนดสดพน การปองกนและควบคมอาการหายใจลาบากในผปวยรกษาโรคปอดอดกนเรอรงทสาคญ คอ การใชยาขยายหลอดลมและยาตานการอกเสบทเปนคอรตโคสเตอรอยด มขอดคอตวยาสามารถสมผสกบตวรบภายในปอดไดโดยตรง (เบญจมาศ, 2555) ซงตวยาจะไปชวยใหหลอดลมขยายตว ลดอาการหดเกรงของหลอดลม เพมความสามารถในการขจดเสมหะของทางเดนหายใจ และชวยลดการอกเสบของทางเดนหายใจ สามารถลดอาการหายใจลาบากได หากผปวยใชอยางถกตอง ตอเนอง และสมาเสมอ ยาสดพนทมใชกนอยางแพรหลาย ไดแก ชนดกดสด (Metered-Dose Inhalers: MDI) ชนดกดสดทมอปกรณชวยสด (MDI with spacer) ชนดผง (Dry Powder Inhalers: DPI) และชนดพนผานเครองกาเนดละออง (Nebulizers: NB) ซงแตละชนดมขอแตกตางกนดงตอไปน (ทนนชย, 2555; เบญจมาศ, 2555) 1. ชนดกดสด (Metered-Dose.Inhalers: MDI) และชนดกดสดทมอปกรณชวยสด (MDI with spacer) มขอดคอ พกพาสะดวก ราคาถก การสดไมจาเปนตองใชแรงมาก สามารถใชไดกบผปวยทมภาวะหลอดลมหดเกรงทหองฉกเฉนได และสามารถใชในผปวยทใชเครองชวยหายใจได โดยไมรบกวนการทางานของเครองชวยหายใจ แตมขอจากด คอ ผปวยสวนใหญใชไมถกตอง เพราะตองอาศยจงหวะทสมพนธกนระหวางการกดยาพรอมกบการหายใจเขา ซงจะเกดปญหามากในผปวยสงอาย (ทนนชย, 2555; อรญญา, 2554) การใชกระบอกชวยสด จะสามารถแกปญหาขนตอนการกดทไมสมพนธกบการหายใจได ทาใหการสดยาสะดวกขน สามารถลดการจบของละอองฝอยไดถงรอยละ 90 นอกจากนยงชวยลดอาการแทรกซอนเฉพาะท เชน เกดเชอราในปากได (ทนนชย, 2555) ขนตอนการใชยาสดพนชนดกดสด คอ 1) เปดฝาครอบ ถอขวดยาไวในมอในแนวตง 2) เขยาขวด 5-6 ครง 3) หายใจออกใหสดเตมทกอนพนยา 4) ตงขวดยาพนใหหางจากปาก 1-2 นว หรอใชอปกรณชวยสดอมไวในปาก 5) สดหายใจเขาพรอมกดยาพน (หายใจเขาชาๆ ลกๆ และแรงๆ) 6) กลนหายใจประมาณ 10 วนาท (นบ 1-10 ในใจ) 7) ผอนลมหายใจออกชาๆ 8) การพนยาครงตอไปใหหางจากครงแรก 1 นาท 9) บวนปากดวยนาหลงพนยา วธใชยาชนดกดสดทมอปกรณชวยสด คอ 1) เปดฝาครอบกระบอกยา 2) เขยายาแรงๆ ในแนวดง 5-6 ครง 3) ตอกระบอกยากบอปกรณชวยสดโดยใหกระบอกยาอยในแนวดงเสมอ 4) ใชรมฝปากอมรอบหลอดอปกรณชวยสดหรอทเรยกวา mouthpiece หรอถาใชหนากากตองครอบใหคลมปากและจมก 5).กดยาเขาอปกรณชวยสด 1-4 ครงตามความรนแรง 6) หายใจเขาออกลกๆ ชาๆ ธรรมดาไมตองกลนหายใจจนแนใจวายาหมด 2. ชนดผง (Dry Powder Inhalers: DPI) เปนละอองฝอยทเปนผง มขอด คอ ไมตองอาศยจงหวะในการสดยามาก แตมขอจากด คอ ตองการแรงสดสงกวา 30-60 ลตร/นาทขนไป จง

52

จะสามารถดงใหเครองปลอยยาออกมาได และไมแนะนาใหใชกบผปวยทมการหดตวของหลอดลมรนแรง มกมราคาสงกวาชนดกดสด ไดแก เทอรบเฮเลอร (Turbuhaler) แอคควเฮเลอร (Accuhaler) อซเฮเลอร (Easyhaler) และแฮนดเฮเลอร (Handihaler) เปนตน ซงวธการใชจะแตกตางกนในแตละชนด ทมใชในโรงพยาบาลศนยยะลา คอ ชนดแอคควเฮเลอร และแฮนดเฮเลอร ขนตอนการใชยาสดพนชนดแอคควเฮเลอร คอ 1) เปดกระบอกยาโดยดนนวหวแมมอ ไปในทศทางออกจากตวจนสด 2) ดนแกนเลอนออกไปจนสด จนไดยนเสยง “คลก” 3) หายใจออกทางปากใหสดเตมทกอนสดยา 4) อมหลอดยาไดอยางถกตอง (หามพนลมหายใจเขาไปในกระบอกยา) 5) สดยาเขาทางปากใหแรงและลก (สามารถทาไดมากกวา 1 ครงหากสดยาไมหมด) 6) เอาหลอดยาออกพรอมปดปาก พรอมกลนหายใจประมาณ 10 วนาท 7) คอยๆ ผอนลมหายใจออกทางจมก 8) การสดยาครงตอไปใหหางจากครงแรก 1 นาท 9) ปดหลอดยา โดยดนนวหวแมมอกลบ เขาหาตวจนสด ขนตอนการใชยาสดพนชนดแฮนดเฮเลอร คอ 1) แกะแคปซลออกจากแผงยา ใสแคปซลลงในชองกลางเครองแฮนดเฮเลอร 2) ปดปากกระบอกใหแนนจนไดยนเสยง “คลก” โดยยงเปดฝาปดทงไว 3) จบเครองแฮนดเฮเลอร โดยหนปากกระบอกตงขน และกดปมจนสดเพยงครงเดยวแลวปลอย 4) หายใจออกใหหมดทางปาก (หลกเลยงการหายใจลงไปในปากกระบอก) 5) ยกเครองแฮนดเฮเลอรเขาปากและประกบรมฝปากครอบปากกระบอกใหแนน โดยใหเงยหนาเลกนอย 6) สดหายใจเขาทางปากลกๆ ชาๆ ในอตราทพอเหมาะทจะไดยนเสยงแคปซลสน สดหายใจเขาจนเตมปอด แลวกลนหายใจใหนานเทาทจะทนได 7) ดงเครองแฮนดเฮเลอรออกจากปากแลวเรมหายใจตามปกต 8) เรมทาซาตามขนตอนท 4-7 อกครงเพอสดยาออกจากแคปซลจนหมด 9) เปดปากกระบอกอกครง แลวเคาะแคปซลออกทงไป ปดปากกระบอกและฝาปดเพอเกบเครองแฮนดเฮเลอร 3. ชนดเครองกาเนดละออง (Nebulizers: NB) ขอดคอ.ใชในผปวยทมภาวะหลอดลม หดเกรงรนแรงได โดยการหายใจตามปกต ใชไดกบผปวยทใชเครองชวยหายใจ และในเดกเลกหรอผสงอาย หรอผปวยทไมสามารถใชยาสดชนดอนไดเลย มขอจากด คอ มขนตอน และอปกรณมาก มคาใชจายตอครงสง และใชเวลานานกวาชนดอนๆ ไมสามารถพกพาไดสะดวก มใช เฉพาะในโรงพยาบาล หากตองใชทบานผปวยตองเสยเงนซอเอง 4. ยาอนๆ เชน วคซนไขหวดใหญ ยาละลายเสมหะ ยาปฏชวนะในรายทมการตดเชอสงแวดลอมและเศรษฐกจ (environment & economic) คอ ผปวยและญาตผดแล ตองไดรบการประเมนเกยวกบสงแวดลอมและเศรษฐกจ รวมทงตองไดรบคาแนะนาเกยวกบการจดสงแวดลอมใหเหมาะสม ผปวยตองหลกเลยงปจจยทสงเสรมใหมอาการหายใจลาบากไดงาย เชน บรเวณทมฝนละอองหรอไรฝนทงภายในและนอกบาน เกสรดอกไม ควนบหร อากาศรอนจด เยนจด อบชน ควรรกษารางกายใหอบอนอยเสมอ หลกเลยงสตวเลยง รวมทงไมอยใกลชดกบผปวยทมการตดเชอระบบทางเดนหายใจไม

53

ไปในสถานททมบคคลจานวนมาก โดยเฉพาะระยะทมการระบาดของโรคตดเชอระบบทางเดนหายใจ ควรอยในอากาศทถายเทสะดวกและสะอาด.เปนตน (ชายชาญ, 2550; ธนยาภรณ, 2549) นอกจากนควรหลกเลยงความเครยด เนองจากผปวยโรคปอดอดกนเรอรงสวนใหญตองเผชญภาวะเจบปวยทเรอรงไปตลอดชวต จนทาใหผปวยเกดความเครยด ความวตกกงวล ซงความเครยดเปนปจจยหนงททาใหเกดอาการหายใจลาบาก ดงนนการลดความเครยดดวยวธการตางๆ ทเหมาะสมกบสภาพของผปวย จะทาใหสามารถควบคมอาการกาเรบตางๆ ได เชน การสวดมนต การนงสมาธ การฝกสต การเลนโยคะ การฟงเพลง การใชเทคนคผอนคลายตางๆ เปนตน (ราพรรณ, 2552; Donesky-Cuenco et al., 2009; Mularski et al., 2009) แผนการรกษา (treatment).ผปวยและญาตผดแลตองเขาใจเปาหมายของการรกษา และมทกษะทจาเปนในการปฏบตตามแผนการรกษา มความสามารถในการประเมนอาการหายใจลาบาก การสงเกตอาการของตนเอง สามารถรายงานอาการนนใหแพทย หรอพยาบาลทราบได ตองมความรในการปองกน และหลกเลยงสงกระตนททาใหเกดอาการหายใจลาบาก ผปวยตองมความสามารถในการจดการกบอาการหายใจลาบากของตนเอง รวมทงฟนฟสมรรถภาพการทางานของปอด มงเนนการฝกกลามเนอหายใจใหแขงแรง มผลตอการไหลเวยนเลอด การระบายอากาศและการแลกเปลยนกาซดขน บรรเทาอาการหายใจลาบากจากการตบแคบของหลอดลม โดยเฉพาะขณะหายใจออก โดยฝกการใชกลามเนอทรวงอก ไหล แขนและขา รวมทงกลามเนอทรวงอกสวนลาง เชนกลามเนอหนาทองและกลามเนอกระบงลม เปนตน พรอมกบการบรหารการหายใจ.การไออยางมประสทธภาพ และการใชเทคนคการสงวนพลงงาน ซงจะชวยใหการถายเทอากาศในปอดของผปวยดขน ลดการใชพลงงาน และสามารถลดอาการหายใจลาบากได (รตตนนท, 2552; อมพรพรรณ, 2542; Roberts et al., 2009) ภาวะสขภาพและขอจากดของตนเอง (health) ผปวยและญาตผดแลตองเขาใจภาวะสขภาพและขอจากดในการประกอบกจกรรมตางๆ ตามพยาธสภาพของโรคปอดอดกนเรอรง เชน ความสามารถในการปฏบตกจวตรประจาวน การพกผอนนอนหลบ การออกกาลงกาย และภาวะแทรกซอนตางๆ เปนตน ผปวยควรมความร ความเขาใจในเรองตอไปน 1. การออกกาลงกาย เปนปจจยสาคญในการฟนฟสมรรถภาพปอด การออกกาลงกายทเหมาะสมจะทาใหการทางานของกลามเนอหวใจ และกลามเนอในการหายใจดขน เพมความทนในการออกกาลงกายกาย ชวยใหมการแลกเปลยนกาซดขน สามารถลดอาการหายใจลาบากได (ดวงรตน, 2554ก) การออกกาลงกายควรทาอยางชาๆ ไมหกโหมไมเหนอยจนเกนไป มกกระทาพรอมกบการฝกการหายใจ การเดนเลนเปนการออกกาลงทดทสด เวลาทใชในการออกกาลงกายควรใชเวลาครงละประมาณ 20-30 นาท โดยมชวงพกระหวางการออกกาลงกายตามความรสกเหนอย และมเวลาพกหลงออกกาลงกายทกครงเชนกน ควรทา 3-5 ครงตอสปดาห (จงกลณ, 2554; Robert, 2008) การวงเหยาะ การขจกรยาน เวลาทจะออกกาลงกายทด คอ เวลาเยน เนองจากการเผาผลาญอาหารทเหลอจากการรบประทาน

54

รางกายไมมโอกาสนาไปเกบในรปคอลเลสเตอรอล สวนสถานททออกกาลงกาย ควรมอากาศปลอดโปรงปราศจากมลภาวะตางๆ หรอสารพษ 2. การพกผอน ปญหาการนอนหลบ ไดแก อาการนอนไมหลบในชวงกลางคน และอาการหลบมากเกนไปในชวงกลางวน เปนอาการทพบบอยในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง (Robert,. 2008) ผปวยมกนอนหลบไดนอยลงเนองจากขณะนอนหลบมการเปลยนแปลงของการหายใจ โดยมการระบายอากาศลดลง ทาใหมคารบอนไดออกไซดในเลอดสง และมระดบออกซเจนในเลอดตาลง ผปวยจะมความวตกกงวล กลววานอนหลบไปแลวจะไมตน บางรายตองตนมาหายใจหอบตอนกลางคนบอยๆ.หรอมอาการไอมาก ผปวยควรมเวลาพกหลงทากจกรรมตางๆ เชน อาบนา แตงตว รบประทานอาหาร และมเวลาพกผอนในชวงกลางวน จงควรใหมการสงเสรมการนอนหลบ โดยใหผปวยนอนหลบในทาศรษะสง จดสงแวดลอมใหมอากาศถายเทสะดวก ไมมเสยงรบกวน ไมควรกระตนการไอแรงๆ และการหายใจแรงๆ ระยะ 1-2 ชวโมงกอนนอน ผปวยควรนอนหลบพกผอนประมาณคนละ 5-8 ชวโมง (อรพน, 2547) 3. การดแลปองกนอนตรายและภาวะแทรกซอนตางๆ โดยการหลกเลยงปจจยชกนาททาใหอาการหายใจลาบากเลวลง ไดแก การเลกสบบหร เพราะผลจากการสบบหรจะทาใหเกดการอกเสบของทางเดนหายใจ เปนผลทาใหสมรรถภาพปอดลดลง เกดอาการหายใจลาบากตามมา ทากจกรรมตางๆ หรอออกกาลงกายไดนอยลง ทาใหคณภาพชวตลดลง นอกจากนยงมผลตอระบบอนๆ ทวรางกาย และอาจเกดอาการกาเรบของโรคเปนครงคราว (ฉนชาย, 2553) ผปวยจงควรไดรบคาแนะนาใหเลกสบบหรโดยเดดขาด.เพอชวยชะลอการดาเนนของโรค.นอกจากนยงตองแนะนาใหผปวยปองกนการตดเชอในรางกายอยางเครงครด ตองรกษาความสะอาดของสขภาพปากและฟน เพอปองกนภาวะตดเชอในระบบทางเดนหายใจ ความตอเนองในการรกษา.(outpatient.referral).ผปวยและญาตผดแลตองเขาใจและทราบถงความสาคญของการมาตรวจตามนด ทงเวลาและสถานท ตองทราบวาควรตดตอขอความชวยเหลอจากใครไดบาง ในกรณภาวะฉกเฉนหรอเกดอาการหายใจลาบากเฉยบพลน นอกจากนยงหมายถง การสงตอแผนการดแลผปวยตอเนองระหวางเจาหนาทผดแล ควรมการสงแผนการจาหนายโดยสรป และแผนการดแลตอเนองไปยงเจาหนาททผปวยจะสามารถขอความชวยเหลอดวย (วนเพญและอษาวด, 2546) สาหรบคาแนะนาในหอผปวยอายรกรรม จะเนนใหผปวยมาตรวจตามนดทแผนกผปวยนอกคลนกโรคปอดอดกนเรอรงทกราย มการสงตอผปวยทกรายเชนกน การรบประทานอาหาร (diet) ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงประมาณครงหนงมภาวะขาด สารอาหาร เนองจากความตองการในการเผาผลาญสารอาหารทเกดจากการหายใจทเพมขน ในขณะทรางกายไดรบสารอาหารเทาเดม หรอนอยลงจากอาการเบออาหาร (ดวงรตน, 2554ข) ผปวยทมคาดชนมวลกาย (body mass index: BMI) นอยกวารอยละ 90 ของคาปกต สงผลใหอตราตายในผปวย

55

กลมนเพมขน ความสามารถในการทากจกรรมตางๆ ลดลง รางกายมการสญเสยมวลกลามเนอและมวลกระดก (Robert, 2008) ดงนนผปวยและญาตผดแลจงตองเขาใจและเลอกรบประทานอาหารไดอยางถกตองครบถวนทง 5 หม เรมตนจากการประเมนภาวะโภชนาการโดยการชงนาหนก วดสวนสง และนามาคานวณคาดชนมวลกาย ขณะอยโรงพยาบาลควรมการประเมนทางชวเคมดวย โดยดจากการวดระดบของอลบมนในเลอด (serum albumin) คาปกต คอ มากกวา 3.5 กรมตอเดซลตร.และจานวนเมดเลอดขาวชนดลมโฟไซท (total lymphocyte count) คาปกต.คอ.มาก กวา 1,500 มลลเมตร3 (ดวงรตน, 2554ก; Batres, Leon & Alvarez-Sala, 2007; Cai et al., 2003) สดสวนของสารอาหารทควรไดรบทเหมาะสมในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ควรหลกเลยงอาหารทใหพลงงาน และไมใชโปรตนมากเกนไป เพราะพลงงานทรางกายไดรบมผลตอการผลตคารบอน ไดออกไซด มผลใหผปวยตองหายใจลาบากเพมขน สารอาหารทใหพลงงาน คอ คารโบไฮเดรต กรดอะมโนและไขมน มผลตออตราสวนออกซเจนทใชตอคารบอนไดออกไซด (respiratory quotient, RQ) ทเกดขน สารอาหารทดควรใชออกซเจนในการเผาผลาญนอยทสด และคารบอนไดออกไซดทเกดจากการเผาผลาญนอยทสดดวย พบวาอตราสวนออกซเจนทใชตอคารบอนไดออกไซดของคารโบไฮเดรต: โปรตน: กรดไขมนเทากบ 1: 0.8 : 0.7 ดงนนไขมนจงถอวาเปนสารอาหารทดทสดสาหรบผปวยโรคระบบทางเดนหายใจ.(Schols, 2003) ควรลดสดสวนของคารโบไฮเดรตลงโดยไมเกนรอยละ 25-30 ของพลงงานทใหในแตละวน ควรเพมสดสวนของไขมนแทน ควรอยระหวางรอยละ 50-55 ของพลงงานทงหมด (Batres et al., 2007) จะชวยลดภาระงานของระบบทางเดนหายใจในการขบคารบอนไดออกไซดออกจากปอด ชวยลดอาการหายใจลาบาก (ชายชาญ, 2550) สวนการรบประทานโปรตนมากไปอาจมผลเสยตอการหายใจได เพราะโปรตนถกยอยและดดซมเขาสรางกายจะอยในสภาพของกรดอะมโนเปนสวนใหญ การเผาไหมกรดอะมโนเพอใหเกดพลงงานจาเปนตองใชออกซเจน ควรไดรบกรดไขมนทไมอมตว เชน อาหารทมโอเมกา 3 ในปรมาณสง ไดแก ปลานาจดและนาเคม เชน ปลาท ปลาสลด เปนตน (ดวงรตน, 2554ข) โดยทวไปอตราสวนของพลงงานทไดจากโปรตนตองมความเหมาะสมกบความตองการในแตละสภาวะของผปวย สาหรบผปวยโรคปอดอดกนเรอรงในระยะโรคสงบควรไดรบพลงงานจากโปรตนทเหมาะสมคอ 1.5 กรมโปรตน/นาหนกตว 1 กโลกรม/วน (Schols, 2003) สรปแลวสดสวนของสารอาหารทควรไดรบตอวนเปนคารโบไฮเดรต : โปรตน : ไขมน คอ 30 : 20 : 50 อาหารทรบประทานควรเปนอาหารออนงายตอการเคยวและการกลน ควรรบประทานอาหารทละนอยๆ แตบอยครง เพอไมใหแนนทอง ไมควรรบประทานอาหารจนอมเกนไป เพราะมผลตอการเคลอนไหวของกระบงลมของผปวย จะทาใหความดนในกระเพาะอาหารสงขน ทาใหกะบงลมไมสามารถเคลอนตาลงมาได ปอดจงขยายตวไมดในขณะหายใจเขา รวมทงจะมการใชออกซเจนเพอชวยในการเผาผลาญอาหารและการยอยเพมขน ปรมาณของคารบอนไดออกไซดกเพมขนสมพนธกบออกซเจนดวย ควรมการแบงมออาหารเปน 5-6 มอตอวน สาหรบผปวยทไดรบยา กลมสเตยรอยด

56

เปนเวลานาน ควรไดรบอาหารทมแคลเซยมสงเพมขน เพอปองกนปญหาภาวะกระดกพรน ควรรบประทานอาหารทมวตามนซสงชวยตานการตดเชอ สามารถลดการแพสารตางๆ ในรางกาย ปองกนการเกดอาการกาเรบของโรคได ควรหลกเลยงอาหารททาใหเกดกาซในกระเพาะอาหาร เชน เครองดมทมคารบอเนต ผลไม เชน แอปเปล แตงโม ถว กะหลาปล ขาวโพด แตงกวา พรกไทย หอมใหญ เปนตน รวมทงหลกเลยงการเคยวหมากฝรง เพราะอาจจะทาใหเกดอาการอดอด แนนทอง หายใจไมสะดวก และอาจเกดอาการหายใจลาบากตามมาได (ดวงรตน, 2554ข) หลกเลยงอาหารแปรรปทกชนดทมสารไนไตรด เชน แฮม เบคอน กนเชยง เปนตน เพราะจะทาลายความยดหยนของเนอปอด ทาใหประสทธภาพการทางานของปอดลดลง (Jiang, 2007) ควรรบประทานอาหารทมเกลอตากวา 300 มลลกรมตอมอ เพราะเปนสาเหตใหเกดการคงของนาในปอดมากขน ทาใหหายใจลาบากเพมขน (ดวงรตน, 2554ข) สาหรบอาหารพนเมองของภาคใตทควรหลกเลยงหรอลดปรมาณคอ ขาวยา เพราะนาบดมโซเดยมหรอเกลอมาก หากหลกเลยงไมไดใหลดปรมาณนาบดลงครงหนง และทสาคญควรมการจดอาหารใหนารบประทานทงสสน ลกษณะอาหารทสด สะอาด กลนนารบประทาน รสชาตและอณหภมเหมาะสมกบอาหารชนดนนๆ นอกจากนผปวยควรดมนาอนอยางนอยวนละ 2-3 ลตร หรอ 8-10 แกวตอวน หากไมมขอจากดอนอนๆ เชน ภาวะนาเกน เปนตน เพอชวยใหทางเดนหายใจชมชน เสมหะละลายตวไดด และปองกนการขาดนาจากอาการหายใจลาบาก ควรหลกเลยงการดมนาทเยนจดเพราะจะกระตนการไอและมเสมหะมากขน ผปวยจะมอาการหายใจลาบากเพมขน (อรพณ, 2549; O’Neill, 2004) โดยสรปจะเหนวาโปรแกรมการบรณาการการแผนการจาหนายรวมกบประสบการณอาการในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงนน แสดงใหเหนถงความตอเนองของกจกรรมทพฒนาตามความสามารถของผปวยแตละราย สงสาคญ คอ การประเมนประสบการณอาการ การจดการอาการทผานมาของผปวยกอนทจะมการกาหนดปญหาของผปวย นาไปสการวางแผนจาหนายทเหมาะสมกบผปวยแตละราย พยาบาลจะตองประเมนปญหาของผปวยแตละรายอยางรอบคอบ โดยมงเนนใหผปวยมความสามารถในการปองกนและจดการกบอาการหายใจลาบากดวยตนเอง สามารถประเมนอาการ และจดการกบอาการหายใจลาบากของตนเองไดทบาน โปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง จากการทบทวนงานวจยทผานมาพบวาการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการหายใจลาบากของผปวย มผลตอตวผปวยหลายๆ ดาน รวมทงคณภาพการดแลจากทมสขภาพอกดวย ดงน

57

1. ความสามารถของผปวยในการปฏบตตวเพอการจดการกบอาการไมพงประสงคตางๆ การวางแผนจาหนายสงผลใหผปวยมพฤตกรรมการปฏบตตวเพอลดหรอชะลอความรนแรงของโรค จากการศกษาของอรพณ (2547) ศกษาผลของการใชรปแบบการวางแผนจาหนายผปวยโรคปอดอดกนเรอรงตอพฤตกรรมความเจบปวยและการรบรคณคาการวางแผนจาหนายผปวยของพยาบาลวชาชพหอผปวยในโรงพยาบาลชมชน จงหวดสงหบร เปนการวจยกงทดลอง กลมตวอยางจานวน 40 ราย แบงเปน 2 กลม คอ กลมทดลองและกลมกลมควบคม มการวดการรบรคณคาการวางแผนจาหนายผปวยจากพยาบาลวชาชพ จานวน 10 ราย เครองมอทใช ประกอบดวย 1) แบบสมภาษณพฤตกรรมความเจบปวยของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง 2) แบบสอบถามการรบรคณคาการวางแผนจาหนายผปวยของพยาบาลวชาชพ คาความเทยงเครองมอมคาสมประสทธแอลฟาของครอนบาค เทากบ .91 และ .94 ตามลาดบ ผลการวจย พบวา คาเฉลยคะแนนพฤตกรรมความเจบปวยของผปวยในกลมทดลองสงกวาในกลมควบคมอยางมนยสาคญทางสถตท (p< .001) การศกษานสามารถนามาเปนขอมลพนฐานในการจดรปแบบการวางแผนจาหนายตามรปแบบ METHOD เพราะจากผลการ ศกษาการวางแผนจาหนายสามารถทาใหผปวยมพฤตกรรมในการปฏบตกจกรรมเพอลดความรนแรงของโรคไดดกวา จากการศกษาของณฏฐกา (2551) ศกษาผลของการวางแผนจาหนายผปวยตอความสามารถในการจดการอาการหอบเฉยบพลนในผปวยโรคหด ทมารบบรการแผนกฉกเฉนภายใตเหตการณความไมสงบของพนทชายแดนภาคใต ผลการศกษาพบวาคะแนนเฉลยความสามารถในการจดการอาการหายใจหอบเฉยบพลนของกลมทดลองทไดรบโปรแกรมการวางแผนจาหนายสงกวากลมควบคมทไดรบการพยาบาลเพอเตรยมจาหนายตามปกตอยางมนยสาคญทางสถต (p < .001) แตการศกษานทาการศกษาในผปวยโรคหด ในบรบทของหอผปวยอบตเหตและฉกเฉน ซงรปแบบในการวางแผนจาหนายใชระยะทสน ประเมนความกาวหนาในระยะเวลา 2 วน ไมมการตดตามตอเนองหลงจากผปวยกลบไปอยบาน จงควรมการศกษาเพมเตมในบรบทของหอผปวยอายรกรรม ทมความซบซอนของโรคและการเจบปวย นอกจากนยงมการศกษาทคลายคลงของแจมจนทร (2550) ศกษาการพฒนารปแบบการวางแผนจาหนายผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ตกผปวยใน โรงพยาบาลสงขะ จงหวดสรนทร รปแบบการวางแผนจาหนายใชทมสหสาขาวชาชพในการกาหนดปญหา ใชกระบวนการพยาบาลรวมกบรปแบบ D-METHOD กลมตวอยางจานวน 15 ราย ผลการศกษาพบวาคาเฉลยคะแนนความรในการดแลตนเองของผปวยหลงการใชรปแบบสงกวากอนการใชรปแบบอยาง มนยสาคญทางสถต (p = .05) การศกษานใชรปแบบการวางแผนจาหนาย D-METHOD ซงกลมตวอยางนอย และแตกตางกบบรบทของพนทสามจงหวดชายแดนภาคใต จงควรมการศกษาเพมเตม 2. อตราการกลบเขารบการรกษาซาในโรงพยาบาล การวางแผนจาหนายผปวยสามารถลดอตราการกลบเขารบการรกษาซาในโรงพยาบาล จากการศกษาของสภาพร (2551) ศกษาประสทธผลของการใชแนวปฏบตการวางแผนจาหนายสาหรบผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทมารบการรกษาทโรงพยาบาล

58

แมลาว จงหวดเชยงราย โดยใชกรอบแนวคดการนาแนวปฏบตทางคลนกไปใชของสมาคมพยาบาลออนทารโอ กลมตวอยาง ประกอบดวย ทมผดแลทปฏบตงานในโรงพยาบาลแมลาว จานวน 24 ราย และผปวยโรคปอดอดกนเรอรง จานวน 30 ราย รปแบบของแนวปฏบตแบงเปน 3 ระยะ คอ ระยะกาเรบ ระยะสงบ และระยะจาหนาย ภายหลงการใชแนวปฏบตการวางแผนจาหนายผปวย พบวา อตรา การกลบเขารบการรกษาซาภายใน 28 วน ลดลงจากรอยละ 7.3 เปนรอยละ 6.7 กลมตวอยางสวนใหญมความพงพอใจตอการไดรบการดแลตามแนวปฏบตในระยะกาเรบ ระยะสงบ และระยะจาหนายอยในระดบมาก รอยละ 90 รอยละ 86.7 และรอยละ 86.7 ตามลาดบ การศกษานมประโยชนมากในการนาแนวปฏบตไปปรบใชในการวางแผนจาหนายผปวยโรคปอดอดกนเรอรง มงเนนการพฒนาในการวางแผนจาหนายในสวนของทมผดแล แตในสวนของการพฒนาการดแลตนเองของผปวยและญาตผดแลยงไมชดเจนนก ควรมการประเมนความสามารถของผปวยในการดแลตนเอง และควรมการตดตามเพมเตมภายหลงจากจาหนายวาผปวยมการปฏบตทตอเนองหรอไม นอกจากนการศกษาของณฏฐกา (2551).ยงพบวารอยละของการกลบมาตรวจรกษาซาภายใน 48 ชวโมง ของกลมทดลองทไดรบโปรแกรมการวางแผนจาหนาย นอยกวากลมควบคมทไดรบการพยาบาลเพอเตรยมจาหนายตามปกต 3. การรบรคณคาของการวางแผนจาหนายผปวย จากการศกษาของอรพน (2547) ยงพบวาพยาบาลวชาชพมคาเฉลยการรบรคณคาการวางแผนจาหนายผปวยกอนและหลงการใชรปแบบการวางแผนจาหนายผปวยอยในระดบมาก และมากทสด ตามลาดบ คาเฉลยคะแนนการรบรคณคาการวางแผนจาหนายผปวยของพยาบาลวชาชพหลงการทดลองสงกวากอนการทดลอง อยางไรกตามการแตกตางนเปนการแตกตางทไมมนยสาคญทางสถต (p < .05) 4. อตราวนนอนโรงพยาบาล จากการศกษาของนวลตา, สดใจ, และเพชราภรณ (2557) ศกษาการพฒนารปแบบการวางแผนจาหนายผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ประกอบดวย 3 กลวธ ไดแก 1) แผนการดแลผปวยแบบสหสาขาวชาชพ 2) รปแบบการใหความรแกผปวยและผดแล 3) การสงตอเพอการดแลตอเนอง พบวาหลงการพฒนาการดแลผปวยโรคปอดอดกนเรอรงมจานวนวนนอนเฉลยลดลง เฉลย 2.6 วน ซงใกลเคยงกบเปาหมายในการพฒนาการดแลผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทกาหนดไว 3 วน สงผลใหมคารกษาพยาบาลเฉลยลดลงดวย ทงนเนองจากความรวมมอของทมสหสาขาวชาชพ และมการตดตามผปวยเมอกลบไปอยบานอยางตอเนองเปนระยะเวลา 1 เดอน และ 3 เดอนจากระบบการสงตอผปวย 5. คณภาพชวต จากการทบทวนวรรณกรรมพบวาการวางแผนจาหนายทาใหคณภาพชวตดขน จากการศกษาของดวงรตน, ละเอยด, และวนเพญ (2549) ศกษาประสทธผลของแผนการจาหนายตอคณภาพชวตของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง การศกษานเปนการวจยกงทดลอง กลมตวอยางเปนผปวยในอายรกรรม โรงพยาบาลเมองฉะเชงเทรา ทงหมด 30 ราย แบงเปนกลมทดลองไดรบการวางแผนจาหนายจากผวจย และกลมควบคมไดรบการพยาบาลตามปกต ผลการศกษา พบวาภายหลงการทดลอง

59

ผปวยทไดรบการวางแผนจาหนายมคะแนนคณภาพชวตโดยรวมดกวากลมทไดรบการพยาบาลตามปกตโดยเมอพจารณาคณภาพชวตดานอาการหายใจลาบาก นอยกวากลมควบคม และมความสามารถในการควบคมตนเองเมอมอาการหายใจลาบากไดดกวากลมควบคมอยางมนยสาคญทางสถต (p < .05) ถงแมวาการศกษาครงนจะสรปไดวาการวางแผนจาหนายผปวย จะทาใหอาการหายใจลาบากลดลงและความสามารถในการควบคมอาการหายใจลาบากดขน แตการศกษานเปนการวางแผนจาหนายผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทวไป กจกรรมการวางแผนจาหนายยงไมไดเฉพาะเจาะจงในผปวยทมอาการหายใจลาบาก สวนการประเมนอาการหายใจลาบากกเปนสวนหนงของแบบประเมนคณภาพชวตเทานน ควรมการศกษาเพมเตมในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทมอาการหายใจลาบาก จะเหนไดวางานวจยทผานมามการศกษาเกยวกบการวางแผนจาหนายผปวยโรคปอดอดกนเรอรงอยพอสมควร สวนใหญใหความสาคญกบรปแบบการวางแผนจาหนายผปวย ทมงเนนในการเพมศกยภาพของทมผดแล แตในสวนของการพฒนาศกยภาพของผปวยในการจดการกบอาการหายใจลาบากของตนเองนนยงมนอย ไมชดเจน และไมเหมาะสมกบบรบทของพนท จงควรมการศกษาเพมเตม สรปการทบทวนวรรณคดและงานวจยทเกยวของ โรคปอดอดกนเรอรงเปนโรคเรอรงทมปญหาระบบทางเดนหายใจ เกดจากการอดกนทางเดนหายใจอยางถาวร ทาใหผปวยตองทนทกขทรมานกบภาวะเจบปวยเปนเวลานาน อาการสาคญเมอเกดภาวะของโรคทรนแรง คอ อาการหายใจลาบาก เปนความรสกของผปวยทมความยากลาบากในการหายใจ ผปวยจะมความยงยากลาบากในการปฏบตกจวตรประจาวน ทาใหผปวยตองปรบตวอยกบโรคนใหได นอกจากนยงตองเสยคาใชจายเพมขนในการรกษา ถงแมวาปจจบนรฐบาลจะเขามาดแลในเรองของคารกษาพยาบาล แตอยางไรกตามผปวยกยงตองมคาใชจายในการเดนทางมาพบแพทยตามนด อกทงภายใตสถานการณความไมสงบของพนทสามจงหวดชายแดนภาคใต ซงมขอจากดในการเดนทางมาพบแพทย โปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการเปนการสงเสรมความสามารถของผปวยและญาตผดแลในการจดการอาการหายใจลาบากทเกดขนได เพอใหผปวยสามารถปองกนและจดการกบอาการหายใจลาบากไดดวยตนเอง ทาใหผปวยเกดความมนใจในการปฏบตตามคาแนะนา เพมคณภาพชวตใหดขน นอกจากนรปแบบการวางแผนจาหนายผปวยตามรปแบบ D-METHOD ยงชวยใหผปวยไดรบการดแลทตอเนองจากโรงพยาบาลสบาน โดยพยาบาลคอยทาหนาทประสานงานกบหนวยงานทเกยวของในการสงตอผปวยสชมชน และผปวยยงสามารถใชแหลงประโยชนในชมชนไดดวย ถงแมวาทผานมาจะมการศกษาเกยวกบการวางแผนจาหนายผปวยโรคปอดอดกนเรอรงอยเปนจานวนไมนอย แตจานวนผปวยทมารบบรการในโรงพยาบาลดวยอาการหายใจลาบากยงมจานวน

60

เพมขนทกป เนองจากบรบททแตกตางกนในแตละพนท และสถานการณความไมสงบในพนท ผศกษาจงประยกตใชแนวคดการจดการอาการหายใจลาบากรวมกบแนวคดการวางแผนจาหนายผปวยเพอสงเสรมความสามารถในการจดการกบอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงตอไป

61

บทท 3 วธดาเนนการวจย

การศกษาครงนเปนการวจยกงทดลอง (quasi-experimental research) แบบการศกษา 2 กลม (two-groups pre - post test design) เพอศกษาผลของโปรแกรมการบรณาการการวางแผน จาหนายรวมกบประสบการณอาการตอความสามารถในการจดการอาการและสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง หอผปวยอายรกรรม โรงพยาบาลศนยแหงหนงในสามจงหวดชายแดนใต เปนการศกษาเปรยบเทยบความสามารถในการจดการอาการและสภาวะอาการหายใจลาบากระหวางกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการกบกลมทไดรบการเตรยมจาหนายตามปกต ประชากรและกลมตวอยาง ประชากรทศกษา ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทเขารบการรกษาดวยอาการหายใจลาบาก หอผปวย อายรกรรม โรงพยาบาลศนยแหงหนงในสามจงหวดชายแดนใต กลมตวอยาง กลมตวอยางในการศกษาครงน คอ ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทเขารบการรกษาดวยอาการหายใจลาบาก หอผปวยอายรกรรม โรงพยาบาลศนยแหงหนงในสามจงหวดชายแดนภาคใต คดเลอกกลมตวอยางแบบเฉพาะเจาะจง (purposive samplimg) โดยกาหนดคณสมบตของกลมตวอยาง ดงน (inclusion criteria) 1. เปนผปวยทไดรบการวนจฉยจากแพทยวาเปนโรคปอดอดกนเรอรงและไมมภาวะหายใจลมเหลว 2. มอายมากกวาหรอเทากบ 35 ป 3. ผปวยมอาการคงท คอ ไมมอาการหายใจลาบาก หายใจไมเหนอยหอบ อตราการหายใจอยในเกณฑปกตประมาณ 12-24 ครงตอนาท คาความเขมขนของออกซเจนในเลอด (O2 saturation) มากกวาหรอเทากบรอยละ 90 4. สามารถสอสารเขาใจดวยภาษาไทยและภาษาทองถน สามารถอานภาษาไทยได

62

5. มญาตผดแล เกณฑการคดออกจากการเปนกลมตวอยางม ดงน (exclusion criteria) 1. ผปวยมอาการกาเรบหรอมการเจบปวยอนๆ ทเกดขนเปนเหตใหตองนอนโรงพยาบาลมากกวา 1 สปดาหหรอผปวยใสทอชวยหายใจ 2. ผปวยมภาวะแทรกซอนจากโรคอนๆ ทมผลตอระบบหายใจ เชน โรคหวใจ วณโรค ปอดอกเสบ หอบหด เปนตน 3. ผปวยทไมสามารถเขารวมโปรแกรมไดครบ 28 วน ในการศกษาครงนไมมกลมตวอยางรายใดทมอาการกาเรบทเปนเหตใหตองนอนโรงพยาบาลมากกวา 1 สปดาห และไมมกลมตวอยางรายใดทไมสามารถเขารวมโปรแกรมไดจนครบ 28 วน แตมกลมตวอยาง 2 รายทมภาวะแทรกซอนเปนโรคหวใจซงถกคดออกจากกลมตงแตแรกรบ เปนกลมควบคม 1 ราย และกลมทดลอง 1 ราย การคานวณขนาดกลมตวอยาง ผวจยกาหนดขนาดกลมตวอยางดวยการวเคราะหอานาจการทดสอบโดยใชโปรแกรม

จสตารเพาเวอร (G*Power) (Faul, Erdfelder, Lang, & Buchner, 2007) ดวยวธ t – test independent samples โดยการทดสอบแบบทางเดยว และกาหนดระดบนยสาคญ (α) ท .05 นาคาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐานในงานวจยของณฏฐกา (2551) ศกษาผลของโปรแกรมการวางจาหนายตอความสามารถในการจดการอาการหอบเฉยบพลนของผปวยโรคหดทมารบบรการแผนกอบตเหตและฉกเฉนภายใตเหตการณความไมสงบของพนทชายแดนภาคใต มาคานวนขนาดคาอทธพล (Effect size = d) ไดเทากบ .81 และอานาจการทดสอบ (1-β) เทากบ .95 อตราสวนการจดสรรขนาดตวอยางทงสองกลม (Allocation ratio N2/N1) เทากบ 1 ไดขนาดกลมตวอยางกลมละ 33 ราย รวมทงสองกลมเทากบ 66 ราย (ภาคผนวก ก) การคดเลอกกลมตวอยาง คดเลอกกลมตวอยางตามคณสมบตทกาหนดจานวน 66 ราย โดยผวจยไดจดใหกลมตวอยางจานวน 33 รายแรกเปนกลมควบคมทไดรบการเตรยมวางแผนจาหนายตามปกตโดยพยาบาลประจาหอผปวยอายรกรรม และกลมตวอยางอก 33 รายหลง เปนกลมทดลองทไดรบโปรแกรมการ บรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการโดยผวจย ซงดาเนนการใหทงสองกลมม

63

ลกษณะใกลเคยงกนดวยการจบค (matched pair) ใหมความคลายคลงกนในเรองของระดบความรนแรงของโรคโดยการตรวจสมรรถภาพปอด เพศ และอายทใกลเคยงกนไมเกน 5 ป เครองมอทใชในการวจย เครองมอทใชในการวจยแบงเปน 2 ประเภท ไดแก 1. เครองมอทใชในการทดลอง ไดแก โปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทผวจยสรางขนจากการทบทวนวรรณกรรม ตารา เอกสาร บทความ และงานวจยทเกยวของ นามากาหนดเนอหาโดยบรณาการแนวคดการวางแผนจาหนายตามรปแบบของ D-METHOD และแนวคดการจดการอาการของดอดดและคณะ (Dodd et al., 2001) โดยมสอเปนแผนการสอน ภาพพลก คมอการสงเสรมความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ซงโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ ประกอบดวย (ภาคผนวก ข) สปดาหท 1 พบผปวย 4 ครง วนท 1 ใชเวลาประมาณ 20-30 นาท โดยเรมจาก 1. ประเมนประสบการณการมอาการ กลวธในการจดการอาการหายใจลาบากทผานมาของผปวยและญาตผดแล โดยประเมนตามรปแบบ D-METHOD มรายละเอยด ดงน โรคทเปน (disease).ประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบากของผปวยเกยวกบโรคทเปน ปจจยสงเสรมใหเกดอาการหายใจลาบากกาเรบ การจดการทผานมาเปนอยางไร การใชยา (medication) ประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบากของผปวยเกยวกบการใชยา ปญหาจากการใชยา การจดการอาการหายใจลาบากโดยการใชยาทผานมา สงแวดลอมและเศรษฐกจ (environment & economic) ประเมน ประสบการณการมอาการหายใจลาบากของผปวยเกยวกบปญหาสงแวดลอมทเปนปจจยกระตนใหเกดอาการหายใจลาบาก การจดการสงแวดลอม นอกจากนผปวยตองไดรบการประเมนเกยวกบปญหาเศรษฐกจดวย แผนการรกษา (treatment) ประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบากของผปวยเกยวกบการรกษาของแพทย การปฏบตตามแผนการรกษาเพอปองกนและจดการกบอาการหายใจลาบาก ภาวะสขภาพและขอจากดของตนเอง (health) ประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบากของผปวยเกยวกบภาวะสขภาพของตนเอง และขอจากดในการประกอบกจกรรมตางๆตามพยาธสภาพของโรคปอดอดกนเรอรง การจดการทเหมาะสม

64

ความตอเนองในการรกษา (outpatient referral) ประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบากของผปวยเกยวกบความสาคญของการมาตรวจตามนด การจดการเกยวกบการมาตรวจตามนดทผานมา การรบประทานอาหาร (diet) ประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบากของผปวยเกยวกบการรบประทานอาหารทเหมาะสมของผปวย การหลกเลยงอาหารประเภทใดทสงเสรมใหเกดอาการหายใจลาบาก กลวธในการปฏบตทผานมาของผปวย 2. กาหนดขอวนจฉยปญหาผปวยแตละราย จากการประเมนประสบการณการมอาการและกลวธในการจดการอาการหายใจลาบากในขอ 1 โดยขอวนจฉยปญหาคอ ประสบการณการมอาการและกลวธในการจดการอาการหายใจลาบากไมเหมาะสมในประเดนดงตอไปน 2.1 โรคทเปน 2.2 การใชยา 2.3 การจดการสงแวดลอมและเศรษฐกจ 2.4 แผนการรกษาของแพทย 2.5 ภาวะสขภาพและขอจากดของตนเอง 2.6 ความตอเนองในการรกษา 2.7 การรบประทานอาหารทเหมาะสม 3. วางแผนจาหนายผปวยทสอดคลองกบปญหาของผปวยแตละราย และนดพบผเขารวมวจยในวนตอมา วนท 2 ใชเวลาประมาณ 30-45 นาท ปฏบตตามแผนการจาหนายผปวยใหเหมาะสมกบปญหาของผปวยแตละราย ซงไดจากการประเมนในวนท 1 เรมจากการใหความรผปวยและญาตผดแลเกยวกบการจดการอาการหายใจลาบากตามหลกของ D-METHOD โดยใชแผนการสอน ภาพพลก คมอการสงเสรมความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ประกอบดวยความรเกยวกบโรคปอดอดกนเรอรง สาเหตของการเกดโรค อาการสาคญโดยเฉพาะอาการหายใจลาบาก การประเมนอาการหายใจลาบากดวยตนเอง แนวทางการรกษาอาการหายใจลาบาก ขอควรปฏบตในการปองกนและจดการอาการหายใจลาบาก อนไดแก การใชยาขยายหลอดลม การปองกนและจดการสงแวดลอมและเศรษฐกจ การปฏบตตามแผนการรกษา การเขาใจภาวะสขภาพและขอจากดของตนเอง การมาตรวจตามนด รวมทงการใชแหลงประโยชนตางๆ ทผปวยสามารถใชบรการไดเมอกลบไปอยบาน และการรบประทานอาหารทเหมาะสม นดพบผเขารวมวจยครงตอไปในวนถดมา วนท 3 ใชเวลาประมาณ 30-45 นาท

65

ฝกทกษะตางๆ ทจาเปนแกผปวยและญาตผดแล ใหเหมาะสมกบปญหาของผปวยแตละรายเกยวกบวธการจดการอาการหายใจลาบาก เชน การพนยาขยายหลอดลมทถกวธ การฟนฟสมรรถภาพปอด ไดแก ฝกบรหารการหายใจโดยใชกลามเนอหนาทองและกระบงลมรวมกบการหอปาก ฝกบรหารกลามเนอทรวงอก ไหล แขนและขา รวมกบการบรหารการหายใจ ฝกบรหารรางกายทวไป โดยการเดนเลน การเดนขนบนได ฝกการไออยางมประสทธภาพ และแนะนาการใชเทคนคการสงวนพลงงาน เปนตน โดยใชสอการสอนประกอบดวย ภาพพลก คมอการสงเสรมความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง โดยมเนอหาทสอดคลองกบแผนการสอนตามรปแบบ D-METHOD นดพบผเขารวมวจยครงตอไปในวนถดมา วนท 4 ใชเวลาประมาณ 30-45 นาท ทบทวนความรความเขาใจของผปวยและญาตผดแลเกยวกบการปฏบตตวทถกตองเหมาะสม และใหผปวยสาธตยอนกลบอกครงเกยวกบทกษะตางๆ ทไดฝกไป อธบายวธการใชแบบบนทกความสมาเสมอในการจดการอาการหายใจลาบากดวยตนเอง นดผเขารวมวจยครงตอไป สปดาหท 2, 3 และ 4 หลงจากจาหนายออกจากโรงพยาบาล ตดตามผปวยภายหลงการจาหนายออกจากโรงพยาบาล โดยใชแบบประเมนตดตามผปวยทางโทรศพทหลงจากจาหนายออกจากโรงพยาบาล เพอสอบถามความสมาเสมอในการจดการอาการหายใจลาบากของตนเอง ปญหาอปสรรคในการจดการกบอาการหายใจลาบาก สปดาหละ 1 ครง โดยการสอบถามจากญาตผดแล สปดาหท 5 หลงจากจาหนายออกจากโรงพยาบาล 28 วน ประเมนผลการวางแผนจาหนายผปวย โดยประเมนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก จากแบบสอบถามความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง และประเมนสภาวะอาการของผปวยเพอประเมนความรนแรงของอาการหายใจลาบาก จากแบบประเมนสภาวะอาการหายใจลาบาก 2. เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล ประกอบดวย (ภาคผนวก ค) 2.1 แบบสอบถามขอมลทวไป ประกอบดวย 2 คอ สวนท 1) แบบสอบถามขอมลสวนบคคล ไดแก เพศ อาย สถานภาพสมรส เชอชาต ศาสนา ระดบการศกษา อาชพ รายไดเฉลยของครอบครวตอเดอน ความเพยงพอของรายได คาใชจายในการรกษา ลกษณะทอยอาศย ผทคอยชวยเหลอดแลทานขณะอยบาน สวนท 2) แบบสอบถามขอมลสขภาพและการเจบปวย ไดแก ระยะเวลาทไดรบการวนจฉยโรค ประวตการสบบหร คนในบานหรอคนรอบขางสบบหร ปจจยกระตนททาใหเกดอาการหายใจลาบาก ประวตการมารบการรกษาทหองฉกเฉนของโรงพยาบาล ในระยะ 1 ปทผานมา

66

ประวตการนอนพกรกษาตวในโรงพยาบาลในระยะ 1 ปทผานมา ประวตการมาตรวจตามนด ประวตการใชยา ประวตการใสทอชวยหายใจ ระดบความรนแรงของโรค และยาทผปวยไดรบ 2.2 แบบสอบถามความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง เปนแบบวดทผวจยพฒนาขนจากการทบทวนวรรณกรรมและงานวจยทเกยวของ ตามกรอบแนวคดการจดการอาการของดอดดและคณะ (Dodd et al., 2001) แบบสอบถามทงหมดประกอบดวย 2 ดาน ไดแก ดานความสามารถในการประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบากดวยตนเอง มขอคาถาม 6 ขอ ซงดดแปลงจากณฏฐกา (2551) และดานความ สามารถในการจดการอาการหายใจลาบากและควบคมอาการหายใจลาบาก มขอคาถาม 13 ขอ ดดแปลงจากจก (2549) โดยแบงระดบคะแนนออกเปน 5 ระดบ ดงน ปฏบตทกครง 4 คะแนน หมายถง เมอเกดอาการหายใจลาบากผปวยจะปฏบตตามขอคาถามนนๆ ทกครง เชน เกดอาการหายใจลาบาก 4 ครง ปฏบตตามขอคาถามทง 4 ครง ปฏบตเกอบทกครง 3 คะแนน หมายถง เมอเกดอาการหายใจลาบากผปวยจะปฏบตตามขอคาถามนนๆ มากกวาทจะไมปฏบต เชน เกดอาการหายใจลาบาก 4 ครง ปฏบตตามขอคาถาม 3 ครง ไมปฏบตตามขอคาถาม 1 ครง ปฏบตบางครง 2 คะแนน หมายถง เมอเกดอาการหายใจลาบากผปวยจะปฏบตตามขอคาถามนนๆ เทากบทไมปฏบต เชน เกดอาการหายใจลาบาก 4 ครง ปฏบตตามขอคาถาม 2 ครง ไมปฏบตตามขอคาถาม 2 ครง ปฏบตนอยครง 1 คะแนน หมายถง เมอเกดอาการหายใจลาบากผปวยจะปฏบตตามขอคาถามนนๆ นอยกวาทไมปฏบต เชน เกดอาการหายใจลาบาก 4 ครง ปฏบตตามขอคาถาม 1 ครง ไมปฏบตตามขอคาถาม 3 ครง ไมปฏบตเลย 0 คะแนน หมายถง เมอเกดอาการหายใจลาบากผปวยจะไมปฏบตตามขอคาถามนนๆ เลย เชน เกดอาการหายใจลาบาก 4 ครง.ไมปฏบตตามขอคาถามทง 4 ครง กาหนดเกณฑในการพจารณาจดลาดบคะแนนการรบรความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก โดยจดลาดบแบบองเกณฑคานวณหาอนตรภาคชน โดยใชสตร คะแนนเฉลยสงสด - คะแนนเฉลยตาสด จานวนชวง โดยกาหนดจานวนชวงคะแนน ดงน 0.01 - 1.33 ความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากอยในระดบนอย 1.34 - 2.66 ความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากอยในระดบปานกลาง 2.66 - 4.00 ความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากอยในระดบมาก

67

2.3 แบบประเมนสภาวะอาการหายใจลาบาก เปนแบบวดอาการหายใจลาบากทผวจยประยกตใชตามแบบประเมนอาการหายใจลาบากแบบตวเลข (dyspnea numerical rating scale) เปนการประเมนความรนแรงของอาการหายใจลาบากโดยตวผปวยเอง โดยผปวยเปนผประเมนความรนแรงของอาการหายใจลาบากของตนเองขณะพกในชวง 1 สปดาหทผานมา ในรอบวนทผานมา และขณะทประเมนอาการหายใจลาบาก แบบสอบถามมทงหมด 3 ขอ แตละขอมลกษณะเปนเสนตรงแนวนอน ยาว 10 เซนตเมตร กาหนดคะแนนตงแต 0-10 คะแนน เรมจากคะแนน 0 ดานซายมอ หมายถงไมมอาการหายใจลาบาก ไปจนถงปลายสดทางขวามอ คะแนน 10 หมายถงมอาการหายใจลาบากมากทสด แบงชวงคะแนนเพอแปลความหมายความรนแรงของอาการหายใจลาบาก ดงน ไมมอาการหายใจลาบาก คะแนนความรนแรง 0 มอาการหายใจลาบากรนแรงเลกนอย คะแนนความรนแรงอยระหวาง 1-3 มอาการหายใจลาบากรนแรงปานกลาง คะแนนความรนแรงอยระหวาง > 3-7 มอาการหายใจลาบากรนแรงมาก คะแนนความรนแรงอยระหวาง > 7-10 การตรวจสอบคณภาพของเครองมอ 1. การตรวจสอบความตรงตามเนอหา (content validity) ผวจยนาเครองมอทใชในการทดลอง ไดแก โปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณเพอสงเสรมความสามารถของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงในการจดการอาการหายใจลาบาก สอการสอนตางๆ ไดแก แผนการสอน ภาพพลก คมอการสงเสรมความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง และแบบประเมนตดตามผปวยทางโทรศพทหลงจากจาหนายออกจากโรงพยาบาล และเครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล ไดแก แบบสอบถามความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก และแบบประเมนสภาวะอาการหายใจลาบาก ใหผทรงคณวฒจานวน 3 ทาน ประกอบดวย อายรแพทยผเชยวชาญดานโรคปอด 1 ทาน อาจารยพยาบาลผเชยวชาญดานการดแลผปวยโรคทางอายรกรรม 1 ทาน และพยาบาลผปฏบตการขนสงทเชยวชาญดานโรคปอดอดกนเรอรง 1 ทาน เพอตรวจสอบความถกตอง ความครอบคลม และความเหมาะสมของเนอหา แลวนาแบบสอบถามทผานการพจารณาตรวจสอบจากผทรงคณวฒแลว มาปรบปรงแกไขตามขอคดเหนและขอเสนอแนะ เพอความถกตองของภาษา ความชดเจนของเนอหามากขน 2. การตรวจสอบความเทยงของเครองมอ (reliability) นาแบบสอบถามความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก และแบบประเมนสภาวะอาการหายใจลาบาก ทไดรบการปรบปรงแกไขดานภาษาและความตรงตามเนอหาตามขอเสนอแนะของผทรงคณวฒ นาไปทดลองใชกบผปวย

68

ทมคณสมบตคลายคลงกนกบกลมตวอยางจานวน 20 ราย คานวณหาคาความเทยงจากความสอดคลองภายใน (internal consistency) โดยหาคาสมประสทธแอลฟาครอนบาค (Cronbarch’s alpha coefficient) ไดคาความเทยงของแบบสอบถามความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก เทากบ .82 และแบบประเมนสภาวะอาการหายใจลาบากเทากบ .85 การเกบรวบรวมขอมล ผวจยดาเนนการเกบรวบรวมขอมลโดยการดาเนนการตามลาดบขนตอน ดงน 1. ขนเตรยมการ 1.1 ผวจยเสนอโครงรางวทยานพนธทผานการพจารณาแลว ใหคณะกรรมการประเมนงานวจยดานจรยธรรมคณะพยาบาลศาสตร พจารณาเกยวกบจรยธรรมในการวจย 1.2 ผวจยนาหนงสอจากคณบดคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาสงขลานครนทร เสนอผอานวยการโรงพยาบาลศนยยะลา เพอขออนญาตในการดาเนนการวจย 1.3 ภายหลงไดรบการอนมตแลวผวจยเขาพบหวหนาฝายการพยาบาลและหวหนาหอผปวยอายรกรรมชายและหญง เพอชแจงวตถประสงคของการวจย รายละเอยดตางๆ และขอความรวมมอในการเกบรวบรวมขอมล 1.4 เตรยมผชวยวจยในการเกบรวบรวมขอมล เพอลดความลาเอยงในการเกบรวบรวมขอมล โดยมขนตอนดงน 1.4.1 คดเลอกผชวยวจยจากพยาบาลทมประสบการณในการพยาบาลผปวยโรคปอดอดกนเรอรงมากกวา 5 ป จานวน 1 ทาน 1.4.2 ผวจยพบผชวยวจย เพอชแจงวตถประสงคของการวจย บทบาทของผชวยวจย พรอมทงอธบายวธการเกบรวบรวมขอมล โดยผชวยวจยทาหนาทเกบขอมลในสวนของแบบสอบถามขอมลสวนบคคล แบบสอบถามขอมลสขภาพและการเจบปวย แบบสอบถามความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก และแบบประเมนสภาวะอาการหายใจลาบากทงกอนและหลงดาเนน การวจย พรอมทงอธบายแนวทางการบนทกขอมล 2. ขนดาเนนการ สารวจรายชอผปวยโรคปอดอดกนเรอรง โดยพยาบาลวชาชพประจาหอผปวย หลงจากคดเลอกกลมตวอยางตามคณสมบตทกาหนดไว ผวจยเขาพบกลมตวอยางโดยการแนะนาของพยาบาลประจาหอผปวยอายรกรรมชายและหญง ผวจยดาเนนการกบกลมควบคม และกลมทดลอง ตามรายละเอยด ดงน

69

กลมควบคม 1. ผวจยและผชวยวจยแนะนาตวโดยละเอยดแกกลมตวอยาง ชแจงวตถประสงค ขนตอนของการวจย และระยะเวลาของการวจยเพอขอความรวมมอในการเกบขอมล 2. ผชวยวจยบนทกขอมลทวไป ประกอบดวย ขอมลสวนบคคล และขอมลสขภาพและการเจบปวย 3. เมอผปวยมอาการคงทตามเกณฑทกาหนด เรมประเมนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก จากแบบสอบถามความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก และประเมนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวย จากแบบประเมนสภาวะอาการหายใจลาบาก หลงจากนนกลมตวอยางจะไดรบการพยาบาลเพอวางแผนจาหนายตามปกต จากเจาหนาทพยาบาลหอผปวยอายรกรรมชายและหญง โดยใหความรเกยวกบการปฏบตตว การใชยาทถกตอง อาการผดปกตตางๆ ทควรมาพบแพทย การมาพบแพทยตามนด 4. สปดาหท 5 ตดตามเยยมผปวยภายหลงการจาหนายออกจากโรงพยาบาล 28 วน ประเมนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก จากแบบสอบถามความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก และประเมนสภาวะอาการหายใจลาบากจากแบบประเมนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง หลงจากนนแจกคมอการสงเสรมความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยปอดอดกนเรอรง กลมทดลอง 1. ผวจยและผชวยวจยแนะนาตวโดยละเอยดแกกลมตวอยาง ชแจงวตถประสงค ขนตอนของการวจย และระยะเวลาของการวจยเพอขอความรวมมอในการเกบขอมล 2. ผชวยวจยบนทกขอมลทวไป ประกอบดวยขอมลสวนบคคล และขอมลสขภาพและการเจบปวย 3. เมอผปวยมอาการคงทตามเกณฑทกาหนด ดาเนนการเรมประเมนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก จากแบบสอบถามความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก และประเมนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวย จากแบบประเมนสภาวะอาการหายใจลาบาก หลงจากนนประเมนปญหาและความตองการของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง กาหนดขอวนจฉยปญหาวางแผนจาหนายและปฏบตตามแผนการจาหนายทสอดคลองกบผปวยแตละราย พรอมทงประเมนผลลพธ โปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ ดงน สปดาหท 1 พบผปวย 4 ครง วนท 1 ประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบากของผปวยและญาตผดแลเกยวกบการรบรอาการ การประเมนอาการและการตอบสนองตออาการหายใจลาบาก กลวธในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวย เกยวกบเรองตอไปน 1) โรคทเปนและปจจยทสงเสรมให

70

เกดอาการหายใจลาบากกาเรบ 2) การใชยาโดยเฉพาะยาขยายหลอดลม 3) สงแวดลอมและเศรษฐกจ 4) แผนการรกษาของแพทย 5) ภาวะสขภาพและขอจากดของตนเอง 6) ความตอเนองในการรกษา และ 7) การรบประทานอาหาร พรอมทงประเมนแบบสอบถามความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก ใชเวลาโดยประมาณ 20-30 นาท หลงจากนนกาหนดขอวนจฉยของปญหา และวางแผนการจาหนายผปวยตามปญหาของผปวยแตละราย นดพบผปวยและญาตผดแลครงตอไปในวนท 2 วนท 2 ปฏบตตามแผนจาหนายทเตรยมไว ประกอบดวย การใหความรแกผปวยและญาตผดแลโดยใชแผนการสอน ภาพพลก แจกคมอการสงเสรมความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ใชเวลาประมาณ 30-45 นาท นดผปวยและญาตผดแลครงตอไปในวนท 3 วนท 3 ฝกทกษะทจาเปนตางๆ ในการจดการอาการหายใจลาบากแกผปวยและญาตผดแล ไดแก การพนยาขยายหลอดลมอยางถกวธ การฟนฟสมรรถภาพปอด และการออกกาลงกาย โดยใชสอการสอน ภาพพลก คมอการสงเสรมความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ใชเวลาประมาณ 30-45 นาท ขนอยกบความสามารถของผปวยแตละราย รวมทงความชวยเหลอของญาตผดแล นดพบผปวยและญาตผดแลครงตอไปในวนท 4 วนท 4 ทบทวนความรความเขาใจของผปวยและญาตผดแลเกยวกบการปฏบตตวทถกตอง เหมาะสม และใหผปวยสาธตยอนกลบอกครงเกยวกบทกษะตางๆ ทไดฝกไป ใชเวลาประมาณ 30-45 นาท นดพบผปวยและญาตผดแลครงตอไปสปดาหท 5 สปดาหท 2, 3 และ 4 ตดตามความสมาเสมอในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยภายหลงการจาหนายออกจากจากโรงพยาบาล รวมทงสอบถามปญหาและอปสรรคตางๆ ในการจดการอาการหายใจลาบาก โดยใชแบบประเมนตดตามผปวยทางโทรศพทหลงจากจาหนายออกจากโรงพยาบาล สปดาหละ 1 ครง โดยการสอบถามจากญาตผดแล สปดาหท 5 หลงจากจาหนายออกจากโรงพยาบาล 28 วน ทาการประเมน ผลลพธโดยประเมนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก จากแบบสอบถามความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง และประเมนสภาวะอาการของผปวยเพอประเมนความรนแรงของอาการหายใจลาบาก จากแบบประเมนสภาวะอาการหายใจลาบาก สรปเปนขนตอนการวจยดงภาพ 3

71

ภาพ 3 ขนตอนการทาวจย

ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทเขารบการรกษาในโรงพยาบาลดวยอาการหายใจลาบาก หลงจากไดรบการแกไขภาวะวกฤต

วนท 1 ประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบากเกยวกบการรบรอาการ การประเมนอาการและการตอบสนองตออาการหายใจลาบาก กลวธในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยตามรปแบบ D-METHOD - ประเมนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก และประเมนสภาวะอาการหายใจลาบาก - กาหนดขอวนจฉยของปญหา และวางแผนการจาหนายผปวยตามปญหาของผปวยแตละราย ใชเวลา 20-30 นาท

กลมทดลอง 33 ราย กลมควบคม 33 ราย

วนท 2 ปฏบตตามแผนการจาหนายประกอบดวย การใหความร แกผปวยและญาตผดแลโดยใชแผนการสอน ภาพพลก พรอมแจกคมอการสงเสรมความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ใชเวลาประมาณ 30-45 นาท

วนท 3 ฝกทกษะตางๆ ทจาเปนสาหรบผปวยและญาตผดแล เชน การพนยาทถกวธการฟนฟสมรรถภาพปอด ใชเวลาประมาณ 30-45 นาท

วนท 4 ทบทวนความรความเขาใจของผปวยและญาตผดแลเกยวกบการปฏบตตวทถกตองเหมาะสม และใหผปวยสาธตยอนกลบอกครงเกยวกบทกษะตางๆทไดฝกไป ใชเวลาประมาณ 30-45 นาท

ประเมนผล สปดาหท 5 โดยประเมนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก และประเมนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง

วนท 1 ประเมนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก และประ เม นสภาวะอาการหายใจลาบาก

ผปวยไดรบการ วางแผนจาหนายตามปกต

สปดาหท 2,.3 และ 4.ตดตามผปวยภายหลงการจาหนายออกจากโรงพยาบาล โดยการใชแบบตดตามผปวยทางโทรศพท สอบถามความสมาเสมอในการจดการกบอาการหายใจลาบาก รวมทงปญหาอปสรรคในการจดการอาการหายใจลาบากสปดาหละ 1 ครงจากญาตผดแล

72

การพทกษสทธกลมตวอยาง ในการวจยครงน ผวจยดาเนนการพทกษสทธของกลมตวอยาง โดยผานการพจารณาจากคณะกรรมการพจารณาจรยธรรมในการทาวจยของคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร และคณะกรรมจรยธรรมของโรงพยาบาลกอน เขาพบกลมตวอยางโดยการแนะนาของพยาบาลประจาหอผปวย หลงจากนนผวจยและผชวยวจยเรมแนะนาตวโดยละเอยดแกกลมตวอยาง อธบายวตถประสงคของการวจยครงน ขนตอนของการวจย และระยะเวลาของการวจยเพอขอความรวมมอในการเกบขอมล พรอมทงชแจงใหทราบถงสทธของกลมตวอยาง ถงการตดสนใจเขารวมหรอไมเขารวมการวจย และเมอตดสนใจเขารวมการวจยแลวสามารถถอนตวไดตลอดเวลาตามตองการ โดยไมจาเปนตองชแจงเหตผลใหผวจยทราบ และจะไมกอใหเกดผลกระทบตอแผนการรกษาหรอบรการพยาบาลของกลมตวอยางแตอยางใด การวจยครงนจะเกบรกษาความลบของกลมตวอยางอยางเครงครด และจะไมมการเปดเผยชอของกลมตวอยาง ขอมลตางทไดจากการวจยครงนจะนาเสนอในภาพรวมเทานน หากมขอสงสยเกยวกบการวจย กลมตวอยางสามารถสอบถามผวจยไดตลอดเวลา หากเกดอาการผดปกตตางๆ ระหวางการทาวจย เชน เกดอาการหายใจลาบาก เปนตน ผวจยจะหยดการดาเนนการวจยกอน พรอมทงชวยเหลอพยาบาลจากผวจยและเจาหนาทพยาบาลแกกลมตวอยางตามอาการจนกวาอาการจะดขนเสยกอน (ภาคผนวก ง) ซงในระหวางดาเนนการวจยไมพบปญหาดงกลาวเกดขนกบกลมตวอยาง การวเคราะหขอมล ผวจยประมวลผลขอมลโดยใชโปรแกรมสาเรจรป และวเคราะหขอมลโดยใชสถตบรรยายและสถตอางอง โดยมรายละเอยดดงน 1. วเคราะหขอมลสวนบคคล และขอมลสขภาพและการเจบปวย โดยใชสถตความถ รอยละ และเปรยบเทยบความแตกตางของกลมทดลองและกลมควบคม โดยใชสถตไคสแควร (Chi-square) ขอมลสวนบคคล ไดแก อาย และขอมลสขภาพและการเจบปวย ไดแก ระยะเวลาทไดรบการวนจฉยโรค โดยหาคาคะแนนตาสด คะแนนสงสด คาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐาน เปรยบเทยบความแตกตางของอายแตละกลมโดยใชทอสระ (Independent t-test) 2. วเคราะหคาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงในกลมทดลองและกลมควบคม โดยหาคาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐาน 3. ทดสอบความแตกตางของคาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงภายในกลมทดลอง กอนและหลงไดรบโปรแกรมการบรณาการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการโดยใชสถตทค (Paired t-test)

73

4. ทดสอบความแตกตางของคาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงระหวางกลมทดลองและกลมควบคมโดยใชสถตอสระ (Independent t-test) 5. ทดสอบความแตกตางของคาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงภายในกลมทดลอง กอนและหลงไดรบโปรแกรมการบรณาการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการโดยใชสถตทค (Paired t-test) 6. ทดสอบความแตกตางของคาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงระหวางกลมทดลองและกลมควบคมโดยใชสถตทอสระ (Independent t-test) กอนทาการวเคราะหขอมล ผวจยไดทาการทดสอบขอตกลงเบองตนของการใชสถตท คอ การทดสอบการแจกแจงของโคงปกต และทดสอบความเปนเอกพนธของความแปรปรวนภายในกลม (Homogeneity of Variance) ของชดขอมล ดงน 1. ทดสอบการแจกแจงแบบโคงปกตของคาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก และคาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง กอนและหลงไดรบโปรแกรมการบรณาการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการในผปวยกลมทดลองและกลมควบคม โดยใชสถตคาสมประสทธความเบ และคาสมประสทธความโดงของการแจกแจงขอมล (Statistic Skewness & Statistic Kurtosis) พบวาขอมลมการแจกแจงเปนโคงปกต 2. ทดสอบความเปนเอกพนธของความแปรปรวนภายในกลมของชดขอมลคาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก และคาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงระหวางกลมทดลองและกลมควบคม ดวยสถต Levene’s test พบวาชดขอมลของกลมตวอยางทงสองชด มความแปรปรวนภายในกลมไมแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต (p .> .05) จากการทดสอบ พบวา การแจกแจงแบบโคงปกต และมความสมพนธของความแปรปรวนของขอมลไมแตกตางกน ซงเปนไปตามขอตกลงเบองตนของการใชสถตท ดงนนผวจยจงไดวเคราะหขอมลดงกลาวดวยสถตทตอไป

74

บทท 4 ผลการวจยและการอภปรายผล

ผลการวจย การศกษาวจยกงทดลอง เรอง ผลของโปรแกรมการบรณาการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการตอความสามารถในการจดการอาการและสภาวะอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง มวตถประสงคเพอศกษาเปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก และคาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ระหวางกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการกบกลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต โดยเสนอผลการวจยตามลาดบ ดงน คอ สวนท 1 ขอมลสวนบคคล และขอมลสขภาพและการเจบปวย สวนท 2 คาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงภายในกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ กอนและหลงไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ สวนท 3 คาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ภายหลงไดรบการวางแผนจาหนาย ระหวางกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ กบกลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต สวนท 4 คาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงภายในกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ กอนและหลงไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ สวนท 5 คาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงภายหลงไดรบการวางแผนจาหนาย ระหวางกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ กบกลมทไดรบกาวางแผนจาหนายตามปกต

75

สวนท 1 ขอมลสวนบคคล ขอมลสขภาพและการเจบปวย

ขอมลสวนบคคล กลมตวอยางในการศกษาวจยครงนจานวน 66 ราย แบงเปนกลมควบคม 33 ราย และกลมทดลอง 33 ราย พบวาเปนเพศชายมากทสดทงกลมควบคมและกลมทดลอง (รอยละ 54.5 และ 63.6 ตามลาดบ) กลมควบคมมอายอยในชวง 70 - 79 ปมากทสด (รอยละ 42.4 อายเฉลย 65.21 ป SD = 8.17) สวนกลมทดลองมอายอยในชวง 60 - 69 ปมากทสด (รอยละ 57.5 อายเฉลย 64.94 ป SD = 6.87) สวนใหญสถานภาพสมรสค (รอยละ 60.6 และ 78.8 ตามลาดบ) เชอชาตไทยทงหมดทง 2 กลม (รอยละ 100) นบถอศาสนาอสลามมากทสดทง 2 กลม (รอยละ 54.5 และ 66.7 ตามลาดบ) กลมควบคมไมไดรบการศกษาและจบการศกษาระดบประถมศกษามากทสดจานวนเทากน (รอยละ 45.5) สวนกลมทดลองจบการศกษาระดบประถมศกษามากทสด (รอยละ 57.6) ไมไดประกอบอาชพมากทสดทง 2 กลม (รอยละ 66.7 และ 54.5 ตามลาดบ) มรายไดเฉลยของครอบครวเทากบ 4,001 - 6,000 บาทมากทสดทง 2 กลม (รอยละ 51.5 และ 33.3 ตามลาดบ) กลมควบคมมรายไดพอใชไมเหลอเกบมากทสด รอยละ 33.3 สวนกลมทดลองมรายไดไมพอใชแตไมมหนสนมากทสด รอยละ 54.5 สวนใหญใชบตรประกนสขภาพทง 2 กลม (รอยละ 81.8 และ 63.6 ตามลาดบ) ลกษณะทอยอาศยเปนบานเดยวชนเดยวมากทสดเทากนทง 2 กลม (รอยละ 48.5) และสวนใหญมผดแลเปนบตรหลานทง 2 กลม (รอยละ 72.7 และ 90.9 ตามลาดบ) เมอนามาทดสอบความแตกตางโดยใชสถตไคสแควรและสถตทอสระ กาหนดระดบนยสาคญทางสถตท .05 พบวาทงสองกลมไมมความแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต ยกเวนรายไดเฉลยของครอบครวตอเดอน และคาใชจายในการรกษา ดงแสดงในตาราง 1

76

ตาราง 1 เปรยบเทยบขอมลสวนบคคลของกลมทดลองและกลมควบคม (N.=.66)

ขอมลสวนบคคล กลมควบคม(n = 33)

กลมทดลอง(n = 33) 2 P value

จานวน (รอยละ) จานวน (รอยละ)เพศ

ชาย 18 (54.5) 21 (63.6) 0.564a 0.453หญง 15 (45.5) 12 (36.4)

อาย (ป) กลมควบคม (.=.65.21, SD =.8.17 , Min =.45, Max =.77), กลมทดลอง (.=.64.94, SD =.6.87 , Min =.50, Max =.77)

45-59 ป 8 (24.3) 6 (18.2) 1.47b 0.88460-69 ป 11 (33.3) 19 (57.5) 70-79 ป 14 (42.4) 8 (24.3)

สถานภาพสมรส โสด 1 (3.0) 0 (0.0) 3.116a 0.374ค 20 (60.6) 26 (78.8) หมาย 10 (30.3) 6 (18.2) หยาหรอแยกกนอย 2 (6.1) 1 (3.0)

เชอชาต ไทย 33 (100.0) 33 (100.0)

ศาสนา พทธ 15 (45.5) 11 (33.3) 1.015a 0.314อสลาม 18 (54.5) 22 (66.7)

ระดบการศกษา ไมไดรบการศกษา 15 (45.5) 6 (18.2) 7.328a 0.120ประถมศกษา 15 (45.5) 19 (57.6) มธยมศกษา 2 (6.1) 6 (18.2) อนปรญญา 1 (3.0) 1 (3.0) ปรญญาตร 0 (0.0) 1 (3.0)

77

ตาราง 1 (ตอ)

ขอมลสวนบคคล กลมควบคม(n = 33)

กลมทดลอง(n = 33) 2 P value

จานวน (รอยละ) จานวน (รอยละ)อาชพ

เกษตรกรรม 1 (3) 3 (9.1) 2.543a 0.637คาขาย 3 (9.1) 4 (12.1) รบจาง 7 (21.2) 7 (21.2) รบราชการ/รฐวสาหกจ 0 (0.0) 1 (3.0) ไมไดประกอบอาชพ 22 (66.7) 18 (54.5)

รายไดเฉลยของครอบครวตอเดอนนอยกวา 2,000 1 (3) 0 (0.0) 12.663a 0.027*2,001 - 4,000 4 (12.1) 0 (0.0) 4,001 - 6,000 17 (51.5) 11 (33.3) 6,001 - 8,000 2 (6.1) 8 (24.2) 8,001 - 10,000 7 (21.2) 7 (21.2) มากกวา 10,000 2 (6.1) 7 (21.2)

ความเพยงพอของรายได ไมพอใช มหนสน 8 (24.2) 7 (21.2) 5.817a 0.121ไมพอใช แตไมมหนสน 9 (27.3) 18 (54.5) พอใช ไมเหลอเกบ 11 (33.3) 5 (15.2) พอใช มเหลอเกบ 5 (15.2) 3 (9.1)

คาใชจายในการรกษา เบกตรง 3 (9.1) 9 (27.3) 9.750a 0.021*เบกหนวยงานตนสงกด 3 (9.1) 0 (0.0) บตรประกนสงคม 0 (0.0) 3 (9.1) บตรประกนสขภาพ 27 (81.8) 21 (63.6)

* p < .05

78

ตาราง 1 (ตอ)

ขอมลสวนบคคล กลมควบคม(n = 33)

กลมทดลอง(n = 33) 2 P value

จานวน (รอยละ) จานวน (รอยละ)ลกษณะทอยอาศย

บานเดยว ชนเดยว 16 (48.5) 16 (48.5) 7.025a 0.071บานเดยว 2 ชน 12 (36.4) 5 (15.2) บานไมยกพนสง 5 (15.2) 9 (27.3) อาคารพาณชย 2-3 ชน 0 (0.0) 3 (9.1)

ผดแล (ตอบมากกวา 1 ขอ) ไมม 2 (6.1) 0 (0.0) 2.063a 0.151คสมรส 17 (51.5) 24 (72.2) 3.155a 0.076บตรหลาน 24 (72.7) 30 (90.9) 3.667a 0.056ญาตพนอง 2 (6.0) 16 (48.5) 14.972a 0.000*

a = Pearson Chi-Square, b = Independent t.-.test * p < .05 ลกษณะขอมลสขภาพและการเจบปวย

กลมควบคมและกลมทดลอง พบวาระยะเวลาทไดรบการวนจฉยโรค 1-5 ปมากทสด (รอยละ 39.4 และ 48.5 ตามลาดบ) เฉลย 8.43 ป (SD= 6.30) สวนใหญมประวตเคยสบบหร (รอยละ 72.7 และ 87.9 ตามลาดบ) กลมควบคมมระยะการสบบหร 21-30 ปมากทสด รอยละ 41.7 สวนกลมทดลองมระยะการสบบหร 31-40 ปมากทสด รอยละ 58.6 กลมควบคมเลกสบบหรมากกวา 10 ปมากทสด รอยละ 50.0 สวนกลมทดลองเลกสบบหร 1-5 ปมากทสด รอยละ 68.9 ไมมคนสบบหรในบานหรอคนรอบขางทสบบหรมากทสดทง 2 กลม (รอยละ 51.5 และ 66.7 ตามลาดบ) ปจจยกระตนททาใหเกดอาการหายใจลาบากสวนใหญเกดจากอากาศรอนจดหรอเยนจดทง 2 กลม (รอยละ 100 และ 93.9 ตามลาดบ) สวนใหญมประวตเขารบการรกษาทหองฉกเฉนของโรงพยาบาลในระยะ 1 ปทผานมาเทากนทง 2 กลม (รอยละ 78.8) มประวตเคยนอนพกรกษาตวในโรงพยาบาลในระยะ 1 ปทผานมามากทสดทง 2 กลม (รอยละ 66.7 และ 57.6 ตามลาดบ) กลมควบคมมาตรวจตามนดทกครงมากทสดรอยละ 54.5 สวนกลมทดลองมาตามนดสมาเสมอ ขาดไมเกน 5 ครงมากทสดรอยละ 57.5 กลมควบคมมประวตการใชยารบประทานยา/พนยาทกวนไมเคยขาดมากทสดรอยละ 51.5 สวนกลม

79

ทดลองเคยขาดยาบางเปนบางครงแตไมเกน 1 สปดาหมากทสดรอยละ 57.6 ไมเคยมประวตการใสทอชวยหายใจมากทสดทง 2 กลม (รอยละ 66.7 และ 63.6 ตามลาดบ) กลมควบคมมระดบความรนแรงของโรคอยในระดบรนแรงมากทสดรอยละ 42.4 สวนกลมทดลองมระดบความรนแรงของโรคอยในระดบปานกลางมากทสดรอยละ 39.4 กลมควบคมไดรบยาเสตยรอยดมากทสดรอยละ 96.9 กลมทดลองไดรบยารบประทานมากทสดรอยละ 97.0 เมอนามาทดสอบความแตกตางโดยใชสถต ไคสแควร กาหนดระดบนยสาคญทางสถตท .05 พบวาทงสองกลมไมมความแตกตางอยางมนยสาคญทางสถต ยกเวน ระยะเวลาทเลกสบบหร ดงแสดงในตาราง 2 ตาราง 2 เปรยบเทยบขอมลสขภาพและการเจบปวยของกลมทดลองและกลมควบคม (N = 66)

ขอมลสขภาพและความเจบปวย กลมควบคม(n = 33)

กลมทดลอง (n = 33) 2 P value

จานวน (รอยละ) จานวน (รอยละ) ระยะเวลาทไดรบการวนจฉยโรค (ป) (M = 8.43, SD = 6.30 , Min = 1, Max = 30)

1-5 ป 13 (39.4) 16 (48.5) 1.587 0.6626-10 ป 12 (36.4) 10 (30.3) 11-15 ป 4 (12.1) 5 (15.2) มากกวา 15 ป 4 (12.1) 2 (6.1)

ประวตการสบบหร ไมสบบหร 7 (21.2) 2 (6.1) 3.249 0.197สบบหร 2 (6.1) 2 (6.1) เคยสบบหร 24 (72.7) 29 (87.9)

กรณทเคยสบ ระยะเวลาทสบบหร นอยกวาหรอเทากบ 20 ป 7 (29.2) 1 (3.4) 17.324 0.001*21-30 ป 10 (41.7) 4 (13.8) 31-40 ป 6 (25.0) 17 (58.6) มากกวา 41 ป 1 (4.1) 7 (24.1)

* p < .05

80

ตาราง 2 (ตอ)

ขอมลสขภาพและความเจบปวย กลมควบคม(n = 33)

กลมทดลอง (n = 33) 2 P value

จานวน (รอยละ) จานวน (รอยละ) ระยะเวลาทเลกสบบหร

นอยกวา 1 ป 1 (4.1) 4 (13.8) 17.022 0.001*1-5 ป 7 (29.2) 20 (68.9) 6-10 ป 4 (16.6) 5 (17.2) มากกวา 10 ป 12 (50) 0 (0.0)

คนในบานหรอคนรอบขางสบบหรไมมใครสบ 17 (51.5) 22 (66.7) 1.567 0.211มคนในบานหรอคนรอบขางสบบหร 16 (48.5) 11 (33.3)

ปจจยกระตนททาใหเกดอาการหายใจลาบาก (ตอบมากกวา 1 ขอ)อากาศรอนจด หรอเยนจด 33 (100) 31 (93.9) 2.063 0.151ควนไฟ 21 (63.6) 27 (81.8) 2.750 0.097ควนบหร 22 (66.7) 23 (69.7) 0.070 0.792ฝนละออง 22 (66.7) 17 (51.5) 1.567 0.211ควนไฟ 21 (63.6) 27 (81.8) 2.750 0.097ละอองฝน 12 (36.4) 16 (48.5) 0.992 0.319ไรฝนในบาน หรอทนอน 6 (18.2) 11 (33.3) 1.981 0.159แมลงสาบ หรอหน 0 (0.0) 5 (15.2) 5.586 0.018*สารเคม เชน สเปรยนาหอม นายาขดลางหองนา

1 (3.0) 2 (6.1) 0.349 0.555

สตวเลยงเชน แมว สนข ไก เปด นก 0 (0.0) 2 (6.1) 2.063 0.151เชอราในบาน เชน ในหองนา ฝา เพดาน พรก/หอม/กระเทยมขนรา

1 (3.0) 0 (0.0) 1.015 0.314

ประวตการมารบการรกษาทหองฉกเฉนของโรงพยาบาล ในระยะ 1 ปทผานมา ไมเคย 7 (21.2) 7 (21.2) 0.000 -เคย 26 (78.8) 26 (78.8)

* p < .05

81

ตาราง 2 (ตอ)

ขอมลสขภาพและความเจบปวย กลมควบคม(n = 33)

กลมทดลอง (n = 33) 2 P value

จานวน (รอยละ) จานวน (รอยละ) ประวตการนอนพกรกษาตวในโรงพยาบาลในระยะ 1 ปทผานมา

ไมเคย 11 (33.3) 14 (42.4) 0.580 0.447เคย 22 (66.7) 19 (57.6)

ประวตการมาตรวจตามนด มาตามนดทกครง 18 (54.5) 13 (39.4) 2.306 0.511มาตามนดสมาเสมอ ขาดไมเกน 5 ครง 14 (42.4) 19 (57.5) มาเฉพาะเมอมอาการหายใจลาบาก เทานน

1 (3.0) 1 (3.0)

ประวตการใชยา รบประทายยา/พนยาทกวนไมเคยขาด 17 (51.5) 13 (39.4) 2.992 0.393เคยขาดยาบางเปนบางครง แตไมเกน 1 สปดาห

13 (39.4) 19 (57.6)

เคยขาดยาเกน 3 เดอน 2 (6.1) 1 (3.0) รบประทานยา/พนยาเฉพาะเมอม อาการหายใจลาบากเทานน

1 (3.0) 0 (0.0)

ประวตการใสทอชวยหายใจ ไมเคย 22 (66.7) 21 (63.6) 0.067 0.796เคย 11 (33.3) 12 (36.4)

ระดบความรนแรงของโรค ระดบเลกนอย 2 (6.1) 2 (6.1) 0.733 0.865ระดบปานกลาง 12 (36.4) 13 (39.4) ระดบรนแรง 14 (42.4) 11 (33.3) ระดบรนแรงมาก 5 (15.2) 7 (21.2)

82

ตาราง 2 (ตอ)

ขอมลสขภาพและความเจบปวย กลมควบคม(n = 33)

กลมทดลอง (n = 33) 2 P value

จานวน (รอยละ) จานวน (รอยละ) ยาทผปวยไดรบ (ตอบมากกวา 1 ขอ)

ยารบประทาน 28 (84.8) 32 (97.0) 2.933 0.087ยาขยายหลอดลม 31 (93.9) 30 (90.9) 0.216 0.642ยาเสตยรอยด 32 (96.9) 30 (90.9) 1.065 0.302

สวนท 2 คาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงภายในกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ กอนและหลงไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ

ความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงภายในกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ พบวา คาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงหลงไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ มากกวากอนไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .001 (ตาราง 3) ตาราง 3 เปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง กอนและหลงไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ (n = 33)

กลมทดลอง กอนไดรบโปรแกรม หลงไดรบโปรแกรม

t p-value SD SD

ความสามารถในการจดการ อาการหายใจลาบาก

1.14 0.37 2.69 0.88 -12.94 0.000**

** P < .001

83

สวนท 3 คาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ภายหลงไดรบการวางแผนจาหนาย ระหวางกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ กบกลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต ความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงภายหลงไดรบการวางแผนจาหนาย ระหวางกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการกบกลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกตพบวา คาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงของกลมทดลองหลงไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ มากกวากลมควบคมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .001 (ตาราง 4) ตาราง 4 เปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ภายหลงไดรบการวางแผนจาหนาย ระหวางกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการกบกลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต (N.=.66)

หลงการทดลอง กลมควบคม กลมทดลอง

t p-value SD SD

ความสามารถในการ จดการอาการหายใจลาบาก

1.84 0.24 3.54 0.18 -31.75 0.000**

** p < .001 สวนท 4 คาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงภายในกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ กอนและหลงไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ คะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงภายในกลมทไดรบโปรแกรมการวางแผนจาหนายตามประสบการณอาการ กอนและหลงไดรบโปรแกรมการวางแผนจาหนายพบวา คาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงหลงไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ มากกวากอน

84

ไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .001 (ตาราง 5) ตาราง 5 เปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงภายในกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ กอนและหลงไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ (n.=.33)

กลมทดลอง กอนไดรบโปรแกรม หลงไดรบโปรแกรม

t p-value SD ระดบ SD ระดบ

สภาวะอาการหายใจลาบาก

5.86 1.52 รนแรงปานกลาง

2.86 1.21 รนแรงเลกนอย

13.66 0.000**

** p < .001 สวนท 5 คาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ภายหลงไดรบการวางแผนจาหนาย ระหวางกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการกบกลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต คะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงภายหลงไดรบการวางแผนจาหนาย ระหวางกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการกบกลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกตพบวา คะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ หลงไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ นอยกวากลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05 (ตาราง 6)

85

ตาราง 6 เปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงภายหลงไดรบการวางแผนจาหนาย ระหวางทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการกบกลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต (N.=.66)

หลงการทดลอง

กลมควบคม (n.=.33) กลมทดลอง (n.=.33)t p-value

SD ระดบ SD ระดบสภาวะอาการหายใจลาบาก

3.60 1.71 รนแรงปานกลาง

2.86 1.12 รนแรงเลกนอย

2.09 0.04*

* p.<..05

การอภปรายผล การศกษาครงน มวตถประสงคเพอศกษาเปรยบเทยบคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก และสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ระหวางกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ กบกลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต จากผลการศกษาสามารถอภปรายผลได ดงน ขอมลสวนบคคล และขอมลสขภาพและการเจบปวยของกลมตวอยาง

กลมตวอยาง จานวน 66 ราย พบวาเปนเพศชายมากกวาเพศหญงไมมากนก (กลม

ควบคมรอยละ 54.5 กลมทดลองรอยละ 63.6) สอดคลองกบการสารวจขององคการอนามยโลกในปจจบนซงมจานวนผปวยทงเพศชายและเพศหญงใกลเคยงกน (WHO, 2012) ดานอาย กลมตวอยางในการศกษาครงนเปนผใหญตอนปลายและวยสงอายตอนตนและตอนกลางมากทสด สอดคลองกบการศกษาทผานมา พบวาผปวยโรคปอดอดกนเรอรงจะพบมากในกลมผปวยผใหญทมอายมากกวา 40 ป และกลมผสงอาย (เบญจมาศ, 2556; GOLD, 2015) ซงอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอด อดกนเรอรงมแนวโนมวาจะเลวลงตามอายทเพมมากขน สงผลใหการจดการอาการตางๆ ไมมประสทธภาพเทาทควร ดานสถานภาพสมรสสวนใหญเปนค มผดแลขณะเจบปวยเปนบตรหลานและคสมรส ทาใหไดรบการสนบสนนจากครอบครวเปนอยางด จากการศกษาของจอมและจก (2550) พบวาผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทไดรบการสนบสนนทางสงคมจากครอบครวจะชวยใหผปวยสามารถเผชญกบสถานการณเจบปวยไดด การสนบสนนทางสงคมจะทาใหลดการรบรความเครยดทมผลตอ

86

อาการหายใจลาบากได (ดวงรตน, 2553) ดานศาสนา กลมตวอยางสวนใหญนบถอศาสนาอสลาม (กลมควบคมรอยละ 54.5 กลมทดลองรอยละ 66.7) ซงจากการศกษาพบวาในพนทสามจงหวดชายแดนภาคใตมประชากรสวนใหญเปนมสลมนบถอศาสนาอสลามรอยละ 70 (ยซฟและสภทร, 2551) ดานการศกษา กลมตวอยางไมไดรบการศกษาและจบการศกษาระดบประถมศกษา และไมไดประกอบอาชพมากทสด เนองจากกลมตวอยางเปนวยผใหญตอนปลายและวยสงอายตอนตนและตอนกลาง สอดคลองกบรายไดเฉลยของครอบครวซงมรายไดพอใชไมเหลอเกบ และมรายไดไมพอใชแตไมมหนสน สวนใหญใชบตรประกนสขภาพ ดานลกษณะทอาศยสวนใหญเปนบานเดยวชนเดยว ซงไมเปนอปสรรคตอการขนลงบนไดทอาจสงผลใหผปวยมอาการหายใจลาบากเพมขนหากตองออกแรงในการขนลงบนไดเปนประจา ลกษณะขอมลสขภาพและการเจบปวยของกลมตวอยาง พบวาระยะเวลาทไดรบการวนจฉยโรค 1 - 5 ป เฉลย 8.43 ป ระยะเวลาการเจบปวยมผลตอความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากและสภาวะอาการหายใจลาบาก เนองจากพยาธสภาพทเกดขนเปนระยะยาวนานสงผลใหเกดความเสอมของปอดตามระยะเวลาทปวย ผปวยจะมอาการหายใจลาบากเพมขน (ทศพลและครรชต, 2551) กลมตวอยางมประวตเคยสบบหร หรอมประวตสมผสกบควนบหรจากบคคลในครอบครวและบคคลรอบขาง จากการศกษาพบวาการสมผสกบควนบหรเปนเวลาเวลา 5 ป ทาใหเกดอาการของระบบทางเดนหายใจ โดยเฉพาะอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงอยางมนยสาคญทางสถต (Yin et al., 2007) เกยวของโดยตรงกบอาการกาเรบของโรคสงผลทาใหผปวยตองเขารบการรกษาในโรงพยาบาลบอยครงขน (สงวาล, 2550) สวนปจจยกระตนททาใหเกดอาการหายใจลาบากของกลมตวอยางสวนใหญเกดจากอากาศรอนจดหรอเยนจด สอดคลองกบการศกษาของ พมลวรรณ (2550) ศกษาประสบการณการกลบเขารบการรกษาในโรงพยาบาลของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงจานวน 10 ราย พบวาปจจยกระตนททาใหเกดอาการหายใจลาบาก ไดแก สภาพแวดลอมและอากาศ โดยเฉพาะอากาศเยน สวนใหญมประวตเขารบการรกษาทหองฉกเฉนของโรงพยาบาลในระยะ 1 ปทผานมา เคยมประวตเคยนอนพกรกษาตวในโรงพยาบาล มาตรวจตามนดทกครง ขาดไมเกน 5 ครง ปจจยเหลานลวนสงผลตอความสามารถในการปองกนและจดการอาการหายใจลาบากของกลมตวอยางเปนอยางมาก สงผลตอเนองตอระดบความรนแรงของโรคซงกลมตวอยางสวนใหญอยในระดบปานกลางและรนแรง ซงผปวยทมความรนแรงของโรคสงจะพบความถในการเกดอาการหายใจลาบากมากกวาผปวยทมความรนแรงของในระยะแรกๆ (ทศพลและครรชต, 2551)

87

ผลการทดสอบสมมตฐาน สมมตฐานท 1 คาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงหลงจากไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ มากกวากอนไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ สมมตฐานท 2 คาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงของกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ มากกวากลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต ผลการวเคราะห คาเฉลยของคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงของกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ หลงไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ มคาเฉลยเทากบ 2.69 (SD = 0.88) มากกวากอนไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ มคาเฉลยเทากบ 1.14 (SD = 0.37) อยางมนยสาคญทางสถต (t = -12.94, p < .001) และคาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงของกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ มคาเฉลยเทากบ 3.54 (SD = 0.18) มากกวากลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกตมคาเฉลย 1.84 (SD = 0.24) อยางมนยสาคญทางสถต (t = -31.75, p <. 001) ซงเปนไปตามสมมตฐานขอท 1 และขอท 2 สามารถอธบายไดวา กลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ มการรบรความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากไดมากขน เพราะโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ มการวางแผนจาหนายผปวยอยางเปนระบบโดยใชกระบวนการพยาบาล ประกอบดวย การประเมนปญหาและความตองการดแลของผปวยและญาตผดแลแตละราย กาหนดขอวนจฉยปญหา การกาหนดแผนการจาหนายผปวยและญาตผดแล การปฏบตการพยาบาลตามแผนทตงไว และการประเมนผล โดยประยกตแนวคด D-METHOD รวมกบแนวคดการจดการอาการของดอดดและคณะ (Dodd et al., 2001) เขามาในแตละขนตอนของกระบวนการพยาบาล โดยการวางแผนจาหนายผปวยตามรปแบบ D-METHOD เปนตวกาหนดวาผปวยจะตองไดรบความรเกยวกบโรคและปจจยทสงเสรมใหเกดอาการหายใจลาบากกาเรบ มความรเกยวกบยาและฝกทกษะทจาเปนเกยวกบการใชยา มการจดการสงแวดลอมและการจดการปญหาเศรษฐกจ มการรบรถงแผนการรกษา มความเขาใจภาวะสขภาพ

88

ของตนเอง ตองมาตรวจตามนด มการเลอกรบประทานอาหารทเหมาะสม ซงผปวยจะขาดเรองใดเรองหนงไมได แตทงนทงนนแนวทางการใหความรทกลาวมาเปนแคแนวทางคราวๆ เพอกากบเปนแนวทางใหเจาหนาทพยาบาลในการปฏบตใหคาแนะนา แตการจะสงเสรมความสามารถใหผปวยโรคปอดอดกนเรอรงสามารถปองกนและจดการกบอาการหายใจลาบากของตนเองอยางไดผลด การประยกตตามแนวคดการจดการอาการของดอดดและคณะ (Dodd et al., 2001) ซงประกอบดวยการประเมนตามประสบการณการมอาการของผปวยแตละราย ซงขนอยกบปจจยพนฐานสวนบคคล ภาวะสขภาพ ความเจบปวย และปจจยแวดลอมอยางอนดวย การประเมนกลวธในการจดการกบอาการทผานมาของผปวยแตละราย ซงเปนสงทผปวยเคยปฏบตมา เปนสงทไดเรยนรจากบคลกรทมสขภาพ ญาตผดแลและบคคลอนๆ ทผปวยมปฏสมพนธดวย รวมทงการปองกนอาการกาเรบของอาการหายใจลาบาก โดยการจดการควบคมปจจยเสยงตางๆ และประเมนผลลพธในการจดการกบอาการดานสภาวะอาการหายใจลาบาก โปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ คานงถงความแตกตางของผปวยแตละราย ซงเชอวาบคคลจะสามารถปองกนและจดการกบอาการหายใจลาบากของตนเองได ตองมการประเมนจากประสบการณของผปวยแตละรายกอน หลงจากนนจงคอยสงเสรมความสามารถในการปองกนและจดการอาการหายใจลาบากตามปญหาของผปวยแตละราย สาหรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ กลมตวอยางจะไดรบการสอนอยางเปนขนตอนแบบตวตอตวกบผวจย มแผนการสอนอยางเปนระบบ มสอการสอนเปนภาพพลก และคมอการสงเสรมความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง มการฝกทกษะทจาเปนตางๆ ในการปองกนและจดการอาการหายใจลาบาก ไดแก การพนยาขยายหลอดลมอยางถกวธ การฟนฟสมรรถภาพปอด และการออกกาลงกาย สาหรบคมอมเนอหาและภาษาทเขาใจงาย มภาพประกอบการปฏบตทกขนตอนทชดเจน กลมตวอยางสามารถนาคมอการสงเสรมความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงไปอานทบทวนทบานได สงเสรมใหกลมตวอยางมการปองกนและจดการอาการหายใจลาบากไดตอเนอง สมาเสมอ ซงการมคมอในการปฏบตตวทบาน ทาใหกลมตวอยางสามารถประเมนอาการเตอนของการเกดอาการหายใจลาบากไดทนทวงท และสามารถจดการกบอาการหายใจลาบากไดดวยตนเองทบาน สอดคลองกบการศกษาของไพรช (2550) พบวากลมตวอยางทใชคมอการประเมนอาการเรมหายใจเหนอยหอบกาเรบดวยตนเองทบาน มอตราการเกดอาการหายใจเหนอยหอบกาเรบเฉยบพลนนอยกวา กลมตวอยางตดสนใจมาโรงพยาบาลเรวกวา สงผลใหอตราการนอนรกษาตวในโรงพยาบาลนอยกวากลมทไมไดใชคมอ นอกจากนการมภาพพลกประกอบการสอน ทาใหกลมตวอยางสามารถเรยนรใหเกดทกษะในการใชความคด มการฝกปฏบตยอนกลบ จะชวย

89

พฒนาการเรยนรใหถกตอง สงผลใหกลมตวอยางเกดการเรยนร และสามารถจดการกบอาการหายใจลาบากไดดยงขน (ณฏฐกา, 2551) นอกจากนองคประกอบหนงทสาคญของโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ คอโปรแกรมทมการตดตามความตอเนองในการปฏบตเพอจดการกบอาการหายใจลาบากของกลมตวอยางอยางสมาเสมอ โดยใชแบบประเมนตดตามผปวยทางโทรศพทหลงจากจาหนายออกจากโรงพยาบาล เพอคอยตดตามความกาวหนาจากญาตผดแล เปนการกระตนใหกลมตวอยางปฏบตอยางตอเนองอกทางหนง

สาหรบปญหาและอปสรรคในการปฏบตการเพอปองกนและจดการอาการหายใจ ลาบากของกลมตวอยางขณะอยทบาน สวนใหญเกดจากการรบรวาอาการหายใจลาบากยงคงดาเนนอยในสปดาหแรกหลงจาหนายออกจากโรงพยาบาล สงผลใหกลมตวอยางไมสามารถออกกาลงกายไดตามคาแนะนา (รอยละ 36.4) แนวทางการแกไขคอใหคาแนะนาคอยๆ เรมออกกาลงกายแบบชาๆ ไมหกโหมเทาทจะทาไดกอน แลวคอยๆ เพมระยะเวลา และความแรงในการออกกาลงกาย ควรพนยาขยายหลอดลม และใหออกซเจนกอนออกกาลงกาย ปญหาและอปสรรครองลงมาคอ ไมสามารถหลกเลยงปจจยกระตนททาใหเกดอาการหายใจลาบากได (รอยละ 27.3) เชน ขางบานเผาขยะ สมาชกในบานสบบหรหรอใบจาก ทบานมงานบญทาใหตองพบปะกบบคคลจานวนมากและสมผสกบควนจากการทาอาหาร บานอยใกลโรงงานผลตปน และไมไดเอาทนอนมาตากแดดเพราะทาไมไหว เปนตน แนวทางการแกไขคอ แนะนาใหพยายามหลกเลยงสงกระตนตางๆ ททาใหเกดอาการหายใจลาบาก หากไมสามารถหลกเลยงได แนะนาใหใสหนากากอนามยทกครงเวลาทตองสมผสกบสงกระตน แนะนาสมาชกในบานไมสบบหรใกลๆ ผปวย และบอกถงอนตรายทเกดขนกบตวผปวยและตวผสบเองเมอตองสมผสกบควนบหร แนะนาใหญาตผดแลชวยเหลอกลมตวอยางโดยการนาทนอนมาตากแดด เปนตน ปญหาและอปสรรคอนๆ อาท เชน การจดการความเครยดไมเหมาะสม กลมตวอยางยงมความวตกกงวลเกยวกบอาการหายใจลาบากทเกดขน และกงวลทตองหยดงาน แนวทางการใหแนะนาคอ การผอนคลายความเครยด เชน การสวดมนต การเบยงเบนความสนใจ ใหความมนใจถงประโยชนของการปฏบตตามคาแนะนาอยางเครงครด เพอทจะสามารถปองกนอาการหายใจลาบากกาเรบได ปญหาและอปสรรคคอ การรบประทานอาหารไมเหมาะสม ซงมจานวนเทากบการจดการความเครยดไมเหมาะสม ซงกลมตวอยางมพฤตกรรมการรบประทานอาหารมน เชน กะท เปนตน บางรายมอาการเบออาหาร (รอยละ 12.1) แนวทางการแกไขคอ แนะนาใหญาตผดแลปรบเปลยนเมนอาหารทเนนผกและปลา จดหาอาหารทกลมตวอยางชอบ และเนนการรกษาความสะอาดในชองปากเพอเพมความอยากอาหาร กลมตวอยางมอาการนอนไมหลบ (รอยละ 9.1) แนวทางการแกไข คอ แนะนาใหพกผอนชวงกลางวน และไมทากจกรรมหนกๆ กอนนอนตอนกลางคน กลมตวอยางมปญหาการบรหารยา (รอยละ 6.1) คอ ไมมแรงในการสดยา และลมรบประทานยา 1

90

มอ แนวทางการแกไข คอ ใชกระบอกสดยาชวย และกระตนใหญาตผดแลคอยสงเกตการรบประทานยาของกลมตวอยางสมาเสมอ หากกลมตวอยางลมรบประทานยา ใหคอยสอบถามอยเสมอเพอชวยเตอนกลมตวอยางไมใหลมรบประทานยา (ภาคผนวก จ, ตาราง จ.6 - จ.8)

เมอพจารณาคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรค ปอดอดกนเรอรงรายขอหลงการทดลองของกลมทดลอง ดงภาคผนวก จ (ตาราง จ.2 - จ.4) พบวาขอทมคะแนนเฉลยตาสดคอ ฉนใชวธการผอนคลายเมอเกดอาการหายใจลาบาก เชน ทาสมาธ สวดมนต ทาจตใจใหสงบ ( = 2.64, SD = 0.74) รองลงมาคอ ฉนมการประเมนความรนแรงของอาการหายใจลาบากของตนเอง โดยสงเกตจากขอจากดในการทากจวตรประจาวนตามปกต ( = 2.90, SD = 0.72) สวนขอทมคะแนนเฉลยสงสด คอ ฉนใชความถในการพนยาและอาการเหนอยมาเปนเกณฑในการประเมนอาการหายใจลาบาก ( = 4.0, SD = 0.0) และฉนพนยาเมอมอาการหายใจลาบากเกดขน ( = 4.0, SD = 0.0) แสดงใหเหนวากลมตวอยางเลงเหนถงความสาคญในการใชยาพน และเหนถงประโยชนในการพนยาเพอจดการกบอาการหายใจลาบากของตนเอง จากการศกพบวาการไดรบการสนบสนนจากทมสขภาพในการใหขอมลเกยวกบการบรหารยา มความสมพนธทางบวกกบพฤตกรรมการใชยาพนในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง (พนดา, พรทพย, ธระศกด, และสรกจ, 2554) การไดรบคาแนะนาอยางถกตองเกยวกบการใชยาจากเจาหนาทสขภาพ สามารถพฒนาเทคนคการพนยาของผปวยได สงผลใหผปวยมอาการหายใจลาบากลดลง (National Asthma Council Australia, 2008) จากผลการวจยทพบวาคาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากในกลมทดลองหลงไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการสงกวากอนไดรบโปรแกรม และกลมทดลองมคาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจสงกลมควบคมอยางมนยสาคญทางสถตท .001 สอดคลองกบการศกษาทผานมา เชน การศกษาของนนธยา (2549) พบวาการพฒนารปแบบการสงเสรมความสามารถในการจดการภาวะหายใจลาบากเรอรงดวยตนเองสาหรบผ ปวยโรคปอดอดกนเรอรง สงผลใหผ ปวยมการรบรความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากเรอรงดวยตนเองเพมขน และอาการหายใจลาบากลดลง สอดคลองกบการศกษาวรางคณา (2552) ศกษาผลของการสงเสรมการจดการกบอาการหายใจลาบากตอการปฏบตกจวตรประจาวนในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงโรงพยาบาลหนองมวงไข จงหวดแพร พบวาการปฏบตกจวตรประจาวนของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงกลมทดลองหลงจากไดรบการสงเสรมการจดการอาการหายใจลาบากดกวากลมควบคมอยางมนยสาคญทางสถตท .05 และการศกษาของจราภรณ (2551) ทศกษาผลของโปรแกรมสงเสรมการจดการอาการหายใจลาบากตอการกลบเขารบการรกษาซาและความพงพอใจในการดแลของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง พบวาจานวนครงเฉลยของการกลบเขารกษาซาของกลมทดลองนอยกวากลมควบคม อยางมนยสาคญทาง

91

สถตท .05.สวนการศกษาเกยวกบการวางแผนจาหนาย เชน จากการศกษาของแจมจนทร (2550) ศกษาการพฒนารปแบบการวางแผนจาหนายผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ตกผปวยใน โรงพยาบาลสงขะ จงหวดสรนทร ใชกระบวนการพยาบาลรวมกบรปแบบ D-METHOD ผลการศกษา พบวาคาเฉลยคะแนนความรในการดแลตนเองของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงหลงการใชรปแบบสงกวากอนการใชรปแบบอยางมนยสาคญทางสถต (p = .05) สมมตฐานขอท 3 คาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอด อดกนเรอรงหลงจากไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ นอยกวากอนไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ สมมตฐานขอท 4 คาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอด อดกนเรอรง ของกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ นอยกวากลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต ผลการวเคราะห พบวาคาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงกลมทดลองหลงไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ อยในระดบรนแรงเลกนอย ( = 2.86, SD = 1.21) นอยกวากอนไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ อยในระดบรนแรงปานกลาง ( = 5.86, SD = 1.52) อยางมนยสาคญทางสถต (t = 2.09, p < .05) คาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงของกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ อยในระดบรนแรงเลกนอย ( = 2.86, SD = 1.12) นอยกวากลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกตอยในระดบรนแรงปานกลาง ( = 3.60, SD = 1.71) อยางมนยสาคญทางสถต (t = 2.90, p < .05) ซงเปนไปตามสมมตฐานขอท 3 และขอท 4 สามารถอธบายไดวา โปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ สงผลใหกลมตวอยางมการรบรถงสภาวะอาการหายใจลาบากของตนเองลดลง ทงนกลมตวอยางทมการปฏบตตามแนวทางของโปรแกรมอยางเครงครด ตอเนองและสมาเสมอ สงผลใหกลมตวอยางรบรวาอาการหายใจลาบากของตนเองลดนอยลง เนองจากกลมตวอยางมความรเกยวกบโรค มการรบรถงแผนการรกษา มความรเกยวกบยาและฝกทกษะทจาเปนเกยวกบการใชยา ทาใหผปวยสามารถบรหารยาไดอยางถกตอง สามารถปองกนและจดการกบอาการหายใจลาบากไดอยางมประสทธภาพมากขน มการจดการสงแวดลอมใหเหมาะสมและสามารถหลกเลยงปจจยทสงเสรมใหเกดอาการหายใจลาบากกาเรบได มความเขาใจภาวะสขภาพของตนเองและสามารถประเมนขดจากดในการปฏบตกจกรรมตางๆ ไดตามความเหมาะสม มการเลอกรบประทานอาหารทเหมาะสม และมาตรวจตามนดเพอตดตามอาการทกครง การปฏบตตามแนวทางอยางเครงครดสงผลใหผปวยมอาการหายใจลาบากลดลง

92

อยางไรกตาม ผลการศกษายงพบวา ถงแมวากลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ จะมคะแนนเฉลยของสภาวะอาการหายใจลาบากโดยรวมลดลง แตจากการประเมนสภาวะอาการหายใจลาบากรายดานพบวา คะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากใน 1 สปดาห และสภาวะอาการหายใจลาบากในปจจบนหลงการวางแผนจาหนาย ระหวางกลมทกลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต และกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ ไมแตกตางกนทระดบนยสาคญ .05 (t = 1.75, p = .08 และ t = 1.06, p = .29 ตามลาดบ) สวนคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากใน 1 วนหลงการวางแผนจาหนาย ระหวางกลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกตและกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการแตกตางกนทระดบนยสาคญ .05 (t = 2.36, p = .02) เมอพจารณาคะแนนสภาวะอาการโดยรวมของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงหลงการทดลองระหวางกลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกตและกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการแตกตางกนทระดบนยสาคญ 0.05 (t = 2.09, p = .04) (ตาราง จ.5) ซงสามารถอธบายไดวา สภาวะอาการหายใจลาบากของกลมทดลองภายหลงไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ กลมตวอยางมการรบรวาตนเองมสภาวะอาการหายใจลาบากโดยรวมลดลง แตเมอสอบถามเปนรายสปดาห พบวาสภาวะอาการหายใจลาบากลดลงอยางไมมนยสาคญทางสถต ซงกลมตวอยางบางรายยงคงมอาการหายใจลาบากในรอบสปดาหทผานมาและในปจจบน อาจเนองจากระดบความรนแรงของโรคทเปนอยในระดบปานกลางถงรนแรง สงผลใหผปวยรบรวาตนเองยงคงมอาการหายใจลาบากเกดขน ทงนอาจเนองมาจากระยะเวลาในการวดผลลพธของโปรแกรม คอ 28 วน อาจไมเพยงพอทจะทาใหอาการหายใจลาบากลดลงในระยะเวลาอนสนได กลมตวอยางยงคงตองมการปฏบตตามโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการอยางตอเนองและสมาเสมอ ซงจากการศกษาของวรางคณา (2552) พบวาภายหลงไดรบการสงเสรมการจดการอาการหายใจลาบาก กลมทดลองมอาการหายใจลาบากลดลงสงผลใหสามารถปฏบตกจวตรประจาวนไดดกวากลมควบคมโดยใชเวลาในการศกษา 8 สปดาห ซงในการศกษาครงนจงควรมการสงเสรมความสมาเสมอในการปฏบตเพอปองกนและจดการอาการหายใจลาบากอยางตอเนองตอไป และควรมการประเมนผลลพธดานสภาวะอาการหายใจลาบากอยางตอเนองในระยะเวลาทนานขน

93

บทท 5 สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ

สรปผลการวจย การศกษาครงนเปนการวจยกงทดลองแบบการศกษา 2 กลม โดยวดทงกอนและหลงการทดลอง แบบมกลมควบคม มวตถประสงคเพอศกษาผลของโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการตอความสามารถในการจดการอาการและสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง กลมตวอยางทศกษาเปนผปวยโรคอดกนเรอรงทเขารบการรกษาดวยอาการหายใจลาบาก หอผปวยอายรกรรม โรงพยาบาลศนยแหงหนงในสามจงหวดชายแดนภาคใต กลมตวอยางทงหมด 66 ราย กลมทดลองไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ กลมควบคมไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต เครองมอทใชในการวจยแบงเปน 2 ประเภท ประกอบดวย 1) เครองมอทใชในการทดลอง ไดแก โปรแกรมการบรณาการการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ทผวจยสรางขนโดยบรณาการแนวคดการวางแผนจาหนายตามรปแบบของ D-METHOD.และแนวคดการจดการอาการ โดยใชแผนการสอน ภาพพลก คมอการสงเสรมความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง และแบบประเมนตดตามผปวยทางโทรศพทหลงจากจาหนายออกจากโรงพยาบาล 2) เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล ไดแก แบบสอบถามขอมลสวนบคคล แบบสอบถามขอมลสขภาพและการเจบปวย แบบสอบถามความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก และแบบประเมนสภาวะอาการหายใจลาบาก ผวจยนาเครองมอทใชในการวจยใหผทรงคณวฒจานวน 3 ทาน เพอตรวจสอบความถกตอง ความครอบคลม และความเหมาะสมของเนอหา ตรวจสอบความเทยงของเครองมอโดยหาคาสมประสทธแอลฟาครอนบาค ไดคาความเทยงของแบบสอบถามความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากเทากบ .82 และแบบประเมนสภาวะอาการหายใจลาบากเทากบ .85 การเกบรวบรวมขอมล เมอคดเลอกกลมตวอยางตามคณสมบตทกาหนด ผวจยทาการเกบรวบรวมขอมลในกลมควบคมกอน โดยกลมควบคมจะไดรบการพยาบาลเพอวางแผนจาหนายตามปกต จากเจาหนาทพยาบาลหอผปวยอายรกรรม หลงจากนนเรมทาการเกบขอมลกลมทดลอง สปดาหท 1 ดาเนนการประเมนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก และประเมนสภาวะอาการหายใจลาบาก หลงจากนนประเมนปญหาและความตองการของผปวย กาหนดขอวนจฉยปญหา วางแผนจาหนายและปฏบตตามแผนการจาหนายทสอดคลองกบผปวยแตละราย ซงประกอบดวย การใหความรโดยใชแผนการสอน ภาพพลก คมอการสงเสรมความสามารถในการ

94

จดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ฝกทกษะทจาเปนตางๆ ในการจดการอาการหายใจลาบาก ไดแก การพนยาขยายหลอดลมอยางถกวธ การฟนฟสมรรถภาพปอด และการออกกาลงกาย สปดาหท 2, 3 และ 4 ตดตามความสมาเสมอในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยภายหลงการจาหนายออกจากจากโรงพยาบาล สปดาหท 5 ทาการประเมนผลลพธโดยประเมนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก และประเมนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวย การวเคราะหขอมลโดยใชโปรแกรมสาเรจรป ทาการวเคราะหขอมลแบบสอบถามขอมลสวนบคคล และแบบสอบถามขอมลสขภาพและการเจบปวย โดยใชสถตความถ และรอยละ เปรยบเทยบความแตกตางโดยใชสถตไคสแควร วเคราะหคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก และคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากในกลมทดลองและกลมควบคม โดยหาคาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐาน วเคราะหความแตกตางของคาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก และคาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของภายในกลมทดลอง กอนและหลงไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการโดยใชสถตทค วเคราะหความแตกตางของคาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากและคาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากระหวางกลมทดลองและกลมควบคมโดยใชสถตทอสระ กาหนดระดบนยสาคญของการทดลองท .05 สามารถสรปผลการวจย ดงน 1. คาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงหลงจากไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการมากกวากอนไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .001 2. คาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงของกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณ อาการมากกวากลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .001 3. คาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงหลงจากไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ นอยกวากอนไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .001 4. คาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงของกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ นอยกวากลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกตอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05

95

ขอเสนอแนะ ขอเสนอแนะในการนาผลการวจยไปใช 1. ดานการปฏบตการพยาบาล 1.1 พยาบาลวชาชพแผนกอายรกรรม เขตพนทสามจงหวดชายแดนภาคใต ควรใหความสาคญกบการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ และนามาประยกตใชเปนแนวทางในการวางแผนจาหนายผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทกราย ซงสามารถวางแผนจาหนายผปวยไดตงแตแรกรบไวในโรงพยาบาล ตอเนองจนถงระยะจาหนายออกจากโรงพยาบาล และควรมการตดตามความสมาเสมอในการปฏบตเพอจดการกบอาการหายใจลาบากอยางตอเนองและสมาเสมอ ควรมการตดตามปญหาและอปสรรคในการปฏบตของผปวยทบาน เพอเสนอแนะแนวทางการสงเสรมความสามารถของผปวยในการจดการกบอาการหายใจลาบากทเกดขนไดดวยตนเอง 1.2 โปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการสามารถนาไปประยกตใชในเขตพนทอนๆ ได โดยการปรบปรงเนอหาของสอการการสอนใหเหมาะสมกบบรบทของแตละพนท 2. ดานบรหารการพยาบาล ผบรหารการพยาบาลควรสนบสนนใหมระบบการวางแผนจาหนายผปวยในแผนกอายรกรรมทมประสทธภาพ เนนการประเมนผปวยตามประสบการณอาการ โดยใหความสาคญกบความแตกตางตามบรบทของพนท โดยบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการในกลมโรคเรอรงอนๆ เพอใหการดแลผปวยเปนไปอยางตอเนองเหมาะสมกบบรบทของพนท ขอเสนอแนะในการทาวจยครงตอไป 1. ควรทาการศกษาผลลพธดานสภาวะอาการหายใจลาบากทนานขน เชน ตดตามประเมนผลลพธท 2, 4 หรอ 6 เดอน เปนตน เพอตรวจสอบความยงยนของโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ 2. ควรทาการศกษาผลลพธดานอนๆ เพมเตม เชน อตราการกลบเขารบการรกษาซาในโรงพยาบาลภายใน 28 วน.อตราวนนอนโรงพยาบาล คาใชจายในระบบสขภาพ และดานคณภาพชวตของผปวย เปนตน

96

เอกสารอางอง กรฑา ธรรมคาภร. (2556). การปองกนโรคหดกาเรบ. ใน บดนทร ขวญนมตร (บรรณาธการ), การ ปองกนสคณภาพการดแลทางอายรกรรม (หนา 34-50). สงขลา: ภาควชาอายรศาสตร คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร. กฤษดา แสวงด. (2547). ตวชวดคณภาพการพยาบาลในโรงพยาบาล. กรงเทพมหานคร: สานกการ

พยาบาล กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข. กนกพณ อยภ. (2551). การพฒนาแนวปฏบตการพยาบาลในการฟนฟสมรรถภาพปอดของผปวย

โรคปอดอดกนเรอรงทบาน. สารนพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาการพยาบาลเวชปฏบตครอบครว บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, กรงเทพมหานคร.

กมล แกวกตณรงค. (2552). Dyspnea: pulmonologist view point. ใน กมล แกวกตณรงค, กมลวรรณ จตวรกล, และชษณา สวนกระตาย (บรรณาธการ), Manual of medical diagnosis (หนา 131-133). กรงเทพมหานคร: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

กองการพยาบาล กระทรวงสาธารณสข. (2539). แนวทางการวางแผนจาหนายผปวย. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยธรรมศาสตร. กาญจนา สขประเสรฐ. (2551). ปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมการจดการภาวะหายใจลาบากเรอรง

ดวยตนเองในผปวยทเปนโรคปอดอดกนเรอรง. วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหา บณฑต สาขาการพยาบาลผใหญ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยบรพา, ชลบร.

คณะทางานพฒนาแนวปฏบตบรการสาธารณสขโรคปอดอดกนเรอรง. (2553). แนวปฏบตบรการ สาธารณสขโรคปอดอดกนเรอรง พ.ศ. 2553. กรงเทพมหานคร: สานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต.

ครรชต ปยะเวชวรตน. (2550). Dyspnea. ใน จนทราภา ศรสวสด, วชย ประยววฒน, และชมพล เปยมสมบรณ (บรรณาธการ), Bedside approach in internal medicine: การอบรม ระยะสนอายรศาสตรในเวชปฏบต ครงท 7 (พมพครงท 2, หนา 212-218). กรงเทพมหานคร: นาอกษรการพมพ.

จงกลน แกวเมอง. (2554). การปองกนอาการกาเรบในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง: การสงเคราะห หลกฐานเชงประจกษ. สารนพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาการพยาบาลเวชปฏบตครอบครว บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, กรงเทพมหานคร.

จอม สวรรณโณ, และ จก สวรรณโณ. (2550). ผลของปจจยดานลกษณะสวนบคคล ลกษณะความ เจบปวย แหลงประโยชนสวนบคคลตอความรนแรงของอาการหายใจลาบากในผปวย โรคปอดอดกนเรอรง. วารสารสภาการพยาบาล, 22(2), 99-111.

97

จอม สวรรณโณ, จก สวรรณโณ, และลดดา จามพฒน. (2552). ปจจยดานอาการหายใจเหนอยหอบ สมรรถนะการทางานของปอด และความสามารถในการปฏบตกจวตรประจาวนในการทานายภาวะซมเศราของผสงอายโรคปอดอดกนเรอรง. Rama Nursing Journal, 5(1), 127-140.

จารณ บนลอ. (2544). คณภาพชวตทสญเสยไปของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงจากการสบบหร. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาวทยาการระบาด บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, กรงเทพมหานคร.

จนตนา ตงชวลต. (2541). ปจจยทมอทธพลตอการวางแผนจาหนายผปวยของพยาบาลวชาชพใน โรงพยาบาลเอกชน สงกดมลนธในเขตกรงเทพมหานคร. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต (สาธารณสข) สาขาเอกบรหารสาธารณสข บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, กรงเทพมหานคร. จราภรณ พรหมอนทร. (2551). ผลของโปรแกรมสงเสรมการจดการกบอาการหายใจลาบากตอการ

กลบเขารบการรกษาซาและความพงพอใจในการดแลของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง. วทยานพนธ พยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลผใหญ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม, เชยงใหม.

จก สวรรณโณ. (2549). ประสบการณอาการหายใจลาบาก การจดการกบอาการ และผลลพธใน ผปวยโรคปอดอดกนเรอรง และปจจยทเกยวของ. วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาการพยาบาลผใหญ คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร, สงขลา.

แจมจนทร แหวนวเศษ. (2551). การพฒนารปแบบการวางแผนจาหนายผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ตกผปวยใน โรงพยาบาลสงขะ จงหวดสรนทร. วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหา

บณฑต สาขาการพยาบาลผใหญ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน, ขอนแกน. จนทรจรา วรช. (2544). ผลของโปรแกรมการฟนฟสมรรถภาพปอดตออาการหายใจลาบากและ

คณภาพชวตของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลอายรศาสตรและศลยศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม, เชยงใหม.

ฉนชาย สทธพนธ. (2553). The optimal COPD management in 2010. เอกสารประกอบการ ประชมวชาการเรอง Respiratory management in an Era of Pandemic influenza วนท 13 มกราคม 2553. กรงเทพมหานคร: The thoracic society of Thailand & KlaxoSmithKline (Thailand) limited.

98

ชายชาญ โพธรตน. (2550). โรคปอดอดกนเรอรง ใน นพฒน เจยรกล (บรรณาธการ), ตาราโรค ระบบการหายใจ (หนา 408-443). กรงเทพมหานคร: ภาพพมพ.

ณฏฐกา แซแต. (2551). ผลของการใชโปรแกรมการวางแผนจาหนายตอความสามารถในการ จดการอาการหายใจหอบเฉยบพลนของผปวยโรคหอบหด ทมารบบรการแผนกอบตเหตฉกเฉน ภายใตเหตการณความไมสงบของพนทชายแดนภาคใต. วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาการพยาบาลผใหญ คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร, สงขลา.

ดวงรตน วฒนกจไกรเลศ. (2541). ผลการใช อ เอมจไบโอฟดแบครวมกบการผอนคลายกลามเนอ แบบโพรเกรสลพ ตอความวตกกงวล การรบรสมรรถนะของตนในการควบคมอาการหายใจลาบาก ความทนทานในการออกกาลงกาย อาการหายใจลาบาก และสมรรถภาพปอดในอดกนเรอรง. วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรดษฎบณฑต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, กรงเทพมหานคร.

ดวงรตน วฒนกจไกรเลศ. (2554ก). การพยาบาลผปวยโรคปอดอดกนเรอรง. ใน ปราณ ทไพเราะ, และคณะ (บรรณาธการ), การพยาบาลอายรศาสตร 2 (หนา 17-43). กรงเทพมหานคร: เอนพเพรส.

ดวงรตน วฒนกจไกรเลศ. (2554ข). การพยาบาลผปวยปอดอดกนเรอรงทมปญหาทพโภชนาการ. ใน ศรอร สนธ, และสพตรา บวท (บรรณาธการ), บทความวชาการการศกษาตอเนอง สาขาวชาการพยาบาลศาสตร เลมท 10 การพยาบาลผปวยโรคเรอรง (พมพครงท 3, หนา 149-160). กรงเทพมหานคร: ศรยอดการพมพ. ดวงรตน วฒนกจไกรเลศ, ละเอยด จารสมบต, และวนเพญ พชตพรชย. (2549). ประสทธผลของ

แผนจาหนายตอคณภาพชวตของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง. วารสารพยาบาลโรคหวใจ และทรวงอก, 17(1), 30-42.

ดวงรตน วฒนกจไกรเลศ, ละเอยด จารสมบต, จารวรรณ รตนมงคลกล, วรตน โพคะรตนศร, และ เวทส ประทมศร. (2553). ภาวะซมเศราและปจจยทมอทธพลตอภาวะซมเศราในผสงอาย โรคปอดอดกนเรอรง. วารสารพยาบาลศาสตร, 28(2), 67-76. ทนนชย บญบรพงศ. (2551). ระยะทใชเครองชวยหายใจอย. ใน ทนนชย บญบรพงศ, ธนต วรงค

บตร, และประสาท นยจนทร (บรรณาธการ), การบาบดระบบหายใจในเวชปฏบต (หนา 425-455). กรงเทพมหานคร: บยอนด เอนเทอรไพรช.

ทศพล ลมพจารณกจ, และครรชต ลขตธนสมบต. (2551). อาการหายใจลาบากเฉยบพลน. ใน ทศพล ลมพจารณกจ (บรรณาธการ), อายรศาสตรฉกเฉน (พมพปรบปรงครงท 2, หนา 51- 64). กรงเทพมหานคร: บยอนด เอนเทอรไพรช.

99

ทปภา พดปา. (2551). ผลของโปรแกรมการสงเสรมสมรรถนะแหงตนและการสนบสนนทางสงคม ในการออกกาลงกายตอความสามารถในการทาหนาทของรางกายและอาการหายใจลาบากในผสงอายโรคปอดอดกนเรอรง. วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลผสงอาย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม, เชยงใหม.

ธนยาภรณ โพธถาวร. (2551). ผลของการใหความรดานสขภาพตอการปฏบตตวการปฏบตดาน สขภาพและคณภาพชวตของผปวยโรคหด. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาการพยาบาลผใหญ คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร, สงขลา.

นภารตน อมรพฒสถาพร. (2553). ผปวยโรคปอดอดกนเรอรง. ใน วสนต สเมธกล, สมนก สงฆาน ภาพ, และศศโสภณ เกยรตบรณกล (บรรณาธการ), ปญหาทางอายรศาสตรในเวชปฏบต (หนา 234-254). กรงเทพมหานคร: ออฟเซต ครเอชน.

นวลตา โพธสวาง, สดใจ ศรสงค, และเพชราภรณ สพร. (2557). การพฒนารปแบบการวางแผน จาหนายผปวยโรคปอดอดกนเรอรง. วารสารการพยาบาลและการดแลสขภาพ, 32(1), 165-175.

นนธยา ไพศาลบวรศร. (2550). การพฒนารปแบบการสงเสรมความสามารถในการจดการภาวะ หายใจลาบากเรอรงดวยตนเองสาหรบผปวยโรคปอดอดกนเรอรง. วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลผใหญ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยบรพา, ชลบร.

เบญจมาศ ชวยช. (2551). สรรวทยาระบบทางเดนหายใจ. ใน นธพฒน เจยรกล (บรรณาธการ), ตาราโรคระบบการหายใจ (พมพครงท 2, หนา 20-38). กรงเทพมหานคร: ภาพพมพ.

เบญจมาศ ชวยช. (2555). โรคปอดอดกนเรอรง. ใน อภรด ศรวจตร, วนชย เดชสมฤทธฤทย, และ รงโรจน กฤตยพงษ (บรรณาธการ), อายรศาสตรทนยค 2555 (หนา 36-49). กรงเทพมหานคร: ภาพพมพ.

เบญจมาศ ชวยช. (2556). โรคปอดอดกนเรอรง. ใน นธพฒน เจยรกล (บรรณาธการ), ตารา อายรศาสตรทวไป (หนา 296-317). กรงเทพมหานคร: ภาพพมพ.

พรรณภา สบสข. (2555). บทบาทพยาบาลกบผปวยโรคปอดอดกนเรอรง. Journal of Nursing Science, 29(2), 18-26.

พชญาภา รจวชชญ. (2557). โรคปอดอดกนเรอรง. ใน ณฎฐน จรสเจรญวทยา และคณะ (บรรณาธการ), อายรศาสตรผปวยนอก (หนา 257-278). ปทมธาน: กรงเทพเวชสาร. พมลพรรณ เนยมหอม. (2550). ประสบการณการกลบเขามารกษาซาในโรงพยาบาลของผทเปนโรค

ปอดอดกนเรอรง. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลผใหญ บณฑต วทยาลย มหาวทยาลยบรพา, ชลบร.

100

ไพรช เผอกสม. (2550). การพฒนาคมอการประเมนอาการเรมหายใจเหนอยหอบกาเรบเฉยบพลน ดวยตนเองทบานสาหรบผทมปญหาปอดอดกนเรอรง. สารนพนธพยาบาลศาสตร มหาบณฑต สาขาการพยาบาลเวชปฏบตชมชน มหาวทยาลยวลยลกษณ, นครศรธรรมราช. มณฑา ทองตาลง. (2553). ผลของโปรแกรมการจดการกบอาการรวมกบการใชสมาธตออาการ

กาเรบเฉยบพลนในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง. วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหา บณฑต สาขาวชาพยาบาลศาสตร คณะพยาบาลศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, กรงเทพมหานคร.

ยซฟ นมะ, สภทร ฮาลวรรณกจ. (2551). การแพทยและการดแลผปวยทสอดคลองกบวถมสลม (พมพครงท 2). สงขลา: สถาบนวจยระบบสขภาพภาคใต มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

ราพรรณ จนทรมณ. (2552). ความสามารถของผดแลในการควบคมโรคของผสงอายมสลมทเปน โรคปอดอดกนเรอรง. สารนพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาการพยาบาลเวชปฏบตชมชน คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร, สงขลา.

รตตนนท เหมวชยวฒน. (2552). การใชโปรแกรมฟนฟสมรรถภาพปอดรวมกบการสนบสนนของ ครอบครวเพอเพมคณภาพชวตผปวยโรคปอดอดกนเรอรง. วารสารลาปางเวชสาร, 30(1), 9-17.

ลาดวน รไธสง. (2554). การพฒนาแนวปฏบตทางการพยาบาลเพอจดการอาการหายใจลาบากใน ผสงอายโรคปอดอดกนเรอรง แผนกผปวยใน โรงพยาบาลนาโพธ จงหวดบรรมย. วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน, ขอนแกน.

วรวรรณ กงแกวกานทอง. (2554). การดแลผปวยโรคปอดอดกนเรอรง: การสงเสรมกจวตร ประจาวน. ใน ศรอร สนธ, และสพตรา บวท (บรรณาธการ), บทความวชาการการศกษา ตอเนองสาขาวชาการพยาบาลศาสตร เลมท 10 การพยาบาลผปวยโรคเรอรง (พมพครงท 3, หนา 161-171). กรงเทพมหานคร: ศรยอดการพมพ. วรางคณา เพชรโก. (2552). ผลของการสงเสรมจดการกบอาการหายใจลาบากตอการปฏบตกจวตร ประจาวนในของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลผใหญ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม, เชยงใหม. วภา รชยพชตกล. (2558). Dyspnea. ใน กาญจนา จนทรสง, และสทธพนธ

จตพมลมาศ (บรรณาธการ), อาการวทยาทางอายรศาสตร Symptomatology in general medicine (ฉบบเรยบเรยงครงท 3, หนา 129-133). ขอนแกน: โรงพมพคลงนานาวทยา.

101

วบลย บญสรางสข. (2551). อาการเจบหนาอก อาการไอ และอาการหอบเหนอย. ใน นธพฒน เจยรกล (บรรณาธการ), ตาราโรคระบบการหายใจ (พมพครงท 2, หนา 73-77). กรงเทพมหานคร: ภาพพมพ. เวชระเบยนโรงพยาบาลศนยศนยแหงหนงในสามจงหวดชายแดนภาคใต. (2558). สถตผปวยโรค ปอดอดกนเรอรงป พ.ศ. 2556-2558. ขอมล ณ วนท 2 ตลาคม 2558. วชรา บญสวสด. (2555). Trends in new guildeline for COPD ใน แจมศกด ไชยคนา

(บรรณาธการ), Current chest 2012 อรเวชชรวมสมย 2555 (หนา 59-70). กรงเทพมหานคร: การพมพ.

วนเพญ พชตพรชย, จงจต เสนหา, วนด โตสขศร, และศรนยา โฆษตะมงคล. (2546). แนวคดและ กระบวนการวางแผนจาหนายผปวย. ใน วนเพญ พชตพรชย, และอษาวด อสดรวเศษ (บรรณาธการ), การวางแผนจาหนายผปวย :แนวคดและการประยกตใช (ฉบบปรบปรง) (หนา 1-9). กรงเทพมหานคร: คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล.

วนเพญ พชตพรชย, และอษาวด อสดรวเศษ. (2546). การวางแผนจาหนายผปวย แนวคดและการ ประยกตใช (ฉบบปรบปรง). กรงเทพมหานคร: คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล. ศวศกด จทอง. (2556). การปองกนการกาเรบฉบพลนของโรคปอดอดกนเรอรง. ใน บดนทร ขวญ นมตร (บรรณาธการ), การปองกนสคณภาพการดแลทางอายรกรรม (หนา 51-60). สงขลา: ภาควชาอายรศาสตร คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร. สถาบนพฒนาและรบรองคณภาพโรงพยาบาล. (2545). แบบประเมนตนเองตามมาตรฐาน HA.

กรงเทพมหานคร: บรษท โฮลสตก พบลชชง. สมาคมอรเวชชแหงประเทศไทย. (2548). แนวทางการวนจฉยและรกษาโรคปอดอดกนเรอรงใน

ประเทศไทย (ฉบบปรบปรง พ.ศ. 2548). กรงเทพมหานคร: ภาพพมพ. สมเกยรต แสงวฒนาโรจน. (2552). Dyspnea: cardiologist view point. ใน กมล แกวกตณรงค,

กมลวรรณ จตวรกล, และชษณา สวนกระตาย (บรรณาธการ), Manual of medical diagnosis (หนา 120-123). กรงเทพมหานคร: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สนนาฏ ปอมเยน. (2547). ผลของโปรแกรมการจดการกบอาการหายใจลาบากตอคณภาพชวตของผ ทเปนโรคปอดอดกนเรอรง. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาล ผใหญ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม, เชยงใหม.

สทศน รงเรองหรญญา. (2553). Acute dyspnea in the I.C.U. วารสารเวชบาบดวกฤต, 17, 17-21.

102

สภาพร ตนสวรรณ. (2551). ประสทธผลของการใชแนวปฏบตการวางแผนจาหนายสาหรบผปวย โรคปอดอดกนเรอรงมมารบการรกษาทโรงพยาบาลแมลาว จงหวดเชยงใหม. วทยานพนธ พยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลผใหญ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม, เชยงใหม

สวรรณ โมคภา. (2554). การจดการอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงในระยะทม อาการทางคลนกคงท: การพยาบาลตามหลกฐานเชงประจกษ. สารนพนธพยาบาลศาสตร มหาบณฑต สาขาพยาบาลผใหญ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, กรงเทพมหานคร.

สงวาลย ชมภเทพ. (2550). ปจจยทเกยวของกบอาการกาเรบในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง โรงพยาบาลล จงหวดลาพน. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลผใหญ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม, เชยงใหม.

สานกการพยาบาล กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข. (2550). มาตรฐานการพยาบาลใน โรงพยาบาล. นนทบร: องคการสงเคราะหทหารผานศก.

สานกงานนโยบายและยทธศาสตร. (2558). สถตสาธารณสข พ.ศ..2557. กรงเทพมหานคร: องคการ สงเคราะหทหารผานศก.

สานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต. (2556). สปสช เขต 4 สระบรรวมกบมหาวทยาลยขอนแกน และเครอขายบรการสขภาพสรางกลไกการรกษา ปองกนการกาเรบของโรคหดและโรค ปอดอดกนเรอรง. สบคนจาก http://www.nhso.go.th/frontend/NewsInformation Detail.aspx?newsid=Njgy เสาวนย บารงวงษ. (2553). การพฒนาแนวปฏบตการพยาบาลเพอลดความวตกกงวลและจดการกบ

อาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรงทใสทอชวยหายใจ. สารนพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาพยาบาลผใหญ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, กรงเทพมหานคร.

อมรรตน นาคละมย. (2553). อทธพลของการรบรความรนแรงของอาการ การสนบสนนทางสงคม และความรสกไมแนนอนในความเจบปวยตอภาวะสขภาพของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาการพยาบาลผใหญ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, กรงเทพมหานคร.

อรพน พวกอม. (2547). ผลของการใชรปแบบการวางแผนจาหนายผปวยโรคปอดอดกนเรอรงตอ พฤตกรรมความเจบปวยและการรบรคณคาการวางแผนจาหนายผปวยของพยาบาลวชาชพหอผปวยในโรงพยาบาลชมชน จงหวดสงหบร. วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการบรหารการพยาบาล บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยบรพา, ชลบร.

103

อรนทยา พรหมนธกล. (2553). อาการเหนอย (Dyspnea). ใน เมตตาภรณ พรพฒนกล (พมพพไล), และขจรศกด นพคณ (บรรณาธการ), อาการวทยาทางอายรศาสตร (หนา 55-66). เชยงใหม: ทรค ธงค.

อรญญา จนทรช. (2554). การฟนฟสมรรถภาพปอดในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง. สงขลา: ฝายการ พยาบาล โรงพยาบาลสงขลานครนทร. อระณ รตนพทกษ. (2546). การวางแผนจาหนายกบพยาบาลดานการปองกนโรคและสงเสรม

สขภาพ. ใน วนเพญ พชตพรชย, และอษาวด อสดรวเศษ (บรรณาธการ), การวางแผน จาหนายผปวย :แนวคดและการประยกตใช. (ฉบบปรบปรง, หนา 36-49). กรงเทพมหานคร: คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล.

อชฌาณฐ วงโสม. (2553). ผลของโปรแกรมการจดการกบอาการหายใจลาบากรวมกบการ สนบสนนของครอบครวตออาการหายใจลาบากและคณภาพชวตของผทปวยเปนโรคปอดอดกนเรอรง. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลผใหญ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยรงสต, กรงเทพมหานคร.

อมพรพรรณ ธรานตร. (2542). โรคปอดอดกนเรอรง: การดแลตนเองและการฟนฟสภาพ. ขอนแกน: ศรภณฑออฟเซท.

Anderson, K. L. (1995). The effect of chronic obstructive pulmonary disease on quality of life. Research in Nursing and Health, 18(6), 547-556.

Andrew, L. R. (2008). Rehabilitation in chronic obstructive pulmonary disease and other respiratory disorders. In P. F. Alfred, A. E. Jack, A. F. Jay, A. G. Michael, M. S. Robert, & I. P. Allaan (Eds). Fishman’s pulmonary diseases and disorders volumes 1 & 2 (4th ed., pp. 763-772). New York: McGraw-Hill.

American Lung Association. (2003). Breathless in America: COPD treatment. Retrieved from http://www.carchula.ac.

American Thoracic Society, & Europian Respiratory Society. (2004). Standards for diagnosis and management of patient with chronic obstructive pulmonary disease. Retrieved from http://www.thoracic.org/sections/copd/resources/ copddoc.pdf

American Thoracic Society. (2005). Epidemiology. Risk factor and natural history. Retrieved from http://www.car.ac.th

104

Bailey, P. H., Boyles, C. M., Cloutier, J. D., Bartlett, A., Goodridge, D., Manji, M., & Dusek, B. (2013). Best practice in nursing care of dyspnea: The 6th vital sign in individuals with COPD. Journal of Nursing Education and Practice, 3, 108-122. Barnett, M. (2008). Nursing management of chronic obstructive pulmonary disease.

British Journal of Nursing, 17(21), 1314-1318. Batres, S. A., Leon, J. V., & Alvarez-Sala, R. (2007). Nutritional status COPD. Archivos de Bronconeumologia 43(5), 283-288. Bausewein, C., Booth, S., Gysels, M., Higginson, I. J. (2008). Non-pharmacological

interventions for breathlessness in advanced stages of malignant and non-malignant diseases. Cochrane Database of Systematic Reviews. Retrieved from http://www.ipac.org/fileadmin/user_upload/ publikation/Bausewein-2008-CR.pdf

Bausewein, C., Farquhar, M., Booth, S., Gysels, M., & Higginson, I. J. (2007). Measurement of breathlessness in advanced disease: A systematic review. Respiratory Medicine, 101(3), 399-410

Cafarella, P. A., Effing, T. W., Usmani, Z. A., & Frith, P. A. (2012). Treatments for anxiety and depression in patients with chronic obstructive pulmonary disease: A literature review. Respirology, 17, 627-638.

Cai, B., et al. (2003). Effect of supplementing a high-fat, low-carbohydrate enteral formula in COPD patients. Nutrition, 19, 229-232.

Di Marco F., & et al. (2006). Anxiety and depression in COPD patients: The roles of gender and disease severity. Raspiratory Medicine, 100(10), 1767-1774

Dodd, M., & et al. (2001). Nursing theory and concept development or analysis: Advancing the science of symptom management. Journal of Advanced Nursing, 33, 668-676.

Donaldson, J. A., Wedzicha J. K., Quint, R., Baghai-Ravary, G. C. (2008). Relationship between depression and exacerbations in COPD. European Respiratory Journal, 32, 53-60.

105

Donesky-Cuenco, D., Nguyen, H., Paul, S., & Carrieri-Kohlman, V. (2009). Yoga therapy decreases dyspnea-related distress and improves functional performance in people with chronic obstructive pulmonary disease: a pilot study. Journal of Alternative & Complementary Medicine, 15(3), 225-234.

Elaine, R. (2003). The family of COPD support programs. Retrieved from http://www.copd-support.com

Facchiano, L., Snyder, C., & Núñez, D. E. (2011). A literature review on breathing retraining as a self-management strategy operationalized through Rosswurm and Larrabee's evidence-based practice model. Journal of The American Academy of Nurse Practitioners, 23(8), 421-426.

Faul, F., Erdfelder, E., Lang, A. –G., & Buchner, A. (2007). G*Power 3: A flexible statistical power analysis program for the social, behavioral, and biomedical sciences. Behavior Research Methods, 39, 175-191.

Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease [GOLD]. (2015). Global strategy for the diagnosis, management, and prevention of chronic obstructive pulmonary disease (update 2015). Retrieved from http://www.goldcopd.org/ uploads/users/files/GOLD_Report_2015.pdf

Hopp, L., & Walker, J. (2009). Effectiveness of arm exercise on dyspnoea in patients with chronic obstructive pulmonary disease: A systematic review. Joanna Briggs Institute Library of Systemic Review, 31(7), 1352-1371.

Jackson, M. F. (1994). Discharge planning: Issues and challenges for gerontological nursing a critique of the literature. Journal of Advanced Nursing, 19(3), 492- 502. Janssens, T., De Peuter S., Stans L., Verleden G., Troosters T., Decramer M., & et al. (2011). Dyspnea perception in COPD: association between anxiety, dyspnea- related fear, and dyspnea in a pulmonary rehabilitation program. Chest, 140(3), 618-625. Jiang, R., Paik, D. C., Hankinson, J. L., & Barr, R. G. (2007). Cured meat consumption, lung function, and chronic obstructive pulmonary disease among United States adults. American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine, 175(8), 798–804.

106

Kendrick, K. R., Baxic, S. C., & Smith, R. M., (2002). Usefulness of the modified 0-10 Borg scale in assessing the degree of dyspnea in patients with COPD and asthma. Journal of Emergency Nursing, 26(3), 216-222. Larson. P. J., et al. (1994). Model of symptom management. IMAGE: Journal of

Nursing Scholarship, 26, 272-278. Laurin, C., Lavoie, K. L., Bacon, S. L., Duphius, G., Lacoste, G., Cartier, A., et al. (2007).

Sex differences in the prevalence of psychiatric disorder and psychological distress in patients with COPD. Chest, 132, 148-155.

Marciniuk, D. D., Goodridge, D., Hernandez, P., Rocker, G., Balter, M., Bailey, P., & et al. (2011). Management dyspnea in patients with advanced chronic obstructive pulmonary disease: A canadian thoracic society clinical practice guideline. Canada Respiratory Journal , 18(2), 1-10. Marino, D., Marrara, K., Ike, D., Jr., Jamami, M., & Di Lorenzo, V. (2010). Study of

peripheral muscle strength and severity indexes in individuals with chronic obstructive pulmonary disease. Physiotherapy Research International, 15(3), 135-143.

Moore, R., & Berlowitz, D. (2011). Dyspnoea and oxygen therapy in chronic obstructive pulmonary disease. Physical Therapy Reviews, 16(1), 10-18.

Mularski, R., Munjas, B., Lorenz, K., Sun, S., Robertson, S., Schmelzer, W., & .Shekelle, P. (2009). Randomized controlled trial of mindfulness-based therapy for dyspnea in chronic obstructive lung disease. Journal of Alternative & Complementary Medicine, 15(10), 1083-1090.

Munn, Z. (2010). Review summaries: evidence for nursing practice. Effectiveness of arm exercise on dyspnoea in patients with chronic obstructive pulmonary disease: a systematic review. Journal Of Advanced Nursing, 66(6), 1207-1208.

National asthma council Australia. (2008). Inhaler technique in Adult with asthma or COPD. Retrieved from http://www.nevdgp.org.au/files/programsupport/ asthmadiabetesbowelcancer/Inhaler%20technique%20in%20adults%20%20inf o%20paper%20FINAL.pdf

107

National Institute for Health and Clinical Excellence [NICE]. (2010). Chronic obstructive pulmonary disease: Management of chronic obstructive pulmonary disease in adults in primary and secondary care (partial update). Retrieved from http://www.nice.org.uk/nicemedia/live/ 13029/49425/ 49425.pdf

Neufeldt, V., & Guralnik, D. B. (Eds.). (1994). Webster’s new world dictionary of American English (3rd ed.). New York: Prentice-Hall.

Neuman, A., Gunnbjornsdottir, M., Tunsater, A., Nystrom, L., Franklin, K. A., Norrman, E., & et al. (2006). Dyspnea in relation to symptoms of anxiety and depression: A prospective population study. Respiratory Medicine, 100, 1843-1849.

Nield, M. A., Soo Hoo. G.W., Roper, J. M., & Santiago, S. (2007). Efficacy of pursed-lips breathing: a breathing patter retrainning strategy for dyspnea reduction. Journal of Cardiopulmonary Rehabilitation and Prevention, 27, 237-244.

O’ Donnell, D. E., Revill, S. M., & Webb, K. A. (2001). Dynamic hyperinflation and exercise intolerance in chronic obstructive pulmonary disease. American Journal of Respiratory Critical Care Medicine, 164(5), 770-777.

O’ Neill, P. (2004). Nutrition for a patients with COPD can be complicated. Clinical Nutrition, 23, 421-424. Parshall, M., Schwartzstein, R., Adams, L., Banzett, R., Manning, H., Bourbeau, J., & O'

Donnell, D. (2012). An official American Thoracic Society statement: Update on the mechanisms, assessment, and management of dyspnea. American Journal of Respiratory & Critical Care Medicine, 185(4), 435-452.

Pothirat, C., Phetsuk, N., Deesomchok, A., Theerakittikul, T., Bamroongkit, C., Liwsrisakun, C., & et al. (2007). Clinical characteristics, management in real world practice and long-term survival among COPD patients of Northern Thailand COPD club members. Journal of the Medical Association of Thailand, 90(4), 653-662.

Registered Nurses Association of Ontario [RNAO]. (2010). Nursing care of dyspnea: The 6th vital signs in individual with chronic obstructive pulmonary disease (COPD) guideline supplement. Retrieved from http://www.rnao.org

108

Reilly, J. J., Silverman, E. K., & Shapiro, S. D. (2010). Chronic obstructive pulmonary disease. In A. S. Fauci & et al. (eds). Harrison’s principles of internal medicine (18th ed., pp. 178-190). New York: McGraw-Hill.

Robert, A. W. (2008). Chronic obstructive pulmonary disease: clinical course and management. In P. F. Alfred, A. E. Jack, A. F. Jay, A. G. Michael, M. S. Robert & I. P. Allaan (eds). Fishman’s pulmonary diseases and disorders volumes 1 & 2 (4th ed., pp. 729-746). New York: McGraw-Hill.

Roberts, S., Stern, M., Schreuder, F., & Watson, T. (2009). The use of pursed lips breathing in stable chronic obstructive pulmonary disease: a systematic review of the evidence. Physical Therapy Reviews, 14(4), 240-246.

Rorden, J. W., & Taft, E. (1990). Discharge planning guide for nurses. Philadelphia: W. B. Saunders.

Schwartzstein, R. M. (2012). Dyspnea. In D. L. Longo, & et al. (eds). Harrison’s principles of internal medicine (18th ed, pp 277-281). New York: McGraw-Hill. Schwartzstein, R. M., Adams, L. (2010). Dyspnea. In J. M. Robert, & et al. (eds).

Murray & Nadel’s textbook of respiratory medicine (5th ed, pp 613-627). Philadelphia: Saunders Elsevier.

Schols, A. (2003). Nutritional modulation as part of the integrated management of chronic obstructive pulmonary disease. Proceedings of the Nutrition Society, 62(4), 783-91. Spector, N., Connolly, M. A., & Carlson, K. K. (2007). Dyspnea applying research to

bedside practice. American Association of Critical Care Nurses Advanced Critical Care, 18(1), 45-60.

Solono, J. P., Gomes, B., & Higginson, I. J. (2006). A comparison of symptom prevalence in far advanced cancer, AIDS, heart disease, chronic obstructive ulmonary disease and renal disease. Journal of Pain and Symptom Management, 31, 58-69.

Tebbit, B. V. (1981). What is happening in continuity of care. Supervisor Nurse, 5(3), 22-26.

Tobin, M. J. (1990). Dyspnea: Pathophysiologic basis, clinical presentation and management. Archives of Internal Medicine, 150, 1604-1613.

109

Velloso, M., & Jardim, J. R. (2006). Study of energy expenditure during activities of daily living using and not using body position recommended by energy conservation techniques in patients with COPD. Chest, 130(1), 126-132.

Velloso, M., & Jardim, J. R. (2006). Functionality of patients with chronic obstructive pulmonary disease: energy conservation techniques. Journal Brasileiro De Pneumologia, 32, 580-586.

Voll-Aanerud, M., Eagan, T. M., Wentzel-Larson, T., Gulsvik, A., & Bakke, P. S., (2008). Respiratory symptom COPD severity and health related quality of life in a general population sample. Respiratory Medicine, 102, 399-406.

World Health Organization [WHO]. (2012). Chronic obstructive pulmonary disease (COPD). Retrieved from http://www.who.int/mediacenter/factsheets/fs315/en/ index.html

Woo, K. (2000). A pilot study to examine the relationships of dyspnea physical activity and fatique in patients with COPD. Journal of Clinical Nursing, 9, 526- 533.

Xu, W., & et al. (2008). Independent effect of depression and anxiety on chronic obstructive pulmonary disease exacerbations and hospitalizations. American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine 178(9), 913-920.

Yeh, M. L., Chen, H. S., Liao, Y. C., & Liao, W. Y. (2004). Testing the functional status model in patients with chronic obstructive pulmonary disease. Journal of Nursing Scholarship, 48(4), 342-350.

Yin, P., et al. (2007). Passive smoking exposure and risk of COPD among adult in China: The Guangzhou Biobank Cohort Study. Lancet, 370, 751-757.

110

ภาคผนวก

111

ภาคผนวก ก การคานวณขนาดกลมตวอยาง

การคานวณขนาดอทธพล (effect.size) จากงานวจยทมความคลายคลงกบการศกษาครงน จากการศกษาของณฏฐกา (2551) ทศกษาผลของโปรแกรมการวางแผนจาหนายตอความสามารถในการจดการอาการหอบเฉยบพลนของผปวยโรคหด ทมารบบรการแผนกฉกเฉน ภายใตเหตการณความไมสงบของพนทชายแดนภาคใต 1 = 2.73 2 = 2.44 SD1 = 0.38 SD2 = 0.33 คานวณโดยปอนขอมลในโปรแกรมสาเรจรปจสตารเพาเวอร (G*POWER) ไดคาขนาดอทธพลเทากบ .81 หลงจากนนปอนขอมลโดยกาหนดระดบนบสาคญท .05 อานาจการทดสอบ

(1- β) เทากบ .95 อตราสวนการจดสรรขนาดตวอยางทงสองกลม (Allocation ratio N2/N1) เทากบ 1 ไดขนาดกลมตวอยางกลมละ 33 ราย ดงนนในการศกษาครงนใชกลมตวอยางรวม 66 ราย ดงผลทแสดงตามโปรแกรมดงน t tests - Means: Difference between two independent means (two groups) Analysis: A priori: Compute required sample size Input: Tail(s) = One Effect size d (คาอทธพล) = 0.81 α err prob = 0.05 Power (1-β err prob) = 0.95 Allocation ratio N2/N1 = 1 Output: Noncentrality parameter δ = 3.29 Critical t = 1.67 Df = 64 Sample size group 1 = 33 Sample size group 2 = 33 Total sample size = 66 Actual power = 0.95

112

ภาคผนวก ข โปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการเพอสงเสรม

ความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ประกอบดวย 1. โปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง 2. แผนการสอน 3. ภาพพลก 4. คมอการสงเสรมความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง 5. แบบประเมนตดตามผปวยทางโทรศพทหลงจากจาหนายออกจากโรงพยาบาล

113

โปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ เพอสงเสรมความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง

วนท/ระยะเวลา ขนตอนการดาเนนงาน กจกรรม เครองมอ

สปดาหท 1วนท 1 ใชเวลาประมาณ 20-30 นาท

- ประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบาก เกยวกบการรบรอาการ การประเมนอาการและการตอบสนองตออาการหายใจลาบาก กลวธในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวย ตามหวขอดงตอไปน D: Disease โรคทเปน M: Medication การใชยา E: Environment, Economic สงแวดลอมและการจดการภาวะเศรษฐกจ T: Treatment แผนการรกษา H: Health ภาวะสขภาพสขภาพของตนเอง

1. พดคยสรางสมพนธภาพ แนะนาตนเอง ชแจงวตถประสงคใหผเขารวมวจยทราบ 2. ใหผเขารวมวจยตอบแบบสอบถามสวนบคคล แบบสอบถามขอมลสขภาพและการเจบปวย แบบสอบถามความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก และแบบประเมนสภาวะอาการหายใจลาบาก โดยผชวยวจยเปนผดาเนนการ 3. ประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบาก โดยมขอคาถามดงน 3.1 ทผานมาทานมการรบรเกยวกบโรคทเปนหรอไม อยางไร ทานมการปองกนและจดการกบปจจยเสยงททาใหเกดอาการหายใจลาบากกาเรบหรอไม อยางไร 3.2 ทผานมาทานมการรบรเกยวกบการใชยา วามผลตอการเกดอาการหายใจลาบากของทานหรอไม อยางไร ทานมการจดการอาการหายใจลาบากโดยการใชยาหรอไม อยางไร

- แบบสอบถามสวนบคคล - แบบสอบถามขอมลสขภาพและการเจบปวย - แบบสอบถามความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก (pre-test) -แบบประเมนสภาวะอาการหายใจลาบาก (pre-test)

113

114

วนท/ระยะเวลา ขนตอนการดาเนนงาน กจกรรม เครองมอ

O: Outpatient referral การมาตรวจตามนดและการใชแหลงประโยชนตางๆ ทมอย D: Diet การรบประทานอาหาร

3.3 ทผานมาทานมการรบรเกยวกบสงแวดลอม วามผลตอการเกดอาการหายใจลาบากของทานหรอไม อยางไร ทานมการจดการอาการหายใจลาบากโดยการจดการกบสงแวดลอมหรอไม อยางไร นอกจากนแลวทานคดวาภาวะเศรษฐกจของครอบครวมผลตอการเกดอาการหายใจลาบากของทานหรอไม อยางไร ทานจดการอยางไร 3.4 ทผานมาทานมการรบรเกยวกบแผนการรกษา วามผลตอการเกดอาการหายใจลาบากของทานหรอไม อยางไร ทานมการจดการอาการหายใจลาบากโดยการปฏบตตามแผนการรกษาหรอไม อยางไร 3.5 ทผานมาทานมการรบรเกยวกบภาวะสขภาพของทาน วามผลตอการเกดอาการหายใจลาบากของทานหรอไม อยางไร ทานมการจดการอาการหายใจลาบากโดยการจดการกบภาวะสขภาพของทานหรอไม อยางไร 3.6 ทผานมาทานมการรบรเกยวกบการมาตรวจตามนด วามผลตอการเกดอาการหายใจลาบากของทานหรอไม อยางไร ทานมการจดการเกยวกบการมาตรวจตามนดทผานมา อยางไร 3.7 ................................................................................................... ...............................................................................................................

114

115

แผนการสอน เรอง การสงเสรมความสามารถจดการอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง

สาหรบ ผปวยโรคปอดอดกนเรอรงและญาตผดแล ระยะเวลาการสอน แบงเปน 3 วน วนละ 30-45 นาท สถานท หอผปวยอายรกรรม โรงพยาบาลศนยแหงหนงในสามจงหวดชายแดนภาคใต ผรบผดชอบ นางอาดละห สะไร วธการใหขอมล สอนเปนรายบคคลทงผปวยและญาตผดแล โดยการบรรยาย การสาธต และการฝกปฏบต สอการสอน ประกอบดวย ภาพพลก คมอการสงเสรมความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ตวอยางยาพนขยายหลอดลมแตละชนด วตถประสงค

1. เพอใหผปวยและญาตผดแลมความรเรองอาการหายใจลาบากในโรคปอดอดกนเรอรง 2. เพอใหผปวยสามารถประเมนอาการหายใจลาบากตามประสบการณการมอาการของตนเองได 3. เพอใหผปวยสามารถปองกนการเกดอาการหายใจลาบากและจดการกบอาการหายใจลาบากได

เนอหา ประกอบดวย 1. บทนา 2. ความรทวไปเกยวกบโรคปอดอดกนเรอรง

115

116

3. อาการหายใจลาบากในโรคปอดอดกนเรอรง 4. แนวทางการรกษาในการจดการอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง 5. ขอควรปฏบตในการปองกนและจดการอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง

การประเมนผล 1. ผปวยและญาตผดแลสามารถตอบคาถามเกยวกบอาการหายใจลาบากในโรคปอดอดกนเรองรงได 2. ผปวยและญาตผดแลสามารถตอบคาถามเกยวกบแนวทางการรกษาในการจดการอาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกน

เรอรงได 3. ผปวยและญาตผดแลสามารถตอบคาถามเกยวกบการปองกนและจดการอาการหายใจลาบากในโรคปอดอดกนเรองรงได 4. ผปวยสามารถปฏบตตามทกษะตางๆ ทฝกได

116

117

วตถประสงค เนอหา กจกรรม อปกรณ ประเมนผล เพอสรางสมพนธภาพกบผปวยและญาตใหเกดความไววางใจ สามารถซกถามขอสงสยได

บทนาสวสดคะ ดฉนชอ นางอาดละห สะไร เปนนกศกษาพยาบาล ปรญญาโท มหาวทยาลยสงขลานครนทรคะ …ทานชออะไรคะ มาโรงพยาบาลครงนดวยอาการอะไรคะ…ทราบหรอเปลาวาปวยเปนโรคอะไร…ตอนนอาการเปนอยางไรบางคะ…(ใหผปวยและญาตตอบคาถามทละคาถาม จงคอยถามคาถามตอไป) อธบายวตถประสงคของการสอนในครงน แลวคอยเขาสบทนา โรคปอดอดกนเรอรงเปนโรคทปองกนและรกษาได เปนกลมอาการทเกดจากทางเดนหายใจถกอดกนหรอตบแคบ ทาใหผปวยเกดอาการหายใจลาบาก ในระยะแรกๆ อาจไมมอาการมากนก หากไมไดรบการจดการทดและเหมาะสม เมอระยะเวลาผานไปอาการของโรคจะเลวลงไปเรอยๆ ทาใหมอาการหายใจลาบากมากขนเรอยๆ จนไมสามารถปฏบตกจวตรประจาวนไดดวยตนเอง เพราะฉะนนเพอชะลอและควบคมอาการของโรค ทานเปนผมบทบาทสาคญในการจดการกบอาการของตนเอง ทานตองปฏบตตามคาแนะนาจากทมสขภาพอยางเครงครด ถกตอง และสมาเสมอ เพอใหทานเขาใจเกยวกบโรคทเปนอย เลงเหนถงความสาคญของการปองกนและจดการกบอาการหายใจลาบากทเกดขน จะขอ

117

118

วตถประสงค เนอหา กจกรรม อปกรณ ประเมนผล เพอใหผปวยและญาตเขาใจเกยวกบโรคปอดอดกนเรอรง

นาเขาสความรเรองโรคปอดอดกนเรอรงดงนความรทวไปเกยวกบโรคปอดอดกนเรอรง โรคปอดอดกนเรอรง เปนโรคทเกดขนกบระบบหายใจ เปนโรคของกลมอาการทมการจากดการไหลเวยนของอากาศภายในปอด เนองจากมการอดกนในทางเดนหายใจ ซงการอดกนจะคอยเปนคอยไป และไมสามารถกลบคนสสภาพปกตได สวนใหญเปนผลมาจากการระคายเคองของปอดจากฝนกาซ มอาการของ 2 โรคอยรวมกน คอโรคหลอดลมอกเสบเรอรงและโรคถงลมโปงพอง โรคหลอดลมอกเสบเรอรง เปนโรคทมการบวมและหนาตวขนของเยอบทางเดนหายใจ ตอมทหลงเมอกจะมขนาดใหญ ทาใหทอหลอดลมเลกและแคบลง จากเสมหะทเพมขน ผปวยจะมอาการไอและมเสมหะเรอรง โดยมอาการเปนๆ หายๆ ตดตอกนอยางนอย 3 เดอนใน 1 ป เปนเวลาตดตอกนตงแต 2 ปขนไป โดยไมมสาเหตอน เชน วณโรค เปนตน โรคถงลมโปงพอง เปนโรคทมการโปงพองของถงลมสวนปลาย

-ภาพพลก -คมอการสง เสรมความ สามารถในการจดการอาการหายใจลาบากในผ ปวยโรคปอดอดกนเรอรง

-ผปวยและญาตผดแลสามารถบอกความหมาย สาเหต อาการและอาการแสดงของโรคปอดอดกนเรอรงได -ผปวยและญาตผดแลสามารถบอกวเคราะหสาเหตการเกดโรคของตนเองไดวาเกดจากปจจยอะไร

118

119

วตถประสงค เนอหา กจกรรม อปกรณ ประเมนผล ซงมการทาลายของผนงถงลมรวมดวย ทาใหมการแลกเปลยนกาซผดปกต มการขยายถงลมใหใหญขน จงไปกดหลอดลมขนาดเลก ..................................................................................................

119

120

ตวอยางภาพพลก

121

ตวอยางคมอสงเสรมความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก ของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง

122

แบบประเมนตดตามผปวยทางโทรศพทหลงจากจาหนายออกจากโรงพยาบาล แบบประเมนตดตามผปวยทางโทรศพท มวตถประสงคเพอตดตามอาการหายใจลาบากและความสมาเสมอในการจดการอาการหายใจลาบาก สอบถามปญหาและอปสรรคในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยจากญาตผดแล กระตนใหมการปฏบตอยางตอเนอง สมาเสมอ ซงแนวทางการตดตาม มรายละเอยดดงน

ประเดนทตดตาม ปฏบต ไม

ปฏบต ปญหาอปสรรค

แนวทางการแกไข

1. ในรอบหนงสปดาหทผานผปวยมการประเมนอาการหายใจลาบากหรอไม

2. ผปวยมการรบประทานยา/พนยาอยางตอเนองสมาเสมอทกวนหรอไม

3. ผปวยมการหลกเลยงสงกระตนททาใหเกดอาการหายใจลาบากหรอไม

4. ผปวยจดการกบความเครยดอยางเหมาะสมหรอไม 5. ผปวยพกผอนอยางเพยงพอ วนละ 6-8 ชวโมง 6. ผปวยรบประทานอาหารทเหมาะสม ครบทง 5 หม ลดขาว แปง นาตาล เพมอาหารจาพวกเนอสตวทยอยงาย งดอาหารทมกาซเยอะ ดมนาอน 8-10 แกวตอวน

7. ผปวยบรหารการหายใจ โดยใชกลามเนอหนาทองและกระบงลม รวมกบการหอปาก วนละ 2 ครง เชาเยน

8. ผปวยบรหารกลามเนอทรวงอก ไหล แขนและขา รวมกบการบรหารการหายใจ วนละ 1 ครง

9. ผปวยบรหารรางกายทวไป โดยการเดนเลน หรอเดนขนลงบนได วนละ 1 ครง ครงละ 20-30 นาท

10. ผปวยฝกไออยางมประสทธภาพวนละ 2 ครง เชา-เยน

11. ผปวยใชวธการจดการเมอเกดอาการหายใจลาบาก 12. ผปวยใชเทคนคการสงวนพลงงาน

123

ปญหาและอปสรรคอนๆ…………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… สรป……………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

124

ภาคผนวก ค เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล

ประกอบดวย สวนท 1 แบบสอบถามขอมลสวนบคคล สวนท 2 แบบสอบถามขอมลสขภาพและการเจบปวย สวนท 3 แบบสอบถามความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก สวนท 4 แบบประเมนสภาวะอาการหายใจลาบาก

125

สวนท 1 แบบสอบถามขอมลสวนบคคล คาชแจง: โปรดทาเครองหมาย ลงใน ( ) หนาขอความหรอเตมคาในชองวางทตรงกบความเปนจรงมากทสด 1. เพศ ( ) ชาย ( ) หญง 2. วน/เดอน/ปเกด ……/…………/…..... 3. สถานภาพสมรส ( ) โสด ( ) ค ( ) หมาย ( ) หยาหรอแยกกนอย 4. เชอชาต ( ) ไทย ( ) อนๆ ระบ ……………….. 5. ศาสนา ( ) พทธ ( ) อสลาม ( ) ครสต ( ) อนๆ ระบ……………….. 6. ระดบการศกษา ( ) ไมไดรบการศกษา ( ) ประถมศกษา ( ) มธยมศกษา ( ) อนปรญญา ( ) ปรญญาตร ( ) สงกวาปรญญาตร 7. อาชพ ( ) เกษตรกรรม ( ) คาขาย ( ) รบจาง ( ) รบราชการ รฐวสาหกจ ( ) อนๆ ระบ …………… 8. รายไดเฉลยของครอบครวตอเดอน ( ) นอยกวา 2,000 บาท ( ) 2,001 - 4,000 บาท ( ) 4,001 - 6,000 บาท ( ) 6,001 - 8,000 บาท ( ) 8,001 - 10,000 บาท ( ) มากกวา 10,000 บาท 9. ความเพยงพอของรายได ( ) ไมพอใช มหนสน ( ) ไมพอใช แตไมมหนสน ( ) พอใช ไมเหลอเกบ ( ) พอใช มเหลอเกบ 10. คาใชจายในการรกษา ( ) เบกตรง ( ) เบกหนวยงานตนสงกด ( ) บตรประกนสงคม ( ) บตรประกนสขภาพ ( ) อนๆ ระบ ……………………..

126

11. ลกษณะทอยอาศย ( ) บานเดยว ชนเดยว ( ) บานเดยว 2 ชน ( ) บานไมยกพนสง ( ) อาคารพาณชย 2-3 ชน ( ) แฟลตหรออพารทเมนท อาศยอยชนท ……………. 12. ผทคอยชวยเหลอดแลทานขณะอยบานมใครบาง ตอบไดมากกวา 1 ขอ ( ) ไมม ( ) คสมรส ( ) บตรหลาน ( ) ญาตพนอง ( ) เพอน เพอนบาน คนรจก ( ) อนๆ ระบ …………………………..

127

สวนท 2 แบบสอบถามขอมลสขภาพและการเจบปวย คาชแจง: โปรดทาเครองหมาย ลงใน ( ) หนาขอความหรอเตมคาในชองวางทตรงกบความเปนจรงมากทสด 1. ไดรบการวนจฉยวาเปนโรคปอดอดกนเรอรงมานาน …………ป 2. ประวตการสบบหร

( ) ไมสบ ( ) สบ สบบหรมานาน…………..ป

จานวนทสบ ……………..มวนตอวน ( ) เคยสบ ระยะเวลาทเคยสบ………..ป เลกบหรมานาน……….….ป 3. คนในบานหรอคนรอบขางสบบหรหรอไม ( ) ไมมใครสบ ( ) มคนในบาน หรอคนรอบขางสบบหร 4. อาการหายใจลาบากของทานเกดขนเมอตองสมผสหรอสดดมสงเหลานหรอไม (ตอบไดมากกวา 1 ขอ) ( ) ฝนละออง ( ) ควนไฟ ( ) ควนบหร ( ) ไรฝนในบาน หรอทนอน ( ) สตวเลยง เชน แมว สนข ไก เปด นก ( ) แมลงสาบ หรอหน ( ) เชอราในบาน เชน ในหองนา ฝาเพดาน พรก/หอม/กระเทยมขนรา ( ) สารเคม เชน สเปรยนาหอม นายาขดลางหองนา ( ) ละอองเกสรดอกไม ( ) ละอองฝน ( ) อากาศรอนจด หรอเยนจด 5..ในระยะ.1.ปทผานมาทานมอาการหายใจลาบากจนตองมารบการรกษาทหองฉกเฉนของโรงพยาบาลหรอไม ( ) ไมเคย ( ) เคย

128

6. ในระยะ 1 ปทผานมาทานมอาการหายใจลาบากจนตองนอนพกรกษาตวในโรงพยาบาลหรอไม ( ) ไมเคย ( ) เคย 7. ในรอบปทผานมาทานมาตรวจรกษาตามนดบอยแคไหน ( ) มาตามนดทกครง ( ) มาตามนดสมาเสมอ ขาดไมเกน 3 ครง ( ) มาตามนดเปนสวนใหญ ขาดไมเกน 5 ครง ( ) มาเฉพาะเมอมอาการหายใจลาบากเทานน ( ) ไมมาเลย 8. ในรอบปทผานมาการใชยาของทานเปนอยางไร ( ) รบประทายยา/พนยาทกวนไมเคยขาด ( ) เคยขาดยาบางเปนบางครงแตไมเกน 1 สปดาห ( ) เคยขาดยาบาง แตไมเกน 1 เดอน ( ) เคยขาดยาเกน 3 เดอน ( ) รบประทานยา/พนยาเฉพาะเมอมอาการหายใจลาบากเทานน 9. ทานเคยใสทอชวยหายใจหรอไม ( ) ไมเคย ( ) เคย 10. ระดบความรนแรงของโรค (ดจากแฟมประวตผปวย) ( ) ระดบเลกนอย (mild) คา FEV1 นอยกวาหรอเทากบ 80 เปอรเซนตของคามาตรฐาน ( ) ระดบปานกลาง (moderate) คา FEV1 อยระหวาง 50-79 เปอรเซนตของคามาตรฐาน ( ) ระดบรนแรง (severe) คา FEV1อยระหวาง 30-49 เปอรเซนตของคามาตรฐาน ( ) ระดบรนแรงมาก (very severe) คา FEV1 นอยกวา 30 เปอรเซนตของคามาตรฐาน 11. ยาทใชรกษาโรคปอดอดกนเรอรงเปนประจาคอ (ดจากแฟมประวตผปวย) ( ) ยารบประทาน ระบ……………………………………………………………….. ( ) ยาพนขยายหลอดลม ระบ ………………………………………………………… ( ) ยาสเตยรอยด ระบ …………………………………………………………………

129

สวนท 3 แบบสอบถามความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก คาชแจง: แบบสอบถามนเปนแบบสอบถามความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากสาหรบผปวยโรคปอดอดกนเรอรง ในการตอบคาถามแตละขอ โปรดทาเครองหมาย ลงในชองทตรงกบความเปนจรง โดยใหทานนกยอนถงครงทเกดอาการหายใจลาบากในชวงทผานมา แลวตอบคาถามวาในเหตการณนน ทานมวธการประเมนประสบการณการมอาการ มกลวธในการการจดการอาการหายใจลาบากทเกดขนอยางไร ขอคาถามทงหมด 19 ขอ ทานปฏบตแตละวธตามความบอยมากนอยแคไหน โดยทานใหคะแนน 4, 3, 2, 1 และ 0 แบงระดบคะแนนออกเปน 5 ระดบ มความหมายดงน ปฏบตทกครง 4 คะแนน ปฏบตเกอบทกครง 3 คะแนน ปฏบตบางครง 2 คะแนน ปฏบตนอยครง 1 คะแนน ไมปฏบตเลย 0 คะแนน

ความสามารถในการจดการ อาการหายใจลาบาก

ปฏบตทกครง

4

ปฏบตเกอบทก

ครง 3

ปฏบตบางครง

2

ปฏบตนอยครง

1

ไมปฏบตเลย 0

1. ดานความสามารถในการประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบากดวยตนเอง 1.1 ฉนประเมนอาการหายใจลาบากทเกดขนจากลกษณะการหายใจเรว ตน เกดขนตดๆกน

1.2 ฉนประเมนอาการหายใจลาบากแตละครง จากความรสกอดอดในอก หรอแนนหนาอก

1.3 ฉนประเมนอาการหายใจลาบากทเกดขนจากการใชกลามเนอคอ ไหลในการหายใจเขาแตละครง

1.4.ฉนประเมนอาการหายใจลาบากจากเสยงการหายใจทผดปกต เชน เสยง ครดคราดในลาคอ เสยงหวด เปนตน

130

ความสามารถในการจดการ อาการหายใจลาบาก

ปฏบตทกครง

(4)

ปฏบตเกอบทก

ครง (3)

ปฏบตบางครง

(2)

ปฏบตนอยครง

(1)

ไมปฏบตเลย (0)

1.5.ฉนใชความถในการพนยาและอาการเหนอยมาเปนเกณฑการประเมนอาการหายใจลาบาก

1.6.ฉนมการประเมนความรนแรงของอาการหายใจลาบากของตนเอง โดยสงเกตจากขอจากดในการทากจวตรประจาวนตามปกต

2. ดานความสามารถในการจดการและควบคมอาการหายใจลาบากดวยตนเอง 2.1.ฉนพนยา เมอมอาการหายใจลาบากเกดขน

2.2.เมอเกดอาการหายใจลาบาก ฉนพยายามควบคมการหายใจ โดยหายใจเขาทางจมก และหายใจออกทางปากชาๆโดยการหอปาก

2.3.เมอเกดอาการหายใจลาบาก ฉนพยายามนงพก โดยการนงตวตรงโนมไปขางหนา และลดการออกแรง

2.4 ฉนพยายามหลกเลยงการสมผสกบสงกระตนทกอใหเกดอาการหายใจลาบาก เชน ฝนละออง ควนไฟ ควนบหร ไรฝนในบาน หรอทนอน สตวเลยง เชน แมว สนข ไก เปด นก แมลงสาบ หรอหน เชอราในบาน เชน ในหองนา ฝาเพดาน พรก/หอม/กระเทยมขนรา สารเคม เชน สเปรยนาหอม นายาขดลางหองนาละอองเกสรดอกไม ละอองฝน อากาศรอนจด หรอเยนจด เปนตน

131

ความสามารถในการจดการ อาการหายใจลาบาก

ปฏบตทกครง

(4)

ปฏบตเกอบทก

ครง (3)

ปฏบตบางครง

(2)

ปฏบตนอยครง

(1)

ไมปฏบตเลย (0)

2.5.ฉนใชวธการผอนคลายเมอเกดอาการหายใจลาบาก เชน ทาสมาธ สวดมนต ทาจตใจใหสงบ

2.6.ฉนปรบกจกรรมประจาวน และการทางาน เพอปองกนอาการหายใจลาบาก

2.7.ฉนมการใชเทคนคสงวนพลงงาน เชน วางอปกรณตางๆไวใกลตว ขบถายบนเตยง เมอมอาการหายใจลาบาก

2.8.ฉนออกกาลงกายทพอเหมาะเพอบรหารปอดและกลามเนอหายใจ

2.9 ฉนพยายามหลกเลยงหรอลดปรมาณอาหารทสงเสรมใหเกดอาการหายใจลาบาก เชน อาหารทมแปง ไขมนมาก

2.10 ฉนพยายามหลกเลยงสถานทแออด หรอบคคลทปวยเปนโรคตดเชอทางเดนหายใจ

2.11.ฉนใหความอบอนแกรางกาย เชน สวมเสอผาหนาๆ เมออากาศหนาว หรอเมออากาศเปลยนแปลงบอย

2.12.หล ง พนยาแล วอาการหายใจลาบากไมดขน ฉนจะไปพบแพทยทนททโรงพยาบาล

2.13 เมอเกดอาการหายใจลาบาก ฉนจะขอความชวยเหลอจากสมาชกในครอบ ครว เพอนบาน หรอ เจาหนาทสาธารณสขใกลบาน

132

สวนท 4 แบบประเมนสภาวะอาการหายใจลาบาก คาชแจง: แบบวดสภาวะอาการหายใจลาบากเปนมาตรแสดงการรบรถงผลลพธของอาการหายใจลาบากของทานในขณะพก มลกษณะเปนเสนตรง 10 เซนตเมตร ทางดานซายสดทตาแหนง 0 เซนตเมตร หมายถง ทานไมมอาการหายใจลาบาก สวนทางดานขวาสดทตาแหนง 10 เซนตเมตร หมายถงมอาการหายใจลาบากมากทสด และตรงกงกลางทตาแหนง 5 เซนตเมตร หมายถงมอาการ

หายใจลาบากปานกลาง ขอใหทานขดเครองหมายกากบาท X ลงบนเสนตรง ณ จดทบงบอกถงอาการหายใจลาบากของทานในชวง 1 สปดาหทผานมา ในรอบวนทผานมา และในขณะทประเมนอาการ 1. ในชวง 1 สปดาหทผานมาทานมอาการหายใจลาบากเทาใด เมอใหคะแนนจาก 0 ถง 10 คะแนน 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2. ในรอบวนทผานมาทานมอาการหายใจลาบากเทาใด เมอใหคะแนนจาก 0 ถง 10 คะแนน 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 3. ขณะนทานมอาการหายใจลาบากเทาใด เมอใหคะแนนจาก 0 ถง 10 คะแนน 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

133

ภาคผนวก ง แบบฟอรมพทกษสทธการเขารวมวจย

แบบฟอรมพทกษสทธของกลมตวอยางทเขารวมวจย (กลมควบคม) ดฉน นางอาดละห สะไร นกศกษาหลกสตรพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาการ

พยาบาลผใหญ (ภาคพเศษ) คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร ไดทาการ ศกษาวจยเกยวกบผลของโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการตอความสามารถในการจดการอาการและสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง เพอนาผลการวจยทไดไปเปนแนวทางสาหรบบคลากรทางการพยาบาลในการวางแผนจาหนายผปวย เพอชวยใหผปวยสามารถจดการอาการหายใจลาบากของตนเองได

การเขารวมวจยเปนไปตามความสมครใจของทาน หากทานตดสนใจเขารวมวจย ผวจยขอความรวมมอจากทานในการตอบแบบสอบถามขอมลสวนบคคล แบบสอบถามขอมลสขภาพและการเจบปวย แบบสอบถามความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก และแบบประเมนสภาวะอาการหายใจลาบาก ใชเวลาประมาณ 15-20 นาท หลงจากนนเมอเวลาผานไป 5 สปดาห ผวจยประเมนผลโดยการขอความรวมมอในการตอบแบบสอบถามความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก และแบบประเมนสภาวะอาการหายใจลาบาก เพอนาขอมลทไดไปวเคราะหเปรยบเทยบ ขอมลทไดจากทานจะเปนความลบและนาเสนอโดยภาพรวมเทานน

ในกรณททานอยากยตการเขารวมวจย ทานสามารถถอนตวออกจากการวจยไดทกเวลา โดยไมมผลกระทบใดๆ ตอตวทานและครอบครว และทานยงคงไดรบการบรการพยาบาลตามปกต

หากทานมขอสงสยประการใดสามารถสอบถามผวจยไดตลอดเวลาทางโทรศพททเบอร 081-7673060

ขอขอบคณทกทานทสละเวลาตอบแบบสอบถามและใหความรวมมอในการวจยครงน

นางอาดละห สะไร ผวจย

ขาพเจาไดทราบคาชแจงตามรายละเอยดขางตน มความยนดเขารวมการวจยครงน ……………………………. ……………………………. (……………………………) (……………………………) ………/……………/………. ………/……………/………. ผเขารวมวจย พยาน

134

แบบฟอรมพทกษสทธของกลมตวอยางทเขารวมวจย (กลมทดลอง)

ดฉน นางอาดละห สะไร นกศกษาหลกสตรพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาการพยาบาลผใหญ (ภาคพเศษ) คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร ไดทาการศกษาวจยเกยวกบผลของโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวกบประสบการณอาการตอความ สามารถในการจดการอาการและสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกน เพอนาผลการวจยทไดไปเปนแนวทางสาหรบบคลากรทางการพยาบาลในการวางแผนจาหนายผปวย เพอชวยใหผปวยสามารถจดการอาการหายใจลาบากของตนเองได

การเขารวมวจยเปนไปตามความสมครใจของทาน หากทานตดสนใจเขารวมวจย ผวจยขอความรวมมอจากทานในการตอบแบบสอบถามขอมลสวนบคคล แบบสอบถามขอมลสขภาพและการเจบปวย แบบสอบถามความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก และแบบประเมนอาการหายใจลาบาก ใชเวลาประมาณ 15-20 นาท พรอมทงดาเนนการวจยโดยการใหโปรแกรมการวางแผนจาหนายผปวยโรคปอดอดกนเรอรง โดยใชเวลาประมาณ 30-45 นาท เปนเวลา 4 วน หลงจากนนเมอทานกลบไปอยทบาน ผวจยจะโทรศพทตดตามอาการรวมทงใหคาแนะนาในการจดการอาการหายใจลาบากของทาน สปดาหละ 1 ครงในสปดาหท 2,3 และ 4 หลงจากนนในสปดาหท 5 ผวจยประเมนผลโดยการขอความรวมมอในการตอบแบบสอบถามความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก และแบบประเมนอาการหายใจลาบาก เพอนาขอมลทไดไปวเคราะหเปรยบเทยบ ขอมลทไดจากทานจะเปนความลบและนาเสนอโดยภาพรวมเทานน

ในกรณททานอยากยตการเขารวมวจย หรอมอาการหายใจลาบากขณะเขารวมวจย ทานสามารถถอนตวออกจากการวจยไดทกเวลา โดยไมมผลกระทบใดๆ ตอตวทานและครอบครวและทานยงคงไดรบการบรการพยาบาลตามปกต

หากทานมขอสงสยประการใดสามารถสอบถามผวจยไดตลอดเวลาทางโทรศพททเบอร 081-7673060

ขอขอบคณทกทานทสละเวลาตอบแบบสอบถามและใหความรวมมอในการวจยครงน นางอาดละห สะไร

ผวจย ขาพเจาไดทราบคาชแจงตามรายละเอยดขางตน มความยนดเขารวมการวจยครงน

……………………………. ……………………………. (……………………………) (……………………………) ………/……………/………. ………/……………/………. ผเขารวมวจย พยาน

135

ภาคผนวก จ การวเคราะหขอมลเพมเตม

ตาราง จ.1 เปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง หลงไดรบการวางแผนจาหนาย ระหวางกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการกบกลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต (N.=.66) ความสามารถในการจดการอาการ

หายใจลาบากของผปวยโรค ปอดอดกนเรอรง

กลมทดลอง (n.=.33)

กลมควบคม (n.=.33) t

P -value

SD SDดานความสามารถในการประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบากดวยตนเอง

3.575 0.314 1.626 0.473 -19.701 .000

ดานความสามารถในการจดการและควบคมอาการหายใจลาบากดวยตนเอง

3.526 0.225 1.946 0.267 -25.964 .000

รวม 3.542 0.185 1.845 0.244 -31.752 .000

136

ตาราง จ.2 แสดงคาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐาน คะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากดานความสามารถในการประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบากดวยตนเองของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง หลงไดรบการวางแผนจาหนาย ระหวางกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการกบกลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต จาแนกตามรายขอ (N.=.66)

ดานความสามารถในการประเมนประสบการณการมอาการหายใจลาบากดวยตนเอง

กลมทดลอง (n.=.33)

กลมควบคม (n.=.33)

SD SD1.1 ฉนประเมนอาการหายใจลาบากทเกดขนจากลกษณะการหายใจเรว ตน เกดขนตดๆ กน

3.575 0.501 1.878 0.696

1.2 ฉนประเมนอาการหายใจลาบากแตละครง จากความรสกอดอดในอก หรอแนนหนาอก

3.666 0.478 1.818 0.726

1.3 ฉนประเมนอาการหายใจลาบากทเกดขนจากการใชกลามเนอคอ ไหลในการหายใจเขาแตละครง

3.454 0.616 1.030 0.728

1.4 ฉนประเมนอาการหายใจลาบากจากเสยงการหายใจทผดปกต เชน เสยง ครดคราดในลาคอ เสยงหวด เปนตน

3.848 0.364 2.181 0.682

1.5.ฉนใชความถในการพนยาและอาการเหนอยมาเปนเกณฑการประเมนอาการหายใจลาบาก

4.000 0.000 2.454 1.201

1.6.ฉนมการประเมนความรนแรงของอาการหายใจลาบากของตนเอง โดยสงเกตจากขอจากดในการทากจวตรประจาวนตามปกต

2.909 0.723 0.393 0.496

รวม 3.575 0.314 1.626 0.473

137

ตาราง จ.3 แสดงคาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐาน คะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากดานความสามารถในการจดการและควบคมอาการหายใจลาบากดวยตนเองของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง หลงไดรบการวางแผนจาหนาย ระหวางกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการกบกลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต จาแนกตามรายขอ (N.=.66)

ดานความสามารถในการจดการและควบคมอาการหายใจลาบากดวยตนเอง

กลมทดลอง (n.=.33)

กลมควบคม (n.=.33)

SD SD2.1 ฉนพนยา เมอมอาการหายใจลาบากเกดขน 4.000 0.000 3.878 0.3312.2 เมอเกดอาการหายใจลาบาก ฉนพยายามควบคมการหายใจ โดยหายใจเขาทางจมก และหายใจออกทางปากชาๆ โดยการหอปาก

3.757 0.435 3.333 0.595

2.3 เมอเกดอาการหายใจลาบาก ฉนพยายามนงพกโดยการนงตวตรงโนมไปขางหนาและลดการออกแรง

3.575 0.560 2.545 0.753

2.4 ฉนพยายามหลกเลยงการสมผสกบสงกระตนทกอใหเกดอาการหายใจลาบาก เชน ฝนละออง ควนไฟ ควนบหร ไรฝนในบาน หรอทนอน สตวเลยง เชน แมว สนข ไก เปด นก แมลงสาบ หรอหน เชอราในบาน เชน ในหองนา ฝาเพดาน พรก/หอม/กระเทยมขนรา สารเคม เชน สเปรยนาหอม นายาขดลางหองนาละอองเกสรดอกไม ละอองฝน อากาศรอนจด หรอเยนจด เปนตน

3.242 0.708 1.727 0.574

2.5.ฉนใชวธการผอนคลายเมอเกดอาการหายใจลาบาก เชน ทาสมาธ สวดมนต ทาจตใจใหสงบ

2.636 0.742 0.424 0.613

2.6 ฉนปรบกจกรรมประจาวน และการทางาน เพอปองกนอาการหายใจลาบาก

3.606 0.555 1.303 0.883

2.7.ฉนมการใชเทคนคสงวนพลงงาน เ ชน วางอปกรณตางๆไวใกลตว ขบถายบนเตยง เมอมอาการหายใจลาบาก

3.545 0.665 0.697 0.883

138

ตาราง จ.3 แสดงคาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐาน คะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากดานความสามารถในการจดการและควบคมอาการหายใจลาบากดวยตนเองของผปวยโรคปอดอดกนเรอรง หลงไดรบการวางแผนจาหนาย ระหวางกลมทไดรบโปรแกรมการวางแผนจาหนายตามประสบการณอาการกบกลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต จาแนกตามรายขอ (N.=.66) (ตอ)

ดานความสามารถในการจดการและควบคมอาการหายใจลาบากดวยตนเอง

กลมทดลอง (n.=.33)

กลมควบคม (n.=.33)

SD SD2.8 ฉนออกกาลงกายทพอเหมาะเพอบรหารปอดและกลามเนอหายใจ

3.393 0.658 1.545 0.505

2.9 ฉนพยายามหลกเลยงหรอลดปรมาณอาหารทสงเสรมใหเกดอาการหายใจลาบาก เชน อาหารทมแปง ไขมนมาก

3.454 0.616 0.242 0.501

2.10 ฉนพยายามหลกเลยงสถานทแออด หรอบคคลทปวยเปนโรคตดเชอทางเดนหายใจ

3.787 0.415 1.575 0.662

2.11 ฉนใหความอบอนแกรางกาย เชน สวมเสอผาหนาๆ เ ม อ อ าก าศหนาว หร อ เ ม อ อ าก าศเปลยนแปลงบอย

3.848 0.364 2.515 0.7953

2.12 หลงพนยาแลวอาการหายใจลาบากไมดขน ฉนจะไปพบแพทยทนททโรงพยาบาล

3.909 0.291 3.697 0.529

2.13 เมอเกดอาการหายใจลาบาก ฉนจะขอความชวยเหลอจากสมาชกในครอบ ครว เพอนบาน หรอ เจาหนาทสาธารณสขใกลบาน

3.090 0.723 1.818 1.184

รวม 3.526 0.225 1.946 0.267

139

ตาราง จ.4 เปรยบเทยบคาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงภายในกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ กอนและหลงไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ (n.=.33)

กลมทดลอง กอนไดรบโปรแกรม หลงไดรบโปรแกรม

t p-

value SD ระดบ SD ระดบ

สภาวะอาการหายใจลาบากใน 1 สปดาห

7.06 2.358 รนแรงมาก 4.21 1.556 รนแรงปานกลาง

7.816 0.000

สภาวะอาการหายใจลาบากใน 1 วน

6.27 1.719 รนแรงปานกลาง

2.76 1.480 รนแรงเลกนอย

13.629 0.000

สภาวะอาการหายใจลาบากในปจจบน

4.27 1.506 รนแรงปานกลาง

1.60 1.059 รนแรงเลกนอย

8.695 0.000

สภาวะอาการหายใจลาบากโดยรวม

5.86 1.521 รนแรงปานกลาง

2.86 1.212 รนแรงเลกนอย

13.668 0.000

ตาราง จ.5 เปรยบเทยบคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงภายหลงไดรบการวางแผนจาหนาย ระหวางกลมทไดรบโปรแกรมการวางแผนจาหนายตามประสบการณอาการกบกลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต (N.=.66)

หลงการทดลอง กลมควบคม (n.=.33) กลมทดลอง (n.=.33)

t p-

value SD ระดบ SD ระดบ สภาวะอาการหายใจลาบากใน 1 สปดาห

5.03 2.186 รนแรงปานกลาง

4.21 1.556 รนแรงปานกลาง

1.751 0.085

สภาวะอาการหายใจลาบากใน 1 วน

3.82 2.113 รนแรงปานกลาง

2.76 1.480 รนแรงเลกนอย

2.362 0.021*

สภาวะอาการหายใจลาบากในปจจบน

1.97 1.649 รนแรงเลกนอย

1.61 1.059 รนแรงเลกนอย

1.066 0.290

สภาวะอาการหายใจลาบากโดยรวม

3.60 1.711 รนแรงปานกลาง

2.86 1.121 รนแรงเลกนอย

2.099 0.040*

*p.<..05

140

ตาราง จ.6 แสดงจานวนและรอยละของแบบประเมนตดตามผปวยทางโทรศพทหลงจากจาหนายออกจากโรงพยาบาลของกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ (n.=.33) (สปดาหท 2)

ประเดนทตดตาม

กลมทดลองปฏบต ไมปฏบตจานวน/รอยละ

จานวน/รอยละ

1. ในรอบหนงสปดาหทผานผปวยมการประเมนอาการหายใจลาบากหรอไม 33 (100) 0 (0.0)2. ผปวยมการรบประทานยา/พนยาอยางตอเนองสมาเสมอทกวนหรอไม 32 (97.0) 1 (3.0)3. ผปวยมการหลกเลยงสงกระตนททาใหเกดอาการหายใจลาบากหรอไม 24 (72.7) 9 (27.3)4. ผปวยจดการกบความเครยดอยางเหมาะสมหรอไม 29 (87.9) 4 (12.1)5. ผปวยพกผอนอยางเพยงพอ วนละ 6-8 ชวโมง 30 (90.9) 3 (9.1)6. ผปวยรบประทานอาหารทเหมาะสม ครบทง 5 หม ลดขาว แปง นาตาล เพมอาหารจาพวกเนอสตวทยอยงาย งดอาหารทมกาซเยอะ ดมนาอน 8-10 แกวตอวน

29 (87.9) 4 (12.1)

7. ผปวยบรหารการหายใจ โดยใชกลามเนอหนาทองและกระบงลม รวมกบการหอปาก วนละ 2 ครง เชา-เยน

33 (100) 0 (0.0)

8. ผปวยบรหารกลามเนอทรวงอก ไหล แขนและขา รวมกบการบรหารการหายใจ วนละ 1 ครง

28 (84.8) 5 (15.2)

9. ผปวยบรหารรางกายทวไป โดยการเดนเลน หรอเดนขนลงบนได วนละ 1 ครง ครงละ 20-30 นาท

21 (63.6) 12 (36.4)

10. ผปวยฝกไออยางมประสทธภาพวนละ 2 ครงเชา-เยน

29 (87.9) 4 (12.1)

11. ผปวยใชวธการจดการเมอเกดอาการหายใจลาบาก 33 (100) 0 (0.0)12. ผปวยใชเทคนคการสงวนพลงงาน 33 (100) 0 (0.0)

141

ปญหาและอปสรรคทพบ แนวทางการแกไข (สปดาหท 2) ปญหาอปสรรค ความถ (รอยละ) แนวทางการแกไข

1. ออกกาลงกายยงไมได เพราะยงคงมอาการหายใจลาบากอย 1.1 เดนได 10 นาท เรมมอาการเหนอย 1.2 จะเรมออกกาลงกายสปดาหหนา 1.3 ลกไมอย ไปทางาน จดจาทาการออกกาลงกายไมได มแตหลานอยทบาน

12 (36.4) 1. แนะนาใหคอยๆ ออกกาลงกายชาๆ และคอยๆ เพมระยะเวลา และความหนกของการออกกาลงกายทละนด หากเรมรสกมอาการเหนอยเพยงเลกนอย ใหหยดกจกรรมตางๆ และพนยาเวลามอาการ 2. ใหใสออกซเจนทางจมก ปรบอตราการไหล 2 ลตรตอนาทกอนเรมออกกาลงกาย แลวคอยๆ ปรบลดทละนดจนสามารถออกกาลงกายได โดยไมมอาการหายใจลาบาก 3. พนยาขยายหลอดลมกอนออกกาลงกาย 15 นาท แลวคอยเรมออกกาลงกาย 4. ใหผปวยทบทวนทาออกกาลงกายจากภาพประกอบในคมอ ระหวางทรอลกกลบจากททางาน โดยใหทบทวนทาออกกาลงกายทเปนทานงกอน

2. ไมสามารถหลกเลยงสงกระตนททาใหเกดอาการหายใจลาบาก ดงน 2.1 ขางบานเผาขยะ 2.2 สมาชกในบานสบบหรและใบจาก 2.3 ทบานมงานบญ ทาใหตองพบปะกบบคคลจานวนมาก และสมผสกบควนจากการทาครว 2.4 บานอยใกลโรงงานผลตปน 2.5 ยงไปโรงนาชา 2.6 ไมไดเอาทนอนมาตากแดดเลย

9 (27.3) 1. ใหพยายามหลกเลยงสงกระตนตางๆททาใหเกดอาการหายใจลาบาก หากไมสามารถหลกเลยงได แนะนาใหใสหนากากอนามยทกครงเวลาตองสมผสกบสงกระตน 2. แนะนาสมาชกในบานไมใหสบบหรใกลๆ ผปวย บอกถงอนตรายทเกดขนกบตวผปวย เมอตองสมผสกบควนบหร 3. แจงญาตผดแลใหนาทนอนมาตาก

142

ปญหาอปสรรค ความถ (รอยละ) แนวทางการแกไข เพราะทาไมไหว แดดแทนผปวย 3. การจดการความเครยด ดงน 3.1 กงวลเรองอาการหายใจลาบากของตนเอง 3.2 กงวลเรองขาดงานบอยๆ

4 (12.1) 1. แนะนาการผอนคลายความเครยด เชน การสวดมนต การเบยงเบนความสนใจ เนนยาใหปฏบตตามคาแนะนาอยางเครงครด เพอทจะสามารถปองกนอาการหายใจลาบากกาเรบได 2. ลกไปชวยขายของแทน พดคยใหกาลงใจผปวยวาลกๆ สามารถทาแทนได

4. การรบประทานอาหารไมเหมาะสม ดงน 4.1 รบประทานอาหารตดมน และมกะทมาก 4.2 รบประทานอาหารไดนอย เบออาหาร

4 (12.1) 1. แนะนาญาตผดแล ปรบเปลยนเมนอาหารตามทผปวยชอบ พยายามเนนอาหารจาพวกผกและปลา 2. แบงอาหารเปนมอเลกๆ 5-6 มอ และเลอกอาหารทเปนอาหารออนยอยงาย

5. นอนไมหลบ 3 (9.1) 1. แนะนาใหพกผอนในชวงกลางวน2. กอนนอนชวงกลางคนไมควรออกแรงมาก ควรผอนคลายดวยวธการตางๆ เชน สวดมนต อานคมภรอล- กรอาน ฝกสมาธ เปนตน

6. มปญหาการบรหารยา ดงน 6.1 ไมมแรงในการสดยา 6.2 ลมรบประทานยา 1 มอ

2 (6.06) 1. แนะนาใหใช Spacer ในการพนยา ใหญาตผดแลชวยกดยาใหและคอยสงเกตการพนยาของผปวย 2. แนะนาใหญาตคอยสอบถามการรบประทานยาของผปวยอยางสมาเสมอ

143

ตาราง จ.7 แสดงจานวนและรอยละของแบบประเมนตดตามผปวยทางโทรศพทหลงจากจาหนายออกจากโรงพยาบาลของกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ (n.=.33) (สปดาหท 3)

ประเดนทตดตาม

กลมทดลองปฏบต ไมปฏบตจานวน/รอยละ

จานวน/รอยละ

1. ในรอบหนงสปดาหทผานผปวยมการประเมนอาการหายใจลาบากหรอไม 33 (100) 0 (0.0)2. ผปวยมการรบประทานยา/พนยาอยางตอเนองสมาเสมอทกวนหรอไม 32 (97.0) 1 (3.0)3. ผปวยมการหลกเลยงสงกระตนททาใหเกดอาการหายใจลาบากหรอไม 33 (100) 0 (0.0)4. ผปวยจดการกบความเครยดอยางเหมาะสมหรอไม 32 (97.0) 1 (3.0)5. ผปวยพกผอนอยางเพยงพอ วนละ 6-8 ชวโมง 32 (97.0) 1 (3.0)6. ผปวยรบประทานอาหารทเหมาะสม ครบทง 5 หม ลดขาว แปง นาตาล เพมอาหารจาพวกเนอสตวทยอยงาย งดอาหารทมกาซเยอะ ดมนาอน 8-10 แกวตอวน

32 (97.0) 1 (3.0)

7. ผปวยบรหารการหายใจ โดยใชกลามเนอหนาทองและกระบงลม รวมกบการหอปาก วนละ 2 ครง เชา-เยน

33 (100) 0 (0.0)

8. ผปวยบรหารกลามเนอทรวงอก ไหล แขนและขา รวมกบการบรหารการหายใจ วนละ 1 ครง

33 (100) 0 (0.0)

9. ผปวยบรหารรางกายทวไป โดยการเดนเลน หรอเดนขนลงบนได วนละ 1 ครง ครงละ 20-30 นาท

32 (97.0) 1 (3.0)

10. ผปวยฝกไออยางมประสทธภาพวนละ 2 ครงเชา-เยน

33 (100) 0 (0.0)

11. ผปวยใชวธการจดการเมอเกดอาการหายใจลาบาก 33 (100) 0 (0.0)12. ผปวยใชเทคนคการสงวนพลงงาน 33 (100) 0 (0.0)

144

ปญหาและอปสรรคทพบ แนวทางการแกไข (สปดาหท 3) ปญหาอปสรรค ความถ (รอยละ) แนวทางการแกไข

1. มปญหาการบรหารยา ดงน 1.1 ลมรบประทานยา 1 มอ เนองจากลกทจดยาไมอย

1 (3.03) 1. แนะนาใหญาตทเปนหลานคอยสอบถามการรบประทานยาของผปวยอยางสมาเสมอ เนนยาใหมการสงเวรกนเมอผดแลหลกไมอย

2. การจดการความเครยด ดงน 2.1 กงวลเรองอาการหายใจลาบากของตนเอง 2.2 กงวลเรองขาดงานบอยๆ

1 (3.03) 1. แนะนาการผอนคลายความเครยด เชน การสวดมนต การเบยงเบนความสนใจ เนนยาใหปฏบตตามคาแนะนาอยางเครงครด เพอทจะสามารถปองกนอาการหายใจลาบากกาเรบได 2. ลกไปชวยขายของแทน พดคยใหกาลงใจผปวย วาลกๆ สามารถทาแทนได

3. ลกกบหลานสบใบจากในบาน

1 (3.03) 1. แนะนาสมาชกในบานไมใหสบใบจากใกลๆ ผปวย บอกถงอนตรายทเกดขนกบตวผปวย เมอตองสมผสกบควนบหร

4. การรบประทานอาหารไมเหมาะสม ดงน 4.1 รบประทานอาหารไดนอย เบออาหาร 4.2 มงานบญทบาน ดมนาอดลมไป 2 แกว รบประทานมสหมนเนอไปมาก

1 (3.03) 1. แนะนาญาตผดแล ปรบเปลยนเมนอาหารตามทผปวยชอบ พยายามเนนอาหารจาพวกผกและปลา 2. แบงอาหารเปนมอเลกๆ 5-6 มอ และเลอกอาหารทเปนอาหารออนยอยงาย หลกเลยงการดมนาระหวางมออาหาร 3. แนะนารกษาความสะอาดในชองปาก 4. ทบทวนเรองการหลกเลยงอาหารททาใหเกดแกสในกระเพาะ ไปเบยดทางเดนหายใจ ทาใหหายใจไมสะดวกและหลกเลยงการรบประทานอาหาร

145

ปญหาอปสรรค ความถ (รอยละ) แนวทางการแกไข ทมกะทมาก

5. นอนไมหลบ 1 (3.03) 1. แนะนาใหพกผอนในชวงกลางวน2. กอนนอนชวงกลางคนไมควรออกแรงมาก ควรผอนคลายดวยวธการตางๆ เชน สวดมนต อานคมภรอล- กรอาน ฝกสมาธ เปนตน

146

ตาราง จ.8 แสดงจานวนและรอยละของแบบประเมนตดตามผปวยทางโทรศพทหลงจากจาหนายออกจากโรงพยาบาลของกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ (n.=.33) (สปดาหท 4)

ประเดนทตดตาม

กลมทดลองปฏบต ไมปฏบตจานวน/รอยละ

จานวน/รอยละ

1. ในรอบหนงสปดาหทผานผปวยมการประเมนอาการหายใจลาบากหรอไม 33 (100) 0 (0.0)2. ผปวยมการรบประทานยา/พนยาอยางตอเนองสมาเสมอทกวนหรอไม 33 (100) 0 (0.0)3. ผปวยมการหลกเลยงสงกระตนททาใหเกดอาการหายใจลาบากหรอไม 33 (100) 1 (3.0)4. ผปวยจดการกบความเครยดอยางเหมาะสมหรอไม 33 (100) 0 (0.0)5. ผปวยพกผอนอยางเพยงพอ วนละ 6-8 ชวโมง 33 (100) 0 (0.0)6. ผปวยรบประทานอาหารทเหมาะสม ครบทง 5 หม ลดขาว แปง นาตาล เพมอาหารจาพวกเนอสตวทยอยงาย งดอาหารทมกาซเยอะ ดมนาอน 8-10 แกวตอวน

33 (100) 0 (0.0)

7. ผปวยบรหารการหายใจ โดยใชกลามเนอหนาทองและกระบงลม รวมกบการหอปาก วนละ 2 ครง เชา-เยน

33 (100) 0 (0.0)

8. ผปวยบรหารกลามเนอทรวงอก ไหล แขนและขา รวมกบการบรหารการหายใจ วนละ 1 ครง

33 (100) 0 (0.0)

9. ผปวยบรหารรางกายทวไป โดยการเดนเลน หรอเดนขนลงบนได วนละ 1 ครง ครงละ 20-30 นาท

33 (100) 0 (0.0)

10. ผปวยฝกไออยางมประสทธภาพวนละ 2 ครงเชา-เยน

33 (100) 0 (0.0)

11. ผปวยใชวธการจดการเมอเกดอาการหายใจลาบาก 32 (97.0) 0 (0.0)12. ผปวยใชเทคนคการสงวนพลงงาน 33 (100) 0 (0.0)

147

ปญหาและอปสรรคทพบ แนวทางการแกไข (สปดาหท 4) ปญหาอปสรรค ความถ (รอยละ) แนวทางการแกไข

1. รสกวาตนเองอาการหายใจลาบากดขน จงไปขายของทตลาดนดเชนเดม โดยไมไดใสหนากากอนามย

1 (3.03) 1. แนะนาใหสวมหนากากอนามยหากจาเปนตองอยในททแออด หากเรมรสกมอาการหายใจลาบากกาเรบใหหยดงาน และในลกมาชวยขายแทนตามเดม

148

ภาคผนวก ฉ การทดสอบขอตกลงเบองตนในการวเคราะหขอมลทางสถต

ตาราง ฉ.1-ฉ.4 แสดงการกระจายของขอมลคาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากและสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงระหวางกลมทดลองกบกลมควบคมพบวาคา Statistic Skewness และ Statistic Kurtosis อยในชวง -3 ถง +3 ซงเปนไปตามขอตกลงเบองตนของสถตมการกระจายของขอมลเปนแบบปกต ตาราง ฉ.1 แสดงการกระจายของขอมลคาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ (n.=.33) ความสามารถในการ

จดการอาการ หายใจลาบาก

Skewness SkewnessStd error

Kurtosis KurtosisStd error Statistic Std

error Statistic

Std error

กอนเขารวมโปรแกรม .192 .409 .469 .724 .798 .907หลงเขารวมโปรแกรม .219 .408 .536 -1.234 .798 1.546 ตาราง ฉ.2 แสดงการกระจายของขอมลคาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงกลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต (n.=.33) ความสามารถในการ

จดการอาการ หายใจลาบาก

Skewness SkewnessStd error

Kurtosis KurtosisStd error Statistic Std

error Statistic

Std error

กอนเขารวมโปรแกรม .776 .409 0.001 -.279 .798 -.349หลงเขารวมโปรแกรม .896 .409 2.190 .260 .798 .325

149

ตาราง ฉ.3 แสดงการกระจายของขอมลคาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการ (n.=.33)

สภาวะอาการ หายใจลาบาก

Skewness SkewnessStd error

Kurtosis KurtosisStd error Statistic Std

error Statistic

Std error

กอนเขารวมโปรแกรม .018 .409 .044 -.681 .798 -.853หลงเขารวมโปรแกรม .408 .409 .997 -1.059 .798 -1.327 ตาราง ฉ.4 แสดงการกระจายของขอมลคาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงกลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต (n.=.33)

สภาวะอาการ หายใจลาบาก

Skewness SkewnessStd error

Kurtosis KurtosisStd error Statistic Std

error Statistic

Std error

กอนเขารวมโปรแกรม .583 .409 1.425 -.108 .798 -.135หลงเขารวมโปรแกรม 1.129 .409 2.760 .971 .798 1.216 นอกจากนผวจยไดทาการทดสอบความเปนเอกพนธของความแปรปรวนภายในกลม (homogeneity of variance) ระหวางกลมทดลองและกลมควบคมโดยใชสถต Levene’s test ดงตาราง ฉ.5 และตาราง ฉ.6 ตาราง ฉ.5 แสดงการทดสอบความแปรปรวนของคาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงระหวางกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการกบกลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต โดยใชสถต Levene’s test

ความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบาก

Levene statistic p-value

กอนเขารวมโปรแกรม 1.437 .235 หลงเขารวมโปรแกรม .696 .407

150

การทดสอบความแปรปรวนของคาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากระหวางกลมทดลองและกลมควบคมโดยใชสถต levene’s test จากตาราง ฉ.5 พบวากอนเขารวมโปรแกรมและหลงเขารวมโปรแกรมมคา p-value เทากบ .235 และ .407 ซงมคา >. 05 แสดงวาความแปรปรวนของคาเฉลยคะแนนความสามารถในการจดการอาการหายใจลาบากของระหวางกลมทไดรบโปรแกรมการบรราการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการกบกลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต ไมมความแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต ตาราง ฉ.6 แสดงการทดสอบความแปรปรวนของคาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากของผปวยโรคปอดอดกนเรอรงระหวางกลมทไดรบโปรแกรมการบรราการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการกบกลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต โดยใชสถต Levene’s test

สภาวะอาการ หายใจลาบาก

Levene statistic p-value

กอนเขารวมโปรแกรม .236 .629 หลงเขารวมโปรแกรม 3.717 .058 การทดสอบความแปรปรวนของคาเฉลยคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากระหวางกลมทดลองและกลมควบคมโดยใชสถต levene’s test จากตาราง ฉ.6 พบวากอนเขารวมโปรแกรมและหลงเขารวมโปรแกรมมคา p-value เทากบ .629 และ .058 ซงมคา >.05 แสดงวาความแปรปรวนของคะแนนสภาวะอาการหายใจลาบากระหวางกลมทไดรบโปรแกรมการบรณาการการวางแผนจาหนายรวมกบประสบการณอาการกบกลมทไดรบการวางแผนจาหนายตามปกต ไมมความแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต

151

ภาคผนวค ช รายนามผทรงคณวฒ

1. แพทยหญงศวพร เลศพงศพรฬห อายรแพทยผเชยวชาญดานโรคปอด

โรงพยาบาลศนยยะลา 2. ผชวยศาสตราจารย ดร.เพลนพศ ฐานวฒนานนท อาจารยภาควชาการพยาบาลอายรศาสตร คณะพยาบาลศาสตร

มหาวทยาลยสงขลานครนทร 3. นางสาวบญมาศ จนทศรมงคล พยาบาลผปฏบตการขนสงดานอายรกรรม

หวหนาหอผปวยใชเครองชวยหายใจ อายรกรรม โรงพยาบาลสงขลานครนทร

152

ประวตผเขยน ชอ สกล นางอาดละห สะไร รหสประจาตวนกศกษา 5410421024 วฒการศกษา

วฒ ชอสถาบน ปทสาเรจการศกษาพยาบาลศาสตรบณฑต มหาวทยาลยวลยลกษณ 2548

การพยาบาลเฉพาะทางสาขาการพยาบาลผใหญโรคระบบหายใจ สถาบนโรคทรวงอก 2558

ทนการศกษา ทนอดหนนการวจยวทยานพนธ ปงบประมาณ 2557 บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร ตาแหนงและสถานททางาน ตาแหนง พยาบาลวชาชพชานาญการ สถานททางาน โรงพยาบาลศนยยะลา อาเภอเมอง จงหวดยะลา

การตพมพเผยแพรผลงาน อาดละห สะไร, จารวรรณ มานะสรการ, และทพมาส ชณวงศ. (2559). ผลของโปรแกรมการวางแผน

จาหนายผปวยตามประสบการณอาการตอความสามารถในการจดการอาการและสภาวะ อาการหายใจลาบากในผปวยโรคปอดอดกนเรอรง. ในสถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลย ราชภฏภเกต (บรรณาธการ), บทความวจยฉบบเตมการประชมวชาการนาเสนอผลงานวจยระดบชาต มหาวทยาลยราชภฏภเกต ครงท 6 (หนา 516-527). ภเกต. มหาวทยาลยราชภฏภเกต.