* นกวชาการอสระ

02“มรดกเพงสราง” : เมองและยานประวตศาสตรในมะละกาและปนง 

“Heritage Making” : Urban Heritage and Historical Districts in Melaka and Penang

ชวสทธ บณยเกยรต* Chewasit Boonyakiet

40 40

บ ท ค ด ย อ

เมองมะละกาและเมองจอรจทาวน ไดรบการประกาศขนทะเบยนมรดกโลก ค.ศ. 2008 แตภายใตการขนทะเบยนมรดกโลกดงกลาว ผเขยนพบความนาสนใจ หลายประการของการเคลอนไหวในกระบวนการสรางมรดกในมะละกาและปนง ทงองคกรปกครองสวนทองถนและกลมพฒนาเอกชนตางๆ อยในสนามของนยามมรดกวฒนธรรมและการอนรกษ

บททบทวนวรรณกรรมนชวนใหตงคำาถามเกยวกบ “ความเปนมรดก” กระบวนการสรางมรดกนบเปนปรากฏการณทเกดขนเพอสนองตอบตอความตองการของสงคมในปจจบน และมใชการสบทอดประเพณหรอการรบชวงมรดกจากบรรพชน ผเขยนหยบยกตวอยางตางๆ ทบอกเลาถงกระบวนการสรางมรดกวฒนธรรมในเมองประวตศาสตรอยางมะละกาและปนง ประเทศมาเลเซย

คำาสำาคญ: มรดกนคร, การเมองวฒนธรรม, กระบวนการสรางมรดก, ยานประวตศาสตร, ภมทศนวฒนธรรม, มาเลเซย

41 41

A b s t r a c t

Melaka and George Town were both declared as World Heritage areas in 2008. Past attempts to submit nomination proposals to UNESCO for the properties in Melaka and Penang have often been attention grabbing. Further, as many parties were involved in the often complex area of defining heritage and conservation this has led to further complexity.

The article is a literature review of the process of having heritage sites listed as World Heritage areas in Melaka and Penang. The paper reveals that heritage exists as a need of contemporary societies rather than as a legacy of former generations.

Keywords: Urban heritage, Politics of culture, Heritage making, Historical district, Cultural landscape, Malaysia

42 42

ในราว พ.ศ. 2550 ถง 2555 ผเขยนมโอกาสเดนทางทองเทยวเมองสำาคญในสมยประวตศาสตรอาณานคมองกฤษ ซงตงอยในชองแคบมะละกาและปลายคาบสมทรอยางประเทศสงคโปร การเดนทางในโอกาสทแตกตางกน ทงการเดนทางทองเทยว การนำากลมเพอนรวมงานศกษาดงาน การประชมนานาชาต และการรวมถายทำารายการโทรทศน ทกครงทเดนทาง ผเขยนไดพบเหนสถานทใหมๆ และการนำาเสนอเรองราวของหนวยงานของรฐ เอกชน หรอกลมพฒนาเอกชน เพอบอกเลาประวตศาสตรของพนท ผคน และอดชนชมไมไดวา เมองเหลานใหความสำาคญกบการเรยนรอดตมากเพยงใด

ผเขยนมโอกาสเขยนบทความและบรรณาธกรณหนงสอ อยาง “พพธภณฑสงคโปร” (2553) เพอถายทอดประสบการณ มมมอง และทศนะตอกระบวนการรกษาและเผยแพรเรองราวใหกบสาธารณะไดเขาใจความเปนมาและความเปนไปของเมองและยานสำาคญๆ ทไดรบการฟนฟและบรณะเพอใหเปนสถานทของการรำาลกและสรางความภาคภมใจใหกบคนในชาต หรอจะสรางความชนชมใหกบนกทองเทยวจากตางถนตางแดน

อยางไรกด เมอไดรบการทาบทามจากเพอนและรนนอง คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร ใหรบผดชอบในการพดคยเกยวกบการจดการมรดกวฒนธรรมในมาเลเซยและสงคโปร ผเขยนกลบตองทำาการบานอยางหนก เพราะการเขยนบทความหรอหนงสอทเคยปฏบตนน มขอบเขต

“มรดกเพงสราง” : เมองและยานประวตศาสตรในมะละกาและปนง

43 43

ช ว ส ท ธ บ ณ ย เ ก ย ร ต

ของการถายทอดประสบการณเปนหลก และเนนปฏบตการของคนทำางานพพธภณฑหรอจดหมายเหต สำาหรบเปนตวอยางหรอสรางแรงบนดาลใจใหกบเพอนรวมวงการไดหยบเอาวธคดและการวางแผนงานของคนทำางานวฒนธรรมในอกแหงหนง ทดลองใชและปรบใหเขากบการทำางานของตนเอง

ยงคนควา ยงพบวา ตนเองมองขามบรบทหลายประการในงานวฒนธรรมหรอกระบวนการจดการ ทกำากบองคกรตางๆ ในมาเลเซยและสงคโปรในการสรางความรและผลตงานเพอการบอกเลาประวตศาสตร ดวยเหตน ผเขยนปรารถนาเสนอบทความนในฐานะจดเรมตนของตนเอง สำาหรบการทำาความเขาใจงานวฒนธรรมหรอการจดการมรดกในบรบททางการเมอง วฒนธรรม และประวตศาสตร และพงชใหผอานทสนใจงานวฒนธรรมและมรดกศกษาตระหนกถงเงอนไขตางๆ ทกำากบการทำางานของผปฏบตการทางวฒนธรรม ไมมวธการทำางานหรอวธคดใดทเปนสากลเพยงพอสำาหรบการประยกตใชเครองมอในการจดการวฒนธรรมและมรดกไดทกหนแหง

การนำาเสนอเนอหาในบทความนมาจากการทบทวนวรรณกรรมจำานวนหนงในระยะเวลาทจำากด ผเขยนคดเลอกบทความทวเคราะหและแสดงใหเหนถงบรบททางการเมอง สงคม ประวตศาสตร และวฒนธรรม ในการฟนฟเมองและยานประวตศาสตรของมะละกา ปนง และสงคโปร ใน สมยอาณานคม เจาอาณานคมองกฤษขนานนามวา “Straits Settlements”

44 44

(1826 – 1946) กระทง เมอ ค.ศ. 1946 ปนงและมะละกาแยกการปกครองจากสงคโปร ตอมา ค.ศ. 1957 ทงสองเมองเขารวมในสมาพนธรฐมาลายา และเมอ ค.ศ. 1963 สงคโปรรวมในสหพนธรฐมาเลเซย ค.ศ. 1965 สงคโปรประกาศตนเปนประเทศทมอธปไตยโดยสมบรณ (Goh 2014: 79)

ขอวเคราะหของผเขยนบทความจำานวนหนง พยายามชใหเหนถงความแตกตางของวาระและกระบวนการสรางมรดกและประวตศาสตร แมมะละกา ปนง และสงคโปรมประวตศาสตรรวมกน ตอเมอภายหลงการประกาศอสรภาพ รฐหรอหนวยปกครองในทองถน และองคกรพฒนาเอกชน ตางมบทบาทในการนยามและกำาหนดทศทางของการสรางมรดกวฒนธรรมตางๆ นานาเพอตอบโจทยของกลมผลประโยชนทตางกน ฉะนน เรองเลาและการนำาเสนอประวตศาสตรอยางทผเขยนมโอกาสเรยนร ดวยการด อาน และสมผสถงบรรยากาศ กลนอาย ในเมองและยานประวตศาสตรของทงสามแหง จงกอปรดวยบรบทและเงอนไข และกระแสของสงคมในแตละชวงเวลา

อยางไรกดดวยขอจำากดของพนทในการนำาเสนอเนอหา ในบทความน ผเขยนจะเนนกลาวถงเมองและยานประวตศาสตรในมะละกาและปนงเปนสำาคญ สวนการนำาเสนอการเมองวฒนธรรมของยานประวตศาสตรในสงคโปรจะไดกลาวถงในวาระอน ในชวงแรก ผเขยนจะนำาเสนอภาพของเมองและยานประวตศาสตรทไดรบการฟนฟและปรบเปลยนเปนแหลงทองเทยวใหกบนกทองเทยวนานาชาตหรอคนในทองท สำาหรบมะละกา ผเขยนเลอกนำาเสนอภาพของจตรส Stadthuys รวมถงกลมอาคารขางเคยงทไดรบการปรบเปลยนเปนพพธภณฑสถาน และพระราชวงจำาลอง (Istana) ดวความพยายามของรฐทกำาหนดภาพลกษณใหเมองแหงนเปนบอเกดของชาต และมจนตนาการของราชสำานกสลตานรองรบความชอบธรรมทางการเมองของระบอบการปกครองในปจจบน

ปนงเปนกรณตวอยางทแสดงใหเหนความเคลอนไหว ทงภาครฐ ประชาสงคม และสมาคมตางๆ ในการชวงชงความหมายของมรดก และ

45 45

ยงผลตอทศทางทำางานของแตละภาคสวน ถนนสายสมานฉนท (Street of Harmony) เปนตวอยางทพอจะแสดงใหเหนความซบซอนในสนามของการจดการมรดก รฐบาลทองถนมบทบาทสำาคญอยางยงในการกำาหนดนโยบายการอนรกษ โดยเฉพาะอยางยงเมอตองการกาวสตลาดการทองเทยวนานาชาต แตการอนรกษนนสงผลกระทบกบเจาของอสงหารมทรพยและผเชา ความตองการทแตกตางของตวละครตางๆ ดำาเนนไปอยางไร การตอรองและการประนประนอมเปนสนามสำาคญสำาหรบการทำาความเขาใจมรดก

ในชวงทสอง ผเขยนจะนำาเสนอขอวเคราะหจากบทความตางๆ ทชใหเหนถงอทธพลทางการเมองและสงคม ทสงอทธพลกบการสรางเรองเลาและวธการจดการ บทความจำานวนหนงชใหเหนวาตวละครและกระแสของเศรษฐกจการเมอง มสวนสำาคญ กระบวนการสรางสำานกชาตและเศรษฐกจการตลาดในยคสมยใหม เปนปจจยประการตนๆ ในการนยามมรดกและวธการจดการ อยางไรกด เนอหาอกสวนหนงชใหเหนถงความพยายามของภาคประชาสงคม หรอผทมสวนไดสวนเสยจากกระบวนการฟนฟเมอง บางสามารถแทรกตวเขาไปในสนามของมรดกวฒนธรรม และมบทบาทในการกำาหนดทศทาง กรณของ Penang Heritage Trust (องคกรทดำาเนนการโดยกลมพฒนาเอกชน) เนอหาในสวนน นำาเสนอในหวเรอง “วาระของมรดก”

สดทาย ผเขยนปรารถนาเปนอยางยงทจะใชกรณเมองและยานประวตศาสตรในมะละกาและปนง เปนสะพานใหกบตนเองกลบมาทบทวนความเขาใจเกยวกบเรองของมรดก เพราะคำาถามสำาคญของมรดกศกษาไมไดอยทวาเรองเลาทางประวตศาสตร วฒนธรรม และเชอชาตนนสวยงามสกเพยงใด หากแตเปนการพนจมองมรดกดวยมมมองทหลากหลาย วามรดกวฒนธรรมทผคนเขาไปเรยนรนน เปนมรดกของใครและครอบคลมสงใด ใครบางทเขามานยาม ทงหนวยงานหรอกลมองคกรทแสดงบทบาทอยางชดแจง หรอการนยามทมาจากผทใชชวตในสถานทเหลานน สดทาย วตถประสงคของการมรดกซอนเรนการตอรองเพอความยตธรรม การวางแผนจดการ สทธสงแวดลอมหรอมนษยชน (Nagata 2012: 6)

46 46

เมองและยานประวตศาสตรผเขยนเลอกกลาวถงเมองประวตศาสตรอยางมะละกาและปนงใน

โอกาสน เนองจากทงสองแหงมประวตศาสตรอาณานคมทเกยวของกน และพฒนาเมองชนในใหกลายเปนแหลงทองเทยวมรดกและวฒนธรรม เหตการณของการไดรบประกาศใหเปนมรดกโลกเมอ ค.ศ. 2008 เปนบรบททนาสนใจอยางยง เพราะแมเมองประวตศาสตรทงสองแหงไดอาศยภมทศน สถาปตยกรรม เรองเลาประวตศาสตรและชาตพนธ ในฐานะของเรองราวเลาขานมรดก แตกระบวนการทำางานและบทบาทของภาคทเกยวของนน แตกตางกนหลายประการ

ดวยเหตน การนำาเสนอเนอหาเปนการเรยบเรยงจากบทความทเกยวของกบการพฒนามรดกของเมองทงสอง พรอมแสดงความเหนของนกวชาการทกำากบการศกษามรดกวฒนธรรม เพอเปนฐานนำามาสการอภปรายในสวนทสองของบทความเกยวกบวาระของมรดก

ทกสงอยางเรมตนทน...อดตนายกรฐมนตรมาเลเซย “มหาธร” กลาวไววา “ทกอยางเรมตน

ทน [มะละกา]...ตนกำาเนดชาต” เมอ ค.ศ. 1989 คำาถามสำาคญทควรหยบยกมาอภปรายคอ อะไรบางทกำาเนดทน และนโยบายทางวฒนธรรมทรฐตองการนำาเสนอครอบคลมสงใด มะละกาเปนเมองทเกาแกทสดเมอเทยบกบเมองทงสามแหงในสเตรตสเซตเทลเมนตส (straits settlements) ตงแตครสตศตวรรษท 15 มะละกาฐานทมนของสลตานมาเลย และกลายมา เปนทลงรากปกฐานของพอคาจน ตำาแหนงทตงของมะละกาเชอมโยงระหวางมหาสมทรอนเดยและคาบสมทรในภมภาค นบเปนเสนทางการคาของพอคามสลม และทมนของอสลามในขณะเดยวกน (Goh 2014: 84)

จากนนในชวงสศตวรรษตอมา คอ ครสตศตวรรษท 16 - 19 ชาต ตะวนตกเขามาครอบครองโปรตเกส ดตช และองกฤษ โดยลำาดบ กจกรรมการปกครองดำาเนนไปรอบเนนเซนตปอล พระราชวงเดมของสลตานมาเลย

47 47

ถกทำาลาย เมองไดรบการจดสรรตามภาพของเมอง นบเปนการแบงพนทใชงานและอาชพของบคคลตามแนวคดของชาตตะวนตก ทางฝงซายของแมนำามะละกาเปนกจกรรมการคา สวนฝงขวาเปนทพำานกของกลมชาตพนธตางๆ

อยางไรกด ตงแตครสตศตวรรษท 19 แมแตละกลมชาตพนธยดมนในขนบและจารตจนกลายเปนเอกลกษณของกลมอาชพหรอสายสมพนธทางเครอญาต แตในทางการคา ธรกจ หรอกระทงสายสมพนธทางสงคมกลบมลกษณะตดขามลกษณะเฉพาะทางวฒนธรรม การแตงงานขามกลมชาตพนธมความสำาคญอยางยงทกอใหเกดวฒนธรรมลกผสม ลกจนทเกดในมะละกาจากการแตงงานของคนจนโพนทะเลกบมาเลยพนถนกกลายเปน จนบาบา หรอระหวางลกอนเดยกลายเปนยาว-เปอกน (Jawi-Pekans) และโปรตเกสยเรเซยทเปนลกผสมเกดจากชาตตะวนตกกบมาเลยพนถน (Hussin 2004: 271–290)

ตงแตครสตศตวรรษท 19 มะละกาหมดความสำาคญในเชงเศรษฐกจ โดยเฉพาะอยางยงเมอการคายางเตบโตอยางมากในปนงและสงคโปร ในชวงครสตทศวรรษ 1970 ประชากรวางงาน กระทงครสตทศวรรษ 1990 การทองเทยวกลบมาสรางชวตชวาใหกบมะละกาอกครง โครงการอนรกษและการสรางสงอำานวยความสะดวกใหกบนกทองเทยว รวมถงเสนทางสญจรและประวตศาสตรแบบพรอมเสรฟ ในชวงเวลานน เกดการถกเถยงถงทศทางและผลประโยชนจากการพฒนาเมอง ฝายหนงตองการนำาเสนอ ภาพความยงใหญของมาเลยในมะละกา ฝายหนงตองการนำาเสนอความเปนมหานคร ทอาศยความรวมมอของคนหลากชาตพนธ ฝายแรกใหความสำาคญกบการพฒนาเมอง โดยการสรางแหลงบนเทง เชน สวนธมพารค โรงแรมขนาดใหญ และหางสรรพสนคา สวนฝายหลง พฒนาถนนสายมรดกและการสรางตลาดกลางคน

แมรฐบาลทองถนจะเรมเหนความสำาคญของการอนรกษ แตการตดสนใจหลายอยางกลบคานกบการสงเสรมการอนรกษ เชน การสรางหอคอยทหมนได เพอดงดดนกทองเทยวในการชมภมทศนรอบทศทาง

48 48

ลม ฮก ชน (Lim Huck Chin) สถาปนกปนงและเฟอรนนโด ยอรก (Fernando Jorge) สถาปนกโปรตเกส วจารณองคกรปกครองทองถน ทสนใจประโยชนเฉพาะหนา ซงเปนอนตรายตอเสนใยทถกทอสถาปตยกรรม ชมชน และวฒนธรรม ไวในหนงสอเรอง Malacca: Voices from the Street (Lim Huck Chin & Gorge 2006) ตอมา ค.ศ. 2008 เทศบาล ใหความสำาคญกบการมสวนรวมของชมชนในการตดสนใจและวางแผน สวนผสมของรฐ กลมพฒนาเอกชน และตวแทนการทองเทยว รวมกน สงเสรมมรดกทกำาลงสญหายและชประเดนความสมานฉนทและการยอมรบระหวางชาตพนธ (Goh 2014: 88)

จตรสกลมอาคารสำานกงานปกครองและเนนเซนตปอลกลมอาคารสแดงทเจนตานกทองเทยว ซงเปนอดตอาคารของ

ผปกครองชาวดตชหรอ Stadthuys ไดรบการดดแปลงเปนพพธภณฑชาตพนธวรรณนาและประวตศาสตร และอาคารขนาดเลกดานหลงกลายเปนพพธภณฑวรรณกรรมมาเลย สวนพพธภณฑการประกาศอสรภาพในคลบเฮาสองกฤษ อาคารในเมองโดยสวนใหญเกดขนในชวงเวลาทดทช เปนเจาอาณานคม โดยเฉพาะจตรสของกลมอาคาร Stadthuys และโบสถ สวนมรดกโปรตเกสแถบไมปรากฏหลงเหลอในปจจบน ยกเวนประตปอรตา เดอ แซนตโก (Porta de Santiago) การบรณะและเงนสนบสนนของดทชเปนเงอนไขอกประการหนง ทสงผลใหภาพลกษณเชงบวกของเจาอาณานคม ดทช (Worden 2001: 209)

ภาพประวตศาสตรทปรากฏในพพธภณฑแสดงใหเหนการกลาวถง เจาอาณานคมดวยทาททแตกตางกน โดยเฉพาะการบรณะหองการคาของ VOC ในพพธภณฑชาตพนธวรรณนาและประวตศาสตร การจดแสดงปรากฏภาพของกปตนยาน แวน รเบค (Jan Van Riebeeck) ซงตรงขามกบภาพของโปรตเกสทเปนพวกกระหายสงคราม สรางความแตกแยกภายในมะละกาและการเอาผลประโยชนใสตว กระทงในเรองทางศาสนาเอง โปรตเกสไดรบ

49 49

การนำาเสนอในภาพของคาทอลกผเครงครด ตรงขามกบเจาอาณานคมดทช ทเปดใจใหกบการนบถออสลามของชนพนถนมะละกา สวนภาพลกษณขององกฤษมใหเหนเพยงนอยนด โดยเฉพาะเมอมะละกาถกลดความสำาคญ ใน ชวงเวลาทองกฤษมอำานาจเหนอดนแดนมะละกา การพฒนาเมองทาอยางปนง และสงคโปรในชวงศตวรรษท 19 สงผลใหภาพสงคมในเวลานนเปรยบเหมอน “เจาหญงนทรา” มากไปกวานน ในสายตาของผปกครองสเตรตสเซตเทลเมนตส มะละกาเปนเพยง “ชานเมองของสงคโปร” (Worden 2001: 210)

อยางไรกด กระบวนการการแทนทความหมายดวยมรดกมาเลยเกดขนในพนทประวตศาสตรเชงเขาเซนตปอลและอาคารสมาคมองกฤษ การสรางพระราชวงสลตาน (Istana) จำาลอง อาคารจำาลองดงกลาวเปดสสาธารณะเมอ ค.ศ. 1986 โดยอดตนายกรฐมนตรมหาธรเปนประธาน การกอสรางอางองกบบนทกและพงศาวดาร อยางไรกตามตำาแหนงทตงของอาคารจำาลองอยเชงเนนเซนตปอลแทนตำาแหนงเดมทอยบนยอดเนนเขา เนองจากบนยอดเขามโบสถเซนตปอลและปราการ การจดสวนแวดลอมดวยอนสาวรยของการประกาศใหมะละกาเปนเมองประวตศาสตร เครองสงแบบราชสำานกมาเลยกำากบความภกดของพลเมองมาเลเซยตอราชบลลงก

ภายในปรากฏพพธภณฑวฒนธรรม (Muzium Budaya) และจดแสดงประวตศาสตรกอนอาณานคม ใหความสำาคญกบพธราชสำานก เพกเฉยตอประวตศาสตรสงคมในชวงเวลากอนอาณานคม ไมวาจะเปนเหตการณปะทะในถนนหลายสายในมะละกา ความรนแรงของโรคระบาด หรอทาสทเปนแรงงานสำาคญในเมอง เรองราวเนนภาพของสลตานทเชอมกบพงศาวดารของราชสำานกมะละกา และเอกลกษณมาเลเซยรวมสมย ปรากฏลกษณะทคลมเครอเชนกน เพราะเรองเลาเกยวกบ ฮาง ตอะห (Hang Tuah) และ ฮาง เจอบต (Hang Jebat) ซงเปนฉากตอนหนงทปรากฏในพพธภณฑวฒนธรรม

เรองเลากลาวถงชวงยคสมยสลตาน ทฮาง ตอะห ปลดชพเพอนอยางฮาง เจอบต เพราะความภกดตอราชบลลงก ดวยเหตทถกกลาวหาวาทรยศ

50 50

ตอราชบลลงก อยางไรกด ในชวงครสตทศวรรษ 1950 ฮาง เจอบต กลบไดรบการนยามใหม เปนผพทกษความถกตองและตอตานอาณานคม วอรเดนวเคราะหไววา ฉากตอนทปรากฏในพพธภณฑวฒนธรรมฉายใหเหนความขดแยงระหวางอดมการณ 2 ชด ฮาง ตอะห รบใชตอราชบงลงกอยางไรขอกงขาและศรทธาทมตอราชอำานาจ สวน ฮาง เจอบต ยนอยขางความถกตองและอดมการณเพออสรภาพ (Worden 2001: 204–205)

ในทางตรงขามการนำาเสนอภาพของอสลาม กลบเปนภาพทกวาง และเนนการเปลยนแปลงการนบถอศาสนาของผปกครองมะละกา เมอชค อบดล อาซซ (Sheikh Abdul Aziz) เดนทางมาถงดนแดน โดยไมกลาวถงการเผยแพรอสลามในชวงเวลานนทยอมรบความแตกตาง และเปดทางใหกบผนบถอศาสนาอน การกลาวถงอสลามกลบอางองกบขบวนการฟนฟอสลามสายเครงครดในชวงครสตศตวรรษท 19 นนแสดงใหเหนวา ไมวาจะกลาวถงประวตศาสตรสมยสลตานหรอขบวนการสรางชาต อสลามเปนองค ประกอบสำาคญของอดมการณทงสอง วอรเดน แสดงความเหนถงแหลงท ใชในการอางองการบอกเลามรดกของมะละกา นาจะเชอมโยงกบ เซอจาระห มะลาย หรอ Sejarah Melayu (Malay Annals) บนทกดงกลาวมงแสดงใหเหนภาพความสำาเรจของราชสำานกอสลาม แตการกลาวถงภาพทางสงคมและเศรษฐกจในชวงครสตศตวรรษท 15 ของมะละกากลบไมปรากฏมากนก

ในทศนะของของนกวชาการจำานวนหนง เซอจาระห มะลาย ไมใชงานเขยนทตองการใหขอเทจจรงทางประวตศาสตร แตเปนการรบรองอำานาจและความชอบธรรมของผปกครองมะละกาและราชนกล นอกจากน การเลาเรองยงเพกเฉยตอขนบทองถน หรอความเชอในอำานาจเหนอธรรมชาตนอกอสลาม ดงเชนรฐทองถนมะละกาหามการเฉลมฉลอง Mandi Safar กลมคนทจะอาบนำารวมกนยงชายหาดเกลบง โดยมการนำาคมภรอลกรอานจมในนำา เพอปกปองเหตรายตางๆ ทอาจเกดขนในอนาคต (Worden 2001: 207–208)

สวนนทรรศการในอาคารสโมสรอาณานคมองกฤษ ฉายใหเหน

51 51

ขบวนการเรยกรองอสรภาพ โดยมจดเรมตนในชวงสงครามนานง (Naning War) ทเกดขนในเขตอะลอร กายาห (Alor Gajah) เมอ ค.ศ. 1831-1832 ผนำาอยาง อบดล ซาอด (Abdul Said) ใชพระนามของสลตานเปนเครองกระตนการตอตานเจาอาณานคม ฉะนน ภาพของมะละกาจงโยงเขากบ ชาตนยมสมยใหม เหตการณประกาศอสรภาพตนก อบดล ราหมาน ปตรา อล-ฮจญ (Tunku Abdul Rahman Putra Al-Haj) เลอกมะละกาเปน สถานทของการประกาศอสรภาพ การนำาเสนออสรภาพของมาเลเซยทปรากฏในอนสรณสถาน เนนภาพของชนชนนำาทเจรจากบเจาอาณานคมตลอดหลายสบปตงแตครสตทศวรรษ 1950 เรยกไดวาเปนการเชอมโยงอดตจากยคสลตาน เขาสการครอบครองของชาตตะวนตกในชวงเวลาหนง และมกลมบคคลทผลกดนอสรภาพ เสมอนภาพลกษณของสลตาน เรองราวเหลานไดรบการนำาเสนอไวเปนอยางดทสโมสรอาณานคมแหงน (Worden 2001: 210-211)

ฉะนน หากพจารณาในมตของพนทแลว ประวตศาสตรอาณาจกรสลตานไมเขามาแทนทประวตศาสตรอาณานคมโดยสนเชง เพราะอาคารและสงปลกสรางของชาตตะวนตกเดนชด แตมการเปลยนแปลงหรอแทนทความหมาย ดงจะเหนไดจากการกลาวถงอดตเจาอาณานคมดตชในเชงบวกกวาอกสองชาต และการสรางประวตศาสตรใหปรากฏดงกรณการสรางพระราชวงสลตานจำาลองและเรองราวของการประกาศอสรภาพกำากบการบอกเลาประวตศาสตร เรยกไดวา ขนบราชสำานกและการตอกยำาความเปนอสลามกลายเปนภาพหลกของการกลาวถงมะละกายคกอนอาณานคม ในฐานะของสญลกษณชาตมาเลย

มรดกมาเลยและมใชมาเลย กบความเปนชาตมาเลเซยอนง มรดกวฒนธรรมมะละกายงครอบคลมความหลากหลายทาง

ชาตพนธ จากการสำารวจประชากรเมอครสตทศวรรษ 1970 กลมคนทอยในเมองคอ คนเชอสายจน และมเพยง 15% ทเปนคนมาเลย แตจากนโยบาย

52 52

ภมปตราของรฐกลาง ทตองการลดความสำาคญของมรดกและประวตศาสตรจน ในครสตทศวรรษ 1980 ประวตศาสตรในแบบเรยน Yap Ah Loy ถกแทนทดวยราชาอบดลลาหกลาง (Raja Abdullah of Klang) ในฐานะผวางรากฐานของกวลาลมเปอร มะละกาเองไดรบการผกเขากบคนเชอสายมาเลยอยางงายดาย ภาพของคนจนทปรากฏมเพยงชาวเปอรานากน ดงจะเหนได จาก Baba Nyonya Heritage Museum ทเปนบานของตระกลบนถนน เฮเรน หรอ Jalan Tun Tan Cheng Lock สวนคฤหาสนอกแหงหนงไดรบ การปรบปรงใหเปนโรงแรมบาบา

ในทศนะของวอรเรน ภาพของเปอรานากนถกทำาใหเปนมาเลย ดวยการอธบายถงการผสมผสานทางวฒนธรรมจนและมาเลย ดวยการแตงงานขามเชอชาตและการปรบตวทางวฒนธรรมของคนจนกบคนพนถน ภาพของเปอรานากน เพงชดเจนในชวงกลางครสตศตวรรษท 19 เพอแยกตนเองออกจากคนจนอพยพใหมในชวงเวลานน การนำาเสนอภาพของบาบาเชอมโยงกบอดตทรงเรองของเปอรานากนในชวงอาณานคม ภาพทปรากฏในพพธภณฑ เนนการฉายใหเหนรปแบบการดำาเนนชวตทหรหราและเปนแบบแผน ภาพของเปอรานากนในชวงทคนจนอพยพเขามาแทนทไมไดรบการนำาเสนอ และเปอรานากนในอดตไมไดรบการเชอมโยงเขากบความเปนชาต ภาพดงกลาวแตกตางจากประวตศาสตรสลตานทเชอมโยงกบกำาเนดชาต หลงยคอาณานคม (Worden 2001: 212-213)

วฒนธรรมลกผสมอกกลมหนงทไดรบการนำาเสนอไดแก มรดกวฒนธรรมโปรตเกส ในนามของ “traditional casado kampung” ทเปนลกหลานของคนโปรตเกสทแตงงานกบคนพนถน และรกษาขนบบางอยาง รองรอยทปรากฏในภาษา การละเลน แตการบอกเลาถงลกหลานโปรตเกสกลบตกอยในวงวนของการสงเสรมการทองเทยว และดจะคลองจองกบความพยายามในการขยายขอบเขตของแนวคดภมปตราของพรรครฐบาล อมโน (UMNO) ในชวงครสตทศวรรษ 1980 แนวทางคอการอธบายถง คนเชอสายโปรตเกส-มาเลย เนนถงการรบวฒนธรรมมาเลยมากกวา

53 53

โปรตเกส ไมตางจากเปอรานากนท “ถกทำาใหเปนมาเลย” เปนตน (Worden 2001: 215)

มรดกววาทะทถนนสายสมานฉนทปนงไดรบการพฒนาเปนเมองทาสมยใหมโดยกปตน ฟรานซส ไลท

ค.ศ. 1786 บรษทการคาอสตอนเดย (EIC) การวางผงเมองเปนตาราง นบเปนการตงถนฐานทสอดคลองกบนโยบายการแบงเชอชาตและหนาททางเศรษฐกจ คนจนและทมฬทำางานในศนยกลางการคา โดยมกลมอาคารเรอนแถวตงอยใกลกบทาเรอ คนยโรปอยอาคารสำานกงานทางตะวนตกเฉยงเหนอ สวนคนมาเลยและยาวอยทางใตของเมอง กลมจนบาบาและยาว- เปอกน (Jawi Perkans) เปนตวกลางเชอมระหวางเจาอาณานคมและคนทองถน จอรจทาวนในปนงกลายเปนเมองทาสำาคญในอาวเบงกอลในไมชา ชวงครสตทศวรรษ 1840 การพบดบกในเปอรกและเซลงกอร สงผลใหปนงกลายเปนประตสคาบสมทรมาลายา ยงผลใหเกดการเคลอนยายคนจนทเปนแรงงาน การกอตวของสมาคมลบและระบบแซตระกลเขามาเกยวของกบกจกรรมทางสงคมและเศรษฐกจ เมอ ค.ศ. 1857 กอตงสภาเมอง และเมองทเตบโตมากขนจากกลมคนใหมๆ ทอพยพเขามาตงรกราก

เมอ ค.ศ. 1867 เกดการปะทะระหวางสมาคมจนและกลมพนธมตรอนเดยและมาเลย เพอแยงชงการควบคมกจการดบกเหนอชองแคบและเกดภาวะการปดเมองในปเดยวกนนน เมองทงสาม อนไดแก มะละกา ปนง และสงคโปร (Straits Settlements) กลายเปน Crown Colony จากนน เมองทงสามกลายเปนเมองทาททวความสำาคญยงขน การคายางทำาใหปนงขยายตว และเปนประตสคลงสนคาอนๆ ในมาลายา หลงสงคราม เจาอาณานคมองกฤษยกเลกการปกครองในชองแคบมะละกา จงสงผลใหปนงเขารวมสหภาพมาลายน เมอ ค.ศ. 1946 และตอมาพฒนาเปนสมาพนธมาลายา ค.ศ. 1948 ตลอดระยะเวลาหลงสงคราม เกดเหตของการเรยกรองอสรภาพและการปะทะขนหลายครง กระทง ค.ศ. 1957 มาลายาประกาศตนเปน

54 54

อสระจากเจาอาณานคม (Goh 2014: 90)ในปเดยวกนนนเปนชวงเวลาเดยวกบการฉลองครบรอบศตวรรษ

เมองจอรจทาวน นบเปนการเรมตนของการรำาลกประวตศาสตร หนงสอเรอง “ปนง อดตและปจจบน 1786-1963” (City Council of George Town 1966) เปนความพยายามแรกๆ ของพลเมองในการสรางมรดก การเลาถงเมองแสดงใหเหนสวนตางๆ พรอมกบภาพอดต และเปรยบเทยบกบภาพปจจบน เมองสมพนธกบชวตประจำาวน มไดเนนยำาความสำาคญของเมองจากสถานท หนงในเรองเลาเกยวของกบการปกครองทองถนทองกบกระบวนการประชาธปไตย ดงเชน กระบวนการเลอกผแทนเทศบาล ซงเปนกลมฝายคานกบรฐบาลอาณานคม

ตอมา ค.ศ. 1969 รฐบาลสหพนธรฐมาเลเซยเพกถอนสถานะของทาเรอเสร สงผลใหในชวงครสตทศวรรษ 1970 และ 1980 จอรจทาวนลดบทบาท เพราะตองการพฒนากวลาลมเปอรใหเปนเมองเอก รฐบาลกลางเรมควบคมการลงทนดานการสอสาร คมนาคม การศกษา และสขภาพ อยางไรกด ปนงเขารวมแผนการพฒนาเศรษฐกจ กลายเปนศนยกลางของอตสาหกรรมอเลกทรอนกสและวศวกรรม จงสงผลใหเดกรนใหมยายออกจากจอรจทาวน (Goh 2014: 90–91) นอกจากน ตงแตหลงสงครามโลกครงท 2 ชนชนกลางออกจากเมองชนใน บางคนสญเสยทรพยสน ชวงหลงสงคราม คนยากจนเชาหองวาง (Khoo & Jenkins 2002: 213)

สภาเทศบาลปนงจดตงหนวยพฒนาในการฟนฟสภาพเศรษฐกจ (Penang Development Corporation) เมอ ค.ศ. 1969 โดยมภารกจ 1) สรางเมองใหมทเนนภาคอตสาหกรรม และ 2) พฒนาการทองเทยว การทองเทยวแบบราคาประหยดเรมปรากฏใหเหนตงแตครสตทศวรรษ 1960 โรงแรมขนาดเลกทแทรกตวในอาคารเกาเมองชนใน เกดการขยายตวของธรกจหลากประเภท “ศนยสขภาพ” [ซองโสเภณ – ผเขยน] จนถงแผงลอยขายสนคาหลากประเภทชดนอน ถงเทา สบ กระทงถงยาง (Khoo & Jenkins 2002: 211)

55 55

การกอสรางอาคารสงขยายตวมากขน อาท ค.ศ. 1974 เทศบาลทองถน ตองการฟนเมองดวยการสรางศนยการคาครบวงจร สง 88 ชน และบรเวณ โดยรอบ โครงการดงกลาวทำาลายอาคารเรอนแถว แตไมไดชวยฟนฟ จอรจทาวน (Jenkins 2008: 119–121) ในชวงครสตทศวรรษ 1980 และ 1990 การพฒนาศนยกลางเมองใหมยงสงผลตอการลดประชากรเมองชนใน กลมแรงงานใหมพำานกตามโครงการการเคหะ เดมทพนทในเมองสำาหรบการพกอาศยของแรงงานชาย และตอมามแรงงานสตร กระทงกลายเปนทพำานกของครอบครว ผคนอาศยอยใกลสถานททำางานหรอดแลกจการของครอบครว แตจากการยกเลกการควบคมการเชาและวกฤตเศรษฐกจปลายครสตทศวรรษ 1990 รปแบบการตงถนฐานเปลยนแปลง (Khoo & Jenkins 2002: 214)

จากความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและแบบแผนทางสงคมทเปลยนแปลงจากการพฒนา สงผลใหคนในพนทเรมหนกลบมาใหความสำาคญ กบศนยกลางจอรจทาวน ค.ศ. 1986 เครอขายของนกประวตศาสตร วชาการ สถาปนก สงแวดลอม กลมภาคประชาสงคมจดตงสมาคมมรดกปนงหรอ Badan Warisan Pulau Pinang (Penang Heritage Trust) โดยมรดกนนครอบคลมถงภมทศนเมอง การแสดง ศลปหตถกรรม เครอขายยง จดเวทของการแลกเปลยนกบผเชยวชาญจากประเทศฝรงเศส เยอรมน องกฤษ ญปน อนเดย ในวาระตางๆ (Nagata 2012: 16) รฐบาลทองถนอยางสภาเทศบาลปนงตระหนกถงนโยบายอนรกษและรณรงคปกปอง อาคารสำาคญๆ เรมสำารวจและทำาทะเบยนอาคารสำาคญ พรอมๆ กบการออกกฎหมายยกเลกควบคมการเชาเพอเออประโยชนใหกบการพฒนาเมอง ชนใน นโยบายดงกลาวเนนการเชญชวนใหภาคเอกชนลงทนในการปรบปรงอาคาร แตดวยปญหาทางเศรษฐกจในภมภาค เมอ ค.ศ. 1997 สงผลใหการพฒนาโครงการอนรกษชะลอตว (Khoo 2010: 286)

ตงแตวกฤตเศรษฐกจเมอปลายครสตทศวรรษ 1990 มาเลเซยหนมาสงเสรมการลงทนเพอการพฒนาพนทมรดก ในโจทยการทองเทยวระดบ

56 56

นานาชาต การเจรจายกเวนภาษสำาหรบโครงการลงทนปรบปรงอาคารมรดก หรอการลดการประเมนตวเลขกจการทปรบใชอาคารเกาเพอสงเสรมธรกจการทองเทยว ในทางหนง เปนการรกษามรดกสถาปตยกรรมของพนท และแสดงใหเหนประโยชนใชสอยในปจจบน แตในอกทางหนง เปนปจจยกอใหเกดการเปลยนกลมคนทใชพนท เพราะคาเชาทแพงขนหรอรปแบบธรกจทมอยเดมไมตอบโจทยใหมในตลาดทองเทยว (Khoo & Jenkins 2002: 226)

ผเขยนกลาวถงประวตของปนงอยางยนยอ เพอนำามาสการอภปรายเกยวกบมรดกปนง มรดกไดรบการพฒนาบนฐานของการอนรกษมรดก ทงเพอตอบโจทย (1) เศรษฐกจการทองเทยว ซงมรฐเปนตวละครสำาคญในการกำาหนดทศทางการพฒนา (2) การเรยกรองมรดกทผสานภมทศนสถาปตยกรรมและผคนทใชชวตในพนท โดยมกลมพทกษมรดกปนง (PHT) เปนแกนนำา และ (3) เอกชนผถอครองกรรมสทธอสงหารมทรพยทสรางโอกาสทางเศรษฐกจจากทนวฒนธรรม ทเปนมรดกตกทอดจากบรรพบรษ

การนำาเสนอเนอหาในลำาดบตอไป จะฉายใหเหนภาพกวางของการรอยเรองราวทางวฒนธรรมของ “ถนนสายสมานฉนท” หรอ Street of Harmony เพอเปนพนฐานในการทำาความเขาใจบรบทตางๆ ทเกยวของกบการสรางมรดก จากนน ผเขยนจะแสดงตวอยางของการตอรองของตวละครตางๆ ในสนามมรดกวฒนธรรม ในทน ขอหยบยกกรณของการพฒนาหมอาคารในกงสแซค ซงเปนอาณาบรเวณของกลมเครอญาตตระกลแซเชอสายจนฮกเกยน และความขดแยงทางความคดของการนำาเสนอมโนทศนความสมานฉนทขามศาสนา

ถนนสายสมานฉนท?“ถนนสายสมานฉนท” ไดรบการสรางสรรคจากโครงการจดทำาแผนท

มรดกวฒนธรรม ค.ศ. 1992 วตถประสงคคอการสะทอนความหลากหลายทางวฒนธรรม โดยองกบสถานทสำาคญและชมชนบนถนนอารเมเนยน (Armenian Street) และอาเจะห (Acheen Street) ความผสมกลมกลน

57 57

ระหวางอสลาม (มสยดมาเลย) และขงจอ (กงสแซค) การผกเรองราว เรมตนจากถนนมสยดกปตนเกอลง (Jalan Masjid Kapitan Keling) ซงเปนชอแทนถนนพตต (Pitt Street) (ชอถนนเปนเกยรตใหกบมสยดกปตนเกอลง หรอ Kapitan Keling) เชอมระหวางถนนฟารกฮาร (Farquhar) และอารเมเนยน (Khoo 2010: 287) โครงการดงกลาวไดรบการสนบสนนจากเอมเมกซ (American Express) และผเชยวชาญจากญปน นบเปนการเปดศกราชการทองเทยวทางวฒนธรรมในเมอง

ถนนสายสมานฉนทผสานรวมมมมองทเปนสากลของประวตศาสตร ทงตะวนออกและตะวนตก ความแตกตางทางศาสนา อนประกอบดวยอสลาม ครสต พทธ ฮนด เตา ขงจอ และกลมคนทเคลอนยายมาจากทตางๆ อาเจะห เยเมน จน อนเดยและยโรป และมรดกสถาปตยกรรม ตกแถวแบบจนและสถาปตยกรรมพนถนมาเลยและรปแบบอาคารทไดรบอทธพลจากอนเดย (Bideau & Kilani 2012: 608)

การพฒนาเสนทางสญจรเพอเรยนรมรดกในจอรจทาวน จงประกอบดวยการทำารองเทาลกปด การทำาพด การทำาบาตก การเตรยมแผนเตาห การแกะสลกปายหลมศพ งานจกสาน การทำาทอง หรออาหารทองถน (Nagata 2012: 23) การสรางเสนทางดงกลาวจงมงหมายใหผเยยมชมมองเหนความหลากหลาย การยอมรบความแตกตาง และการอยรวมกนอยางสมานฉนทของชมชนทมพนเพทางประวตศาสตรทแตกตางกน อยางไรกด การขนานนาม “ถนนสายสมานฉนท” ไมไดรบการยอมรบจากกลมศรทธาของมสยดกปตนเกอลง เพราะชอของถนน ชมชนมสลมไมยนดทจะใหมชออนใด นอกเหนอจากถนนมสยดกปตนเกอลง (Khoo 2010: 287)

การสรางเรองเลา “ถนนสายสมานฉนท” ไดรบการสนบสนนจากรฐบาลกลางเพมเตม นนคอ ค.ศ. 2005 มการทำาโครงการทกวลาลมเปอร โดยไดรบทนสนบสนนจากมลนธคอนราด อเดอเนาเออร (Konrad Adenauer Foundation) (KAF) ผอำานวยการ เปเตอร ชเออร (Peter Schier) พยายามสงเสรมบทเรยนทางสงคมในโรงเรยน “ปฏบตตอผอน

58 58

เฉกเชนทตองการใหผอนปฏบตตอตนเอง” อาวธการตอสกบคตนยมสดขว ชเออรมองความหลากหลายในมาเลยเปนทนในการสรางบทเรยนทางสงคม และจากการพบปะกบ ดาโตะ อนวาร ฟาเซอร ผกอตงเครอขายสหศรทธา มาเลเซย (Malaysian Interfaith Network) ตองการพฒนา ถนนสายสมานฉนทในปนง ค (Khoo) เปนหนงในผรางแผนทเสนทางทางวฒนธรรม ชอทเลอกใชคอ เสนทางศาสนาโลก (World Religious Walk) โดยการ นำาเสนอศาสนสถาน 5 ศาสนาสำาคญของโลก และเชอมรอยใหเหนความแตกตางของการนบถอศาสนาและเชอชาต แตสามารถอยรวมกนในฐานะเพอนบาน

เมอตน ค.ศ. 2006 มการจดงานและจดแสดงนทรรศการในสถานท แตกตางกน 3 แหง ดวยปายอธบายในภาษาทแตกตางกน 3 ภาษา (จน, มาเลย, องกฤษ) รวมทงการพฒนาเสนทางนำาชม ดวยคำาอธบายของมคคเทศก 3 ภาษาเชนกน สถานทจดงานสะทอนความเชอและการคาดงเดม เชน การทำาธป หมวกทแสดงสญลกษณทางศาสนา ปฏกรยาจำานวนหนง ไดรบการตอบรบทางบวกจากคนในพนท มสลมจำานวนหนงเปดใจและคนหาความหลากหลายของผคนทเปนเพอนบาน ขณะเดยวกน กลมบางกลมกลบมองโครงการศลธรรมโลก (Global Ethic) ในลกษณะของการดหมนอสลาม (Khoo 2010: 289-290)

อยางไรกดกลมมสลมบางกลมกลบเหนตาง เชน กจกรรมในโรงเรยนทพาเดกๆ เขาไปในศาสนาตางๆ เพอเรยนรระหวางกน แตกลบถกมองเปนการชวนเชอ และทแยกวานนคอ เหนวากจกรรมดงกลาวเปนการใหเดกเขารตหรอเปลยนศาสนา เหตการณเมอวนท 14 พ.ค. 2006 ในการประชมเกยวกบสทธตามกฎหมายมาตรา 11 งานดงกลาวมาจากความรวมมอของประชาคม 13 แหง และกลมรณรงคเพอสทธมนษยชน อาลราน (Aliran) กลบถกขดขวางโดยกลมตอตานคณะกรรมการสานศาสนา นอกจากน ในหลายเดอนตอมายงสงผลใหสภาศาสนาอสลามปนง ประกาศในมสยด ในการตอตานโครงการ Penang Global Ethnic มหนงสอเตอนทางมลนธ

59 59

คอนราดอเดอเนาเออร เครอขายสหศรทธา และกลมมาตรา 11 ใหหยดกจกรรม เพราะ “จะทำาลายความสมานฉนททางศาสนาและระหวางกลมชาตพนธ ทงๆ ทเราเปนชาตพหชาตพนธและศาสนาอยแลว” (Khoo 2010: 291)

ผเขยนยกตวอยางของการสรางเสนทางเรยนรศาสนาและความหลากหลายเพอชใหเหนถงความแตกตางของอดมการณและความเปนจรงของชมชน ความขดแยงมไดเกดขนเฉพาะกระบวนการหรอกจกรรมทจดขนในวาระตางๆ แตยงสามารถเกดขนในหลายลกษณะ แมกระทงในกระบวนการอนรกษ ผเขยนไดกลาวไวแลวถงขบวนการเคลอนไหวของคนในพนทตอความพยายามในการอนรกษกลมอาคารตางๆ ตงแตปลายครสตทศวรรษ 1980 แตขบวนการดงกลาวเกดขน พรอมกบการประกาศยกเลกการควบคมการเชา ทเคยมสวนชวยเหลอคนยากจนใหสามารถเชาบานไดในราคาไมสงนกและปองกนการไลรอชมชน แตเมอสนสด ค.ศ. 1999 กฎหมายดงกลาวกลบถกยกเลก

ผเขยนขอยกตวอยางของการอนรกษ กลมอาคารของคนเชอสายจนฮกเกยน ซงนบเปนสถานทหนงทผเคยไปเยอนปนงมกใชเวลาในการชนชมกบสถาปตยกรรม และเรยนรเรองราวเกยวกบคนจนโพนทะเล อยางไรกด เมอศกษาถงทมาทไปของการพฒนาเชงอนรกษโดยการลงทนของผดแลทรพยสนของตระกล ผเขยนกลบเกดคำาถามและจะตองทำาความเขาใจมรดกในทาททแตกตางไป ทงน มใชการวพากษเชงลบของการอนรกษ หากแตเปนตวอยางทเตอนใหเหนแนวทางการทำางานมรดกทตองใสใจตอผทมสวนไดเสยในสงคมมากยงขน

กรณกงสแซคกงสแซคประกอบดวยวดและกลมอาคารหองแถว วดของชนเชอชาต

ฮกเกยนสรางเมอ ค.ศ. 1854 และไดรบการดแลโดยแซตระกลททรงอทธพลทสดในปนง (แซค) อยในจตรสแคนนอน สวนกลมเรอนแถวประกอบดวย

60 60

24 หองและพนทสำาหรบการแสดงอปรากรจน (Bideau & Kilani 2012: 616) กงสจดตงขนเพอใหความชวยเหลอในการยงชพและสวสดการกบคนแซคทอพยพมาจากจงหวดฮกเกยน ประเทศจน เมอครสตศตวรรษท 19 บรเวณดงกลาวเปรยบเหมอนปราการ เพราะมทางเขาแคบๆ สามทาง ซงทำาใหบรเวณภายในปลกตวจากความวนวายบนทองถนนภายนอก รปแบบ ของศาลเจาเปนสถาปตยกรรมและการตกแตงสมยราชวงศชง (Khoo & Jenkins 2002: 219)

โครงการบรณะเรมขนเมอ ค.ศ. 1995 โดยมแนวคดการพฒนาใหพนทอาศยเดมเปนรานรวงสำาหรบนกทองเทยว รานอาหาร และโรงแรม โครงการไดรบการพฒนามาอยางตอเนอง จนเกดแนวคดในการปรบปรงในแนวทางของ heritage theme หรอแกนเรองเลา “มรดกแบบจดแสดง” มากกวาประเพณทปฏบตในชวต กลมผดแลทรพยสนของกงสแซค ปรบหองแถวเปนรานอาหารและรานคาสำาหรบนกทองเทยว 24 หอง (Khoo & Jenkins 2002: 219) ในชวงเวลานน เนองจากลกหลานทดแลพนทยายออกจากบรเวณดงกลาวหลายปกอนหนาโครงการฟนฟบรเวณ และกลมอาคารกลายเปนทพำานกของครอบครวยากจนของคนแซค (Bideau & Kilani 2012: 616)

ผดแลทรพยสนของกงสตองใหผเชาเดมยายออก แตผเชาอางถงระยะเวลาการเชา 20-90 ป แตกลบไมไดรบการคมครอง เมอรฐบาลทองถนประกาศยกเลกการคมครองการเชา ผดแลทรพยสนอางถงโครงการปรบปรงอาคารและสถานทตอบสนองประกาศของรฐทใหเปนบรเวณอนรกษ จนในทสดรฐเสนอใหผเชาคงเชาพนทของกงส แตปรบรปแบบของกจการใหตอบสนองการทองเทยว ผเชายนยอมจายเงนบางสวนเพอการปรบปรงอาคาร และยอมใหกลมผดแลผลประโยชนขนคาเชาไดตามสมควร สวนผทยงเชาพนทจะทำาหนาทเปนมคคเทศกเลาเรองราว แตนนมไดหมายความวาผเชาหายความกงวลใจตอความไมแนนอนในการเชา (Khoo & Jenkins 2002: 219)

61 61

นอกจากนพนทบางสวนของกงสไดรบการปรบใหเปนพพธภณฑเพอบอกเลาการอพยพของคนจนจากแผนดนใหญ และการกระจายตวของคนจนอพยพในเอเชยตะวนออกเฉยงใต พนทในจตรสบางสวนไดรบการปรบปรงเปนโรงเรยน นอกจากน หองแถวอกประมาณ 14 หองยงคงตองรอเงนลงทนสำาหรบการปรบปรง อนง คนชนชนกลางเรมกลบมาลงทนพฒนาเรอนแถวในถนนอารเมเนยน การปรบเปลยนการใชประโยชนอาคารนำามาสภาวะการเปลยนผานของผเชาเดมในพนท กบเจาของธรกจทลงทนเพอการทองเทยว ความทาทายในการทำางานคอ ดลยภาพระหวางการขบเนนคณคาทางวฒนธรรมในการจดการทองเทยวและประโยชนทางเศรษฐกจ โครงการพฒนาดวยการอนรกษภมทศนและการทองเทยว สงเสรมให นกทองเทยวจากตางประเทศเขามาเยยมเยอนและเกดเครอขายของคนจนนอกแผนดนใหญ กระทงการอดหนนเงนทนสำาหรบการอนรกษ (Bideau & Kilani 2012: 617)

วาระของมรดกรฐมาเลเซยตองการผสานระหวาง “วสยทศน 2020” กบคณคา

สากลในกรอบยเนสโก การนำาเสนอเมองประวตศาสตร ทงมะละกาและปนง เทากบเปนการแสดงใหเหนการเปดเครอขายนานาชาต โดยใชเมอง ในชองแคบมะละกา เพอสานโครงการทางวฒนธรรม การเมอง และเศรษฐกจ อยางเปนรปธรรม เมอ ค.ศ. 1991 รฐบาลประกาศนโยบาย “Wawasan 2020” หรอวสยทศน ค.ศ. 2020 ดวยการนำาเสนออดมการณใหมของมาเลเซย เนนประชาธปไตย การยอมรบความแตกตางทางศาสนา ความรมรวยวฒนธรรม การพฒนาเศรษฐกจ นานาชาตและพหวฒนธรรมนยม

ไบโด (Bideau) และไคลาไน (Kilani) พเคราะหการนำาเสนอเอกสารตอองคการยเนสโกเพอการคดเลอกและประกาศเปนเมองมรดกโลก อาศยการบอกเลาประวตศาสตรทงมะละกาและปนงในลกษณะใกลเคยงกน คอ

62 62

จากประวตศาสตรทเชอมโยงกบชาตตะวนตก และการไหลบาของแรงงาน โดยเฉพาะจากจนและอนเดยในชวงปลายศตวรรษท 18 ลกษณะพหลกษณวฒนธรรมดงปรากฏใหเหนเดนชดในชมชนตางๆ ทตงรกราก นอกจากน มะละกาและปนงเปนเมองทาบนเสนทางการคาผา เครองเทศ และทาส เปนรอยตอสำาคญของเสนทางการเดนเรอจากสงคโปรมายงภเกตของไทย (Bideau & Kilani 2012: 607)

มะละกาในฐานะผลตภณฑการทองเทยวและไอคอนในการสรางเอกลกษณมาเลเซยรวมสมย ตงแตครสตทศวรรษ 1980 การลงทนเพอสงเสรมการทองเทยว การบรณะอาคารเพอเปนหองพกหรหรา กระทงปลายครสตทศวรรษ 1990 วกฤตเศรษฐกจตลาดการทองเทยวลดลงเหลอในระดบภมภาค ในชวง ค.ศ. 1980 จดตงกระทรวงการทองเทยว ตำาแหนงของเมองมะละกาทไมไกลจากสนามบนนานาชาตแหงใหม ในชวงกอน ค.ศ. 2000 การทองเทยวกลายเปนปจจยหนงในการกำาหนดเอกลกษณวฒนธรรม “มาเลย”

อยางไรกด การสรางเอกลกษณ “มาเลย” นน แตกตางจากโลกมาเลย ทเกดขนในชวงครสตทศวรรษ 1940 ในชวงเวลานน ความหมายของมาเลยกนความถงโครงสรางการเมอง ภาษา และวฒนธรรม ทใหญกวารฐมาเลเซย ซงเกดขนราว ค.ศ. 1960 แตดวยกระบวนการเรยกรองอสรภาพและการเผชญหนาระหวางมาเลเซยและอนโดนเซย สงผลใหเกดกระบวนการสรางมรดกแหงชาต มะละกาจงกลายเปนภาพตวแทนของบอเกความเปนชาต อนง การสรางมรดกแหงชาตในชวงครสตทศวรรษ 1970 และ 1980 สมพนธกบนโยบายเศรษฐกจใหม และการเออประโยชนใหกบคนเชอสายมาเลย (ภมปตรา) การประกาศในสมมนาระดบชาตกลาวถงวฒนธรรมแหงชาตตององกบวฒนธรรมพนถนของภมภาค ความซบซอนทางวฒนธรรมและเชอชาตจงถกลดทอนเปนการแบงคนสามเชอชาต มาเลย/จน/อนเดย ตามการขดเสนของเจาอาณานคม (Worden 2003: 31-32)

สำาหรบปนง บรเวณทอยในแผนการพฒนาการทองเทยวเปนสวนทตง

63 63

อยบนเกาะ ประกอบดวยอาณาบรเวณ 3 สวน หนง ชายหาดทางตะวนตกเฉยงเหนอ พนทสวนกลางทเปนเนนเขาและปาไม และเมองประวตศาสตรทางตะวนออกเฉยงเหนอ ซงมประวตยอนกลบไปในชวงการตงสถานการคาปลายครสตทศวรรษ 1700 สวนการสงเสรมการทองเทยวจดได 2 ลกษณะ ไดแก สวนการทองเทยวแบบราคาประหยด ผานการประชาสมพนธตามเสนทางของนกเดนทาง สวนการทองเทยวรสอรทชายทะเล เนนการทำางานของภาครฐและภาคในอตสาหกรรมการทองเทยว

อยางไรกดในกระบวนการพฒนาการทองเทยวเชงประวตศาสตรของปนงโดยรฐบาลและกลมธรกจเอกชน มงเนนการรกษากายภาพมากกวา จตวญญาณของเมองประวตศาสตร นเองสงผลใหผคนทอาศยในเมองและ เปนผสรางชวตของสถานทจะตองออกจากยานหรอถนเกด หนวยพฒนา เมองอยางองคกรเพอการพฒนาปนง (Penang Development Corporation) สรางสโลแกนใหมสำาหรบการตลาด “เมองวฒนธรรมทมชวต” หนวยงานเนนสงเสรมการทองเทยวเทศกาลจดตง มากกวาทำาความเขาใจกบความหมายทแทจรง การดำาเนนงานกลบจำากดการมสวนรวมของชมชน เจาของพนทจะตองอดทนกบเวทและจำานวนนกทองเทยวทไหลเวยน แตเจาของกจการหองพกไดกำาไรอยางงาม

อาคารสแหงไดรบการกำาหนดใหเปนอาคารมรดก ไดแก คฤหาสน ซเยด อละตส (Syed Alatas Masion) สเหราบนถนนอาเจะห (Acheen Street Mosque) กงสค และวดยป (Yap Temple) หนวยพฒนาเศรษฐกจ (UPEN) ลดสดสวนของผทอยอาศยและเพมกจกรรมการคาเพอตอบโจทย นกทองเทยว เชน รานกาแฟ รานขายของทระลก หอศลป และการโยกยาย กจกรรมท “ไมเหมาะสม” สำาหรบการพฒนาการทองเทยว เชน คฤหาสน ซเยด อละตส ทเคยเปนทพำานกของพวกพอคาขายขวดและรบซอของเกาเชอสายเจตต คฤหาสนจงเปนเสมอนครอบครวใหญ หนวยพฒนาเศรษฐกจเลงเหนวา การไลรอกลมคนดงกลาวคอการสรางสขภาวะใหกบการทองเทยว มากกวาจะเปนการปรบรปแบบการใชประโยชนของกลมพอคา

64 64

เจตต ซงสรางความมชวตชวาใหกบพนทตงแตครสตทศวรรษ 1950 จนในทสด สภาบรหารของรฐปนง เพอการทองเทยว เยาวชน กฬา

และสตร แสดงใหเหน “การพฒนามรดก” อนจะเปนประโยชนในการอนรกษทรพยากรทางวฒนธรรม การบรณะเรมเมอ ค.ศ. 1993 และใน ค.ศ. 1996 ปรบเปลยนเปนศนยมรดกปนง เพอการอบรมเกยวกบการอนรกษอาคารในพนท แตไมมผรบเหมาทเขารวมการอบรม และตอมา ค.ศ. 1999 กลมการเมองทองถนลอบบใหรฐบาลทองถนประกาศใหอาคารดงกลาวเปนพพธภณฑอสลาม ทงๆ ทมสภาพไมเหมาะสมสำาหรบการจดเกบคมภร เพราะการกออฐถอปนทเปนวสดทดดซบความชน และตำาแหนงทตงเสยงตอนำาทวมถง (Khoo & Jenkins 2002: 215)

ตงแต ค.ศ. 1998 มการจดงาน “มหศจรรยตรษจน” ทเนนการเฉลมฉลองตามทองถนน และมผใหการสนบสนนมากขนทกป ผทอาศยในพนทเรมมสวนรวมในการจดงานและมนกทองเทยวนานาชาตรวมงานดวยเชนกน กลมพทพษมรดกปนง (PHT) ไดนำาเสนอทางเลอกในการสงเสรมการทองเทยว ดวยการจดเสนทางสญจรในพนท กจกรรมดงกลาวสงผลใหเจาของกจการทองถนไดรบประโยชน และรวมเปนสวนหนงของการใหความหมายมรดกวฒนธรรม

การพจารณาการสรางมรดกของจอรจทาวนในปนงและมะละกา ควรไดรบการพจารณาในสองสามลกษณะ

หนง การสงเสรมความเปนมาเลย เนอหาทไดรบการนำาเสนอบนเสนทางการทองเทยวและในพพธภณฑของมะละกา ยำาถงจนตภาพของการรวมความเปนชาต แตแนนอนวา การสรางแกนหลกวฒนธรรม (cultural patrimony) (Appiah 2009) ทมรฐเปนตวละครทแขงขนอาจสลายหรอทำาลายสงทรฐไมไดใหความสำาคญ ประวตศาสตรกอนการเขามาของอาณานคมและนโยบายทางเศรษฐกจ-สงคม “ภมปตรา” ทเนนเชอชาต สงคม และวฒนธรรมมาเลยพนถน มองขามหรอไมใหความสำาคญทมากพอในการเชอมโยงประวตศาสตรเขากบจนและอนเดย อนเปนรากฐานของ

65 65

ความเปนไปทางสงคมและวฒนธรรมเชนกนสอง การตอบสนองตลาดและสากลนยม (Internationalism) มรดก

ทสรางขนในปจจบนนน กเพอรบใชตอเปาประสงคของสงคมรวมสมย (Lowenthal 1996) แตทนทางวฒนธรรมดงกลาวสามารถถกใชในหลายลกษณะ การอนรกษในเขตเมอง อาคารเกา และการพฒนาเทศกาลและสวนประวตศาสตร สามารถตอบโจทยการระดมทน ความภมใจการเปนพลเมอง และการดงดดนกทองเทยว นกลงทน และคนในพนท (Roberts & Schein 1993)

ฉะนน การพจารณากระบวนการสรางมรดกและการจดการ ควรพจารณาในหลายมต รฐกลาง รฐบาลทองถน พยายามตอบโจทยของวสยทศนทตนเองไดวางไว การวางมาเลเซยอยในกระแสของเศรษฐกจตลาด โดยมทนของมรดกสงปลกสรางและเรองเลาทางประวตศาสตรเปนฐานในการพฒนา นอกจากน เมอพจารณากรณโครงการศลธรรมโลก ปนง (Penang Global Ethic Project) สากลนยมทมอดมการณสากลเรองสทธมนษยชน การยอมรบความแตกตางทางวฒนธรรม กลบเปนปจจยทสำาทบกบการเลาเรองพนเพทแตกตางของผคน

สาม นากาตายงไดเสนอใหพจารณาการจดการมรดกวฒนธรรมในมตประชาสงคม การสงเสรมทนพหวฒนธรรม และการตความชดตางๆ จากคนภายในพนท มรดกจงเปดพนทใหกบขอถกเถยง และกาวออกจากการสบทอดขนบประพณ หรอการผกวฒนธรรมไวกบเอกลกษณชาตพนธและศาสนา (Nagata 2010: 109) ขอถกเถยงเกยวกบเอกลกษณมาเลเซยอยตรงไหน ยงคงอยในเสนทางของการววาทะและยงไมมวนสนสด เธอยงไดเสนอดวยวา รฐควรชเอกลกษณมาเลยทสามารถปรบเปลยนตามสภาพแวดลอมและในทางสงคม ดวยสายสมพนธทางเครอญาตและการเมอง เพอขยายขอบเขตอสลามใหกวางมากยงขน รฐและองคกรทจดการมรดกคงสรางนยามมรดกมาเลยทดำาเนนตอไป (Nagata 2012: 30)

ผเขยนนำาเสนอขอมลทไดจากการทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ

66 66

กบมรดกในมะละกาและปนง เพอแสดงใหเหนเงอนไขตางๆ ในการสราง “มรดกวฒนธรรม” สนามของการสรางมรดกทเพงเกดขนจากกระแส โลกาภวตนและบรบททางการเมองนน แตกตางจากการรบรมรดกทผเขยนไดพบเหนในการทองเทยวหรอการเยยมเยอนตามสถานทตางๆ

การนำาเสนอในครงนมไดตองการวพากษและ “แฉ” ใหเหนความเลวรายในการสรางมรดก หากแตเปนการกระตนและเตอนใหผสนใจใครรและเสพการทองเทยวเชงวฒนธรรมและมรดก เหนถงความซบซอนทางสงคมทเกยวของกบการนยาม การชวงชงความหมาย หรอการฉวยใชมรดกเพอตอบโจทยของบคคล กลมคน องคกรปกครองทองถน หรอรฐชาต มรดกจงไมใชสงทรบหรอสบทอดระหวางชวอายคน หากแตเปน “สงสราง” ทยงคงเปนวฏจกรอยรำาไป ตราบใดทวฒนธรรมคงเปนเวททมภาคสวนตางๆ เปนตวละคร และแตละคนตางมวาระของการสรางมรดกทแตกตางกน

การสรางมรดกวฒนธรรมนบไดวาเปนปรากฏการณทควรมการพจารณาใหเขาใจอยางถองแทมากยงขน เพราะในแตละประเทศในระดบภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ตางขานรบกบการทองเทยวเชงวฒนธรรมในหลายทศวรรษทผานไป และใช “ทนทางวฒนธรรม” เพอตอบสนองผลประโยชนเชงเศรษฐกจ การเมอง และเพอสรางความภาคภมใจใหกบคนในพนทเอง มรดกวฒนธรรมจงเปนกระบวนการทโตตอบกบสถานการณรวมสมย สถานท บคคล หรอวตถใดๆ ทไดรบการกำาหนดไวเปน “มรดก” จงมไดมนยหรอความหมายของการสบทอดจากคนรนกอน หากแตเกดขนจากกระบวนการสรางประวตศาสตรและความทรงจำาของคนรวมสมย หรอกลาวไดวาเปน “มรดกทเพงสราง” ในกาลปจจบน.

67 67

รปท 1 แผนทการทองเทยวมะละกาโดย การทองเทยวมาเลเซย แสดงใหเหนจดเรมตนการเทยวชมมะละกาทจตรสกลมอาคารปกครอง และเดนทางสอาคารเรอนแถวทเปนยานของผทอยอาศย และลดเลาะไปตามอาคารทเปนศาสนสถาน หมายเลข 4 (ศาลเจาจน) หมายเลข 5 (สเหรา) หมายเลข 6 (วดแขก) หมายเลข 7 (โบสถครสต) (ทมา: Tourmalaysia 2010)

รปท 2 กลมอาคารผปกครองดตชทเปนเสมอนจดเรมตนเสนทางเรยนรวฒนธรรม อาคารดงกลาวไดรบการดดแปลงใหเปนพพธภณฑประวตศาสตรและชาตพนธ มะละกา (ทมา: ภาพถายโดย พชรวรรณ เบาด)

68 68

รปท 3 พระราชวงจำาลองทเปนพพธภณฑวฒนธรรม บอกเลาประวตศาสตรมะละกากอนยคอาณานคม (ทมา: McMarrow 2007)

รปท 4 ทางลงจากเนนเซนตปอล ทางขวาเปนซากปอมปราการ ทางซายเปนอาคารสโมสร อาณานคมองกฤษทเปนพพธภณฑอสรภาพในปจจบน (ทมา: ภาพถายโดย พชรวรรณ เบาด)

69 69

รปท 5 แมนำามะละกาและอาคารเรอนแถว พนหลงของภาพแสดงใหเหนโบสถ เซนตฟราซส ซาวเย หนงในศาสนสถานทไดรบการกำากบไวในเสนทางการทองเทยวในการเรยนรความหลากหลาย ทางวฒนธรรม (ทมา: ภาพถายโดย พชรวรรณ เบาด)

รปท 6 อาคารศาสนสถานและกลมอาคารปกครองในสมยอาณานคม ไดรบการ “ขบเนน” ในแผนทการทองเทยวมรดกวฒนธรรมของการทองเทยวมาเลเซย (ทมา: Saw Boon Loong 2010)

70 70

รปท 7 มสยดกปตนเกอลง หนงในศาสนสถานบนเสนทางสายสมานฉนท (ทมา: ภาพถายโดย ปณตา สระวาส)

รปท 8 กงสแซค เปนมรดกวฒนธรรมสำาคญของปนง แสดงใหเหนความสำาคญของตระกลแซ และชวตทางสงคมของมาเลยเชอสายจนในพนท (ทมา: ภาพถายโดย ปณตา สระวาส)

71 71

รปท 9 อาคารเกาตงแตสมยอาณานคมทแทรกตวในเมองจอรจทาวน ความพยายามในการสรางดลยภาพระหวางการอนรกษและการพฒนาเมอง เปนความทาทายขององคกรบรหารและ คนทองถนในครสตศตวรรษท 21 (ทมา: ภาพถายโดย ปณตา สระวาส)

รปท 10 รานขายผาในยานอนเดยนอย แสดงใหเหนถนฐานของคนมาเลยเชอสายอนเดย ทตง รกรากตงแตสมยอาณานคม (ทมา: ภาพถายโดย ปณตา สระวาส)

72 72

บรรณานกรม

Appiah K.A., 2009. “Whose Culture Is It?.” In J. Cuno (ed.), Whose Culture? The Promise of Museums and the Debate over Antiquities (pp. 71–86). Princeton: Princeton University Press. Ebook Library (EBL). Retrieved March 8, 2014, from http://public.eblib.com/EBLPublic/PublicView.do?ptiID=931260

Bideau F.G. & Kilani M., 2012. “Multiculturalism, Cosmopolitanism, and Making Heritage in Malaysia: a View from the Historic Cities of the Straits of Malacca.” International Journal of Heritage Studies 18 (6): 605–23.

doi:10.1080/13527258.2011.609997

City Council of George Town, 1966. Penang, Past and Present, 1786-1963. Penang: The Council.

Goh D.P.S., 2014. “Between History and Heritage: Post-Colonialism, Globalisation, and the Remaking of Malacca, Penang, and Singapore.” TRaNS: Trans -Regional and -National Studies of Southeast Asia 2 (01): 79–101.

doi:10.1017/trn.2013.17

Hussin N., 2004. Trade and Society in the Straits of Melaka: Dutch Melaka and English Penang, 1780-1830. NIAS Monograph 100. Copenhagen: NIAS.

Jenkins G., 2008. Contested Space: Cultural Heritage and Identity Reconstructions: Conservation  Strategies Within  a  Developing  Asian  City. Wien; New Brunswick [N.J.]: Lit; Distributed in North America by Transaction Publishers.

Khoo S.N., 2010. “The ‘Street of Harmony’ in the George Town World Heritage Site.” In F. Ruegg & A. Boscoboinik (eds.), From Palermo to Penang: a Journey into Political Anthropology = De Palerme à Penang (pp. 283–95). Wien [u.a.]: Lit.

Khoo S.N. & Jenkins G., 2002. “George Town, Pulau Pinang, Malaysia: Development Strategies and Community Realities.” In W.S. Logan (ed.), The Disappearing “Asian” City: Protecting Asia’s Urban Heritage in a Globalizing World (pp. 208–28). Oxford; New York: Oxford University Press.

Lim Huck Chin & Gorge F., 2006. Malacca:  Voices  from  the  Street. Malaysia: Lim Huck Chin.

Lowenthal D., 1996. Possessed by the Past: The Heritage Crusade and the Spoils of History. New York: Free Press.

McMorrow B.J., 2007. Muzium Budaya. Retrieved November 4, 2014, from http://ic2.pbase.com/o6/93/329493/1/74157788.eB8NQXhi.MelakaFeb07315.jpg

73 73

Nagata J.A., 2010. “‘Elasticity’ of Heritage, from Conservation to Human Rights: a Saga of Development and Resistance in Penang, Malaysia.” In M. Langfield, W. Logan & M.N. Craith (eds.), Cultural Diversity, Heritage and Human Rights: Intersections in Theory and Practice (pp. 101–16). Key Issues in Cultural Heritage. London; New York: Routledge.

_______, 2012. “Heritage as History: Plural Narratives on Penang Malays.” ARI Working Paper Series No. 173, Asia Research Institute, National University of Singapore. Retrieved March 8, 2014, from http://www.ari.nus.edu.sg/publication_details.asp?pubtypeid=WP&pubid=2049

Roberts S.M. & Schein R.H., 1993. “The Entrepreneurial City: Fabricating Urban Development in Syracuse, New York.” The Professional Geographer 45 (1): 21–33.

doi:10.1111/j.0033-0124.1993.00021.x

Saw Boon Loong, 2010. Penang  Heritage  Trail  Map. Retrieved November 4, 2014, from http://4.bp.blogspot.com/_xPPQtTMf6jc/TDWlqoCylkI/AAAAAAAAD_A/8kZ1nVe3CsM/s1600/Heritage-Trail-map.gif

Tourmalaysia, 2010. Melaka Heritage Trails Map. Retrieved November 4, 2014, from http://www.tourmalaysia.com/wp-content/uploads/2010/01/melaka-malacca-heritage-trail-map-1280.jpg

Worden N., 2001. “‘Where It All Began’: The Representation of Malaysian Heritage in Melaka.” International  Journal  of  Heritage  Studies 7 (3): 199-218. doi:10.1080/13527250120079300

_______, 2003. “National Identity and Heritage Tourism in Melaka.” Indonesia and the Malay World 31 (89): 31–43.

doi:10.1080/13639810304447

74 74