01.12.2017

1

Bóbr europejski Castor fiber w Polsce

północno-wschodniej - chronić czy zarządzać?

Czesław Hołdyński

Katedra Botaniki i Ochrony Przyrody

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Fot.L.K.

Kraj Liczność

Rosja (Castor fiber) 350000

Rosja (Castor canadensis) 4000

Szwecja 100000

Łotwa 100000

Norwegia 50000

Litwa 45000

Białoruś ? 200000

Polska 35000

Finlandia (Castor fiber) 13500

Finlandia (Castor canadensis) 12000

Niemcy 11000

Estonia 10000

Francja 10000

Kazachstan 2200

Austria 1000

Chiny 600

Słowacja 1000

Szwajcaria 350

Mongolia 350

Czechy 2000

Aktualnie bóbr europejski występuje w całej

Europie z wyjątkiem Wielkiej Brytanii, Włoch,

Półwyspu Iberyjskiego, w Azji na terytorium Rosji

i nielicznie w Mongolii i Chinach. Cała populacja

euroazjatycka bobrów liczy ponad 900 tysięcy

osobników.

01.12.2017

2

Stan ilościowy krajowej populacji bobra europejskiego Castor fiber

Główne centra występowania bobra w Polsce

Źródło: Goździewski J. 2008

01.12.2017

3

Zagęszczenie bobra europejskiego

w 2007 roku w ówczesnym województwie suwalskim

• Średnie zagęszczenie populacji wynosi

16,9 rodzin/100 km2 (67,6 osob./km2)

• Najniższe zagęszczenie - do 10

rodzin/100 km2 obejmujące 28%

powierzchni to tereny otwarte, krajobraz

rolniczy - rejon Olecka i Ełku.

Liczebność populacji bobra europejskiego w Polsce w latach 1973-2014

Źródło: Giżejewski Z., Goździewski J. 2016.

Zarządzanie populacjami zwierząt,

Warszawa, pp: 61–69

01.12.2017

4

Czynne stanowiska rodzin bobrowych Castor fiber

w Wigierskim Parku Narodowym w latach 2011-2012

Źródło: Wigierski Park Narodowy; Hołdyński Cz., Zawadzka D. 2014.

Liczba stanowisk rodzinnych – 42

Liczba osobników – 160-170

Powierzchnia przypadająca

na 1 rodzinę – 359,2 ha

Średnia liczba osobników na 1000 ha

– 11,13

Bóbr europejski– występowanie na terenie województwa warmińsko-mazurskiego

01.12.2017

5

Gołdap

Borki

SrokowoBartoszyce

Górowo Iła.Zaporowo

Młynary

Orneta

Dobrocin

Susz

Miłomłyn

Iława

Czerw. Dw.

Olsztynek

Lidzbark

DwukołyCiechanów

Przasnysz

Parciaki

Ostrołęka

Myszyniec

Nidzica

Olecko

Ełk

Giżycko

MrągowoWipsowo

Kudypy Drygały

Pisz

Maskulińskie

Kropele Spychowo

Wielbark

Jedwabno

Wichrowo

Olsztyn

Szczytno

Strzałowo

N. Ramuki

Jagiełek

St. Jabłonki

Przestrzenne rozmieszczenie ugrupowań rodzinnych bobra

europejskiego w nadleśnictwach w roku 2008Źródło: Siedliska i gatunki Natura 2000. Raport z inwentaryzacji przyrodniczej przeprowadzonej

w lasach RDLP w Olsztynie i części RDLP w Białymstoku w latach 2006-2008

Lp. Nadleśnictwo Ilość stan.

bobrów

1. Bartoszyce 233

2. Ciechanów 54

3. Dobrocin 22

4. Dwukoły 26

5. Górowo Ił. 295

6. Iława 32

7. Jagiełek 23

8. Jedwabno 124

9. Korpele 80

10. Kudypy 86

11. Lidzbark 32

12. Miłomłyn 2

13. Młynary 51

14. Mrągowo 92

15. Myszyniec 12

16. Nidzica 23

Lp. Nadleśnictwo Ilość stan.

bobrów

17. Nowe Ramuki 13

18. Olsztyn 57

19. Olsztynek 9

20. Orneta 47

21. Ostrołęka 39

22. Parciaki 60

23. Przasnysz 41

24. Spychowo 67

25. Srokowo 405

26. Stare Jabłonki 23

27. Strzałowo 67

28. Susz 24

29. Szczytno 50

30. Wichrowo 99

31. Wielbark 30

32. Wipsowo 89

33. Zaporowo 130

RAZEM 2446

2 446 x 4 = 9 784

Liczba stanowisk rodzinnych bobra

w nadleśnictwach RDLP Olsztyn

wg ewidencji w roku 2013

01.12.2017

6

0

20

40

60

80

100

120

140

2001 2005 2009 2011 2013

Dobrocin

Jedwabno

Kudypy

Mrągowo

Spychowo

Zaporowo

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

2001 2005 2009 2011 2013

RDLP

rok

rok

Dynamika liczebności ugrupowań rodzinnych bobra europejskiego

w wybranych nadleśnictwach RDLP Olsztyn

Areał przypadający na jedną rodzinę bobrową

w nadleśnictwach RDLP Olsztyn (2013 r.) [ha] Źródło: RDLP Olsztyn

01.12.2017

7

Liczba bobrów na 1000 ha

w nadleśnictwach RDLP Olsztyn (2016 r.) [szt.] Źródło: RDLP Olsztyn

Ile jest bobrów w północno-wschodniej Polsce?

RDLP Olsztyn, 2016 13 002

RDLP Białystok (Invent 2006 – 9 732 osobników) około 15 000

zgłoszone szkody RDOŚ Olsztyn (1306 x 4) 5 224

zgłoszone szkody RDOŚ Białystok (1356 x 4) 5 424

Wigierski Park Narodowy 168

Biebrzański Park Narodowy ?

Brak danych z obszarów nie zarządzanych

przez LP (za wyj. obszarów gdzie zgłoszono szkody)?

Łącznie północno-wschodnia Polska 38 838

01.12.2017

8

Koszty społeczne utrzymania wysokich

zasobów populacji bobra europejskiego

Fot. Cz.H.

1186

1367

1457

12791244

1306.6 1283

1460

1590

1318

1131

1356.4

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2012 2013 2014 2015 2016 średnio 2012 2013 2014 2015 2016 średnio

RDOŚ BiałystokRDOŚ Olsztyn

Liczba zgłoszeń szkód spowodowanych przez bobry

Źródło: RDOŚ Olsztyn, RDOŚ Białystok

01.12.2017

9

3 009.0

4 399.8

3 710.7

3 909.1 3 982.5

3 802.2

2 190.0

2 447.0

3 030.0

2 133.02 181.0

2 396.2

0

500

1 000

1 500

2 000

2 500

3 000

3 500

4 000

4 500

5 000

2012 2013 2014 2015 2016 średnio 2012 2013 2014 2015 2016 średnio

woj. podlaskiewoj. warm.-maz.

Odszkodowania wypłacone właścicielom nieruchomości za szkody

spowodowane przez bobry (w tyś. zł)

tyś. zł

Źródło: RDOŚ Olsztyn, RDOŚ Białystok

0

20

40

60

80

100

120

2001 2005 2009 2011 2013

tyś. m3

rokMartwe drewno [tyś. m3]

Wykazano statystycznie istotną zależność pomiędzy liczbą

stanowisk bobrowych (szt.) a ilością martwego drewna (tys.m3), o

czym świadczy wysoka wartość współczynnika korelacji (R2)

Źródło: Invent RDLP Olsztyn

Łączna masa ściętych przez bobry

drzew w nadleśnictwach RDLP Olsztyn

w latach 2001 - 2013Fot. Cz.H.

01.12.2017

10

0

1000

2000

3000

4000

5000

2001 2005 2009 2011 2013

ha

rok

Podtopiona powierzchnia leśna

Wykazano statystycznie istotną zależność pomiędzy liczbą

stanowisk bobrowych (szt.) a wielkością podtopionej powierzchni

leśnej (ha), o czym świadczy wysoka wartość współczynnika

korelacji (R2)

Źródło: Invent RDLP Olsztyn

Łączna powierzchnia podtopionych

przez bobry drzewostanów, młodników

i upraw w nadleśnictwach RDLP Olsztyn

w latach 2001 - 2013

Fot. Cz.H.

Fot. Cz.H.

0

100

200

300

400

500

600

2001 2005 2009 2011 2013

ha

rok

Podtopiona powierzchnia użytków

zielonych

Wykazano statystycznie istotną zależność pomiędzy liczbą

stanowisk bobrowych (szt.) a wielkością podtopionej powierzchni

użytków zielonych (ha), o czym świadczy wysoka wartość

współczynnika korelacji (R2)

Źródło: Invent RDLP Olsztyn

Łączna powierzchnia zalanych przez

bobry użytków zielonych

w nadleśnictwach RDLP Olsztyn

w latach 2001 - 2013Fot. Cz.H.

01.12.2017

11

73.5%

24.6%

1.9%

- podtopienia

- ścięty drzewostan

- zgryzania, złamania

Struktura szkód spowodowanych przez bobra

europejskiego w nadleśnictwach RDLP Olsztyn

w 2016 roku

Źródło: RDLP Olsztyn, Invent 2016

794,8 ha

2 373,0 ha

59,0 ha

Fot. Cz.H.

93.2%

5.9%

0.9%

57.7%

36.1%

6.2%

184,7 ha

50.0%

26.3%

23.7%

2 581,6 ha

164,0 ha22,4 ha

295,6 ha

31,6 ha 18,6 ha

39,3 ha

20,7 ha

- podtopienia - ścięty drzewostan - zgryzania, złamania

Dojrzały drzewostan Młodnik Uprawy

Źródło: RDLP Białystok, Invent 2016

Struktura szkód spowodowanych przez bobra europejskiego w nadleśnictwach

RDLP Białystok w roku 2016

01.12.2017

12

Szkody bobrowe na 1000 ha

w nadleśnictwach RDLP Olsztyn (2016 r.) [ha] Źródło: RDLP Olsztyn

Wykazano statystycznie istotną (liniową) zależność pomiędzy liczbą osobników

bobrów a wielkością wyrządzonych szkód w przeliczeniu na 1000 ha,

o czym świadczy wysoka wartość współczynnika korelacji R2 = 0,85

01.12.2017

13

Szkody bobrowe na 1000 ha

w nadleśnictwach RDLP Białystok (2016 r.) [ha] Źródło: RDLP Białystok

Prof. Wirgiliusz Żurowski ze Stacji

Badawczej PAN

w Popielnie w 1976 r. pisał

w Łowcu Polskim: „ … tylko czynne

zajęcie się bobrem i powiązanie jego

ochrony z aspektem gospodarczym

może je zachować dla przyszłych

pokoleń...”

Jak zarządzać ochroną

bobra europejskiego?

01.12.2017

14

Ważniejsze założenia aktywnej ochrony

bobra europejskiego w Polsce

▪ utrzymanie dotychczasowego statusu częściowej ochrony bobra

europejskiego jako populacji;

▪ ochrona bierna jego naturalnych środowisk nie kolidujących z

dotychczasową gospodarką rolniczą;

▪ tolerowanie gospodarczo znośnych szkód drzewostanie na obszarach LP;

▪ dokonywanie okresowych inwentaryzacji populacji w kraju metodą

punktów rozproszonych;

▪ w szerszym niż dotychczas stopniu stosowanie dostępnych formy

zabezpieczeń przed szkodami bobrowymi.

Ważniejsze założenia aktywnej ochrony

bobra europejskiego w Polsce

▪ ujednolicenie i usprawnienie procedury szacowania szkód i wypłaty

odszkodowań. W przypadku wyłączenia powierzchni z produkcji rolnej

wypłata rekompensat za utracone korzyści materialne w systemie dopłat

rolno-środowiskowych;

▪ w miejscach konfliktowych i na obszarach licznego występowania bobra

zarządzanie liczebnością populacji w drodze odłowów i przesiedleń lub

odstrzałów redukcyjnych. Usprawnienie i kontrola procedury wydawania

pozwoleń.

01.12.2017

15

Odłowy i przesiedlenia bobrów w ostatnim dziesięcioleciu

140

3220

0 09

08 1

4026

2 0 0 0 0 4 00

50

100

150

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

zezwolenia

odłowione osobniki

RDOŚ Białystok

104 6 8 8 7

2

1712 12

25

3

22

10

32

17

2

42

117

0

10

20

30

40

50

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

zezwolenia

odłowione osobniki

Źródło: RDOŚ Białystok, RDOŚ Olsztyn

RDOŚ Olsztyn

98

221 208261

321

255

386

604

193

68 73 77 9771

3883

133

63

0

100

200

300

400

500

600

700

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

decyzje

odstrzał

162

227

152138

75

189

117

4 0

24 22 26

4

28 2739

0

50

100

150

200

250

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

decyzje

odstrzał

rok

rok

Decyzje Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska oraz ich realizacje

na redukcję bobra w województwie warmińsko-mazurskim i podlaskim

RDOŚ Białystok

RDOŚ Olsztyn

703

174

Źródło: RDOŚ Białystok, RDOŚ Olsztyn

01.12.2017

16

Zarządzenie RDOŚ w sprawie zezwolenia na czynności podlegające

zakazom w stosunku do bobra europejskiego na obszarze Żuław Wiślanych

Zarządzenie obowiązuje na okres 5 lat

bez ograniczenia ilościowegoUmyślne zabijanie – realizacja:Do 28.02.14 – 4 osob.

Do 28.02.15 – 24 osob.

Do 28.02.16 – 39 osob.

Do 28.02.17 – 11 osob.

78Źródło: RDOŚ Olsztyn

Porozumienie GDOŚ – ZG PZŁ – 19.07.2016 r.

01.12.2017

17

590

301

107

316

590

400

152

436

590

400

152

436

0 250 500 750 1000 1250 1500 1750 2000

PZL Olsztyn

PZL Suwałki

PZL Łomża

PZL Białystok

28.02.2017 28.02.2018 28.02.2019

Zarządzenia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Olsztynie

i Białymstoku na czynności podlegające zakazom w stosunku do bobra

europejskiego (art. 56 a ust. 1 i ust. 4 Ustawy o ochronie przyrody)

0

0

31

22

1 188

411

1 101

1 770

Źródło: RDOŚ Białystok, RDOŚ Olsztyn

Główne tezy Zarządzenia RDOŚ

Zalecane obszary:

▪ stawy rybne w tym obiekty uznane za obwody hodowlane;

▪ podtapiane użytki zielone, niszczone uprawy i drzewostany;

▪ wały przeciwpowodziowe;

▪ miejsca, w których wypłacane odszkodowania wynoszą powyżej 15 tys. zł;

▪ miejsca konfliktowe, w których nie ma możliwości zastosowania działań

alternatywnych.

Czas realizacji zarządzenia:

przez 3 lata w okresie 1 październik – 28 luty

Sposób realizacji zarządzenia:

▪ redukcja stanowiska rodzinnego a nie eliminacja

osobników metodą rozproszoną

01.12.2017

18

Gdzie bóbr europejski jest także w konflikcie z ochroną przyrody?

- Siedliska Natura 2000: źródliskowe lasy olchowe na niżu 91E0-4

Rezerwat „ Źródła rzeki Łyna”Fot. Cz.H.

Gdzie bóbr europejski jest także w konflikcie z ochroną przyrody?

- Siedliska Natura 2000: niżowy łęg jesionowo-olszowy 91E0-3

łegowe lasy dębowo-wiązowo-olszowe 91F0

01.12.2017

19

Gdzie bóbr europejski jest także w konflikcie z ochroną przyrody?

- obszary łąkowe o wysokich zasobach flory i fauny chronionej i rzadkiej

w skali regionalnej w sytuacji zagrażającej całkowitemu zalaniu

Czynniki potencjalnie ograniczające liczebność

północno-wschodniej populacji bobra europejskiego

• obniżenie potencjału reprodukcyjnego wynikającego z nadmiernego

zagęszczenia

• śmiertelność z powodu wystąpienia chorób???

• deficyt wody w środowisku

• wyeksploatowane po względem bazy żerowej środowisko

• drapieżnictwo ze strony wilka i rysia

• Intensywne zagospodarowanie terenów łąkowych (lokalnie)

• kłusownictwo, rozbieranie tam, płoszenie

• kolizje drogowe i utonięcia w zastawach rybackich (ok. 1% populacji)

• odłowy i uzasadnione odstrzały

01.12.2017

20

Użytkowanie gospodarcze bobra

- strój bobrowy - wonna, oleista wydzielina gruczołów prepucjalnych.

Wcześniej był to lek na wiele chorób, obecnie jest wykorzystywany w

przemyśle do produkcji leków i kosmetyków.

- skóry z bobra

- jadalne mięso

A bobry mają się dobrze!!!

Dziękuję

Fot. Cz.H.