สวสดการแรงงานนอกระบบ1 ประเดนน าเสนอ

(1) จ านวนแรงงานในประเทศไทย และการจ าแนกประเภทแรงงาน (2) ปญหาของแรงงาน (3) คณภาพชวต สขภาพ และสวสดการแรงงานนอกระบบ (4) การมสวนรวมในกระบวนการทางนโยบายและกลไกระดบทองถน เพอสนบสนนการพฒนา

คณภาพชวตแรงงานนอกระบบ (1) จ านวนแรงงานในประเทศไทย และการจ าแนกประเภทแรงงาน

สงคมไทยเผชญกบสภาวะการขยายตวของจ านวนแรงงาน รวมทงการจดประเภทของแรงงานทหลากหลายมากขน กลาวคอ จากการส ารวจของส านกงานสถตแหงชาต เมอเมษายน 2553 พบวาประเทศไทยมก าลงแรงงาน รวมทงสน 38.13 ลานคน (ชาย 20.88 ลานคน และหญง 17.25 ลานคน) แบงเปนแรงงานในระบบ 13.83 ลานคน และ แรงงานนอกระบบ 24.3 0 ลานคน นอกจากนจากงานศกษาวจยดานแรงงานในทางสงคมศาสตรยงพบวาสามารถจ าแนก ประเภทของแรงงานทส าคญ ไดถง 7 กลม คอ (1) แรงงานในระบบ (2) แรงงานนอกระบบ (3) แรงงานขามชาต (4) แรงงานผสงอาย (5) แรงงานผหญง (6) แรงงานในระบบผพการหรอเจบปวยจากการท างาน (7) แรงงานไทยในตางประเทศ โดยทกกลมลวนมแนวโนมการขยายตวทสงขนอยางตอเนอง

แรงงานในระบบ (Formal Sector) แรงงานในระบบ ในทนหมายถง แรงงานทท างานในระบบการจางงานทมรายไดประจ า มเงนเดอนท

แนนอน ไดรบการคมครองสวสดการตางๆตามทกฎหมายก าหนด ปจจบนมจ านวนทงสน 13.83 ลานคน สวนใหญท างานในภาคอตสาหกรรม เชน สาขาการผลต รองลงมา ไดแก สาขาการขายสง การขายปลก การซอมแซมยานยนต สาขาการกอสราง ทเหลอท างานอยในสาขาอนๆ

แรงงานนอกระบบ (Informal Sector) แรงงานนอกระบบในทนหมายถง แรงงานทไมไดรบการคมครองในระบบการประกนสงคม จากผลการ

ส ารวจของส านกงานสถตแหงชาตในป พ.ศ.2552 พบวามจ านวนแรงงานนอกระบบสงถง 24.3 ลานคน (ชาย 13.2 ลานคน หญง 11.1 ลานคน) สวนใหญท างานอยในภาคเกษตรกรรมประมาณ 14.4 ลานคน รองลงมา คอ ท างานอยในสาขาการขายสงและขายปลก 3.9 ลานคน สาขาการโรงแรม และภตตาคาร 1.9 ลานคน สาขาการผลต 1.3 ลานคน สาขาการกอสราง 9.2 แสนคน และสาขาอนๆ นอกจากนนแลวยงสามารถจ าแนกประเภทของแรงงานนอกระบบ ทยงไมไดรบการคมครอง ได 2 กลม คอกลมท 1 เปนกลมทท างานรบจางและมเงนเดอนประจ า ไดแก แรงงานท

1 เอกสารฉบบนเรยบเรยงโดยฝายขอมลเชงนโยบายและสอสารสงคม แผนงานพฒนาคณภาพชวตแรงงาน เพอเปนเอกสารประกอบเวทหารอเรองสวสดการสงคม วนองคารท 6 ก.ค. เวลา 17.00-19.00 น. ณ หองประชม 1 ชน 34 ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

2 | P a g e

รบจางเอางานไปท าทบาน แรงงานรบจางท าของ แรงงานรบจางท าการเกษตรตามฤดกาล แรงงานประมง คนรบใช คนท างานบาน และคนขบรถสวนตว เปนตน กลมท 2 คอ กลมทท าอาชพอสระทวไป ไดแก คนขบรถรบจาง เชน มอเตอรไซค แทกซ และรถสามลอ เกษตรกร แมคาหาบเร แผงลอย ชางเสรมสวย ชางตดผม และเจาของรานขายของช า รานอาหารรมถนนขนาดเลก เปนตน

แรงงานขามชาต (Migrant worker) แรงงานขามชาตในทน หมายถง แรงงานทอพยพมาจากประเทศพมา ประเทศกมพชา และประเทศลาว และ

รวมถงสมาชกของครอบครวทตดตามมาไมวาจะท างานหรอไมกตาม อาท พอแม คสมรส และบตร ซงหมายรวมถงบตรทเกดในประเทศไทย กลมแรงงานขามชาตกลมนเปนกลมทรฐบาลไดจดระบบ และท าการจดทะเบยนตงแตป พ.ศ.2539 จนถงปจจบน ขอมลส านกงานบรหารการทะเบยน กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย เมอวนท 24 มนาคม 2552 พบวา แรงงานขามชาต มจ านวนทงสน 1,656,144 คน2 โดยจงหวดทมแรงงานกลมนสงทสด ไดแก กรงเทพมหานคร จ านวน 267,389 คน และรองลงมา ไดแก จงหวดสมทรสาคร จ านวน 158,620 คน

แรงงานผสงอาย โครงสรางประชากรของประเทศไทยทก าลงกาวสการเปนประชากรสงอายอยางรวดเรวกวาประเทศอนๆ

ในเอเชยตะวนออกเฉยงใต รองจากประเทศสงคโปร จากรายงานขององคการแรงงานระหวางประเทศ เมอเดอนเมษายน พ.ศ.2552 พบวา ประเทศไทยจะมผสงอาย (อาย 60 ปขนไป) ทงชายและหญงจ านวนมากขนประมาณรอยละ 11.73% ของประชากรไทย และมการคาดคะเนวาในป พ.ศ.2568 หนงในหาของประชากรไทยจะมอายมากกวา 60 ป และในป พ.ศ.2593 เกอบหนงในสามของประชากรทงหมดจะเปนผสงอาย จากการศกษาสถานการณผสงอายไทย พ.ศ.2550 มลนธสถาบนวจยและพฒนาผสงอายไทย (มส.ผส.) พบวา รอยละ 90 ของคนอายมากกวา 60 ปท างานในงานนอกระบบ และมสดสวนทสงมากในชนบทของภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เกอบหนงในสามประกอบกจการของตนเอง หรอเปนหนสวนกบผอน ซงเปนจ านวนสองเทาของสดสวนของผท างานทงหมด เมอเปรยบเทยบกบรอยละ 9.6 ของประชากรยากจนรวมผสงอายรอยละ 14 ตกอยในสภาพยากจน และแรงงานสงอายสวนใหญท างานมากกวา 50 ชวโมงตอสปดาห ซงเทากบเวลาการท างานของแรงงานวยแรงงาน ทวาไดอตราคาจางทต ากวา

แรงงานหญง จาก ขอมล ของส านกงาน สถต ระบวา แรงงานหญงมจ านวน สง ถง 17. 25 ลานคน กระจายอยใน

ภาคอตสาหกรรม 11.01 ลานคน และภาคเกษตรกรรม 6.24 ลานคน พบวา แรงงานหญงตองประสบกบปญหาทงในฐานะคนงานทไมตางจากคนงานชาย และในฐานะความเปนผหญงทอยภายใตโครงสรางความเหลอมล าระหวางเพศและวฒนธรรมความเชอหลายอยาง ซงก าหนดบทบาทหนาทใหผหญงตองมภาระงานทงในบานและนอกบาน รวมทงตองคอยชวยเหลอ

แรงงานในระบบผพการหรอเจบปวยจากการท างาน

2 จ านวนรวมแรงงานขามชาต และผตดตามจากทง 3 ประเทศ

3 | P a g e

จากขอมลของส านกงานกองทนเงนทดแทน ส านกงานประกนสงคม กระทรวงแรงงาน รายงานสถตลกจางทเจบปวยดวยโรค ประสบอนตรายจากการท างาน สญเสยอวยวะบางสวน และเสยชวตเนองจากการท างานในรอบ 10 ป สะสมตงแตป 2540-2551 ดงน

- มลกจางในสถานประกอบการทประสบอนตรายจากการท างาน รวมจ านวน 2,368,854 ราย - มลกจางในสถานประกอบการทสญเสยอวยวะบางสวน รวมจ านวน 42,196 ราย - มลกจางในสถานประกอบการทเจบปวยดวยโรคจากการท างาน รวมจ านวน 53,978 ราย - มลกจางทเสยชวตเนองจากการท างาน รวมจ านวน 9,565 ราย หรอสถตขอมล ลาสดเมอมกราคม – พฤษภาคม 2553 พบวามแรงงานในระบบ ประสบอนตรายหรอ

เจบปวยเนองจากการท างาน 59,220 คน ทงนเปนกรณรายแรง (ตาย ทพพลภาพ สญเสยอวยวะ หยดงานเกน 3 วน) สงถง 17,087 คน โดยกรงเทพมหานครมแรงงานประสบอนตรายกรณรายแรงสงสด 4,529 คน ตามดวยสมทรปราการ 2,869 คน สมทรสาคร 1,246 คน

แรงงานไทยในตางประเทศ เมอ 30 มถนายน 2553 กระทรวงแรงงานสรปยอด แรงงานไทยทไดรบอนญาตใหเดนทางไปท างานตางประเทศเฉพาะเดอนพฤษภาคม 2553 มจ านวนถง 12,583 คน โดยเดนทางไปท างานทประเทศไตหวนสงสด คอ 3,187 คน ตามดวยสงคโปร 1,457 คน อสราเอล 993 คน ญปน 650 คน มาเลเซย 379 คน และอนๆ 5,917 คน ทงนธนาคารแหงประเทศไทยไดค านวณเงนสงกลบของแรงงานไทยในตางประเทศเฉพาะเดอนพฤษภาคม 2553 สงถง 4,269 ลานบาท ทงนเมอในรอบป 2552 มแรงงานไทยไปท างานตางประเทศรวม 78,717 คน โดยแรงงานสวนใหญมภมล าเนาในภาคตะวนออกเฉยงเหนอมากทสด ยอดเงนสงกลบประเทศกวา 56,000 ลานบาท

(2) ปญหาของแรงงาน แรงงานในระบบ ปญหาทเผชญสวนใหญ คอ ปญหาการเกดอบตเหตและโรคจากการท างาน การเขาไม

ถงสทธคมครองตางๆ และปญหาดานแรงงานสมพนธ ไดแก ความไมเปนเอกภาพทางความคด วธปฏบต และการรวมพลงเพอแกไขปญหา และผลกดนนโยบาย ทงทเปนประเดนเฉพาะของแรงงานแตละองคกร (สหภาพ สหพนธ สมาพนธ และกลมยาน) ประกอบกบขบวนการแรงงานไทย ซงมขอบเขตจ ากดมตของ “สหภาพแรงงาน ” ทจดทะเบยนมจ านวนนอยมากเมอเทยบกบปรมาณแรงงาน ในระบบหรอเพยง 3% ของจ านวนแรงงานทงหมด

แรงงานนอกระบบ ปญหาของแรงงานนอกระบบมหลายประการ จากขอมลของส านกงานสถตแหงชาตป 2552 รายงานวาแรงงานนอกระบบตองประสบปญหาในดานการท างาน ประกอบดวยปญหาการไดรบคาตอบแทนนอยรอยละ 50.6 รองลงมาเปนงานทท าไมไดรบการจางอยางตอเนองรอยละ 20.9 และท างานหนกรอยละ 18.5 ตามล าดบ ส าหรบปญหาดานสภาพแวดลอมในการท างานทแรงงานนอกระบบประสบมากทสด คอ อรยาบถในการท างาน(ไมคอยไดเปลยนลกษณะทาทางในการท างาน) รอยละ 43.2 มฝน ควน กลน รอยละ 21.9 และมแสงสวางไมเพยงพอ รอยละ 17.1 ส าหรบปญหาดานความไมปลอดภยในการท างานสวนใหญ คอ การไดรบสารเคมเปนพษ รอยละ 60.3 เครองจกร เครองมอ ทเปนอนตราย รอยละ 19.6 และการไดรบอนตรายตอระบบห/ระบบตารอยละ 8.6

4 | P a g e

ส าหรบในกลมเกษตรพนธสญญาแลว ถอวาเปนกลมแรงงานนอกระบบทเผชญปญหาหนกหนวงในเรองความยตธรรม ความยงยนของสงแวดลอมและอ านาจการควบคมของบรษท ขอตกลงหรอสญญาทไมเปนธรรม และวธการเอารดเอาเปรยบเกษตรกรรายยอย ในขนตอนตางของการผลตและการรบซอ รวมถงการก าหนดราคาซอทไมเปนไปตามเงอนไขทวาไวในขอตกลง

แรงงานขามชาต ปญหาทส าคญของแรงงานขามชาต ไดแก ความไมมนคงในชวต โดยเฉพาะในเรองการขาดหรอเขาไมถงสทธขนพนฐานในการด ารงชวตอยางเปนปกตเกอบทกดาน ไดแก สทธในสถานะบคคลตามกฎหมายไทย สทธในการรกษาพยาบาลและบรการในการท างาน และไดรบการคมครองแรงงานตามกฎหมาย สทธในการศกษา สทธในการเขาถงกระบวนการยตธรรมไทย และสทธในการเขาถงคณภาพชวตของมนษยอนๆ อาท สทธในการเดนทางออกนอกพนททอาศยอย สทธในการกอตงครอบครวตามกฎหมาย หรอสทธในทรพยสน (เชน การซอจกรยานยนต โทรศพทมอถอ) เปนตน ขณะทปญหาดานความไมปลอดภยจากการท างานเปนปญหาส าคญของแรงงานขามชาต จากขอมลพบวาสาเหตหลกของการประสบปญหาคอ 1) การทตองท างานในระยะเวลาทยาวนาน 2) อบตเหตจากการท างาน แรงงานขามชาตสวนใหญไดท างานอยในกจการทมความเสยงตอการเกดอบตเหตหรออนตรายตอสขภาพ และดวยระยะเวลาการท างานยาวนานจงกอใหเกดความออนลา อนเปนสาเหตส าคญทน าไปสการเกดอบตเหตจากการท างาน อปสรรคส าคญในการพฒนาอาชวอนามยส าหรบแรงงานขามชาตคอ การขาดค าเตอนในเรองของการใชอปกรณหรอเครองมอในการท างานทอาจจะกอใหเกดอนตรายตอแรงงานทเปนค าเตอนภาษาของตวแรงงานเองหรอภาษาทแรงงานสามารถสอสาร/สามารถเขาใจได

แรงงานผสงอาย ปญหาการท างานของแรงงานผสงอาย คออยในสภาพการท างานทเสยเปรยบ รายไดไมมนคง และไดรบการคมครองทางสงคมทจ ากด อตราจางงานตอวนและตอชวโมงของผสงอายจะต ากวาคาจางลกจางประเภทอนๆ และผสงอายสวนมากมรายไดทไมเพยงพอ ผสงอายโดยเฉพาะในชนบทมกจะประสบปญหาความยากจน รอยละ 90 ของคนอายมากกวา 60 ป ท างานในงานนอกระบบ และมสดสวนทสงมากในภาคเหนอ และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เกอบหนงในสามประกอบกจการของตนเองหรอเปนหนสวนกบผอนซงเปนจ านวนสองเทาของสดสวนของผท างานทงหมด

แรงงานหญง ประสบกบปญหาทงในฐานะคนงานทไมตางจากคนงานชาย และในฐานะความเปนผหญงทอยภายใตโครงสรางความเหลอมล าระหวางเพศและวฒนธรรมความเชอหลายอยาง ซงก าหนดบทบาทหนาทใหผหญงตองมภาระงานทงในบานและนอกบาน รวมทงตองคอยชวยเหลอ และใหบรการสมาชกในครอบครว ส าหรบการเลอกปฏบตตอผหญงอนไมเปนธรรมในการท างาน รปธรรมของปญหาทเกดขนดงน 1) การแบงแยกและกดกนเพศในการจางงาน 2) การไดรบคาตอบแทนต ากวาเมอเทยบกบแรงงานชาย 3) การถกเลอกปฏบตทางเพศเพราะเหตแหงอาย และสถานภาพสมรส 4) การไดรบโอกาสทไมเทาเทยมกนในการฝกอบรมและเลอนต าแหนงหนาท 5) การถกเลกจางเพราะเหตการณตงครรภ หรอการใชสทธลาคลอด 6) การถกคกคาม ลวงเกน และลวนลามทางเพศ โดยคนงานชาย หรอหวหนางานผบงคบบญชา และผมอ านาจใหคณใหโทษในการท างาน และ 7) ความไมมนคงในการท างาน โดยเฉพาะในชวงภาวะเศรษฐกจถดถอยหรอดวยเหตอนๆ พบวาอตราการถกเลกจางของแรงงานหญงจะมากกวาชาย ในดานอาชวอนามยแรงงานหญงมความเสยงจาก

5 | P a g e

สงแวดลอมจากการท างานทคลกคลกบมลภาวะ ไดแก ฝนฝาย สารเคม สารโลหะหนก สารตะกว และสภาพแวดลอมทไมเหมาะสม รวมถงขาดอปกรณปองกนทไมไดมาตรฐานส าหรบแรงงานหญง

แรงงานในระบบผพการหรอเจบปวยจากการท างาน ปญหาส าคญของแรงงานกลมนโดยเฉพาะแรงงานในภาคอตสาหกรรม คอ ตองเผชญกบโรคกลามเนออกเสบ กระดกสนหลงทบเสนประสาท และโรคจากสารเคม ซงโรคเหลานแรงงานมกจะถกส านกงานกองทนเงนทดแทนตความวาไมใชการเจบปวยจากการท างาน ท าใหแรงงานเขาไมถงการดแล และน ามาสการฟองรองคดบอยครง รวมทง สทธจากระบบประกนสงคมกยงไมครอบคลมโรคทเกดจากการท างาน แมลาสดกระทรวงสาธารณสขไดจดท าขอตกลง ( MOU) รวมกบกระทรวงแรงงาน ใหมโรงพยาบาลดานอาชวเวชศาสตรจ านวน 25 แหง (คลนกโรคจากการท างาน) เพอตรวจรกษาโรคหรอการบาดเจบจากการประกอบอาชพ แตกยงไมมระบบการตรวจรกษาทครบวงจรอยางจรงจง เชน ผปวยตองเปนคนเสยคาใชจายในการตรวจเลอดเพอหาสาเหตหรอวนจฉยโรควาเปนผลมาจากการท างานจรง หรอแพทยทเชยวชาญทางดานทางดานอาชวเวชศาสตร และสงแวดลอมมนอยมาก นอกจากนผใชแรงงานยงไมรวามโรงพยาบาลดานอาชวเวชศาสตรใหบรการ แรงงานไทยในตางประเทศ

กระทรวงแรงงาน ( 2552) ใหขอมลวา นบตงแตป 2526 เปนตนมามแรงงานไทยทงชายและหญงทไมมความร (unstill labor) ออกเดนทางไปท างานในตางประเทศเพมขน เชน ตะวนออกกลาง สงคโปร ฮองกง ไตหวน นวซแลนด เกาหลใต ญปน สหพนธรฐเยอรมน ฝรงเศส สวตเซอรแลนด อสราเอลฯลฯ หลงจากป 2531 จนถงปจจบนการเดนทางไปขายแรงงานในตางประเทศของแรงงานไทย เรมมอปสรรคเนองจากถกเอารดเอาเปรยบจากนายจางชาวตางประเทศและถกบรษทนายหนาหาแรงงานทงทเปนของคนไทยดวยกนเองและบรษทชาวตางชาตหลอกลวง บางครงกถกหลอกใหไปท างานและตองเสยเงนใหนายหนาเปนเงนนบแสนบาท อกหลายคนกตองหลบซอนท างานผดประเภท ผดกฎหมายในประเทศตางๆเหลานน ลาสดเมอปลายป 2552 มแรงงานไทยจากภาคอสาน 6,000 คน ถกนายหนาหลอกใหไปท างานเกบผลไมในปาของสวเดนในชวงฤดรอนของยโรปในเดอนกรกฎาคมถงกนยายน หลายคนตองเสยเงนกวา 270,000 บาทถง 400,000 บาท แลกกบสญญาจาง 2 ป และค ามนวาจะมรายไดไมต ากวาเดอนละ 3 - 5 หมน แตเอาเขาจรงไดเดอนละแค 10,000 กวาบาทเทานน

(3) คณภาพชวต สขภาพ และสวสดการแรงงานนอกระบบ ถามาโฟกสไปทเฉพาะกลมแรงงานนอกระบบ เรองส าคญทเปนปญหาหลกดานคณภาพชวตและสขภาพ

ของแรงงานนอกระบบ ประกอบดวย 2 เรองส าคญ คอ 1) ความปลอดภย อาชวอนามยและสภาพแวดลอมในการท างาน และ 2) สวสดการแรงงานนอกระบบ ซงสาเหตหลก คอ การเขาไมถงสทธบรการ กบสทธบรการ ทสามารถเขาถงไดในปจจบนยงไมเหมาะสม/สอดคลองกบความเปนแรงงานนอกระบบ เนองจากการการมตวตนทไมชดเจนในสถานะความเปนแรงงาน

สถานการณดานความปลอดภย อาชวอนามยและสภาพแวดลอมในการท างานของแรงงานนอกระบบ ปญหาของแรงงานนอกระบบทส าคญ คอ การประสบกบปญหาความไมปลอดภยและสภาพแวดลอมใน

การท างาน ทเปนผลมาจากการขาดเครองมออปกรณปองกน การไมคนเคยในการใชเครองมอ , อนตรายจาก

6 | P a g e

เครองจกร/อปกรณ , ทาทางการท างาน (การยศาสตร) ทไมเหมาะสม, สภาพแวดลอมการท างานทไมเหมาะสม (ฝน / ความรอน / แสงสวาง / เสยง หรอสารเคมฟงกระจาย), ชวโมงการท างานยาว และการขาดความรความเขาใจเรองอาชวอนามย เนองจากไมมนโยบายและกฎหมายทเหมาะสมกบบรบทแรงงานนอกระบบ แรงงานนอกระบบสวนใหญจงตองไปใชบรการรกษาพยาบาลตามสทธในโครงการหลกประกนสขภาพถวนหนา หรอ “บตรทอง” ในขณะทสทธตามบตรทองยงมขอจ ากดในเรองความบรการดานสขภาพในฐานะคนท างานทมความเสยงจากการท างาน หรอความเสยงในดานอาชวอนามยและความปลอดภยในการท างาน (Occupational Safety and Health : OSH)

ส านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม กรมควบคมโรค (2552) ไดประเมนความเสยงอาชพของแรงงานนอกระบบทตองประสบกบปญหาดงกลาว สวนใหญอยในอาชพเกษตรกรรม ท านา ท าสวน ท าไร ประมง เลยงสตว รวมถงเกษตรพนธะสญญา ตอมาคออาชพรบจาง/รบงานมาท าทบาน ทจะเกยวของกบกลมแรงงานในชมชนเปนส าคญ และอาชพคาขายตามล าดบ พบวา เกษตรกรเปนกลมแรงงานนอกระบบกลมใหญทสด ซงตองท างานทามกลางสารก าจดศตรพชแตแรงงานยงขาดความร และใชสารก าจดศตรพชอยางผดวธ กอใหเกดอนตรายตอทงตวผใชและสงแวดลอมอน รวมทงระบบนเวศนและผบรโภคผลตผลดวย ส าหรบแรงงานในกลมรบจาง/รบงานมาท าทบาน พบวาแรงงานสวนใหญยงขาดความร ความเขาใจ และไมใหความส าคญกบปญหาดานความปลอดภยในการท างาน ทงในเรองของสภาพแวดลอมในการท างาน และปจจยเสยงทเปนภยคกคามตอสขภาพรางกาย

ทงนโรคทแรงงานนอกระบบตองประสบบอยครง คอ โรคทเกยวกบระบบทางเดนหายใจ การเสอมของสายตา อาการแพทางผวหนง หตง โรคกระเพาะอาหาร การปวดเมอยกลามเนอสวนตาง ๆ คอ คอ หลง ไหล แขนและขา รวมทงโรคเครยด ซงสาเหตของปญหาสขภาพเหลานมาจาก

- สภาพแวดลอมในการท างานทไมเหมาะสม อนเนองมาจากการดดแปลงบานทอยอาศยใหเปนทท างาน โดยขาดความร ความเขาใจและความตระหนกทเพยงพอในเรองสขภาพความปลอดภยในการท างาน

- เครองมอ เครองจกรและอปกรณการท างานทมสภาพไมสมบรณ ช ารด บกพรอง จงกอใหเกดอบตเหตจากการใชงานไดงาย ในขณะทนายจางของแรงงานนอกระบบกมไดใหขอมล ความรและจดเตรยมวสดอปกรณปองกนอนตรายทเหมาะสมและเพยงพอส าหรบการท างานของแรงงานนอกระบบ

- ทาทางการท างาน ทไมถกตองเหมาะสม ท าใหผท างานประสบปญหาเกยวกบการปวดเมอยสวนกลามเนอสวนตาง ๆ ของรางกาย

- ความเสยงในการสมผสกบสารพษและสารเคมอนตราย ทมอยในวตถดบ อปกรณการท างานรวมทงอยในขนตอนการผลต

- สภาพการท างานทไมมมาตรฐาน เนองจากงานไมตอเนอง และไดรบคาตอบแทนต า แรงงานนอกระบบจงมกท างานตอเนองยาวนาน ไมมการจดเวลาพกผอนทเหมาะสม

เนองจากปญหาความไมปลอดภยและสภาพแวดลอมในการท างานของแรงงานนอกระบบยงไมเปนทรบรและเขาใจของสงคมและรฐ สงผลใหกลมแรงงานนอกระบบไมใชกลมเปาหมายหลกในการใหบรการสขภาพ ท าใหหนวยงานรฐระดบก าหนดนโยบายการบรการดานสขภาพ อนไดแก กระทรวงสาธารณสข และส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต ยงไมไดใหความส าคญ ไมมนโยบาย และแผนงานเฉพาะในการใหบรการสขภาพแกแรงงานนอกระบบนอกจากการไดรบการบรการทวไปในฐานะทเปนประชาชน หนวยบรการปฐมภม สถานอนามย

7 | P a g e

และ PCU ทมความใกลชด และเขาใจสภาพการท างานของกลมแรงงานนอกระบบเปนอยางด กยงขาดระบบการเกบ การบนทกขอมลสขภาพ การประเมนปญหาการเจบปวยและการเกดอบตเหต และโรคจากการท างานของกลมแรงงานนอกระบบ ทงนเนองจากไมมการบรหารจดการเชงระบบและการสนบสนนจากกระทรวงสาธารณสข และเจาหนาทยงขาดความรทกษะ และมภาระงานมาก

นอกจากนนสภาพการท างานทไมมความมนคงในการประกอบอาชพ มรายไดต า และขาดการคมครองแรงงาน การตองดนรนท างานเพอความอยรอดของตนเองและครอบครว ขาดความตระหนกในเรองสทธ ขาดการรวมกลมองคกรทเขมแขง ท าใหบทบาทการมสวนรวมของแรงงานนอกระบบตอการผลกดนใหเกดนโยบายในระดบตางๆ จงยงมนอยอย

สถานการณดานสวสดการของแรงงานนอกระบบ ปจจบนประเทศไทยมระบบการคมครองทางสงคม 2 ลกษณะ คอ รปแบบสวสดการทเปนลกษณะ

หลกประกนทางสงคม กบรปแบบสวสดการทเปนลกษณะสงเคราะห โดยในรปแบบหลกประกนทางสงคม จะหมายถง การใหหลกประกนแกประชาชนใหสามารถยงชพอยได

อยางมศกดศรและปกตสขแมในยามทตองเผชญกบชะตากรรมทเลวราย ซงในประเทศไทยไดมการคมครองประชาชนอยเพยง 4 กลมเทานน คอ แรงงานในระบบประกนสงคม (คมครองเรองรกษาพยาบาล , ทพพลภาพ / บาดเจบจากการท างาน, เสยชวต, บ าเหนจ/บ านาญ, สงเคราะหบตร, วางงาน) ขาราชการและพนกงานรฐวสาหกจ (คมครองเรองรกษาพยาบาล, ทพพลภาพ / บาดเจบจากการท างาน, เสยชวต, บ าเหนจ/บ านาญ , สงเคราะหบตร , คาการศกษาบตร) , ครโรงเรยนเอกชนในกองทนสงเคราะหครใหญและครโรงเรยนเอกชน (คมครองเรองรกษาพยาบาล, ทพพลภาพ / บาดเจบจากการท างาน , เสยชวต , สงเคราะหบตร , คาการศกษาบตร) และประชาชนทวไปทมนโยบาย 30 บาทรกษาทกโรคคมครองเฉพาะดานสขภาพเทานน ฉะนนจะยงมประชากรทเปนแรงงาน เชน แรงงานในระบบ (ประมาณ 4 ลานคน) แรงงานนอกระบบ (ประมาณ 24 ลานคน) และแรงงานขามชาต (ประมาณ 2 ลานคน) รวมประมาณ 30 ลานคน ทยงไมมหลกประกนทางสงคมดานอนๆทนอกเหนอจากดานการคมครองทางสขภาพ

แมวาในปจจบนกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยจะมการจดสวสดการในรปแบบกองทนสวสดการชมชนต าบลทแหลงทนมาจากการสมทบของ 3 ฝาย คอ จากชมชน รฐสวนกลาง และองคกรปกครองสวนทองถน โดยใชองคกรการเงนเปนตวเชอมโยงสวสดการและบรณาการกองทนเขาดวยกน ผานการน าเครองมอเรองการจดท าแผนชมชนเชอมโยงเรองสวสดการเขากบแผนทองถน กถอวายงเขาไมถงกลมแรงงานนอกระบบ เพราะขาดขอมลขาวสารและตระหนกถงความส าคญในระบบดงกลาว รวมทงองคการบรหารสวนต าบลจ านวนมากไมไดรบรหรอเขาใจเรองกองทนสวสดการชมชน เพราะยงเหนผลไมชดเจน หรอมสมาชกทเขารวมจ านวนไมมากนกท าใหกองทนยงมขนาดเลกและไมสามารถจดสวสดการไดครอบคลมประชาชนในต าบลไดทกคน

สวนรปแบบสวสดการทเปนลกษณะสงเคราะห ด าเนนการโดยกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย กลมเปาหมายของงานประชาสงเคราะห คอ เดกก าพรา เดกและเยาวชนจากครวเรอนยากจน สตรดอยโอกาส ผสงอาย คนไรทพง ขอทาน คนพการ ผประสบภยธรรมชาต ผตดเชอเอดส ชาวเขา และครอบครวและชมชนยากจน การชวยเหลอมกอยในรปของการใหทพกชวคราว การใหค าปรกษา การใหสงของอปโภคบรโภค การฝกอบรมอาชพ หรอใหกยมเพอประกอบอาชพ สวนการใหเงนสงเคราะหมกจะใหแกผยากล าบากทไมสามารถ

8 | P a g e

ท างานไดและใหเปนการชวคราวเพอชวยเหลอยามฉกเฉน ส าหรบผไมสามารถท างานไดอยางถาวร เชน คนพการและผสงอายจะไดรบเงนสงเคราะหรายเดอน เปนตน

ฉะนนกลาวไดวาปญหาส าคญเรอง สวสดการของแรงงานนอกระบบ คอ การขาดหลกประกนในการคมครองสวสดการ ในฐานะทเปน แรงงาน เนองจาก แรงงานนอกระบบสวนใหญไมมความสมพนธในการท างานลกษณะนายจางกบลกจาง จงท าใหหลดพนออกจากระบบกฎหมายเกยวกบการคมครองแรงงานและกฎหมายเงนทดแทน และแรงงานนอกระบบหลายประเภทอยในระบบสญญาจางท าของ หรอสญญาจางเหมาหรอสญญาซอขายซงเปนความสมพนธในระบบกฎหมายแพงและพาณชย ซงมจดออนของระบบกฎหมายแพงและพาณชยทคสญญาสามารถท าความตกลงกนไดเอง

ขอเสนอเรองสวสดการส าหรบแรงงานนอกระบบ จากการประมวลประสบการณการท างานของแผนงานพฒนาคณภาพชวตแรงงานนอกระบบกบเครอขายแรงงานนอกระบบ พบวา

- แรงงานนอกระบบสวนมากเหนวาสวสดการทมความจ าเปนมากทสด กวารอยละ 90 คอสวสดการการรกษาพยาบาลกรณเจบปวยบคคล/ครอบครว และเงนชดเชยการขาดรายไดกรณเจบปวย นอกจากนนแลว แรงงานนอกระบบยงมความตองการสวสดการทมความจ าเปนเรงดวน ไดแก สวสดการส าหรบแรงงานดอยโอกาส ผสงอาย, สวสดการกรณทพพลภาพ กรณเจบปวยดวยโรคตางๆ ทมสาเหตจากการท างาน , สวสดการคลอดบตรและตาย , สวสดการคมครองการท างานและหลงจากการท างาน และสวสดการคมครองกรณวางงาน (กรณไมมงาน, คาแรงไมเปนธรรม, ท างานไมตามฤดกาล หรอมจดตงกองทนประกนการประกอบอาชพ มบรการเงนกฉกเฉน)

- การจดสวสดการส าหรบแรงงานนอกระบบ ควรค านงถงเรองความเสยง เพศสภาพทแตกตางกนไปในแตละอาชพทแรงงานนอกระบบตองเผชญดวย เชน กลมอาชพรบเหมากอสราง ท าเฟอรนเจอร โอทอป มความเสยงตอการไดรบอบตเหต มลพษ (ฝน/ ควน) , อาชพเกบขยะ มความเสยงตอการไดรบมลพษหรอสารเคมตกคางจากขยะ, อาชพเกษตรกร มความเสยงตอการไดรบอบตเหตจากสตวมพษตาง ๆ และสารเคม อาท ยาปราบศตรพช ปยเคม เปนตน และอาชพอสระไดแก ชางเสรมสวย มความเสยงตอการไดรบสารเคมจากผลตภณฑเสรมความงาม อาท น ายาโกรกผม สเปรยจดแตงทรงผม หรอกรณกลมเกษตรพนธะสญญา รฐกควรเขาไปดแลสญญาการจางงานเพอใหเกดความเปนธรรมทง 2 ฝาย รวมทงการคมครองแรงงานนอกระบบทเปนผหญง แรงงานผสงอาย ควรมลกษณะเฉพาะทสอดคลองกบบรบททางรางกายดวยเชนกน

- แรงงานนอกระบบทมผวาจางทชดเจน ควรสามารถเขาสพระราชบญญตประกนสงคม พ.ศ. 2533 ตามมาตรา 33 ได เชน กลมรบงานไปท าทบาน กลมอาชพประมง กลมเกษตรกรพนธสญญา และกลมรบจางท างานในครวเรอนสวนบคคล คนรบใชในบาน เพราะการประกอบอาชพดงกลาวมการท างานอยในสถานประกอบการและมผวาจางทชดเจน (4) การมสวนรวมในกระบวนการทางนโยบาย และกลไกระดบทองถน เพอสนบสนนการพฒนาคณภาพชวตแรงงานนอกระบบ

9 | P a g e

จากสถานการณปญหาของแรงงานนอกระบบ บทบญญตรฐธรรมนญ กฎหมาย และนโยบายของรฐบาลรวมถงหนวยงานภาครฐทใหความสนใจตอคณภาพชวตและสขภาพแรงงานนอกระบบ จงนบไดวาเปนโอกาสอนดทจะท าใหแรงงานนอกระบบเขาถงสทธและบรการในรปแบบตางๆ ทสอดคลองกบบรบทของกลมและสถานการณการจางงานในแตละพนท ท าใหในชวงเวลาตงแต พ.ศ. 2547 – 2552 ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ไดสนบสนนใหเกดแผนงานพฒนาคณภาพชวตแรงงานนอกระบบ โดยมเปาหมา ยเพอใหแรงงานนอกระบบมความสามารถในการจดการปญหาและการพงตนเองในระยะยาว เรองอาชพและรายได สขภาพและความปลอดภยในการท างาน และการมหลกประกนทางสงคมระหวางวยท างานและเมอพนวยท างานโดยมบรการของรฐและนโยบายทเหมาะสมและเออตอการเขาถง

แผนงานพฒนาคณภาพชวตแรงงานนอกระบบและภาคเครอขาย ได มสวนรวมในกระบวนการทางนโยบายและกลไกระดบทองถน เพอสนบสนนการพฒนาคณภาพชวตและสขภาพแรงงานนอกระบบ มความกาวหนาทเหนรปธรรมส าคญดงน

(1) เครอขายแรงงานนอกระบบไดพฒนารปแบบความเปนองคกรและการบรหารจดการจากเครอขายระดบภาคและระดบชาตเปน “ศนยประสานงานแรงงานนอกระบบ ” ระดบต าบล/อ าเภอ/จงหวด และ ”องคกรสาธารณประโยชนหรอองคกรสวสดการชมชน ” ภายใตพระราชบญญตสงเสรมการจดสวสดการสงคมแหงชาต พ.ศ.2547 ซงเปนรปแบบทเหมาะสมและสอดคลองกบบรบทของความเปนแรงงานนอกระบบ และสงผลตอการไดรบการยอมรบจากหนวยงานและองคกรทงในระดบปฏบตและนโยบาย โดยมผน าจ านวน 15 คน ไดรบการคดเลอกใหเปนผแทนในระดบนโยบายทงนโยบายทองถน นโยบายจงหวด และนโยบายระดบชาต ทสามารถผลกดนประเดนปญหาและความตองการของแรงงานนอกระบบใหไดรบการพจารณาใหเปนนโยบายหนงในการด าเนนงานของหนวยงานหรอองคกร รวมถงสามารถประสานทรพยากรทงในดานบคลากร งบประมาณ ขอมลและองคความร มาสนบสนนและเสรมสรางการเรยนรดานอาชวอนามย การจดการดานอาชพและรายได และการพฒนาระบบสวสดการสงคม ใหกบกลมสมาชกในพนท

(2) เกดรปแบบและพนทรปธรรมการจดบรการดานอาชวอนามยเชงรบและเชงรกในหนวยบรการปฐมภม ทน าไปสการกระตนและเรงกระบวนการในการก าหนดนโยบายของกรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสขดานอาชวอนามย คอ ก าหนดใหงานคดกรองโรคทเกดจากการประกอบอาชพและสงแวดลอมเปนตวชวดหนงในการก ากบ ตดตาม ประเมนคณภาพการจดบรการสขภาพในระดบปฐมภม และส านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอมไดจดตง “กลมงานแรงงานนอกระบบ” ขนมาเพอรบผดชอบการพฒนาและสงเสรมดานงานวชาการดานอาชวอนามยโดยเฉพาะ มการพฒนาหลกสตร คมอและแนวปฏบต ดานอาชวอนามย ส าหรบบคลากรสาธารณสขในระดบปฐมภมทสามารถน าไปเปนแนวทางในการปรบหรอประยกตใชใหสอดคลองกบบรบทพนท และพฒนาอาสาสมครอาชวอนามยชมชนใหเปนกลไกการเฝาระวงความเสยงในระดบพนท รวมถงการพฒนานวตกรรมเพอลดความเสยงดานสขภาพความปลอดภยและอบตเหตททองถนหรอกลมอาชพสามารถน าไปใชและขยายผลตอได

(3) เกดนวตกรรมเพอลดความเสยงทสงผลตอสขภาพความปลอดภยและสงแวดลอมการท างาน ทงจากกระบวนการท างานของอาสาสมครอาชวอนามย (อสอช.) ทท าหนาทเปนกลไกการเฝาระวง เพอการปองกนและสงเสรมดานอาชวอนามย และความปลอดภยในการท างานใหกบกลมอาชพ และการท าวจยเชงปฏบตของเครอขาย

10 | P a g e

นกวชาการในแตละภมภาคและเปนนวตกรรมทเหมาะสมกบพนททกลมแรงงานและองคกรปกครองสวนทองถนสามารถจดการและพฒนาเพอการขยายผลตอเนองได

(4) ไดรปแบบของการท างานในลกษณะ “พหภาค ” ทเปนกลไกส าคญและเออใหเกดการท างานรวมระหวางองคกรปกครองสวนทองถน กลมอาชพและหนวยงานระดบปฏบตการในพนท ไดเรยนรรวมกนจนเกดการประสานทรพยากรและประสานการท างานทน าไปสการขบเคลอนนโยบายทองถน เพอสนบสนนการด าเนนงานพฒนาคณภาพชวตแรงงานนอกระบบ โดยใชรปแบบของประชาคมกลมอาชพ ควบคกบประชาคมต าบล

(5) องคกรปกครองสวนทองถน จ านวน 7 แหง ก าหนดประเดนการพฒนาการจดบรการ อาชวอนามยเชงรก การพฒนาและสนบสนนสวสดการสงคม และการพฒนาการบรหารจดการดานอาชพใหม ทเออตอการพฒนาคณภาพชวตแรงงานนอกระบบในแผนพฒนาพนทและก าหนดเปนขอบญญตทองถนและขอบญญตประชาชนในปตอไป

(6) เกดความรวมมอกบองคกรแรงงานและองคกรพฒนาเอกชนทมบทบาทในการขบเคลอนนโยบาย เพอคมครองสงเสรมและพฒนาแรงงานนอกระบบและในระบบ ไดแก เครอขายแรงงานนอกระบบ คณะกรรมการสมานฉนทแรงงานไทย เครอขายเกษตรพนธสญญา สภาเครอขายกลมผปวยจากการท างานและสงแวดลอมแหงประเทศไทย องคกรพฒนาเอกชน ไดแก มลนธเพอการพฒนาแรงงานและอาชพ มลนธอารมณ พงศพงน เครอขายปฏบตการเพอแรงงานขามชาต และมลนธพพธภณฑแรงงานไทย หนวยงานภาครฐและภาคการเมอง ไดแก ส านกงานประกนสงคม คณะกรรมาธการแรงงาน สภาผแทนราษฎร พรรคการเมองฝายคานและฝายรฐบาล (พรรคเพอไทยและพรรคประชาธปตย) และกรมสวสดการและคมครองแรงงาน กระทรวงแรงงาน จนไดรบการตอบรบจากผมบทบาทในการก าหนดนโยบาย ใน 3 นโยบาย ดงน

รางพระราชบญญตคมครอง สงเสรม และพฒนาผรบงานไปท าทบาน พ.ศ. .... ซงเปน ราง พรบ.ทพฒนาขนโดยเครอขายแรงงานนอกระบบ รวมกบมลนธเพอพฒนาแรงงานและอาชพ มาตงแตป พ.ศ. 2546 แผนงานไดสนบสนนการผลกดนนโยบายผานระบบพรรคการเมองโดยการเขาชอของสมาชกสภาผแทนราษฎร จ านวน 20 ชอ ทงพรรครฐบาลและพรรคฝายคานเพอเสนอราง พรบ.เขาสการพจารณาของสภาผแทนราษฎรคขนานกบรางพรบ.ของรฐบาล ปจจบนราง พรบ.อยในระหวางการพจารณาของสภาผแทนราษฎรอกครง กอนประกาศใชตอไป

การขยายประกนสงคมแรงงานนอกระบบ โดยความรวมมออยางใกลชดกบส านกงานพฒนาการประกนสงคมตามมาตรา 40 แหงพระราชบญญตประกนสงคม พ.ศ. 2533 และกระบวนการสมชชาแรงงานนอกระบบ เพอผลกดนการขยายขอบเขตสทธประโยชน ปจจบนคณะรฐมนตรมมตอนมตใหขยายสทธประโยชนครอบคลม 5 สทธประโยชนไดแก กรณคลอดบตร ทพพลภาพ เสยชวต เงนชดเชยการขาดรายไดระหวางการเจบปวยรกษาในโรงพยาบาล และเงนบ าเหนจชราภาพ ตามขอเสนอของเครอขายแรงงานนอกระบบ แตยงใหผประกนตนเปนผจายฝายเดยว และสงใหคณะกรรมการกฤษฎกาน ามตคณะรฐมนตรไปด าเนนการแกไขปรบปรง พรบ.ประกนสงคมเพอใหมผลตอการน าไปบงคบใชตอไป ปจจบนเมอตนเดอนกรกฎาคม 2553 ส านกกฤษฎกาไดปรบปรงมาตรา 40 เรยบรอยแลว ครอบคลม 5 สทธประโยชน และจายเงนสมทบไดเปนรายเดอนเดอนละ 280 บาท

รางพระราชบญญตสถาบนความปลอดภย อาชวอนามย และสงแวดลอมในการท างาน พ.ศ. …. ซงเปนราง พรบ.ทสภาเครอขายกลมผปวยจากการท างานและสงแวดลอมแหงประเทศไดพฒนาและขบเคลอนรวมกบ

11 | P a g e

คณะกรรมการสมานฉนทแรงงานไทยมาตงแต ป พ.ศ.2538 และในโอกาสททางการเมองและนโยบายเปดแผนงานไดสนบสนนกระบวนการผลกดนผานระบบพรรคการการเมองโดยการเขาชอของสมาชกสภาผแทนราษฎร จ านวน 20 ชอ ทงพรรครฐบาลและพรรคฝายคานคขนานกบรางพรบ.ของรฐบาล ปจจบนคณะกรรมาธการวสามญพจารณารางพรบ. สภาผแทนราษฎร ไดพจารณารางพรบ.เสรจเรยบรอยแลว เพอรอเสนอพจารณาในวาระ 2-3 ตอไป

นอกเหนอจาก 3 นโยบายดงกลาว แผนงานฯ ไดสนบสนนใหเกดกระบวนการยกราง พรบ.ประกนสงคม (ฉบบท...) พ.ศ. ....(ฉบบผใชแรงงาน) โดยการมสวนรวมของคณะกรรมการสมานฉนทแรงงานไทย ผน าเครอขายแรงงานนอกระบบ เครอขายปฏบตการเพอแรงงานขามชาต องคกรพฒนาเอกชนดานแรงงาน และนกกฎหมาย เพอเสนอเขาสกระบวนนตบญญตคขนานกบรางพรบ.ประกนสงคม ฉบบรฐบาลซงเสนอโดยกระทรวงแรงงาน และ ครม.มมตเหนชอบไปแลว ซงในราง พรบ.ฉบบดงกลาวไดระบเรองรฐรวมจายในมาตรา 40 ใหกบผประกอบการอาชพอสระ (แรงงานนอกระบบ) แตยงขาดสาระส าคญอกหลายประการทจะคมครองและเกดประโยชนตอผใชแรงงานอยางแทจรง

(7) ไดรปแบบการรวมตวเพอการเรยนรและการแกไขปญหารวมขององคกรแรงงานนอกระบบ และองคกรแรงงานในระบบ จนสามารถผลกดนใหเปนนโยบายของจงหวดสระบร และไดจดตงคณะท างานรวมเพอเปนกลไกการแกไขปญหาเรองสทธและความไมเปนธรรมของแรงงาน ในขณะเดยวกนดวยศกยภาพของคณะกรรมการสมานฉนทแรงงานไทยซงเปนองคกรแรงงานทสอสารมวลชนกระแสหลกใหความสนใจ ไดเปนกลไกทส าคญในการผลกดน ประเดนปญหาและขอเสนอของแรงงานนอกระบบใหไดรบการสอสารเพอน าเสนอปญหา สถานการณทเกยวของกบแรงงานนอกระบบใหเปนทรบรในวงกวางและเปนกระแสสงคมอยางตอเนอง

(8) ไดชดความรจากการกระบวนการวจยเชงปฏบตการของเครอขายนกวชาการในพนทน ารองการท างานแบบบรณาการโดยใชฐานทองถน เพอปรบปรงกระบวนการท างานและขยายผลตอเนอง จ านวน 4 ชด ไดแก การพฒนาอาสาสมครอาชวอนามยชมชน การพฒนาระบบสวสดการชมชนทเหมาะสมกบแรงงานนอกระบบ นโยบายทองถนกบการพฒนาคณภาพแรงงานนอกระบบ การพฒนาผน าและเครอขายแรงงานนอกระบบ และกระบวนการการพฒนาเครอขายนกวชาการในระดบทองถน