1

Περίληψη

Στην παρούσα εργασία αναλύονται τα κυριότερα οικονοµικά µέσα περιβαλλοντικής

πολιτικής, δηλαδή οι φόροι, οι επιδοτήσεις και οι εµπορεύσιµες άδειες ρύπανσης - όχλησης.

Στην αρχή παρουσιάζονται µε βάση την βιβλιογραφία τα κυριότερα σηµεία των οικονοµικών

εργαλείων και έπειτα εξετάζουµε την εφαρµογή τους σε εθνικό και σε επίπεδο πρωτοβάθµιας

τοπικής αυτοδιοίκησης. Κατόπιν βλέποντας τις υπάρχουσες αδυναµίες προτείνουµε

βελτιώσεις τόσο ως προς τα οικονοµικά µέσα περιβαλλοντικής πολιτικής όσο και στις

διοικητικές ή άλλες αλλαγές που απαιτούνται για την καλύτερη εφαρµογή τους.

Η παρουσίαση των εφαρµοζοµένων στη χώρα µας σε εθνικό και τοπικό επίπεδο οικονοµικών

εργαλείων γίνεται σε συγκεκριµένα περιβαλλοντικά προβλήµατα, τα εξής: διαχείριση

στερεών µη επικίνδυνων αποβλήτων, διαχείριση και προστασία υδάτων, εξοικονόµηση

ενέργειας και ατµοσφαιρική ρύπανση. Αυτά άλλωστε είναι και τα πιο σηµαντικά προβλήµατα

της χώρας µας µε σπουδαιότερο βέβαια την διαχείριση απορριµµάτων και την διαχείριση και

προστασία υδάτων. Στην εργασία µας τονίζεται ιδιαίτερα η σηµασία της τοπικής δράσης για

την αντιµετώπιση των περιβαλλοντικών προβληµάτων.

Επιπλέον αναλύουµε ως µελέτη περίπτωσης την Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης και

Ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ ΑΕ) επειδή αποτελεί εφαρµογή οικονοµικών εργαλείων

περιβαλλοντικής πολιτικής σε συνδυασµό µε διοικητικά εργαλεία και ακόµη η συγκεκριµένη

µελέτη περίπτωσης έχει µεγάλη σχέση µε την πρωτοβάθµια τοπική αυτοδιοίκηση αφού

πολλοί δήµοι συνεργάζονται µε την ΕΕΑΑ.

Κλείνουµε την µελέτη µας µε συµπεράσµατα που προέρχονται κυρίως µέσα από την κριτική

των εφαρµοζόµενων οικονοµικών εργαλείων περιβαλλοντικής πολιτικής.

2

Abstract

In this survey, the main economic instruments of environmental policy are analysed, namely,

taxes, subsidies and tradeable permits. First, the presentation is based on bibliography and it

covers the basic principles of the economic instruments and second their implementation,

both on national and local level, is investigated. Judging of the existent weaknesses it is

proposed improvements both for the economic instruments and for the administrative changes

required for better implementation.

The analysis of economic instruments implemented in our country both οn national and οn

local level presented in four distinct environmental areas: non hazardous solid waste

management, water pollution, energy saving and air pollution. These are the most important

environmental issues in our country and of course, solid waste and water pollution issues are

the most crucial.

Also our message is that the local action is of great importance concerning the abatement of

environmental problems. In this context, we analyse as case study the Hellenic Reusing

Recycling Company (HERRCO) as an implementation of economic instruments of

environmental policy in combination with administrative measures. This case study has a

strong relation with local government as many municipalities cooperate with HERRCO.

Finally there is a summary of conclusions coming mainly from the analysis of applied

economic instruments.

3

Πίνακας Περιεχοµένων

1 Εισαγωγή ......................................................................................................................... 7

1.1 Σκοπός .................................................................................................................................. 7

1.2 Στόχος ................................................................................................................................... 7

1.3 Μέσα ..................................................................................................................................... 7

1.4 Μεθοδολογία ........................................................................................................................ 8

1.5 Υποθέσεις εργασίας .............................................................................................................. 8

1.6 ∆ιάρθρωση κεφαλαίων ......................................................................................................... 9

2 Γενική θεώρηση του περιβαλλοντικού προβλήµατος ................................................... 10

2.1 Οι αιτίες του περιβαλλοντικού προβλήµατος ..................................................................... 10

2.2 Περιβαλλοντική πολιτική ................................................................................................... 11

2.3 Οικονοµικά συστήµατα και περιβαλλοντική προστασία ................................................... 13

2.4 Η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης ..................................................................................... 13

2.5 Κατηγορίες περιβαλλοντικής ευηµερίας ............................................................................ 14

2.6 Κριτική της οικονοµικής αποτίµησης των περιβαλλοντικών στοιχείων ............................ 15

3 Οικονοµικά µέσα περιβαλλοντικής πολιτικής ............................................................... 17

3.1 Εισαγωγή ............................................................................................................................ 17

3.2 Φόροι .................................................................................................................................. 17

3.3 Επιδοτήσεις – κίνητρα ........................................................................................................ 21

3.4 Εµπορεύσιµες άδειες όχλησης – ρύπανσης ........................................................................ 22

4 Οικονοµικά µέσα περιβαλλοντικής πολιτικής στην Ελλάδα ......................................... 25

4.1 Η Ελληνική εµπειρία: γενικά .............................................................................................. 25

4.2 Η Ελληνική εµπειρία: επιλεγµένες περιπτώσεις ................................................................ 27

4.3 Σύγκριση µε άλλες χώρες ................................................................................................... 34

4.4 Κριτική ............................................................................................................................... 38

4.5 Προτάσεις – διοικητικές αλλαγές ....................................................................................... 44

5 Οικονοµικά µέσα περιβαλλοντικής πολιτικής και τοπική αυτοδιοίκηση...................... 48

5.1 Η σηµασία της τοπικής δράσης .......................................................................................... 48

5.2 Υπάρχουσα κατάσταση ...................................................................................................... 49

5.3 Προτάσεις – διοικητικές αλλαγές ....................................................................................... 55

6 Μελέτη περίπτωσης ....................................................................................................... 58

6.1 Εισαγωγή ............................................................................................................................ 58

6.2 Περιγραφή της εταιρείας – νοµικό πλαίσιο ........................................................................ 59

6.3 Υπάρχουσα κατάσταση ...................................................................................................... 65

Β΄ τρόπος συνεργασίας ............................................................................................................. 66

6.4 Οικονοµικά στοιχεία – δείκτες ........................................................................................... 69

6.5 Περιβαλλοντική αξιολόγηση .............................................................................................. 71

6.6 Κοινωνική αποδοχή ............................................................................................................ 75

6.7 Προβλήµατα – προτάσεις βελτίωσης ................................................................................. 76

7 Συµπεράσµατα ............................................................................................................... 76

8 Βιβλιογραφία ................................................................................................................. 80

4

Πίνακας Πινάκων

Πίνακας 1:Κλιµακούµενη χρέωση νερού.................................................................................30

Πίνακας 2:Ενίσχυση βάσει κλίµακας απόδοσης ανά κάτοικο και έτος....................................32

Πίνακας 3:Κατανοµή προϋπολογισµού µε βάση τον πληθυσµό..............................................33

Πίνακας 4:Κατανοµή προϋπολογισµού ανά άξονα..................................................................33

Πίνακας 5:Σύγκριση χρήσης επιδοτήσεων στις Ελλάδα, Ισπανία, Αυστρία............................37

Πίνακας 6:Ποιοτική αξιολόγηση οικονοµικών εργαλείων.......................................................43

Πίνακας 7:Ποσοστό οικισµών µε ΜΙΠ>15000 µε δίκτυα αποχέτευσης σε συµµόρφωση µε

την οδηγία 91/271/ΕΚ και ποσοστό εξυπηρετούµενου πληθυσµού.........................................52

Πίνακας 8:Ποσοστό πληθυσµού των οικισµών µε ΜΙΠ>10000 όπου οι ΕΕΛ απορρίπτουν σε

ευαίσθητο αποδέκτη..................................................................................................................53

Πίνακας 9:Ποσοστό πληθυσµού των οικισµών µε ΜΙΠ>15000 όπου οι ΕΕΛ απορρίπτουν σε

κανονικό αποδέκτη...................................................................................................................53

Πίνακας 10:Σύγκριση κοινών και χαµηλής κατανάλωσης λαµπτήρων για λειτουργία 1

ώρας..........................................................................................................................................54

Πίνακας 11:Τα έτη 2004 – 2005- 2006 – 2007 µε µια µατιά....................................................68

Πίνακας 12:Ποσοστό ανακύκλωσης σύµφωνα µε ΕΕΑΑ και µε ΥΠΕΧΩ∆Ε.........................72

5

Πίνακας Εικονογράφησης

Σχήµα 1:Ο κύκλος πολιτικής....................................................................................................12

Σχήµα 2:Οργανωτικό σχήµα εφαρµογής του Ν2939/01...........................................................62

∆ιάγραµµα 1:Μέσες ετήσιες τιµές µολύβδου στα ΑΣ10 σωµατίδια..........................................28

∆ιάγραµµα 2:Εξυπηρετούµενοι κάτοικοι ανά έτος...................................................................68

∆ιάγραµµα 3:Σύνολο πόρων, επενδύσεις, λειτουργικό κόστος, όλα σε εκατ. € / έτος.............70

∆ιάγραµµα 4:Ποσότητες αξιοποιηθέντων αποβλήτων συσκευασίας και χαρτιού...................71

∆ιάγραµµα 5:Ποσοστό ανακύκλωσης απορριµµάτων συσκευασίας µε βάση την συνολική

ποσότητα απορριµµάτων συσκευασίας σύµφωνα µε ΥΠΕΧΩ∆Ε και ΕΕΑΑ..........................72

∆ιάγραµµα 6:Εξέλιξη του ποσοστού ανακύκλωσης.................................................................73

∆ιάγραµµα 7:Εξοικονόµηση όγκου ΧΥΤΑ..............................................................................73

∆ιάγραµµα 8:Εξοικονόµηση ενέργειας από την ανακύκλωση.................................................74

∆ιάγραµµα 9:Μείωση CO2 από την ανακύκλωση...................................................................74

∆ιάγραµµα 10:Αριθµός άµεσων θέσεων εργασίας, σωρευτικά ανά έτος.................................75

6

Πίνακας συντµήσεων και συντοµογραφιών

Ο.Ο.Σ.Α Οργανισµός Οικονοµικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης

Ε.Ε Ευρωπαϊκή Ένωση

Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆Ε Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και ∆ηµοσίων Έργων

∆.Π.Σ ∆ιεύθυνση Περιβαλλοντικού Σχεδιασµού

Γ.Ε.∆.Σ.Α.Π Γραφείο εναλλακτικής ∆ιαχείρισης, Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων

Τ.∆.Σ.Α Τµήµα ∆ιαχείρισης Στερεών Αποβλήτων

Υ.Π.ΑΝ Υπουργείο Ανάπτυξης

Ο.Τ.Α Οργανισµός τοπικής αυτοδιοίκησης

Τ.Α Τοπική Αυτοδιοίκηση

Κ.Ε.∆.Κ.Ε Κεντρική Ένωση ∆ήµων και Κοινοτήτων Ελλάδας

Ι.Τ.Α Ινστιτούτο Τοπικής Αυτοδιοίκησης

Κ.Α.Π.Ε Κέντρο Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας

Α.Π.Ε Ανανεώσιµες Πηγές Ενέργειας

Κ.Π.Σ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης

Ε.Σ.Π.Α Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς

Σ.Α.Τ.Α Συλλογική Απόφαση Τοπικής Αυτοδιοίκησης

Κ.Α.Π Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι

∆.Ε.Η ∆ηµόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισµού

Ε.Υ∆.Α.Π Εταιρεία Ύδρευσης και Αποχέτευσης Πρωτεύουσας

∆.Ε.Υ.Α ∆ηµοτική Επιχείρηση Ύδρευσης και Αποχέτευσης

ΒΙ.ΠΕ Βιοµηχανική Περιοχή

Χ.Α.∆.Α Χώρος Ανεξέλεγκτης ∆ιάθεσης Απορριµµάτων

Χ.Υ.Τ.Α Χώρος Υγειονοµικής Ταφής Απορριµµάτων

Χ.Υ.Τ.Υ Χώρος Υγειονοµικής Ταφής Υπολειµµάτων

Κ.∆.Α.Υ Κέντρο ∆ιαλογής και Ανάκτησης Υλικών

Ε.Ε.Α.Α Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης και Ανακύκλωσης

Σ.Σ.Ε.∆ Σύστηµα Συλλογικής Εναλλακτικής ∆ιαχείρισης

Ε.Ε.Λ Εγκατάσταση Επεξεργασίας Λυµάτων

Μ.Ι.Π Μονάδες Ισοδύναµου Πληθυσµού

Ο.Λ.Π Οργανισµός Λιµένος Πειραιώς

κ.β Κατά βάρος

Φ.Π.Α Φόρος προστιθέµενης αξίας

Ι.Χ Ιδιωτικής Χρήσης

G.I.S Geographic Information Systems

L.C.A Life Cycle Assessment

B.O.D Biochemical Oxygen Demand

C.O.D Chemical Oxygen Demand

P.C.B’s Poly-Chlorinated Biphenyls

C.F.C’s Chloro-Fthoro-Carbons

7

1 Εισαγωγή

1.1 Σκοπός

Στην παρούσα εργασία εξετάζονται τα οικονοµικά µέσα περιβαλλοντικής πολιτικής τόσο από

την µεριά της θεωρίας, όπως αυτή προέρχεται από την περιγραφή αυτών στη βιβλιογραφία

των οικονοµικών περιβάλλοντος και σε διάφορες µελέτες, όσο και από την πλευρά της

πρακτικής εφαρµογής, τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό επίπεδο. Συµπερασµατικά λοιπόν ο

σκοπός µας είναι πρώτα η θεωρητική εξέταση αυτών των εργαλείων, η αξιολόγηση των

υπαρχόντων σε εθνικό και τοπικό επίπεδο και οι προτάσεις για βελτίωση. Επιπλέον µέσα από

τα παραδείγµατα εφαρµογής των εργαλείων αυτών αναδεικνύονται και οι διοικητικές

αδυναµίες του συστήµατος οι οποίες λαβάνονται υπόψην στις προτάσεις για βελτίωση.

1.2 Στόχος

Βασική µας επιδίωξη είναι µέσα από την ανάλυσή µας, να προκύπτουν άµεσα υλοποιήσιµες

και µε χαµηλό διοικητικό – οικονοµικό κόστος εφαρµογής προτάσεις βελτίωσης, τόσο σε

εθνικό όσο και πολύ περισσότερο σε τοπικό επίπεδο καθώς στην εργασία τονίζεται ιδιαίτερα

η συµβολή και σηµασία της τοπικής δράσης για την προστασία του περιβάλλοντος. Ακόµη

εξετάζονται και ποιες διοικητικές ή άλλες αλλαγές απαιτούνται ώστε να υπάρχει καλύτερο

αποτέλεσµα για την προστασία του περιβάλλοντος από την εφαρµογή οικονοµικών µέσων

περιβαλλοντικής πολιτικής.

Συνολικά θα θέλαµε να συµβάλλουµε ώστε η συζήτηση για την εφαρµογή των όποιων µέσων

οικονοµικών ή διοικητικών περιβαλλοντικής πολιτικής να µην αναλίσκεται σε γενικόλογα

κείµενα αρχών, τα οποία βέβαια έχουν την σηµασία τους, αλλά να περάσουµε σε ένα στάδιο

αναζήτησης συγκεκριµένων λύσεων µε βάση την φιλοσοφία «σκεπτόµαστε παγκόσµια αλλά

δρούµε τοπικά» λαµβάνοντας υπόψη και τις ιδιαιτερότητες της κάθε τοπικής κοινωνίας.

1.3 Μέσα

Έγινε εκτεταµένη αναζήτηση σε βιβλιογραφία των βιβλιοθηκών των πανεπιστηµίων της

Αθήνας και χρήση ηλεκτρονικής αναζήτησης και επίσκεψης στις ιστοσελίδες αρµοδίων

υπηρεσιών της χώρας µας και διεθνών οργανισµών όπως ο ΟΟΣΑ. Ακόµη συζητήσαµε µε

υπαλλήλους του ΥΠΕΧΩ∆Ε και µε υπάλληλο της ΕΕΑΑ για την µελέτη περίπτωσης.

Στο κείµενο χρησιµοποιούνται όπου κρίνουµε σκόπιµο πίνακες, διαγράµµατα είτε δικά µας

είτε από επεξεργασία πινάκων από πηγές για να έχει ο αναγνώστης µια πιο εποπτική εικόνα,

8

γίνονται αναφορές σε δηµοσιεύµατα εφηµερίδων είτε σε διάφορες µελέτες και

χρησιµοποιούµε και µια µελέτη περίπτωσης.

1.4 Μεθοδολογία

Η προσπάθειά µας για την ολοκλήρωση της εργασίας ξεκίνησε πρώτα από την αναζήτηση

βιβλιογραφίας. Μελετήσαµε τα βασικά εγχειρίδια οικονοµικών του περιβάλλοντος σχετικά

µε τα πιο συνηθισµένα οικονοµικά µέσα περιβαλλοντικής πολιτικής. Ταυτόχρονα

επισκεφθήκαµε τις ιστοσελίδες διαφόρων διεθνών οργανισµών κυρίως του ΟΟΣΑ και έπειτα

σε ένα δεύτερο στάδιο µελετήσαµε διάφορες εκθέσεις είτε του ΟΟΣΑ είτε άλλων

οργανισµών καθώς και εργασίες συναδέλφων µας µε παρόµοιο αντικείµενο. Επίσης

επισκεφθήκαµε ιστοσελίδες διαφόρων υπουργείων όπως του ΥΠΕΧΩ∆Ε και του ΥΠΑΝ.

Όσον αφορά την µελέτη περίπτωσης συζητήσαµε µε υπάλληλο της συγκεκριµένης εταιρείας

και επισκεφθήκαµε την ιστοσελίδα της. Προσπαθήσαµε να συλλέξουµε και άλλα στοιχεία

όπως για παράδειγµα από την ΚΕ∆ΚΕ, αλλά η ανταπόκριση δεν ήταν η αναµενόµενη. Γενικά

το θέµα της επάρκειας στοιχείων για το περιβάλλον όπως αναλύεται και στην εργασία µας

είναι ένα σηµαντικό πρόβληµα για τη χώρα µας.

1.5 Υποθέσεις εργασίας

Βασική υπόθεση εργασίας για την διπλωµατική µας είναι ότι απαιτείται ένα επαρκές επίπεδο

γνώσεων σε θέµατα περιβάλλοντος για την κατανόησή της. Αυτό δεν το λέµε για να

αποδείξουµε τις γνώσεις µας σε τέτοια θέµατα, ίσια – ίσια ακριβώς το αντίθετο, απλά

εξαιτίας του ότι η εργασία µας είναι περιορισµένου όγκου δεν θα µπορούσαµε να

αναλύσουµε στοιχειώδεις έννοιες. Παρ’ όλα ο τρόπος γραφής µας δεν είναι ιδιαίτερα

τεχνικός.

∆εύτερη βασική υπόθεση είναι ότι εξετάσαµε την εφαρµογή των οικοµικών µέσων

περιβαλλοντικής πολιτικής κυρίως σε κρατικό και σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης α΄

βαθµού ενώ δεν αναφερθήκαµε ιδιαίτερα σε διεθνές επίπεδο, παρόλο που υπάρχει µια µικρή

σύγκριση µεταξύ Ελλάδας και άλλων χωρών του ΟΟΣΑ και επιπλέον δεν αναφερθήκαµε

καθόλου για τιις νοµαρχίες. Αποφύγαµε την εξέταση των νοµαρχιών διότι πρώτον αυτές

σήµερα βρίσκονται σε ένα µεταβατικό στάδιο εν αναµονή της διοικητικής µεταρρύθµισης και

δεν γνωρίζουµε τις αρµοδιότητες θα έχουν, δεύτερον διότι οι αρµοδιότητές τους σε

περιβαλλοντικά θέµατα µοιάζουν πολύ µε αυτές της κεντρικής διοίκησης.

9

1.6 ∆ιάρθρωση κεφαλαίων

Η εργασία εκτός βέβαια από την εισαγωγή περιλαµβάνει τα κεφάλαια 2, 3, 4, 5, 6 και τέλος

τα συµπεράσµατα. Στο κεφάλαιο 2 γίνεται µια γενική ανάλυση του περιβαλλοντικού

προβλήµατος, καταγράφονται οι κυριότερες αιτίες (2.1), γίνεται µια αναφορά το πως

δηµιουργείται η πολιτική (2.2), περιγράφεται η σχέση των κυριοτέρων οικονοµικών

συστηµάτων και περιβαλλοντικής προστασίας (2.3), αναλύεται η ένοια της αειφόρου

ανάπτυξης, (2.4), καταγράφονται οι κατηγορίες περιβαλλοντικής ευηµερίας (2.5) και τέλος

κάνουµε µια συνολική κριτική για το πόσο εύκολα µπορούν να αποτιµηθούν οικονοµικά οι

περιβαλλοντικές επιπτώσεις.

Το επόµενο κεφάλαιο (3) είναι ουσιαστικά το θεωρητικό υπόβαθρο της εργασίας όπου µετά

από µια σύντοµη εισαγωγή (3.1), αναλύονται τα πιο συνηθισµένα οικονοµικά εργαλεία,

δηλαδή οι φόροι (3.2), επιδοτήσεις – κίνητρα (3.3) και εµπορεύσιµες άδειες όχλησης –

ρύπανσης (3.4).

Στο κεφάλαιο 4 παρουσιάζονται συγκεκριµένα παραδείγµατα χρήσης οικονοµικών εργαλείων

περιβαλλοντικής στην Ελλάδα, στην ενότητα 4.1 γενικά στοιχεία, στην 4.2 επιλεγµένα

παραδείγµατα σε κάποιους τοµείς περιβαλλοντικών προβληµάτων, στην 4.3 γίνεται µια

σύγκριση µε άλλες χώρες, στην 4.4 ασκείται κριτική στην ως τώρα χρήση και στην 4.5

προτείνονται βελτιώσεις και διοικητικές αλλαγές.

Στο κεφάλαιο 5 συζητιέται η Τ.Α και κυρίως οι ΟΤΑ α΄ βαθµού. Στην 5.1 τονίζουµε το πόσο

σηµαντική είναι η τοπική δράση, στην 5.2 περιγράφουµε την υπάρχουσα κατάσταση και στην

5.3 προτείνονται βελτιώσεις και διοικητικές αλλαγές.

Στο κεφάλαιο 6 παρουσιάζουµε µια µελέτη περίπτωσης που έχει σχέση µε την Τ.Α και

ιδιαίτερα µε τους δήµους, την ΕΕΑΑ ΑΕ. Πρώτα υπάρχει µια µικρή εισαγωγή (6.1), στην 6.2

περιγράφεται γενικά η εταιρεία και το ισχύον νοµικό πλαίσιο, στην 6.3 είναι η υπάρχουσα

κατάσταση σχετικά µε τις εγκαταστάσεις της εταιρείας, στην 6.4 γίνεται µια οικονοµική

παρουσίαση, στην 6.5 αξιολογούµε περιβαλλοντικά το µέτρο, στην 6.6 εξετάζουµε την

κοινωνική αποδοχή και στην 6.7 παρουσιάζονται τα προβλήµατα µαζί µε προτάσεις

βελτίωσης.

Τέλος η εργασία µας κλείνει µε την ενότητα 7 που είναι τα συµπεράσµατά µας από την

έρευνά µας.

10

2 Γενική θεώρηση του περιβαλλοντικού προβλήµατος

2.1 Οι αιτίες του περιβαλλοντικού προβλήµατος

Ως περιβαλλοντικό πρόβληµα µπορεί πρώτα σε οικονοµικούς όρους να οριστεί η σπανιότητα

του φυσικού περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων ενώ σε φυσικούς όρους η σπανιότητα

του περιβάλλοντος προκαλείται κατά την διαδικασία της σταδιακής υποβάθµισης, λόγω της

εκτεταµένης ρύπανσης, χρήσης και εξάντλησης αυτού. (Μπίθας Κ., 2006 σελ. 30).

Οι παράγοντες που συχνά αναφέρονται ως αιτίες των οικολογικών προβληµάτων είναι η

αύξηση του πληθυσµού και η αστικοποίησή του, η εκβιοµηχάνιση σε συνάρτηση µε την

τεχνολογία και η οικονοµική ανάπτυξη και η αύξηση του κατά κεφαλή εισοδήµατος. (Βλάχου

Α.,2001 σελ. 24).

Κατά τη γνώµη µας, η αύξηση του πληθυσµού, έχει ως κύρια συνέπεια, µε δεδοµένο το

επίπεδο τεχνολογίας, την αύξηση της ζήτησης των φυσικών πόρων και ταυτόχρονη αύξηση

της ποσότητας των αποβλήτων και των επιπτώσεων στο περιβάλλον. Συνεπώς το

δηµογραφικό είναι από τις πιο σηµαντικές αιτίες του περιβαλλοντικού προβλήµατος.

Ένα ακόµη αίτιο, που σε κάποιο βαθµό είναι απόρροια του δηµογραφικού ζητήµατος, είναι η

αστικοποίηση, δηλαδή η συγκέντρωση µεγάλων τµηµάτων του πληθυσµού στα αστικά

κέντρα που συνήθως δηµιουργούνται σε παράκτιες περιοχές. Αυτό το φαινόµενο οδηγεί σε

επιβάρυνση του περιβάλλοντος πολύ πιο πάνω από την όποια φέρουσα ικανότητα, δηλαδή το

επίπεδο ανοχής της συγκεκριµένης περιοχής. Επιπλέον, η αστικοποίηση προκαλεί σοβαρές

επιπτώσεις στο περιβάλλον γειτονικών αλλά και πιο αποµακρυσµένων περιοχών. Είναι

χαρακτηριστική η περίπτωση της Αθήνας όπου πρώτον πολλές βιοµηχανικές µονάδες

µεταφέρθηκαν εκτός νοµού Αττικής, επιβαρύνοντας άλλες περιοχές, δεύτερον, η πόλη

υδρεύεται από το νερό του ποταµού Μόρνος που βρίσκεται δεκάδες χιλιόµετρα µακριά.

Η οικονοµική ανάπτυξη µε την ταυτόχρονη αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήµατος σε

συνδυασµό µε την επικρατούσα εδώ και δεκαετίες οικονοµική συµπεριφορά των

καταναλωτών οδηγούν σε αύξηση της ζήτησης των προϊόντων που εποµένως µε τη σειρά της

προκαλεί αύξηση της παραγωγής άρα αύξηση της κατανάλωσης φυσικών πόρων και τελικά

αύξηση των επιπτώσεων στο φυσικό περιβάλλον.

Μια άλλη αιτία είναι η ταχεία ανάπτυξη της βιοµηχανίας που ιδίως µέχρι την πρώτη

πετρελαϊκή κρίση, δεκαετία 70, στηρίχθηκε σε µία πολύ σπάταλη διαχείριση των φυσικών

πόρων και ιδιαίτερα στην περίπτωση της κατανάλωσης ενέργειας. Εκείνες τις εποχές έννοιες

όπως η εξοικονόµηση ενέργειας, η αποδοτική χρήση της, η διαχείριση αποβλήτων και άλλες

είχαν ενδιαφέρον µόνο για τα διαστηµικά προγράµµατα για να χρησιµοποιήσουµε και µια

11

δόση υπερβολής, η οποία όµως δεν απέχει πολύ από την πραγµατικότητα εκείνης της εποχής.

Σήµερα σαφώς η κατάσταση έχει βελτιωθεί τουλάχιστον στις αναπτυγµένες χώρες όπου

υπάρχει θεσµικό πλαίσιο, ελεγκτικές αρχές και ευαισθητοποιηµένο κοινό. Από την άλλη

µεριά όµως, σε αναπτυσσόµενες ή και περισσότερο σε χώρες του τρίτου κόσµου, πολλές

εταιρείες, ακόµη και γνωστά ονόµατα πολυεθνικών, εκµεταλλευόµενες την ανυπαρξία

νοµοθεσίας, ελεγκτικών αρχών και ενηµερωµένου κοινού, χρησιµοποιούν όσον αφορά το

περιβάλλον, πρακτικές προηγουµένων δεκαετιών µε καταστροφικές συνέπειες για τον

πλανήτη µας.

Το θεσµικό πλαίσιο επίσης θα µπορούσε να θεωρηθεί ως µια ακόµη αιτία του

περιβαλλοντικού προβλήµατος καθώς πολλές φορές αντιµετωπίζει τους φυσικούς πόρους ως

ένα ελεύθερο αγαθό και συνεπώς σε πολλές περιπτώσεις δεν ενσωµατώνονται πολύ

σηµαντικές κατά τη γνώµη µας αρχές όπως η αρχή ο ρυπαίνων πληρώνει. Βέβαια µιλώντας

από τη µεριά της σκληρής πραγµατικότητας, η δηµιουργία του θεσµικού πλαισίου πολλές

φορές είναι αποτέλεσµα συµβιβασµών µετά από πιέσεις ή όπως θα το λέγαµε πιο κοµψά

lobbying, µεγάλων βιοµηχανικών – οικονοµικών συµφερόντων, που αυτό έχει ως φυσική

συνέπεια το θεσµικό πλαίσιο αρκετές φορές να µην είναι ιδιαίτερα αποτελεσµατικό εργαλείο

για την προστασία του περιβάλλοντος. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγµα της εκτεταµένης

χρήσης χηµικών ουσιών για πολλές δεκαετίες όπως τα PCB’s, CFC’s και άλλες, που

πιθανότατα η χρήση τους συνεχίζεται σε πολλές χώρες του τρίτου κόσµου, µέχρι να

απαγορευθούν νοµοθετικά έχοντας όµως προκαλέσει µη αντιστρεπτή ζηµιά στο περιβάλλον.

2.2 Περιβαλλοντική πολιτική

Ο όρος πολιτική χρησιµοποιείται µε πολλούς τρόπους για να δείξει επίσηµες και ανεπίσηµες

αποφάσεις ή προθέσεις σε προσωπικό, τοπικό, εθνικό ή διεθνές επίπεδο. Συνήθως λέγοντας

περιβαλλοντική πολιτική εννοούµε τόσο τα επίσηµα νοµοθετικά κείµενα που αφορούν το

περιβάλλον που υιοθετούνται και εφαρµόζονται από τοπικές, εθνικές και κοινοτικές αρχές,

όπως επίσης και την γενικότερη δηµόσια γνώµη για τα περιβαλλοντικά θέµατα. (Cunningham

S., 2001 σελ. 213 )

Οι πολιτικές που επιλέγονται εξαρτιόνται σε µεγάλο βαθµό από το σύστηµα στο οποίο

λειτουργούν. Για τους περισσότερους από εµάς, το ιδανικό πολιτικό σύστηµα είναι αυτό που

είναι ανοικτό, τίµιο, διάφανο, καταλήγοντας στις καλύτερες δυνατόν αποφάσεις προκειµένου

να µεγιστοποιεί το όφελος για όλους. Σίγουρα, δεν είναι αυτός ο τρόπος µε τον οποίο τα

συστήµατα δουλεύουν.

12

∆ύο µοντέλα δηµιουργίας πολιτικής (Cunningham S.,2001 σελ. 213) είναι η πολιτική

επιβολής και η πολιτική µε βάση την λογική επιλογή. Στο µεν πρώτο, η πολιτική ουσιαστικά

είναι η συνεχής διαµάχη µεταξύ συχνά άνισων σε ισχύ, ανταγωνιστικών οµάδων

συµφερόντων καθώς αγωνίζονται να περάσουν τις δικές τους θέσεις στη δηµόσια πολιτική,

ενώ στο δεύτερο η πολιτική αποφασίζεται στη βάση επιστηµονικής τεκµηρίωσης και λογικής

επιλογής. Βέβαια στο δεύτερο µοντέλο υπάρχουν πολλές αντιρρήσεις (Cunningham S.,2001

σελ. 213) καθώς πολλές φορές ιδίως στα περιβαλλοντικά θέµατα δεν είναι εύκολο να γίνει

ποσοτική σύγκριση µεταξύ διαφόρων εναλλακτικών.

Στο σχήµα 1 φαίνεται ο λεγόµενος κύκλος πολιτικής, δηλαδή ο τρόπος µε τον οποίο

προσδιορίζονται τα θέµατα και δρούµε πάνω σε αυτά κατά την άσκηση της πολιτικής.

(Cunningham S.,2001 σελ. 214) Κατά την γνώµη µας αυτός ο κύκλος πολιτικής περισσότερο

ισχύει στην Αµερική ή στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και πολύ λιγότερο στην Ελλάδα όπου το

µεγαλύτερο τµήµα της περιβαλλοντικής νοµοθεσίας συνήθως προέρχεται από απλή

εναρµόνιση κοινοτικής νοµοθεσίας.

Σχήµα 1: Ο κύκλος πολιτικής Πηγή: Cunningham S., 2001 σελ. 214

Προσδιορισµός

προβλήµατος

Προσδιορισµός

προβλήµατος

Προσδιορισµός

προβλήµατος

Προσδιορισµός

προβλήµατος

Προσδιορισµός

προβλήµατος

Προσδιορισµός

προβλήµατος

Προσδιορισµός

προβλήµατος

Προσδιορισµός

προβλήµατος

13

2.3 Οικονοµικά συστήµατα και περιβαλλοντική προστασία

Τα δύο κυρίαρχα συστήµατα τα τελευταία 100 περίπου χρόνια ήταν το σύστηµα ελεύθερης

αγοράς µε διάφορες παραλλαγές ανάλογα µε τον βαθµό κρατικής παρέµβασης και το

σοσιαλιστικό σύστηµα όπου τα πάντα ήσαν υπό την αυστηρή εποπτεία του κράτους.

Θα περίµενε κανείς ότι στα κράτη µε σοσιαλιστικού τύπου σύστηµα, όπου όλες οι

επιχειρήσεις – βιοµηχανίες ήταν κρατικές θα υπήρχε ικανοποιητική περιβαλλοντική

συµπεριφορά ενώ αντίθετα στα κράτη µε σύστηµα ελεύθερης θα αναµένονταν σοβαρές

επιπτώσεις στο περιβάλλον. Η αλήθεια είναι ότι στα κράτη µε συστήµατα ελεύθερης αγοράς

υπήρξαν τα αναµενόµενα καταστροφικά αποτελέσµατα στο περιβάλλον αλλά ταυτόχρονα και

στις χώρες µε σοσιαλιστικού τύπου συστήµατα οι επιπτώσεις ήταν παρόµοιες ή και

χειρότερες και µάλιστα η πραγµατική έκταση των προβληµάτων άρχισε να συνειδητοποιείται

µετά την κατάρρευση του σοσιαλιστικού συστήµατος και τη δηµιουργία ευκαιριών για

ενηµέρωση του κοινού σχετικά µε την πραγµατική κατάσταση που επικρατούσε σε αυτές.

(Κώττης Γ.Χ., 1994 σελ. 179) ∆ηλαδή οι δηµόσιες επιχειρήσεις στα πρώην σοσιαλιστικά

κράτη είχαν την ίδια ή και χειρότερη περιβαλλοντική συµπεριφορά µε τις ιδιωτικές

επιχειρήσεις στα κράτη µε οικονοµίες ελεύθερης αγοράς. Και βέβαια γνωρίζουµε ότι οι

δηµόσιες επιχειρήσεις και στα καθεστώτα ελεύθερης αγοράς έχουν πολλές φορές µη

αποδεκτή περιβαλλοντική συµπεριφορά, άλλωστε στη χώρα µας κάποιος εύκολα µπορεί να

εντοπίσει αρκετά τέτοια παραδείγµατα.

Σήµερα, το σύστηµα της ελεύθερης αγοράς µε κρατική παρέµβαση κερδίζει συνεχώς έδαφος

έναντι της πλήρους ελεύθερης οικονοµίας και συνεπώς ο ρόλος της διοίκησης, κεντρικής και

τοπικής, η οποία ασκεί την περιβαλλοντική πολιτική, καθίσταται κυρίαρχος. Σαφώς όµως

απαιτείται ευαισθητοποιηµένο και ενηµερωµένο κοινό, το οποίο θα µπορεί να επηρεάσει την

διοίκηση και να την ωθήσει σε µια πιο ορθή περιβαλλοντική συµπεριφορά.

2.4 Η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης

Ο όρος «αειφόρος ανάπτυξη» χρησιµοποιήθηκε για πρώτη φορά στην έκθεση της επιτροπής

Brutland το 1987 µε τίτλο, το κοινό µας µέλλον, όπου ορίστηκε ως «η ανάπτυξη εκείνη που

ικανοποιεί τις ανάγκες της παρούσας γενιάς χωρίς να διακυβεύει την ικανότητα των

µελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους.» Στην παρούσα εργασία, όπως και

αλλού, (Χαϊνταρλής Μ.,2008 σελ 2), προτιµάται η χρήση της λέξης αειφόρος, η οποία

14

προέρχεται από τον γνωστό από παλιά όρο της αειφορίας, η οποία εκφράζει ακριβώς ως

δασοπονικός όρος την ιδέα της διαρκούς και σταθερής κάρπωσης του δάσους, κατ’ επέκταση

την ιδέα της διατήρησής του, χάρη στην ποσοτικά οριοθετηµένη εκµετάλλευση των

προϊόντων του, (Μαριάς Ε.Α, 1998 σελ19), αντί τουαµφίσηµου όρου βιώσιµη.

Η αειφόρος ανάπτυξη εποµένως περιλαµβάνει δύο ‘αλληλοσυγκρουόµενες έννοιες’, την

έννοια της αειφορίας όπου υπονοείται η λελογισµένη εκµετάλλευση των φυσικών πόρων µε

στόχο την διατήρηση της φύσης σε µια ικανοποιητική κατάσταση σε αντίθεση µε την

επιθυµία της ανθρώπινης κυριαρχίας πάνω σε αυτή και την έννοια της ανάπτυξης η οποία

περιλαµβάνει την έµφυτη προδιάθεση του ανθρωπίνου είδους για πρόοδο και την τιθάσευση

της φύσης. Συνεπώς η πραγµάτωση αυτού του όρου προϋποθέτει την παράλληλη

ικανοποίηση των περιβαλλοντικών, οικονοµικών και κοινωνικών αλλαγών, δηλαδή ο στόχος

της αειφόρου ανάπτυξης περιλαµβάνει την εκπλήρωση τριών παράλληλων στόχων, την

προστασία του περιβάλλοντος, την κοινωνική συνοχή και την οικονοµική ανάπτυξη.

2.5 Κατηγορίες περιβαλλοντικής ευηµερίας

Με βάση την προσέγγιση που συνήθως απαντάται στην βιβλιογραφία (Μπίθας Κ.,2006 σελ

47), υπάρχουν διάφορες κατηγορίες περιβαλλοντικής ευηµερίας οι οποίες µπορούν να

εκτιµηθούν σε χρηµατικές µονάδες προκειµένου να εκτιµήσουµε περιβαλοντικά κόστη.

Η πρώτη κατηγορία είναι αυτή της άµεσης χρήσης που απορρέει από την κοινή και

καθηµερινή χρήση του περιβάλλοντος και προϋποθέτει την οικολογική του ισορροπία και

εποµένως την προστασία αυτού. Για παράδειγµα, το νερό ενός ποταµού µπορεί να

χρησιµοποιηθεί τόσο ως πόσιµο, µετά από πιθανή επεξεργασία βέβαια, όσο επίσης για

άρδευση στη γεωργία ή / και από κάποια βιοµηχανία ως ψυκτικό µέσο. Σε αυτήν την

περίπτωση είναι σχετικά απλό να εκτιµήσουµε περιβαλλοντικά κόστη, αν και όχι πάντα.

Μια δεύτερη κατηγορία είναι οι έµµεσες χρήσεις του φυσικού περιβάλλοντος, δηλαδή αυτές

οι οποίες δεν είναι τυπικά απαραίτητες στη παραγωγική ή σε κάποια άλλη οικονοµική

διαδικασία αλλά παρ’ όλα αυτά η ύπαρξή τους οδηγεί τις διαδικασίες αυτές να αποκτούν

ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και να αποφέρουν υψηλότερη ευηµερία.

Μια ακόµη κατηγορία είναι η πιθανότητα χρήσης στο µέλλον, που σηµαίνει ότι κάποιος είναι

ικανοποιηµένος σήµερα επειδή είναι σίγουρος ότι θα υπάρχει και στο µέλλον ένας

συγκεκριµένος φυσικός πόρος. Περιλαµβάνεται δηλαδή και η πιθανή αλλαγή των

προτιµήσεων του ατόµου στο µέλλον.

Μια επιπλέον κατηγορία είναι αυτή της αµιγώς πιθανής µελλοντικής χρήσης, όπου στο

µέλλον για κάποιους φυσικούς πόρους που σήµερα έχουν ασήµαντη αξία για τα περισσότερα

15

άτοµα, µπορεί να ανακαλυφθούν λόγω της τεχνολογικής και επιστηµονικής προόδου, νέες

πολύ σηµαντικές χρήσεις και συνεπώς κάποιοι ελάχιστα χρησιµοποιούµενοι σήµερα πόροι να

αποκτήσουν τεράστια αξία.

Οι προηγούµενες κατηγορίες ευηµερίας περιλαµβάνουν κάποια άµεση, έµµεση ή πιθανή

χρήση του φυσικού περιβάλλοντος σε καθεστώς προστασίας και δατήρησή του. Όµως

υπάρχει και εκείνη η κατηγορία ευηµερίας που δεν συδέεται µε τη χρήση αλλά απλά και µόνο

µε την γνώση της ύπαρξης φυσικών πόρων και υπηρεσιών. Έτσι πολλοί άνθρωποι νιώθουν

ικανοποίηση και µόνο που γνωρίζουν ότι υπάρχουν κάποια θηλαστικά παρόλο που µπορεί να

µη τα δουν ποτέ, ούτε να τα χρησιµοποιήσουν. Σαφώς υπάρχει τεράστια υποκειµενικότητα

ανάλογα µε τις προτιµήσεις του κάθε ατόµου.

Με βάση λοιπόν τη παραπάνω ανάλυση προτείνονται οι ακόλουθες σχέσεις (Μπίθας Κ.,2006

σελ. 50):

Συνολική οικονοµική αξία=αξία χρήσης+αξία ύπαρξης

Αξία χρήσης=Αξία άµεσης χρήσης+Αξία έµµεσης χρήσης+Αξία πιθανής χρήσης στο

µέλλον+Αξία αµιγώς πιθανής µελλοντικής χρήσης

2.6 Κριτική της οικονοµικής αποτίµησης των περιβαλλοντικών στοιχείων

Τίθονται διάφορα ζητήµατα σχετικά µε το πόσο αξιόπιστη είναι η οικονοµική αποτίµηση των

περιβαλλοντικών στοιχείων (Μπίθας Κ., 2006 σελ. 93), τα οποία ουσιαστικά περιορίζουν το

εύρος εφαρµογής των σχέσεων της προηγούµενης παραγράφου.

Το πρώτο ζήτηµα και ίσως και το πιο ανώδυνο κατά τη γνώµη µας, είναι ότι βλέπουµε την

οικονοµική αποτίµηση των περιβαλλοντικών στοιχείων ανθρωποκεντρικά αφού ο πολίτης

αποδίδει τη χρηµατική αξία σε κάποια αγαθά παρότι που µερικά δεν πρόκειται να τα

χρησιµοποιήσει. Συνεπώς πολλά αγαθά έχουν µηδενική οικονοµική αξία και αν βασίσουµε

την περιβαλλοντική πολιτική πάνω στην οικονοµική αποτίµηση τότε αυτά τα αγαθά θα

µπορούν να εξαφανιστούν µε πιθανές βαρύτατες επιπτώσεις στο περιβάλλον, καθώς πολλά

περιβαλλοντικά στοιχεία είναι αλληλένδετα.

Ένα όµως πολύ σηµαντικό ζήτηµα είναι η ελλιπής γνώση και πληροφόρηση που συνεπάγεται

και χαµηλή δυνατότητα οικονοµικής αποτίµησης περιβαλλοντικών αγαθών που έχουν οι

πολίτες, οι οποίοι συνήθως δεν γνωρίζουν τις αλληλεπιδράσεις που υπάρχουν µεταξύ των

διαφορετικών περιβαλλοντικών στοιχείων, µε αποτέλεσµα να βλέπουν ένα αγαθό

µεµονωµένα και να οδηγούνται σε αναξιόπιστες οικονοµικές αποτιµήσεις. Επιπλέον οι

16

πολίτες δεν έχουν εµπειρία σε τέτοιες αναλύσεις όπως για παράδειγµα έχουν για τα

καταναλωτικά αγαθά.

Το επόµενο ζήτηµα που τίθεται είναι οι µορφές της ιδιοκτησίας για τα περιβαλλοντικά αγαθά.

Πρακτικά, υπάρχουν δύο αντίθετες περιπτώσεις: πρώτον, τα αγαθά να ανήκουν σε αυτούς

των οποίων οι ενέργειες τα υποβαθµίζουν και δεύτερον, τα αγαθά να ανήκουν σε αυτούς που

αντλούν ευηµερία από την διατήρηση και προστασία τους. Οι δυο αυτές µορφές ιδιοκτησίας

µπορεί να οδηγήσουν σε εντελώς διαφορετικές οικονοµικές αποτιµήσεις.

Το επόµενο πολύ σηµαντικό θέµα είναι αυτό των µη αντιστρεπτών επιπτώσεων στο

περιβάλλον. Η οικονοµική αποτίµηση των περιβαλλοντικών στοιχείων βασίζεται στην

υπόθεση, όπως άλλωστε και όλες οι αναλύσεις κόστους – οφέλειας, ότι τα κόστη και τα

οφέλη είναι συγκρίσιµα µεταξύ τους, αποτελούν δηλαδή οµοιογενείς οντότητες. Η υπόθεση

αυτή παύει να ισχύει όταν υπάρχουν µη αντιστρεπτές επιπτώσεις στο περιβάλλον.

Ουσιαστικά αυτό σηµαίνει ότι οι αποφάσεις της σηµερινής γενιάς δεσµεύουν τις επόµενες

καθώς δεν θα µπορούν να επαναφέρουν το περιβάλλον στη προηγούµενη κατάσταση εφόσον

το επιθυµούν. Η χρήση για παράδειγµα της πυρηνικής ενέργειας έχει µη αντιστρεπτές

συνέπειες για το περιβάλλον και σίγουρα µια τυχόν απόφαση για εγκατάσταση πυρηνικού

αντιδραστήρα στη χώρα µας θα δέσµευε και τις επόµενες γενιές οι οποίες αν δεν ήταν

σύµφωνες µε την απόφασή µας δεν θα µπορούσαν να επαναφέρουν το περιβάλλον στην

προηγούµενη κατάσταση, δηλαδή να εξαλείψουν τις µη αντιστρεπτές επιπτώσεις.

Πολλές φορές δεν είναι αναγκαίο να γίνει οικονοµική αποτίµηση των περιβαλλοντικών

στοιχείων για να ληφθεί µια ορθή περιβαλλοντική απόφαση. Για παράδειγµα, η απόφαση για

την απαγόρευση της χρήσης διαφόρων χηµικών ουσιών, όπως τα CFC’s δεν ελήφθηκε µετά

από οικονοµική αποτίµηση, καθώς άλλωστε αυτές οι ουσίες είχαν εκπληκτικές ιδιότητες ως

διαλύτες, αλλά µε καθαρά περιβαλλοντικά δεδοµένα µετά την διαπίστωση ότι προκαλούν

ζηµιά στο στρώµα του όζοντος.

Ένα ακόµη θέµα είναι αυτό των δηµοκρατικών αποφάσεων, κατά πόσων η βαρύτητα της

άποψης του κάθε πολίτη για περιβαλλοντικά θέµατα είναι ίδια καθώς κάποιοι πολίτες είναι

πιο ενηµερωµένοι και είναι σε θέση να κατανοήσουν τα ζητήµατα του περιβάλλοντος. Αυτό

όµως είναι κάτι πολύ γενικότερο και η απάντηση για το αν οι αποφάσεις κάποιων πολιτών

είναι πιο έγκυρες από άλλων είναι εκτός των σκοπών της εργασίας µας.

17

3 Οικονοµικά µέσα περιβαλλοντικής πολιτικής

3.1 Εισαγωγή

Τα οικονοµικά µέσα περιβαλλοντικής πολιτικής είναι εκείνοι οι τρόποι παρέµβασης της

διοίκησης (κεντρική κυβέρνηση, τοπική αυτοδιοίκηση και άλων θεσµικών φορέων όπως η

Ε.Ε) όπου στόχο έχουν µέσω, είτε της παροχής κινήτρων, είτε µε εφαρµογή της αρχής ο

ρυπαίνων πληρώνει, είτε γενικότερα µε κάποιο οικονοµικό αποτέλεσµα, να ωθήσουν τους

πολίτες και τις επιχειρήσεις προς µια πιο ορθή περιβαλλοντική συµπεριφορά προκειµένου να

επιτευχθούν συγκεκριµένοι περιβαλλοντικοί στόχοι, ή να επιτευχθεί ένα άριστο επίπεδο

ρύπανσης και γενικότερα να υλοποιηθεί ο σκοπός της περιβαλλοντικής πολιτικής.

Ως αµιγώς οικονοµικά µέσα κυρίως χαρακτηρίζονται τα ακόλουθα: (Μπίθας Κ.,2006 σελ

152)

o Φόροι και τέλη

o Επιδοτήσεις

o Εµπορεύσιµες άδειες ρύπανσης

τα οποία και θα αναλύσουµε ξεχωριστά. Επίσης απλά αναφέρουµε ότι υπάρχουν και τα

διοικητικά µέσα περιβαλλοντικής πολιτικής όπως για παράδειγµα είναι οι προδιαγραφές, οι

ποινές και άλλα. Επιπλέον µπορούν να υπάρξουν και εργαλεία περιβαλλοντικής πολιτικής

που συνδυάζουν οικονοµικά και διοικητικά µέσα όπως για παράδειγµα είναι οι πράσινες

προµήθειες, όπου δηλαδή οι δηµόσιοι φορείς όταν αποφασίζουν τη διενέργεια προµηθειών

ενσωµατώνουν στις προδιαγραφές του διαγωνισµού και περιβαλλοντικά κριτήρια.

3.2 Φόροι

Οι φόροι είναι τα κατεξοχήν µέσα εφαρµογής της αρχής, ο ρυπαίνων πληρώνει. Με βάση

αυτή την αρχή γίνεται µια προσπάθεια να ενσωµατωθεί το κόστος της ρύπανσης που είναι

ένα εξωτερικό κόστος στο κόστος παραγωγής του προϊόντος ή της υπηρεσίας. Η

ενσωµάτωση αυτού του εξωτερικού κόστους αυξάνει τη τιµή του προϊόντος ή της υπηρεσίας

και σύµφωνα µε την κλασική οικονοµική θεωρία, οδηγεί στη µείωση της κατανάλωσης και

εποµένως στη παραγωγή µικρότερης ποσότητας που έχει ως συνέπεια τον περιορισµό της

ρύπανσης. Επιτυγχάνεται µε αυτό τον τρόπο όχι η πλήρης αποφυγή δυσµενών

περιβαλλοντικών επιπτώσεων αλλά κάποια ισορροπία, µία µέση λύση, το άριστο επίπεδο

ρύπανσης. Η συγκεκριµένη αυτή προστασία του περιβάλλοντος αν θα µπορούσαµε να την

εκφράσουµε σε χρηµατική αξία αντισταθµίζει την µείωση κατανάλωσης των πολιτών και των

18

κερδών των παραγωγών. Σύµφωνα µε την ανάλυση οριακού κόστους – οφέλους

οποιοσδήποτε επιπλέον περιορισµός οδηγεί σε µια ασύµφορη λύση µε δυσανάλογη µείωση

της παραγωγής - κατανάλωσης. Η όλη φιλοσοφία των φόρων, τελών και επιβαρύνσεων είναι

να λειτουργήσουν ως µηχανισµοί εσωτερίκευσης των αρνητικών εξωτερικών οικονοµιών που

συνδέονται µε το περιβάλλον. Επιδιώκεται οι ζηµιογόνες για το περιβάλλον δραστηριότητες

να γίνουν ακριβότερες άρα λιγότερο ελκυστικές. Ο υπολογισµός των περιβαλοντικών φόρων

συνήθως σχετίζεται µε την οικονοµική αποτίµηση των περιβαλλοντικών αγαθών. Παρ’ όλα

αυτά ένας φόρος µπορεί να υιοθετηθεί χωρίς την ανάγκη οικονοµικής αποτίµησης των

περιβαλλοντικών αγαθών. Σε αυτή την περίπτωση ο φόρος επιβάλλεται ως εκείνη η αναλογία

στη τιµή που θα µειώσει τη ζήτηση όσο απαιτείται για την επίτευξη των περιβαλλοντικών

µας στόχων.

Οι κυριότερες κατηγορίες περιβαλλοντικών φόρων είναι: (Καρβούνης Σ.,Γεωργακέλλος

∆.,2003 σελ 551)

o Επιβαρύνσεις ή τέλη κάλυψης του κόστους, δηλαδή επιβαρύνσεις που έχουν στόχο

την κάλυψη του κόστους των περιβαλλοντικών υπηρεσιών και των µέτρων µείωσης,

όπως για παράδειγµα είναι η επεξεργασία των υδάτων (επιβαρύνσεις προς τους

χρήστες) και οι οποίες µπορούν να χρησιµοποιηθούν για σχετικές περιβαλλοντικές

δαπάνες.

o Φόροι κινήτρων, σχεδιασµένοι να αλλάξουν τη συµπεριφορά των παραγωγών ή και

των καταναλωτών.

o ∆ηµοσιονοµικοί περιβαλλοντικοί φόροι, σχεδιασµένοι πρωτίστως για την αύξηση των

δηµοσιονοµικών εσόδων.

Σε πολλές περιπτώσεις µπορεί να χρησιµοποιηθεί και συνδυασµός των παραπάνω

κατηγοριών φόρων.

Οι κυριότεροι λόγοι χρήσεως περιβαλλοντικών φόρων στηρίζονται στο ότι: (Καρβούνης

Σ.,Γεωργακέλλος ∆.,2003 σελ 550)

Εσωτερίκευση του εξωτερικού περιβαλλοντικού κόστους

Είναι ιδιαίτερα αποτελεσµατικά εργαλεία για την εσωτερίκευση των εξωτερικοτήτων, δηλαδή

την ενσωµάτωση του κόστους των περιβαλλοντικών υπηρεσιών αλλά και βλαβών και την

αποκατάστασή τους άµεσα στις τιµές των αγαθών, υπηρεσιών ή δραστηριοτήτων που τις

προξενούν, τη υλοποίηση της αρχής ο ρυπαίνων πληρώνει και την ολοκλήρωση της

οικονοµικής και περιβαλλοντικής πολιτικής.

Παροχή κινήτρων

19

Οι περιβαλλοντικοί φόροι παρέχουν κίνητρα για την αποφυγή τους µέσω της περιορισµένης

χρήσης ή παραγωγής του φορολογούµενου προϊόντος. Για παράδειγµα αν οι εκποµπές του

θείου φορολογούνται, τότε οι παραγωγοί έχουν ένα κίνητρο να µειώσουν τις εκποµπές είτε µε

µια end of pipe solution όπως η εγκατάσταση ενός φίλτρου είτε µε αλλαγή των πρώτων υλών

και µε τροποποίηση της διεργασίας ώστε να έχουµε µικρότερες εκποµπές θείου. Ο φόρος

αυτός θα ενσωµατωθεί στη τιµή του προϊόντος µε συνέπεια ο καταναλωτής να έχει κίνητρο

να αποκτήσει µικρότερη ποσότητα του συγκεκριµένου προϊόντος. Οι περιβαλοντικοί φόροι

µπορούν να επιβαρύνουν απευθείας τον καταναλωτή, όπως για παράδειγµα διαφορετική

φορολογία σε µολυβδούχο βενζίνη σε σύγκριση µε την αµόλυβδη, ή τον παραγωγό, όπως για

παράδειγµα είναι ο φόρος του διοξειδίου του άνθρακα. Ωστόσο και στις δύο περιπτώσεις

επηρεάζουν την συµπεριφορά και των καταναλωτών και των παραγωγών µέσω της αλλαγής

των τιµών.

Επειδή η τιµή δεν αποτελεί τον µοναδικό παράγοντα καθορισµού της οικονοµικής

συµπεριφοράς, η επιτυχία του περιβαλλοντικού φόρου εξαρτάται από το είδος της ζήτησης

του συγκεκριµένου προϊόντος, αν δηλαδή είναι ελαστική ή ανελαστική. Στην περίπτωση

ανελαστικής διοίκησης, ο φόρος πρέπει να γίνει τεράστιος, οπότε σε αυτήν τη περίπτωση δεν

ενδείκνυται η επιβολή περιβαλλοντικού φόρου και θα πρέπει να επιβληθούν άλλα µέτρα.

∆ιάχυση καινοτοµίας

Οι περιβαλλοντικοί φόροι προτρέπουν τους παραγωγούς να αναπτύσουν καινοτόµες λύσεις

για τη µείωση της ρύπανσης. Οι παραγωγοί αναπτύσουν νέους τρόπους παραγωγής,

αποδοτικότερης χρήσης ενέργειας και ανάλωσης πρώτων υλών, µεταφοράς και άλλες

τροποποιήσεις προκειµένου να έχουµε λιγότερη επιβάρυνση στο περιβάλλον.

Αύξηση των κρατικών εσόδων

Η αύξηση των εσόδων µπορεί να χρησιµοποιηθεί είτε απευθείας για την επίλυση

περιβαλλοντικών προβληµάτων ή για άλλους κυβερνητικούς σκοπούς, όπως για παράδειγµα

να µειώσει άλλους ακριβούς φόρους, όπως οι φόροι εργασίας µε στόχο την αύξηση της

απασχόλησης και της οικονοµικής ευηµερίας.

Προώθηση περιβαλλοντικών στόχων για διάχυτες πηγές ρύπανσης

Μπορούν να είναι ιδιαίτερα αποτελεσµατικά πολιτικά εργαλεία για την προώθηση τρεχουσών

περιβαλλοντικών προτεραιοτήτων από διάχυτες πηγές ρυπάνσεως όπως οι εκποµπές

µεταφορικών µέσων, τα απόβλητα και τα χηµικά που χρησιµοποιούνται στη γεωργία.

Στην Ε.Ε γίνεται σηµαντική χρήση των περιβαλλοντικών φόρων, που συνήθως

κατηγοριοποιούνται ως ενεργειακοί και σε άλλους περιβαλλοντικούς φόρους, ενώ οι

20

σύγχρονες τάσεις µπορούν να συνοψιστούν ως εξής: (Καρβούνης Σ.,Γεωργακέλλος ∆.,2003

σελ 551)

Οι µη ενεργειακοί φόροι αντιπροσώπευαν το 1,5% του συνόλου των φόρων στην Ε.Ε

κατά την δεκαετία του 1990. Μόνο σε λίγες χώρες οι φόροι αυτοί αντιπροσωπεύουν

µεγαλύτερα ποσοστά (Ολλανδία 5,1%, ∆ανία 4%). Οι ενεργειακοί φόροι

αντιπροσωπεύουν µεγαλύτερο ποσοστό (µέσος όρος Ε.Ε 5,2%) µε περίπου 10% για

Ελλάδα και Πορτογαλία, 6-7% για Ιταλία και Μεγάλη Βρετανία.

Η γενική τάση της φορολογίας από το 1980 και µετά δείχνει µια αύξηση των φόρων

στους µισθούς και µείωση των φόρων του κεφαλαίου, ενώ τα ποσοστά των

περιβαλλοντικών φόρων παραµένουν σχετικά σταθερά, µε εξαίρεση κάποια ελαφρά

µείωση των ενεργειακών φόρων.

Αν και υπήρξε µικρή πρόοδος στην εφαρµογή περιβαλλοντικών φόρων σε επίπεδο

Ε.Ε, αξιοσηµείωτη πρόοδος έχει γίνει σε επίπεδο κρατών µελών, ιδιαίτερα στις χώρες

της Βόρειας Ευρώπης.

∆ιάφορες χώρες εφαρµόζουν τώρα περιβαλλοντικούς φόρους ως «µεταρρύθµιση

οικολογικών φόρων», χρησιµοποιώντας τα νέα έσοδα από αυτούς τους φόρους για

µείωση άλλων φόρων όπως είναι για παράδειγµα ο φόρος εισοδήµατος.

Όσον αφορά την απόδοση των περιβαλλοντικών φόρων, η θεώρηση των συµπερασµάτων και

των ποιοτικών εκτιµήσεων µικρού αριθµού µελετών αξιολογήσεως των περιβαλλοντικών

φόρων έδωσε τα εξής συµπεράσµατα: (Καρβούνης Σ., Γεωργακέλλος ∆., 2003 σελ 552)

Οι φόροι που αξιολογήθηκαν αποκαλύφθηκε ότι προσφέρουν περιβαλλοντικά οφέλη

και στις περισσότερες περιπτώσεις εµφανίζονται να είναι και αποτελεσµατικοί ως

προς το κόστος µέσα στα πλαίσια της εκτελεσθείσας αξιολογήσεως.

Παραδείγµατα ιδιαίτερα αποτελεσµατικών φόρων είναι εκείνοι που εφαρµόζονται στη

Σουηδία για τη ρύπανση του αέρα, στην Ολλανδία για τη ρύπανση των νερών και το

τέλος ΝΟΧ και τα διαφοροποιηµένα σχήµατα φόρων για τα καύσιµα αυτοκινήτων στη

Σουηδία.

Οι φόροι κινήτρων είναι, γενικά περιβαλλοντικά αποτελεσµατικοί όταν ο φόρος είναι

αρκετά υψηλός ώστε να διεγείρει µέτρα µειώσεων.

Οι φόροι µπορούν να λειτουργήσουν για σχετικά βραχείες χρονικές περιόδους (2-4

έτη) και έτσι συγκρίνονται ευνοϊκά µε άλλα µέσα περιβαλλοντικής πολιτικής, αν και

οι ενεργειακοί φόροι µπορεί να χρειαστεί να περάσουν 10-15 έτη για να ασκήσουν

ουσιαστική επίδραση ως κίνητρα.

21

∆εν είναι εύκολη η αξιολόγηση της περιβαλλοντικής επιπτώσεως των φόρων καθώς

αποτελούν συχνά µέρος του πολιτικού πακέτου απ’ όπου είναι δύσκολο να

αποµονωθούν.

Επιπλέον, οι φόροι µπορούν να βελτιώσουν τα αποτελέσµατα των πολιτικών παρεµβάσεων

σε τέσσερεις βασικές περιοχές: το περιβάλλον, την καινοτοµία και την ανταγωνιστικότητα,

την απασχόληση και το φορολογικό σύστηµα.

Υπάρχουν αρκετές πολιτικές αντιρρήσεις σχετικά µε την επιβολή των περιβαλλοντικών και

ιδίως των ενεργειακών φόρων που έχουν να κάνουν κυρίως µε φόβους για µείωση

ανταγωνιστικότητας και απασχόλησης, µε τις µεγαλύτερες επιδράσεις στα χαµηλά

εισοδήµατα, την αντίθεση µε τους κανόνες του διεθνούς εµπορίου, την άποψη ότι οι φόροι

πρέπει να είναι υψηλοί για να είναι αποτελεσµατικοί, την ύπαρξη επιδοτήσεων µε αντίθετους

στόχους και τέλος µε άλλες πολιτικές και νοοτροπίες που έρχονται σε αντίθεση µε την

εφαρµογή των περιβαλλοντικών φόρων.

Για να αρθούν οι παραπάνω πολιτικές αντιρρήσεις θα πρέπει να γίνεται προσεκτικός

σχεδιασµός ενός περιβαλλοντικού φόρου, να υπάρχει σταδιακή εφαρµογή του, να αποτελεί

τµήµα µιας δέσµης µέτρων, να έχει προέλθει µετά από διαδικασία διαβούλευσης µε τις

εµπλεκόµενες οµάδες, να αρθούν τυχόν αντίθετες επιχορηγήσεις και τέλος να υπάρχει

ενηµέρωση.

3.3 Επιδοτήσεις – κίνητρα

Παράλληλα µε το σύστηµα των φόρων έχουν προταθεί και χρησιµοποιηθεί στην πράξη

συστήµατα επιδοτήσεων που προτρέπουν την οχλούσα δραστηριότητα να περιορίσει την

όχληση στο άριστο επίπεδο. Ειδικότερα χρησιµοποιούνται σε περιπτώσεις όπου οι φόροι δεν

µπορούν να λειτουργήσουν αποτελεσµατικά, όπως για παράδειγµα: (Μπίθας Κ., 2006

σελ171)

Όταν η φορολογία καθιστά την οικονοµική βιωσιµότητα της επιχείρησης επισφαλή,

ενώ παράλληλα η δραστηριότητα είναι ιδιαίτερα επιθυµητή για άλλους λόγους,

αναπτυξιακούς, απασχόλησης, εθνικούς και άλλους.

Όταν η φορολογία θεωρηθεί άδικη από την κοινωνία λόγω της έντονης κοινωνικής

επιθυµίας για το προϊόν.

Όταν για πρακτικούς λόγους δεν µπορεί να λειτουργήσει ένα σύστηµα φόρων.

Το σύστηµα των επιδοτήσεων λειτουργεί µε ανάλογο τρόπο µε το σύστηµα της φορολογίας.

Η οχλούσα δραστηριότητα λαµβάνει επιδότηση για κάθε µονάδα όχλησης που περιορίζει,

22

κατ’ αντιστοιχία µε τη φορολογία όπου η δραστηριότητα φορολογείται για κάθε µονάδα

όχλησης που εκλύει.

Προφανώς η επιχείρηση που έχει επιδοτηθεί µειώνει την οχλούσα δραστηριότητα

υποκινούµενη από το κίνητρο της επιδότησης. Όµως υπάρχει σηµαντική πιθανότητα να

αυξηθεί η συνολική παραγωγή της οχλούσας δραστηριότητα από τον συγκεκριµένο κλάδο

επιχειρήσεων καθώς είναι πιθανό να αυξηθεί ο αριθµός των επιχειρήσεων καθώς και άλλες

θα θέλουν να επωφεληθούν από το κίνητρο της επιδότησης. Συνεπώς, σε πολλές περιπτώσεις

µπορεί να έχουµε το αντίθετο από το επιδιωκόµενο αποτέλεσµα. Με βάση τα παραπάνω,

προκειµένου το σύστηµα των επιδοτήσεων να είναι αποτελεσµατικό, όσον αφορά την µείωση

της όχλησης συνολικά, θα πρέπει να συνδυάζεται και µε διοικητικά µέτρα όπως ο έλεγχος της

εισόδου νέων επιχειρήσεων στον κλάδο της οχλούσας δραστηριότητας.

Πρέπει ακόµη να επισηµάνουµε ότι οι επιδοτήσεις αντιτίθενται πλήρως στην αρχή ο

ρυπαίνων πληρώνει, η οποία έχει καθιερωθεί στο κοινοτικό δίκαιο περιβάλλοντος. ∆εν πρέπει

εποµένως να χρησιµοποιούνται, ακόµα και όταν µπορούν να προκαλέσουν δυναµικές

διαδικασίες σε ορισµένους τοµείς και επιπλέον ο καθορισµός των αντικειµένων παροχής

επιδοτήσεων είναι δυνατό να περιορίσει εκ των προτέρων την ανοιχτή διαδικασία

αναζητήσεως νέων λύσεων. (Ινστιτούτο Ευρωπαϊκής Πολιτικής, 1990 σελ 35) Στην ίδια

µελέτη επισηµαίνεται ότι οι επιδοτήσεις αποτελούν ιδιαίτερο πρόβληµα καθώς µπορεί

προσωρινά να διαµορφωθούν κατά τρόπο πολύ αποτελεσµατικό, εφόσον όµως

χρησιµοποιηθούν µακροπρόθεσµα συνδέονται µεταξύ άλλων µε σηµαντικές στρεβλώσεις για

το ότι καταλήγουν σε ψευδείς σχετικές τιµές και εποµένως ψευδείς διαδικασίες

προσαρµογής. Πρέπει να επισηµάνουµε επίσης ότι η µέθοδος που ανταποκρίνεται και στην

αρχή της ευθύνης του ρυπαίνοντος είναι να καταστεί ακριβότερη η βλαπτική για το

περιβάλλον συµπεριφορά και όχι να καταστεί φθηνότερη η ευνοϊκότερη για το περιβάλλον

συµπεριφορά.

3.4 Εµπορεύσιµες άδειες όχλησης – ρύπανσης

Εµπορεύσιµες άδειες όχλησης – ρύπανσης είναι ένα οικονοµικό και πολιτικό εργαλείο υπό το

οποίο τα δικαιώµατα εκποµπής ρυπαντών ή εκµεταλλεύσεως φυσικών πόρων µπορούν να

ανταλλάσσονται είτε δωρεάν είτε ελεγχόµενα από την αγορά τέτοιων αδειών. (Καρβούνης Σ.,

Γεωργακέλλος ∆.,2003 σελ 554) Το συγκεκριµένο σύστηµα βασίζεται σε µια πολύ απλή ιδέα.

Το κράτος αρχικά αποφασίζει για το άριστο επίπεδο ρύπανσης και έπειτα εκδίδει τόσες

άδειες ρύπανσης όσες υποδεικνύει το άριστο επίπεδο ρύπανσης. Υπό αυτές τις συνθήκες για

να προκαλεί κάποιος ρύπανση είναι υποχρεωµένος να κατέχει τόσες άδειες ρύπανσης όσες

23

είναι οι µονάδες ρύπανσης που προκαλεί. Εποµένως, η συνολική ρύπανση περιορίζεται στο

άριστο επίπεδο. (Μπίθας Κ.,2006 σελ 177) Για τις άδειες ρύπανσης δηµιουργείται ειδική

αγορά, δηλαδή αυτές µπορούν να αγοραστούν και να πουληθούν από τους ενδιαφερόµενους.

Η αποτελεσµατικότητα στην κατανοµή των αδειών απαιτεί και σχετικά χαµηλό κόστος της

δοσοληψίας. Ως κόστος δοσοληψίας εννοούµε εκείνα τα έξοδα που είναι αναγκαία για την

αναγνώριση των συµµετοχών στο σύστηµα εµπορεύσιµων αδειών ρυπάνσεως, της

δηµιουργίας των προτάσεων, την εκτέλεση των διαπραγµατεύσεων και τη διασφάλιση του

συνόλου των υποχρεώσεων που απορρέουν από το συµβόλαιο. (Καρβούνης Σ.,Γεωργακέλλος

∆.,2003 σελ 557) Το συγκεκριµένο κόστος εξαρτάται από τον αριθµό και τη συχνότητα των

δοσοληψιών επειδή οι οικονοµίες κλίµακας θα µειώσουν αυτό το κόστος για µεγάλο αριθµό

αδειών ή για συχνές συναλλαγές.

Οι κυβερνήσεις και γενικότερα οι θεσµικοί φορείς µπορούν να βοηθήσουν την ανάπτυξη των

αγορών, πρώτον µε τη καταγραφή και δηµοσίευση των τιµών των συνλλαγών και δεύτερον

µε την παρεµβολή ελαχίστων εµποδίων κατά τη µεταβίβαση. (Καρβούνης Σ.,Γεωργακέλλος

∆.,2003 σελ 557)

Είναι ευνόητο ότι αποτελεσµατικότητα στην κατανοµή των αδειών ρυπάνσεως επιτυγχάνεται

σε ιδανικό βαθµό µόνο όταν η αγορά είναι πλήρως ανταγωνιστική. Πρέπει να υπάρχει

µεγάλος αριθµός αγοραστών και πωλητών οι οποίοι να διαθέτουν όλη την πληροφόρηση για

τις τιµές και τις ποσότητες που διατίθενται στην αγορά. Επιπλέον δεν θα πρέπει να υπάρχουν

κυρίαρχοι πωλητές ή αγοραστές στην αγορά και οι τιµές να διαµορφώνονται ελεύθερα.

Το σύστηµα των εµπορεύσιµων αδειών ρύπανσης έχει κάποια πλεονεκτήµατα σε σύγκριση µε

τα συστήµατα των φόρων και των επιδοτήσεων και πιο συγκεκριµένα αντιµετωπίζει

καλύτερα την αβεβαιότητα των µελλοντικών εξελίξεων των οικονοµικών και τεχνολογικών

δεδοµένων. Αναλυτικότερα, στο σύστηµα των φόρων και των επιδοτήσεων για τον

προσδιορισµό του φόρου ή της επιδότησης λαµβάνουµε υπόψην τα οικονοµικά και

τεχνολογικά δεδοµένα στον κλάδο, τα οποία αν µεταβληθούν στο µέλλον, κάτι που συνήθως

είναι αρκετά πιθανό, τότε το σύστηµα των φόρων και των επιδοτήσεων πρέπει να

επανασχεδιαστεί. Αντίθετα στο σύστηµα των εµπορεύσιµων αδειών ρύπανσης το κράτος δεν

απαιτείται να κάνει καµία νέα ρύθµιση όταν προκύψουν νέα οικονοµικά ή τεχνολογικά

δεδοµένα εφόσον έχει εκδόσει αριθµό αδειών ίσο µε το επιθυµητό επίπεδο ρύπανσης. Ο

µηχανισµός της αγοράς επί των αδειών οδηγεί σε αυτοµατοποιηµένη προσαρµογή στα νέα

οικονοµικά και τεχνολογικά δεδοµένα έτσι ώστε να επιτυγχάνεται το επιθυµητό επίπεδο

ρύπανσης. Συνεπώς το σύστηµα των εµπορεύσιµων αδειών ρύπανσης παρουσιάζει την

24

ικανότητα προσαρµογής στις δυναµικές οικονοµικές και τεχνολογικές εξελίξεις χωρίς την

ανάγκη επιπρόσθετων παρεµβάσεων από τους αρµόδιους φορείς.

Το σύστηµα των εµπορεύσιµων αδειών ρύπανσης υπερτερεί σε σύγκριση µε το σύστηµα των

φόρων και των επιδοτήσεων εκτός από τη δυνατότητα ευέλικτης προσαρµογής στις

οικονοµικές και τεχνολογικές εξελίξεις και στο γεγονός ότι χρειάζεται λιγότερη

πληροφόρηση για την οχλούσα δραστηριότητα προκειµένου να εφαρµοστεί. Στο σύστηµα

των φόρων οι δηµόσιες υπηρεσίες θα πρέπει να γνωρίζουν είτε το οριακό όφελος της

οχλούσας δραστηριότητας στο επιθυµητό επίπεδο όχλησης, είτε το κόστος της

αντιρρυπαντικής τεχνολογίας. (Μπίθας Κ.,2006 σελ179) Είναι ευνόητο ότι δεν είναι εύκολο

για τις δηµόσιες υπηρεσίες να έχουν πρόσβαση σε τέτοιου είδους πληροφόρηση καθώς οι

επιχειρήσεις αποκρύπτουν αυτές τις πληροφορίες για λόγους ανταγωνισµού. Αντίθετα στο

σύστηµα των εµπορεύσιµων αδειών ρύπανσης οι αρµόδιες υπηρεσίες δεν χρειάζεται να

γνωρίζουν ούτε το οριακό όφελος των επιχειρήσεων του κλάδου ούτε το κόστος της

αντιρυπαντικής τεχνολογίας. Το κράτος εκδίδει τον επιθυµητό αριθµό αδειών και οι

επιχειρήσεις ανταγωνίζονται για την απόκτηση αδειών σύµφωνα µε τα οφέλη που τους

αποδίδουν. Η προσαρµογή στο άριστο ή επιθυµητό επίπεδο ρύπανσης είναι αυτόµατη καθώς

επίσης αυτόµατα επικρατεί και η τιµή ισορροπίας των αδειών ρύπανσης. Η τιµή ισορροπίας

είναι εκείνη η µεταβλητή που επηρεάζεται από τις όποιες οικονοµικές ή τεχνολογικές

διαφοροποιήσεις και εξελίξεις που θα προκύψουν.

Όµως υπάρχουν και σοβαρές αντιρρήσεις στην εφαρµογή ενός τέτοιου συστήµατος, οι

κυριότερες των οποίων είναι: (Καρβούνης Σ.,Γεωργακέλλος ∆.,2003 σελ 562)

Αν οι µειώσεις των εκποµπών γίνουν πολύ φθηνές, δεν θα υπάρχει ανάγκη

αναπτύξεως καθαρότερων τεχνολογιών.

Είναι αντιδεοντολογικό το ότι µεγάλες επιχειρήσεις θα µπορούν να αγοράζουν άδειες

ρυπάνσεως για να συµβάλλουν στη µείωση της ρυπάνσεως.

Οι εµπορεύσιµες άδειες µπορεί να καταντήσουν γραφειοκρατικές και να επιτρέπουν

εξαπατήσεις.

Αν οι βιοµηχανίες που ρυπαίνουν είναι πολύ περιορισµένες υπάρχει ένας κίνδυνος οι

άδειες να χρησιµοποιηθούν ως εµπόδιο εισόδου. (Παπανδρέου Α., 1995)

Επίσης σε µικρές αγορές µειώνεται η πιθανότητα για αµοιβαία ωφέλιµη ανταλλαγή

αδειών και αυτό ίσως εξηγεί γιατί πολλά πειράµατα µικρής εµβέλειας στις ΗΠΑ

απέτυχαν. (Παπανδρέου Α., 1995)

25

4 Οικονοµικά µέσα περιβαλλοντικής πολιτικής στην Ελλάδα

4.1 Η Ελληνική εµπειρία: γενικά

Στην Ελλάδα τα περισσότερα µέσα περιβαλλοντικής πολιτικής, οικονοµικά ή διοικητικά,

υιοθετούνται και εφαρµόζονται αποπασµατικά και συνήθως είναι αποτέλεσµα εναρµόνισης

µε κοινοτική νοµοθεσία ή διεθνείς συµφωνίες και σπανιότερα ελληνικής πρωτοβουλίας.

Η φιλοσοφία της Ελληνικής περιβαλλοντικής πολιτικής βρίσκεται διατυπωµένη στο άρθρο 24

του αναθεωρηµένου συντάγµατος το 2001, στο οποίο δηλώνεται ότι: «Η προστασία του

φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του κράτους και δικαίωµα του

καθενός. Για τη διαφύλαξή του το κράτος έχει υποχρέωση να παίρνει ιδιαίτερα προληπτικά ή

κατασταλτικά µέτρα στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας.» Επίσης στο ίδιο άρθρο ορίζονται

ως υποχρεώσεις του κράτους, η σύνταξη δασολογίου και εθνικού κτηµατολογίου, τα οποία

δεν έχουν ολοκληρωθεί ως τώρα. Είναι σηµαντικό να επισηµάνουµε ότι στο αναθεωρηµένο

σύνταγµα ζητείται τα όποια µέτρα λαµβάνονται από το κράτος να παίρνονται στο πλαίσιο της

αρχής της αειφορίας.

Στην χώρα µας, ο βασικός νόµος για την προστασία του περιβάλλοντος είναι ο 1650/1986

µαζί µε την αναπροσαρµογή του µε τον 3010/2002. Παρότι η βασική λογική του νόµου

παραµένει αυτή της άµεσης ρύθµισης και των κανονιστικών διατάξεων, ο νοµοθέτης

προβλέπει την περιορισµένη χρήση οικονοµικών εργαλείων στις περιπτώσεις: (Σκούρτος

Μ.Σ, Σοφούλης Κ.Μ, 1995 σελ 236)

Καθιέρωσης ανταποδοτικών τελών σε αναλογία του εκπεµποµένου φορτίου ρύπων.

Τα τέλη αυτά προβλέπονται σε περιπτώσεις βιοµηχανιών µικράς και µεσσαίας

όχλησης (αρθ 6 § 4), καθώς και σε επιχειρήσεις παραγωγής ή εισαγωγής προϊόντων

µε ιδιαίτερα προβλήµατα στη διαχείριση των στερεών αποβλήτων τους (αρθ 13 § 2).

Ο νοµοθέτης, απαγορεύοντας ρητά την επιβολή τελών τα οποία να ξεπερνούν το

απαιτούµενο ύψος για τη χρηµατοδότηση έργων αντιρρύπανσης, προσβλέπει στη

λειτουργία των τελών αυτών όχι τόσο ως µηχανισµών κινήτρων για τη µείωση των

εκποµπών, αλλά ως πηγές χρηµατοδότησης από τους ΟΤΑ περιβαλλοντικών

επενδύσεων και αντίστοιχων έργων υποδοµής.

Αποζηµιώσεων σε ιδιοκτήτες γης σε περιοχές όπου η προστασία της φύσης και του

τοπίου καθιστά απαραίτητο τον περιορισµό της άσκησης των ιδιωτικών δικαιωµάτων

κυριότητας (αρθ 22 § 1 και αρθ 23 § 2).

Χρησιµοποίηση της εκάστοτε καλύτερης διαθέσιµης και οικονοµικά εφικτής

τεχνολογίας κατά την επίτευξη των θεσµοθετηµένων ορίων εκποµπών (αρθ 1 § 2). Ο

26

όρος αυτός έχει τύχει ευρείας εφαρµογής στις περισσότερες βιοµηχανικές χώρες. ∆εν

πρέπει να ξεχνιέται, όµως, ότι η συγκεκριµενοποίησή του σε κάθε ειδική περίπτωση

µπορεί να αποκτήσει ουσιαστικό περιεχόµενο µόνο στα πλαίσια µιας πολιτικής

οικονοµικών κινήτρων, όπου οι επιχειρηµατίες αποφασίζουν για την επιλογή της

οικονοµικά άριστης τεχνολογίας.Ο νόµος 1650/1986 δεν εξειδικεύει καθόλου σε

επιµέρους κλάδους και ούτε παρέχει ρητά στις αρµόδιες αρχές τη δυνατότητα

εφαρµογής οικονοµικών µέσων για την καλύτερη χρήση του όρου.

Εκτός του βασικού αυτού νόµου, υπάρχουν και άλλα νοµοθετήµατα καθώς και επιµέρους

διοικητικές πράξεις όπου προσδιορίζονται διάφορα οικονοµικά µέσα περιβαλλοντικής

πολιτικής για συγκεκριµένα περιβαλλοντικά προβλήµατα. Τέτοια νοµοθετήµατα θα

παρουσιάσουµε στην επόµενη παράγραφο όπου θα αναλύσουµε συγκεκριµένες περιπτώσεις

ελληνικής περιβαλλοντικής πολιτικής στις οποίες χρησιµοποιήθηκαν οικονοµικά µέσα, όπως

φόροι, τέλη, επιδοτήσεις, συστήµατα εγγυοδοτικού αντιτίµου και άλλα. Γενικά, παρατηρείται

ότι το ελληνικό κράτος προτιµά τα διοικητικά µέσα περιβαλλοντικής πολιτικής σε σχέση µε

τα οικονοµικά, ενώ από τα δεύτερα κυρίως χρησιµοποιεί τις επιδοτήσεις, αποφεύγοντας την

χρήση του σχετικά µη ελεγχόµενου, ασφαλούς και απρόβλεπτου µηχανισµού της αγοράς

(Σκούρτος Μ.Σ, Σοφούλης Κ.Μ, 1995 σελ 237).

Επιπλέον πρέπει να αναφερθεί ότι ως έµµεσα οικονοµικά µέσα περιβαλλοντικής πολιτικής

µπορούν να θεωρηθούν και τα διοικητικά πρόστιµα ή κυρώσεις για περιβαλλοντικές

παραβάσεις (Σκούρτος Μ.Σ, Σοφούλης Κ.Μ, 1995 σελ 248). Με βάση την θεωρητική

ανάλυση του µηχανισµού του προστίµου, η ισχύς και εποµένως και η συµµόρφωση που

προκύπτει απ’ αυτό, είναι ανάλογη µε το γινόµενο της αξίας του προστίµου σε χρηµατικές

µονάδες επί την πιθανότητα να σε πιάσουν, ουσιαστικά δηλαδή την συχνότητα µε την οποία

γίνονται οι έλεγχοι. Επειδή στην ελληνική πραγµατικότητα έχουµε συνήθως µικρά σε αξία

πρόστιµα και χαµηλή συχνότητα ελέγχων, αφού σχεδόν πάντα έλεγχοι γίνονται µετά από

καταγγελίες, η ισχύς των προστίµων ως εργαλείου συµµόρφωσης των δυνητικά

ρυπαινοµένων είναι µικρή, αντίθετα µάλιστα, προσωπικά πιστεύουµε ότι οι ρυπαίνοντες

προτιµούν να τιµωρηθούν µε κάποιο πρόστιµο, που συνήθως µειώνεται µετά από µια

προσφυγή, παρά να χρησιµοποιήσουν µια επιδότηση προκειµένου να προµηθευτούν µια

αντιρρυπαντική τεχνολογία.

27

4.2 Η Ελληνική εµπειρία: επιλεγµένες περιπτώσεις

Ένα πολύ σοβαρό πρόβληµα που υφίσταται, προκειµένου να παρουσιάσουµε τα

αποτελέσµατα της χρήσης οικονοµικών µέσων σε διάφορους τοµείς της περιβαλλοντικής

πολιτικής, είναι η έλλειψη αξιόπιστων στοιχείων για όλα τα θέµατα περιβάλλοντος στη χώρα

µας (Σκούρτος Μ.Σ, Σοφούλης Κ.Μ, 1995 σελ 238). Έτσι υποχρεωτικά βασιζόµαστε σε

εκθέσεις που κατά καιρούς έχουν δηµοσιευθεί σε διεθνείς οργανισµούς, κάποια στοιχεία από

βιβλιογραφία, συζητήσεις µε δηµοσίους υπαλλήλους καθώς η πρακτική µας άσκηση έγινε

στο Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆Ε / ∆.Π.Σ / Τ.∆.Σ.Α, άλλες εργασίες καθώς και στην προσωπική µας

εκτίµηση και γνώση.

Θα εξετάσουµε ποια οικονοµικά µέσα έχουν υιοθετηθεί και εφαρµοστεί στη χώρα µας στο

πλαίσιο της περιβαλλοντικής της πολιτικής ανά κατηγορία περιβαλλοντικών πόρων.

Επιλέξαµε ενδεικτικά τις κατηγορίες, ατµοσφαιρική ρύπανση, διαχείριση υδάτων, διαχείριση

στερεών αστικών αποβλήτων και εξοικονόµηση ενέργειας, διότι κατά τη γνώµη µας µαζί µε

τα επικίνδυνα απόβλητα που δεν θα αναλύσουµε στο πλαίσιο αυτής της εργασίας, είναι τα πιο

σηµαντικά περιβαλλοντικά ζητήµατα στην χώρα µας και επίσης είναι και τα πιο κατανοητά

και γνωστά στο ευρύ κοινό. Κατά την προσωπική µας εκτίµηση η κατάταξή τους σε

ιεραρχική σειρά, µε βάση τις επιπτώσεις στο περιβάλλον, θα ήταν, ότι τα πιο σπουδαία είναι

τα στερεά απορρίµµατα και τα επικίνδυνα απόβλητα µαζί µε την διαχείριση των υδάτων, που

ουσιαστικά η διαχείριση των υδάτων κατά κάποιον τρόπο περιλαµβάνει και την διαχείριση

των λυµάτων αφού συνήθως η τελική τους διάθεση γίνεται σε κάποιο υδάτινο αποδέκτη,

έπειτα ακολουθούν σε µεγάλη απόσταση η εξοικονόµηση ενέργειας και µετά η ατµοσφαιρική

ρύπανση. Σαφώς όµως υπάρχουν και αλληλεπιδράσεις, για παράδειγµα η εξοικονόµηση

ενέργειας συνήθως οδηγεί και σε µείωση της ατµοσφαιρικής ρύπανσης.

A. Ατµοσφαιρική ρύπανση

Η ποιότητα της ατµόσφαιρας στα µεγάλα αστικά κέντρα της χώρα µας αποτελεί και το πιο

γνωστό στην ελληνική κοινή γνώµη περιβαλλοντικό πρόβληµα, ίσως επειδή είναι και ένα απ’

αυτά που φαίνονται πιο εύκολα. Στον τοµέα αυτό έχουν θεσπισθεί µια σειρά οικονοµικών

εργαλείων περιβαλλοντικής πολιτικής τα οποία αναλύουµε παρακάτω.

∆ιαφοροποίηση τιµών αµόλυβδης και µολυβδοµένης βενζίνης

Με το νόµο 2127/93 εναρµονίστηκε µε το ευρωπαϊκό δίκαιο η ελληνική νοµοθεσία για την

φορολόγηση των καυσίµων και µε τις υπουργικές αποφάσεις 6534/87 και Π-160/88

28

καθορίστηκαν οι τιµές πώλησης της αµόλυβδης βενζίνης σε επίπεδα χαµηλότερα από αυτά

της µολυβδοµένης. (Σκούρτος Μ.Σ, Σοφούλης Κ.Μ, 1995 σελ 239). Από τότε και µέχρι

σήµερα αυτό το καθεστώς παραµένει.

Ο σκοπός του παρόντος µέσου υπήρξε η παροχή κινήτρων χρήσης λιγότερο επιβλαβών για το

περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία καυσίµων κίνησης των Ι.Χ. Ο στόχος βέβαια του

µέτρου αυτού ήταν η µείωση του εκπεµπόµενου από τα αυτοκίνητα µολύβδου στην

ατµόσφαιρα, ενός ρύπου ιδιαίτερα επικίνδυνου, ο οποίος παρουσιάζει και

βιοσυσσωρευτικότητα. Ο στόχος αυτός επιτεύχθηκε όπως φαίνεται και στο διάγραµµα 1 όπου

οι µετρούµενες τιµές βρίσκονται σχεδόν µια τάξη µεγέθους κάτω από το όριο. Σαφώς βέβαια

η ύπαρξη χαµηλότερης τιµής για την αµόλυβδη βενζίνη συσχετίζεται και µε την υιοθέτηση

κατά καιρούς κινήτρων για την αγορά καταλυτικών αυτοκινήτων.

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

ΑΡ

ΙΣΤ

ΟΤ

ΕΛ

ΟΥ

Σ

ΜΑ

ΡΟ

ΥΣ

Ι

ΘΡ

ΑΚ

ΟΜ

ΑΚ

Ε∆

ΟΝ

ΕΣ

ΕΛ

ΕΥ

ΣΙΝ

Α

ΛΑ

ΥΡ

ΙΟ

ΠΕ

ΡΑ

ΜΑ

Pb

(µ

gr/

m3)

2001 2002 2004

Οριακή τιµή 0,5 µg/m 3

∆ιάγραµµα 1: Μέσες ετήσιες τιµές µολύβδου στα ΑΣ10 σωµατίδια Πηγή: Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆Ε /

Γ.∆.Π / ∆.Ε.Α.Ρ.Θ, 2008

Φόρος στην τιµή της βενζίνης

Με το νόµο 2052/92, άρθρο 18, ορίστηκε ότι 5 δρχ/λίτρο από τα έσοδα του ενιαίου φόρου

κατανάλωσης για βενζίνη και πετρέλαιο κίνησης δεσµεύεται για λογαριασµό του

Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆Ε και το ποσό αυτό εισπράτεται µέσα από τη λιανική τιµή διάθεσης της βενζίνης

µε προδιαγεγραµένη χρήση τη χρηµατοδότηση µέτρων αντιρρύπανσης. (Σκούρτος Μ.Σ,

Σοφούλης Κ.Μ, 1995 σελ 240).

29

Κίνητρα για την προώθηση καθαρότερων οχηµάτων

Είναι γνωστό ότι στη χώρα µας υπάρχει ιδιαίτερα υψηλός µέσος όρος ηλικίας οχηµάτων που

αυτό βέβαια έχει σοβαρές συνέπειες για τις εκποµπές των ρύπων. Στο χρονικό διάστηµα 1990

ως 1993 καθιερώθηκαν κίνητρα, όπως µείωση του φόρου κατανάλωσης, απαλλαγή από

εφάπαξ ειδικό τέλος, απαλλαγή από τέλη κυκλοφορίας και άλλα, για την αγορά καταλυτικών

αυτοκινήτων. ∆εν αποκλείεται στο µέλλον να ξαναχρησιµοποιηθεί το µέτρο ίσως και για

αγορά ακόµη πιο καθαρών αυτοκινήτων όπως είναι σήµερα τα υβριδικά.

Ενεργειακοί φόροι

Είναι γνωστή η σηµαντική συµβολή της παραγωγής ενέργειας από ορυκτά καύσιµα όπως ο

λιγνίτης που κυρίως χρησιµοποιείται στη χώρα µας στο φαινόµενο του θερµοκηπίου και

καθώς η Ελλάδα έχει υπογράψει το πρωτόκολλο του Κιότο, έχουν επιβληθεί στην ∆.Ε.Η

ενεργειακοί φόροι, που υπολογίζονται µε βάση την ποσότητα των εκποµπών CO2. Θεωρούµε

σκόπιµο, µιας και η ∆.Ε.Η είναι ο µεγαλύτερος παραγωγός ενέργειας στη χώρα µας και η

οποία ελέγχεται ακόµη τουλάχιστον από το κράτος, να αναφέρουµε κάποιες από τις δράσεις

της επιχείρησης για το περιβάλλον : (www.dei.gr, δελτίο τύπου της 4 Ιουν 2008, 14/10/08)

Η επιχείρηση έχει ήδη πραγµατοποιήσει, µείωση των εκποµπών CO2 την περίοδο 1990 –

2006 κατά 25%, έχει βελτιώσει το σύστηµα µεταφοράς και κατά την διάρκεια της ζωής της

εκτέλεσε πλήθος υδροηλεκτρικών εργοστασίων, τα οποία έχουν πολλές θετικές επιδράσεις

στο περιβάλλον. Η επιχείρηση σχεδιάζει ένα τεράστιο επενδυτικό πρόγραµµα, ύψους 7 δις €,

που περιλαµβάνει επενδύσεις εκσυγχρονισµού και αντικατάστασης ρυπογόνου εξοπλισµού,

το οποίο θα µειώσει δραστικά τις εκποµπές αερίων ρύπων, καθώς και επιπλέον

εκσυγχρονισµό του δικτύου µεταφοράς. Η επιχείρηση χρηµατοδοτήθηκε και από διάφορα

ευρωπαϊκά προγράµµατα όπως το Γ Κ.Π.Σ, δηλαδή και εδώ έχουµε την χρήση του εργαλείου

της επιδότησης.

Επιδοτήσεις για µεταφορά βιοµηχανιών εκτός Αττικής

Στην δεκαετία του 60 αλλά και πρόσφατα προς το τέλος της δεκαετίας του 90 πολλές

βιοµηχανικές µονάδες επιδοτήθηκαν για την µεταφορά της παραγωγικής τους

δραστηριότητας εκτός Αττικής και οι περισσότερες µεταφέρθηκαν στην βιοµηχανική ζώνη

των Οινοφύτων. Αυτό σαφώς µείωσε την ατµοσφαιρική ρύπανση στην Αθήνα, δηµιούργησε

όµως άλλα προβλήµτα µε πιο σηµαντικό την ρύπανση του Ασωπού µε µια σειρά βαρέων

µετάλλων και µάλιστα, το εξασθενές χρώµιο πέρασε και στο υδροφόρο ορίζοντα αρκετών

περιοχών (εφηµερίδα «τα νέα», έρευνα γεωπονικού πανεπιστηµίου, 25/9/08, υπόγεια ύδατα

Βοιωτίας, 31/7/08).

Επιδοτήσεις για end of pipe solutions

30

Πολλές βιοµηχανίες επιδοτήθηκαν για την εφαρµογή τεχνολογίας end of pipe ώστε να

µειώσουν τις αέριες εκποµπές τους όπως για παράδειγµα µε την τοποθέτηση ενός

ηλεκτροστατικού φίλτρου. Σαφώς θα έπρεπε να είχαν αξιοποιήσει αυτή την δυνατότητα και

άλλες επιχειρήσεις µεταξύ των οποίων και κρατικές επιχειρήσεις.

Β ∆ιαχείριση και προστασία υδάτων

Τα οικονοµικά µέσα για τη διαχείριση των υδάτων αφορούν πρώτα στη συνετή διαχείριση

των αποθεµάτων νερού και δεύτερον στην αποφυγή ρύπανσης των υδάτινων αποδεκτών από

τη διάθεση των αστικών και βιοµηχανικών λυµάτων, τα κυριότερα εκ των οποίων

παρουσιάζουµε ευθύς αµέσως.

Κλιµακούµενο τέλος στην κατανάλωση νερού

Την εποχή της παρατεταµένης ξηρασίας 1992-1993 η ΕΥ∆ΑΠ καθιέρωσε κλιµακούµενη

χρέωση ανάλογα µε το ύψος της κατανάλωσης νερού. Η εφαρµογή του µέτρου υπήρξε

αρκετά εύκολη και συνεχίζεται µέχρι σήµερα. Η αλήθεια είναι βέβαια ότι στους υπόλοιπους

ΟΤΑ ακολουθείται διαφορετική πολιτική και µάλιστα υπάρχουν µεγάλες αποκλίσεις από

δήµο σε δήµο.

Πίνακας 1: Κλιµακούµενη χρέωση νερού

Πηγή: www.eydap.gr, 16/10/08

Κατηγορία τιµολογίου Κατανάλωση (m3/ µήνα) Τιµή (€/m3)

Οικιακή χρήση 0-5 0,4138

5-20 0,6471

20-27 1,8566

27-35 2,5992

> 35 3,2357

Βιοµηχανικό - επαγγελµατικό <1000 0,8381

>1000 0,9866

∆ηµόσια – ∆ηµοτικά Το σύνολο 0,9972

Φιλανθρωπικά Το σύνολο 0,2864

Κοινόχρηστοι κρουνοί - ΟΛΠ Το σύνολο 0,7002

Ενίσχυση δικτύων δήµων Το σύνολο 0,4880

Εφοδιασµός πλοίων Το σύνολο 2,4401

Αδιύλιστο Το σύνολο 0,1804

31

Τέλη ύδρευσης και αποχέτευσης

Τα τέλη αυτά αποτελούν εισφορές των χρηστών, νοικοκυριών και επιχειρήσεων, για την

σύνδεσή τους µε το τοπικό δίκτυο αποχέτευσης. Με το νόµο 2130/93 ορίζεται ότι η απόφαση

για τη θέσπιση των τελών αυτών θα πρέπει να λαµβάνει υποχρεωτικά υπόψη τις δαπάνες

παροχής των υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης. (Σκούρτος Μ.Σ, Σοφούλης Κ.Μ, 1995

σελ 244). Συνεπώς έµµεσα προδιαγράφεται η χρήση αυτών των εσόδων για την

χρηµατοδότηση των έργων αποχέτευσης και ύδρευσης των ΟΤΑ, αλλά δεν υπάρχει καµία

διαφοροποίηση ανάµεσα στους χρήστες.

Επιδοτήσεις σε βιοµηχανίες για κατασκευή εγκαταστάσεων βιολογικών καθαρισµών

Στο πλαίσιο είτε των διαφόρων αναπτυξιακών νόµων είτε των κοινοτικών προγραµµάτων, το

ελληνικό κράτος επιδοτεί την δηµιουργία εγκαταστάσεων βιολογικού καθαρισµού σε

βιοµηχανικές µονάδες µε σηµαντικό όγκο λυµάτων που βρίσκονται κοντά σε υδάτινους

αποδέκτες, ιδίως βέβαια όταν το κόστος κατασκευής µιας τέτοιας εγκατάστασης υπερβαίνει

τις δυνατότητες της βιοµηχανικής µονάδας. Τέτοια παραδείγµατα είναι οι εγκαταστάσεις

βιολογικών καθαρισµών σε κονσερβοποΐες, όπου υπάρχει παραγωγή πολύ µεγάλου όγκου και

µε σηµαντική επιβάρυνση σε BOD, COD λυµάτων. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι εταιρείες

πρακτικά δεν είχαν την δυνατότητα να χρηµατοδοτήσουν µόνες τους το κόστος κατασκευής

τέτοιων εγκαταστάσεων.

Γ ∆ιαχείριση στερεών αποβλήτων

Το παράδειγµα της ΕΕΑΑ

Το κράτος σε συνεργασία µε ιδιώτες δηµιούργησε και χρηµατοδότησε µια εταιρεία, την

ελληνική εταιρεία αξιοποίησης και ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ), προκειµένου να αναλάβει την

ανακύκλωση των συλλεγγέντων απορριµµάτων συσκευασίας από ΟΤΑ αλλά και εταιρείες.

Παρακάτω το συγκεκριµένο παράδειγµα θα το παρουσιάσουµε ως µελέτη περίπτωσης.

Τα τέλη καθαριότητας

Είναι ανταποδοτικά τέλη για τους ΟΤΑ µε αντίστοιχη λειτουργία µε τα τέλη ύδρευσης και

αποχέτευσης που ήδη αναφέραµε.

32

Τέλος λατοµικών προϊόντων

Στο τέλος αυτό υποβάλλονται όλοι οι ιδιοκτήτες λατοµείων πλην των ΟΤΑ. Με το νόµο

2130/93 αρθ 27 § 8 υποχρεούνται οι ιδιοκτήτες λατοµείων στην καταβολή τέλους ύψους 2%

«επί της αξίας των ακατέργαστων λατοµικών προϊόντων, που διατίθενται προς πώληση,

φορτωµένων επί αυτοκινήτου στο δάπεδο του λατοµείου.» (Σκούρτος Μ.Σ, Σοφούλης Κ.Μ,

1995 σελ 246). Το τέλος συλλέγεται από τον ΟΤΑ, στα διοικητικά όρια του οποίου

λειτουργεί το λατοµείο. Ο νόµος προσδιορίζει τη χρήση των εσόδων «για την προστασία του

περιβάλλοντος και την εκτέλεση κοινωφελών έργων.»

Επιδοτήσεις στους ΟΤΑ για ανακύκλωση

Σε πρόσφατη συνάντηση του υπουργού ΥΠΕΧΩ∆Ε και του προεδρείου της ΚΕ∆ΚΕ

αποφασίστηκε να ενισχυθούν επιπλέον οικονοµικά οι δήµοι που χρησιµοποιούν την

ανακύκλωση. Η ενίσχυση αυτή θα είναι κλιµακούµενη και θα υπολογίζεται µε βάση την

ποσότητα αποβλήτων που συλλέγεται ανά κάτοικο σε ετήσια βάση, όπως φαίνεται στον

επόµενο πίνακα:

Πίνακας 2: Ενίσχυση βάσει κλίµακας απόδοσης ανά κάτοικο και έτος

Πηγή: Περιφέρεια και αυτοδιοίκηση, τεύχος 2, σελ 17, Ιούλιος 2008

Min (kg) Max (kg) € / τόνο

0 8 30

8,1 15 40

15,1 20 50

20,1 25 60

25,1 30 65

30,1 - 70

Ο στόχος είναι ο υπερδιπλασιασµός του αριθµού των ΟΤΑ που συµµετέχουν στο πρόγραµµα

ανακύκλωσης µε αποτέλεσµα τον τριπλασιασµό της ποσότητας των ανακυκλώσιµων

οικιακών αποβλήτων που συλλέγονται από το πρόγραµµα ανακύκλωσης, ώστε το 2011 να

φτάσουµε τους 200000 τόνους από 68000 τόνους το 2007. (Περιφέρεια και αυτοδιοίκηση,

τεύχος 2, σελ 17, Ιούλιος 2008)

33

∆. Εξοικονόµηση ενέργειας

Πρόγραµµα «εξοικονοµώ» (www.ypan.gr, 17/10/08)

Πρόκειται για ένα πολύ πρόσφατο πρόγραµµα του ΥΠ.ΑΝ σε συνεργασία µε τους φορείς

ΚΕ∆ΚΕ, ΙΤΑ και ΚΑΠΕ, µε στόχο την εξοικονόµηση ως και 30% ενέργειας στα δηµοτικά

κτίρια και τους υπαίθριους χώρους των ΟΤΑ. Η χρηµατοδότηση των έργων θα γίνει κατά

70% από το ΕΣΠΑ και κατά 30% από ίδια συµµετοχή των δήµων. Στους επόµενους πίνακες

φαίνεται η κατανοµή του προϋπολογισµού µε βάση τον πληθυσµό και ανά άξονα.

Πίνακας 3: Κατανοµή προϋπολογισµού µε βάση τον πληθυσµό

Πηγή: www.ypan.gr, 17/10/08

Προϋπολογισµός (€) Πληθυσµός δήµου (κάτοικοι)

<1.500.000 <150.000

<3.000.000 >150.000 και <300.000

<6.000.000 >300.000

Πίνακας 4: Κατανοµή προϋπολογισµού ανά άξονα

Πηγή: www.ypan.gr, 17/10/08

Άξονας Ποσοστό προϋπολογισµού

∆ηµοτικά κτίρια 55 – 65%

Κοινόχρηστοι χώροι 15 – 25%

Μεταφορές 10 – 15%

Τεχνικές υποδοµές 4%

∆ράσεις διάδοσης, δικτύωσης και

ενηµέρωσης

4%

Αντικείµενο του προγράµµατος είναι η εφαρµογή δράσεων και αποδεδειγµένα καλών

πρακτικών για τη µείωση της ενεργειακής κατανάλωσης κυρίως στον κτιριακό τοµέα

34

(δηµοτικά κτίρια) και την αναβάθµιση των υπαίθριων χώρων και δευτερευόντως στον τοµέα

των δηµοτικών και ιδιωτικών µεταφορών και τις ενεργοβόρες δηµοτικές εγκαταστάσεις.

Επιδοτήσεις για εξοικονόµηση ενέργειας σε βιοµηχανίες

Σε όλους τους αναπτυξιακούς νόµους και βέβαια και στον πιο πρόσφατο, τον Ν3299/2004

προβλέπονται επιδοτήσεις για εξοικονόµηση ενέργειας (www.ggb.gr, 10/10/08).

4.3 Σύγκριση µε άλλες χώρες

Είναι αρκετά χρήσιµο να συγκρίνουµε την εφαρµογή οικονοµικών µέσων περιβαλλοντικής

πολιτικής στην Ελλάδα µε άλλες χώρες. Στην προσπάθειά µας αυτή, συναντήσαµε αρκετές

δυσκολίες στη εύρεση στοιχείων, καθώς πολλές χώρες δεν έχουν ενηµερώσει τους διεθνείς

οργανισµούς όπως ο ΟΟΣΑ για τις δράσεις τους. Τα περισσότερα στοιχεία για την σύγκριση

που ακολουθεί τα πήραµε είτε από την βάση δεδοµένων του ΟΟΣΑ

(www2.oecd.org/ecoinst/queries/ems_main.asp, 20/10/08) είτε από τις διάφορες εκθέσεις του.

Α Περιβαλλοντικοί φόροι (oecd, 2004)

Γενικότερα δεν υπάρχει µια ευρεία χρήση των φόρων ως ένα µέσο άσκησης περιβαλλοντικής

πολιτικής. Η φορολογία του πετρελαίου, της βενζίνης και των αυτοκινήτων είναι παγκόσµια.

Όµως µόνο περίπου οι µισές από τις χώρες του ΟΟΣΑ φορολογούν την εξαγωγή από την

επιφάνεια ή υπόγειων νερών ή την ρύπανση του νερού, την συλλογή και επεξεργασία

λυµάτων. Φόροι για τα απόβλητα που διατίθενται σε ΧΥΤΑ εφαρµόζονται σε 10 χώρες, ενώ

φόροι για τις εκποµπές CO2 ή των συνηθισµένων αερίων ρυπαντών υφίσταται σε 8 και 10

χώρες αντίστοιχα. Συνολικά περίπου 60 παραδείγµατα χρήσης φόρων ή επιβαρύνσεων

υφίσταται σε οκτώ περιβαλλοντικούς τοµείς και 30 µέλη του ΟΟΣΑ. Όµως, σε κάθε

συγκεκριµένο τοµέα περιβάλλοντος τυπικά µόνο περίπου το ένα τέταρτο των χωρών

χρησιµοποιούν ένα τέτοιο εργαλείο.

Οι περισσότερο χρησιµοποιούµενοι περιβαλλοντικοί φόροι, φόρος CO2 και επιβαρύνσεις

ρύπανσης νερού, είναι επίσης αυτοί που λιγότερο µειώνουν τις εκποµπές και τις απορρίψεις

λυµάτων µε το χαµηλότερο δυνατό κόστος, διότι γενικά επιβάλλονται σε διαφορετικούς

ρυθµούς στους διάφορους τοµείς. Πράγµατι, σε πολλές περιπτώσεις οι πιο έντονα ρυπογόνες

δραστηριότητες εξαιρούνται από τον φόρο. Έτσι βαριές και ενεργοβόρες βιοµηχανίες τυπικά

35

εξαιρούνται από τον φόρο CO2, µολονότι υπάρχει ισχυρή ένδειξη ότι τα κόστη ελάττωσης

είναι ιδιαίτερα µικρά σε αυτούς τους τοµείς. Όµοια, η γεωργία γενικά πληρώνει λίγο ή

καθόλου φόρους για τις εκποµπές της, ακόµη και αν κοστίζει πολύ λιγότερο η ελάττωση των

εκποµπών του αζώτου σε αυτόν το τοµέα από οπουδήποτε αλλού. Η έκθεση για τις χώρες του

ΟΟΣΑ επισηµαίνει την µη αποδοτικότητα της απευθείας φορολόγησης σε τοµείς όπου ήταν

δύσκολη και ακριβή η ελάττωση των εκποµπών, ενώ ταυτόχρονα εξαιρούνται τοµείς όπου ο

µετριασµός είναι ευκολότερος και φθηνότερος. Επίσης η ποικιλία στους ρυθµούς

φορολόγησης στρεβλώνει τα κίνητρα για την δηµιουργία νέων διεργασιών µείωσης κόστους

κατευθύνοντας την προσπάθεια για καινοτοµία σε υψηλά φορολογήσιµες ρυπογόνες

δραστηριότητες, το οποίο δεν προσφέρει απαραίτητα το µεγαλύτερο όφελος για την

κοινωνία.

Η δοµή και ο σχεδιασµός των φόρων για τον περιορισµό των εκποµπών των αυτοκινήτων

είναι επίσης αναποτελεσµατικές. Ένα παράδειγµα είναι η χαµηλότερη φορολογία του

πετρελαίου σε σύγκριση µε την βενζίνη σε όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ εκτός από το Μεξικό,

Νέα Ζηλανδία και Ελβετία, Μ. Βρετανία και ΗΠΑ. Ενώ η καύση του πετρελαίου κίνησης

απελευθερώνει λιγότερα αέρια θεµοκηπίου από την βενζίνη, καταλήγει σε σηµαντικά

µεγαλύτερες εκποµπές αερίων ρυπαντών, υπό τη µορφή σωµατιδίων τα οποία προκαλούν

βλάβες στην ανθρώπινη υγεία. Επίσης δεν υπάρχει αιτιολόγηση για τον διαφορετικό ρυθµό

φορολογίας των δύο τύπων καυσίµων, σύµφωνα µε τον ΟΟΣΑ. Προσωπικά, διαφωνούµε

καθώς τα καινούργια πετρελαιοκίνητα οχήµατα σε συνδυασµό µε καλής ποιότητας καύσιµο,

παρουσιάζουν χαµηλές εκποµπές σωµατιδίων, ενώ από την άλλη µεριά δεν µπορεί το κράτος,

µιλώντας για τη χώρα µας, να φορολογήσει υψηλά το πετρέλαιο κίνησης, για λόγους

κοινωνικούς, αφού αλλιώς θα καταστρέψει οικονοµικά µεγάλες κατηγορίες επαγγελµατιών.

Ένα ακόµη παράδειγµα φορολογίας οχηµάτων που έχει δυσµενείς επιπτώσεις στο

περιβάλλον, είναι οι φόροι αγοράς αυτοκινήτων που καθυστερούν την ταχύτητα µε την οποία

οι πιο αυστηρές προδιαγραφές βελτιώνουν την ποιότητα του αέρα όπως έγινε στην Ελλάδα,

Βέλγιο και αλλού.

Ένας αριθµός χωρών (Αυστρία, Γερµανία, Ελβετία, Μ. Βρετανία) εισάγουν µεταρρυθµίσεις

στον τρόπο µε τον οποίο οι οδικές µεταφορές φορολογούνται. Οι φόροι στα φορτηγά σε

αυτές τις χώρες θα συλλέγονται σε χιλιοµετρική βάση και θα διαφέρουν ανάλογα µε το βάρος

κατ’ άξονα του οχήµατος, µε τα χαρακτηριστικά ρύπανσης και µε την ώρα χρήσης του

δρόµου. Τέτοιες επιβαρύνσεις πιθανόν να βοηθήσουν σε καλύτερη ευθυγράµµιση της

φορολογίας στις µεταφορές µε τις εξωτερικότητες, τόσο περισσότερο αν αναπτυχθούν στην

36

κατεύθυνση να λαµβάνουν υπόψη την κυκλοφοριακή συµφόρηση. Αυτά τα σχήµατα

περιορίζονται στα φορτηγά προς το παρόν λόγω του υψηλού διοικητικού κόστους.

Μια ακόµη περιοχή µη αποδοτικής δοµής φορολόγησης είναι η άντληση αποθεµάτων νερού,

µε µια αξιοσηµείωτη διαφοροποίηση φορολογίας στους διάφορους τοµείς. Ιδιαίτερα, οι

γεωργικοί χρήστες συνήθως επιβαρύνονται πολύ λιγότερο από τους βιοµηχανικούς, όπως

γίνεται για παράδειγµα, στην Γαλλία, Μεξικό, Ολλανδία, Πορτογαλία και Ισπανία. Κατά τη

γνώµη µας ουσιαστικά και στην Ελλάδα το ίδιο συµβαίνει, καθώς στη γεωργία υπάρχει και

αρκετή αδήλωτη χρήση.

Οι φόροι για τις εκποµπές των αερίων ρυπαντών και για τα απορρίµατα προς διάθεση σε

ΧΥΤΑ είναι σχεδόν εννιαίοι παντού εκτός από µερικές σπάνιες εξαιρέσεις. Ένας

οµοιόµορφος φόρος στους αέριους ρυπαντές κατευθύνει τις προσπάθειες µείωσης σε εκείνες

τις δραστηριότητες όπου οι µειώσεις µπορούν να επιτευχθούν σε ένα χαµηλότερο κόστος απ’

ότι η επιβάρυνση των εκποµπών. Αντίθετα, οι ρυπαίνοντες µε υψηλότερα κόστη µείωσης

προτιµούν να πληρώνουν τον φόρο παρά να πραγµατοποιήσουν δαπάνες για τον έλεγχο των

εκποµπών.

Β Εµπορεύσιµες άδειες

Περίπου το ένα τρίτο των χωρών του ΟΟΣΑ έχουν χρησιµοποιήσει τέτοια εγαλεία:

παραδείγµατα είναι η Αυστραλία (αποθέµατα νερού), ∆ανία (αέρια θερµοκηπίου), Ισλανδία

(φυσικά αποθέµατα), Νορβηγία (φυσικά αποθέµατα) και άλλες.

Επιπλέον λίγες χώρες (Γερµανία, Ολλανδία, Ελβετία και Μ. Βρετανία) έχουν πειραµατισθεί

µε περιορισµένης κλίµακας αγορές, είτε στη µορφή του τοµεακού εύρους είτε περιορισµένων

γεωγραφικά προγραµµάτων που επέτρεπαν την ανταλλαγή των µειώσεων των εκποµπών. Οι

αρχές στην Μ. Βρετανία έχουν επίσης προτείνει εµπόριο εκποµπών στο SO2 και NΟχ

προκειµένου να επιτύχουν τα εθνικά όρια οροφής εκποµπών µ ετο χαµηλότερο δυνατό

κόστος. Αναµένεται αύξηση χρήσης αυτών των εργαλείων λόγω των εµπορεύσιµων αδειών

των αερίων του θερµοκηπίου.

Η εµπειρία γι’ αυτό το σύστηµα δείχνει ότι επιτυγχάνουν τους περιβαλλοντικούς στόχους πιο

εύκολα απ’ ότι η νοµοθεσία. Σηµαντικές µειώσεις στα κόστη ελλάτωσης εκποµπών

συνόδευσαν την εισαγωγή του συστήµατος εµπορεύσιµων αδειών για SO2 στις ΗΠΑ. Το ίδιο

έγινε και µε το ΝΟ2. Στην Ολλανδία ένα παρόµοιο σύστηµα για SO2 από βιοµηχανικές

εγκαταστάσεις εκτιµάται ότι µείωσε τα κόστη συµµόρφωσης στο µισό.

Συνολικά οι εµπορεύσιµες άδειες κρίνονται ως ένα επιτυχές µέτρο και συνιστάται η

µεγαλύτερη εφαρµογή τους.

Γ Επιδοτήσεις (EEA, 2003 σελ 286)

37

Υπάρχουν πολλά παραδείγµατα χρήσης επιδοτήσεων στην Ευρώπη. Για παράδειγµα, οι

περισσότερες µορφές δηµοσίων µεταφορών επιδοτούνται στις περισσότερες χώρες σε

αναγνώριση του γεγονότος ότι οι δηµόσιες συγκοινωνίες εξυπηρετούν σηµαντικούς

κοινωνικούς στόχους και παρέχουν εναλλακτική επιλογή ως προς τις ιδιωτικές συγκοινωνίες,

ιδιαίτερα τα ΙΧ.

Άλλο παράδειγµα, είναι οι επιδοτήσεις για επενδύσεις σε ΑΠΕ προκειµένου να επιτευχθεί η

µείωση των εκποµπών CO2 και των άλλων αερίων ρυπαντών από παραγωγή ενέργειας µε

ορυκτά καύσιµα. Επίσης υποστηρίζονται και οι επενδύσεις εξοικονόµησης ενέργειας.

Πρόσφατα σε όλες τις χώρες υπάρχει µια αύξηση για επιδοτήσεις προς την περιβαλλοντικά

φιλική γεωργία.

Επιλέγοντας ενδεικτικά τρεις χώρες της Ε.Ε, τη χώρα µας, την Αυστρία και την Ισπανία και

ερευνώντας την βάση δεδοµένων του ΟΟΣΑ βρίσκουµε στοιχεία για τα είδη των

επιδοτήσεων που χρησιµοποιούν τα οποία παρουσιάζουµε στον επόµενο πίνακα:

Πίνακας 5: Σύγκριση χρήσης επιδοτήσεων στις Ελλάδα, Ισπανία, Αυστρία

Πηγή: www.oecd.org, 20/10/08

Χώρα Χρήση επιδοτήσεων

Ελλάδα Γενικές επιδοτήσεις για περιβαλλοντικές επενδύσεις 25-40% του

συνολικού κόστους

Επιδοτήσεις για καθαρές τεχνολογίες

Επιδοτήσεις για οικολογικά προϊόντα 40%

Ισπανία Μειώσεις φόρου για περιβαλλοντικές επενδύσεις:

Ποιότητα αέρα, νερού, βιοµηχανικά απόβλητα

Μέσα σταθερής τροχιάς

Α.Π.Ε

Αυστρία ∆εν υπάρχουν στοιχεία

38

4.4 Κριτική

Η αξιολόγηση των οικονοµικών µέσων και γενικότερα όλων των µέσων περιβαλλοντικής

πολιτικής εξαρτάται από τα κριτήρια επιλογής στα οποία κανείς δίνει βαρύτητα. Στο πλαίσιο

της αρχής της αειφορίας, όπου µας ενδιαφέρει η περιβαλλοντική προστασία ταυτόχρονα µε

την οικονοµική και κοινωνική συνοχή, αλλά και από την βιβλιογραφία (Σκούρτος Μ.Σ,

Σοφούλης Κ.Μ, 1995 σελ 249), τα συνηθέστερα χρησιµοποιούµενα κριτήρια είναι, πρώτον το

κριτήριο της περιβαλλοντικής αποτελεσµατικότητας, δεύτερον το κριτήριο της οικονοµικής

αποδοτικότητας και τρίτον το κριτήριο της κοινωνικής δικαιοσύνης. Εµείς στο κριτήριο της

οικονοµικής αποδοτικότητας θα συµπεριλάβουµε και το διοικητικό κόστος ή άλλες

διοικητικές αλλαγές που απαιτούνται για την υλοποίηση ενός οικονοµικού εργαλείου.

Επιπλέον είναι σκόπιµο να επισηµάνουµε ότι η έλλειψη δεδοµένων αναγκαστικά περιορίζει

την εµπεριστατωµένη αξιολόγηση και βέβαια και τον σχεδιασµό µιας περιβαλλοντικής

πολιτικής. Παρόλα αυτά χρησιµοποιώντας διάφορα στοιχεία από πρωτοτεγενείς και

δευτερογενείς πηγές είµαστε σε θέση να εξάγουµε συµπεράσµατα τουλάχιστον για τα βασικά

σηµεία της χρήσης οικονοµικών µέσων περιβαλλοντικής πολιτικής από την κεντρική

διοίκηση στη χώρα µας. Θα χρησιµοποιήσουµε και πάλι τις επιλεγµένες περιπτώσεις χρήσης

οικονοµικών εργαλείων οι οποίες άλλωστε είναι και πιο σηµαντικές κατά τη γνώµη µας.

Το κριτήριο της περιβαλλοντικής αποτελεσµατικότητας αφορά στην ταχύτητα και τον βαθµό

επίτευξης των περιβαλλοντικών στόχων. Βέβαια, γενικά όταν ενδιαφερόµαστε για άµεσα

αποτελέσµατα, όπως για παράδειγµα όταν υφίσταται άµεσος περιβαλλοντικός κίνδυνος ή

κίνδυνος για την ανθρώπινη υγεία, τότε συνήθως τα οικονοµικά εργαλεία είναι ακατάλληλα

και χρησιµοποιούνται διοικητικά µέσα. Συνεπώς θα εξετάσουµε αν τα οικονοµικά µέσα που

παρουσιάσαµε παραπάνω είχαν σαφή στοχοθεσία και αν οδήγησαν σε αλλαγή της

συµπεριφοράς των υποκειµένων.

Ξεκινώντας από το θέµα της ατµοσφαιρικής ρύπανσης, µόνο οι ενεργειακοί φόροι έχουν

συγκεκριµένη στοχοθεσία, η οποία άλλωστε ορίζεται και στις διεθνείς συµφωνίες που έχει

υπογράψει η χώρα µας, όπως το πρωτόκολλο του Κυότο και µάλιστα στην περίπτωση της

∆ΕΗ που είναι και ο µεγαλύτερος παραγωγός ενέργειας στη χώρα µας υπήρξαν σηµαντικά

αποτελέσµατα όπως ήδη αναφέραµε και αναµένεται βελτίωση αν υλοποιηθεί το επενδυτικό

της πρόγραµµα, ένα τµήµα του οποίου παρουσιάσαµε. Όλα τα υπόλοιπα µέτρα δεν είχαν

καθόλου στόχους.

Συζητώντας για αποτελέσµατα, σαφώς η διαφοροποίηση τιµών αµόλυβδης και µολυβδοµένης

βενζίνης σε συνδυασµό µε τα κίνητρα για καταλυτικά αυτοκίνητα, µείωσε τις εκποµπές

39

ενώσεων του µολύβδου και οδήγησε σε αντικατάσταση µεγάλου αριθµού παλαιών

αυτοκινήτων, πιο συγκεκριµένα 250000 παλαιά αυτοκίνητα αποσύρθηκαν αριθµός που

αντιστοιχεί στο 12% του στόλου αυτοκινήτων της χώρα µας (oecd, 2000). Όµως από την

χρήση των καταλυτικών αυτοκινήτων υπάρχει και µια δυσµενή εξέλιξη για την ατµόσφαιρα

της Αθήνας (νέα, 12/2/07), αφού λόγω της µη αντικατάστασης των καταλυτών ή ακόµη

χειρότερα της απενεργοποίησή τους έχουν αναπτυχθεί νέοι επικίνδυνοι ρύποι όπως ενώσεις

βαρέων µετάλλων και βενζόλιο, το τελευταίο µάλιστα έχει µετρηθεί σε συγκεντρώσεις των

1314mg/m3 όταν το όριο που θέτει η ευρωπαϊκή επιτροπή είναι 5 mg/m3 . Μάλιστα

σύµφωνα µε την έρευνα αυτή εκτιµάται ότι από ένα σύνολο 2,4 εκατοµυρίων καταλυτικών

αυτοκινήτων µόνο 150000 έχουν αλλάξει καταλύτη. Φαίνεται λοιπόν η αποτυχία του

συγκεκριµένου µέτρου, διότι ενώ σαφώς µειώσαµε τον µόλυβδο από την ατµόσφαιρα της

Αθήνας, κάτι το οποίο είναι πολύ σηµαντικό, καταφέραµε να εισάγουµε νέους ρύπους επειδή

δεν σχεδιάσαµε συνολικά και δεν λήφθηκε υπόψη ότι οι καταλύτες έχουν και αυτοί κάποιο

χρόνο ζωής και συνεπώς δεν υπάρχουν κάποια κίνητρα ή αντικίνητρα που να οδηγούν τους

κατόχους αυτοκινήτων σε ορθή συµπεριφορά.

Μια άλλη χαρακτηριστική περίπτωση αποτυχίας είναι το µέτρο για την επιδότηση

βιοµηχανιών για µεταφορά εκτός Αττικής και συγκεκριµένα στη ΒΙ.ΠΕ Οινοφύτων. Έτσι

µεταφέρθηκαν αρκετές βιοµηχανίες στα Οινόφυτα, όπου για να «διευκολυνθούν» οι

βιοµηχανίες δεν προβλέφθηκε κανένας περιορισµός για την διάθεση των βιοµηχανικών

λυµάτων στον Ασωπό ποταµό, µε αποτέλεσµα την εκτεταµένη ρύπανση αυτού µε ιδαίτερα

επικίνδυνους ρύπους όπως ενώσεις βαρέων µετάλλων, που τελικά οδήγησε σε ρύπανση του

υδροφόρου ορίζοντα σε µια µεγάλης έκτασης περιοχή µε την ιδιαίτερα επικίνδυνη ουσία,

εξασθενές χρώµιο, µε τελική συνέπεια σε αρκετές κατοικηµένες περιοχές να ανιχνεύεται στο

πόσιµο νερό τους η συγκεκριµένη ουσία, όπως κατά καιρούς έχει γραφτεί στον ηµερήσιο

τύπο, ενδεικτικά (νέα, 25/9/08, 31/7/08). Ουσιαστικά στην προσπάθειά µας να µειώσουµε ένα

περιβαλλοντικό πρόβληµα προκαλέσαµε ένα χειρότερο.

Σχετικά µε τον φόρο στη βενζίνη δεν θεωρούµε ότι υπήρξε µείωση στην κατανάλωση της

βενζίνης, ίσα – ίσα συµφέρει την κεντρική διοίκηση η υψηλή κατανάλωση βενζίνης για να

εισπράτει µεγάλους φόρους και κατά τη γνώµη µας αυτός είναι ο κυριότερος λόγος που το

ελληνικό κράτος για πολλά χρόνια δεν έβλεπε µε καλό µάτι την απελευθέρωση των

πετρελαιοκίνητων αυτοκινήτων στην Αθήνα.

Για τις επιδοτήσεις βιοµηχανιών για end of pipe solutions δεν υπάρχουν στοιχεία για τα

περιβαλλοντικά αποτελέσµατα και κυρίως κανείς δεν ξέρει, εξαιτίας της ανυπαρξίας

40

συστηµατικών ελέγχων, πόσες από τις εγκατεστηµένες διατάξεις λειτουργούν σωστά και

οδηγούν σε συµµόρφωση των βιοµηχανιών µε τα ισχύοντα περιβαλλοντικά πρότυπα.

Σχετικά µε την περιβαλλοντική αποτελεσµατικότητα των οικονοµικών µέσων για τη

διαχείριση και προστασία των υδάτων, εκτιµούµε ότι για µεν την κλιµακούµενη χρέωση του

νερού ότι οδήγησε σε µείωση της σπατάλης ενώ για τις επιδοτήσεις είναι σηµαντικό να

γνωρίζουµε όχι µόνο πόσοι βιολογικοί καθαρισµοί κατασκευάστηκαν αλλά και πόσοι

λειτουργούν σωστά. Επίσης τα τέλη ύδρευσης και αποχέτευσης έχουν βοηθήσει σηµαντικά

στην βελτίωση του περιβάλλοντος αλλά η ανεπάρκεια στοιχείων δεν µας επιτρέπει να έχουµε

µια πιο ολοκληρωµένη εικόνα.

Στην διαχείριση των στερεών αστικών αποβλήτων ή απορριµµάτων όπως έχει επικρατήσει να

λέγεται, το παράδειγµα της ΕΕΑΑ είναι µια πευχηµένη σχετικά εφαρµογή και µάλιστα

συνεργασία δηµοσίου και ιδιωτικού τοµέα, το οποίο όµως το αναλύουµε ξεχωριστά

παρακάτω ως µελέτη περίπτωσης. Για τα τέλη καθαριότητας έχουµε να επισηµάνουµε ότι ο

υπολογισµός τους δεν γίνεται µε βάση την αρχή ο ρυπαίνων πληρώνει, αφού δεν

υπολογίζονται µε βάση τις ποσότητες απορριµµάτων που παράγει ο κάθε δηµότης και

συνεπώς η αποτελεσµατικότητά τους είναι µειωµένη. Το τέλος επί των λατοµικών προϊόντων

το θεωρούµε επιτυχηµένο µέτρο καθώς ενσωµατώνει την αρχή ο ρυπαίνων πληρώνει και

µάλιστα υπολογίζεται αναλογικά µε βάση την παραγόµενη ποσότητα προϊόντων και τα έσοδα

διατίθενται για την προστασία του περιβάλλοντος. Τέλος όσον αφορά το νέο µέτρο για την

επιπλέον επιδότηση των ΟΤΑ µε βάση την απόδοσή τους στην ανακύκλωση, εκτιµούµε ότι

θα οδηγήσει σίγουρα σε µια βελτίωση, δεν είµαστε σε θέση να προβλέψουµε αν θα καταφέρει

η χώρα µας να επιτύχει τους κοινοτικούς στόχους για την ανακύκλωση. Πάντως το

συγκεκριµένο µέσο έχει σαφείς στόχους, ρεαλιστικούς κατά την εκτίµησή µας και αυτό είναι

θετικό στοιχείο, που δείχνει σίγουρα έναν καλύτερο σχεδιασµό των µελλοντικών

οικονοµικών εργαλείων.

Μιλώντας για την εξοικονόµηση ενέργειας, επισηµαίνουµε ότι µας εντυπωσιάζει τουλάχιστον

σε πρώτη ανάγνωση το πρόγραµµα «εξοικονοµώ» του ΥΠΑΝ, διότι έχει στοχοποιηµένες

παρεµβάσεις, συγκεκριµένη και επαρκή χρηµατοδότηση και έχει προκύψει µέσα από

συνεργασία µε διάφορους φορείς. Βέβαια δεν είµαστε σίγουροι για το αν σηµαντικός αριθµός

ΟΤΑ θα κατορθώσουν να επωφεληθούν από το συγκεκριµένο πρόγραµµα, καθώς είναι

γνωστή η ανεπάρκεια της Τ.Α στη χώρα µας στην αξιοποίηση κοινοτικών κονδυλίων και

επιπλέον η κακή οικονοµική κατάσταση πολλών ΟΤΑ, καθώς προβλέπεται και ίδια

συµµετοχή. Για τις επιδοτήσεις βιοµηχανιών για εξοικονόµηση ενέργειας είναι σίγουρα πολύ

41

δύσκολο να βρούµε στοιχεία σαφώς όµως βελτιώνουν την κατάσταση του περιβάλλοντος

αλλά βέβαια όπως έχουµε αναφέρει οι επιδοτήσεις στεβλώνουν τον ανταγωνισµό.

Με βάση το κριτήριο της οικονοµικής αποτελεσµατικότητας, τα οικονοµικά µέσα

περιβαλλοντικής πολιτικής υπερέχουν σε σχέση µε τα υπόλοιπα (Σκούρτος Μ.Σ, Σοφούλης

Κ.Μ, 1995 σελ 251). Όµως πρέπει να επισηµάνουµε ότι τα περισσότερα χρησιµοποιούνται ως

τρόποι αύξησης των δηµοσιονοµικών εσόδων και συνεπώς καθίσταται άνευ αντικειµένου η

σύγκρισή τους ως προς την οικονοµική ανταποδοτικότητα. Επιπλέον, µιλώντας και λίγο

καχύποπτα, η διοίκηση έχει συµφέρον από την αλόγιστη κατανάλωση των φυσικών πόρων,

ιδίως όταν οι φόροι δεν είναι πολύ υψηλοί προκειµένου να αυξήσει τα οικονοµικά της έσοδα.

Μια ακόµη παράµετρος είναι το διοικητικό κόστος υλοποίησης των διαφόρων οικονοµικών

µέσων καθώς αν είναι πολύ υψηλό µπορεί στην πράξη να ακυρωθούν τα µέτρα ή και να

καταργηθούν µετά από κάποιο διάστηµα και ακόµη ακυρώνεται η όποια οικονοµική

αποδοτικότητα.

Αναλύοντας ανά τοµέα, όπως πριν, στην ατµοσφαιρική ρύπανση οι φόροι στα καύσιµα έχουν

σαφώς δηµοσιονοµικό χαρακτήρα ενώ συνήθως τα κίνητρα και οι επιδοτήσεις πέρα των

όποιων άλλων ελαττωµάτων τους έχουν µεγάλα διοικητικά κόστη αν θέλουµε να τις

λειτουργήσουµε σωστά ως εργαλεία, καθώς απαιτείται ελεγκτικός µηχανισµός αφού στη

χώρα µας οι καταχρήσεις σε αυτά τα δύο εργαλεία είναι συνηθισµένες. Τονίζουµε όµως ότι ο

ενεργειακός φόρος είναι οικονοµικά αποδοτικός καθώς οδηγεί την ∆ΕΗ σε µεγάλες

επενδύσεις και επίσης προβλέπεται από διεθνείς συµφωνίες.

Στην διαχείριση και προστασία υδάτων, σίγουρα τα τέλη ύδρευσης και αποχέτευσης βοηθούν

σηµαντικά τους ΟΤΑ να εξασφαλίσουν τους απαραίτητους πόρους αν και το καλύτερο θα

ήταν να υπάρχει και διαφοροποίηση ανάλογα µε τη χρήση του κάθε δηµότη. Λόγω έλλειψης

στοιχείων δεν είνια εύκολο να αξιολογήσουµε τις επιδοτήσεις. Μιλώντας για το διοικητικό

κόστος των µέσων αυτών, τα µεν τέλη και οι κλιµακούµενη χρέωση έχουν χαµηλό διοικητικό

κόστος ενώ οι επιδοτήσεις υψηλό.

Στην διαχείριση στερεών αποβλήτων για το µεν παράδειγµα της ΕΕΑΑ αναφέρουµε

παρακάτω για τα δε τέλη καθαριότητας και λατοµικών προϊόντων δεν έχουµε στοιχεία. Τα

διοικητικά κόστη δεν νοµίζουµε ότι είναι σηµαντικά.

Στην εξοικονόµηση ενέργειας, τα δύο µέσα που περιγράφουµε σίγουρα έχουν µεγάλα

διοικητικά κόστη ενώ για την οικονοµική αποδοτικότητα δεν µπορούµε να εκφράσουµε

άποψη λόγω έλλειψης στοιχείων.

Χρησιµοποιώντας το κριτήριο της κοινωνικής δικαιοσύνης, επισηµαίνουµε ότι τα οικονοµικά

εργαλεία µε εξαίρεση τις επιδοτήσεις και τα κίνητρα εφαρµόζουν στην πράξη την αρχή «ο

42

ρυπαίνων πληρώνει», η οποία θεωρείται από πολλούς η ουσιαστικότερη έκφραση της δίκαιης

κατανοµής του κόστους της αντιρρύπανσης, ενώ οι επιδοτήσεις εφαρµόζουν στην πράξη την

αρχή «το κοινωνικό σύνολο πληρώνει» και για το λόγο αυτό θεωρούνται ότι

αντιστρατεύονται τη δίκαιη κατανοµή των βαρών, ενώ µια µέση οδό αποτελούν τα

ανταποδοτικά τέλη για τα οποία ισχύει ότι «ο χρήστης πληρώνει» (Σκούρτος Μ.Σ, Σοφούλης

Κ.Μ, 1995 σελ 252). Κατά η γνώµη µας η αρχή «ο χρήστης πληρώνει» είναι η επέκταση της

παραδοσιακής και ίσως ξεπερασµένης «ο ρυπαίνων πληρώνει» και που θα πρέπει να αρχίσει

βαθµιαία να χρησιµοποιείται στον σχεδιασµό οικονοµικών µέσων περιβαλλοντικής

πολιτικής.

Με αυτό το κριτήριο δεν θα κάνουµε ανάλυση ανά τοµέα, αλλά συνοψίζοντας επισηµαίνουµε

ότι τα φορολογικά βάρη στα καύσιµα και στην ενέργεια παρουσιάζουν µια µη προοδευτική

κατανοµή των βαρών στο βαθµό που οι σχετικές δαπάνες αποτελούν ένα µεγαλύτερο

ποσοστό των συνολικών δαπανών στα χαµηλότερα εισοδήµατα. (Σκούρτος Μ.Σ, Σοφούλης

Κ.Μ, 1995 σελ 252) ∆ιαφωνούµε µε την άποψη της βιβλιογραφίας, (Σκούρτος Μ.Σ,

Σοφούλης Κ.Μ, 1995 σελ 253) σχετικά µε την κλιµακούµενη χρέωση νερού, ότι δηλαδή είναι

κοινωνικά άδικο το συγκεκριµένο µέτρο για το νερό, είδος πρώτης ανάγκης και µεγαλύτερης

βαρύτητας στον προϋπολογισµό των χαµηλών εισοδηµάτων, καθώς το νερό είναι ένας πολύ

σηµαντικός πόρος και η σπάταλη χρήση του θα πρέπει να «τιµωρείται», σίγουρα οι τιµές

είναι πολύ χαµηλές και δεν εσωτερικεύουν το εξωτερικό κόστος, αν µάλιστα λάβει κανείς

υπόψη του ότι για την Αθήνα το νερό µεταφέρεται από τον Μόρνος και την Υλίκη, από πολύ

µακριά δηλαδή και τέλος αν συγκρίνουµε τη τιµή του νερού της ΕΥ∆ΑΠ, µε τη τιµή του

πολλές φορές ίδιας ή και κατώτερης ποιότητας εµφιαλωµένου νερού, θα διαπιστώσουµε ότι

είναι πολύ χαµηλή.

Στον παρακάτω πίνακα κάνοντας µια ποιοτική αξιολόγηση των ληφθέντων οικονοµικών

µέσων περιβαλλοντικής πολιτικής, συνοψίζουµε την κριτική µας. Χρησιµοποιώντας µια

κλίµακα από 1 εως 5, όπου 1 είναι η κατώτερη και 5 η ανώτερη επίδοση, βαθµολογούµε το

κάθε µέσο µε βάση τα κριτήρια που χρησιµοποιήσαµε. Το κριτήριο της οικονοµικής

αποδοτικότητας το χωρίζουµε σε δύο υποκριτήρια, σε έσοδα / δαπάνες, ανάλογα αν

εξετάζουµε φόρους ή επιδοτήσεις και σε διοικητικό κόστος. Η βαθµολογία στα έσοδα /

δαπάνες γίνεται ως εξής: βάζουµε υψηλή για σηµαντικά έσοδα / µικρές δαπάνες και

αντίστροφα. Τα δύο νέα εργαλεία, η επιπλέον επιδότηση των ΟΤΑ για ανακύκλωση και το

πρόγραµµα «εξοικονοµώ», δεν τα αξιολογήσαµε αφού τώρα ξεκινούν, αναµένουµε όµως να

έχουν καλή περιβαλλοντική αποδοτικότητα, ψηλό διοικητικό κόστος ειδικά το δεύτερο και

µέτρια κοινωνική δικαιοσύνη.

43

Πίνακας 6 : Ποιοτική αξιολόγηση οικονοµικών εργαλείων

Περιβαλλοντική

αποδοτικότητα

Οικονοµική αποδοτικότητα Κοινωνική

δικαιοσύνη Έσοδα

∆απάνες

∆ιοικητικό

κόστος

Ατµοσφαιρική ρύπανση

∆ιαφοροποίηση τιµών 4 4 3 2

Φόρος βενζίνης 2 5 4 2

Κίνητρα για καταλυτικά

οχήµατα

3 2 1 4

Ενεργειακοί φόροι 5 4 4 4

Επιδοτήσεις για µεταφορά

βιοµηχανιών

1 2 1 1

Επιδοτήσεις για end of pipe

solutions

2 2 1 1

∆ιαχείριση και προστασία

υδάτων

Κλιµακούµενη χρέωση 3 3 5 5

Τέλη ύδρευσης και

αποχέτευσης

3 4 4 3

Επιδοτήσεις σε βιοµηχανίες

για κατασκευή βιολογικών

καθαρισµών

5 2 1 2

∆ιαχείριση στερεών

αποβλήτων

ΕΕΑΑ 5 4 4 3

Τέλη καθαριότητας 3 4 4 3

Τέλος λατοµικών προϊόντων 4 4 3 4

Επιδοτήσεις στους ΟΤΑ για

ανακύκλωση

- - - -

Εξοικονόµηση ενέργειας

Πρόγραµµα «εξοικονοµώ» - - - -

Επιδοτήσεις για

εξοικονόµηση ενέργειας

4 2 1 1

44

4.5 Προτάσεις – διοικητικές αλλαγές

Από την ανάλυσή µας στην προηγούµενη ενότητα πιστεύουµε ότι είναι πλέον σαφές πως η

εφαρµογή απλά και µόνο οικονοµικών εργαλείων περιβαλλοντικής πολιτικής χωρίς αυτά να

συνδυάζονται µε διοικητικά µέσα και χωρίς κάποιες απαραίτητες διοικητικές αλλαγές, είναι

συνήθως χαµηλής περιβαλλοντικής αποτελεσµατικότητας και κάποιες φορές, όπως ήδη

αναφέραµε µπορεί να οδηγήσει σε χειροτέρευση της περιβαλλοντικής κατάστασης.

Επιπλέον κατά τον σχεδιασµό ενός εργαλείου περιβαλλοντικής πολιτικής πρέπει να

λαµβάνονται υπόψη οι βασικές αρχές της κοινοτικής και τώρα πια και της ελληνικής

νοµοθεσίας, που είναι κατά ιεραρχική σειρά, η αρχή της πρόληψης, η αρχή της προφύλαξης,

η αρχή ο ρυπαίνων πληρώνει, που κατά τη γνώµη µας πρέπει να διευρυνθεί ως ο χρήστης

πληρώνει και σε κάποιες περιπτώσεις έχει ήδη γίνει και η αρχή της συµµετοχής του πολίτη

στην πληροφόρηση, που και αυτή πρέπει να επεκταθεί ως συµµετοχή του πολίτη σε

διαδικασίες διαβούλευσης, δηλαδή στη λήψη αποφάσεων. ∆εν θα πρέπει ακόµη να ξεχνάµε

ότι τα όποια µέσα κρίνονται µε βάση τα κριτήρια που παρουσιάσαµε, δηλαδή της

περιβαλλοντικής αποτελεσµατικότητας, της οικονοµικής αποδοτικότητας όπου

συµπεριλάβαµε και το διοικητικό κόστος και της κοινωνικής αποδοχής, ουσιαστικά

αξιολογούνται στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας. Συµπληρώνοντας θα πρέπει να

λαµβάνονται υπόψη συνολικά οι επιπτώσεις στο περιβάλλον, κατά το ρητό που ήδη

αναλύσαµε, ότι δηλαδή, σκεπτόµαστε παγκόσµια αλλά δρούµε τοπικά και επιπλέον κατά τον

σχεδιασµό των µέτρων να χρησιµοποιείται η προσέγγιση της ανάλυσης του κύκλου ζωής

(LCA), για την συνολική θεώρηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον, όπου αυτό είναι εφικτό.

Παρακάτω παραθέτουµε κάποιες προτάσεις γαι οικονοµικά κυρίως εργαλεία περιβαλλοντικής

πολιτικής που θα µπορούσαν να εφαρµοστούν από την κεντρική διοίκηση. Πάλι

χρησιµοποιούµε την προσέγγιση ανά κατηγορία περιβαλλοντικών προβληµάτων και

καταθέτουµε προτάσεις που αφορούν τη χρήση κυρίως οικονοµικών εργαλείων, για την

ατµοσφαιρική ρύπανση, την διαχείριση και προστασία υδάτων, την διαχείριση στερεών

αστικών αποβλήτων και την εξοικονόµηση ενέργειας.

Α Ατµοσφαιρική ρύπανση

Προώθηση της χρήσης των µέσων µαζικής µεταφοράς. Ένας εύκολος τρόπος θα

ήταν η σηµαντική µείωση του κόστους των µηνιαίων καρτών για διαδροµές όλων των

µέσων µαζικής µεταφοράς.

Η αξιοποίηση του σιδηρόδροµου και ιδίως στις µεταφορές εµπορευµάτων. Το

συγκεκριµένο µέσο στη χώρα µας είναι ιδιαίτερα παραµεληµένο ενώ οι µεταφορές

45

εµπορευµάτων µε τον σιδηρόδροµο βρίσκονται σε πλήρη απαξίωση. Κατά τη γνώµη

µας, ίσως είναι το πιο φιλικό στο περιβάλλον µέσο µεταφοράς. Άρα µε αξιοποίηση

για παράδειγµα χρηµατοδότησης από το ΕΣΠΑ θα µπορούσαν να κατασκευαστούν

σύγχρονα εµπορευµατικά κέντρα που θα αναβάθµιζαν τον ρόλο του σιδηροδρόµου

στον κλάδο των logistics µε όφελο και για το περιβάλλον και για την οικονοµία.

Κίνητρα, φορολογικά ή άλλα για την απόκτηση υβριδικών αυτοκινήτων. Για

παράδειγµα, θα µπορούσε το επιπλέον κόστος του υβριδικού από το αντίστοιχο

συµβατικό να δίνεται ως φοροαπαλλαγή, αν και αυτό θα είχε αρκετό διοικητικό

κόστος. Σίγουρα, αυτή την στιγµή µε την υπάρχουσα εξέλιξη της τεχνολογίας, το

υβριδικό είναι η καλύτερη περιβαλλοντικά λύση.

Επιπλέον διαφοροποίηση της τιµής της βενζίνης, δηλαδή η αµόλυβδη να είναι πολύ

φθηνότερη σε σχέση µε την µολυβδοµένη, και σε συνδυασµό µε κίνητρα για την

αντικατάσταση των παλιών αυτοκινήτων, για να µειωθούν πολύ οι εκποµπές ενώσεων

του µολύβδου στην ατµόσφαιρα.

Κίνητρα για αντικατάσταση και ανακύκλωση καταλυτών στα καταλυτικά αυτοκίνητα

σε συνδυασµό πάντα µε αντικίνητρα όπως είναι τα πρόστιµα, τα οποία βεβαίως

προϋποθέτουν την ύπαρξη αξιόπιστων ελεγκτικών µηχανισµών.

Β. ∆ιαχείριση και προστασία υδάτων

Πλήρης εφαρµογή της 2000/60 για τη διαχείριση και την προστασία των υδάτων και

κυρίως ο χρήστης πληρώνει, µε υιοθέτηση κλιµακούµενης χρέωσης για όλες τις

χρήσεις νερού, οικιακές, αρδευτικές, βιοµηχανικές και άλλες.

Επιδοτήσεις σε συνδυασµό πάντα µε αντικίνητρα, όπως κλιµακούµενες χρεώσεις, οι

οποίες πάνω από ένα λογικό όριο κατανάλωσης θα υπάρχει ιδιαίτερα υψηλή χρέωση,

για υιοθέτηση σύγχρονης τεχνολογίας άρδευσης στη γεωργία.

Μείωση των ιδιαίτερα υδροβόρων καλλιεργειών, που οι περισσότερες απ’ αυτές

σήµερα δεν είναι και οικονοµικά ελκυστικές.

Μεγάλες επιβαρύνσεις για σπάταλες χρήσεις όπως για παράδειγµα είναι οι πισίνες

και τα γήπεδα γκολφ στα νησιά.

Κίνητρα για χρήση του βρόχινου νερού σε δευτερεύουσες χρήσεις στο οικιακό

τοµέα, ιδίως στα νησιά.

Χρηµατοδότηση των ∆ΕΥΑ µέσω ΣΑΤΑ, ΚΑΠ και άλλα µέσα για την

αντικατάσταση των παλαιωµένων δικτύων ύδρευσης. Έτσι εκτός από την

αντικατάσταση των αµιαντοσωλήνων θα µειωθούν και οι απώλειες σε πόσιµο νερό

που προέρχονται από διαρροές του δικτύου.

46

Επιδότηση µέσω ΚΑΠ του λειτουργικού κόστους των εγκαταστάσεων βιολογικού

καθαρισµού των ΟΤΑ.

Γ. ∆ιαχείριση στερεών αποβλήτων

Άµεσο κλείσιµο και αποκατάσταση των ανεξέλεγκτων χωµατερών (ΧΑ∆Α) µε

οποιοδήποτε κόστος. Περικοπή των ΚΑΠ στους ΟΤΑ που δεν συµµορφώνονται,

ουσιαστικά πρέπει να εφαρµοστεί η αρχή, ο ρυπαίνων πληρώνει.

Πρέπει σχετικά γρήγορα από τους ΧΥΤΑ να οδηγηθούµε στους χώρους

υγειονοµικής ταφής υπολειµµάτων, ΧΥΤΥ. Προτείνουµε, την επιβράβευση των ΟΤΑ

που χρησιµοποιούν ΧΥΤΥ, µε επιπλέον επιδότηση.

Επέκταση του µοντέλου της ΕΕΑΑ.

∆. Εξοικονόµηση ενέργειας

Μείωση ΦΠΑ για ενεργειακά αποδοτικές συσκευές, όπως λαµπτήρες εξοικονόµησης

ενέργειας, οικιακές συσκευές A-class ενεργειακής κατανάλωσης και άλλες.

Φοροαπαλλαγές για πράσινες στέγες στα σπίτια.

Μείωση ΦΠΑ για υλικά µονώσεων.

Στα νέα δηµόσια κτίρια χρήση των αρχών της βιοκλιµατικής αρχιτεκτονικής και στα

παλιά προγράµµατα εξοικονόµησης ενέργειας.

Μετά αυτή την ενδεικτική παράθεση προτάσεων για τα πιο σηµαντικά και συνήθη

πειβαλλοντικά προβλήµατα είναι σκόπιµο να εξετάσουµε τι διοικητικές αλλαγές πρέπει να

γίνουν ώστε τα όποια µέτρα λαµβάνονται να είναι πιο προσεκτικά σχεδιασµένα, µε

συγκεκριµένους και κατά το δυνατόν µετρήσιµους στόχους, εφαρµόσιµα, αξιολογήσιµα και

πάντοτε υπό την οπτική της αρχής της αειφορίας και των άλλων αρχών του κοινοτικού και

ελληνικού δικαίου.

Βασική πρόταση όχι µόνο δική µας, αλλά και πολιτικών κοµµάτων και άλλων φορέων

είναι η δηµιουργία ανεξάρτητου υπουργείου περιβάλλοντος, στο οποίο βέβαια θα

ανήκει και η χωροταξία. Η χρηµατοδότηση των δράσεων του συγκεκριµένου

υπουγείου θα µπορούσε να γίνει, εκτός από τους κλασικούς τρόπους, δηλαδή το

πρόγραµµα δηµοσίων επενδύσεων, τον κρατικό προϋπολογισµό και τα κοινοτικά

προγράµµατα, και µε τα έσοδα των διαφόρων µέσων περιβαλλοντικής πολιτικής,

όπως οι περιβαλλοντικοί φόροι και τα περιβαλλοντικά πρόστιµα.

47

Ταυτόχρονα είναι επιτακτική, στο πλαίσιο και της αρχής της εγγύτητας, να γίνει

επιπλέον αποκέντρωση στα θέµατα περιβάλλοντος στις περιφέρειες. Για παράδειγµα

οι περιφέρειες θα πρέπει να αναλάβουν την πλήρη εφαρµογή της οδηγίας 2000/60 για

την διαχείριση και προστασία υδάτων, δηµιουργώντας ένα ολοκληρωµένο σύστηµα

παρακολούθησης της ποιότητας και των αποθεµάτων των υδάτων, σαφώς βέβαια µε

τη ταυτόχρονη στελέχωσή τους µε το κατάλληλο προσωπικό.

Το θέµα της στελέχωσης που ήδη αναφέρθηκε στην προηγούµενη πρότασή µας, είναι

κατά τη γνώµη µας σηµαντικό. Απαιτούνται στελέχη µε σηµαντική γνώση και

εµπειρία σε περιβαλλοντικά θέµατα και κατά τη γνώµη µας οι κύριες ασχολίες τους

θα περιλαµβάνουν µεταξύ άλλων, την παρακολούθηση της κατάστασης των φυσικών

πόρων, ελέγχους σε επιχειρήσεις και την συλλογή αξιόπιστων στοιχείων.

Μια πολύ βασική πρόταση, κατά τη γνώµη µας και όχι µόνο (Μέργος Γ.,1993 σελ

210), είναι η δηµιουργία ενός ολοκληρωµένου συστήµατος συλλογής στοιχείων. Στη

χώρα µας είναι γνωστό ότι υπάρχει τραγική έλλειψη αξιόπιστων δεδοµένων, µε

πολλαπλές συνέπειες, όπως για παράδειγµα, τη µη ικανοποιητική αξιολόγηση της

εφαρµογής περιβαλλοντικών πολιτικών, τη µη πλήρη ενηµέρωση διεθνών

οργανισµών όταν µας ζητείται και τη χαµηλή δυνατότητα για εκπόνηση αξιόπιστων

µελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων για να αναφέρουµε ενδεικτικά ορισµένες µόνο

απ’ αυτές. Το δύσκολο τµήµα δεν είναι το τεχνικό κοµµάτι, δηλαδή η εγκατάσταση

ενός πληροφοριακού συστήµατος όπως για παράδειγµα ένα GIS, αλλά η συλλογή

αξιόπιστων στοιχείων και η συνεχής ενηµέρωση του οποιουδήποτε συστήµατος.

Απαιτείται ακόµη να µειωθούν οι επικαλύψεις των αρµοδιοτήτων και να βελτιωθεί ο

συντονισµός µεταξύ των διαφόρων υπηρεσιών, ώστε να καταστεί πιο αποτελεσµατική

η εφαρµογή των οικονοµικών ή άλλων µέσων περιβαλλοντικής πολιτικής (Μέργος

Γ.,1993 σελ 210).

Επίσης θα βοηθούσε πολύ η υιοθέτηση συστήµατος περιβαλλοντικών δεικτών σε όλα

τα επίπεδα διοίκησης, κεντρική, περιφερειακή και τοπική αυτοδιοίκηση, ώστε να

παρακολουθείται σε ετήσια τουλάχιστον βάση η περιβαλλοντική πολιτική. Θα ήταν

ακόµη σηµαντικό, να υπάρχει µια τουλάχιστον συζήτηση στη Βουλή όπου θα

παρουσιάζονται οι συγκεκριµένοι δείκτες και να συζητιούνται.

48

5 Οικονοµικά µέσα περιβαλλοντικής πολιτικής και τοπική αυτοδιοίκηση

5.1 Η σηµασία της τοπικής δράσης

Προτού εξετάσουµε τα οικονοµικά µέσα περιβαλλοντικής πολιτικής που χρησιµοποιεί η Τ.Α

στην χώρα µας είναι σκόπιµο να αναλύσουµε και να τεκµηριώσουµε την σηµασία της

τοπικής δράσης όσον αφορά την προστασία του περιβάλλοντος.

Θα περίµενε κανείς ότι αφού στη χώρα µας υπάρχουν πολλοί δήµοι µε µικρό πληθυσµό και

µάλιστα αραιοκατοικηµένοι, ότι οι επιπτώσεις της δράσης της Τ.Α στο περιβάλλον είναι

µικρές και άνευ σηµασίας. Όµως θα αποδείξουµε ότι δεν ισχύει αυτό χρησιµοποιώντας ως

επιχειρήµατα δυο βασικές πλέον αρχές του κοινοτικού και του ελληνικού δικαίου, την αρχή

της εγγύτητας και την αρχή ότι ο ρυπαίνων ή γενικότερα ο χρήστης πληρώνει.

Αναλύοντας τον συλλογισµό µας και προτού χρησιµοπιήσουµε την αρχή της εγγύτητας είναι

σκόπιµο να θυµηθούµε ένα ρητό ή σλόγκαν κατά την καθοµιλουµένη, το «σκέψου

παγκόσµια, δράσε τοπικά (think global act local)», το οποίο σήµερα έχει µεγάλη εφαρµογή

όχι µόνο σε περιβαλλοντικά θέµατα αλλά και σε πολλά άλλα όπως για παράδειγµα το

marketing.

Είναι σηµαντικό να γνωρίζουµε, ότι όσον αφορά τα περιβαλλοντικά ζητήµατα, πρέπει

συνεχώς να σκεπτόµαστε ότι ο πλανήτης µας είναι ένα παγκόσµιο χωριό, οπότε οποιαδήποτε

δράση µας όσο µικρή και αν είναι, σε προσωπικό, τοπικό, εθνικό ή µεγαλύτερο επίπεδο

επηρεάζει το περιβάλλον. Έχει όµως σηµασία η δράση σε τοπικό επίπεδο καθώς είναι λογικό

να γνωρίζουµε καλύτερα τις ιδιαιτερότητες του τόπου µας, είναι πιο εύκολη οικονοµικά και

τεχνικά και µπορούµε να επηρεάσουµε, άλλωστε ο νέος ∆..Κ.Κ προτείνει την διαδικασία

διαβούλευσης σε διάφορους τοµείς όπως για παράδειγµα την κατάρτιση των επιχειρησιακών

προγραµµάτων, την περιβαλλοντική πολιτική. Συνεπώς η δράση σε τοπικό επίπεδο είναι πιο

αποτελεσµατική.

Σαφώς το ρητό που αναλύσαµε, ενισχύει την δράση µε βάση την αρχή της εγγύτητας, η οποία

όσον αφορά την Τ.Α στην χώρα µας τεκµηριώνεται και νοµοθετικά, πρώτα απ’ όλα στο

σύνταγµά µας αρθ 102 § 1 «Υπέρ των οργανισµών τοπικής αυτοδιοίκησης συντρέχει

τεκµήριο αρµοδιότητας για τη διοίκηση των τοπικών υποθέσεων», αλλά ταυτόχρονα

αναφέρεται και σε πλήθος άλλων κειµένων όπως ο ευρωπαϊκός χάρτης τοπικής

αυτοδιοίκησης.

Επιπλέον σε πολλές κοινοτικές οδηγίες, όπως για παράδειγµα για την ανακύκλωση στερεών

αστικών αποβλήτων, προωθούνται λύσεις κοντά στην πηγή του προβλήµατος κάτι που

ενισχύει την αρχή της εγγύτητας και ταυτόχρονα αναβαθµίζει τον ρόλο της Τ.Α ως φορέα

49

παροχής λύσεων. Όσο οργανωµένο και αν είναι το κεντρικό κράτος δεν είναι

τεχνικοοικονοµικά συµφέρον να δίνει λύσεις στα τοπικά περιβαλλοντικά προβλήµατα που

όπως αναφέραµε, ως σύνολο τα τοπικά προβλήµατα συνεισφέρουν στην παγκόσµια

περιβαλλοντική υποβάθµιση και συνεπώς η Τ.Α πρέπει να αναλάβει πρωτεύοντα ρόλο.

Αναλύοντας το δεύτερο επιχείρηµά µας µε βάση την αρχή ο ρυπαίνων πληρώνει που σιγά

σιγά γενικεύεται ως ο χρήστης πληρώνει, µέσα και από κοινοτικά κείµενα, όπως η οδηγία

2000/60 για την διαχείριση και προστασία υδάτων, επισηµαίνουµε ότι η Τ.Α είναι σίγουρα

πιο κοντά στους χρήστες φυσικών πόρων στις περισσότερες περιπτώσεις και επιπλέον

σίγουρα µπορεί να έχει καλύτερη πληροφόρηση για τον τρόπο χρήσης αυτών σε σύγκριση µε

την κεντρική διοίκηση. Παίρνοντας ως παράδειγµα την οδηγία για τα ύδατα 2000/60, η

εκάτοστε τοπική ∆.Ε.Υ.Α που ανήκει στον δήµο, είναι πολύ εύκολο, µε έναν υποτυπώδη

σχεδιασµό και οργάνωση, να γνωρίζει τι κατανάλωση νερού έχει ο καθένας και µε µια

κλιµακούµενη χρέωση νερού να εφαρµόζει την αρχή ότι ο χρήστης πληρώνει. Βέβαια πάντα

τίθεται ένα θέµα σχετικά µε κατά πόσον η τιµολόγηση του νερού, ανταποκρίνεται στο

περιβαλλοντικό κόστος αυτού.

Τελικά λοιπόν ο ρόλος της Τ.Α στην άσκηση περιβαλλοντικής πολιτικής µε οικονοµικά ή

άλλα µέσα είναι πολύ σηµαντικός και συνεχώς αποκτά µεγαλύτερη αξία, όχι µόνο στη χώρα

µας αλλά και παγκόσµια.

5.2 Υπάρχουσα κατάσταση

Αφού τονίσαµε την σηµασία της τοπικής δράσης στα θέµατα του περιβάλλοντος θα

αναλύσουµε την σηµερινή κατάσταση στους ΟΤΑ α΄ βαθµού της χώρας. ∆εν θα

αναφερθούµε στις νοµαρχίες, διότι πρώτον, πιθανότατα αναµένεται µείωση των νοµαρχιών

και πιθανή αλλαγή των αρµοδιοτήτων τους και δεύτερον, σε πολλά θέµατα οι νοµαρχίες δεν

εκφράζουν τόσο πολύ τις τοπικές κοινωνίες αλλά µοιάζουν περισσότερο µε αποκεντρωµένες

υπηρεσίες του κράτους. Όµως, η αλήθεια είναι ότι σε θέµατα περιβάλλοντος έχουν αρκετές

αρµοδιότητες, κυρίως σε θέµατα αδειοδοτήσεων επιχειρήσεων, ελέγχων και άλλα, τίθεται

όµως και ένα ζήτηµα κατά πόσον είναι σε θέση να τις εξασκήσουν αποτελεσµατικά, όπως

άλλωστε διαπιστώσαµε και από την πρακτική µας άσκηση στο ΥΠΕΧΩ∆Ε/Τ∆ΣΑ, όπου οι

50

πολίτες και οι επιχειρήσεις για απλά θέµατα νοµοθεσίας απευθύνονται στις κεντρικές

υπηρεσίες καθώς οι νοµαρχίες αδυνατούσαν να τους εξυπηρετήσουν.

Οι αρµοδιότητες των δήµων σε θέµατα περιβάλλοντος περιγράφονται στο νέο ∆ΚΚ, άρθρο

75 β) περιβάλλον και γ) ποιότητας ζωής και εύρυθµης λειτουργίας των πόλεων και των

οικισµών. ∆ίνονται αρκετές αρµοδιότητες που περιλαµβάνουν δράσεις σχεδόν σε όλους τους

τοµείς περιβάλλοντος, είτε µε άµεσο τρόπο, όπως η διαχείριση απορριµµάτων είτε µε έµµεσο,

όπως για παράδειγµα η αρµοδιότητα για δηµοτική συγκοινωνία, όπου µε σωστή πολιτική

µειώνουµε την ρύπανση της ατµόσφαιρας. Τίθονται βέβαια, διάφορα ζητήµατα

χρηµατοδότησης όλων αυτών των δράσεων τα οποία καθίστανται εντονότερα αν ληφθεί

υπόψη το γεγονός ότι οι περισσότεροι ΟΤΑ έχουν υψηλά χρέη, αλλά αυτό θα συζητηθεί στις

προτάσεις µας.

Χρησιµοποιώντας πάλι την µεθοδολογία που ακολουθήσαµε και µε το κεντρικό κράτος,

επιλέξαµε, κατά τη γνώµη µας 4 πολύ σηµαντικούς τοµείς του περιβάλλοντος, την διαχείριση

απορριµµάτων, την διαχείριση και προστασία υδάτων, την εξοικονόµηση ενέργειας και την

ατµοσφαιρική ρύπανση. Σαφώς σήµερα η διαχείριση απορριµµάτων είναι µακράν το πρώτης

προτεραιότητας περιβαλλοντικό πρόβληµα στους δήµους, µε την απειλή των υψηλών

προστίµων της ΕΕ για τα ΧΑ∆Α, να βρίσκεται προ των πυλών, ενώ η ατµοσφαιρική ρύπανση

συνήθως αποκτά σπουδαιότητα για µεγάλους δήµους. Ταυτόχρονα, η διαχείριση και

προστασία υδάτων είναι πάντα σηµαντικό θέµα, ενώ η εξοικονόµηση ενέργειας βοηθά και

στη µείωση της ατµοσφαιρικής ρύπανσης. Στην ανάλυσή µας θα προσπαθήσουµε να

εντοπίσουµε και ποια οικονοµικά εργαλεία χρησιµοποιούν οι ΟΤΑ. Τα τέλη ύδρευσης,

αποχέτευσης και καθαριότητας τα παρουσιάσαµε στην ενότητα του κράτους αφού είναι

θεσµοθετηµένα µε νόµους, ενώ το πρόγραµµα «εξοικονοµώ» και η επιπλέον επιδότηση για

ανακύκλωση, αφορούν τους δήµους αλλά η χρηµατοδότηση είναι από την κεντρική διοίκηση.

Α. ∆ιαχείριση απορριµµάτων

Σχετικά µε το θέµα των ΧΑ∆Α, σύµφωνα µε στοιχεία που πήραµε από το ΥΠΕΧΩ∆Ε/Τ∆ΣΑ,

η κατάσταση σε αυτό το τοµέα λίγα χρόνια πριν ήταν σχεδόν τραγική αφού µόλις το 2004

λειτουργούσαν 2974 παράνοµες χωµατερές. Μέχρι στιγµής όµως έχουν αποκατασταθεί 927

ενώ άλλες 1555 χωµατερές αναµένεται να έχουν κλείσει και αποκατασταθεί ως το τέλος του

2008 και θα παραµείνουν σε λειτουργία 492.

Μιλώντας για την ανακύκλωση, αυτή τη στιγµή (∆ελτίο τύπου ΥΠΕΧΩ∆Ε, 28 Μαϊου 2008),

στο πρόγραµµα των «µπλε κάδων» συµµετέχουν µόνο 446 δήµοι δηλαδή λιγότερο από το

51

50%, το 2007 συλλέχθηκαν 68000 τόνοι, ενώ σε όλη τη χώρα έχουν αναπτυχθεί 52000 µπλε

κάδοι. (έκθεση υπεχωδε)

Το ποσοστό της ανακύκλωσης επί του συνόλου των απορριµµάτων από 6% το 2004

αυξήθηκε σε 24% το 2007 ενώ επιµέρους στοιχεία ανά ρεύµα απορριµµάτων:

- 504.000 τόνοι αποβλήτων συσκευασίας, που αντιστοιχεί σε ποσοστό 48%

- 46.700 τόνοι ελαστικών, που αντιστοιχεί σε ποσοστό 85.4%

- 31.406 τόνοι ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού, που αντιστοιχεί σε ποσοστό

71%

- 442 τόνοι ηλεκτρικών στηλών, που αντιστοιχεί στο 21%

- 32.000 τόνοι συσσωρευτών, που αντιστοιχεί στο 78%

- 36.440 τόνοι αποβλήτων λιπαντικών ελαίων, που αντιστοιχεί στο 56%

- 49.000 αυτοκίνητα

Έτσι για το 2007 εκτιµάται ότι σε ετήσια βάση έχουµε µείωση 5 εκατ. κυβικών µέτρων στον

όγκο των σκουπιδιών, µείωση περίπου 350.000 τόνων διοξειδίου του άνθρακα (CO2) και

φυσικά γίνεται σηµαντική εξοικονόµηση ενέργειας.

Ένας τοµέας στον οποίο η ΤΑ θα µπορούσε να συµβάλλει τα µέγιστα είναι η οικιακή

κοµποστοποίηση µε την οποία επιτυγχάνεται σηµαντική µείωση του βιοαποικοδοµήσιµου

κλάσµατος των οικιακών απορριµµάτων. Στην χώρα µας, ελάχιστοι δήµοι έχουν προχωρήσει

σε σηµαντικό βαθµό τέτοια προγράµµατα και πιο συγκεκριµένα, το πρώτο πιλοτικό

πρόγραµµα κοµποστοποίησης έγινε από το δήµο Αµαρουσίου και η πρακτική εφαρµόστηκε

στους δήµους Ελευσίνας, Άνοιξης, Πετρούπολης, Μελισσίων, Αγίου ∆ηµητρίου και

Παιανίας. Μάλιστα οι συγκεκριµένοι δήµοι µοίρασαν δωρεάν τους οικιακούς κάδους

κοµποστοποίησης στους δηµότες τους. Εποµένως αυτό είναι ένα αµιγές οικονοµικό εργαλείο

περιβαλλοντικής πολιτικής, ουσιαστικά πρόκειται για επιδότηση προς τους δηµότες από την

ΤΑ προκειµένου να ακολουθηθεί µια πιο ορθή περιβαλλοντική συµπεριφορά. Κατά τη γνώµη

µας είναι ένα από τα πιο επιτυχηµένα µέτρα που µπορεί να υιοθετήσει η ΤΑ στην Ελλάδα

όπου ιδίως στους µικρούς δήµους µπορεί πολύ εύκολα να εφαρµοστεί. Επειδή τα

βιοαποικοδοµήσιµα αποτελούν περίπου το 40 – 60% κατά βάρος και µπορούµε το 80% να το

βάλουµε στον οικιακό κάδο, συµπεραίνουµε ότι κάθε νοικοκυριό µπορεί να µειώσει την

ποσότητα των απορριµµάτων κατά 1/3. Έτσι ο δήµος µειώνει πολύ το κόστος συλλογής,

µεταφοράς και διάθεσης των απορριµµάτων του εξοικονοµώντας τεράστιες εκτάσεις που

διαφορετικά θα χρησιµοποιούνταν για ΧΥΤΑ.

52

Β ∆ιαχείριση και προστασία υδάτων

Η κατάσταση όσον αφορά την υδροδότηση των δήµων έχει ως εξής: (ΙΤΑ, Μάϊος 2008)

- Το πλείστον των ∆ήµων, υδρεύονται από υπόγεια νερά.

- Η εκµετάλλευση γίνεται άµεσα χωρίς την παρέµβαση διυλιστηρίων.

- Η γενική εικόνα των υδρευτικών νερών της χώρας είναι καλή έως µέτριας ποσιµότητας ( µε

εξαίρεση τα µικρά νησιά).

- ∆ιαχρονικά η ποιότητα των υδρευτικών νερών, παρουσιάζει µια αυξητική τάση ρύπανσης

σε σχέση µε την προηγούµενη 20ετία. Η αύξηση αφορά ιδιαίτερα σε αυτά των νιτρικών, των

χλωριόντων, κάποιων βαρέων µετάλλων και στους µικροβιακούς δείκτες που οφείλονται

στην έλλειψη, ή στη µερική ή στη χωρίς σύστηµα χλωρίωση.

- Η διαδικασία των δειγµατοληψιών νερού θα έπρεπε να γίνεται από ειδικευµένο προσωπικό,

στις υδροληψίες στο δίκτυο διανοµής και σε µαζικούς χώρους. Κατά την προσωπική µας

γνώµη στην πλειοψηφία των δήµων δεν υπάρχει ουσιαστικός έλεγχος.

Πρέπει να γίνει σαφές ότι η ποιοτική κατάσταση των ρυπασµένων υδροφόρων

οριζόντων δύσκολα αποκαθίσταται, εποµένως µελλοντικά σε πολλούς ∆ήµους της Ελλάδας

το νερό ύδρευσης θα έχει τεράστιο κόστος γιατί θα πρέπει να µεταφέρεται µε µεγάλου

µήκους δίκτυα ή να εγκατασταθούν µόνιµα συστήµατα διύλισης και καθαρισµού (

ταχυδιυλιστήρια, αφαλατωτήρια).

Το κόστος του νερού θα έπρεπε να ανακτάται, σε τιµές πραγµατικές, κάτι που προσωπικά

εκτιµούµε ότι δεν ισχύει.

Όσον αφορά την εξέλιξη κατασκευής δικτύων αποχέτευσης λυµάτων στον παρακάτω πίνακα

βλέπουµε ανά έτος το ποσοστό οικισµών µε ΜΙΠ >15000 που διαθέτουν δίκτυα αποχέτευσης

σε συµµόρφωση µε την οδηγία 91/271/ΕΚ και το ποσοστό του εξυπηρετούµενου πληθυσµού.

Πίνακας 7: Ποσοστό οικισµών µε ΜΙΠ>15000 µε δίκτυα αποχέτευσης σε συµµόρφωση µε

την οδηγία 91/271/ΕΚ και ποσοστό εξυπηρετούµενου πληθυσµού Πηγή: www.minenv.gr,

24/10/08

Έτος 2002 2003 2005

Ποσοστό οικισµών µε ΜΙΠ>15000 µε δίκτυα

αποχέτευσης (%)

70,8 71,9 76,4

Ποσοστό εξυπηρετούµενου πληθυσµού (%) 78,5 80,9 85,4

Επιπλέον η συγκεκριµένη οδηγία συσχετίζει την προθεσµία κατασκευής των εγκαταστάσεων

επεξεργασίας λυµάτων µε την περιοχή απόρριψης και τον απαιτούµενο βαθµό επεξεργασίας

53

των λυµάτων. Αφετηρία των προθεσµιών αποτελεί το έτος 1998, χρόνος κατά τον οποίο οι

οικισµοί που απορρίπτουν σε ευαίσθητους αποδέκτες θα έπρεπε να εξυπηρετούνται από

εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυµάτων µε τριτοβάθµια επεξεργασία, ήτοι δευτεροβάθµια

επεξεργασία µε αποµάκρυνση αζώτου ή / και φωσφόρου.

Το τέλος του 2000, αποτελεί την προθεσµία υλοποίησης των εγκαταστάσεων επεξεργασίας

λυµάτων, για «οικισµούς» µε Μ.Ι.Π. µεγαλύτερο από 15.000, που απορρίπτουν σε κανονικό

αποδέκτη. Οι εγκαταστάσεις αυτές θα πρέπει να παρέχουν τη δυνατότητα δευτεροβάθµιας

επεξεργασίας των εισερχόµενων λυµάτων.

Οι πίνακες που ακολουθούν παρουσιάζουν τις εν λειτουργία εγκαταστάσεις επεξεργασίας

λυµάτων στην Ελλάδα για τα έτη 2003 και 2005.

Πίνακας 8: Ποσοστό πληθυσµού των οικισµών µε ΜΙΠ>10000, όπου οι ΕΕΛ απορρίπτουν σε

ευαίσθητο αποδέκτη Πηγή: www.minenv.gr, 24/10/08

ETOΣ 2002 2003 2005

ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 27,6 21,2 97,1

Με την επικαιροποίηση του καταλόγου των ευαίσθητων αποδεκτών και τη συµπλήρωσή του

µε άλλους δύο αποδέκτες, το 2002 προστέθηκε και η πόλη της Αθήνας στους οικισµούς µε

Μ.Ι.Π. >10.000 που απορρίπτουν σε ευαίσθητο αποδέκτη, µε αποτέλεσµα το ποσοστό του

πληθυσµού µε Εγκατάσταση Επεξεργασίας Λυµάτων σε συµµόρφωση µε την Οδηγία για το

2002 να είναι 27,6% από 42% που ήταν το έτος 2000, ενώ το 2003 λόγω αύξησης του

πληθυσµού αιχµής της Αθήνας να γίνεται 21,2. Το ποσοστό αυτό όπως αναµενόταν αυξήθηκε

σηµαντικά µε την ολοκλήρωση της Εγκατάστασης Επεξεργασίας Λυµάτων της Ψυτάλλειας.

Αντίστοιχα το ποσοστό του πληθυσµού των οικισµών που διαθέτουν ΕΕΛ και απορρίπτουν

σε κανονικό αποδέκτη απεικονίζεται στον παρακάτω πίνακα.

Πίνακας 9: Ποσοστό πληθυσµού των οικισµών µε ΜΙΠ>15000, όπου οι ΕΕΛ απορρίπτουν σε

κανονικό αποδέκτη Πηγή: www.minenv.gr, 24/10/08

ETOΣ 2002 2003 2005

ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 85 83,1 88,8

54

Γ Εξοικονόµηση ενέργειας

Σε αυτό το τοµέα η ΤΑ στη χώρα µας είναι πολύ πίσω. Παρόλο αυτά, υπάρχουν και στη χώρα

µας δήµοι που έχουν αναλάβει πρωτοπόρες δράσεις για εξοικονόµηση ενέργειας. Παράδειγµα

προς µίµηση, ο δήµος ∆ήλου που αντικατέστησε όλους τους δηµοτικούς λαµπτήρες µε νέους

χαµηλής κατανάλωσης, ενώ οι δήµοι Βουλιαγµένης, Αµαρουσίου, Αγίας Παρασκευής και

Κυθήρων έχουν παρουσιάσει πρόγραµµα αντικατάστασης λαµπτήρων. Ενδεικτικά

παρουσιάζουµε στον παρακάτω πίνακα µια σύγκριση λειτουργικού κόστους µεταξύ κοινών

και ενεργειακά αποδοτικών λαµπτήρων.

Πίνακας 10: Σύγκριση κοινών και χαµηλής κατανάλωσης λαµπτήρων για λειτουργία 1 ώρας

Λαµπτήρες Ισχύς (W) Κατανάλωση (KWh) Κόστος (€)

Κοινός 100W 100 0,1 0,01

Κοινός 60W 60 0,06 0,006

Χαµηλής κατανάλωσης 20W

ίδιας φωτεινότητας µε κοινό

100W

20 0,02 0,002

∆ Ατµοσφαιρική ρύπανση

Συνήθως η ατµοσφαιρική ρύπανση είναι σηµαντικό πρόβληµα στους µεγάλους δήµους της

χώρα µας, όπου όµως η κύρια δράση ανήκει στην κεντρική διοίκηση. Παραδοσιακά η ΤΑ δεν

έχει να επιδείξει ιδιαίτερη δράση στο τοµέα αυτόν µε ελάχιστες εξαιρέσεις όπως για

παράδειγµα είναι ο δήµος Καρδίτσας ο οποίος έχει προωθήσει πολύ την χρήση ποδηλάτου,

ως ένα µέσο κυκλοφοριακής αποσυµφόρησης και µείωσης της ρύπανσης του αέρα. Ο

συγκεκριµένος δήµος, έχει αναλάβει σηµαντικές πρωτοβουλίες για την προώθηση της χρήσης

ποδηλάτου, όπως κατασκευή ποδηλατοδρόµου, διοργάνωση ηµερίδων, ενηµέρωση σε

σχολεία και άλλες (www.karditsa-city.gr, 24/10/08).

55

Αξιολογώντας τώρα την υπάρχουσα κατάσταση για την περιβαλλοντική πολιτική της ΤΑ στη

χώρα και ακόµη περισσότερο τη χρήση οικονοµικών εργαλείων, επισηµαίνουµε ότι η ΤΑ

βρίσκεται στη µεγάλη πλειοψηφία σε νηπιακή ηλικία. Πιο συγκεκριµένα, στην διαχείριση

των απορριµµάτων, συζητάµε ακόµη για αποκατάσταση ΧΑ∆Α και κατασκευή ΧΥΤΑ ενώ

στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης έχουν προχωρήσει πολύ στην ανακύκλωση ή / και

ταυτόχρονα χρησιµοποιούν τα απορρίµµατα για παραγωγή ενέργειας. Στην διαχείριση και

προστασία υδάτων δεν είµαστε ακόµη σε θέση να εφαρµόσουµε έστω στοιχειωδώς την

οδηγία 2000/60 ούτε καν σε κεντρικό επίπεδο πόσον µάλλον σε επίπεδο ΤΑ, στην

εξοικονόµηση ενέργειας πρακτικά δεν υπάρχει προς το παρόν τίποτα από την ΤΑ, ενώ για

την ατµοσφαιρική ρύπανση ουσιαστικά µόνο το κεντρικό κράτος ασχολείται. Σαφώς από την

µια µεριά υπάρχουν δυσκολίες όπως οι περιορισµένοι πόροι της ΤΑ αλλά πολλές φορές τα

µέτρα που χρειάζονται να ληφθούν όπως θα δούµε στις προτάσεις είναι αρκετά ελκυστικά σε

αξιολόγηση κόστους – οφέλους και επίσης πολλές φορές οι δήµοι σπαταλούν τεράστια

κονδύλια σε άχρηστα κατά τη γνώµη µας έργα, όπως για παράδειγµα συνεχείς και χωρίς

ουσία ανακατασκευές πλατειών. Ακόµη µερικοί τοπικοί άρχοντες παρουσιάζουν και γραφική

συµπεριφορά αφού αντιδρούν έντονα στην κατασκευή ενός ΧΥΤΑ ενώ δεν θυµόµαστε

πολλούς που να αντιδρούν στις δεκάδες ανεξέλεγκτες χωµατερές.

5.3 Προτάσεις – διοικητικές αλλαγές

Προχωράµε στην παρουσίαση όσον το δυνατόν πιο συγκεκριµένων προτάσεων για την ΤΑ

που περισσότερο σχέση θα έχουν µε τη χρήση διαφόρων οικονοµικών εργαλείων

περιβαλλοντικής πολιτικής. Επειδή όµως η ΤΑ δεν έχει άµεση φοροδοτική δικαιοδοσία, παρά

µόνο στο πλαίσιο εξουσιοδότησης από το κεντρικό κράτος, οι προτάσεις αναγκαστικά θα

περιέχουν και κάποια διοικητικά µέτρα περιβαλλοντικής πολιτικής. Άλλωστε όπως είδαµε

και στην θεωρητική µας ανάλυση απαιτείται ένας συνδυασµός οικονοµικών και διοικητικών

µέσων περιβαλλοντικής πολιτικής προκειµένου να επιτευχθεί ένα αξιόλογο αποτέλεσµα.

Ταυτόχρονα στο τέλος της ενότητας προτείνουµε και κάποιες απαραίτητες διοικητικές

αλλαγές που θα συµβάλλουν στην καλύτερη εφαρµογή και αξιολόγηση των µέσων

περιβαλλοντικής πολιτικής. Ως διοικητικές αλλαγές εµείς εννοούµε όχι µόνο αυτές µε την

στενή έννοια του όρου, όπως είναι οι θεσµικές, αλλά και τις όποιες οργανωτικές και επιπλέον

την ευρύτερη χρήση της νέας τεχνολογίας.

Χρησιµοποιούµε πάλι την ίδια µεθοδολογία, δηλαδή προτείνουµε µέτρα που µπορεί να

εφαρµόσει η ΤΑ στους τέσσερις βασικούς τοµείς περιβαλλοντικών προβληµάτων και πιο

56

συγκεκριµένα, στην διαχείριση απορριµµάτων, στη προστασία και διαχείριση των υδάτων,

στην εξοικονόµηση ενέργειας και στην ατµοσφαιρική ρύπανση.

Α. ∆ιαχείριση απορριµµάτων

Αξιοποίηση της επιπλέον χρηµατοδότησης του ΥΠΕΧΩ∆Ε για ανακύκλωση.

Χρήση GIS ή όποιας άλλης τεχνικής, για την βέλτιστη χωροθέτηση των κάδων. Είναι

σύνηθες, όπως προέκυψε από την συζήτησή µας µε στέλεχος της ΕΕΑΑ, η πολύ

πρόχειρη χωροθέτηση των κάδων µε αποτέλεσµα την ιδιαίτερα κακή λειτουργία του

συστήµατος συλλογής.

Χρήση οικιακής κοµποστοποίησης όπου είναι εφικτό µε επιδότηση του κόστους των

κάδων από τους δήµους. Αυτό το µέτρο µπορεί πολύ εύκολα να εφαρµοστεί στους

επαρχιακούς και νησιωτικούς δήµους, µειώνοντας πολύ το κόστος διαχείρισης των

απορριµµάτων.

Προσπάθεια για δηµοτικά τέλη ανάλογα µε την ποσότητα απορριµµάτων που παράγει

το κάθε νοικοκυριό δηλαδή εφαρµογή της αρχής ο ρυπαίνων πληρώνει. Τεχνικά ίσως

είναι δύσκολο να εφαρµοστεί, αλλά για παράδειγµα σε δήµους που χρησιµοποιούν

οικιακή κοµποστοποίηση οι δηµότες που δεν παρέλαβαν τον κάδο τους να

επιβαρύνονται µε επιπλέον τέλη καθαριότητας, σε αντίθεση µε αυτούς που

χρησιµοποιούν την οικιακή κοµποστοποίηση οι οποίοι να έχουν και έκπτωση, αφού οι

τελευταίοι συµβάλλουν στη µείωση του κόστους καθαριότητας.

Β. ∆ιαχείριση και προστασία υδάτων

Χρήση κλιµακούµενης χρέωσης νερού. Για παράδειγµα µπορεί να οριστεί µια βασική

κατανάλωση νερού ίση µε 200lt / άτοµο / ηµέρα και πάνω απ’ αυτό το όριο να

υπάρχει αυξανόµενη χρέωση και µάλιστα να γίνεται µεγάλη αύξηση της τιµής για

αλόγιστη υπέρβαση.

Προσπάθεια για ενσωµάτωση, όσο είναι δυνατό, στο τέλος ύδρευσης του κόστους

µεταφοράς, επεξεργασίας, συντήρησης δικτύου και ελέγχου ποιότητας και στο τέλος

αποχέτευσης, του κόστους συλλογής, επεξεργασίας, ελέγχου και διάθεσης οµβρίων,

του κόστους συλλογής και επεξεργασίας λυµάτων, συντήρησης δικτύου αποχέτευσης

και λειτουργικού κόστους βιολογικού καθαρισµού.

Αξιοποίηση χρηµατοδοτήσεων για αντικατάσταση παλιών δικτύων ύδρευσης που θα

οδηγήσει σε ελαχιστοποίηση των απωλειών πόσιµου νερού.

Χρήση σύγχρονων και αποδοτικών συστηµάτων ποτίσµατος σε δηµόσιους χώρους.

Μείωση του τέλους ύδρευσης σε όσους χρησιµοποιούν το βρόχινο νερό για

δευτερεύουσες χρήσεις, ιδίως στα νησιά.

57

Σε περιοχές µε έλλειψη νερού, απαγόρευση ή και οικονοµικά αντικίνητρα για

σπάταλες χρήσεις νερού όπως η κατασκευή πισινών και τα γήπεδα γκολφ.

Γ. Εξοικονόµηση ενέργειας

Αξιοποίηση του προγράµµατος «εξοικονοµώ».

∆ηµοτικός φωτισµός µε ενεργειακά αποδοτικούς λαµπτήρες.

Χρήση πράσινων προµηθειών. Έτσι στις προµήθειές της η ΤΑ θα µπορούσε στην

τεχνική αξιολόγηση να ενσωµατώνει κριτήρια αποδοτικής χρήσης ενέργειας για τις

ηλεκτρικές συσκευές που αγοράζει.

Σε ένα πιο προχωρηµένο στάδιο θα µπορούσε η ΤΑ να προµηθευθεί χονδρικά,

αποδοτικά ενεργειακά συσκευές όπως λαµπτήρες εξοικονόµησης ενέργειας

πετυχαίνοντας έτσι καλύτερες τιµές και να τους µοιράσει στους δηµότες.

∆. Ατµοσφαιρική ρύπανση

Έλεγχος από δηµοτική αστυνοµία και πρόστιµα για µη κατοχή κάρτας ελέγχου

καυσαερίων.

Κίνητρα για χρήση ποδηλάτων, µε κατασκευή των αναγκαίων υποδοµών όπου είναι

εφικτό.

Καλός σχεδιασµός των αστικών µεταφορών και επιδότηση του εισητηρίου.

Αντικατάσταση των παλιών οχηµάτων του δήµου.

Καλός σχεδιασµός της κυκλοφορίας λαµβάνοντας υπόψη τις απόψεις όλων των

παραγωγικών φορέων της πόλης. Για παράδειγµα οι επαγγελµατίες χρειάζονται

τακτικό εφοδιασµό των καταστηµάτων τους και συνεπώς δεν είναι σωστό να

κατασκευάζονται ατέλειωτοι πεζόδροµοι χωρίς να λαµβάνονται υπόψη οι ανάγκες

τους.

Για την αποτελεσµατικότερη εφαρµογή και αξιολόγηση των οικονοµικών ή / και άλλων

µέσων περιβαλλοντικής πολιτικής απαιτούνται και κάποιες διοικητικές αλλαγές που

προτείνουµε αµέσως παρακάτω.

∆ιοικητική µεταρρύθµιση µε συνενώσεις δήµων ώστε να γίνουν πιο ισχυροί

οικονοµικά και διοικητικά.

∆ηµιουργία διεύθυνσης περιβάλλοντος τουλάχιστον στους µεγάλους δήµους. Από

µόνο του αυτό πρακτικά µπορεί να µη σηµαίνει τίποτα αλλά τουλάχιστον είναι µια

συµβολική κίνηση.

Μεταβίβαση στη δηµοτική αστυνοµία απλών ελεγκτικών αρµοδιοτήτων σε θέµατα

περιβάλλοντος, όπως ο έλεγχος για ύπαρξη κάρτας καυσαερίων και άλλες.

58

Χρήση συστηµάτων GIS για συλλογή στοιχείων και για άλλες περιβαλλοντικές

εφαρµογές.

Στελέχωση των δήµων µε το αναγκαίο προσωπικό.

Περισσότερη ελευθερία στην επιβολή ανταποδοτικών τελών και χρήσης επιδοτήσεων

προς τους δηµότες.

Υιοθέτηση προγράµµατος πράσινων προµηθειών. Στους διαγωνισµούς να

λαµβάνονται υπόψη και οι επιπτώσεις στο περιβάλλον, στο πλαίσιο πάντα της αρχής

της αειφορίας και µε προσέγγιση LCA.

Υποχρεωτική ενηµέρωση ενός αριθµού αιρετών σε θέµατα περιβάλλοντος προτού

την ανάληψη των καθηκόντων τους.

Υιοθέτηση περιβαλλοντικών δεικτών και ετήσια τουλάχιστον αξιολόγησή τους. Να

υπάρχουν και πρότυπες τιµές για την σύγκριση των δεικτών. Αυτοί οι δείκτες θα

µπορούσαν να οριστούν είτε από την κεντρική διοίκηση, είτε από την ΚΕ∆ΚΕ, είτε

από κάθε δήµο χωριστά.

Βράβευση σε κάποια εκδήλωση της ΚΕ∆ΚΕ της πιο πράσινης πόλης.

6 Μελέτη περίπτωσης

6.1 Εισαγωγή

Επιλέξαµε ως µελέτη περίπτωσης το παράδειγµα της Ελληνικής Εταιρείας Αξιοποίησης

Ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ) διότι η συγκεκριµένη εταιρεία πρώτον ασχολείται µε ένα από τα πιο

σηµαντικά προβλήµατα της χώρας µας, τα απόβλητα συσκευασίας, τα οποία αποτελούν

σηµαντικό ποσοστό των στερεών αποβλήτων, δεύτερον είναι σχετικά πετυχηµένο µοντέλο

συνεργασίας ιδιωτικού και δηµοσίου τοµέα (κεντρικής διοίκησης και τοπικής αυτοδιοίκησης)

και τρίτον είναι άµεση εφαρµογή της αρχής ο ρυπαίνων πληρώνει. Το υλικό που ακολουθεί

προέρχεται από την ιστοσελίδα της εταιρείας (www.herrco.gr, 20/10/08), από συνοµιλία µε

στέλεχος της εταιρείας, από βιβλιογραφία (Σκορδίλης Αδ. και συν.,2003) και από συζήτηση

µε τον προϊστάµενο και τους υπαλλήλους του τµήµατος ΓΕ∆ΣΑΠ του ΥΠΕΧΩ∆Ε.

Η ανακύκλωση αποτελεί, χωρίς αµφιβολία, ουσιαστικό δείκτη πολιτισµού για µια χώρα,

καθώς και σηµαντική απόδειξη για την προστασία του περιβάλλοντος. Στις περισσότερες

ευρωπαϊκές χώρες, η ανακύκλωση και η εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών των

διαφόρων προϊόντων είναι κάτι που εφαρµόζεται µε επιτυχία εδώ και αρκετά χρόνια. Στην

Ελλάδα πάλι, η ανακύκλωση στηριζόταν κυρίως στην πρωτοβουλία του ιδιωτικού τοµέα,

59

όπως για παράδειγµα στη βιοµηχανία που αναζητούσε πρώτη ύλη και σε µικρότερο βαθµό σε

οργανωµένα προγράµµατα της πολιτείας και των ΟΤΑ.Το τοπίο αυτό άλλαξε το 2001, µε την

ψήφιση του νόµου 2939 για την εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων συσκευασίας, που

εναρµονίζει την ελληνική νοµοθεσία µε την ευρωπαϊκή οδηγία 94/62. Στις 11/2/04 εκδόθηκε

η νέα οδηγία, η 2004/12 η οποία τροποποιεί την 94/62 και θέτει πιο φιλόδοξους στόχους για

την ανακύκλωση.

6.2 Περιγραφή της εταιρείας – νοµικό πλαίσιο

(www.herrco.gr, 20/10/08)

Τον ∆εκέµβριο του 2001, ιδρύθηκε η Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ

ΑΕ) από βιοµηχανικές και εµπορικές επιχειρήσεις που είτε διαθέτουν συσκευασµένα

προϊόντα στην ελληνική αγορά είτε κατασκευάζουν διάφορες συσκευασίες. Η ΕΕΑΑ,

σκοπεύοντας να διαδραµατίσει ένα σηµαντικό ρόλο στον τοµέα της διαχείρισης και της

ουσιαστικής αξιοποίησης των αποβλήτων συσκευασίας και πάντοτε ανταποκρινόµενη στις

διατάξεις του νόµου, δηµιούργησε και οργάνωσε το Σύστηµα Συλλογικής Εναλλακτικής

∆ιαχείρισης - «ANAKYΚΛΩΣΗ» (ΣΣΕ∆-ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ).

Η ίδρυση της ΕΕΑΑ:

αντικατοπτρίζει την ουσιαστική και δοµηµένη συµµετοχή της βιοµηχανίας και του

εµπορίου στον τοµέα της διαχείρισης των αποβλήτων συσκευασίας,

καταδεικνύει την κοινωνική ευθύνη των επιχειρήσεων απέναντι στο περιβάλλον και την

απαιτούµενη προστασία του,

προτείνει ένα ευέλικτο σύστηµα, που ανταποκρίνεται στις προδιαγραφές του νόµου,

συνιστά το συνδετικό κρίκο για την αποτελεσµατική συνεργασία όλων των

εµπλεκόµενων φορέων (πολιτεία/επιχειρήσεις/τοπική αυτοδιοίκηση) και

συµβάλλει στην εκπαίδευση των πολιτών πάνω στην έννοια της ανακύκλωσης.

H ΕΕΑΑ αποτελεί το διάδοχο φορέα της Ελληνικής Εταιρείας Ανάκτησης Ανακύκλωσης. H

συγκεκριµένη εταιρεία ιδρύθηκε το 1992, δηλαδή 9 χρόνια πριν από την ψήφιση του νόµου

2939/01 και 2 χρόνια πριν από την ψήφιση της ευρωπαϊκής οδηγίας 94/62, που θέτουν πλέον

ως υποχρεωτική την εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και στη χώρα µας. Η

Ελληνική Εταιρεία Ανάκτησης Ανακύκλωσης λειτουργούσε ως µη κερδοσκοπικό σωµατείο,

δραστηριοποιούµενο σε εθελοντική βάση στην οργάνωση των προγραµµάτων ανακύκλωσης.

60

Σε αυτά τα 11 χρόνια λειτουργίας της, η ΕΕΑΑ έθεσε σε εφαρµογή πιλοτικά προγράµµατα,

που στόχο είχαν την ανακύκλωση των απορριπτόµενων συσκευασιών των διαφόρων

προϊόντων, δαπανώντας περίπου 4,5 εκατ. ευρώ, τα οποία προέρχονταν από τις εθελοντικές

εισφορές όλων των µελών της εταιρείας.

Το όραµα της εταιρείας είναι µια Ελλάδα όπου το µέγιστο µέρος των απορριπτόµενων

συσκευασιών αξιοποιείται µέσα από την δραστήρια συµµετοχή του ευαισθητοποιηµένου

πολίτη και την αυτοοργάνωση των κοινωνικών εταίρων. Αποστολή της ΕΕΑΑ είναι η

προώθηση της αξιοποίησης των αποβλήτων συσκευασίας συντονίζοντας και ενισχύοντας τη

συµµετοχή των υπόχρεων φορέων αλλά και των πολιτών.

Οι βασικές αρχές λειτουργίας της ΕΕΑΑ αντικατοπτρίζονται:

στην ελεύθερη και ισότιµη συµµετοχή των διαχειριστών συσκευασίας, που έχουν όλοι τις

ίδιες ακριβώς υποχρεώσεις και δικαιώµατα,

στη βέλτιστη αξιοποίηση των πόρων που διαθέτουν οι συσκευαστές και όχι στο κέρδος

στην ισότιµη αντιµετώπιση όλων των υλικών συσκευασίας

στη στενή συνεργασία µε τους Οργανισµούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Παράλληλα, απαραίτητες προϋποθέσεις για την επιτυχία και την εύρυθµη λειτουργία του

προγράµµατος της εταιρείας είναι η αποτελεσµατική ενηµέρωση των πολιτών και η ενεργός

συµµετοχή των κατοίκων σε όλες τις πόλεις της χώρας µας στις οποίες εφαρµόζονται τα έργα

ανακύκλωσης της ΕΕΑΑ. Στο µετοχικό κεφάλαιο του Συστήµατος συµµετέχει κατά 35% η

Κεντρική Ενωση ∆ήµων & Κοινοτήτων (ΚΕ∆ΚΕ). Στο υπόλοιπο 65% συµµετέχουν διάφορες

βιοµηχανικές και εµπορικές επιχειρήσεις, οι επωνυµίες των οποίων φαίνονται στο παράρτηµα

2

1. Το ανθρώπινο δυναµικό θεωρείται από την εταιρεία ως ένας καθοριστικός παράγοντας

επιτυχίας των επιχειρησιακών της σχεδίων και του οράµατός της. Γι’ αυτό επενδύει στους

ανθρώπους της σε όλα τα επίπεδα δοµής και λειτουργίας της εταιρείας, αποτελούµενη από

είκοσι οκτώ άρτια εκπαιδευµένους επιστήµονες, µηχανικούς, οικονοµολόγους κλπ.

Η εταιρεία διοικητείται από ένα επταµελές ∆ιοικητικό Συµβούλιο, µε επικεφαλής τον

Πρόεδρό της. Στην ιεραρχία ακολουθεί ο Γενικός ∆ιευθυντής Λειτουργιών, στον οποίο

αναφέρονται η ∆ιεύθυνση Υπόχρεων ∆ιαχειριστών Συσκευασίας, η ∆ιεύθυνση Επικοινωνίας

και Ανάπτυξης και η Τεχνική ∆ιεύθυνση. Η ∆ιεύθυνση Οικονοµικών Υπηρεσιών και

Aνθρώπινου ∆υναµικού αναφέρεται απευθείας στον Πρόεδρο. Η επίτευξη των στόχων της

61

ΕΕΑΑ σε συνδυασµό µε την εξασφάλιση άριστων και παραγωγικών συνθηκών εργασίας

αποτελεί για την ΕΕΑΑ στρατηγική προτεραιότητα.

Τον Αύγουστο του 2001, ψηφίστηκε ο νόµος 2939/01 περί «Συσκευασιών και Εναλλακτικής

∆ιαχείρισης των Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων». Ο νόµος αυτός ουσιαστικά καθιστά

υποχρεωτική την εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών στη χώρα µας και εναρµονίζει

την εθνική µας νοµοθεσία µε τη σχετική νοµοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ειδικότερα

µε την ευρωπαϊκή οδηγία 94/62.

Πιο συγκεκριµένα, όλες οι επιχειρήσεις που λειτουργούν στη χώρα µας και παράγουν ή

εισάγουν συσκευασµένα προϊόντα, τα οποία στη συνέχεια τα διαθέτουν στην εγχώρια αγορά,

υποχρεούνται πλέον να συλλέγουν και να ανακυκλώνουν τις συσκευασίες των προϊόντων

τους. Συνοπτικά, ο νόµος προβλέπει τη θέσπιση µέτρων για:

τη διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων, µε στόχο την

επαναχρησιµοποίησή τους ή και την αξιοποίηση των αποβλήτων τους,

την πρόληψη της δηµιουργίας αποβλήτων συσκευασιών,

τη µείωση της τελικής διάθεσής τους, που θα µειώσει αντίστοιχα την κατανάλωση

ενέργειας και πρωτογενών πρώτων υλών,

τον καθορισµό ποσοτικών στόχων για την ανακύκλωση, καθώς και µεσοπρόθεσµων

ή/και µακροπρόθεσµων χρονικών ορίων,

το σχεδιασµό και την καθιέρωση συστηµάτων επιστροφής, συλλογής και αξιοποίησης

µε τη συµβολή των εµπλεκόµενων µερών,

την πρόβλεψη σήµανσης των συσκευασιών,

το διαχωρισµό των αποβλήτων στην πηγή, που εξασφαλίζει υψηλό επίπεδο

ανακύκλωσης και ανάκτησης υλικών,

την πρόβλεψη προτύπων τυποποίησης των συσκευασιών,

την πρόβλεψη όρων που θα καθορίζουν τη συνεργασία όσων διαχειρίζονται

συσκευασίες και

την καθιέρωση συστηµάτων ενηµέρωσης του πολίτη και εξοικείωσής του µε τη

διαχείριση τόσο των συσκευασιών, όσο και άλλων προϊόντων.

Το ΥΠΕΧΩ∆Ε, µε την υπ’ αριθµόν 106453/20-02-2003 υπουργική απόφασή του, εγκρίνει το

Σύστηµα Συλλογικής Εναλλακτικής ∆ιαχείρισης Συσκευασιών (ΣΣΕ∆-ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ),

που οργανώνει η ΕΕΑΑ και αφορά τη συλλογή, τη µεταφορά, την επαναχρησιµοποίηση και

την αξιοποίηση των αποβλήτων των συσκευασιών.

Οι δήµοι και οι κοινότητες που θα λάβουν µέρος στο πρόγραµµα, σε αρµονική πάντοτε

συνεργασία µε τους πολίτες, συγκεντρώνοντας και διαχωρίζοντας τις ανακυκλώσιµες

62

συσκευασίες στην περιοχή τους, θα µειώσουν τόσο τους όγκους των απορριµµάτων τους, όσο

και τα κόστη συλλογής και τελικής τους διάθεσης, και θα συµβάλλουν συνολικά στην

προστασία του περιβάλλοντος.

Το Σύστηµα Συλλογικής Εναλλακτικής ∆ιαχείρισης απευθύνεται σε όλους όσοι

διαχειρίζονται συσκευασίες, τους εξασφαλίζει ισότιµη και ελεύθερη συµµετοχή και τους

παρέχει τη δυνατότητα να εκπληρώσουν τις νοµικές υποχρεώσεις τους µε τον βέλτιστο τρόπο

και να συµβάλλουν αποτελεσµατικά στην προστασία του περιβάλλοντος στη χώρα µας.

Σχήµα 2 Οργανωτικό σχήµα εφαρµογής του Ν2939/01 Πηγή: www.herrco.gr, 20/10/08

Η ΕΕΑΑ έχει ήδη πίσω της µια σηµαντική πορεία και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο.

Χαρακτηριστικά από το 1994 συµµετείχε ως µη κερδοσκοπικό σωµατείο στο πανευρωπαϊκό

δίκτυο της τότε ΕRRA (European Recovery Recycling Association) νυν ΑSSURRE

(Association for the Sustainable Use and Recovery of Resources in Europe). Σκοπός του

συγκεκριµένου δικτύου ήταν η συνεργασία µεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών για τα έργα

αξιοποίησης υλικών συσκευασίας, στο πλαίσιο πάντοτε της Οδηγίας 94/62. Η ΕΕΑΑ, µε τη

συµµετοχή της στο δίκτυο αυτό, απέκτησε µια πολύµορφη και αξιόλογη εµπειρία που τη

63

βοηθά σηµαντικά στην τεχνικοοικονοµική βελτιστοποίηση των έργων του σύγχρονου πλέον

Συστήµατος. Μια εµπειρία που αποτελεί και το εφαλτήριο για τη συνεχή µελλοντική της

ανάπτυξη.

Οκτώ χρόνια αργότερα, και συγκεκριµένα την 1/3/2002, η ΕΕΑΑ έγινε µέλος του PRO

EUROPE (Packaging Recovery Organization Europe), Ο Pro Europe είναι ο διαχειριστής του

πανευρωπαϊκού σήµατος ανακύκλωσης, γνωστού ως «green dot – πράσινο σήµα».

O ρόλος του Pro Europe είναι πολύ σηµαντικός. Συγκεκριµένα, δίνει τη δυνατότητα στα

Μέλη του αφενός να ανταλλάσσουν απόψεις και εµπειρία σε θέµατα αξιοποίησης αποβλήτων

συσκευασίας, αφετέρου να µεταφέρουν και να διαπραγµατεύονται την κοινή θέση όλων των

Συστηµάτων στα Ευρωπαϊκά Φόρα και το Κοινοβούλιο, σε σηµαντικά θέµατα που

σχετίζονται µε την Ευρωπαϊκή Νοµοθεσία και τη διαχείριση των απορριπτόµενων

συσκευασιών (π.χ. νέοι στόχοι στην Οδηγία, Εγγυοδοσία, Επαναχρησιµοποίηση κ.ά).

Η πολύτιµη συµµετοχή της ΕΕΑΑ στις σηµαντικότερες συλλογικές πρωτοβουλίες και η

παρουσία της στις εξελίξεις της δίνουν τη δυνατότητα να διαµορφώνει νέες τάσεις τόσο σε

εθνικό, όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, πάνω στο νευραλγικό τοµέα της ανακύκλωσης, της

διαχείρισης και της αξιοποίησης των συσκευασιών.

Το «πράσινο σήµα» δηλώνει ότι η φέρουσα συσκευασία έχει εισφέρει χρηµατικά σε κάποιο

Συλλογικό Σύστηµα Αξιοποίησης Αποβλήτων Συσκευασίας που έχει ιδρυθεί ως συνέπεια της

ευρωπαϊκής οδηγίας 94/62.

Η ΕΕΑΑ έχει υπογράψει σύµβαση µε την PRO EUROPE, αποκτώντας έτσι την αποκλειστική

άδεια χρήσης του σήµατος για τη χώρα µας και µε τη σειρά της µπορεί να το παραχωρήσει

στους συµβαλλόµενους διαχειριστές.

Τα πλεονεκτήµατα που προκύπτουν από τη χρήση του πανευρωπαϊκού «πράσινου σήµατος»

είναι τα εξής:

∆ιευκολύνεται η ελεύθερη διακίνηση των ελληνικών προϊόντων σε όλες της χώρες της

Ε.Ε. όπου χρησιµοποιείται το ίδιο σήµα.

∆εν επιβαρύνεται η συσκευασία µε την ανάγκη εκτύπωσης ενός επιπλέον σήµατος

που θα ίσχυε µόνο για τη χώρα µας.

Eνισχύεται η ευρωπαϊκή εικόνα των ελληνικών προϊόντων.

Το 2003 αποτέλεσε µια χρονιά σταθµό για τη χώρα µας, όσον αφορά τον τοµέα της

ανακύκλωσης, καθώς ο νόµος 2939/01 υποχρέωσε πλέον όλες τις επιχειρήσεις που εισάγουν,

παράγουν και διαθέτουν στην εγχώρια αγορά συσκευασµένα προϊόντα να µεριµνούν για τη

συλλογή και ανακύκλωση των συσκευασιών τους.

64

Αναλυτικότερα, στην εν λόγω νοµοθεσία υπόκεινται οι πρωτογενείς, δευτερογενείς και

τριτογενείς συσκευασίες που διακινούνται στην ελληνική αγορά, τα απόβλητα των

συσκευασιών από όλες τις πηγές (βιοµηχανία, εµπόριο, γραφεία, καταστήµατα, υπηρεσίες,

νοικοκυριά), καθώς και άλλα προϊόντα, όπως ελαστικά οχηµάτων, µπαταρίες, ηλεκτρικές ή

ηλεκτρονικές συσκευές, έπιπλα κλπ.

Νοµικά υπόχρεοι

Με βάση τον παραπάνω νόµο 2939/01 ΝΟΜΙΚΑ ΥΠΟΧΡΕΟΙ είναι οι διαχειριστές

συσκευασίας και οι δήµοι.

Α. ∆ιαχειριστές συσκευασίας είναι:

Οι προµηθευτές πρώτων υλών για συσκευασίες

Οι κατασκευαστές και εισαγωγείς συσκευασιών.

Οι παραγωγοί (συσκευαστές) και εισαγωγείς συσκευασµένων προιόντων.

Οι διακινητές συσκευασµένων προϊόντων.

Oι υποχρεώσεις τους (άρθρο 12, του νόµου 2939/01) είναι οι εξής:

Οι προµηθευτές και κατασκευαστές (κατηγορίες Α & Β) οφείλουν να παραλαµβάνουν από

εγκεκριµένους χώρους ή εγκαταστάσεις το δευτερογενές υλικό (απόβλητα συσκευασίας) και

να το χρησιµοποιούν για την παραγωγή νέων προϊόντων.

Οι συσκευαστές –εισαγωγείς συσκευασιών (κατηγορία Γ) οφείλουν να προβούν σε συλλογή

και διαλογή στην πηγή των αποβλήτων συσκευασίας και να µεριµνούν ώστε τα απόβλητα

αυτά να οδηγούνται σε επαναχρησιµοποίηση ή σε εγκεκριµένες εγκαταστάσεις αξιοποίησης.

Οι διακινητές (κατηγορία ∆) οφείλουν να συλλέγουν τα απόβλητα συσκευασίας ή τις

χρησιµοποιηµένες συσκευασίες και να µη διακινούν προϊόντα χωρίς σήµανση.

Η νοµική υποχρέωση τους εκπληρώνεται, είτε µε την υπογραφή της Σύµβασης Συµµετοχής

στο εγκεκριµένο Σύστηµα Συλλογικής Εναλλακτικής ∆ιαχείρισης που οργανώνει η ΕΕΑΑ,

είτε µε την οργάνωση και έγκριση από το ΥΠΕΧΩ∆Ε ατοµικού συστήµατος εναλλακτικής

διαχείρισης, εφαρµόζοντας εγγυοδοτικό σύστηµα στις συσκευασίες τους.

Β. Οργανισµοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης

Οφείλουν υποχρεωτικά να µεριµνήσουν για την εναλλακτική διαχείριση των δηµοτικών

αποβλήτων συσκευασίας, η οποία οργανώνεται, είτε από τους ίδιους, είτε σε συνεργασία µε

το Σύστηµα συλλογικής εναλλακτικής διαχείρισης.

Ο Νόµος 2939/01 προβλέπει την κατάρτιση εξαετών Συµβάσεων Συνεργασίας µεταξύ των

ΟΤΑ και του Συστήµατος όπου καθορίζονται: τα επιχειρησιακά σχέδια της εναλλακτικής

65

διαχείρισης, το πλαίσιο, οι όροι συνεργασίας, καθώς και τα κριτήρια αξιολόγησης του ποσού

χρηµατοδότησης των υπόχρεων φορέων διαχείρισης αποβλήτων.

Σύµφωνα µε την οδηγία 2004/12/ΕΚ, η οποία αναθεωρεί την οδηγία 94/62/ΕΚ για τις

συσκευασίες και τα απορρίµµατα συσκευασίας, στόχοι, µέχρι τις 31/12/2011, είναι η

ανάκτηση ή αποτέφρωση µε ανάκτηση ενέργειας τουλάχιστον σε ποσοστό 60% κατά βάρος

του συνόλου των απορριµµάτων συσκευασίας, καθώς και ανακύκλωση της τάξης του 55-

80%, µε

60% κ.β. γυαλί,

60% κ.β. χαρτί και χαρτόνι,

50% κ.β. µέταλλα

22,5% κ.β. πλαστικά,

15% κ.β. ξύλο.

6.3 Υπάρχουσα κατάσταση

Στην ανάλυσή µας ενδιαφερόµαστε περισσότερο για τους δήµους οπότε και θα

επικεντρωθούµε σε αυτούς. Προτού παρουσιάσουµε την υπάρχουσα κατάσταση όσον αφορά

την εταιρεία σε σχέση µε τους ΟΤΑ, θεωρούµε σκόπιµο να δείξουµε τους τρεις

εναλλακτικούς τρόπους µε τους οποίους οι ΟΤΑ µπορούν να συνεργαστούν µε το σύστηµα.

Σύµφωνα µε τον Νόµο 2939/01, προβλέπεται η κατάρτιση εξαετών συµβάσεων συνεργασίας

µεταξύ της ΕΕΑΑ και τον ΟΤΑ, οι οποίες σκοπό έχουν να χρηµατοδοτηθεί το επιπλέον

κόστος που προκύπτει από την αξιοποίηση των αποβλήτων συσκευασίας στη διαχείριση των

απορριµµάτων. Παρακάτω περιγράφονται τα πιστοποιηµένα από το ΥΠΕΧΩ∆Ε µοντέλα

συνεργασίας µε τους ∆ήµους. ∆ιευκρινίζεται πως, βάσει του παραπάνω νόµου, ως

«∆ΗΜΟΣ» ορίζεται και νοείται ο υπόχρεος φορέας διαχείρισης αποβλήτων, δηλαδή ∆ήµοι,

Σύνδεσµοι, ∆ηµοτικές Επιχειρήσεις και άλλοι.

Α΄ τρόπος συνεργασίας

(Τα έργα εκκινούν από το µηδέν σε συνεργασία ∆ήµων και Συστήµατος – Οι ∆ήµοι

αναλαµβάνουν τη συλλογή)

Επένδυση

Σύστηµα (εκτός από τη γη: ∆ήµοι)

Λειτουργία

Συλλογή(προσωπικό,αναλώσιµα,συντήρηση): ∆ήµοι

Τελικήδιάθεσηυπολείµµατος:∆ήµοι

Επεξεργασία (προσωπικό, ηλεκτρική ενέργεια, αναλώσιµα κλπ.) : Σύστηµα

66

Ενηµέρωση:Σύστηµα

∆ιαχείριση: Σύστηµα

Οι δαπάνες επένδυσης που περιλαµβάνουν το σύνολο των αποθηκευτικών µέσων (τσάντες,

κάδοι, κλπ.), των οχηµάτων συλλογής, των κτιριακών και ηλεκτροµηχανολογικών

εγκαταστάσεων των απαιτούµενων Κέντρων ∆ιαλογής Ανακυκλώσιµων Υλικών (Κ∆ΑΥ),

χρηµατοδοτούνται από το Σύστηµα. Οι ∆ήµοι έχουν την υποχρέωση της παροχής χρήσης

κατάλληλου βιοµηχανικού γηπέδου γης) και της δηµιουργίας πρόσβασης σε αυτό. Επίσης οι

∆ήµοι οφείλουν να συνεργαστούν για την έκδοση των προβλεπόµενων περιβαλλοντικών και

άλλων νοµικών αδειών, των οποίων το κόστος καλύπτεται από το Σύστηµα.

Οι ∆ήµοι εκτελούν τη συλλογή των ανακυκλώσιµων υλικών µε τους δικούς τους

εργαζόµενους βάσει συµφωνηµένου σχεδιασµού. Οι ∆ήµοι καλύπτουν επίσης το κόστος

καυσίµων, λιπαντικών και λοιπών ναλωσίµων της συλλογής, καθώς και το κόστος

αποκοµιδής και τελικής διάθεσης του υπολείµµατος των Κ∆ΑΥ.

Τέλος, όλες οι άλλες δαπάνες λειτουργίας των έργων καλύπτονται από το Σύστηµα.

Ο συγκεκριµένος τρόπος συνεργασίας εφαρµόζεται ήδη στην περίπτωση του έργου

Αµαρουσίου.

Β΄ τρόπος συνεργασίας

(Οι επενδύσεις των έργων γίνονται από τους ∆ήµους – το Σύστηµα αναλαµβάνει τη

λειτουργία των έργων)

Επένδυση

Οι δαπάνες επένδυσης (συλλογής και επεξεργασίας) καλύπτονται από τους ∆ήµους βάσει

προσυµφωνηµένου σχεδιασµού και προδιαγραφών.

Λειτουργία

Συλλογή: Σύστηµα

Επεξεργασία: Σύστηµα

Ενηµέρωση: Σύστηµα

∆ιαχείριση: Σύστηµα

Το Σύστηµα αναλαµβάνει τη διαχείριση των εγκαταστάσεων και του εξοπλισµού και

καλύπτει τις δαπάνες λειτουργίας (συλλογής, επεξεργασίας, κλπ.) για τη χρονική περίοδο των

έξι ετών που προβλέπει ο Νόµος. συγκεκριµένος τρόπος συνεργασίας εφαρµόζεται ήδη στην

περίπτωση του έργου Πατρών.

Γ΄ τρόπος συνεργασίας.

(Οι ∆ήµοι υλοποιούν τα προγράµµατα αξιοποίησης των αποβλήτων συσκευασίας). Πρόκειται

για έργα ανακύκλωσης και αξιοποίησης υλικών συσκευασίας που έχουν οργανωθεί και

67

κατασκευαστεί από τους ∆ήµους, οι οποίοι και τα λειτουργούν µόνοι τους

χρηµατοδοτούµενοι από το Σύστηµα, κατά τις προβλέψεις του νόµου 2939/01 Οι ∆ήµοι

χρηµατοδοτούνται από το Σύστηµα βάσει του ακόλουθου τύπου ανά τόνο ανακτώµενου

υλικού που πιστοποιηµένα παραδίδεται προς αξιοποίηση στην αγορά των δευτερογενών

υλικών.

Χρηµατοδότηση των ∆ήµων = Ολικό κόστος ανακύκλωσης – Τιµή πώλησης υλικού –

Εξοικονόµηση δαπανών διαχείρισης αποβλήτων

Όλα τα µεγέθη είναι ανηγµένα νά τόνο δευτερογενούς (ανακτώµενου) υλικού. ∆ιευκρινίζεται

ότι αποσβέσεις που αφορούν έργα που έχουν χρηµατοδοτηθεί από δηµόσιους ή

κοινοτικούς πόρους δεν συνυπολογίζονται.

Τα ανακτώµενα απόβλητα συσκευασίας οφείλουν να τηρούν συγκεκριµένες

προσυµφωνηµένες προδιαγραφές. Η πιστοποίηση της αξιοποίησης γίνεται µέσω των

ανάλογων παραστατικών διάθεσης του υλικού και είναι δυνατόν να διενεργούνται έλεγχοι για

να διαπιστώνεται η σύµφωνη µε το Ν 2939/01 αξιοποίηση των υλικών.

Αν οι δήµοι αδυνατούν να βρουν χρήστες - αξιοποιητές για αυτό το υλικό και εφόσον η µη

απορρόφηση δεν οφείλεται σε απόκλιση από τις συµφωνηθείσες προδιαγραφές, το Σύστηµα

υποχρεώνεται να αραλαµβάνει το δευτερογενές υλικό από προσυµφωνηµένα σηµεία

παράδοσης σε µηδενική τιµή.Ο συγκεκριµένος τρόπος υνεργασίας εφαρµόζεται ήδη στην

περίπτωση του έργου της Ζακύνθου.

Πρέπει να επισηµάνουµε ότι όπως προέκυψε από τη συνοµιλία µας µε υπάλληλο της ΕΕΑΑ

πάνω από το 85% των συνεργαζόµενων ΟΤΑ χρησιµοποιούν τον πρώτο τρόπο. ∆ηλαδή η

ΕΕΑΑ παραχωρεί όλον τον απαραίτητο εξοπλισµό, οχήµατα συλλογής, κάδοι και ότι άλλο

απαιτείται για το έργο ανακύκλωσης και οι ΟΤΑ αναλαµβάνουν τη λειτουργία. Αυτό θα

συνεχιστεί µέχρι τέλους του 2008 και έπειτα από την 1/1/2009 θα εφαρµοστεί το πρόγραµµα

για την κλιµακωτή ενίσχυση των ΟΤΑ ανάλογα µε τις κατά κεφαλή ποσότητες των

αποβλήτων συσκευασίας, το οποίο το έχουµε περιγράψει σε προηγούµενη ενότητα.

Το επιχειρησιακό σχέδιο της ΕΕΑΑ, που υποβλήθηκε στο ΥΠΕΧΩ∆Ε τον Απρίλιο του 2002,

προέβλεπε την υλοποίηση του ΣΣΕ∆ σε 4 έτη από την ηµεροµηνία έγκρισής του. Ο

προϋπολογισµός του ΣΣΕ∆ αφορά επενδύσεις περίπου € 40.000.000, προβλέπει την

αξιοποίηση 268.000 τόνων ανακυκλώσιµων υλικών (140.000 τόνοι συσκευασιών και 128.000

τόνοι έντυπου χαρτιού) και στοχεύει στην εξυπηρέτηση 4.500.000 κατοίκων.

Πλέον η ΕΕΑΑ έχει ολοκληρώσει το συγκεκριµένο επιχειρησιακό σχέδιο και έτσι το 2007

είχε 15 κέντρα διαλογής και ανακύκλωσης υλικών (Κ∆ΑΥ) τα εξής:

3 στην Αττική (2 Ασπρόπυργος, 1 στο Μαρούσι)

68

3 στη Θεσσαλονίκη

2 στην Κρήτη (Ηράκλειο, Χανιά)

Από 1 στις πόλεις: Καλαµάτα, Πάτρα, Λαµία, Καρδίτσα, Κέρκυρα, Κατερίνη,

Ζάκυνθος

Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει συνοπτικά την εξέλιξη της ανάπτυξης των

δραστηριοτήτων του συστήµατος της ΕΕΑΑ και τους βασικούς δείκτες των ετών 2004 –

2005-2006-2007.

Πίνακας 11: Τα έτη 2004 –2005-2006-2007 µε µια µατιά Πηγή: Ε.Ε.Α.Α Α.Ε, 29/10/08

∆είκτης 2004 2005 2006 2007

Εξυπηρετούµενοι κάτοικοι

(σωρευτικά σύνολα)1

428.827 2.514.638 4.297.977 6.115.297

Συµβεβληµένοι ∆ήµοι (σωρευτικά

σύνολα)2

102 211 337 446

Κ∆ΑΥ (σωρευτικά σύνολα) 3 9 12 15

Κάδοι τοποθετηµένοι

(σωρευτικά σύνολα)

5.143 10.767 25.103 51.602

Οχήµατα συλλογής (σωρευτικά

σύνολα)

16 32 95 140

Τσάντες που έχουν διανεµηθεί

(σωρευτικά σύνολα)

75.500 155.000 710.000 1.208.650

Θέσεις εργασίας (σωρευτικά σύνολα)3 78 171 510 680

Οικονοµικοί πόροι που δαπανήθηκαν

(εκατ € σύνολα έτους)

2,9 9,8 15,6 20,1

Επενδύσεις (εκατ € σύνολα έτους) 1,0 8,3 9,1 10,0

Τόνοι αποβλήτων συσκευασίας

(σύνολα έτους)4

5.505 63.551 266.623 344.362

Τόνοι έντυπου χαρτιού (σύνολα

έτους)

4.781 8.810 19.660 35.245

1 Περιλαβάνονται οι ΟΤΑ ή οι φορείς διαχείρισης δηµοτικών αποβλήτων µε τους οποίους έχει υπογραφεί

σύµβαση συνεργασίας, συµπεριλαµβανοµένων 0,7 εκατ. Κατοίκων των ΟΤΑ µελών του ΕΣ∆ΚΝΑ µε τους

οποίους δεν υπάρχει απευθείας συµφωνία. 2 Περιλαµβάνονται οι ΟΤΑ µε τους οποίους έµµεσα ή άµεσα έχουν υπογραφεί συµβάσεις.

3 Περιλαµβάνει τις άµεσες θέσεις εργασίας στη συλλογή και τη διαλογή.

4 Περιλαµβάνει πρόβλεψη αποτελέσµατος από τον ΕΣ∆ΚΝΑ ανάλογη µε εκείνη του 2006, ήτοι 50.000t

69

Επίσης σύµφωνα πάντα µε την ΕΕΑΑ παράγονται ετησίως σε όλη την Ελλάδα 800.000 τόνοι

αποβλήτων συσκευασίας. Αντίθετα σύµφωνα µε το Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆Ε / Γ.Ε.∆.Σ.Α.Π στην χώρα

µας παράγονται 1.050.000 τόνοι αποβλήτων συσκευασίας. Λογικά η εκτίµηση του

Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆Ε είναι πιο αξιόπιστη καθώς η ΕΕΑΑ θα χρησιµοποιεί στοιχεία µόνο από τους

φορείς µε τους οποίους συνεργάζεται. Χρησιµοποιώντας τα δεδοµένα του πίνακα,

παρουσιάζουµε στο επόµενο διάγραµµα πως εξελίσσεται ανά έτος ο αριθµός των

εξυπηρετούµενων κατοίκων.

0

1000000

2000000

3000000

4000000

5000000

6000000

7000000

2004 2005 2006 2007

∆ιάγραµµα 2: Εξυπηρετούµενοι κάτοικοι ανά έτος

6.4 Οικονοµικά στοιχεία – δείκτες

Χρησιµοποιώντας τα δεδοµένα του παραπάνω πίνακα πρώτα υπολογίζουµε το ετήσιο

λειτουργικό κόστος ως τη διαφορά µεταξύ των συνολικών οικονοµικών πόρων και των

επενδύσεων και έπειτα τα παρουσιάζουµε στο παρακάτω διάγραµµα.

70

∆ιάγραµµα 3: Σύνολο πόρων, επενδύσεις, λειτουργικό κόστος, όλα σε εκατ. € / έτος

0

5

10

15

20

25

2004 2005 2006 2007

Σύνολο πόρων (εκατ. € / έτος)

Επενδύσεις (εκατ. € / έτος)

Λειτουργικό κόστος (εκατ. € / έτος)

Βλέπουµε και από το διάγραµµα ότι από χρόνο σε χρόνο µια αύξηση του λειτουργικού

κόστους και µάλιστα το 2007 ισοσκελίζει τις επενδυτικές δαπάνες. Για την αξιολόγηση

γενικότερα του έργου, χρησιµοποιούνται οι βαθµοί επίτευξης των στόχων της οδηγίας

2004/12/ΕΚ και επίσης η κατά κεφαλήν ανάκτηση συσκευασίας, δηλαδή ο υπολοισµός του

δείκτη, kg αποβλήτων συσκευασίας που ανακτιώνται / κάτοικο. Είναι ευνόητο ότι ο

τελευταίος δείκτης είναι συνάρτηση και της χρησιµοποιούµενης τεχνολογίας στα Κ∆ΑΥ

(ΕΕΑΑ, 29/10/2008).

Είναι σηµαντικό να συζητήσουµε ποιοτικά έστω τα διάφορα προβλήµατα διάθεσης των

ανακτηθέντων υλικών που παρουσιάζονται κατά καιρούς και που όπως είναι προφανές

επηρεάζουν σε σηµαντικό βαθµό την οικονοµική κατάσταση της εταιρείας. Για παράδειγµα

όπως µας είπαν στην ΕΕΑΑ η ζήτηση για ανακυκλωµένο πλαστικό αυξήθηκε ιδιαίτερα

προσφάτως λόγω της πετρελαϊκής κρίσης, κάτι που βοήθησε την εταιρεία να διαθέσει

ευκολότερα τις ποσότητες των ανακτηθέντων πλαστικών. Αντίθετα µε το γυαλί τα πράγµατα

γίναν λίγο πιο δύσκολα καθώς οι δύο µεγάλες υαλουργίες της χώρας µας µετεγκατάθηκαν

στη Βουλγαρία και προς στιγµή δηµιουργήθηκε κάποιο πρόβληµα, αλλά µας είπαν ότι έχει

ξεκινήσει η δηµιουργία εγκατάστασης στην Ελλάδα για την χρήση του ανακυκλωµένου

71

γυαλιού. Πάντως τα κυριότερα προβλήµατα διάθεσης εµφανίζονται στα πλαστικά και

ιδιαίτερα στα σύνθετα υλικά όπως για παράδειγµα τα µορφής τετραπακ.

6.5 Περιβαλλοντική αξιολόγηση

Τα οφέλη από τη δράση και τις πρωτοβουλίες που αναπτύσσει η ΕΕΑΑ, είναι για τη χώρα

µας, το περιβάλλον, αλλά και την κοινωνία πολύπλευρα και σίγουρα συντελούν στην

αναβάθµιση της ποιότητας της ζωής µας. Οι πολίτες εκπαιδεύονται και ευαισθητοποιούνται

ενεργά πλέον πάνω στο οξύ ζήτηµα των απορριµµάτων που παράγουν, ενώ παράλληλα

συνεισφέρουν ουσιαστικά στην καθαριότητα της πόλης τους. Μέσα από το πρόγραµµα της

ΕΕΑΑ, µειώνονται ο όγκος και το βάρος των απορριµµάτων που συλλέγονται και

µεταφέρονται στους ΧΥΤΑ (Χώροι Υγειονοµικής Ταφής Απορριµµάτων), εξοικονοµούνται

ενέργεια και πρώτες ύλες που συνήθως δεν είναι ανανεώσιµες, όπως π.χ. πετρέλαιο και

µεταλλεύµατα, µειώνονται άµεσα τα απόβλητα της βιοµηχανίας πρώτων υλών και

δηµιουργούνται παράλληλα νέες θέσεις εργασίας. Επιπλέον, µε τα δεδοµένα αυτά, η Ελλάδα

προάγει την εικόνα της ως µία χώρα ιδιαίτερα πολιτισµένη και ευαισθητοποιηµένη πάνω σε

περιβαλλοντικά ζητήµατα. Μια καινούργια σελίδα γυρίζει για την ανακύκλωση στη χώρα

µας. Με δεδοµένο το νοµοθετικό πλαίσιο και τη συµµετοχή όλων µας, µπορούµε σταδιακά να

εναρµονιστούµε πλέον µε τους ευρωπαϊκούς ρυθµούς ανακύκλωσης και να συµβάλλουµε σε

µία νέα εικόνα της πόλης όπου διαµένουµε, σε µία νέα ποιότητα ζωής. Στο παρακάτω

διάγραµµα, το οποίο προέρχεται από τα στοιχεία του πίνακα 11, βλέπουµε πως εξελίσσεται η

αξιοποίηση των αποβλήτων συσκευασίας ανά έτος και η συλλογή χαρτιού.

0

50000

100000

150000

200000

250000

300000

350000

400000

2004 2005 2006 2007

Απόβλητα συσκευασίας (tn)

Χαρτί (tn)

∆ιάγραµµα 4: Ποσότητες αξιοποιηθέντων αποβλήτων συσκευασίας και χαρτιού

72

Χρησιµοποιώντας τα δεδοµένα του πίνακα 11 υπολογίζουµε τα ποσοστά ανακύκλωσης ανά

έτος την µία φορά µε βάση την συνολική ποσότητα αποβλήτων συσκευασίας που δίνει η

ΕΕΑΑ (800.000tn) και µε βάση την ποσότητα που δίνει το ΥΠΕΧΩ∆Ε (1.050.000tn) και τα

αποτελέσµατα παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα.

Πίνακας 12: Ποσοστό ανακύκλωσης σύµφωνα µε ΕΕΑΑ και µε ΥΠΕΧΩ∆Ε

Έτος 2004 2005 2006 2007

Απόβλητα συσκευασίας (tn) 5505 63551 266623 344362

Ποσοστό σύµφωνα µε ΕΕΑΑ 0,69% 7,94% 33,33% 43,05%

Ποσοστό σύµφωνα µε ΥΠΕΧΩ∆Ε 0,52% 6,05% 25,39% 32,80%

Συµπεραίνουµε ότι αν µάλιστα πάρουµε την εκδοχή του ΥΠΕΧΩ∆Ε ως την πιο σωστή, ότι

απαιτείται ιδαίτερη προσπάθεια προκειµένου να επιτευχθεί ο στόχος της οδηγίας 2004/12/ΕΚ

που θέτει ως στόχο την ανακύκλωση τουλάχιστον του 55% κ.β των αποβλήτων συσκευασίας

µέχρι τις 31/12/2011.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

Έτος 2004 2005 2006

Ποσοστό σύµφωνα µε ΥΠΕΧΩ∆Ε

Ποσοστό σύµφωνα µε ΕΕΑΑ

∆ιάγραµµα 5: Ποσοστό ανακύκλωσης απορριµµάτων συσκευασίας µε βάση την συνολική

ποσότητα απορριµµάτων συσκευασίας σύµφωνα µε ΥΠΕΧΩ∆Ε και σύµφωνα µε ΕΕΑΑ

Μπορούµε χρησιµοποιώντας την βιβλιογραφία (Σκορδίλης και συν, 2003) και κάνοντας την

παραδοχή ότι η σύσταση των απορριµµάτων συσκευασίας παραµένει περίπου η ίδια, να

εκτιµήσουµε τον συνολικό όγκο ΧΥΤΑ που εξοικονοµείται. Έτσι µε βάση τον πίνακα 11

73

προκύπτει ότι εξοικονοµούνται 1.485.000 m3 όγκου ΧΥΤΑ που αντιστοιχεί στην ποσότητα

των 344.362 tn αποβλήτων συσκευασίας που εκτρέπονται προς ανακύκλωση. Σαφώς η

εξοικονόµηση εκτάσεων ΧΥΤΑ αποτελεί ένα από πιο σηµαντικά περιβαλλοντικά οφέλη της

ανακύκλωσης.

Παρουσιάζουµε ευθύς αµέσως κάποια διαγράµµατα που πήραµε από την ιστοσελίδα

τουΥΠΕΧΩ∆Ε και τα σχολιάζουµε αµέσως µετά.

∆ιάγραµµα 6: Εξέλιξη του ποσοστού ανακύκλωσης Πηγή: www.minenv.gr/ανακύκλωση,

12/11/08

∆ιάγραµµα 7:Εξοικονόµηση όγκου ΧΥΤΑ Πηγή: www.minenv.gr/ανακύκλωση, 12/11/08

74

∆ιάγραµµα 8: Εξοικονόµηση ενέργειας από την ανακύκλωση

Πηγή: www.minenv.gr/ανακύκλωση, 12/11/08

∆ιάγραµµα 9 :Μείωση του CO2 από την ανακύκλωση

Πηγή: www.minenv.gr/ανακύκλωση, 12/11/08

75

Βλέπουµε ότι υπάρχουν διαφορές ανάµεσα στο διάγραµµα 5 που βασίστηκε στα στοιχεία της

ΕΕΑΑ και στο διάγραµµα 6 που το πήραµε από το ΥΠΕΧΩ∆Ε. Συνεπώς επιβεβαιώνεται και

αυτό που αναφέραµε πολλές φορές ότι το σύστηµα συλλογής στοιχείων στην Ελλάδα δεν

είναι ιδιαίτερα αξιόπιστο. Πάντως αν ισχύουν τα στοιχεία του ΥΠΕΧΩ∆Ε που είναι και το

πιο λογικό απαιτείται πολύ µεγαλύτερη προσπάθεια για να επιτευχθούν οι στόχοι της οδηγίας

2004/12/ΕΚ. Κατά τα λοιπά στα υπόλοιπα διαγράµµατα 7, 8 και 9 διαπιστώνεται η

σηµαντική συµβολή η οποία αυξάνει µε τον χρόνο της ανακύκλωσης στην προστασία του

περιβάλλοντος.

6.6 Κοινωνική αποδοχή

Οι κοινωνικές επιπτώσεις συνοψίζονται στα ακόλουθα:

Ευαισθητοποίηση των πολιτών και υιοθέτηση συµπεριφορών που συµβάλλουν στην ενεργό

συµµετοχή στα προγράµµατα διαλογής στην πηγή των συσκευασιών αλλά και γενικότερα

στην προστασία του περιβάλλοντος.

Στην δηµιουργία θέσεων εργασίας ανειδίκευτων εργατών αλλά και ειδεικευµένου

προσωπικού. Χρησιµοποιώντας πάλι τα δεδοµένα του προηγούµενου πίνακα παρουσιάζουµε

στο παρακάτω διάγραµµα πως αυξάνονται οι άµεσες θέσεις εργασίας ανά έτος.

0

100

200

300

400

500

600

700

800

2004 2005 2006 2007

∆ιάγραµµα 10: Αριθµός άµεσων θέσεων εργασίας, σωρευτικά, ανά έτος

76

∆ηµιουργία θέσεων εργασίας σε νέες επιχειρηµατικές δραστηριότητες σε τοµείς όπως

είναι η επανεπεξεργασία των ανακυκλώσιµων υλικών, η αγορά δευτερογενών υλικών

και σε δραστηριότητες σχετικές µε το αντικείµενο της αξιοποίησης των υλικών

συσκευασίας.

6.7 Προβλήµατα – προτάσεις βελτίωσης

Συζητήσαµε και παραπάνω τα προβλήµατα που εµφανίζονται στην διάθεση των διαφόρων

ανακυκλώσιµων υλικών και τα οποία συνήθως δυσκολότερα ή ευκολότερα κάθε φορά

αντιµετωπίζονται. Όµως υπάρχουν και άλλα προβλήµατα όπως για παράδειγµα είναι ότι οι

πολίτες τοποθετούν από λάθος πληροφόρηση τα έντυπα, παλιές εφηµερίδες, χαρτιά και άλλα

στους µπλε κάδους µε τελικό αποτέλεσµα την επιβάρυνση της λειτουργίας του συστήµατος

καθώς το σύστηµα δεν είχε σχεδιαστεί και για χαρτί. Επιπλέον η µη πλήρης ενηµέρωση των

πολιτών παρουσιάζεται από τα στελέχη της εταιρείας ως το σηµαντικότερο πρόβληµα καθώς

και η µη σωστή λειτουργία του δικτύου.

Μάθαµε επίσης ότι έχει ζητηθεί αύξηση των εισφορών για τα µέλη της εταιρείας. Συνολικά

ως βελτίωση του προγράµµατος προτείνεται η καλύτερη ενηµέρωση των πολιτών και η πιο

σωστή διαχείριση του δικτύου. Τέλος εκτιµούµε ότι η επιδότηση των δήµων ανάλογα µε την

κατά κεφαλή ποσότητα απορριµµάτων που ανακυκλώνουν θα αυξήσει την διείσδυση του

προγράµµατος και θα συµβάλλει αποφασιστικά στην επίτευξη των στόχων της οδηγίας

2004/12/ΕΚ.

7 Συµπεράσµατα

Τα αµιγώς οικονοµικά µέσα περιβαλλοντικής πολιτικής είναι οι φόροι, οι επιδοτήσεις και οι

εµπορεύσιµες άδειες. Οι φόροι, είναι στη χώρα µας το συνηθέστερα χρησιµοποιούµενο

εργαλείο και ουσιαστικά είναι µια άµεση εφαρµογή της αρχής ο ρυπαίνων πληρώνει,

συµβάλλουν αποφασιστικά στην εσωτερίκευση του εξωτερικού κόστους και είναι ιδιαίτερα

αποδοτικά εργαλεία για µετριασµό της ρύπανσης από διάχυτες πηγές όπως µεταφορές,

λιπάσµατα και άλλα. Από την άλλη µεριά, στην Ελλάδα, συνήθως οι φόροι χρησιµοποιούνται

ως ένα µέσο αύξησης των δηµοσιονοµικών εσόδων και αρκετές φορές δεν συµβάλλουν

καθόλου στη µείωση της κατανάλωσης των φυσικών πόρων όπως για παράδειγµα είναι ο

φόρος στα καύσιµα. Επίσης οι φόροι έχουν πάντα και ένα διοικητικό κόστος και ακόµη η

77

διοίκηση θα πρέπει να διαθέτει πληροφόρηση για την υπάρχουσα τεχνολογία. Έχει ακόµη

µεγάλη σηµασία ο ορθός υπολογισµός του ύψους του περιβαλλοντικού φόρου. (Καραγιώργου

Β.,2003)

Οι επιδοτήσεις καταρχήν αντίκειται στην αρχή ο ρυπαίνων πληρώνει και κατά την γνώµη µας

είναι κοινωνικά άδικες. Επιπλέον απαιτείται η ύπαρξη αξιόπιστου ελεγκτικού µηχανισµού

ώστε να αποφεύγονται οι καταχρήσεις, δηλαδή ουσιαστικά το εργαλείο αυτό έχει υψηλό

διοικητικό κόστος. Μια ακόµη συνέπεια είναι ότι πιθανότατα σε επίπεδο κλάδου θα

παρουσιαστεί αύξηση της όχλησης, αφού είναι πιθανό να αυξηθεί ο αριθµός των

επιχειρήσεων λόγω της επιδότησης. Ως προς την εφαρµογή της, πιστεύουµε ότι θα ήταν

χρήσιµη µόνο σε περιπτώσεις όπου, είτε το κόστος της απαιτούµενης αντιρρυπαντικής

τεχνολογίας είναι πολύ ψηλό σε σχέση µε τον τζίρο της επιχείρησης και πάλι µε την

παρουσία ενός σοβαρού και αξιόπιστου ελεγκτικού µηχανισµού, είτε για την περίπτωση των

πολιτών όπως περιγράψαµε στις προτάσεις µας για την Τ.Α.

Οι εµπορεύσιµες άδειες αξιοποιούν τον µηχανισµό της αγοράς και έχουν το πλεονέκτηµα ότι

η διοίκηση δεν χρειάζεται να διαθέτει σηµαντικό βαθµό πληροφόρησης για τα τεχνολογικά

και οικονοµικά δεδοµένα, σε αντίθεση µε τα συστήµατα των φόρων και των επιδοτήσεων.

Κατά την άποψη µερικών (Sandel J.M, 2000) είναι ανήθικο και κοινωνικά άδικο κάποιος να

αγοράζει το δικαίωµα να ρυπαίνει. Παρόλα αυτά όµως θεωρείται ιδιαίτερα αποτελεσµατικό

εργαλείο ιδίως στην αντιµετώπιση των θεµάτων της ατµοσφαιρικής ρύπανσης και του

φαινοµένου του θερµοκηπίου.

Στην εργασία µας εξετάστηκε και η εφαρµογή οικονοµικών µέσων περιβαλλοντικής

πολιτικής στην Ελλάδα σε εθνικό και σε τοπικό επίπεδο. Σε εθνικό επίπεδο διαπιστώθηκε η

εφαρµογή αρκετών µέτρων που θα µπορούσαν να χαρακτηριστούν ως οικονοµικά εργαλεία,

κυρίως βέβαια φόρων µε τις διάφορες µορφές τους, όπως τέλη, επιβαρύνσεις και άλλα. Όµως,

από την ανάλυσή µας, φάνηκε ότι τα µέτρα ήταν κυρίως αποσπασµατικού χαρακτήρα,

προερχόµενα πολλές φορές από την ανάγκη για γρήγορη εναρµόνιση µε την Ε.Ε και που σε

ορισµένες περιπτώσεις οδήγησαν σε αντίθετα αποτελέσµατα για το περιβάλλον, όπως ήταν το

παράδειγµα της ΒΙ.ΠΕ Οινοφύτων, το οποίο παρουσιάσαµε.

Σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης υφίσταται συνήθως µόνο τα τέλη και οι επιβαρύνσεις που

έχουν θεσπιστεί µε νόµο από την κεντρική διοίκηση καθώς όπως γνωρίζουµε η Τ.Α στην

Ελλάδα δεν έχει φορολογική εξουσία. Όµως υπάρχουν κάποιοι δήµοι που έκαναν χρήση

οικονοµικών εργαλείων µε έµµεσο τρόπο, και πιο συγκεκριµένα του εργαλείου της

επιδότησης, µοιράζοντας δωρεάν κάδους οικιακής κοµποστοποίησης στους δηµότες τους, µια

ενέργεια που την θεωρούµε πολύ αποτελεσµατική. Όµως, δυστυχώς συνήθως οι εξαιρέσεις

78

απλώς επαληθεύουν τον κανόνα αφού η συµβολή της Τ.Α στην χώρα µας στην προστασία

του περιβάλλοντος και κυρίως οι περιβαλλοντικές επιδόσεις των δήµων είναι απογοητευτική.

Είναι γνωστά τα προβλήµατα µε τους ΧΑ∆Α, οι πολύ χαµηλές επιδόσεις των περισσότερων

δήµων σε θέµατα ανακύκλωσης, κακής ποιότητας δικτύων ύδρευσης και αποχέτευσης,

σπάταλη διαχείριση πόρων και πολλά άλλα.

Όµως σίγουρα υπάρχουν και κάποια δεδοµένα που δηµιουργούν µια νότα αισιοδοξίας

σχετικά µε τις µελλοντικές περιβαλλοντικές επιδόσεις της χώρα µας. Καταρχήν λόγω της

ανυπαρξίας στην Ελλάδα βαριάς βιοµηχανίας ιδίως πριν την εποχή της δεκαετίας του 70 όπου

οι περιβαλλοντικοί κανόνες ήταν ιδιαίτερα χαλαροί και συνεπώς η χώρα µας δεν έχει

ιδιαίτερες επιβαρύνσεις στο φυσικό της περιβάλλον. Επιπλέον η Ελλάδα είναι υποχρεωµένη

να συµµορφωθεί µε κοινοτικές ή και διεθνείς υποχρεώσεις και είναι αλήθεια ότι η ένταξή µας

στην Ε.Ε ανέβασε τις περιβαλλοντικές µας επιδόσεις τουλάχιστον νοµοθετικά. Τέλος

συνεχώς αυξάνεται ο αριθµός των ευαισθητοποιηµένων πολιτών σε θέµατα περιβάλλοντος,

είναι χαρακτηριστικό ότι και πολτικά κόµµατα παρουσιάζουν περιβαλλοντικά προγράµµατα.

Στο παραπάνω πλαίσιο έχουµε στην εργασία µας προτείνει προτάσεις για αναµόρφωση των

οικονοµικών εργαλείων περιβαλλοντικής πολιτικής καθώς και διοικητικές αλλαγές που

απαιτούνται για την καλύτερη εφαρµογή τους. ∆εν διεκδικούµε βραβείο πρωτοτυπίας, οι

προτάσεις µας πολλές φορές έχουν ακουστεί από κόµµατα, φορείς και άλλους, αλλά δεν

έχουν εφαρµοστεί. Οι όποιες προτάσεις για νέα µέσα οικονοµικά ή διοικητικά θα πρέπει να

λαµβάνουν υπόψη τις βασικές αρχές της κοινοτικής νοµοθεσίας, δηλαδή τις αρχές της

πρόληψης, προφύλαξης, ο ρυπαίνων πληρώνει και της συµµετοχής του κοινού στην

πληροφόρηση. Επιπλέον όπως αναλύσαµε θα πρέπει να λαµβάνεται υπόψη η αρχή της

εγγύτητας για την αντιµετώπισητων περιβαλλοντικών προβληµάτων και τα όποια µέσα να

σχεδιάζονται στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας.

Οι βασικές διοικητικές αλλαγές που προτείνουµε έχουν να κάνουν µε τη δηµιουργία

υπουργείου περιβάλλοντος, την µεταβίβαση αρµοδιοτήτων σε αποκεντρωµένες αρχές και την

εξαφάνιση των επικαλύψεων, την στελέχωση της διοίκησης, την αξιόπιστη συλλογή

στοιχείων και τη χρήση περιβαλλοντικών δεικτών. Για την Τ.Α απαιτείται αλλαγή τρόπου

υπολογισµού δηµοτικών τελών, στελέχωση µε προσωπικό, σύστηµα συλλογής στοιχείων και

υποχρεωτική ενηµέρωση των αιρετών σε θέµατα περιβάλλοντος.

Τέλος η µελέτη περίπτωσης που εξετάσαµε, η ΕΕΑΑ, είναι για τα εληνικά δεδοµένα ένα

πετυχηµένο παράδειγµα, αν και απαιτείται αρκετή προσπάθεια προκειµένου να επιτευχθούν

οι στόχοι της κοινοτικής νοµοθεσίας για την ανακύκλωση. Έτσι χρειάζεται καλύτερη

ενηµέρωση των πολιτών και µεγαλύτερη προσπάθεια των δήµων για την καλύτερη διαχείριση

79

και λειτουργία των συστηµάτων συλλογής και µεταφοράς απορριµµάτων ώστε να

επιτυγχάνεται βέλτιστο τεχνοοικονοµικό αποτέλεσµα.

Κλείνοντας την εργασία µας, πέρα από οποιαδήποτε οικονοµικά ή άλλα µέσα

περιβαλλοντικής πολιτικής που πιθανόν να υιοθετήσει η κεντρική ή / και η τοπική

αυτοδιοίκηση, πρέπει και εµείς οι ίδιοι να γίνουµε πιο ευαισθητοποιηµένοι περιβαλλοντικά

και µιλώντας µε κοινοτική ορολογία, να ενσωµατώσουµε το κριτήριο της περιβαλλοντικής

αποτελεσµατικότητας στα κριτήρια επιλογής κυβερνήσεων ή / και νοµαρχών και δηµάρχων.

80

8 Βιβλιογραφία

Α. Πηγές

Σύνταγµα της Ελλάδας

Οδηγία 94/62/ΕΚ

Οδηγία 2004/12/ΕΚ

Οδηγία 2000/60/ΕΚ

Ν2939/01

Ν1650/1986

Ν3010/2002

Ν3299/2004

Ν3463/2007 ∆ηµοτικός και Κοινοτικός Κώδικας

Εφηµερίδα «τα νέα» Άρθρα για τον Ασωπό της 25/9/08 και της 31/7/08 και άρθρο

της 12/2/07 για τους καταλύτες

Περιοδικό «περιφέρεια και αυτοδιοίκηση», Ιούλιος 2008, τεύχος 2, σελ 17

Β. Βιβλία

Μπίθας Κ. (2006), Οικονοµική θεώρηση περιβαλλοντικής προστασίας, Αθήνα,

τυπωθήτω- Γ. ∆αρδανός

Σκούρτος Μ.Σ. και Σοφούλης Κ.Μ. (1995), Η περιβαλλοντική πολιτική στην Ελλάδα,

Αθήνα, τυπωθήτω- Γ. ∆αρδανός

Βλάχου Α. (2001), Περιβάλλον και φυσικοί πόροι, οικονοµική θεωρία και πολιτική,

Τόµος Α΄, Αθήνα, Κριτική

Καρβούνης Σ. και Γεωργακέλλος ∆. (2003), ∆ιαχείριση του περιβάλλοντος,

Επιχειρήσεις και βιώσιµη ανάπτυξη, Αθήνα, Σταµούλη

Cunningham S. (2001), Environmental Science, A global concern, Mc Graw Hill

Κώττης Γ. Χ. (1994), Οικολογία και οικονοµία, Αθήνα, Παπαζήση

Μέργος Γ. (1993), Περιβάλλον και δηµόσια πολιτική: Πολιτικές για βιώσιµη

ανάπτυξη, στο: ∆ηµόσια πολιτική για το περιβάλλον, σελ 202-214, Κέρκυρα, Εθνικό

Κέντρο ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης, Ινστιτούτο ∆ιαρκούς Επιµόρφωσης

Παπανδρέου Α. (1995), Περιβάλλον, ‘Οικονοµικά εργαλεία’ και δικαιώµατα, στο:

Περιφερειακή ανάπτυξη, χωροταξία και περιβάλλον στο πλαίσιο της Ε.Ε, τόµος III

σελ 35-42, Πάντειο, Αθήνα, Σ..Ε.Π

Χαϊνταρλής Μ. (2008), Η πολιτική για την προστασία και διαχείριση του φυσικού και

πολιτιστικού περιβάλλοντος στην Ευρώπη και την Ελλάδα, Αθήνα, ΕΣΤΑ

81

Μαριάς Ε. (1998), Η νοµική προστασία των δασών, Αθήνα, Σάκκουλα

ΕΕΑ, (1997), Towards sustainable development for local authorities, Copenhagen

Oecd. (2004), Sustainable development in oecd countries, getting the policies right

EEA, (2003), Europe’s environment, the 3rd

assessment, Copenhagen

Sandel J.M. (2000), It’s immoral to buy the right to pollute (with replies), Economics

of the environment (selected readings), Stavins N.R, Harvard University, New York,

W.W Norton & Company

Oecd (2000), Environmental performance reviews, Greece, Environment directorate

Σκορδίλης Αδ. και συν. (2003), Εκτίµηση κόστους και ωφέλειας από την εφαρµογή

της οδηγίας 94/62/ΕΚ για τη συσκευασία και τα απόβλητα συσκευασίας στην Ελλάδα,

Αθήνα, πρακτικά Heleco 2003, εκδόσεις ΤΕΕ

∆άνδολος Ηλ. και συν. (2008), Ο ρόλος και οι αρµοδιότητες της αυτοδιοίκησης στη

διαχείριση και προστασία υδατικών πόρων, Αθήνα, µελέτη ΙΤΑ

Ινστιτούτο Ευρωπαϊκής πολιτικής, (1990), Οικονοµικά και φορολογικά κίνητρα για

την επίτευξη περιβαλλοντικών στόχων, Βρυξέλλες, ευρωπαϊκό κοινοβούλιο

Γ. Άρθρα

Καραγιώργου Β. (2003), Οικονοµικά εργαλεία για τον περιβαλλοντικό

αναπροσδιορισµό των οικονοµικών διαδικασιών: η νοµική προσέγγιση, στο:

Οικονοµικά εργαλεία για την αειφόρο ανάπτυξη, Πανεπιστήµιο Αθηνών

∆. ∆ιαδικτυακές πηγές – τόποι

www.oecd.org Επίσηµη ιστοσελίδα του ΟΟΣΑ (Τελευταία επίσκεψη 20/10/08)

www.minenv.gr Επίσηµη ιστοσελίδα του ΥΠΕΧΩ∆Ε(Τελευταία επίσκεψη 10/11/08)

www.herrco.gr Επίσηµη ιστοσελίδα της ΕΕΑΑ ΑΕ (Τελευταία επίσκεψη 20/10/08)

www.ypan.gr Επίσηµη ιστοσελίδα του ΥΠΑΝ (Τελευταία επίσκεψη 17/10/08)

www.ggb.gr Επίσηµη ιστοσελίδα της ΓΓΒ (Τελευταία επίσκεψη 10/10/08)

www.dei.gr Επίσηµη ιστοσελίδα της ∆ΕΗ ΑΕ (Τελευταία επίσκεψη 14/10/08)

www.eydap.gr Επίσηµη ιστοσελίδα της ΕΥ∆ΑΠ ΑΕ (Τελευταία επίσκεψη 16/10/08)

www.ita.org.gr Επίσηµη ιστοσελίδα του ΙΤΑ (Τελευταία επίσκεψη 20/10/08)

www.karditsa-city.gr Επίσηµη ιστοσελίδα του δήµου Καρδίτσας (Τελευταία

επίσκεψη 24/10/08)

82

Σχετική βιβλιογραφία

Βιβλία

∆ηµαδάµα. (1998), Περιβαλλοντική διαχείριση και έλεγχος, Πάντειο, τµήµα αστικής

και περιφερειακής ανάπτυξης, Αθήνα

Σκαφιδάκη Α. (2001), ∆ιεθνείς σχέσεις και περιβάλλον, ΕΣ∆∆ ΙΒ΄ σειρά, τµήµα

εµπορικών ακολούθων, Επιβλέπων Τσαρδανίδης Αθήνα

∆ιαµαντή Β. (2002), Οικονοµικά εργαλεία περιβαλλοντικής πολιτικής στην Ελλάδα,

Επιβλέπων Ψυχάρης, Εργασία σεµιναρίου, ΕΣ∆∆ ΙΓ’ σειρά, τµήµα γενικής διοίκησης,

Αθήνα

Βαρίνου Μ. (2001), Αστική ρύπανση και οχήµατα αντιρρυπαντικής τεχνολογίας –

Αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητας των πολιτικών της δεκαετίας 1990 – 2000,

επιβλέπων Γεωργαντάς, ΕΣ∆∆ ΙΒ σειρά, τµήµα γενικής διοίκησης Αθήνα

Κορµέντζα Ε.Θ (2000), ∆ιαµόρφωση περιβαλλοντικής πολιτικής µείωσης εκποµπών

CO2 στην ελληνική βιοµηχανία µε πολυκριτηριακή προσέγγιση, µεταπτυχιακή

εργασία ∆ΠΜΣ περιβάλλον και ανάπτυξη επιβλέπων ∆ιακουλάκη ∆ανάη, Αθήνα

Porter M. and Claas van der Linde. (2000), Towards a new conception of the

environment competitiveness relationship, Economics of the environment (selected

readings), Stavins N.R, Harvard University, New York, W.W Norton & Company

Καλούση Π. (2001), Αειφορική ανάπτυξη των πόλεων, Πάντειο, Μεταπτυχιακό τµήµα

οικονοµικής και περιφερειακής ανάπτυξης , Αθήνα

Καλδέλης Ι, Χαλβατζής Κ. (2005), Αειφορία και ανάπτυξη, Ατµοσφαιρική ρύπανση,

εκδόσεις Σταµούλη, Αθήνα

Άρθρα

∆ιακουλάκη ∆. (2004), Οικονοµία και περιβάλλον, ΕΚΠΑΑ, Εργαστήριο

Βιοµηχανικής και Ενεργειακής Οικονοµίας, τµήµα Χηµικών Μηχανικών, ΕΜΠ

83

9 Παραρτήµατα

Παράρτηµα 1: Εταιρείες που συµµετέχουν στο µετοχικό κεφάλαιο της ΕΕΑΑ ΑΕ

• A.B.E.E ΒΟΛΟΥ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΡΗΤΙΝΗΣ PET (VPI AE)

• Α.Ε. ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΛΑΙΣ

• ΑΘΗΝΑΙΚΗ ΖΥΟΠΟΙΙΑ Α.Ε.

• ΕΛΒΑΛ Α.Ε.

• ΙΟΝ Α.Ε.

• ΜΕΒΓΑΛ Α.Ε.

• ΝΕΣΤΛΕ ΕΛΛΑΣ Α.Ε.

• ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΣ Α.Β.Ε.Σ.

• ΠΡΟΚΤΕΡ & ΓΚΑΜΠΛ ΕΛΛΑΣ Ε.Π.Ε.

• TETRA PAK ΕΛΛΑΣ A.E

• ΥΑΛΟΥΡΓΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΓΙΟΥΛΑ ΑΕ

• ΦΑΓΕ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΑΛΑΚΤΟΣ Α.Ε.

• ΦΡΗΣΛΑΝΤ ΕΛΛΑΣ Α.Ε.Β.Ε

• ΨΥΓΕΙΑ ΘΕΟ∆. ΚΛΙΑΦΑ Α.Ε.

• COCA-COLA Ε.Ε.Ε Α.Ε.

• COLGATE PALMOLIVE (HELLAS) A.B.E.E.

• CROWN HELLAS CAN A.E.

• PEPSICO–HBH A.B.E.

• UNILEVER HELLAS A.E.

• VIVARTIA A.B.E.E.

84

Παράρτηµα 2: Συστήµατα ανακύκλωσης σε άλλες χώρες

Χώρα Επωνυµία Έτος

Λειτουργίας

Χρήση

«πράσινου

σήµατος»

Αυστρία ARA 1993

Βέλγιο FOST PLUS 1994

Bουλγαρία ΕCOPACK

Γαλλία ECO-EMBALLAGES 1993

Γερµανία DSD 1991

Ελλάδα

HELLENIC RECOVERY

RECYCLING CORPORATION

(HE.R.R.Co)

2002

Ηνωµένο

Βασίλειο VALPAK 1997

Ιρλανδία REPAK 1997

Ισπανία ECOEMBES 1998

Ιταλία CONAI 1998

Καναδάς CSR 2001

Κύπρος ΤΗΕ GREEN DOT OF CYPRUS

Λετονία THE GREEN DOT OF LATVIA 2000

Λιθουανία ZALIASIS TASKAS 2002

Λουξεµβούργο VALORLUX 1996

Mάλτα GREENPACK

Νορβηγία MATERIALRETUR 1998

Ολλανδία SVM 1991

85

Ουγγαρία OKO-PANNON 1996

Πολωνία REPOKOL 2001

Πορτογαλία SOCIEDADE PONTO VERDE 1998

Σλοβακία ENVIPAK 2003

Σλοβενία SLOPAK 2003

Σουηδία REPA 1995

Τουρκία CEVKO 1991

Τσεχία EKO-KOM 2002

Φιλανδία PYR 1998