ХЭСЭГ X ХУРИМТЛАГДАХ НӨЛӨӨЛЛИЙГ БУУРУУЛАХ …ТАВАН...

ТАВАН ТОЛГОЙН НҮҮРСНИЙ УУРХАЙН БҮС НУТГИЙН ХУРИМТЛАГДАХ НӨЛӨӨЛЛИЙН ҮНЭЛГЭЭ, 2019 ОН

ХЭСЭГ X ХУРИМТЛАГДАХ НӨЛӨӨЛЛИЙГ БУУРУУЛАХ МЕНЕЖМЕНТИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ, ЦААШИД ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ҮЙЛ

АЖИЛЛАГААНЫ ТАЛААРХ ЗӨВЛӨМЖ


X-i

Агуулга

ХЭСЭГ X ХУРИМТЛАГДАХ НӨЛӨӨЛЛИЙГ БУУРУУЛАХ МЕНЕЖМЕНТИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ, ЦААШИД ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ТАЛААРХ ЗӨВЛӨМЖ ............................................... X-

БҮЛЭГ X.1 Агаарын чанарт үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ .............................. X-1 БҮЛЭГ X.2 УСНЫ НӨӨЦӨД ҮЗҮҮЛЭХ НӨЛӨӨЛЛИЙГ БУУРУУЛАХ АРГА ХЭМЖЭЭ................... X-6

X.2.1 Газрын доорх усны нөөцөд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ ............... X-7 X.2.2 Газрын доорх усны бохирдлоос урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ ....................... X-8 X.2.3 Гадаргын усанд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ .................................. X-9

БҮЛЭГ X.3 ГАЗАР БОЛОН ХӨРСӨНД ҮЗҮҮЛЭХ НӨЛӨӨЛЛИЙГ БУУРУУЛАХ АРГА ХЭМЖЭЭ .. X-16 БҮЛЭГ X.4 БИОЛОГИЙН ОЛОН ЯНЗ БАЙДАЛ БОЛОН АМЬДРАХ ОРЧИНД ҮЗҮҮЛЭХ НӨЛӨӨЛЛИЙГ БУУРУУЛАХ АРГА ХЭМЖЭЭ .................................................................................. X-21

X.4.1 Ургамлан нөмрөгт үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ .................. X-21 X.4.2 Зэрлэг амьтдад үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ....................... X-22 X.4.3 Биологийн олон янз байдлыг дүйцүүлэн хамгаалах .............................................. X-23

БҮЛЭГ X.5 ХҮН АМЫН ЭРҮҮЛ МЭНДЭД ҮЗҮҮЛЭХ НӨЛӨӨЛЛИЙГ БУУРУУЛАХ АРГА ХЭМЖЭЭ . X-26

X.5.1 Хүн амын эрүүл мэндэд үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ ......... X-27 БҮЛЭГ X.6 ОРОН НУТГИЙН ИРГЭДИЙН АМЬЖИРГААНЫ ТҮВШИНД ҮЗҮҮЛЭХ НӨЛӨӨЛЛИЙГ БУУРУУЛАХ АРГА ХЭМЖЭЭ ........................................................................................................... X-30

X.6.1 Шийдвэр гаргалтын хүрээнд сөрөг нөлөөллийг бууруулах.................................... X-32 X.6.2 Орон нутгийн иргэдийн амьжиргааны түвшинд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах үйл ажиллагаа .................................................................................................................................. X-34 X.6.3 Дотоодын шилжилт хөдөлгөөнийг зохицуулах сөрөг нөлөөллийг бууруулах үйл ажиллагаа .................................................................................................................................. X-34 X.6.4 Нүүлгэн шилжүүлэх урьдчилсан нөхцөл .................................................................. X-40

БҮЛЭГ X.7 ЦААШИД ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ ........................ X-55 X.7.1 Монгол улсын засгийн газарт өгөх зөвлөмж .......................................................... X-55 X.7.2 Өмнөговь аймгийн засаг захиргаанд өгөх зөвлөмжүүд ......................................... X-56 X.7.3 Сумдын засаг захиргаанд өгөх зөвлөмж ................................................................. X-56 X.7.4 Уул уурхайн төсөл хэрэгжүүлэгчдэд өгөх зөвлөмж ................................................ X-57 X.7.5 Орон нутгийн оршин суугчдад өгөх зөвлөмж ......................................................... X-60

Хүснэгтийн жагсаалт

Хүснэгт X-1. Агаарын чанарт үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээний тойм ...................... X-1

Хүснэгт X-2. Агаарын чанарт үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ ...................................... X-3

Хүснэгт X-3.Усны нөөцөд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээний тойм ............................ X-6

Хүснэгт X-4.Усны нөөцөд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ ......................................... X-11

Хүснэгт X-5. Газар болон хөрсөнд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээний тойм ........... X-16

Хүснэгт X-6. Газар болон хөрсөнд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ ........................... X-18

Хүснэгт X-7. Биологийн олон янз байдал болон амьдрах орчинд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ ....................................................................................................................................... X-24

Хүснэгт X-8. Хүн амын эрүүл мэндэд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээний тойм ....... X-26

Хүснэгт X-9. Хүний эрүүл мэндэд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ ............................ X-28

Хүснэгт X-10. Амьжиргааны түвшинд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ ...................... X-30

Хүснэгт X-11. Шийдвэр гаргалтын хүрээнд хийх шаардлагатай судалгаа, үнэлгээний чиглэл ..... X-32


X-ii

Хүснэгт X-12. Орон нутгийн иргэдийн амьжиргаанд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ . X-36

Хүснэгт X-13. Газар чөлөөлөх, нүүлгэн шилжүүлэхтэй холбоотой МУ-ын хууль болон Дэлхийн банкны ҮАБ/ББ 4.12-ын шаардлагын нийцэл.................................................................................. X-42

Хүснэгт X-14. Нүүлгэн суурьшуулах ажлын бэлтгэл хангах ............................................................. X-49

Хүснэгт X-15. Нүүлгэн суурьшуулах үйл ажиллагааны хүрээнд хийгдэх ажил............................... X-50

Хүснэгт X-16.Нүүлгэн шилжүүлэлтийн хөндлөнгийн хяналтын эрх, үүргийн хуваарилалт ........... X-52

Хүснэгт X-17.Дасан зохицох хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх хүрээнд хийгдэх ажлууд ......................... X-53


X-1

Зөвлөх баг нь хуримтлагдах нөлөөллийг тодорхойлж үнэлэн сөрөг нөлөөллийг бууруулах шатлалын дагуу (зайлсхийх, урьдчилан сэргийлэх, багасгах болон нөхөн сэргээх) хуримтлагдах нөлөөллийг бууруулах менежментийг боловсруулсан.

БҮЛЭГ X.1 Агаарын чанарт үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ

Хүснэгт X-1. Агаарын чанарт үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээний тойм

Үүсэх асуудал Тоос нь агаарын чанарт үзүүлэх гол хуримтлагдах нөлөөлөл юм (TSP, PM10, болон PM2.5 нь хэмжих нэгж). Тоос нь (1) Суурин газар ялангуяа гэр хороолол; (2) Уурхай: карьер, овоолго, хогийн цэг, хаягдлын сан, далан; (3) Зам; (4) Цахилгаан станц болон (5) Таван толгой орчимд байрласан нүүрс баяжуулах үйлдвэрүүд (1) Таван Толгой, (2) Оюу Толгой, (3) Цагаан Хад болон (4) сумын төвүүд-Цогтцэций, Ханбогд, Баян-Овоо, Ханхонгор болон Даланзадгад мөн SOx ба NOx ялгаруулалт.

Байгаль орчны зорилтууд

Зорилтууд нь (1) барьж байгуулах болон үйл ажиллагаа явуулахдаа орчны агаарын чанарт үзүүлэх нөлөөллийг хамгийн бага хэмжээнд байлгахыг зорих. Хүний эрүүл мэнд болон хүрээлэн буй орчны мэдрэмтгий хүлээн авагчдын ашиглан агаарын чанарын холбогдох заавар зөвлөмжийг хангах, (2) төслийн үйл ажиллагааны явцад үүссэн хүлэмжийн хийн ялгарлыг багасгах.

Гүйцэтгэлийн шалгуур

- Суурин газар (тухайлбал Цогтцэций гэх мэт) мэдрэмтгий хүлээн авагчдад агаарын чанарын зорилтыг дагаж мөрдөх.

- Хүлэмжийн хийн холбогдох хөтөлбөрийг дагаж мөрдөх.

Хэрэгжүүлэлт Тиймээс эдгээрийг багасгахыг зөвлөж байна (1) Уурхай болон уул уурхайн бүсээс гадуур тээвэрлэхтэй холбоотойгоор тоос

a) Зөвшөөрөгдсөн дээд хурдыг (тоосыг 80% бууруулах) b) Тоос дарах бодис ашиглах (зам, цаг агаар, давтамж, дарангуйлагчийн

төрлөөс хамаарна-40-60%) (2) Уурхайн олборлолтын улмаас үүсэх тоос

a) Чийгтэй эсвэл хуурай системээр өрөмдлөгийн тоосыг дарах. b) Анхдагч бункерийн хогийн цэгийг боож, тоосыг дарахын тулд ус

ашиглана уу

c) Тэвш дээр унагаах өндрийг багасгах d) Хөдөлгөөнт тээврийн хэрэгслийн кабинуудын агааржуулалтын чанар,

битүүмжийн чанар, аюулгүй байдлыг хангах замаар ажилчдын эрүүл мэндийг хамгаалах. (75-95%)

(3) Нүүрс боловсруулах, боловсруулахтай холбоотой тоосжилт a) Усны менежментийн хамт тоос дарах үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх

Үндсэн зөвлөмж - Оролцогч талууд: оролцогч талуудын дунд зөвлөгөөн хийж, үүрэг

хариуцлагын талаар тохиролцоонд хүрэх - Уул уурхайн компаниуд: Тоосжилтын хяналтын үйл ажиллагааны талаарх

горимыг оршин суугчид, орон нутгийн удирдлагуудад мэдээлэх - Уул уурхайн компаниуд: эрчим хүч хэмнэх боломжийг үнэлэх нь зүйтэй - Орон нутгийн засаг захиргаанд: Ачааны машиныг шороон замаар явахыг

хориглохын тулд хүч нэмэгдүүлэн ажиллах.

Төслийн үйл ажиллагаанаас агаарын чанарт үзүүлэх нөлөөллийг бууруулахын тулд дараах арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлэх шаардлагатай (Хүснэгт X-2). Үүнд:

Хуримтлагдах нөлөөллөөс зайлсхийх чиглэлээр авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ:

✓ Шороон замаар нүүрс тээвэрлэх явдлыг бүрэн хориглох;

✓ Метан хийн нөөцийг судалж үнэлэх, хийн агууламж, ялгарлын шинжилгээг хийж, метан хийг эхлээд олборлох хувилбарыг эхний ээлжид хэрэгжүүлэх;


X-2

Хуримтлагдах нөлөөлөл үүсэхээс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ

✓ Зам хяналтын пост байгуулах; ✓ Цогтцэций сумын шинэ суурьшлын төвийн зам, талбай анхнаас нь хатуу хучилттай хийх; ✓ Ажилчдын суурингийн уурын зуухны янданд шүүлтүүр тавьж, нүүрсэнд хорт хийг шингээх

бодис хольж хэрэглэх; ✓ Ахуйн хэрэгцээнд нар, салхины эрчим хүчийг ашиглах; ✓ Замыг тэмдэгжүүлэх, Цогтцэций сумаас УБ-Даланзадгадын чиглэлийн төв зам хүртэл

засмал зам байгуулах; ✓ Хаягдал шороон овоолгыг нөхөн сэргээх, ургамалжуулах; ✓ Салхитай, тоос шороотой өдрүүдэд ажилчдадаа нүүрний маск зүүхийг шаардах; ✓ Нүүрс тээврийн бүх тээврийн хэрэгслийн засвар үйлчилгээг тогтмол хийх, хорт бодис

ялгаруулалтыг хамгийн бага хэмжээнд байх нөхцөлийг хангах.

Хуримтлагдах нөлөөллийг багасгах чиглэлээр авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ:

✓ Уурхайн дотоод замыг нягтруулан, сайжруулах ажлыг жил тутам хийж гүйцэтгэх;

✓ Тоос ихтэй үед машины хурдыг хязгаарлах, ус шүршигч машин ажиллуулах;

✓ Уурхайн бүх тээврийн хэрэгслийг үзлэг оношилгоонд хамруулж, хорт хийн ялгаруулалтыг хянах;

✓ Сайжруулсан зуух, утаагүй болон хийн түлш ашиглах;

✓ Төвийн нэгдсэн дулааны сүлжээг бий болгож, цахилгаан халаагуур нийтээр ашиглах, гэрийн дулааны алдагдлыг багасгах технологийг нэвтрүүлэх явдлыг бодлогоор дэмжих;

✓ Бүс нутгийн хэмжээнд агаарын чанарын мониторингийн нэгдсэн цэгүүдийг байгуулж, тоосжилт, амьсгалагддаг тоосонцор болон бусад бохирдуулагчдын агууламжийг тогтмол хэмжиж мэдээллийн сан бүрдүүлэх, иргэдэд мэдээлж байх;

✓ 24 цагаар ажилладаг цаг уурын станц болгон өргөтгөх, ажиглалт, хяналт шинжилгээний орчин үеийн автомат багаж төхөөрөмжөөр хангах, цаг уурын мэдээллийг улсын сүлжээнд холбох асуудлыг шийдвэрлэх.


X-3

Хүснэгт X-2. Агаарын чанарт үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ

Хуримтлагдах нөлөөллүүд

Нөлөөллийн эх үүсвэрүүд

Бууруулах арга хэмжээ Хэрэгжүүлэх арга зам, аргачлал Үр ашиг Хариуцан хэрэгжүүлэх

Хэрэгжилтэд тавигдах шалгуур, мөрдөх

стандартууд

Ил уурхайгаас үүсэх

тоосжилт

Уурхайн дотоод замууд

Тухайн бүсэд ямар төрлийн бууруулах арга хэмжээ тохирч

байгааг судлах

- Бууруулах аргын сонголт нь нийт тоос, замын хөдөлгөөний хэмжээ, уур амьсгал болон байршлаас хамаарна. Ус, давс, давсны уусмал, газрын тос агуулаагүй тоос дарах үйлчилгээтэй бодис, синтетик шингэн болон полимер гэсэн сонголтууд байдаг. Говийн бүсэд ус маш чухал учраас усыг нөөцлөх ёстой. Тиймээс ус ашиглахгүйгээр тоосыг дарахыг зөвлөж байна. Болзошгүй эрсдэлээс зайлсхийхийн тулд тоос шороог дарах бодисуудын гаж нөлөөг анхаарч үзэх хэрэгтэй.

Усыг хэрэглэснээр тоосжилтыг 40%-60% бууруулах боломжтой юм. Химийн тоосыг дарах үйлчилгээтэй бодисын хувьд цацсанаас хойш хоёр долоо хоногийн турш тоос дарах чадвар 40%-60% хооронд хэлбэлздэг байна.

Уул уурхайн компаниуд

MNS 4585:2016 Агаарын чанар. Техникийн ерөнхий шаардлага.

Тээврийн хэрэгслийн хурдыг хязгаарлах,

зөвхөн зөвшөөрөгдсөн замаар зорчих

- Уул уурхайн операторууд нь уурхайн талбайн дотоод замын хөдөлгөөний дүрэм гаргаж, түүнд дотоод замаар зорчих тээврийн хэрэгслийн хамгийн дээд хурдыг тодорхойлж өгөх

- Хөдөлмөр хамгааллын сургалтад замын хөдөлгөөний дүрмийн талаар тусгах, уурхайн бүх ажилчдад сар бүр замын хөдөлгөөний дүрмийн сургалт явуулах.

- Уурхайн талбайн хүрээн дэх замын хөдөлгөөний гол цэгүүд дээр хяналт тавих.

- Уурхайд ашиглагдаж байгаа тээврийн хэрэглэлүүдэд GPS суурилуулж хурд болон зөвшөөрөгдсөн замаар зорчиж байгаа эсэхийг хянах.

Хурдыг 25 км/цаг болгон бууруулахад агаарт дэгдсэн PM10 хэмжээ АНУ-ын БОХА-н стандартын дагуу 30% буурсан. Харин Роберт нарын (1975) боловсруулсан стандартын дагуу 83% буурсан.

30 км/ц хурднаас хэтрүүлэхгүй байх.

Ил уурхайн олборлох үйл

ажиллагаа, хөрсний овоолго

Өрмийн тоосыг хянах систем нэвтрүүлэх

- Өрөмдлөгийн үеийн тоосыг устай эсвэл усгүй системээр хянах боломжтой. Устай систем нь илүү үр ашигтай боловч өвлийн улиралд хөлддөг. Хуурай систем нь өрмийн тавцангийн бүрхүүлийг сайтар арчлахыг шаарддаг.

MNS 4585:2016 Агаарын чанар. Техникийн ерөнхий шаардлага.

Агаарт дэгдэх тоосны хяналтыг ачааны

машинд ачих үеэс эхлэх

- Боломжтой бол ачааны машины тэвшийг битүүлэх - Тоосыг дарахын тулд ус ашиглах - Ачааны машин дээр чулуулаг ачих үед тоос үүсэхээс

сэргийлэх - Тэвш дээр унагаах өндрийг багасгах


X-4

Ажиллахад аюулгүй, эрүүл орчныг бүрдүүлэх

- Машин техникийн бүхээгийн битүүмжийг сайжруулах агаар шүүгч тавих.

- Амны хаалт зүүхийг аюулгүй ажиллагааны дүрэмд оруулах

- Уурхайн талбай дахь бүх ажилчдыг хувийн хамгаалах хэрэгслээр хангах.

- Тоостой үед ажилчдыг амны хаалт хэрэглэж байгаа эсэхэд ХЭБА ажилтнууд болон супервайзорууд хяналт тавих.

- Бохирдлын гол эх үүсгэврийн хажууд агаарын чанарын хяналтын станцыг салхины гол болон давамгайлсан салхины чиглэлд суурилуулна.

Туршилтаар ашигласан шүүлтүүрийн үр ашгийн үзүүлэлт 75-95% буюу

түүнээс дээш хэмжээтэй байсан

Хаягдал чулуулгийн овоолгыг ургамалжуулах

- Чийглэж тоосыг дарах - Нөхөн сэргээлтийн жилийн төлөвлөгөөнд хаягдал

чулуулгийн овооллогыг ургамалжуулах төлөвлөгөөг тусгах.

- Шаардлагатай төсвийг хуваарилах - Үр дүнг тухайн жилийн БОМТ-ийн хэрэгжилтийн тайланд

тусгана.

Олон салаа шороон

замаас үүсэх тоосжилт

Нүүрс тээврийн маршрут дагуух шороон замууд

Шороон замаар нүүрс тээвэрлэх явдлыг бүрэн хориглох

- Нүүрс тээврийн том оврын тэрэгнүүдийг хатуу хучилттай замаар тээвэрлэлт хийх асуудлыг дэмжихийн тулд зам ашиглалтын хураамжийг бууруулах.

- Хатуу хучилттай замын дагууд 4-5 гол цэгүүд дээр замын хяналтын пост ажиллуулах.

- Уурхайгаас гарах нүүрс тээврийн машины тоог хилийн боомтын нэвтрүүлэх чадвартай уялдуулах

- Замын нөхцөлийг сайжруулахын тулд хатуу хучилттай авто замын засвар арчилгааг тогтмол хийж гүйцэтгэх

- Нүүрсний тээврийн ачааны машинуудад GPS суурилуулж хурд болон зөвшөөрөгдсөн замаар зорчиж байгааг хянах

- Тээврийн явцад ачаа алдагдахаас урьдчилан сэргийлэхийн тулд ачааны тэвшийг битүүлэх

Аймгийн Авто тээврийн газар

Нүүрс экспортлогч

ААН-үүд

2-3 цэг дээр хяналтын постыг байрлуулах.

Даланзадгад, Цогт-Овоо,

Чойр, Сайншанд чиглэлийн

шороон замууд

Замын тэмдэг тэмдэглэгээг бүрэн хийх ялангуяа хурдны хязгаарын тэмдгийг зайлшгүй байршуулах

- Орон нутгийн удирдлагын зүгээс шороон зам нэг бүрд албан ёсны маршрут батлан гаргах.

- Хурдны хязгаарыг уурхай дотор 20км/ц уурхайн гадна 60км/ц байхаар тогтоох

- Замын гол оролт, гаралтыг хаягжуулах. - Орон нутгийн тээврийн ажилтнууд шороон замын дагууд

тухай бүр үзлэг шалгалт хийж байх. - Засвар үйлчилгээ хийх, амрах зориулалт бүхий зогсоолууд

байгуулж тохижуулах (хогийн сав, бие засах газар, хөрс

Аймгийн Авто тээврийн газар ААН-үүд


X-5

эвдэрч бохирдохоос сэргийлсэн хатуу хучилт, тэмдэглэгээ гэх мэт).

- Ханган нийлүүлэгчтэй хийх гэрээндээ бараа материал нийлүүлэх тээврийн замын маршрут болон маршрутаас хазайсан тохиолдолд хүлээлгэх хариуцлагыг тодорхой тусгах.

NOx ба SOx ялгаруулалт

Дулааны цахилгаан

станц, үйлдвэрлэлийн

байгууламж, бойлероос ялгарах хөө тортог, утаа

Нүүрс ашигладаг цахилгаан станцуудаас гарах тортог болон ялгарлыг бууруулахын тулд зохистой аргыг хэрэгжүүлэх

- Шаталтын хяналтыг оновчтой болгох (үе үе) - Буцламтгай улт хийжүүлэлтийн технологи болон

электростатик тунадасжуулагчийг ашигладаг тул нөлөөллийг бууруулах үйл ажиллагаа шаардлагагүй.

- Шинээр байгуулах цахилгаан станцуудад дээрх технологийн сүүлийн хувилбаруудыг ашиглах

FF/FGD/ESP технологи-97-99%, PM-<16.1 мг/Nм3

Цахилгаан станц MNS 6298:2011 Дулааны станцын яндангаар агаар мандалд хаях утааны найрлага дахь агаар бохирдуулах зарим бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ ба хэмжих арга.

Бойлер болон цахилгаан станцын янданг шүүлтүүрээр тоноглох

- Уул уурхайн операторууд нь шүүлтүүр суурилуулахад шаардлагатай төсвийг гаргах.

- Ажлыг мэргэжлийн байгууллагаар гүйцэтгүүлэх

Уул уурхайн компаниуд хамтран

MNS 6298:2011 Дулааны станцын яндангаар агаар мандалд хаях утааны найрлага дахь агаар бохирдуулах зарим бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ ба хэмжих арга.

Мониторингийн үзүүлэлтүүдийг нэмж, бохирдуулагч бодисын хэмжилтийг нэмж оруулах

- БОМТ-ийн жилийн хэрэгжилтийн нэг хэсэг болгон хэрэгжүүлэх

Уурын зууханд нүүрсийг хорт хий шингээх бодистой хольж хэрэглэх

- Зөвлөмжид заасны дагуу. FF 50-80%

Ахуйн хэрэгцээнд нар, салхины эрчим хүчийг ашиглах

- Өрх айлуудад нөхөн сэргээгдэх эрчим хүч ашиглах бодлогыг танилцуулж, энэ талаар дэмжлэг үзүүлэх.

- Нөхөн сэргээгдэх эрчим хүчний чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг байгууллагуудыг бүс нутагт борлуулалтын салбараа нээж ажиллуулах тал дээр татан оролцуулах

Орон нутгийн захиргаа

Хүлэмжийн хийн ялгаралт буурсан хэмжээ.

Тээврийн хэрэгслүүд

Бүх тээврийн хэрэгслүүдийг үзлэг оношлогоонд хамруулах

- Тээврийн хэрэгслийн техникийн үзлэгийг жил бүр зохион байгуулах.

- Үзлэгийн үр дүнг тухай бүр тайлагнаж, Төсөл хэрэгжүүлэгчдэд цаашид авах шаардлагатай арга хэмжээний талаар зөвлөмж хүргүүлэх.

- Зөвхөн техникийн нөхцөлийг хангаж буй тээврийн хэрэгслүүдэд тээврийн үйл ажиллагаанд оролцох гэрчилгээ олгох.

Тээврийн компаниуд, ханган нийлүүлэгчид

MNS 5885:2008 Агаарт байх бохирдуулах бодисын хүлцэх хэмжээ. Техникийн ерөнхий шаардлага.


X-6

БҮЛЭГ X.2 УСНЫ НӨӨЦӨД ҮЗҮҮЛЭХ НӨЛӨӨЛЛИЙГ БУУРУУЛАХ АРГА ХЭМЖЭЭ

Хүснэгт X-3.Усны нөөцөд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээний тойм

Үүсэх асуудал Гадаргын усны урсгал өөрчлөгдөх Гадаргын усанд үзүүлэх гол хуримтлагдах нөлөөлөл нь хуурай сайруудын эвдрэлийн улмаас урсац бүрэлдэх нөхцөл доройтох


Хуурай сайруудын физик шинж чанарт өөрчлөлт оруулах болон урсгалд саад болохоос зайлсхийх болон нөлөөллийг багасгах зорилготой.


Байгалийн төрхөөрөө хадгалагдаж үлдсэн хуурай сайруудын хувиар

Хэрэгжүүлэлт Замын маршрут сонгохдоо усны урсгалтай огтлолцохыг аль болох багасгах. Үлдсэн хуурай сайрыг хэвээр хадгалан үлдэх хэрэгтэй

Үндсэн зөвлөмж

Сав газрын захиргаа: хуурай сайрын байршлын зураглалыг хийж, гадаргын усан хангамжийн эх үүсвэрээс 100 м зайд орчны бүс байгуулах

Үүсэх асуудал Газрын доорх усны түвшин буурах Бага гүний уст давхаргын гол хуримтлагдах нөлөөллийн нэг нь малчдын худаг дахь усны түвшин буурах мөн уст давхаргын усны түвшин буурах нь малчдын амьжиргаанд нөлөөлж, одоо байгаа болон ирээдүйн гүний усны хэрэглэгчдийн гүний усны хангамж буурах явдал юм.


Нэгэнт өөрчлөгдсөн газрын доорх усны түвшинд нөлөөлөхөөс зайлсхийх буюу багасгах. Улмаар одоо байгаа гүний усны хэрэглэгчдэд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй байх мөн газрын доорх усны байгалийн эргэлтийн хэв маягт хамгийн багаар нөлөөлөх шилдэг туршлагыг төслүүдэд ашиглах


Газрын доорх усны түвшин Нөлөөлөлд өртсөн нутгийн иргэдийн хувь

Хэрэгжүүлэлт - Сайн дурын оролцоотойгоор газрын доорх усны олборлолтын нөлөөллийг хянах - Одоо байгаа болон ирээдүйд ашиглах үйлдвэрлэлийн худаг, өрөмдлөгийн ажил,

хяналтын цооног, бүртгэгдсэн гуравдагч этгээдийн (боломжтой бол) холбогдох геологи, гидрогеологийн холбогдох мэдээллийг бусад дэмжигчид болон зохицуулах байгууллагуудтай хамтран боловсруулах.

- Уст давхаргын хоорондын шилжилт болон уст давхаргуудын шинж чанар, усны химийн судалгааны хөтөлбөрийг эхлүүлэх

- Газар доорх усны тоон загварыг холбогдох мэдээллээр тасралтгүй шинэчлэх, тохируулах, төсөл боловсруулах явцад газрын доорх усны түвшин болон газрын доорх усны чанарт гарсан өөрчлөлтийг урьдчилан таамаглах зорилгоор газрын доорх усны тоон загварыг ашиглан тогтоогдсон гүний усны систем дэх уст давхаргын эмзэг байдал болон нөхөн сэргэх байдлын талаарх ойлголтыг сайжруулах


Иймээс (1) мэдээлэл цуглуулах, гүний усны ашиглалтын нөлөөллийг урьдчилан таамаглах зорилгоор газрын доорх усны хяналтыг эрчимжүүлэх болон (2) асуудлыг олон нийттэй хамтран шийдэх ажлын хүрээнд бага гүний усны чанар, хэмжээг хянах мониторингд бүтээн байгуулалтын үйл ажиллагаанд өртсөн малчдыг ажлын хэсэгт оролцуулахыг зөвлөж байна.

Үүсэх асуудал Газрын доорх усны хэрэгцээ нэмэгдэх Газрын доорх усны нөөцөд хуримтлагдах гол нөлөөллийн нэг нь усны эрэлт ихсэх явдал бөгөөд малчдын амьжиргаанд нөлөөлж, одоо байгаа болон ирээдүйн хэрэглэгчдийн гүний усны хангамж буурах явдал юм.


Зорилго нь газрын доорх усны өсөн нэмэгдэж буй хэрэгцээний нөлөөллөөс зайлсхийх эсвэл багасгах; улмаар одоо байгаа гүний усны хэрэглэгчид сөрөг нөлөөлөлд өртөхгүй байх.


Газрын доорх усны хэрэгцээ буурах

Хэрэгжүүлэлт - Аливаа үйл ажиллагаанаас гарсан бохир ус, хаягдал усыг цэвэршүүлсний дараагаар (уурхай, цахилгаан станц г.м.) дахин ашиглах


X-7

- Тоосыг давс ашиглан дарах, хуурай/агаар хөргөлтийн систем, бойлерын цохилтын усыг дахин ашиглах гэх мэт олон янзын технологийг хэрэгжүүлэх замаар гүний усны хэрэглээг бууруулахыг дэмжих (43-80%).

- Ахуйн усыг хэмнэлттэй ашиглах менежмент нэвтрүүлэх (усны тоолуур, ус хэмнэлттэй технологид татаас олгох зэрэг технологийн аргууд, сургалт зохион байгуулах, үйл ажиллагаа, засвар үйлчилгээ, зохицуулалтын хэрэгсэл) (5-50%)

- Нөлөөлөлд өртсөн нутгийн иргэдийг чанарын шаардлага хангасан усаар хангах


Ус хэмнэх технологийг дэмжих санхүүгийн болон эрх зүйн механизмыг эрэлхийлэх

Үүсэх асуудал Газрын доорх усны бохирдол Бага гүний уст давхаргын гол хуримтлагдах нөлөөллийн нэг нь малчдын худаг дахь усны бохирдол бөгөөд уст давхаргын бохирдол нь малчдын амьжиргаанд нөлөөлж, одоо байгаа болон ирээдүйн гүний усны хэрэглэгчдийн гүний усны хангамж буурах явдал юм.


Зорилго нь газрын доорх усны бохирдлоос зайлсхийх эсвэл багасгах; ; улмаар одоо байгаа гүний усны хэрэглэгчид сөрөг нөлөөлөлд өртөхгүй байх.


Ундны усны чанарын стандарт

Хэрэгжүүлэлт - Уурхайн шүүрүүлэлтээс үүсэх усны чанарт байнгын мониторинг болон геохимийн судалгааны ажил хийх

- Үер уснаас үүдэлтэй аливаа нөлөөллийг багасгахын тулд онцгой байдлын болон үерийн үед авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээний журмыг боловсруулах. Онцгой байдлын үед уурхайн болон хаягдал чулуулгийн овоолгоос үерийн усыг гадагшлуулах арга хэмжээний төлөвлөгөөг, усны менежментийн төлөвлөгөө болон онцгой байдлын төлөвлөгөөнд тусгах. Уг журамд усны балансын загварчлал, цаг агаарын хяналт, урьдчилсан мэдээ, сэрэмжлүүлэг, тайланг багтаана

- Төслийн үйл ажиллагааны улмаас үүссэн хөрс, газрын доорх усны бохирдлыг тогтоосны дараа нэн даруй саармагжуулах арга хэмжээг авах.


Уул уурхайн компаниуд болон төсөл хэрэгжүүлэгчдэд (1) бохир усны хяналт шинжилгээ хийх (2) бохир усны хяналт шинжилгээний үр дүнг холбогдох талуудад мэдээлэх буюу (3) эрсдэлийн менежментийн талаарх үйл ажиллагааны төлөвлөгөөгөө мэдээлэх болон (4) ундны усны худгаас 100 м зайд эрүүл ахуйн орчны бүс байгуулах зөвлөмжийг өгч байна.

X.2.1 Газрын доорх усны нөөцөд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ

Наймантын хөндийн газрын доорх усны нөөцийн үнэлгээнд (2009) тусгаснаар 25 жилийн дараах уст давхаргын газрын доорх усны түвшин бууралт хамгийн ихдээ 18.8 м байхаар тооцсон бөгөөд уг тооцоог тухайн уст үеийг бууруулах арга хэмжээг хэрэгжүүлэх үед нарийвчлан тогтоож, усны түвшинг хянаж байх, мөн усны түвшин бууралтыг 18.8 метрээс хэтрүүлэхгүй байх шаардлагатай. Үүний тулд дараах арга хэмжээг авч хэрэгжүүлбэл зохино. Үүнд:

✓ Хуурай аргаар нүүрс угаах технологийг нэвтрүүлэх;

✓ Ус ашиглалтын үр ашгийг дээшлүүлэх, усыг дахин ашиглах боломжит бүх арга хэмжээг хэрэгжүүлэх;

✓ Газрын доорх усны шинэ эх үүсгэвэр хайх хайгуул хийх;

Хуримтлагдах нөлөөлөл үүсэхээс сэргийлэхийн тулд:

✓ Усан хангамжийн эх үүсвэрээс 100 м зайд эрүүл ахуйн бүс байгуулан хамгаалалтад авах; ✓ Усны түвшин бууралтын тооцоолсон хэмжээнээс илүү хурдацтай буурах, химийн найрлага

өөрчлөгдөх, түвшин бууралтын радиус тэлэх зэрэг болзошгүй нөлөөлөл үүссэн тохиолдолд хяналтын цооногуудыг оновчтой төлөвлөн шинээр гаргах;


X-8

✓ Бага гүний худагт үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах зорилгоор цооногийн хийцэд анхаарч, цооногийн эхний 50 м-ээс ус олборлолтыг хийхгүй байхын тулд цементэн тусгаарлагч хийн бага гүний усыг ашиглалтын цооног руу орохоос тусгаарласан байх.

Хуримтлагдах нөлөөллийг багасгах чиглэлээр авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ:

✓ Наймант болон Наймдайн хөндийн урьдчилан таамаглаж буй түвшний бууралтын талбай дахь бага гүнд орших худгуудын усны түвшинг сар бүр хэмжих;

✓ Ландшафтын өөрчлөлтийн судалгаа хийх; ✓ Худаг ба ашиглалтын цооногт гүн хэмжигч суурилуулах; ✓ Үйлдвэрлэлийн болон унд-ахуйн усыг хэмнэлттэй ашиглах менежмент нэвтрүүлэх

Нөхөн сэргээх чиглэлээр авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ:

✓ Мониторингийн үр дүнгээр түвшин нь буурсан болон татарсан худгуудыг шинээр нөхөн гаргаж өгөх;

✓ Тавантолгойн уурхай болон Наймант, Наймдайн хөндийн ойр орчмын нутаг дэвсгэрт амьдарч буй малчдыг газрын доорх усны хяналт, шинжилгээний мэдээллээр тогтмол хангаж, үр дүнг жил бүрийн байгаль орчны менежментийн төлөвлөгөөний хэрэгжилтийн тайланд тусган БОНХАЖЯ-нд хүргүүлж, улсын усны мэдээллийн санд хүлээлгэн өгөх үүрэгтэй. Мөн Наймдайн хөндийд явуулсан усны судалгааны тайлан, ажлын үр дүнг Усны нөөцийн зөвлөлөөр баталгаажуулан Улсын усны мэдээллийн санд хүлээлгэн өгч байх ба “Энержи Ресурс” ХХК Ухаа худаг уурхайг хаасны дараа ашигласан усны цооногуудыг битүүмжлэн Өмнөговь аймгийн Цогтцэций сумын Засаг даргад хүлээлгэж өгөх;

✓ Тавантолгойн нүүрсний уурхайн ус шүүрүүлэлт, ус хангамжаас бага гүнд орших усны нөөцөд нөлөөлж буй нь тогтоогдвол ус татах байгууламжийн төлөвлөгөөг дахин хянаж, өөрчлөх ба тухайн орчинд нутаглаж буй малчдын ашигладаг худгуудын усны түвшин бууралтад нөлөөлсөн нь тогтоогдвол эдгээр өрхүүдийн ашиглаж байсан усан хангамжтай ойролцоо усан хангамжийн шинэ эх үүсвэрийг хариуцах ажлыг уул уурхайн компанийн зүгээс нутгийн иргэдтэй зөвлөсний үндсэн дээр хэрэгжүүлэх шаардлагатай бөгөөд энэ шаардлагад нийцэх хяналтыг төрийн мэдэлд байх алба гүйцэтгэх;

✓ Баяжуулах үйлдвэрт ашиглаж байгаа усны төлбөрийг 2012 онд батлагдсан “Байгалийн нөөц ашигласны төлбөрийн тухай” хуулийн 15-р зүйлд заасны дагуу төлнө. Мөн төсөл хэрэгжүүлэгчдийн хувьд холбогдох ус ашиглах зөвшөөрөл, гэрээнд заасан хэмжээнээс хэтрүүлэн ашиглахыг хориглоно.

X.2.2 Газрын доорх усны бохирдлоос урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ

Төслийн үйл ажиллагаанаас газрын доорх усны чанарт нөлөө үзүүлж болзошгүй тул дараах арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх нь зүйтэй. Үүнд:

Урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ:

✓ Усны чанарт үзүүлэх нөлөөллийг үнэлэх газрын доорх усны хяналт шинжилгээний бүс нутгийн хөтөлбөрийг бий болгох;

✓ Уурхайн шүүрүүлэлтийн усны цацрагийн хэмжээг тогтмол хянах, ус цуглуулах цэвэршүүлэх зорилгоор доторлогоотой хадгалах цөөрөм бий болгох;

✓ Хаягдал чулуулгийн овоолгоос бий болж болзошгүй бохирдлоос урьдчилан сэргийлэхийн тулд хүчиллэг урсац үүсгэх эрсдэлтэй хаягдал чулуулагт нунтаг шохойн чулууг 30 кг/тонн хүртэлх хэмжээгээр холих.


X-9

Бууруулах чиглэлээр хэрэгжүүлэх арга хэмжээ:

✓ Аюултай, хортой, тэсрэмтгий, шатамхай бодисын хадгалах, тээвэрлэх, ашиглах, устгах журмыг чанд баримтлан ажиллах


✓ Хадан Ус болон Шинэ Усны худгаас ундаалдаг айлуудад нийгмийн хариуцлагынхаа хүрээнд нөлөөллийн бүсээс гадна шинэ худаг гаргах.

✓ Таван толгойн бүс нутагт үйл ажиллагаа явуулж буй уурхайнууд нь өөрийн суурьшлын бүсээс гарах хаягдал бохир усыг Өмнөговь аймгийн Цогтцэций сумын Засаг даргын тогтоож өгсөн цэгт зайлуулан ус бохирдуулсны төлбөр төлөх, Монгол Улсын “Хүрээлэн буй орчинд нийлүүлэх цэвэршүүлсэн бохир ус” (MNS 4943:2015) стандартын шаардлагад нийцүүлэн цэвэрлэж, хөрсөнд хаяна. Хэрэв дээрх (MNS 4943:2015) стандартын шаардлагад нийцээгүй бохир усыг хаясан тохиолдолд ус бохирдуулсны нөхөн төлбөрийг төлнө.

✓ Бохир усыг “Хүрээлэн буй орчинд нийлүүлэх цэвэршүүлсэн бохир усны чанар”-ын стандартын хэмжээнд хүртэл цэвэршүүлсэн бол цэвэршүүлсэн хэмжээгээр, цэвэрлээд эргүүлэн үйлдвэр, үйлчилгээнд ашигласан бол дахин ашигласан хэмжээгээр ус бохирдуулсны төлбөрөөс чөлөөлнө. Цэвэршүүлсэн бохир ус болон уурхайн шүүрлийн усыг уурхайн замаас үүсэх тоосжилтыг дархад ашиглаж болно.

X.2.3 Гадаргын усанд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ

Нөлөөллөөс зайлсхийх чиглэлээр авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ:

✓ Уурхайн талбайг тэлэх, барилга байгууламж барих зэрэг үйл ажиллагаагаар газрын гадаргад өөрчлөлт хийхэд хүрвэл гадаргын урсцын байдлыг тооцох, зураг, төсөл урьдчилсан тохируулга хийх;

Урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ:

✓ Үерийн урсцын тооцоо хийж, үерээс хамгаалах байгууламж, ус зайлуулах сувгийг стандартын дагуу байгуулах; боломжтой бол байгууламжуудыг 100 жилд 1 удаа тохиолдох үерийн давтамжаас дээш барих

✓ Жалга дагуух бүх хог хаягдлыг зайлуулах;

✓ Хогийн цэгүүд дээр үерийн хаалт хийх;

✓ Ус өнгөрөөх байгууламжуудын орчимд сайр жалгуудыг эвдрэлээс хамгаалж бетондох;

✓ Усан хангамжийн эх үүсвэрээс 100 м зайд эрүүл ахуйн бүс байгуулан хамгаалалтад авах.

Нөлөөллийг багасгах чиглэлээр авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ:

✓ Замтай огтлолцсон сайр бүрт үерийн ус өнгөрүүлэх гүүр буюу хоолой зэргийг шинээр байгуулах (ялангуяа Ундайн гол дээр);

✓ Түр урсац өнгөрсний дараа үерээр зөөгдөж ирсэн хог хаягдал, хагшаас, хурдсыг зайлуулах, цэвэрлэх, хяналт тавьж байх;

✓ Байнгын устай булгуудын ундаргын хэмжилтийг тогтмолжуулах (Хайрхан, Жирэм зэрэг)

✓ Жижиг гол, сайрын савд үерийн урсац бүрдэх нөхцөлийг судлах урт хугацааны ажиглалт хэмжилтийн сүлжээ бий болгох (сайруудын эхэнд хур тунадасны сүлжээ, адагт урсац, түвшний хэмжилтийн багаж төхөөрөмж);

✓ Гадаргын болон газар доорх усны харилцан үйлчлэлийн, ялангуяа харилцан тэжээх нөхцөлийг илрүүлэх ажиглалт хэмжилтийг нуур цөөрөм, газар доорх усны савд зохион байгуулах;


X-10

✓ Бохир ус цэвэршүүлэх байгууламжуудын үйл ажиллагаа стандартад нийцэж буй эсэхэд байнгын хяналт тавьж ажиллах;

✓ Нөлөөллийн бүсийн сумдад усны “Усны аюулгүй байдлын төлөвлөгөө” хэрэгжүүлэх.


✓ Сайруудын орчимд энгийн болон онцгой хамгаалалтын бүсүүдийг тэмдэгжүүлэх;

✓ Нөхөн хамгааллын арга хэмжээг хэрэгжүүлэх зорилгоор булаг шандын эхийг хамгаалах үйл ажиллагааг авч хэрэгжүүлэх нь зүйтэй. Усны газар, БОНХАЖЯ- наас гаргасан “Булгийн эхийг тохижуулах арга зүй”-н дагуу орон нутгийн материал, тухайн бүс нутгийн онцлогийг харгалзан тохижуулах шаардлагатай


X-11

Хүснэгт X-4.Усны нөөцөд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ



Бууруулах арга хэмжээ Хэрэгжүүлэх арга зам, аргачлал Хариуцан хэрэгжүүлэх

Үр ашиг Хэрэгжилтэд тавигдах шалгуур, мөрдөх


ГАЗРЫН ДООРХ УСНЫ НӨӨЦӨД ҮЗҮҮЛЭХ НӨЛӨӨЛЛИЙГ БУУРУУЛАХ АРГА ХЭМЖЭЭ

Ус хангамжийн төлөвлөлт, түүнээс үзүүлэх нөлөө

Бүх төслүүд Усны өөр эх үүсвэрийг олох - Байгаль экосистемд үзүүлэх нөлөөллийг тодорхойлох үүднээс БОННҮ хийж, холбогдох талуудтай зөвлөлдөх

- Байгаль орчны нөлөөллөөс зайлсхийх, хүлээн зөвшөөрөхүйц түвшинд хүртэл бууруулах боломжтой тохиолдолд Монгол улсын ЗГ-аас төсөл хэрэгжүүлэх ажлыг эхлүүлнэ

Монгол Улсын Засгийн Газар

Байгаль орчинд хамгийн бага сөрөг нөлөөлөлтэй хувилбарыг сонгох

Бүтээн байгуулалтын төслүүд нь усны хэрэглээг нэмэгдүүлэх

Аливаа үйл ажиллагаанаас гарсан бохир ус, хаягдал усыг цэвэршүүлсний дараагаар (уурхай, цахилгаан станц г.м.) дахин ашиглах

Бүх төсөл Дахин ашигласан усны хэмжээгээр

Ус хэмнэх технологийг нэвтрүүлэх - ЭТТ хуурай нүүрс угаах байгууламж байгуулахаар санамж бичигт гарын үсэг зурсан. Төслийг хэрэгжүүлэхэд Засгийн газар бүх боломжит бүх арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ.

- Тоосыг давс ашиглан дарах, хуурай/агаар хөргөлтийн систем, бойлерын цохилтын усыг дахин ашиглах гэх мэт

Бүх төсөл 43-80% Үйлдвэрийн усны хэрэглээ буурах

Оршин суугчид, уурхайн ажилчдын ахуйн хэрэгцээ

Ус ашиглалтыг тоолууржуулах - Монгол улсад хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй Усны тухай хуулийн дагуу усны хэрэглээний бүх цэг дээр усны тоолуур суурилуулахыг шаарддаг.

- Орон нутгийн захиргаанаас уул уурхайн операторуудад зориулан дээрх хуулийн заалтыг 2016 онд багтаан хэрэгжүүлэх журам гаргах.

Аймаг, орон нутгийн удирдлага

8-20% Усны хэрэглээг хянах усны урсгалын тоолуур суурилуулах журам

Ахуйн усыг хэмнэлттэй ашиглах менежмент нэвтрүүлэх

- Уул уурхайн операторууд нь усыг хэмнэлттэй ашиглах төлөвлөгөө боловсруулна.

- Уг төлөвлөгөөний хэрэгжилтийг кемпийн менежерүүд хариуцна.


Технологи (жнь суултуур )- 5-35%, сургалт сурталчилгаа -2-5%, үйл ажиллагаа болон засвар үйлчилгээ 20-50%

MNS OIML R 49-1:2012 Усны тоолуур хэмжилзүйн техникийн шаардлага

Газрын доорх усны түвшин буурах

Бүх газрын доорх усны хэрэглэгчид

Газрын доорх усны ашиглалтын нөлөөллийг урьдчилан таамаглах зорилгоор мэдээлэл цуглуулах

- Сайн дурын оролцоотойгоор газрын доорх усны олборлолтын нөлөөллийн мониторинг хийх.

- Одоо байгаа болон ирээдүйд ашиглах үйлдвэрлэлийн худаг, өрөмдлөгийн ажил, хяналтын цооног, бүртгэгдсэн

Уул уурхайн компаниуд орон нутгийн болон төрийн

Мэдээлэл цуглуулах, газрын доорх усны менежментийн


X-12

газрын доорх усны хяналт шинжилгээг эрчимжүүлэх

гуравдагч этгээдийн (боломжтой бол) холбогдох геологи, гидрогеологийн холбогдох мэдээллийг бусад дэмжигчид болон зохицуулах байгууллагуудтай хамтран боловсруулах.

- Уст давхаргын хоорондын шилжилт болон уст давхаргуудын шинж чанар, усны химийн судалгааны хөтөлбөрийг эхлүүлэх.

- Газар доорх усны тоон загварыг холбогдох мэдээллээр тасралтгүй шинэчлэх, тохируулах, төсөл боловсруулах явцад газрын доорх усны түвшин болон газрын доорх усны чанарт гарсан өөрчлөлтийг урьдчилан таамаглах зорилгоор газрын доорх усны тоон загварыг ашиглан тогтоогдсон гүний усны систем дэх уст давхаргын эмзэг байдал болон нөхөн сэргэх байдлын талаарх ойлголтыг сайжруулах

захиргааны байгууллага хамтран (сум орон нутгийн засаг захиргаа, Сав газрын захиргаа)

төлөвлөгөөний хэрэгжилт

Наймант болон Наймдайн газрын доорх усны ашиглалтын талбай

Газрын доорх усны орд, эх үүсвэрүүдийн орчимд, онцгой, эрүүл ахуй, энгийн хамгаалалтын бүсүүдийг тогтоох

Наймант ба Наймдайн газрын доорх усны ордуудын эргэн тойронд хамгаалалтын хашаа барьж, пайз байрлуулахад шаардлагатай төсвийг тухайн жилийн БОМТ-нд тусгах

“Энержи Ресурс” ХХК

Усан сан бүхий газрын энгийн хамгаалалтын бүсийг тогтоож, тэмдэгжүүлэх журам Усны түвшин бууралтын

мониторинг хийх - Усны түвшний мониторинг, хяналт шинжилгээг

хөндлөнгийн мэргэжлийн байгууллага, мэргэжилтнүүдээр хийлгэх;

- Газрын доорх усны ордуудын орчинд хяналтын цооногууд гаргах.


Малчдын гар худгууд хатах, усны түвшин татрах

Наймант, Наймдайн хөндийн газрын доорх усны ордын ашиглалт

Худгийн усны түвшний мониторингийг хөндлөнгийн мэргэжлийн байгууллагаар жил тутам хийлгэж байх

Худгийн усны түвшний мониторингийг жил бүр хийх хөндлөнгийн хяналт шинжилгээний мэргэжилтнүүдийг хөлсөлж ажиллуулах асуудлыг орон нутгийн удирдлага хариуцна. Мониторингийн үр дүнг “Энержи Ресурс” ХХК болон орон нутгийн Засаг даргад тухай бүр тайлагнах.


Малчид, иргэдийн гомдол, саналыг хүлээн авч шийдвэрлэх механизм тодорхой болсон байх.

Худгийн усны түвшний мониторингийг хөндлөнгийн мэргэжлийн байгууллагаар жил тутам хийлгэж байх

“Энержи Ресурс” ХХК нь тухайн жилийнхээ БОМТ ний хэрэгжилтийн Төлөвлөгөөнд шаардлагатай төсвийг суулгаж өгөх замаар одоогийн ашиглаж буй худгийнх нь усны түвшин буурсан малчдын хувьд шинээр худаг гаргаж өгнө.

“Энержи Ресурс” ХХК

Газрын доорх усны чанарт үзүүлэх нөлөөлөл

Ил уурхайн овоолгууд

Хүчиллэг урсац үүсэх эрсдэлтэй хаягдал чулуулагт нунтаг шохойн чулууг 1 тонн тутамд 30 кг байхаар тооцож нэмж холих

- Зөвлөмжийн дагуу Уул уурхайн компаниуд

Усны тухай хууль. Зүйл 24. Усны нөөцийг бохирдлоос хамгаалах.

Хүчиллэг урсцыг зайлуулах тусгай зориулалтын суваг, хуримтлуулах

Усны мэргэжилтнүүдийн удирдлага дор MNS 0900:2018 Эрүүл ахуйн шаардлага,


X-13

сан байгуулах, байнгын хяналт тавих

чанар ба аюулгүй байдлын үнэлгээ

Хөдөө аж ахуйн гаралтай бохирдуулагчид

Хадан Ус болон Шинэ Усны худгаас ундаалдаг хэрэглэгчдэд нөлөөллийн бүсийн гадна шинэ худаг гаргах.

Нөлөөлөлд өртсөн өрхүүдийн оролцоотойгоор шинэ худгийн байршлыг тодорхойлох.


Газрын доорх усны бохирдол

Усны чанарт үзүүлэх нөлөөллийг үнэлэх бүс нутгийн газрын доорх усны хяналт шинжилгээний хөтөлбөрийг бий болгох.

Уул уурхайн компаниуд, Орон нутгийн захиргаа, Сав газрын захиргаа болон БОАЖЯ

MNS 0900:2018 Эрүүл ахуйн шаардлага, чанар ба аюулгүй байдлын үнэлгээ

Уурхайн лицензийн талбайн дотор орж ашиглах боломжгүй болсон булаг, задгай уст цэг, худаг

Уурхайн лицензийн талбай

Мал зэрлэг амьтдад зориулан уурхайн лицензийн талбайн гадна шинээр худаг, уст цэг гаргаж өгөх.

Уул уурхайн компаниуд уст цэгийн болон зэрлэг амьтдын мониторингдоо үндэслэн тохиромжтой газар уст цэг гаргах


Мал, зэрлэг амьтдын тухайн уст цэгийн ашиглалтыг баримтжуулах

ГАДАРГЫН УСАНД ҮЗҮҮЛЭХ НӨЛӨӨЛЛИЙГ БУУРУУЛАХ ЧИГЛЭЛЭЭР ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ АРГА ХЭМЖЭЭ

Гадаргын усны урсац бүрэлдэх нөхцөл доройтож, багасах

Уурхайн олборлох үйл ажиллагаа

Үерээс хамгаалах байгууламж, ус зайлуулах сувгийг стандартын дагуу байгуулах

- Уул уурхайн компаниуд “Уурхайн бүс нутагт гадаргын усыг хамгаалах төлөвлөгөө” боловсруулах ба зөвлөмжид заасан сөрөг нөлөөлөл бууруулах арга хэмжээг уг төлөвлөгөөнд тусгана.

- Уул уурхайн компани бүрийн байгаль орчны хэлтэс дээрх төлөвлөгөөг БОМТ- ний нэг хэсэг байдлаар хэрэгжүүлнэ.


Усны барилга байгууламжийн зураг төсөл зохиох үндсэн журам

Уурхайн аливаа барилга байгууламжийг төлөвлөхдөө гадаргын усны голдирол өөрчлөхгүй байх

БНбД33-01-03

Хогийн цэгүүд дээр үерийн хаалт хийх

MNS 4943:2015 Хүрээлэн буй орчинд нийлүүлэх цэвэршүүлсэн бохир ус

Бохир ус цэвэршүүлэх байгууламжуудын үйл ажиллагаа стандартад нийцэж буй эсэхэд байнгын хяналт тавьж ажиллах

Үерийн урсгалын тоо хэмжээ, эрчмийг нарийвчлан тогтоохын тулд жижиг гол, эрэг дагуу хааяа

Хэмжилт, мониторингийн тайлан


X-14

үүсдэг үерийн усанд ажиглалт, хэмжилтийг зохион байгуулах.

Төслийн бусад бүх үйл ажиллагаа: Цахилгаан станцууд болон нүүрс угаах үйлдвэрүүд

Бохир ус цэвэрлэх байгууламж, ариутгах татуургын цэвэрлэх байгууламжтай байх

- Бохир ус цэвэршүүлэх байгууламжуудын үйл ажиллагаа стандартад нийцэж буй эсэхэд байнгын хяналт тавьж ажиллах

- Ослын үед хэрэгжүүлэх төлөвлөгөө гаргах

Төсөл хэрэгжүүлэгчид

MNS 4943:2015 Хүрээлэн буй орчинд нийлүүлэх цэвэршүүлсэн бохир ус

Бохир усны цөөрмийг үерээс хамгаалах

Зам, тээврийн үйл ажиллагаа

Замтай огтлолцсон сайр бүрд гүүр буюу ус өнгөрүүлэх байгууламжийг шинээр байгуулах (ялангуяа Ундайн гол дээр)

Нүүрс тээврийн хатуу хучилттай автозамыг төрийн эзэмшилд шилжүүлсэнтэй холбоотойгоор замд хамаарах БОМТ-ний хэрэгжилтийг аймгийн захиргаа хариуцна. Илүү тулгамдсан бөгөөд чухал ач холбогдол бүхий ажлуудыг өмнөх баганад зөвлөмж болгосон. БОМТ-г хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай төсвийг орон нутгийн (аймгийн) удирдлага шийдвэрлэнэ.

Аймгийн Авто Замын Газар

Ус зайлуулах хоолой буюу гүүр баригдсан байх

Сайруудын орчимд энгийн болон онцгой хамгаалалтын бүсүүдийг тэмдэгжүүлэх.

Усан сан бүхий газрын энгийн хамгаалалтын бүсийг тогтоож, тэмдэгжүүлэх журам

Түр урсац өнгөрсний дараа үерээр зөөгдөж ирсэн хог хаягдал, хагшаас, хурдсыг зайлуулах, цэвэрлэх, хяналт тавьж байх

Усны барилга байгууламжийн зураг төсөл зохиох үндсэн журам

Ус өнгөрөөх байгууламжуудын орчимд сайр жалгуудыг эвдрэлээс хамгаалж бетон хучилт хийх

БНбД33-01-03

Жижиг гол, сайрын савд үерийн урсац бүрдэх нөхцөлийг судлах Урт хугацааны ажиглалт хэмжилтийн сүлжээ бий болгох сайруудын эхэнд хур тунадасны сүлжээ, адагт урсац, түвшний хэмжилтийн багаж төхөөрөмж), усны харуулын цэгүүдийг шинээр байгуулах

‐ Томоохон хуурай сайрууд дээр усны харуулын цэг байгуулж, тусгай хүн авч ажиллуулна.

‐ Шаардлагатай тоног төхөөрөмжөөр хангах.

Галба-Өөш- Долоодойн говийн сав газрын захиргаа

Усны харуулын цэгийг шинээр байгуулах

Гадаргын болон газар доорх усны харилцан үйлчлэлийн, ялангуяа харилцан тэжээх

Сав газрын усны менежментийн төлөвлөгөө боловсруулахаар сонгогдсон зөвлөх нь энэ судалгааг


Хэмжилт, мониторингийн тайлан


X-15

нөхцөлийг илрүүлэх ажиглалт хэмжилтийг нуур цөөрөм, газар доорх усны савд зохион байгуулах.

БОАЖЯ, МИНИС төсөлтэй байгуулсан гэрээнийхээ хүрээнд гүйцэтгэх ёстой.

Суурьшлын бүсүүд

Булаг шандын эхийг хамгаалах арга хэмжээ авах (булгийн тэжээлийн бүсийг тодорхойлох судалгааны үндсэн дээр)

Гол горхи, булаг шандны тэжээлийн бүсийн эргэн тойронд хамгаалалтын хашаа барих, пайз байрлуулахад шаардлагатай төсвийг хуваарилна.


Усан сан бүхий газрын энгийн хамгаалалтын бүсийг тогтоож, тэмдэгжүүлэх журам


X-16

БҮЛЭГ X.3 ГАЗАР БОЛОН ХӨРСӨНД ҮЗҮҮЛЭХ НӨЛӨӨЛЛИЙГ БУУРУУЛАХ АРГА ХЭМЖЭЭ

Одоогийн байдлаар олборлолтын үйл ажиллагааны улмаас эвдэрсэн газрын буюу хөрсний бүрхүүлийн талбай 3.6 мянган га-г эзэлж байгаа бөгөөд цаашид 8.6 мянган га хүртэл нэмэгдэх хандлагатай байна. Таван толгойн бүс нутагт нүүрс олборлолтын үйл ажиллагаа нь сүүлийн жилүүдэд маш эрчимтэй явагдаж ирсэн тул дээрх үйл ажиллагааны улмаас нэлээд том газар нутгийн хөрс, ургамлын бүрхэвч эвдэрч сүйтгэгдсэн байна. маш эмзэг хөрстэй цөл шиг хээрийн бүсэд нүүрс олборлох үйл ажиллагаа нь хөрс, хөрсний бүрхүүлд маш их сөрөг нөлөө үзүүлдэг тул хөрсөн бүрхэвчид үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах, хамгаалах арга хэмжээг дараах байдлаар төлөвлөн хэрэгжүүлэхийг санал болгож байна:

Хүснэгт X-5. Газар болон хөрсөнд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээний тойм

Үүсэх асуудал Газар болон хөрсөнд үзүүлэх хуримтлагдах гол нөлөөлөл нь уурхайтай холбоотой төрөл бүрийн үйл ажиллагааны улмаас үүсэх газрын эвдрэл, доройтол юм.


• Ирээдүйн газар ашиглалтыг нөхцөлдүүлэхийн тулд эвдэрсэн газрыг тухай бүрд нь нөхөн сэргээх

• Ус зайлуулах системийг бага өөрчлөх (байгалийн болон шинээр бий болгосон). • Төслийн нөлөөллийг багасгах зорилгоор элэгдлийг хянах арга техникийг

хэрэгжүүлэх.


Нөхөн сэргээгдсэн газрын хувиар

Үндсэн зөвлөмж Газрын эвдрэл • Газрын эвдрэлийг бууруулахын тулд газар зохион байгуулалт төлөвлөлтийг

сайжруулах ялангуяа зам тээврийн төлөвлөлтийг бүтээн байгуулалтын үйл ажиллагаатай уялдуулах - орон нутгийн засаг захиргаа

• Боломжтой бол одоо байгаа замыг ашиглахыг шаардах, - орон нутгийн засаг захиргаа

• Боломжтой бол төслийн үйл ажиллагааны үед зам ашиглалтыг баталсан маршрутаас гарахгүй байхаар зохицуулах-төсөл хэрэгжүүлэгчид

Хөрсөн бүрхэвчийн доройтол • Төслийг боловсруулж төлөвлөхдөө боломжтой бол гуу жалгын сүлжээ болон

эгц налуугаас зайлсхийх. Хэрвээ тийм боломж байхгүй бол дэд бүтцийг (жишээ нь, зам) элэгдлийг хянах зорилгоор тохирсон загварыг ашиглах.

• Замын бүрэн бүтэн байдлыг хангах болон тоосжилтыг дарах шаардлагатай тохиолдолд - орон нутгийн засаг захиргаатай хамтран төсөл хэрэгжүүлэгчид

• Хөрсөн бүрхэвчийн доройтлын эсрэг хяналтын төлөвлөгөө боловсруулж, газар бүрд тохирсон хяналтыг боловсруулж хэрэгжүүлэх. Төсөл хэрэгжүүлэгчид болон орон нутгийн захиргаа хамтран хэрэгжүүлэх

• Орон нутгийн иргэдэд суурилсан хяналт, мэдлэгийн хөтөлбөр хэрэгжүүлэх нөхөн сэргээлтийн талаарх мэдлэгийг сайжруулах-төсөл хэрэгжүүлэгчид

• Хамтын бэлчээрийн менежментийг хөгжүүлэх -нутгийн удирдлагын дэмжлэгтэйгээр малчид

• Малын тоо толгойг бууруулах, мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийн үр ашгийг нэмэгдүүлэх, мал сүргийн бүтцийг өөрчлөх, малын тоо толгойг эрүүлжүүлэхэд санхүүгийн болон хууль эрх зүйн хөшүүрэг олгох.

• Уст цэгүүдийг хэвээр авч үлдэх менежментийн төлөвлөгөө хэрэгжүүлэх- Сав газрын захиргаа оролцогч талуудтай хамтран

Хөрсний бохирдол • Хадгалах төхөөрөмжөөс аюултай материал алдагдахтай холбоотой аливаа

нөлөөллийг багасгах зорилгоор ослын үед хариу арга хэмжээ авах, асгаралт үүссэн үед хариу арга хэмжээ авах төлөвлөгөөг гаргах. бэлэн байдлыг шалгах замаар төлөвлөгөөний хэрэгжилтийг шалгах.- төсөл хэрэгжүүлэгчид

Нөхөн сэргээлт • Овоолгуудад нөхөн сэргээлт хийж ургамалжуулах, шимт хөрсний хуулалт,

хадгалалтыг стандартын дагуу хийж гүйцэтгэх.


X-17

• Уурхайг хаах төлөвлөгөө боловсруулж олон нийтэд мэдээлэх ёстой. Хаалтын төлөвлөгөөтэй холбоотой ирсэн санал зөвлөмжийг тайланд тусгах.

• Говийн бүсийн нөхөн сэргээлтийн хөтөлбөрийг хамтран хэрэгжүүлэх- төсөл хэрэгжүүлэгчид болон төрийн захиргааны байгууллага

Нөлөөллөөс зайлсхийх чиглэлээр авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ: ✓ Шороон замаар нүүрс тээвэрлэх явдлыг бүрэн хориглох ✓ Хатуу хучилттай замын хураамжийг бууруулах

Нөлөөллөөс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ: ✓ Зөвхөн орон нутгаас зөвшөөрөгдсөн газраас түгээмэл тархацтай ашигт малтмал ашиглах; ✓ Замын хяналтын постын 2-3 цэг нэмж байгуулах; ✓ Түлш, шатах тослох материал асгарах, хаягдахаас сэргийлэх; ✓ Шимт хөрсний хуулалт, хадгалалтыг стандартын дагуу хийж гүйцэтгэх; ✓ Эвдэрсэн газрыг нөхөн сэргээх цаашид идэвхтэй олборлолтод ашиглахгүй байх.


✓ Уурхайн дотор зөвхөн зөвшөөрөгдсөн замаар зорчих; ✓ Орон нутгаас газар ашиглалтын төлөвлөгөөний биелэлтэд хяналт тавих, газар ашиглалтын

онцлогийг харгалзан бэлчээрийн эдэлбэрээс чөлөөлсөн байх; ✓ Ил уурхайн овоолгуудад нөхөн сэргээлт хийж ургамалжуулах; ✓ Хөрсний бохирдлын болон эрүүл ахуйн мониторинг тогтмол хийлгэж байх; ✓ Ногоон байгууламжийн хэмжээг нэмэгдүүлэх; ✓ Нүүрс буулгах, ачих талбай болон нүүрс тээвэрлэлтийн машин механизмуудын зогсох

талбайнуудыг хатуу хучилттай болгох ✓ Таван толгойгоос Сайншанд, Чойр, Манлай, Баян-Овоо сумд руу чиглэсэн шороон

замуудыг батлагдсан трассын дагуу явах нөхцөлийг хангах, эдгээр замыг сайжруулах, зохих стандартын дагуу тэмдэгжүүлэх, салаа зам дээр чиглэлийг заасан самбар болон ашиглах шаардлагагүй замуудыг хааж, хориглосон тэмдэг тус тус байршуулах.

✓ Цогтцэций сумын эдэлбэр газарт газар зохион байгуулалтын болон бэлчээрийн төлөвлөлт хийх.

Нөхөн хамгаалах чиглэлээр авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ:

✓ Эвдэрсэн газрын тооллого хийж эзэн холбогдогчийг тогтоох; ✓ Таван толгойн бүс нутгийн хэмжээний нөхөн сэргээлтийн нэгдсэн төлөвлөгөө

боловсруулж ажиллах; ✓ Техникийн болон биологийн нөхөн сэргээлтийг стандарт, аргачлал, журмын дагуу хийж

гүйцэтгэх; ✓ Хөрс хамгаалах, цэвэрлэх технологиудыг нэвтрүүлэх; ✓ Сумын удирдлагууд одоогийн асуудлуудад тулгуурлан бэлчээрийн менежментийн

төлөвлөгөөгөө шинэчлэх шаардлагатай байна ✓ Шинэ усны худаг гаргах, малын тэжээл бэлтгэхэд дэмжлэг үзүүлэх, өрх бүрээс 1 хүүхдэд

боловсролын тэтгэлэг олгох зэрэг олон ажлуудыг багтаасан “Малчдын амьжиргааг дэмжих” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхээс өмнө нөлөөлөлд өртөх малчин өрхийн тоог тодорхойлохын тулд уул уурхайн операторууд нийгэм, эдийн засгийн нарийвчилсан судалгаа хийх шаардлагатай.

✓ Сум орон нутгийн удирдлага болон малчин өрхүүд хамтран уул уурхайн компаниудын үйл ажиллагаанд өртсөн малчин өрхийн амьжиргааг дэмжихийн тулд компаниудтай 3P хамтын ажиллагааны гэрээ байгуулах (төр-хувийн хэвшил-түншлэл). Жилд нэг өрхөд 1000 ам.доллар (нэг өрхийн зардал) байх боломжтой бөгөөд өвлийн тэжээл бэлтгэх, малын вакцинжуулалт, оюутны сургалтын төлбөрт зарцуулагдах юм.


X-18

Хүснэгт X-6. Газар болон хөрсөнд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ Хуримтлагдах нөлөөллүүд



Эрсдэл Хэрэгжилтэд тавигдах шалгуур, мөрдөх стандартууд

Газрын эвдрэл, хөрсөн бүрхэвчийн доройтол. Хэт олон салбарласан салаа замууд, хөрсний доройтол

Уул уурхайтай холбоотой үйл ажиллагааны өргөжилт болон бусад бүтээн байгуулалтын төслүүд

Газар төлөвлөлтийг сайжруулах Газрын бүртгэл мэдээллийн нэгдсэн санг ой, голын сав газрын кадастртай нэгтгэн шинэчлэх

Орон нутгийн засаг захиргаа

Хөтөлбөрийн үр ашиггүй эсвэл оновчтой бус дизайн Төслийг тогтмол хэрэгжүүлээгүйгээс болж төлөвлөлт алдаатай болох

Эвдрэл буурсан талбайн хэмжээ

“Малчдын амьжиргааг дэмжих” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхээс өмнө нөлөөлөлд өртөх малчин өрхийн тоог тодорхойлохын тулд уул уурхайн операторууд нийгэм, эдийн засгийн нарийвчилсан судалгаа хийх шаардлагатай.

‐ Нөлөөлөлд өртсөн малчин өрхийн тоог тодорхойлохын тулд нийгэм, эдийн засгийн нарийвчилсан судалгаа хийх

‐ Малчдын амьжиргааг дэмжих хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх

‐ Гурван талт гэрээ байгуулах (төр-хувийн хэвшил-түншлэл)

Төсөл хэрэгжүүлэгч

Малчид болон төсөл хэрэгжүүлэгчдийн хоорондох санал зөрөлдөх

Нөлөөлөлд өртсөн малчдын нөхөн олговор авсан хувиар

Нүүрс тээврийн шороон замууд

Шороон замаар нүүрс тээвэрлэх явдлыг бүрэн хориглох

‐ Хатуу хучилттай зам ашигласны хураамжийг бууруулах.

‐ Замын дагууд 4-5 гол цэгүүд дээр замын пост ажиллуулах.

Аймгийн Авто Тээврийн Газар

Замын даацын хэмжээнээс хэтэрсэн ачаалал үүсэх

Шороон замын ашигласан тохиолдлоор

Зөвхөн зөвшөөрөгдсөн замаар зорчих

Уул уурхайн операторууд нь уурхайн талбай дахь дотоод замын хөдөлгөөний дүрэм гаргаж, мөрдөх ба уг дүрэмд уурхайн талбайн хүрээнд зорчих замын маршрутыг тодорхойлж өгнө.


MNS 5917:2008 Уул уурхайн үйлдвэрийн үйл ажиллагаагаар эвдэрсэн газрын нөхөн сэргээлт. Техникийн ерөнхий шаардлага.

Уул уурхайтай холбоотой үйл ажиллагааны өргөжилт болон бусад бүтээн байгуулалтын төслүүд

Төслийг боловсруулж төлөвлөхдөө боломжтой бол гуу жалгын сүлжээ болон эгц налуугаас зайлсхийх. Хэрвээ тийм боломж байхгүй бол дэд бүтцийг (жишээ нь, зам) элэгдлийг хянах зорилгоор тохирсон загварыг ашиглах.

Дэлгэрэнгүй судалгаан дээр үндэслэн төлөвлөлтийг гүйцэтгэх


Хөтөлбөрийн үр ашиггүй эсвэл оновчтой бус дизайн Төслийг тогтмол хэрэгжүүлээгүйгээс болж төлөвлөлт алдаатай болох

Гадаргуугийн урсац үүсдэг газруудаас зайлсхийсэн байдал

Нүүрс тээврийн шороон замууд

Замын бүрэн бүтэн байдлыг хангах болон тоосжилтыг дарах боломжит аргуудыг хэрэглэх

Оролцогч талууд хамтран тоосжилтыг бууруулах, элэгдлийг хянах нэгдсэн төлөвлөгөөг боловсруулах

Уул уурхайн компаниуд орон нутгийн засаг захиргаатай хамтран

Тоос дарах, элэгдлийг хянах тохиромжтой төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхгүй байх

Агаарын чанар, TSP болон PM10,

MNS 4585:2016

Хөрсөн бүрхэвчийн доройтлын эсрэг газар бүрд тохирсон хяналтыг боловсруулж хэрэгжүүлэх.


X-19

Эдийн засгийн болон үйлдвэрлэлийн зориулалтаар ашиглаж байгаа газар

Нутгийн захиргаа газар ашиглалтыг хянаж, газрын ашиглалтын шинж чанарыг харгалзан олборлолт явуулж буй газрыг бэлчээрийн газраас хасах.

Газар ашиглалтын жилийн төлөвлөгөөнд шаардлагатай нэмэлт, өөрчлөлт оруулах.

Аймаг сумын захиргаа

Төслийг тогтмол хэрэгжүүлээгүйгээс болж төлөвлөлт алдаатай болох

Газрын эвдрэлийг бууруулах

Малын тоо толгой ихэссэний улмаас үүссэн бэлчээрийн доройтол

Сумын удирдлагууд одоогийн асуудлуудад тулгуурлан бэлчээрийн менежментийн төлөвлөгөөгөө шинэчлэх

Хамтын бэлчээрийн менежментийг хөгжүүлэх

Орон нутгийн удирдлагын дэмжлэгтэйгээр малчид

Нөхөн сэргээгдсэн бэлчээрийн хэмжээ

Малын тоо толгойг бууруулах, мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийн үр ашгийг нэмэгдүүлэх, мал сүргийн бүтцийг өөрчлөх, малын тоо толгойг эрүүлжүүлэхэд санхүүгийн болон хууль эрх зүйн хөшүүрэг олгох.

Бэлчээрийн менежментийн талаар бодлого боловсруулах

Төрийн захиргааны төв байгууллагууд

Малын хэмжээг зохицуулах бодлого боловсруулах, хэрэгжүүлэх хүсэл эрмэлзэл дутмаг байх

Малчдын амьдралд сөргөөр нөлөөлөхгүйгээр малын тоог бууруулах Мал аж ахуйн үр ашгийг дээшлүүлэх

Уст цэгүүдийг хэвээр авч үлдэх менежментийн төлөвлөгөө хэрэгжүүлэх

Энгийн ба эсвэл эрүүл ахуйн бүс байгуулах журмыг хэрэгжүүлэх

Сав газрын захиргаа оролцогч талуудтай хамтран

Хамгаалалтад авсан уст цэгийн тоо

Хөрсний бохирдол

Түлш, шатах тослох материал асгарах, хаягдахаас сэргийлэх

Хадгалах төхөөрөмжөөс аюултай материал алдагдахтай холбоотой нөлөөллийг багасгах зорилгоор асгаралт үүссэн болон ослын үед хариу арга хэмжээ авах төлөвлөгөөг гаргах. бэлэн байдлыг шалгах.


Байгалийн гамшиг, хүний үйл ажиллагаатай холбоотой эрсдэлүүд

Эвдрэл буурсан талбайн хэмжээ

Газрын нөхөн сэргээлт

Ил уурхайн овоолго Овоолгуудад нөхөн сэргээлт хийж ургамалжуулах, шимт хөрсний хуулалт, хадгалалтыг стандартын дагуу хийж гүйцэтгэх

Уул уурхайн оператор бүрийн байгаль орчны хэлтсүүд эдгээр ажлыг тухайн жилийн БОМТ-ний нэг хэсэг байдлаар хэрэгжүүлнэ.


Үржил шимт хөрсийг буруу хадгалах

MNS 5916:2008 Газар шорооны ажлын үед үржил шимт хөрс хуулалт, Хадгалалт, MNS 4918:2008 Эвдэрсэн газрыг ургамалжуулах

Газрын эвдрэл, хөрсөн бүрхэвчийн доройтол

Эвдэрсэн газрын тооллого хийж эзэн холбогдогчийг тогтоох, бүс нутгийн хэмжээнд нөхөн сэргээлтийн нэгдсэн төлөвлөгөө боловсруулж ажиллах

Шаардлагатай зардлыг төсөвт хуваарилах

БОАЖЯ Хариуцах эзэн олдохгүй байх Төсөв хүрэлцэхгүй байх

Нөхөн сэргээсэн газрын хэмжээ

Хөрсний бохирдлын болон эрүүл ахуйн мониторинг тогтмол хийлгэж, хөрс хамгаалах,

Эдгээр ажлуудыг жилийн БОМТ-д тусгаж, шаардлагатай төсөв хуваарилах.


MNS 5850:2008,


X-20

цэвэрлэх бодис, технологиудыг нэвтрүүлэх.

Уурхайг хаалтын болон нөхөн сэргээлтийн төлөвлөгөө боловсруулах

Шаардлагатай зардлыг төсөвт хуваарилах


Тохиромжтой хаалтын төлөвлөгөөг боловсруулаагүй нөхцөлд газрыг ирээдүйд дахин ашиглах боломжгүй болох.

Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн сайд, Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайдын 2019 оны 8-р сарын 28-ны өдрийн А/181, А/458 тоот хамтарсан тушаал.


X-21

БҮЛЭГ X.4 БИОЛОГИЙН ОЛОН ЯНЗ БАЙДАЛ БОЛОН АМЬДРАХ ОРЧИНД ҮЗҮҮЛЭХ НӨЛӨӨЛЛИЙГ БУУРУУЛАХ АРГА ХЭМЖЭЭ

X.4.1 Ургамлан нөмрөгт үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ

Нөлөөллөөс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ:

✓ Бэлчээрийн үндсэн хэсгийг боломжтой газруудад хамгаалах бодлогыг хэрэгжүүлэх; ✓ Бэлчээрийн хөнөөлт мэрэгчийн нөлөө бий болохоос урьдчилан сэргийлж хяналт тавих; ✓ Нөлөөллийн бүс дэх сумдын бэлчээрийн менежментийн төлөвлөгөө боловсруулж,

алслагдсан бэлчээрийг ашиглах; ✓ Таван толгойн бүсэд бэлчээрийн менежментийн төлөвлөгөө боловсруулж, хол зайд

бэлчээр ашиглах; ✓ Бэлчээрийн бэлчээр, усны хангамжийг сайжруулах.


✓ Уул уурхайн компаниуд дотооддоо аливаа газар хөндөх үйл ажиллагааг тогтмол хянан бүртгэж байх “газар хөндөх зөвшөөрөл”-ийн механизмыг нэвтрүүлэх. Ингэснээр шаардлагагүйгээр газар хөндөхөөс зайлсхийх, шаардлагатай тохиолдолд нөлөөллийг аль болох бага хэмжээнд байлгах, тухайн газар амьдарч, ургаж байгаа ховор амьтан, ургамлыг хамгаалах, нөхөн сэргээх боломжтой болно;

✓ Явцын буюу ашиглалтаас гарсан газруудыг нэн даруй нутгийн ургамлын үр, тарьц суулгац ашиглан хийж байх;

✓ Урт хугацааны нөхөн сэргээлтийн төлөвлөгөө боловсруулан, түүнд шаардагдах шимт хөрс, ургамлын үр, тарьц суулгацын нөөцийг бэлтгэх;

✓ Шороон замаар нүүрс тээвэрлэж хөрс, бэлчээрийн талхагдал үүсгэсэн жолооч, ААН-д мөнгөн торгууль ногдуулах;

✓ Уул уурхайн компаниуд жил бүр шууд болон дам нөлөөллийн бүсээ хамруулан бэлчээрийн судалгааг хамтран хийж уул уурхайн нөлөөллийг хянах, нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээний үр дүнг тооцож байх;

✓ Бэлчээрийн ургамалд үзүүлэх тоосны нөлөөг хянах судлах ✓ Бэлчээрийн даацад тохирсон худаг, уст цэгтэй байх; ✓ Уул уурхайн 3 компанийн байгаль орчны алба, тэдгээрийн байгаль хамгаалах үйл

ажиллагаануудын хоорондын уялдаа холбоог бий болгож, тус тусдаа хийгдэж буй байгаль хамгаалах ажлууд, мониторингийн үр дүнгүүдийг нэгтгэх, харилцан мэдээлэл солилцох боломжийг бүрдүүлэн ажиллах;

✓ Ургамалжлын индексийн тусламжтайгаар цаг тухай бүрд ургамалжилд орж байгаа өөрчлөлт (Landsat 5-ийн зургийн архив сүүлийн 27 жилийг хамарч байгаа бөгөөд Landsat 7 хиймэл дагуул ойролцоогоор сарын давтамжтайгаар зураг авч цуглуулдаг ажээ)-ийг хэмжиж болохоос гадна уурхайн нөлөөллөөс болж буй өөрчлөлтийг хяналтын талбайн өөрчлөлттэй харьцуулж, гүний усны ашиглалт ургамалжилд хэрхэн нөлөөлж байгааг нөлөөллийн өмнөх төлөвийг нөлөөллийн дараах байдалтай харьцуулах BACI (Before – After – Impact – Control Design, Smith 2002) үнэлгээний арга бөгөөд түүний тусламжтайгаар ургамалжилд уул уурхай нөлөөлсөн эсэх, аль хэсэг нь сөрөг нөлөөлөлд өртсөн, нөлөөллийн цар хүрээг тооцоолж тодорхойлох боломжтой. Зайнаас тандан судлалын энэхүү аргаар олж авсан мэдээллийг мониторинг хийх аргатай хослуулж таамаглалаа итгэл үнэмшилтэй болгох эерэг талтай.

✓ Уул уурхайн зориулалтаар газрын доорх ус ашигласнаас үүдэх ургамалжлын өөрчлөлтийг тогтоох Landsat 5 хиймэл дагуулын зураг ба Де Нейчи Консервейшн (TNC) Монгол дахь олон улсын салбар байгууллагаас Монгол орны Өмнийн говийн бүс нутагт явуулсан судалгаанд ашигласан хөрсний засалттай ургамалжлын нийлбэр индекс (Soil – Adjusted Total Vegetation Index- SATVI) –ийн зураг боловсруулж ашиглахыг зөвлөж байна.


X-22

Үлдэгдэл сөрөг нөлөөллийг арилгах чиглэлээр хэрэгжүүлэх арга хэмжээ:

✓ Тус бүс нутгийн экосистемийг 70-100% төлөөлж чадахуйц газар нутгийг сонгон авч хамгааллын арга хэмжээ хэрэгжүүлэх замаар дүйцүүлэн хамгаалах ажлыг олон улсын болон дотоодын стандарт, шаардлагын дагуу мэргэжлийн байгууллагатай хамтран хийж гүйцэтгэх;

✓ Гений санг хадгалж үлдэх зорилгоор ховор болон нэн ховор төрөл зүйлүүдийг хөндөхөөс зайлсхийх, шаардлагатай тохиолдолд шилжүүлэн суулгах, тарималжуулах замаар нөхөн сэргээлтэд буцаан ашиглах;

✓ Таван толгойн бүс нутгийн одоо байгаа хог хаягдлын менежментийн тогтолцоог сайжруулах.

X.4.2 Зэрлэг амьтдад үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ

Амьтны аймгийг хамгаалахын тулд аж ахуй зохион байгуулалт, судалгаа шинжилгээ, сургалт, сурталчилгаа, хяналт шалгалтын олон талт арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ. Эдгээр арга хэмжээг доорх үндсэн чиглэлээр ангилна. Үүнд:

Нөлөөллөөс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр хэрэгжүүлэх арга хэмжээ:

✓ Хулгайн анчдад хяналт тавих замын постууд байгуулах, хулгайн ангийн эргүүл хяналтыг тогтмолжуулах;

✓ Зам дагуу амьтад хордож болох хог хаягдал хаях явдлаас сэргийлэх ✓ Олборлолтын бүсийн эргэн тойронд хаалт, хамгаалалт хийх ✓ Дуу чимээний стандартыг баримтлах, шувуу үргээх төхөөрөмжүүдийг эрчим хүчний

байгууламжууд дээр суурилуулах. ✓ Шугаман дэд бүтэц, тухайлбал авто зам, төмөр замуудад зэрлэг амьтдыг дамжин өнгөрөх

эсвэл нүүдэллэх боломжийг олгох гарц барих.

Нөлөөллийг багасгах чиглэлээр хэрэгжүүлэх арга хэмжээ:

✓ Био-техникийн арга хэмжээг хэрэгжүүлэх: байгаль, цаг уурын хүндрэлтэй идэш, тэжээлийн хомсдолтой үед зэрлэг амьтдад нэмэгдэл тэжээл тавьж өгөх, хужир мараа бий болгох, ус задгайлах, зэргээр.

✓ Нөхөн сэргээлтийг монгол улсын холбогдох стандартын дагуу буюу хүн, мал, зэрлэг амьтанд аюулгүй болгон хэлбэршүүлэх байдлаар хийх

✓ Авто зам болон төмөр замын зэрлэг амьтдын шилжилт хөдөлгөөнд үзүүлэх нөлөөг нарийвчлан судлах, судалгааны үр дүнд үндэслэн бууруулах арга хэмжээг бүс нутгийн хэмжээнд хэрэгжүүлэх;

✓ Авто замаас зэрлэг ан амьтдын хорогдолд үзүүлэх нөлөөллийг тодорхойлж, зам хөндлөн гарах гарц гармын байгууламжийг хийж гүйцэтгэх;

✓ Бэлчээрийн менежмент хэрэгжүүлэх замаар гэрийн мал, зэрлэг амьтдын бэлчээрийн давхцал, өрсөлдөөнийг багасгах, зэрлэг амьтдын хувьд чухал амьдрах орчныг хамгаалах, сайжруулах арга хэмжээг хэрэгжүүлэх;

✓ Байгаль орчин, ан амьтдын тухай хууль тогтоомж, дүрэм журмыг хэрэгжүүлж, сурталчлах, хэрэгжилтийг хангах зорилгоор Төр-хувийн хэвшил-олон нийтийн 3Р хамтын ажиллагааны түншлэлийг бий болгож ажиллах.

Үлдэгдэл нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ:

✓ Бүс нутгийн ховор, нэн ховор зүйлүүдэд үзүүлж болзошгүй үлдэгдэл сөрөг нөлөө бүрийг тодорхойлж, тэдгээрийг дүйцүүлэн хамгаалах үйл ажиллагааг ховор амьтдын зүйл бүрд төлөвлөн мэргэжлийн байгууллагатай хамтран дотоодын болоод олон улсын стандарт шаардлагын дагуу хэрэгжүүлэх.


X-23

X.4.3 Биологийн олон янз байдлыг дүйцүүлэн хамгаалах

Уул уурхайн үйл ажиллагаанаас биологийн олон янз байдалд үзүүлэх сөрөг нөлөөллөөс зайлсхийх, бууруулах, нөхөн сэргээх боломжит бүхий арга хэмжээг хэрэгжүүлсний дараа үлдэгдэл сөрөг нөлөөллийг дүйцүүлэн хамгаалах шаардлагатай. Монгол улсын холбогдох хууль, журамд заасны дагуу:

• Экологийн үнэлэмж өндөртэй, сэргээн сайжруулах газар нутгийг шинжлэх ухааны үндэслэлтэйгээр сонгож дүйцүүлэн хамгаалал хийхэд аймаг, сумдын захиргааны байгууллагатай хамтран ажиллаж, нэгдсэн саналын үндсэн дээр дүйцүүлэн хамгаалах газрыг сонгох;

• Дүйцүүлэн хамгаалах арга хэмжээг хэрэгжүүлэх газар нь ТХГН байх, эсвэл орон нутгийн хамгаалалтад авсан газар байх нь зүйтэй эсэх талаар судалгаа хийх;

• Үүнээс гадна нөхөн сэргээлт хийх орчин нь усны нөөц бүхий газар нутгийг хамарсан тохиолдолд илүү ач холбогдолтой болно.

• Байгууллагын дүйцүүлэн хамгааллын бодлогыг боловсруулах шаардлагатай. Тухайлбал, урт хугацааны дүйцүүлэн хамгааллын төлөвлөгөө боловсруулж, хөрөнгийн эх үүсвэрийн нэгдсэн сан байгуулж дараа нь “Таван толгойн Ерөнхий зөвлөл”-өөр дамжуулан хэрэгжүүлэх.

Олон улсын сайн туршлага, стандарт шаардлагын дүйцүүлэн хамгааллын үйл ажиллагааг тухайн бүс нутгийн шүхэр зүйлүүд дээр тулгуурлан хэрэгжүүлэх нь илүү үр дүнтэй байдаг. Энэ нь тухайн зүйлийн амьдрах орчин, тархац нутгийг бүхэлд нь хамруулан гол аюул заналыг бууруулах арга хэмжээг бүсийн нутгийн түвшинд бүх талуудын оролцоотойгоор хэрэгжүүлэх боломж олгодог. Ялангуяа тал хээрийн туруутан болох хулан, хар сүүлт, цагаан зээр зэрэг маш өргөн уудам нутаг дэвсгэрийг хамран нүүдэллэж амьдардаг зэрлэг амьтдад үзүүлэх уурхайн дэд бүтцийн үлдэгдэл нөлөөллийг Өмнийн говийн хэмжээнд дүйцүүлэн хамгаалах шаардлагатай. Иймд Таван толгойн бүс нутагт үйл ажиллагаа явуулж буй төсөл хэрэгжүүлэгч байгууллагуудын төлөөллүүдийг оролцуулсан Дүйцүүлэн хамгаалах ажлын хэсгийг Таван толгойн бүс нутагт тусгайлан зохион байгуулж, Дүйцүүлэн хамгаалах нэгдсэн төлөвлөгөөг боловсруулан хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Уг төлөвлөгөөний хүрээнд дараах ажлуудыг шат дараалан хэрэгжүүлэхийг санал болгож байна. Үүнд:

‐ Ховор биологийн зүйлийн амьдрах орчны бүтцийг харгалзан холбогдох судалгаанд тулгуурлан говийн эмзэг экосистемийн нөхөн сэргээх;

‐ Аймаг, орон нутгийн зүгээс хэрэгжүүлж байгаа байгаль орчны хамгааллын бодлого зохицуулалтыг тооцох;

‐ Дүйцүүлэн хамгаалах арга хэмжээг тодорхойлж хэрэгжүүлэхэд шаардагдах, төсөв зардлыг тооцох;

‐ Уул уурхайн төсөл хэрэгжүүлэгчдийг дүйцүүлэн хамгаалах бүсэд санхүүгийн хувьд хувь нэмэр оруулах;

‐ Дүйцүүлэн хамгааллын ажлын төлөвлөхдөө талуудын оролцоог, ялангуяа нутгийн иргэд, сав газрын зөвлөл, аймгийн байгаль орчны газар, судлаачид, иргэний нийгмийн байгууллагын, оролцоог хангах

‐ Биологийн олон янз байдлын дүйцүүлэн хамгаалах төлөвлөлтөд олон улсын мэргэжилтнүүдийг хамруулах.


X-24

Хүснэгт X-7. Биологийн олон янз байдал болон амьдрах орчинд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ




Хэрэгжилтэд тавигдах шалгуур, мөрдөх стандартууд

Амьдрах орчны хуваагдал, доройтол

Уул уурхай, зам тээврийн үйл ажиллагаа, суурьшлын бүсүүд

Биологийн төрөл зүйлийг хамгаалах төлөвлөгөө (Biodiversity Action Plan) боловсруулж талуудын оролцоо, үүрэг хариуцлагыг тодорхойлох

Бүс нутгийн хэмжээнд тал хээрийн туруутан амьтдын судалгаа хийх, нөлөөллийн цар хүрээ, эрчмийг тодорхойлох. Судалгаан дээр үндэслэн хамгааллын арга хэмжээг мэргэжлийн байгууллагатай хамтран боловсруулах


Амьдрах орчны нэмэлт алдагдал байхгүй болсон байх

Ан амьтдын усан хангамж болон бэлчээрийн даацын судалгааг мэргэжлийн байгууллагаар хийлгэх.

Бэлчээрийн менежментийн төлөвлөгөөний хэрэгжилт

Тус бүс нутгийн экосистемийг 70-100% төлөөлж чадахуйц газар нутгийг сонгон авч хамгааллын арга хэмжээ хэрэгжүүлэх замаар дүйцүүлэн хамгаалах ажлыг олон улсын болон дотоодын стандарт, шаардлагын дагуу мэргэжлийн байгууллагатай хамтран хийж гүйцэтгэх

БОННҮ-ний аргачлалын 3.3.6. Дүйцүүлэн хамгаалах арга хэмжээг тогтоох

Эндемик ургамлын төрлийг үржүүлэх зорилготой ургамлын аж ахуйг Засгийн газрын бодлогоор дэмжих.

Ургамлын аж ахуйг дэмжих бодлогын журмыг гаргана. Ургамлын аж ахуй эрхлэх талаар сургалт зохион байгуулах

Аймаг сумдын захиргаа

2-3 ургамлын аж ахуй нэмж байгуулах

Ургамлын төрөл зүйл, тархалт, нягтаршлын мониторинг судалгааг уул уурхайн компаниуд жил бүр хамтран хийж байх

Уул уурхайн оператор бүрийн байгаль орчны хэлтсүүд эдгээр ажлыг тухайн жилийн БОМТ-ний нэг хэсэг байдлаар хэрэгжүүлнэ


Мониторингийн судалгааны нэгдсэн тайлан

Бэлчээрийн ургамлын идэмжит болон шимт чанар буурах

Уул уурхай, зам тээврийн үйл ажиллагаа, суурьшлын бүсүүд

Бэлчээрийн даацын судалгааг 3 жил тутамд хийх Эдгээр ажлыг Бэлчээрийн менежментийн төлөвлөгөөнд тусгаж, шаардлагатай төсвийг хуваарилна. Тухайн ажлыг мэргэжлийн байгууллагаар гүйцэтгүүлнэ.

Бэлчээрийн менежментийн төлөвлөгөөний хэрэгжилт

Бэлчээрт хортон мэрэгчдийн нөлөөлөл үүсэхээс урьдчилан сэргийлэх мониторингийг хэрэгжүүлэх

Ан амьтдын шилжилт хөдөлгөөнд үзүүлсэн нөлөөлөл

Уурхайн үйл ажиллагаа

Шувуу үргээх төхөөрөмжүүдийг эрчим хүчний байгууламжууд дээр суурилуулах

Уул уурхайн оператор бүрийн байгаль орчны хэлтсүүд эдгээр ажлыг тухайн жилийн БОМТ-ний нэг хэсэг байдлаар хэрэгжүүлнэ.


MNS 0012-4-005:1985 ХХСС. Шуугианаас хамгаалах хэрэгсэл ба аргууд. Ангилал.

Зам тээврийн үйл ажиллагаа

Зэрлэг амьтдын ижил түвшний гарцуудыг тайланд заасан цэгүүдэд шинээр байгуулж, замын тэмдэг тэмдэглэгээ байршуулах

Шаардлагатай өртөг зардлыг 2017 оны төсөвт суулгах. Аймгийн Авто тээврийн газар

MNS 6515:2015 Тал хээр, говь цөлийн бүсийн авто болон төмөр замын дагуу зэрлэг амьтдад зориулсан гарц. Ерөнхий шаардлага.


X-25

Зэрлэг амьтдын шилжилт хөдөлгөөн явагддаг шөнийн 02:00-06:00 цагийн хооронд замын хөдөлгөөнийг түр зогсоох арга хэмжээ авах

Аймгийн удирдлага уг арга хэмжээг хэрэгжүүлээд эхэлсэн. Холбогдох судалгааг аймгийн ЗДТГ-ын дэргэдэх Эрүүл мэнд, Байгаль орчны хэлтсүүд хийж байгаа

Журам батлагдаж, хэрэгжиж эхэлсэн байх.

Хулгайн ан агнуурын үйл ажиллагаа

Хулгайн анчдад хяналт тавих замын постууд байгуулах Замын дагууд 4-5 гол цэгүүд дээр замын хяналтын пост ажиллуулах.

Аймгийн Авто тээврийн газар

Замын хяналтын постууд байгуулагдсан байх.

Байгаль орчинтой холбоотой гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор эргүүл хийж, хяналтыг сайжруулах.

Эргүүл хяналтыг сайжруулах, албан хаагчдад шаардлагатай тоног төхөөрөмж, сургалт олгох

Уул уурхайн компаниуд орон нутгийн захиргаатай хамтрах

Эргүүл хяналтын тоо, илрүүлсэн хэрэг зөрчлийн тоо

Ховор, нэн ховор ургамлын зүйлүүд устах

Газар хөндөх, замбараагүй газар ашиглалт, олон салаа зам гаргах, хэт их хэрэглээ

Бүс нутгийн экосистемийн 70- 100% төлөөлж чадахуйц газар нутгийг сонгон авч х о в о р ургамлын, төрөл зүйлүүдийг тарималжуулан хамгаалах ажлыг мэргэжлийн байгууллагын хяналт, шаардлагын дагуу хийж гүйцэтгэх

Ховор, нэн ховор ургамлын судалгаа хийж нөлөөлөлд өртөх зүйлүүдийг тодорхойлох. Үрээр болон эд эсээр ургуулах туршилтын ажлууд хийх


Тарималжуулсан ховор ургамлын зүйлийн тоо, Нөхөн сэргээлтэд ашигласан ховор ургамлын амьдралын хувь


X-26

БҮЛЭГ X.5 ХҮН АМЫН ЭРҮҮЛ МЭНДЭД ҮЗҮҮЛЭХ НӨЛӨӨЛЛИЙГ БУУРУУЛАХ АРГА ХЭМЖЭЭ

Хуримтлагдах нөлөөллийн үнэлгээний тайланд бүс нутгийн хүн амын эрүүл мэндийн байдлын өвчлөлийн тэргүүлэх 5 шалтгаанд (2014-2018):

Зүрх судасны тогтолцооны өвчин (ихэвчлэн зүрхний дутагдал); (110.4)

Хавдар (65) Гэмтэл, хордлого, гаднын шалтгаант осол гэмтэл: (согтууруулах ундаа) (51.8) Хоол боловсруулах тогтолцооны өвчин (31.4)

Бидний зорилтот сумдын дунд өвчлөлийн хамгийн түгээмэл шалтгаанууд нь (2006-2014)

Амьсгалын тогтолцооны өвчин Цусны эргэлтийн өвчин Зүрхний өвчин Мэдрэлийн гаралтай өвчлөл Арьсны гаралтай өвчлөл

Бүс нутагт өрнөсөн үйл явцаас хүний эрүүл мэндэд дээрх сөрөг нөлөөг үзүүлж байхад эрүүл мэндийн хамгааллын үйлчилгээ, түүнтэй холбоотой төсөвт суусан зардлууд бүс нутгийн нийт хүн амын үйлчилгээнд хүрэлцэхгүй байна. Иймээс хүний эрүүл мэндэд үзүүлж байгаа сөрөг нөлөөллийг бууруулах, арилгах, урьдчилан сэргийлэх талаар дараах арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна.

Хүснэгт X-8. Хүн амын эрүүл мэндэд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээний тойм

Үүсэх асуудал Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээнд үзүүлэх үндсэн хуримтлагдах нөлөө (1) эрүүл мэндийн тогтолцоонд ачаалал, (2) хүрээлэн буй орчны доройтлоос болж халдварт бус өвчлөл ихсэх, (3) хүн амын тоо нэмэгдсэнтэй холбоотой халдварт өвчин ихсэх.

Зорилт • Эрүүл мэндийн тогтолцоонд ачааллыг багасгах. • Байгаль орчны доройтлоос үүдэлтэй халдварт бус өвчний өвчлөлийг бууруулах • Халдварт өвчний өвчлөлийг бууруулах.


Эрүүл мэндийн системийг өнөөгийн байдалтай харьцуулах Халдварт ба халдварт бус өвчний өвчлөлийн эрчим


Эрүүл мэндийн системд ачаалал • Эрүүл мэндийн үйлчилгээний хангамж, хүртээмжийг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн

дорвитой арга хэмжээг хэрэгжүүлэх, хүлээгдэж буй хүн амын шилжилт хөдөлгөөнийг харгалзан хэрэгцээг хангахын тулд орон нутгийн засаг захиргаа, төсөл хэрэгжүүлэгчидтэй зөвшилцөж эрүүл мэнд, эмнэлгийн үйлчилгээний төсвийг нэмэгдүүлэх.

• Таван толгойн ордыг стратегийн төвшинд хөгжүүлэхэд шаардагдах дэд бүтэц, зохион байгуулалтын бэлтгэл ажлыг дуусгах, шийдвэр гаргахдаа хоцрогдлыг арилгах, хариуцлагын тогтолцоог сайжруулах замаар хэрэгжилтийг хангах

Хүрээлэн буй орчны доройтлоос болж халдварт бус өвчлөл ихсэх • Хүн амын эрүүл мэндийн боловсролыг дээшлүүлэх, эрүүл мэндийг хамгаалахад хувь

хүний хандлагыг өөрчлөх зорилготой сургалт, семинар зохион байгуулах замаар оршин суугчдыг уурхайн нөлөөллийн бүсээс гаргахыг дэмжих арга хэмжээ авах.

• Нүүлгэн шилжүүлэх хөтөлбөрийг Монгол улсын хууль тогтоомж болон олон улсын стандартын дагуу хэрэгжүүлэх

• Халдварт бус өвчний (ХБӨ) мэдлэгийг дээшлүүлэх хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Ажилд орохын өмнө урьдчилан сэргийлэх үзлэгт хамруулан ажилчны эрүүл мэндийн үзлэгийн үр дүнгээс хамааруулан ямар хугацаанд дахин үзлэг хийхийг тодорхойлох. Ингэснээр ХБӨ-г эрт илрүүлэх юм.

• Уул уурхайн үйл ажиллагаанаас эрүүл мэндэд хэрхэн нөлөөлж буйг тодорхойлох зорилгоор олон нийтийн эрүүл мэндийн хяналтын хөтөлбөрийг боловсруулж хэрэгжүүлэх.


X-27

Осол аваар болон бусад эрсдэл нэмэгдэх • Нүүрс тээвэрлэх авто зам/төмөр зам барих ажлыг хурдасгах, зам, тээврийн

байгууламжийн эрсдэл, аюулыг бууруулах, тээврийн хэрэгслийн зогсоолын талбайг сайжруулах.

• Хүчирхийллээс урьдчилан сэргийлэх боловсролын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх, ялангуяа жендерийн хүчирхийлэлд анхаарлаа хандуулах.

• Архидан согтуурахаас урьдчилан сэргийлэх хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх.

Хүн амын тоо нэмэгдсэнтэй холбоотойгоор халдварт өвчин нэмэгдэх • Ариутгах татуургын ус зайлуулах хувилбар, байршлыг тогтоохдоо эрсдэлийн үнэлгээг

хийнэ. • Орон сууцны хорооллын бохир усны менежментийн зэрэгцээ төлөвлөгөөт бус хог

хаягдлын менежментийг хэрэгжүүлэх орон нутгийн хог хаягдлын менежментийн үйлчилгээтэй хамтран ажиллах.

• Усан хангамжийн системийг хянах замаар эрүүл ахуйн зааврыг дагаж мөрдөж байгаа эсэхийг баталгаажуулах.

• Идэвхтэй сүрьеэ өвчтэй гэж оношлогдсон ажилчидтай ижил орон сууцны хороололд амьдардаг гэр бүлийн гишүүд болон бусад хүмүүстэй уулзах, эмчлэх, хянах ажлыг эхлүүлэх.

• Өндөр эрсдэлтэй бүлэгт чиглэсэн ХДХВ-ийн халдвараас урьдчилан сэргийлэх хөтөлбөр гаргах, бэлгэвчийг нийгмийн сурталчилгаа, бэлгэвч тараах, сайн дурын зөвлөгөө өгөх, тодорхой төвүүдэд туршилт хийх.

• Төслийн ажилчдад ялгадас/амаар дамжих халдвар, шимэгч өвчний халдварын талаар эрүүл мэндийн боловсролын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх.

• Гэр/сургууль гэх мэтийг нэг хүнд ногдох, орон сууцны түр зуурын барилга байгууламжийг нэг хүнд ногдох орон зайны хувьд олон улсын хэмжээнд хүлээн зөвшөөрөгдсөн дизайны техникийн шаардлагын дагуу барьж, барьж байх ёстой.

• Ажлын байр бүрд ажилчдыг хангалттай тооны бие засах газраар хангах.

X.5.1 Хүн амын эрүүл мэндэд үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ

‐ Хүн амын эрүүл мэндийн боловсролыг дээшлүүлэх, хувь хүний дадал, хандлагыг зөв төлөвшүүлэхэд чиглэсэн сургалт, сурталчилгаа зохион байгуулах замаар нөлөөллийн бүсээс гадагшлуулах арга хэмжээ авах;

‐ Таван толгойн ордыг стратегийн түвшинд ашиглах дэд бүтэц, зохион байгуулалтын бэлтгэл ажлыг гүйцэлдүүлэх, шийдвэр гаргалтын хоцрогдлыг арилгах, хэрэгжилтийг хангуулах, хариуцлагыг өндөржүүлэх;

‐ Эрүүл мэндийн үйлчилгээний хангамж хүртээмжийг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн арга хэмжээг авах, эмнэлэг, эрүүл мэндийн үйлчилгээний зардлыг бүс нутгийн нийт хүн амд тохируулан нэмэгдүүлэх;

‐ Нүүрсний тээврийн дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтыг түргэвчлэх, зам тээврийн барилга байгууламжийн осол эрсдэлийг бууруулах, тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний зөрөх хармаа, зогсоолуудыг тохижуулах;

‐ Цогтцэций сумын төвлөрсөн суурьшлын бүс болон шинэ төвийг бүлэг уурхайн шууд нөлөөллийн бүсээс гаргах боломжийн талаар судалгаа хийж, одоо байгаа сумын төвийг цааш нь өргөжүүлэхгүйн тулд дахин төлөвлөлтийг зохион байгуулах.


X-28

Хүснэгт X-9. Хүний эрүүл мэндэд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ




Хэрэгжилтэд тавигдах шалгуур,

мөрдөх стандартууд

Эрүүл мэндийн үйлчилгээний дутмаг байдал

Ажил хайгч болон түр ажилчдын болон тэдний гэр бүлийн гишүүдийн шилжилт хөдөлгөөн

Түр суурьшилтай хүн амын нийгмийн үйлчилгээний зардлыг тооцож, орон нутгийн төсвийн зардалд суулгаж өгөх

• Түр оршин суугчдад нийгмийн үйлчилгээ үзүүлэхтэй холбоотой нэмэлт өртөг зардлыг ойролцоогоор тооцоолох.

• Нэмэлт зардлыг жилийн орон нутгийн төсөвт хуваарилах

• Эрүүл мэндийн үйлчилгээний хангамж, хүртээмжийг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн дорвитой арга хэмжээг хэрэгжүүлэх, хүлээгдэж буй хүн амын шилжилт хөдөлгөөнийг харгалзан хэрэгцээг хангахын тулд орон нутгийн засаг захиргаа, төсөл хэрэгжүүлэгчидтэй зөвшилцөж эрүүл мэнд, эмнэлгийн үйлчилгээний төсвийг нэмэгдүүлэх.


Төсвийн тухай хууль

Байгаль орчны бохирдол & халдварт бус өвчний өсөлт

Уул уурхай болон бүтээн байгуулалтын бусад үйл ажиллагааны улмаас үүссэн байгаль орчны бохирдол

Цогтцэций сумыг нүүлгэн шилжүүлэх төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх

• Цогтцэций сумын шинэ төвийн Мастер төлөвлөгөөг 2015 оны 10-р сард БХБЯ-наа баталсан.

• Иймд шилжүүлэн суурьшуулах үйл ажиллагааг эхлүүлэхийн тулд орон нутгийн удирдлагын зүгээс эхлээд сумын шинэ төв байрших газарт шаардлагатай дэд бүтцийг бий болгох хэрэгтэй.

• Ирэх 5 жилийн орон нутгийн төсөвт сумын шинэ төв байрших газарт шаардлагатай дэд бүтцийн барилга байгууламжийг барьж байгуулахад шаардагдах төсөв хөрөнгийг тусгана.

Аймаг, сумын захиргаа

Хот, суурин газрыг дахин хөгжүүлэх тухай” хууль, 2015-6-26

Ажил мэргэжилтэй холбоотой эрүүл мэндийн асуудал

Уурхайн ажилчид, тээврийн жолооч нарын эрүүл мэнд, хөдөлмөр хамгааллын нөхцөлийг сайжруулах

• Шаардлагатай хамгаалалтын хэрэгслээр хангах

• Ажилчдыг жил бүр эрүүл мэндийн үзлэгт заавал хамруулах.

• Эрүүл мэндийн даатгалын хувь хэмжээг шинэчлэн тогтоох.

• Халдварт бус өвчний (ХБӨ) талаарх мэдлэгийг дээшлүүлэх хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх

Төсөл хэрэгжүүлэгч ид, тээврийн компаниуд

Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн тухай” хууль

Тээврийн зам Осол аваарыг бууруулах үүднээс замын хөдөлгөөний аюулгүйн дүрэм гаргаж, мөрдөх

• Нүүрс тээвэрлэх авто зам/төмөр зам барих ажлыг хурдасгах, зам, тээврийн байгууламжийн эрсдэл, аюулыг бууруулах, тээврийн хэрэгслийн зогсоолын талбайг сайжруулах.

• Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын чанд хатуу журам тогтоох.

• Жил бүр жолооч нарт зориулсан замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын сургалт зохион байгуулах

• Нүүрс тээврийн зам дагуу жолооч нарт түр амрах боломж олгохуйц халаас буюу зогсоолыг тодорхой цэгүүд дээр байгуулах

Орон нутгийн захиргаа, Зам тээврийн яам

“Барилгын норм ба дүрэм”, Авто зам барих БНбД 32-02-00

Хүчирхийлэл, архидан согтуурахтай холбоотой гэмтэл

Урьдчилан сэргийлэх, мэдлэгийг дээшлүүлэх хөтөлбөр боловсруулж сургалт зохион байгуулах

• Хүчирхийллээс урьдчилан сэргийлэх хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх, ялангуяа жендерийн хүчирхийлэлд анхаарлаа хандуулах.

• Архидан согтуурахаас урьдчилан сэргийлэх хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх

Орон нутгийн засаг захиргаа, ТББ-тай хамтран төсөл хэрэгжүүлэгчид


X-29

Хүн амын тоо нэмэгдсэнтэй холбоотой халдварт өвчин ихсэх

Хог хаягдлын менежмент (хатуу болон шингэн)

Хог хаягдлын менежментийн системийг боловсруулж, хэрэглэх, холбогдох хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэх

• Ариутгах татуургын ус зайлуулах хувилбар болон байршлыг тогтоохдоо эрсдэлийн үнэлгээг хийнэ

Аймгийн захиргаа, төсөл хэрэгжүүлэгч ид

“Хог хаягдлын тухай” хууль, Аюултай хог хаягдлыг устгах, булшлах журам

• Таван толгойн бүс нутагт байрших 4 сумын хувьд Хог хаягдлын менежментийн төлөвлөгөө боловсруулах шаардлагатай.

• Шаардлагатай гэж үзвэл холбогдох өртөг зардлыг орон нутгийн төсөвт тусгах замаар, Хог хаягдлын менежментийг хөгжүүлэх, аюултай хог хаягдлыг зохицуулахад хөрөнгө зарцуулах

• Завхан, Ховд гэх мэт Монгол Улсын бусад бүс нутагт хэрэгжүүлсэн хог хаягдлын менежментийн үр дүнтэй туршлагыг нэвтрүүлэх.

Усан хангамжийн аюулгүй байдлын төвлөрсөн систем

Усны нэгдсэн системийн барилга байгууламж, ашиглалтын үеийн эрүүл ахуйн нөхцөлийг бүрэн хангаж ажиллах

• Уул уурхайн операторуудын зүгээс тухай бүр хэрэгжүүлэх усны чанарын хяналт шинжилгээнд баталгаат лабораторид хийх усны дээжийн эрүүл ахуйн сорилыг багтаах. Одоогоор уг хяналт шинжилгээ нь зөвхөн химийн болон бохирдлын сорилуудыг хамарч байгаа.

• Журамд заасны дагуу ундны усны аюулгүй байдлын төлөвлөгөө боловсруулж хэрэгжүүлэх


Хот суурин газрын усан хангамж, татуургын системийн ашиглалтын тухай хууль

Ус хангамжийн аюулгүй байдал -энгийн худгууд

Энгийн хийцтэй хуучин болон шинэ худгуудын ундны чанарт мониторинг хийж, малчдад шаардлагатай зөөврийн ундны усан хангамжийг шийдвэрлэх

• Бүс нутагт худаг эзэмшиж буй бүх хувь хүн, аж ахуйн нэгжүүд жил бүр усны чанарын мониторинг хийлгэж байх журам гаргах.

• Худгийн усны чанарын хяналт шинжилгээнд химийн, бохирдлын болон эрүүл ахуйн сорилуудыг багтааж зөвхөн баталгаат лабораторийн хариуг хүлээн зөвшөөрөх.

Орон нутгийн захиргаа, Эрүүл мэндийн хэлтэс

Халдварт өвчин Урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг хэрэгжүүлэх, үүнд сайн дурын үндсэн дээр үзлэг хийх, эмчилгээ, мэдлэг олгох хөтөлбөр, зөвлөгөө өгөх

• Идэвхтэй сүрьеэ өвчтэй гэж оношлогдсон ажилчидтай ижил орон сууцны хороололд амьдардаг гэр бүлийн гишүүд болон бусад хүмүүстэй уулзах, эмчлэх, хянах ажлыг эхлүүлэх.

• Өндөр эрсдэлтэй бүлэгт чиглэсэн ХДХВ-ийн халдвараас урьдчилан сэргийлэх хөтөлбөр гаргах, бэлгэвчийг нийгмийн сурталчилгаа, бэлгэвч тараах, сайн дурын зөвлөгөө өгөх, тодорхой төвүүдэд туршилт хийх.

• Төслийн ажилчдад ялгадас/амаар дамжих халдвар, шимэгч өвчний халдварын талаар эрүүл мэндийн боловсролын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх.

Орон нутгийн захиргаа, Эрүүл мэндийн газар төсөл хэрэгжүүлэгчидтэй хамтран

Халдварт өвчин Байшингийн эрүүл ахуйн байдлыг шалгаж үзэх Шинэ барилгуудыг зураг төслийг стандартад нийцүүлэн боловсруулах

• Гэр/сургууль гэх мэт барилга байгууламжийн нэг хүнд ногдох орон зайг олон улсын хэмжээнд хүлээн зөвшөөрөгдсөн дизайны техникийн шаардлагын дагуу барьж байх ёстой. Ажлын байр бүрд ажилчдыг хангалттай тооны бие засах газраар хангах

Ихэнх тохиолдолд төсөл хэрэгжүүлэгчид; Сумын барилгуудын хувьд нутгийн захиргааны нэгж


X-30

БҮЛЭГ X.6 ОРОН НУТГИЙН ИРГЭДИЙН АМЬЖИРГААНЫ ТҮВШИНД ҮЗҮҮЛЭХ НӨЛӨӨЛЛИЙГ БУУРУУЛАХ АРГА ХЭМЖЭЭ

Нийгмийн нөлөөллүүд нь өөр хоорондоо харилцан уялдаатай, учир шалтгаан нь оролцогч талуудын хоорондын харилцаанаас хамааралтай бөгөөд хамгийн гол Таван толгойн нүүрсний ордыг ашиглах тухай асуудал нь өөрөө дэлхийн нүүрсний зах зээлийн үнээс болон нүүрсийг худалдан авагч талаас бүрэн хамааралтай байдаг. Үүний улмаас эдийн засгийн уналт, амьжиргаанд сөрөг нөлөөлөл үзүүлдэг 2015 онд нүүрсний үнэ буурснаас уул уурхайн түүхий эд, үйлчилгээний нийлүүлэлт бүрэн зогсож бүс нутгийн хөгжил зогсонги болсон.

Зах зээлийн үнээс шалтгаалж эдийн засгийн үр ашиг нь буурсан Таван толгойн ордын ашиглалтаас бүс нутгийн хүн амын амьжиргаанд сөрөг нөлөө үзүүлж, бүс нутагт оруулсан хөрөнгө оруулалт үнэгүйдэж, ажилгүйдэл нүүрлэж, бараа үйлчилгээний борлуулалт буурч, оршин суугчид, малчин өрхүүдийн ахуй амьжиргаа дордож, боломжийн орлоготой байсан үедээ үүсгэсэн банкны зээлээ төлж хүчрэхгүйд хүрсэн байна.

Таван толгойн бүс нутагт үүсээд байгаа хүн амын амьжиргаанд үзүүлсэн сөрөг нөлөөллийг бууруулахад Төр, засгийн оролцоо хамгаас чухал бөгөөд энэ нь зөв зохистой шийдвэрүүдийг гаргаж, хэрэгжилтийг хангуулахаас эхлэх хэдий ч энэхүү тайланд оршин суугчдын эн тэргүүний эрх ашгийг хамгаалах, ахуй амьжиргаанд нь үзүүлсэн сөрөг нөлөөллийг бууруулахад хэрэгжүүлэх шаардлагатай асуудлуудыг авч үзсэн.

Дээр дурдсан сөрөг нөлөөллийг давтахаас зайлсхийхийн тулд Засгийн газрын оролцоо чухал байх болно. Мэдээжийн хэрэг шийдвэр гаргах түвшинд бусад оролцогч талуудын оролцоо адил чухал юм.

Хүснэгт X-10. Амьжиргааны түвшинд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ

Үүсэх асуудал Хүн амын амьжиргаанд хуримтлагдах гол нөлөөлөл нь уналтын эрсдэлтэй эдийн засгийн хөгжил цэцэглэлт юм

Зорилт • Боловсруулалтын ашгийг нэмэгдүүлэх, эдийн засгийн уналтын эрсдэлийг багасгах


Дараах зүйл бол гол үзүүлэлтүүд боловч эдийн засгийн гүйцэтгэлийн бусад холбогдох арга хэмжээг нэмж оруулахыг зөвлөж байна

• Нэг хүнд ногдох бүс нутгийн орлого, ДНБ • Хөрөнгө оруулалт ба капиталын хөрөнгө оруулалт ба гарцын харьцаа • Үнийн түвшин ба инфляц • Ажил эрхлэлтийн түвшин


Ашгийг нэмэгдүүлэхийн тулд нэмүү өртөг шингэсэн экспортыг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй • Засгийн газар хуурай нүүрс боловсруулах болон бусад төслийг дэмжих • Засгийн газар төвлөрсөн болон нэмүү өртөг шингэсэн нүүрсний бүтээгдэхүүнийг

экспортлох бодлогыг дэмжих Эрсдэлийг бууруулахын тулд орон нутгийн эдийн засгийн олон талт байдал, төмөр зам гэх мэт дэд бүтцийг хөгжүүлэх.

• Засгийн газар дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтад хөрөнгө оруулах хэрэгтэй • Орон нутгийн засаг захиргаа орон нутгийн оршин суугчдыг дахин сургах, сургалтад

хамруулахад анхаарч, төсөл хэрэгжүүлэгчидтэй хамтран ажиллах ёстой

Үүсэх асуудал Хүн амын амьжиргаанд хөдөлмөр эрхлэлт, өрхийн орлого, ялангуяа бараа, үйлчилгээний үнэ (эерэг ба сөрөг аль алинд нь) нөлөөлж байна1.

• Орон нутгийн үнийн инфляц

• Шаардлагатай ур чадваргүйгээс ажил эрхлэлт хомсдох

Зорилт • Инфляцын түвшин улсын хэмжээнд буюу түүнээс бага түвшинд байна

1 Энэ бүлэгт зөвхөн сөрөг нөлөөг бууруулах арга хэмжээг авч үзсэн.


X-31

• Орон нутгийн байнгын оршин суугчдын ажил эрхлэлтийн түвшин суурь түвшнээс ижил буюу доогуур хэвээр байх ёстой


• Үнийн түвшин ба инфляц • Ажил эрхлэлтийн түвшин


Инфляцын түвшин • Орон нутгийн зах зээл, үнэд үзүүлэх нөлөөллийг багасгах зорилгоор худалдан авах

ажиллагааны бодлогыг хэрэгжүүлнэ • Үнийн инфляцыг улирал тутам хянах

Ажил эрхлэлтийн түвшин • Орон нутгийн хөгжлийн төлөвлөгөөг орон нутгийн болон бүс нутгийн

удирдлагуудтай зөвлөлдөх, хамтран хэрэгжүүлэх • Ажиллах хүчинд шаардлагатай ур чадварын хүрээг тодорхойлж, ур чадварын

хүртээмжийн орхигдлын дүн шинжилгээ хийх • Сургалтын хөтөлбөр, тэтгэлэг, мэргэжлийн сургалт, ажлын бэлэн байдлыг дэмжих

хөтөлбөр, худалдааны өмнөх сургалт зэрэг орон нутгийн засаг захиргааны байгууллагатай хамтран төрөл бүрийн сургалтын хөтөлбөр боловсруулж хэрэгжүүлэх.

• Сургалт явуулж орон нутгийн иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлтийг сайжруулах

• Уурхай хаагдахад ажлын байрны цомхотгол үүсэхэд ажилчдыг бэлдэх • Ажил олгогч болон гэрээлэгчид харьяаллыг харгалзан ажилтан авах журам

хэрэгжүүлэх. Орон нутагт амьдардаг бол давуу талтай байхаар хэрэгжилтийг хангах.

Орон нутгийн жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих • Орон нутгийн аж үйлдвэрийн оролцооны төлөвлөгөөг орон нутгийн

удирдлагатай зөвшилцөн боловсруулах • Орон нутгийн бизнесийг хөгжүүлэх төлөвлөгөө, тендерийн боломжийн

талаар мэдээлэх, тендерийн шаардлагыг хэрхэн хангах гэх мэт зорилгоор орон нутгийн ханган нийлүүлэгчдийн дунд мэдээллийн уулзалтыг зохион байгуулах.

Үүсэх асуудал Гол анхаарал хандуулах асуудал нь газар ашиглалттай холбоотой үүсэх нүүлгэн шилжүүлэлт.

Зорилт • Нөлөөлөлд өртсөн нутгийн иргэдийн амьжиргааны түвшинд өөрчлөлт оруулахгүй байх


• Хүлээн авсан санал гомдлын тоо • Өрхийн орлогын судалгаа


Нүүлгэн шилжүүлэлт • Орон нутгийн хууль тогтоомж, ОУСБ/Дэлхийн банкны шаардлагын дагуу

боловсруулсан Нүүлгэн шилжүүлэх бодлогын хүрээний дагуу нүүлгэн шилжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөөг боловсруулж хэрэгжүүлэх. Нутгийн иргэдийн хувьд аль илүү давуу талтай байгааг нь баримтлах.

• Бэлчээрийн нутаг дэвсгэрт үзүүлэх нөлөөллийг багасгахын тулд малчидтай нягт хамтран ажиллаж, нүүлгэн шилжүүлэлтийн үйл ажиллагааны төлөвлөгөө боловсруулж хэрэгжүүлэх талаар тогтмол зөвлөлдөх.

• Малчдын шинэ бэлчээр нь ашиг шимийн хувьд өмнөх бэлчээрийн чанарт дүйцэхүйц мөн ундны ус хүртээмжтэй байх.

Үүсэх асуудал Олон нийтийн нөөц ба дэд бүтэц

Зорилт • Нутгийн иргэдийн амьжиргааны түвшнийг хэвээр хадгалах


• Орон нутгийн хөгжлийн төлөвлөгөө боловсруулсан байдал


• Хүний нөөцийн менежментийн төлөвлөгөөнд орон нутгаас ажиллах хүч хөлслөх журмыг хэрэгжүүлэх, ажил хайж буй хүмүүсийн шилжилт хөдөлгөөнийг зогсоох зорилгоор орон нутгийн урт хугацааны оршин суугчдыг ажилд түрүүлж авах;

• Ажилчдын эрүүл мэндийн үйлчилгээг компаниуд хариуцсанаар одоо байгаа үйлчилгээнд үзүүлэх ачааллыг бууруулах болно


X-32

• Орон нутгийн хөгжлийн төлөвлөгөөг орон нутгийн болон бүс нутгийн удирдлагуудтай зөвшилцөж, хамтран боловсруулж хэрэгжүүлэх бөгөөд үүнд дараах зүйлийг багтаасан болно.

- Онцгой байдлын менежментийн төлөвлөгөө - Эмнэлгийн дэд бүтцийн чадавх, ажиллах хүч - Сургууль, цэцэрлэгийн хүчин чадал, ажиллах хүч - Оршин суугч бүх ажилчдад зориулсан өндөр чанартай түр байр - Цэвэр ундны усаар хангах, ариун цэврийн болон эрүүл ахуйг хангах - Амьдрах эрүүл, аюулгүй орчныг бүрдүүлэх (агаарын чанарын асуудлыг

шийдвэрлэх)

Үүсэх асуудал Хүний эрх зөрчигдөх

Зорилт Хүний үндсэн эрхийн хамгаалагдсан байдал.


• Гомдлыг барагдуулах механизм боловсруулах


• Гомдлыг барагдуулах механизм боловсруулж хэрэгжүүлэх • Ээлжийн ажлын цагийн хуваарийг уян хатан болгох ажлын ачаалал багатай

салбаруудад (жишээлбэл. орон нутагт амьдардаг гэр бүлтэй ажилчдад гэр бүлдээ зарцуулах цаг гарахаар ажлын хуваарийг зохицуулах)

• Үндэстэн ястан, хүйс, хөгжлийн бэрхшээлтэй холбоотой асуудлыг тэгш шийдвэрлэх боломжийг бий болгосон бодлогыг боловсруулах ёстой.

X.6.1 Шийдвэр гаргалтын хүрээнд сөрөг нөлөөллийг бууруулах

Таван толгойн ордыг стратегийн түвшинд ашиглахтай холбоотой шийдвэр гаргалтын хэрэгжилт бэлтгэл хангаагүй нөхцөлд эхэлснээс үүссэн бөгөөд цаашид бодлогын нэгдмэл байдлыг хангах замаар одоогийн сөрөг байдлыг эерэг болгон хувиргах, эрсдэлээс зайлсхийх, сөрөг үр дагаврыг бууруулах, хуульд нийцсэн тогтвортой орчныг бүрдүүлэх боломжтой юм. Энэ зорилгыг хангахын тулд дараах зорилтот алхмуудыг хийх шаардлагатай. Үүнд:

1. Таван толгойн ордыг ашиглахтай холбоотой шийдвэрүүдийг мэргэжлийн бодит судалгаа, үнэлгээний дүгнэлт, зөвлөмжид тулгуурлан гаргаж, сөрөг нөлөөллийг бууруулахад чиглэсэн эрх зүйн зохицуулалт хийх;

2. Оролцогч талуудын үүрэг хариуцлагыг тодорхой болгох, хүн амын ахуй, амьжиргаанд үзүүлж байгаа сөрөг нөлөөллийг бууруулахад олон нийт, оролцогч талуудын оролцоог хангах, тэднийг зөв зохистой удирдан зохион байгуулах;

3. Хөрөнгө оруулалтын үр ашгийг нэмэгдүүлэхэд судалгаа, үнэлгээнд үндэслэн байршлыг зөв сонгох, урт хугацааны төлөвлөлт хийж, тогтвортой нэгдсэн бодлогоор тууштай хэрэгжүүлэх шаардлагатай.

Таван толгойн ордыг ашиглахтай холбоотой шийдвэр гаргалтын хүрээнд судалж, нэгтгэж, үнэлж дүгнэх шаардлагатай гол асуудлуудын зорилгыг дараах байдлаар тодорхойлов (Хүснэгт X-11):

Хүснэгт X-11. Шийдвэр гаргалтын хүрээнд хийх шаардлагатай судалгаа, үнэлгээний чиглэл

Судалгаа, үнэлгээний

үндсэн чиглэл

Судалгаа, үнэлгээний нарийвчлал Судалгаа, үнэлгээний зорилго

Төсөв болон эдийн засгийн

судалгаа, үнэлгээ хийх

Нүүрсний борлуулалт, гадаад зэх зээлийн зохицлыг үнэлэх

Урт хугацааны стратеги төлөвлөх

Таван толгойн ордыг ашиглах стратеги зорилтыг хэрэгжүүлэх, дотоод эдийн засгийн болон хөдөлмөрийн нөөцийг үнэлэх

Стратегийн түвшний шийдвэр гаргалтын зохион байгуулалтыг дэмжих


X-33

Концессын тухай, Компанийн тухай, Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулиудын хэрэгжилтийн орчныг судалж, үнэлэх

Хөрөнгө оруулалтыг тушиж байгаа хүчин зүйлсийг илрүүлж, зохих арга хэмжээ авах

Төсвийн бүрдүүлэлт, хуваарилалтын харилцааг үнэлж, дүгнэх

Бүтээн байгуулалтын орчны эдийн засгийн нөхцөл, нийгмийн үйлчилгээний хангамж хүртээмжийг сайжруулахад чиглэсэн бодлого тодорхойлох

Үйлдвэрлэл технологийн

судалгаа, үнэлгээ

Нүүрс боловсруулах технологийг судлах Нарийн мэргэжлийн ажиллах хүчийг бэлтгэх, баг бүрдүүлэх

Таван толгойн ордын ашиглалтын технологийг үнэлэх

Урт хугацааны стратеги төлөвлөх

Нүүрс боловсруулах технологийн хөрөнгө оруулалтын орчныг үнэлэх

Эцсийн бүтээгдэхүүнд нэмүү өртөг шингээх, эдийн засгийн ахиу ашиг олох боломж нөөцийг тодорхойлох

Байгаль орчны нөөц,

эрсдэлийн үнэлгээ хийх

Бүс нутгийн байгалийн нөөц, нөөцийн байршил, ашиглалтыг үнэлэх

Эрсдэлээс зайлсхийж, хөрөнгө

оруулалтыг оновчтой байршуулах

Бүс нутгийн экологийн үйлчилгээний даацыг үнэлэх

Эрсдэлээс зайлсхийх, байгаль орчны тэнцвэрт байдлыг хамгаалах

Байгаль орчны хяналтын шалгуур үзүүлэлт болох стандартын орчны шинэчлэл хийх, шалгуур тогтоох

Хүрээлэн буй орчны доройтлыг байвал зохих хэмжээнээс доошлуулахгүй байх, эрсдэлээс сэргийлэх

Нийгмийн эрүүл мэндийн

судалгаа, үнэлгээ

Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн бүс нутгийн үнэлгээ хийлгэж, шаардлагыг боловсронгуй болгох, хамгааллын оновчтой арга хэмжээг хэрэгжүүлэх

Сөрөг нөлөөллийн тодорхойлох, үнэлэх, хяналтад авах

Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс болон хүрээлэн буй орчны сөрөг нөлөөллөөс шалтгаалах өвчнийг бүртгэх, хяналтад авах

Нийгмийн хамгааллын бүртгэл судалгааны ажлыг чанаржуулж, шийдвэр гаргалтад ашиглах

Эрүүл мэндийн нөхөн төлбөр төлөх үндэслэл, шаардлагыг судалж тогтоох

Энэ нь хүний эрхийг хамгаалах эрх зүйн харилцааны шинэ зохицуулалт болно.

Шийдвэр гаргалтыг чанаржуулах, цаашдын бодлого зохицуулалтыг тууштай болгоход хийх шаардлагатай дээрх чиглэлийн судалгаа, үнэлгээний ажлыг хийж, шийдвэр гаргалтад ашиглахад дараах зарчмыг баримтлах шаардлагатай. Үүнд:

1. Судалгаа, үнэлгээний ажлыг мэргэжлийн байгууллага, судлаачид, мэргэжлийн баг бүрэлдэхүүнтэй хийж гүйцэтгэх;

2. Судалгаа болон үнэлгээний насжилт, давтамжийг тодорхойлсон байх; 3. Судалгаа, үнэлгээнээс гарсан мэдээллийг ангилж, нууцын зэрэглэлийг тогтоож, мэдээллийн

ач холбогдлыг үнэлсэн байх; 4. Судалгааны ангилсан мэдээллээр цахим сан үүсгэж, зорилтот бүлгүүдэд мэдээлэл

нийлүүлэх; 5. Судалгаа, үнэлгээний ажлын үр дүн, дүгнэлт, зөвлөмжид үндэслэн гаргах бодлого,

зохицуулалтын шийдвэрийн төслийг олон нийтэд хэлэлцүүлэх;


X-34

6. Хэлэлцэгдэн батлагдсан шийдвэрүүдийн хэрэгжилтийг зохион байгуулах, хариуцлагын тогтолцоог бүрдүүлэх, тайлагналын системийг боловсруулах;

7. Хэрэгжилтийн тайланг ил тод мэдээлэх, оролцогч талуудыг нээлттэй, ил тод мэдээллээр хангах, олон нийтийн оролцоонд түшиглэх;

8. Нэн шаардлагатай арга хэмжээг хэрэгжүүлэхэд аль болох богино хугацаа зарцуулж, сайн үр дүн гаргаж авах.

X.6.2 Орон нутгийн иргэдийн амьжиргааны түвшинд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах үйл ажиллагаа

Таван толгойн ордыг ашиглах шийдвэр гаргалт нь өөрөө бодит судалгаа, үнэлгээнд үндэслээгүйгээс гадна бодлого төлөвлөлт нь дутуу дулимаг, хэрэгжилт нь хангалтгүй, мөн дэлхийн зах зээл дээрх нүүрсний үнэ унаж, экспортын борлуулалт зогсонги байдалд орсон зэргээс бүс нутагт хямрал үүсэж, энэ нь бүс нутгийн эдийн засаг, хүн амын амьжиргаанд хүчтэй нөлөөлсөн. Тиймээс эдийн засаг, хүн амын амьжиргаанд үзүүлсэн сөрөг нөлөөллийг бууруулах, засаж сайжруулах зайлшгүй шаардлагатай бөгөөд энэ нь Төр, засгийн зөв бодлого, оновчтой шийдвэр гаргалт, түүний хэрэгжилтийн үйл явцтай ихээхэн хамааралтай тул нэн даруй арга хэмжээ авч, эдийн засгийн төслүүдийг яаралтай эхлүүлэх хэрэгтэй байна. Нэмж дурдахад, нөлөөллийг бууруулах ажлыг амжилттай зохион байгуулахын тулд хяналт тавьж, дүрэм журмыг дагаж мөрдөх ёстой.

X.6.3 Дотоодын шилжилт хөдөлгөөнийг зохицуулах сөрөг нөлөөллийг бууруулах үйл ажиллагаа

Таван толгойн бүсэд уул уурхайн үйл ажиллагаатай холбоотойгоор шилжилт хөдөлгөөний улмаас нийгмийн болон эрүүл мэндийн үйлчилгээний хүртээмж маш хязгаарлагдмал болсон. Одоогийн байдлаар Цогтцэций суманд бүртгэлгүй 12,000-16,000 оршин суугч байгаа гэсэн таамаглал байна. Таван толгойн бүсэд 2020 он гэхэд 86153 хүн шилжин суурьших төлөвтэй байна.

Энэхүү шилжилт хөдөлгөөний үр дүнд архидалт, хүчирхийлэл, осол, халдварт өвчин, бэлгийн замын халдварт өвчин, гэр бүл цуцлалтын түвшин нэмэгдэх төлөвтэй байна.

Дээр дурдсан болзошгүй асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд дараах арга хэмжээг авах шаардлагатай байна:

‐ Ирээдүйд хүн амын суурьшил, суурьшлын тогтвортой байдлыг хангах үүднээс уул уурхайн бус томоохон үйлдвэрлэл эрхэлдэг аж ахуйн нэгжүүдийн хүний нөөц, худалдан авах бодлого, уул уурхайн бус үйлдвэрлэл, үйлчилгээний салбарыг хөгжүүлэх.

‐ Уул уурхайн салбар нь тогтвортой байдлын урт хугацааны тулгуур салбар байж чадахгүй. Тиймээс ашигт малтмалын нөөц дуусах үед хүн амын тогтвортой байдлыг хангах үүднээс үйл ажиллагаагаа эхэлснээс хойш уул уурхайн компаниудтай хамтран ажиллах шаардлагатай байна.

‐ Бүс нутгийн хөгжлийн давуу болон чадавхыг үр дүнтэй ашиглаж, хөдөлмөр эрхлэх шинэ боломжийг бий болгоход жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих хэрэгтэй.

‐ Цогтцэций, Ханбогд, Ханхонгор, Баян-Овоо сумдад шинээр сургууль, цэцэрлэг байгуулах, одоогийн сургууль, цэцэрлэгийн хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх.

‐ Бага, дунд сургуулийн стандарт шаардлагад нийцсэн тусгай анги танхимтай болох, эдгээр сургуулиудын сургалтын нөхцөлийг сайжруулах.

‐ Эдгээр сумдад Хүүхдийн ордон байгуулах замаар орон нутгийн сурагчдад хичээлээс гадуурх үйл ажиллагаа явуулах боломжийг олгох, хувь хүний хөгжлийг дэмжих нөхцөлийг бүрдүүлэх.

‐ Одоогийн болон шинээр хэрэгжиж буй багш нарын чадавхыг бэхжүүлэх бодлого. ‐ Даланзадгад суманд говийн бүсийн оношилгоо, эмчилгээний төв байгуулна. ‐ Цогтцэций, Ханбогд, Ханхонгор, Баян-Овоо сумын эмнэлгүүдийн хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх. ‐ Эрүүл мэндийн байгууллагуудыг мэргэжлийн, мэргэжлийн боловсон хүчнээр хангах, эмч,

мэргэжилтнүүдийн тогтвортой, урт хугацааны хөдөлмөр эрхлэлтийг хангах нөхцөлийг сайжруулах.


X-35

‐ Эмнэлгийн эмч, сувилагчдын чадавхыг бэхжүүлэх бодлого. ‐ Дээр дурдсан сумдад түймэр унтраах ангиудыг байгуулж, зохих тоног төхөөрөмжөөр хангах

ажлыг зохион байгуулна. ‐ Онцгой байдлын албаны ажилтнуудыг сургаж, дээшлүүлэх. Тэдний нийгмийн халамжийг

сайжруулах шаардлагатай байна. ‐ Аймаг, сумдын цагдаагийн байгууллагын бүтэц, зохион байгуулалтыг сайжруулах.


X-36

Хүснэгт X-12. Орон нутгийн иргэдийн амьжиргаанд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээ




Хэрэгжилтэд тавигдах шалгуур, мөрдөх


Эдийн засагт үзүүлэх сөрөг нөлөө

Нүүрсний экспортын борлуулалт

Нүүрсийг баяжуулан боловсруулж, нэмүү өртөг шингээх шаардлагатай тул шинэ дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлж, ашиглах

‐ -Засгийн газар ЭТТ-ийн хуурай нүүрс боловсруулах үйлдвэрийн төслийг дэмжих.

‐ -ТТ ХК нь нүүрсээ экспортлоход нэмүү өртөг шингээхийн тулд өөрийн нүүрс баяжуулах үйлдвэртэй болох.

‐ -Засгийн газрын бодлогод Таван толгойн уурхайгаас зөвхөн төвлөрсөн болон нэмүү өртөг шингэсэн нүүрсний бүтээгдэхүүнийг экспортлох бодлого баримтлах.

Монгол улсын Засгийн газар

Засгийн газрын 39, 41, 65 дугаар тогтоолууд, Төрөөс төмөр замын талаар баримтлах бодлого, Хөрөнгө оруулалтын тухай хууль, Концессийн тухай хууль, Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хууль, Татварын тухай хууль, Хүний хөгжил сангийн тухай хууль

Дэд бүтэц Гуравдагч оронд нийлүүлэх борлуулалтыг нэмэгдүүлэхэд төмөр замын суурь бүтцийг барьж байгуулан ашиглалтад оруулах

‐ Таван толгойн нүүрсний үнийн өрсөлдөх чадварыг өсгөхийн тулд Таван толгой-Гашуун сухайт чиглэлийн төмөр замыг барьж ашиглах.

Монгол улсын Засгийн газар

Оршин суугчдын ахуй амьжиргаанд үзүүлэх нөлөө

Инфляц ‐ Орон нутгийн зах зээл, үнэд үзүүлэх нөлөөллийг багасгах зорилгоор худалдан авах ажиллагааны бодлогыг хэрэгжүүлнэ

‐ Үнийн инфляцыг улирал тутам хянах

‐ Төслийг хэрэгжүүлэгчид орон нутгийн эдийн засагт үзүүлэх нөлөөллийг хянах чиглэлээр орон нутгийн удирдлагатай хамтран ажиллаж, нөлөөллийг багасгах зорилгоор худалдан авалтын бодлогыг хэрэгжүүлэх

‐ Орон нутгийн засаг захиргаа үнэ, инфляцыг тогтмол хянаж, төслийн гол хэрэгжүүлэгчидтэй зөвлөлдөж байх ёстой

Төсөл хэрэгжүүлэгчид болон орон нутгийн захиргаа

Мэргэшсэн ур чадвараас болж ажил эрхлэх боломжгүй байх

‐ Ажиллах хүчинд шаардлагатай ур чадварын хүрээг тодорхойлж, ур чадварын хүртээмжийн орхигдлын дүн шинжилгээ хийх.

‐ Сургалтын хөтөлбөр, тэтгэлэг, мэргэжлийн сургалт, ажлын бэлэн байдлыг дэмжих хөтөлбөр, худалдааны өмнөх сургалт зэрэг орон нутгийн засаг захиргааны байгууллагатай хамтран төрөл бүрийн сургалтын хөтөлбөр боловсруулж хэрэгжүүлэх

• Хүний нөөцийн менежментийн төлөвлөгөөнд орон нутгаас ажиллах хүч хөлслөх журмыг хэрэгжүүлэх, ажил хайж буй хүмүүсийн шилжилт хөдөлгөөнийг зогсоох зорилгоор орон нутгийн урт хугацааны оршин суугчдыг ажилд түрүүлж авах

• Нутгийн иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлтийг сайжруулахын тулд дагалдах ажил, тэтгэлэг, мэргэжлийн сургалт, ажилд бэлэн байх хөтөлбөр, худалдааны өмнөх сургалтад хамруулах зэргээр орон нутгийн захиргаатай хамтран олон төрлийн сургалт, хөтөлбөрүүдийг хөгжүүлэн хэрэгжүүлж, орон нутгийн иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлтийг сайжруулах

• Уурхай хаагдахад ажлын байрны цомхотгол үүсэхэд ажилчдыг бэлдэх


Орон нутгийн жижиг дунд үйлдвэрлэл

Орон нутгийн хөгжлийн төлөвлөгөөг орон нутгийн болон бүс нутгийн удирдлагуудтай зөвлөлдөх, хамтран хэрэгжүүлэх

Орон нутгийн бизнесийг хөгжүүлэх төлөвлөгөө, тендерийн боломжийн талаар мэдээлэх, тендерийн шаардлагыг хэрхэн хангах гэх мэт зорилгоор орон нутгийн ханган нийлүүлэгчдийн дунд мэдээллийн уулзалтыг зохион байгуулах


Газар ашиглалтаас

Газар зохион байгуулалт

Цогтцэций сумын төвийг нүүлгэн суурьшуулах бодлогыг тусгах үүднээс

Дараах зорилгын хүрээнд Газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөг шинэчлэх шаардлагатай байна. Үүнд:


ДБ ҮАБ 4.12


X-37

үзүүлэх сөрөг нөлөө

газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөг шинэчлэх.

‐ Одоогийн сумын төвд шинээр суурьшил үүсэхээс урьдчилан сэргийлэх.

‐ Сумын төвийн шинэ байршилд болон ойр орчимд газар эзэмшихийг дэмжих.

Оршин суугчдын ахуй амьжиргаанд үзүүлэх нөлөө

Нүүлгэн шилжүүлэлт

‐ Цагаан-овоо багийн нийт хүн амыг авран хамгаалах зорилгоор нэн даруй нүүлгэн, шинээр төлөвлөх газарт суурьшуулах

‐ Орон нутгийн хууль тогтоомж, ОУСБ/Дэлхийн банкны шаардлагын дагуу боловсруулсан Нүүлгэн шилжүүлэх бодлогын хүрээний дагуу нүүлгэн шилжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөөг боловсруулж хэрэгжүүлэх. Нутгийн иргэдийн хувьд аль илүү давуу талтай байгааг нь баримтлах.

‐ Орон нутгийн удирдлага, оршин суугчид, “Эрдэнэс Таван толгой” ХК болон Монгол улсын ЗГ-ын төлөөллөөс бүрдсэн Нүүлгэн суурьшуулах хороог байгуулах.

‐ Нүүлгэн суурьшуулах үйл ажиллагааг эхлүүлэхээс өмнө тус Хороо нь шинэ байршилд зайлшгүй шаардлагатай дэд бүтцийн барилга байгууламжийг хангана. Өөрөөр хэлбэл, тухайн санал болгож буй байршилд илүү сайн дэд бүтэц, усан хангамж, нийгмийн үйлчилгээг бий болгосноор Цагаан-Овоо багийн оршин суугчдыг хүчээр нүүлгэн суурьшуулах шаардлагагүй, харин тэд өөрсдөө шинэ байршилд шилжин суурьших хүсэл сонирхолтой болох юм.

‐ Гомдлыг барагдуулах механизм боловсруулах.

МУ-ын Засгийн газар, Орон нутгийн захиргаа, Эрдэнэс Тавантолгой ХК

Газрын тухай хууль, Иргэний хууль, Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээний тухай хууль, БОННҮ-нд олон нийтийн оролцоог хангах журам, Дэлхийн Банкны ҮАБ/ББ 4.12

Оршин суугчдад шилжин суурьшсан газартаа амьжиргааны боломжийн нөхцөл бүрдүүлэхэд нь дэмжлэг үзүүлэхэд чиглэсэн дасан зохицох хөтөлбөр боловсруулж, хэрэгжүүлэх

‐ Зайлшгүй шаардлагатай дэд бүтцээр хангах ‐ Усан хангамжийн зориулалттай худгаар хангах ‐ Эмнэлэг, сургууль болон төрийн бусад үйлчилгээг хамарсан илүү

сайн нийгмийн үйлчилгээг бий болгох ‐ Газар эзэмших зөвшөөрөл олгох ‐ Малчдын шинэ бэлчээр нь ашиг шимийн хувьд өмнөх бэлчээрийн

чанарт дүйцэхүйц мөн ундны ус хүртээмжтэй байх

МУ-ын Засгийн газар, Орон нутгийн захиргаа, Нүүлгэн суурьшуулах хороо

Газар ус ашиглалт

Нөлөөлөлд өртсөн малчин өрхүүдэд Бэлчээрийн менежмент, малчдын амьжиргааг дэмжих хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлын хэсэг, түншлэлийг байгуулах.

Ажлын хэсэг, түнш байгуулахын тулд дараах арга хэмжээг авах шаардлагатай байна.

Малчид, орон нутгийн засаг захиргаа, уул уурхайн компаниудын (ЭTT, TT ЭР) төлөөлөгчдийг оролцуулан ажлын хэсэг, түншлэл байгуулна. Ажлын хэсэг эсвэл түнш нь хамтын ажиллагааны гэрээний дагуу үүрэг хүлээнэ. Гол үүрэг хариуцлагыг дараах байдлаар хязгаарла.

o Бэлчээрийн менежмент o Усны нөөц ба хүртээмж o Малчдын амьжиргааг дэмжих oАлбадан нүүлгэн шилжүүлэх (ус, бэлчээрийн хомсдол байгаа тохиолдолд).


‐ Монгол улсын үндсэн хууль (1992);

‐ Монгол Улсын иргэнд газар өмчлөх тухай хууль (2003);

‐ Иргэний хууль

(2002). ‐ Газрын тухай хууль

2002 ((нэмэлт өөрчлөлт 2015);

‐ Байгалийн ургамлын тухай хууль, 1995 ((нэмэлт өөрчлөлт 2010);

‐ БОНБҮ-ний тухай хууль, 2012;

Бэлчээрийн менежментийг хэрэгжүүлэх “Малчдын амьжиргааг дэмжих” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх

Хөтөлбөрийн хүрээнд: ‐ Нөлөөллийн бүсэд байгаа сумдад бэлчээр, усны судалгаа хийх ‐ Бэлчээрийн усан хангамжийг сайжруулах, хуучин худгийг сэргээх

эсвэл шинэ худаг барих

Орон нутгийн засаг захиргаа, уул уурхайн компаниуд


X-38

‐ Орон нутагт суурилсан бэлчээрийн хяналтын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх

‐ Бэлчээр ашиглалтын бүлгийг байгуулж, зохион байгуулалт, үйл ажиллагаанд нь туслалцаа үзүүлэх

‐ Нутгийн засаг даргын захирамжийн дагуу бэлчээрийн хяналтын бүлгүүдийг байгуулна Бэлчээрийн газрын зураг боловсруулах, тэдгээрийн зорилго, ашиглалтыг дахин тодорхойлох

‐ -Малын эрүүл мэндийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх, мал эмнэлгийн үйлчилгээг сайжруулах

‐ Мал аж ахуйн салбарын мэдээллийн сан бүрдүүлж, хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай тоног төхөөрөмж, программ хангамжаар хангах замаар сумын мал эмнэлэг, үржлийн тасгийн чадавхыг бэхжүүлэх.

‐ Малчдыг хоршоонд элсүүлэх, өрхийн үйлдвэрлэл, худалдаа эрхлэхэд санхүүгийн болон техникийн дэмжлэг үзүүлэх, ур чадварыг хөгжүүлэх сургалт зохион байгуулах

‐ Бэлчээрийн менежмент, малчдын амьжиргааг дэмжих хөтөлбөрийн хүрээнд нэмэлт орлого олох төлөвлөгөөтэй байгаа малчдын бүлэг буюу малчдын хоршооны (эко аялал жуулчлал, газар тариалангийн газар тариалан, байгаль орчныг хамгаалах төсөл) санаачилгыг дэмжинэ.

‐ Байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль,1995 (нэмэлт өөрчлөлт 2012);

‐ Усны тухай хууль, 2012.

‐ Хотын усан хангамж, ариутгах татуургын тухай хууль, 2012.

Бэлчээр ашиглалт, уул уурхайн үйл ажиллагааны тэлэлт болон тээвэр

Малчин өрхийн газарзүйн болон эдийн засгийн нүүлгэн шилжүүлэлт

Хэрэв нүүлгэн шилжүүлэх шаардлагатай бол: ‐ Нөлөөлөлд өртөх бүсэд байгаа малчин өрхүүдэд сумын нутаг

дэвсгэрт бэлчээрийн шинэ талбай хуваарилах ‐ Шинээр худаг барих замаар шинээр хуваарилагдсан бэлчээрийн усан

хангамжийн асуудлыг шийдвэрлэхэд дэмжлэг үзүүлэх ‐ Малчин өрхүүдийг нөлөөллийн бүсээс шинээр хуваарилагдсан бүс

рүү нүүлгэн шилжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх ‐ Нүүлгэн шилжүүлсэн өрхийн амьжиргааг сэргээхэд дэмжлэг үзүүлэх ‐ Малчин өрхүүдтэй нөхөн олговрын болон нүүлгэн шилжүүлэх гэрээ

байгуулах ‐ Нөхөн олговрын гэрээний биелэлтэд жил бүр хяналт шалгалт хийх ‐ Нүүлгэн шилжүүлэх төлөвлөгөө, үр дүнгийн үнэлгээ, гүйцэтгэлийн

аудитын тайланг боловсруулна ‐ Гомдол барагдуулах үр дүнтэй механизмаар хангах.

Орон нутгийн засаг захиргаа, уул уурхайн компаниуд

Дэлхийн Банкны ҮАБ/ББ 4.12

Нийтийн нөөц бололцоо болон дэд бүтцэд ирэх шахалт

Шилжин ирэгсдийн урсгал

Орон нутгийн хөгжлийн төлөвлөгөө боловсруулах

‐ Хүний нөөцийн менежментийн төлөвлөгөөнд орон нутгаас ажиллах хүч хөлслөх журмыг хэрэгжүүлэх, ажил хайж буй хүмүүсийн шилжилт хөдөлгөөнийг зогсоох зорилгоор орон нутгийн урт хугацааны оршин суугчдыг ажилд түрүүлж авах;



X-39

‐ Ажилчдын эрүүл мэндийн үйлчилгээг компаниуд хариуцсанаар одоо байгаа үйлчилгээнд үзүүлэх ачааллыг бууруулах болно

‐ Орон нутгийн хөгжлийн төлөвлөгөөг орон нутгийн болон бүс нутгийн удирдлагуудтай зөвшилцөж, хамтран боловсруулж хэрэгжүүлэх бөгөөд үүнд дараах зүйлийг багтаасан болно.

‐ Онцгой байдлын менежментийн төлөвлөгөө ‐ Эмнэлгийн дэд бүтцийн чадавх, ажиллах хүч ‐ Сургууль, цэцэрлэгийн хүчин чадал, ажиллах хүч ‐ Оршин суугч бүх ажилчдад зориулсан өндөр чанартай түр байр ‐ Цэвэр ундны усаар хангах, ариун цэврийн болон эрүүл ахуйг хангах ‐ Амьдрах эрүүл, аюулгүй орчныг бүрдүүлэх (агаарын чанарын асуудлыг

шийдвэрлэх)

Хүний эрхийг хамгаалах асуудал

Өргөдөл гомдлын менежментийн системийн дутагдалтай байдал

Өргөдөл гомдол шийдвэрлэх механизм боловсруулж, хэрэгжүүлэх

‐ Орон нутгийн удирдлага Өргөдөл гомдол шийдвэрлэх механизм боловсруулах шаардлагатай бөгөөд уг механизм нь орон нутгийн оршин суугчдын санал, өргөдөл гомдлыг хүлээн авч, шийдвэрлэж, тайлагнах системийг бүрдүүлнэ.

‐ Орон нутгийн захиргааны дэргэдэх Хууль зүйн хэлтсүүд орон нутгийн оршин суугчдынхаа ашиг сонирхол, өмч хөрөнгө, амьжиргааг хамгаалах ажил үүргээ илүү шинэ түвшинд гүйцэтгэх.


Дэлхийн Банкны ҮАБ/ББ 4.12


X-40

X.6.4 Нүүлгэн шилжүүлэх урьдчилсан нөхцөл

X.6.4.1 Нүүлгэн шилжүүлэх үйл ажиллагаанд тавигдах шаардлага

Монгол Улсад газар чөлөөлөх, нүүлгэн шилжүүлэх асуудлыг зохицуулдаг тусгай, цогц хууль байдаггүй. Монгол Улсын Үндсэн хуульд домэйний эрх мэдлийг хэрэгжүүлэх үндэслэл бүхий заалт байдаг ч газартай холбогдох хууль тогтоомжид аль нэгэн нь домэйний эрх мэдлийг төрийн болон өөр аливаа этгээдэд олгохгүй. Монгол Улсын одоогийн хууль тогтоомжийн дагуу газар эзэмших, түүний дотор нийтийн хэрэгцээнд зориулан барьцаалах ажлыг харилцан тохиролцох замаар явуулна. Хэрэв хэлэлцээр бүтэлгүйтвэл хэргийг шүүх дээр шийдвэрлэх ёстой. Хуулиар газар чөлөөлөх талаар дуугүй байгаа боловч газар эзэмших, улсын тусгай хэрэгцээний нөхөн төлбөрөөр газар эзэмших талаар заалт оруулсан байгаа. Гэсэн хэдий ч холбогдох журам нь бүрэн бус, нарийвчлалгүй, өртсөн хүмүүсийн эрхийг зохих ёсоор хамгаалж чадахгүй байна. Газар эзэмших, нүүлгэн шилжүүлэх, НӨАТ-ын нөхөн олговрын болон бусад ГЧНШ-ийн бусад асуудлын үндсэн хууль тогтоомж нь: i) Монгол Улсын Үндсэн хууль, ii) Газрын тухай хууль, iii) Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хууль (Газар өмчлөлийн тухай хууль). iv) Монгол Улсын Иргэний хууль. Эдгээр хуулиас гадна Засгийн газрын 2003 оны 28 дугаар тогтоолоор батлагдсан “Газрыг улсын тусгай хэрэгцээнд авах, чөлөөлөх журам” -ыг ГЧНШ үйл ажиллагаанд ашиглаж байна.

Газар чөлөөлөх, нүүлгэн суурьшуулах тухай Монгол Улсын хууль тогтоомжид газар, өмчийн үнэлгээ, нөхөн олговор олгохтой холбоотой нарийн мэдээллийг тусгаагүй болно

Нүүлгэн суурьшуулах үйл ажиллагааг төлөвлөн хэрэгжүүлэхдээ Дэлхийн Банкны ҮАБ/ББ 4.12-ын бодлогын зарчмуудыг баримтлах шаардлагатай. Эдгээрт:

1. Төсөл эхэлмэгц албадан нүүлгэн шилжүүлэх үйл явцын өмнөх, одоо болон ирээдүйн нөлөөлөл, эрсдэлийг урьдчилан тогтоох. Нүүлгэн шилжүүлэлтэд өртсөн иргэдийн судалгаа/тооллого хийж, тэр дундаа нүүлгэн шилжүүлсний улмаас бий болох нөлөөлөл, эрсдэлтэй холбоотой үүсэх жендерийн асуудлыг судлах замаар нүүлгэн шилжүүлэлтийн төлөвлөлтийн хамрах хүрээг тодорхойлох.

2. Нөлөөлөлд өртсөн иргэд, орон нутгийн байгууллага, холбогдох төрийн бус байгууллагатай бүтээлчээр зөвлөлдөх. Нүүлгэн шилжүүлэлтэд өртсөн бүх иргэдэд газрын эрх, нүүлгэн шилжүүлэлтийн хувилбар, сонголтын талаар мэдээлэл өгөх. Нүүлгэн шилжүүлэх төлөвлөгөө боловсруулах, хэрэгжүүлэх, хянах, үнэлгээ хийх зэрэг бүхий л үйл ажиллагаанд тэдгээр иргэдийг татан оролцуулах. Эмзэг бүлгийн, тэр дундаа амьжиргааны дундаж түвшнээс доогуур орлоготой иргэд, газаргүй иргэд, өндөр настан, эмэгтэйчүүд, хүүхдүүд, нутгийн уугуул иргэд, газрын хууль ёсны зөвшөөрөлгүй иргэдийн хэрэгцээг тусгайлан анхаарах, зөвлөлдөх уулзалтад татан оролцуулах. Нөлөөлөлд өртсөн иргэдийн санал, гомдлыг хүлээн авах, гомдол барагдуулах механизм бий болгох. Нүүлгэн шилжүүлэлтэд өртсөн хүмүүс болон тухайн орон нутгийн суугуул иргэдэд нийгэм, соёлын байгууламж, институцаа бий болгоход нь дэмжлэг үзүүлэх. Албадан нүүлгэн шилжүүлэх үйл явцын нөлөөлөл, эрсдэл нь үлэмж ээдрээтэй бол нөхөн олговор олгох, нүүлгэн шилжүүлэх шийдвэр гаргахын өмнө нийгмийг бэлтгэх шаардлагатай.

3. Нүүлгэн шилжүүлэлтэд өртсөн иргэдийн амьжиргааг дараах арга замаар сайжруулах, эсвэл хуучин байсан нөхцөлтэй нь адил орчныг үүсгэх, үүнд: (i) нөлөөлөлд өртсөн хүмүүсийн амьжиргааны эх үүсвэр нь газартай холбоотой бол газарт тулгуурласан стратегийн бодлого хэрэглэх, эсвэл газраа алдсанаар амьжиргаа нь дордохгүй бол бэлэн мөнгөөр нөхөн олговор олгох, (ii) өмч хөрөнгийг ижил хэмжээний, эсвэл илүү өмч хөрөнгөөр даруй сольж олгох, (iii) нөхөн сэргээх боломжгүй өмч хөрөнгөний оронд түүний үнийн дүнтэй дүйцэх шууд нөхөн олговор олгох, (iv) боломжтой тохиолдолд үр шимийг хуваах схемийн дагуу нэмэлт орлого, үйлчилгээ бий болгох зэрэг ажил орно.

4. Байршлын болон эдийн засгийн нүүлгэн шилжүүлэлтийн үед дараах байдлаар иргэдэд шаардлагатай тусламж үзүүлэх. Үүнд: (i) нүүлгэн байршуулах бол тухайн газрын эзэмшлийг


X-41

баталгаатай болгох, ажилд ойр, үйлдвэрлэл явуулах боломж бүхий илүү дээр орон байраар хангах, шилжин ирсэн иргэдийг эдийн засаг болон нийгмийн хувьд шинэ газарт нутагшуулах, төслөөс гарах үр шимийг орон нутгийн суугуул иргэдэд мөн хүртээх, (ii) газар ашиглалт, зээлийн тогтолцоо, сургалт болон ажил эрхлэлттэй холбоотой шилжилтийн дэмжлэг, хөгжлийн туслалцаа үзүүлэх (iii) шаардлагатай бол дэд бүтэц, нийтийн үйлчилгээгээр хангах.

5. Нүүлгэн шилжүүлэлтэд өртсөн ядуу, эмзэг бүлгийн иргэд, эмэгтэйчүүдийн амьжиргааны түвшнийг наад зах нь тухайн орны амьжиргааны доод түвшнээс дордуулахгүй байх. Хөдөө орон нутагт тэднийг хууль ёсны газар, нөөцтэй болоход нь дэмжлэг үзүүлэх, хот суурин газарт орлогын эх үүсвэртэй болгож, хууль ёсны, худалдан авах боломжийн үнэ бүхий орон байртай болох боломжоор хангах.

6. Хэрэв газар эзэмшлийг хэлэлцэн тохиролцох замаар хийсэн бол тохиролцоонд хүрсэн иргэдийн орлого, амьжиргааны түвшнийг өмнөх түвшинд нь хүргэх, эсвэл сайжруулахад чиглэсэн нээлттэй, тогтвортой, эрх тэгш байдлыг хангах дүрэм журмыг боловсруулах.

7. Газрын хууль ёсны зөвшөөрөл, хүлээн зөвшөөрөгдсөн аливаа эрхгүй шилжин ирэгсдэд нүүлгэн шилжүүлэлтийн дэмжлэг туслалцаа, газраас бусад өмч хөрөнгийн нөхөн олговор авах нөхцөлийг баталгаажуулах.

8. Нүүлгэн шилжүүлэлтэд өртсөн иргэдийн бичиг баримтын бүрдүүлэлт, орлого, амьжиргааг нөхөн сэргээх стратеги, зохион байгуулалтын ажил, хяналт ба тайлангийн хамрах хүрээ, төсөв, хэрэгжилтийн хуваарийг нарийвчлан гаргасан нүүлгэн шилжүүлэлтийн төлөвлөгөөг боловсруулах.

9. Төсөл батлагдахаас өмнөх зөвлөлдөх уулзалтын үр дүнг баримтжуулсан нүүлгэн шилжүүлэлтийн төлөвлөгөөний төслийг нөлөөлөлд өртсөн иргэд, бусад оролцогч талуудад хүртээмжтэй, ойлгомжтой хэл, хэлбэрээр хүргэх. Нөлөөлөлд өртсөн иргэд, бусад сонирхогч талуудад нүүлгэн шилжүүлэх төлөвлөгөөний эцсийн хувилбар, түүнд хийсэн өөрчлөлтийн талаар мэдээлэх.

10. Албадан нүүлгэн шилжүүлэх үйл явцыг хөгжил бүтээн байгуулалтын төсөл, хөтөлбөрийн нэг хэсэг болгон боловсруулж, хэрэгжүүлэх. Төслийн зардал, үр ашгийн тооцоонд нүүлгэн шилжүүлэлтийн бүх зардлыг тусгах. Албадан нүүлгэн шилжүүлэх үйл явцын нөлөөлөл, эрсдэл өндөртэй төслийн хувьд тус үйл ажиллагааг бие даасан бүрэлдэхүүн хэсэг болгон төлөвлөж хэрэгжүүлэх.

11. Байршлын болон эдийн засгийн нүүлгэн шилжүүлэлт эхлэхээс өмнө нөхөн олговрыг олгож, нүүлгэн шилжүүлэлттэй холбоотой бусад бичиг баримтыг бүрдүүлэх. Төслийн гүйцэтгэлийн турш нүүлгэн шилжүүлэлтийн төлөвлөгөөг хатуу хяналттайгаар хэрэгжүүлэх.

12. Нүүлгэн шилжүүлэлтээс гарах үр дүн, нүүлгэн шилжүүлэлтэд өртсөн иргэдийн амьжиргааны түвшинд үзүүлэх нөлөөлөл, түүнчлэн суурь нөхцөл байдал, нүүлгэн шилжүүлэлтийн хяналтын үр дүнг харгалзан нүүлгэн шилжүүлэлтийн төлөвлөгөө зорилгодоо хүрсэн эсэхийг хянах, үнэлэх. Хяналтын тайланг олон нийтэд танилцуулах зэрэг хамаарах юм.

Дээрх бодлогын зарчмуудыг баримтлахын зэрэгцээ Монгол улсын холбогдох хууль тогтоомж болон Дэлхийн банкны ҮАБ/ББ 4.12-ын шаардлагуудын хоорондын нийцлийг авч үзэх нь чухал ба түүнд үндэслэн газар чөлөөлөх, нүүлгэн шилжүүлэлт хийх төлөвлөгөөг боловсруулж, хүн амын амьжиргаанд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах, арилгах арга хэмжээнүүдийг төлөвлөх шаардлагатай.


X-42

Хүснэгт X-13. Газар чөлөөлөх, нүүлгэн шилжүүлэхтэй холбоотой МУ-ын хууль болон Дэлхийн банкны ҮАБ/ББ 4.12-ын шаардлагын нийцэл2

Газар чөлөөлөхтэй холбоотой асуудлууд

Монгол улсын холбогдох хуулийн заалт Дэлхийн банкны ҮАБ/ББ 4.12-ын шаардлага

Албадан газар чөлөөлөх Монгол Улсын Үндсэн хуульд "... Төр, түүний байгууллага хувийн өмчийг нийтийн хэрэгцээний үндсэн дээр эзэмших тохиолдолд зохих нөхөн төлбөр, төлбөрийг ашиглан үүнийг хийх болно." 16.3. Энэ заалт нь газрыг албадан эзэмших, нүүлгэн шилжүүлэх боломжтой гэх үндэслэлийг өгч байгаа боловч өнөөдрийг хүртэл хувийн өмчийг хүчээр салгах засгийн газрын эрх мэдлийг хэрэгжүүлэх талаар ямар нэгэн хууль батлагдаагүй бөгөөд ("нийтийн" онцгой хэрэгцээ") юу болохыг ойлгох тодорхойлолтыг өнөөг хүртэл гаргаагүй байна. Газрын тухай хууль, Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хууль нь улсын тусгай хэрэгцээнд зориулж газар, өмчлөлд хамрагдах боломжтой. Гэсэн хэдий ч хувийн өмчийг хүчээр салгах засгийн газрын эрх байхгүй. Нөлөөлөлд өртсөн аж ахуйн нэгжүүдтэй байгуулсан гэрээний үндсэн дээр худалдан авалт хийх ёстой.

Аль болох албадан нүүлгэн шилжүүлэх явдлаас зайлсхийх, төслийн баримтыг боловсруулахдаа боломжит бүх хувилбарыг судлах замаар албадан нүүлгэн шилжүүлэх явдлыг багасгах, нүүлгэн шилжүүлэлтэд өртсөн бүх иргэдийн амьжиргааг бодитоор сайжруулах, эсвэл наад зах нь төслийн өмнөх үеийн түвшинд хүртэл нөхөн сэргээх, нөлөөлөлд өртсөн ядуу болон бусад эмзэг бүлгийн иргэдийн амьжиргааны түвшнийг сайжруулах арга замыг эрэлхийлдэг.

Зөвшилцөл хийх Газрын тухай хууль (42, 43-р зүйл), Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хууль (32, 37-р зүйл) нь улсын тусгай хэрэгцээнд зориулан газар эзэмших (газрыг солилцох, авах) -ийг зохицуулдаг. Энэ нь худалдан авалт нь нөлөөлөлд өртсөн аж ахуйн нэгжтэй байгуулсан гэрээний үндсэн дээр хийгдэх ёстой. Практикт ГЧНШ-ийг "албадан эзэмших" хэлбэрээр хийдэг. Ихэнх тохиолдолд засгийн газрын албан тушаалтнууд хэлэлцээр хийж, гэрээ байгуулдаг. Гэсэн хэдий ч, тохиролцоонд хүрэхэд бэрхшээлтэй байгаа тохиолдолд холбогдох засаг захиргааны арга замаар эрх баригчид ямар нэгэн байдлаар нөлөөлөлд өртсөн аж ахуйн нэгжүүдийг тохиролцоонд хүргэдэг. Монгол Улсын Иргэний хуульд эд хөрөнгийн гүйлгээний гэрээний эрх зүйн үндэслэл бий болно.

Хэлэлцээр хийсэн суурин газруудыг дэмжиж, нүүлгэн шилжүүлэх ажлыг тогтвортой хөгжлийн хөтөлбөр болгон боловсруулж, нөлөөлөлд өртсөн аж ахуйн нэгжүүдэд төслийн үр өгөөжийг хуваалцах боломжийг олгох хангалттай хөрөнгө оруулалтын эх үүсвэрийг бүрдүүлэх ёстой.

Нөлөөлөлд өртсөн этгээдэд хамаарвал Зохих этгээдүүд

Хууль ёсны газар өмчлөгч нөхөн төлбөр авах боломжтой. Газар өмчлөгчид газар болон үл хөдлөх хөрөнгийн аль алинд нь нөхөн

Төсөл хэрэгжих бүс нутагт нүүлгэн шилжүүлэлтэд өртсөн иргэдийг (i) хууль ёсоор эзэмшиж байсан газраа бүхэлд нь, эсвэл

2 Эрдэнэс таван толгой компанийн нүүлгэн шилжүүлэлтийн сайжруулсан төлөвлөгөө ба нүүлгэн шилжүүлэлтийн бодлого боловсруулах төсөл, УУСИБТТТ, 2014


X-43

төлбөр авах эрхтэй (Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуулийн 32 дугаар зүйл). Газар эзэмшигчид газар дээрх үл хөдлөх хөрөнгийн нөхөн төлбөр авах эрхтэй (Газрын тухай хуулийн 43-р зүйл). Хууль ёсны дагуу газар эзэмшигчид Газрын тухай хуульд заасны дагуу нөхөн төлбөр авах эрхгүй (43.6-р зүйл), гэхдээ газар эзэмших, газрыг улсын тусгай хэрэгцээнд авахаар чөлөөлөх журам, 24-т зааснаар газар ашиглах эрхтэй эзэмшигчид газар эзэмшигчийн нэгэн адил нөхөн олговор олгоно гэж заасан байдаг.Энэхүү зохицуулалтыг Газрын тухай хуульд заасны дагуу боловсруулах ёстой боловч энэ хуультай зөрчилдөж байна. Энэ тохиолдолд хууль нь зохицуулалтыг давамгайлах болно. Гэсэн хэдий ч хууль ёсны газар ашиглагч яагаад нөхөн төлбөр авах эрхгүй байгаа нь эргэлзээтэй байна. Албан ёсны газар эзэмшээгүй аж ахуйн нэгжид нөхөн олговор олгогдохгүй.

хэсэгчлэн алдсан иргэд, (ii) газар эзэмших хуулийн эрхгүй боловч хуулиар хүлээн зөвшөөрөгдсөн хуулийн нэхэмжлэлтэй газраа бүхэлд нь, эсвэл хэсэгчлэн алдсан иргэд, (iii) газар эзэмших хуулийн эрхгүй, хуулиар хүлээн зөвшөөрөгдсөн хуулийн нэхэмжлэл гаргах эрхгүй боловч оршин суугаа газраа бүхэлд нь, эсвэл хэсэгчлэн алдсан иргэд гэж3 бүлэглэн нэрлэдэг. Албадан нүүлгэн шилжүүлэх арга хэмжээг зохицуулах шаардлага нь нүүлгэн шилжүүлэлтэд өртсөн бүх бүлгийн иргэдэд хамааралтай.

Тасалбар болгох хугацаа Хувийн эзэмшлийн газрыг чөлөөлөхийн тулд газрыг авахаас нэг жилийн өмнө бичгээр мэдэгдэл өгөх ёстой. Энэ нь "нэг төрлийн" талбар хугацаа болж үйлчилнэ. Энэ мэдэгдлийг өгсний дараа газар дээр хийсэн хөрөнгө оруулалт, барьсан үл хөдлөх хөрөнгөд нөхөн олговор олгох боломжгүй юм. (Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хууль, 37.2, 37.4-р зүйл) Дээрх заалт эзэмшиж байгаа газарт ч адилхан хамаарна, гэхдээ энэ тухай Газрын тухай хуульд заагдаагүй болно. Энэ нь газрыг улсын тусгай хэрэгцээнд авах, чөлөөлөх журмын 15, 17-р зүйлд заасан байдаг. Практик дээр эдгээр заалтууд хэрэгждэггүй бөгөөд биелэх боломжгүй байдаг.

Төсөл эхлэхийг албан ёсоор мэдэгдэж төслийн талбайг тодорхой болгосон үеэс тасалбар болох хугацааг тогтоох боломжтой болно. Нөлөөлөлд өртөөгүй иргэд шилжин ирэх болон газар дамлан худалдаалах байдал үүсэхээс сэргийлэх. Нөлөөлөлд өртөгч хүн амын тооллогыг хийдэг.

Нөхөн төлбөр Газар өмчлөлийн хувьд газар дээр хийсэн сайжруулалтыг одоогийн ханшаар үнэлэх ёстой, Газрын тухай хуулийн 43.2. Газар нөхөн олговрын талаар юу ч яригдаагүй боловч газар олгох тохиолдолд чанар, бусад шинж чанар нь олж авсан газраас муу байх ёсгүй (Газар эзэмших, чөлөөлөх журмын 14-р зүйл) Улсын тусгай хэрэгцээнд авах газар). Газар өмчлөлийн хувьд сайжруулалтыг одоогийн ханшаар үнэлж, нөхөн олгох ёстой. Мөн газрын үнийг өгөх ёстой. Энэ газрыг хэрхэн

Алдагдсан хөрөнгийн нөхөн төлбөрийг тухайн хөрөнгийн зах зээлийн үнэлгээ ба эдгээр хөрөнгийг сэргээхтэй холбоотой гүйлгээний зардал (бүртгэл, шилжүүлгийн татвар), шилжилтийн болон сэргээн босголтын зардал зэрэг тооцоологддог. Барилга байгууламж ба хөрөнгийн элэгдлийг тооцохгүй байх ёстой. Мөнгөний нөхөн олговор ба/эсвэл хөрөнгийг орлуулах ажил нүүлгэн шилжүүлэхээс өмнө дуусах ёстой.


X-44

үнэлэх талаар заагаагүй байна. Газрыг солих тохиолдолд газар эзэмших эрхийн чанар, бусад онцлог шинж чанар нь эзэмшиж байгаа газраасаа муу байх ёсгүй. Нэмж дурдахад хуульд газар чөлөөлөхтэй холбоотой гарсан хохирлыг Иргэний хуульд (Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуулийн 37.1) дагуу бүрэн нөхөн олгоно гэж заасан байдаг. Сайжруулалтыг нөхөн олговорт олгохын тулд ямар хувь хэмжээ авах, тухайлбал зах зээлийн ханш эсвэл бусад эсэхийг хуульд заагаагүй болно, гэхдээ энэ нь зах зээлийн үнэ гэж хэлж болно. Газар эзэмших, нүүлгэн шилжүүлэх хоёр хэлбэрийн зардлыг хийх ёстой. Элэгдэл, үлдэгдэл материалын талаар ямар ч заалт байхгүй. Практикт элэгдлийг хасахгүй бөгөөд өртсөн аж ахуйн нэгжүүд үлдэгдэл материалыг нь авч болно. Нүүлгэн шилжүүлэх, шилжүүлэх, нөхөн сэргээх, гүйлгээний зардлыг оруулаагүй болно. Газрын үнэ цэний хувьд, энэ нь засгийн газраас тогтоосон үнэ дээр суурилдаг. Гэхдээ хотын төвтэй ойролцоо газруудад газрын үнэ зах зээлтэй ойролцоо байсан гол газруудад цөөн тооны чөлөөлөлт байсан. Нөхөн төлбөрийг олгох, төлөх эсэх нь тодорхойгүй байна.

Төслийн зураг төсөл дэх нүүлгэн шилжүүлэлт

Шаардлага байхгүй Нүүлгэн шилжүүлэлтээс зайлсхийх эсвэл хамгийн бага хэмжээнд нүүлгэн шилжүүлэлт хийгдэх зураг төсөл

Нүүлгэн шилжүүлэлтийн үйл ажиллагааны төлөвлөгөө

Шаардлага байхгүй Нүүлгэн шилжүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөө нь цаг хугацаагаар хийгдсэн арга хэмжээтэй, нийгмийн нөлөөллийг үнэлгээ дээр үндэслэсэн төсөвтэй. Нүүлгэн шилжүүлэлтийн төлөвлөгөөний зорилго нь нөлөөлөлд өртсөн аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг дээшлүүлэх, эсвэл наад зах нь төслийн өмнөх түвшинд сэргээх, нүүлгэн шилжүүлсэн ядуу болон бусад эмзэг бүлгийн хүмүүсийн амьдралын түвшнийг зөвхөн сэргээгээд зогсохгүй зохих орон сууцаар хангах, урт хугацааны, тогтвортой орлого, амьжиргааны эх үүсвэрийг бий болгох замаар дээшлүүлэх явдал юм.

Орлого ба амьжиргааг нөхөн сэргээх

Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуулийн 37 дугаар зүйлийн 37.1.5-д зааснаар иргэний хууль, хууль тогтоомжийн дагуу улсын тусгай хэрэгцээнд үндэслэн газрыг солих буюу буцааж авсны улмаас өмчлөгчид хохирол амсаж болзошгүй.

Хэрэв газар чөлөөлөлт нь орлого, амьжиргаагаа алдах, эд хөрөнгөө алдах, хөрөнгөө олж авах, тэнцүү буюу түүнээс дээш үнэ цэнтэй эд хөрөнгийг солих, эсвэл бүрэн орлуулах зардлаар мөнгөн нөхөн олговрыг олгоно. Үүнээс гадна нөхцөл байдлаас хамааран дараах зүйлийг өгнө.


X-45

Энэ нь хэрэгждэггүй, гэхдээ орлого, амьжиргаагаа сэргээх эрхийг оруулахыг эергээр тайлбарлаж болно. Газрын тухай хуульд орлого, амьжиргаагаа алдах асуудлыг тусгаагүй болно.

- өөр газар арилжааны үйл ажиллагааг дахин эхлүүлэх зардлын нөхөн төлбөр шилжилтийн үед алдагдсан цэвэр орлогын нөхөн төлбөр - үйлдвэр, машин механизм эсвэл бусад тоног төхөөрөмжийг шилжүүлэх, дахин суурилуулахтай холбогдсон зардлын нөхөн төлбөр - орлого олох чадвар, үйлдвэрлэлийн түвшин, амьжиргааны түвшнийг сэргээхэд шаардагдах хугацааны үндэслэлтэй тооцоонд тулгуурлан шилжилтийн дэмжлэг - нэмэлт зорилтот тусламж (зээлийн хэрэгсэл, сургалт эсвэл ажилд орох боломж) амьжиргаа, орлогын түвшинд сөргөөр нөлөөлж буй аж ахуйн нэгжүүдэд боломж (бизнес эрхлэгчид ба ажилчид хамрагдах боломжтой)

Эмзэг бүлгүүд Эмзэг бүлгийн хүмүүст зориулсан заалт байхгүй. Тодруулбал, эмзэг байдалд байгаа аливаа хувь хүн, бүлгийг анхаарч үзэх хэрэгтэй. Эмзэг бүлэгт хүйс, үндэс угсаа, нас, бие мах бодийн болон сэтгэцийн хөгжлийн бэрхшээл, эдийн засгийн байдал, нийгмийн байдал зэргээс шалтгаалан бусад хүмүүсээс илүү нүүлгэн шилжүүлэхэд сөргөөр нөлөөлж, нүүлгэн шилжүүлэх тусламж авах боломжийг ашиглах, ашиглах чадвараараа хязгаарлагддаг хүмүүс багтдаг. түүнтэй холбоотой хөгжлийн үр ашиг.

Мэдээллийг нээлттэй болгох, олон нийтийн хэлэлцүүлэг

Мэдээллийг нээлттэй болгох, олон нийтийн зөвлөлдөх талаар ямар ч заалт байхгүй. Практикт газар эзэмших гэрээний талаар хэлэлцээр явагдаж байна.

Төсөлд өртсөн аж ахуйн нэгжүүдийг бүрэн мэдээллээр хангаж, нөхөн олговрын болон нүүлгэн шилжүүлэх хувилбаруудын талаар нягт нямбай зөвлөлдөх шаардлагатай. Нүүлгэн шилжүүлэлтийн төлөвлөлтийн баримт бичгийг тодруулж, зөвлөлдөх болно.

Гомдол гаргах журам ДБ ҮАБ/ББ 4.12-т заасан гомдлын журмыг хуульд тусгаагүй болно. Газрын тухай хуульд нутгийн захиргааны байгууллагууд болон эцэст нь шүүхэд холбогдох маргааныг дурджээ (60-р зүйл). Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуульд золиосолсон этгээд төрийн өндөр албан тушаалтан, албан тушаалтанд гомдол гаргах, эцэст нь шүүхэд хандах эрхтэй. Төрийн байгууллага, төрийн албан тушаалтанд хаягласан иргэдийн өргөдөл гомдлыг шийдвэрлэх тухай хууль нь төрийн эрх мэдэл, албан тушаалтны шийдвэр, үйл ажиллагааны талаар иргэдийн

Нөлөөлөлд өртсөн аж ахуйн нэгжүүдийн гомдлыг шийдвэрлэх хангалттай механизмыг аль болох эрт авах шаардлагатай.


X-46

гомдол, гомдлыг зохицуулдаг. Гомдлыг шийдвэр гарснаас хойш 30 хоногийн дотор шийдвэрлэх ёстой (16-р зүйл).

Зардал ба төсөв Газрын тухай хуулийн 43.3, Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуулийн 32.6-д газар өмчлөгч, газар өмчлөгчид олгох нөхөн олговрын төлбөрийг улсын төсвөөс тус тус олгохыг тусгасан. Практикт ГЧНШ зардлыг төслийн зардалд тусгаагүй байдаг бөгөөд төслийн төсвөөс гардаггүй. Ихэнхдээ нүүлгэн шилжүүлэх ажилд санхүүжилт хангалтгүй байгаа нь төслийн хэрэгжилтэд саад болдог.

Зардал, төсвийг тооцох ёстой бөгөөд үүнд санхүүжилтийн нүүлгэн шилжүүлэх арга хэмжээний тодорхойлолт, үүнд зардлын тооцоог бэлтгэх, хянах, сангийн урсгал, болзошгүй нөхцөл байдлыг тусгасан болно.

Хяналт ба үнэлгээ Дүүрэг, сумд (Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуулийн 11.1.1, 13.1.1). Аймаг, нийслэл, дүүрэг, сумдын иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал, Засаг даргын үүрэг (Газрын тухай хуулийн 20.1.1). Дээр дурдсан аж ахуйн нэгжүүдийн хяналт, үнэлгээний үүрэг нь газартай холбоотой үйл ажиллагааны хувьд илүү ерөнхий байдаг бөгөөд хуульд хяналт, үнэлгээний тодорхой заалт байдаггүй.

Нүүлгэн шилжүүлэлтийн үйл ажиллагааны төлөвлөгөөний хэрэгжилтийг хянах, үнэлэх журмыг бий болгох.


X-47

Нүүлгэн шилжүүлэх төлөвлөгөөний талаар Монголын хууль эрх зүйн баримт бичигт тодорхой шаардлага байхгүй. Гэсэн хэдий ч Дэлхийн банкны ҮАБ 4.12-т нүүлгэн шилжүүлэхээс зайлсхийх эсвэл нүүлгэн шилжүүлэлтийг аль болох багасгах өөр хувилбарыг хайж олохыг шаарддаг. ЭТТ-ын зөвлөх баг дараах нөлөөллүүдээс зайлсхийх, бууруулах боломжгүй тул нүүлгэн шилжүүлэх төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхийг Эрдэнэс Таван Толгой ХХК-д зөвлөж байна.

1. Уул уурхайн ашиглалтын талбайн тэлэлт. Уул уурхайн зориулалтаар ашиглаж буй талбайн хэмжээ 2015 он гэхэд 2000 онтой харьцуулахад 42.8 дахин ихэссэн. Эрдэнэс Таван Толгойн уурхайнуудын хаягдал чулуулгийн далан Цагаан-Овоо багийн төвд ердөө 1.5 км зайтай ойртсон тул багийн малчдын бэлчээрийн талбайн хэмжээ нэлээд багассан байна. "Эрдэнэс Таван толгой" компанийн ТЭЗҮ-д зааснаар ойрын 30 жилийн хугацаанд түүний ашиглалтын талбай 8000 га-аар өргөжиж, Цагаан-Овоо багийн төв нь хаягдал чулуулгийн далангаар хүрээлэгдэх болно.

2. Агаарын бохирдол. Уул уурхайн ашиглалтын талбайн эргэн тойронд тоос шороо болон SO2 ялгарах хэмжээ зөвшөөрөгдсөн дээд хэмжээнээс давсан нь хүний эрүүл мэндэд асуудал гарахад нөлөөлж байна. 2006-2014 оны хооронд хийгдсэн эрүүл мэндийн статистик мэдээгээр Цогтцэций сумын хэмжээ дэх амьсгалын замын өвчлөлийн тоогоор Цагаан-Овоо баг тэргүүлж байна.

3. Ус хангамжийн асуудал. Уул уурхайн операторууд газрын доорх уст давхаргыг ашиглан үйлдвэрлэлийн усны хэрэгцээгээ хангаж байна. Энэ нь уул уурхайн талбайн эргэн тойронд 3-7 км зайд бага гүний усаар тэжээгддэг худаг, булаг шанд хатаж болзошгүй юм. Багийн төвийн оршин суугчдын ундны усаар хангадаг цорын ганц усны худаг ойрын ирээдүйд хатах аюулд орж болзошгүй юм.

Уул уурхайн сөрөг нөлөөллийн бүс дэх суурьшлыг гадагшлуулан, авран хамгаалах үйл ажиллагааг бүртгэл, тооцоо, судалгаан дээр үндэслэсэн дэс дараатай, үе шаттай арга хэмжээгээр хэрэгжүүлэхийн тулд төлөвлөх шаардлагатай. Төлөвлөгөө нь зорилго, цар хүрээгээ тодорхойлсон, хариуцан гүйцэтгэгчтэй, хэрэгжүүлэх хөрөнгийн эх үүсвэртэй, хуульд нийцсэн үйл ажиллагааг явуулах эрх зүйн орчныг бүрдүүлсэн шийдвэрээр баталгаажсан байна. Таван толгойн бүс нутагт хийх шаардлагатай нүүлгэн суурьшуулах үйл ажиллагаанд Төр голлох үүргийг гүйцэтгэх шаардлагатай байгаа тул “Нүүлгэн суурьшуулах үйл ажиллагааны төлөвлөгөө”-г Засгийн газар баталж, хэрэгжилтийг төлөвлөгөөнд заасан хугацааны дотор хийж дуусгах шаардлага тавигдана. Таван толгойн бүс нутагт хийх нүүлгэн суурьшуулах үйл ажиллагаа нь төрийн шийдвэр гарснаар хэрэгжих юм.

Төлөвлөгөөг олон улсын хөрөнгө оруулагчдын шаардлага, Дэлхийн банкны ҮАБ 4.12, Олон Улсын Санхүүгийн Корпораци (ОУСК)-ийн Байгаль орчин, нийгмийн тогтвортой байдлын Гүйцэтгэлийн стандарт (2006), Европын сэргээн босголт, хөгжлийн банк (ЕСБХБ)-ны Байгаль орчин, нийгмийн бодлого болон холбогдох стандарт, мөн Монгол Улсын холбогдох хууль тогтоомжийн шаардлагуудад нийцүүлэх бөгөөд тус төлөвлөгөөний хүрээнд дараах асуудлыг авч үзнэ. Үүнд:

1. Нэн яаралтай хэрэгжүүлэх шаардлагатай авран хамгаалах, нүүлгэн суурьшуулах ажлыг хийх бөгөөд энэ Цагаан-Овоо баг, Таван толгойн уурхайн тосгоныг эхний 2-5 жилд багтаан нүүлгэн суурьшуулж дуусгах;

2. Цогтцэций сумын хэмжээнд 2009 оноос хойш иргэдэд газар олгохгүй байгаа бөгөөд 2014 онд Өмнөговь аймгийн захиалгаар “Газар дэлхий” ХХК-ийн гүйцэтгэсэн “Өмнөговь аймгийн газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөө”- нд заасан газарт шинэ суурьшил үүсгэх замаар бүтээн байгуулалтыг төлөвлөн гүйцэтгэж, цаашид хөгжүүлэх, ингэснээр одоогийн сумын төвийн хүн амыг 20-25 жилийн хугацаанд нөлөөллийн бүсээс гадагшлуулах боломжтой бөгөөд одоогийн сумын төвд бий болох суларсан байр, байгууламжуудыг үйлдвэр-технологийн хэрэгцээнд зориулах замаар ашиглалтыг өөрчлөх;


X-48

3. Бүс нутагт хэрэгжих төмөр зам болон эрчим хүч, үйлдвэрийн төслүүдийг хэрэгжүүлэхэд үүсэх газар чөлөөлөлт, нүүлгэн суурьшуулалттай холбоотой харилцааг тухайн шаардлага үүсэх бүрт зохицуулах;

4. Гомдол барагдуулах механизмыг аль болох эрт боловсруулж хэрэгжүүлэх;

5. Нүүлгэн шилжүүлэх төлөвлөгөө хэрэгжүүлсэн төслүүд нь нүүлгэн суурьшуулснаас хойш 0.5-1.0 жилийн хугацаанд, харин газар чөлөөлж нүүлгэн суурьшуулаагүй боловч шууд нөлөөлөл үзүүлж байгаа тээврийн дэд бүтцийн төслүүд ашиглалтын эхний 1-3 жилд Дасан зохицох хөтөлбөрийг хэрэгжүүлнэ. Энэ хөтөлбөр хэрэгжиж дууссанаар нүүлгэн суурьшуулах ажил дууссанд тооцно. Нүүлгэн суурьшуулах үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг Засгийн газар, Өмнөговь аймгийн болон Цогтцэций сумын захиргаа, тэнд үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгж, байгууллагууд, иргэдийн оролцоотойгоор хэрэгжүүлнэ. Учир нь нүүлгэн суурьшуулж байгаа шинэ суурьшил нь хүн амын төвлөрлийг хүлээн авах зам, харилцаа, усан хангамж, эрчим хүч зэрэг дэд бүтцээ шийдсэн, хот зохион байгуулалтын дагуу зохих хэмжээний бүтээн байгуулалт хийгдэж, нийгмийн үйлчилгээ үзүүлэх нөхцөл хангасан байж газар олголт, өмчлөлийн эрхийг сэргээх, алдагдсан боломжийг нөхөх, нөхөн олговрын шаардлага хангасан үйлчилгээ болж чадна.

Төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх хариуцагч бүхий гүйцэтгэлийн багийг бүрдүүлж, тэднийг удирдлага зохион байгуулалт болон эрх, үүргээр хангах шаардлагатай. Гүйцэтгэлийн багийг “Нүүлгэн суурьшуулах хороо” гэх ба түр хороог 1 зөвлөл, 4 алба, 5 нэгжтэйгээр зохион байгуулж, түр хорооны Ерөнхий зохицуулагчийг Засгийн Газраас томилох нь зүйтэй. Нүүлгэн шилжүүлэх албыг аймаг, сумын удирдлага, захиргааны ажилтнууд, Хяналтын зөвлөлийг аймаг, сумын ИТХ, багийн ИНХ-ын төлөөлөл болон “Таван толгойн нэгдсэн зөвлөл”-ийн төлөөллийн оролцуулсан бүрэлдэхүүнтэй зохион байгуулбал төлөвлөгөөний хэрэгжилтэд дөхөмтэй байх болно (Схем X-1).

Схем X-1 “Нүүлгэн суурьшуулах хороо”-ны бүтэц, зохион байгуулалтын схем

Эх сурвалж: Зөвлөх багийн судалгаа, 2015

Нүүлгэн суурьшуулах үйл ажиллагааг зохион байгуулах хорооны орон тоо, ажиллах хугацаа болон үйл ажиллагааны санхүүжилтийг “Шилжүүлэн суурьшуулах үйл ажиллагааны төлөвлөгөө”-нд тусгасны дагуу Засгийн газар баталж, түр хорооны ерөнхий удирдлагыг томилон ажиллуулахаас гадна ажлын удирдамжаар хангаж, үүрэг чиглэлийг зааж өгнө.

Бүртгэл санхүүгийн алба

Нүүлгэн суурьшуулах хорооны ерөнхий

удирдлага

Нүүлгэн суурьшуулах алба

Бүртгэл судалгааны

нэгж

Нүүлгэн суурьшуулах

нэгж

Худалдан авалтын нэгж

Хяналтын зөвлөл

Олон нийттэй харилцах нэгж

Дотоод хяналт мониторингийн

нэгж

Бичиг хэрэг зохион байгуулалтын алба


X-49

Шилжүүлэн суурьшуулах үйл ажиллагааг зохих бэлтгэлийг нарийн сайн хангаж, маргаан үүсэхээс зайлсхийх нөхцөлийг бүрдүүлж дуусгасны дараа төлөвлөгөөнд тусгасан дэс дарааллын дагуу хэрэгжүүлж эхэлнэ. Тиймээс бэлтгэл ажлыг хангах үе шатанд хийх үйл ажиллагаанд дараах шаардлагыг тавина (Хүснэгт X-14).

Хүснэгт X-14. Нүүлгэн суурьшуулах ажлын бэлтгэл хангах

Нүүлгэн суурьшуулах

асуудлууд

Тавигдах шаардлага Шаардлагатай баримт бичгийн бүрдүүлэлт

Нүүлгэн суурьшуулах үйл ажиллагааны цар хүрээг тодорхойлох

Уул уурхайн хүчтэй сөрөг нөлөөллийн бүсээс гадагшлуулан нүүлгэх шаардлагатай суурин хүн ам, хөрөнгийн байдал, газар болон үл хөдлөх хөрөнгө эзэмшлийн эрх, хөрөнгийн үнэлгээний дүн зэргийг

нэгтгэн үзүүлнэ.

• Шилжин суурьших шаардлагатай хүн ам, хөрөнгийн бүртгэлийн жагсаалт

• Жагсаалтад орсон хүн ам, хөрөнгийг шилжүүлэн суурьшуулах ажлыг зохион байгуулах тухай шийдвэр

Нөлөөлөлд өртөгчдийн бүртгэл,

тасалбар болгох, баталгаажуулах

Авран хамгаалах үйл ажиллагаанд хамрагдах шаардлагатай хүн ам

болон хөрөнгийн бүртгэл судалгааг жагсаалтаар гаргаж баталгаажуул- саны үндсэн дээр тоо хэмжээг

тогтоон тасалбар болгон баримтжуулна.

• Нөлөөлөлд өртөгчдөд хүргүүлсэн мэдэгдэл, бүртгэл

• Бүртгэлжагсаалтыг тасалбар болгох өдрийн тов

• Шилжин суурьших тухай гэрээ

Нөхөн олговор авах эрх, нөхөн олговрын

төрөл

Нүүлгэн суурьшуулах үйл ажиллагааны хүрээнд олгох нөхөн олговрын төрлүүд болон түүнийг

олгох эрх зүйн үндэслэлийг тодорхойлно.

• Газар эзэмших эрх, газрын гэрчилгээ

• Үл хөдлөх хөрөнгө, түүний ашиглалт

• Нүүлгэн суурьшуулах үйл ажиллагаа, түүнд шаардагдах зардал, тооцоо

• Бизнесийн алдагдал

• Дасан зохицуулахад үзүүлэх үйлчилгээ, түүнд шаардагдах зардал, тооцоо

• Бусад холбогдох зардлууд байна.

Нөхөн олговрын үнэлгээ

Нүүлгэн суурьшуулах шаардлага- тай хөрөнгийн багц, зөрчигдсөн

эрхүүдэд олгох нөхөн олговрыг эдийн засгийн аргаар үнэлж,

үнэлгээ тогтооно.

• Чөлөөлөлтөд өртсөн газрын нөхөн олговор

• Үл хөдлөх хөрөнгө, түүний ашиглалтыг үнэлэх

• Бизнесийн алдагдлыг үнэлэх

• Шилжин суурьшихтай холбоотой зардлыг үнэлэх

Нөхөн олговрын үнэлгээний тайлан,

түүнийг баталгаажуулах

Эзэмшил, ашиглалтын эрх, хөрөнгийг үнэлэх ажлыг мэргэжлийн

байгууллагын тусламжтайгаар зохион байгуулж, үнэлгээг нэг бүрчлэн хийж, нэгдсэн тайланг

баталгаажуулна.

• Үл хөдлөх хөрөнгийг объект бүрээр

• Эзэмшлийн эрхийг гэрчилгээ бүрээр

• Худаг уст цэгийг байршил бүрээр

• Нүүлгэлтийг өрх болон объект бүрээр

Шинэ суурьшил Суурьшлын шинэ бүсийн төлөвлөлтийг хийж, бүтээн

байгуулалт, усан хангамж, дэд бүтэц зэргийг шийдсэн байх

• Шинэ суурьшлын төлөвлөлтийн газрын тухай мэдээлэл ил тод байх

• Төлөвлөлт нь хүлээн зөвшөөрөгдөхүйц байх

Гомдлыг шийдвэрлэх механизм

боловсруулах

Төслийг хэрэгжүүлэгчид бүс нутгийн болон үндэсний удирдлагуудтай

хамтран өргөдөл гомдлыг шийдвэрлэх бүрэн механизмыг

боловсруулах шаардлагатай байна.

Гомдлыг шийдвэрлэх механизмын шалгуур үзүүлэлт

• Тодорхой зорилго, хамрах хүрээг тодорхойл


X-50

• Утга учиртай зөвлөгөө өгөх, хүлээгдэж буй гомдлын төрлийг тодорхойлох

• Ил тод, чиглүүлэхэд хялбар журам, бүтэц, хугацаатай байх

• Хариуцлага, үүрэг тодорхой байх ёстой

• Хангалттай нөөцийг хуваарилдаг

• Багийн чадавхыг хөгжүүлэх

• Орон нутгийн иргэдийн дунд мэдлэгийг бий болгох

Баримт бичиг

• Гомдлыг бүртгэх • Үүнийг зохицуулах журам • Хариултын баримт бичиг • Тогтоол • Арга барилыг хэрэгжүүлэх • Хэрэгжилтэд хяналт тавих

Үйл ажиллагааны зардал

Төлөвлөгөөт тусгагдсан нүүлгэн шилжүүлэлтийн зардлын эх

үүсвэрийг орон нутгийн удирдлагууд баталж, “Эрдэнэс Таван толгой” ХХК-

ийн санхүүжилтээр гаргана.

• Түр хорооны үйл ажиллагааны зардал

• Газар болон хөрөнгийн нөхөн олговрын зардал

• Эрүүл мэндийн нөхөн төлбөрийн зардал

• Зөрчигдсөн эрхийг сэргээх зардал

• Бизнесийн алдагдлын нөхөн төлбөрийн зардал

• Хөрөнгө шилжүүлэх нүүлгэх зардал

Эх үүсвэр: Судалгааны баг, 2015

Нүүлгэн суурьшуулах үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхэд тодорхой үр дүнд хүрэх зорилт бүхий шаардлагуудыг дараах байдлаар тавьж байна.

Бүлэг уурхайн үйл ажиллагааны нөлөөллийн бүсэд орсон Цагаан-Овоо баг, Таван толгойн уурхайн тосгон, Цогтцэций сумын төв зэрэг суурьшлын бүсийн нүүлгэн шилжүүлэх үйл ажиллагааны явцад хийгдэх ажлуудыг дараах хүснэгтэд үзүүлэв Хүснэгт X-15.

Хүснэгт X-15. Нүүлгэн суурьшуулах үйл ажиллагааны хүрээнд хийгдэх ажил

Дэс дараалал Хийгдэх ажил, үр дүн

“Нүүлгэн суурьшуулах хороо” байгуулах

Нүүлгэн суурьшуулах хороог байгуулж, үйл ажиллагааг удирдан зохион байгуулах, менежментээр хангаж, бүртгэл хөтлөлтийн ажлыг хийж эхлэх;

Нөлөөлөлд өртөгчдийн бүртгэлийг нэгтгэх

Нөлөөлөлд өртөгчид, нөлөөллийн бүс дэх хөрөнгө эзэмшигчдийн бүртгэлийг нэгтгэх, орон нутагтай тулгах;

Нөхөн төлбөрийн үнэлгээ хийх, төлөвлөх

Эд хөрөнгийн үнэлгээний мэргэжлийн компаниудтай гэрээ хийж, нүүлгэн суурьшуулах хөрөнгийн үнэлгээг хийлгэж, тайланг нэгтгэн дүгнэх, төлөвлөгөөг эцэслэн боловсруулах;

Төлөвлөгөө батлах Нүүлгэн суурьшуулах ажлын зохион байгуулалтыг төлөвлөж, зардлын тооцоог хийж дуусан санхүүжилтийн журмыг баталж хэрэгжүүлнэ.

Орон нутагт хэлэлцүүлэг хийх

Нүүлгэн суурьшуулах төлөвлөгөө болон түр хорооны баг бүрэлдэхүүнийг олон нийтэд танилцуулна.

Нөлөөлөлд өртөгчдөд мэдэгдэл хүргэх

Нөлөөлөлд өртөгчдөд газар чөлөөлөх, нөлөөллийн бүсэд нутаг сэлгэн нүүж буухыг хориглох тухай мэдэгдэл хүргүүлж, тодорхой өдрөөр тасалбар болгоно.


X-51

Оршин суугчид болон ААН, бизнесийн байгууллагуудтай гэрээ хийх

Нөлөөлөлд өртөгчидтэй уулзах, гэрээ хийх, нөхөн төлбөрийн тухай тохиролцох, санал хүсэлтийг хүлээн авах, тухайн нүүлгэн шилжилтийг хийж гүйцэтгэх шийдвэр гаргах

Үл хөдлөх хөрөнгийг нүүлгэх, эсвэл дүйцүүлэн солих

Үл хөдлөх хөрөнгийг буулгах, ачих тээвэрлэх, шинээр суурьших газарт барьж байгуулах, шинээр барьсан үл хөдлөх хөрөнгийг холбогдох нөлөөлөлд өртөгчдөд хүлээлгэн өгөх буюу нөлөөллийн бүсэд барилга байгууламж ашиглах шаардлагатай ААНБ, хүсэлт гаргагчтай хөрөнгөө солилцох

Нөхөн олговор олгох Нөлөөллийн бүсээс гадагш нүүн шилжсэн нөлөөлөлд өртөгчдөд гэрээнд заасан нөхөн олговрын урьдчилгааг олгох

Санал гомдлыг хүлээн авч шийдэх

Иргэд, олон нийтийн санал гомдлыг хүлээн авах, ирж байгаа санал гомдолд дүн шинжилгээ хийх, шийдэх, хариу өгөх арга хэмжээг хэрэгжүүлэх, нүүлгэн шилжүүлэх үйл ажиллагаанд дотоод хяналт мониторинг хийж тайлан гаргаж, удирдлагад хүргүүлэх, хэлэлцүүлэх

Нөхөн олговор олголтын явцын тайлан гаргах

Үйл ажиллагааны мөчлөг, санхүүгийн улирал, хагас жилийн тайлангуудыг хуульд заасан хугацаа болон Засгийн Газрын шаардсан тухай бүрт гаргаж өгөх, тайлагнах

Шинээр гаргасан худгуудад мониторинг хийх

Шинээр гаргах худгуудад хяналт мониторинг хийх, нөлөөлөлд өртөгчдөд хүлээлгэн өгөх, холбогдох санал гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх

Үйл ажиллагааны явцын тайлан гаргах

Нүүлгэн суурьшуулах төлөвлөгөөний хэрэгжилт, түүний тулгамдсан асуудал болон шийдвэр гаргалтын байдал, хэрэгжилтийн үр дүнгийн тайланг улирал, хагас жилээр гаргаж санхүүжүүлэгчид танилцуулж, хэлэлцүүлэх

Нөхөн олговрын үлдэгдлийг олгох

Нүүн шилжсэн нөлөөлөлд өртөгчдөд гэрээгээр тохирсон нөхөн олговрын үлдэгдлийг олгох

Эрх шилжүүлэх үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх

Газрын ашиглалт, эзэмшил, өмчлөлийн зөрчигдсөн эрхийг нөхөн сэргээх, шинээр олгох, нүүлгэн шилжүүлсэн хөрөнгийг бүртгэлд оруулж эрхжүүлэх, шинээр гаргасан худгуудын эзэмшил, ашиглалт, өмчлөлийн эрхийг сэргээх

Дасан зохицох хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж эхлэх

Нүүлгэн шилжүүлэх үйл ажиллагааны хүрээнд дасан зохицох хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх шаардлага гарах бөгөөд энэ нь Цагаан- Овоо баг болон Таван толгойн уурхайн тосгоныг нүүлгэн суурьшуулах үйл ажиллагааг эхлүүлснээр хэрэгжих шаардлагатай болно.

Эх үүсвэр: Зөвлөх багийн судалгаа, 2015

X.6.4.2 Нүүлгэн суурьшуулах үйл ажиллагааны мониторинг

Нүүлгэн суурьшуулах үйл ажиллагааны явц, түүний үр дүнд хөндлөнгийн хяналт тавихын зэрэгцээ төсөл хэрэгжүүлэгчийн зүгээс тэдгээр хяналтын тайлан, мэдээнд үндэслэн нүүлгэн шилжүүлэх үйл ажиллагааны дотоод хяналтын тогтолцоо, хөрөнгө зарцуулалтын зориулалтад хяналт тавих замаар үр дүнг хангана (Схем X-2).


X-52

Схем X-2 Нүүлгэн шилжүүлэх үйл ажиллагааны хэрэгжилтийн мониторинг

Орон нутгийн хяналтын бүрэлдэхүүнд нутгийн өөрөө удирдах ёсны байгууллага болон “Таван толгойн нэгдсэн зөвлөл”-ийн төлөөллүүд байна. Хөндлөнгийн хяналт нь аливаа төслийн үйл ажиллагаанд хяналт, шалгалт хийдэг нийтлэг дүрэм, журмыг баримтлах бөгөөд хууль, тогтоомж, дүрэм, стандартын биелэлтийг хангуулахад чиглэсэн ерөнхий хандлагыг баримтлах хөндлөнгийн хяналтын үүргийг дараах байдлаар хуваарилж болно (Хүснэгт X-16).

Хүснэгт X-16.Нүүлгэн шилжүүлэлтийн хөндлөнгийн хяналтын эрх, үүргийн хуваарилалт

Хяналтын байгууллага Хяналтын үндсэн үүргүүд

Нутгийн өөрөө удирдах ёсны байгууллага

- Нүүлгэн суурьшуулах үйл ажиллагааг зохион байгуулж, хэрэгжүүлж байгаа өдөр тутмын үйл ажиллагаатай танилцах;

- Олон нийтийн санал гомдол, түүнийг шийдвэрлэсэн тухай бичиг баримттай танилцах;

- Орон нутгийн олон нийтийн санал гомдлыг барагдуулахад оролцох; - Олон нийтийн шаардлагыг хүлээн авч дүн шинжилгээ хийх.

Мэргэжлийн хяналтын байгууллага

- Нүүлгэн шилжүүлэлтийн үеийн хөдөлмөр, аюулгүй ажиллагааг хянах, шаардлага тавих;

- Нүүлгэн шилжүүлэлтээр шинээр гаргасан худаг, уст цэгийн ашиглалтын байдал, хэрэглээний даацыг тодорхойлж, шаардлага хангаж байгаа эсэхэд дүгнэлт гаргах;

- Шинээр сэргээн босгосон эд хөрөнгийн чанар, ашиглалтын байдал, стандартын хангалтыг хянах;

- Дасан зохицуулах үйлчилгээний хүртээмж, хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг хянах.

Төрийн аудит - Нүүлгэн шилжүүлэлтийн үйл ажиллагааны санхүүжилт, түүний төлөвлөлт болон хуваарилалтын бодит байдалд дүн шинжилгээ хийх батлахад оролцох;

- Олгогдсон санхүүжилтийн зарцуулалт, хуваарилалтад хяналт тавьж, санхүүгийн аудит дүгнэлт гаргах;

- Нөхөн төлбөрийн мөнгөн олговорт хяналт, санхүүгийн аудит хийх; - Нөхөн олговрын материаллаг олговорт үнэлгээ, үнэлгээний аудит хийх.


Нүүлгэн суурьшуулалтын үйл ажиллагаанд хөндлөнгийн хяналтаас гадна төслийн дотоод хяналтыг тавих шаардлагатай. Нүүлгэн суурьшуулах үйл ажиллагааны зохион байгуулалт, түүний дэг,

ОРОН НУТГИЙН ХЯНАЛТ

Нүүлгэн шилжүүлэх үйл ажиллагааны зохион байгуулалтад хяналт тавина.

ТӨРИЙН АУДИТ

Нөхөн төлбөр, нөхөн олговрын хуваарилалт, олголтод хяналт тавина.

МЭРГЭЖЛИЙН ХЯНАЛТЫН БАЙГУУЛЛАГА

Үйл ажиллагааны явцад үүсэж болох эрсдэл болзошгүй сөрөг нөлөөлөлд хяналт тавина.

НҮҮЛГЭН ШИЛЖҮҮЛЭХ ХОРОО

Дотоод хяналт


X-53

хариуцлага нь Таван толгойн ордыг ашиглах Төрийн бодлогын цаашдын нэр хүндэд нөлөөлж болзошгүй тул дотоод хяналтын тогтолцоонд Төрийн болон төсөл хэрэгжүүлэгчдийн оролцоог чухалчлан үзэж байна.

Дасан зохицох хөтөлбөрийн гол зорилго нь нүүлгэн суурьшуулсан төвлөрлийн нийгмийн үйлчилгээг хангаж, жигдрүүлэх, чөлөөлөгдсөн газар дахь үйлдвэр, технологийн төвлөрлийг зохицуулахад чиглэнэ. Дасан зохицох хөтөлбөр нь бүс нутагт бүтээн байгуулах дэд бүтцийн бүтээн байгуулалт, түүнээс бий болох сөрөг нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээтэй хослон хэрэгжинэ. Тээврийн дэд бүтцийн трасс, маршрут өөрчлөгдсөн, эс өөрчлөгдсөн эсэхээс үл хамааран бүс нутагт дасан зохицох хөтөлбөр хэрэгжих шаардлагатай болно. Дасан зохицох хөтөлбөр нь нүүн суурьшсан иргэдэд үйлчилгээ үзүүлэхээс гадна бүс нутаг дахь дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтын нөлөөлөлд өртөгчдийг хамран хэрэгжинэ (Хүснэгт X-17).

Хүснэгт X-17.Дасан зохицох хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх хүрээнд хийгдэх ажлууд

Дэс дараалал Хийгдэх ажил Гарах үр дүн

Нүүлгэн суурьшуулах төлөвлөгөөний хэрэгжилтийн хяналт мониторинг

Нүүлгэн суурьшуулалтад хамрагдах нөлөөлөлд өртөгчдийн суурьшлын байдалд хяналт мониторинг хийх; Хяналт мониторингийн үр дүнг үндэслэн дасан зохицох хөтөлбөр боловсруулах

Дасан зохицох хөтөлбөрт хамрагдах шаардлагатай нийгмийн давхаргыг тодорхойлж, хэрэгжүүлэх арга хэмжээний чиглэл, зардлыг тооцоолно.

Нүүгээгүй үлдсэн үл хөдлөх хөрөнгийг хамгаалалтад авах

Төсөл хэрэгжүүлэгч, нөлөөлөлд өртөгчид, түр хорооны бүрэлдэхүүнтэйгээр нүүлгэн шилжүүлэлт хийгдэхгүй үл хөдлөх хөрөнгийг төсөл хэрэгжүүлэгчид хүлээлгэн өгөх, холбогдох баримтыг үйлдэх, нөлөөллийн бүсэд хүн мал оруулахыг хориглосон шийдвэр, журмыг олон нийтэд таниулах

Нүүн суурьшсаны дараа чөлөөлөгдсөн газар болон түүн дээрх барилга байгууламжийн ашиглалтыг хадгална.

Нүүгээгүй үлдсэн үл хөдлөх хөрөнгийг борлуулах, ашиглах харилцааг зохицуулах

Нөлөөллийн бүсэд үлдсэн нүүгээгүй үл хөдлөх хөрөнгийг засвар үйлчилгээ, ханган нийлүүлэх, нөөцлөн хадгалах зэрэг үйл ажиллагаанд ашиглахаар сонирхогч этгээдэд худалдан борлуулах, түрээслэх зэргээр ашиглахад чиглэсэн бодлого баримтлах

Чөлөөлөгдсөн газар болон хөрөнгийн ашиглалтыг сайжруулж, эдийн засгийн эргэлтийг хангана.

Шинээр газар олгох Шинээр эрх үүсгэх газар олголтыг нөлөөллийн бүсээс гадагшлуулан шийдвэрлэх ба нөлөөллийн бүс дотор газар авах шаардлагатай тохиолдолд суларсан үл хөдлөх хөрөнгийг борлуулах, түрээслэх

Нүүлгэн шилжүүлэлтийн зардлыг багасгана.

Бэлчээр ашиглалтын зориулалтаар бууцны газар эзэмшүүлэхэд гүний усны ашиглалтын мониторинг, дэд бүтцийн сүлжээний төлөвлөлт, сөрөг нөлөөллийн бүсийг тооцох

Нүүлгэн суурьшуулах үйл ажиллагаанаас үүсэх эрсдэлийг багасгаж, нөлөөллийг бууруулна.

Үйл ажиллагааг эцэслэн дүгнэх

Нүүлгэн шилжүүлэх үйл ажиллагааны үр дүнг дүгнэж тайлан гаргаж, төсөл хэрэгжүүлэгч, санхүүжүүлэгч болон Засгийн газарт тайлагнаж, шаардлагатай гэж үзвэл “Нүүлгэн суурьшуулах хороо”-г татан буулгах.

Нүүлгэн суурьшуулах үйл ажиллагааны үр дүнг эцэслэн дүгнэнэ.


Дасан зохицох хөтөлбөрт хамрагдагсдын амьжиргааны эх үүсвэр болсон мал сүргийн тоо болон мөнгөн орлогыг бууруулахгүй байх, үүний тулд хөтөлбөрийн үйлчилгээг оршин суугчдын нөхцөл байдлаас шалтгаалан үүссэн материаллаг нэмэлт хэрэглээг хангах, мөн боловсролын түвшинг дээшлүүлэх, эрүүл мэндийн үйлчилгээ үзүүлэхэд чиглэнэ.


X-54

Газар чөлөөлөлтөд өртсөн оршин суугчид болон аж ахуйн нэгжид нүүн суурьшихтай холбоотой дараах арга хэмжээг авах хэрэгтэй. Үүнд:

- Нүүдлийн зам нь холдсон малчдад малын тэжээл, өвс хадлан тодорхой хугацаагаар нийлүүлэх;

- Нүүн суурьшсанаас болон тээврийн дэд бүтцийн ашиглалтаас шалтгаалсан малын зүй бус хорогдлыг тооцож, тодорхой хувийг нөхөн олгох;

- Бүтээн байгуулалт болон тээврийн дэд бүтцийн ашиглалтын үеийн аюулгүй байдал, экологийн боловсрол олгох, нүүлгэн суурьшуулалттай холбоотой сургууль, цэцэрлэгийн алслалтаас үүссэн нэмэгдэл зардал, шаардлагатай тохиолдолд сургалтын төлбөрт хамруулах

- Нүүн суурьшсан нөхцөл байдлаас үүдэлтэй эрүүл мэндийн үйлчилгээ үзүүлж, урьдчилан сэргийлэх үзлэгт хамруулах;

- Нүүн суурьшсан малчин өрхүүдэд мал эмнэлгийн үйлчилгээ үзүүлж, шаардлагатай бол эм тарилгаар хангах, даатгалд (малын индексжүүлсэн) хамруулах зэрэг байж болно.

- Нүүн суурьших үеийн ажиллагсдын сул зогсолтын нөхөн олговор тооцох, нийгмийн даатгалын эрсдэлийг нөхөх;

- Нүүн суурьшсаны дараах үед үүсэн бизнесийн алдагдалтай тэнцэх хэмжээний татварын хөнгөлөлт үзүүлэх, татвараас чөлөөлөх нөхцөл байдлыг судалж тогтоох зэрэг арга хэмжээг авч хэрэгжүүлж болно.


X-55

БҮЛЭГ X.7 ЦААШИД ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ

Таван толгойн нүүрсний уурхайн ашиглалт, экспортын тээврийн үйл ажиллагааны үр нөлөөг экосистемийн чухал бүрэлдэхүүн хэсэгт хэрхэн нөлөөлж буй байдлыг үнэлж, нөлөөллийн хуримтлагдах байдлыг шийдвэр гаргалт болон түүний хэрэгжилт, оролцогч талуудын үзэл баримтлалын хүрээнд авч үзлээ. Тиймээс сөрөг нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээний зөвлөмжийг оролцогч талуудын харилцан уялдаатай хамтын ажиллагааны хүрээнд хэрэгжүүлэх шаардлагатай гэж үзэж байна. Ихэнх нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээнүүд Таван Толгойн уурхайн менежментийн хяналт доор хийгдэх шаардлагагүй боловч нэгдсэн удирдлагын доор зохион байгуулагдаж хамтран идэвх санаачилгатай хэрэгжүүлэх шаардлагатай байдаг.

X.7.1 Монгол улсын засгийн газарт өгөх зөвлөмж

X.7.1.1 Хууль, эрх зүйн орчныг сайжруулах, төрийн бодлоготой холбоотой зөвлөмж

1. Барилга Хот байгуулалтын Яам болон Хөдөлмөр, Нийгмийн Хамгааллын Яам зэрэг холбогдох яамдын зүгээс нүүлгэн шилжүүлэлттэй холбоотой хууль, эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох тал дээр анхаарч ажиллах зайлшгүй хэрэгцээ шаардлага байна. Нүүлгэн шилжүүлэлтийн асуудлыг зохицуулсан хууль тогтоомж, журмуудыг боловсруулж мөрдүүлэх шаардлага манай оронд үүсээд байна. Таван толгойн нүүрсний уурхайн бүс нутгийн хувьд “Эрдэнэс Таван толгой” ХК-д ашиглалт, хайгуулын лиценз олгохдоо 200 орчим өрх айл амьдардаг Цагаан-Овоо багийн төвийг оруулан олгосноос нүүлгэн шилжүүлэлтийн асуудал хурцаар тавигдах болсон. Компанийн зураг төслийн дагуу хаягдлын далан Цагаан-Овоо багийн төвийн хажууханд байгуулагдахаар төлөвлөгдсөн бөгөөд тус компанийн удирдлагын зүгээс багийн удирдлагад нүүлгэн шилжүүлэлтийн асуудлыг удаа дараа тавьсан байна. Тус багийн төвийг нүүлгэн шилжүүлэх төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхэд Засгийн газрын оролцоо зайлшгүй шаардлагатай юм.

X.7.1.2 Бүс нутгийн дэд бүтцийг хөгжүүлэх төрийн бодлогын талаар

1. Уул уурхайн хөгжлийг дагаад Цогтцэций сум нь говийн бүс нутагт үйлдвэрлэл, суурьшлын томоохон төв болон хөгжсөн юм. Иймээс Зам, Тээврийн Яамны зүгээс Цогтцэций-Даланзадгад чиглэлийн 60 км хатуу хучилттай замыг барьж байгуулах хэрэгцээ шаардлага үүсээд байна. Цогтцэций сумын төвийг хатуу хучилттай авто замын сүлжээнд холбосноор тус сумын төв рүү тал талаас чиглэсэн зорчигч ба ачаа тээврийн олон салаа шороон замууд үгүй болж, тоосжилт, газрын доройтол, бэлчээрийн талхагдал зэрэг байгаль орчинд учраад буй олон тулгамдсан асуудлууд шийдэгдэх боломжтой болно.

2. Даланзадгад-Сайншанд чиглэлийн төмөр замын суурь бүтцийг “Дорнын төмөр зам” ХХК, “Транс лайн” ХХК-тай Концессын гэрээний дагуу 2012 оноос байгуулж эхэлсэн ч 2013 онд Концессын гэрээг цуцалснаар бүтээн байгуулалт зогсоод байна. Биологийн төрөл зүйлийн амьдрах орчин, малчдын бэлчээрийг таслан хуваасан уг төмөр замын даланг цаашид хэрхэн ашиглах талаар төрөөс эцэслэсэн шийдвэр гаргах шаардлагатай.

X.7.1.3 Усны нөөцийн нэгдсэн менежментийн талаарх төрийн бодлого

1. Уул уурхай, Хүнд үйлдвэрийн яамны зүгээс нүүрсийг хуурай аргаар баяжуулах технологи нэвтрүүлэх явдлыг бодлогоор дэмжих шаардлагатай. Таван толгойн бүс нутгийн усны хэрэглээний дийлэнх хувь нь үйлдвэрлэлийн усан хангамж байдаг бөгөөд хуурай аргаар нүүрс баяжуулах үйлдвэрийг барих нь хязгаарлагдмал усны нөөц бүхий говийн бүс нутагт газрын доорх усны нөөцийг урт хугацаанд, тогтвортойгоор ашиглах боломжийг бүрдүүлж өгөх юм.

2. Галба-Өөш-Долоодын говийн усны сав газарт судлагдсан усны нөөцийг нэгтгэн дүгнэж, өнөөгийн болон ирээдүйн хэрэглээг тодорхойлж, усны нөөц ашиглалтын баланс болон хэрэглээний стратегийг тодорхойлсон Усны нөөцийн нэгдсэн менежментийн төлөвлөгөөг


X-56

боловсруулж хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Тус бүс нутаг нь бүхэлдээ Галба-Өөш-Долоодын говийн усны сав газарт хамаарах тул Усны нөөцийн нэгдсэн менежментийн төлөвлөгөөг хэрэгжүүлснээр Таван толгой нүүрсний бүлэг уурхайнууд, Оюутолгойн зэс, алтны уурхай болон тус бүс нутаг дахь томоохон ус ашиглагчид цаашдын ус хангамжийн асуудлаа зүй зохистойгоор төлөвлөх, суурьшлын бүсийн тэлэлт, хүн амын өсөлт зэргийг дагасан ус хэрэглээний хурдацтай өсөлтийг нэгдсэн бодлогоор зохицуулах боломж бүрдэнэ.

X.7.1.4 Улсын төсвийн бодлогын талаар

Хүн амын төвлөрөл, суурьшил нь түргэн хурдацтай өсөн нэмэгдэж буй Цогтцэций сумын захиргааны бүтцийг хянан авч үзээд иргэдэд үзүүлэх төрийн үйлчилгээний дутмаг байдалд дүн шинжилгээ хийж, шаардлагатай мэргэжилтэн, орон тоогоор хангах зорилгоор орон нутгийн төсвийг нэмэгдүүлэн хуваарилдаг механизмыг бий болгох шаардлагатай.

X.7.2 Өмнөговь аймгийн засаг захиргаанд өгөх зөвлөмжүүд

X.7.2.1 Таван толгой-Гашуун сухайт чиглэлийн нүүрс тээврийн замын талаар

1. Засгийн газрын болон аймгийн удирдлагын түвшинд Замын хяналтын постыг Таван толгой-Гашуун сухайт чиглэлийн хатуу хучилттай нүүрс тээврийн зам болон бусад гол чиглэлийн шороон замууд дээр /Чойр, Даланзадгад, Цогт-Овоо чиглэлийн/ байгуулах нь тоосжилтыг багасгах, олон салаа шороон замыг цөөрүүлэх, хулгайн ан болон малын хулгайгаас сэргийлэх хэд хэдэн ач холбогдолтой. Энэ чиглэлээр БОАЖЯ, ЗТЯ болон аймаг, орон нутгийн захиргааны байгууллагууд нягт хамтран ажиллах шаардлагатай.

2. Таван толгой-Гашуун сухайт чиглэлийн нүүрс тээврийн замын БОННҮ-ний хүрээнд 2013 онд боловсруулсан БОМТ-г хэрэгжүүлэх ажил уг зам төрд шилжсэнээс хойш ор тас орхигдсон явдалд дүгнэлт хийж, БОАЖЯ, ЗТЯ болон аймгийн захиргаа хамтран ажиллах шаардлагатай. Ялангуяа, гадаргын усны эх үүсвэр болон зэрлэг амьтдын шилжилт хөдөлгөөнийг хамгаалах тулгамдсан асуудлуудыг шийдвэрлэхэд тус замын БОМТ-г хэрэгжүүлэх явдал зайлшгүй чухал болоод байна.

3. Өмнөговь аймгийн засаг захиргаа БОАЖЯ, ЗТХЯ-тай хамтран улсын төсвөөс судалгааны ажлын хөрөнгө гаргуулан судалгаа хийх гарсан үр дүнгийн дагуу улсын төсөвт Таван толгой-Гашуун сухайтын нүүрсний тээврийн авто замын ан амьтдын гарцын боомтыг барихад шаардагдах зардлыг хуваарилах. Оюу Толгой ХХК нь зэрлэг ан амьтдын хүзүүвчээр хийсэн хөдөлгөөний мониторинг судалгааны үр дүнгээ өгөх замаар энэ чиглэлд хамтран ажиллах шаардлагатай байна.

X.7.3 Сумдын засаг захиргаанд өгөх зөвлөмж

X.7.3.1 Орон нутгийн хөгжлийн төлөвлөлтийн талаар

1. Хүн амын суурьшлын бүсүүдийг бүлэг уурхайн нөлөөллийн бүсээс гадагшлуулах, хүн амыг хамгаалах арга хэмжээг хэрэгжүүлэхэд орон нутгийн чанартай бодлого боловсруулж, газар зохион байгуулан нүүлгэн шилжүүлэх, авран хамгаалах үйл ажиллагааг эхлүүлэхийг Засгийн газраас шаардах. Үүний тулд:

• ЭТТ хамтран оршин суугчдыг шууд нөлөөллийн бүсээс гаргах шинээр суурьшуулах газарт газар олгох, нөлөөллийн бүс дэх малчин өрхүүдэд бэлчээр, бууцны газар заан өгч, худаг уст цэгийг байгуулах арга хэмжээг авах, төсөл хэрэгжүүлэгчидтэй бодлогын түвшинд хамтран ажиллах;

• Цогтцэций сумын одоогийн төв бүлэг уурхайн шууд нөлөөллийн бүсэд ороод байгаагаас гадна шинэ төвийг байршуулахаар төлөвлөж байгаа газар нь мөн нөлөөллийн бүсэд орж байгааг анхааран сумын хөгжлийн мастер төлөвлөгөөг дахин хянах;


X-57

• Ард иргэдийг нүүлгэн суурьшуулахтай холбоотой үйл ажиллагааг сумын “Нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийн мастер төлөвлөгөө”, “Цогтцэций сумын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө”-нд тусгаж, орон нутгаас гаргах шаардлагатай төсөв хөрөнгийг тооцоолж батлах, “Нүүлгэн шилжүүлэх хороо”-ны бүрэлдэхүүнийг томилж, зохион байгуулах;

2. Таван толгойн бүс нутгийн Хог хаягдлын менежментийн нэгдсэн төлөвлөгөөг боловсруулж хэрэгжүүлэх шаардлагатай.

3. Уул уурхайн болон дэд бүтцийн төслүүдээс үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг бууруулах асуудлаар орон нутгаас ирүүлж байгаа олон нийтийн санал хүсэлтийг холбогдох төв, орон нутгийн захиргааны байгууллагууд тухай бүр хянан үзэж, холбогдох арга хэмжээг авч, түүний үр дүнг мэдээлэх тогтвортой мэдээллийн сүлжээ ажиллуулж, мэдээллийн ил тод байдлыг хангах механизмыг бий болгох хэрэгтэй

X.7.3.2 Таван толгойн бүс нутгийн агаарын чанарыг сайжруулах чиглэлээр

- Цогтцэций сумын төвд мэргэжлийн боловсон хүчин, тоног төхөөрөмжөөр хангагдсан Агаарын чанарын албыг байгуулж ажиллуулах нь зүйтэй гэж Зөвлөх багийн мэргэжилтнүүд үзэж байна. Уг албанаас Таван толгойн бүс нутагт агаарын чанарын мониторингийн нэгдсэн цэгүүдийг тогтоож, өдөр тутмын хэмжилт хийж ажиллахаас гадна “Таван толгойн бүс нутаг дахь Агаарын бохирдлыг бууруулах төлөвлөгөө” боловсруулан хэрэгжилтийг хангах тал дээр төсөл хэрэгжүүлэгчид, орон нутгийн захиргаа, БОАЖЯ зэрэг талуудын оролцоог хангаж ажиллах нь зүйтэй. Эдийн засгийн хүндрэлээс шалтгаалан Монгол Улсын төсөвт хүндрэл үүсээд байгаа хэдий ч энэ тал дээр санаачилга гарган ажиллаж, шаардлага хангахуйц хэмжээний төсөл боловсруулж чадвал олон улсын санхүүгийн байгууллагуудаас санхүүжилт босгох бүрэн бололцоотой юм.

- Дээр дурдсан Агаарын бохирдлыг бууруулах төлөвлөгөөний хүрээнд цэвэр агаарын механизмыг бодлогоор дэмжиж сурталчлах ажлыг орон нутгийн захиргааны байгууллага хийх нь зүйтэй бөгөөд дэлхийн хэмжээнд үр бүтээлтэй ашиглагдаж буй энэхүү механизмыг Таван толгойн бүс нутагт хэрэгжүүлж чадвал хүлэмжийн хийг бууруулах технологиуд нэвтрэх, мод үржүүлгийн газрууд нэмэгдэх зэрэг олон эерэг өөрчлөлтүүд хувийн хэвшлийн байгууллагуудын санаачилга дээр тулгуурлан гарах бүрэн боломжтой юм.

- Агаарын бохирдлыг бууруулах төлөвлөгөөний бас нэгэн чухал хэсэг нь сэргээгдэх эрчим хүчийг ашиглах явдлыг дэмжих орон нутгийн хөтөлбөр боловсруулж ажиллах явдал байх бөгөөд энэ хөтөлбөрийн хүрээнд энэхүү ХНҮ-ний тайлангийн бууруулах арга хэмжээ хэсэгт санал болгосон нар, салхины эрчим хүчийг ашиглах, сумын төвийн айлуудад гэр, байшингийн дулааны алдагдлыг багасгах сургалт явуулах зэрэг олон чухал ажлуудыг хийх боломжтой юм.

- Бүс нутагт нам даралтын зуухыг бүртгэж, утааг бууруулах чиглэлээр үйл ажиллагаа төлөвлөх шаардлагатай байна. Бага даралттай бойлеруудад нүүрсний оролтын хэмжээг багасгаж, тоосны шүүлтүүр ашиглана.

X.7.4 Уул уурхайн төсөл хэрэгжүүлэгчдэд өгөх зөвлөмж

X.7.4.1 Байгаль хамгаалах үйл ажиллагааны уялдаа холбоог сайжруулах чиглэлээр

Уул уурхайн төсөл хэрэгжүүлэгч 3 компани нь байгаль орчны болон нийгмийн үйлчилгээний асуудлаар Нэгдсэн зөвлөлийн нийгмийн ач холбогдол нь дараах асуудлыг шийдвэрлэхэд чиглэсэн байвал зохино. Үүнд:

1. Уул уурхай болон бусад холбогдох үйл ажиллагаанаас үүсэх хуримтлагдах нөлөөллийн давхардал, хосолсон шинж чанар дээр үндэслэн бүс нутгийн Байгаль орчин, нийгмийн менежментийн нэгдсэн төлөвлөгөө, шаардлагатай төсөв боловсруулж хэрэгжүүлэх


X-58

шаардлагатай байна. Тус хороог байгуулахад шаардлагатай төсөв, боловсон хүчин, тоног төхөөрөмжөөр хангах ажлыг уул уурхайн операторууд хариуцна. Тус хороо нь тогтвортой, урт хугацааны үйл ажиллагааг хангах зорилгоор жил бүр уул уурхайгаас шаардлагатай төсөв бүрдүүлж буй Байгаль орчин, нийгмийн хамгааллын сантай болно.

2. Ярилцлага, тайланг нягтлан үзсэний үндсэн дээр 3 уул уурхайн компанийн байгаль орчны газар нь үндсэндээ ижил төстэй хяналт-шинжилгээ, хүрээлэн буй орчныг хамгаалах ажлыг гүйцэтгэдэг бөгөөд давхцах олон цэг байдаг гэж дүгнэж болно. Уул уурхайн компаниудын хамтын ажиллагааны бүс нутгийн мэдээлэл цуглуулах, менежментийг ТТ хорооноос боловсруулсан БОМТ-ийг, Галба-Долоод-Өөшийн усны сав газрын усны менежментийн нэгдсэн төлөвлөгөөг харгалзан боловсруулах шаардлагатай. Энэ нь ижил ажлыг дахин хийхээс зайлсхийх, байгаль орчны хяналт-шинжилгээний зохицуулалттай хөтөлбөр хэрэгжүүлэх, туршлага хуваалцах, мэдээллийн нэгдсэн сан боловсруулах боломжийг олгоно.

3. Хамтарсан болон тусдаа үйл ажиллагааны хоорондын ялгааг дараах байдлаар тодорхойлж болно: Уул уурхай бүр оператор компаниуд ашиглалтын тусгай зөвшөөрөлтэй бөгөөд лиценз эзэмшигчийн хувьд хууль ёсны үүрэг хүлээдэг. Тиймээс ашигт малтмалын үйл ажиллагаа эрхлэгчид лицензтэй талбайд байгаль орчныг хамгаалах арга хэмжээг тусад нь хийх шаардлагатай байна. Гэсэн хэдий ч тус тусын лицензтэй бүсээс гадна уул уурхайн үйлдвэрлэгчид биологийн олон янз байдлыг бууруулах, Бүс нутгийн хяналт шинжилгээ хөтөлбөр, тухайн бүс нутагт нарийвчилсан гидрогеологийн судалгаа, 3P хөтөлбөрийг орон нутгийн удирдлага, оршин суугчидтай хамтран хийх шаардлагатай байна.

X.7.4.2 Бүс нутгийн хэмжээний томоохон асуудлуудыг шийдэх чиглэлээр

Таван толгойн Нэгдсэн Зөвлөл нь Бүс нутгийн байгаль орчин, нийгмийн менежментийн нэгдсэн төлөвлөгөө боловсруулж ажиллах бөгөөд дараах зорилтуудыг хамруулан авч үзнэ. Үүнд:

1. Бүс нутгийн хэмжээнд дүйцүүлэн хамгаалах төлөвлөгөө боловсруулж, хөндлөнгийн мэргэжлийн байгууллагыг гэрээт гүйцэтгэгчээр сонгон ажиллуулах. Уг хөтөлбөрт ховор ургамал, ан амьтдыг оруулах. Дүйцүүлэн хамгаалах хөтөлбөрийг ОУСК-ийн Гүйцэтгэлийн стандарт 6-ийг дагаж мөрдөж, дүйцүүлэн хамгаалах дизайн, хэрэгжүүлэлтийг туршлагатай олон улсын мэргэжилтнүүдтэй хамтран боловсруулах.

2. Tаван толгойн бүс нутгийн хэмжээнд эвдэрсэн газрын тооллого явуулж, түүний үр дүнд үндэслэн Бүс нутгийн нөхөн сэргээлтийн нэгдсэн төлөвлөгөө боловсруулах ажлыг зохион байгуулах.

3. Галба-Өөш-Долоодын говийн усны сав газрын удирдлагатай хамтын ажиллагаа байгуулж, Галба-говийн бүсийн усны менежментийн төлөвлөгөөний хүрээнд ажиллана.

4. Гүний усыг бохирдлоос хамгаалах чиглэлээр нэгдсэн менежмент боловсруулан хэрэгжүүлэхэд судалгаа, үнэлгээний мэргэжлийн байгууллагатай хамтран ажиллаж, хяналт мониторингийн арга зүй, тайлан мэдээгээ нэгтгэх, ил тод байлгах.

5. Орон нутгийн захиргааны байгууллагатай хамтран Төр-хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагааны 3P хөтөлбөрийг боловсруулан хэрэгжүүлэх, Эрүүл мэндийн болон Дасан зохицох хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд оролцох, зохих хөрөнгө оруулалт хийх.

6. Бүсчилсэн хөгжлийн төлөвлөгөө боловсруулж, оролцогч талуудын оролцоо, зөвлөгөөнийг тогтмол хийх.

X.7.4.3 Орчны хяналт шинжилгээний хөтөлбөрийн уялдаа холбоог сайжруулах чиглэлээр

1. Уул уурхайн гурван оператор сүүлийн хэдэн жилийн хугацаанд хөрс, ус, агаарын чанарт тогтмол хяналт шинжилгээний ажлууд хийжээ. Гэсэн хэдий ч байгаль орчны жилийн


X-59

хяналтын тайлангаас үзэхэд лабораторийн шинжилгээнд зөвхөн хөрс, усны дээжид химийн болон хүнд металлын шинжилгээ орно. Үүнтэй холбогдуулан агаар, ус, хөрс, биологийн олон янз байдалд анхаарлаа төвлөрүүлэн уул уурхайн бүх компаниудын хамтран, сонгогдсон БОНЧБХ дагуу бүс нутгийн хяналтын нэгдсэн хөтөлбөр хэрэгжүүлэх;

2. Байгаль орчны хяналт шинжилгээний арга зүй, зааврыг уялдуулан аймгийн Байгаль орчны газарт мэдээллийн нэгдсэн сан бүрдүүлэх;

3. Хуримтлагдах нөлөөллийг хянах, нэгдсэн менежментийн ажлуудыг төлөвлөх зорилгоор тухайн бүс нутагт үйл ажиллагаа явуулж буй уул уурхайн компаниудын байгаль орчны хяналтын нэгдсэн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх;

4. Гадаргын усны горимд үзүүлэх нөлөөллийг хянах нэгдсэн хяналтын төлөвлөгөө гаргах;

5. Газрын элэгдэл, ландшафтын өөрчлөлт, хаягдал чулуулгийн далангаас үүдэлтэй хүчиллэг ус зайлуулах хяналтын арга барилыг сайжруулах

6. Газрын доорх усны мониторингийг гэрээт зөвлөх, мэргэжилтнүүдээр хийлгэх, уул уурхайн операторууд байгаль орчны ажилтнуудаа мэргэжлийн хэмжих хэрэгслээр хангах шаардлагатай.

X.7.4.4 Төсөл хэрэгжүүлэгчид тус тусдаа хэрэгжүүлэх ажлууд

1. Уул уурхайн төсөл хэрэгжүүлэгчид нь ажилчдын кемп, нүүрс баяжуулах үйлдвэр, салхин парк зэрэг томоохон бүтээн байгуулалт хийх төлөвлөгөөгөө орон нутаг, сумын хөгжлийн төлөвлөгөөтэй нягт уялдуулан төлөвлөх шаардлагатай.

2. Цаашид байгуулах ажилчдын кемп, иргэний болон нийгмийн зориулалт бүхий байгууламжуудыг шууд нөлөөллийн бүсийн гадна төлөвлөхийг эрмэлзэх нь зүйтэй.

3. Орон нутгийн худалдан авалт, ханган нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлэх, иргэний нийгмийн байгууллагуудтай хамтран ажиллах, орон нутгийн бизнесийг дэмжих; Тэдний дуу хоолой, санал бодолд хүрч, шийдвэрлэхийн тулд орон нутгийн ТББ-уудтай хамтын ажиллагааг хөгжүүлж, хадгалах.

4. Нөлөөлөлд өртсөн иргэдэд шаардлагатай сургалт зохион байгуулах, дасан зохицох талаар зөвлөлдөх, нөлөөлөлд өртсөн иргэдийн уулзалтыг зохион байгуулах чиглэлээр нутгийн захиргааны байгууллагатай нягт хамтран ажиллах.

5. Байгаль орчны болон нийгмийн гол үзүүлэлтүүдийн олон нийтийн хяналтын хөтөлбөрийг бий болгох.

6. Орон нутгийн хүмүүсийг ажлын байраар хангахад анхаарах, нөлөөллийн бүсэд амьдардаг хүмүүс, эмзэг бүлгийн хүмүүс, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг ажилд авах;

7. Оршин суугчид, нөлөөлөлд өртөгчдөд иргэний боловсрол эзэмшүүлэх чиглэлийн сургалт зохион байгуулах, зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэх, дасан зохицох хөтөлбөрийн хэрэгжилт, зорилгыг зөвөөр танилцуулахад орон нутгийн захиргаатай хамтран ажиллах

8. Таван толгой-Гашуун сухайт чиглэлд хатуу хучилттай зам ашиглалтад орохоос өмнө ашиглагдаж байсан шороон замын маршрутын дагуу нөхөн сэргээлт хийж орон нутгийн захиргаанд хүлээлгэн өгөх;

9. Баруун Нарангийн нүүрсний уурхайн усан хангамжийг шийдвэрлэх зорилгоор Улаан нуурын орчимд өрөмдсөн 20 орчим цооног нь ашиглагдахгүй орхигдож эзэнгүйдсэн байгааг орон нутгийн удирдлагад хүлээлгэн өгөх;

10. Нөлөөллийн бүсэд нутагшилтай малчин өрхүүдийн шинэ нутагшилд худаг уст цэг гаргаж өгөх, өвөлжөө, хаваржааг шилжүүлэн байгуулах, мах сүү зэрэг ХАА-н бүтээгдэхүүний ханган нийлүүлэлтийн байнгын гэрээ хийх


X-60

X.7.5 Орон нутгийн оршин суугчдад өгөх зөвлөмж

Таван толгойн бүлэг уурхай болон бүтээн байгуулалт, үйлдвэр технологийн сөрөг нөлөөллөөс өөрсдийгөө болон үр хүүхдээ хамгаалах, орчин цагийн хөгжил дэвшилд дасан зохицоход иргэний боловсрол эзэмшиж суралцсанаар оршин суугчдын оролцоог өөрчлөх цаг болсон байна. Өнөөгийн тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд дараах арга хэмжээг орон нутгийн иргэд, ТББ-уудад санал болгож байна.

1. Бүтээн байгуулалт, үйлдвэр-суурьшлын бүсийн хэтийн төлөвлөлтийн талаарх мэдээлэлтэй танилцаж, мал аж ахуйг тогтвортой хөгжүүлж болох газар бэлчээрийг сонгон шинээр нутагшил үүсгэхэд тулгамдсан асуудлыг (худаг ус) холбогдох шугамаар шийдүүлэх, “Таван толгойн нэгдсэн зөвлөл”, орон нутгийн удирдлагатай урт хугацааны туршид ханган нийлүүлэх гурвалсан гэрээ хийх;

2. Үйлдвэр технологи бүхий салбарт ажиллах мэргэжил, боловсролд суралцах, өөрийгөө хөгжүүлэх, хөдөлмөрийн болон эрх зүйн сахилга бат эзэмшиж, эрх ашгаа шударгаар хамгаалах, орлогыг шударгаар олох харилцаанд суралцах;

3. Цагаан-Овоо багийн төвийн оршин суугчид уул уурхайд лиценз олгосон тал нь Засгийн газар өөрөө тул тэднийг нүүлгэн шилжүүлэхэд нь туслах арга хэмжээг авахын тулд төр засаг нь зохион байгуулалттай, идэвх санаачилгатай байх хэрэгтэй. Өөрсдийн өмч хөрөнгө, амьжиргаа, эрүүл мэндээ хамгаалахад нь туслахын тулд засгийн газрын төлөөлөл, нутгийн захиргаа, уул уурхайн операторыг олон талт хэлэлцүүлэгт татан оролцуулах хэрэгтэй

4. Цогтцэций сумын төвийн одоогийн байршил ч мөн уул уурхайн сөрөг нөлөөллийн дунд зэргийн эрчимтэй бүсэд орж байгааг анхааран суурьшлын шинэ бүсийг хөгжүүлэх төлөвлөлтийг яаравчлан хэрэгжүүлэх шаардлага тавьж шийдүүлэхэд түлхэц үзүүлэх.

ХЭСЭГ X ХУРИМТЛАГДАХ НӨЛӨӨЛЛИЙГ БУУРУУЛАХ …ТАВАН...

Documents

Transcript of ХЭСЭГ X ХУРИМТЛАГДАХ НӨЛӨӨЛЛИЙГ БУУРУУЛАХ …ТАВАН...