Documento de traballoDireccin Xeral de Formacin Profesional e Ensinanzas EspeciaisMaterial para a preparacin das probas de acceso a distanciaGraoMedioProbaSocioculturalParte da probaLingua galegaUnidade didctica1. OrtografaActividade1.1. AlfabetoAutoresGrupo de traballo de elaboracin de materiais para a preparacin da proba de accesoNome do arquivoUD01_A01_Ortografa_Alfabeto.RTFndiceHYPERLINK \l "_Toc100951664" 1.Ficha tcnica3HYPERLINK \l "_Toc100951665" 1.1Ttulo e descricin3HYPERLINK \l "_Toc100951666" 1.2Obxectivos3HYPERLINK \l "_Toc100951667" Obxectivos didcticos3HYPERLINK \l "_Toc100951668" 1.3Contidos3HYPERLINK \l "_Toc100951669" Conceptuais3HYPERLINK \l "_Toc100951670" Procedementais3HYPERLINK \l "_Toc100951671" Actitudinais3HYPERLINK \l "_Toc100951672" 1.4Aspectos metodolxicos4HYPERLINK \l "_Toc100951673" 1.5Descricin do que se vai aprender4HYPERLINK \l "_Toc100951674" 2.Descricin da actividade5HYPERLINK \l "_Toc100951675" 2.1Introducin5HYPERLINK \l "_Toc100951676" As letras e os dgrafos do alfabeto galego moderno5HYPERLINK \l "_Toc100951677" O xnero das letras e as palabras doutras linguas5HYPERLINK \l "_Toc100951678" Exemplos de uso das grafas6HYPERLINK \l "_Toc100951679" 2.2Tarefas9HYPERLINK \l "_Toc100951680" 2.2.1Tarefa 1: Nome e xnero das letras9HYPERLINK \l "_Toc100951681" Exercicio 19HYPERLINK \l "_Toc100951682" Autoavaliacin9HYPERLINK \l "_Toc100951683" Exercicio 29HYPERLINK \l "_Toc100951684" Autoavaliacin9HYPERLINK \l "_Toc100951685" Exercicio 39HYPERLINK \l "_Toc100951686" Autoavaliacin10HYPERLINK \l "_Toc100951687" 2.2.2Tarefa 2. As letras b e v10HYPERLINK \l "_Toc100951688" Exercicio 110HYPERLINK \l "_Toc100951689" Autoavaliacin10HYPERLINK \l "_Toc100951690" Exercicio 211HYPERLINK \l "_Toc100951691" Autoavaliacin11HYPERLINK \l "_Toc100951692" 2.2.3Tarefa 3: Utilizacin do h12HYPERLINK \l "_Toc100951693" Exercicio 112HYPERLINK \l "_Toc100951694" Autoavaliacin12HYPERLINK \l "_Toc100951695" Exercicio 212HYPERLINK \l "_Toc100951696" Autoavaliacin13HYPERLINK \l "_Toc100951697" Exercicio 313HYPERLINK \l "_Toc100951698" Autoavaliacin13HYPERLINK \l "_Toc100951699" 2.2.4Tarefa 4: Uso de nh, r e rr13HYPERLINK \l "_Toc100951700" Exercicio13HYPERLINK \l "_Toc100951701" Autoavaliacin13HYPERLINK \l "_Toc100951702" 2.2.5Tarefa 5: Utilizacin de s ou x14HYPERLINK \l "_Toc100951703" Exercicio 114HYPERLINK \l "_Toc100951704" Autoavaliacin14HYPERLINK \l "_Toc100951705" Exercicio 214HYPERLINK \l "_Toc100951706" Autoavaliacin14HYPERLINK \l "_Toc100951707" 2.2.6Tarefa 6: Uso de l e ll15HYPERLINK \l "_Toc100951708" Exercicio 115HYPERLINK \l "_Toc100951709" Autoavaliacin15Pxina 15 de 15Ficha tcnicaTtulo e descricinTtulo: Alfabeto.Descricin: nesta actividade trtanse as letras do alfabeto galego moderno e a sa utilizacin correcta seguindo as normas ortogrficas da lingua.Nome do arquivo da actividade: UD1_A1_Ortografa_ Alfabeto.RTF.ObxectivosIntegrar nos textos escritos as normas derivadas das convencins ortogrficas, atendendo adecuacin das estruturas morfolxicas e sintcticas.Obxectivos didcticosRecoecer e analizar os grafemas do alfabeto e os fonemas correspondentes.Empregar con correccin as grafas h, b/v, s/x, l/ll, r/rr, n/ e nh.Utilizar o dicionario tradicional ou o electrnico para procurar a ortografa das palabras.ContidosConceptuaisCaractersticas grficas da lingua escrita.As normas ortogrficas. O alfabeto: letras e dgrafos.O uso das grafas h, b/v, s/x, l/ll, r/rr, n/ e nh.ProcedementaisProducin de textos de diverso tipo atendendo ortografa.Traballo sobre textos e listaxes de palabras para practicar a grafa correcta.Emprego con correccin as grafas h, b/v, s/x, l/ll, r/rr, n/ e nh.Manexo do dicionario tradicional ou electrnico para buscar a ortografa das palabras.ActitudinaisValoracin das producins escritas caracterizadas pola sa correccin.Interese por adquirir e utilizar unha ortografa precisa.Afeccin pola escritura correcta de textos de calquera tipo.Aceptacin razoada das normas ortogrficas.Valoracin do dicionario como ferramenta e fonte de informacin sobre a ortografa das palabras (dicionarios tradicionais, dicionarios electrnicos, correctores ortogrficos para ordenador, etc.).Aspectos metodolxicosEsta actividade componse de tarefas destinadas ao traballo individual do alumno, podendo realizarse de xeito presencial ou a distancia a travs da internet.Temporalizacin: unha hora.Recursos:Materiais:Celia Daz Nez e Mercedes Seixo Pastor: Lingua galega e literatura, 3 de ESO, Proxecto Configura, Anaya, 2004 (ISBN: 84-667-3364-7).Normas ortogrficas e morfolxicas do idioma galego, Real Academia Galega e Instituto da Lingua Galega, 18 edicin revisada, decembro 2003 (ISBN: 84-87987-51-6).Espazos: o centro educativo de referencia.Contorno de comunicacin necesario para a actividade: internet e prcticas presenciais acompaados por un profesor.Descricin do que se vai aprenderNesta actividade imos aprender a recoecer as letras e os dgrafos que se utilizan na lingua galega. Faremos, en primeiro lugar, unha descricin do nome, o xnero e o uso das vinte e das letras do alfabeto a dos seis dgrafos, e mais trataremos as letras que se utilizan en palabras procedentes doutras linguas.Descricin da actividadeIntroducinAs letras e os dgrafos do alfabeto galego modernoO alfabeto galego moderno componse de vinte e das letras (a, b, c, d, e, f, g, h, i, l, m, n, , o, p, q, r, s, t, u, v, x e z) e seis dgrafos (ch, gu, ll, nh, qu e rr).Normas ortogrficas e morfolxicas do idioma galego, O alfabeto. Pxinas 15 e 16. Tarefa 1: Nome e xnero das letras.O nome dalgunhas destas letras o seguinte:g: gueh: hacheq: quex: xez: zetaa: a O nome dos dgrafos o seguinte:ch: ce hachegu: gue ull: ele dobrenh: ene hachequ: que urr: erre dobreEn exemplos como ghato ou ghicho empregamos o dgrafo gh (gue hache ou ghe hache) para expresarmos graficamente a gheada.O xnero das letras e as palabras doutras linguasAo nomearmos as letras e os dgrafos temos que lembrar que o xnero masculino e que nas formas procedentes doutros idiomas utilizamos letras que non aparecen nas palabras galegas.O nome das letras sempre masculino:g: o gueh: o hacheq: o quex: o xez: o zetaa: o all: o ele dobregu: o gue uEn palabras doutros idiomas poden aparecer os seguintes signos:j: o iota: o ce con cedilla (ce cedillado)k: o kaw: o uve dobrey: o y gregoExemplos de uso das grafasLingua galega e literatura (3 de ESO), Anaya, Ortografa. Pxinas 137, 138, 156, 170, 184 e 198.Normas ortogrficas e morfolxicas do idioma galego, RAG/ILG, O alfabeto. Pxinas 18 a 24.Tarefa 2: As letras b e v.B/Vabel, abeleira,baleiro, baleirarbeira, ribeirabolboretagabetagabiamarabillambil, autombil, inmbil,nobelorebentarsarabiatrobadorgobernobillabestacabalobidueiroav,avoa, avoengovarrervasoiraverzavodavultocovardeesveltogravar,gravado, gravacin, desgravaravogadoacevo, acivrochuvasco, chuviaescaravelloescarvaresvarargaravanzogravatapavillntrevovaixelavarandavarciavermellovernizvoitrexavelinaCristovoEstevobotar/votarbasto/vastobarro/varrobaga/vagacabo/cavobago/vaganabal/navalrabo/ravoben/venrebelar/revelarTarefa 3: Utilizacin do h.HhaberhortaharmonaHenriquehindhuchaprohibiradhesivocoherentefilharmnicavehculodeshonestoah!, eh!, uh!, oh!, boh!, bah!ermidaermoirmnolaombro,ombreiroorfosoovoacharalelatabaaexuberanciaincharocoTarefa 4: Uso de nh, r e rr.NHR/RRDuplicacin da consoanteunhaalgunhaningunhadistincin de significadoscaro/carrofero/ferrortmico, monorrtmicoredor, arredorromnico, iberorromnicoTarefa 5: Utilizacin de s ou x.S/XCON SNON LEVAN SAs palabras que comezan por estra- ou es- (non son prefixos): escasoescolmaescavarescavadoraescavacinescolmaescusaesplendorespolioespraiarespremerestender (pero extensin, extenso e extensivo) estorboestraarestraoestraezaestranxeiroEstremaduraestremeaestremar (lindar)estruturaOutras palabras como:biscaobeliscolapisbisnetoesquerdamesquitamesquiopolisnsentinelaxasmnvesgodiminurdiminucinsubtraersubtraccinsubtraendo CON XAs palabras que comezan por extra- e ex- e son prefixos co significado de fra de e mais al de, como exportar, exnime ou extraordinario.arxilacaxemiracervexaclixcnxuxe conxunturacornixadesengraxarenxalzarpexorativoproxectilsolfexotanxertinxirtraxecto vertixexacerxampxarampn (sarampelo)xemaxeoxesoenxesarxugularxiringaxordoclmaxtraxslexfaxtlexunisexTarefa 6: Uso de l e ll.L/LLCON Lampolaapelidoapostilaargolaatropelarbelo (fermoso) belota calocamelo casulacolarcrioulo degolarestaleiroestelaestrelafalecerquerelaroloselovaladovasaloavasalarNON TEEN LpauvoanteanguaamidngabinCON LLagasallaramasilloantolloaparelloaparelladorbacallaubarallacellacoellomexillnorella pallaso sortellaDAS FORMASOrela/orellaOla/ollaTalo/talloCalo/calloSeo/seloMalo/malloCON Iiogurianquiiateiodoiogaiugoslavoboiaxoiaraiaa/haiN/CON Nasasinocanacann (e canonazo)cartolinadano (danio)enganomedicinaoficinavacinaCON campesiodaniosetemesiorabaoTarefas Tarefa 1: Nome e xnero das letras.Tarefa 2: As letras b e v.Tarefa 3: Utilizacin do h.Tarefa 4: Uso de nh, r e rr.Tarefa 5: Utilizacin de s ou x.Tarefa 6: Uso de l e ll.Tarefa 1: Nome e xnero das letrasEsta tarefa dedcase ao nome e ao xnero das letras. Imos deletrear en voz alta e nomear as letras do alfabeto galego, as como as que aparecen en palabras doutros idiomas.Nas escolas americanas e inglesas frecuente (sabmolo sobre todo polos filmes) que os alumnos deletreen as letras en voz alta. molo facer tamn ns, mais por escrito. Coloque, por tanto, despois de cada palabra o soletreo das letras do alfabeto que a forman, as como o dos dgrafos que aparezan, como por exemplo, leite: ele, e, i, te, e.Exercicio 1Achou que lle era enxeoso aquel libro.AutoavaliacinAchou que lle era enxeoso aquel libro:A, ce hache, o, u, que u, e, ele dobre, e, e, erre, a, e, ene, xe, e, ee, o, ese, o, a, que u, e, ele, ele, i, be, erre, o.Exercicio 2Agora nomee empregando un artigo ou demostrativo as letras da primeira palabra da oracin anterior. Exemplo: sol = o ese, este ese; o o, este o; o ele, este ele.AutoavaliacinO a, este a; o ce hache, este ce hache; o o, este o; o u, este u; etcExercicio 3Deseguido diga o nome dos signos que inician as seguintes palabras doutros idiomas:Joyce, Kant, Wagner.Autoavaliacinj: iota, k: ka, w: uve dobre.Tarefa 2. As letras b e vNesta tarefa estdase a utilizacin das letras b e v. Para isto, o alumno deber completar palabras e escribir oracins nas que se distinguen parellas de palabras.Exercicio 1Poa b ou v segundo corresponda:Case non quedan aci__ros, __idueiras, so__reiras nin a__eleiras na nosa aldea, ags algunhas que anda conser__amos na ri__eira.Garda__a na ga__eta recordos mara__illosos, fotografas do a__ e da a__oa nas __odas dos seus fillos e as __arandas da casa __ella.O autom__il __irou e foi dar a unha ga__ia prxima da casa do __ecio.O tro__ador entoou unha cancin tan bela que todos re__entamos a chorarO go__erno anunciou medidas para a__aratar os custos das chamadas a m__iles.O Cristo__o, cando era pequeno, __aleirou o armario, fixo un __urullo coa sa roupa e anunciou que xa medrara para sar da casa.Naquela feira __ndense as __estas e ca__alos da __is__arra.Ai __asoira! __asoira mia! Hai hoxe un ano que non __arres a cocia!Andas nas __erzas, co__arde!, reproduca a gra__acin de __deo.Fixo un no__elo coa la __ermella.O fro, a sara__ia e a chu__ia aca__aron coa colleita deste ano.O a__ogado esqueceuse de pr a gra__ata para asistir ao xuzo.Es__arou na cocia ao pisar un gara__anzo.Gra__ou coa sa cmara o __oo dos __oitres tardia.As __illas da mia casa non __otan auga ningunha. un es__elto rapaz, o Este__o.Os a__oengos son os nosos antepasados.Os escara__ellos e as __ol__oretas son insectos.Quedei inm__il ao __er aquel __ulto no meu p.Rompeu toda a __aixela anda que esta__a __en en__olta.__en pola __eira da estrada, non polo medio. AutoavaliacinCase non quedan acivros, bidueiros, sobreiras nin abeleiras na nosa aldea, ags algunhas que anda conservamos na ribeira.Gardaba na gabeta recordos marabillosos, fotografas do av e da avoa nas vodas dos seus fillos e as varandas da casa vella.O autombil virou e foi dar a unha gabia prxima da casa do vecio.O trobador entoou unha cancin tan bela que todos rebentamos a chorarO goberno anunciou medidas para abaratar os custos das chamadas a mbiles.O Cristovo, cando era pequeno, baleirou o armario, fixo un vurullo coa sa roupa e anunciou que xa medrara para sar da casa.Naquela feira vndense as bestas e cabalos da bisbarra.Ai vasoira! Vasoira mia! Hai hoxe un ano que non varres a cocia!Andas nas verzas, covarde!, reproduca a gravacin de vdeo.Fixo un nobelo coa la vermella.O fro, a sarabia e a chuvia acabaron coa colleita deste ano.O avogado esqueceuse de pr a gravata para asistir ao xuzo.Esvarou na cocia ao pisar un garavanzo.Gravou coa sa cmara o voo dos voitres tardia.As billas da mia casa non botan auga ningunha. un esvelto rapaz, o Estevo.Os avoengos son os nosos antepasados.Os escaravellos e as bolboretas son insectos.Quedei inmbil ao ver aquel vulto no meu p.Rompeu toda a vaixela anda que estaba ben envolta.Ven pola beira da estrada, non polo medio. Exercicio 2Escriba unha oracin con cada unha destas palabras homfonas:Botar / votar:Nabal / naval:Rabo / ravo:Ben / ven / vn:Rebelar / revelar:Abalar / avalar:Baga / vaga:AutoavaliacinBotar / votar: Botou dez anos na Arxentina. / Votemos sempre nas eleccins.Nabal / naval: O nabal estaba cheo de corvos. / O sector naval est en crise.Rabo / ravo : Foise co rabo entre as pernas. / O ravo unha planta comestible. Ben (adverbio) / ven (verbo ver ou vir) / vn (verbo vir): Fixeches ben os exercicios? / Ven pola mia casa cando queiras. / El vn sempre nas vacacins / Non se ven ben as casas desde aqu porque estn moi lonxe.Rebelar / revelar: Rebelouse contra o patrn / Levou o rolo fotogrfico a revelar / Reveloume un segredo.Abalar / avalar: O vento faca abalar as plas dos castieiros / Avalouno seu pai cando comprou esa propiedade.Baga / vaga: Ese loureiro ten moitas bagas / As vagas levaron todas as algas.Tarefa 3: Utilizacin do hNesta tarefa imos completar palabras que poden levar h en galego, formar palabras con prefixos e escribir oracins con hai, ai e a.Exercicio 1Escriba h onde sexa necesario:__enrique estivo limpando a __orta __ata altas __oras da tarde.Gardou na __ucha todos os __aforros, __anda que llo pro__ibira seu pai.__ola! Estn teus __irmns na casa?Na illa de San Simn debeu __aber unha __ermida.Quedou __orfo sendo moi pequeno.Levaba un ad__esivo no __ombreiro.__Achou un lugar totalmente __ermo para rodar a reportaxe.Nalgun__a ocasin rompeu a sa co__erencia __abitual.Tivo moi __inchada a perna pola rotura do __so.__oxe en da todos necesitamos algn ve__culo.Comprei __onte unha ducia de __ovos.Non encontrou un __oco na axenda para __atenderme.Debe __aber moita __armona nesa casa.A Ba__a de Houston est nos Estados Unidos.AutoavaliacinHenrique estivo limpando a horta ata altas horas da tarde.Gardou na hucha todos os aforros, anda que llo prohibira seu pai.Ola! Estn teus irmns na casa?Na illa de San Simn debeu haber unha ermida.Quedou orfo sendo moi pequeno.Levaba un adhesivo no ombreiro.Achou un lugar totalmente ermo para rodar a reportaxe.Nalgunha ocasin rompeu a sa coherencia habitual.Tivo moi inchada a perna pola rotura do so.Hoxe en da todos necesitamos algn vehculo.Comprei onte unha ducia de ovos.Non encontrou un oco na axenda para atenderme.Debe haber moita harmona nesa casa.A Baa de Houston est nos Estados Unidos.Exercicio 2Forme das palabras cos prefixos seguintes:Hemi-:Hiper-:Hidr(o)-:Hect(o)-:Hendeca-:Hepta-:AutoavaliacinHemi- (metade ou medio): hemisferio, hemiciclo, hemiplexa, hemistiquio.Hiper- (moito, que supera, exceso): hipermercado, hiperactivo, hipertensin, hiprbato, hiprbole, hiperenxebrismo, hipermetropa.Hidr(o)- (auga): hidrulico, hidromasaxe, hidroavin, hidroelctrico, hidrfilo, hidrfugo, hidroloxa.Hect(o)- (cen): hectmetro, hectrea, hectogramo,hectolitro.Hendeca- (once): hendecaslabo.Hepta- (sete): heptaedro, heptgono, heptaslabo.Exercicio 3Escriba unha oracin coas seguintes palabras:Hai:Ai:A:AutoavaliacinHai: Hai moitas mazs na maceira.Ai: Ai!, magoei unha man.A: A foi onde se celebrou a festa.Tarefa 4: Uso de nh, r e rrNesta tarefa imos escribir oracins con palabras que se diferencian polo dgrafo nh ou polo tipo de erre. ExercicioEscriba unha oracin coas seguintes palabras:Duna / dunha:Una / unha:Caro / carro: Fero / ferro:Redor / arredor:AutoavaliacinDuna / dunha: Visitou as dunas no coche dunha amiga.Una / unha: Una vostede os bordes usando unha substancia adherente.Caro / carro: Aquel carro resultou demasiado caro.Fero / ferro: O can tan fero que derrubou o ferro que sustentaba o valado.Redor / arredor: Estivo nos arredores da casa. Andou por redor da casa.Tarefa 5: Utilizacin de s ou xNesta tarefa imos completar textos con s ou x, e mais escoller a solucin correcta entre palabras escritas con estas letras.Exercicio 1Complete estas palabras escribindo s ou x:E__caso, __acer, __amp, bi__cao, beli__co, e__cavadora, con__untura, corni__a, desengra__ar, me__quita, e__querda, e__cusa, e__tremeo, e__torbo, lapi__, poli__n, e__tensivo, e__tremar, __asmn, e__cavar, e__cavacin, e__polio, e__praiar, e__premer, e__tender, e__tensin, e__tenso, e__traar, e__trao, e__traeza, e__tranxeiro, E__tremadura, e__tremea, e__tremar, e__trutura, ar__ila, __entinela, ca__emira, cerve__a, __uo, sen__ible, cli__, cnxu__e, __oldo, __oidade, en__alzar, pe__orativo, __arampelo, pro__ectil, solfe__o, chanta__e, tan__er, cla__e, tin__ir, tra__ecto, verti__e, __arampn, __ema, __eo, __eso, en__esar, __alouco, a__inar, a__ignar, __ugular, __iringa, __an, __ordo, e__colma, e__plendor, e__traordinario.AutoavaliacinEscaso, xacer, xamp, biscao, belisco, escavadora, conxuntura, cornixa, desengraxar,mesquita, esquerda, escusa, estremeo, estorbo, lapis, polisn, extensivo, estremar, xasmn, escavar, escavacin, espolio, espraiar, espremer, estender, extensin, extenso estraar, estrao, estraeza, estranxeiro, Estremadura, estremea, estremar, estrutura, arxila, sentinela, caxemira, cervexa, xuo, sensible, clix, cnxuxe, soldo, soidade, enxalzar, pexorativo, sarampelo, proxectil, solfexo, chantaxe, tanxer, clase, tinxir, traxecto, vertixe, xarampn, xema, xeo, xeso, enxesar, salouco, asinar, asignar, xugular, xiringa, san, xordo, escolma, esplendor, extraordinario.Exercicio 2Escolla e sinale a solucin correcta:Tles tlex.Diminur disminur.diminucin disminucin.sustancia substancia.subtraer substraer.substitucin subtitucin.unisex uniss.suscricin subscricin. fas fax. AutoavaliacinTles tlex.Diminur disminur.diminucin disminucin.sustancia substancia.subtraer substraer.substitucin subtitucin.unisex uniss.suscricin subscricin.fas fax.Tarefa 6: Uso de l e llNesta tarefa imos completar unha serie de palabras coa letra l ou co dgrafo ll segundo corresponda.Exercicio 1Complete estas palabras con l ou ll.Ampo__a, agasa__ar, ape__ido, anto__o, argo__a, apare__o, atrope__ar, be__o (fermoso), be__ota, ca__o, came__o, baca__au, casu__a, mexi__n, co__ar, criou__o, dego__ar, apare__ador, esta__eiro, este__a, estre__a, ore__a, fa__ecer, quere__a, ro__o, se__o, va__ado, vasa__o, avasa__ar.AutoavaliacinAmpola, agasallar, apelido, antollo, argola, aparello, atropelar, belo (fermoso), belota, calo, camelo, bacallau, casula, mexilln, colar, crioulo, degolar, aparellador, estaleiro, estela, estrela, orella, falecer, querela, rolo, selo, valado, vasalo, avasalar.