İSLAM T ARİHÇİLERİ

DERNEGİ

TDV İSLAM AŞTIRMALARI

MERKEZi

,... SIRET SEMPOZYUMU

-I-.. . " '-'

TURKIYE'DE SIRET YAZlCILlGI

İSAM KONFEREANS SALONU

16-17 EKİM 2010

Yayma Hazırlayan:

Yard. Doç. Dr. Tahsin KOÇYİGİT.

Ankara - 2012

Siret Sempozyumu 1 723

Prof. Dr. M. Saiın Yeprem (Oturum Başkam): Evet, Mehmet hocaya teşekkür ediyoruz. Bu akıl-mantık boyutuna bir de edebiyat boyutu ekienSe çok iyi olacak. O dönemde hemen hemen bütün konuşmalar, yazılar, mecazlarla, kinayelerle, mübalağalarla dolu, sembolik anlatımlarla dolu. Şimdi bu ifadelerdeki sembolik, mecazi, kinaye unsurlan nazar-ı itibare alınmadan yorumlarursa sağlıklı bir sonuca vanlamaz. Bu yüzden, dil özellikleri diye bir özellik de ilave edilse iyi olur. Şimdi söz sırası Kazım bey de. Buyurun!

SİRET iLMİNİN KRONiK PROBLEMi: ANAKRONİZM

Kazım D önmez*

Önsöz: Zaman, Tarih ve Siret

Kur'an Rası1lullah (sav) efendimizi bize İslam'ın en güzel örneği olarak gösterir. Bundan dolayı onun İslam dinini anlayış ve uygulama biçimi biz Müslümanlar için son derece önemlidir. Bu anlayış ve uygulama biçimi sünnet olarak isimlendirilmiş ve dinin ikinci asli kaynağı olarak hak ettiği yeri almıştır. Ancak sünnetin "ne ise o olarak" doğru biçimde anlaşılması konusunda zaman içinde bazı

farklılıklar ortaya çıkmıştır. Bu farklılıklarm oluşmasının en öneınli sebeplerinden biri onun siretinin zaman boyutunun yeterince dikkate alınmamasıdır. Bu boyutun gözden kaçınlması sünnetin mekan ve muhatap boyutunda da yanlış anlama ve konuınlandırmalar

oluşmasına sebebiyet vermiştir.

Bazı sünnet anlayışlannda ise Rası1lullah efendimizin mesajının evrensel yönü, tarihsel boyutunun olmadığı şeklinde anlaşılmıştır.

Kanaatimizce tıpkı Kur'an gibi Sünnet de evrensel bir mesajdır. Ancak bu mesajı belli bir tarihi konumdan kavli ve fiili olarak göstermektedir. Müslümanlar bir sünnetin zaman içindeki seyrine ve gidişatına, uygulanış sıklığına ve gelişimine dikkat etmemekte, bunu

• Araştımacı-Yazar.

724 1 Siret Sempozyumu -I-

üstelik önemsememektedir. Hatta hadiste nesh dışında bu konu neredeyse hiç işlenmemektedir. Bu sebeple sünnet anlayışımız siret boyutunu içermeyen bir biçimde tasavvur edilmiştir. Biz bu çalışmamızda siret ilminin zaman boyutuna ve bunun dikkate alınması veya alınmaması durumunda, siret ve sünnet çerçevesinde nasıl bir eksik bakış açısı üreteceğille ve mevcut bakış açısının yetersizliğine değineceğiz. Bu nedenle çalışmarnızı kronolojik yaklaşırnın mevcut durumu ve bu durumun neden olduğu anakronolojik yorumları ele alacağırnız iki bölüm halinde düzenleyeceğiz.

l.BÖLÜM: Kronloloj/ik Durum

l.l.Siret İlıninin Anlamı ve Önemi:

İslami ilimierin en öneınlilerinden biri siret ilmidir. Siret ilmi tüm dini ilimierin bağlarrum oluşturur. Sonradan farklı şekillerde

disiplin edilen tefsir, hadis, kelam fıkıh ve tasavvuf gibi ilimierin

farklı açılardan incelediği merkezi gerçeklik bu ilim tarafından mevzu edilmiştir. Tarihte İslam dini olarak tezahür eden gerçekliğin ortaya çıkıp geliştiği ve tamamlandığı sürecin hakikatini bütünsel olarak inceleyen tek ilimdir. Bu açıdan siret tüm İslami iliınlerin temeli olduğu gibi bu ilimierin zaman, mekan, kişi, olay ve gelişimininiakışının oluşturduğu bağlaını ifade eden ilimdir. Kur'an'ın nuzülünün, sünnetin şekillenmesinin, akidenin tezahürünün, fıkhın

teamülünün, ahlak ve maneviyatın boyutlarının hakikati bu ilmin incelediği alan üzerinde gerçekleşmiş ve seyir etmiştir. Bu açıdan temel dini ilimierin oluşumu ve anlamı bu iliınle ifade ve tespit edilebilir. Bu ilmin tabiatı gereği üzerine oturduğu zaman sürecinin ayrıntılı olarak incelenmesi ve düzenlenmesi gerekmektedir.

1.2.Kronolojinin Anlamı ve Bağlamı:

Aristo zamarn bilgimizin en öneınli kategorilerinden biri olarak açıklamış ve onu anlama yeteneğimizin o meşhur 1 O kategorisi içinde konumlandırmıştır. Dolayısıyla zaman bilgimizin kesin ve genel yargılanndan biri olarak aydınlanma çağına kadar bu konumunu

Siret Sempozyumu 1725

korumuştur. 1 Kant ile beraber zaman (ve mekan) düşünme yeteneğimizin değil algırnızın bir ön koşulu olarak anlaşılınaya

başlanmıştır. 2 İster insanın algılama melekesine isterse düşünme melekesine ait olsun bilginin tarihi konumunun doğru tespiti onu "zamanında bilgi: kronoloji"ye dönüştürür. Kronoloji olayların

birbirine bağlanmasını sağlayan bilgidir. Dolayısıyla bağlaının

bilgisini oluşturur. Bu bilginin yokluğu veya eksikliği durumunda tarihi açıdan yanlış yerde olmak denen anakronizm kendini gösterir. Zamanın bilgilere yanlış veya eksik bağlanması halini ifade eder.

Bilgilerimizin doğru değerlendirilmesi için olaylan tarili sırasına göre dizeriz. Böylece "olayların akışı" şeklindeki bir bilgiye ulaşınz. Bilginin yapısındaki bu biçim bize tarilisel gelişim ve nedensellik dediğimiz kavrayışlan sağlar. Bu kavrayışın oluşması havadisin tevili için son derece lüzumlu olup doğru oluşması da yorumun doğru yapılması için de ayın derecede elzemdir. Bu çalışmamızda yapmış olduğumuz değerlendirmeler ışığında kronolojik olam dolayısıyla da anakronik olam şu şekilde anlayabiliriz; I-Bir olgunun zamanını

bilmek veya tarihsel konumunu belirleyebilmek, II-Bir olgunun zamanında ifade ettiği anlamını belirleyebilmek, ID-Bir olgunun zamarn itiban ile etkileşirnde olduğu şeylerle olan bağlantısını veya bağlamım belirleyebilmek, IV-Bir olgunun bağlaını içinde yorumunu yapmak. Bu durumların doğru tespiti ile kronolojik, yanlış tespiti ile anakronik durumlar ortaya çıkmaktadır.

Hz. Muhammed'in (sav) hayatının kronolojisi, siret ilminin önemli bir parçasıdır ve öncelikli kısmıdır.3 Çünkü Hz. Peygamber'in hayatına dair herhangi incelemenin veya eserin, bu isterse lokal bir

1 Yalçın Ercan, Arisıoıeles'in Bilgi Teorisi, (Yüksek Lisans Tezi) Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2002, s.l 7-18

2 Heinz Heimsoeth, Kanı 'ın Felsefesi, çev: Takiyettin Mengüşoğlu 3.b, (Ankara: Doğu Batı y. 2007) s.59-65, Gilles Deleuze, Kanı Üzerine Dört Ders, çev: Ulus Baker (İstanbul: Kabalcı y. 2007) s.27-28 .

3 Bir örnek olarak hazırlanan çalışma için bk. Hüseyin Algül, Hz. Muhammed (s.a. v.) Devri Kronolojisi, Uludağ Üniversitesi İla!Jiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:4, Cilt:4, Yıl:4, 1992, s.99-107

726 1 Siret Sempozyumu -1-

konu veya sınırlı bir dönem olsun, onun hayat kronolojisine dayanması zorunludur. Aksi halde çok vahim yorum ve yaklaşım hataları yapılması kaçınılmazdır. Peygamberimizin hayatının

bütününü ve bu bütünün herhangi bfr parçasını doğru anlamak için zaruri bir çalışma ve altyapıdır. Ayrıca eksiksiz bir peygamber biyografisi doğru bir kronoloji çalışması olmadan yazılamaz. O halde siret ilmi için kronoloji hakkında elverdiğince bilgi sahibi olmak gerekmektedir.

1.3.Kronoloji İçin Temel: Hicri Takvim

Zamanın tespit edilmesi tarih boyunca bir ihtiyaç olarak hep varolmuştur. Bunun için de çeşitli usuller kullamlmıştır.4 Bunlara kısaca takvim adı verilmektedir. Kronoloji çalışmaları takvim usulleri ve ölçüleri olmadan yapılamazlar. Geçmişi yazının kullamlmaya başlanmasına kadar giden takvim usulleri çeşitli milletler tarafından bulumnuş, uygulanmış ve geliştirilmiştir. Bunların hepsi güneş ve ayın hareketlerine dayanarak kurulmuş, zamanla astronomi ve matematik ile destekleıımiştir. Dünyanın küreselleşmesi ve teknolojinin gelişmesi ile birlikte günümüzdeki noktaya geliıımiş, güneş yılına dayalı miladi takvim en çok kullamlan takvim olmuştur. Ancak İslam tarihi ay yılına dayalı lıicri takvim esası ile kayıt edilmiş olduğu için konumuzia ilgili eserlerde bu takvim usulü üzere yazılmıştır.5 Bundan dolayı her iki takvim hakkında da bilgi sahibi olmak gerekmektedir. Peygamberimizin hayalı ile ilgili kronolojiyi anlamak ve kullanmak için ·günümüzde unutulan ama tarihimizin önemli bir özelliği olan Hicri takvim ve bu takvimin tarih içinde kullamlış şekilleri hakkında bilgi sahibi olmak elzemdir. 6

4 Jacqueline De Bourgoing, Takvim Zamanın Efendisi midir? Çev.; Orçun Türkay, 2.b, (İstanbul: Yapı Kredi y. 2008) s.lS-27, 42 '

5 Bk. Muharruned Haınidullah, İsldmiyette Niçin Ay Takvimi Kullanılır? İslam Düşüncesi Dergisi, Sayı: I, Cilt:11967 s.S0-54 .

6 Bk. Muharruned Hamdullah, Hicri Takvim Ve Tarihi Arka Planı, çev: Kasun Bulul, Uludağ Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:9, Cilt:9 2000, s.671-685 Kasım Bulul, Hicri Takvimin Ortaya Çıkışı, Harran Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:4, Kış 2002,s.145-166

Siret Sempozyumu 1 727

Kronolojiyi hicri takvim üzerine inşa edilmelidir. Ardından

miladi karşılıklan gösterilmelidir. Ancak bu işlem esnasında

kaynaklann doğru anlaşılınasına ve aktanlmasına çok dikkat edilmelidir. Zira özellikle müsteşriklerin çalışmalarında vahim yanlışlıklar bu nedenle oluşmaktadır.7 Peygamberlikten önceki dönem için hicri tarihler zayıf kalmaktadır. Bunun sebebi, bu döneme ait rivayetlerin azlığı, hicri tarihierin peygamberimizin doğumundan

itibaren kullamlmaması ve hicri tarihierin geriye dönük olarak hesaplanmamış olmasıdır. Peygamber dönemi ile ilgili kaynak ve rivayetlere bakıldığında risaletin Mekke dönemi ile ilgili rivayet ve kaynaklar Medine dönemine nazaran azdır. Peygamberlik öncesi döneme ait tarih rivayetleri ise peygamberlik sonrası tarih rivayetlerine göre daha azdır. Bütün bunlar bazı tarihierin yaklaşık veya tahmini olarak hesaplanmasına neden olmaktadır.

1.3.1.Güncel Bir Kronolojinin Temel Eksiği: Hicri ve Miladi Mütekabiliyet

Bugün Müslümanların elinde hicri ve miladi takvim karşılıklarının bulunmasını sağlayan oturmuş bir teknik ve şema bulunmamaktadır. Müslümanlarm eserlerinde kullandıklan tarih karşılıklan ise yaklaşık 150 yıl önce kullanılan astronomik hesaplara dayanmaktadır. İnternet ortamında yapılan basit bir tarama elimizdeki hicri-miladi tarih karşılıklannın Mısırlı astronomi bilgini Mahmut Peleki Paşa'nın 1860 yılı civarında Fransızca yayınlanan ve h.1304'te Mısır'da Ahmed Zeki tarafından Netaic'ul-Efham Fi Takvim'il-Arabi Kable'l-İslam ve Fi Tahkik-i Mevlid'in-Nebi ve Umrihi Aleyhi's­Salatu ve's-Selam adlı esere dayandığını göstermektedir. Bu çalışma güncelliğini çoktan kaybetmiştir. Güncel bilimin en son verileri kullanılarak oluşturulacak yeni şernalara ihtiyaç vardır. 8

7 Bir örnek olarak bk. J. Marsden B. Jones, İlk Kaynaklara Göre Peygamber'in Savaşlarının Kronolojisi -Bir Metin Tahlili-, çev: Kasım Şulul, Harran Üniversitesi, ilahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:II, 2001 s.l15-164 ve bu makalenin hatalanru bolca gösteren Kasım Şulul, J. Marsden B. Jones'in, Peygamber'in Savaşlannın Kronolojisi -Bir Metin Tahlili-, Başlıklı Makalesinin Tenkidi, istem, Yıl:S, sayı:9, 2007, s.37-48.

8 Bu konuda iki farklı yaklaşıma dayanan iki yapılrruş çalışma için bk. Mehmet Apaydın, Rasulullah 'ın Günlüğü (Medine Dönemi Yeni Kronolojisi), (İstanbul: İnsan y. 1995) ve

728 1 Siret Sempozyumu -I-

Güncel bir hicri-miladi takvim bizim için İslam tarihi içinde geçen olaylarm genel dünya tarihi içindeki yeri ve konumunu belirlemek için lüzumludur. Aksi halde son dinin ve onun Hatem'ul­Enbiya peygamberinin tarih sahnesine çıktıklan şartlan kavramak mümkün olmayacaktır. Bunun yanı sıra asr-ı saadet döneminin çevre ülkeleri ile olan ilişkilerini belirleyebilmek içinde bu mütekabiliyetin doğru bir şekilde tespit edilmesi gerekir. Bizans kralı Heraklius'un Ebu Süfyan ile görüşmesinin tarihini veya çevre ülkelerin hükümdarlanna gönderilen davet mektuplannın durumunu inceleyebilmek için de bu türden çalışmalara ihtiyaç vardır.

1.3.2.Kronolojinin Temel Çelişkisi: Farklı veya Çakışan

Tarihler

1.3.2.1.Farkı Tarihler

Kronolojinin önemli sorunlanndan birisi kaynaklarda aynı olaya farklı tarihlerio verilmiş olmasıdır. Siyer kitaplanna farklı tarihler verilmesi üzerinde ayn bir bölümde duran Kasım Şulul bunlan aynntılı olarak tespit etmiştir.9 Bu değerlendirmelerin bir kısmına katılmasak da yapılan araştırmalar esnasında fiilen karşılaşılan

durumlardan tespit edildiğinde kuşku yoktur.

Ancak farklı ve zayıf rivayetler ve nesi meselesi böyle değildir. Bu durumlar farklı tarihierin ay veya yıl bazında ortaya çıkmasına sebebiyet verebilir. Farklı rivayetler var olunca, bunlardan hangilerinin nasıl bir usulle tercih edilmesi üzerinde de durmak gerekmektedir. 10 Arapların nesi uygulaması da farklı tarihlerio ortaya çıkmasının önemli sebeplerinden biridir. Konunun çözüme kavuşturulması son derece mühimdir.

Şeyh Muhammed el-Casnaziini v.dğr., Hz. Peygamber Devri Kronolojisinin Miladi Karşılığı İle İlgili Bir Araştırma, çev: Kasım Şulul, s.l43-172 1

9 Kasım Şulul, (İlk Kaynaklara Göre) Hz. Peygamber Devri Kronolojisi, (İstanbul: insan y. 2003), s.441-8

1° Kasım Şulul,. Hz. Peygamber Devri Kronolojisi, s.449-451

Siret Sempozyumu 1 729

1.3.2.2.Çakışan Tarihler:

Farklı tarihierin doğurduğu sonınıann yanında birde çalaşan

tarihler sorunu vardır. Kaynaklanrnızın verdiği tarihlerde bazen aynı tarihte farklı olaylar çakışmaktadır. Bu durum olaylarm tarihlendirilmesinde sorun çıkarmaktadır. Şu örnek bu durumu açıkça göstermektedir: M. Şit Hattab Beni Suleym (Karkarat'ul-Kudr) gazvesini İbni İshak'a dayanarak Şevval sonu olarak vermektedir. Aslında adı geçen kaynakta Şevval başı olarak geçmektedir. Anlaşılan yazar Beni Kaynuka gazvesi ile çakışmasın diye böyle bir yorum değişikliği yapmıştır. Ancak hem bu sırada peygamberimizin Medine'de ilk bayram namazını kılması hem Beni Kaynuka gazvesi ile çalaşması Vakıd!'nin verdiği tarih olan 3. yıl Muharrem'i kabul etmeyi gerektirmektedir. Ancak bu seferde Muharrem ayında olduğu söylenen Z!-Emer gazvesi ile çakışmaktadır. Vakıd!'nin Z!-Emer gazvesi ile verdiği tarih olan 3. yıl Rebiulevvel alınınca bu çalaşma da ortadan kalkmaktadır. Ancak bu seferde Z!-Emer gazvesi Balıran

gazvesi ile çakışmakta Vakidl'nin Balıran gazvesi için verdiği 3. yıl Cemaziyelevvel tarihi de bu çalaşmayı kaldırmaktadır. Görüldüğü kadanyla çok erken dönemde Vakid! tarih tespitierindeki çalaşma sorununa kronolojik olarak yaklaşıp bu meseleyi tutarlı bir şekilde çözmüş görünmektedir. 11 Ancak M. Ş. Hattab eserinde bu konunun yanından bile geçmemektedir.

Kronolojik bakış bize zamanında (ve yerinde)) bilgiler sunarak olaylan daha iyi görmemizi, daha doğru yorumlamarnızı sağlamakta hatta başka şekilde asla göremeyeceğimiz şeylere idrakimizi açmaktadır. Aşağıda buna dair bazı örnekler üzerinde duracağız:

1- Kronolojik olarak bakıldığında Mekke'de Müslüman cemaati hiçbir kavga ve çatışma durumu içinde bulunmamakta iken, Medine'de İslam Devleti tam bir savaş ve seferberlik hali arz etmektedir ki bu da sanıldığının aksine Medine döneminin daha sıkıntılı ve meşakkatli bir dönem olduğıınu göstermektedir. Bu

11 Kasım Şulul, el-V alıidi Hayatı, Eserleri, Tarihçifiği ve Etkileri s.I39 ve devamı.

730 1 Siret Sempozyumu -I-

dönemdeki gazveler ve tarihleri incelendiğinde şu netice ortaya çıkmaktadır. Gazveler Hicri 2. yılın Safer ayında başlayıp 9. yılın Receb ayında bitmektedir. Rasülullah (sav) hayatının sonlarına doğru, 52 yaşından sonra, tam 7 yıl 6 ay sürekli elliada çıkmıştır. İki olay (Hudeybiye anlaşması ve Kaza Umresi) bir yana bırakılınca

peygamberimizin bizzat çıktığı gazvelerin sayısı 26 olmaktadır. Bu gazveler bu kadar kısa zamanda yapılamayacak, yapılsa dahi kolayca başanlamayacak bir sayıdadır. 12 Neredeyse her yıla dört savaş düşmektedir. Bunların dışında çeşitli gerekçelerle 60 kadar seriyye yapılmıştır. 13 Bazı sahabelerin katıldıkları (gazve ve seriyyeler . toplamı) askeri harekat sayısı Rasulullah efendimizden fazladır. Bu durumla alakah olarak hızla askerileşen ve bu alanda profesyonelleşen bir toplumsal yapının oluştuğıı ancak kronolojik olarak bakılınca görülmektedir. Sayıları 90 civarında askeri faaliyet toplam 9 yıl içine sığdınlmış olup bunun askeri bir başarıdan öte çok ciddi düşüııülüp planlanan bir kurmay zihniyete işaret etmesi de yine ancak kronolojik olarak tespit edilebilmektedir.

2- Kronolojik değerlendirme peygamberimizin bazı sünnetlerini tespit etmek konusunda rivayetleri birebir incelemekten daha kapsamlı bir yol olmaktadır. Örneğin peygamberimizin komutan, vali, amil ve memur yetiştirme konusundaki sünneti ancak böyle bir inceleme metodu ile tespit edilebilecektir. 14

3- İslam dinin hükümlerinin söylemden uygulamaya nasıl

geçirildiğini, Kabe'de çıplak tavafın yasaklanması örneğinde olduğu gibi bilme imkanma kronolojik bakış açısıyla kavuşabiliriz. Bilindiği gibi Araf suresinde ve Mekke döneminde eleştirilen bu durum ile ilgili yasak ancak 1ıicretin 9. yılında yapılan hac esnasında uygulamaya

12 Mahmud Şit Hattab, Peygamber Ordusunun Tarihi, çev: İhsan Süre\ıya Sırına (İstanbul: Pınary. 1987) s.33-34, Mahmud Şit Hattab, Komutan Peygamber, s.355 vd.

13 Serdar Özdemir, Hz. Peygamber'in Seriyyeleri, (İstanbul: Rağbet y. Eylül 2001) 14 Bir örnek olarak şu makale içinde verilen ve Peygamberimizin Medine'den aynldığınpa

yerine bıraktığı idarecileri gösteren tablo ve değerlendirmesi için bk. Muhammed Harnidullah, İslam Hukuku Etüdleri, Hilafet Mefhumu çev. Dr. Salih Tuğ, (İstanbul: Bir yay. 1984, Mart) s. 203-217.

Siret Sempozyumu 1731

sokulabilmiştir. Aynı durum puta tapmanın yasaklanmasının ancak Mekke'nin fethiyle mümkün olmasında da gözlemlenmektedir. Mekke yanmadasında bütün kabHelerin özellikle 9. yılda heyetlerle gelerek Müslüman olmalarının ve putperestliğin umumi olarak yasaklanabilmesinin Tebilk sefçrinden dolayı mümkün olduğu

anlaşılmaktadır. Zira Tebilk'e giden bu otuz bin kişilik ordu Arapların o zamana kadar gördükleri en büyük ordu idi. Bu ordunun gücüne dayanarak çıplak tavaf, müşriklere hac yasağı ve haccın farz kılınması gibi emirler yürürlüğe konabilmiştir. Bu durumda "Allah kimseyi gücünün yetmediği şeyle mükellef tutmaz" ayeti daha doğru talil edilebilmektedir. Ayrıca pek çok şehir halkı ve kabilenin katıldığı Tebilk ordusunun iki aya yaklaşan seferi esnasında umumi sancağın Hz. Ebu Bekir' e verilmesi ve bundan iki ay sonra yapılan 9. yıl

haccında en az iki ay sürecek hac emirliği görevinin de yine ona verilmesinin açık bir halef bırakmaya işaret ettiği kronolojik olarak bakıldığında anlaşılmaktadır.

Sonuç olarak siret ilmi açısından kronolojik durum yeterli ve tutarlı bir şekilde oluşmamıştır. Bu oluşmaınışlık diğer İslami ilimlerin gelişim süreçlerini anlamada yetersizliklere sebep olduğu gibi bu alanlarda yapılan yorumlann da anakronik olmasına sebebiyet vermektedir. Bu eksikliği kapatamayan araştırmacılar tarihi gerçeklik olarak İslam'ın bir bütün halinde kavrarunasını sağlayacak tasavvuru oluşturamamaktadır. Biz durumumdan kaynaklanan tutarsızlık,

yanlışlık ve eksiklikleri ikinci bölümde açıklamaya çalışacağız.

2.BÖLÜM: Anakronik Durum

2.1.Siret İlıninin Kronik Sorunu: Anakronizm

Siret ilmi içinde bazı yorumlar maalesef yerine oturmamaktadır. Bunda yazarların yanlış algılamalarının da etkisi vardır. Örneğin M Şit Hattab'ın bazı olayları yanlışlıkla gazve olarak saydığım görüyoruz. Bunlar Hicri 6. yılda cereyan eden Hudeybiye andaşması ve 7. yılda

7321 Siret Sempozyumu -I-

gerçekleşen Urnret'ul-Kaza'dır. 15 Peygamberimiz ilkinde savaşacak duruma geldiği halde bu iki olayda cihat niyeti ile çıkmadığı için

bunların gazve olarak adlandırılmaması gerektiği görüşündeyiz.

Hattab daha önce Katar'da yapılan 3. Uluslararası Siret Konferansında

sunduğu tebliğinde de, peygamberimizin katıldığı gazveleri 28 adet olarak tarihleri ile bir tablo halinde göstermiştir. 16 Bu tabloya bakınca da aynı olayların gazveler içinde sayıldığını görüyoruz.

Bu gibi kronolojik tarih hatalarından kaynaklanan yorum hatalan veya eksiklikleri pek çoktur. Buna doğrudan kronolojik etki denebilir. Aşağıda bunların pek çok örneğine değineceğiz.

2.2.Ana!kronolojinin Siret İlınine Etkisi:

Ana/kronolojinin siret ilmini anlamaya etkisi ve anakronik sorunlan çözmeye faydası açısından örnek kronolojik değerlendirmeler üzerinde duracağız

1- Kronolojik olarak bakıldığında meşhur rivayet olarak Hz.

Hatice'nin 40 yaşında evlendiği kabul edilirse Hz. Fatıma'yı

doğurduğunda 55, Hz. Abdullah'ı doğurduğunda da 57-58 yaşlarında olduğu hesaplanmaktadır. Bu yaşlarda doğumun bırakın günümüz

kadınlan için zorluğunu (hatta imkansızlığı) o günün kadınlan için daha zor bir yaş olduğuna dikkat etmeliyiz. Bundan dolayı onun daha erken yaşlarda evlendiğini kabul etmek daha makul olmaktadır. Aksi

halde 40 yaş rivayeti Hz. Hatice'nin çok özel bir fiziksel yapıya sahip olmasını gerektirmektedir. Oysa Hz. Hatice'nin (ra) evlendiğinde daha genç yaşlarda olduğuna dair rivayetler vardır. 17 Bu rivayetler esas

alındığında az önce değinmiş olduğumuz biyolojik tutarsızlık hertaraf olmakla kalmamakta aynca tarihsel tutarsızlık da hertaraf olmaktadır.

Eşler arasındaki yaş dengesi de kurulmaktadır. Kanaatimizce

15 Mahmud Şit Hattiib, Konıııtan Peygamber, çev: Ahmet Ağırakça, (İsta~bu1: Bir y. Nisan 1988) s.355 vd.

16 Mahmut Şit Hattab, Peygamber Ordusımım Tarihi, çev: İhsan Süreyya Sırma (İstanbul: Pınar y. 1987, Ocak) ·

17 Osman Kış, Hz. Peygamber ve Hammlarmm Aile İçi İlişkileri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi) İstanbul, 2005, s. 12

Siret Sempozyumu 1 733

kronolojik açıdan bakıldığında daha makul ve makbul rivayetlere yönelmek gerekmektedir.

2-0sman Kış Peygamberimizin evliliklerini kronolojik olarak tablo halinde gösterir. 18Bu tabloya göre Rasfılullah efendimizin Uhud savaşı öncesinde h.3. yılda başlayan çokevliliği, 7. yılda Kaza Umresi sırasında Hz. Meymfıne ile yapılan evlilikle birden bitrnektedir. Bu tarihten sonra 8, 9 ve 1 O. yıllarda herhangi bir evlilik olmaması, onun çok evliliğinin dönemsel bir durum olduğunu ve ruhsatın belli bir sayı ve konuma ulaşıldıktan sonra kaldırılmıştır. Kanaatimizce bu durum onun evliliklerinin "Müminlerin Anneleri" görevini oluşturmaya

yönelik özel bir amacı olduğunu göstermektedir. Nitekim sonraki tarihlerde böyle bir evleome olayı vuku bulmamıştır. Oysa 8,9 ve lO.yıllarda da böyle evlilikler yapılabilirdi. Dolayısı ile onun evlilikleri peygamberlik makamına has bir uygulamaya dönüşmüş olup bundan Kur'an'ın her halükarda çok evliliği emrettiği ya da bunun peygamber sünneti olduğu şeklinde bir sonuç çıkarılamaz. Kaza umresinden sonraki süreçte oluşan durum da bunu göstermektedir. Nitekim zaten kıt kanaat geçinen bir peygambere durduk yerde bu kadar eşin bakımını üstlenmesini emretrnek vahyin mantığına

uyınamaktadır.

3- İbn İshak Müslümanların Ahzab savaşı esnasındaki sayısını üç bin olarak vermektedir.ı9 Bu sayı anakronik durmaktadır. Zira h.5. yıl Şevval ayında yapılan bu savaş esnasında İslam ordusunun sayısının bini geçmesi nüfus bakımından mümkün değildir. Bir yıl sonraki Hudeybiye yolculuğuna katılanların sayısı bile bin beş yüzü

geçmemektedir. Kaldı ki 8. yıl başlarındaki Mute gazvesine ancak üç bin kadar mücahit gönderilebilmiştir. Öyleyse bu sayının Müslümanların o sırada Medine'deki kadın-erkek-çocuk toplam sayısım yansıttığını kabul etmek daha uygundur.

18 Osman Kış, Hz Peygamber ve Hanımlarının Aile İçi İlişkileri, s.32 19 Abdulmelik b. Hişam, es-Siret'un-Nebeviyye, nşr. Mustafa Saka, İbrahim el-Ebyari,

Abdulhafiz Şelebi, (Beyrut: Dar'ul-Hayr, !992/1412),III,l84

734 1 Siret Sempozyumu -1-

4- İbn İshak Beni Mustalik gazvesi için 6. yıl Şaban ayını, V akidi ise 5. yıl Şaban ayını tarih olarak verir. Mehmet Apaydın astronomik ve mantıki delillerle Beni Mustalik gazvesinin 6. yıl Şaban ayında

olması gerektiğini ifade etmiştir.20 An.cak Bureyde b. Rusayb'ın Beni Mustalik'a istihbarat için gittiği seriyyenin 5. yıl Şaban ayında

gönderilmesi ile verdiği bilgiler üzerine gazveye çıkilması ve savaştan sonra Müslüman olan bu kavmin mallarının esirlerle beraber geri verilmesi onun delillerini geçersiz kılmaktadır. Ayrıca bu gazvenin asker sayısı 5. yıldaki Müslümanların sayısı ile uyuşmaktadır. Beni Mustalik gazvesi 6. yıl Şaban ayında kabul edilince o aydaki 3 ayrı seriyye ve adam sayıları ile çakışıyor. Dolayısı ile bu tarih tercih edilmelidir. Zira 6.yıl Şaban ayı kabul edildiğinde bu ayda yapılan 3 seriyye (97- Abdurrahman b. Avf'ın Beni Kelb'e karşı Dfunet'ul­Cendel seriyyesi: Şaban H.6, 98- Zeyd b. Harise'nin Medyen seriyyesi: Abdurrahman b. Avf'ın Dfunet-ul-Cendel seriyyesinden sonra Hz. Ali'nin Fedek seriyyesinden önce ve 99- Hz. Ali'nin Beni Sa'd bin Bekr'e karşı Fedek seriyyesi: Şaban21) ile çakışma olmaktadır. 22 Bu çakışma sebebiyle Yakidi'nin verdiği tarih daha tutarlı görünmektedir.

2.3.Ana!kronolojinin Diğer İslami İlimlere Etkisi:

Bu etki dolaylı kronolojik etki olarak da isimlendirilebilir. İslami ilimierin kronolojik olarak yazılmaması nedeniyle bu ilimler alanında . oluşan anakronik anlama ve yorumlama sorunlarına değinilecektir.

2.3.1.Tefsir ilmi Açısından:

1- Bakara suresinin ilk ayetlerinin nüzul dönemi ve muhataplan: Bakara suresi bilindiği gibi Medine döneminde ilk nazil olan sureler arasındadır. Mücahid b. Cebr Bakara Suresinin ilk ayetlerinin nüzulü ile ilgili şöyle der; "Bakara Süresinin ilk dört ayeti lllü'minler, onlan takip eden iki ayeti kafırler, ondan sonraki 13 ay~t de münafıklar

20 Mehmet Apaydın, Rasıtlullalı 'm Günlüğü, s.l 19-121 21 Kasım Şu1ul,. Hz. Peygamber Devri Kronolojisi, s.296-7 22 Kasım Şulul, ei-Vakidi Hayatı, Eserleri, Tarifıçifiği ve Etkileri, s.l39-142,

Siret Sempozyumu 1 735

hakkında nazil olmuştur."23 Oysa Rasftlullah efendimiz Medine'ye geldiğinde henüz Münafıklar ortaya çıkmamıştı. Üstelik Kafirler sözüyle anlaşılan Mekkeli müşrikler de Medine'de değildi. Burada yeni Muhatapları olan Yahudiler bulunmakta idi. Dolayısı ile kronolojik açıdan bakıldığında onların muhatap alınmış olması

gerekmektedir. Nitekim bu durum bazı rivayetlerde tespit edilmiştir;

"Bazıları da şöyle diyor: ilk dört ayet özellikle Elıli-i Kitab mü'minleri hakkında, Kur'iin'a imanları sebebiyle nazil olmuştur.

Allah Tealii, Kur'iin'da, onların gizlemekte olduklarını haber verince bu kitabın Hz. Muhammed'e Allah katından indirilmekte olduğunu anlamış, Hz. Muhammed'in peygamberliğine iman etıniş, Kur'an'da nazil olan hakikatleri de tasdik etınişlerdi. 24ada99:002.htm - ftn3 İbn Cerir'in İbn İshiik kanalıyla İbn Abbas'tan tahricine göre bu iki ayet Medine Yahudileri hakkında inmiştir.25 Ayrıca İbn Abbas Bakara 6. ayetinin Hz. Peygamber zamanında Medine civarında bulunan Yahudiler hakkında inmiş olduğunu söylemektedir. Onlar, Hz. Muhammed'in, Allah'ın onlara ve bütün insanlara gönderdiği son elçi olduğunu herkesten daha iyi bildikleri halde onu (herkesten önce tasdik edip ona iman etıneleri gerekirken tam tersine) onu yalanladıkları içinonlan azarlamak ve suçlamak üzere Allah Teaiii bu iiyeti indirmiştir, İkrime veya Said. ibn Cübeyr'in yine İbn Abbas'tan naklettiklerine göre Bakara Süresinin başından itibaren 100 ayet birer birer isinılerini ve neseblerini saydığı Yahudi halıanılan ile Evs ve. Hazrec kabilelerinden münafıklar hakkında inmiştir.26

2- Muaz b. Cebel'in Yemen' e gönderilmesinin Hucurat suresi ile alakası: İbni Kesir Hucurat suresinde geçen "Allah ve Rasulünün önüne geçmeyin ... " ayetinin tefsirinde örnek olay olarak Muaz b. Cebel'in Yemen'e gönderilmesi esnasında Rasulullah ile aralannda

23 Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nıizul, I (İstanbul: Çağrı Yayınları) s.14.(Celiiluddin Abdurrahman ibn Ebi Bekr es-Suyfiti, Lubab'un-Nukiil fi Esbiibi'n-Nuzfıl, (Tefsiru'I­Celaleyn hamişinde), Kahire, tarihsiz, 1/8; Taberi, Cfuniu'I-Beyiin, 1,80.)

24 Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nıizııl, s.14. (Taberi, Ciiıniu'I-Beyiin, 1,79.) 25 Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nıizul, s.15. (Suyfiti Lubiibu'n-Nukiil, 18-9.) 26 Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nıizııl, s.14. ( Tabeıi, Cfuniu'l-Beyiin, 1,84.)

736 1 Siret Sempozyumu -I-

geçen konuşmayı aktanr.27 Bu olayın ayetle ilgisi ve yorumun sıhhati ancak kronolojik olarak tespit edilebilir. Nitekim Sure 9. yıl

Muharrem sonu veya Safer ayında inınişken28 Muaz b. Cebel'in gönderilmesi olayı ise 9. yılın Rebiulahir ayında29 olmuştur. Bu nedenle Rasulullah efendimiz Muaz'ı Kur'an'ın bu emri konusunda sınamış ve "Rasulııllah'ın elçisini Allah'ın elçisine muvafık kılan Allah'a hamdolsun" demiştir.

3- Kur'an'da Nimet kavramı: Kur'an yorumlarında konu edilen diyakronik semantik kavramı doğal olarak anakronik semantik kavramını doğurmaktadır. Zira diyakronik semantik düzgün tespit edilemediğinde doğrudan bu durum oluşmaktadır. Bir örnek olarak Rağıb el-İsfehani nimet kavramının valıiy ve nübüvvet anlamım tespit edemezken, 30 çok daha erken dönemde henüz II. asır başlarında İbni İshak bu anlamı siretinde tespit etmektedir.31 Bu durum Mü:fredat adlı eser örneğinde olduğu gibi Kur'an lügatierinin en önemli sorununu oluşturmaktadır. Olaylara dayalı bir bütünlük oluşturulmadan -ki bunun yolu kronoloji çalışmalandır-bağlamında duran anlama dayalı bir bütünlüklü yorum oluşturulamamakta anakronik yorumlara zemin hazırlamaktadır.

2.3.2.Hadis İlmi Açısından:

1- Beni Nadir Gazvesinin Tarihi: Ebu Davud'un Sünen'i ve Hakim'in Müstedrek'i gibi bazı hadis kaynaklarında Beni Nadir gazvesinin tarihi Bedir savaşından altı ay sonra olarak verilmektedir. 32

Ancak kronolojik olarak bakıldığında bu hadis rivayetlerinin verdikleri tarih ile hadis ve siyer metinlerinde bu gazvenin nedenleri

27 İmaduddin Ebu'l-Fida İsmail İbni Kesir, Teftir'ul-Kur'tin'ii-Azim, (Beyrut: Muessesetu'r-Reyyan 1424/2003) IV,s. 260 ,

28 Hucurat silresinin inişine neden olan olayiann tarihleri bu zamanı açıkça göstermektedir. 29 Kasım Şulul,. Hz. Peygamber Devri Kronolojisi, s.387 30 Rağıb el-İsfehfuıi, Mii.fredfıt-11 Elfaz-il Kur'iin, nşr. Safvan Adnan Davudi ( Dar'ul Kalem­

Dirneşk, Dar'uş Şamiye-Beyrut, 1423/2002) s.814-816, 31 İbni Hişam, es-Sfret'ım-Nebeviye, I, 196 32 Ekrem Ziya el-Umeri, es-Sfret'in-Nebeviyyeti-s-Sahiha (Medine: Mektebetu'l-Ulurnu ve'l­

Hikem1415/l994) s.304-5

Siret Sempozyumu 1 737

ve olayla ilgili verilen bilgilerin sorunlu olduğu tespit edilebilmektedir. Dolayısıyla verilen tarihierin kronolojik olarak incelenmesi gerekmektedir. Beni Nadir gazvesini başlatan olayın Bi'r­i Meı1ne faciasından sonra Aınr b. Umeyye'nin yanlışlıkla iki Amiri'yi öldürmesi sonucu Rası1lullah efendimizin diyet borcu için Beni Nadir'e başvurması esnasında ona suikast tertip etmeleri olduğu

ittifakla kaynaklarda geçmektedir. Dolayısı ile bu hadis rivayetlerinin verdikleri tarihler sorunludur. Siyer alimlerinin verdiği 4. yıl

Rebiulevvel tarihi Saferayında meydana gelen Bi'r-i Maı1ne olayı ile uyumludur. 33 Dolayısıyla siyer alimlerinin görüşü ri vayete tercih edilmiştir.

2- Said Ramazan el-Buti Fıklı'us-Sire isimli eserinde Mekke döneminde alen! tebliğe başlanınası ile ilgili olarak şu meşhur hadis rivayetini nakleder:

"Yine Resı1lullah (s.a.v.) Yüce Allah'ın "Önce en yakın saydaş­larını korkut!"(Şuara/214) emrine uyarak, etrafındaki yakınlarını,

akrabalanm ve oymağını toplayıp onlara şöyle dedi: Ey Kab bin Luey Oğullanı Kendinizi Cehennem ateşinden kurtann! Ey Mürre bin Ka'b Oğullanı Kendinizi Cehennem ateşinden kurtarın! Ey Abdü'ş-Şems Oğullanı Kendinizi Cehennem ateşinden kurtarın! Ey Abd-i Menaf Oğullanı Kendinizi Cehennem ateşinden kurtann! Ey Abdülmuttalib Oğullanı Kendinizi Cehennem ateşinden kurtann! Ey Fatıma!

Kendini Cehennem ateşinden kurtar! Çünkü ben sizin için Allah tarafından verilmiş bir nüfuza malik değilim. Ancak sizinle aramda bir hı sımlık bağı vardır ki onu da terk etmem ... 34

Bu rivayetin kronolojik olarak değerlendirilmesi durumunda muhataplardan Hz. Fatıma'ın (ra) o sırada 3-5 yaşlannda olduğu fark edilmektedir. Bu yaşta bir çocuğun zikredilen uyanya muhatap olması ise tarih açısından anakronik ve tutarsız görünmektedir. Rivayetin

33 Ekrem Ziya el-Umeri, es-Siret 'in-Nebeviyyeti-s-Salıilıa s.305 34 M. Said Ramazan El-Büti, Fık/ı-ııs Sire, çev: Ali Nar, Orhan Aktepe, 4.b (İstanbul: Gonca

y. 1987) s. I 02 ("Bu hadisi de Bubiiri ve Müslim rivayet etmiştir. Liifız, Müslim'e aittir." şeklinde not düşülmüştür.)

738 1 Siret Sempozyumu -I-

yanlış olmadığı senedinden de anlaşıldığına göre bu uyarının

Mekke'nin fethi esnasında olması gerekir. Gerçekten Mekk:e'nin fethi esnasında da benzer konuşmalar yapılmış olup, Hz. Peygamber (sav) kızı Fatıma'yı fetih yolunda yanına almıştı. Hadis alinılerimiz de kronolojik değerlendirme yapmadıkları için hata aynen günümüze kadar gelmiştir. Üstelik Mahzurni Fatıma ile isim benzerliğinden dolayı hırsızlık olayında onun adını ikinci defa zikredip "kızım Fatıma da olsa aynı cezayı verirdim" demiştir. Bu söz de bu açıdan daha beliğ bir anlam kazanmaktadır.

3- Müslim'in Sahih'inde rivayet ettiği Sabit b. Kays hadisi: 35

Bu hadisin ilk rivayetinde sesi yüksek çıktığı için Hucıırat

suresinin "sesinizi peygamberin sesinden fazla yükseltıneyin .. " enıri nedeniyle helak olduğunu düşünüp evine çekilen Sabit b. Kays'a durumunu soran kişi olarak Sad b. Muaz rivayet edilmektedir.

Müslim'in bilinen yöntemine göre ilk rivayet en sağlam olanıdır.

Allcak o Sad b. Muaz'ın adının geçmediği iki senet daha rivayet etıniştir. Kronolojik olarak Hucurat suresinin nuzı1lüne bak:tığımız zaman h.9. yıl olayları ile alakah olduğu açıktır. Sad b. Muaz ise h.5. yıl içinde Ahzab savaşı esnasında aldığı bir ok yarası sebebiyle şehit olmuştur. Dolayısı ile Hucurat suresinin nüzulüne yetişmesi mümkün değildir. Bu sebeple Müslim'in naklettiği son iki isnadın metni kronolojik olarak daha sıhhatlidir. İlk isnadın metni anakronik:tir.

2.3.3.Fıkıh İlmi Açısından:

1- Abdest Ayeti: Maide suresi 6. ayetinin Veda haccı esnasında indiği tespit edildiğinde, ayetin farziyet bildirmek konusunda değil rulısat bildirmek konusunda nas olduğu anlaşılmaktadır. Zira Müslümap.lar bu ayet inmeden önce yirmi yıldan fazla,pir süre abdest almak:taydı. Dolayısıyla ayet abdest alınan bir ortamda indiği için bu hükmü vaz etınek amacıyla nazil olmuş olamaz. Bunun yerine uzun

\

35 Muslim b. Haccac el-Kuşeyri, Sahilı-i Mıis/im, nşr. Muhammed Fuad Abdulbaki, (İstanbul: el-Mektebetu'l-İslamiyye, 1374/1955) I, 110-111

Siret Sempozyumu 1 739

süredir abdest alanlara su bulmanın ve kullanınanın sıkıntılı olduğu ve hac yolundan geri dönecek kişilere bir kolaylık ifade etınek için nazil olduğu anlaşılmaktadır. Bu durum abdestin farzlarını sadece ayette zikredilenlerle sınırlayan Hanefilerin görüşünü diğer mezhepler karşısında racih kılmaktadır.

2- Bir bütün olarak fıkhl hüküınlerde gerçekleşen içki ve faizin yasaklanması gibi pek çok nesh olayı için de ayrıntılı tarihlere ve kronolojik çalışmalara ihtiyaç vardır. Aksi halde anakronik yorumlara düşülmesi kaçınılmazdır. Zira mevcut Mushaf tertibi bu durumu tespit etıneye yardım etınemektedir. Bu iki örnekten ilki için Mushaf tertibi esas alındığında içki yasağı gittikçe daha şiddetli eleştirilmekte iken faiz yasağında Mushaf tertibine göre eleştirinin şiddeti azalıp

yumuşamaktadır. Bu durum bir fıkhl hükınün nihai konumu hakkında Mushaftertibine uyulamayacağını göstermektedir.

3- Hayretlin Karaman İslam Hukuk Tarihi haccın farz kılınışı

için h.4. yılı tarih olarak vermektedir. 36 Uhud savaşı sonrası olan ve Mekke ile Medine arasında savaşın kızıştığı bu dönemde bir Müslüman'ui, bırakın hacca gitınesi Mekke'nin civarında dolaşması bile mümkün değildi. Böylesi bir durumda hac ibadetinin farz kılınması mümkün değildi. Dolayısıyla verilen tarih anakronik durmaktadır. Bu ibadetin farz olması ancak şartların Müslümanlar tarafından kontrol edilebileceği Mekke'nin fethinden sonra mümkün olabilirdi. Dolayısıyla h.8. yıl Ramazan ayından sonraki bir tarihin kabul edilmesi gerekmektedir. Bu konuda 9.yıl görüşünü kabul etınek anakronik durumu aşmayı sağlamaktadır.

Sonsöz: Kronolojinin Bağlaması Gereken Alanlar

Her şeyden önce Müslümanlar bizzat kendi peygamberlerinin hayatına dair yeterince günceleştirilmiş bir kronoloji hazırlamalıdır. Peygamberimizin hayatını yazan çağdaş müelliflerin çoğu

peygamberimizin hayatı ile ilgili tarihleri ya hiç araştırmaınış ya da

36 H~yrettin Karaman, İslam Hukuk Tarihi, (İstanbul: Nesil y. 1989) s.90-91

740 1 Siret Sempozyumu -I-

çok az ve yüzeysel çalışmışlardır. Peygamberimizin hayatını elden geldiğince gün be gün, olay be olay takip eden bir tarih zincirinin henüz yeterince oluştıırulamamışhr. Bu anakronik yorumlann aşılabilmesi için tamamlanması elzem ·olan önemli eksikliklerimizden birisidir. Üstelik elimizdeki imkanlar bizi kronolojik bilgi konusunda daha iyisini ortaya koyabileceğimiz bir noktaya getinniştir. Böylece anakronizmin beslendiği tarihi belirsizlik ortamı mümkün mertebe giderilebilir.

İslam dininin tedricen gelişmiş bir din oluşu hepimizin­malumudur. Ancak bizler bu gelişmenin safhalannı izleyebilmek için· dönemin tarihi gelişimini ayrıntılan ile bilmek zorundayız. İslam

dininin tarihi gelişimi ayrıııhlı bir kronoloji içinde ele alındığında

olaylann birbirini nasıl etkilediği ve sebeplendirdiği de olanca şekliyle açığa kavuşacaktır. Ayetlerin ve hadislerin olaylara etkileri ya da olaylara getirdikleri yorumlar daha belirgin bir hale gelecek tefsir ve hadiste de anakronizmin etkisi zayıflayacaktır. Kronoloji çalışmalannın gelişmesi, İslam fıklıının ve şeri hükümlerin gelişimini izlemek ve bilmek açısından gayet mülıim bir vaziyet arz etmektedir. İlk İslam devletinin teşrii, siyasi gelişimi ve dış politikasının oluşumu da bu sayede daha iyi anlaşılacaktır.

Günümüzde bazı ilahiyatçılann nüzul sırasına göre olduğunu iddia ettikleri Kur'an mealierinin de basit ve yanlış olan sure sıralamalannın Kur'an'ın nüzul sürecine uymadığını, çalakalem yapılmış anakronik çalışmalar olduğunu açıkça görmek için de aynntılı bir kronolojiye ihtiyacımız vardır. Henüz Kur'an sure ve ayetlerinin de ayrıntılı bir tarihlendirmesi çıkanlamamıştır. Bunun yanı sıra Kur'an'ın anakronik anlaşılınaması açısından elzem olan bağlarnın bilinmesi de kronolojik çalışmayı gerektirmektedir.

Peygamberimizin hadislerinin kronolojik olarak dizilmesi ve hangi olaylarla ilgili olduğunun bilinmesi daha önce örneğini

verdiğimiz onun çok eşliliği meselesi gibi konularda hakkında çıkanlan anakronik töhmetleri kaldıracağı gibi onun sözlerinin

S iret Sempozyumu 1 7 41

anlaşılmasında gerçek dayanak noktamız olacaktır. Kur'an ayetleri ve peygamber hadislerinde vaki olduğu kabul edilen ve fıkhın en tartışmalı konusu olan nesh yani hükümlerin değiştirilmesi

meselesinin bir netliğe kavuşması içinde tarihierin aynntılı bir şekilde tespitinin yapılması gerekir. Kur'an'da ve Hadis'te Nesh adı altında yazılan kitapların hangisinde meseleler net tarihleri verilerek çözümlenmiştir? Bu tür eserleri yazan kişilerin bu noktayı dikkate almalan halinde yanınılannın tartışılırlığını giderip kesinleştirecekleri de muhakkaktır.

Bazı siret eserlerinde Medelli olaylarda Mekki yada tam tersi Mekki olaylarda Medelli ayet ve hadislerin kullanılması sözünü ettiğimiz eksiklikten kaynaklanan anakronik bir zaaftır. Bunun yanı sıra henüz siret, tefsir ve hadis ilimlerinin tarihi bir asıl üzerine birleşmemiş olması da anakronizme neden olan önemli eksikliklerden bir tanesidir. Bu asıl üzerine inşa edilecek bir İslam biliminin daha doğru ve anlamlı bir yapı olacaktır. Özetle dört alanın kronolojik olarak bağlanması gerekmektedir: I. Peygamber dönemi olaylarının tarihlendirilmesi, II Kur' an ayetlerinin tarihlendirilmesi, III. Hadislerin tarihlendirilmesi, IV. Fıkhl hükümlerin tarihlendirilmesi. Böylece Rasülullah efendimiz dönemindeki olaylarm bağlaını ve aralanndaki ilişkiler doğru tespit edilerek daha doğru yorumlanabilir. Aksi halde yerinde ve zamanında bilgiyi gösterecek kronoloji bilgisi olmadıkça anakroııizm tespit edilemeyecek, yersiz ve zamansız

anakronik yonınılar İslami ilirolerin dokusuna yerleşmeye ve işlemeye devam edecektir.

7421 Siret Sempozyumu -I-

KAYNAKLAR

AP AYDIN Mehmet, Rasulullah 'ın Günlüğü (Medine Dönemi Yeni Kronolojisi), (İstanbul: İnsan y. 1995)

BUTİ Said Ramazan, Fıkh-us-Sire, çevi Ali Nar, Orhan Ak:tepe, 4.b (İstanbul: Gonca y. 1987)

CASNAZANİ Şeyh Muhammed v.dğr., Hz. Peygamber Devri Kronolojisinin Miladi Karşılığı İle İlgili Bir Araştırma, çev: Kasım Şulul,

ÇETİNER Bedreddin, Esbab-ı Nüzul, I-II (İstanbul: Çağrı y.)

DE BOURGOİNG Jacqueline, Takvim Zamanın Efendisi midir? çev: Orçun Türkay, 2.b, (İstanbul: Yapı Kredi y. 2008)

DELEUZE Gilles, Kant Üzerine Dört Ders, çev: Ulus Baker (İstanbul: Kabalcı y. 2007)

DERVEZE M. İzzet, Kur'iin'a Göre Hz. Muhammed'in Hayatı, I-ID, çev: Mehmet Yolcu, Ekin yay. Aralık 1998

ERCAN Yalçın, Aristate/es 'in Bilgi Teorisi, (Yüksek Lisans Tezi) Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2002

HAMiDULLAH Muhammed, İslam Hukuku Etüdleri, Hilafet Mejhumu, çev: Dr. Salih Tuğ, (İstanbul: Biry. 1984) Mart

............. İslamiyette Niçin Ay Takvim i Kullanılır? İslam Düşüncesi Dergisi, S:1, C:1 1967

............. Hicri Takvim Ve Tarihi Arka Planı, çev: Kasım Şulul, Uludağ Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:9, Cilt:9 2000,

HATTAB Mahmud Şit, Komutan Peygamber, çev: Ahmet Ağırakça, (İstanbul: Bir y. 1988 Nisan) '

........... Peygamber Ordusunun Tarihi, çev: İhsan Süreyya Sınna (İstanbul: Pınar y. 1987 Ocak)

S iret Sempozyumu 1 7 43

HEİMSOETH Heinz, Kanı'ın Felsefesi, çev: Takiyettin Mengüşoğlu 3.b, (Ankara: Doğu Batı y. 2007)

HÜSEYİN Algül, Hz. Muhammed (s.a. v.) Devri Kronolojisi, Uludağ Üniversitesi halıiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:4, Cilt:4, Yıl:4,

ı992

İBN İSHAK Muhammed, Sfret-i İbn-i İshak, Hayra Hizmet Vakfı Neşriyatı, Konya ı98ı

İBN HİŞAM Abdulınelik, es-Siret-in Nebeviyye li İbn-i Hişam I-N, nşr Mustafa Saka, İbrahim el-Ebyari:, Abdulbafiz Şelebi Beyrut: Dar'ul-Hayr, M. ı 992 -H. ı 412,

İBN KESİR. İmaduddin Ebu'l-Fida İsmail, Tefsir'ul-Kur'iin'il-Azim, I-N (Beyrut: Muessesetu'r-Reyyan ı424/2003)

İSFEHAN:i Rağıb, Müfrediit-u Elfiiz-il Kur'iin, nşr. Safvan Adnan Davudi (Dar'ul Kalem Dimeşk, Dar'uş Şamiye-Beyrut,

1423/2002)

JONES, J. Marsden B., İlk Kaynaklara Göre Peygamber'in Savaşlarının Kronolojisi -Bir Metin Tahlili-, çev: Kasım Şulul, Harran Üniversitesi, ilahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:II, 2001

KARAMAN Hayrettin, İslam Hukuk Tarihi, Nesil yay. ı989, İst

KIŞ Osman, Hz. Peygamber ve Hanımlarının Aile İçi İlişkileri,

Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi) İstanbul, 2005

KUŞEYRİ Muslim b. Haccac, Sahih-i Müslim, nşr. Muhammed Fuad Abdulbaki, (İstanbul: el-Mektebetu'l-İslamiyye, 1374/1955)

MUKATİL b.Süleyman, Kitab'u Tefsir'i Hamse Mie Aye Min'el Kur'iin, nşr. İsaiah Goldfeld (Bar-Ilan Univercity, İsrail ı978)

ÖZDEMİR Serdar, Hz. Peygamber'in Seriyyeleri, (İstanbul: Rağbet Yayınları, 200 ı), Eylül,

7441 Siret Sempozyumu -I-

ŞULUL, Kasım, Hz. Peygamber Devri Kronolojisi (İlk Kaynaklara Göre),Yay: İnsan y. 2003

........... "Muhammed b Ömer b Vakıd el-Vakidf Hayatı, Eserleri, Tarihçiliği ve Etkileri" (Doktora ·Tezi), Uludağ Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1996

............ Hicrf Takvimin Ortaya Çıkışı, Harran Üniversitesi ilahiyat

Fakültesi Dergisi, Sayı:4, Kış 2002

............. J. Marsden B. Jones 'in, Peygamber 'in Savaşlarının Kronolojisi -Bir Metin Tahlili-Başlıklı Makalesinin Tenkidi, istem, Yıl:5, sayı:9, 2007

UMERİ, Ekrem Ziya, es-Sfret 'in-Nebeviyyeti-s-Sahiha (Medine:

Mektebetu'l-Ulumu ve'l- Hikem1410/1994)

UNAT, Faik Reşit, Hicri Tarihleri Miladi Tarihlere Çevirme Kılavuzu, Türk Tarih Kurumu y.1988

YÜCEL, İrfan, Peygamberimizin Hayatı, D.İ.B. Yay. 2000, Ankara,

10