การวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) โดย รศ.ดร.ประวต เอราวรรณ

เปนวธวจยทมลกษณะตรงกนขามกบวธวจยเชงปรมาณทงเชงหลกการ การออกแบบ และระเบยบวธ

หลกการพนฐาน 5 ประการของการวจยเชงคณภาพ (Wiersma.W, 2000 ; 198-199) 1. เปนการศกษาปรากฏการณในภาพรวม ไมแยกบางสวนหรอบางองคประกอบมาท าการศกษา 2. นกวจยตองเขาไปอยในสนาม และสงเกตสงทศกษาอยางเปนธรรมชาต ไมมการจดกระท าใหมเพอ

ศกษา 3. การรบร “ความหมาย” ของสงทเกดขนหรอเปนไปอยางเปนจรงทสดคอ “การวด” ทตองการในการ

วจย 4. ขอตกลงเบองตนใดๆ สามารถลมลางหรอเปลยนแปลงไดโดยขอตกลงใหมหรอขอสรปทคนพบใหม 5. ปรากฏการณ กคอรปแบบโครงสรางหลวมๆ ทมความยดหยนในการท านาย ไมเฉพาะตายตว

องคประกอบของการออกแบบการวจยเชงคณภาพ (Wiersma.W, 2000 ; 205)

Working Design Working Hypothesis Data Collection Data Analysis/Interpretation

คณลกษณะ 20 ประการของการวจยเชงคณภาพ (Marshall, 1995)

1.ประเดนทศกษาตองเหมาะกบวธวจยเชงคณภาพ 2.ขจดความล าเอยงทงตวนกวจยและเชงทฤษฎ 3.ปองกนการตดสนคณคาขอมลขณะรวบรวม/วเคราะห 4.มขอมลแสดงความสมพนธของขอคนพบกบความจรง 5.ก าหนดค าถามวจยไว แลวหาค าตอบ/ตงค าถามตอๆไป

-เลอกกลมเปาหมาย

-เลอกพ นท

-ระบชวงเวลาทศกษา

-ระบตวแปรทเปนไปได

-ตงปญหาลางๆ

-ค าถามวจย

-อางองทฤษฎตดดน

-สมภาษณ/บอกเลา

-สงเกตบนทกตวอยาง

-ทบทวน/วเคราะห

เอกสาร

-จดหมวดหม/ ลงรหสขอมล

-จดโครงสรางขอมลใหม

-ตรวจสอบสมมตฐาน ทฤษฎ

-พรรณนา

2

6.เชอมโยงการศกษาครงนกบครงกอนๆ อยางชดเจน 7.เสนอรายงานวจยทสะดวกในการเขาถงสงทวจย 8.ขอมลทน าเสนอมความครอบคลมและตรวจสอบอยางด 9.ผลวจยมขอจ ากดในการอางอง แตสามารถถายโยงได 10.วธการท างานภาคสนาม และการบนทกมความชดเจน 11.มการสงเกตอยางครอบคลมครบวงจรกจกรรมทศกษา 12.ขอมลทรวบรวมมา สามารถวเคราะหซ า/ตรวจสอบได 13.มการใชวธตรวจสอบคณภาพขอมลทนาเชอถอ 14.มการบนทกภาคสนามเปนลายลกษณอกษร 15.ความจรงถกลวงออกมาจากมมมองทขามวฒนธรรม 16.นกวจยตองมความละเอยดออน และมจรรยาบรรณ 17.ในบางครงผ เกยวของในการวจยอาจไดรบประโยชนเชงการเสรมสรางพลงรวม 18.กลยทธรวบรวมขอมลตองมประสทธภาพและเขาถงกลมผ ใหขอมล 19.ตองพยายามสราง “ภาพใหญ” ใหเหนภาพตลอดแนวทงระบบ 20.ตองพยายามท าความเขาใจความเปนมาของบรบทองคกร/สถาบนวาเปนอยางไร และมบทบาทอยางไร

เทคนคการรวบรวมขอมล

1. การรวบรวมขอมลจากเอกสาร (Documents)

เอกสารเปนหลกฐานส าคญทจะท าใหผน าการเปลยนแปลงจากภายนอกมองเหนภาพรวมของโรงเรยนทงระบบ ทงทเปนปจจย กระบวนการ และผลลพธของโรงเรยน รวมทงปญหาอปสรรคตางๆ อกทงเอกสารหลกฐานยงสามารถชเหนถงพฤตกรรมของบคคล วฒนธรรมองคกร ความมงมนตงใจ หรอความรความสามารถของครในโรงเรยนไดอกดวย เปรยบเสมอนแผนทน าทางทจะชวยใหกระบวนการ OD ในโรงเรยนเรมตนไดตรงจดทตองการปรบปรงเปลยนแปลง

เอกสารหลกฐานทเกยวของกบ OD ในโรงเรยน ตวอยางเชน รายงานประจ าป แผนพฒนาโรงเรยน แผนปฏบตการประจ าป รายงานการประเมนตนเอง รายงานการประเมนจากหนวยงานภายนอก บนทกการประชมประจ าเดอน หนงสอรองเรยนตางๆ จากผปกครอง สมดลงเวลาปฏบตหนาท บนทกการประชมของกลมสาระการเรยนเรยนร แผนการสอนหรอบนทกการสอนของครรายบคคล สมดการบานนกเรยน ผลงานนกเรยน เปนตน วธการรวบรวมขอมลจากเอกสารหลกฐานเหลานตองมการด าเนนงานเปนขนตอน ผรวบรวมขอมลตองก าหนดขอบขายของขอมลทตองการ เมอไดส ารวจและทราบแหลงของเอกสารหลกฐานแลวกท าการรวบรวมเอกสารหลกฐาน และควรจดท ารายการเอกสารหลกฐานใหเปนระบบเพอความสะดวกในการคนหาและศกษาในรายละเอยดตอไป

3

หลกการส าคญของการรวบรวมขอมลทเปนเอกสารหลกฐานคอ ผรวบรวมขอมลตองคดเลอกกอนวาเอกสารหลกฐานเหลานนใหขอมลทมคณภาพหรอไม และตองศกษาเอกสารหลกฐานอยางละเอยดรอบคอบ พยายามคนหาความหมายหรอขอเทจจรงทปรากฏชดเจนหรอแฝงอยในเอกสารหลกฐานเหลานน แลวท าการบนทกขอมล ซงอาจจดบนทกอยางละเอยด หรอเลอกบนทกเฉพาะประเดนทสนใจตามวตถประสงคของการรวบรวม และถกตองตรงตามความเปนจรง อยางไรกตามการใชวธรวบรวมขอมลจากเอกสารหลกฐานกมขอดและขอจ ากดทตองพจารณาดงตาราง 9.1 (Schmuck, 2006) ตาราง 1 ขอดและขอจ ากดของการรวบรวมขอมลจากเอกสารหลกฐาน

ขอด ขอจ ากด 1. ขอมลทไดปราศจากความล าเอยงของผรวบรวม เพราะขอมลเปนเอกสารหลกฐานโดยตรง

1. การบนทกจากตวเอกสารหลกฐานอาจไมสมบรณไดหากเอกสารหลกฐานนนมรายละเอยดมาก หรออาจมความล าเอยงจากการเลอกบนทกเฉพาะทส าคญหรอผบนทกใหความสนใจ

2. สามารถศกษาขอมลเหตการณทเกดขนผานมาแลวในอดตได

2. การตรวจสอบความเทยงตรงของขอมลเหตการณทผานมาแลวในอดตเปนไปไดยาก

2. การสงเกต (Observation)

การสงเกตเปนวธการรวบรวมขอมลทใชมากส าหรบการวจยปฏบตการในโรงเรยนเพราะเปนวธทเหมาะสมกบขอมลทเปนพฤตกรรม การกระท า กรยาอาการหรอการแสดงออกทงของบคคลและของกลมบคคลซงสามารถใชประสาทสมผสตางๆ รบร และท าความเขาใจได (Macintyre, 2000)

ขอมลส าคญทเกยวของการกระบวนการ OD ในโรงเรยน ตวอยางเชน พฤตกรรมการสอน พฤตกรรมการท างานเปนทม การมสวนรวมกบกจกรรมตางๆ ความทมเทเอาใจใสในงาน การเจรจาตอรองผลประโยชนหรอในสงทมสวนไดเสย การแสดงความคดเหนทงในระดบกลมหรอระดบโรงเรยน การตดตอสอสาร การตดสนใจ การเคารพตอการตดสนใจ เปนตน ซงการกระท าหรอพฤตกรรมเหลานสามารถบนทกเปนขอมลได อยางไรกตามการใชการสงเกตเปนวธการรวบรวมขอมลเพอสะทอนผล OD ในโรงเรยน ผ รวบรวมจะตองพจารณาขอดและขอจ ากดของการสงเกตดงตาราง 9.2 (Macintyre, 2000; Schmuck, 2006)

4

ตาราง 2 ขอดและขอจ ากดของการรวบรวมขอมลดวยการสงเกต

ขอด ขอจ ากด 1. เหมาะกบขอมลทเปนพฤตกรรมมากกวาขอมลทเปนความรสกหรอการรบร

1. ผสงเกตอาจดดแปลงขอมลพฤตกรรมของผถกสงเกตได

2. สามารถสงเกตขอมลบางอยางจากผ อนทไมใชผถกสงเกตได

2. ผสงเกตตองใชเวลารอคอยนาน

3. สามารถรวบรวมโดยออมจากวดทศน 3. หากมผสงเกตหลายคน ขอมลอาจไมตรงกน 4. สามารถเลอกสงเกตไดอยางเฉพาะเจาะจง 4. ขอมลบางสวนอาจขาดหายไป ขณะเพง

สงเกตไปเฉพาะทใดทหนง 2.1 วธการสงเกต

1) การสงเกตโดยผถกสงเกตรตว และไมรตว (known or unknown observation) การสงเกตโดยผถกสงเกตรตวนน ผสงเกตตองเขาไปมสวนรวมอยในเหตการณ และใกลชดกบผถกสงเกต ขอดคอ สามารถสงเกตพฤตกรรมไดครบถวน แตมขอเสยคอ ผถกสงเกตอาจแสดงพฤตกรรมไมเปนธรรมชาต เชน การสงเกตพฤตกรรมการสอนของครในหองเรยน อาจท าใหครแสดงพฤตกรรมทแตกตางจากการสอนปกตกได สวนการสงเกตโดยผถกสงเกตไมรตวนน ในบางครงผสงเกตอาจไมสามารถเขาไปอยใกลชดในสถานการณนนได แตมขอดคอท าใหไดพฤตกรรมทเปนธรรมชาตแทจรง เชน การสงเกตการณสอนของครขณะทมการจดกจกรรมนอกหองเรยน เปนตน 2) การสงเกตแบบมสวนรวม และไมมสวนรวม (participant or non-participant observation) การสงเกตแบบมสวนรวมนนผสงเกตตองเขาไปอยในสถานการณเหมอนเปนสมาชกคนหนง ซงตองท ากจกรรมรวมไปกบกลมดวย ซงผถกสงเกตอาจรตวหรอไมรตวกได วธนจะไดขอมลทครบถวนเปนธรรมชาต สวนการสงเกตแบบไมมสวนรวมนนผสงเกตไมไดรวมกจกรรมเปนเพยงผดอยหางๆ การไมมสวนรวมนอาจไดขอมลทเปนพฤตกรรมธรรมชาต แตอาจไดขอมลไมครบถวน เชน การสงเกตการประชมของครกลมสาระการเรยนรตางๆ หรอการประชมประจ าเดอนของโรงเรยน เปนตน 3) การสงเกตแบบมระบบ และไมมระบบ (structured or unstructured observation) การสงเกตแบบมระบบเปนวธทผสงเกตก าหนดแนวทาง รปแบบของการสงเกตใหเปนระบบไวลวงหนา ซงตองทราบวาจะสงเกตอะไร ในเวลาใด โดยจดเตรยมแบบบนทกการสงเกตไวอยางชดเจนวาจะบนทกพฤตกรรมใด และตวผถกสงเกตคอใคร และอาจมการซกซอมการสงเกตไวลวงหนา ซงจะท าใหไดขอมลทมรายละเอยดครบถวนและถกตองมากกวาการสงเกตแบบไมมระบบทมลกษณะตรงกนขาม ไมสามารถวางแผนการสงเกตไวลวงหนาได และควรใชกบสถานการณเฉพาะหนาหรอในสถานการณท ไมอาจวางระบบการสงเกตไดเทานน

5

4) การสงเกตโดยตรง และโดยออม (direct or indirect observation) การสงเกตโดยตรงเปนวธทผสงเกตอยในสถานการณจรงและรวบรวมขอมลจากประสาทสมผสทงหมดได เชน อยในหองประชมขณะทมการประชม เปนตน สวนการสงเกตทางออมเปนการสงเกตผานเครองมอบนทกขอมลอนๆ เชน การใชเทคนคบนทกภาพวดทศน และเสยง (audio and video tape) การสอนของคร หรอการประชม หรอสงเกตจากเอกสารหลกฐานตางๆ เปนตน ซงมขอดคอ สามารถสงเกตซ าไดหลายครงในภายหลง ขจดความล าเอยงในการบนทกขอมลของผสงเกต มความเหมาะสมกบบางสถานการณทหากสงเกตโดยตรงอาจจะไดขอมลทไมเปนจรงได แตมขอจ ากดคอ ขอมลทไดอาจไมครบถวน คณภาพของเสยงและภาพอาจไมชดเจน และอาศยผ เขาไปบนทกภาพและเสยงแทนผสงเกต (Macintyre, 2000)

2.2 หลกการสงเกต

ในการสงเกต ผสงเกตตองตระหนกอยตลอดเวลาวาขอมลทไดมานนจะมคณภาพ หรอถกตองแมนย ามากนอยเพยงใดขนอยกบผสงเกตเปนหลก ดงนนในการสงเกตจงมขอควรค านงดงน

1) ผรวบรวมขอมลตองมจดมงหมายชดเจนวาตองการขอมลอะไรบาง กลมเปาหมายจะตองสงเกตคอใครบาง แลวก าหนดรายละเอยดของพฤตกรรมทจะสงเกตออกเปนหนวยยอย ๆ และใหเปนรปธรรมมากทสด 2) ควรมการเตรยมการสงเกตโดยวางระบบการสงเกตไวลวงหนา หากมผสงเกตหลายคนควรมการฝกซอมกอนการสงเกตจรง เพอใหการสงเกตมมาตรฐานเดยวกนและขอมลทไดมความเปนปรนยมากทสด 3) ขณะท าการสงเกต ผรวบรวมขอมลควรมสมาธจดจอกบสถานการณ ตนตวตลอดเวลา และเกบรายละเอยดใหไดมากทสด

4) ในการการสงเกตตองหลกเลยงสงทจะรบกวนผถกสงเกตใหนอยทสด เชน การถายภาพ บนทกเสยงสนทนาจะตองระมดระวงเพอใหไดพฤตกรรมทเปนธรรมชาตมากทสด 5) การใชอปกรณชวยในการสงเกต หากเปนการสงเกตแบบรตวจะตองขออนญาตผถกสงเกตทกครงกอนใช

6) การบนทกการสงเกตตองท าอยางความรอบคอบใหขอมลตรงตามสภาพความเปนจรง และควรบนทกรายละเอยดใหเรวทสด เพอปองกนการลม

2.3 แบบบนทกการสงเกต

แบบบนทกการสงเกตเปนเครองมอวจยทตองสรางขนใหเหมาะสมกบจดมงหมายของการสงเกต และลกษณะขอมลทตองการ ซงแบงออกไดเปน 3 แบบ คอ แบบตรวจสอบรายการ (checklists) แบบมาตรประมาณคา (rating scales) และแบบบนทกพฤตกรรม (anecdotal records) แตละแบบมรายละเอยดดงน

6

1) แบบตรวจสอบรายการ แบบตรวจสอบรายการ เปนแบบบนทกทก าหนดพฤตกรรมทจะสงเกตออกเปนหนวยยอยๆ และผสงเกตกตรวจสอบวามพฤตกรรมเกดขนหรอไม ความถของการเกดขนเปนจ านวนมากนอยเพยงใด ผสงเกตเพยงแตตรวจสอบและท าเครองหมายลงในชองทตรงกบพฤตกรรม ซงแบบตรวจสอบรายการนเปนแบบทใชงาย สะดวก เหมาะส าหรบการสงเกตแบบมระบบทมการวางแผนลวงหนาไว

ตวอยาง แบบบนทกสงเกตพฤตกรรมการประชมคร วนท..............เดอน............................พ.ศ................... เวลา.................………... กลมครทสงเกต......................................................... สถานท..............................

ขอ รายการพฤตกรรม ม ไมม หมายเหต 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

การมสวนรวมแสดงความคดเหนในกลมท างาน การอาสาท างาน การแบงงานในกลมท างาน การเตรยมการแลกเปลยนเรยนรในกลม การด าเนนการประชมมระบบ สมาชกมอารมณมนคงและควบคมอารมณไดด กลมมความกระตอรอรน การใหความรวมมอและชวยเหลอกน การรกษาเวลาในการประชม การสรปผลการประชม

2) แบบมาตรประมาณคา

แบบบนทกการสงเกตทเปนแบบมาตรประมาณคานนจะก าหนดระดบความเขมของพฤตกรรมของผถกสงเกตออกเปนชวงคะแนน โดยผสงเกตจะเปนผตดสนวาพฤตกรรมทแสดงออกมานนมความเขมอยในระดบใด ตามการก าหนดน าหนกความเขมของผสงเกต ซงสามารถออกแบบเพอสงเกตขอมลรายบคคลและรายกลมดงตวอยาง

7

(1) แบบสงเกตรายบคคล

ตวอยาง การบนทกการสงเกตการณมสวนรวมในการอภปรายกลม

กลมสาระการเยนร..................................................... วน/เดอน/ป.........../............/.............. ระหวางเวลา .................. - ................. น.

รายชอครในกลมสาระฯ

ระดบการมสวนรวมในกลม มสวนรวมอยางมาก

มสวนรวม ไมสามารถระบได

มสวนรวมนอย ไมมสวนรวม

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

8

2) แบบสงเกตรายกลม

ตวอยาง แบบบนทกการสงเกตพฤตกรรมการท างานเปนทม กลมสาระการเรยนร .......................................................................................... วนท .............. มนาคม 2548 ชวงเวลา ( ) ภาคเชา ( ) ภาคบาย

พฤตกรรมทสงเกต มนอย มเสมอ 1 2 3 4 5

1. การเขารวมอภปรายแสดงความคดเหน 2. การเปนผ ฟงและผพดทด 3. การยอมรบซงกนและกน 4. การสนบสนนและคอยชวยเหลอกน 5. การตอบสนองตอกจกรรม 6. ความรบผดชอบตอผลงานทเกดขน 7. ความกระตอรอรนของทม 8. ความคดรเรมสรางสรรค 9. ความรอบรเชยวชาญในงาน 10. ความสามารถในการเรยนร 11. การตดสนใจอยางมประสทธภาพ 12. การแกปญหาอยางมประสทธภาพ 13. การใชเวลาอยางมประสทธภาพ 14. การปฏบตงานตรงตามเวลา 15. ผลงานมคณภาพ

3) แบบบนทกพฤตกรรม แบบบนทกพฤตกรรมเปนแบบสงเกตทไมมรปแบบแนนอนตายตว ขนอยกบผสงเกตแตละคนจะออกแบบอยางไร หากออกแบบบนทกการสงเกตทไดขอมลพฤตกรรมอยางละเอยดเทยงตรง ขอมลทไดจะเปนประโยชนตอการพฒนาโรงเรยน ขอดของแบบบนทกพฤตกรรมคอการไดขอมลทมรายละเอยด ไมจ ากดขอบเขตการบนทกเชนแบบอน แตมขอเสยคอ ใชเวลาในการบนทกมากและมความเปนปรนยนอย

9

ตวอยาง แบบบนทกพฤตกรรมการท างาน 1) ขอมลเกยวกบสภาพและบคคลทสงเกต วนท........เดอน......................ป...................เวลา............-................ 2) ขอมลจากการสงเกตและสนทนา (สงทสงเกตเหนหรอการสนทนาทไดยน)

เวลา.................... ......................................................................... ......................................................................... เวลา.................... ......................................................................... ......................................................................... เวลา.................... ......................................................................... ......................................................................... เวลา.................... ......................................................................... ......................................................................... เวลา.................... ......................................................................... .........................................................................

3) ความคดเหนและการเรยนรทเกดขนกบผสงเกต .................................................................................................................... ................................................................................................................... ....................................................................................................................

การสรางแบบบนทกการสงเกตมหลกการดงน

1) ศกษาและก าหนดโครงสรางพฤตกรรมทจะสงเกต แยกองคประกอบใหเหนรายละเอยดของพฤตกรรมทงหมดตามระดบความซบซอนของพฤตกรรม 2) ก าหนดหนวยสงเกต ซงมกใชหนวยเวลา หรอหนวยเหตการณ หรอหนวยบคคลทจะสงเกต 3) ออกแบบและจดท าแบบบนทกการสงเกตฉบบราง และควรน าไปทดลองใชในสถานการณจรง เพอใหทราบวามขอบกพรองทตองปรบปรงพฒนาอยางไร 4) ปรบปรงแกไข จดท าแบบบนทกฉบบจรง

10

3. การสมภาษณ (Interviews)

การสมภาษณเปนวธการรวบรวมขอมลโดยอาศยการสนทนา ซกถามและโตตอบระหวางผรวบรวมขอมลหรอผสมภาษณ (interviewer) กบผใหขอมลหรอผถกสมภาษณ (interviewee) วธนผรวบรวมขอมลมโอกาสสงเกตบคลกภาพ อากปกรยา ตลอดจนพฤตกรรมทางกายและวาจา ขณะสมภาษณซงอาจใชเปนขอมลทใชตความหมายพฤตกรรมของผถกสมภาษณประกอบค าสมภาษณไดดวย การใชวธการสมภาษณเพอรวบรวมขอมลนนมขอดและขอจ ากดดงตาราง 9.3 (Macintyre, 2000; Schmuck, 2006) ตาราง 3 ขอดและขอจ ากดของการรวบรวมขอมลดวยการสมภาษณ

ขอด ขอจ ากด 1. สามารถตะลอมถามในประเดนส าคญจนไดรายละเอยดลกซงและครบถวนสมบรณ

1. ใชเวลานาน และเกดความเอยงไดจากวธการถามและจากตวผสมภาษณ

2. ไดขอมลยอนกลบจากผถกสมภาษณขณะท าการสมภาษณ

2. เปนการยากในการเกบประเดนหรอจดทส าคญจากขอมลยอนกลบ

3. ผรวบรวมขอมลสามารถสรางความสมพนธทดกอนการสมภาษณท าใหไดรบความไววางใจ

3. การเลอกกลมตวอยางทเหมาะสมท าไดยากหากผใหขอมลไมเตมใจ

4. เหมาะส าหรบผใหขอมลทไมสามารถถายทอดความคด ความรสกออกมาไดดวยการเขยน

4. ไมเหมาะกบขอมลทเปนเรองลบหรอประเดนออนไหวทผใหขอมลอดอดหากตองพดออกมาตอหนาผสมภาษณ

5. เหมาะกบขอมลทเปนเรองลบหรอประเดนออนไหวทผใหขอมลไมตองการบนทกไวเปนหลกฐาน แตตองการพดใหฟง

5. ลกษณะทางกายภาพและต าแหนงหนาทของผสมภาษณอาจมผลตอความล าเอยงในการใหสมภาษณ

6. สามารถบนทกเสยงไวไดเพอเปดฟงซ าหากตองการตรวจสอบความสมบรณและความถกตองในการตความหมาย

6. การบนทกเสยงอาจท าใหเกดความกลวทจะมผลกระทบจากสงทใหสมภาษณได และไมสามารถบนทกบรรยากาศอนๆ ไวได ตองใชวธการจดรายละเอยดประกอบ

11

3.1 วธการสมภาษณ

1) การสมภาษณแบบม/ ไมมระบบ (structured or unstructured interviews) การสมภาษณแบบมระบบเปนวธการทผรวบรวมขอมลไดก าหนดรปแบบการสมภาษณ รายการค าถาม เวลาและสถานทสมภาษณไวเรยบรอยแลว มกใชกบกรณมผถกสมภาษณหลายคนแตสมภาษณในเรองเดยวกน ขณะสมภาษณผรวบรวมขอมลจะด าเนนการตามระบบทวางไว ซงท าใหบรรยากาศและวธการมความคลายคลงและมมาตรฐานเดยวกนท าใหไดขอมลทใกลเคยงกนไมเบยงเบนอนเนองจากความแตกตางในการสมภาษณ แตมขอจ ากดคออาจท าใหไดขอมลไมลกซงเพยงพอในบางประเดน ตรงขามกบการสมภาษณแบบไมมระบบทผรวบรวมขอมลอาจตงค าถามเพมเตมเพอใหไดขอเทจจรงมากทสด ทงนผรวบรวมขอมลอาจท าการสมภาษณแบบลก หรอตงค าถามตะลอม (probe) ใหผถกสมภาษณเพงความสนใจไปทเรองเฉพาะเรองใดเรองหนง เปนการสมภาษณแบบรวมจดสนใจ (focused interviews) ซงจะท าใหไดขอมลละเอยดลกซง แตขอมลทไดจากผใหขอมลแตละคนจะไมเปนระบบเดยวกนท าใหยงยากในการจดหมวดหมและการวเคราะหมากกวาการสมภาษณแบบมระบบ 2) การสมภาษณแบบกลม/ รายบคคล (group/ individual interviews) ลกษณะการสมภาษณทแยกตามจ านวนผถกสมภาษณจะแบงเปน 2 แบบคอ แบบกลมและแบบรายบคคล กรณมผถกสมภาษณหลายคนและสมภาษณในประเดนเดยวกนหรอตองการขอมลทเปนขอเทจจรงของกลม กอาจใชการสมภาษณแบบกลม วธนชวยประหยดเวลาในการสมภาษณ และไดขอมลครบถวนรวมทงไดตรวจสอบความเทยงตรงของขอมลไปพรอมกน สวนการสมภาษณรายบคคลนนกมขอดคอ ผถกสมภาษณจะใหขอมลทเปนทศนะหรอความรสกไดอยางอสระมากกวาการสมภาษณแบบกลมเพราะไมมการครอบง าจากกลม และเหมาะกบการสมภาษณเชงลก (in-depth interviews) มากกวาแบบกลม แตกมขอจ ากดตรงทอาจไดขอเทจจรงไมครบถวนเพราะผถกสมภาษณไมไดรทงหมด หรอจ าเปนตองตรวจสอบซ ากบผถกสมภาษณคนอน ท าใหเสยเวลาในการรวบรวมขอมลมาก

3.2 หลกการสมภาษณ ในการสมภาษณ ผรวบรวมขอมลควรด าเนนการดงน

1) ผรวบรวมขอมลควรก าหนดจดมงหมายของการสมภาษณใหชดเจน เตรยมแนวค าถาม แบบบนทก ตลอดจนอปกรณอนๆ ทจะตองใชในการสมภาษณใหพรอม หากตองสมภาษณในเปนประเดนทมความซบซอนหรอมค าถามจ านวนมาก ควรมการทดลองสมภาษณกอนการสมภาษณจรงเพอทดสอบความชดเจนของค าถาม และเวลารวมทใชในการสมภาษณ ซงไมควรเกน 2 ชวโมงเพราะผถกสมภาษณจะมความเหนอยลา ท าใหขอมลทไดอาจไมมคณภาพเพยงพอ 2) ควรมการตดตอนดหมายผถกสมภาษณลวงหนา ก าหนดชวงเวลาทจะใชสมภาษณ สถานท และวธการสมภาษณ และตองใหผถกสมภาษณรสกสะดวก เตมใจไมรสกวาถกบงคบ

12

3) ขณะสมภาษณตองสรางบรรยากาศทด ผอนคลาย เปนกนเอง และชแจงใหผถกสมภาษณทราบวาจะน าผลการสมภาษณไปใชอยางไร ใหค ารบรองวาจะไมท าใหผถกสมภาษณเสอมเสยหรอเดอดรอน ทงน เพอใหผถกสมภาษณเตมใจใหขอเทจจรงมากทสด 4) ในขณะสมภาษณควรตงค าถามทละค าถาม ใชเวลารอค าตอบไมเรงเรา และไมใชค าถามน าหรอชแนะ ตองแนใจวาผถกสมภาษณเขาใจค าถามทกค าถามกอนตอบ ค าถามตองตรงประเดน ใชภาษางาย สอความหมายชดเจนและเปนค าถามทผถกสมภาษณมขอมล เมอไดฟงค าตอบไมควรแสดงอารมณ หรอปฏกรยาใดๆ เชน การแสดงความเหนดวยหรอขดแยงตอค าตอบ เพราะอาจมผลตอการตอบค าถามตอไป หากจ าเปนตองตงค าถามเพอลวงหาความจรง หรอถามลกลงไป หรอเปนเรองทอาจมผลกระทบควรชแจง และขออนญาต รวมทงตองกระท าดวยความสภาพไมแสดงลกษณะอาการเรงเราหรออยากรอยากเหนจนผถกสมภาษณมความอดอดทจะใหขอมล (5) ผรวบรวมขอมลควรจดบนทกการสมภาษณทนทเพราะอาจลมได พยายามจดบนทกใหเรว และไมแสดงความกงวลกบการจดบนทกจนผถกสมภาษณเสยจงหวะในการพด หากจะใชเครองบนทกเสยงหรออปกรณอยางอนชวยจะตองขออนญาตและตองใหผถกสมภาษณยนยอมกอนจงใชได หามลกลอบบนทกการสมภาษณโดยเดดขาดเพราะเปนการผดจรรยาบรรณ และถอเปนการละเมดสทธสวนบคคล

3.3 รปแบบค าถามในการสมภาษณ

รปแบบของค าถามในการสมภาษณทใชกนอยในปจจบนน แบงออกเปน 3 แบบตามลกษณะค าถาม คอ ค าถามแบบก าหนดค าตอบ (fixed–alternative questions) ค าถามแบบปลายเปด (open end questions) และค าถามแบบมาตรประมาณคา (scale questions) ดงตวอยางตอไปน

ตวอยาง ค าถามแบบก าหนดค าตอบ

คณครเลอกวธสอนในการสอนแตละครงอยางไร เลอกตามทครแตละคนถนด เลอกตามทกลมก าหนดแนวทางไว

เลอกตามทเคยสอนมา เลอกตามค าแนะน าของครคนอน ไมมเหตผล

ตวอยาง ค าถามแบบปลายเปด คณครเลอกวธสอนในการสอนแตละครงโดยใชเกณฑใด

13

ตวอยาง ค าถามแบบมาตรประมาณคา การออกแบบกจกรรมการเรยนรในการสอนแตละครงของครขนอยกบเหตผลในขอใดตอไปน ก. ความรเดมของนกเรยน จรงทสด จรง ไมจรง ไมแนใจ ข. จดประสงคของการสอน จรงทสด จรง ไมจรง ไมแนใจ ค. เนอหาทสอน จรงทสด จรง ไมจรง ไมแนใจ ง. มาตรฐานการเรยนรในหลกสตร จรงทสด จรง ไมจรง ไมแนใจ

การสรางแนวค าถามในการสมภาษณมหลกการส าคญเกยวกบการเตรยมค าถามดงน (1) ค าถามเกยวของสมพนธกบปญหาวจยและตรงตามวตถประสงคการวจย

(2) ค าถามเหมาะสมกบวฒภาวะของผถกสมภาษณและลกษณะขอมลทตองการ (3) ค าถามชดเจนไมก ากวม ไมมความหมายหลายนย

(4) ไมใชค าถามน าหรอค าถามชกจงความคดผตอบ (5) ถามในสงทผตอบร หรอมขอมล หรอมหนาทรบผดชอบ

(6) ค าถามไมท าใหผตอบรสกตอตานโรงเรยนหรอบคคลอนๆ ทเกยวของ (7) ไมควรตงค าถามทจะไดค าตอบไมตรงตามความจรง (8) ใชค าถามหลกและค าถามขยายเพอใหไดค าตอบทกระจางและชดเจนทสด

นอกจากนในการสมภาษณ ผสมภาษณอาจใชค าถามตะลอมเพอขยายความหมายหรอรายละเอยดของขอมล โดยขณะสมภาษณ ผสมภาษณจะถามค าถามหลกกอน เมอผใหสมภาษณตอบค าถามหลกแลว กใชค าถามตะลอมเพอขยายรายละเอยดตามค าถามหลก ดงตวอยางตอไปน

ตวอยางการเขยนรายงานผลการวเคราะหขอมล

วฒนธรรมในการท างาน

วฒนธรรมองคกรเปนเสมอนสายใยทเชอมโยง ยดเหนยว และผลกดนใหทกคนในองคกรแสดงพฤตกรรมไปในทศทางทองคกรตองการ ซงสภาพการไดรบการเสรมสรางพลงอ านาจในดานนมดงตอไปน

1) ระดบโรงเรยน

วฒนธรรมในการท างานในระดบโรงเรยนคอ การทโรงเรยนเชอมนและยอมรบในความสามารถของคร และใหโอกาสใหครไดปฏบตงานอยางเตมทและเทาเทยมกน ซงจากการศกษาพบวา ทผานมาโรงเรยนใหโอกาสการท างานกบครทกคนอยางเทาเทยม

“ทกคนไดรบการยอมรบในความสามารถ ถงไดรบมอบหมายงานใหท า” (ครสขศกษา : กลมสนทนา 2)

14

แตในบางครงการตดสนใจในการท างานไมไดมาจากครทรบผดชอบงานนนทงหมด แตมาจากมาจากผบรหาร ซงบางครงท าใหครรสกยงไมมนใจในการท างาน หรอกงวลวาหากตดสนใจเองทงหมดเมอเกดขอผดพลาดขน ทกฝายจะยอมรบผลรวมกนหรอไม ซงท าใหครเรมทจะมลกษณะการท างานท “รอฟงค าสง” มากขน

“กมบางครงทผบรหารมอบหมายงานใหแลวไมมอบอ านาจใหเลย จะตดสนใจแทนเราหมด ครกเลยรสกวาตองรอค าสงกอน กลวพลาด หรอไมถกใจ” (ครพลศกษา : กลมสนทนา 2)

แตในมมองของผบรหารกมองวา เรองทมความส าคญหรอเรองทมผลกระทบตอคนจ านวนมาก ผบรหารกไมอาจวางใจทจะใหครทรบผดชอบการตดสนใจทงหมดได เพราะอาจผดพลาดหรอเกดผลกระทบทเกนความรบผดชอบของครได ดงนนบางเรองครกตองปฏบตตามทผบรหารตดสนใจ

“ใหตดสนใจเองทกเรองไมไดหรอก เกดผดพลาดมาเขากรบผดชอบไมไหว เพราะบางคนกมเดกรองเรยนมาวาครคนนไมสอน หรอสอนไมรเรอง”

(ผอ านวยการ : สมภาษณ)

ซงจะเหนวาในระดบโรงเรยนน ยงมชองวางของความไววางใจหรอความเชอมนในการปฏบตงานอย ซงเทรซ (Tracy. 1990 : 24) ใหความส าคญในเรองน โดยไดเสนอไววาการเสรมสรางพลงอ านาจนน องคกรตองสรางวฒนธรรม 3 ประการใหเกดขนคอ ความไววางใจในการท างาน การยอมรบขอผดพลาดทอาจเกดขนจากการท างาน และเคารพตอการตดสนใจของผปฏบตงาน ดงนนจงจ าเปนตองมการสรางชองทางใหทกฝายไดมโอกาสพดคยสอสารเพอปรกษาหารอกนอยางเปดใจ ซงจะน าไปสการปรบเปลยนเจตคตตอกน และสรางวฒนธรรมการท างานทดในทสด

2) ระดบทมงาน

เทรซ (Tracy. 1990 : 24) เสนอวา วฒนธรรมการท างานทดควรเกดขนทงในองคกรและทมงาน ซงในระดบทมงานวฒนธรรมทคาดหวงใหเกดขนกคอ การททกคนมความเปนอนหนงอนเดยวกน และเคารพตอการตดสนใจของทม และรวมมอกนปฏบตตามการตดสนใจนน และรวมรบผดชอบตอผลลพธ ซงจากการสนทนากลมครพบวา ในทมงานทเปนกลมสาระการเรยนรตางๆ มการเคารพตอการตดสนใจซงกนและกน และรวมรบผดชอบตอผลลพธทเกดขนรวมกน

“ถาเปนครปฏบตงานดวยกน วาไงวาตามกน ไมทงกน ชวยกน แตเปนระดบบรหารขนไปไมแนใจ” (ครวทยาศาสตร : กลมสนทนา 1)

15

ทงนเพราะครสวนใหญในโรงเรยนเปนวยหนมสาวและยงไมมภาระดานครอบครว การทมเทใหกบการท างานจงมอยสง

“วยเราใกลเคยงกน และทกคนไมตองมภาระไปรบลกตอนเยน” (ครคณตศาสตร : กลมสนทนา 2)

วฒนธรรมการท างานในระดบทมงานน ถอเปนจดแขงของโรงเรยน เพราะภายในแตละกลมสาระการเรยนรจะเหนวามสปรตการท างานเปนทมอยสงมาก ซงหากการเสรมสรางพลงอ านาจในการท างานของคร เรมตนเสรมสรางจากจดแขงน จะเปนปจจยส าคญทจะน าไปสความส าเรจได

3) ระดบบคคล

วฒนธรรมการท างานทจะเกดขนในระดบองคกรและทมงานนนตองมาจากระดบบคคล กลาวคอ การใหความไววางใจ ยอมรบความผดพลาดรวมกน และใหความเคารพตอการตดสนใจตามแนวคดของ เทรซ (Tracy. 1990 : 24) นนตองมาจากการใหเกยรตและยอมรบซงกนและกนเปนวฒนธรรมการท างานในระดบบคคล ซงจากการสงเกตและการสนทนากลมครพบวา ในกลมครจะมลกษณะความสมพนธทเปนกนเอง มการท างานทสนกสนาน ไมเครงเครยด ซงเปนเปนตามวยทครสวนใหญยงอยในวยหนมสาว อยางไรกตาม ในบรรยากาศดงกลาวกพบวาการการใหเกยรตกนมอยสง ซงเปนไปในลกษณะการนบถอตามล าดบอาวโส

“สวนใหญนองๆ กจะฟงพๆ แตทกคนกเสมอภาคกน” (ครศลปะ : กลมสนทนา 2)

“ถาในโรงเรยนเราจะไดรบเกยรตจากครทกคน” (ครภาษาไทย : กลมสนทนา 3)

นอกจากนครสวนใหญยงรสกวาตนเองไดรบเกยรตจากภายนอกสง โดยเฉพาะจากผปกครองของนกเรยน สวนการใหความไววางใจระหวางกนของครกมอยสง ขณะทระหวางครกบฝายบรหารอาจจะมชองวางอยบาง ท าใหบางครงครขาดความมนใจในการท างาน

“ถาจากกลมผบรหารเราไมคอยมนใจวาใหการยอมรบเรามย แตถาจากผปกครอง เราไดรบการยอมรบจากผปกครองสงมาก”

(ครคณตศาสตร : กลมสนทนา 1)

ดงนนวฒนธรรมการท างานในลกษณะการใหเกยรตและยอมรบกนและกนของครจงมอยสง รวมไปถงการรสกวาตนเองไดรบเกยรตจากสงคมภายนอกกมอยสงเชนกน ซงสงนจะน าไปสการทครมพลงอ านาจในการท างานมากยงขน

16

อางอง

ประวต เอราวรรณ. (2545). การวจยปฏบตการ: การเรยนรของครและการสรางพลงรวม ในโรงเรยน. กรงเทพฯ: ส านกพมพดอกหญาวชาการ.

Flores, J.G., & Alonso.C.G. (1995). Using focus groups in educational research. Journal of Evaluation Review. 19, 84-101.

Macintyre, C. (2000). The art of action research in the school. London: David Fultol Publishers.

Marshall.C and Rossman.G.B, Disigning Qualitative Research. USA : Sage Publications, 1995.

McKernan, J. (1996). Curriculum action research. London: Kogan Page. Morgan, L. D. (1988). Focus group as qualitative research. Thousand Oaks, CA: Sage. Popham, W. J. (1993). Educational evaluation (3rd ed.). Needham Heights, MA:

Allyn and Bacon. Schmuck, R. A. (2006). Pratical action research for change (2nd ed.). Thousand Oaks,

CA: Cowin Press. Smither, R. D., Houston, J. M., & McIntire, S. A. (1986). Organization development:

strategies for changing environment. New York: HarperCollins College Publishers. Stewart, W. D., & Shamdasani, N. P. (1990). Focus group: Theory and practice.

Newbury Park: Sage. Wiersma, W. (1991). Research method in education: an Introduction (5th ed.). USA:

Allyn and Bacon.