Handboek · Om volhoubare ontwikkeling ‘n werklikheid in Kaapse huise te maak Handboek Slimleef...
Transcript of Handboek · Om volhoubare ontwikkeling ‘n werklikheid in Kaapse huise te maak Handboek Slimleef...
Om volhoubare ontwikkeling ‘n werklikheid in Kaapse huise te maak
HandboekSlimleef
BIOD
IVERSITEITW
ATEREN
ERGIE
AFVAL
’n Vennootskapshulpbron gepubliseer deur die Stad Kaapstad, 2009
Eerste uitgawe: November 2008
Meer inligting is beskikbaar van die Departement van Omgewingshulpbronbestuur:
6de Vloer
44 Waalstraat
Kaapstad
tel: (021) 487 2284
e-posadres: [email protected]
www.capetown.gov.za/environment
© Stad Kaapstad, AMATHEMBA Management Consulting, Sustainable Energy Africa
ISBN Nommer 978-0-9802784-0-8
Hierdie handboek is gedruk op SAPPI Triple Green papier, omgewingsvriendelike papier
vervaardig uit chloorvrye suikerrietvesel ter ondersteuning van
volhoubare bosaanplanting in Suid-Afrika.
Om volhoubare ontwikkeling ’n werklikheid in Kaapse huise te maak
HandboekSlimleef
Hierdie publikasie is deur Sustainable Energy Africa en AMATHEMBA Environmental Management Consulting opgestel en geredigeer.
Befondsing en insette deur die volgende:
Bedankings
Hierdie handboek wat op AMATHEMBA Environmental Management se huisgidsboek vir
omgewingsbestuur gegrond is, is namens die Stad Kaapstad deur AMATHEMBA en Sustainable Energy
Africa ontwikkel, met grafika en ontwerp deur Dotted Line Design.
Die boek is ‘n tasbare voorbeeld van samewerkende regering, gefinansier deur die Stad Kaapstad, die
provinsiale Departement van Omgewingsake en Ontwikkelingsbeplanning, en die nasionale Departement
van Waterwese en Bosbou, met bykomende ondersteuning van die DANIDA-program vir stedelike
omgewingsbestuur (UEM).
Om ’n boek van hierdie aard saam te stel, vereis navorsing, kommentaar en advies van ’n reeks bronne.
Ons dank gaan aan elkeen wat tot die inligting in die boek bygedra het.
AMATHEMBA Environmental Management: Barry Wiesner, Tamara North, Stephen Davey
Stad Kaapstad, Strategie en Beplanning: Departement van Omgewingshulpbronbestuur
Stad Kaapstad, Nutsdienste: Departement van Water, Vaste Afval, en Elektrisiteit
Departement van Omgewings- en Aardrykskundige Wetenskap, Universiteit Kaapstad: Kevin Winter
Development Action Group: Fikiswa Mahote
Dotted Line Design: Doret Ferreira, Merylle Cornelson
Energienavorsingsentrum, Universiteit Kaapstad
Enviro Sense: Susanne Dittke
Eskom
Fairest Cape Association
Die VP-gasveiligheidsvereniging van Suider-Afrika (LPGSASA)
Die paraffienveiligheidsvereniging van Suider-Afrika (PASASA): Matt Nondwana
Programme for Basic Energy and Conservation in Southern Africa
Steadfast Greening: Grace Stead
Sustainable Energy Africa: Megan Anderson, Mark Borchers, Leila Mahomed, Audrey Dobbins
The Green House Project: Dorah Lebelo
i
Voorwoord deur die burgemeester van Kaapstad
Die gevare van klimaatsverandering vir ons omgewing en ons ekonomie is welbekend oor die wêreld heen.
Ons raak ook al hoe meer bewus van die beperkte beskikbaarheid van natuurlike hulpbronne en fossielbrandstowwe.
Die watertekorte waaronder Kaapstad gebuk gaan, herinner ons gereeld dat ons nie hierdie hulpbron as vanselfsprekend kan aanvaar nie.
Ons herhaalde elektrisiteitsonderbrekings is ook ’n voorsmaak van die dreigende wêreldwye tekort aan fossielbrandstowwe.
In die dekades wat voorlê, met toenemende vraag en krimpende aanbod, sal fossielbrandstowwe as elektrisiteitsopwekker onbekostigbaar word.
Kaapstad is bekend vir sy blommeryk en -prag, maar ook dít is in gevaar weens die voortdurende ontwikkelings- en omgewingsdruk wat met lugbesoedeling en klimaatsverandering gepaardgaan.
Die Stad Kaapstad se doel is om die dienste wat ons lewer so volhoubaar moontlik te maak.
Om egter sommige van die uitdagende teikens te behaal wat ons vir onsself met betrekking tot energie, water, afval en biodiversiteitsbewaring gestel het, het die Stad die mense van Kaapstad se hulp nodig.
Die SLIMLEEF Handboek bevat ’n reeks praktiese stappe wat huishoudings in Kaapstad kan doen om hulle huise veiliger te maak en geld te spaar, terwyl hulle op die koop toe hulle impak op ons kosbare omgewing verminder.
Kundiges het hierdie stappe deeglik nagevors en só bewys dat dit ‘n verskil kan maak. Die stappe is eenvoudig en kan maklik deel word van ons alledaagse lewe.
Die SLIMLEEF Handboek bied ook inligting oor sleutel-omgewingshulpbronkwessies waarvoor ons wêreldwyd en ook in ons stad te staan kom.
Dié handboek is op die lees van AMATHEMBA Environmental Management Consulting se huisomgewingshandboek, en Sustainable Energy Africa se energiehandboek geskoei. Ons Stadsdepartemente het verseker dat die boek net die nuutste inligting bevat en ‘n goeie oorsig van die Stad se werksaamhede bied. Die Wes-Kaapse provinsiale Departement van Omgewingsake en Ontwikkelingsbeplanning, en die nasionale Departement van Waterwese en Bosbou het albei die boek help finansier, en so die belang van samewerkende regering getoon in ons benadering tot die veeleisende omgewingsprobleme wat ons deesdae die hoof moet bied.
Ek is oortuig dat alle betrokkenes by die ontwikkeling van hierdie omgewingshandboek trots sal wees om te sien hoe dit gegroei het. Dit sal ongetwyfeld die weg vir ander Suid-Afrikaanse stede baan, en ’n internasionale voorbeeld van praktiese stedelike volhoubaarheid word.
Ons by die Stad Kaapstad moedig alle gebruikers aan om hierdie kleurryke en insiggewende boek te gebruik en te geniet.
Hierdie oplossings sal ons help om ons natuurerfenis te beskerm, en sal ons ekonomie beter toerus om ’n wêreldwye energiekrisis die hoof te bied wanneer ons daarvoor te staan kom.
As dít gebeur, het ons daarin geslaag om die Stad Kaapstad se sleuteloogmerk van infrastruktuurgerigte ekonomiese groei ’n werklik volhoubare program te maak.
Helen ZilleBurgemeester van Kaapstad
ii
Besoek
www.capetown.gov.za/environment
vir bygewerkte inligting, vertalings en ‘n reeks ander omgewingshulpbronne en -publikasies.
iii
inhoud
Voorwoord deur die burgemeester van Kaapstad .................... i
iNleiDiNG .......................................................................................v
AfVAl ..............................................................................................1
Afval in ons stad ............................................................................7
Afval in jou huis ............................................................................13
Praktiese stappe ..........................................................................16
Kontakbesonderhede en hulpbronne ......................................29
eNeRGie ........................................................................................31
energie in ons stad ......................................................................36
energie in jou huis ....................................................................... 44
Praktiese stappe ..........................................................................52
Kontakbesonderhede en hulpbronne ......................................70
WATeR ...........................................................................................73
Water in ons stad .........................................................................78
Water in jou huis .......................................................................... 83
Praktiese stappe ..........................................................................86
Kontakbesonderhede en hulpbronne ......................................96
BiODiVeRSiTeiT ..............................................................................97
Biodiversiteit in ons stad ............................................................102
Biodiversiteit in jou huis of woonbuurt .....................................109
Praktiese stappe ........................................................................ 111
Kontakbesonderhede en hulpbronne ................................... 118
v
iNleiDiNGKaapstad - eKapa - Cape Town - is Suid-Afrika se moederstad. Kaapstad is die oudste stad in die land,
die wetgewende hoofstad van Suid-Afrika, en ’n belangrike
handels- en toerismesentrum. Ure na sy vrylating uit die tronk,
het Nelson Mandela sy eerste openbare toespraak vanaf die
Kaapstad-stadsaal se balkon gelewer – en daardeur die begin
van ‘n nuwe era vir Suid-Afrika ingelui. Kaapstad is egter
waarskynlik die bekendste vir sy natuurprag – Tafelberg, die
Kaap van Goeie Hoop en die Kaapse Vlakte met sy eiesoortige
plantelewe. Fynbos is struikagtige, immergroen plantegroei,
en het veral bekendheid verwerf vir die kenmerkende protea.
Fynbos kom nêrens anders as langs die Kaapse kusstreek,
die aanliggende berge en sommige geïsoleerde binnelandse
bergtoppe voor nie. Kaapstad is ‘n tuiste vir sowat 3 000
inheemse plantspesies, waarvan 190 nêrens anders ter wêreld
voorkom nie.
Kaapstad is op almal se lippe vanweë sy natuurskoon
en biodiversiteit, maar moet nou vele ernstige
omgewingshulpbronuitdagings die hoof bied. Plaaslike
ontwikkeling en besoedeling het natuurlike habitats vernietig,
en so baie eiesoortige plante en skaars paddas en insekte wat
daarin voorgekom het in gevaar gestel. Aardverwarming weens
voertuiguitlaatgasse en kragopwekking sal ’n ernstige impak op alle lewe in ons Stad hê. Waterhulpbronne
raak baie vinnig al hoe skaarser, en opvullingsruimte al hoe voller.
Kaapstad word ook deur groot rykdomverskille tussen mense gekenmerk. Sommige inwoners gebruik
meer water, elektrisiteit en petrol, en genereer meer afval as die gemiddelde Amerikaner; ander bly
in huishoudings met net een kraan, en gebruik steeds gevaarlike brandstowwe soos paraffien vir
kosmaakdoeleindes.
Wat kan ons hieraan doen? Kan ons ’n verskil maak?
energie, water, afval en ons biodiverse omgewing
Elke keer as jy ‘n lig aanskakel, jou motor bestuur, water tap of jou vullis uitsit, neem jy ‘n besluit wat die
omgewing raak. Natuurlike hulpbronne – water, steenkool, olie, grond, vars lug – sál uitgeput raak as ons
dit vinniger gebruik as wat dit neem om vanself aan te vul. Daar bestaan baie aanduidings dat dit reeds
besig is om te gebeur.
“Our biggest challenge in
this new century is to take
an idea that seems abstract
– sustainable development –
and make it into a daily reality
for all the world’s people.”
Kofi Annan, UN Secretary General, March 2001.
vi
Die stapel-impak van huishoudings is beduidend. Om te verseker dat daar genoeg hulpbronne is – genoeg
vir almal, nou én in die toekoms – moet ons ons hulpbronne goed bestuur, en dit wat ons het doeltreffend
en billik gebruik. Baie van ons weet reeds dat ons dit behóórt te doen, maar twyfel dikwels oor die
presiese “wat” en “hoe”. Hierdie handboek is daarop gemik om jou van inligting oor water, afval, energie
en biodiversiteit te voorsien, en praktiese optrede aan die hand te doen om ‘n verskil te maak – om die
omgewing te beskerm, geld te spaar en ons huise veiliger leefplekke te maak.
Die goeie nuus is dat ons wel ‘n verskil kan maak. Elke kilowatt-uur (kWh) elektrisiteit wat jy vermy, sny
koolsuurgasvrystellings in die atmosfeer met meer as ’n kilogram. Koolsuurgas (CO2) is die vernaamste
bydraer tot aardverwarming – ‘n proses wat volgens wetenskaplikes oor die afgelope dertig jaar tot ‘n
styging van meer as ‘n halwe graad Celsius in die wêreldwye gemiddelde temperatuur aanleiding gegee
het, en die aarde se temperature teen die volgende eeuwisseling met ‘n verdere 1.4-5.8 oC kan laat klim.
Deur bloot jou 60 watt-gloeilamp met ‘n 11 watt-fluoresseerpuntlig te vervang, sal jy ongeveer 570 kWh
oor die gebruiksduur van die lig bespaar – meer as 570 kg koolsuurgas.
Red die aarde – dis lonend
Die wonderlike ding oor water- en elektrisiteitsbesparing en afvalvermindering is dat dit jou én die Stad
Kaapstad baie geld sal spaar! Die aanbevole stappe in hierdie boek is betreklik goedkoop en maklik. Waar
’n item soos ’n sonwaterverhitter mootlik effens duurder is, word die tydperk aangedui waarbinne jou
elektrisiteitsbesparing die installeringskoste sal dek.
Dink ook daaraan dat wanneer jy ‘n toestel koop, jy meer as net die winkelprys daarvoor betaal – jy
verbind jouself tot die werkskoste van die toestel vir so lank as wat jy dit het. Hierdie energie- en
waterkoste word vinnig ’n aardige bedrag. Gebruik daarom die volgende geleentheid wanneer jy ‘n nuwe
vii
toestel koop om na ‘n meer energie- en waterdoeltreffende weergawe oor te skakel. Dit kos gewoonlik
dieselfde as die minder doeltreffende eweknie, en sal mettertyd geld in jou sak terugplaas namate jou
energie- en waterrekening krimp.
Hoe om hierdie handboek te gebruik
Is jy van plan om ‘n nuwe toestel te koop? Knap jy jou huis op? Hou jy jou maandelikse begroting fyn
dop? Natuurlik wil ons almal slim huisbestuurskeuses maak – slim keuses vir ons gesondheid, veiligheid
én sak, maar ook vir die omgewing. Hierdie handboek bevat bruikbare inligting en nuttige wenke om
jou die beste keuses te help maak om energieverbruik, watergebruik en afvalproduksie te verminder. Dit
bied ook inligting oor hoe ons ons natuuromgewing so sterk en divers moontlik kan hou. Hierdie stappe
sal jou geld spaar, en die gesondheid in en veiligheid van jou huis verbeter. Dit sal ook ons impak op die
omgewing verminder.
Die handboek bevat ‘n klomp inligting, en daarom beveel ons aan dat jy dit rustig deurwerk – moenie alles
op een slag probeer doen nie. Stel vir jouself teikens om elke week ’n nuwe aktiwiteit te probeer.
Die handboek is in vier hoofdele verdeel: Afval, Energie, Water en Biodiversiteit. Elke deel bestaan uit vier
onderafdelings:
* die sleuteluitdagings met betrekking tot die hulpbron;
* wat die Stad Kaapstad doen om die hulpbron te bestuur;
* water, energie, afval en biodiversiteit in jou huis; en
* praktiese stappe – die “wat” en “hoe” – om geld te spaar, jou huis ’n veiliger plek te maak, armoede
te bestry, klimaatsverandering te stuit, luggehalte te verbeter en ons omgewing te beskerm.
Aktiwiteite en prente verseker ‘n deeglike begrip van die kwessies, en vergemaklik verwysing. Elkeen van
die vier dele dek ook veiligheids- en gesondheidskwessies. Gemeenskapsorganisering en -aktiwiteite vorm
’n noodsaaklike deel van goeie regering, en ’n paar interessante inisiatiewe binne Kaapstad se burgerlike
samelewing word in kort gevallestudies opgesom.
Verskillende soorte huishoudings kom voor verskillende omgewingskwessies te staan. So byvoorbeeld
vind hoë-inkomstehuishoudings moontlik dat hulle baie elektrisiteit verbruik, en daarom maniere moet
ondersoek om dit te verander. ’n Informele huishouding se grootste probleem is dalk die gesondheid en
veiligheid van huishouers weens die onveilige gebruik van paraffien. Ons hoop hierdie handboek sal vir
al die huise in Kaapstad van nut wees; waar ‘n bepaalde deel nie op jou van toepassing blyk te wees nie,
blaai eenvoudig om – of ondersoek en oordink die probleme waarmee jou bure dalk te doen het.
Water- en energiebesparende produkte kan van die meeste hardewarewinkels en verskaffers van
loodgieters- of verligtingstoestelle in Kaapstad verkry word. Baie “groen”/omgewingsvriendelike produkte
is ook in plaaslike supermarkte beskikbaar. Ons plaaslike kwekerye is vol inheemse plante, en sal jou kan
help om die beste soorte vir jou plaaslike gebied uit te soek.
Die handboek maak melding van ’n paar nuttige hulpbronne en verwysings, maar ’n volledige
bronnelys oor omgewingshulpbronne in die Stad is beskikbaar by die Stad se Departement van
Omgewinghulpbronbestuur, 6e vloer, Waalstraat 44, Kaapstad, telefoon (021) 487 2284 of e-pos:
Let wel: Pryse en diensheffings wat in die teks aangedui word, was geldig by die ter perse gaan, maar sal mettertyd verander.
AfVAl
Die aarde is ’n geslote materiestelsel – niks verdwyn ooit nie. in die natuur funksioneer die lewe in ‘n kringstelsel, en word die een organisme se afval die ander se kos. Herfsblare verrot op die grond, en die voedingstowwe wat hieruit ontstaan gaan terug na die aarde om weer kos vir die boom te word. ’n Opwindende uitdaging vir ons stadgemeenskap is om die lewe sonder afval te probeer voorstel, waar alles wat aan die einde van ’n lewe weggegooi word weer ’n ander lewe tegnies of organies voed.
2
AfVAl
‘n Omskrywing van afvalVaste afval word in twee hoofkategorieë verdeel: algemene en gevaarlike afval.
Algemene afval hou nie ‘n onmiddellike bedreiging vir die mens of omgewing in nie en sluit huishoudelike afval,
bourommel, tuinvullis, droë nywerheids- en kommersiële afval in. Met ontbinding en waterdeurdringing kan
loogsel (die vloeistof wat uit afval sypel) vorm, wat tot besoedeling kan aanleiding gee en waarskynlik gevaarlike
eienskappe het.
Gevaarlike afval is enige afval wat hetsy op sy eie of wanneer dit met ander afval in aanraking kom, ‘n
gesondheids- of omgewingsgevaar (kan) inhou.
Indien enigiets in jou vullisdrom nog ’n nut het (vir hergebruik deur iemand anders, herwinning of herstel), hoort
dit nie daar nie!
3
AfVAl
Afval, besoedeling en die omgewingBesoedeling is enige stof wat die omgewing nie kan opneem, gebruik of bestuur nie. Giftige chemikalieë wat by
natuurlike waterstelsels gevoeg word, kan byvoorbeeld nie deur daardie stelsel afgebreek word nie, en sal dus alle
organismes daarin beskadig. Besoedeling kan baie skadelik wees vir lewende organismes.
Afval keer uiteindelik terug na die natuuromgewing – selfs al neem dit ‘n plastiekbottel tot ‘n duisend jaar.
Wanneer afval nie behoorlik bestuur word nie, veroorsaak dit besoedeling. Namate materiaal in ‘n opvulterrein
begin verrot, word ‘n vloeistof genaamd loogsel/loogwater gevorm. Onbehandeld kan loogsel grond en
grondwater vergiftig. By Kaapstad se Vissershok-opvulterrein word daar daagliks duisende liter loogsel behandel.
Een van die hoofkweekhuisgasse, metaan (ook bekend as moerasgas), word afgeskei wanneer organiese afval sonder
suurstof in opvulterreine verrot. Metaan is 21-24 keer meer skadelik as koolsuurgas aangesien dit baie meer hitte
berg (wat tot aardverwarming bydra) en vir honderde jare in ons atmosfeer talm.
’n Betoog vir minder afval Afval is duur. Die aarde is ‘n geslote stelsel. Enige voedingstowwe en hulpbronne wat uit die stelsel geneem word
(en in ’n opvulterrein begrawe of verbrand word), is vir altyd vir ons verlore. Wat estetiek betref veroorsaak afval
verskeie vorme van besoedeling, van grond- en waterbesoedeling tot verstopte dreins weens rommelstrooiery.
Afval in die stad word deur die volgende meganismes bestuur: Dit word verwyder en mee weggedoen en/of
herwin via ons aflaaifasiliteite of die Athlone-vullisoorlaaistasie.
Die afval wat ons weekliks in dromme voor ons huise plaas is werklik net die oortjies van die seekoei. ’n
Beduidende hoeveelheid afval is gegenereer om elke produk te maak wat jy daagliks gebruik – dink maar aan
4
AfVAl
papier, klere of kos. Soveel as 90% van die materiaal wat vir die vervaardiging van ‘n produk gebruik word, word na raming feitlik onmiddellik in afval omgesit. Minder afval beteken dat ons werklik moet begin
dink oor wat en hoeveel ons regtig hoef te verbruik.
Om 1 ton papier te vervaardig, is 100 ton water nodig. Vir elke liter bier wat jy drink, word daar 10 liter water in die gistingsproses gebruik. Die vervaardiging van een selfoon verg 75 kg hulpbronne. Dit neem 1,5 kg hulpbronne – steenkool, olie en water – om een tandeborsel te maak.
Minder afval verseker dat kleiner vragte by opvulterreine afgelaai word, en spaar dus kosbare ruimte. Dit vertraag
ook die behoefte om nuwe terreine skoon te maak en natuurlike habitats te vernietig.
Elke dag word daar 6 000 ton afval in Kaapstad geproduseer – tussen 1,7 en 2 kg afval per inwoner per
dag. Daar word geraam dat hoë-inkomstehuishoudings vir die meerderheid afval verantwoordelik is
– ongeveer 2 kg per persoon per dag, met lae-inkomstehuishoudings wat net 1,5 kg afval per persoon
per dag genereer.
In die Wes-Kaap word daar jaarliks genoeg afval weggegooi om ’n ry vragmotors oor ’n afstand van
Kaapstad tot Gauteng te vul – ongeveer 1 200 kilometer!
(Fairest Cape Association, 4e uitgawe)
Wat is ‘n opvulterrein?‘n Opvulterrein is ‘n wetenskaplik uitgesoekte, ontwerpte en bestuurde fasiliteit wat so na as moontlik geleë moet
wees aan waar afval gegenereer word ten einde vervoerkoste te beperk. In ’n nuwe en moderne opvulterrein word
“selle” gewoonlik met waterdigte plastiekvelle uitgevoer. Ouer opvulterreine maak egter meestal op natuurlike
kleigrondversperrings staat om giftige loogsel uit natuurlike waterstelsels en waterdraers te hou.
Afval word daagliks by beheerterreine afgelewer waar dit versprei, saamgepers en met grond, sand
en skoon bourommel bedek word ten einde te voorkom dat rommel wegwaai en siektes, diere- en
insekplae versprei. Sodra afval begrawe en dig gepak is om suurstofafhanklike bakteriese afbreking te
voorkom, lê dit daar vir altyd. Toe ’n New Yorkse opvulterrein ‘n paar jaar gelede uitgegrawe is, het
koerante van ‘n honderd jaar gelede in ‘n perfek leesbare toestand te voorskyn gekom!
Dit word al hoe moeiliker om geologies geskikte terreine vir opvulling in Kaapstad te vind. Ons afval moet
dus al hoe verder vervoer word en diensheffings daarvoor sal huishoudings dus al hoe meer uit die sak begin jaag.
Hoekom verbrand ons nie ons afval nie?* Afvalverbranding verander bloot ‘n grondbesoedelingsprobleem in ‘n lugbesoedelingsprobleem.
* Afvalverbranding kan afvalvoorkomingspogings in die wiele ry. Verbrandingsoonde het konstante
volumes afval nodig om kostedoeltreffend te funksioneer, asook ’n afvalmengsel wat teen die hoogste
moontlike temperature moet brand om die vrystelling van giftige dampe te voorkom. Maklik herwinbare
verpakkingsmateriaal soos papier en plastiek sou daarom in die afvalmengsel moes agterbly om verbrand
te word.
5
AfVAl
* Wanneer afval met kwik, lood, kadmium of ander giftige metale en
chemikalieë verbrand word, word giftige dampe en baie gevaarlike as gevorm.
Verbrandingsaanlegte produseer sommige van die giftigste vrystellings denkbaar,
insluitend dioksien en furaan. In sommige gevalle word “askoeke” herwin wat op
hulle beurt as spesiale afval na opvulterreine geneem moet word en weens die
geweldig giftige aard daarvan in beton gekapsel word.
* In vergelyking met die opvulpraktyk, is afvalverbranding in Suid-Afrika baie duur
aangesien die afval vir meer doeltreffende vernietiging en minder besoedeling by
baie hoë temperature (900 ºC) verbrand word. Honderde miljoene rande is nodig
om ’n doeltreffende verbrandingsaanleg te bou en in stand te hou. Behoorlike
afvalvermindering kan dit voorkom.
maak seker dis afval vóór jy weggooiGroot hoeveelhede hulpbronne is nodig om die produkte wat ons gebruik te
vervaardig. Baie van hierdie hulpbronne ontbind nie vanself in die natuur nie.
Niehernubare hulpbronne word gebruik om die aluminium, plastiek en glas in ons produkte te vervaardig – dikwels
bloot as verpakking. Om hierdie hulpbronne te ontgin verg energie en geld, en beskadig natuurlike habitatte.
Die hergebruik en herwinning van baie van die “afvalprodukte” uit ons huise hou ‘n aantal voordele in:
* Die vraag na nuwe materiaal sal afneem, wat op sy beurt die behoefte sal verminder om niehernubare
hulpbronne te ontgin.
* Energie- en watergebruik sal afneem aangesien kleiner hoeveelhede nodig is vir herwinning in vergelyking met
die vervaardiging van nuwe produkte uit ontginde hulpbronne.
* Wanneer meer materiaal uit ons vullis herwin word, sal minder afval uiteindelik by ons opvulterreine gestort word.
Wat is ‘n niehernubare hulpbron?’n Niehernubare hulpbron is ’n natuurlike materiaal, byvoorbeeld olie of steenkool (wat vir
die vervaardiging van al ons plastiekprodukte en -verpakking gebruik word) wat in beperkte
hoeveelhede voorkom. Indien ons voortgaan om dit vinniger uit die aarde te ontgin as wat
dit in die natuur kan vermeerder of aanvul, sal dit uitgeput raak. Olie en steenkool verg
byvoorbeeld spesiale omstandighede en miljoene jare om weer te vorm. Die hergebruik en
uiteindelik ook herwinning van sodanige hulpbronne sal dit langer laat hou.
Die herwinningsiklusAfval wat nie herwin kan word nie, word na opvulterreine geneem. Verskeie mense (jyself, versamelaars of
kleinsakemense) neem herwinbare afvalmateriaal wat uit vullis en van opvulterreine gered word, na sentrale
verwyderingspersele. Hierdie aflaaisentrums word deur kontrakteurs in vennootskap met die Stad bestuur. In
sommige gebiede is daar terugkoopsentrums wat versamelaars vir materiaal betaal. Tensy groot hoeveelhede
versamel kan word, is hierdie geld egter gewoonlik baie min en daarom bly die aktiwiteit grootliks tot die
informele sektor beperk.
Goed gesorteerde en gebaalde (bondels) materiaal behaal hoër pryse. Pryse wissel na gelang van die soort
materiaal en die markaanvraag. Die mees waardevolle herwinbare materiaal is gewoonlik staal, koper, aluminium,
6
AfVAl
geelkoper, kwik en sink van toestelle, ligtoebehore, bekleding, flitse, loodgietertoebehore, drade en
boumateriaal.
Zero-afval – die kopskuif Baie mense gee te kenne dat afvalherwinning, hoewel dalk ‘n belangrike tussentydse maatreël, bloot
die aanleer van minder verkeerde gedrag behels, of dat dit van ‘n swak stelsel ‘n meer doeltreffende
een probeer maak. Inderwaarheid stel herwinning net klein hoeveelhede bykans verwoeste materiale vir
hergebruik beskikbaar. Dit is ondoeltreffend en ingewikkeld aangesien produkte nie uit die staanspoor vir
hergebruik ontwerp word nie. Herwinning behels hoogstens die vernietiging van produkte ná net een keer
se gebruik (deur dit teen aansienlike hulpbronkoste, veral water en energie, saam te pers, stukkend te sny
of fyn te maal) gevolg deur die moeisame en tydrowende ontginning van net die mees basiese materiale.
Die zero-afvalstrategie verg ‘n algeheel nuwe benadering tot produkontwerp en vervaardigingsmetodes.
Dié strategie vra dat ons ons inspirasie uit die natuur put. Kyk byvoorbeeld na die miere. Die miere op die
planeet het gesamentlik ‘n groter biomassa as mense. Miljoene jare lank voer miere al hulle vlytige bestaan,
maar hulle produktiwiteit voed steeds plante, diere én die grond. Daarenteen het menslike bedrywighede in
slegs die afgelope honderd jaar die gesondheid van alle ekosisteme op die planeet verswak.
Die zero-afvalstrategie ondersoek intelligente ontwerp aan die hand van die beginsels en voorbeelde van
natuurlike ekosisteme, waar die een siklus se afval die volgende se voedsel word. Sodoende sal ons uit die
staanspoor gesonde en hernubare produkte ontwerp. Afval as sulks word dus geheel en al uitgeskakel.
Vir verdere inligting, kontak die Institute for Zero Waste in Africa by selfoonnommer 083 471 7276 of
e-posadres [email protected]. Boeiende leesstof in hierdie verband is Cradle to Cradle: Remaking the
Way We Make Things deur Amerikaanse sakeman, William McDonough en Duitse skeikundige, Michael
Braungart (North Point Press, 2002). Die boek is ook in DVD-formaat beskikbaar.
7
AfVAl
AfVAl iN ONS STADMunisipaliteite is volgens wet verantwoordelik vir die verwydering van en wegdoening met afval in hulle
onderskeie gebiede. Ingevolge die Wet op Munisipale Stelsels word daar nou verder van munisipaliteite verwag om
‘n geïntegreerde ontwikkelingsplan (GOP) voor te berei wat ook ’n geïntegreerde afvalbestuursplan moet insluit.
Die Stad Kaapstad is daarom verantwoordelik vir afvalbestuur en -beplanning, en het ’n verordening ontwikkel wat
ekonomiese aansporings insluit ten einde afvalbeperking en -herwinning aan te moedig. Hierdie verordening wag
tans om deur die Parlement goedgekeur te word.
Die hoeveelheid afval wat ons in Kaapstad genereer neem tans met 6% per jaar toe – in vergelyking met ‘n
jaarlikse bevolkingsaanwas van slegs 2%. Kaapstad se opvulterreine verkeer onder hewige druk. In 2003 is die
Swartklip-terrein toegemaak, en in 2005 en 2006 moes die Brackenfell- en Faure-opvulterrein onderskeidelik ook
hulle hekke sluit. Nou word daar by die oorblywende drie hoofopvulterreine, naamlik Coastal Park, Vissershok en
Bellville-Suid, met die 2,1 miljoen ton afval wat Kaapstad jaarliks genereer, weggedoen.
Die Coastal Park-opvulterrein sal nog vir ongeveer sestien jaar afval kan inneem; die Bellville-Suid-terrein se
oorblywende gebruiksduur is sowat vier jaar, terwyl die Vissershok-terrein nog sowat agt jaar sal kan funksioneer.
Die Stad het omgewingsmagtiging ontvang vir die vestiging van ’n streeksopvulterrein, maar dit is egter
onderworpe aan ’n appèlproses.
Die doel van rehabilitasie is om besoedeling en enige verspreiding wat omgewingsbesoedeling kan veroorsaak,
in bedwang te hou. Dit kos die Stad miljoene rande om ‘n toegemaakte opvulterrein te rehabiliteer, afhangende
van die grootte en ligging daarvan. So ‘n terrein word eers met ‘n dik laag kleigrond, bogrond en plantegroei
8
AfVAl
bedek. Die afval op die terrein word deur beide anaërobiese (metaanvormende) en aërobiese bakteriese verrotting
afgebreek. Dit is egter ‘n baie langsame proses – ontbindingstempo’s vir mensgemaakte afval soos plastiek, blikkies
en selfs papier kan honderde jare wees. Die terrein kan uiteindelik as ‘n oop ruimte of sportveld vir gemeenskappe in
die omgewing gebruik word, maar weens die gevaar van grondineenstortings en die moontlike vrystelling van giftige
materiaal in die omringende grond, water en lug, nooit vir behuising nie. In Athlone is daar byvoorbeeld ‘n park op ‘n
ou opvulterrein uitgelê.
Huishoudelike-afvalverwyderingsdiensEen keer per week verwyder die Stad se afvalverwyderingsdiens elke formele huishouding se afval, hetsy in
240 liter wielvullisdromme wat aan huishoudings voorsien word, of swart plastieksakke. In alle informele
nedersettings word geïntegreerde afvalverwyderings-en-
gebiedskoonmaakdienste gelewer. Dit behels die uitdeel van
swart vullissakke aan elke liewe hut/informele woning,
en die weeklikse verwydering van vol vullissakke,
sowel as die optel en verwydering van alle
rommel en gestorte vullis om die gebied aan
aanvaarbare higiëniese standaarde te laat
voldoen.
Wegdoening met huishoudelike afvalHuishoudelike afval uit Kaapse huise word
na die Athlone-vullisoorlaaistasie (ARTS)
geneem, waar die afval op ‘n voerband
geplaas word en alle herwinbare materiaal uit
die algemene afvalstroom verwyder word. Nie-
herwinbare materiaal word saamgepers en in houers
gelaai waarna dit per trein na die Vissershok-opvulterrein geneem word.
Diensheffings vir huishoudelike-afvalverwyderingAfvaldiensheffings word op grond van ’n tariefstruktuur en -beleid bereken. Sodanige heffings wissel na gelang
van die eiendomswaarde en die dromgrootte. Residensiële eiendomme met ’n waarde van minder as R100 000,00
ontvang ‘n 100% korting op afvalheffings vir die eerste wielvullisdrom. Gevolglik word die afvalverwyderingsdiens
gratis gelewer indien die huishouding slegs een drom gebruik. Residensiële eiendomme van meer as R100 000,00
betaal tussen R14,00 en R54,00 per maand vir ’n weeklikse enkeldrom-afvalverwyderingsdiens, afhangende van die
eiendomswaarde. Ons tariefstruktuur behels tans geen finansiële aansporing om afvalbeperking aan te moedig nie.
Vir meer inligting oor vaste-afvalverwyderingsheffings en die verskillende heffings vir die verwydering van
tuinvullis, bourommel en diensverskaffing, besoek die Stad Kaapstad se webtuiste by www.capetown.gov.za. Klik
op “Online Services” waar jy ‘n omvattende sigblad met residensiële heffings en verwante dienste van die vaste-
afvalbestuursafdeling sal kry.
10
AfVAl
Die Stad se “Waste Wise”-program en geïntegreerde afvalbestuursbeleidDie Stad se “Waste Wise”-program wat in 2002 van stapel gestuur is, koördineer en fasiliteer alle pogings om
afval, onwettige storting en rommelstrooiery binne die stad te verminder. Die hoofdoel van die program
is om alle inwoners van Kaapstad oor die realiteite en gevolge van afval in te lig en op te voed, sowel
as oor hoe hulle ’n betekenisvolle verbetering in die fisiese omgewing van die Stad teweeg kan
bring. Hierdie program is op ’n geïntegreerde manier ontwikkel, en bestaan uit vyf subprojekte
(teikengroepe), naamlik:
1. openbare opvoeding en bewusmaking;
2. skoolopvoedings- en -herwinningsprojekte;
3. handel, nywerheid, instellings en die administrasie;
4. vennootskap-/borgskapprojekte; en
5. die ontwikkeling van ondernemingsgeleenthede in die hergebruik van afval.
In Mei 2006 het die Stad Kaapstad een van die eerste Afrika-stede geword om ‘n geïntegreerde afvalbestuursplan
te aanvaar en in werking te stel. Hierdie plan wei uit oor die roetinefunksie van afvalverwydering en -wegdoening,
met die doel om die sleutelteikens vir afvalvermindering te behaal wat in beleid vervat word.
Ter ondersteuning hiervan word die “Waste Wise”-program as ’n opvoedingsplatform gebruik om bogenoemde
teikengroepe te bereik. Boonop is ’n geïntegreerde en volhoubare bemarkings- en kommunikasiesteunstrategie
ontwikkel wat op afvalbestuur, afvalvermindering en die skoonmaak van gebiede konsentreer. Hierdie strategie sal
openbare bewusmaking en opvoeding onder bepaalde teikengroepe in die hand werk, en dien as grondslag vir die
verskeie kommunikasie- en bemarkingsveldtogte wat vir hierdie doel van stapel gestuur word.
In die nywerheidsektor het die “Waste Wise”-program afvalbeperkingsklubs ondersteun en uitgebrei.
Skoner vervaardigingsbeginsels en feiteblaaie met eenvoudige riglyne vir die vermindering van afval en
vermorsingsaktiwiteite binne bepaalde nywerhede het die lig gesien. Afvalbestuurstelsels en -sorteerstudies het
afval binne hoë-impak- kommersiële gebiede soos inkopiesentrums verminder, en ‘n ekonywerheidspark is binne
‘n nywerheidsgebied van die stad aangevoor. Die vermindering van bourommel is ook deur beraadslaging met die
boubedryf as ‘n teiken gestel.
Sortering van huishoudelike afval’n Doeltreffende stelsel vir afvalsortering en -herwinning sal bepaal of die Stad sy teiken van ‘n 25%-vermindering in afval wat opvulterreine bereik teen 2015 sal behaal. Die tweesakproefprojek “Besin en
herwin” is tans in ’n aantal gebiede aan die gang om die beste moontlike opsie vir die sortering van afval in
huishoudings te toets en te ondersoek. As deel van hierdie projek word ’n deursigtige sak aan elke huishouding in
die geteikende gebiede gegee om met hulle herwinbare materiaal vol te maak. Hierdie sakke word dan saam met
hulle gewone huishoudelike afval verwyder.
Die Stad het onlangs 19 afvalherwinnings- en -aflaaiterreine binne ‘n 7 km-radius van jou huis ingerig. Dié
aflaaisentrums is sewe dae ‘n week tussen 07:30 en 17:30 oop. Hier kan huishoudings herwinbare en gesorteerde
afval, insluitend elektroniese of e-afval, gaan aflaai.
11
AfVAl
Kaapstad is die eerste stad in Suid-Afrika wat die herstel, hergebruik en herwinning van e-afval ingestel het. Elektroniese afval is die sambreelterm vir selfone, rekenaars en “wit toestelle” (yskaste, strykysters en stowe). Baie e-afvalonderdele
word van potensieel gevaarlike materiaal gemaak en behoort nie by algemene afval gevoeg te word nie. Elektroniese
produkte en toestelle kan vir waardevolle onderdele uitmekaargehaal word om dit in ander masjiene te gebruik, of kan as
kosbare metaal en materiaal herwin word. Alle e-afval kan na die Wynberg-aflaaifasiliteit (nr. 20 op die kaart op bladsy 9)
of die Footprints-aflaaisentrum (sien besonderhede hier onder) geneem word. E-afvalfasiliteite is nie by die ander terreine
beskikbaar nie.
‘n Paar opwindende multisak-afvalproefprojekte in Kaapstad het getoon hoe graag ons huishoudings by
herwinningsprojekte betrokke wil raak. Hoewel dit tans te duur is om regdeur die Stad in te stel, sal hierdie soort projekte
al hoe meer finansieel lewensvatbaar raak hoe meer huishoudings daaraan deelneem.
Die Blousakprojek wat in 2004 in Stellenbosch aangevoor is, is tans in drie gemeenskappe in volle swang en was tot
dusver baie suksesvol. Hierdeur sorteer bykans 1 500 huishoudings hulle blikke, glas en koerante, plaas dit in blou
sakke, waarna dit aan die Stellenbosch-munisipaliteit voorsien word. Hierdie sakke word weekliks deur plaaslike
terugkoopsentrums afgehaal.
‘n Soortgelyke afvalherwinningsprojek wat steeds aan die gang is, is in 2002 in Marina da Gama bekend gestel. Die
Geelsakprojek voorsien gratis geel sakke aan ‘n duisend huishoudings wat hulle afval daarin sorteer. Herwinbare materiaal
(papier, karton, glas, plastiek en blikke) beland alles in die geel sakke. Ná een en ‘n halwe jaar is ‘n totaal van 173 ton
afvalmateriaal herwin en hergebruik. Bykans 80% van huishoudings in die gebied neem steeds aan die projek deel.
In Mei 2000 het die Stad ‘n geïntegreerde afvaluitruil- (IWEX-)webtuiste bekend gestel. ‘n Soortgelyke
afvalherwinningsprojek wat steeds aan die gang is, is in 2002 in Marina da Gama bekend gestel. Hierdie materiaal
word gelys met besondere klem op die vermindering van die hoeveelhede gevaarlike afval wat ons opvulterreine bereik,
en die uitbreiding van tradisionele herwinningsmarkte in en om Kaapstad. Gemeenskapsorganisasies op die IWEX-
lysting sluit gemeenskapsaflaaisentrums, terugkoopsentrums, skuilings, toevlugsoorde, gemeenskapopheffings- en
werkskeppingsentrums in. Vir meer inligting, besoek www.capetown.gov.za/IWEX.
Gemeenskapherwinningsprojekte in Kaapstad‘n Aantal vindingryke en ontwikkelingsgerigte herwinningsprojekte is in Kaapstad op
die been gebring.
Footprints-aflaaisentrum in Wynberg is ‘n gemeenskapsgerigte projek sonder
winsbejag wat as ‘n omgewingsentrum dien en ‘n volhoubare leefstyl by die
publiek aanmoedig. Projekte sluit herwinning, komposvervaardiging, inheemse,
waterbesparende en organiese vrugte-en-groentetuine asook e-afval en “afvalkuns” in.
Vir meer inligting, tree met Michelle Sholto-Douglas by e-posadres [email protected] of
telefoonnommer (021) 794 5863 in verbinding.
In Claremont en Elsiesrivier het die Oasis-herwinnings-en-afvalbestuursprojek 336 verstandelik
gestremde mense in diens. Hoewel dit hoofsaaklik as ‘n sorgvereniging optree, het hierdie
bekroonde projek ‘n uiters suksesvolle onderneming uit herwinning gemaak. Die inkomste wat uit
herwinning verkry is, het tot die ontwikkeling van skole, dagsorgsentrums en werkwinkels gelei.
Skakel Aubrey Wicomb, herwinningsbestuurder, by (021) 671 5100 in Claremont en (021) 933 1586 in
Elsiesrivier.
12
AfVAl
Die Kommetjie-omgewingstaakgroep (KEAG) is ‘n
omgewingsdrukgroep wat ook ‘n aantal omgewingsprojekte bestuur. KEAG
het aan die spits gestaan van die provinsiale CoastCare-projek wat mense
in diens neem om strande, duine, ontspanningsterreine en vleilande skoon
te maak. Voorts bestuur hulle ‘n herwinningsentrum en ‘n gepaardgaande
Ilithalomsa-afvalkunsateljee-en-galery op Imhoff-plaas in Kommetjie. Skakel
(021) 783 3433 vir meer besonderhede.
Tsoga-omgewingshulpbronsentrum het herwinningsentrums in Langa
en Philippi. Hulle is besonder trots op hulle Philippi-sentrum wat geheel en al
uit afval en hernubare materiaal gemaak is. Hulle projekte behels sowat 300
mense wat die omgewing deur afvalbestuursaktiwiteite, agterplaasproduksie
van groente en vrugte, en deur-tot-deur-afvalverwydering skoonmaak en
vergroen. As deel van hulle “afvalkunsprojek” maak hulle handsakke en hoede.
Skakel Sonwabo by 082 542 3356.
Met die ondersteuning van die Universiteit Kaapstad se omgewing-
evalueringseenheid, en finansiering van USAID het Eunice Roro die
Inkqubela-herwinningsprojek in Khayelitsha tot stand gebring. Hierdeur
het “Mama Roro” tuisgemaakte sop gemaak vir diegene wat hulle vullis na
haar herwinningsdepot gebring het, en hulle ook vir hulle afval betaal.
Inkqubela is nie meer in werking nie, en ook Tsoga bied tans ernstige
finansiële uitdagings die hoof – dit laat vrae oor die lewensvatbaarheid van
gemeenskapgebaseerde afvalverwyderingsprojekte in minder gegoede
gebiede ontstaan. Die soorte afval in minder gegoede gebiede bring
minder geld in as dié in meer gegoede gebiede, en goedbedoelde projekte
sukkel uiteindelik finansieel. Uit ‘n omgewings- en werkskeppingsoogpunt
is sulke gemeenskapspogings uiters waardevol, maar verg dit groter
ondersteuning om uiteindelik volhoubaar te wees.
Indien jy meer oor afvalherwinning wil lees of dalk ‘n herwinningsentrum
in jou gebied wil begin, tree met die Departement van Omgewingsake en
Toerisme in verbinding om na hulle riglyne oor die herwinning van vaste
afval te kyk, of skakel die Fairest Cape Association (besonderhede aan die
einde van hierdie hoofstuk).
AfVAl iN JOU HUiS
13
AfVAl
Stad-afvalteikensDie Stad wil teen 2012 afvalproduksie met 25% verminder. Ons afvalvlakke neem tans vinniger as ons bevolking toe.
Algemene afval in die huisWanneer ons na ons afval kyk, word dit vinnig duidelik dat die verskillende soorte materiaal wat huishoudings as
afval weggooi eintlik verskeie moontlikhede vir hergebruik en herwinning inhou. Baie van ons afval is organies
(ontbindbaar). Groente- en vrugteskille en tuinafval behoort op ‘n komposhoop gegooi te word om gratis,
voedingsryke kompos vir ons tuine te maak. ‘n Bietjie later in hierdie afdeling kry jy maklike wenke oor hoe om jou
eie kompos te maak. By meer gegoede huishoudings word afval in die vorm van metaal, plastiek, glas, papier en
karton gegenereer – meestal verpakkingsmateriaal wat in baie gevalle herwin kan word in plaas daarvan om op ’n
opvulterrein te beland.
Tipiese afvalinhoud in ‘n lae-inkomstehuishouding
14
AfVAl
rommel, grond en as
organies
papier en karton
allerlei
glas
plastiek
metaal
tekstiele
Gevaarlike afval in die huis
Die gemiddelde huishouding beskik oor veertien tot vyf-en-veertig liter produkte wat sogenaamd gevaarlike afval
produseer. Vir raad oor die hantering van gevaarlike afval, sien “Praktiese stappe” effens verder aan in hierdie
hoofstuk. Giftige, gevaarlike huishoudelike afval word regstreeks of onregstreeks deur die volgende produkte
gegenereer:
Ontvlambare of brandbare stowwe (petrol, paraffien, dieselbrandstof, vuurhoutjies, verdunner, naellak,
aerosol en produkte met alkohol). Hou dit weg van ‘n oop of onbedekte vlam.
Prikkelmiddels (ammoniumhidroksied en/of bleikmiddel). Hou die produk weg van jou vel en oë. Gebruik
met handskoene. Prikkelmiddels kan ‘n seer of geswelde vel, oë, slymvliese of asemhalingstelsel veroorsaak.
Bytmiddels (metaalskoonmaakmiddel, motorbatterysuur, drein- en oondskoonmaakmiddels,
roesverwyderaars, bleik- en swembadsuur). Hierdie produkte vreet materiaal weg. Wanneer verfverdunner
byvoorbeeld in ‘n plastiekkoppie geskink word, sal die koppie oplos en verdwyn!
Tipiese afvalinhoud in ‘n middel- tot hoë-inkomstehuishouding
15
AfVAl
GEVAARLIKE MATERIAAL AlTeRNATief
bv. dreinskoonmaakmiddel koeksoda en wit asyn
Gevaarlike, toksiese of giftige stowwe (paraffien of plaagdoders) sal beserings of die dood
veroorsaak wanneer dit ingesluk, opgeneem of ingeasem word.
Plofbare/reagerende stowwe (dreinskoonmaakmiddels, skuur- en skottelgoedwasmiddels met
bleikmiddel, veral in kombinasie met ammoniak of ander sure) kan ‘n ontploffing veroorsaak of
giftige dampe afgee wanneer dit aan lug, water of ander chemikalieë blootgestel word.
Besmetlike stowwe (vuil doeke, kondome, spuitnaalde) versprei siektes en infeksies.
(Fairest Cape Association, 4e uitgawe)
Vinnige gevaarlike-afvalouditStap deur jou huis en maak ‘n lys van enige van bogenoemde gevaarlike materiaal wat jy
sien. Blaai na “Praktiese stappe” aan die einde van hierdie afdeling om uit te vind met watter
alternatiewe jy hierdie materiaal kan vervang wanneer jy volgende keer gaan inkopies doen.
Die motorhuis en kombuis waar jy skoonmaak-chemikalieë bêre is ‘n goeie wegspringplek.
16
AfVAl
PRAKTieSe STAPPeOns weet nou ons produseer te veel afval, en mors so energie, hulpbronne, skoon water en kosbare
natuurlike grond. So, hoe kan ons minder afval genereer? Ja, ons kan ons afval hergebruik en
herwin. Die eerste stap behoort egter altyd te wees om afvalhoeveelhede en -giftigheid uit die
staanspoor te verminder.
Volg die “drie h’s” wat deur die Fairest Cape Association en die Stad se Departement Vaste-afvalbestuur se skoner produksie projekte aanbeveel word: hokaai, hergebruik en herwin.
Hokaai * Koop slegs wat jy nodig kry en moenie oormatig verpakte produkte koop nie.
* Koop dié items wat jy gereeld nodig kry in grootmaat (minder verpakking). Koop hervulhouers/-
sakkies en konsentrate.
* Koop produkte wat in herwinde materiaal verpak is, soos papierhanddoek en sjampoebottels
van herwinde plastiek.
* Probeer weggooiprodukte soos weggooi-skeermeslemmetjies, -kameras, en papierborde vermy.
* Kies glas bo plastiek aangesien eersgenoemde altyd herwin kan word. Baie soorte
plastiekverpakkings kan steeds nie in Suid-Afrika herwin word nie (sien afdeling oor plastiek
hieronder).
* Vermy giftige of gevaarlike produkte.
17
AfVAl
Hergebruik/Herstel* Jy het dalk nie meer ‘n nut vir ‘n bepaalde item nie, maar iemand daar buite het wél. Skole,
liefdadigheidsorganisasies, biblioteke en sommige aflaaisentrums het dalk jou ongewenste klere, meubels,
speelgoed, boeke, video’s en tydskrifte nodig.
* Herstel items eerder as om dit weg te gooi. Ondersteun jou plaaslike naaldwerkster, skoenmaker,
fietsherstelwinkel, ensovoorts. Dit kan ook werkskepping in jou gemeenskap aanmoedig.
‘n Paar nuttige idees vir die hergebruik van huishoudelike goedere
* Bêre kos in houers wat weer gebruik kan word eerder as in nieherwinbare kleefplastiek of
tinfoelie van hulpbronintensiewe aluminium.
* Hergebruik geskenkpapier en geleentheidskaartjies.
* Oorweeg niemateriële geskenke soos ‘n aand uit.
* Sny gebruikte papier in vierkante om as skryfpapier te dien.
* Gebruik beide kante van enige stuk papier, en herwin dit daarna.
* Plastiekpotte en was- of plastiekoordekte melk- of sapkartonne maak uitstekende potte vir
saailinge.
Herwin* Herwin afval wat nie herstel of hergebruik kan word nie deur dit by jou naaste herwinningsdepot of
aflaaifasiliteit af te laai.
* Kies verpakkings en produkte van herwinde materiaal wat ook herwin kan word – wees op die
uitkyk vir die herwinningsimbool.
* Gebruik jou groenteafval om kompos te maak.
Word ‘n herwinningshuis
Sorteer jou afval
‘n Goeie manier om te begin is om drie dromme in jou huis te hê (oorweeg hergebruikte bokse): ‘n “organiese”
drom vir die komposhoop, ‘n “droë” drom vir herwinbare materiaal (blikke, plastiek, glasbottels, plastiekomhulsel,
papier en eierboksies) en ‘n drom vir nieherwinbare afval. Dit sal jou help om jou afval by die bron te sorteer.
Die voordele van herwinning
* Verminder die hoeveelheid afval wat na opvulterreine geneem word, en spaar lugruimte.
* Skep werk en genereer ‘n inkomste vir skole en organisasies.
* Verminder besoedeling en rommelstrooiing.
* Bespaar grondstowwe wat nodig is om nuwe produkte te vervaardig.
* Verminder die invoer van duur grondstowwe.
* Vertraag die verbruik van die wêreld se niehernubare (olie, steenkool en yster) en hernubare
hulpbronne (bome).
* Verminder energiekoste vir die vervaardiging van houers, verpakkings, ensovoorts.
* Bespaar water (vir die vervaardiging van verpakking en produkte). Papierherwinning gebruik 50% minder
water as papiervervaardiging uit houtpap.
18
AfVAl
Die uitsoek van herwinbare materiaalHieronder verskyn ‘n algemene lys van herwinbare materiaal. Vind egter ook uit watter materiaal jou
naaste herwinningsdepot aanvaar. Moenie materiaal by ‘n depot stort indien hulle nie daardie bepaalde
soorte herwin nie – so maak jy jou afval ander mense se kopseer! Herwinningsmateriaal moet ook uit-
en afgespoel word voordat dit herwin kan word. Die feite en syfers hieronder kom uit die Fairest Cape
Association en die Departement van Omgewingsake en Toerisme se handleiding vir verantwoordelike
toerisme.
Blik en metaal
Ongeveer vierhonderd ton blikke word maandeliks in die Wes-Kaap herwin. Volgens Collect-a-Can herwin
hulle 66% van alle koeldrankblikkies in Suid-Afrika, en bied so ‘n inkomstebron aan meer as 37 000 mense.
Die metaal word gebruik om nuwe produkte van dieselfde gehalte te maak, en bewaar so nievervangbare
natuurlike hulpbronne. Blikherwinning bespaar meer as 95% van die energie wat nodig is om ‘n nuwe blik
uit ystererts te maak. Alle staalskrootmetaal is wêreldwyd in groot aanvraag. Suid-Afrika voer tot 50% van
sy herwinde skrootmetaal uit.
Alle blikke kan herwin word – al is dit platgedruk, geroes of gebrand.
Karton en papier
Karton en papier is uitstekende materiaal vir herwinning. Vir elke ton herwinde papier word sewentien bome gered, en is 40% minder energie en 30% minder water nodig om papier te maak.
Die volgende moet nie herwin word nie:
* nat of vuil papier (sneesdoekies, papierhanddoek, kosomhulsels, papier waarop daar gemors is);
* was- of plastiekoordekte verpakking vir vloeistowwe (melkkartonne);
* kleefpapier (Post It-notas);
* deurslagpapier;
* chemies behandelde faks- of fotopapier; en
* hondekossakke, aartappelsakke en wasoordekte bokse.
Plastiek
Plastiek ontbind in die algemeen nie aangesien dit van chemikalieë
met ‘n petroleumbasis gemaak word (olie, steenkool en gas).
Hierdie materiaal herwin soms moeilik aangesien dit dikwels
met ander materiaalsoorte gekombineer word. Plastiek word
van verskillende plastiekpolimere gemaak. Dit is belangrik
dat soortgelyke plastiek sáám herwin word. Vra jou naaste
aflaaisentrum watter plastieksoorte hulle aanvaar.
Ongelukkig is daar binne die herwinningsbedryf in Suid-
Afrika weinig aanvraag vir die herwinning van plastiek buiten
poliëtileen, hoëdigtheidspoliëtileen en laedigtheidspoliëtileen
uit náverbruikersbronne, wat beteken dat enige ander plastiek
uiteindelik by ’n opvulterrein beland.
PeT HDPe lDPe PP
19
AfVAl
Hierdie plastieksoorte word gewoonlik saamgegroepeer vir herwinning.
PET: poliëtileen-tereftalaat LDPE: laedigtheidspoliëtileen
HDPE: hoëdigtheidspoliëtileen PP: polipropileen
Baie plastiekverpakkingsitems kan steeds nie in Suid-Afrika herwin word nie. Dit is egter ’n snel veranderende
gebied, en al hoe meer voorste handelaars begin verseker dat hulle verpakking herwin kan word, of daar
voldoende belangstelling en hoeveelhede is om ’n groter reeks plastiek te kan herwin. In die algemeen kan plastiek
met ’n herwinningslogo en identifikasienommer (bv. PET, of nr. 1, in die herwinningsdriehoek) herwin word. As jy
enigsins onseker is oor of plastiek herwin kan word of nie, doen navraag by jou plaaslike aflaaisentrum. Tans kan
ons nie die volgende herwin nie:
* multigelamineerde plastiekfoelie (vir voedselverpakkings soos dié van spek);
* saamgestelde plastiekverpakkings (soos Tetrapak-melk- en -vrugtesapkartonne) (Tetrapak kan reeds in
Johannesburg, en dalk binnekort in Kaapstad, herwin word.); en
* polistireen-kosbakke.
Dit is raadsaam om by jou plaaslike aflaaifasiliteit na te gaan wat herwinbaar is en wat nie.
As jy kies om nie produkte met nieherwinbare verpakkingsmateriaal te koop nie, stuur jy ’n sterk boodskap aan die
vervaardigers om hulle produkte meer omgewingsvriendelik te ontwerp en te verpak.
Glasbottels en -flesse
Die herwinning van ‘n enkele glasbottel bespaar genoeg elektrisiteit om ‘n 100 W-gloeilamp vir vier uur te laat
brand. Vir elke ton herwinde glas word 1,2 ton grondstowwe en 114 olie-energie bespaar.
Dit is belangrik om botteldoppe en kurke van glasbottels en -houers te verwyder. Sekere glasprodukte kan nie
herwin word nie. Kyk gerus na die lys hieronder aangesien enige van hierdie items in ‘n glasherwinningsbank die
hele klomp glas kan ruïneer.
Die volgende moet nie herwin word nie:
* koppies, pierings en erdeware;
* fluoresseerbuisligte;
* gloeilampe;
* spieëlglas;
* vensterglas (venster- en motorvoorruite);
* motorligte;
* drinkglase;
* draadversterkte glas; en
* laboratoriumglas.
20
AfVAl
Organiese afvalDeur met jou organiese afval kompos te maak spaar jy waardevolle opvulruimte, en verminder jy metaanvrystellings
wat tot klimaatsverandering aanleiding gee. Boonop plaas ‘n mens só belangrike voedingstowwe terug in die
grond. Dit is nie moeilik om kompos te maak nie – kyk maar na dié maklike uittreksel uit ‘n pamflet wat deur die
Suid-Skiereiland-munisipaliteit in samewerking met die Fairest Cape Association gepubliseer is (Desember 1999).
Jy kan met min moeite jou eie kompos maak. Omdat daar verskillende maniere is om te werk te gaan, moet jy ‘n
metode kies wat vir jou hoeveelheid afval en beskikbare tyd en ruimte geskik is. Die maklikste manier om kompos
te maak is bloot om ‘n hoop organiese afval in ‘n ongebruikte hoek van die tuin te maak. Dalk verkies jy om dit
in ‘n houer te doen sodat jy die hoop netjieser kan hou. Byekorf-komposdromme kan ook hiervoor by ‘n kwekery
gekoop word. Hout- of plastiekdromme (1 x 1 x 1 m3) is ideaal vir medium tot groot tuine. ‘n Maasdraadsilinder
(1 m in deursnee x 1 m) wat met karton uitgevoer is of ‘n groot kartonboks is ‘n goedkoop manier om ‘n
komposdrom te prakseer.
* Kies ‘n beskutte, skaduryke plek vir jou komposhoop of -drom.
* Strooi eers ‘n laag growwe materiaal soos takkies en strooi (vir belugting).
* Gooi hierna om die beurt lae “bruin” (droë blare) en “groen” (varsgesnyde gras) materiaal in ‘n 50 : 50
verhouding, asook mis (of seegras) as ‘n aktiveermiddel. Sprinkel hier en daar water, sand en gesnipperde
21
AfVAl
papier tussen die lae totdat die hoop ongeveer 1,5 meter hoog is. Die sand is nodig om die organismes by die
hoop in te voer. Lae kan bygevoeg word namate meer afval beskikbaar raak.
* Hou die hoop bedek met ‘n laag strooi, grond of ‘n ou mat om rotte, insekte en ander plae uit te hou.
* Maak die hoop gereeld nat (hou dit klam, maar nie papnat nie), en woel dit na ‘n paar maande om om die
proses te bespoedig. Jy kan ook komposwurms byvoeg.
* Wanneer die kompos donker en krummelrig is en soos grond ruik, is dit gereed om te gebruik. Dit kan enigiets
van ses weke tot ses maande neem, afhangende van die tyd van die jaar. Jy kan selfs tegelykertyd twee of
meer komposhope aan die gang hê sodat jy een het om by die tuin in te werk terwyl die ander een nog
opbou.
In sekere situasies kan dit beter wees om die organiese afval (na aanleiding van bogenoemde beginsels) in slote
of gate te begrawe wat groot genoeg is vir die hoeveelheid afval wat gegenereer is. In so ‘n slootbedding kan jy
groente, blomme of bome kweek. Voordele sluit die afwesigheid van vlieë en reuke in aangesien die afval deur ‘n
sandlaag bedek word.
Vir meer inligting oor kompos, besoek Abalimi Bezekhaya se webtuiste by www.abalimi.org.za, of stuur ‘n e-pos
na [email protected]. Die Fairest Cape Association se webtuiste by www.fairestcape.co.za bevat ook goeie
inligting oor kompos vir die meeste gebiede in Kaapstad.
22
AfVAl
Gevaarlike afval
Daar is geen manier om met gevaarlike huishoudelike afval weg te doen wat geheel en al veilig is nie. Voordat jy ‘n
gevaarlike produk koop, vra jouself of daar nie dalk ‘n veiliger alternatief bestaan nie. Dink oor hoe jy op ‘n veilige
manier daarmee kan wegdoen.
Eenvoudige reëls vir die gebruik van gevaarlike produkte
* Kies die minste toksiese produkte wat in jou huis vir jou werk. Skoonmaak- of wasprodukte met die SABS se AE-
simbool is “omgewingsaanvaarbaar” en SANS-goedgekeur.
* Belê in ‘n goeie vlieëplak, en vermy chemiese insekdoders. Sommige bevat chemikalieë soos Lindane wat in
Europa verban is aangesien dit met kanker, senuskade en asma verband hou.
* Koop net wat jy nodig het (kleiner hoeveelhede) sodat jy nie gevaarlike produkte hoef te bêre nie.
* Gaan die etiket na vir bestanddele, gebruiksaanwysings, hoe om die produk veilig te bêre asook hoe om veilig
daarmee weg te doen.
* Koop produkte met gelyste bestanddele. Mediese personeel sal in so ‘n geval weet hoe om vergiftiging te
behandel.
* Maak seker dat die produk duidelik gemerk is en die inhoud in die oorspronklike houer gehou word.
* Vermy spuitbuise so ver moontlik. Dit kan nie herwin word of veilig mee weggedoen word nie.
* Hou gevaarlike produkte weg van kinders en troeteldiere.
* Moet nooit gevaarlike produkte meng nie aangesien dit met mekaar kan verbind en reageer.
* Gebruik hierdie produkte altyd in ‘n goed geventileerde gebied en met die grootste sorg denkbaar.
* Moet nooit rook of eet terwyl jy chemikalieë gebruik nie, en was altyd jou hande na gebruik.
* Hou die houer se deksel deeglik toe. Indien ‘n houer lek, plaas die oorspronklike houer in ’n stortbestande,
duursame tweede houer met ’n duidelik gemerkte “LEKKASIE”-etiket.
* Bêre gevaarlike produkte in koel, droë en donker plekke weg van stowe of waterverhitters.
Verf, oplosmiddels en gom
Dertig blikke meestal giftige afval word vir die vervaardiging van elke blik kommersiële verf geproduseer. Massaverf
is een van die mees energierowende bouprodukte. Nog ’n skokkende feit is dat meer slagoffers van huisbrande aan
giftige dampe (van ou loodverf en ander gevaarlike produkte in die huis) beswyk as van die rook self. Die meeste
algemene houtverduursaammiddels dien as swam- en insekdoders wat jare nadat die produk gebruik is steeds uiters
giftig is.
Veiliger alternatiewe
* Indien verf of houtverduursaammiddels gebruik moet word, kies dié met lae giftigheidsvlakke. Breathcote
([email protected]) en EnviroTouch (http://www.envirotouch.com) bied ‘n paar goeie produkte.
* Vir houtafwerkings kan produkte met boor (lae tot matige giftigheidsgraad) gebruik word. Boorhoutbehandeling
voldoen aan SANS-spesifikasies. Produkte met boor is egter geneig tot uitloging, en daarom behoort hout wat
met hierdie produkte geverf word nie in die grond begrawe of in water gedompel te word nie. Wanneer dit
ekstern gebruik word is dit belangrik om verdere olie- of wasbehandelings aan te wend.
* Goeie verf, gom, vernis en verduursaammiddels met ‘n waterbasis of lae oplosmiddelinhoud is redelike
alternatiewe.
* Spyker matte eerder aan die vloer vas as om dit met gom vas te plak.
23
AfVAl
Batterye
In hierdie stadium beskik die Stad nie oor ’n battery-
afvalbestuursprogram met die aanbevole stappe vir ’n battery-
herwinningsaksieplan nie. Ons kan inwoners dus slegs aanraai om
wanneer hulle batterye koop by die handelaar uit te vind of hulle ’n
terugneembeleid het, of herlaaibare batterye te gebruik.
Kompakte fluoorligte (CFL’e)
Saam met Eskom ondersoek die Stad tans maniere om CFL’e
uit huishoudings deel van die herwinningstroom te maak.
Totdat ’n herwinningsprogram op die been gebring word, word
inwoners versoek om hulle gebruikte CFL’e op ’n veilige plek in
’n breekbestande houer of sterk plastieksak te bêre wat alles
bymekaar sal hou indien dit sou breek.
Olie
Een liter olie kan op water ‘n oliekol groter as twee sokkervelde vorm. Moet nooit teenvriesmiddel, olie of ander
chemikalieë op die grond, in stormwaterpype of in die drein gooi nie.
Die meeste motorhawens neem aan olieherwinningsprogramme deel. Indien jy jou motor tuis versien, neem die
gebruikte olie na die motorhawe of ’n herwinningsdepot soos Footprints of die Rose-stigting (Recovery of Oil Saves the
Environment), ‘n organisasie sonder winsbejag wat smeerolie bymekaarmaak, berg en herwin. Skakel hulle by
(021) 448 7492. Vir meer inligting, besoek www.rosefoundation.org.za.
in ‘n noodgevalIndien iemand per ongeluk ’n gevaarlike produk insluk, neem die persoon reguit na die naaste gifeenheid,
kliniek of hospitaal. Moenie braking aanhelp nie aangesien die dampe in die longe kan beland en dit
kan beskadig. Indien iemand giftige chemikalieë inasem, neem die persoon vinnig na vars lug en moenie
jouself aan die dampe blootstel nie. Maak alle deure en vensters oop.
Vra raad by die Tygerberg-gifbeheersentrum by (021) 931 6129, of die
Rooikruis-gifsentrum by (021) 689 5227. Indien die chemikalie in jou oë of op jou
vel kom, spoel die betrokke liggaamsdeel vir vyftien tot twintig minute met skoon, vars
water.
Veilige skoonmaakprodukteVermy gevaarlike huishoudelike produkte deur na hierdie woorde op die houer of
etiket te soek:
* nie-toksies/-giftig
* bevat geen petroleumbasis nie
* ammoniak-, fosfaat- en kleurstofvry
* bioafbreekbaar
* osoonvriendelik
* vir hergebruik en herwinning
* ensiem-aktief
* organies
24
AfVAl
Die meeste huishoudelike skoonmaakwerk kan met ‘n mengsel van gelyke dele asyn en water, of vloeiseep en
koeksoda gedoen word. Hier is ’n paar noodsaaklike, veilige skoonmaakprodukte vir jou volgende inkopielys:
Koeksoda neutraliseer sure, en maak blink oppervlakke skoon sonder om dit te krap. Dit poleer
en reinig aluminium, chroom, juweliersware, silwer, vlekvrye staal en tin. Dit is ook ’n goeie
materiaalversagmiddel en vlekverwyderaar, en versag boonop harde water. Dit verdryf reuke uit yskaste,
onwelriekende matte, bekleding en selfs dreine. Dit kan ook vetvure blus.
Boraks, ‘n wateroplosbare mineraal wat natuurlik voorkom, verdryf reuke, verwyder vlekke, ontmoedig
muf en skimmel, en verhoog die skoonmaakkrag van seep of wasmiddel.
Suurlemoensap verdryf reuke, maak glas skoon, verwyder vlekke uit aluminium, en is ‘n doeltreffende,
matige bleikmiddel vir wol. Interessant genoeg is suurlemoensap meer doeltreffend wanneer dit saam
met sonlig gebruik word.
Sout is ‘n uitstekende skuurmiddel om sekere metale en plastiek skoon te maak of te skrop, maar kan
sommige oppervlakke krap.
Asyn neutraliseer stowwe soos alkaliese seep om die pH-vlak te verlaag. Dit sny deur vetterigheid op
oppervlakke en is ‘n uitstekende reukweerder. Moet egter nie asyn op ’n marmeroppervlak gebruik
nie aangesien dit in die oppervlak kan invreet. Wit asyn is veilig vir gebruik op alle kleurvaste materiaal
buiten katoen en linne.
Wassoda is ‘n mineraal wat deur hardnekkige olierigheid en vet op roosters, panne en oonde sny. Dit
kan saam met koeksoda as ‘n plaasvervanger vir wasgoedseep gebruik word, en kan by enige apteek of
chemikalieverskaffer gekoop word.
’n Paar natuurlike resepte vir huishoudelike netheidHierdie wonderlike resepte vir huishoudings is deur Muna Lakhani vir Earthlife Africa se gifgroep, asook die
Departement van Omgewingsake en Toerisme se Afvalbestuursdirektoraat ontwikkel.
25
AfVAl
lugverfrissers
* Koeksoda of asyn op ‘n piering
* Aromaterapie-olie
* Gooi vanielje-ekstrak op ’n wattebolletjie, sit dit op ‘n piering, en plaas dit in die huis, motor of
yskas.
* Bedek die basis van jou kat se gemorsboks met koeksoda voordat hy/sy daarin ‘n draai loop. Dit
sal alle reuke vir die dag uit die weg ruim.
Veeldoelige huishoudelike skoonmaakmiddel
* Asyn en sout
* Vloeiseep en koeksoda
* Koeksoda (1 deel) en warm water (2 dele)
* Voeg een teelepel (5 ml) vloeiseep, een teelepel (5 ml) boraks en ’n kwart koppie
(62 ml) onverdunde wit asyn by een liter warm water. Meng en hou in ’n sproeibottel om
toonbanke, vloere, mure en matte mee skoon te maak.
Bad- en stortskoonmaakmiddel
Vee uit met asyn, en vryf dan met koeksoda op ‘n klam spons.
Ontkalkmiddels
Gebruik gedistilleerde wit asyn om ‘n kalklaag in ketels en toilette mee te verwyder. Suurlemoensap is ‘n
lekkerruikalternatief vir die behandeling van teepotvlekke.
Ontsmetmiddels
‘n Halwe koppie (125 ml) boraks in ‘n oplossing van 4½ liter warm water kan as ‘n reinigingsmiddel dien.
Waterstofperoksied (3%-oplossing) kan ook gebruik word.
Vetverwyderaars
Gebruik asyn of suurlemoen om deur vet te sny.
Maak jou eie vetverwyderaar deur ‘n halwe teelepel (2,5 ml) wassoda, twee eetlepels (30 ml)
wit asyn en ‘n kwart teelepel (1 ml) vloeiseep met twee koppies (500 ml) water te meng.
Wasmiddel vir skottelgoedwassers
‘n Mengsel van gelyke dele boraks en koeksoda (15 ml boraks en 15 ml koeksoda) kan as wasmiddel
in skottelgoedwassers gebruik word. Om egter veilig te wees is dit raadsaam om jou masjien se
vervaardiger na die uitwerking van hierdie produkte op jou masjien uit te vra.
26
AfVAl
Dreinskoonmaakmiddel
Voorkom dreinaanpaksels en -verstoppings deur jou drein gereeld skoon te maak en weekliks kookwater daarin af
te gooi. Doen ook die volgende op ’n gereelde grondslag:
1. Gooi ‘n halwe koppie (125ml) koeksoda gevolg deur ‘n halwe koppie (125ml) wit asyn in jou drein af.
2. Bedek en laat staan vir twee uur.
3. Spoel met kookwater.
Verwyder verstoppings uit jou drein met behulp van waterstofperoksied (beskikbaar by ‘n apteek) en ‘n
dreinplunjer. Moet dit egter nie ná gebruik van ‘n kommersiële dreinskoonmaakmiddel gebruik nie.
Vloerreinigers en -politoere
* Viniel- of linoleumvloere: ‘n doppie vol (5 ml) babaolie en water.
* Houtvloere: Wend ‘n dun laag gelyke dele groenteolie en wit asyn aan, en vryf goed.
* Geverfde houtvloere: een teelepel (5 ml) wassoda opgelos in vier liter warm water.
* Baksteen- en klipteëlvloere: een koppie (250 ml) wit asyn opgelos in 4½ liter water.
* Spoel met skoon water na al bogenoemde prosedures.
insekmiddels
Gebruik kruie of speserye met ‘n sterk geur. Sitrusolie, laventel, roosmaryn, peperkorrels, rooirissiepoeier,
peperment, lourierblare, naeltjies en sederolie is almal goeie insekmiddels.
metaalreinigers en -politoere
* Aluminium: Gebruik ‘n pasta van kremetart en water.
* Geelkoper: Gebruik ‘n pasta van suurlemoensap en koeksoda OF ‘n sout-en-asynoplossing.
* Chroom: babaolie en asyn OF aluminiumfoelie met die blink kant buite.
* Koper: Kook items in ‘n mengsel van sout (een eetlepel/15 ml), wit asyn (een koppie/250 ml) en warm water.
* Silwer: Voer ‘n pot of pan met aluminiumfoelie uit en kook dan die items in water met ‘n teelepel koeksoda
en ‘n teelepel sout.
* Vlekvrye staal: Gebruik onverdunde wit asyn om skoon te maak.
27
AfVAl
Skimmelverwyderaars
Skuur skimmelkolle weg met ‘n halwe koppie (125 ml) boraks, vier liter water en ‘n nylonskuursponsie. Los die
boraks net so sonder om dit af te spoel om verdere skimmelvorming te voorkom. ‘n Skuurpasta van sout en asyn
sal ook werk.
Oondreinigers
Maak ‘n dik pasta met water en koeksoda om jou aangepakte oond mee skoon te maak. Laat dit vir drie minute
staan. Skrop met ‘n nylonskuursponsie. As jou oond besonder vetterig is, voeg ‘n klein bietjie vloeiseep by die
mengsel. Probeer ook ‘n sproei van water en boraks (twee teelepels boraks in ‘n liter water) op die oppervlak van
die oond. Verwyder kolle met behulp van baie fyn staalwol.
Sprinkel sout op kolle waar jy gemors het terwyl die oond nog warm is sodat dit maklik verwyder as die oond weer
afgekoel het.
Vlekverwyderaar vir materiaal
Meng een deel gliserien en een deel skottelgoedwasseep met agt dele water, en wend dit so gou moontlik op die
vlek aan. Laat dit vir twintig minute (langer vir meer hardnekkige vlekke), en was gewoonweg saam met ander
kledingstukke. Hou die oplossing in ‘n drukhouer.
Toiletskoonmaakprodukte
Probeer enige van die volgende:
* Skoon bleikmiddel (sonder ‘n chloorbasis) sonder enige ander reinigingsmiddels.
* Koeksoda en asyn.
* Gooi ‘n kwart koppie (62 ml) boraks in die toiletbak, laat dit daar vir ‘n paar uur óf oornag, skrop en spoel.
Voeg suurlemoensap by vir ‘n vars reuk.
Venster- en glasreiniger
Gebruik warm water en suurlemoensap (twee eetlepels/30 ml) of asyn (‘n kwart koppie/62 ml). Meng, en hou in
‘n spuitbottel.
28
AfVAl
Plaagbeheer
Miere: Sprinkel rooirissiepoeier, paprika, droë peperment of boraks op die plekke waar die
miere jou huis binnekom.
Kakkerlakke: Maak ‘n pasta van boraks, meel en suiker (gelyke dele) met ‘n teelepel TCP-
ontsmetmiddel, en smeer dit op die vloer van die geaffekteerde area. Herhaal na vier dae, en
weer na twee weke.
Motte: Hang klere in vars lug en sonlig, en bêre dit daarna in lugdigte houers (soos ‘n
plastieksak) met sakkies laventel of sederspaanders.
Vismotte (silwervissies): Speel klaar met vismotte deur ‘n mengsel van boraks, suiker en
asyn op vloerlyste en in kaste aan te wend.
Indien dit nodig raak om ‘n plaagbeheeronderneming se hulp in te roep, soek een wat
omgewingsvriendelik is. Sulke ondernemings sal op jou bepaalde plaagprobleem konsentreer en sal nie
algemeen gevaarlike produkte gebruik nie.
Natuurlike plaagmiddels vir groente- en blomtuine
Voorkom die gebruik van insek- en plaagdoders in jou tuin deur eerder inheemse plante te plant, onkruid
met die hand uit te trek en ‘n seep-en-watermengsel op plante te spuit om van insekte ontslae te raak.
Dit sal die behoefte vir produkte met gevaarlike aktiewe bestanddele, wat die omgewing én mense skade
aandoen, laat afneem.
Onthou om te “tussenplant” wanneer jy jou groentesaad saai. Wanneer uie byvoorbeeld tussen wortels
geplant word, verwar hierdie gemengde reuk potensiële plae, en vreet hulle daarom nie aan jou
groenteplante nie. Ander goeie “afskrikmiddels” wat tussen groente geplant kan word sluit kruie met ‘n
skerp reuk of plante soos gousblomme of sprietuie in. Grasuie en knoffel werk uitstekend om plantluise
van rose weg te hou. Roosmaryn, kappertjies, peperment, salie en basiliekruid is ook doeltreffende
afskrikmiddels teen vlieënde insekte en miere.
29
AFVAL
KONTAKBESONDERHEDE EN HULPBRONNE
Algemene navrae oor die Stad Kaapstad se vullisverwyderings-, -skoonmaak- en -wegdoeningsdiens
(insluitend navrae oor aflaaifasiliteite en die aanmeld van onwettige storting): 0860 10 30 89
Stad Kaapstad se Waste Wise-veldtog: telefoonnommer (021) 400 3298/2292, of besoek hulle webtuiste by
www.wastewise.org.za
Die geïntegreerde-afvaluitruilprogram is in Mei 2000 deur die Stad Kaapstad bekend gestel in ‘n poging om die
hoeveelheid gevaarlike en algemene afvalmateriaal wat ons opvulterreine bereik, te verminder. Besoek
www.capetown.gov.za/IWEX vir meer inligting.
Die Instituut vir Afvalbestuur bevorder omgewingsaanvaarbare en kostedoeltreffende afvalbestuur met die doel
om die omgewing en Suid-Afrikaners teen swak afvalbestuur te beskerm: www.iwmsa.co.za.
Die Nasionale Departement van Omgewingsake en Toerisme het goeie afvalhandleidings ontwikkel. Tree met
die afvalbestuurdirektoraat in verbinding by (012) 310 3911, of besoek hulle webtuiste by www.environment.gov.za.
Die Fairest Cape Association is ‘n Wes-Kaapse nieregeringsorganisasie sonder winsbejag. Hulle bevorder ‘n skoner
en gesonder omgewing deur mense te bemagtig om verantwoordelikheid vir afval te aanvaar: telefoonnommer
(021) 462 2040, of besoek hulle webtuiste by www.fairestcape.co.za.
Natural Step maak die beginsels van volhoubare ontwikkeling ‘n werklikheid deur die raamwerk prakties aan
organisasies bekend te stel. Besoek www.naturalstep.org/about/international.php#SouthAfrica.
Nog ‘n goeie hulpbron is Muna Lakhani se How to Have a Safer Home, Improve Your Health and Your Environment.
Dit is in November 2002 deur Earthlife Africa se giffokusgroep gepubliseer.
Zero Waste in Africa-instituut: e-pos: [email protected]
HERWINNINGSORGANISASIESSappi Waste Paper (021) 930 7145
NAMPAK Recycling (021) 507 4300
Mondi Recycling (021) 931 5106
Oil Rose-stigting (021) 448 7492
Oasis-herwinning-en-afvalbestuursprojek (021) 671 5570
Tsoga-omgewingsentrum, Langa (021) 694 0010
Footprints (021) 794 5586
Abalimi Bezekhaya (vrugte-en-groentetuine) (021) 447 1256
Kommetjie-omgewingstaakgroep (021) 783 3433
30
AfVAl
liefdadigheidsorganisasies wat graag materiaal vir herstel en hergebruik aanvaar
Die meeste liefdadigheidsorganisasies aanvaar graag enige materiaal wat óf behoeftige gesinne regstreeks
kan help, óf verkoop kan word om geld vir hulle onderskeie sake in te samel. Materiaal sluit klere, meubels,
boeke, speelgoed en gereedskap in. In baie gevalle sal die organisasies selfs reël dat die materiaal by jou
huis gehaal word.
Aids Action (021) 948 7699
Ontwikkelingsvereniging van die Kaapse Vlakte (CAFDA) (021) 706 2050
Lifeline (021) 696 2100
Rooikruis-kinderhospitaal se Friends of the Children’s Hospital-organisasie (021) 658 5243
Die Heilsleër (021) 761 8530
eNeRGie
energie is onsigbaar en het geen tasbare inhoud nie. Ons weet dit is daar bloot omdat ons die uitwerking daarvan kan sien – hitte, lig en krag; die waarde wat ons daaraan heg is bloot gelykstaande aan dit wat ons daaruit kry. Sonskyn verskaf die energie vir alle lewensonderhoudende prosesse – dit bepaal ons weerstelsels, genereer hitte en laat plante groei en voortplant.
32
eNeRGie
Hernubare en niehernubare energie‘n Energiebron wat maklik vervang kan word (soos wind, son of hout) word as “hernubaar” beskou. Brandstowwe
wat in beperkte hoeveelhede voorkom (aangesien dit miljoene jare neem om onder spesiale omstandighede te
vorm) soos olie en steenkool, staan as “niehernubare” energiebronne bekend.
energiemetingWetenskaplikes meet energie in eenhede wat as joule bekend staan, en dui hoeveelhede in ton aan. Energie word
gewoonlik as arbeidsvermoë omskryf. Krag – die tempo waarteen energie verbruik word – word in watt (W)
gemeet. Een watt is gelykstaande aan energie wat teen ‘n tempo van een joule per sekonde verbruik word.
Een kilowatt-uur (kWh) is 1 000 watt wat vir een uur lank verbruik word, of 500 watt wat vir twee uur verbruik
word, of 2 000 watt wat vir ‘n halfuur verbruik word.
1 megawatt = 1 000 000 (1 miljoen) watt = 1 000 kilowatt
Die energiesiklus.
33
eNeRGie
“Oersonlig” – fossielbrandstowwe Die meeste van ons krag kom van fossielbrandstowwe – steenkool, gas en veral olie, wat die mees kritieke
hulpbron op die planeet geword het. Die olievoorraad waarvan ons ekonomieë afhanklik is, is tienmiljoene jaar
oud, en het in die Antieke Wêreld in oseane ontstaan wat van mikroskopiese plante en diere gewemel het. Toe
hierdie organismes gesterf het, het dit ‘n ryk, organiese modder op die seebodem gevorm. Oor millennia is hierdie
modderlae deur afsaksels bo dit saamgepers, en het dit stadig maar seker in die ingewikkelde mengsel van water-
en-koolstofverbindings verander wat ons vandag as olie ken. Op ‘n soortgelyke manier het steenkool in oerwoude
ontstaan wat onder die grond begrawe lê. Fossielbrandstowwe is in werklikheid sonenergie wat in oeroue
plantmateriaal geberg word. Daarom word hierdie brandstowwe ook dikwels “oersonlig” genoem.
Stof tot nadenke
* Ons hele ekonomie is afhanklik van olie. Suid-Afrika beskik oor geen natuurlike oliebronne nie. Daarom is ons
baie afhanklik van ander lande vir hierdie noodsaaklike hulpbron, en vloei al die geld wat ons aan olie bestee uit
ons Stad en ons land.
* Steenkool- en olievoorraad is beperk. Een van die dae sal dit uitgeput wees en daarom moet ons ons nou reeds
daarop voorberei. Steenkoolvoorraad in Suid-Afrika sal na raming nog 150 tot 200 jaar hou. Ons olievoorraad
kan oor so min as veertig tot vyftig jaar uitgeput wees, en ontleders voorspel dat daar lánk voordat olie werklik
op is reeds al hoe minder olie teen hemelhoë pryse beskikbaar sal wees.
* Die tegnologie wat van fossielbrandstof gebruik maak is nie baie doeltreffend nie. Die meeste van die
petrol wat ons gebruik word in (vermorste) hitte-energie omgeskakel. Omskakelingsverliese tydens
elektrisiteitsopwekking en -vervoer beteken dat jy maar sowat
2% van die energie in steenkool gebruik teen die tyd dat jy jou
gloeilamp aanskakel.
* Die verbranding van fossielbrandstowwe stel potensieel skadelike
gasse in die atmosfeer vry. Nie net kan dit plaaslik besoedeling
veroorsaak en tot asemhalings- en ander siektes aanleiding gee
nie, maar dit kan ook ‘n wêreldwye omgewingsimpak hê. Die
swaweldioksied (SO2) wat deur steenkoolverbranding vrygestel
word, los in waterdamp op om suurreën te vorm. Suurreën
het ‘n negatiewe impak op plante en diere wanneer dit op die
aarde neerdaal. Tans is klimaatsverandering of aardverwarming
die grootste bedreiging vir die planeet. Die toename in
fossielbrandstofverbranding oor die afgelope honderd jaar
word in hierdie verband as een van die hoof- bydraende faktore
beskou.
energie en klimaatsveranderingDie gemiddelde wêreldtemperatuur het oor die afgelope tienduisend
jaar met nie meer as een graad opwaarts of afwaarts aangepas nie.
Oor die afgelope honderd jaar het die gemiddelde temperatuur egter
met ongeveer ‘n halwe graad gestyg. Boonop word daar verwag dat
dit oor die volgende honderd jaar met ‘n verdere twee tot ses grade sal
styg. Wat gaan aan?
34
eNeRGie
Koolsuurgas (CO2) is een van die gasse wat in ons atmosfeer
voorkom. In 1999 was koolsuurgasvlakke 32% hoër as
vóórnywerheidsvlakke. Voorste wêreldwetenskaplikes in
die tussenregeringspaneel oor klimaatsverandering (IPCC)
het tot die gevolgtrekking gekom dat die verhoogde
gaskonsentrasies in die atmosfeer uit menslike aktiwiteit
spruit. Uit die kweekhuisgastoenames is 60% die gevolg
van koolsuurgas wat tydens fossielbrandstofverbranding
vrygestel word. Die oorblywende 40% bestaan uit
metaangas (CH4) vanaf opvulterreine, distikstofmonoksied
(N2O) vanaf landbou, en chloorfluoorkoolstof (CFC’s) wat
in yskaste en aërosol gebruik word. Die toename in hierdie
gasse lei daartoe dat meer hitte rondom die aarde vasgekeer
word.
Hierdie tendens behels meer as net verhitting. Hoër
temperature verhit ons oseane, verskuif strome en verander
windpatrone – wat alles ‘n uitwerking op ons weer het. Die
ysdekke in ons poolstreke het reeds begin smelt en stygende
seevlakke sal laagliggende gebiede op aarde laat oorstroom
en party eilande geheel en al verswelg. Voorspellings dui
daarop dat die weer selfs méér wispelturig sal raak.
Kaapse wetenskaplikes verwag dat sommige plante in ons
eiesoortige planteryk sal uitsterf namate dié gebied al hoe
droër word. Natuurrampe soos brande en vloede sal na
verwagting meer gereeld en in ‘n erger graad voorkom.
Navorsing aan die Universiteit Kaapstad toon dat ‘n
temperatuurstyging van een graad – wat binne die volgende
vyftig jaar verwag word – plaaslik tot sowat 29% meer brande kan lei. Die Kaap sal in die algemeen droër word en
gevolglik onder watertekorte gebuk gaan. Die ontwrigting van landbou sal tot verstedeliking aanleiding gee en al
hoe meer druk op voedselbronne plaas. Storms sal hewiger word en met swaarder reën gepaardgaan. As gevolg
van nuwe weerpatrone sal infeksies, hitteverwante en asemhalingsiektes al hoe vinniger versprei. Mikro-organismes
wat water en kos kan besoedel sal vinnig aanteel, en malaria sal na verwagting sy greep op ons land verder
verstewig.
energie en plaaslike lugbesoedelingDie verbranding van fossielbrandstowwe raak ons egter nie net op ‘n wêreldwye klimaatsvlak nie. Plaaslike
lugbesoedeling weens fossielbrandstofverbranding hou ook ernstige gevolge vir ons gesondheid en omgewing in,
en is besonder skadelik vir kinders, bejaardes of verswaktes. Kinders wat langs besige paaie skool toe stap word aan
motoruitlaatgasse blootgestel, en diegene wat binnenshuis met behulp van paraffien, steenkool en hout kos maak
kry weer op daardie manier met hoë vlakke van lugbesoedeling te doen. Kaapstad se “bruin mis” is die regstreekse
gevolg van uitlaatgasse. Hierdie gasse raak bruin wanneer dit aan sonlig blootgestel word.
35
eNeRGie
luggehaltebestuur en die Khayelitsha-lugbesoedelingstrategie- (KAPS-) projek
Die Wet op Luggehalte (2005) beskerm ons reg op ‘n skoon en gesonde omgewing. Die Wet bepaal
dat die Stad ‘n luggehaltebestuursplan moet ontwikkel waarvan ‘n konsep in Mei 2005 vir openbare
kommentaar gepubliseer is. ‘n Belangrike stadsprojek is die Khayelitsha-lugbesoedelingstrategie (KAPS).
Monitering van partikel- (PM10-)vlakke in Khayelitsha in 2004 het aan die lig gebring dat hierdie vlakke 90% hoër is as in
die middestad, en 70% hoër as in Goodwood.
In reaksie op hierdie ontstellende bevindinge het die Stad Kaapstad KAPS op die been gebring. Die projek is daarop
gemik om die hoof-PM10-bronne te vind en ingrypings in te stel ten einde die lugbesoedelingsvlakke in Khayelitsha
te verlaag. Seshonderd huishoudings en ondernemings sal betrek word en gemeenskapslede sal in diens geneem
en opgelei word om opnames en verkeerstellings te doen. Die studiebevindinge sal vir die ontwikkeling van ‘n breër
inwerkingstellingsplan aangewend word om lugbesoedeling in informele gebiede te verminder.
36
eNeRGie
eNeRGie iN ONS STADKaapstad is vinnig besig om naam te maak vir sy beslissende optrede en baanbrekermaatreëls met betrekking tot
volhoubare energieontwikkeling. So byvoorbeeld was die Stad Kaapstad die eerste Afrika-stad om ‘n strategie vir
energie en klimaatsverandering (2005) te ontwikkel. Hierdie strategie sit ‘n visie vir die voorsiening en verbruik van
volhoubare, omgewingsveilige energie vir die Stad se inwoners uiteen. Dit stel versyferbare teikens vir kernsektore
soos vervoer, elektrisiteitsvoorsiening, die residensiële sektor, die regering, en handel en nywerheid.
Hoofteikens van die Kaapstad-strategie vir energie en klimaatsverandering
* Dat 10% van alle huishoudings teen 2010 oor sonwaterverhitters sal beskik
* Dat 30% van alle huishoudings teen 2010, en 90% teen 2020 van fluoresseerpuntligte gebruik sal maak
* Dat alle nuwe subsidiehuise vanaf 2005 plafonne sal hê
* Dat hernubare energie teen 2020 10% van die Stad se algehele energieverbruik sal uitmaak
Waar kom ons energie vandaan?Kaapstad se brandstoftoevoerlyne is in baie gevalle buitengewoon lank. Ruolie word hoofsaaklik vanaf die Midde-
Ooste oor ’n afstand van sowat 10 000 km verskeep. Hierna word dit by Saldanhabaai, 120 km noord van Kaapstad
aan wal gepomp, en dan per pyp na die Caltex-raffinadery in Milnerton, 15 km buite die middestad gelei. Vanaf die
raffinadery word die verskillende soorte vloeibrandstowwe – petrol, diesel, paraffien en gas – na massadepots en
kleiner verspreiders geneem.
37
eNeRGie
eNeRGie iN ONS STAD
Elektriese energie kom uit die nasionale netwerk. Dié kry 95% van die elektrisiteitsvoorraad vanaf kragstasies
naby die steenkoolvelde van Mpumalanga, en die oorblywende 5% vanaf die Koeberg-kernkragstasie aan die
Weskus, 45 km noord van die middestad.
Elektrisiteit word deur middel van Eskom se netwerk gelei en uiteindelik óf regstreeks deur Eskom óf deur die Stad
as gelisensieerde verspreider na nywerhede, ondernemings en huishoudings versprei. Beduidende energieverliese
(tot soveel as 15-20%) vind tydens hierdie geleidingsproses plaas.
Paraffien, gas, petrol en diesel word alles uit geraffineerde olie vervaardig. Kerse word van was (‘n
olieneweproduk) gemaak. Steenkoolvoorrade word vanaf nasionale bronne, hoofsaaklik in Mpumalanga, ongeveer
1 500 km ver verspoor.
Baie van die energie wat ons gebruik, soos petrol, paraffien en gas, bereik ons deur privaatmaatskappye en
kleinhandelaars. Die nasionale regering reguleer hierdie brandstowwe se pryse. Ingevolge die Suid-Afrikaanse
grondwet is die Stad vir elektrisiteits- en gasnetwerke verantwoordelik.
elektrisiteitKaapstad se elektrisiteit word tans deur Eskom aan die Stad voorsien. Eskom lewer ongeveer 25% van die Stad se
elektrisiteit regstreeks aan verbruikers, terwyl die Stad self die res deur sy eie netwerke versprei.
ReD’s: Streek-elektrisiteitsverspreidingOnlangs aanvaarde wetgewing bepaal die instelling van streek-elektrisiteitsverspreiders (RED’s)
wat daarop gemik is om die land se vele gelisensieerde verspreiders in ‘n meer doeltreffende en
billike verspreidingstelsel saam te voeg. Tans bestaan daar ongeveer tweehonderd gelisensieerde
verspreiders wat op grond van tweeduisend verskillende tariefskemas funksioneer. ‘n Gebrek aan
regsklarigheid oor die verhouding tussen RED’s en munisipaliteite, in besonder met betrekking tot
die munisipaliteit se grondwetlike plig om elektrisiteit te versprei, het die instelling van volwaardige
RED’s vertraag. Die nasionale regering bly egter verbind tot die proses van streek-elektrisiteitsverspreiding, en is
vol moed dat regskomplikasies uit die weg geruim sal word. RED’s bied die geleentheid om ‘n nuwe kultuur van
“energiedienslewering” aan te moedig deur die voorsiening van gas, hernubare energie, mikro-opwekking en
sonwaterverhitters naas meer gebruiklike elektrisiteitsverspreiding moontlik te maak.
38
eNeRGie
Hernubarebron-elektrisiteit – Darling-windplaasDie herstrukturering van die elektrisiteitsektor maak dit ook vir
onafhanklike kragprodusente moontlik om elektrisiteit op te
wek. Suid-Afrika se eerste kommersiële windplaas is in Darling,
70 km noord van Kaapstad geleë. Dié plaas gaan in ‘n aantal
fases ontwikkel word, waarvan die eerste ‘n totaal van 5,2 MW
uit vier 1,3 MW-windturbines sal lewer. Die beoogde uiteindelike
lewering sal 13 MW uit tien 1,3 MW-windturbines wees. Dié
projek het ekonomies lewensvatbaar geword toe die ontwikkelaar
en die Stad Kaapstad ‘n gunstige kragverkrygingsooreenkoms
bereik het. Die Stad sal as deel van sy verbintenis tot die teiken van
10% hernubare energie teen 2020, ‘n premie vir die verkryging
van die hernubare energie betaal. Die Stad is voornemens om dié
“groen” elektrisiteit aan verbruikers te verkoop wat die behoefte
vir positiewe optrede met betrekking tot aardverwarming besef.
Fase 1 sal 13,2 GWh steenkoolelektrisiteitsopwekking per
jaar vervang – ‘n aansienlike drukverligting op ons nasionale netwerk asook ‘n beduidende vermindering in
omgewingsbesoedeling. In die loop van die projek sal die volgende besoedelende stowwe vermy en hulpbronne
bespaar word:
* 258 192 ton koolsuurgasvrystellings;
* 2 234 ton swaweldioksied;
* 1 111,4 ton stikstofmonoksied;
* 58 ton partikels;
* 142 560 ton steenkool;
* 42 240 ton sintel en stofas; en
* 396,6 miljoen liter water.
“Groen” elektrisiteit sal teen ‘n premie verkoop word en burger- en sakeondersteuning verg. Navrae oor die
verkryging van “groen” elektrisiteit kan aan die projekbestuurder gerig word by die afdeling vir elektrisiteitsdienste,
Stad Kaapstad, Posbus 82, Kaapstad 8000. Skakel (021) 446 2015 vir telefoniese navrae, of stuur ‘n e-pos na
Kernaangedrewe elektrisiteitVyf persent van ons nasionale elektrisiteitsvoorraad kom van Suid-Afrika se enigste kernkragaanleg by Koeberg naby
Kaapstad. Die regering en Eskom beplan om met die ontwikkeling van gruisbedtegnologie ons land se kernvermoë
verder uit te bou.
Ernstige kommer oor klimaatsverandering vanweë hoër konsentrasies koolsuurgas in die atmosfeer (waartoe
steenkoolelektrisiteitsopwekking grootliks bydra), laat sommige mense glo dat kernkrag ‘n belangrike
korttermyn-energieoplossing kan bied. Ingrypende optrede om koolsuurgasvrystellings onder beheer te kry, is
inderdaad ‘n dringende behoefte. Ander bly egter besorg oor die gevaar van afvalprodukte en onsekerheid oor
die kostedoeltreffendheid van hierdie energievorm. “Laevlak”-kernafval bly vir duisende jare gevaarlik giftig,
39
eNeRGie
terwyl “hoëvlak”-kernafval nêrens in die wêreld vir storting gelisensieer is nie – hierdie afval kan vir meer as
honderdduisend jaar radioaktief bly. Koeberg se laevlakafval word by Vaalputs in Namakwaland ondergronds
begrawe. Die hoëvlakafval word binne die Koeberg-aanleg geberg. Beide steenkool- en kerntegnologieë
berus op die gebruik van beperkte hulpbronne (steenkool en uraan), en hou groot omgewingsgevare in.
Energieoplossings op die lange duur moet dus die ontwikkeling van skoner, hernubarebron-energietegnologieë
as mikpunt hê.
Van die kragdraad tot die huisDie meeste huishoudings in Kaapstad
ontvang elektrisiteit deur die
elektrisiteitnetwerkstelsel. Daar is twee
betaalstelsels vir elektrisiteit. Met die ouer
kredietmeterstelsel word jy regdeur die
maand van elektrisiteit voorsien, en ontvang
jy aan die einde van die maand ‘n rekening
op grond van die hoeveelheid krag wat
jy gebruik het. Met die vooruitbetaalde-
meterstelsel moet jy jou elektrisiteit vooraf
koop – baie dieselfde as ‘n voorafbetaalstelsel
vir selfone.
Elektrisiteitspryse word deur die Nasionale
Elektrisiteitsreguleerder van Suid-Afrika
(NERSA) bepaal. Ten einde armoede te verlig
oormerk die regering 50 kWh elektrisiteit wat
gratis aan laeverbruik-huishoudings voorsien
word. In Kaapstad word die gratis basiese
elektrisiteitsvoorraad aan enige huishouding
voorsien wat gemiddeld minder as 400 kWh
per maand gebruik.
Dit is onwettig om jou elektrisiteitsmeterkassie se bedrading
te verander of daarmee te peuter. Dit kan tot afsluiting en die
heffing van ‘n heraansluitingsfooi aanleiding gee. Vir eerste
oortreders is hierdie fooi tans ongeveer R2 000 in gevalle waar
daar met die meterkassie gepeuter is en dit vervang moet
word. Waar die meterkassie omseil word en vervanging dus
nie nodig is nie, is die fooi sowat R1 000. ‘n Gepeuter met jou
elektrisiteitskassie is ook uiters gevaarlik en kan tot elektriese
skokke en/of brande aanleiding gee.
40
eNeRGie
Verstaan jou elektrisiteitsrekeningJou individuele maandelikse verbruiksyfer oor ‘n tydperk van twaalf maande word gebruik om jou gemiddelde
maandelikse verbruik te bereken. Hieruit kan die Stad sien of jy ‘n hoë of lae verbruiker is. Elektrisiteitspryse word
jaarliks aan die begin van Julie hersien en aangepas. Die pryse wat deur die Stad gehef word, word deur NERSA
gereguleer. Aangesien Eskom beoog om ou kragstasies in hergebruik te neem en nuwe opwekkingsvermoë te bou,
sal Suid-Afrikaanse elektrisiteitspryse na verwagting oor die volgende paar jaar betreklik skerp styg.
Huishoudelik 1 (hoë verbruikers): Indien jou huishouding meer as 600 kWh per maand gebruik, sal jy ‘n daaglikse
diensheffing van R2,39 betaal. Hierdie heffing geld, ongeag of jy elektrisiteit verbruik of nie. Voorts sal elke kWh
wat aangekoop word, 36,72c, BTW ingesluit, kos (die energieheffing).
Huishoudelik 2 (lae verbruikers): Indien jou huishouding minder as 600 kWh per maand gebruik, hoef jy nie ‘n
daaglikse diensheffing te betaal nie, maar slegs ‘n energieheffing wat ‘n klein “ingeboude” diensheffing insluit. Elke
kWh wat verbruik word, sal 48,94c,
BTW ingesluit, kos. Hoewel dit na meer
geld as die hoëverbruikersheffing lyk,
werk dit eintlik goedkoper uit aangesien
daar geen daaglikse diensheffing betaal
word nie. Indien jou huishouding oor
die tydperk van ‘n jaar gemiddeld 400
kWh of minder per maand gebruik, sal
jy elke maand 50 kWh gratis ontvang.
(Tariewe hier bo is vir die tydperk Julie
2007 tot Junie 2008.)
‘n Stad Kaapstad-voorafbetaalmeterstrokie
Indien jy oor ‘n voorafbetaalmeter beskik
en jou huishouding se gratis 50 kWh
elektrisiteit wil opeis, moet jy na die
verkooppunt gaan en daarvoor vra. Jy
hoef nie elektrisiteit te koop om die
gratis voorraad te vra nie. Die voorraad
werk egter op ‘n “gebruik-of-verloor”-
grondslag en sal nie tussen maande
oorgedra word nie.
‘n Gemiddelde middelinkomstehuis in
Kaapstad gebruik ongeveer 774 kWh
elektrisiteit per maand. Natuurlik sal
die hoeveelheid wat jou huis gebruik
grotendeels afhang van hoeveel mense
daar in die huis woon, of jy ‘n elektriese
warmwatersilinder het, asook die
hoeveelheid toestelle wat jy besit en
gebruik.
41
eNeRGie
Die koop van elektrisiteitIndien jy ‘n voorafbetaalmeter in jou huis het, kan jy by verskeie winkels, spazawinkels en taxistaanplekke
regdeur die Stad elektrisiteit koop. Wanneer jy gaan elektrisiteit koop, neem jou elektrisiteitskaart en/of vorige
aankoopstrokies met jou meternommer op saam. Indien jy ‘n Eskom-kliënt is geld dieselfde prosedure, maar moet jy
jou elektrisiteit by Eskom-verkooppunte koop. Hierdie punte is ook in winkels, spazawinkels en by taxistaanplekke in
gebiede wat Eskom-krag gebruik. Vir ‘n volledige lys van elektrisiteitsverkooppunte, besoek www.capetown.gov.za
en klik op “Electricity”.
Elektrisiteit kan ook met ‘n kredietkaart oor die Internet, of selfs met jou selfoon gekoop word. Hierdie metodes sal
egter slegs werk nadat jy op die tersaaklike webtuistes geregistreer het:
Skiereiland, besoek www.energy.co.za
Tygerberg, besoek www.ipay.co.za
Helderberg/Oostenberg, besoek www.ibuy.co.za
Daardie huishoudings wat deur die kredietstelsel betaal sal maandeliks ‘n rekening in die pos ontvang. Hierdie
rekening kan deur die Internet, by die poskantoor of by uitgesoekte verkooppunte betaal word.
Kredietmeter
Hoë verbruiker – huishoudelike tarief 1
• 450 kWh/maand betaal vir ‘n diens van R38,40/maand
• R0,2919/kWh vir elke eenheid verbruikte elektrisiteit
Verbruik vir gemete tydperk
Syfer gelees deur meterleser
Bedrag verskuldig
vir elektrisiteit
Huishoudelike tariefheffing
Gemete tydperk
42
eNeRGie
Vloeibare brandstowweOliemaatskappye verkoop petrol en diesel aan diensstasies. Die Stad Kaapstad stel streng sonerings- en
veiligheidsvereistes vir elke nuwe diensstasie. Petrol- en dieselpryse word tot op handelsvlak gereguleer en die
regering reik maksimum toelaatbare verkooppryse vir elke landdrosdistrik uit.
Paraffienverspreiding word nie soos dié van petrol en diesel
gereguleer nie en is hoofsaaklik markgedrewe. Paraffien word
meestal per pad vanaf raffinaderye na oliemaatskappye se
massadepots vervoer. Hierna word dit na kleiner afsetpunte
in die Stad geneem. Die regering reguleer paraffienpryse tot
op groothandelsvlak en beveel daarna ’n handelsprys met ’n
maksimum winsgrens van 33% op die groothandelsprys aan. Pryse
kan aansienlik verskil. In 2003 het die regering weggedoen met
BTW op paraffien, en dit so 14% goedkoper gemaak. Daar bestaan
egter kommer dat die verbruiker nie uiteindelik die vrugte van
hierdie subsidie pluk nie.
Vloeibare petroleumgas (VPG) word vanaf die raffinadery in
Milnerton na groot verspreiders en daarna medium verspreiders
vervoer. Die VPG-verspreidingsnetwerk is nie naastenby so
goed ontwikkel soos dié van paraffien nie – deels omdat
gasverkooppunte aan streng veiligheidsvereistes moet voldoen. Verbruikers vind dit ook moeilik om VPG-bottels te
vervoer. VPG-pryse word tans glad nie gereguleer nie.
Etanoljel is ‘n groen jelvloeistof wat van plante soos suiker of mielies gemaak word. Dit kan in plaas van paraffien
vir kookdoeleindes gebruik word. Aangesien dit nie soos ’n gewone vloeistof kan stort nie, hou dit ’n kleiner
brandgevaar as paraffien in. Dit veroorsaak ook minder besoedeling. Hoewel dit nog nie in Kaapstad beskikbaar is
nie, is die regering ’n voorstander van hierdie brandstof, en behoort dit kort voor lank geredelik beskikbaar te wees.
Steenkool is gedereguleer en word deur privaat verspreiders verkoop. Die afstande wat na en van steenkoolmyne
afgelê moet word, maak hierdie brandstof betreklik duur, en daarom word dit op ’n minimale grondslag in Kaapstad
gebruik. Hout word in sommige huishoudings vir kosmaak, verhitting en bepaalde aktiwiteite soos braai en
bierbrou gebruik. Die meeste hout word informeel uit plaaslike uitheemse plantasies bekom.
Kaapstad ondersoek die Verordening insake Sonwaterverhitters‘n Sonwaterverhitter gebruik die son se energie om water te verhit, en lei so tot ’n groot vermindering in
elektrisiteitsverbruik (sien “Praktiese stappe” hieronder). Na aanleiding van die strategie oor energie en
klimaatsverandering (2005) ontwikkel die Stad Kaapstad tans ‘n Verordening insake Sonwaterverhitters. Indien dit
aanvaar word, sal die Stad die eerste in Suid-Afrika wees om saam met ’n handvol voorste wêreldstede plaaslike
energiebestuur deur middel van ’n Verordening insake Sonwaterverhitters te rig.
Die konsepverordening bepaal dat alle nuwe geboue in die Stad, en alle aanbouings by bestaande geboue waar
warm water gebruik word, voortaan oor sonwaterverhitterstelsels moet beskik. Die wetgewing verleen vrystelling
aan geboue wat weens historiese of strukturele redes nie vir sodanige stelsels geskik is nie. Om finansiële redes
word enige privaat gefinansierde residensiële gebou onder die huidige subsidievlak (ongeveer R36 000) ook van
hierdie wetgewing vrygestel. Die verordening is nie daarop gemik om ’n swaar las op enigiemand se skouers te laai
nie, en daarom sal geboue waar die koste van ’n sonwaterverhitter meer as sowat 5% van die gebou se totale koste
sal uitmaak, waarskynlik ook vrystelling ontvang.
43
eNeRGie
Uitvaardiging is egter bloot die eerste stap. Die werklike uitdaging is om ingevolge die verordening se voorgenome
doelwitte ‘n sukses daarvan te maak. In hierdie verband is dit uiters belangrik om ’n goed funksionerende raamwerk
in plek te hê wat alle belanghebbendes die versekering bied dat die sonwaterverhitters (tegnies) sal werk en dat die
verwagte energie-, omgewings- en ontwikkelingsbesparings en -impakte bereik kan en sal word.
Vervoer in ons StadSoos in ander Suid-Afrikaanse stede het mense in Kaapstad hulleself wyd uitmekaar gevestig en het
apartheidsbeplanning daartoe gelei dat informele nedersettings ver van werksgebiede tot stand gekom het.
Dit veroorsaak lang daaglikse pendeltogte vir inwoners van hierdie gebiede. Privaatvervoer is die oorheersende
vervoermiddel in Kaapstad. Tussen 1990 en 2000 het voertuigbesit in Kaapstad met 45% toegeneem. Meer as
die helfte van al die energie wat in Kaapstad gebruik word, word vir vervoer aangewend. Die vervoersektor is
verantwoordelik vir die meeste koolsuurgasvrystellings, en is dus die grootste bydraer tot
klimaatsverandering.
Petrol- en dieselverbranding dra ook grootliks tot beide distikstofmonoksied- en
swaweloksiedvrystellings in die Stad by. Distikstofmonoksieddeeltjies is verantwoordelik
vir die bruin mis wat op windstil dae duidelik oor die Stad te sien is. Die nasionale
regering probeer tans met behulp van die Departement van Omgewingsake en Toerisme
se nasionale voertuiguitlaatstrategie ons brandstof suiwer. Lood in petrol is reeds vroeg in
2006 uitgefaseer. Katalitiese omsetters sal teen 2008 in alle nuwe (ingevoerde én plaaslik
vervaardigde) voertuigmodelle gemonteer word. Ou voertuie bly egter op ons paaie, en
selfs mét verbeteringe bly skadelike gifstowwe steeds in ons brandstof agter. Dit stel die
gesondheid van diegene wat langs besige kruisings en paaie woon in gevaar. Minder
brandstofverbruik bly dus ’n belangrike teiken.
In 1998/9 is ‘n metropolitaanse vervoerowerheid tot stand gebring en is ‘n aantal
vervoerfunksies aan die Stad gedelegeer. Spoorkonsessies het egter ’n nasionale
regeringsfunksie gebly. Die provinsie en die Stad Kaapstad herstruktureer tans openbare
vervoer. Sonder enige beheer oor treindienste konsentreer hierdie herstrukturering
egter op padgebonde openbare vervoer. Die Stad bevorder tans ’n aantal fietsprojekte
en beter voetgangergerigte beplanning, en doen ook stappe om patrone van stedelike
groei en ontwikkeling in toom te hou ten einde die afstande tussen woon- en
werkplekke te laat krimp.
Kaapstad se passasierspoordiens word deur Metrorail verskaf terwyl Golden Arrow-
busdiens die alleenverskaffer van geskeduleerde busdienste is. Minibustaxi’s word
as individuele of klein ondernemings, en ingevolge permitte van die plaaslike
padvervoerraad (wat binnekort as deel van die Taxiherkapitalisasieprogram na formele lisensies opgegradeer gaan
word) bedryf. Minibustaxi’s loop vanaf sowat tagtig formele taxistaanplekke en ongeveer ‘n honderd ander oorde.
Daar bestaan ook toevoerdienste na treinstasies, langerafstandroetes en korridordienste wat passasiers langs besige
strate op- en aflaai. Die nasionale regering se Taxiherkapitalisasieprogram is daarop gemik om oorlading en die
aantal voertuie op die pad te verminder.
eNeRGie iN JOU HUiS
44
eNeRGie
Kaapstad se verslag oor die stand van energie toon dat huishoudings vir 15% van die algehele energieverbruik en
38% van die algehele elektrisiteitsverbruik in Kaapstad verantwoordelik is. Vloeibare brandstof vir vervoer maak die
helfte van Kaapstad se algehele energieverbruik uit.
Energie is ‘n groot uitgawe vir baie van Kaapstad se armer huishoudings, wat dikwels soveel as 15 tot 25% van
hulle inkomste daaraan bestee. Bykans alle huise in Kaapstad is nou met elektrisiteit toegerus. Baie mense gebruik
egter steeds paraffien vir kosmaak- en verhittingsdoeleindes aangesien hulle waarskynlik nie nuwe elektriese
toebehore of elektrisiteit kan bekostig nie. Paraffien kan ook in klein hoeveelhede gekoop, van bure geleen of
op skuld van plaaslike spazawinkels bekom word indien kontant skraps is. Hoewel brandhout “gratis” bymekaar
gemaak kan word, is dit uiters tydrowend en soms selfs gevaarlik. Die gevaar bestaan ook dat die omgewing weens
oormatige houtkappery kan skade ly. Plakkershutbrande, swak luggehalte in huishoudings, die tydrowendheid van
houtinsameling, en paraffienvergiftiging is ’n paar van die “energielaste” waaronder armer inwoners van Kaapstad
gebuk gaan.
Middel- tot hoë-inkomstehuise gebruik gemiddeld twee keer soveel energie as laerinkomstehuise in Kaapstad, en is
dus vanweë hulle hoër elektrisiteitsverbruik (wat baie koolstof produseer) vir tot drie keer meer koolstofvrystellings
45
eNeRGie
verantwoordelik. Aangesien ons elektrisiteitspryse in Suid-Afrika baie laag is,
bestee middel- tot hoë-inkomstehuise maar ongeveer 3 tot 5% van hulle inkomste
daaraan. Dus bestaan daar geen groot finansiële aansporing vir huishoudings om
deur meer doeltreffende elektrisiteitsverbruik geld te spaar nie. Elektrisiteitspryse
sal egter na verwagting begin styg.
Deur te weet hoeveel energie jou huishouding gebruik – én waarvoor – sal jy die
elektrisiteitsverbruikareas kan uitwys wat jy in jou huis kan verbeter. Hierdeur sal
jy geld spaar, jou gesin en omgewing se gesondheid en veiligheid verbeter, en ons
Stad se energieteikens kan nastreef.
Huishoudings kan hulle elektrisiteitsverbruik met 20 tot 30% verminder – dikwels
met weinig of geen onkoste. Kragstasies gebruik twee liter water vir elke eenheid
elektrisiteit (1 kWh) wat opgewek word. Deur elektrisiteit te bespaar, bespaar jy
dus ook water!
Kyk hoe jy energie en geld in jou huis kan bespaar
Huishoudings wat hoofsaaklik elektrisiteit gebruik
Hierdie oefening sal jou help verstaan wáár jy elektrisiteit in jou huis gebruik en waar jy moontlik
kan bespaar. Die lys van tipiese huishoudelike toebehore se elektrisiteitsverbruik hieronder sal jou
hiermee bystaan.
Stap 1: Data-invordering
* Lys die toestelle in jou huis in kolom 1 van die tabel.
* Teken die elektrisiteitskrag (W) van elke toestel in kolom 2 aan. Toestelkrag word gewoonlik op die toestel
self aangedui. Dit dui egter dikwels die maksimum kragverbruik aan wat veel hoër as gemiddelde verbruik kan
wees. Die tabel hieronder, “Elektrisiteitsverbruik van tipiese huishoudelike toestelle”, bied ramings vir algemene
toestelle, en kan daarom van groter nut wees.
* Boekstaaf nou in kolom 3 hoe lank (aantal uur) elke toestel per dag gebruik word. (Neem verskille in week- en
naweekgebruik, en somer- en wintergebruik in ag, en werk self ‘n gemiddeld uit.)
Let wel: Sommige toestelle, soos yskaste en warmwatersilinders, skakel vanself met tussenposes aan. In sulke gevalle sal die tabel “Elektrisiteitsverbruik van tipiese huishoudelike toestelle” jou help om die verbruik te raam.
* Indien jy oor meer as een van enige toestel beskik, soos gloeilampe, dui dit in kolom 4 aan.
Stap 2: Berekeninge
* Bereken jou daaglikse elektrisiteitsverbruik met behulp van die volgende eenvoudige formule: (watt x uur
gebruik per dag)/1 000 = daaglikse verbruik
46
eNeRGie
Let wel: 1 kilowatt (kW) = 1 000 watt
Wat jy dus hier doen is om kolom 2 met kolom 3 en (in geval van meer as een toestel) met kolom 4 te
vermenigvuldig. Hierdie finale syfer word dan deur 1 000 gedeel om dit van watt-uur na kilowatt-uur om te skakel.
Skryf hierdie totaal in kolom 5.
* Om jou maandelikse verbruik te verkry, vermenigvuldig jou totale daaglikse syfer met 30 (dae), en skryf die
antwoord in kolom 6 neer.
* Tel nou jou totale kWh-verbruik vir alle toestelle op om jou algehele elektrisiteitsverbruiksyfer te verkry.
Stap 3: Identifiseer prioriteitsgebiede vir ingryping en moontlike besparing
Bestudeer jou resultate. In watter dele van jou huis gebruik jy die meeste elektrisiteit? Deur hierdie vraag te
beantwoord en eenvoudige, doeltreffende en kostebesparende stappe (soos in die volgende gedeelte uiteengesit)
te doen, sal jy jou elektrisiteitsverbruik kan verminder.
Tipiese middel-inkomstehuise mét elektrisiteit gebruik om en by 774 kWh/maand (ongeveer R250/maand se)
elektrisiteit. Die meeste hiervan – tot soveel as 60% - word vir waterverhitting deur die warmwatersilinder
aangewend. Verligting is dikwels die tweede grootste elektrisiteitsverbruiker. Die installering van sonwaterverhitters
en oorskakeling na fluoresseerpuntligte kan beduidende besparings in huishoudelike energieverbruik teweegbring.
Ouditblad vir huishoudelike elektriese toestelle
1 2 3 4 5 6
ToestelKragverbruik (watt)
Uur/dag in gebruik
Aantal toestelle
Gemiddelde kWh per dag (watt x uur/1 000)
Gemiddelde kWh per maand
bv. gloeilamp -
gloeilamp60 W 4 7
60 x 4 x 7 = 1 680/1 000
= 1,68x 30 = 5,04
Totale
elektrisiteitsverbruik
47
eNeRGie
elektrisiteitsverbruik van tipiese huishoudelike toestelle
Toestel Kragverbruik (watt)
Gem. uur/dag in gebruik
Toestel Kragverbruik (watt)
Gem. uur/dag in gebruik
Beligting Verkoeling
Gloeilamp (40W) 40 5 Vrieskas (kis) 105 4
Gloeilamp (60 W) 60 5 Yskas met vrieskas 158 5
Gloeilamp (100 W) 100 5 Yskas met vrieskas 250 2
Fluor. puntlig (12 W) 12 5 Huisinstandhouding
Fluor. puntlig (18 W) 18 5 Skottelgoedwasser 2 500 0.9
Fluor. puntlig (20 W) 20 5 Stofsuier 1 000 0.5
Sekuriteit (120W) 120 0.3 Wasgoed
Kosbereiding Strykyster 980 0.4
Koffiemasjien 670 0.5 Strykyster (stoom) 1 235 0.8
Elektriese oond 3 000 2 Wasmasjien 3 000 0.75/bondel
Braaipan 1 250 0.4 Tuimeldroër 3 300 0.5/bondel
Kookplaat, groot 2 400 0.3 Musiek, vermaak, tuiskantoortoerusting en ander
Kookplaat, klein 1 275 0.2 Diefalarm 10 24
Ketel 1 900 0.3 Selfoonlaaier 9 2
Mikrogolfoond 1 230 0.8 CD-speler 9 0.4
Broodrooster 1 010 0.3 Rekenaar 134 1.5
Snackwich 1 200 0.3 Koordlose telefoon 2 15
Voedselverwerker 166 0.2 Faksmasjien 45 13.6
Warmwatersilinder Haardroër 647 0.1
Warmwatersilinder (elektries) 2600 4.4 Radio 12 3
Warmwatersilinder
(sonkrag met elektriese
ondersteuning)
2 600 1.7 M-Net-dekodeerder 28 12.1
Ruimteverhitting Modem 8 24
Lugverkoeler 1 000 2.4 Drukker (laser) 500 0.1
Elektriese kombers 133 5.5 Naaimasjien 100 0.4
Olieverwarmer (groot) 1 850 1.8 Antwoordmasjien 5 15.6
Olieverwarmer (klein) 1240 0.3 TV 37 cm kleur 50 6
Waaierverwarmer 2 000 1.9 TV 70 cm kleur 100 6
Kapillêre verwarmer 1 500 2.2 Video-opnemer 27 4.7
Verwarmer 1 staaf 779 1
Verwarmer 2 stawe 1 320 1.4
Verwarmer 3 stawe 2 000 2.2
48
eNeRGie
– lees verder om meer hieroor uit te vind!
Huishoudings wat verskeie brandstowwe gebruikHierdie oefening ondersoek geldbesteding aan brandstof eerder as algehele energieverbruik. Wanneer jy verstaan
watter dinge in jou huis die meeste energie (en geld) verbruik, sal jy moontlike plekke vir besparing kan identifiseer.
Stap 1: Data-invordering
* Lys die brandstowwe wat jy gebruik, soos paraffien, gas, batterye, elektrisiteit en hout, in kolom 1 van die
tabel.
* Skryf in kolom 2 die verskillende aktiwiteite neer waarvoor jy elke brandstof gebruik, soos kosmaak, verligting,
musiek, verhitting, verkoeling of strykwerk.
* Boekstaaf in kolom 3 hoeveel jy van elke brandstof per week gebruik.
* Gebruik kolom 4 en skryf die prys per eenheid (soos liter of kilogram) van daardie brandstof neer.
Stap 2: Berekeninge
* Vermenigvuldig die hoeveelheid brandstof wat jy gebruik (kolom 3) met die koste per eenheid (kolom 4) om uit
te vind hoeveel elke brandstof jou per week kos. Skryf die resultaat in kolom 5 neer. Indien jy jou maandelikse
syfer wil kry, vermenigvuldig nog ‘n keer met 30 (dae).
Stap 3: Identifiseer prioriteitsgebiede vir ingryping en moontlike besparing
* Dink ‘n bietjie waaraan jy elke week die meeste geld aan brandstof bestee. Bestudeer hierdie hoofstuk vir
nuttige raad oor beter energiekeuses, en raadpleeg ook die gedeelte oor veiligheid aan die einde van hierdie
hoofstuk om te kyk of jy jou huis veiliger kan maak.
1 2 3 4 5
Soort brandstof AktiwiteitHoeveelheid per week (liters, kg, aantal)
Koste per eenheid (liters/kg/aantal)
Brandstofkoste/week (bedrag) x koste/eenheid)
Voorbeeld:
Paraffien Kosmaak 1 R3,55 R10,60
Totale koste
49
eNeRGie
Beraam jou familie se huishoudelike koolstofvrystellingsVerskillende brandstowwe stel verskillende hoeveelhede koolsuurgas vry. In Suid-Afrika stel elektrisiteit beduidende
vlakke koolsuurgas vry aangesien dit deur die verbranding van betreklik laegraadse steenkool opgewek word. Volg
die stappe hieronder vir ‘n vinnige raming van jou energieverbruik en verwante koolstofvrystellings. Let wel: Dit sluit
vervoerbrandstof uit. Dit sal in die gedeelte oor vervoer bereken word.
Stap 1: Skryf met behulp van bogenoemde oudits of na aanleiding van jou elektrisiteits- en/of brandstofrekening,
jou maandelikse brandstofverbruik in kolom 1 neer.
Stap 2: Vermenigvuldig dit met die waarde wat in kolom 2 aangedui word (bv. 1,08 vir elektrisiteit). Dit gee jou jou
koolsuurgasvrystellings per maand in kilogram. Skryf dit in kolom 3 neer.
Stap 3: Vermenigvuldig hierdie syfer met 12 (maande) (kolom 4) om jou jaarlikse koolsuurgasvrystellings te
bereken, en tel alles bymekaar vir vrystellings deur alle brandstowwe.
1 2 3 4
Indien elektrisiteit: _____
____kWhx 1,08 kg CO
2 per kWh ________kg CO
2/maand ________kg CO
2/jaar
Indien VP-gas: ______kg x 3,09 kg CO2 per kg ________kg CO
2/maand ________kg CO
2/jaar
Indien paraffien: ___liters x 2,58 kg CO2 per liter ________kg CO
2/maand ________kg CO
2/jaar
Totale energieverwante vrystellings uit jou huis _______ kg CO2/maand ________kg CO
2/jaar
Vergelyk jou huishouding se koolstofvrystellings met tipiese maandelikse
koolsuurgasvrystellings uit ander Kaapse huise.
Soort huishouding kg CO2/maand
Gem. lae-inkomste- Kaapse huis
sonder elektrisiteit146
Gem. lae-inkomste- Kaapse huis
mét elektrisiteit193
Gem. lae-inkomste- Kaapse huis 737
* Hierdie syfers sluit
vervoeruitlaatgasse uit.
50
eNeRGie
Ruk jou huis regMatthew Walton is versot op sy historiese plaasstylhuis en ruim eiendom in Dieprivier. Matthew het
ook ‘n vurige belangstelling in omgewingskwessies, en aan die einde van 2003 was dit tyd om sy huis
reg te ruk!
‘n Oudit wat na energie- en watergebruik kyk is in die Walton-huis onderneem. Die oudit het ook
ondersoek of dieselfde water- en energiedienste nie op ‘n meer doeltreffende wyse voorsien kon word nie
– sonder om die lewensgehalte van die Walton-huis te verander. Die oefening het ‘n paar belangrike veranderinge
tot gevolg gehad.
energie
* Nege konvensionele gloeilampe (60 en 100 watt) is met fluoresseerpuntligte (9 en 11 watt) vervang. Dit het
twee buiteligte ingesluit.
* Die Waltons se warmwatersilinder is met ‘n reëlaar toegerus. Dit is gestel om vroegoggend aan te gaan sodat
die gesin warm water sal hê wanneer hulle soggens opstaan, die meeste van die dag af te wees, en weer
betyds aan te gaan vir badtyd saans.
* ‘n Tweede ou warmwatersilinder is in die plafon ontdek. Hoewel hierdie silinder nie meer in gebruik is nie, was
dit steeds aan, en het dit hitte verloor en elektrisiteit vermors om regdeur die dag en nag te selfverhit. Hierdie
warmwatersilinder is afgeskakel.
* Die Walton-gesin het ook ‘n “Hot Box” (prutkissie) ontvang om kookkoste te verminder.
Water
* ‘n Swakstroom-stortkop is geïnstalleer. Dit laat ‘n swakker stroom water deur die spuitstuk vloei sonder om
druk in te boet. Die stort voel daarom nog presies dieselfde! Die gastetoilet is met ‘n hippospoelsak toegerus,
en ‘n veelspoelstelsel is in die drie gesinstoilette geïnstalleer.
* Die kombuiskrane is met belugters toegerus.
Vóór hierdie veranderinge was die huishouding se gemiddelde maandelikse elektrisiteitsverbruik 3 122 kWh, en het
dit hulle elke maand R1 217 uit die sak gejaag. Die veranderinge het R738 gekos om aan te bring. Die maand ná die
veranderinge het die Waltons se elektrisiteitsverbruik op 1 794 kWh gestaan – ‘n maandelikse besparing van 1 327
kWh. Nou was hulle maandelikse rekening ‘n skamele R700, en het dit dus R500 in die gesin se sak teruggesit. Met
hierdie besparing het die gesin die koste van die veranderinge binne ses weke vereffen.
Vóór die veranderinge het die Waltons maandeliks gemiddeld 40,5 kl water teen sowat R400/maand gebruik.
Die veranderinge het die Walton-gesin R1 385 gekos waarvan die meeste aan die installering van die drie
veelspoelstelsels bestee is. Die maand ná die veranderinge was die Waltons se watergebruik bloot 26,9 kl – ‘n
besparing van 13,5 kl water elke maand. Hulle maandelikse waterrekening was nou ongeveer R270, ‘n besparing
van sowat R130 per maand. Hiermee het die gesin die veranderinge binne tien maande afbetaal.
51
eNeRGie
Een persoon in ‘n gemiddelde, groot motor
12 liter per 100 km
Een persoon in ‘n gemiddelde, klein motor
8 liter per 100 km
Vier persone in ‘n gemiddelde, groot motor
4 liter per 100 km
Vier persone in ‘n gemiddelde, klein motor
3 liter per 100 km
Bus met veertig passasiers
2 liter per 100 kmTrein met driehonderd passasiers
1.8 liter per 100 km
Van punt A na B: Vervoer en jou huishoudingOns vervoermiddele na die skool, werk en elders het ‘n groot impak op ons omgewing, tensy ons stap of fiets
ry. Doen hierdie vinnige oefening indien jy met ‘n privaatmotor reis om ‘n prentjie te vorm van die impak wat jou
uitlaatgasse (koolsuurgas) op die omgewing het:
Stap 1: Bereken die gemiddelde afstand (in kilometer) wat jy weekliks per motor reis, en skryf dit neer.
Stap 2: Vermenigvuldig dit met 52 weke om jou gemiddelde jaarlikse reisafstand te bepaal.
Stap 3: Vermenigvuldig jou jaarlikse reiskilometers met 0,3 kg koolsuurgas = ______________kg uitlaat-/
koolsuurgas elke jaar.
Gemiddelde afstand wat per liter brandstof afgelê kan word
Stap en fietsry is natuurlik selfs meer brandstofdoeltreffend!
PRAKTieSe STAPPe
52
eNeRGie
Ons huise funksioneer deur middel van energie. Elke keer wat ons ‘n toestel aanskakel, ‘n lig aansit, kos kook, of
water verhit, gebruik ons energie. Van al die koolsuurgas wat vanaf die aarde in die atmosfeer vrygestel word,
kom 25% uit huishoudelike energieverbruik. Dit beteken dat stappe om energieverbruik in ons huise te verminder
‘n werklike verskil kan maak. Meer doeltreffende energieverbruik sal jou ook help geld spaar. Brandstof kan ook
gevaarlik wees, en daarom sal die beste energiekeuses jou huis ‘n veiliger plek maak.
Koop energiedoeltreffende toestelleVerskillende masjiene gebruik verskillende hoeveelhede energie om dieselfde taak te verrig. Dit beteken dat
wanneer jy ‘n nuwe toestel aankoop, jy voor ‘n belangrike keuse staan om ‘n verskil te maak, aangesien jou keuse
jou energieverbruik vir die volle gebruiksduur van daardie toestel sal beïnvloed.
Die regering is tans besig om ‘n gestandaardiseerde merkstelsel vir energiedoeltreffendheid te ontwikkel wat teen
2007 voltooi behoort te wees. Hiervolgens sal alle nuwe elektriese toestelle ‘n etiket hê wat die betrokke toestel se
energievereistes en -doeltreffendheid uiteensit sodat die verbruiker die verskillende toestelle so kan vergelyk. Hierdie
werkverrigtingsevaluering word volgens Suid-Afrikaanse Nasionale Standaarde (SANS) gedoen, en die etiketontwerp
lyk presies soos dié wat Europese Unie-lande gebruik. Toestelle in die “A”-klas is mees energiedoeltreffend, terwyl
dié in klas “G” minste doeltreffend is.
53
eNeRGie
Waterverhitting
Die beste keuse
Gebruiklike elektriese warmwatersilinders gebruik soveel as 60% van jou huishouding se elektrisiteit.
Waterverhitting oor ‘n oop vlam of op ‘n stoof kan tot brande en brandwonde aanleiding gee. Op die lange duur is
dit ook die minste kostedoeltreffende opsie. Hoewel sonwaterverhitters aanvanklik duur is om te installeer, is dit op
lang termyn ‘n veel meer ekonomiese en omgewingsvriendelike opsie.
Sonwaterverhitting (SWV)
Suid-Afrika geniet sterk en gereelde sonlig regdeur die jaar, en het een van die hoogste sonbestralingsyfers (ure
sonlig) in die wêreld. Ten spyte hiervan beskik minder as 1% van Suid-Afrikaanse huishoudings oor SWV’s. Dit is
grootliks te wyte aan die aanvangskoste vir installering, maar ook omdat baie mense bloot nie genoeg daarvan
weet nie. In lande soos Israel het ongeveer 60% van huishoudings ‘n SWV.
Sonwaterverhitting maak op die oorvloedige energie van die son staat. Hoewel SWV-stelsels elektriese
ondersteuning kan hê, gebruik dit steeds veel minder elektrisiteit. Dit beteken “gratis” warm water, minder
besoedeling én warm water tydens kragonderbrekings! SWV-stelsels verg min instandhouding ná installering, en
het ‘n tipiese gebruiksduur van twintig jaar of meer. Nie net sal dit jou help geld spaar nie, maar dit is ook ‘n groot
bate wanneer jy jou huis wil verkoop.
Hoe werk sonwaterverhitters?
SWV’s berus op eenvoudige, betroubare tegnologie. Die stelsels het twee hoofonderdele:
* ‘n plat, swart paneel wat as die “sonkollektor” bekend staan waardeur water vloei en deur die son verhit word; en
* ‘n geïsoleerde opgaarsilinder waarin warm water geberg word totdat jy dit nodig kry.
Die swart sonkollektorpanele word op ‘n dak gemonteer wat noord front, en verhit water mees doeltreffend
wanneer dit teen ‘n hoek van tussen 17 en 23° op die dak geplaas word. Die opgaarsilinder kan óf op die dak (‘n
sterkgekoppelde stelsel) óf in die dak (‘n splitstelsel) geïnstalleer word, maar moet altyd bo die sonkollektor wees.
Omdat dit swart is, neem die sonkollektor hitte van die son op om die water in die kollektor te verhit. Verhitte water
is minder dig as koue water, en styg na die bokant van die tenk, terwyl koeler vloeistowwe swaarder is en afsak.
Koue water in die silinder word afwaarts verplaas en veroorsaak so ‘n siklus deur die kollektor waar dit deur die son
verhit word. Hierdie “watersirkelbaan” staan as die termoheweleffek bekend.
Wanneer daar geen sonskyn is nie, stop die termoheweleffek. Goeie tenk-isolasie sal verseker dat die water binne-in
die tenk vir ‘n hele ruk warm bly. Die meeste stelsels het ook elektriese ondersteuning vir dae sonder sonlig, of vir
wanneer die huishouding meer warm water as gewoonlik nodig kry.
Die besluit om ‘n SWV te installeer
Afhangende van die grootte kos SWV-stelsels enigiets tussen R3 500 (integrale stelsel) en R20 000. Vir ‘n
gemiddelde huis van vier mense sal ‘n sonwaterverhitterstelsel met elektrisiteitsondersteuning ongeveer R7 500 tot
R12 000 kos.
Gestel ‘n gesin met vier lede se gemiddelde maandelikse elektrisiteitsrekening is R500, sal ‘n sonwaterverhitter
daardie gesin ongeveer R200 per maand spaar. Binne die bestek van ‘n jaar kom dit op ‘n besparing van R2 400
54
eNeRGie
neer. Jy sal ook waarskynlik heelwat meer begin spaar namate elektrisiteitspryse oor die volgende vyf jaar styg ten
einde die bou van nuwe kragstasies te finansier.
Dit beteken dat jy binne vyf jaar ná installering ‘n sonwaterverhitter ter waarde van R12 000 sal kan afbetaal.
Daarna is alle besparings suiwer geld terug in jou huishouding se sak. Indien jy in elk geval jou warmwatersilinder
moet vervang, maak dit selfs meer sin. Bo en behalwe die geldbesparing, sal jy ook binne net een jaar ná installering
van ‘n SWV voorkom dat sowat 2 400 kg koolsuurgas in ons atmosfeer vrygestel word.
Die goedkoopste manier om ‘n SWV te koop is om kontant daarvoor te betaal of van jou huisverband gebruik
te maak. Indien jy nie ‘n SWV kan bekostig wanneer jy jou warmwatersilinder dringend moet vervang nie, kan
jy ‘n SWV-versoenbare warmwatersilinder kies en eenvoudig later ‘n sonkollektor byvoeg. ‘n SWV-versoenbare
warmwatersilinder is gewoonlik beter geïsoleer as ’n konvensionele een en met bykomende inlaat- en uitlaatpype
toegerus om die termoheweleffek moontlik te maak.
Son, sonder sukkel
Jy kan ook jou water verhit deur eenvoudig ‘n swart emmer met ‘n 50 liter inhoudsmaat te gebruik. Die
emmer MOET skoon wees en mag geen chemikalieë bevat nie. Maak seker waar jou emmer vandaan
kom. Moet nooit ‘n ou emmer hergebruik nie, maar koop eerder ‘n nuwe een om water in te verhit.
Wenke vir ‘n doeltreffende warmwatersilinder
* Indien jou warmwatersilinder of die pype wat daaruit kom te warm is om aan te vat, beteken dit die
silinder verloor hitte en vermors energie.
* Isoleer jou warmwatersilinder en -pype met behulp van silinderisolasiepype of deur ‘n kombers of koerant
daarom te draai. Dit werk ook goed om eers materiaalwatteersel (waarmee kwilts en duvets gevoer word) en
daarna swaardiens-aluminiumfoelie met ‘n tou om die warmwatersilinder te draai.
* Verlaag die temperatuur op die warmwatersilinder. Die ideaal is 50 °C in die somer en 60 °C in die winter. Die
meeste warmwatersilinders word egter op 65 °C gestel. Deur die termostaat 1 °C koeler te stel, kan jy jou
verhittingskoste met 10% besnoei.
* Installeer ‘n reëlaar wat die warmwatersilinder op ’n vasgestelde, voorafbepaalde tyd laat aangaan, en voorkom
so dat die silinder water verhit wanneer jy dit nie nodig het nie. Let wel: Die reëlaar is bloot doeltreffend indien
die warmwatersilinder geïsoleer is.
* Vertikale warmwatersilinders is meer energiedoeltreffend as dié wat horisontaal geplaas word.
Kosmaak
Die beste keuse
Uit ‘n omgewings- én finansiële oogpunt is ‘n gaskookblad met ‘n elektriese oond, of ‘n gasring en elektriese
kookplaat goeie opsies vir kosbereiding. Gas kan egter moeilik verkrygbaar wees. Hoewel ‘n paraffienstoof
goedkoop is om te koop, hou dit ‘n groot brandgevaar in en moet dit daarom met groot sorg gebruik word. ‘n
Prutkissie (“Hot Box”) vul enige kooktoestel uitstekend aan.
55
eNeRGie
Gratis kosmaak – die warmkas
‘n Prutkissie bestaan uit twee kussings wat met polistireen gevul is. Die
toestel kos ongeveer R140. Jy kan egter dieselfde effek verkry deur eenvoudig
‘n pot in ‘n kombers of slaapsak toe te draai. Gebruik dus ‘n prutkissie vir
kookdoeleindes, en besnoei jou kookkoste met tot 60%.
Kos soos rys, pap, sop of bredies wat op die stoof tot kookpunt verhit is, kan
bedek in die prutkissie geplaas word. Die kussings of kombers sal die hitte
binnehou, en die kos sal dus aanhou kook. Let wel: Moenie die prutkissie gebruik as jy met olie kook nie.
Geregte word gewoonlik binne dieselfde tyd gaar as met gewone
kookmetodes, met die byvoordeel van groter voedingswaarde en beter smaak
en tekstuur (aangesien dit by ‘n laer temperatuur kook). Dit is op die koop toe
makliker om jou potte skoon te maak aangesien die kos nie aanbrand nie.
Salathiso is ‘n groep MIV-positiewe vroue uit die Kayamandi-gemeenskap in die buitewyke van
Stellenbosch. Hulle het in groepsverband prutkissies begin maak – ‘n produk wat hulle in antwoord
op hulle eie energieprobleme gebaseer het om so hoë brandstofkoste te besnoei. Die vroue deel die
wins uit hulle verkope. Vir die grootste deel van die groep is dit die enigste bron van inkomste. Om
hierdie projek te ondersteun, meer oor ‘n prutkissie uit te vind, of dalk een te bestel, skakel Wendy
Walton by (021) 683 8597.
Wenke vir kookdoeltreffendheid
* Maak seker dat die rubberseëls op oonde nie deurgeslyt of verweer is nie, aangesien die oond dan meer
elektrisiteit sal gebruik.
* Koop die kleinste toestel moontlik vir jou bepaalde kookbehoeftes. Dit sal brandstof bespaar.
* Gaan die energiedoeltreffendheid van kooktoestelle na voordat jy koop. Wanneer jy ‘n
paraffienstoof of gasring koop, vra die handelaar om jou ‘n “SABS-magtigingsbrief” te wys,
en as jy steeds twyfel, bel die SABS-reguleerder by 012 428 6375. Die SABS se stempel van
goedkeuring is nie ’n waarborg van gehalte en veiligheid nie.
* Gebruik ‘n ketel om water te kook. ‘n Ketel gebruik 50% minder elektrisiteit as wanneer jy water in ‘n
pot op die stoof sou verhit. Kook slegs soveel water as wat jy nodig het, maar maak seker dat die element ten
minste toe is onder water.
* Week bone, stampmielies en lensies oornag – dit spaar tyd, geld en heelwat kookure.
* Hou jou paraffienstoof skoon aangesien dit die toestel meer doeltreffend maak – jou brandstof sal langer hou
en die rook wat die stoof afgee sal nie so giftig wees nie.
* Draai die hitte af sodra ’n pot kos kookpunt bereik het – die kos sal doeltreffend aanhou kook. Dit hoef nie die
hele tyd by die hoogste temperatuur te kook nie.
56
eNeRGie
Verkoeling
Die beste keuse
‘n Elektriese yskas is die beste opsie. Indien daar nie elektrisiteit is nie, moet huishoudings tussen gas en paraffien
kies. Hoewel paraffien goedkoper is, is dit minder gesond en veilig. Gas is wel skoner en meer doeltreffend, maar
effens duurder as paraffien.
Wenke vir doeltreffende verkoeling
* Koop energiedoeltreffende yskaste en diepvrieskaste. Vra vir ‘n yskas met ‘n hoogs doeltreffende kompressor
en ‘n BLDC- (“brushless direct current”-)waaiermotor om energie te help bespaar. Vergelyk verbruiksyfers van
verskillende modelle. Hierdie inligting kom gewoonlik saam met die produk.
* Hou altyd ‘n spasie agterin die yskas oop sodat lug om die kondensatorspoele kan sirkuleer. Hou ook hierdie
spoele stofvry aangesien dit die yskas minder doeltreffend kan maak.
* ‘n Vol yskas gebruik minder energie as ‘n leë een. Hou bottels water in jou yskas aangesien dit die koue sal
behou.
* Maak seker dat jou yskas se rubberseël in ‘n goeie toestand is sodat koue lug nie ontsnap nie. Indien die seël
deurgeslyt is en die yskas dus nie dig sluit nie, skryf die fabrikaat en model van jou yskas neer en nader die
vervaardiger, enige toestelwinkel of herstelplek naby jou vir ‘n nuwe seël. Om die ou seël te vervang, skroef
die voering tussen die buite- en binnedeur los, trek die ou seël uit, sit die nuwe rubberseël in, en vervang die
skroewe.
Jou huisligte
Die beste keuse
Elektriese verligting is die beste opsie, veral indien jy fluoresseerpuntligte gebruik. Paraffienligte is
goedkoop om aan te skaf, maar duur om te gebruik, en gee ook nie ‘n helder genoeg lig om by te lees of te studeer
nie. Kerse is gevaarlik en ‘n algemene oorsaak van brande.
57
eNeRGie
Fluoresseerpuntligte (“Compact fluorescent lamps”/CFL’e)
Fluoresseerpuntligte skakel 80% van die energie wat dit gebruik in lig, en slegs 20% in hitte om. Tradisionele
gloeilampe skakel 20% van die elektrisiteit wat dit nodig het in lig, en 80% in hitte om. Hoewel hierdie tipe ligte
drie tot vyf keer duurder is as gewone gloeilampe, hou dit ses tot tien keer langer, en is dit daarom uiteindelik
goedkoper as gewone gloeilampe. Geen spesiale toebehore is nodig nie – vervang bloot jou bestaande gloeilamp
met ‘n CFL.
CFL’e is in alle supermarkte en hardewarewinkels te kry. Die pryse wissel na gelang van vorm en watt-sterkte. ’n
Tipiese huishoudelike gloeilamp (11 W as plaasvervanger vir ‘n 60 W-gloeilamp) kos om en by R12,00.
Deur ‘n 11 watt-CFL in plaas van ‘n 60 watt-gloeilamp te gebruik, sal jy ongeveer 570 kWh oor die gebruiksduur
van die CFL bespaar – en dus oor ’n gebruikstydperk van tien jaar ongeveer 570 kg minder koolsuurgas die
atmosfeer instuur. Indien elke huishouding in Kaapstad dit doen, sal ons die hoeveelheid koolsuurgasvrystellings in
die atmosfeer oor ’n tydperk van tien jaar met 313 500 ton verminder. Dit sou ook spitsaanvraag met ‘n beduidende
40 megawatt (MW) verminder.
’n Paar dinge om op te let
* Onthou, jou CFL bevat kwik. Wanneer dit daarom (ná ses tot tien jaar) uitbrand, moet jy dit eers in ‘n
plastieksak toedraai voordat jy dit weggooi ten einde die omgewing te beskerm.
* Die meeste CFL’e kan nie saam met dempskakelaars gebruik word nie.
* Moenie CFL’e in badkamers gebruik nie aangesien die stoom die elektronika binne-in die ligte kan beskadig.
* CFL’e bespaar die meeste energie wanneer dit vir ten minste twee tot drie uur per dag aangelaat word. Indien
dit gereeld aan- en afgesit word, sal ’n CFL weinig verskil aan elektrisiteitsverbruik maak.
* Hierdie tipe ligte neem ook ongeveer vyf minute om volle helderheid te bereik.
* CFL’e moet genoeg ruimte rondom die installering hê sodat lug daarom kan sirkuleer.
* Moenie CFL’e by liggeaktiveerde aftakkers inprop nie – dit verkort die gebruiksduur van die lig én die aftakker.
* Kry ‘n CFL met ‘n ingeboude sensor.
leD-trosgloeilampe
LED-trosgloeilampe is die nuutste ontwikkeling in verligtingstegnologie – met ‘n gebruiksduur van vyftien tot
twintig jaar, en ‘n skamele energieverbruik van 1,08 watt per gloeilamp (‘n 95%-besparing per lig in vergelyking
met ‘n gewone gloeilamp). Om die verwagte gebruiksduur van ’n enkele LED-trosgloeilamp te ewenaar, sal jy
ten minste vyftig gloeilampe moet koop. LED’s is vir stemmingsverligtingdoeleindes in ’n verskeidenheid kleure
beskikbaar. In teenstelling met tradisionele gloeilampe wat van gekleurde glas gebruik maak, maak die golflengte
van ’n LED die verskil. Hoewel hierdie tegnologieveld vinnig ontwikkel, is LED’s steeds betreklik duur, en word dit
tans vir taakgerigte verligting of beligting (bo ‘n lessenaar of skildery) en dekoratiewe doeleindes gebruik.
58
eNeRGie
’n Snoesige huis in die winter; ’n koel huis in die somer
Die beste keuse
Gasverwarmers is baie doeltreffend, maak ‘n hele vertrek vinnig warm, en is die beste toestel wanneer ‘n mens
koste, veiligheid en gesondheid in aanmerking neem. Dit is egter belangrik om gas slegs in ’n goed geventileerde
vertrek te gebruik. In die geval van gasverwarmers moet gasbottels en -toestelle en maklike hervullingsprosedures
ook in plek wees. Gasverwarmers is duurder as ander opsies, maar hou langer. Die elektriese olieverwarmer is meer
doeltreffend as die staafverwarmer, maar duurder om te koop. Steenkool, hout en paraffien is geredelik beskikbaar,
en kan vir beide kook- en verwarmingsdoeleindes gebruik word. Hoewel dit na ’n meer aanloklike opsie lyk, hou dit
egter gesondheids- en veiligheidsprobleme in.
Temperatuurwenke
* Moenie die oond- of stoofplaat gebruik om jou huis te verhit nie – ‘n (gas)verwarmer is meer doeltreffend en
veel goedkoper om te gebruik.
* Maak deure en vensters dig teen trekke – maak ‘n “deurwurm” uit afvalmateriaal. Doen ‘n bietjie naaldwerk en
maak ‘n lang wurm (10 cm in deursnee – ongeveer die deursnee van ‘n koeldrankblikkie). Stop nou die “wurm”
met sand. Plaas dit op die vloer aan die binnekant van die deur om die wind en trekke buite te hou.
Let wel: Trekke moet slegs afgekeer word indien die huis oor voldoende ventilasie beskik.
Ontwerp ‘n energiedoeltreffende huis
Verminder jou huishouding se energiebehoeftes met tot 70% deur eenvoudige ontwerpbeginsels wat minder
verligting, verhitting en verkoeling verg. Dit staan as passiewe sonontwerp bekend.
* Laat jou huis vir lig en sonskyn noord front.
* Aangesien die noordekant van jou huis die meeste son ontvang, behoort die dak daar (ten minste 40-60 cm)
verder oor te hang. In die somer wanneer die son hoog sit, sal die vensters in die skadu wees, terwyl dit in die
winter die son se strale sal deurlaat wanneer die son teen ’n lae hoek in die hemelruim sit.
* Vensterhortjies, sonkappe of skerms hou vertrekke koel deur die somer se warm sonstrale uit te hou.
* Op sonskyndae laat ‘n dakvenster natuurlike lig die huis binne, en skakel dit so die gebruik van kunsmatige
verligting uit. Maak egter seker dat die hellende glas van die dakvenster noord front.
* Natuurlike materiale (klip, hout, gras en klei) wat dikwels plaaslik verkrygbaar is, is die beste om ‘n koel huis in
die somer en ‘n snoesige huis in die winter te verseker. Modderstene is ’n uitstekende bron van isolasie.
* Steen- of betonvloere handhaaf gemaklike temperature in jou huis aangesien dit hitte goed gedurende die
dag absorbeer en dit dan stadig in die nag vrystel. Hierdie vloere behoort nie met matte bedek te word nie
aangesien ’n kaal betonvloer meer hitte as ’n matbedekte vloer absorbeer.
* Hitte gaan tien keer vinniger deur glasvensters as deur geïsoleerde mure verlore. Maak daarom in die dag jou
gordyne oop (laat die natuurlike lig en hitte in) en trek dit saans dig (hou die hitte binne).
* Plant ‘n bladwisselende rankplant of boom by ‘n stoep of op ‘n erf. In die somer sal hierdie lowerryke plante
skadu oor jou huis gooi. Wanneer die blare in die herfs afval, sal die kaal bome die sonstrale gedurende die
59
eNeRGie
kouer maande deurlaat om jou huis (deur die vensters) te verwarm.
* ‘n Sinkdak verloor baie hitte gedurende die winter, en raak baie warm in die somer. Isoleer die dak en verf dit
wit (wit weerkaats lig, en is daarom koeler) of gebruik aluminium of ander dakmateriale.
* ‘n Plafon en isolasie kan ‘n klein huis se energievereistes met soveel as 124 kWh per maand verminder – ‘n
geraamde besparing van R50,00/maand.
60
eNeRGie
Ses maklike stappe om ‘n plafon in te sit
1. Gaan jou dak vir moontlike lekkasies/gate na. Verf dit met bitumen (wat jy by ’n hardewarewinkel kan koop).
Gebruik plastieksakke om die gate tussen die bokant van die mure en die dak af te sluit.
2. Gebruik spykers en hang draad van die een kant van die vertrek na die ander – ongeveer 30 cm uitmekaar. Die
plafon sal dan bo-op hierdie draad rus.
3. Plaas twee of drie velle isoleerkarton tussen die draad en die dak. Onthou om ruimte tussen die karton en die
dak te laat aangesien hierdie luggaping die isoleer-effek tot gevolg het.
4. Gebruik kleeflint om stukke plastiek aanmekaar te heg. (Gebruik swart vullissakke of maak groot stukke plastiek
bymekaar en vou dit oop om groot velle plastiek te vorm.) Plaas hierdie plastiekvelle onder die isoleerkarton en
die draad. Daar mag geen gate in die plastiek wees nie.
5. Sit nou ‘n enkele laag karton onder die plastiek. As jy wil, kan jy hierdie laag verf.
6. Sit dan dun houtplanke op om te keer dat die plafon afsak.
* Met vergunning van S. Ward se The Energy Book (Sustainable Energy Africa)
Hoe om jou huis te isoleer
Isolasie tussen jou dak en plafon help baie vir ‘n snoesige huis in die winter en ‘n koel huis in die somer. Dit is
betreklik goedkoop en baie maklik om te doen. Die voordele van die byvoeging van isolasie neem af namate
die isolasie dikker raak. ’n Mate van isolasie is daarom veel beter as geen isolasie nie. Muurpleister is ook baie
kostedoeltreffend aangesien dit die muur se voginhoud verminder.
Gebruik nie-giftige, hernubare of herwinbare materiaal vir isolasie. Karton is doeltreffend, maar absorbeer water, en
brand maklik. Week karton in boor en water om dit meer brand- en insekbestand te maak. Boor is bioafbreekbaar
61
eNeRGie
Vermikuliet is goeie isoleermateriaal
en minder giftig as ander beskikbare produkte. Laat die karton droogword voordat jy
dit gebruik. Sit dit plat op die grond op ‘n stuk plastiek onder swaar klippe of stene
neer om dit plat te stryk voordat jy die behandelde karton aan die binnekant van mure
en plafonne gebruik.
Vermikuliet is ‘n ligte en veilige isoleermateriaal wat brandbestand en in plaaslike
hardewarewinkels te kry is. Ander isoleerprodukte in hardewarewinkels en op
bouerswerwe is gipsbord, goiingsak en sterk aluminiumfoelie.
Jy kan ook plastiekbottels baie dig teen mekaar pak en dit tussen die boonste plafon
en die dak plaas. Hierdie soort isolasie is insekbestand en keer lug vas wat goeie
isolasie skep.
moenie “ingeslote energie” vergeet nie
Elke produk wat gebruik word om ’n huis te bou verg energie om te maak en
te vervoer. Dit staan as ingeslote energie bekend. Oorweeg daarom as jy bou
of restoureer altyd tweedehandse boumateriaal. Dit bespaar energie en water,
beperk afval, en spaar boonop geld. Die tabel hieronder werp ’n bietjie lig op die
energiehoeveelhede wat nodig is om die verskillende materiale te vervaardig.
Hernubare energie vir jou huis
Die gemiddelde huis in Suid-Afrika kry meer as 600 kWh sonskyn per dag – baie meer as wat dit
ooit sal gebruik. Fotovoltaïese selle skakel sonlig regstreeks in elektrisiteit om en stoor dit in ‘n
batterystelsel. Fotovoltaïese panele word van halfgeleiermateriaal – gewoonlik silikon – gemaak
wat chemies behandel is sodat die boonste en onderste lae teenoorgestelde elektriese ladings
het. ’n Elektriese stroom word deur hierdie teenoorgestelde ladings opgewek, en vloei deur ’n
buitekring. ’n Batterypak stoor die krag totdat dit benodig word. ’n Fotovoltaïese stelsel in ’n klein
huishouding kan twee ligte vir vier uur laat brand, en ’n klein swart-en-wit-televisie of radio vir twee uur per dag
laat speel. Dit kos egter aanvanklik steeds baie om die panele en batterypak te koop, en die stelsel kan nie maklik of
kostedoeltreffend aan ‘n groot elektrisiteitsvraag, soos vir kosmaak of verhitting, voldoen nie.
Indien jy jou huis ‘n “groen-energiehuis” wil maak, is die mees kostedoeltreffende keuse om “groen” elektrisiteit
van ‘n groot, hernubarebron-elektrisiteitsprodusent te koop wanneer sodanige opsies (soos deur die Darling-
windplaas) beskikbaar raak. Hoewel jy steeds jou elektrisiteit deur die bestaande netwerk sal ontvang, sal jy ’n
premie (‘n hoër tarief as dié vir gewone elektrisiteit) betaal, en sal jy ‘n sertifikaat ontvang wat toon dat jy van ‘n
hernubare bron gekoop het.
Energie benodig (in kWh) om een ton van die volgende te vervaardig:
Plastiek 45 000 Aluminium 27 000
Koper 15 000 Staal 13 200
Sement 2 200 Bakstene 200-800, afhangende van die afwerking
Klip 200
The Greenhouse Project, 2005
62
eNeRGie
Vervoer: Die mees doeltreffende manier van punt A na B
Die beste keuse
Stap, fietsry of openbare vervoer is nie net die beste opsies vir die omgewing nie, maar ook die goedkoopste.
Mettertyd het stadsbeplanners egter voetganger- en fietsvriendelike ontwerp uit die oog verloor, terwyl
onderfinansiering van openbare-vervoerstelsels tot vermoëtekorte, ’n gebrek aan gekoördineerde roetes, en
veiligheidsprobleme aanleiding gegee het. Nuwe benaderinge tot stedelike vervoer word tans ontwikkel, maar sal
lank neem om uiteindelik toegepas te word. Intussen is daar ’n paar belangrike stappe wat reisigers kan doen om
meer doeltreffend van punt A na punt B te beweeg.
Openbare vervoerVind meer uit oor die openbare-vervoerroetes in jou gebied.
CapeMetrorail
Vir bygewerkte roosters en tarief- en roete-inligting, besoek www.capemetrorail.co.za.
Vir meer inligting, skakel die volgende tolvrye 24-uurnommers:
Metrorail: Algemene inligting: 0800 65 64 63
Metrorail: Misdaad: 0800 21 00 81
Golden Arrow-busdienste
Vir roosters en inligting, besoek www.gabs.co.za.
Vir meer inligting, skakel die volgende nommers:
Hoofkantoor: (021) 507 8800
Navrae en klagtes: 0801 21 21 11 en 0800 65 64 63
Stap en fietsry
Oorweeg so ver moontlik om te stap of fiets te ry in plaas daarvan om in jou motor te klim. Dit sal jou help geld
spaar, en hou boonop groot gesondheidsvoordele in.
energiedoeltreffende voertuie
Indien jy na ‘n nuwe motor op soek is, oorweeg ‘n brandstofdoeltreffende model – jou voertuigkeuse kan ‘n
beduidende verskil aan jou impak op die planeet maak. Met immerstygende petrol- en dieselpryse kan dit mettertyd
ook heelwat geld in jou sak terugsit.
Saamryklubs
Saamryklubs na en van die werk sal onmiddellik jou maandelikse brandstofuitgawes besnoei. Dit kan boonop
ontspannend en gesellig wees. Skoolsaamryklubs is ook nie ‘n slegte idee nie.
63
eNeRGie
Ry slim en omgewingsvriendelik
Deur jou motor doeltreffend te laat loop en op die mees brandstofdoeltreffende manier te bestuur, kan jy ‘n groot
impak op jou brandstofverbruik maak.
* Laat jou motor gereeld (ten minste elke 10 000 km) versien.
* Maak seker dat jou bande tot die korrekte druk (soos deur die vervaardiger aanbeveel) gepomp word. Pap
bande kan brandstofverbruik met tot soveel as 8% laat toeneem. LET WEL: ‘n Te lae banddruk vermeerder nie
net brandstofverbruik nie, maar verkort ook ‘n band se gebruiksduur drasties.
* Gebruik meergraadolie in jou enjin omdat dit sleepweerstand verminder.
* Gebruik eerder straallaagbande omdat dit minder rolweerstand bied en ‘n langer gebruiksduur as die
kruislaagsoort het.
* Versnel stadig, en verwissel so gou prakties moontlik van rat. ’n Motor loop meer doeltreffend by laer
omwentelings.
* Vermy ‘n stop-ry-bestuurstyl. Elke keer wat jy rem aanslaan vermors jy die energie wat deur versnelling
opgewek word. Vergewis jouself van verkeersligte, en trap minder rem – dit kan soveel as 18% van jou
brandstof per tenk bespaar.
* Moenie die spoedgrens oorskry nie. Teen ’n spoed van 110 km/h gebruik jou motor tot 25% meer brandstof as
teen 90 km/h.
* Dakrakke en oop vensters verhoog lugweerstand en brandstofverbruik met tot 20%.
* Jou motor gebruik ongeveer 10% meer brandstof wanneer jy die lugverkoeler aansit.
* Gebruik ‘n ritboek om jou brandstofaankope en kilometers afgelê neer te skryf sodat jy
vir jouself nuwe doelwitte kan stel.
‘n Veilige huis
Hoe om ‘n prop te bedraad
‘n Prop wat nie korrek bedraad is nie kan tot elektriese skokke, brandwonde en brande
aanleiding gee. Om ’n prop reg te bedraad, plaas die drade in die korrekte sokke (sien
diagram) en draai die skroewe om die drie drade vas te maak. Trek hierna versigtig aan die
drie drade om seker te maak dat dit stewig vas is.
Hoe om ’n gaslekkasie op te spoor
Dit is belangrik om jou gassilinder, -pype en -verbindings gereeld vir lekkasies na te
gaan. Sluit eers die gastoevoer by die silinder af. Gaan alle verbindings na. Draai nou die
gastoevoer stadig oop en borsel die verbindings met seepwater of vloeibare wasmiddel.
Borrels sal verskyn waar die gas lek. Neem die silinder na jou gashandelaar om na te gaan,
te vervang of te herstel.
Indien jy ooit gas in jou huis ruik, maak die vensters en deure vinnig oop. Draai die silinderklep toe en verlaat die
vertrek. Neem die silinder om nagegaan, vervang of herstel te word.
Ventilasie
Hou altyd wanneer jy enige brandstof – hetsy gas, paraffien, steenkool of hout – brand, ‘n venster of deur oop om te
verseker dat die kamer goed geventileer bly. Rook weens brandstofverbranding kan siekte en selfs die dood veroorsaak.
64
eNeRGie
Huisveiligheid-blitstoets
elektrisiteit JA Nee
In ons huis word elektriese drade ver van enige hittebron, soos vure, stowe en
kerse, gehou.
Alle drade is goed geïsoleer; daar is geen onbedekte koperdraad nie.
In ons huis loop daar nie elektriese drade onderdeur matte nie.
In geen stadium is daar meer as drie toestelle by een propsok ingeprop nie.
Ons het geen elektriese toestelle in ons badkamer of naby water nie.
Alle lede van ons huishouding weet dat hulle nooit ‘n prop uit die sok moet
trek terwyl dit steeds aangeskakel is, of aan ‘n elektriese koord moet trek nie.
Alle lede van ons huishouding weet dat ‘n toestel uit die (afgeskakelde)
propsok verwyder moet word voordat herstelwerk aan die toestel kan begin.
Ons skakel altyd die lig af voordat ons ‘n gloeilamp vervang.
TOTALE PUNT
Oorweeg die volgende stappe indien jy op sommige vrae NEE geantwoord het:
* Verskuif drade weg van hittebronne aangesien dit ‘n groot brandgevaar inhou.
* Haal koorde uit onder matte aangesien beskadigde en onbedekte drade ‘n brand kan veroorsaak.
* Koop isoleerband en bedek enige kaal koperdrade deur die band ‘n paar keer om die draad te draai.
* Indien daar te veel toestelle aan een sok verbind is, verwyder sommige van die proppe, en plaas dit eers terug
wanneer jy daardie toestel werklik nodig kry. Probeer om nooit op een slag meer as drie toestelle by een
propsok in te prop nie.
* Water gelei elektrisiteit, en daarom kan die gebruik van elektrisiteit in die badkamer of naby water tot ‘n
elektriese skok aanleiding gee.
* Skakel altyd ‘n toestel af voordat jy ‘n prop uit die sok verwyder, en skakel altyd ‘n lig af voordat jy die
gloeilamp vervang.
* Moet nooit onbedekte drade of vingers in sokke plaas nie. Deur aan die drade van ‘n ingepropte toestel te raak,
kan jy jouself skok.
65
eNeRGie
Paraffien JA Nee
Ons paraffienstoof en -lampe is skoon en brand helder.
In ons huis word paraffien veilig in ‘n kas of aan ‘n haak in ‘n plastieksak buite kinders
se bereik gebêre.
Ons paraffienbottels is duidelik gemerk en kinders kan dit daarom nie met koeldrank- of
melkbottels verwar nie.
Ons gebruik ‘n tregter (of die bokant van ‘n koeldrankbottel) in plaas van ‘n koppie om
lampe en stowe met paraffien vol te maak.
Ons paraffienstoof en -lampe word altyd op gelyk, stewige oppervlakke en uit spelende
kinders se pad gehou.
Ons paraffienlampe word altyd met ‘n glaslampskerm bedek, en brand nooit met ‘n
oop vlam nie.
Ons paraffien word in ‘n skoon houer gebêre en nooit met ander brandstowwe soos
brandspiritus, olie of petrol gemeng nie.
TOTALE PUNT
Oorweeg die volgende stappe indien jy op sommige vrae NEE geantwoord het:
* Hou jou toestelle te alle tye skoon. Vuil of stukkende toestelle sal ‘n klomp rook afgee wat jou gesin kan laat
hoes of hulle asma, brongitis of longontsteking kan gee.
* Hou altyd jou paraffien op ‘n veilige plek buite bereik van kinders. Houers moet duidelik gemerk word sodat
kinders sal weet om daarvan weg te bly. Tregters wat gebruik word om stowe en lampe met paraffien vol te
maak, behoort by die paraffien gebêre te word. Moenie ‘n beker of koppie hiervoor gebruik nie aangesien
iemand per ongeluk daaruit kan drink.
* ‘n Gelyk en stewige oppervlak sal voorkom dat ‘n stoof of lamp omval en ‘n brand veroorsaak. Verseker ook dat
toestelle uit kinders se pad gehou word wat dit per ongeluk kan omstamp.
* ‘n Groot pot op ‘n klein stofie kan ook die stoof onstabiel maak, dit laat omval en ‘n brand veroorsaak.
* Maak seker dat jou lampe bedek is, en voorkom so brande en brandwonde.
* Gebruik altyd ‘n skoon houer vir paraffien. Vuil paraffien veroorsaak vuil, skadelike rook.
* WEERSTAAN die versoeking om paraffien met ander brandstowwe soos olie en brandspiritus te meng.
Brandstofvermenging kan tot ontploffings aanleiding gee, en is daarom hoogs gevaarlik. ‘n Mengsel van petrol
en paraffien is besonder gevaarlik. Soms word paraffien per ongeluk met ‘n bietjie petrol gemeng wat op die
bodem van ‘n vervoertenk agterbly. Ruik aan jou paraffien om seker te maak dat dit nie petrol bevat nie. Indien
dit ‘n pienkerige kleur het, neem dit onmiddellik terug na waar jy dit gekoop het, en vra hulle om met hulle
verskaffers in verbinding te tree. Petrol brand selfs vinniger as paraffien, en daarom kan ‘n mengsel van die
twee brandstowwe groot ontploffings veroorsaak.
* Brandstofjel is ‘n baie veiliger opsie. Hoewel dit duurder as paraffien is, kan ‘n jel nie gedrink of gemors word
nie, en verminder dit dus die gevaar van vergiftiging en brandstigting.
66
eNeRGie
Kerse, steenkool en hout JA Nee
In my huis staan kerse te alle tye stewig in kersblakers.
Kerse word ver weg van oop vensters en gordyne gehou.
Wanneer ons binnenshuis vuurmaak word die rook deur middel van ‘n skoorsteen
uitgelaat.
Ons gebruik altyd droë hout en/of rooktrae steenkool vir vuurmaak.
Wanneer ons buite vuurmaak maak ons altyd seker dat dit goed beskut is en dat die
vuur deeglik geblus is voordat ons in- of weggaan.
TOTALE PUNT
Oorweeg die volgende stappe indien jy op sommige vrae NEE geantwoord het:
* Koop of maak stewige kersblakers waarin kerse kan staan in plaas daarvan om dit op ‘n bord in kerswas of
sommer op die tafel te laat staan waar dit maklik omval.
* Kerse kan ook in ’n ou glasfles geplaas word wat gedeeltelik met sand gevul is om die kers regop te hou. Die
sand sal ook die vlam blus indien die fles per ongeluk omgestamp word.
* Plaas kerse op veilige plekke. Vensterbanke is nie ‘n goeie opsie nie aangesien die wind dit daar kan omwaai, en
die vlam ook jou gordyne aan die brand kan steek.
* Vuurrook kan baie gevaarlik wees – baie mense, veral jong kinders, sterf jaarliks weens binnenshuise
lugbesoedeling. Maak altyd seker dat die rook deur ‘n skoorsteen uitgelaat kan word. Brand droë hout of maak
seker dat jy jou steenkoolhandelaar vir rooktrae steenkool vra.
* Wees ook op die uitkyk na energiedoeltreffende hout- en koolstowe wat jou brandstofverbruik verminder,
minder rook afgee, en geld spaar.
* Maak seker dat die huis goed geventileer is wanneer jy ‘n mbawula (koolstoof) binnenshuis gebruik. Steek altyd
die mbawula buite aan en bring dit eers binnetoe sodra die steenkool rooi gloei. ‘n Onderstebo vuur – met die
steenkool onder en papier en hout bo-op – gee minder rook af.
* ’n Windbestande gebied of skuiling sal buitenshuis voorkom dat ‘n vuur buite beheer raak.
67
eNeRGie
Gas JA Nee
Wanneer ek ons gasstoof of -lampe aansteek, trek ek altyd eers die vuurhoutjie voordat ek
die gas oopdraai.
Ons gassilinders word ver van enige regstreekse hittebron, soos ‘n vuur, lamp, verwarmer of
stoof, gebêre.
Ons koop ons gas van ‘n verskaffer wat aan veiligheidsvereistes voldoen.
Ons gaan ons gastoestelle met ons gashandelaar na indien iets daaraan ons bekommer.
Ons gaan gereeld die verbindingspype, rubberseëls (wasters), bottels en toestelle vir
stukkende plekke of lekkasies na, en vervang of herstel die toestel wanneer ons ‘n lekkasie
bespeur.
Die “gasbottelsleutel” word veilig buite kinders se bereik gebêre.
TOTALE PUNT
Oorweeg die volgende stappe indien jy op sommige vrae NEE geantwoord het:
* Maak seker dat jou gassilinder en -verbindings in ‘n goeie toestand is deur dit vir lekkasies na te gaan (sien
hierbo) en onmiddellik die nodige vervangings of herstelwerk te doen sodra lekkasies bespeur word.
* Moenie ‘n gassilinder gebruik wat reeds in ‘n brand betrokke was nie. Indien jy onseker is oor jou silinder of
toestelle, gaan dit vóór gebruik met jou gashandelaar na.
* Koop altyd gas van ‘n geregistreerde verskaffer wat aan veiligheidstandaarde voldoen. Dit behoort buite die
verskaffingsentrum aangedui te word.
Hoe om ongelukke te hanteer
Indien iemand in die huis ‘n elektriese skok opdoen
1. Skakel die hoofskakelaar af. Indien dit onmoontlik is, sluit die elektrisiteit by die muurprop af waaraan die
toestel verbind is. Gebruik indien moontlik ‘n niegeleiervoorwerp soos ‘n besem of stoel (hout of plastiek) om
die elektrisiteit by die prop af te sluit.
2. Indien die elektrisiteit nie afgesluit kan word nie, vermy kontak met die slagoffer aangesien jy ook ‘n elektriese
skok kan opdoen. Vat eerder aan sy/haar klere en sleep hom/haar weg. Indien die slagoffer se klere nat is,
beskerm jouself met behulp van rubberhandskoene, koerantpapier of plastiek.
3. Gebruik ‘n besem of stoel om die slagoffer van die elektrisiteitsbron weg te stoot.
4. Evalueer die slagoffer se asemhaling (geen of ongereeld). Gaan die polsslag na en kyk of die slagoffer by sy/
haar bewussyn is. Bel ‘n ambulans indien die slagoffer bewusteloos is, nie asemhaal nie en/of jy geen hartklop
kan bespeur nie. Vergewis jouself gerus van ‘n paar basiese noodhulptegnieke soos mond-tot-mond-asemhaling
en hartmassering.
68
eNeRGie
Indien iemand in die huis paraffien gedrink het
1. Indien iemand per ongeluk paraffien gedrink het, moenie hom/haar laat probeer braak nie. Die dampe kan in
sy/haar longe beland en longontsteking veroorsaak.
2. Moenie hom/haar iets gee om te drink of eet, of hom/haar laat lê nie. Laat die persoon regop staan of sit.
3. Neem die persoon onmiddellik na die kliniek of hospitaal, en neem die paraffienhouer saam met jou.
Optrede tydens brande
Suurstof onderhou verbranding. Die beste manier om ‘n brand te blus is daarom om dit met sand of ‘n kombers te
smoor (die suurstoftoevoer weg te neem).
1. Hou altyd ‘n groot emmer sand of ‘n groot wolkombers byderhand as jy vuurmaak of jou stoof gebruik.
Wanneer daar ‘n brand uitbreek, gooi sand of ‘n kombers regstreeks op die vlamme. ‘n Brandblusser is natuurlik
selfs beter.
2. Moet nooit ‘n brandstofverwante vuur met water probeer blus nie aangesien dit die brand kan laat versprei of
jou ‘n elektriese skok kan laat opdoen.
3. Indien daar ‘n brand in ‘n pot uitbreek, sit bloot die pot se deksel op aangesien dit nie sonder suurstof kan
aanhou brand nie.
4. Indien jou klere aan die brand slaan, moenie hardloop nie. STOP, VAL NEER, bedek jou gesig, en ROL heen en
weer op die grond om die vlamme te blus.
5. Indien jy ‘n brandwond opdoen, laat dit in water afkoel, en gaan dan na die kliniek of hospitaal.
6. Indien jy ‘n brandwond opdoen, gaan reguit na die kliniek of hospitaal.
69
eNeRGie
7. Indien daar ‘n brand in jou huis uitbreek, verlaat die huis so gou moontlik. Kruip op jou hande en knieë na die
naaste deur. Warm lug (rook) styg, en as jy daarom kruip/laag op die grond bly sal dit jou help om die giftige
rook vry te spring en voorkom dat jy weens ‘n suurstoftekort versmoor.
Hoe om ‘n klein brandwond te behandel
Hou die wond vir tien minute in koue water. Moenie Vaseline, olie of enige ander room daaraan smeer nie
aangesien dit sal versprei. Neem die persoon na ‘n kliniek of hospitaal indien die brandwond groter is as ‘n mens se
hand.
Noodoproepe
Kry die korrekte noodnommers vir jou gebied. Bêre dit op ‘n maklik bereikbare plek, en sê ook al die lede van jou
huishouding waar hulle dit kan kry en waarvoor om dit te gebruik. Maak ook seker van waar jou naaste telefoon is.
Kaapstad-nooddienste
Brandweer 107
Polisie 10111
Ambulansdiens 10177
Algemene noodnommer vanaf ‘n Cell C-, Vodacom- of MTN-selfoon
112
Tygerberg-gifinligtingsentrum 021 931 6129
Rooikruishospitaal-gifsentrum 021 689 5227
Kyk voor in jou telefoongids, en skryf nog nuttige telefoonnommers vir jou gebied hier neer:
Algemene noodnommer
Jou naaste brandweerstasie
Jou plaaslike polisiestasie se noodnommer
Plaaslike kliniek of hospitaal se noodeenheid
70
eNeRGie
KONTAKNOmmeRS eN HUlPBRONNe
elektrisiteitsverwante navrae
Vir Stad Kaapstad-voorsieningsgebiede
Algemene navraagnommer vir Stad Kaapstad-elektrisiteitsdienste 0800 220 440
Tolvrye kliëntesorgnommer vir voorafbetaalde meters 0800 22 04 40
Rekeningnavrae/afsluitings weens nie-betaling 0860 103 089
Navrae oor elektrisiteitsverbruik per meterlesings 0860 103 089
Navrae oor nuwe aansluitings/verandering in aansluiting 0800 220 440
Vir meer inligting oor elektrisiteitsheffings, meterinstallering, metertoetsing en diensverskaffing, besoek die
Stad Kaapstad se webtuiste by www.capetown.gov.za. Klik op “Online Services” en daarna “Tariffs Online” vir
‘n omvattende sigblad met residensiële heffings, of klik op “Electricity Overview” vir meer inligting oor ander
elektrisiteitsverwante dienste.
Vir eskom-voorsieningsgebiede
Vir algemene navrae oor Eskom-elektrisiteitsdienste, skakel 0860 03 75 66 of besoek www.eskom.co.za.
Vir alle aansluitings
Nooddienste: 107
24-uurnommer: 0860 10 30 54
Om ‘n kragonderbreking aan te meld
Athlone 0800 220 440
Bishopscourt 0800 220 440
Bonteheuwel 0800 220 440
Kampsbaai 0800 220 440
71
eNeRGie
Stadskom 0800 220 440
Claremont 0800 220 440
Constantia 0800 220 440
Epping Industria 0800 220 440
Vishoek 0800 220 440
Grassy Park 0800 220 440
Guguletu 0800 220 440
Houtbaai 0800 220 440
Kommetjie 0800 220 440
Bellville 0800 220 440
Brackenfell 0800 220 440
Durbanville 0800 220 440
Edgemead 0800 220 440
Goodwood 0800 220 440
Gordonsbaai 0800 220 440
Atlantis 0800 220 440
Bloubergstrand 0800 220 440
Belhar 0860 037 566*
Bishop Lavis 0860 037 566*
72
ENERGIE
Blackheath 0860 037 566*
Blue Downs 0860 037 566*
Cravenby 0860 037 566*
Eersterivier 0860 037 566*
Elsiesrivier 0860 037 566*
Khayelitsha 0860 037 566*
* Hierdie gebiede word deur Eskom van elektrisiteit voorsien.
Inligting oor energiedoeltreffendheidStad Kaapstad-elektrisiteit: tel. 0800 220 440, e-pos [email protected]
Besoek www.eskomdsm.co.za vir meer wenke oor elektrisiteitbesparing.
The Green House Project het ook goeie inligting oor energiedoeltreffende en volhoubare boupraktyke by
tel. (011) 720 3773 of webtuiste www.greenhouse.org.za.
Inligting oor brandstofveiligheidParaffienveiligheidsvereniging, tel. (021) 671 5767
VP-gasveiligheidsvereniging, tel. (021) 531 5785
Program vir Basiese Energie en Bewaring, tel. (011) 339 6633
SABS-reguleerder (om toestelle se veiligheidstandaarde na te gaan), tel. (012) 428 6375
WATeR
Water is ‘n natuurlike hulpbron waarvan alle lewende dinge afhanklik is. Hoewel dit in vele natuuromgewings vryelik beskikbaar is, is drinkwater in menslike nedersettings minder volop. Die vraag na water oorskry dikwels die aanbod, en om water in ‘n aanvaarbare vorm van die natuuromgewing na die kraan te kry kos baie geld.
74
WATeR
Die waterkringloopWater is een van die sleutelboublokke van lewe – mense kan nie daarsonder oorleef nie. Water is ook noodsaaklik
vir landbou en nywerhede. Selfs kragopwekking het water nodig. Om water te bespaar moet ons nie bloot aan die
water dink wat ons regstreeks vir drink- en skoonmaakdoeleindes in ons huis gebruik nie. Ons moet ook bewus raak
van wateraanwending in die kos wat ons eet, die produkte wat ons gebruik en die elektrisiteit waarmee ons ligte en
stowe werk. Deur slim met water om te gaan, sal jy dit help bespaar.
Ons reg op waterDie Wet op Waterdienste (108 van 1997) bepaal dat alle waterdiensowerhede, soos die Stad, doeltreffende,
bekostigbare, ekonomiese en volhoubare waterdienste moet voorsien. Dit beteken dat die armstes van die arm
mense die water wat hulle nodig het moet kan bekostig, terwyl die afdeling water en sanitasie terselfdertyd genoeg
geld moet genereer om die koste van waterbehandeling en -verspreiding te dek.
Die minimum hoeveelheid water vir huishoudings om aan hulle basiese behoeftes te voldoen, word deur dié Wet
as 25 liter per persoon per dag neergelê. Op grond van ‘n gemiddelde huishouding van agt mense, beteken dit
ses kiloliter per huishouding per maand. Hierdie hoeveelheid water behoort gratis aan alle Suid-Afrikaanse huise
voorsien te word. Water moet ook teen ‘n minimum stroomsnelheid van 10 liters per minuut voorsien word,
en indien die betrokke huis nie oor krane beskik nie, moet ‘n kraan binne 200 meter van daardie huishouding
geïnstalleer word. Geen verbruiker mag in enige jaar langer as sewe volle dae sonder watertoevoer wees nie.
Die Stad se afdeling water en sanitasie moet ook verseker dat toekomstige geslagte ook water sal hê.
* Die vervaardiging van ‘n klein motor verg
450 000 liter water.
* Om een fiets te maak het ‘n mens 130 liter
water nodig.
* Ongeveer 19 liter water is nodig om 1 liter
petrol te vervaardig.
* Daar is 3 liter water nodig om 1 000 W
elektrisiteit per uur op te wek. Strykwerk of
kosvoorbereiding in ‘n elektriese oond sal
daarom sowat 3 liter water by die kragstasie
gebruik!
Om eeN KilOGRAm van sekere kossoorte te maak, is groot hoeveelhede water nodig.
Neem ook die volgende in ag
50 000-100 000 liter
3 500 liter
1 650-2 200 liter
1 900 liter
500 liter
450-630 liter
75
WATeR
Waterhoeveelhede en ekwivalente1 m3 = 1 kiloliter (kl) = 1 000 liter (l)
1 megaliter (Ml) = 1 000 kl = 1 000 000 liter
Die kwessie van watervoorsieningEkonomiese groei in die huishoudelike, nywerheids- en landbousektor plaas groot druk op ons waterhulpbronne.
Die meeste van die onbehandelde water wat aan Kaapstad voorsien word, kom uit damme wat die Wes-Kaapse
winterreënwater opvang en berg. Hierdie opgegaarde water is dan beskikbaar om veral in die warm en droë
somermaande aan inwoners van Kaapstad te voorsien. Die hoofdamme waaruit Kaapstad sy watervoorraad kry is
Wemmershoek, Steenbras, Voëlvlei en Theewaterskloof.
’n Al hoe groter vraag na water vereis egter dat onbehandelde-waterhulpbronne aangevul word om te verseker
dat die vraag nie die beskikbare aanbod oorskry nie. Die Bergrivierwaterprojek, wat in 2008 voltooi sal wees, word
juis ingestel om Kaapstad se onbehandelde-watervoorsiening te vermeerder. Weens die kwynende moontlikhede
van lewensvatbare oppervlakwaterskemas in die Wes-Kaap, sal die Departement Waterwese en Bosbou en die Stad
alternatiewe watervoorsieningskemas soos grondwater en die ontsouting van seewater ondersoek.
Hierdie skemas kos egter baie geld, en kan etlike jare neem om te beplan en in werking te stel. Indien almal water
bespaar en dit verantwoordelik gebruik, sal die algehele vraag na water afneem, en sal ons die behoefte aan
wateraanvullingskemas uitstel. Die nuutste Waterverordeninge is juis afgekondig om hierdie gedragsverandering in
die hand te werk.
76
WATeR
Van die dam na die kraan: watervoorsiening
Die Departement Waterwese en Bosbou (DWAF) en die Stad Kaapstad besit en bedryf die stelsel damme waaruit
die Stad sy onbehandelde water bekom. Onbehandelde water word met behulp van pypleidings na die Stad se
waterbehandelingsaanlegte geneem, waar dit geskik gemaak word vir menslike gebruik deur dit aan verskeie
prosesse te onderwerp om stowwe daaruit te onttrek en enige skadelike mikro-organismes daaruit te verwyder.
Water wat deur die Stad by sy waterbehandelingsaanlegte gesuiwer word, voldoen aan die Suid-Afrikaanse
nasionale standaard vir drinkwater (SANS 241). Hierdie standaarde voldoen op hulle beurt aan die standaarde van
die Wêreldgesondheidsorganisasie (WGO).
Waterbehandeling
By die waterbehandelingsaanleg gaan die water eers na ’n opbergkamer om die waterdruk te verminder en die
watervloei te beheer of te reguleer. Daarna word dit gemeet en aan die koagulasieproses onderwerp. Dit bestaan
uit die byvoeging van kalk vir pH-aanpassing, sowel as die byvoeging van yster of aluminiumsulfaat vir uitvlokking.
Hierdie chemikalieë word geblitsmeng met die water, waarna die water na ’n groter kamer geneem word om
voldoende kontaktyd toe te laat sodat deeltjies in die water kan saamgroepeer. Hierna gaan die water teen selfs
stadiger vloeisnelhede na besinktenks om toe te laat dat die saamgevoegde deeltjies in die water kan afsak en aan
die onderkant van die sedimentasietenks as slyk onttrek kan word. Die boonste helder water vloei deur gleuwe in
die tenk, en word gechloreer voordat dit deur die sandfiltreerlae beweeg. Daarna gaan die gefiltreerde water na
nog ’n kamer waar kalk vir pH-regstelling, en koolstofdioksiedgas (CO2) vir waterstabilisering bygevoeg word, d.w.s.
daar word verseker dat die water nie pype sal wegvreet of ketelsteen sal vorm nie. ’n Laaste dosis chloor word vir
ontsmetting bygevoeg net voordat die water die waterbehandelingsaanleg verlaat om in grootmaat geberg te word
voordat dit na huishoudings, nywerhede, ondernemings en die landbousektor versprei word.
77
WATeR
Kenmerke van water ná behandeling (gemiddeldes van 2006):
pH 8.5-9.2
Kleur minder as 5
Suurstof uit permanganaat opgeneem 0.8 dele per miljoen
Alkaligehalte (as CaCO3) 28-32 dele per miljoen
Chloried (as Cl) 25 dele per miljoen
Aluminium (as Al) 0.2 dele per miljoen
Yster (as Fe) 0.04 dele per miljoen
Totale hardheid (as CaCO3) 57 dele per miljoen
Fluoried (as F) minder as 0.1 dele per miljoen
Bron: Stad Kaapstad, Departement wetenskaplike dienste, Athlone
Afvalwater uit huishoudings en nywerhede word met behulp van ’n rioolstelsel van eiendomme
verwyder. Hierdie stelsel bestaan uit ’n netwerk pypleidings en pompstasies wat afvalwater na die Stad se
afvalwaterbehandelingsaanlegte neem, waar dit aan verskeie prosesse onderwerp word om stowwe daaruit te
onttrek wat skadelik kan wees vir mense en die omgewing. Sodra hierdie water behandel is, word dit via riviere en
strome vrygestel wat uiteindelik in die see uitloop.
Die Stad maak op geen manier wins uit die voorsiening van water en afvalwaterverwyderingsdienste nie. Die
heffings vir hierdie dienste word gestruktureer om die instandhoudings-, bedryfs- en uitbreidingskoste van die
water- en afvalwaternetwerk te dek.
78
WATeR
Ingevolge ons Grondwet is munisipaliteite daarvoor verantwoordelik om te verseker dat hulle inwoners toegang tot
water het. As waterdiensverskaffers moet hulle ook seker maak dat hulle waterdiens doeltreffend, bekostigbaar,
ekonomies en volhoubaar is. Verantwoordelikhede van sowel die Stad as die verbruikers word uiteengesit in die
Stad se Waterverordening, wat geredelik beskikbaar is op die Stad se webtuiste (www.capetown.gov.za/water/)
indien jy jou geheue wil verfris.
Toegang tot basiese drinkwater en sanitasiedienste
Drinkwater
Sedert die totstandkoming van die waterdienseenheid vir informele nedersettings in die waternetwerktak van die
Stad se afdeling water en sanitasie, is diensleweringsagterstande in Kaapstad bykans ingehaal. Ter nakoming van
die Grondwet wat toegang tot water as ‘n basiese mensereg beskerm, het 99% van alle huishoudings in die Stad
Kaapstad vandag binne 200 meter van hulle huise toegang tot drinkwater. Dit beteken ‘n toename van 6% sedert
2001 wat grootliks deur staanpypinstallasies bereik is. Die Stad hoop om die agterstande heeltemal uit die weg te
ruim, maar migrasie, stukkende krane en ander logistieke probleme maak hierdie 100%-doelwit ‘n uitdaging.
Sanitasie
Teen die einde van Junie 2005 is daar in alle formele huise in Kaapstad geheel en al met die emmerstelsel vir
rioolwaterwydering weggedoen. Dus beskik 94,8% van alle Kaapse huishoudings vandag oor spoelriolering.
(Bron: Waterdiens in aksie-pamflet, Mei 2006, Watervraagbestuur, Stad Kaapstad)
WATeR iN ONS STAD
79
WATeR
WATeR iN ONS STAD
Volhoubare watervoorsieningDie Stad moet ook verseker dat alle inwoners en ekosisteme nou én in die toekoms genoeg water sal hê.
Die afdeling vir watervraagbestuur in die Stad het ‘n tienpuntplan om te verseker dat die publiek en die raad
daadwerklik saamwerk om watervraag te verminder:
1. Verminder netwerk- en kommersiële verliese deur voortdurende herstelwerk en instandhouding aan die
waterverspreidingstelsel, en goeie monitering en evaluering van watergebruik op kommersiële persele.
2. Verminder lekkasies in lae-inkomstehuishoudings deur kommunikasie, opvoeding, die media en
programme oor lekkasieopsporing en -herstel gemik op huishoudings in informele nedersettings, waar
infrastruktuur swak en nie in die verlede behoorlik in stand gehou is nie.
3. Verminder die Raad se watergebruik deur waterslim stadsparke te ontwerp en alle raadsgeboue met
waterbesparingstoestelle toe te rus.
4. Verseker billike tariewe deur ‘n tarief-en-rekeningstelsel wat sorg dat water vir almal bekostigbaar en
finansieel volhoubaar is en doeltreffende watergebruik aanmoedig.
5. Beheer watervermorsing en verseker met behulp van verordeninge dat alle nuwe ontwikkelings waterdoeltreffend is.
6. Bevorder herbouings- en vermoëbouprogramme deur die media, en konsentreer op
waterbesparingstoestelle en die instelling van ‘n loodgieterherbouprogram.
7. Gebruik die media, spesiale geleenthede, forums en skole vir kommunikasie en opvoeding, en stel ‘n
leersame rekeningstelsel in werking vir langtermyngedragsverandering ter bevordering van waterbesparing.
8. Bevorder alternatiewe tegnologieë en waterbesparingsveldtogte deur waterherwinning, boorgate en
gryswaterprojekte.
9. Beskerm die Stad Kaapstad-watervoorraad op die lange duur deur die Werk vir Water-program,
rivierskoonmaakveldtogte en die bestuur en monitering van grondwateronttrekking te ondersteun.
10. Skep ‘n bevorderlike omgewing vir doeltreffende waterbesparing en -vraagbestuur op lang termyn deur dit as kernwaterdiensleweringstrategie te vestig en die inwerkingstelling daarvan te prioritiseer.
Die Stad se Waterverordening dwing watervraagbestuur af In September 2006 het die Stad Kaapstad twee nuwe verordeninge met betrekking tot water afgekondig – die
Waterverordening en die Verordening insake Afvalwater en Nywerheidsuitvloeisel (Provinsiale Staatskoerant 6378).
Volledige afskrifte hiervan kan op die Stad se webtuiste (onder “By-laws”) bekom word. Die Waterverordening sluit
’n permanente 10%-waterbeperking in. Dit is ‘n opwindende nuwe ontwikkeling wat ondoeltreffende watergebruik
wil uitskakel. ‘n Paar van die kernregulasies met betrekking tot huishoudings in bylae 2 van die Waterverordening
sluit die volgende in:
* Niemand mag tussen 10:00 en 16:00 ‘n tuin (of in der waarheid enige grasbedekte gebied) met (gesuiwerde)
drinkwater natlei nie.
* Niemand mag sonder vooraftoestemming van die waterdirekteur ‘n harde of geplaveide gebied met drinkwater
afspuit nie.
* Alle nuwe geboue en ontwikkelings in die Stad moet met waterbesparingstoestelle soos swakstroom-
stortkoppe en -kraantoebehore asook doeltreffende toiletspoelstelsels toegerus word.
* Geen toiletwaterbak mag ‘n groter inhoudsmaat as 9,5 l hê nie.
* Geen outomatiese aanvulstelsel met ‘n vlotterklep wat swembaddens en tuinpoele uit ‘n drinkwaterbron van
water voorsien, mag gebruik word nie.
* Hoofwatergebruikers wat meer as 3 650 kl water per jaar gebruik (soos ondernemings en nywerhede, maar
wat veelvoudige wooneenhede uitsluit) moet ‘n jaarlikse wateroudit onderneem.
Swart syfers = 1 000 kl
100 liters
10 liters
1 liter
Een tiende
van ’n liter,
of 100 ml
WysermetersDigitale meters Swart syfers = 1 000 kl
100 liters 10 liters
1 liter
Een tiende van ’n
liter, of 100 ml
80
WATeR
Bekostigbare en ekonomiese watervoorsieningSedert 2001 gebruik die Stad Kaapstad ‘n “stygtrap-tariefstelsel” vir waterrekeninge. Trap 1 verteenwoordig ‘n gratis
basiese watervoorraad – die eerste 6 kl wat gratis aan alle verbruikers voorsien word. Trap 2 tot 4 is steeds betreklik
goedkoop en styg stelselmatig. Op 1 Julie 2005 is watertariewe vir trap 5 (41-50 kl) met bykans 90% per maand verhoog,
en met 190% per maand vir trap 6 (meer as 50 kl). Die Stad probeer om water op ‘n billiker wyse te voorsien – water vir
jou basiese behoeftes word dus gratis of teen ‘n baie lae tarief voorsien; water vir doeleindes buiten bogenoemde basiese
behoeftes word toenemend duurder.
Jou waterrekeningDie Stad lees ongeveer elke dertig dae jou watermeter, waarna jy volgens bogenoemde stygtrapstelsel ‘n rekening ontvang.
Maak seker dat jy jou gratis basiese watervoorraad ontvang. Hoewel inwoners elke maand 6 kl water gratis ontvang, word
dit dikwels nie as presies 6 kl op jou rekening aangedui nie, maar eerder ‘n hoeveelheid tussen 5 en 6 kl. Dit is omdat jou
meter nie elke maand op presies dieselfde dag gelees word nie.
Indien jy nie jou waterrekening kan betaal nie, sal daar rente op uitstaande bedrae gehef word. Nie-betaling kan tot die
oplegging van waterbeperkings aanleiding gee. Dit beteken dat die kraan met ‘n beperkklep toegerus word sodat water
teen so ‘n stadige tempo vloei dat die huishouding slegs die gratis basiese voorraad van 6 kl per maand kan gebruik.
Huishoudings moet dan op ‘n afbetalingsplan met die Stad ooreenkom. Indien daar met die watermeter gepeuter word,
behou die Stad Kaapstad die reg voor om die watertoevoer af te sluit.
leer hoe om jou watermeter te leesVind uit waar jou watermeter sit. By bykans alle nuwe persele sit dit binne-in ’n meterboks buite die eiendom, onder ’n
deksel op die sypaadjie. By ouer installasies kan die meter bo die grond op die perseel gemonteer wees. In albei gevalle sal
dit op die watertoevoerlyn na die eiendom geleë wees. Maak seker dat jy toegang daartoe het en dit kan lees.
In Kaapstad is daar twee hoofsoorte watermeters vir huishoudelike gebruik: wysermeters en volumetriese meters. Die
swart syfers op die teller van albei meters registreer die aantal kiloliter wat gebruik is. Die lesing wat op grond van hierdie
swart syfers geneem word, word vir rekeningdoeleindes gebruik. By die wysermeter word die fraksies van die kiloliters op
die vier wysers met die rooi merkers geregistreer, terwyl die rooi syfers op die teller van die volumetriese meter vir hierdie
doeleinde gebruik word. Die fraksies word nie vir die verwerking van rekeninge gebruik nie, maar bloot om ondergrondse
lekkasies en ander foute by die loodgietersinstallasie op te spoor.
Die Stad se meterverifikasielaboratorium onderneem gereelde toetse van watermeters om te bevestig dat meterlesings
binne die SABS-speling val.
Watergebruik vir 36 dae Hoeveelheid gebruik (daaglikse gemiddeld)
Waterrekening
Trap 1 6,3120 kl gratis (meer as 6 kl aangesien meter ná 32-dagtydperk gelees word)
Trap 2 meer as 7,1010 kl @ R2,56
Trap 3 9,4680 kl @ R5,46 = 9,4680 x R5,46
Trap 4 4,3290 kl @ R8,08 = 4,3290 x R8,08
Vir meer inligting oor waterheffings, -aansluitings, -meterinstallering, -metertoetsing en
diensverskaffing, besoek die Stad Kaapstad se webtuiste by www.capetown.gov.za. Die “Online
Services”-snelskakel bied ‘n omvattende sigblad met residensiële heffings, of klik op “Water Services”
vir ander waterverwante inligting.
81
WATeR
DIE STYGTRAPTARIEF
Trap 1
0-6 kl: Jou gratis basiese watervoorraad
– hierdie eerste 7 kl word teen R0,00/kl
voorsien.
Trap 27-12 kl: Die daaropvolgende 5 kl word
teen R2,56/kl voorsien.
Trap 313-20 kl: Die daaropvolgende 7 kl word
teen R5,64/kl voorsien.
Trap 421-40 kl: Die daaropvolgende 19 kl word
teen R8,08/kl voorsien.
Trap 541-50 kl: Die daaropvolgende 9 kl word
teen R9,89/kl voorsien.
Trap 6Meer as 50 kl: Elke kl word teen R13,17
voorsien.
WATeR iN JOU HUiS
82
WATeR
Gevallestudie
Pak die stryd teen waterlekkasies in stadshuise aan
Mev. Zenzele, ‘n inwoner van Kaapstad, deel ‘n huis met sewe ander. Hulle leef op minder as R1 000
per maand. Hoewel mev. Zenzele se huis slegs een kraan en toilet het, het haar diensterekening tot ‘n
verstommende R17 050 gestyg, met maandelikse diensteheffings ten bedrae van R450 (55 kl). Mev. Zenzele se
huishouding is een van vele wie se watergebruik ongewoon hoog en gevolglike waterrekeninge onbetaalbaar
duur is. Hoe is dit moontlik?
Mev. Zenzele se toiletspoelbak is gekraak en die waster geslyt – dikwels as gevolg van swak boumateriaal. Hoewel dit net ‘n
paar rand sal kos om die geslyte waster te vervang, en maar R100 vir die spoelbak, moet hierdie werk deur ‘n loodgieter of
ervare nutsman gedoen word. Mev. Zenzele kan nie ‘n loodgieter se dienste bekostig nie en weinig inwoners beskik oor die
nodige gereedskap en ervaring om die werk te doen. Mev. Zenzele kan nie haar rekening lees nie en was geheel en al onbewus
van die waterskaarste in Kaapstad.
Die Waterlekkasieprojek – ‘n inisiatief deur die burgerlike samelewing aangevoer deur die Wes-Kaapse organisasie,
Environmental Justice Networking Forum – het mev. Zenzele gehelp om haar toilet te laat regmaak. Haar maandelikse
watergebruik het na 13 kl en ‘n heffing van R20 afgeneem. Die Waterlekkasieprojek is ’n burgerlike volhoubare
ontwikkelingsinisiatief wat wil verseker dat mense soos mev. Zenzele toegang tot ‘n deurlopende, voldoende, bekostigbare en
volhoubare watertoevoer het. Die projek het ook plaaslike jongmense met basiese loodgietervaardighede toegerus.
Deeglike perseelinspeksies het aan die lig gebring dat hoë watergebruik in die meeste gevalle die gevolg is van lekkasies op
die huishoudelike loodgieterinstallasies en in besonder die toiletspoelbakke binne die eiendomsgrense. Soos mev. Zenzele, is
huisinwoners nie daartoe in staat om die snelgroeiende agterstallige bedrae te vereffen of die lekkasies te laat herstel nie. Die
kennis oor hoe om die herstelwerk te doen, en die begrip dat water ‘n skaars en waardevolle hulpbron is, ontbreek ook.
Om hierdie probleem op te los het die raad spesiale toestemming verleen (burgemeesterskomiteebesluit MC 63/11/05) dat die
afdeling water en sanitasie “eenmalige” lekkasieherstelwerk op behoeftige persele doen. Voorts sal al die betrokke eiendomme
se agterstallige bedrae weens waterlekkasies afgeskryf word, mits watergebruik vir ses meterlesingsiklusse ná die herstelwerk
binne die verwagte norme bly.
Die Stad Kaapstad stel hierdie program wyd in werking, en het reeds meer as 11 000 lekkasies herstel en sedert 2006 ongeveer
R4 miljoen aan die projek bestee. ’n Ontleding van watergebruikstatistieke op die SAP-finansiële stelsel het getoon dat 45 000
behoeftige huise meer as 30 kl water per maand gebruik. Behoeftige huise word nou omskryf as eiendomme met ’n waarde van
R199 000.00 en minder. Hierdie 45 000 huise het saam ’n gemiddelde van 1 000 000 kl water per maand gebruik – meer as 5%
van die Stad se daaglikse watergebruik.
Daar word beoog dat die gemiddelde watergebruik na afloop van lekkasieherstelwerk minder as 15 kl per maand sal wees. Dit
sal ‘n totale maandelikse besparing van sowat 360 000 kl tot gevolg hê – meer as 1,5% van die Stad se daaglikse watergebruik.
Die Stad se watergebruikteikensDie Stad wil teen 2020 watergebruik en afvalwater met 30% verminder.
WATeR iN JOU HUiS
83
WATeR
Die Stad streef daarna om watergebruik aansienlik te verminder om te verseker dat almal genoeg drinkwater het –
nou én in die toekoms. Gedurende droogtebeperkingstye word besparings van tussen 10 en 20% suksesvol bereik.
Die uitdaging is nou om hierdie besparings op die lange duur vol te hou. Die Stad kan dit nie sonder alle inwoners
se hulp en ondersteuning doen nie. As huishoudings gebruik ons tot 60% van alle water in die Stad. Dit beteken
dat enige optrede van ons kant om water meer doeltreffend te gebruik, ‘n groot verskil in die Stad sal maak. Die
goeie nuus is dat dit sonder enige uitwerking op geriefsvlakke en tyd kan geskied.
Onderneem ‘n mini-wateroudit in jou huisHoeveel water gebruik jou huishouding? Waar gebruik jy die meeste water in jou huis? Is daar areas waar jy water
kan bespaar? Doen die volgende oefening, en kom so meer te wete oor watergebruik in jou huis.
Werk uit hoe en waarvoor jy water gebruik. So sal jy agterkom in watter areas jy die meeste water gebruik, en sal
jy keuses kan maak oor waar verbeteringe in jou huis ter bevordering van waterdoeltreffendheid aangebring kan
word. Dikwels word soveel as 40 tot 60% van huishoudelike water vir nie-noodsaaklike doeleindes, soos die natlei
van tuine of die volmaak van swembaddens, gebruik.
Vir ‘n meer uitvoerige wateroudit, aanvaar die prettige en interaktiewe huishoudelike-oudituitdaging op die Stad se
webtuiste by www.capetown.gov.za. Klik op “Your City” en dan “Water Services”.
84
WATeR
Aktiwiteit
Gemiddelde
watergebruik
per aktiwiteit
(liter)
Aantal keer
per dag wat
aktiwiteit
plaasvind
Totale
watergebruik
per persoon
per dag
(liter)
Aantal
mense in
huishouding
Totale
huishoudelike
watergebruik/
dag
Voorbeeld: Was
hande en gesig1,5 liter
drie keer per
dag
1,5 liter x drie
keer per dag
= 4,5
vier mense4,5 liter x vier
mense = 18
Was hande en gesig 1-3 Bad 80-150Stort vir vyf
minute80
Borsel tande
(terwyl die kraan
baie stadig loop
– gebruik liewer ‘n
beker)
4
Spoel die toilet 6-21
Drink water (‘n
koppie)0,25
Was skottelgoed
(met die hand)
18 enkelwasbak
36
dubbelwasbak
Gebruik
skottelgoedwasser17-45
Gebruik wasmasjien
(een 3 kg-bondel)80
Was klere met die
hand (een wasbalie
vol)
40
Kraan wat lek/drup
(1 druppel/sekonde
per dag)
30-60
Vrugte-en-
groentetuin (per m2
per dag)
4
Kook kos (‘n
maaltyd vir vyf
mense)
3
Gebruik die
tuinslang vir ‘n uur600
Tuinmaak – 46%
Ander – 54%
Tipiese middel- tot hoë-inkomstehuishoudingsTipiese lae-inkomstehuishoudings
Huishoudings met tuine
Huise mét ‘n tuin (net meer as die helfte van die respondente in die opname) – 46% van totale watergebruik
(Source: Water - How is it used at home, HE Jacobs, LC Geustyn and BF Loubser, Consulting Engineers).
“Ander” soos water vir kosmaak, skottelgoedwas en drinkdoeleindes – 14%
Toilettte – 37%
Baddens en storte – 32%
Wasmasjiene – 17%
Toilette – 73%
Baddens en storte – 19%
“Ander” soos water vir kosmaak, skottelgoed- en klerewas, en drinkdoeleindes – 8%
85
WATeR
Tipiese huishoudelike watergebruik ‘n Onlangse opname oor watergebruik in Kaapse huishoudings deur CES Raadgewende Ingenieurs wys op die
volgende tipiese watergebruikpatrone. Vraelyste is op die Internet ingevul en ook in ‘n HOP-behuisingsgebied
uitgedeel. Dié twee groepe respondente word hier breedweg as “middel- tot hoë-inkomste-” (Internet-
respondente) en “lae-inkomste”-huishoudings (HOP-respondente) geklassifiseer.
Hieruit is dit duidelik dat die toilet in lae-inkomstehuise die meeste water gebruik. Om water te bespaar – in
beide lae- én hoë-inkomstehuise – is dit uiters belangrik om seker te maak dat jou toilet nie lek nie. By hoë-
inkomstehuishoudings kan daar ook baie water in tuine bespaar word. Raadpleeg die volgende afdeling vir nuttige
raad en praktiese stappe met betrekking tot al hierdie gebiede.
Jy kan jou huishoudelike watergebruik op vele maniere verminder. Die idees en praktiese stappe wat hier aan
die hand gedoen word, sal nie net water nie, maar ook aan uitgawes bespaar. Die stappe is maklik en sal nie jou
lewensgehalte op enige manier beïnvloed nie.
86
WATeR
PRAKTieSe STAPPe
Hoe om met water te werk‘n Belangrike eerste stap is om uit te vind waar jou hoofwaterafsluitkraan sit sodat jy jou watertoevoer indien
nodig kan afsluit. Dink aan die stopkraan as jou huis se hoofkraan. Indien jy dit toedraai sal die water uit die
hoofwaterleidings afgesluit word en sal alle watertoevoer na jou huis gestop word.
Wanneer jy die afsluitkraan toedraai, hoor jy dalk ‘n harde slag of knal in jou waterpype. Dit staan as “waterslag”
bekend, en word deur die skielike verandering in die waterstroom en waterdruk veroorsaak wat die pype laat
vibreer. Mettertyd kan dit die steunstukke waarop die pype rus laat losraak, en so die waarskynlikheid van lekkasies
verhoog. Draai daarom net jou afsluitkraan toe wanneer dit werklik nodig is (soos wanneer jy ‘n lekkasie laat
regmaak).
Druppende krane en watervermorsing‘n Druppende kraan kan daagliks 30-60 liter water vermors. Indien jou waterrekening besonder hoog lyk – hoër as
wat jy op grond van jou wateroudit verwag het – is dit raadsaam om jou huis vir lekkasies na te gaan. Lekkasies kan
by krane, stortkoppe en oorlooppype van warmwatersilinders voorkom. ‘n Onnatuurlike groen kol in die tuin kan
op ‘n lekkasie in een van jou ondergrondse pype dui. Dit kan ook ‘n groot bron van waterverlies wees. Elk van die
volgende afdelings bied inligting oor hoe jy lekkasies in en om jou huis kan opspoor en herstel.
Ingevolge die Stad se nuwe Waterverordening is dit onwettig om enige lekkasie op pype of watertoebehore toe te
laat (Waterverordening, hoofstuk 3, artikel 42 (1)).
87
WATeR
GevallestudieNadat Hoërskool Rocklands op die Kaapse Vlakte hulle watergebruik begin moniteer het, het hulle
tot hulle skok agtergekom dat die skool gedurende vakansietye ook water gebruik. Dit het op
lekkasies in hulle stelsel gedui. Dié lekkasies is opgespoor en herstel, en het tot ‘n afname van 95%
in hulle watergebruik aanleiding gegee! Die skool se waterrekening het oor ‘n tydperk van drie
maande van R2 000 na minder as R200 gekrimp!
(Environmental Monitoring Group, 2005)
Wat het jy nodig om ‘n lekkasie te herstel?* ‘n verstelbare kloutang
* ‘n skroefbek
* ‘n 200 mm-skroefsleutel
* ‘n platpunt-skroewedraaier
* ‘n bietjie kennis van en vertroue in jou doen-dit-selfvaardighede!
Let wel: Draai altyd die afsluitkraan in jou huis se hoofwatertoevoerpyp toe voordat jy ‘n lekkasie probeer herstel.
Dié kraan is gewoonlik naby jou watermeter. Onthou ook om die afsluitkraan weer oop te draai nadat jy klaar
gewerk het.
Spoor ondergrondse lekkasies opWees op die uitkyk na onnatuurlike groen kolle in jou tuin. Dit wys dikwels op ‘n lekkasie in ‘n ondergrondse pyp.
Waar die watermeter onder ’n deksel op die munisipaliteit se sypaadjie geïnstalleer is (d.w.s. buite die eiendom), sal
die munisipaliteit die pyp aan die uitlaatkant van die meter tot op die grens van die perseel herstel. Die eienaar is
aanspreeklik vir herstelwerk aan sy/haar kant van die grens. Waar die meter op die perseel (d.w.s. op die erf) sit,
sal die munisipaliteit die pyp tot by die inlaatkant van die meter herstel. Die eienaar moet te alle tye toegang tot die
pyp en meter verseker, soos deur die Waterverordening bepaal. Vanaf die uitlaatkant van die meter is die eienaar
verantwoordelik vir die instandhouding van die loodgietersinstallasie.
eenvoudige toets vir ondergrondse lekkasies
1. Vra alle lede van jou huishouding om op te hou water gebruik terwyl jy hierdie toets doen. Wag ‘n halfuur
nadat watergebruik gestaak is voordat jy met die toets begin. Niemand mag enige water vir die volle uur wat
die toets duur gebruik nie.
2. Soek jou watermeter soos verduidelik onder die opskrif “Leer hoe om jou watermeter te lees” (bl. 80).
3. Skryf die meterlesing neer.
4. Gaan jou watermeter na om te sien of daar enige water deur die meter vloei. Indien jy ‘n wysermeter het, sal jy
kan sien of die sterrat draai. Indien die rat draai, is daar moontlik ‘n lekkasie in jou pypstelsel.
5. By ‘n volumetriese meter, is die rooi syfer heel aan die regterkant van die teller (wat in tiendes van ’n liter meet)
baie sensitief vir watervloei deur die meter, en sou dit lekkasies kon aandui deur na die volgende syfer oor te
rol. Sommige munisipaliteite sluit nuwe watermeters – vra hulle vir ‘n sleutel. Let egter daarop dat sommige
88
WATeR
volumetriese metermodelle slegs drie rooi syfers in plaas van die vier op die foto het. In sulke gevalle registreer
die rooi syfer heel aan die regterkant in trappe van ’n liter, en is dit daarom nie so sensitief vir watervloei as ’n
meter met ’n vierde rooi syfer, wat in tiendes van ’n liter meet nie.
6. Bevestig dat daar wel ‘n lekkasie is deur die meter een uur na jou eerste lesing ‘n tweede keer te lees. Dit is
belangrik dat niemand in die huis gedurende hierdie toets water gebruik nie, aangesien dit die toets ongeldig
sal maak.
7. Trek die eerste lesing van hierdie finale lesing af. Dit sal jou ‘n aanduiding gee van hoeveel water elke uur lek.
indien jy ‘n ondergrondse lekkasie vind
Bel ‘n loodgieter om die lekkasie te herstel. Indien daar pype vervang moet word, vra vir ‘n korrosiebestande
pyp (bv. hoëdigtheidspoliëtileen). Let daarop dat pype wat water uit die munisipaliteit se hoofwaterpyp vervoer,
ingevolge verordeninge nie in beton gehul of onder betonvloere gelê mag word nie.
ToiletteJou toilet se watergebruik kan maklik deur middel van goeie instandhouding en eenvoudige waterbesparings-
inisiatiewe verminder word. Ouer toiletspoelbakke met ‘n hewelspoelstelsel het ‘n inhoudsmaat van 9-12 liter. Indien
jy jou toilet na ‘n veelspoelstelsel (wat spoel solank as wat die handvatsel afgedruk word) of ‘n dubbelspoelstelsel
(‘n lang en ‘n kort spoeling) laat omskakel, kan jy jou waterkoste met tot 20% besnoei. Probeer jou spoelbakvolume verder verminder deur ‘n bottel of
sak in die spoelbak te sit om die water te verplaas.
Ingevolge die Stad se nuwe Waterverordening mag geen toiletspoelbak ‘n groter
inhoudsmaat as 9,5 liter hê nie (Waterverordening, bylae 2, Watervraagbestuur).
Dubbelspoel: Vir ‘n dubbelspoelstelsel moet jy ‘n nuwe dubbelspoelbak laat
installeer. Dit kos sowat R1 500 vir die hele stelsel. Dubbelspoelstelsels vereis
meer instandhouding as die veelspoelstelsel.
Veelspoel (onderbreekbare spoel): Hierdie eenvoudige stelsel laat jou toe
om die spoelvolume te beheer. Sodra jy die toilethandvatsel los, sal dit ophou
spoel. So bespaar jy meer as 50% in spoelvolume. ’n Bestaande toilet kan met ’n
veelspoelstelsel herbou word en kos tussen R60 en R450.
Plastiekbottel of “hipposak”: Deur ‘n plastiekbottel of “hipposak” in jou
spoelbak te plaas, sal jy teen min of geen koste die hoeveelheid water per spoeling
verminder. ’n Hipposak kos ongeveer R17. Die houer of sak behoort ideaal
gesien onder die bal geplaas te word. Indien jy jou watervloei met behulp van ’n
plastiekbottel probeer verminder, moet jy halfpad boontoe ‘n dreineringsgat aan
elke kant van die houer maak sodat die water wat binne-in die houer geberg word (en so ruimte beslaan) nie staande
raak nie. Die houer of sak behoort ideaal gesien oorkant die bal geplaas te word. Indien jy jou watervloei met behulp
van ’n plastiekbottel probeer verminder, moet jy halfpad boontoe twee dreineringsgate aan elke kant van die houer
maak sodat die water wat binne-in die houer geberg word (en so ruimte beslaan) nie staande raak nie. Die bottel sal
swaar belaai moet word om te keer dat dit dryf.
Toiletlekkasies
‘n Toilet wat lek kan binne een jaar tot 100 000 liter water vermors. Hierdie lekkasies verhoog jou watergebruik,
stoot jou dus in ‘n hoër watertariefkategorie of -trap, en kan jou daarom baie duur te staan kom.
89
WATeR
Hoe om vir toiletlekkasies te toets
Hier is drie eenvoudige toetse vir toiletlekkasies. Wag twintig minute nadat jy die toilet gespoel het voordat jy
hierdie toetse doen.
1. Luister of daar water in die toiletbak drup.
2. Druk nou ‘n stuk toiletpapier agter teen die binnekant van die bak. Indien die toiletpapier nat word, is daar
waarskynlik ‘n lekkasie.
3. Gooi 15 druppels voedselkleursel in die toiletspoelbak. Indien die water in die toiletbak ná 15 minute verkleur, is
daar ’n lekkasie.
Hoe om die lekkasie op te spoor
Verwyder die spoelbakdeksel, en kyk na die watervlak binne-in.
a) Indien die water op dieselfde vlak as die spoelklep-oorlooppyp is, is die watervlak te hoog gestel of lek die
vlotterklep.
b) Indien die water by die oorlooppyp inloop, is die vlotterklep te hoog gestel of lek dit.
c) Indien die watervlak onder beide oorlooppype is, lek die spoelklep.
Hoe om die watervlakke korrek te stel
Toiletoorlooppype voorkom oorstroming wanneer die watervlak in jou warmwatersilinder of toiletspoelbak te hoog
gestel is. Water kan dan by die toilet- of spoelklep-oorlooppyp inloop en so uit die huis gevoer word.
Indien daar water by die oorlooppype uitloop, beteken dit dat jou watervlak te hoog gestel is. Dit kan reggestel
word deur die vlotterklepstelling te verlaag deur die vlotterarm effens ondertoe te buig (draai die afsluitkraan toe
en verwyder die passtuk uit die spoelbak, hou die arm met een hand terwyl jy dit met die ander hand buig – dit sal
skade aan die toebehore voorkom.) Indien die klep oor ’n skroeftipe versteller beskik, sal jy die skroef moet draai
om die vlotter effens te verlaag.
Die watervlak behoort nou tot ’n vlak bo die oorlooppyp te styg, en die vlotterklep behoort te sluit. Indien dit
nie gebeur nie, en die watervlak hou aan met styg wat die spoelbak uiteindelik weer laat oorloop, moet die
vlotterwaster vervang word.
90
WATeR
Hoe om ‘n vlotterklepwaster te vervang
1. Draai die afsluitkraan toe – dit sal die watertoevoer na jou huis
stop.
2. Verwyder nou die splitpen en die vlotterarm.
3. Draai die dop af.
4. Gebruik waterdruk om die plunjer uit te druk en te verwyder.
(Draai hiervoor die afsluitkraan effens oop.)
5. Draai die geelkoperplunjer los om die waster binne-in uit te
haal.
6. Sit ‘n nuwe waster in en hermonteer die onderdele (stap 4 tot
stap 3 tot stap 2 tot stap 1).
7. Draai die afsluitkraan stadig oop en maak seker dat die
votterklep sluit wanneer die water die boonste vlak in die spoelbak bereik.
Hoe om ‘n spoelklepwaster te vervang
1. Draai die afsluitkraan toe.
2. Ontkoppel die hysdraad van die hefarm.
3. Verwyder die splitpen en die syvlotter.
4. Verwyder die spilmontering.
5. Draai die onderste flens los en verwyder die waster.
Let wel: Onthou in watter posisie hierdie waster gemonteer was sodat jy die nuwe waster ook so kan insit.
6. Installeer nou ‘n nuwe waster met die hellende kant boontoe.
7. Hermonteer die onderdele (stap 5 tot stap 4 tot stap 3 tot stap 2 tot stap 1).
8. Draai die afsluitkraan weer stadig oop en toets dat daar niks meer lekkasies
is nie.
91
WATeR
Baddens en storteIngevolge die Stad se nuwe Waterverordening mag die maksimum stroomsnelheid van enige stortkop nie 10 liter
per minuut oorskry nie (Waterverordening, Bylae 2, Watervraagbestuur).
‘n Gemiddelde bad het ‘n inhoudsmaat van 150-200 liter. ‘n Gemiddelde stort gebruik ongeveer 22 liter water per
minuut. ‘n Mens kry egter swakstroom-stortkoppe wat minder as die helfte van hierdie hoeveelheid per minuut
lewer. Swakstroom-stortkoppe werk onder druk en beperk die hoeveelheid water wat uit ’n stortkop kom. Water
beweeg deur ’n opening van ongeveer 5 mm, en word in ’n klein werwelkamer gedwing waar dit in miljoene
klein druppeltjies opgebreek word. Dit bespaar tot 50% water – en verminder ook jou elektrisiteitsverbruik vir
waterverhitting.
Daar is tans verskeie modelle en soorte swakstroom-stortkoppe op die mark wat stortwatergebruik met tussen 30
en 50% verminder. Let wel: Hierdie stortkoppe het gewoonlik 600 kPa warmwatersilinderdruk nodig om te werk,
en kan tussen R70 en R350 kos.
Wanneer jy stort, moet jy in gedagte hou dat indien jy steeds tien minute lank stort, jy nie water bespaar nie.
Onthou, hoe stadiger die stroomsnelheid en hoe korter die stort, hoe groter die waterbesparing.
WarmwatersilindersSoos toiletspoelbakke, het warmwatersilinders ook ‘n oorlooppyp om oorstroming te voorkom. Dit is normaal dat
water uit dié oorloop- (of dreinerings-)pyp, wat aan ’n uitsettingsuitlaatklep gekoppel is, drup. Wanneer verhitte
water uitsit, word ’n klein hoeveelheid deur hierdie klep uitgelaat. Die gedrup behoort egter te stop wanneer
die temperatuur van die verhitte water stabiliseer. Hierdie “normale” gedrup kan ’n uur of langer duur. Daar kan
daagliks tot twee liter water by hierdie oorlooppyp uitloop. Vang dit op en gebruik dit in jou tuin!
Indien daar aanhoudend water uit die oorlooppyp of uitsettingsuitlaatklep drup of vloei, of daar meer as twee liter
water per dag uitloop, is daar ‘n lekkasie. Aangesien dit ingewikkeld kan wees om lekkasies in warmwatersilinders
te herstel, is dit die beste om ’n gekwalifiseerde loodgieter te bel om die probleem reg te stel.
KraneBadkamer- en kombuiskrane kan met kraanbelugters toegerus word. Hierdie belugters verminder die normale
kraanstroomsnelheid van ongeveer 20-30 liter per minuut (waarvan baie vermors word) na ‘n meer sinvolle 6-10
liter. Die werking van hierdie swakstroomtoestelle berus op ’n klein skermpie wat aan kraanopeninge vasgeskroef
word en waardeur die water dan gedwing word. Die waterstroom word tot ‘n 5 mm-opening beperk, en
bygevoegde lugborrels sorg vir ‘n aangename, spatvrye, borrelende waterstroom. Jou kraan se stroomsnelheid kan
so met 50 tot 75% verminder word terwyl die waterdruk onveranderd bly.
Kraanbelugters behoort maklik aan te skroef. Nie alle krane kan egter met belugters toegerus word nie
aangesien sommige krane dalk nie oor skroefdraad beskik nie. Die dubbeldraad is geskik vir beide binne- en
buitedraadkrane. Hoewel die meeste krane vandag oor standaarddraad beskik, kan dit dalk by ouer krane nodig
wees om draadpasstukke te gebruik om waterbesparingsprodukte maklik te koppel. Hierdie passtukke is maklik
bekombaar. Maak ook seker by watter waterdruk (kPa) die produkte die beste sal werk. Ingevolge die Stad se
nuwe Waterverordening mag geen kraan by ‘n handwasbak ‘n stroomsnelheid van meer as 6 l per minuut hê nie
(Waterverordening, Bylae 2, Watervraagbestuur).
‘n Kraanbelugter kos ongeveer R35.
1 2 3
3 4 6
92
WATeR
Sewe maklike stappe om ‘n lekkende kraan reg te maak!
’n Druppende kraan beteken gewoonlik dat die waster vervang moet word. Doen dit só:
1. Draai die afsluitkraan (die hoofwatertoevoer na jou huis) toe, en draai dan die kraan heeltemal oop.
2. Skroef die bokant los. Wanneer jy die kraan losskroef, draai ‘n stuk lap daarom sodat jy dit nie krap nie.
3. Skroef nou die spil los.
4. Skroef die moer los waarin die waster sit, en verwyder die waster.
5. Monteer ‘n nuwe waster en vervang die moer. Maak seker dat jy die regte grootte waster vir die kraan gebruik.
6. Herinstalleer die spil, en skroef weer die kraan se bokant vas.
7. Draai die kraan toe, sluit die watertoevoer weer stadig aan en gaan die kraan na vir lekkasies. Moenie die kraan te
vas draai nie aangesien die nuwe waster nog sag is en maklik beskadig kan word.
93
WATeR
Skottelgoedwassers en wasmasjieneSlim keuses wanneer jy ‘n nuwe huishoudelike item koop, kan ‘n groot impak op jou water- (en energie-) gebruik
hê. Wees op die uitkyk vir water- en energiedoeltreffende produkte.
Skottelgoedwassers gebruik gemiddeld 40-75 liter water per was. Baie doeltreffende masjiene kan egter so min as 13 liter gebruik. Hierdie masjiene sal ook minder elektrisiteit gebruik aangesien daar minder water is
om te verhit. Masjiene met vinnige (vir nie-so-vuil skottelgoed) of halwevragsiklusse sal watergebruik met 37% en
energieverbruik met 29% verminder.
Wasmasjiene gebruik gemiddeld 150 liter water per was. Baie doeltreffende masjiene gebruik ongeveer 30%
minder water, en 40 tot 50% minder elektrisiteit. Wees op die uitkyk vir masjiene wat 37-45 liter water per was
gebruik. Weereens beteken minder warm water minder elektrisiteit.
Masjiene wat water bespaar bevat egter ‘n hoë konsentrasie wasmiddel. Tensy alternatiewe wasgoedseep gebruik
word, is die uitvloeisel uit hierdie masjiene dus nie geskik vir gebruik in gryswaterstelsels nie.
Algemene wenke
* Voorlaaiers is in die algemeen meer doeltreffend (water- én kragslim) as bolaaiers.
* Enige wassiklus met ‘n temperatuur van meer as 60 °C vermors baie groot hoeveelhede
energie.
* ‘n Vinnige-/snelsiklus en halwebondelopsie bespaar albei water in geval van kleiner bondels
wasgoed.
* Skakel wasmasjiene en skottelgoedwassers net aan wanneer hulle volgelaai is.
TuineHuise mét tuine gebruik dikwels soveel as 40 tot 60% van hulle algehele watergebruik vir
tuinmaakdoeleindes. Hierdie is behandelde drinkwater (wat geld kos om te suiwer). Daarom
moet ons goed dink voordat ons dit in die tuin gebruik. Ons kan slimmer wees deur ons tuine
gedurende die koelste tyd van die dag met behulp van drupbesproeiing nat te lei en gereeld
kompos en molm in te werk. Daar is selfs party inheemse Kaapse plante wat nooit water
hoef te kry nie, behalwe tydens aanplanting.
Ingevolge die Stad se nuwe Waterverordening mag tuine nie tussen 10:00 en 16:00
met drinkwater natgelei word nie. Waar ’n tuinslang gebruik word om ‘n tuin uit ‘n
drinkwaterbron nat te lei, moet ‘n beheertoestel soos ‘n sproeier aan die punt van die
tuinslang aangebring word (Waterverordening, bylae 2, Watervraagbestuur).
Kleurryke, inheemse en waterslimplante vir ons tuine
Die Kaapse Skiereiland het meer plantspesies (2 256) as die Britse Eilande (1 492). Hierdie
inheemse plante – fynbos – het oor duisende jare by die plaaslike weersomstandighede en
grond aangepas, en word gekenmerk deur klein, grys, wasagtige of harige blare wat dit teen
94
WATeR
ons warm, droë somers bestand maak. Inheemse plante is die beste vir ons tuine, en verg min, indien enige, sorg
en water. ’n Gevestigde waterslim tuin kan ook jou eiendom se waarde vermeerder. Hoe meer waterslim jy jou tuin
uit die staanspoor maak, hoe makliker en goedkoper sal dit wees om dit mooi te hou. Sodra jy besluit het om jou
tuin waterslim te maak, bespreek die opsies met jou plaaslike kwekery, of raadpleeg die Stad se pamflet “Skep ’n
waterdoeltreffende tuin”.
Indien jy ‘n grasperk móét hê, vervang kikoejoegras met inheemse, droogtebestande gras soos buffelsgras
(Stenotaphrum secundatum) en fyn kweek. Hierdie grassoorte verg die helfte minder water en min sorg. Die
grasperke in die Kirstenbosch-tuine (wat uit inheemse grasspesies bestaan) word vir slegs drie maande van die jaar
(gedurende somer) een keer per week snags natgemaak. Hierdie grasperke maak andersins op reën staat om te
oorleef, en is maklik beheerbaar.
Swembaddens’n Mens het altesaam 32,5 biljoen liter water nodig om die
geraamde 650 000 swembaddens in Suid-Afrika vol te maak.
Ongeveer 91 000 van hierdie swembaddens is in die Wes-Kaap.
In warm weer laat verdamping swembadvlakke met 0,5 tot
1 cm per dag sak. Swembadseile verminder verdamping met tot
90%, en bespaar so die water wat jy andersins sou gebruik om
jou swembadvlakke aan te vul. Die plastiek vir swembadseile
kos ongeveer R40 tot R50 per vierkante meter. Gesofistikeerde
oprolstasies en verwante toebehore sal meer as R2 000 kos.
Hoe meer water jy nodig het om jou swembadvlak aan te vul,
hoe hoër sal jou rekening wees.
Lekkende swembaddens kan onnodige waterverlies tot gevolg
hê. Wees op die uitkyk vir krake binne-in die swembad of
buitengewoon groen gras. Selfs beter – skryf neer hoe dikwels
jy jou swembadvlak moet aanvul. (Dit sal natuurlik meer gereeld
in die somer gebeur.) Indien jou swembadvlak met meer as 5
tot 6 cm per week daal, is daar waarskynlik ‘n lekkasie.
Ingevolge die Stad se nuwe Waterverordening is dit verbode
om outomatiese aanvulstelsels te gebruik wat met behulp van ’n vlotterklep swembaddens en tuinpoele uit ’n
drinkwaterbron van water voorsien (Waterverordening, bylae 2, Watervraagbestuur).
Boorgate en putte‘n Put is gewoonlik ’n installasie met ‘n pomp wat op grondvlak gemonteer word en ondergrondse water via ’n
suigpyp van ’n diepte van tot en met 8-10 meter optrek. ‘n Vlak boorgat is ongeveer 30 meter diep, terwyl diep
boorgate 100 m of dieper die grond in strek. Dit is baie duur om ’n boorgat te grawe, en die proses behoort vooraf
volledig nagevors te word. Grondwater kan ook minder ideaal wees vir plante.
Grondwater speel ‘n belangrike rol in die omgewing. Gedurende droogtetye vul grondwater riviere aan wanneer
watervlakke laag is. Gedurende reëntye gebeur die teenoorgestelde: Die riviere en stormwaterdreinering vul dan
weer die grondwater aan. Om te verseker dat boorgatwater nie besoedel of oorontgin word nie, moet daar beheer
uitgeoefen word oor die hoeveelheid grondwater wat ons onttrek. Dit is hoekom alle huishoudings met boorgate by
die munisipaliteit geregistreer moet wees.
95
WATeR
ReënwatertenksHoewel dit onwettig is om ‘n reënwatertenk aan die drinkwatervoorraadstelsel te koppel,
is so ‘n tenk vir jou was-, skoonmaak-, natlei- en swembadbehoeftes ‘n uitstekende idee.
Reënwatertenks kan ook so gekoppel word om water aan toiletspoelbakke te voorsien, en
so die aansienlike hoeveelheid water wat daagliks vir die spoel van toilette gebruik word, te
verminder.
Die gebruik van reënwatertenks in somerreënvalstreke kan baie voordeliger wees as tenks
in winterreënvalstreke. ’n Tenk van 5 000 l in ’n winterreënvalstreek wat hoofsaaklik vir
die spoel van toilette gebruik word, kan egter tot soveel as 15% per jaar bespaar. Hierdie
berekening word egter op afloopwater van ‘n 80 m²-dak en ’n gemiddelde of bogemiddelde
reënvalpatroon gegrond.
Reënwatertenks se inhoudsmate wissel van 200, 500, 1 000, 1 500 en 2 500 l tot 5 000 en 10 000 l. Aangesien
hierdie tenks betreklik groot is, beslaan dit ’n groot installeringsruimte. Spaar ruimte en kies ’n vertikale eerder as
’n horisontale tenk. Plaas die reënwatertenk in die skaduwee om die water so koel moontlik te hou. Hou in gedagte
dat ’n tenk van deurskynende materiaal tot algevorming in die water sal lei indien dit aan sonlig blootgestel word.
’n Tenk van 1 000 l blyk die mees ekonomiese – én gewildste – te wees, en kos sowat R890 vir die tipiese groen
plastiekweergawe. ’n Klein 250 l-tenk kos ongeveer R530.
Die swart en wit van grys waterGrys water kom van water wat in die huis vir bad-, was- en skoonmaakdoeleindes gebruik word. ’n Gryswaterstelsel
sal hierdie gebruikte water na ’n tuinnatleistelsel voer. Die grootte en hoek van die pype wat wasmasjienwater
weglei is belangrik. Filters, kleppe en ’n opgaarbak (vir berging) is ook nodig. Wasgoedwater met wasmiddels wat
fosfaat bevat is voedingsryk en kan plante se groei aanhelp. Baie opwasmiddels bevat egter oppervlak- aktiewe
agente (“surface active agents/surfactants”) wat sleg is vir jou tuin. Grys water uit die kombuis behoort ook nie vir
natleidoeleindes gebruik te word nie.
Grys water is nie altyd veilig nie. Jy sal ’n betroubare stelsel moet hê om te moniteer wat in die water beland, en
dit behoorlik te bestuur. Vermy om gesondheidsredes gryswatergebruik op groente, kruie of vrugte wat jy van
plan is om te eet. Wanneer jy grys water in jou tuin gebruik, is dit belangrik dat die waterdruppels groot en die
sproei swak is sodat die grys water nie na ander areas versprei nie. Moenie hierdie water op winderige dae op jou
grasperk sproei of sprinkel nie. Grys water moet ideaal gesien met behulp van ’n drupstelsel hergebruik word wat
die water reg op die plantwortels drup. ’n Selfs beter gryswaterdrupstelsel maak van ondergrondse pype gebruik.
Wees versigtig om nie grys water op oppervlakke toe te laat wat in die straat dreineer nie, aangesien dit die
stormwaterstelsel sal besoedel en uiteindelik in ons riviere en strome sal beland.
Hierdie stelsels is duur, maar wel in Kaapstad te kry. Die installering van ’n gryswaterstelsel is ingewikkeld. Doen
deeglike navorsing oor die proses, en maak seker dat jy ’n maatskappy met ’n goeie reputasie gebruik.
96
WATeR
KONTAKTe eN HUlPBRONNe Stad Kaapstad se waterdiensafdeling en blitslyn: 0860 103 089
Stad Kaapstad- tegniese beheersentrum vir water en sanitasie: 0860 103 054
E-pos: [email protected]; Internet: www.capetown.gov.za
Posbus 16548, Vlaeberg 8016
Streekkantoor van die Departement Waterwese en Bosbou, Strandstraat 17, Bellville: (021) 950 7100; Internet:
www.dwaf.gov.za
Environmental Monitoring Group (EMG), tel. (021) 448 2881
Standaarde vir boorgatontwerp en -konstruksie, sien SANS 10299 (2003) “Development and maintenance of
groundwater resources”
Raadpleeg ook die Boorgatvereniging van Suid-Afrika, www.bwa.co.za
“Installation Component Database: A-Z of Good Practice in Plumbing Installations in Commercial and Residential
Buildings”, WNNR, 2003
Wat doen ander stede in Suid-Afrika en oorsee om water te bespaar?
www.randwater.co.za
www.umgeni.co.za
www.savewater.co.za vir plaaslike waterbesparingswenke
www.thameswateruk.co.uk
www.sydneywater.com.au
www.webfoundry.co.za vir huisoudituitdaging
www.ewisa.co.za
BIODIVERSITEIT
Biodiversiteit (biologiese diversiteit) is die totaliteit van die verskillende lewende organismes op aarde, hulle genetiese verskille, en die gemeenskappe en ekosisteme waarin hulle voorkom. Dit is die “natuurlike rykdom” van die aarde waar al ons kos en baie van ons grondstowwe vandaan kom.
98
BiODiVeRSiTeiT
Biodiversiteit gaan nie net oor ’n lys spesies nie, maar eerder ’n reeks verhoudinge in ’n ingewikkelde web wat
ons maar nou eers begin identifiseer, om nie eens van verstaan te praat nie. Elke deel binne hierdie ingewikkelde
geheel word ’n bietjie swakker wanneer net een deel agteruitgaan of verdwyn.
Biodiversiteit het onder andere met spesie-, genetiese en ekosisteemdiversiteit te doen.
99
BiODiVeRSiTeiT
Spesiediversiteit‘n Spesie is ‘n groep organismes met eiesoortige kenmerke. Spesiediversiteit kyk na die aantal, soort en
verspreiding van spesies binne ’n ekosisteem. Ons kan steeds nie sê met hoeveel en watter ander spesies
ons hierdie planeet deel nie. Ramings wissel grootliks – van vyfmiljoen tot ’n honderdmiljoen. Tot dusver kon
wetenskaplikes maar ongeveer een-en-‘n-halfmiljoen spesies beskryf.
Genetiese diversiteitGeenwisseling stel organismes daartoe in staat om te ontwikkel en by nuwe omstandighede aan te pas. Die
poel van genetiese verskeidenheid word gevorm deur die keur van “voorkeurkenmerke” wat in ’n bepaalde
omgewing “werk”. Die verskeidenheid en kompleksiteit van habitats moedig groot verskille in die hoeveelheid en
verspreiding van genetiese variasie aan. Geïsoleerde bevolkings, soos dié op klein eilande of in beperkte habitats
wat van die omringende omgewing afgesny is, is daartoe geneig om minder genetiese variasie as bevolkings in
groot, ongeskonde ekosisteme te toon. Daarom is die geïsoleerde bevolkings meer kwesbaar vir uitsterwing.
ekosisteemdiversiteitDit verwys na die verskeidenheid habitats en verskillende spesiegemeenskappe wat in ‘n komplekse en
immerveranderende web van interafhanklike verhoudinge met mekaar omgaan. Ekosisteme wissel van water-
poele, moeraslande, riviermondings, vleie, koraalriwwe tot aardhabitats (woude, woestyne, berge, grasvlaktes,
prêries en toendras). Op landskapskaal word plantbiodiversiteit deur plantegroeisoorte verteenwoordig,
byvoorbeeld Kaapse sandvlaktefynbos en Skiereiland-sandsteenfynbos. Op ’n kleiner skaal is selfs skoolterreine,
parke en agterplase op sigself ekosisteme.
Die waarde en belang van diversiteitDit lyk dalk nie of biodiversiteit ’n ooglopende of regstreekse impak op die lewe in Kaapstad het nie, maar dit
raak en beïnvloed water, energie, gesondheid én ons ekonomie, en vorm die grondslag vir die voorsiening van
skoon water, energie- en ander hulpbronne, asook die versekering van goeie grondgehalte.
Ons deel ons planeet met
4 700 bakterieë 5 000 virusse
40 000 alge 1 170 000 ongewerweldes
47 000 fungusse 2 200 protochordata
17 000 korsmosse 21 700 visse
16 000 mosplante 5 100 amfibiese diere
13 000 varingplante 5 700 reptiele
750 naaksadiges 4 700 voëls
250 000 bedeksadiges 4 600 soogdiere
Tabel uit: Biodiversity – The living link – Let us preserve it, UNESCO en Punjab-staatsraad vir wetenskap en tegnologie
100
BiODiVeRSiTeiT
Biodiversiteit is die grondslag vir ‘n gesonde planeet (en menslike welsyn). Daar
word nou geglo dat ryklik diverse ekosisteme meer gehard is en beter as minder
diverse sisteme van spanninge soos droogte of habitatvernietiging deur die
mens herstel. Groter diversiteit bied ’n reeks weë vir ekologiese prosesse soos
voedingstofherwinning – indien een weg beskadig of vernietig word, is daar
alternatiewe beskikbaar sodat die ekosisteem onverstoord kan aanhou funksioneer.
Verswakte diversiteit stel die werking van ekosisteme in gevaar.
Biodiversiteit is besonder kosbaar:
* Ons natuurlike biodiversiteit suiwer ons water en lug, voorkom oorstromings
en hou ons grond in plek. Hierdie “dienste” is ongelooflik doeltreffend en
word gratis gelewer.
* Biodiversiteit voorsien die ingewikkelde genetiese poel waaruit ons kos en
medisyne voortgebring word. Wilde gene kan gewasse verbeter deur dit
teen siektes en klimaatsveranderinge bestand te maak. Voorts het meer as
21 000 plante wêreldwyd na bewering medisinale waarde.
* Dit maak dit al hoe belangriker om biodiversiteit vir toekomstige gebruik
te bewaar. Miskien bied een van ons plante eendag ‘n geneesmiddel
vir ‘n dodelike siekte, of lei dit tot die ontstaan van ‘n nuwe gewas of
tuinbouspesie!
* Soos in baie wêrelddele vorm ons asemrowende natuuromgewing die
hoeksteen van die Kaapse toerismebedryf, en maak baie ‘n bestaan
daaruit. Baie verdien ook hulle brood uit die pluk van blomme soos proteas,
medisinale plante soos boegoe, en die produksie van skoon fonteinwater.
* Ons natuuromgewing voorsien ons van ‘n plek waar ons kinders die natuur
kan ervaar en meer daarvan kan leer, van oop ruimte vir ontspanning, asook
skoonheid en rustigheid.
* In en op sigself is dit kosbaar – net soos enige persoon of ander vorm van
lewe. Waar een van ons diere- of plantspesies nêrens anders in die wêreld
voorkom nie, het ons ‘n besondere verantwoordelikheid – sodra die laaste
lede van ‘n spesie sterf, loop ’n hele genetiese geskiedenis ten einde.
inheemse teenoor eksotiese biodiversiteitDie term “biodiversiteit” onderskei nie op sigself tussen plante en diere wat natuurlik
in Kaapstad voorkom, en dié wat as ‘n regstreekse of nie-regstreekse gevolg van
menslike optrede en aktiwiteite hierheen gekom het nie. Plante en diere wat
natuurlik hier aard – dié wat in Kaapstad hoort – staan as inheemse spesies bekend.
Daardie plante en diere wat doelbewus of per ongeluk deur mense ingebring is,
word eksotiese of uitheemse biodiversiteit genoem. Uitheemse spesies wat gesond
groei en inheemse spesies uiteindelik vervang, staan as indringer- uitheemse spesies
bekend.
101
BiODiVeRSiTeiT
Rede tot kommer?Die Kaliforniese wetenskap-akademie wat ook ‘n
biodiversiteitshulpbronsentrum bedryf, raam dat meer as 10 000
aardorganismespesies jaarliks uitsterf, en dat die uitsterwingstempo
steeds toeneem. Die hoofoorsaak vir spesieuitsterwing is menslike
vernietiging van natuurlike habitats, insluitend lugbesoedeling,
waterbesoedeling, habitatwysiging en aardverwarming. (Die meeste
van hierdie aspekte is vroeër in hierdie handleiding bespreek.)
Een van die grootste bedreigings vir biodiversiteit is menslike
vernietiging of wysiging van natuurlike habitats. Namate ons al hoe
meer water gebruik, word riviere in damme omskep, en wysig dit die
natuurlike werking van die sisteem. Toenemende kosverbruik namate
die bevolking al hoe groter word, maak dat ons natuursisteme al hoe
meer grond aan landbou moet afstaan. Uitwaartse stedelike uitbreiding
(stadspreiding) wysig natuurlike habitats op ‘n soortgelyke wyse.
Namate mense na vorige natuurgebiede trek, verwyder hulle nie net
dikwels die plantegroei nie, maar bring hulle ook katte, rotte en ander
diere saam wat kleiner diere en voëls in die gebied teister en doodmaak.
In Kaapstad beskadig wegholbrande weens menslike aktiwiteit ook te
dikwels ons biodiversiteit. (Interessant genoeg word biodiversiteit soms
deur wegholsomerbrande gestimuleer aangesien die owerhede te bang
is om in die somer te brand hoewel dit die beste verbrandingseisoen vir
die aanwas van fynbosspesies is.)
In die lewensweb is ons almal verbind deur die lug wat ons inasem, die
water wat ons drink en die kos wat ons eet. Indien ons ander dele van
die web vernietig, vernietig ons ook ons eie kans op oorlewing.
Stof tot nadenke “Die mens (en die meeste ander organismes) se bestaan berus grootliks op wat bioloë primêre produsente
noem, naamlik plante. Die mens het oor die jare vyfduisend plantspesies as voedsel gebruik. Nou dien minder
as twintig as voedselbron vir die meerderheid van die wêreldbevolking, en is net drie of vier koolhidraatgewasse
die oorgrote meerderheid se stapelvoedsel. Een van die belangrikste voordele van biodiversiteitsbewaring is die
beskikbare wildeplant-geenpoel waaruit die beperkte genetiese basis van hierdie gevestigde voedselgewasse
uitgebrei kan word om sodoende weerstand teen siekte op te bou, produktiwiteit te verbeter en verskillende
omgewingstoleransies te skep.”
Australiese Biodiversity Series, referaat nr. 1
Die aarde kan in ses planteryke verdeel word. Planteryke is streke met eiesoortige plantegroei (plantgroepe) wat
dit van die res van die wêreld onderskei. Die suidwestelike hoek van Suid-Afrika staan as die Kaapse blommeryk
bekend. Dit is nie net die kleinste van die wêreld se ses planteryke nie, maar beskik ook oor die digste voorkoms
van plantspesies. Die Kaapse blommeryk het bykans 9 000 verskillende plant- en verskeie dierespesies.
Kaapstad is in die hart van die Kaapse blommeryk geleë – ‘n ligging wat van hierdie stad ‘n gebied van
wêreldbelang, ook bekend as ‘n wêreldwye “gonspunt” van biodiversiteit maak.
Trouens, Kaapstad staan allerweë as ‘n biodiversiteitspunt sonder gelyke bekend. Baie spesies in Kaapstad kom
net hier en nêrens anders op aarde voor nie. Hierdie spesies staan as endemiese spesies bekend. Kaapstad
het egter ook die twyfelagtige reputasie van een van die aarde se megarampgebiede – daardie gebiede wat op
die punt staan om ’n aansienlike deel van hulle biodiversiteit te verloor. Dit is ’n ernstige probleem vir daardie
endemiese spesies wat uitsterwing in die gesig staar.
Kaapstad is ook ryk aan dierebiodiversiteit, en word omring deur ‘n eiesoortige en diverse see-omgewing waarin
baie verskillende seeplante en -diere soos perlemoen, die suidelike noordkapper en die witdoodshaai voorkom.
102
BiODiVeRSiTeiT
BiODiVeRSiTeiT iN ONS STAD
Plaaslike biodiversiteitsfeiteEndemiese spesies: Kom slegs in ‘n bepaalde gebied, byvoorbeeld die Kaapstad-metro, voor.
Rooidatalys: ‘n Nasionale lys spesies, op grond van internasionaal erkende maatstawwe, wat
uitsterwing in die gesig staar.
* Suid-Afrika het die tweede hoogste aantal plantuitsterwings in
die wêreld.
* Ongeveer 70% van die 9 600 plantspesies in die Kaapse
blommeryk is nêrens anders op aarde te vinde nie. Sowat 20%
hiervan verskyn op die Rooidatalys.
* Kaapstad self beskik oor sowat 3 000 inheemse plantsoorte
waarvan 190 endemies is, 318 as bedreig beskou word, en 13
geheel en al uitgesterf het of nie meer in die veld voorkom nie.
* Die laagliggende gebied van Kaapstad onderhou meer as 1 466
plantspesies oor ’n gebied van 1 874 km², waarvan 76 endemies
is en 203 as bedreig beskou word.
* Die laagliggende gebied van Kaapstad het ook die hoogste
konsentrasie bedreigde plante per oppervlakte oorblywende
plantegroei in die wêreld.
* Die bergketting van die Kaapse Skiereiland onderhou 2 285
plantspesies oor ’n gebied van 471 km² waarvan 158 spesies
endemies is.
* Kaapstad het 83 soogdierspesies oor, terwyl 24 op die
Rooidatalys verskyn en 3 onlangs uitgesterf het.
* Daar is 361 voëlspesies in Kaapstad – 10 is bedreig, 22 verskyn
op die Rooidatalys en ten minste 3 het onlangs uitgesterf.
* Kaapstad het verskeie ongewerwelde spesies – slegs in die
bergketting van die Kaapse Skiereiland is daar ongeveer 111
endemiese soorte.
* Daar is 27 amfibiese spesies in Kaapstad waarvan 10 op die
Rooidatalys verskyn.
* Kaapstad beskik ook oor 57 reptielspesies waarvan 5 bedreig is
en 3 plaaslik uitgesterf het.
* Die Kaapse riviermondinge onderhou 24 visspesies.
* Daar is 18 verskillende nasionale aardplantegroeisoorte in
Kaapstad. Veertien hiervan word weens habitatwysiging
bedreig.
* Kaapstad het ook oorblyfsels van die mees bedreigde plantegroeisoorte in die land: Lourensford-
alluviumfynbos, Swartland-leirenosterveld en Swartland-kieselkreetrenosterveld.
* Baie wêreldwyd belangrike tuinplante het hulle ontstaan in Kaapstad en die Kaapse blommeryk in die
algemeen. Hieronder tel malvas, swaardlelies, freesias, ixias, speldekussings en gousblomme. Die Wes-Kaap is
ook ‘n wêreldsentrum van blomboldiversiteit.
103
BiODiVeRSiTeiT
Geïntegreerde metropolitaanse omgewingsbeleid en biodiversiteitstrategieOns Grondwet gee aan alle Suid-Afrikaners die reg op ‘n gesonde omgewing wat vir huidige en toekomstige geslagte
teen ekologiese agteruitgang beskerm word. Volhoubare omgewingsbestuur is ’n oorkoepelende plig van plaaslike
regering. In Oktober 2001 het die Stad Kaapstad die eerste Geïntegreerde Metropolitaanse Omgewingsbeleid (GMOB) aanvaar. Een van die GMOB se ses prioriteitstrategieë is die biodiversiteitstrategie wat daarop gemik is
om ons eiesoortige biodiversiteit in Kaapstad te beskerm, optimaliseer en uit te brei.
Biodiversiteit en bewaring was tot dusver vir baie stadsdepartemente en -lynfunksies taamlik laag op die agenda.
Benaderinge tot biodiversiteit is oor die jare deur versplintering gekenmerk, met te veel verskillende owerhede
verantwoordelik vir die beskerming van biodiversiteit in wat nou as die Stad Kaapstad bekend staan. Gevolglik is
pogings en benaderinge swak gekoördineer en geïntegreer. Die verklaring van ‘n paar gebiede tot reservate het op ‘n
perseelgerigte grondslag eerder as met behulp van ‘n stelselmatige bewaringbeplanningsbenadering geskied.
Gedurende die tagtiger- en negentigerjare is belangrike werk gedoen om sleutelbewaringsgebiede uit te wys, maar
die druk en dringendheid om ’n groot aantal migrante in die Stad ’n heenkome te gee het vordering vertraag. Daar
was ook geen duidelike of georganiseerde inwerkingstellingstrategie of aangewese liggaam wat vir inwerkingstelling
verantwoordelik sou wees nie.
Die instelling van die Tafelberg Nasionale Park (die destydse Kaapse Skiereiland Nasionale Park) in 1998 het ‘n groot
klomp bewaringsbestuurverantwoordelikhede van die Stad se skouers gelig. In 1997 identifiseer die Kaapse Vlakte-
florabewaringsperseelprojek, wat namens die Stad deur die Suid-Afrikaanse Botaniese Vereniging onderneem is,
37 kernflorabewaringspersele van die allergrootste belang vir algehele Kaapse biodiversiteit. In hierdie lig bied die
biodiversiteitstrategie ’n uitstekende geleentheid vir die Stad om biodiversiteit van nuuts af aan te pak en ons
belangrike natuurlike hulpbronne doeltreffend te bestuur en te bewaar.
104
BiODiVeRSiTeiT
Die sewe strategiese doelwitte van die biodiversiteitstrategie
1. Primêre biodiversiteit
Dit behels die instelling van ‘n netwerk bewaringsgebiede en biodiversiteitsnodusse wat daadwerklik bestuur
word. ’n Versameling plantegroei-oorblyfsels is met behulp van ’n objektiewe bewaringbeplanningsinstrument
uitgewys wat, indien dit korrek bestuur word, saam met die bestaande bewaringsgebiede en Kaapse florapersele
’n verteenwoordigende monster van Kaapstad se biodiversiteit sal bewaar.
2. Sekondêre biodiversiteit
Binne stedelike verband kan oop ruimtes met ander primêre funksies steeds ‘n belangrike
sekondêre bewaringsrol speel. Sodanige ruimtes sluit riviere, gebiede wat deel uitmaak
van stormwaterbestuur, parkweë, parke, padrande, serwitute en vervoerroetes in.
Biodiversiteitsbewaring sal in korridors, koppelings- en gemengdegebruikgebiede plaasvind.
3. Biodiversiteitsbewaring in varswatersisteme
Ter erkenning van die belangrike rol van ons varswatersisteme – riviere, moeraslande en vleie
– om sleutel- “groen” korridors tussen die berge en kuslyn te voorsien, sal hierdie sisteme op
’n meer doeltreffende en geïntegreerde wyse bestuur word. Dit sal daarop gemik wees om die
maatskaplike, ekologiese en geriefswaarde van varswatersisteme te beskerm en te versterk, en
sal waar moontlik die verdere kanalisering daarvan verhoed.
4. Die bestuur van indringer- uitheemse spesies
Indringer- uitheemse spesies hou een van die grootste bedreigings vir biodiversiteit in Kaapstad
in. Hierdie doelwit is daarom op die ontwikkeling en inwerkingstelling van ’n program vir
die bestuur van indringer- uitheemse spesies in die Stad Kaapstad gemik. Vennootskappe
met ander projekte en organisasies, veral die Werk vir Water-program, sal ’n belangrike deel
hiervan uitmaak. Die program sal ekonomiese geleenthede vir benadeelde gemeenskappe
bevorder en skep. As plaaslike owerheid sal die Stad Kaapstad se uitheemse-spesieuitwissing vir
privaatgrondeienaars ’n navolgenswaardige voorbeeld stel.
5. Biodiversiteitswetgewing en die toepassing daarvan
‘n Eenvoudige benadering tot biodiversiteit sal deur wetgewing, vindingryke wetstoepassing en
toegewyde bestuur gerugsteun word.
6. Biodiversiteitsinligting-en-moniteringstelsel
‘n Deurlopende inligting-en-moniteringstelsel sal goeie besluitneming en bestuur met betrekking tot biodiversiteit
en volhoubare ontwikkeling ondersteun.
7. Biodiversiteitsonderrig en -bewusmaking
Die strategie berus daarop dat die mense van Kaapstad betrek word by en eienaarskap van biodiversiteit aanvaar.
Plaaslike regering en omgewingsingeligte inwoners moet verantwoordelikhede deel. Hierdie doelwit sal op
die bemagtiging van inwoners van Kaapstad met betrekking tot biodiversiteitskwessies konsentreer ten einde
verantwoordelikheid vir die Stad se besondere biodiversiteitshulpbronne doeltreffend te deel en te aanvaar.
105
BiODiVeRSiTeiT
Hoe om indringerspesies te bestryIndringer- uitheemse spesies hou een van die grootste bedreigings vir biodiversiteit in Kaapstad in. Hierdie
spesies ding met inheemse spesies om habitats mee, veroorsaak in die geval van plantegroei meer intense
brande, en het ’n negatiewe uitwerking op waterhulpbronne (beide in hoeveelheid en gehalte). Volgens die
Amerikaanse regering het indringer- uitheemse spesies in effek 4% van wêreldwye BBP vernietig. Dit is twee
en ’n half keer Afrika se gesamentlike BBP. Naas habitatvernietiging deur mense, is indringerspesies die tweede
grootste moontlike oorsaak van spesieuitsterwing in die wêreld.
Indringerplante vernietig ons grond se produksiemoontlikhede. Kaapse fynbos het ’n veel laer biomassa as
houtagtige indringerplante, en gebruik veel minder water. Indringerspesies het ‘n baie hoër brandbare massa wat
tot die intense brande aanleiding gee wat angswekkend gereeld verwoesting oor ons Stad se berghange saai.
Indringerplante kan met soveel as tien keer die hitte van inheemse plante
brand, en vernietig dus die fynbossade wat in die grond geberg lê of juis
vir vrylating in laehittebrande bedoel is. Die indringerplant se eie sade
oorleef egter en dus loop uitheemse spesies dikwels sterker uit op grond
wat onlangs gebrand het.
Die Stad se doel vir die toekoms is ‘n stad sonder indringer- uitheemse
diere en plante. Hiervoor sal dit nou saam met ander projekte en
organisasies soos die bekroonde Werk vir Water-program, onder leiding
van die Departement van Waterwese en Bosbou, asook die indringer-
plantegroeiuitwissingsprogram van die Tafelberg Nasionale Park werk.
Werk vir Water is in 1995 van stapel gestuur in ’n poging om die
probleem van indringer- uitheemse plante en werkloosheid aan te pak.
Die program konsentreer op maatskaplike ontwikkeling – hoofsaaklik
deur die skep van werksgeleenthede waarvan 60% vir vroue, 20% vir
jongmense en 2% vir gestremdes uitgehou word – maar onderneem
ook navorsing, ontwikkel veldtogte vir opvoeding en bewusmaking, stel
strenger beheermaatreëls by lughawens, hawens en ander grensposte
in en bedink ’n grondige wetsraamwerk. Nuwe regulasies is onder die
Departement van Landbou se Wet op die Bewaring van Landbouhulpbronne afgekondig om die instroming van
indringer- uitheemse spesies die stryd aan te sê.
‘n Belangrike stap is om mense in te lig oor die behoefte om die verspreiding van uitheemse spesies te stop. Deur
die Santam/Cape Argus Ukuvuka-teenbrandeveldtog van 2000 tot 2005 in Kaapstad (‘n geesteskind van die
Werk vir Water-program), is uitheemse spesies op 78% van staatsgrond rondom die Tafelberggebied uitgeroei.
Hierteenoor is uitheemse spesies op slegs 21% van privaatgrond verwyder.
Werk vir Water het ‘n tolvrynommer (0800-005-376) om grondeienaars en ander besorgde mense in te lig oor
wat hulle te doen staan.
Dit is onwettig om rommel te strooi, insluitend om sigarette by motors uit te gooi. Die Verordening wat dít reguleer sal binnekort swaar boetes vir sulke optrede oplê. Die skuldige persoon sal vir enige brandskade aan eiendom wat uit sy/haar roekelose optrede spruit, aanspreeklik wees.
106
BiODiVeRSiTeiT
107
BiODiVeRSiTeiT
Toepassing van die biodiversiteitstrategieAlle bestaande stadsinisiatiewe sal saamgevoeg word, en groter integrasie
van biodiversiteitsdoelwitte sal regdeur stadsdepartemente ingestel word.
Die Stad sal ten nouste met die belangrikste streekbewaringsprojek, Cape
Action Plan for People and Environment (C.A.P.E), saamwerk asook verseker
dat strategieë van die Tafelberg Nasionale Park en die CapeNature-projekte
vir natuurbewaring in laagliggende gebiede gekoördineer word.
Die Stad kan egter nie die doelwitte van sy biodiversiteitstrategie op sy eie
bereik nie. ’n Grondliggende beginsel van die strategie is vennootskappe
met ‘n wye reeks organisasies en individue. Sleutelvennootskapsbeginsels
van die strategie sluit onder meer die volgende in:
* die ontwikkeling van plaaslike bewaringsleierskap, veral in voorheen
benadeelde gemeenskappe;
* die uitbreiding van gemeenskapsbetrokkenheid by stedelike bewaring
deur voetsoolvlakoptrede eerder as strukture en vergaderings;
* die ekonomiese ontwikkeling van benadeelde gemeenskappe deur die
ekonomiese potensiaal van ons natuurlike bates so ver moontlik uit te
bou; en
* vermoëbou en gedeelde verantwoordelikheid.
Cape Flats NatureCape Flats Nature is ‘n eiesoortige vennootskap tussen die Stad Kaapstad, die Suid-Afrikaanse
Biodiversiteitsinstituut, die Tafelbergfonds (WWF-SA) en die Suid-Afrikaanse Botaniese Vereniging,
in samewerking met Cape Action for People and the Environment (C.A.P.E). Die doel van die
projek is om goeie volhoubare bestuurspraktyke in stedelike bewaringsgebiede te bevorder sodat
omringende gemeenskappe daarby kan baat, veral waar inkomstes laag en lewensomstandighede
swak is.
Die projek is na aanleiding van die Stad Kaapstad se Geïntegreerde Metropolitaanse Omgewingsbeleid (GMOB) en
biodiversiteitstrategie ontwikkel. Die aangewese proefpersele was die Edith Stephens-moeraslandpark, Wolfgat-
natuurreservaat, Macassar-duine en Harmony Flats-natuurreservaat. Hierdie persele maak deel uit van die Stad se
biodiversiteitsnetwerk, sluit belangrike en verskillende plantegroeisoorte in en is langs sommige van Kaapstad se
armste gebiede geleë waar dié projek se gepaardgaande onderrig-, ontspannings- en ekonomiese voordele op ’n
tasbare manier ervaar kon word. Cape Flats Nature is in 2002 van stapel gestuur en het bestaande projekte op elke
perseel uitgebou en uitgebrei.
Cape Flats Nature het prosesse ondersteun wat plaaslike kampvegters en invloedryke rolspelers by plaaslike
omgewingsinisiatiewe betrek het, en so begrip vir plaaslike gemeenskappe verbeter het. Geld is ingesamel om ’n
nuwe geslag natuurbewaarders te werf en bou ten einde voetsoolvlakbewaringsbestuur by die proefpersele uit
te oefen. Cape Flats Nature is nie op sigself ‘n instelling nie, maar eerder ‘n katalitiese projek. Die Stad bly steeds
verantwoordelik vir die daaglikse bestuur van die persele terwyl stadslynbestuur oor die bewaringspan toesig hou.
108
BiODiVeRSiTeiT
Nuwe benaderinge tot bewaringsbestuur – met sterker bande tussen bewaring en gemeenskappe – is tot
stand gebring. Die klem het op gemeenskapsbetrokkenheid deur optrede eerder as struktuurbou geval, asook
klein optredes wat as vonke vir groter projekte dien. So byvoorbeeld is die behoefte om plaaslike jongmense
by voëlmonitering te betrek by die een perseel verwesenlik deur as deel van ‘n skoolvakansieprogram
voëlringingsdemonstrasies aan te bied. Twee jongmense wat die projek bygewoon en belangstelling daarin
getoon het, word nou as voëlmoniteerders opgelei. ’n Versoek vir omgewingsinligting deur ’n plaaslike
onderwyser het tot die ontwikkeling van die kwartaallikse Kaapse Vlakte-natuurtrein aanleiding gegee – ‘n
vennootskap tussen Cape Flats Nature en die skoleprogram vir omgewingsopvoeding waardeur ’n honderd
leerders van die Kaapse Vlakte per fiets deur Wolfgat en die Philippi-tuinbougebied na die Edith Stephens-
moeraslandpark ry. Langs die pad leer hulle meer oor die Stad se natuur- en beboude omgewing, en ontwikkel
terselfdertyd leierskaps- en spanwerkvaardighede.
Die uitdaging van Cape Flats Nature is om klein optredes in deurlopende programme met ‘n lewe van hulle eie
om te skakel. By die Macassar-duine is die uitdaging byvoorbeeld om “veilige dae”, wanneer honderde leerders
aan omgewingsopvoeding-aktiwiteite op die duine deelneem, in “veilige ruimtes” om te skakel waar klein groepe
veilig sonder toesig besoek kan aflê, en dit op sy beurt uiteindelik in “veilige bates van ekonomiese en ander
waarde” te verander wat toeriste én plaaslike inwoners lok.
Bron: Biodiversity for the People: Community partnerships drive conservation action on the Cape Flats, T. Goldman, L.P.
Mzwandile en L. Hendricks.
Kaapstad se natuurreservateDie Stad Kaapstad het ‘n wonderlike reeks natuurreservate en bewaringsgebiede wat inwoners en besoekers
kan geniet. ’n Volledige lys en verwante inligting is aan die einde van hierdie hoofstuk onder “Hulpbronne en
verwysings” te kry.
Luiperdpadda (“Western Leopard Toad”)
– ’n vlagskip vir stedelike bewaringDie luiperdpadda is ’n charismatiese spesie wat gevaar loop om
uit te sterf. Hierdie groot padda kom slegs in die kusstreek van die
Kaapse Vlakte tot die Agulhas-vlakte voor. Hulle plant voort in oop
waterliggame – deesdae is dít net in openbare oop ruimtes of op privaat
grond, terwyl die paar beskermde persele deur stadspreiding omring
word. Daarom is die samewerking van inwoners wie se tuine as vreet- en
toevluggebiede vir die paddas dien, noodsaaklik vir hulle oorlewing. Nog
’n groot bedreiging is padverkeer; baie paddas word raakgery wanneer
hulle laatwinter na en van hulle teelaardes beweeg en wanneer die
klein paddatjies vroegsomer hulle opwagting maak. Hierdie paddas is ’n
beskermde spesie, en dit is onwettig om hulle te versamel of te verskuif.
Vir meer inligting oor luiperdpaddas, en om meer paddavriendelik op te
tree, besoek www.leopardtoad.co.za.
109
BiODiVeRSiTeiT
Die Stad kan nie op sy eie die doelwitte van die biodiversiteitstrategie bereik nie. ’n Grondliggende beginsel van
die strategie is vennootskappe met ’n wye reeks organisasies en individue.
Aangesien Kaapstad die tuiste is van so ’n pragtige biodiversiteitserfenis, het ons as inwoners van Kaapstad ’n
belangrike verantwoordelikheid om daarna om te sien. Die natuurlike biodiversiteit wat in Kaapstad voorkom
is onder groot bedreiging, en indien ons dit nie bestuur en bewaar nie, sal baie van ons spesies en ekologiese
gemeenskappe vir altyd verlore wees. Ons is stellig die heel laaste geslag met die geleentheid om baie van ons
spesies te red. As ons nie nou optree nie, sal toekomstige geslagte nooit die kans hê om dit wat ons vandag het
te sien en te ervaar nie.
BiODiVeRSiTeiT iN JOU HUiS Of WOONBUURT
110
BiODiVeRSiTeiT
‘n Paar van die grootste bedreigings vir ons biodiversiteit in Kaapstad sluit die volgende in:
* stadspreiding en -ontwikkeling
* menslike bevolkingsaanwas
* verspreiding van indringer- uitheemse spesies
* rommelstrooiing, vullisstorting en besoedeling
* te gereelde, mensgestigte wegholbrande
* oorbeskerming teen brande in sommige gebiede
Blitstoets: Hoe biodiversiteitsvriendelik is jy?
JA NEE
Maak jy altyd seker dat niemand ‘n brandende sigaret by jou motorvenster uitskiet
nie?
Neem jy altyd jou rommel of tuinvullis na ‘n aangewese stortingsterrein, en los dit
nooit in die veld nie?
Maak jy te alle tye seker dat jy op aangewese stortingsterreine met olie en ander
chemiese produkte wegdoen, en gooi dit nie in die veld of by jou drein af nie?
Het jy ’n verskeidenheid plaaslike, inheemse plante in jou tuin en/of woonbuurt?
Besoek plaaslike, inheemse voëls jou tuin gereeld?
Is daar akkedisse, paddas of plaaslike, inheemse insekte soos die hotnotsgot of
motte in jou tuin en/of woonbuurt?
Het jy alle indringer- uitheemse spesies soos veral rooikrans, portjacksonbome,
kikoejoe, pronkgras, lantana en chromolaena (paraffienbos) uit jou tuin verwyder?
Dra jou kat ’n nekband of klokkie om klein plaaslike, inheemse diere te waarsku en
te beskerm?
Vermy jy die gebruik van sterk plaag- of onkruiddoders in jou tuin?
Ondersteun jy plaaslike inisiatiewe om die natuurgebiede in jou area te bewaar of
jou plaaslike ruimtes te vergroen?
Indien jy op drie of meer van hierdie vrae “ja” geantwoord het, kan jy verseker wees van ‘n gesonde hoeveelheid
“agterplaasbiodiversiteit”! Indien nie, sal die vele voorstelle onder “Praktiese stappe” jou op dreef kry.
111
BiODiVeRSiTeiT
PRAKTieSe STAPPeSonder ‘n voël se geroep, sonder speldekussingblomme elke jaar, sonder hoop om ‘n akkedis op ‘n klip te
sien, sonder die wete dat olifante en leeus steeds vry in die bosveld rondloop, sal die aarde vir die mens ‘n
eensame plek wees. Ons kan almal op verskeie maniere daartoe bydra dat Kaapstad se eiesoortige en spesiale
biodiversiteit gered en beskerm word. Hier is ’n paar voorstelle aan die hand waarvan jy op jou eie of saam met
jou huishouding biodiversiteit kan beskerm en bewaar:
Plant ’n inheemse tuinSelfs al woon jy op ‘n kleinhoewe, plant ‘n tuin wat die grond sal help stabiliseer, sal keer dat stof en sand by jou
huis inwaai, skadu sal gooi om die huis koel te hou en ‘n lewensruimte vir diere en plante bied. Skep met ander
woorde ‘n ekosisteem, en ondersteun biodiversiteit.
Dit is egter belangrik dat ons inheemse spesies in ons Kaapse tuine sal plant. Hierdie plante het oor ’n lang
tydperk saam met plaaslike diere in ’n komplekse lewensisteem ontwikkel – ‘n sisteem wat ons moet ondersteun
eerder as ontwrig ten einde die groot verskeidenheid lewensvorme daarin te behou. Plaaslike plante het voorts in
Kaapstad se strawwe, sanderige toestande ontwikkel, verg daarom min aanvullende water, en verminder so die
hoeveelheid water wat jy nodig het om jou tuin mooi te hou.
112
BiODiVeRSiTeiT
Indien jy naby die Tafelberg Nasionale Park, ’n natuurreservaat of ’n kernfloraperseel woon, is
dit ekstra belangrik dat jy plaaslike, inheemse spesies van die Kaapse metropolitaanse gebied
aanplant. Plante uit verder gebiede soos Hermanus kan met verwante wilde spesies kruis om
basterplante te vorm wat bewaringspogings sal ondermyn.
Aangesien verskillende plekke in Kaapstad verskillende weers- en natuuromstandighede
soos reënpatrone, windblootstelling en grondsoorte het, sal een lys plante nie aan almal
se behoeftes voldoen nie. Vir meer inligting oor geskikte spesies vir jou tuin, besoek die
webtuiste www.sanbi.org, en kies die “plantZAfrica”-afdeling. Daar sal jy tuinmaakinligting vir
elke veldsoort kry asook ’n lys plante vir waterslim tuine. Let daarop dat hierdie lys ook spesies
van buite die Kaapse metropolitaanse gebied insluit. Die Kirstenbosch-uitreikgroep het ook ’n
boekie getiteld Greening South African Schools gepubliseer oor hoe om ‘n inheemse tuin te
skep – die boekie is by die Kirstenbosch-boekwinkel te koop.
Oorweeg byvoorbeeld die volgende plaaslike, inheemse plante vir jou Kaapse Vlakte-tuin:
Bome
Kanferbos (Tarchonanthus camphoratus)
Melkhoutboom (Sideroxylon inerme)
Wildeolyfboom (Olea europaea subsp. africana)
Struike
Bitou (Chrysanthemoides monilifera)
Blombos (Metalasia muricata)
Wildeaster (Felicia aethiopica)
Blousalie (Salvia chameleagnea)
Bruinsalie (Salvia africana-lutea)
Kaapse Mei (Coleonema album)
Duinkraaiheide (Rhus crenata)
Duintaaibos (Rhus laevigata)
Geelblombos (Athanasia dentata)
Wildeaster (Felicia filifolia)
Wildedagga (Leonotis leonurus)
Wildemalva (Pelargonium cucullatum)
Wildeskurfkruid (Scabiosa incisa)
Wilderoosmaryn (Eriocephalus africanus)
Bossies/grondbedekkers
Stinkafrikaners (Arctotis stoechadifolia)
Varkblom (Zantedeschia aethiopica)
Vrouebossie (Geranium incanum)
Dekriet (Chondropetalum tectorum)
Pypsteelbos (Cliffortia ferruginea)
Varkoorplakkie (Cotyledon orbiculata)
Seelaventel/papierblom (Limonium perigrinum)
Suurvy (Carpobrotus edulis)
113
BiODiVeRSiTeiT
Portjackson- (Acacia saligna), bloekom- (Eucalyptus) en dennebome (Pinus pinaster) dring ‘n fynbosgebied binne.
Wees baie versigtig om nie indringer- uitheemse spesies in jou tuin te plant nie. Sulke spesies soos rooikrans
en pronkgras hou van die grootste bedreigings vir biodiversiteit in en verhoog ook die gevaar van ernstige
wegholbrande. Ingevolge die Wet op die Bewaring van Landbouhulpbronne (CARA) is dit nou onwettig om
indringer- uitheemse spesies te plant. Hierdie spesies kan met vele inheemse en nie-indringer- uitheemse spesies
vervang word. ’n Paar voorbeelde van plantsoorte wat nie meer verkoop mag word nie en wat so gou moontlik
uit jou tuin verwyder moet word, sluit die volgende in:
Bome
Lekkerbreekwilger (Salix fragilis)
Manatokka (Myoporum tenuifolium)
Oranjesestrum (Cestrum aurantiacum)
Dennebome (bv. seeden, Pinus pinaster)
Soet pittosporum/Australiese kasuur (Pittosporum
undulatum)
Wattelboom (bv. gouwattel, Acacia pycnantha)
Struike
Amerikaanse braam (Rubus cuneifolius)
Hakea (bv. soethakea, Hakea drupacea)
Selonsroos/oleander (Nerium oleander)
Spaanse besem (Spartinum junceum)
Bosbrandbessie (Lantana camera)
Paraffienbos (Chromolaena odorata)
Bossies
Pampasgras (Cortaderia selloana)
Blou passie- of kruisblom/blou-echium (Echium
vulgare)
Waterplante
Rooiwatervaring (Azolla filiculoides)
Waterhiasint (Eichornia crassipes)
Vir ‘n volledige lys indringer- uitheemse plante, besoek die webtuiste www.invasive.species.sanbi.org, of tree met
die nasionale Werk vir Water-program se Kaapse hoofkantoor by (021) 441 2700 in verbinding.
Naturaliseer jou woonbuurtAlle oop ruimtes in ons Stad, nie net privaattuine nie, behoort met inheemse spesies beplant te word. Moedig
naturalisering van openbare oop ruimtes aan deur byvoorbeeld inheemse struike en blombolle op grasbedekte
padrande te plant. Jy kan ook betrokke raak by skoolprogramme om inheemse tuine rondom speelterreine en
sportvelde uit te lê. Plaaslike ondernemings kan dalk daarin belang stel om sulke projekte te borg.
114
BiODiVeRSiTeiT
Abalimi Bezekhaya vergroen die Kaapse VlakteAbalimi, ‘n gemeenskapsgebaseerde NRO vir
omgewingsontwikkeling, ondersteun die skep
van ‘n permanente omgewingsbeweging in die
informele nedersettings op die Kaapse Vlakte
deur ekologiese stedelike landbou- en Kaapse
Vlakte-vergroeningsprogramme. Laasgenoemde
vergroeningsprogram konsentreer op hulpbronvoorsiening en
die skep van ’n vergroenings-en-bewaringsbeweging met die
oog op die hernuwing van die natuurlike inheemse omgewing
binne en om die informele nedersettings. Die bevordering
van ’n kultuur van omgewingsbewustheid, inkomsteskepping
en informele werkskeppingsgeleenthede is sleutelelemente
wat by elke projek ingebou word om volhoubare
gemeenskapsbetrokkenheid te verseker. Vir meer inligting, skakel Abalimi by telefoonnommer (021) 447 1256.
Skep ‘n chemikalievrye Stad Chemikalieë is dikwels giftig (plaag- en onkruiddoders, paraffien en diesel) en wegvretend (motorbatterysuur,
drein- en oondskoonmaak- of bleikmiddels). Natuursisteme sukkel om sulke stowwe af te breek, en word dikwels
beskadig wanneer dit daarmee in aanraking kom. Dikwels vergiftig dit onskuldige diere, watersisteme en plante.
Vermy die gebruik van sterk chemikalieë in jou tuin. Raadpleeg “Plaagbeheer” aan die einde van die hoofstuk
oor afval om alternatiewe te vind. Onthou altyd dat ’n inheemse tuin min plaagbeheer verg aangesien die plante
daarin saam met plaaslike diere en insekte ontwikkel het en dus as een sisteem funksioneer.
Maak wanneer jy inkopies doen seker dat jy produkte sonder gevaarlike chemikalieë koop. Dit beteken dat jy uit
die staanspoor nie die probleem sal skep nie! Lees produketikette sodat jy weet watter bestanddele ’n produk
bevat en dus die minste skadelike een kan kies. Die hoofstuk oor afval in hierdie boek doen ’n paar interessante
alternatiewe aan die hand waarmee jy gebruiklike skoonmaak- en ander produkte kan vervang, en bied ook ‘n
paar nuttige wenke oor chemikalieë/produkte wat vermy moet word.
Neem altyd chemikalieë, gebruikte olie of enige ander onnatuurlike stof na een van die Stad se vasteafval-
aflaaipersele of ander formele afhaalpunt (gebruikte olie kan na enige motorhawe/diensstasie geneem word waar
die Rose-stigting dit vir herwinning sal gaan oplaai – sien “Afval”). Moet nooit hierdie soort stowwe in jou drein
of in die straat gooi nie. Enige chemikalieë wat in die dreinering- of stormwaterstelsel beland, beland uiteindelik
ook in ons riviere, riviermondinge en oseane, en vernietig en maak baie plante en diere dood.
Hou jou woonbuurt skoon en sonder omgewingskadeTuinvullis, huishoudelike afval en bourommel behoort te alle tye na jou plaaslike vasteafval-aflaaisone (sien
“Afval”) geneem te word. Die storting van sulke afval in die veld is een van die vele redes waarom ons
115
BiODiVeRSiTeiT
natuurgebiede agteruitgaan. Bourommel kan natuurlike plantegroei platdruk. Tuinvullis
bevat weer indringerplantstof soos kikoejoegras wat dan in die veld versprei. Moet
nooit gebreekte glas in die veld laat of gooi nie. Dit kan sonlig na ’n bepaalde
punt trek en so tot brande aanleiding gee.
Afvalstorting in die veld of op enige oop perseel is ‘n oortreding. Indien jy sien
dat enigiemand hom/haar hieraan skuldig maak, skakel (021) 596 1999 om die
voorval by die metropolisie aan te meld.
Enige papier, plastiek of ander afval wat in die straat, op die grond of enige plek
gegooi word wat nie daarvoor bedoel is nie, staan as “rommel” bekend. Alle rommel, veral
plastiek, wat in natuurgebiede beland, is uiters skadelik vir diere. Baie robbe raak
verstrengel in plastieksakke wat deur hulle vel sny en hulle verwurg. Die Stad
lewer ’n afvalverwyderingsdiens aan alle huishoudings. Gebruik dit vir enige
afval wat jy nie kan herwin nie!
Moenie met jou motor of vragmotor op die strand of in natuurgebiede ry nie.
(Let daarop dat die Regulasies op Veldvoertuie strandryery verbied tensy jy oor
vrystelling of ‘n permit beskik.) Indien jy ’n motorfiets of vierwielfiets het, ry
slegs in behoorlik afgebakende gebiede wat vir hierdie aktiwiteit bestem is.
Raak betrokke by plaaslike omgewingsinisiatieweOns het almal ‘n verantwoordelikheid om ons natuuromgewing te bestuur. In hierdie verband word baie werk
op ’n vrywillige grondslag verrig. Hoewel dit geen finansiële vergoeding inhou nie, is dit tog vir baie mense
‘n verrykende ervaring om by omgewingsvrywilligergroepe aan te sluit. Sulke werk sal jou aanmoedig om uit
die huis te kom en ons wonderlike natuuromgewing te geniet. Dit is ’n gesellige aktiwiteit wat ‘n gees van
gemeensaamheid bou. President Mbeki is juis ’n voorstander van so ’n vrywilligerskultuur.
Kaapstad het ‘n baie aktiewe netwerk omgewingsklubs,
-verenigings en -groepe soos die Kaapse Voëlklub
– ‘n tak van Birdlife SA – en ‘n stedelike landbou-en-
vergroeningsorganisasie, Abalimi Bezekhaya. Die meeste van
Kaapstad se natuurreservate het ook aktiewe vriendegroepe
(bv. Vriende van Rietvlei) wat die natuurreservaat help
bestuur en ‘n wye reeks vrywilligerwerk doen wat die
verwydering van indringer- uitheemse plante, opvoeding en
bewusmaking, rommelopruiming en instandhouding insluit.
Hierdie groepe ressorteer onder WESSA, Suid-Afrika se
Natuurlewe-en Omgewingsvereniging – ons land se oudste en
grootste nieregerings-, lidgebaseerde omgewingsorganisasie
met die missie om openbare deelname in die versorging
van ons planeet aan te moedig. Deur sy takke ondersteun
WESSA ook die instelling van omgewingsklubs en plaaslike
omgewingstoesighouding.
116
BiODiVeRSiTeiT
Bestaande vriendegroepe in die Kaapstad-gebied
Afro Montane-inligtingsforum
Vriende van Bainskloof
Vriende van die Blaauwberg-bewaringsgebied
Boland-omgewingsforum
Botrivier-riviermonding & omgewing se “Botfriends”
Vriende van Bracken-natuurreservaat
Vriende van Ceciliawoud
Vriende van Constantiavallei-parkgordels
Durbanville-omgewingsforum
Vriende van Kaap die Goeie Hoop
Vriende van Helderberg-natuurreservaat
HOPE-groep (Hillside-Highway Organisation For Protection of The
Environment)
Vriende van die Liesbeek
Vriende van Leeukop
Vriende van Little Princess-vlei
Vriende van Meadowridge-meent
Montagu-ekoklub
Montagu-natuurtuinvereniging
Vriende van Paarden Eiland
Vriende van Rietvlei
Vriende van Rondebosch-meent
Scarborough-bewaringsgroep
Vriende van Silwermyn-natuurgebied
Vriende van Simonstad-kuslyn
Simonstad-florabewaringsgroep
Vriende van die Glen
Vriende van Tokai-woud
Vriende van Tygerbergheuwels
Vriende van Wolfgat
117
BiODiVeRSiTeiT
GemeenskapsbewaringHarmony Flats-natuurreservaat is ‘n klein perseel van minder as 10 hektaar. Hierdie reservaat
het egter die tuiste geword van ’n baie spesiale klomp plante met ’n groot verskeidenheid
blombolle, ’n paar daarvan uiters skaars. Die perseel is in die Strand-gebied geleë en word deur
uiters arm gemeenskappe met weinig toegang tot hulpbronne omring. Deur die Cape Flats
Nature-projek is die Harmony Flats-natuurreservaat se gemeenskapswerkgroep in 2003
tot stand gebring. Hierdie vrywilligergroep hou deur-tot-deurveldtogte vir brand- en algemene
bewustheid oor die reservaat. Plaaslike mense tree nou as vrywillige brandslaners op. Die werkgroep het
al indringerspesies verwyder, aan erosievoorkoming deelgeneem, en paaie ontwikkel om die reservaat te beveilig
en te bestuur sodat kinders daarin kan speel en leer. Oor die afgelope paar jaar het hulle ook ‘n Boomplantweek-
omgewingsopvoedingprogram aangebied waardeur hulle 400 leerders in die reservaat rondgeneem het,
spesiale plante aan hulle uitgewys en die geskiedenis van die gemeenskap se verhouding met hierdie kosbare
natuurgebied vertel het.
Teen die hange van Tafelberg het die Vriende van Tokai-woud internasionale finansiering van die Critical
Ecosystems Partnership Fund bekom om die plaaslike gemeenskap by ’n projek te betrek om nuwe lewe in twee
hektaar krities bedreigde Kaapse Vlakte-sandfynbos te blaas. Die gekose gebied is langs ’n bestaande klein
fynbosoorblyfsel wat verskeie Rooidata-spesies onderhou. MTO Forestry (Edms.) Bpk. het ‘n gedeelte van ‘n
denneboomplantasie verwyder, terwyl die Tafelberg Nasionale Park in April 2006 bystand verleen het met ‘n ná-
skoonmaakbrand om ontkieming van die fynbossaadbank aan te help. Die Vriende het uitheemse wattels (Acacia
saligna and A. longifolia) in die gebrande gebied met die hand verwyder, en moniteer nou die herstel van die
fynbosplante – tot dusver is meer as eenhonderd spesies opgemerk. Die Vriende-groep ontferm hulle nou ook
oor persele in die Soetvlei-moerasland om die gebied sonder indringer- uitheemse plante te hou, en verleen ook
bystand met ander projekte in die Tokai-plantasiegebied.
Indien jy nie ‘n vrywilligergroep deur daadwerklike deelname kan
ondersteun nie, oorweeg dit om hulle op ander maniere soos deur
skenkings by te staan – hetsy finansieel of in goedere (gereedskap,
bome, ens.). Abalimi Bezekhaya het byvoorbeeld ‘n Kaapse Vlakte-
boomprojek waarby mense kan aansluit, óf net as ‘n vriend wat
inligting oor die projek ontvang en versprei, óf as ‘n skenker.
Skenkings kan op die organisasie se webtuiste gemaak word.
Geniet die omgewing en alles wat dit biedBesoek en ondersteun jou plaaslike natuurreservaat. Natuurreservate
is daar vir almal om te geniet, en is wonderlike plekke om as individu
of gesin in te ontspan. Kontakbesonderhede vir alle Stad Kaapstad-
natuurreservate kan in ons afdeling met hulpbronne en verwysings
gevind word. Kaapstad is eiesoortig: Dit spog nie net met ’n
nasionale park (Tafelberg) binne sy grense nie, maar het boonop ’n
wêreldberoemde nasionale botaniese tuin by Kirstenbosch.
118
BiODiVeRSiTeiT
KONTAKTe eN HUlPBRONNe Abalimi Bezekhaya, “die planters”: ‘n Stedelike landbou-en-vergroeningsprojek: tel. (021) 447 1256, e-pos: abalimi@
iafrica.com; webtuiste: www.abalimi.org.za
Botaniese Vereniging van Suid-Afrika: tel. (021) 797 2090
Algemene navrae oor die Stad Kaapstad se vullisverwyderings-, skoonmaak- en wegdoeningsdienste: 0860 103 089
Stad Kaapstad-biodiversiteitsbestuur: e-pos: [email protected]
Streekkantoor van die Departement Waterwese en Bosbou, tel. ( 021) 950 7100
Eskom, Koeberg-natuurreservaat: tel. (021) 550 4021, webtuiste: www.eskom.co.za
Inligtingskantoor van die Kirstenbosch Nasionale Botaniese Tuin: tel. (021) 799 8783
Meld onwettige aktiwiteite (wat storting insluit) by die metropolisie aan: tel. (021) 596 1999
Suid-Afrikaanse Nasionale Biodiversiteitsinstituut: tel. (021) 799 8800
Tafelberg- nasionale park: tel. (021) 701 8692, e-pos: [email protected], Internet: www.tmnp.co.za
Om by ‘n bestaande vriendegroep aan te sluit of ‘n nuwe een tot stand te bring, tree met WESSA se nasionale
vriendekoördineerder, Marion Dunkeld-Mengell, by telefoon-/faksnommer (012) 667 2183 of selnommer 083 455 1736 in
verbinding.
Natuur-en-omgewingsvereniging van Suid-Afrika, Wes-Kaapse streekkantoor: tel. (021) 701 1397, e-pos: roshan@wessa.
wcape.school.za
“Working for Water”-tolvrynommer: 0800 005 376
Stad Kaapstad-natuurreservate en -natuurgebiede
Atlantis-natuurreservaat
Ure: 07:00-19:00
Toegangsfooi: R100,00 per 4x4, wat 4 passasiers insluit; bykomende mense R9,00 per permit; vierwielfietse en
motorfietse R60,00; R9,00 per persoon vir sandplankry en voetslaan
Vervoer: Taxi
Aktiwiteite: Voetslaanpaaie, sandplankry, 4x4- en motorfietsroetes
Omgewingsopvoeding: Slegs indien dit vooraf gereël word
Kontakbesonderhede: Tel. (021) 577 5000; e-pos: [email protected]
Blaauwberg-bewaringsgebied, Bloubergstrand
Drie eiesoortige plantegroeisoorte: Kaapse Vlakte-strandveld (duinruigte), Swartland-leirenosterveld en Kaapse
sandvlaktefynbos
Ure: Kusgedeelte: sonop tot sononder (sewe dae per week); Eerstesteen-braai-en-piekniekfasiliteit: 08:00-
19:00 (November tot April), 08:00-17:00 (Mei tot Oktober); Blaauwberg Hill: tans net voorafgereëlde toegang
119
BiODiVeRSiTeiT
Toegangsfooi: Geen, buiten Eerstesteen teen R6 per persoon
Vervoer: Taxi of bus
Aktiwiteite: Piekniekplekke, braaigeriewe, voetslaanpaaie, branderryplekke, voëlkyk, walviskyk, maandelikse Vriende-
groepaktiwiteite en visvang
Omgewingsopvoeding: Blaauwberg-bewaringsgebied se omgewingsopvoedingsentrum (bespreking noodsaaklik)
Verblyf: Geen
Kontakbesonderhede: Tel. en faks: (021) 554 0957; e-pos: [email protected]
Bracken-natuurreservaat, Brackenfell
Dié natuurreservaat onderhou Kaapse sandvlaktefynbos en Swartland-
granietrenosterveld.
Ure: 07:30-16:00 (weeksdae); gesluit oor naweke
Toegangsfooi: Geen
Vervoer: Taxi of bus
Aktiwiteite: Piekniekgeriewe, voëlkyk, rystoelvriendelike staproete
Omgewingsopvoeding: Brackenfell-omgewingsopvoedingsentrum
Verblyf: Geen
Kontakbesonderhede: Tel. en faks: (021) 982 1323;
e-pos: [email protected]
Dick Dent-natuurreservaat, Somerset-Wes
Kontakbesonderhede: Tel. (021) 851 6982, faks: (021) 851 2148, e-pos: [email protected]
Durbanville-natuurreservaat, langs Durbanville-resiesbaan
Oorgangsone van Swartland-leirenosterveld en Kaapse sandvlaktefynbos
Ure: 07:30-16:00 (weeksdae); gesluit oor naweke
Toegangsfooi: Geen
Vervoer: Taxi of bus
Aktiwiteite: Piekniekplekke, wandelpaaie, voëlkyk; tuinhuisie vir vergaderings
Omgewingsopvoeding: Opvoedkundige aktiwiteite vir kinders in vennootskap met
“Cape for Kids” (bespreking noodsaaklik)
Verblyf: Geen
Kontakbesonderhede: Tel. (021) 970 3097, faks: (021) 979 0093;
e-pos: [email protected]
120
BiODiVeRSiTeiT
edith Stephens-moeraslandpark, Philippi
Hierdie moerasland is die tuiste van ‘n verskeidenheid voëlspesies.
Ure: 07:30-16:00 (weeksdae) (besprekings noodsaaklik oor naweke)
Toegangsfooi: Geen
Vervoer: Taxi of bus
Aktiwiteite: Piekniekplekke, seisoensmoerasland, Working for Wetlands-kwekery, stedelikelandboutuin, medisinale tuin
Omgewingsopvoeding: Edith Stephens-opvoedingsentrum
Verblyf: Geen
Kontakbesonderhede: Tel. (021) 691 8070, faks: (021) 691 7375; e-pos: [email protected]
Groter Zandvlei-riviermondingnatuurreservaat, marina da Gama
Hierdie riviermonding onderhou ’n verskeidenheid inheemse vis- en voëlspesies.
Ure: 07:30-16:00 (weeksdae); gesluit oor naweke
Toegangsfooi: Geen
Vervoer: Trein, taxi of bus
Aktiwiteite: Pier, voëlkykpunte, piekniekterreine, bootry, voetslaan
Omgewingsopvoeding: Zandvlei-omgewingsopvoedingsentrum binne stapafstand van Steenberg-treinstasie (bespreek
vooraf vir lewende reptielvertoning)
Verblyf: Geen
Kontakbesonderhede: Tel. en faks: (021) 701 7542; e-pos: [email protected],
[email protected] vir omgewingsopvoeding
Harmony flats-natuurreservaat, Somerset-Wes
Kontakbesonderhede: Tel. (021) 851 6982, faks: (021) 851 2148, e-pos: [email protected]
Helderberg-natuurreservaat, Somerset-Wes
Hierdie natuurreservaat onderhou Kogelberg-sandsteenfynbos, Boland-granietfynbos en ‘n klein bontebokbevolking.
Ure: 07:30-16:00 (Mei tot Oktober); 07:30-19:00 (November tot April) (sewe dae per week)
Toegangsfooi: R6 vir volwassenes, R4 vir senior burgers (met ID’s), R3 vir kinders, R5 vir voertuie
Vervoer: Taxi
Aktiwiteite: Piekniekplek, Duck Inn-restaurant, inligtingsentrum, geskenkwinkel, museumuitstalling en voetslaanpaaie,
somerkonserte met sonsondergang, herbarium (oop 10:00-16:00)
Omgewingsopvoeding: Mike Woods-omgewingsopvoedingsentrum (bespreek by (021) 852 8831)
121
BiODiVeRSiTeiT
Verblyf: Suikerbekkie-kampeerplek (bespreek by (021) 852 8831)
Kontakbesonderhede: Tel. (021) 851 6982, faks: (021) 851 2148, e-pos: [email protected]
Kenilworth-resiesbaanbewaringsgebied
Ure: Slegs op afspraak
Toegangsfooi: Geen
Vervoer: Taxi, bus
Aktiwiteite: Voetslaan, uitheemse-spesiebeheer
Omgewingsopvoeding: Geen
Kontakbesonderhede: Tel. (021) 700 1843, e-pos: [email protected]
Kogelberg-natuurreservaat, Gordonsbaai
Hierdie reservaat maak deel uit van ‘n biosfeerreservaat wat Kogelberg-sandsteenfynbos onderhou.
Ure: 07:30-16:00 (weeksdae), Steenbraskloof oop sewe dae per week
Toegangsfooi: R15 vir toegang tot Steenbraskloof (maksimum van 50 mense per dag; permitte by nabygeleë Sunbird
Lodge)
Vervoer: Taxi
Aktiwiteite: Voetslaanpaaie, abseil, kloofspring (deur ’n buitemaatskappy bedryf), strandaktiwiteite, uitsigpad en visvang
(met permitte)
Verblyf: Kampering (bespreek by (021) 856 1286)
Kontakbesonderhede: Tel. (021) 856 4975, faks: (021) 851 2148, e-pos: [email protected]
lourensrivier- beskermde gebiede, Somerset-Wes
Kontakbesonderhede: Tel. (021) 851 6982, faks: (021) 851 2148, e-pos: [email protected]
macassarduine-natuurreservaat, Khayelitsha/macassar
Kusduine waarop Kaapse Vlakte-duinestrandveld (duinruigte) voorkom.
Ure: 07:30-16:00 (weeksdae); gesluit oor naweke
Toegangsfooi: Geen
Vervoer: Taxi of bus
Aktiwiteite: Piekniek, visvang op strand mét permitte, voetslaan, swem
Omgewingsopvoeding: Opvoedkundige programme buite aangebied
Verblyf: Geen
Kontakbesonderhede: Tel. (021) 371 5141, faks: (021) 374 1910, e-pos: [email protected]
122
BiODiVeRSiTeiT
mamre-natuurtuin
Ure: Slegs indien vooraf gereël
Toegangsfooi: Geen
Vervoer: Taxi
Aktiwiteite: Piekniekterrein, kort voetslaanpad
Kontakbesonderhede: Tel. (021) 577 5000, e-pos: [email protected]
Rietvlei-moeraslandreservaat, Table View
Hierdie moerasland het Kaapse Vlakte-duinestrandveldplantegroei (duinruigte) waarin ‘n verskeidenheid
voëlspesies voorkom.
Ure: 07:30-16:00 (weeksdae); 09:00-17:00 (naweke)
Toegangsfooi: R5 per persoon; R15 per voertuig
Vervoer: Taxi of bus
Aktiwiteite: Ontspanningswatertuie, piekniekterreine, visvangplekke, braaigeriewe, voetslaanpaaie, voëlkykpunt
Omgewingsopvoeding: Rietvlei-opvoedingsentrum
Verblyf: Geen
Kontakbesonderhede: Tel. (021) 557 5509, e-pos: [email protected],
webtuiste: www.friendsofrietvlei.co.za
Rondebosch-meent
Ure: Nie van toepassing nie
Toegangsfooi: Geen
Vervoer: Taxi, bus of trein
Aktiwiteite: Lenteblomme, geskiedenisuitstappies, draf, fietsry, stap met honde
Omgewingsopvoeding: Geen
Kontakbesonderhede: Tel. (021) 700 1843; e-pos: [email protected]
Rondevlei-natuurreservaat, Grassy Park
Hierdie moerasland onderhou ‘n verskeidenheid voëlspesies. Dit is ook die tuiste van seekoeie en twee
eiesoortige plantegroeisoorte, Kaapse Vlakte-sandfynbos en Kaapse Vlakte-duinestrandveld.
Ure: 07:30-16:00 (sewe dae per week)
Toegangsfooi: Volwassenes R6,00; kinders (3-13 jaar) R3,00; senior burgers R4,00; daaglikse
visvangpermitte: volwassenes R30,00, kinders R10,00
123
BiODiVeRSiTeiT
Vervoer: Taxi of bus
Aktiwiteite: Piekniekplekke, voëlkykpunte, uitkyktorings, ‘n museum, ‘n akwarium, visvangplatforms, bootritte,
oornagboskamp, boma en konferensiefasiliteit
Omgewingsopvoeding: Rondevlei-omgewingsopvoedingsentrum en Leonard Gill-veldmuseum (besprekings noodsaaklik)
Verblyf: Island Bush Camp onder die bestuur van Imvubu Nature Tours
Kontakbesonderhede: Tel. (021) 706 2404, faks: (021) 706 2405, Imvubu Nature Tours tel. (021) 706 0842, Kaapstad-
omgewingsopvoedingstrust se oornag-omgewingsopvoedingskampe tel. (021) 706 8523,
e-pos: [email protected]
Silwerboomkloof-natuurreservaat, Somerset-Wes
Kontakbesonderhede: Tel. (021) 851 6982, e-pos: [email protected]
Two Rivers- stedelike park, wat Raapenberg-voëlpark insluit
Ure: Nie van toepassing nie
Toegangsfooi: Geen
Vervoer: Taxi, trein
Aktiwiteite: Tel. (021) 700 1843, e-pos: [email protected]
Tygerberg-natuurreservaat, Bellville
Hierdie reservaat bevat van die laaste oorblyfsels van die hoogs bedreigde Swartland-
leirenosterveld.
Ure: 09:00-16:00 (weeksdae), 09:00-18:00 (naweke en openbare vakansiedae)
Toegangsfooi: Geen
Vervoer: Taxi of bus
Aktiwiteite: Voetslaanpaaie, piekniekplekke, voëlkyk, pragtige uitsig
Omgewingsopvoeding: Die Kristo Pienaar-omgewingsopvoedingsentrum bied opvoedkundige aktiwiteite vir kinders aan
(besprekings noodsaaklik).
Verblyf: Geen
Kontakbesonderhede: Tel. (021) 913 5695, faks: (021) 913 6268, e-pos: [email protected]
Uitkamp-natuurreservaat, Durbanville
Kontakbesonderhede: Tel. (021) 970 3097
Uitkamp-vleiland
Ure: Nie van toepassing nie
124
BiODiVeRSiTeiT
Toegangsfooi: Geen
Vervoer: Taxi, bus
Aktiwiteite: Vleiland met interessante plante, paddas en voëls
Omgewingsopvoeding: Geen
Kontakbesonderhede: Tel. (021) 970 3097
Wolfgat-natuurreservaat, mitchells Plain
Kusduine wat Kaapse Vlakte-duinestrandveld onderhou
Ure: 07:30-16:00 (weeksdae); gesluit oor naweke
Toegangsfooi: Geen
Vervoer: Taxi of bus
Aktiwiteite: Piekniek, visvang by aangewese plekke langs kus (mét permitte), kusvoëls, swem
Omgewingsopvoeding: Opvoedkundige programme buite aangebied
Verblyf: Geen
Kontakbesonderhede: Tel. (021) 371 5141, faks: (021) 374 1910, e-pos: [email protected]
Zeekoevlei-natuurreservaat, Pelican Park
Hierdie moerasland onderhou ‘n verskeidenheid voëlspesies.
Ure: 07:30-19:30 (somer, sewe dae per week); 07:30-18:00 (winter, sewe dae per week)
Toegangsfooi: Geen
Vervoer: Taxi
Aktiwiteite: Piekniek, visvang
Omgewingsopvoeding: Zeekoevlei-omgewingsopvoedingsentrum
Verblyf: Kampbesprekings by (021) 706 8523
Kontakbesonderhede: Tel. (021) 706 2404, faks: (021) 706 2405, e-pos: [email protected]
Zoarvlei-vleiland
Ure: Nie van toepassing nie
Toegangsfooi: Geen
Vervoer: Taxi, bus
Aktiwiteite: Voetslaan, voëlkyk
Omgewingsopvoeding: Program deur Stone Dragon-opvoedingsentrum by Weskus-studiesentrum. Op afspraak, Frank Wygold, tel. (021) 571 2384
Verblyf: Geen
Kontakbesonderhede: Tel. (021) 550 1086, e-pos: [email protected]
Lees hierdie boek om:
* geld te spaar deur goeie huishoudelike bestuur;
* jou huis ’n veiliger plek te maak;
* die belangrike omgewings- en hulpbronkwessies wat ons
almal in die gesig staar te verstaan;
* stadstariewe te verstaan;
* te weet waar om vir hulp of advies oor stadsdienste aan te
klop;
* meer oor alternatiewe tegnologieë soos sonwaterverhitters
te wete te kom;
* jou kennis en ervaring van ons plaaslike natuurreservate uit
te brei; en
* te leer hoe om ‘n lekkasie te herstel, ‘n gloeilamp om te
ruil, ‘n plafon in te sit, jou afval in kompos te verwerk, en
vele ander eenvoudige maniere om omgewingsvriendelik,
finansieel doeltreffend en veilig, maar bowenal SLIM te leef.