0

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

«ӨРЛЕУ» БАҰО» АҚ ФИЛИАЛЫ АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША

ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ БІЛІКТІЛІГІН АРТТЫРУ

ИНСТИТУТЫ

«ОРТА БІЛІМ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ АЯСЫНДА ҒЫЛЫМИ-

ЖАРАТЫЛЫСТАНУ (ГУМАНИТАРЛЫҚ) ПӘНДЕРІН ОҚЫТУДЫҢ

ТИІМДІ ЖОЛДАРЫ» АТТЫ РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-

ӘДІСТЕМЕЛІК КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛДАРЫНЫҢ ЖИНАҒЫ

СБОРНИК МАТЕРИАЛОВ РЕСПУБЛИКАНСКОЙ НАУЧНО-

ПРАКТИЧЕСКОЙ КОНФЕРЕНЦИИ «ЭФФЕКТИВНЫЕ ПУТИ

ОБУЧЕНИЯ В РАМКАХ ОБНОВЛЕНИЯ СОДЕРЖАНИЯ СРЕДНЕГО

ОБРАЗОВАНИЯ ЕСТЕСТВЕННО-НАУЧНЫХ (ГУМАНИТАРНЫХ)

ДИСЦИПЛИН»

CONFERENCE COLLECTED ARTICLES «EFFECTIVE WAYS OF

LEARNING IN THE FRAMEWORK OF UPDATING CONTENT OF

SECONDARY EDUCATION IN SCIENCE – NATURAL

(HUMANITARIAN) DISCIPLINES»

Алматы 2018

1

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

«ӨРЛЕУ» БАҰО» АҚ ФИЛИАЛЫ АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША

ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ БІЛІКТІЛІГІН АРТТЫРУ

ИНСТИТУТЫ

«ОРТА БІЛІМ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ АЯСЫНДА

ҒЫЛЫМИ-ЖАРАТЫЛЫСТАНУ (ГУМАНИТАРЛЫҚ)

ПӘНДЕРІН ОҚЫТУДЫҢ ТИІМДІ ЖОЛДАРЫ» АТТЫ

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ӘДІСТЕМЕЛІК

КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛДАРЫНЫҢ ЖИНАҒЫ

СБОРНИК МАТЕРИАЛОВ РЕСПУБЛИКАНСКОЙ

НАУЧНО-ПРАКТИЧЕСКОЙ КОНФЕРЕНЦИИ

«ЭФФЕКТИВНЫЕ ПУТИ ОБУЧЕНИЯ В РАМКАХ

ОБНОВЛЕНИЯ СОДЕРЖАНИЯ СРЕДНЕГО ОБРАЗОВАНИЯ

ЕСТЕСТВЕННО-НАУЧНЫХ (ГУМАНИТАРНЫХ)

ДИСЦИПЛИН»

CONFERENCE COLLECTED ARTICLES «EFFECTIVE

WAYS OF LEARNING IN THE FRAMEWORK OF

UPDATING CONTENT OF SECONDARY EDUCATION IN

SCIENCE – NATURAL (HUMANITARIAN) DISCIPLINES»

Алматы 2018

2

ӘОЖ 373

КБЖ 74.26

О – 72

Жалпы редакциясын басқарған Серік Мұхтарұлы Кеңесбаев., «Өрлеу» біліктілікті арттыру

ұлттық орталығы» АҚ филиалы Алматы облысы бойынша педагог қызметкерлердің біліктілігін

арттыру институтының директоры, п.ғ.д. профессор

Шығаруға жауаптылар:

Абдиқади Пірмағанбетұлы Мустафаев - «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Алматы облысы

бойынша ПҚ БАИ «Ғылыми - жаратылыстану (гуманитарлық) пәндерді оқыту әдістемесі мен

инновациялық технологиялар» кафедрасының меңгерушісі, ф.м.ғ.к., доцент.

Каракушекова Фатима Наубатовна, «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Алматы облысы бойынша

ПҚ БАИ «Ғылыми - жаратылыстану (гуманитарлық) пәндерді оқыту әдістемесі мен

инновациялық технологиялар» кафедрасының аға оқытушысы, жаратылыстану ғылымдарының

магистрі.

Құрастырушылар:

Самал Абилжанатовна Касенова - «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Алматы облысы бойынша ПҚ

БАИ «Ғылыми - жаратылыстану (гуманитарлық) пәндерді оқыту әдістемесі мен инновациялық

технологиялар» кафедрасының аға оқытушысы, PhD доктор.

Гаухар Cарсенбаевна Джарылгамысова - «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Алматы облысы

бойынша ПҚ БАИ «Ғылыми - жаратылыстану (гуманитарлық) пәндерді оқыту әдістемесі мен

инновациялық технологиялар» кафедрасының аға оқытушысы, қолданбалы математика магистрі.

«Орта білім мазмұнын жаңарту аясында ғылыми-жаратылыстану (гуманитарлық) пәндерін

оқытудың тиімді жолдары» атты Республикалық ғылыми-әдістемелік конференция жұмысы

материалдарының жинағы. – Алматы, 2018 ж. – қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде.

Сборник материалов работы Республиканской научно-практической конференции

«Эффективные пути обучения в рамках обновления содержания среднего образования

естественно-научных (гуманитарных) дисциплин» - Алматы, 2018 г. – на казахском, русском и

английском языках.

«Орта білім мазмұнын жаңарту аясында ғылыми-жаратылыстану (гуманитарлық) пәндерін

оқытудың тиімді жолдары» атты Республикалық ғылыми-әдістемелік конференция жұмысы

материалдарының жинағына Қазақстан білім беру жүйесі қызмет- керлерінің мақалалары,

баяндамалары енгізілген. Жинақ білім беру қызметкерлеріне, педагогтарға, ПҚ БАИ

қызметкерлеріне ұсынылып отыр.

В настоящем сборнике предоставлены материалы работ Республиканской научно-практической

конференции на тему: «Эффективные пути обучения в рамках обновления содержания среднего

образования естественно-научных (гуманитарных) дисциплин». Сборник представляет интерес

для работников ИПК ПР, научных сотрудников, педагогических работников системы образования.

ISBN 978 – 601 – 276 – 577 - 9

©«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Алматы облысы

бойынша педагогикалық қызметкерлердің

біліктілігін арттыру институты, 2018

3

II СЕКЦИЯ

«ОРТА БІЛІМ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ АЯСЫНДА ҒЫЛЫМИ-

ЖАРАТЫЛЫСТАНУ (ГУМАНИТАРЛЫҚ) ПӘНДЕРІН

ОҚЫТУДЫҢ ТИІМДІ ЖОЛДАРЫ»

«ЭФФЕКТИВНЫЕ ПУТИ ОБУЧЕНИЯ В РАМКАХ ОБНОВЛЕНИЯ

СОДЕРЖАНИЯ СРЕДНЕГО ОБРАЗОВАНИЯ ЕСТЕСТВЕННО-

НАУЧНЫХ (ГУМАНИТАРНЫХ) ДИСЦИПЛИН»

МАТЕМАТИКА ЖӘНЕ ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ҒЫЛЫМДАРЫ

ПӘНДЕРІ

4

БОЛАШАҚ МАТЕМАТИКА МҰҒАЛІМДЕРІН ҚОЛДАНБАЛЫ БАҒЫТТА

ГЕОМЕТРИЯ БОЙЫНША ТАҢДАУ КУРСТАРЫН ӘЗІРЛЕУГЕ ДАЙЫНДАУ

ТУРАЛЫ

Ш.Н. Құттықожаева профессор, ф.м. ғ. докторы

С.К. Увалиева,

А.Ж.Карымсакова

Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау

мемлекеттік университеті

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың бастамасымен Ұлттық

жоспарын іске асыру шеңберінде - «100 нақты қадам» аясында білім беру саласындағы

мектепке дейінгі білім берудің жаңартылған мазмұнын кезең-кезеңмен жүзеге асыру

жоспарланған болатын. Мектеп тапсырмасын жаңарту мақсаты – оқушылардың

математикалық сауаттылығын дамыту, ал оның құралдары қолданбалы мазмұндағы

тапсырмалар болып табылады.

Қазақстан Республикасында 2016-2019 жылдарға арналған білім беруді дамытудың

мемлекеттік бағдарламасында орта білім берудің жалпы білім беру бағдарламалары «білім

мазмұнын саралау, интеграциялау және кәсібилендіру негізінде әзірленетін болады» деп

стратегиялық түрде айқындалады.

2015 жылы Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңына өзгерістер мен

толықтырулар енгізілді. Заңнама мектепке дейінгі білім берудің жаңартылған мазмұнын

кезең-кезеңмен көшіруді реттейді.

Қазақстандық білім беруді 12 жылдық орта мектептің жоғарғы деңгейінде

модернизациялау тұжырымдамасы профильді оқытуды көздейді, оның мақсаты жалпы

білім беруді жекешелендіруге және оқушылардың мамандық алуына, оның ішінде еңбек

нарығының нақты қажеттіліктерін ескере отырып, жалпы білім беру мектебінің жоғарғы

сыныптарында мамандандырылған оқыту ( бейіндік білім беру ) жүйесін құру болып

табылады [1].

Профильді білім - бұл білім беру процесінің құрылымы, мазмұны мен

ұйымдастырылуының өзгеруіне байланысты оқушылардың қызығушылығын, бейімділігін

және қабілеттерін ескеруге мүмкіндік беретін білім беруді саралау мен саралаудың

құралы, орта білім алушыларға олардың кәсіби мүдделеріне және үздіксіз білімге қатысты

ниеттеріне сәйкес оқытуға жағдай жасау [2].

Қазақстанда профильді оқытуды жүзеге асыру мынадай міндеттерді шешуге

бағытталған: [3]:

бейіндік оқыту бағыттарының бірінде оқушылардың белгілікті бір бағытта кәсіби білімін меңгерту;

өзгеретін ортада бейімделуді жеңілдету үшін құзыреттілікті қалыптастыру, әлеуметтік және кәсіби деңгейде өзін-өзі анықтау, өзіндік білімін көтеру;

мамандықты саналы таңдау үшін жағдай жасау;

білім беру мазмұнын қызығушылықтар мен мүмкіндіктерге, жеке оқу маршруттарын құруға сәйкес саралау.

Жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламалары білім беру

мазмұнын жаратылыстану-математикалық және әлеуметтік-гуманитарлық салаларда

бейіндік оқытуды енгізу арқылы саралау және интеграциялау негізінде жүзеге асырылады.

Заманауи оқу процесін құрудың басты қағидаты - бұл мектеп оқушыларының

қызығушылығын, мұқтаждығын және қажеттіліктерін қанағаттандыру, олардың

шығармашылық белсенділігін дамытуға ынталандыру проблемасын шешуге арналған

дифференциация.

5

В.А. Гусев, А.И. Алиев, В.Г. Болтянский, Г.Д. Глазер, Г.В. Дорофеев, Ю.М.

Колягин сияқты авторлардың еңбектерінде орта мектептегі математикадағы

дифференциалды білім берудің әдіснамалық негізіне анықтама беріледі.

Дифференциалды білім беруді енгізу үшін математиканы, оның ішінде

геометрияны оқытуда арнайы технологияларды енгізу керек.

Оқу технологиясын дамыту принципі және оқу үдерісінде практикалық қолдану

қағидаты Ю.К. Болтянский, А.Ж. Жафиярова, О.Б. Беспалко, В.М. Монахов және т.б.

еңбектерінде зерттелген.

Кәсіби бағытта оқыту үдерісін ұйымдастыруда жаңа педагогикалық

технологияларды математиканы, сонымен қатар геометрияны оқытуда пайдалану тиімді

нәтиже жетістігіне жетуге мүмкіндік береді.Қазіргі қоғам өкілдері өзбетінше және

белсенді болуға, шешім қабылдай алатындай құбылмалы өмір жағдайына тез бейімделгіш

болуға дайын болу керек. Осындай өкілдердің қалыптасуы тек мектеп алдында ғана

емес, сондай-ақ ЖОО-ның да алдында тұрған мәселе.

Кәсіптік бағытта оқытуға көңіл бөлу Қазақстан мектептеріндегі болашақ

математика мұғалімдеріне, сонымен қатар жоғары оқу орнындағы геометрия

мұғалімдеріне жаңаша мазмұнда оқытуды ұйымдастыру көзделіп отыр.

Мұғалімнің рөлі – оқушыға болашақта өзіне ұнайтын кәсіби мамандықты таңдауға

көмектесу, осы кәсіпке тән әрекеттерді көрсету, оқушының өз мүмкіндіктерін айқындауға

және табысқа жетуіне мүмкіндік беру.

Бұдан шығатын түйін, болашақ математика пәнінің мұғалімін жеке-дара оқытуды

жүзеге асыру үшін, геометрияны оқыту әдістері мен технологияларын, әсіресе профильдік

мектепте оқыту әдістерін іздестіре білетін маман дайындау өте маңызды және болашақ

математика мұғалімдерін кәсіби даярлауда елеулі өзгерістерді талап етеді. Болашақ

геометрия бойынша бейіндік оқытуды жүзеге асыру үшін болашақ математика мұғалімін

дайындаудағы негізгі міндеттердің бірі - білім беру үдерісінің өзгермелілігі мен жеке

бағдарлануын жүзеге асыру үшін оның кәсіби біліктілігін қалыптастыру. Бейіндік

дифференциациямен және оқытуды жекелендірумен қатар, математиканы, атап айтқанда,

геометрияны оқытуда өзгермелілікті енгізу элективті курстар арқылы жүзеге асыруға

болады.

Элективті курстың әдістемелік жүйесінің маңызды элементі – күтілетін

нәтижелерді анықтау, курсты зерттеу, сондай-ақ оларды диагностикалау және бағалау

әдісі . Әзірленген оқу нәтижесі арқылы, студенттің дайындық деңгейі бейіндік оқыту

бағытын ескере отырып анықталады: міндетті пәндер және математика пәндері мен

әлеуметтік-гуманитарлық салалардағы профильді пәндер. Күтілетін нәтижелер - бұл

мектепте жеке білім беру траекториясын қалыптастыру үшін қажетті білімдер, дағдылар

мен тәжірибелер, сондай-ақ бітіргеннен кейін қалай табысты мансапқа жету үшін деген

сұраққа жауап болады. Нәтижелер бірінші кезекте оқушылардың өздері үшін маңызды

болып табылады, ол бастапқы танысу сатысында тартымдылығын және оқушыларды

таңдауды қамтамасыз ету үшін қажет.

2016 - 2019 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының GPRON мақсаттарына

жетудің негізгі бағыттары мен тәсілдері күтілетін нәтижелер бойынша 12 жылдық білім

берудің негізін құрайдыі, бұл оқушының жетістіктерін бағалауға мүмкіндік береді.

Күтілетін нәтижелерді қалыптастыру студенттердің оқу жетістіктерін бағалауға,

оқушылардың жеке қабілеттерін ескере отырып, әрбір оқушыны дамытудың жеке

траекториясын анықтауға, сонымен қатар оқытудағы дағдыларды дамытуға, оқу үдерісінің

сапасын жоғарылатуды ынталандыруға мүмкіндік береді.

Осыған байланысты студенттер жетістіктерінің деңгейін мониторингілеу жүйесін

және бағалау критерийлерін ойлауы маңызды. Аралық бақылаудың екі формасын да,

жүктеме бойынша соңғы сынақ жұмысының нысандарын да жетілдіру қажет.

6

Оқушылардың жетістіктерінің деңгейін қадағалау үшін , дәрісханадағы қызметті бақылау,

студенттермен және ата-аналармен әңгімелесу, басқа пәндер бойынша мұғалімдердің

сараптамалық бағалауы, шығармашылық, ғылыми-зерттеу жұмыстарын талдау, оқу-

әдістемелік нұсқаулардың немесе жұмыс кітабының диагностикалық тапсырмаларының

нәтижелерін талдау, сұрастыру, тестілеу сияқты тәсілдерді қолдануға болады. Аралық

жетістіктерді, ең алдымен оң мотивация құралы ретінде бағалауды пайдалануға маңызды.

Оқу үрдісінде элективті курстар енгізу, оқытуда оқу жоспарларын әзірлеуді және

оқу құралдарын саралаумен ғана шектелмейді . Бейіндік оқыту, әдетте, басқаша айтқанда

оқу үдерісі, жалпы элективті курстың әдіснамалық жүйесінің өзгеруі болып табылады.

Элективті курстарды оқыту әдісі : инновациялық әдіснамалық идеялар мен ұғымдарға

бағдарланған білім берудің мақсаттары мен құндылықтарын жаңа түсінуге негізделуі

керек. Элективті курстар мұғалімдерді іздеуге, рефлексияға, яғни өзін-өзі тәрбиелеуге

арналған орын. Элективті курстар, мектептегі білімнің ең сараланған, өзгермелі бөлігі

ретінде олардың ұйымында жаңа шешімдерді талап етеді. Элективті курстардың

сабақтарында студенттің мүмкіндіктеріне сәйкес келетін білім беру технологияларын

қолдануға болады.

Жаңа нұсқалы, дифференциалданған мазмұндағы элективті курстар, жаңа

формадағы оқу әдістемесіне негізделе отыра, болашақ математика мұғаліміне қосымша

дайындықты талап етеді,әсіресе геометрия мұғаліміне, ұстаздағы кәсіби дайындықтың

қалыптасуы, оның геометриядан элективті курстарды өткізуіне мүмкіндік береді.

Орта мектептердегі геометриядан элективті курстарды өткізудің басты мақсаты -

математиканы оқытудың жалпы мақсаттарымен қатар геометрияны оқыту мақсаттарын

қарастыру.

В.А.Гусев педагогикалық жоғарғы оқу орындарындағы студенттер үшін

«Геометрияны оқыту әдістемесі» оқу құралын жазған. Оқулықта геометрияны мектепте

оқутыдың үш элементін көрсетеді,олар логика, көрнекілік жақтан қарау және нақты

обьектілерді қолдану.

И.М.Смирнов өзінің «Геометрияны оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздері»

монографиясында: Орта мектептердегі жоғарғы сыныптарға геометрия пәнін өткізудің

талаптарын көрсетеді. Олар: қабылдарлық, қолайлы, ғылыми және практикалық

маңыздылығы, қоғам талабына сәйкес келуі,оқушылардың талаптарының

қанағаттандырылуы, оқу үдерісіндегі психологиялық-педагогикалық талаптардың

қанағаттандырылуы.

Я.И.Перельман «Қалайша геометрияны зерттеуді қызықты әрі өмірге пайдалы

етуге болады?» деген мақаласында геометрия мен қоршаған ортаны танудың өзара

байланысын, геометриялық фигуралардың ерекшелігін тануды және кеңістікті

интуицияның (жан дүние) дамуын бөліп көрсетеді.

Қазастандағы мектептердегі білім беру жаңа бастау кезеңінде тұр. Білім берудің

жаңартылған мазмұны стандартты оқушылардың функционалдық сауаттылығын

қамтамасыз ететін кең ауқымды дағдыларды дамытудағы ең жақсы халықаралық

тәжірибеге бағытталған. Білім беру мазмұнын жаңарту шеңберінде білім берудің басым

міндеттерінің бірі оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту болып табылады.

Функционалдық сауаттылықтың бір түрі оқушылардың оқудағы жетістіктерін бағалау -

математикалық сауаттылық. Ол білім берудің түрлі деңгейлеріндегі математикалық білім

берудің жоғары деңгейінің негізі болып табылады.

Дүниежүзілік экономикалық форумның (ДЭФ) « ХХI ғасырдағы зерттеудің сәйкес

келмеуі мен дағдылары » рейтінгісі бойынша Қазақстан оқушылардың танымдық

интеллектаілік деңгейі төмен елдердің қатарына кіреді. ДЭФ-тің табысы сол, ХХI ғасыр

адамның негізгі дағдыларының рейтінгісі бойынша құрамдас бір номиналы -

математикалық сауаттылық . Математикалық сауаттылық қоршаған шындыққа сай

7

мәселелерді анықтау үшін студенттердің қабілетін анықтайды, және бұл мәселелерді

математика арқылы шешуге болады; математика тілінде осы мәселелерді қалыптастыру;

математикалық аппаратты қолдану арқылы, осы мәселені шешу; қолданылған әдістерді

талдауға; шешімді қалыптастыруға және жазуға үйретеді.

Оқушылардың математикалық сауаттылығын дамыту мен қалыптастыру

шығармашылық, зерттеу және ерекше көңіл бөлгізетін, контекстік (тәжірибеге

бағдарланған) тапсырмалар болып табылады.

Математиканы зерттеуде пайдаланылатын контекстік мәселелер - математикалық

білімді міндетті түрде қолдану арқылы тиісті шешімін табу арқылы стандартты немесе

стандартты емес жағдайды шешу болып табылады. Мұндай мәселелердің басты

ерекшелігі танымдық интеллектіні дамыту болып табылады [6].

2018 жылдың сәуір-мамыр айларында Қазақстан TALIS-ке

(Teaching and Learning International Survey) - сабақ беру мен зерттеудің Халықаралық

зерттеуіне қатысады.

Қазақстан Республикасының білім және ғылымды дамытудың (ҚР ГПРБҒ) 2016 -

2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында мақсаттарға жетудің негізгі

бағыттарын айқындайды. Осы мақсаттардың бірі - жаңа технологияларды, ғылыми

жаңалықтарды, математикалық модельдеуді дамытуға бағытталған. Соның бірі

математикалық модельдеу, ғылыми инновация,жаңа технология, яғни STEM элементтерін

дамытуға бағытталған.

Сонымен қатар, жоғарыда айтылғандарды ескере отырып геометриядан элективті

курсты таңдау үшін пәннің қолданбалы бағытын ескеру қажет: теоремалардың

мағынасын түсіну, ұсыныстарды, ғылымдағы геометриялық фактілер мен қосымшалардың

қолдану мағынасын түсіну Қолданбалы мазмұндағы есептерді шешу оқушыларда

қоршаған құбылыстардағы геометриялық сипатты анықтауды қалыптастырады.

Қолданбалы есептер жүйесі жаңа геометриялық ұғымдардың қалыптасуына

мотив тудырады, оқу материалын көрнекі етуге, пән бойынша білімді бекітуге,

тереңдетуге әрекет жасайды, интуицияны дамытады.

Практикалық жақтан есептерді таңдау мен құру үшін үш жағдайға сүйену керек:

осы ережелер мен шарттар нақты болуы тиіс; шындыққа сай келетін есептерде осындай

құндылықтардың анықталуы тиіс, яғни есептерді шешкендегі әдістер практикалық мәнге

ие болатындай және іс жүзінде қолданылатындай болу керек [7]. Қолданбалы бағыттағы

есептерді жүзеге асыру геометрия бойынша элективті курстардың жетістігіне көрсетеді.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. 2016-2019 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының білім және ғылымды

дамытудың мемлекеттік бағдарламасы. – Астана, 2016.

http://adilet.zan.kz/rus/docs/U1600000205

2. Бейіндік мектеп: 12 жылдық білім беру жағдайындағы даму болашағы.

Әдістемелік құрал. – Астана: Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы, 2013. –

69 б.

3. Профильдік мектеп үшін элективті курстардың мазмұнын құрастыру.

Әдістемелік құрал. – Астана: Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы, 2013. –

74 б.

4. Қазақстан Республикасының жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға

міндетті стандарты № 292, 13 мамыр 2016 ж.

5. 2016-2017 оқу жылында Қазақстан Республикасының жалпы білім беру

мектептерінде оқу үрдісін ұйымдастырудың ерекшеліктері туралы: Нұсқаулық және

әдістемелік хат. – Астана: Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы, 2016.-

Б.278.

http://adilet.zan.kz/rus/docs/U1600000205

8

6. Лебедева О.Е. Компетентностный подход в образовании // Школьные

технологии.-2004. № 5.- С.3-12.

7. Егорченко И.В. Математические абстракции и методическая реальность в

обучении математике учащихся средней школы: Монография / И.В. Егорченко.-Саранск,

2003. – 286с.

КОНЦЕПТУАЛДЫ ОҚЫТУ – ТЕРЕҢ БІЛІМНІҢ ТҮПКІ НЕГІЗІ

О.М. Жолымбаев ф.м.ғ.к., доцент

Н.С. Чултуков магистрант

Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті

Мектеп оқушыларының өмірге қажетті білімді меңгеруі мен олардың ойлау

қабілеттерін арттыру – оқытудың біртұтас мақсұты.

(Физика-математика ғылымдарының кандидаты,

профессор Нұрсұлтанов Қажи Нұрсұлтанұлы)

Аннотация:

Мақалада авторлар оқыту жүйесіндегі түйткілді мәселелер жайында сөз

қозғаған. Соның ішінде, білім парадигмаларындағы өзгерістерге тоқталған. Сонымен

қатар жаһандану дәуірінде, адам баласын қаумалаған ақпараттық заманында

оқытудың тиімді әдіс-тәсілдерінің бір нұсқасы ретінде өз ұсыныстарын жасаған.

Кілт сөздер:

Концептуалды оқыту, білім пардигмалары, фундаменталды және спецификалық

концепциялар, адами сауаттылық.

Еліміздегі білім беру жүйесіне қатысты Кеңестік дәуірден қалған аңыздар өте көп.

Атап айтар болсақ, ол кезде сауаттылық деңгейі өте жоғары болған. Шалғайда жатқан

кішкентай ауылдардар мұғалімдермен толық қамтылған [1, с. 325]. Сондай-ақ, кеңестік

жүйе өзінің «мызғымас мығым» деп санаған «теориялық» және «жүйелі білім

стандартын» бүкіл пост-кеңестік елдерге бұлжытпай орындатуымен мақтанды [2, с. 187].

Бірақ білім берудегі тасқындаған өзгрістер, жаһанданудың алпауыт соққысы «ең мықты»

деген Кеңестік білім жүйесінің жаңа дәуірдегі бәсекелестікке қауқарсыз екендігін

көрсетті. Яғни, білім парадигмалары өзгерді: қатаң теорияға негізделген «ғылыми-

технократтық» бағыт «гуманистік» модельге ауысты.

Ғалымдардың негіздемелеріне сүйенер болсақ, технократтық модельдің кемшіл

тұсы – бағалаудың бинарлық шкаласымен сипатталуында. Яғни, «иә-жоқ», «біледі-

білмейді», «тәртіпті-тәртіпсіз». Әлемдік тәжірибиені саралай келе В.Я.Пилоковский,

технократтық әдіс оқушыларды тек «шаблонмен» ғана жұмыс жасауға үйретітіндігін

айтады. Демек, оқушы берілген материалды схемалы түрде мүдірмей жаттап алады,

мұғалімнің айтқанымен шектеледі [3, с. 378]. Айтпағымыз, ғылыми-технократтық модель

– оқушының шығармашылығына орасан зор мөлшерде зиян келтіретінін әлем әлдеқашан

мойындап, оқытудың гуманистік модельін өрістетуге ден қойған.

«Гуманистік модель» немесе «жеке тұлғаға бағытталған оқытуда» барлығы

керісінше. Бұл модельде мұғалім оқушының қызығушылықтарын ескеріп, оның тұлғалық

дамуына негіз болатын факторларды басшылыққа алып жұмыс жасайды. Бұл

парадигманың ең басты ерекшелігі – мұғалім оқушының өз бетімен білім алуына қолайлы

орта тудырып, оқып үйренуге қажетті ресурстармен толықтай қамтуға жұмыс жасайды [4,

9

белгісіз]. Сөйтіп, оқушының адами-тұлғалық жағын зерделеуді басты назарда ұстайды.

Көптеген дамыған елдерде оқытудың осы жүйесі қолданылады. Мысал ретінде,

Ұлыбритания мектептеріндегі «гуманизмді» егжей-тегжейлі қарастырып көрейік. Онда

жоғарғы мектепте (12-13 сынып) «Өмірлік дағдылар» (Life’s Skills) және философия

пәндері жүргізіледі. Пәндер күнделікті өмірдегі проблемаларға негізделіп оқытылады.

Оқушылар академиялық терең білімнен гөрі сыни ойлау мен адами құндылықтарды биік

қояды [5, с. 4].

Бұл мәселелерді астын сызып айтудағы негізгі мақсат – пәнді оқытудағы

«біртұтастық» (концептуалды) принципінің маңыздылығын ашып көрсету. Яғни, мұғалім

өз пәнін оқыту барысында белгілі бір сыныптың бір жылдағы оқып үйренетін

тақырыптарын ғана емес, сонымен қатар жаңағы сыныптың осы мерзімге дейін нені

оқығанын, болашақта колледжге, университетке түсу үшін мектептен нақты нені біліп

шығу керектігін саналы түрде айқын жоспарлай білуі керек. Яғни, оқушы бойына оның

өміріне қажетті біліми, ғылыми және өмірлік дағдыларды қалыптастырып, соңғы

нәтижені алдын ала болжап, бағдарлай білуі шарт. Демек, өз пәнінің ұзақ мерзімді

жоспарымен түбегейлі таныстырып, өзге пәндермен тақырыптар арасындағы байланысты

орнатып, туысқан тақырыптарды нақты бір үлкен идея (консепт) төңірегіне топтастыруы

қажет. Осы орайда пәндерді кіріктіре оқыту тәсілі – пәндер арасындағы мазмұндық

байланысты орнатып қана қоймай, уақытты үнемдейді және пәнаралық байланысты

тереңдетеді. Тарауларды үлкен идея маңына топтастыру – оқушының конструктивті

ойлауын логикалық жүйеге келтіреді. Мысалы, «масштаб» ұғымы географияда, сызуда,

биологияда және математикада да бір ғана мағынаны білдіретіні белгілі. Ендеше, әр пән

мұғалімдері бірігіп сабақ жоспарын құрастырып, көпшілік ата-аналар мен оқушылардың

«бас ауыруына» айналған үй тапсырмасын орындауға кететін уақытын үнемдеуге болады.

Семей қаласының Назарбаев зияткерлік мектебінде осындай өзекті мәселелердің

түйіндерін тарқату мақсатында жүйелі жұмыс атқарылып келеді. Нақтылайтын болсақ,

әртүрлі пән мұғалімдері бірлесіп «горизонтальды жоспарлау» бойынша жұмыс жасайды.

Сондай-ақ, әр бірлестік өз пәндеріндегі жүйелі сабақтастықты орнату үшін «вертикальды

жоспарлауды» басты приоритет еткен. Аталған мектептің математика пәні мұғалімдері

атлмыш пәнді мектепте оқыту бағдарламасын «фундаменталды» және «спецификалық»

концептілерге жіктеген. Бұл концептуалды кесте мектеп мұғалімдерінің пікірлесе отырып

жасаған еңбектерінің нәтижесі. Бұл қатып қалған қағида емес. Себебі осы саланы

зерттеуші ғалымдар мүлдем басқаша түсіндіруі мүмкін.

Математикадағы фундаменталды және спецификалық концепциялар

(Семей НЗМ, 10.06.2016)

Фундаменталды

концепциялар

Спецификалық

концепциялар Дағдылар

Жүйе

Сан Негізгі элементтерді анықтайды, жүйе

элементтері арасындағы байланысты түсінеді,

олардың арасындағы заңдылықты табады,

жалпылайды, құрастырады, жоспарлайды

Жиын

Дәреже

Дене

Модель (кескін)

Дене Базалық элементтерді анықтайды, байланысты

көрсетеді, интерпретация жасай алады,

қорытынды жасайды, бағалайды Теңдеу

Теңсіздік

Мәліметтер

Тәртіп

Түрлендіру Мәліметтерден қажеттісін таңдайды, көрсетеді,

болжам жасайды (гипотеза),

болжамын тексереді, қорытындылайды,

математикалық тілге келтіре алады, ақпаратты

Тригонометрия

Мәліметтер

10

Функция әртүрлі жағдайда бере алады (сөзбен,

графикпен, аналитикалық түрде)

Өзгеріс

Функция. Шек Бір нүктеден екінші нүктеге ауысқанда мәні

өзгеріп отыратын бұрыштық коэффициенттің

қандайда бір шаманың жылдам өзгеруінің

бағытын көрсететінін ұғады және түсінеді;

өзгерістің өсуін (прогресс) не кемуін (регресс)

көрсете алады; өзгеруді санаттарға жіктей

алады; өзгеріс кезеңіне анализ жасай алады;

бағалайды.

Дифференциалдау

Интегриралдау

Зерттеу

Бұл кесте пәнді беруші мұғалімге мектеп курсындағы математиканы қалай

жоспарлап оқыту жайлы «біртұтас идея» береді. Яғни, пәнді беруші маман бүткіл метеп

қабырғасында оқушының нені оқып, нені білуі керек жайлы нақты мағлұматты осы

кестені қарап шығу арқылы түсінеді. Әрине, деталь бойынша әр сыныптың

концепциялары мен жылдық жоспары бөлек қарастырылады.

Ал қазір, математика пәнінен кейбір тақырыптарды оқыту барысында

концептуалдық принциптердің қаншалықты тиімді екендігіне назар аударып көрейік [6, с.

4].

Соңғы екі жылдан бері «Назарбаев Зияткерлік мектептерінің» түлектері 10-шы

және 12-ші сыныптардан соң, «Назарбаев Зияткерлік мктептері» ДББҰ-ның

«Педагогикалық өлшеулер орталығы» «Кембридж Халықаралық емтихан орталығы»

мамандарымен бірлесе отырып жасалған халықаралық стандартқа сай емтихан тапсырып

келеді. Бірнеше пәннен. Соның бірі – математика. Кембридж сарапшыларымен бірлесе

отырып құрастырылған тапсырмаларға егжей-тегжейлі жасалынған талдаулардың

нәтижесінде ондағы тапсырмаларда «біртұтастық принцип» жүйелі түрде қатаң

сақталатындығына куә болдық. Яғни, емтихан тапсырмалары құрылымдық сипатта

беріледі және осы құрылымға берілген тапсырманың әрбір келесі қадамы алғашқысымен

тығыз логикалық байланыста орындалады [7, с. 1]. Байқағанымыз, сыни ойлауы жоғары

оқушылыр берілген тапсырмалардағы құрылымдық байланысты бірден аңғарып, келесі

қадамдарды орындауға азырақ энергия жұмсайды. Яғни, бір рет жасаған жұмысын екінші

рет қайта орындамайды.

Концептуалды оқыту принциптері дербес бір пәнді үйрету кезінде де тиімділігі өте

зор. Айталық, оқушыға математикадан кез келген теңдеу немесе теңсіздіктерді шешу

үшін (ол сызықтық па, квадраттық па, жоғары дәрежелі ме, тригонометриялық па, жоқ

көрсеткіштік-логарифмдық па, мейлі), оған «функция» деген түпкі идеяны ұстану арқылы,

есептің шешімінің «бар» не «жоқ» болуын бірден «болжау дағдысын» қалыптастыруға

болады.

Мысалы, 0942 xx квадраттық теңдеуі

берілсе, оның ар жағындағы

1218494 222 xxxxxy функцияны көре білген оқушы, есептің «шешімі жоқ»

екенін, есепті шешпей-ақ бірден айтады. Яғни,

«теңдеудің шешімі бар ма?» деген сауалдың «осы екі

шаманың (айнымалының) арасында байланыс бар

ма?» деген оймен сабақтастырып, ой қорытынды

жасайды. Демек, берілген функцияның графигі Ох

осімен қиылыспаса, ол өрнекпен сипатталған теңдудің

«шешімі жоқ» деген ұйғарымды фундаменталды

астарын тереңірек түсінетін болады.

11

Сонымен, үлкен идеялармен (концепциямен) жұмыс жасау немесе пәнді оқытуда

біртұтастық принциптерді ұстану – оқушының көптеген «ұсақ-түйек» формулалардың

түпкі астарын түсінбей жаттаудан, энергиялары мен жүйкелерін бейбірекет шығындаудан

қорғайды. Нақты айтқанда концептуалды оқыту принципін қолдану:

• уақытты үнемдеуге; • оқушылардың глобальды идеялармен жұмыс жасауына; • пәндер арасындағы байланысты орната алуға ықпал етеді.

Оқытудың өзге де тиімді әдістерін гумманистік үлгіде трансляция жасау үрдісі

жалғасын таба беруі қажет. Өйткені концептуалды оқыту – адамның функционалдық

саутты болып жетілуіне әсер ететіні жайлы көптеген ғалымдар жазған. Осыған орай біз

мынадай ұсыныс жасаймыз:

• Пәнді оқытуда гуманистік қағидаларды ұстану; • Өзге пәндерге деген құрмет арқылы өзгені құрметтеуді үйрету; • Пән аралық байланысты орнату; • Халықаралық PISA, TIMSS мониторингтерінің тапсырмаларынан функционалдық

сауаттылық тапсырмаларын оқушылармен талдау.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Alan Ruby, Aslan Sarinzhipov. Towards the next stages of reform in Kazakhstan. [ред.]

David Bridges. Educational Reform and Internationalisation The Case of School Reform in

Kazakhstan. Cambridge CB 2 8BS : Cambridge University Press, 2014, стр. 325.

2. Fimyar, Olena. 'Sovet', 'Kazakh' and 'World-Class' in the Contemporary Construction of

Educational Understanding and Practice In Kazakhstan. [ред.] David Bridges. Educational

Reform and Internationalisation The Case of School reform in Kazakhsan. Cambridge :

Cambridge University Press, 2014, стр. 187.

3. Семенович, Корненков Сергей. Влияние технократической парадигмы образования

на формирование личности и мышления. Владивосток, Россия : Автор, 2005 г. УДК

159.9.01+378.

4. Габрусенок, А.Г. Личностно-ориентированная модель обучения - основа

гуманистической пдагогики. Санкт-Петербург : Научно-издательский центр

"Социосфера", белгісіз.

5. Советханович, Чултуков Нартай. Британия мектептріндегі талаптар. "Математика-

Физика" Рспубликалық ғылыми-әдістемелік журнал . Алматы : 2016 г., №3, стр. 4.

6. Тригонометрияны тиімді түсіндірудің техникасы. Чултуков Нартай; Чултукова

Жадыра . "Математика-Физика" Рспубликалық ғылыми-әдістемелік журнал. Алматы :

2016 г.,№ 4, стр. 9.

7. Cambridge International Examinations. [В Интернете]

http://www.cie.org.uk/images/147813-2015-paper-4-specimen-paper.pdf.

http://www.cie.org.uk/images/147813-2015-paper-4-specimen-paper.pdf

12

ПРОБЛЕМА МОДЕРНИЗАЦИИ СОЗНАНИЯ В ОТНОШЕНИИ ПРИРОДНЫХ

БОГАТСТВ В КОНТЕКСТЕ КАЗАХСКОЙ ЭТНОПЕДАГОГИКИ

А.Ш. Досбенбетова– д.п.н., профессор

Южно-Казахстанский государственный

педагогический университет

С.Куанышова – старший преподаватель Университет «Мирас»

К.А.Ибрагим - к.п.н. АО "НЦПК" "Өрлеу",

"ИПК ПР по Алматинской области"

Анатация

Cтатья посвящена актуальной проблеме модернизации сознания в отношении

природных богатств. В данной статье природа рассматривается как важнейший

фактор воспитания. Приводятся примеры из художественных произведений, устного

народного творчества о природных явлениях, об отношении людей к родной природе, о

воспитании экологической культуры.

Ключевые слова: природа, природные богатства, этнопедагогика, экологическое

воспитание, модернизация сознания.

The problem of modernization of consciousness in relation to natural resources in the

context of the Kazakh ethnopedagogiks. The article is devoled to the actual problem of

modernization of consciousness regarding natural resources. In this article Nature is riewing as

the most important factor of acculturation. Giving examples of works of fiction, folklore about

nature phenomenon the attitude of people to their native natur, about the education of ecological

culture.

Keywords: nature, natural resources, ethnopedagogy, ecological upbringing,

modernization of consciousness.

Говоря о новой модели экономического роста, которая обеспечит нашу глобальную конкурентоспособность, Глава государства подчеркивает, что в первую очередь,

необходимо менять мышление и произвести модернизацию сознания в отношении наших

природных богатств [1].

Богатые природные ресурсы, обширная территория, образованные люди – это

прекрасный фундамент для успеха и прекрасного будущего. Поэтому перед педагогами

стоит задача научить молодое поколение рачительно распорядиться этим богатством,

чтобы своим умом, руками и талантом развивать современный Казахстан.

Природа – один из важнейших факторов народной педагогики, она – не только

среда обитания, но и родная сторона, Родина. Природа родины имеет неизъяснимую

власть над человеком. Природосообразность в народной педагогике порождена

естественностью народного воспитания. Поэтому вполне правомерно вести речь об

экологии как универсальной заботе человечества – экологии окружающей природы,

экологии культуры, экологии человека, экологии этнических образований.

Природа в понимании казахов – это и отчий дом (шаңырақ), и Вселенная, и мировое

космическое пространство. Даже звёзды на небе родины – родные. Достаточно вспомнить

их народные названия: «Жеті қарақшы» (Большая Медведица), «Темір қазық» (Полярная

звезда), «Құс жолы» (Млечный путь). По звёздам, по их миганию, свечению, цвету

предсказывается погода, по их расположению находится дорога к родному дому.

Весь традиционный образ жизни определяется родной природой. Её разрушение

равносильно разрушению этносферы, следовательно, и самого этноса. Природа оказывает

огромное влияние на формирование личности человека [2, с.226].

13

Народ и природа, народность и естественность неразделимы. В их единстве –

высшая гармония жизни на земле. Поэтому учащихся, несомненно, нужно знакомить с

народными экологическими традициями, которые нашли отражение в устном народном

творчестве: загадках, песнях, пословицах и поговорках, в декоративно-прикладном

искусстве, в бытовых традициях. Однако, что нужно сделать, чтобы они не воспринимали

их как нечто устаревшее, а как личностно-значимое, как ориентиры в повседневном

отношении к природе.

Приведём пример использования традиций народной педагогики для воспитания

экологической культуры учащихся. Экологическое воспитание непрерывно связано с нравственным воспитанием. У казахского народа есть замечательные традиции

бескорыстной помощи, сочувствия и милосердия, такие как «Ерулик», «Асар», «Жылу-

жардем». «Ерулик» – оказание помощи и проявление заботы во время перекочевок. Те,

кто приехали на место раньше других, помогают развьючить поклажу, собрать юрту,

угощают. «Асар» – «всем миром» строится жилище или постройки для скота, во время

стрижки овец и других коллективных видов труда. «Жылу-жардем» помощь

пострадавшим от войн, болезней, жута (падеж скота) и других бедствий: собирается

одежда, скот, продукты питания, строится жилище. Древний обряд «Тасаттык» в

засушливое время года старейшины просили у Создателя дождя, принося в жертву

верблюда. Таковы некоторые народные приметы, обычаи и обряды, широко используемые

для воспитания молодого поколения.

В процессе изучения этнопедагогики необходимо использовать материалы

художественной литературы. Следует прививать студентам навыки работы с

классической литературой, умение анализировть содержание прочитанного, развивать

читательские интересы и представлять, как можно использовать этот материал в их

будущей профессиональной деятельности. На занятиях по этнопедагогике при изучении

темы «Природа как фактор народного воспитания» предлагаем студентам прочитать

отрывок из романа М.Ауезова «Путь Абая», в котором выражается любовь поэта к родной

земле, тоска по дому, родному аулу по возвращении из Семея, где учился юный Абай.

«Караульная сопка, Тайное ущелье – все эти места знакомы Абаю не хуже, чем

родной аул. Два раза в год – весной и осенью – аул Кунанбая прикочевывает сюда и

надолго здесь располагается. Каждое ущелье, овраг, лощина, места, где привязывают

жеребят или ставят юрты, овечьи пастбища на возвышенности, что видна с дороги – все

это знакомо и мило Абаю. В прошлом году, когда на бохрау, во время стрижки овец, он

отправлялся в город учиться, ему пришлось выехать как раз отсюда, из Есембая. И все

кажется он веселился здесь, бегая с мальчишками наперегонки, устраивая скачки на

жеребятых-однолетках, играя в бабки. И когда там, в городе, нападала на него тоска по

родному аулу, в его воспоминаниях не раз вставили незабываемые дни, проведенные

именно здесь, в Есембае.

Мирные желтые сопки, зеленые луга, необъятный простор серебристого ковыля,

подернутый вдали дрожащей дымкой, стелются перед ним. С нежностью и волнением

смотрит Абай на окружающий его мир – на бескрайнюю степь, на простор, на сопки, где

он родился и где провел детство. Ему хочется обнять все это и покрыть горячими

поцелуями. Сочная тучная степь вся колышется от этого ветерка, и пологими волнами

переливается на ней ковыль. Да нет, не степь это, - бескрайное море, сказочное море...

Абай не может оторвать от него глаз. Он безмолвно погружается взорорм в вольную

ширь. Она ничуть не пугает его, если бы он смог, он охватил бы ее всю, прижался бы к

ней и шептал: «Я так соскучился по тебе! Может быть, другим ты кажешься страшной –

только не мне! Родная моя, милая степь!..» [3, с.7].

В художественной литературе часто встречаются описания природы. Народ

создал множество легенд об уникальных природных явлениях родного края. Так,

14

например, в первых главах романа Сабита Муканова «Промелькнувший метеор», который

посвящен жизни и деятельности Шокана Валиханова, озеро Кусмурун будет встречаться

настолько часто, что считаем своим долгом подробнее поведать о нем.

«Удивительное озеро! По-разному о нем говорит народная молва. Одним можно

верить, другие, следуя привычкам предков, наделенных живым и наивным воображением,

могут кое-что и преувиличить. Но вы сами хорошо разберетесь, где правда, а где и

вымысел. «И конь не обскачет вокруг озера Кусмурун», - с восхищением скажет седой

старожил. Его собеседник согласится с этим и добавит, что длина берегов Кусмуруна, как

подсчитали землемеры, что ставляет шестьдесят верст. Землемеры же – это известно всем

– ошибаются редко. Никто, конечно, не будет спорить, что с запада в озеро вливается

речка Обаган, а на восток из озера струится Тобол.

Поблизости вы не встретите больших гор и дремучих лесов. Привольно и широко

раскинулась степь. Неподалеку от озера, особенно от южных его берегов, она словно

вздрогнула, взволновалась и застыла невысокими покатыми холмами, переходящими у

самой воды в небольшую живописную гряду. Самая высокая южная оконченность гряды

постепенно сужается, выделяясь острым выступом на просторной низине, издавна

прозванной Хан-Жаткан - урочищем, где жил хан. Всмотритесь вместе со мной в

очертания этого острого выступа. Порою он похож на железную наковальню кузницы, а в

солнечное жаркое время, когда в полуденные гигантской птицы. И где-то угадываются ее

распластанные крылья. Может быть, она еще в полете. Но клюв виден отчетливо: Птичий

клюв – Кусмурун. Так по имени этого выступа получило свое название и озеро.» [4, с.5].

В своих произведениях казахские просветители умели тонко передавать свое

отношение к природе, свои переживания, состояние природы.

Абай Кунанбаев (отрывок из стихотворения «Күз» - осень):

Сүр бұлт түсі суық каптайды аспан,

Күз болып, дымқыл тұман жерді басқан.

Білмеймін тойғаны ма, толғаны ма,

Жылқы ойнап, бие қашқан, тай жарысқан.

Жасыл шөп, байшешек жоқ бұрынғыдай,

Жастар күлмес, жүгірмес бала шулай.

Қайыршы шал-кемпірдей түсі кетіп,

Жапырағынан айрылған ағаш, құрай... [5, с.76]

Ибрай Алтынсарин отрывок из стихотворения «Өзен» - река :

Таулардан өзен ағар сарқыраған,

Айнадай сәуле беріп жарқыраған,

Жел соқса, ыстық соқса, бір қалыпта,

Аралап тауі мен тасты арқыраған.

Көңілің суын ішсең ашылады,

Денеңде бар дертіңді қаштырады,

Өксіген оттай жанып жануарлар

Өзеннен рақат тауып басылады.

Қынарда тілсіз тұрған тоғайлары

Шуылдап желмен бірге бас ұрады... [6, с.174]

В казахском фольклоре значительное место занимают пословицы и поговорки о

четырех видах скота, которые составляли основу жизнедеятельности казахов, об уходе за

домашними животными и их особенностями:

Мал семіз болса, төл егіз, жер семіз болса, дән егіз.

15

(Жирная овца ягнят по двое приносит, на плодородной земле травы сдвоенными

колосками растут)

Қыста малыңды бақ, жазда шөбіңді шап. (Зимой скот паси, летом сено коси)

Мал баққанға бітеді. (Скот множится у того, кто умеет пасти)

Бәйгеден ат келмейді, бап келеді.

(Байгу выигрывает не конь, а хороший уход за ним)

Атан түйе жүк астында қартаяр. (Верблюд под вьюком старится)

Нелегкий труд земледельца нашел отражение в следующих пословицах:

Диқан жерін анасындай сүйеді,

Жер диқанын баласындай сүйеді.

(Пахарь, как мать свою, землю любит,

земля, как сына, пахаря любит)

Түйір нан- тамшы тер. (В кусочке хлеба – капля пота)

Жылай-жылай арық қазсаң, күле-күле су ішерсің.

(Плача будешь арык рыть, смесь будешь воду пить)

Еге білсең, егін тасқа да бітеді. (По труду и плоды)

Встречаются пословицы и поговорки с экономическим содержанием, которые

воспитывают у молодежи бережное отношение к природе и ее ресурсам, рачительность и

хозяйственность:

Судың да сұрауы бар. ( И за воду спрос будет)

Бір тал кессең, он тал ек. (Срубил дерево одно, десять посади вместо него)

Еңбексіз тапқан мал, есепсіз кеткен мал.

(Что легко наживается, легко проживается)

Сауып ішсең, мың күндік,сойып жесең, бір күндік.

(Корову доить на тысячу дней молока, зарезать – на один день мяса) [7, с.82].

Таким образом, в процессе изучения казахской этнопедагогики необходим поиск

такой системы методических подходов, приёмов, средств и форм работы, которая

способствовала бы формированию нравственно-экологической культуры молодых людей,

включающей бесценный опыт народных традиций.

К таким методическим подходам следовало бы отнести:

• изучение богатства содержания экологических традиций в казахской этнопедагогике;

• систематическое, целенаправленное обращение к содержанию народных традиций, художественной литературе, произведениям искусства;

• раскрытие содержания нравственных понятий через народные экологические традиции;

• интериоризацию учащимися экологических ценностей своего народа;

• индивидуальную и коллективную природоохранную деятельность;

• выявление общего, частного и особенного путем сравнения экологической культуры казахского народа с другими народами.

Использованная литература:

1. Назарбаев Н.А. Взгляд в будущее: модернизация общественного сознания //Южный Казахстан.-14 апреля 2017г.

2. Еркибаева Г.Этнопедагогика.-Алматы:Ғалым, 2010.- 308 с. 3. Ауезов М. Путь Абая.Роман.Том1.- Алматы: Жазушы, 2013.- 616 с. 4. Муканов С. Промелькнувший метеор.Роман.Кн.1.- Алматы: Жазушы, 1973.-416 с.

16

5. Абай Құнанбайұлы. Шығармаларының екі томдық толық жинағы. – Алматы: Жазушы.-Т.1: Өлеңдер мен аудармалар. – 2005. - 296бет

6. Әбдікәрімова Т. Ана тілі: 3-сыныпқа арналған оқулық - Алматы: Атамұра, 2003. – 288 бет.

7. Қазақ мақал-мәтелдері – Казахские пословицы и поговорки /Құраст М.Аккозин.- Алматы: Алматыкітап баспасы, 2012.- 272 бет

МАТЕМАТИКА САБАҒЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫ ТОПТЫҚ ЖҰМЫСҚА

БЕЙІМДЕУДІҢ БІР ТӘСІЛІ

А.П.Мустафаев ф.м.ғ.к.,доцент.

«Өрлеу» БАҰО АҚ Алматы обылыс ПҚБАИ

А.Б.Бейсебаева

Алматы обылысы, Іле ауданы; Междуреченск ауылы,

Ю.Гагарин атындағы № 16 ОМ

Андатпа

Бұл мақалада математика сабағында бір мақсатқа негізделген бірдей деңгейдегі

бір немесе бірнеше тапсырмамен топтық жұмыс ұйымдастыруда Джиксо тәсілін үш

түрлі сипатта қолдану үлгісі көрсетіледі.

Электроника,технология, коммуникация және ғылым мен техника салаларының

даму қарқыны, әрбір мемлекеттің экономикалық қал-ақуалының рейтингін айқындап қана

қоймай, ХХІ ғасырда табысты, қуатты мемлекет болу үшін Ел қажеттілік - терінің

алдыңғы шепінде білім сапасын арттыру тұрғандығын көрсетті.

Екінші жағынан қарқынды жаһандану мен мемлекет - тер арасындағы

бәсекелестіктен Қазақстан Республикасының да тыс қала алмайтындығы белгілі.

Еліміздің Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған «Қазақстанның

үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қаблеттілігі»- тақырыбындағы Жолдауында да

Қазақстанды Үшінші жаңғырту жөнінде міндет қоя отырып, Елдің жаһандық бәсекеге

қабілеттілігін қамтамасыз ететін экономикалық жаңа модель құру және жаңғыртылуы

қажет басымдықтар ішінде білім саласына қатысты, технологиялық жаңғыртылу мен

адами капитал сапасын жақсарту қажеттілігі жөніндегі басымдықтарға ерекше мән берді.

Елбасы Н.Ә.Назарбаев: Ең алдымен білім беру жүйесінің ролі өзгертілуі тиіс.

Біздің міндетіміз - білім беруді экономикалық өсудің жаңа моделінің орталық буынына

айналдыру. Оқыту бағдарламаларын сыни ойлау қабілетін және өз бетімен іздену

дағдыларын дамытуға бағыттау керек –деді.

Бүгінде Республикамыздағы орта білім беру жүйсінде жүргізіліп жатқан

реформалардың мақсаты да, халықаралық озық педагогикалық технология-лардың

көмегімен білім сапасын арттырумен қатар, оқушылардың өзінің жене өзгенің іс-

әрекеттеріне, ой-тұжырымдамаларына сыни тұрғыдан қарап, қажетті білім мазмұнын

өздігінен толықтыруға, алған білімдерін өмірде қолдана білуге дағдыландыру,бәсекеге

қабілетті жастарды тәрбиелеу.

Осыған орай Қазақстан Республикасында бастауыш және негізгі орта білім беру

мазмұны жаңартылуда. Жаңа білім бағдарламаларында әрбір пәннің теориялық,

практикалық маңызымен қатар оқушының ойлау қабілетінің дамумен, шынайы өмірді

танып-білудегі ғылыми әдістер туралы ой-пікір қалыптастыру арқылы, оқушылардың

функционалдық сауаттылығын жетілдіруге негізделген және оқушылардың ойлау, зерттеу

17

дағдыларын қалыптастырып, дамыту үшін белсенді оқыту әдіс-тәсілдеріне

басымдықтар берілген. Біз мақаламызда математиканы оқытуда қолданылатын

проблемалық оқыту, белсенді оқу, саралап оқыту, топпен жұмыс жүргізу түрлері, өзара

оқыту (сынып ішінде), зерттеу әдісі (мен не білемін, нені білгім келеді, неге үйрендім)

элементтерін кіріктіре отырып, Джигсо әдісін математика сабағында қолдану үлгісін

әріптестер назарына ұсынбақшымыз.

Сынып оқушылары төрт топқа бөліп, әрбір топқа «Екі айнымалылы жоғары

дәрежелі алгебралық теңдеулер жүйесін шешу» мақсатына сәйкес бірдей деңгейдегі бір

тапсырмадан беріледі.

1. {х3 + у3 = 126

х2у + ху2 = 30 2. {

х3 + у3 = 65

х2у + ху2 = 20

3.{х3 + у3 = 28

х2у + ху2 = 12 4.{

х3 + у3 = 9

х2у + ху2 = 6

Бекітілген уақытта әрбір топ сәйкестерінше өз тапсырмаларын орындайды және әр

топтың үш өкілі басқа топтарға барып өз тапсырмаларының орындау жолын, алгоритмін

түсіндіреді, ал ауыспай орнында қалған оқушылар келген өкілдерге өз тапсырмасын

түсіндіреді, натижесінде барлық оқушы бұл үдеріске бірлесе қатысып, төрт тапсырманың

да орындалу алгоритмімен танысады, түсінеді.

Тапсырма қандайда бір топқа қиындыққа соғып жатса, мұғалім бағыттаушы

сұрақтар арқылы тапсырманың толық орындалуына ықпал етеді. Бұл тәсілдің басымдығы,

кейбір оқушылардың тапсырманы өздігінен орындап шығуға мүмкіндігі болмағанмен, ол

бәрі бір осы тапсырманы басқа топқа барып түсіндіру қажеттілігін сезініп, түсінбеген

жерлерін топ мүшелерінен сұрап, түсініп, біліп алуға тырысады. Топтық, командалық

ақыул қалыптасып, ынтымақтастықта жұмыс жасайды, әрбір оқушының жауапкершілігі

артады.

Екінші жағынан Джиксо әдісін басқа сипатта қолдануға да болады.Топтағы

оқушылар санына байланысты бірдей деңгейдегі бірнеше тапсырмалар алып, топтың

әрбір мұшесіне жекелеген тапсырмалар беріледі. Топ мүшелері тапсырманы орындаушы

және сарапшылар болып есептелінеді. Мысалы төрт топтың 1-ші номердегі оқушылары 1-

ші жүйені, 2-шілер 2-ші тапсырманы т.с.с. Мұғалім топ мүшелерінің жұмыстарын

қадағалап, қажетті жерлерде нұсқаулықтар беріп отырады.бұл жерде әр тапсырманы кем

дегенде бір оқушының толық орындап шығуына баса назар аударылады. Мөлшерленген

уақыттан кейін, 1-ші тапсырманы орындаған оқушылар, жаңа бір топқа, 2-шіні

орындағандар екінші топқа т.с.с топтарға топтастырылады да, әрбір топ өз

тапсырмаларын өзара талдап, түсініп, оқушылар бастапқы топтарына қайта оралады да

әрқайсысы өз тапсырмаларының орындалу алгоритмін басқаларға түсіндіреді. Бұл

үдерісте де оқушылар толықтай қатысып, барлық тапсырмалар талқылаудан өтеді.

Тапсырманың қиындық деңгейіне, күрделілігіне, сабақ мақсатына байланысты,

тіпті оқушылардың қарым - қабілеттері мен қажеттіліктерін ескере отырып, әрбір

оқушыға немесе әрбір топқа

{х3 + у3 = 65

х2у + ху2 = 20

Теңдеулер жүйесін

1. Жаңа айнымалылар енгізу арқылы

2. Алгебралық түрлендірулер (қосу,көбейту немесе бөлу) арқылы

3. Жалпылама алмастыру