ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ -...

272
Ф. Комилов, М. Муллочонов, Ц. Тухлиев ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ K iii ооп дарсп барон сппфп 10 Вазорати маорифи Ч,ум\урии Точикистон ба чоп тавсия намудааст Душанбе КММ “Насиба” 2010

Transcript of ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ -...

Page 1: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Ф. Комилов, М. Муллочонов, Ц. Тухлиев

Т Е Х Н О Л О Г И Я И И Н Ф О Р М А Т С И О Н И

K i i iооп дарсп барон сппфп 10

Вазорати маорифи Ч,ум\урии Точикистон ба чоп тавсия намудааст

Душанбе КММ “Насиба”

2010

Page 2: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

ББК 32.81Я.2+74.202.4 К -65

Ф. Комилов, М. Муллочонов, К|. Тухлиев. Технологиям информатсиони. Китоби дарсй барои синфи 10. -Душанбе, 2010.-272с.

Хонандаи азиз!

Китоб манбаи донишу маърифат аст, аз он баурабар шавед ва опро эх,тиёт нимоед. Кушиш кунед, ки соли хониши оянда %им ин китоб бо намуди аслиаш дастраси додару хох,арчах,оятон гардадва ба о!що низ хизмат намояд.

Истифодаи ичоравии китоб:

№Ному насаби

хонандаСинф Соли тах,сил

Хрлати китоб (ба*ои китобдор)

Аввали соли хониш

Охири соли хониш

1

2

3

4

5

ISBN 978-99947-751-5-6

© Ф. Комилов, М. Муллочонов, К. Тухлиев, 2010

Page 3: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

бА Р С У Х А Н

Толибилмони гиромй!Дар барномаи нави таълимии фанни «Технологиям

информатсиони» фасли алгоритмсозй ва барномарезй мавк,еи мухимро ишгол менамояд. Мах,з шиносой ва истифодаи амалии мафхумхои ин фасл ба шогирдон шароит фарохдм меоварад, ки онх,о бо тарзи халли масъалахо тавассути компютер тассавуроти дакик хосил намоянд. Китоби мазкур, ки барои хонандагони синфи 10-уми мактабхои тахсилоти умумй пешкаш гардидааст, тибки хамин барномаи нави таълимии фан таълиф шудааст ва куфлкушои фасли номбурда ба хисоб меравад.

Китоб дорой ду бахш аст. Бахши аввал «Воситахои информатикунонй» ном дошта, аз ду боб иборат аст. Боби якуми он ба омузиши алгоритм ва махорати алгоритмсозй ва боби дуввум ба шиносой бо асосхои барномарезй дар забони нисбатан содаи QBasic ва намунаи. объектгарои он - Visual Basic бахшида шудааст. Бахши дуюми китоб «Технологияи информатсионй ва коммуникатсионй» ном дошта, ба омузиши мукаддимаи яке аз забонхои барномарезии муосир - C++ бахшида шудааст.

Хдмин тарик, дар синфи 10 фарханги иттилоотии хонандагон дар раванди омузиши васеи маданияти алгоритмсозй ва забонхои барномарезй ташаккул дода мешавад.

Устодони гиромикадр! Муаллифон ба хамаи онхое, ки фикру дархостхои холисонаи худро барои бехтар гаштани мазмуну мухтавои китоб ва ислох,и камбудих,ои дар он содиргашта иброз доштанианд, каблан миннатдорй баён менамоянд ва хатман онхоро дар нашрхои минбаъдаи китоб ба хисоб мегиранд. Аз мукарризон эхтиромона хохиш карда мешавад, ки мулохизахояшонро ба Маркази тахия, нашр ва муомилоти китобхои дарсй, илмиву методии назди Вазорати маорифи Ч,умхурии Точикистон ирсол намоянд.

3Муаллифон

Page 4: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

1> о б и 1Л( ()( \О П ЛЛГОРИ I м с о з й

1.1.1. АЛГОРИТМ

Миф.\уми алгоритм. Мо дар хдёти хдррузаамон корх,ои зиёдеро ба сомон мерасонем, аммо на хдмеша оид ба раванд ва тарзи ичрои онхо ахамият медихем. Дар асл хар як кор мувофики пайдарпайии муайяни амалиёти алохида ичро мегардад. Масалан, барои кушодани дари хона, бояд мо аввал дастаки онро канем ва сонй дарро ба самти кушодашавиаш тела дихем. Чй хеле ки аз ин мисол бармеояд, мо дар ин маврид бояд ду амалро ичро кунем: капидан ва тела додан. Вале, шояд пеш аз кушодани дари хона, ба сари мо хеч гох фикр хдм наояд, ки мо бояд хдтман аз руи ду амали зикршуда рафтор намоем. Кушодани дари хона кори доимй ва хамаруза буда, мо онро хар дафъа ба таври худкор (автомата) ичро менамоем.

Албатта, кушодани дар кори нисбатан сода ба хисоб меравад, чунки барои ичрои он микдори ками амалиёт истифода бурда мешавад. Зиндагй баъзан дар назди мо ичрои вазифахои мураккабро низ мегузорад. Барои бехато ичро намудани чунин вазифах,о ва корхое, ки дакикро талаб менамоянд, мо бояд аз руи пайдарпайии нишондодхои аник амал намоем.

Хдмин тарик., мо дар хдр як кадам бо масъалах,ои гуногун рубару шуда кушиш менамоем, ки онхоро хал кунем. Хдр масъала рох,и халли худро дорад. Дар чунин мавридх,о зарур аст, ки мо пешакй пайдарпайии амалиётеро муайян созем, ки онхо ба халли ин масъалахо оварда мерасонанд. Ана хамин гуна тарзи ичрои пайдарпайии амалиётро, ки ба халли йн ё он масъала

4

Page 5: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

оварда мерасонад, алгоритм низ мегуянд. Дар вокеъ, боиси ифтихори мост, ки калимаи «алгоритм» аз шакли навишти лотинии номи риёзидони машхури Осиёи Марказй (асри IX) Мухаммад Алхоразмй (Algorilhmi) гирифта шудааст. Алхоразмй аллакай дар хамон замон коидахои ичрои амалхои арифметикиро дар системаи хисоби дахй пешниход намуда буд.

Дар математика ва информатика мафхуми алгоритм яке аз мафхумхои бунёдй ба шумор меравад. Хдтто кисми махсуси математика - назарияи алгоритмов ба омузиш ва гадки ки алгоритмхо бахшида шудааст. Мафхуми алгоритм хусусан хангоми халли масъалахо бо ёрии компютер васеъ татбик карда мешавад. Вале кайд бояд кард, ки ба мафхуми алгоритм, ба мисли баъзе мафхумхои бунёдии дигар (масалан, мафхуми мачмуъ), таърифи катъй додан мумкин нест. Онро танхо маънидод кардан мумкин аст:

А л го р и тм ма^муи амрхри барои ичрочй фах,мо ва нишондоди аник,и пайдарпайии амалиётест, ки барои ба даст овардани мак,сад ё х,ал намудани масъалаи гузошташуда бояд онх,о пай дар пай ичро карда шаванд.

И прочий алгоритм. Х,ар як алгоритм мувофики дарачаи душвории худ ба ягон ичрочии мушаххас пешниход карда мешавад. Масалан, халли муодилаи квадратиро аз хар гуна хонандаи синфи якум интизор шудан мумкин нест. Хушбахтона, дар чахони муосир, инсон дар ихотаи мачмуи гуногуни васоити техникй карор дорад. Оинаи нилгун, дастгохи аксбардорй, накдиёт, мошини чомашуй, радио, магнитофон, компютер, робот ва гайра мисолхои ин гуна васоитанд. Одамон хдлли бисёр масъалахоро ба зиммаи ин васоит гузошта, мехнати фикрй ва чисмонии худро осон гардонидаанд. Азбаски \ар як тачхизот хусусияг ва коидах,ои истифодаи худро дорад, пас хар кадоми онхоро ичрочй номидан мумкин аст. Ичрочй на танхо васоити техникй, балки шахси алохида ё гурухи одамон, хайвон ё парранда низ шуда метавонад. Масалан, паррандаи ромшуда, ки амрхои сохибашро бехато ичро мекунад ё духтарчае, ки бо хохиши модараш зарфхоро мешуяд, ичрочй мебошанд.

Х,амин тарик, хар як ичрочй барои анчом додани коре бояд пайдарпайии охирноки амалиётро ичро намояд. Агар ичрочии алгоритм воситаи техникй бошад, он гох, пайдарпайии нишондодхои алгоритм бояд намуди кагъй дошта бошад, яъне хар як амалиёти он бояд танхо бо як тарз ичро карда шавад.

5

Page 6: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Компютер, хамчун воситаи техникй, мах,з дар заминаи хамин катъияти нишондодхо ягон кореро ба анчом мерасонад. Дар мавриди ичрочии алгоритм будани компютер ба чои мафхуми нишондод мафхуми фармон ё амр истифода мешавад.

Системаи фармои.\ои ицрочи. Ичрочиёни алгоритмхо ба мисли худи алгоритмхо гуногунанд. Х,ар кадоми онхо вобаста ба имконот ва синфи масъалахои кориашон мачмуи амалиёти махсуси худро доранд. Масалан, амале, ки ба шудгори замин вобаста аст, ба мачмуи амалиёти трактор дохил шуда, ба мачмуи амалиёти телевизор ягон дахле надорад. Мачмуи амалиётеро, ки ичрочй амалй гардонида метавонад, системаи фармощои ицрочи мегуянд.

Tapixou тасвири алгоритм. Барои он ки алгоритмро ичрочй амалй гардонида тавонад, бояд он бо ягон тарз тасвир карда шавад. Шаклхои нисбатан бешгар пахнгардидаи алгоритмхо матнй, формулавй-матнй, чадвалй, блок-схемавй ва барномавй мебошанд.

Шакли матнии алгоритм имконият медихад, ки алгоритм ба воситаи калима ва чумлахои забони мукаррарии гуфтугуй1 навишта шавад. Дар шакли формулавй-матнии алгоритм мархалахои он бо ёрии формулахои математики тасвир карда шуда, барои шарху эзохашон аз матнхо истифода мебаранд. Шакли цадвалии алгоритм имконият медихад, ки мархалахои он дар сагру сутунхои чадвал тасвир карда шаванд.

Блок-схема тасвири графикии сохтори мантикии алгоритм мебошад, ки дар он хар як мархалаи алгоритм ба воситаи ягон фигураи геометрии мувофик (блок) ифода карда мешавад. Барои нишон додани самти идоракунй аз тирча истифода мебаранд. Ба сифати блокхо фигурахои зерин истифода мешаванд:___________$ £ и гур а *о 1 -YrarmST

Г" Л Тасвири ибтидо ва интих,ои алгоритм

1__ jj§ Блоки арифметики: х,исобкунй ё тасвири функсия

O f Блоки мантик,й: сан^иши шарт

Z______А Дохилкунии додах,ои ибтидой: тасвири аргументх,о

шшт Чопкунй дар экран

.[=□. гЧопи натича дар когаз

■ ш Мурочиаткунй ба зербарнома

6

Page 7: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Шакли барпомавии алгоритм - ин табдили алгоритм ба дастури махсусест (барнома), ки комшотер махз дар асоси он кореро ба анчом мерасонад. Барои эчоди барномахо аз забонхои барномарезй (алгоритмй) истифода мебаранд. Аслан барномаи комшотерй - ин алгоритм дар забони комшотер аст.

Х,алли масъалаи дилхох информатсияи пешакй додашударо талаб менамояд. Аз ин лихоз гуфтан мумкин аст, ки алгоритм раванди пай дар пай ба натичаи зарурй табдил додани информатсиз4и пб гидом аст. Х,амчунин, дар хотир бояд нигох дошт, ки ичрочй алгоритмро расман ичро мекунад ва хдмеша бо микдори охирноки амалхо сару кор дорад.

Хосият^ои алгоритм. Х,ар гуна алгоритм дорой хосиятхои зерин мебошад:1. Дискреты - таксимкунип алгоритм ба мархалахо

(кадамхо). Х,ар як кадам дар ягон фосилаи охирноки вакг ба таври дискретй (алох,ида-ало\ида) амалй мегардад.

2. Аник,й - аз руи таргиби муайян ва мушаххас ичро гаштани кадамхо.

3. Детерминанты (муайянй) - фахмо ва кобили кабул будани хар як кадам барои ичрочй. Ин хосияг яккиматй ва якхелфах,мии алгоритмро гаъмин менамояд, яъне алгоритм барои як мачмуи додахо доимо як нагичаро пешкаш мекунад. Дар кадамх,ои алгоритм ибора\ое ба мисли «якчанд дакика», «зарби х ба яке аз ададхои а ё Ь», «ду-сс кошук шакар» ва гайра бояд дучор наоянд.

4. Натичаи о кй - нас аз ичрои хамаи кадамхо хатман сохиби натичаи зарурй шудан. Яъне, раванд бояд пас аз ичрои алгоритм катъ гардад ва натичахои зарурй (мобайнй ё нихой) дастрас шаванд.

5. Оммавй (умумй) - истифодаи алгоритм барои халли синфи масъалахои навъи якхела. Яъне, алгоритм натанхо барои халли як масъалаи мушаххас, балки барои хамаи масъалахои тарзи халлашон ба ин масъала монанд, бояд истифода шавад. Масалан, ба воситаи як алгоритм халли муодилаи квадратии алгебравии дилхохи ах2+Ьх+с=0- ро, ки аз хамдигар танхо бо кимати коэффитсиентхояшон - а,Ь,с фарк

7

Page 8: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

мекунанд, хангоми D b2-4ac>0 будан, аз руи формулами

v = ~ ёфтан мумкин аст.2 а

Дар дигар мавридхо бошад, барои ёфтани халли як масъала якчанд алгоритмхои гуногунро пешкаш кардан мумкин аст.

2Масалан, халли муодилаи квадратии ислохшудаи л +px+q=0-ро бо срии формулаи

с аз руи теоремам Виет:

и + х 2 = - р ,

1 *1 ■х2 =Я

муайян кардан мумкин аст.

© Саволхо:

1. Алгоритм чист?2. Калимаи алгоритм бо номи кадом риёзидон вобастагй

дорад?3. Ки (чи) ичрочии алгоритм шуда метавонад?4. Системаи фармонх,ои ичрочй гуфта чиро мефах,мед?5. Кадом тарзхри тасвиркунии алгоритмхоро медонед?6. Блок-схема чист? Дар он кадом фигурахр истифода

мешаванд? • „7. Кадом хосиятхои алгоритмро медонед?8. Хосияти дискретии алгоритм чй маъно дорад? Хосияти

детерминантиаш чй?^ Супориш: ^

1. Матни мавзуъро бодик^ат хонед ва'онро нак л кунед.2. Бо мисолхои мушаххас мафхуми ичрочии алгоритмро

шарх дихед. " 1 ' - • ••3. ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

кашед. .4. Хосиятхои алгоритмро маънидод кунед.

Page 9: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

1.1 .2 . A ll О Р И I INK0511.. i M .O IIH ЛЛ1 01*111 M i l

TuhMimomu fxtpiioMaciut компютер. Тавре кайд кардем, компютер бе истифодаи барнома (программа) ягол амалр© ичро карда наметавопад. Барномахо дар хотираи компютер, чойгир карда мешаванд. Як барномаро бо барномаи дигар иваз намуда? комшотерро барои халли масъалаи. тамомап дигар истифода бурдан мумкин аст. Махз аз- хамин лихоз_ мегуянд, ки компютер дар халли масъалахои сохахои мухталифи фаъолияти инсон кор фармуда мешавад.

Компютер барномаро ба тарики зайл (г^увофики алгоритмаш) ичро менамояд: аввал .прогсессор барномаро аз хотираи беруна (масалан, винчестер) ба хотираи фаврй цег мезанад. Пас аз он вай фармон\ои барномаро -пай дар пай мехонад ва бо додахое, ки барои ичрои ин фармонхо лозиманд, амалхои заруриро ичро менамояд. Баъд протсессор натичаи хосилшударо аз хотираи фаврй ба хотираи беруна мсфиристад.

Мацмуи бирйома \ o i i дар хотираи комшотер ма.^фучбуда тиъмииоти бариомивии колтннм’рро iUouiku i мсдих,ад. Доираи татбики компютер хам ма*з аз руи хамин таъминот муайян карда мешавад. Таъминоти барномавии комшотерхои муосир.хазорхо барнома, аз кабили бозихои комшотарй, барномахои коркарди иатнхо, чадвалхои электронй, хазинаи маълумогхо, барномахои хидматй ва гайраро дар бар мегирад. • •

Барои ба воситаи компютер' ичро намудани алгоритмхо забонхои махсуси алгоритмй эчод шудаанд. Чунин забонхо хеле зиёданд. Онхоро одатан забонхои барномарезй мегуянд. Яке аз чунин забонхо Фортран (lortran: Formula Translator - тарчумони формулахо) ном дошт, ки дар охири еолхои 50гуми асри XX пайдо шудааст. Забони дигаре, ки дар пешрафти . илми информатика ва иайдоиши дигар забонхои барномарезй таъсири' калон расонидаасг, Алгол-60 (Algol: Algorithmic, Language забони алгоритмй) ном дошт, ки вай солхои 60-уми асри гузашта эчод шудааст. ЗабоПхои. дигари барномарезй Ассемблер, Ада, Бейсик, Кобол, PL/1, Паскал, Си, Visual Basic, JAVA, C++ ва гайра м^бошанд. К^исме аз ин забонхо йм’руз хам мавриди истифода карор доранд. ' •

Мо холо бо забони алгоритмии махсусе шинос хохсм ш^д, 'ки он дар омузиши забонх,ои алгоритмии асосй пойгох, ба хисоб меравад. Ин забои хамчун миёнарави равандх,ои алгоритмсозй ва фарномарезй воситаи хеле кулай в§ (Тоэътимод аст. #

• • Ф9 .

Page 10: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Забони алгоритма системой шиорапщЬ- ва к,оидах,оест, ки* барои яксонсозии тасвири■ алгоритмов хизмапг мерасопад. Ин

забои аз чихдти таркиб сода ва оммафа\м буда, бо забони гуфтугуй хеле наздик аст. Дар забони алгоритмй рамзхои маъмул, ададхо, аломати амалхо, ишорати функсияхо ва бузургихо бе ягон тагйир истифода бурда мешаванд. Пас аз омухтани ин забон, омузиши забонхои асили барномарезй хеле осон мегардад. Вале, азбаски ин забон забони шартй аст, бинобар он барномахои тавассути он сохташударо компютер ичро карда наметавонад. Новобаста ба хамаи ин, набояд фаромуш кард, ки хангоми сохтаии алгоритмхо риояи коидахои забони алгоритмй шарт ва хатмист.

Хамин тарик, тавре ки хар як забон дорой синтаксис ва грамматикаи худ аст, забони алгоритмй хам дорой як катор коидахои корй мебошад. Асоси фарханги забони алгоритмиро фар м о нхо и сода ташкил медиханд. Фармонхои таркибй бо ёрии фармонхои сода сохта мешаванд. Онхо одатан дар ду намуд: пурра ё нопурра (мухтасар) дода мешаванд. Ба гайр аз фармонхо дар забони алгоритмй калимах,ои ёр up ас он низ истифода мешаванд. Ин калимахо мухтасаранд, масалан:

а л г ( а л г о р и т м ) - н и ш о н а и помп а л г о р и т м ибт ( и б т и д о) - и б т и д о и а л г о р и т м и н г ( и н т и ко ) - и н т и х о и а л г о р и т м .

Хар як алгоритм бояд ном дошта бошад. Номгузорй ихтиёрист, лекин одатан онро мувофики мазмуну мундаричаи алгоритм мегузоранд. Фармонхои алгоритм дар сатрхо пай дар пай навишта мешаванд. Дар як сатр як ё якчанд фармонро навиштан мумкин аст. Барои аз хамдигар чудо кардани фармонхое, ки /Тар як сатр навишта шудаанд, аломати нук,та- вергул (;) истифода бурда мешавад.

Пайдарпайии фармонхои алгоритмро, ки яке аз паси дигар ичро мегарданд, серия мегуянд. Серия, дар навбати худ, метавонад аз як ё якчанд.фармон иборат бошад.

Хамин тарик, намуди умумии алгоритм дар забони алгоритмй чунин аст:

ал г номи а л г о р и т м ибтф а р м о н х о и а л г о р и т м {серия) и II I

10

Page 11: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

ПМисол: Бигузор амалх,ои чен кардан, ба ду ^иссаи баробар так,сим кардан, ба воситаи нук,тах,о ишора кардан ва кашидани порча ба системаи фармонх,ои ичрочй дохил бошанд. Талаб карда мешавад, ки алгоритми гузаронидани хати миёнаи секунда тартиб дода шавад.

алг Ха ти ми ёна и секунда ибт■ яке аз т а р а ф х о и с е к у н д а р о чен кунед■ м и ё н а д о и о нро б о н у кт аи А и ш о р а

кунед■ т а р а ф и д и г а р и с е к у н д а р о чен кунед■ м и ё н а д о и о нр о бо н у к т а и В и ш о р а

кунед■ п о р ч а и А В -ро г у За ро недИ Н Т

© Савол*о:

1. Чй тавр компютер додах,оро кор карда мебарояд?2. Таъминоти барномавии компютер чист?3. Забони алгоритмй гуфта кадом забонро мегуянд?4. Оё ба воситаи забони алгоритмй дар компютер ягон

масъаларо х,ал намудан мумкин аст?5. Забони алгоритмй аз забони барномарезй чй фарк, дорад?6. Вазифаи калимах,ои ёрирасон аз чй иборат аст?

§ Супориш:

1. Алгоритми истифодаи телефон ва ба кор омодасозии телевизорро тартиб дих,ед.

2. Тартиби пухтани оши паловро дар намуди алгоритм пешкаш намоед.

1.1.3. ГДРЗИ И ПРО И ДАСТУРХОИ АЛГОРИТМ. Ф а р м о н х о и г р а ф и к и

Барои ба халли дурусти масъала ноил шудан, зарур аст, ки ба тарзи навишти пайдарпайии дастурхои алгоритми он диккати чиддй дихем. Албатта, баъзан масъалахое низ дучор меоянд, ки новобасга аз тартиби ичрои амалх,ои алгоритмашон, хамеша

11

Page 12: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

натичаи зарурй хосил мешавад. Масалан, барои 10 дона каламро якгогй дар куттй чойгир’ намудан, чойгиркуниро аз калами дилхох, cap кардан-мумкин аст. Яъне, мо метавонем дар кадами аввал аз байни каламхо калами ихтиёриро гирифта ба куттй гузорсм ва баъд, дар кадамхои оянда, ин корро давом дихем.

Лекин халли аксарият масъалах,о талаб мекунад, ки пайдарпайии амалхо аз руи тартиби муайян ичро карда шавад. Дар холати акс, натичай дурустро ба даст овардан гайри имкон аст.

Г /Мисоли 1 Алгоритми кулф кардани дари хона.

алг К у л ф к у н и и да рЙб 'Г

■ д а р р о п у ш £д■ к а л и д р о ба кулф ч о й г и р кунед■ к а л и д р о ба сам т и к ул фк ун й тоб

дихедИ Н 1

.Чи хеле ки дида мешавад, дар алгоритми мазкур се амал пай дар пай дода шудаанд. Агар ичрочй ин амалхоро аз руи тартиби овардашуда ичро намояд, он гох ба натичаи дуруст сохиб мешавад. Дар хОлати иваз намудани тартиби ичрои онх,о дар кулф нахохад шуд. Масалан, агар чои амалхои якум ва сеюмро иваз намоем, он гох мо дарро кулф карда наметавонем.

Хулоса, алгоритм аз пайдарпайии дастурхр иборат ! г-асг. Х,ар як дастур метавонад як ё якчанд ' амалиётро дар бар гирад. Ичрочй бояд дастурх,оро ; мувофик,и тартиби додашудаашон ичро намояд. У

бояд танх,о дар мавриде. ба ичрои дастури навбатй гузарад, ки агар х,амаи амалх,ои дар дастури чорй | пишондодашударо и^ро карда бошад.

Объект.\ои .-рафики. Дар амалия масъалахое вомехуранд, ки дар натичаи халли онх,о накшаю график, диаграммаю раем ё дигар намуд объект\ои (информатсияи) графикй хосил .мешаванд. Дар ин маврид хам зарур аст, ки барои сохтани объект, тартиби сохтани чузъхои алох,идаи он (нукта, порча, давра, росткунча ва гайра) нишон дода шавад.

Page 13: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Алгоритми сохтани объектной графикиро ичрочй бо ёрии фармонх,ои махсус амалй месозад. Барои тарзи ичрои ин фармонхоро дарк намудан, ичрочии дар хдмворй харакаткунанда ва дар руи он расмкашандаро тасаввур бояд кард. Чун коида ичрочй бояд дар нуктаи координатааш (0;0)-и хамворй карор гирад ва ба равиши тири ОУ нигох кунад.

Фармон.уои уаткишы: ба пеш (а], ба кафо (а). Бо ёриифармони ба пеш (а ) ичрочй аз нуктаи ибтидой бо равиши н ет азхаткашй доштаи худ порчаи дарозиаш и вохидро мекашад. Баъдиичрои фармон ичрочй дар нуктаи интихоии порчаи кашидашудакарор мегирад, вале равиши он бетагйир мсмонад. Фармони бакафо (а) аз фармони ба пеш (а ) бо он фарк мекунад, ки порча баравиши мукобили равиши ичрочидошта-кашида мешавад. Дарин *олат низ равиши ичрочй тагйир намеёбад, аммо худи у бануктаи интихоии порчаи кашидашуда мегузарад.

\

Фармонхои гардиш: ич рост (1>), <<ч <н/// (hj. Ичрочй бо ёрии фармонхои ба рост (Ь) ва ба чап (Ь) мувофикан ба b дарача ба рост ва ба чап тоб мехурад.

Мисоп и 2 Алгоритми кашидани расми квадрат.алг К в а д р а т

ибтб а пеш (4) ба рост (90) б а пеш (4) ба р ост (90) б а пеш (4) ба р ост (90) б а пеш (4)

И Н Т

Ичрочй аввал дар ибтидои координата карор дорад ва равишаш бо равиши тири О Y мувофик аст. Ба воситаи фармони ба пеш (4) ичрочй порчаи дарозиаш ба 4 вохид баробарро мекашад. Фармони ба рост (90) равиши расмкашии ичрочиро ба 90° ба тарафи рост тоб медихад. Ин амалхо дар кадамхои (3-7)- уми алгоритм такрор меёбанд. Дар натича расми дар боло овардашуда х,осил мешавад.

Фарлшнл;т раем каш, раем накаш. Х,ангоми сохтани объектхои графикй баъзан лозим меояд, ки дар хамворй бе амалй

13

Page 14: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

расмкашй аз як мавкеъ ба мавкеи дигар чой иваз намоем. Ин амал бо ёрии фармони раем накспи ичро карда мешавад. Фармони раем иакаш-ро дар алох,идагй (бе расмкашй) истифода мебаранд. Барои катъ гардонидани таъсири фармони раем иакаш фармони раем каш дохил карда шудааст. Пас аз ичрои фармони раем каш ичрочй бо ёрии фармонх,ои ба пеш. ба кафо ва гайра сохтани чузъхои объекта графикиро идома медихдд.

© Саволх,о:1. Ичрочй чи тавр фармонхри алгоритмро ичро мекунад?2. Барои чй дар мавриди чойивазкунии фармонх,ои якум ва

сеюми алгоритми дар мисоли 1 овардашуда дар кулф намешавад?

3. Кадом фармонх,ои сохтани объектх,ои графикиро медонед?

4. Фармонх,ои хаткашй кадом^оянд?5. Фармони ба рост (90) аз фармони ба чап (90) чй фарк,

дорад?6. Зарурати дохилкунии фармони раем накаш дар чист?

Н Супориш:1. Матни мавзуъро бодик^ат хонед ва онро нак^п кунед.2. Дар алгоритми дар мисоли 1 овардашуда (кулфкунии

дар) чои х,амаи фармонх,ояшро иваз кунед ва муайян намоед, ки дар кадом х,олатх,о ба х,алли масъала сох,иб шудан мумкин аст.

3. Алгоритми кашидани росткунчаи тарафх,ояш 15 ва 20 вох,идро тартиб дих,ед.

4. Бе истифодаи фармони раем накаш алгоритми сохтани расми зеринро тартиб дих,ед, ки он аз болои як хат ду маротиба нагузаштанро таъмин намояд.

14

Page 15: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

L

1.1.4. СОХГОРХОИ АЛГОРИТМ

Се шакли асосии сохтории алгоритмхо мавчуд аст: хаттй, шоханок ва такроршаванда. То хол мо алгоритмхоеро омухгем, ки онхо танхо аз пайдарпайии дастурхои сода иборат буданд. Ин гуна алгоритмхоро одатан алгоритмх,ои хаттй мегуянд. Дар алгоритмхои хаттй дастурхо (фармонхо, амалхо) аз руи тартиби додашудаашон ичро мешаванд:

Акнун бо дастурхои таркибии забони алгоритмй шинос мешавем. Дастурхои таркиби ду хел мешаванд: шоханок ва такроршаванда (даврй, сиклй). Дар алгоритмх,ое, ки чунин дастурх,о истифода мешаванд, амалхо вобаста аз риоя шудани ягон шарти додашуда ичро мегарданд. Аз ин чо бармеояд, ки мухим гарин хосияти ин дастурхо дар таркибашон мавчуд будани ягон шарт аст.

Дастури тохшпж Намуди умумии ин дастур чунин аст:агар шарт

он гох серияи 1 вагарна серияи 2

итмомКалимахои ёрирасони агар, он гох. вагарна ва итмом. ки дар ин дастур истифода шудаанд, маънои мукаррарии забони гуфтугуиро доранд. Шарти додашуда пас аз калимаи ёрирасони агар меояд. Ин калима ибтидои дастур ва калимаи ёрирасони итмом интихои онро ифода мекунанд. Калимаи итмом-ро дар рости (зери) калимаи агар меоранд ва он\оро бо хати амудй пайваст менамоянд. Дар байни калимахои ёрирасони он гох ва вагарна як сатр ё пайдарпайии сагрхо навишта мешаванд, ки онх,о аз фармонхои забони алгоритмй (серияи 1) иборатанд. Дар байни калимахои ёрирасони вагарна ва итмом бошад, дигар пайдарпайии фармонх,о (серияи 2) навишта мешавад.

Акнун тарзи ичрои ин дастурро дида мебароем. Аввал шарт санчида мешавад. Агар он риоя гардад, он гох серияи 1 ва дар \олати акс, яъне хднгоми риоя нагардидани шарт, серияи 2 ичро

15

Page 16: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

'/Min o ill I Алгоритми масъалаи «Ба кучабарой вобаста аз вазьи хаво»-ро дар шакли блок-схема ва забони алгоритмй тартиб медих,ем.

1 6

Page 17: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

ал г Тарзи ба куча баромадан ибт

агар борон бошад он гох чатр мегирем вагарна чатр намегирем

итмоминт

ПМИСОЛИ 2: Алгоритми масъалаи «Тарзи аз чоррока гузашгап»- ро мссозсм.

ал г Тарзи аз чорроха гузаштан деибт

чарогаки сабз фурузон бошад он гох аз чоррох,а мегузарем вагарна мунтазир мешавем

итмоминт

Аз чоррох,а Мунтазирмегузарем мешавем

>ГИнтих,о )

Дастури шохаиок ба гайр аз намуди умумй, ки онро намуди пурраи дастур мегуянд, намуди нонурра (мухтасар) хам дорад. Намуди нопурраи дастури шоханок чунин аст:

17

Page 18: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

агар ш а р тон гох сер ия

и гмом'Кой? !•*.' •

Фарки намуди иоиурраи дастури шоханок аз намуди пуррааш дар он аст, ки серия дар ин чо танхо хангоми риоя шудани шарт ичро мегардад. Лгар шарт риоя нагардад, он гох кори дастури шоханок анчом меёбад ва ичрочй ба ичрои дастурх,ои навбатии алгоритм шуруъ менамояд.

Дастури интчхоб. Х,алли баъзе масъалахо талаб менамояд, ки дар дастури шоханок мивдори шартх,ои санчидашаванда зисда аз якто бошад. Лгар ин микдор ба ду баробар бошад, он гох, як дастури шоханок дар дохили дастури шоханоки дигар (ба сифати серия) чойгир карда мешавад. Вале агар микдори шартхо аз дуто зисд бошад, он гох ба Чои дастури шоханок истифодаи дастури иптихоб кулайтар аст. Дастури интихоб низ ба мисли дастури шоханок шаклхои нурра ва нопурра дорад. Шакли иоиурраи дастури интихоб чунин аст:

интихобхангоми шарти 1: серияи 1 хангоми шарти 2: серияи 2

хангоми шарти N: серияи Nигмом

18

Page 19: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Ин дастур чунин ичро мсгардад. Аввал ичрочй шарти 7-ро мссанчад. Хангоми риоя шудани он, вай фармонхои ба серияи 1 тааллукдоштаро ичро менамояд ва бо хамин раванди кори дастури интихоб ба охир мерасад. Дар холати риоя нашудани шарти 1, ичрочй шарти 2-ро месанчад. Лгар ин шарт риоя гардад, он гох, вай фармонхои ба серияи 2 дахлдоштаро ичро мекунад ва раванди кори дастури интихоб катъ месбад. Бо хамин тарз, ичрочй то пайдо намудани шарти аввалини риояшаванда, хамаи шартхоро пай дар пай мссанчад. Баъди дарсфти чунин шарт серияи фармонхои ба он мувофикро ичро менамояд ва кори дастури интихобро хотима мебахшад. Агар ягон шарти дар дастур нишоидодашуда риоя нагардад, он гох, бс гузаронидани ягон амалиёт раванди кори дастури интихоб катъ гардонида мешавад.

Агар хангоми риоя нагардидани ягон шарти дастур, гузаронидани амалиёти дигарро пешбинй кардан зарур бошад, он гох аз намуди пурраи дастури интихоб истифода мебаранд:

интихобхангоми шарти 1:ссрияи 1 хангоми шарти 2: серияи 2

хангоми шарти N: серияи N вагарна серия

итмом

О М 11(0.1: Бо истифода аз шаклхои пурра ва нопурраи дастури интихоб дар замииаи ибораи афсоиавии «Ба. тарафи рост равй аспатро гум мекуии, ба тарафи чап равй бо марг дучор меой, ба пеш равй рафщатро меёбй» алгоритм тартиб дихед.а) Дар шакли пурра:

ал г Иборае аз афсона ибт

интихобхангоми ба тарафи рост х,аракат кардан аспатро гум

мекунй19

Page 20: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

хангоми ба тарафи чап х,аракат кардан ба марг дучор меой

вагарна рафик,атро меёбй итмом

инт

б) Дар шакли иопурра:

ал г Иборае аз афсона ибт

интихобхангоми ба тарафи ро ст х,аракат кардан аспатро гум

мекунйхангоми ба тарафи чап х,аракат кардан ба марг дучор

меойхангоми ба пеш х,аракат кардан рафик,атро меёбй

итмоминт

Бо дастурхои такроршаванда баъдтар шинос хохем шуд.

© Саволхо:

1. Кадом дастурро дастури таркибй мегуянд?2. Чанд шакли дастури шоханокро медонед? Онх,о аз

х,амдигар чй фарк, доранд?3. Дастури интихобро кадом вак,т истифода мебаранд?4. Шакли пурраи дастури интихоб чй гуна аст?5. Фарк,и байни шаклхри пурра ва нопурраи дастури

интихоб дар чист?S Супориш:

1. Матнро бодик,к,ат хонед ва тарзи кори дастурх,ои шоханок ва интихобро фах,монед.

2. Масъалае пешнихдц намоед, ки алгоритми х,алли онро ба воситаи дастури шоханок сохтан мумкин бошад.

3. Ягон алгоритме тартиб дих,ед, ки дар он дастури интихоб истифода шуда бошад. Алгоритми сохтаатонро бо ёрии дастурх,ои шоханок табдил дих,ед.

20

Page 21: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

1 .1 .5 . Ь у з у р г и х о : д о и м и х о , т а г й и р к ь л н д л х о

Дар забони алгоритмй ду намуди бузургих,оро истифода мебаранд: доимй ва тагйирсбанда.

Доими гуфпш бузургиеро меноманд, ки кимати он дар раванди ичрои алгоритм тагйир памеёбад. Масалан, адади яг (пи~3,14) ва кимати g - суръати озодафтии чисм (-9,8 м/с) бузургихои доимианд. Доимих,оро дар навбати худ ба доимихои ададй, магий (литсрй) ва чадвали таксим мскунанд. Доимихои ададии забони алгоритмй аз доимих,ои ададии мукаррарй ягон фаркс надоранд. Масалан, бузургих,ои 3; -56; 89.234; 333 ва гайра доимих,ои ададианд. Танх,о хдминро бояд дар хотир дошт, ки кисми бутуни адад аз кием и касрии он на бо воситаи аломати вергул, балки бо нукта чудо карда мешавад. Агар бузургй кимати матниро кабул карда бошад, он го^ онро бузургии л и т е р и мегуянд. Кимати доимихои литсрй дар дохили нохунакхо гирифта мешаванд. Масалан, "х;ал надорад", "муайяи нест", "ду", "Душанбе шаури дилоро", "125+47=172" ва хоказо доимихои литериапд. Кимате, ки дар ягон лахзаи ичрои алгоритм бузургй сохиби он аст, кимати цории б у з у р г й ном дорад.

Тагйирсбанда гуфпш бузургиеро меноманд, ки он дар раванди ичрои алгоритм мепшвонад кимат.\ои гупогунро кабул намояд. Тагйиребандахо барои пигохдорй ва коркарди додало хизмат мерасонанд. Онхо ба воситаи номашон муайян карда мешаванд. Рамзи аввали номи тагйирсбанда хатман бояд харф бошад. Масалан, а, Ы, \apopam ва гайра тагйирсбандаанд. lia воситаи ном дар хотираи комшотер чойи нигоадории (сурогаи) кимати тагйирсбанда муайян карда мешавад. Кимати тагйирсбанда метавонад бузургихои намудашон гуногун бошад: ададх,ои бутун с хакикй, пайдарпайии рамзхо, кимагхои мап гики ва гайра.

Тагйирёбандахоро низ асосан ба се намуд чудо мснамоянд: ададй, матни ва чадвалй. Намуди тагйирёбанда ба воситаи намуди кимати додахояш муайяи карда мешавад. Кимати тагйирёбандаи ададй адад буда, кимати тагйирёбандаи матни пайдарпайии рамзхо мсбошад. Дар забони алгоритмй намуди тагйиребандахо ба воситаи калимах,ои калидии натур (натуралй), бут (бутун), хак (хдкикй), лиг (литсрй) ва гайра муайян карда мешаванд.

Бо доимих,о ва тагйиребандахо амалхои гупогунро ичро кардан мумкин аст. Масалан, бо бузургихои ададй амалхои арифметикй ва бо матнй амалх,ои табдилдихии сатрхои матниро

21

Page 22: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

ичро менамоянд. Тагйирёбандахои чадвалиро хангоми кор бо додахои намуди чадвалй истифода мебаранд. Мавкси чойгиршавии чунин тагйирсбандахоро дар чадвал ба воситаи индексхояшон муайян мссозанд.

Дар забонхои барномарезй барои тасвири намуди тагйиребандахо рамзхои махсусро истифода мебаранд. Масалан, дар забони барномарезии Бейсик рамзи % (аломати фоиз) барои тасвири ададхои бутун ва рамзи $ (аломати доллар) барои тасвири додахои матнй (литсрй) истифода бурда мешавад. Гарчанде дар баъзе забонхо нитон додани намуди бузургихо шарт набошад хам, вале дар аксарияташон нитон додани намуди онхо галаб карда мешавад. Намуди бузургихои нисбатан пахнгардида инхоянд:

Намудибузургихо Забони алгоритми Паскал

I c "Бутун бут Integer Int

Х,ак,и к,й ха к Real Float

Матнй лит String Char[ ]

( ар.тв.хии алгоритм. Тавре дар мавзуъхои гузашта кайд шуд, огози хар гуна алгоритм дар забони алгоритмй сарлавхаи он аст:

ал г нами алгоритм (руйхати бузургщо бо иишоидоди намудашоп) арг помгуйи аргументов пат помгуйи патицщо

Ну 1урги.\ое, ки дар алгоритм х,амчун иаъ/умоты ибпшдой xuiMimi мерасонанд, а р г у м е н т ном дорапд. Руйхати онхо нас аз калимаи ёрирасони арг (аргумент) оварда мешавад. Натичахои нихоии кори алгоритм пас аз калимаи ёрирасони пат (натича) тасвир карда мешаванд. Мувофики коидахои иавишти алгоритм номи аргументхо ва натичахо аз хамдигар ба воситаи вергул чудо карда мешаванд.

Нузургщое, ки х,ангоми ичрои алгоритм барои ишорат карданы наппЩа.\оы моиайии истифода мешаванд, б у з у р г и х о и ч<> 6 айн и ном доранд. Чунин бузургихо баъди калимаи ёрирасони ибт оварда мешаванд. К^ариб хамаи амалхои арифметики ва аломатхои мукоисавии мукаррариро дар забони

22

Page 23: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

алгоритмй хдм истифода мебаранд. Танхо дар хотир бояд дошт, ки дар хисобкунй ва ишораткуних,ои забони алгоритмй ба чойи аломати "=" рамзи ":="-ро истифода бурда, онро на аломати баробарй, балки бахшиш мегуянд. Масалан, навишти у:=х2+3 чунин хонда мешавад: «Ба т а г й и р ё б а н д а и у к и м а т и и ф о д а и х 2 + 3 б а х ш и д а ша ва д» . Ин навиштро фармони б ахши ш мегуянд.

Аломати ":=" барои ичрочй амалиёт аст, вале аломати "=" на. Аломати "="-ро танхо хангоми тасвир намудани шартхо истифода мебаранд. Аз тарафи чани аломати ":=" бузургии дилхохи тагйирсбанда ва аз тарафи росташ ифодаи дилхохи ададй ё гайриададй навишта мешавад.

□ МИСОГ Алгоритми аз ду ададй додашудаи а ва р ёфтани ададй калонтаринро месозем.

алг КАД (как а, Р, у) арг а, (3 нат у

ибтагар а > р

он гох у := а вагарна у := р

итмоминт

Дар ин мисол ба сифати номи алгоритм КАД кабул карда шудааст. Бузургихои а, р ва у намуди хакикй доранд, ки ин ба воситаи калимаи ёрирасони хак кайд карда шудааст. Дар алгоритм бузургихои мобайнй истифода нашудаанд. Баъди калимаи ёрирасони ибт фармони шоханок омадааст, ки он шарти а>р-ро дар бар гирифтааст. Агар ин шарт риоя шавад (яъне, кимати а аз кимати Р калон ва ё ба он баробар бошад), он гох фармони баъди калимаи ёрирасони о» гох омада ичро мегардад, яъне ба тагйирёбандаи у кимати а бахшида мешавад. Дар холати риоя нашудани шарт (хангоми а<р будан), ба тагйирёбандаи у кимати р бахшида мешавад. Хамин тарик, ичрочй аз байни ду ададй додашуда ададй калонтаринро ефта ба тагйирёбандаи у мсбахшад, ки он дар алгоритм хдмчун натича ба кайд гирифта шудааст.

23

Page 24: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

© Саволхо:

1. Чанд намуди бузургихрро медонед?2. Бузургих,ои доимй аз тагйирёбанда чй фарк, доранд?3. Кадом бузургих,оро бузургихри литерй мегуянд?4. Дар забони алгоритмй барои тасвир намудани

тагйирёбандахр кадом калимахри ёрирасонро истифода мебаранд?

5. Бузургии мобайнй чист?6. Рамзи := чиро ифода мекунад?7. Додахри 253; 45.67; «бозор» ба кадом намудхр

мансубанд?8. Кадоме аз навиштхри х, 2а, 2Ь, 4, харорат, А23, 17Х,

халли муодила, "халли муодила"-ро ба сифати номи тагйирёбанда к,абул кардан мумкин аст?

9. Намуди умумии сарлавх,аи алгоритм чй гуна аст?10. Бузургихри мобайнй дар кадом к,исми алгоритм

навишта мешаванд?

% Супориш:

1. Матни мавзуъро бодик,к,ат хонед ва мазмуни онро мухтасар дар дафтаратон нависед.

2. Якчанд бузургихри доимиро аз фанхри дигар ба хотир оред ва намудашонро дар забони алгоритмй муайян намоед.

3. Алгоритми КАД-ро ба дафтаратон кучонед, онро тах.пил намоед ва барояш блок-схема тартиб дих,ед.

1.1.6. АЛГОРИТМХОИ КРИРАСОН

Алюритмхоро нисбат ба х,амдигар ба алгоритмхои асосй ва срирасон таксим мекунанд. 'Гавре ки дар математика хангоми исботи теоремаи нав аз теоремалои исботшуда истифода мебаранд, дар ин но низ дар вакти тартиб додани алгоритми пав аз алгоритмх,ои нештар таргибдодашуда истифода кардан мумкин аст. Барои ин, алгоритмхои пешакй таргибдодашударо дар чойи махсус - х а з и п а и а л г о р и т м о в гирд меоранд ва хангоми сохтани алгоритмхои нав аз онхо истифода мебаранд.

Ллгоритмооеро, ки дар таркиби алгоритмови дигар (асоси) истифода мешаванд. а л г о р и т м х о и с рирасон ё

24

Page 25: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

пюбеь мегуянд. Барои мурочиаткунй ба алгоритми ёрирасон ном, помгуйи аргументхо ва натичахои онро дар алгоритми асосй нишон додан зарур аст.

Г/М и сол и 1: Алгоритми сохтани калимаи "ЧОР"-ро дида мебароем. Аввал барои сохтани х,ар як х,арфи ин калима ва фосилаи байни онх,о алгоритмхои алох,идаро тартиб медих,ем (чадвали 1) ва баъд онх,оро дар як алгоритм (асосй) муттах,ид месозем. Апгоритмх,ои 1, 3, 4 мувофицан барои сохтани х,арфх,ои Ч, О, Р ва алгоритми2 барои сохтани фосилаи байни харфх,о пешбинй карда шудаанд.

Агар хамаи алгоритмхои овардашударо ба сифати алгоритмхои срирасон кабул намоем, он гох, алгоритми асосии сохтани калимаи “чор” намуди зеринро мегирад:

ал г Сохтани калимаи ЧОР ибт

■ х,арфи Ч■ фосила■ х,арфи Оя фосила■ х,арфи Р

инт

25

Page 26: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Ч,адвали 1алг хаРФи Ч 2 . алг фосила 3. алг харфи О 4. алг харфи Рибт ибт ибт ибт■ раем накаш •раем накаш ■ ба пеш (4) ■ ба пеш (4)■ ба пеш (2) •ба р о ст (90) • ба р о ст (90) • ба рост (90)• раем каш •ба пеш (1) • ба пеш (2) • ба пеш (2)■ ба пеш (2) •ба чап (90) • ба р о ст (90) • ба рост (90)■ раем накаш •раем каш • ба пеш (4) • ба пеш (2)■ ба кафо (2) инт • ба р о ст (90) • ба рост (90)■ ба р ост (90) • ба пеш (2) • ба пеш (2)■ раем каш инт инт■ ба пеш (2)■ раем накаш■ ба чап (90)■ ба пеш (2)• раем каш■ ба кафо (4)

инт

Ллбатта мо мставонистсм алгоритмхои ёрирасони 1,2,3,4- ро псшакй тартиб надода, онхоро якбора дар таркиби як алгоритм созсм. Лскин дар ин холат алгоритми 2-ро ду маротиба навиштан лозим мсомад.

• Дохил намудани алгоритмхои ёрирасон тартибдихи ва сан^иши алгоритми асосиро осон мэгардонад.

• Истифодабарии алгоритмхои ёрирасон имконият медихад, ки тасвири халли масъала кутохтар баён карда шавад.

: /Мисоли 2 Алгоритми пешакй тартибдодашудаи кдд-ро ба сифати алгоритми ёрирасон к;абул менамоем ва алгоритми аз се ададй додашудаи а, b ва с ёфтани ададй калонтаринро месозем.

алг кас (как а, Ь, с, у) арг а, Ь, с

нат у ибт х а к z

кад (a, b, z)КАД (z, С, у)

инт

26

Page 27: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Чи хеле ки мебинем, дар алгоритми КЛС ба алгоритми ёрирасони КАД ду маротиба мурочиат карда шудааст. Дар мавриди якум аз байни ададхои а ва b кимати калоитарин дарёфт ва ба тагйирёбандаи z бахшида мешавад. Дар ин 40 z натичаи мобайнии алгоритм ба хисоб меравад. Дар мавриди дуюм бошад, аз байни ададхои z ва с кимати калонтарин дарёфт ва ба тагйирёбандаи у бахшида мешавад, ки он натичаи нихоии алгоритм аст.

© Савол^о:

1. Кадом алгоритмро алгоритми ёрирасон мегуянд?2. Вазифаи хазинаи алгоритм у аз чй иборат аст?3. Чй тавр ба алгоритми ёрирасон мурочиат мекунанд?

Z Супориш:

1. А пгоритм хри кад ва КАС-ро истиф ода бурда, алгоритми аз чор адад ёф тани ададй калонтаринро тартиб дих,ед.

2. Алгоритми кашидани росткунчаи тарафхряш 10 ва 15 вох,идро созед.

3. Аз алгоритми дар мисоли 1 овардашуда истифода бурда, алгоритми сохтани калимаи «чорпо»-ро тартиб дих,ед.

1.1.7. СОХТОРИ ТАКРОРШДВИ Дар забони алгоритмй дастури такроршавиро дар

намудхои одй ва интихобдор (нараметрдор) истифода мебаранд.Дастури тикроршавии од и Намуди умумии дастури

такроршавии (даврй, сиклй) одй чунин аст:х а н у з шарт

ибссерия

И II с

Дар ин дастур калимахои хануз. ибс ва инс калимахои ёрирасон буда, ибс ва инс мувофикан ибтидо ва интщои сиклро ифода менамоянд. Тарзи ичрои ин дастур чунин аст: ичрочй аввал шарт-ро мссанчад. Агар он риоя шавад, он гох вай пай дар пай амалиёти (ссрияи) дар байни ибс ва инс чойгирбударо ичро мекунад. Баъд, вай аз пав шартро мссанчад ва хангоми риояи он

27

Page 28: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

такроран ссрияро ичро мекунад. Ин амалиёт то вакте такрор меёбад, ки агар шарти гузошташуда риоя гардад. Хангоми катъ гардидани риояшавии шарт, кори дастури такроршавй низ ба поён мерасад ва ичрочй ба ичрои дастурхои навбатй мегузарад. Агар шарт аз аввал риоя нашавад, он гох, серия низ ягон маротиба ичро намегардад. Хамин тарик, серия вобаста аз риоя шудани шарт як ё якчанд маротиба ичро мегардад ё ки умуман ичро намегардад. Тарзи схемавии ичрои дастури такроршавандаи одй чунин аст:

ПМИСОЛИ I: Фарз мекунем, ки яке аз рафхои китобмонй холй буда, дар рафи дигар микдори муайяни китобхо чойгиранд. Талаб карда мешавад, ки бо истифода аз дастури такроршавй микдори китобхои рафхо баробар таксим карда шаванд.

хануз мик,дори китобх,ои рафх,о баробар нестанд ибсяк китобро аз рафи якум гириф та ба рафи дуюм гузоред

инс

Дар ин чо ба сифати шарти дастур чумлаи <шик,дори китобхои раф%о баробар нестанд'» омадааст. Дар хдкикат, мувофики шарти масъала дар ибтидо микдори китобх,ои рафхо баробар нестанд: дар рафи якум якчанд китоб мавчуд буда, рафи дуюм холй аст. Пас, маротибаи аввал шарти дастур риоя мешавад ва ичрочй ссрияро як маротиба ичро мекунад, яъне як китобро аз рафи якум гирифта ба рафи дуюм мегузорад. Маълум, ки баъди ин амалиёт микдори китобхои рафхо тагйир меёбанд. Шарт аз нав санчида мешавад. Агар он боз риоя шавад, он гох

28

Page 29: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

серия маротибаи дуюм такрор меёбад. Ин амалиет то вакти баробар гаштани микдори китобхои рафх,о такрор меёбад.

Дастури такроршавй во параметр. Намуди ин дастур чунинаст:

барои х аз х„„„ то х,шх ибс

серияинс

Дар ин но х тагйирёбандаи бутун буда, параметры сикл ном дорад, х,ы„ - к;имати ыбтыдоы ва х„шх - щматы интихоии тагйирёбандаанд.

Ин дастур чунин ичро мешавад: ба тагйирёбандаи х пайихам киматхои х„„„, х„„„+1,х„„я+2...хпюх бахшида мешаванд ва бароихар кадоми онхо серияи фармонхо ичро мегардад. Лгар х,„„,=х„МЛ. бошад, он гох серия як маротиба ичро шуда, дар мавриди х„и„>хтах будан, серия ягон маротиба ичро намешавад.

Фарки ин намуди дастури такроршавй аз намуди якумаш дар он аст, ки дар ин но шарт вучуд надорад. Ба гайр аз ин, дар ин чо худудхои тагйирёбии х иешакй маълуманд, яъне микдори такроршавии сиклро ичрочй пешакй медонад. Кладами тагйирёбии параметри сикл ба 1 баробар аст.

Х,ангоми дилхох будани кадами тагйирёбии параметр дастури такроршавй бо параметрро дар намуди умумй меоранд:

барои х аз х„„„ то хпшх кадам к ибс

серияинс

Дар ин но к - радами тагйирёбии параметри сикл буда, бо кадом бузургй тагйир ёфтани х-ро ифода менамояд. Ба тагйирёбандаи х аввал кимати х,„„, бахшида шуда, серия ичро карда мешавад. Баъд кимати х бо бузургии кимати /с зиёд карда мешавад ва серия аз нав ичро мегардад. Ин раванд то вакти кимати х аз кимати хпюх хурд ё ба он баробар будан идома меёбад.

29

Page 30: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

ПМИСОЛИ 2: Алгоритми хисобкунии суммамквадрати ададх,ои аз 1 то 50- и натуралй тартиб дода шавад.

ал г сум май квадратно (хак S) нат S

ибт бут I; S:~0 барои / аз 1 то 50

ибс S:=S+i* инс

ИНТ

/Мне о. ш j. Алгоритми хисобкуиии суммам хамаи ададхои дуракамаи нуфт таргиб дода шавад.

ал г Х,осили ч,амъ (бут S) нат S ибт бут I

S: 0барои i аз 10 то 98 кадам 2

ибсS:=S+i

инсинт

© Саволх,о:

1. Намудх,ои дастурх,ои такроршавй кадомх,оянд?2. Дар дастурх,ои такроршавй кадом калимах,ои ёрирасон

истифода мешаванд?3. Калимах,ои ёрирасони ибс ва инс чй маъно доранд?4. Дастури такроршавии одй чй тавр ичро мешавад?5. Кадом вак,т и^рои серия к,атъ мегардад?6. Намуди умумии дастури такроршавй бо параметр чй

гуна аст? Ин дастур чй тавр ичро мешавад?

30

Page 31: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

£ Супориш:

1. Матнро. хонед ва намуди умумии дастурх,ои такроршавиро ба дафтаратон кучонед.

2. Блок-схемаи дастури такроршавии одиро х,амчун асос цабул карда, блок-схемаи дастури такроршавй бо параметрро созед.

3. Мисолх,ое пешнихдц намоед, ки дар онх,о дастурх,ои такроршавиро истифода бурдан мумкин бошад.

4. Алгоритми х,исобкунии суммаи куби ададхри натуралии аз 1 то 80-ро тартиб дих,ед (S=1 +23+...+803).

5. Алгоритми х,исобкунии микдори рузхри якшанбеи соли 2010-ро тартиб дих,ед.

6. Алгоритми х,исобкунии п факториалро тартиб дих,ед (п!=1 ■2-3-...П),

1.1.S. Ь у ч у р г и х о и н а д в а л и

Х,ангоми халли масъалахо аз чадвалхои гуногун истифода мсбаранд. Иузургие, ки чузъи цадьчи сит, бучургпн чаднат пом <)<>/>(н). Лксарияти надвалхо намуди хаттй с росткуннавй доранд. Кимати бузургих,ос, ки чузъи чадвали хаттианд, дар як сатр с як сутуи навишта мешаванд. Ба хар як чузъи чадвал мувофикаи раками тартибии он рост меояд.

Г /М и с ОЛИ 1 Натичаи ченкунии х,арсоатаи шабонарузаи х,арорати х,аво дар ^адвали 2 оварда шудааст.

Чддвали2Вак^гисоат

ченкуни, 0 . 1 2 3 22 23

Х,арорат, °С 17 16 15,5 14 | .. 18 17,5

Ин чадвал цадвали хаттй буда, дорой 24 чузъ аст. lia онхо аз 0 то 23 ракамгузорй карда шудааст. Масалан, чузъи дуюми чадвал дорой кимати 15,5 буда, чузъи нулии он дорой к,имати 17 аст. Цадвали 3 бошад, харорати миснаи рузхои хафтаро дар бар гирифтааст.

31

Page 32: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Чддвали3Санаи ченкунй 22 23 ;>;[ 24 Is 25 I 26 » 27 28Х,арорати миёна, °С

15 15,5 17 20 18 17 17,5

Аз намуди ин чадвалхо зохиран фахмост, ки дар онхо зарурати нигох, доштани сатри ракамхои тартиби нест. Ибтидои ракамгузориро дониста, раками чузъи дилхохро ёфтан мумкин аст. Вале донистани раками тартибии калонтарини чадвал мухим аст. Он имкон медихад, ки андозаи чадвал нешакй муайян карда шавад.

Хднгоми дар алгоритм истифода бурдани чадвали хаттй бояд номи он, намуди чузъхояш, раками тартибии чузъхои аввалин ва охиринаш мукаррар карда шавад. Дар чадвали росткунчавй бошад, илова бар ин, сархади ракамхои амудй ва уфукиро низ нишон додан лозим аст.

П М и с о л и 2 Бигузор х,осили зарби ададхри бутун (аз 1 то 9) намуди чадвали 4-ро дошта бошад. Ин чадвалро дар алгоритм чунин тасвир мекунанд:

чад бут хрсили зарб[1:9, 1:9]

Дар ин чо «хосили зарб» номи чадвал буда, дар кавсхои квадратй андозаи он (9-9=81) оварда шудааст.

Ч,адвали 4

Бо чадвал кор кардан маънои бо чузъхои он кор карданро дорад. Тавре ки кайд кардем, чузъхои чадвалро аз руи раками тартибиашон муайян мекунанд. Раками тартиби пас аз номи чадвал хамчун индекс дар кавси квадратй навишта мешавад. Масалан, яз ва Ьг,i дар забони алгоритмй хамчун я[3] ва Ь[2,1\ ишораг карда мешаванд.

32

Page 33: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

О М исоли 3 Алгоритми х,исобкунии суммаи (S) - 1000 чузъи аз ададх,ои х,ак,ик,й иборатбудаи чаДвали номаш я-ро месозем. Микдори ададхри чамъкаРДашУДаР° бо ёрии тагйирёбандаи бутуни мобайиии / ишорат менамоем.

ал г сумма (^ащ ^ajs а /1:1000/, хзд S) арг а нат S

ибт бут ii :~ l S: = 0х;ануз i< 1000 ибс

S S l a / i / i: / I /

инсИНТ

Ба сифати индекс истифода бурдаии тагйирёбандаи i имконият мсдихад, ки суммаи х,амаи чузъхои надвалро бо срии як дастури такроршавандаи бахшиши S:~S+a[i/ хисоб намоем.

О М исоли 4: Дар асоси чаДвали 4 (мисоли 2) алгоритми пуркунии чадвали зарбро тартиб медих,ем.

алг чадвэли зарб (над бут х,осили зарб[1:9, 1:9]) нат х,осили зарб

ибт бут /, /'/.-= /

S: 0 хануз i<9 ибс

JV Iхануз j< 9ибсх,осили зарб/ //.* i j

J•• / 11 инс

/V /I / "

Page 34: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Дар алгоритми мазкур ду фармони такроршавй истифода бурда шудааст, ки яке аз он\о дар дохили дигараш чойгир аст. Сикли беруиа вобаста аз киматхои тагйирёбандаи i ва ичрои шарти i<9 ва сикли дохилй бошад, вобаста аз киматхои тагйирсбапдаи / ва ичрои шарти j<9 такрор ба такрор дастурхои ба худ тааллукдоштаро ичро менамоянд. Барой адр як кимати навбатии тагйирсбапдаи i тагйирсбапдаи / хамаи киматх,ои имкоппазири худро аз 1 то 9 кабул мсиамояд. Х,апгоми i-1 будан ва /' аз I го 9 тагйир ефтан, дастури бахшиши .\ociutu 3(ip6[ij] :=ij пух, маротиба ичро шуда, сатри якуми чадвали х;осили зарб иур мешавад. Сатри дуюми чадвал барои кимати i-2 ва кима гхои j аз1 го 9 пур карда мешавад. Ва бо админ усул ичрочй ин равандро давом дода хамаи чадвали хосили зарбро пур мскунад.

1. Бузургии чадвали чист?2. Кадом намуди чддвалхрро медонед?3 Ч,адвали росткунчавй аз хатгй чй фарк, дорад?4. Чадвалхрро дЭр алгоритм чй гуна тасвир менамоянд? 5 Вазифаи индекси ч у з ъ х ,о и чадвал аз чй иборат аст?

1. Матни мавзуъро хонед ба мазмуни мафх,уми чадвалро кушоед.

2 Барои алгоритмх,ои дар мисолх,ои 3 ва 4-уми мавзуъ овардашуда блок-схема тартиб дих,ед.

3 Ду-се мисоле пешнихрд намоед, ки дар онх,о чадвалх,о истифода шуда бошанд

1.1.9. А( (X ЧОП МЛН I ИКНИ \. !Г01Ч1ГМГ() И1

Яке аз мафх,умхои асосии алгебраи мантикй, ки опро ба шарафи асосгузораш - математики машхури англис Ч,орч Бул алгебраи були низ мсгуянд, гуфторat г.

Яъпе хар гуна 1’уфтор танх,о с адк ва ё дуруг aci . Дар як вак! х,еч го \ он адм адк ва адм дуруг шуда намставонад.

34

Page 35: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Масалан, гуфтори «Ададй 10 сода аст.» нодуруст аст, чунки 10 ададй сода нест. Гуфтори «Душанбе пойтахти Тоцикистоп аст.» хдк, аст, чунки дар хакикат Душанбе пойтахти Точикистон мсбошад.

Дар алгебраи булй гуфгорхои мураккабро тавассути як микдор гуфторхос, ки х,ак с дуруг буданашон пешакй маълум аст, мссозанд. Гуфгорхои мансуб ба ин мачмуъро гуфгорхои сода меноманд ва онхоро бо харфхои калони лотиии ишорат мекунанд. Кимати гуфтори хак ба 1 ( ) ва гуфтори дуруг ба 0 ( ) баробар аст.

Дар чадвали 5 барои осонии кор пешакй пом, ишорат ва тарзи хопдани амалхои мантикиро мсорем:

Ч,адвали 5

Номи амалИшорат

Дар ДарБейсик

Хондамешавадматематика

Инверсия ~i NOT He(Инкори мантик,й)Конъюнксия AND Ba(Зарби мантик,й) А

Дизъюнксия V OR Ё(Чамъи мантик,й)4амъи е XOR Истиснои eох,анрабойЭквиваленсия(Баробарк,уввагй)

. ~ EQV Баробарцувва

Импликатсия(Таъсири IMP Бармеоядмантик,й)

Ба хар як гуфтори содаи А гуфтори А мувофик гузошта мешавад, ки он инкори маптищии ин гуфтор ном дорад. Ипкори маптикй с худ инверсия мувофики чадвали хаконияги зерин муайян карда мешавад:

35

Page 36: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Тавре аз чадвал дида мешавад, агар кимати гуфтори Л хакбошад, он гох кимати ипкораш Л дуруг аст ва баръакс.

Дизыопксия с худ ча.\1ъи маштщии гуфторхои Л ва В бо срии Л v В ишорат шуда, кимати он мувофики чадвали зерин муайяп карда мешавад:

Ш Ш Ш1 о 10 __ | 1 11 1 10 о 0

Мувофики чадвал кимати дизыонксияи ду гуфтори сода хамон вакт хак асг, ки а ка л л ап кимати яке аз гуфторхо хак бошад. Дар мавриди дуруг будани кимати хар ду гуфтор, кимати дизыонксияи опхо низ дуруг ас г.

Ч,сшъи маштщич оуанрабоии гуфторхои Л ва В бо срии Л® В ишорат игуда, кимати он мувофики чадвали зерин муайяп карда мешавад:

, в л о я |

II 1 0 10 1 1

II1 1 0

1 00 0

Аз чадвал маълум аст, ки цамъи оуанрабои'и ду гуфтори сода хамон вакт хак аст, ки агар яке аз опхо хак ва дигаре дуруг бошад. Дар холати якхсла будани кимати гуфторхо кимати цамъи оуанрабои дуруг ас г.

Коныонксия с худ зарби мантиции гуфторхои Л ва В бо срии Л л В ишорат шуда, кимати он мувофики чадвали зерин муайяп карда мешавад:

ш я т я ЛлП1 0 00 1 01 1 10 0 0

36

Page 37: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Мувофики чадвал кимати конъюнксияи ду гуфтори сода хамон вакт хак аст, агар кимати хар ду гуфтор хам хак бошанд. Дар мавриди дуруг будани акаллаи кимати яке аз гуфторхо, кимати диз'ыоиксияи онхо низ дуруг аст.

Эквивалеисия ё худ баробарцуввагии гуфгорхои Л ва В бо срии Л~В ишорат шуда, кимати он мувофики чадвали зерин муайян карда мешавад:

А в л~в1 , 0 00 1 01 1 10 0 1

Мувофики чадвал кимати эквнваленсияи ду гуфтори сода хамон вакг хак аст, ки агар кимати хар ду гуфтор якбора с хак ва ё дуруг бошанд. Дар мавриди кимати яке аз гуфторхо хак ва дигараш дуруг будан, кимати эквивалснсияи онхо дуру!' аст.

Импликатсия с худ таъсири маптщии гуфгорхои Л ва В бо ёрии Л => В ишорат шуда, мувофики чадвали зерин муайяи карда мешавад:

л в 1 >в1 0 00 1 11 1 10 0 1

Аъзои якуми импликатсия Л-ро шарт ва аъзои дуюм В-ро хупосаи импликатсия мегуянд. Аз чадвал аёп аст, ки тацдо дар вакти хак будани шарт ва дуруг будани хулоса имнликатсияи ду гуфтори сода Л=>В дуруг аст. Дар хамаи холатхои бокимонда кимати импликатсия хак аст. Х,ангоми иваз кардани чои сутупхои Л ва В кимати импликатсия низ тагйир меёбад.

Кимати маитикии Null. Дар забонхои барномарезй, хусусан дар Visual Basic, бо максади татбики вассътари ифодахои мантикй илова ба киматхои маитикии l alse ва I rue боз кимати Null дохил карда шудааст. Дз кимати Null бештар хангоми аз якчанд аргументхои функсияхои мантикй иомуайяи будани кимати якеи онхо истифода мебаранд. Бо бахисобгирии кимати

37

Page 38: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Null чадвали умумии хдконияти амал\ои май гики намуди зсрииро мсгирад:

Л * л В A a B Л v / i A ® ВШЯШЯШ A ~ ll A ^ B1 0 0 1 . 0 1 l 0 00 1 1 0 0 1 l 0 11 1 0 0 1 1 0 1 10 0 1 1 0 0 0 0 01 Null 0 Null Null 1 Null Null Null0 Null 1 Null 0 0 Null Null I

Null 1 Null 0 Null 1 Null Null 1Null 0 Null 1 0 Null Null Null NullNull Null Null N u ll Nu ll N u ll N u ll Null Null

/JMa c -ьала .Туфторх,ои А ва В дода шудаанд:А ={2 карат 2 ба 5 баробар аст}8={Адади 25 таркибй аст}

Гуфторх,ои зеринро муайян кунед: а) Л ; 6 )Av В; в)А В; г)А~В; д)А > ВКадоме аз ин гуфтор^о х,ак, аст?

а) Гуфтори Л ={2 карат 2 ба 5 баробар нест} х,ак, аст, чунки Адуруг аст.б) Гуфтори Д vB = {2 карат 2 ба 5 баробар аст е адади 25

таркибй аст} мувофик,и чадвали х,ак,онияти амали дизъюнксия х,ак, аст.

в) Гуфтори А лВ= {2 карат 2 ба 5 баробар аст ва адади 25 таркибй аст} мувофик,и чадвали х,ак;онияти амали конъюнксия дуруг аст.

г) Гуфтори А~В-{2 карат 2 ба 5 баробар фак,ат ва фак;ат х,амон вак,т аст, ки агар адади 25 таркибй бошад} мувофик,и ч а Дв а л и х,ак;онияти амали эквиваленсия дуруг аст.

д) Гуфтори Л=>В={агар 2 карат 2 ба 5 баробар бошад, он гох.адади 25 таркибй аст} мувофици чадвали х,ак,онияти амали импликатсия х,ак, аст.

38

Page 39: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Бояд кайд намуд, ки тартиби ичрои амалхои май гики аз рун баргарияташои чунии муайяп карда шуда аст: инверсия, конъхонксня, дизъюнксия, чамъи охаирабой, зквивалснсия ва импликатсия. Ин тартиби муайяншударо ба мисли нфодахои математики бо истифодаи ка вех, о тагйир додан мумкин асг. Ба сифати мисол бо истифода аз амалхои мантикй, кавсхо ва мачмуи гуфторхои сода ба тартиб додани гуфтори мураккаби(Л > В) ~ \В > л) шуру ь менамосм. Пеш аз хама барон осонни кор чадвали хаконият тартиб медихем ва кимати х,ар як ташкилкунандаи ин гуфтор, нагичахои мобайнй ва нн\оии опро дар алохидагй хисоб намуда, дар сутунх,ои чадвал чойгир мекуием:

А В А > В В Л В > А 1 (л > в) (в > л)|1 1 ' 1 0 0 ' 1 11 0 0 1 0 0 10 1 1 0 1 1 10 0 1 1 1 1 1

Гуфгори мазкур новобасга аз кимаги гуфторхои гашкилкунандааш доимо \ак асг. Чунин гуфгорро гуфгори ашпшпшн \,ак, мсгуянд. Айнан хамин гавр гу(|)тор.\ои айпиятаи дуругро муа/’гян кардан мумкин аст.

Агар ду гуфтор дорой чадвали хаконияги якхела бошанд, он гох, опхо айпияпшн баробарцувва номида мешавапд. Масалан,гуфторхои Л “ > В ва Л v / i айпиятаи баробаркувваанд ва ботарзи Л => В = Л v В ишорат карда мешаванд.

Айпиятаи баробаркуввагии гуфторхоро ба мисли баробаркуввагии айннятхон алгебрави санчидан мумкин ас г. /lap ин маврид аввал баробаркуввагии як микдор гуфторхоро тавассугн чадвали хаконият муайяп мскунанд ва синае онхоро дар исботи дигар гуфторхо истифода мебарапд. 1>о чунин iap$, масалан, ба осонй конунхои зерини алгебраи гуфгорро санчидан мумкин асг:

A v В В v Л - к;онуни коммутативии дизъюнксия Л л В В л А - к;онуни коммутативии конъюнксия Л v (В v С )= (Л v в) v С - к;онуни ассогсиативии дизъюнксия

39

Page 40: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

А л (В л С) = (А л /?) л С - цонуни ассотсиативии конъюнксия

Л л (В v С • М л a B ) v ( A a C) - к,онуни дистрибутивии конъюнксияA v [В А с ) = (л v S ) a ( / I v C ) - крнуни дистрибутивии

дизъюнксия

A v В = Л а В, А а В = A v В - крнун^ои де Морган

А А - к,онуни инкори инкорA v А = А, А а А = А - крнунхри идемпотентнокй

A v А - 1, А а А — О

A v 1 = 1, А а \ - Акрнунх,ое, ки дар таркибашон гуфторхри айниятан ва айниятан дуруг доранд

А а 0 0, A v O - А

© Саволх,о:1. Чаро алгебраи мантициро алгебраи булй мегуянд?

Гуфтор чист?2. Кадом амал^ои мантик,иро медонед?3. Бартарияти ичрои амалхри мантик,й чй тавр муайян

шудааст?4. Аз к,имати мантик,ии Null кадом вак,т истифода

мебаранд?5. Айниятан баробаркуввагии гуфторхрро чй тавр

месанчанд?

Е Супориш:1. Ч,адвали ^акрнияти гуфтори (A v В ) ~ (В => с)-ро тартибдихрд.2. Гуфторхри А ва В дода шудаанд:

А ={5 карат 5 ба 25 баробар аст} й={Адади 16 ток, аст}Кадоме аз гуфтор^ои зерин х,ак, аст? a) A ; 6 ) A v В;в) А А В; г )А~В; д )А=>В

3. Айниятан баробаркуввагии гуфторхри A v В = А а В-ро исбот кунед.

40

Page 41: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Ь о б и 2

ЛСОСХОИ НЛ1Ч ЮМЛРКЗЙ

1.2.1. ТЛХЛВВУЛ ВА ГАСННФИ ЧА1ЮНХОИ ЬАРПОМАРК111

Забонхои барномарезй. Барои тавассути комшотер ичро иамудани алгоритми халли масъала, аввал онро ба шакли махсус овардан лозим аст, ки онро барномаи комшотсри мегуянд. Барномахои комшотсри бо ёрии забонхои барномарезй сохта мешаванд. Имруз дар чахон бештар аз 2000 забони барномарезй мавриди истифода карор дорад.

Х,ар гуна забони барномарезй ба мисли забонхои мукаррарии гуфтугуй аз алифбо, синтаксис ва семантика иборат аст. .I./чфбои забонро мачмуи рамзхое (аломатхос) ташкил медихад, ки онхо хангоми тартибдихии сохтори барнома истифода мешаванд. Одатан калидлавхаи комшотер фарогири хамаи рамзхои алифбои забонхои барномарезй мебошад. Синтаксис ин мачмуи коидахоест, ки бо ёрии алифбои забон с о х то р и барнома (блокхо, ифодахо, операторхо, зербарномахо ва гайра) эчод мешавад. Системам коидахои маънидодкунии сохтори барномаро ссмчптчкаи забони барномарезй мегуянд. Масалан, агар ягон зерсохтори барнома ифодаи а(Ь+с)-ро дар бар гирифта бошад, он гох мувофики коидахои ссмаптикии забон бояд комшотер аввал суммаи бузургихои b ва с, яъне Ь+с ёбад ва сипас натичаи суммаро бо бузургии а зарб купал. Ва ё хангоми ба ягон тагйирёбанда бахшидаии кимати ягон бузургй, комшотер бояд хатман аввал мувофикат кардани намуди опхоро санчад ва баъд амалй бахшишро ичро купад.

Забонхои барномарезй, хамчун воситаи асосии муколамаи инсон ва комшотер, имруз хеле такмил ефтаанд ва дастраси доираи васеи мутахассисони \ам касби ва хдм гайрикасби гаштаанд. Дар рушди таъминоти барномавии комшотерй асосан 5 пасли забони барномарезиро (ЗБ) ёдовар мешаванд. Се наели аввалаи ЗБ комилан мувофики мачмуи калимахои хидматй ва сиптаксисй тавсиф карда мешуданд ва омузиши онхо барои мутахассисони гайрикасбй хеле мураккаб буд. Гарчапдс забонхои пасли чорум то хол хангоми- барномарезй риояи синтаксиси катъиро талаб кунанд хам, лскии омузиши онхо писбатан осонтар гардонида шудааст. Забонхои барномарезии пасли панчум, ки холо дар чараёпи коркард ва арафаи анчомсбй карор доранд, дорой имкоииятхои хеле фаровони табодули

41

Page 42: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

информатсия буда, бо коидахои грамматики ва сиитаксисии забонхои табий (гуфтугуии байни инсонхо) хслс наздик гардонида шуда, риояи коидахои махсуси синтаксисиро умуман галаб памскупанд.

Забонхои барномарсзии наели якум тавассути мачмуи Р" \ 1 мi':!:! 1 ! (дар намуди рамзбандии дуй с хаштй), ки аз

руи банду басти (архитсктураи) комшотери мушаххас муайян карда мешуданд, алгоритми муайянеро ичро мекарданд. Дар он замонхо хар як навъи комшотср сох,иби забони хоси худ буд. Х,ар як бариома танхо барои як наваги комшотср сохта мешуд. Аз барпомарез на танхо донистани забони комшотери мушаххас, балки сохтори физикии он низ талаб карда мешуд.

I Гасли дуюми ЗЬ бо ташаккули забонхои намуди ё \ I а к р с ассомблсри алокаманд аст. Гарчанде

ассемблерхо нисбат ба забонхои наели аввал кадамс ба неги бошанд хам, вале вобастагии онх,о аз сохти комшотср хануз хам боки монда буд. Аз барномарез боз хдм донистани тарзи кори комшотери навъи мушаххас галаб карда мешуд.

Магии бариома дар ассемблер аз иайдарпайии оиераторхо (мачмуи дастурхои комшотери) иборат аст. Дар оиераторхо ба Чои ракам хои дуй (с хдшти) аз р а м з \о и харфй истифода мсбаранд. Ин рамзхо имконият фарохам мсОваранд, ки фаъолияти ракамй ва якранги барномарез дар шакли иайдарпайии рамзхо ба танзим оварда шавад. Х,ар як оператор дар сатри алохидаи ма гии бариома павши та мешавад. Комшотср ин операторхоро бо навбат коркард мепамояд. Азбаски барномахои комшотери тавассути ин забонхо хслс кутох тасвир мешаванд, бинобар он дар даврони мо низ хангоми эчоди таъминоти барномавй аз забонхои асссмблерй ба таври васеъ истифода мсбаранд.

Наели ссюми ЗЬ-ро забонхои сатхи о:ш с худ забонхои i; opin ми ташкил медихад, ки он бештар бо пайдоиши забони

барцомарезни I oriran алокаманд аст. Ин забои тахти рохбарии 4,01 г Ьэкус дар ширкати IBM очод шудааст. l-'ortran дар халли масъалахои илмй-техники дар як муддати кутох ба яке аз забонхои асоситарин табдил ёфта тавонист. Дере нагузашта пас аз b'ortran забонхои алгоритмии Algol, Cobol, Basic, PL/1, Pascal, API., ADA, C, I-'orth, Lisp, Modula ва laiipa пайдо шуданд, ки аксарияти онхо имруз х,ам дар байни барномарезон махбубияги хоса доранд.

42

Page 43: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Пасли чоруми ЗБ тамоюли; гссдурп) дорад. Азбаски им гуна забонхо коидахои

махсус ва почизи синтаксисиро риоя мскунанд, бинобар он истифодаи онх,о барои гайримутахассисон низ хслс осой гаштааст. Хусусиятхои мухимтарини забонхои ин наел дар мансубият ва мавриди истифода карор гирифтани он\о дар рушди самтхои зерини барномарези ошкор гаштааст:

м к;исман дар ^алли масъалахри интеллекти сунъй (Prolog, Langin ва Fanpa)

■ забонхри барномарезии объектгаро (Pascal, C++, SmallTalk, Simula, Actor ва гайра)

■ забонхри барномарезии дархостй (хазинаи маълумот, масалан SQL - Structured Query Language)

- забонхри барномарезии параллели (Occam, SISAL, FP ва гайра).

Ба пасли ианчуми ЗБ забонхои навъи навтарин, аз кабили забонхои интеллекти сунъй (IntcrLisp), систсмахои ташхией (эксперта - HxpcrtLisp), хазинаи дониш (IQLisp, SAIL) ва забонхои кисман табий (Clout, Q&A, IIAL), ки дар истифодаи опхо ягон хсл синтаксиси махсус талаб карда намешавад, дохил мешаваид.

Сиапслши оириомираи (СБ) гуфта мачмуи барпомахои бунсдй ва воситахои барномарезиро мсноманд, ки он\о барои эчод, коркард ва истифодаи барпомахои пав пешбинй шудаанд. Дартаркиби СБ забонхои барномарези, тахриргарони магий, транслятора (бариома-гарчумонх,о), хазинаи зербарномахо, утилитхо (барпомахои срирасои) ва барпомахои хидматй мавчуданд. Синфи СБ дар чадвали 6 оварда шудааст.

Ч,адвали 6

|Аломати тасниф НавъМачмуи забонхри Якзабонакории додашуда БисёрзабонаИмконияти Пушидавасеъгардонй Кушода

Тарзи табодули модули аввала

Компиляторй

Интерпретаторй

Хусусияти фарккунандаи сисчсмап биссрчабопа а якчабона дар он асг, ки

киемхои алохидаибарномаро тавассутизабонхои гуиогун сохта, онх,оро хангоми ичро с пеш аз он дар модули ягона якчоя кардан мумкин аст.

43

Page 44: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Фарки системам кушодааз пупшда дар он аст, ки дар ин но ба система ягон тагйирот ворид накарда, забони нави дилхохро дар якноягй бо транслятораш илова кардан мумкин аст.

Дар системам ннтерпрстаторп дастурхои забон бсвосита дар мухити системам барномарезии додашуда, кадам ба кадам - яке аз паси дигаре, рамзкушой ва инро карда мешаванд. Дар спсге.мап компилятор!! бошад, аввал матни барнома (модули натинавй) пурра табдил (тарнума) карда шуда, синас тавассути комшотер, тамоман новобаста аз мухити барномарезй, инро карда мешавад.

’к'рбарноми воситаест, ки барои истифодаи бисеркаратаи ягон кисми мушаххаси барнома (масалан, хисобкупии кимати функсия барои киматхои гуногуни аргумент) дар нойхои гуногуни барномаи асосй хизмат мсрасоиад. Лекин холатхое низ вомехуранд, ки як алгоритм, масалан хисоб кардани кимати функсияхои элементарй, табдили ададхо аз як система ба системам дигари хисоб ва 1’айра, дар х,алли масъалахои мухталиф истифода мешавад. Агар ягон алгоритм аллакай мавриди истифода карор гирифта бошад, он гох онро мставон хамчун зербарномаи тайер ба сифати кисми ягон барномаи дигар истифода бурд. Истифодаи зербарпомахои тайер бошад, дар халли масъалахои гуногун эноди барпомахоро осой ва сода гардонида, инрои опхоро метезонад.

Дар раванди истифодаи зербарпомахои тайер масъалаи нигохдорй ва нобаногузории оихо дар хотираи комшотер ва алокамандсозии мутакобилаи онхо бо барномаи асосй пеш меояд. Барои таъмини инрои хуби вазифахои амалй системаи муайяни истифодаи зербарпомахои тайер кор карда шудааст. Ин систсмахо, аз нуктаи назари ташаккул ва ороиш, ба зербарномахо талаботи муайяперо вогузор мекунанд. Зербарномахое, ки навобгуи хамаи талаботи системаи интихобшудаанд, стандарта номида шуда, мачмуи ин гуна зербарномахоро минчан н’риарномахо мегуянд.© Саволхо:

1. Забони барномарезй чй гуна забон аст?2. Синтаксиси забон чист? Семантикаи он чй?3. Чанд наели забонхои барномарезиро медонед?4. Хусусиятхои ЗБ наели чорум кадомхрянд? Панч,ум чй?5. Системаи барномарезй чист?

44

Page 45: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

6. Системаи барномарезиро аз руи кадом аломатх,ояш тасниф мекунанд?

7. Зербарнома чист? Хазинаи зербарномах,о чй?£ Супориш:

1. Матни мавзуъро бодик,к;ат хонед ва онро нак^т кунед.2. Блок-схемаи алгоритмеро созед, ки дар он ягон ^исмаш

дар якчанд ч °и дигари х,амон алгоритм такроран истифода шуда бошад.

1.2.2. З л ь о н и ЬЛРНОМЛРК'Ш И Q h a s k :

Пейсик (Basic) аз харфхои аввали калимахой англисии «Beginner's All purpose Sumbolic Instruction Code» гирифта туда, ба забони точикй «Забони биссрмаксадаи дастурхои рамзй барои навомузон» тарчума кардамешавад. Ин забон соли 1965 азтарафи профессорони коллечи Дармутски ИМА - 3.Ксмени ва Т.Курте эчод шудааст.Бейсик барои халлимасъалахои дорой характери хам хисобй ва хам гайрихисобидошта ва ипчунйн барои муколамаи байни корбару комшотср пешбинй шудааст. Он дар истифода хслс одй аст. То имруз якчанд намунаи забони Бейсик, ки аз хамдигар мувофики вазифахоятон фарк мекунанд, кор карда баромад шудаас т.

Баъзе намунахои забони Бейсик бе зарурат барои хамаи сатрхо нитон додани раками тартибиро талаб намскунанд. Дар ин гуна намунахо танхо ба он сатрхос ракам мегузоранд, ки идоракунй ба онхо равон карда шуда бошад. Дар намунахое, ки сатрхояшон ракам доранд, дар навбати аввал сатри раками

45

Page 46: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

тартибиаш аз хама хурдтар ичро мсгардад. Одатаи сатрхоро бо кадами 10 ракдмгузорй мскунанд, ки ин барои ба барнома илова намудани сатрхои нав имконият фарохам мсоварад.

Масалан, агар мо дар байни сатрхои ракамашон 40 ва 50 сатри дигарро хамрох карданй шавсм, он гох мставонсм ба он раками тартибии 45 (аз 41 то 49)-ро гузорсм. Як сатри барнома мставонад як с якчанд онсраторро (дастурхои комшотсриро) дар бар гирад. Дар ин гуна мавридхо онсраторхо аз хамдигар бо срии аломати ду нукта ( ) чудо карда мсшаванд.

Мо бо намунаи QBasic, ки аз намунах,ои исгаинаи забон тавассуги дорой восигахои муосири барномарезии модули буданаш фарк мскунад, шинос хохсм шуд. Бояд кайд кард, ки QBasic дар истифодаи хдмаи тарзу услуби тсхнологияи барномарезии муосир созгор аст. Афзалиятх,ои QBasic:

• дорой тахриргари экранй будандар х,ачми барнома махдудият нагузоштан бе зарурият ба сатрхри барнома рак,амгузорй накардан имконияти истифодаи тагйирёбандахри мах,аллй (локалй) доштан.

Бигузор корбар дар комшотсри худ барномаи QBasic-ро насб карда бошад. Агар системам оператсионии кори MS Windows бошад, он гол парвандаи QBasic-ро бо пахши дукаратаи

46

Page 47: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

тугмаи чачи муш ба кор ом ода сохтан мумкин аст. Дар мавриди пахши тугмаи f маълумотномаи QBasic ба экран даъват карда мешавад. Агар тугмаи Esc нахш карда шавад, он гох кисми марказии равзанаи QBasic ю за шуда, тахриргари он ба кор омода мегардад. Дар ин маврид матни барномаи навро ба комшотер дохил ё матни ягон барномаи пештар сохташударо тахрир кардан мумкин аст. Равзанаи асосии QBasic ба ду хисса

Editing Window

Editing Window

(Kditing Window) ва (ImmediateWindow) таксим мешавад. Хднгоми омодаи кор будани QBasic курсор дар равзанаи вироиш карор дорад. Матни барномаи дохилкардашударо тавассути хамин равзана дидан мумкин аст. Ба матни барнома дохил кардани тагйиротро низ бо ёрии хамин равзана анчом медихалд. Ичрои барнома ва хатто дар парванда нигох дошта ни он низ махз аз хамин равзана амалй гардонида мешавад.

Равзанаи ичроиш дар кисми поении экран чойгир буда, дар он ба таври фаврй натичаи ичрои фармонхоро дидан мумкин аст. Барои ба ин равзана гузаштан, кифоя аст, ки тугмаи нахш

карда шавад. Барои ичрои фармони зарурй бошад, тугмаи Е1с -ро нахш кардан кифоя аст.

Барои шуруп кори барномаи мавчуда аз фармони Ичро ► О. оз (Run >Start - Запуск > Пуск) истифода бурдан ва с ■1'угмахои v-Shift ва i-po нахш кардан лозим аст. 1 lac аз ин экран тоза гардида, натичаи ичрои барнома дар он пайдо мешавад ва то пахши ягон тугмаи ихтиерии дигар сатри натичавй дар он 40 бетагйир боки мемонад.

( Д О trff VI J IM н . . 1ПА1 ГАЫ1ЧГ*- i .QRAMl Л9Е

it |[r:<

Page 48: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Нарой аз пав муоипа кардани натидахои ичрои бариома, аз фармоии Псшдид^Экрани чоикунй (View ^Output Screen - Просмотр >Экрап вывода) с пахши тугмаи истифодамсбаранд. Агар раваиди идрои бариома бо ягон сабабс катъ шуда бошад, он гох барои давом додани он аз фармони Ичро ► Даном додан (Run ^Continue - Запуск >Продолжить) с пахши тугмаи истифода мсбаранд.

Х,ар як сатри матни бариомаро, ки бо пахши тугмаи баапдом мсрасад, тахриргар хамчун опсратори QBcisic кабул карда, фавран коркард мснамояд. Коркард дар сс зица амалй гапгга, азлахзаи пахши тугмаи eitwr с гузаштани курсор ба сатри дигарогоз мссбад.

Дар зииаи аввал гахлили синтаксисии опсратори павбатй гузаронида мешавад. Агар дар навишти оператор ба хатогис (галат, сахв) рох дода бошем, он гох фавран дар экран равзапаи маълумот оид ба навъи он хато пайдо мешавад ва мавкеи чойгиршавиаш дар сатри бариома ба кайд гирифта мешавад. Дармавриди пахши тугмаи -b(toi равзапаи мазкур баста мсгардад вакурсор ба мавкеи бакайдгирифта баргашта, имкоиияти ислох намудани галати мазкур фарохам меояд.

О1 0 ЗИ зииаи дуюм ин андоми тахрири сатри бариома аст, яънс агар операчори мазкур аз нуктаи назари коидахои синтаксисй дуруст ташаккул ефта бошад, он гох ба таври худкор зииаи форматбаидии сатри бариома огоз мссбад. Раванди форматбанди аз HJtOBaKynn с хазфи фосилахо (пробслхо), гузаропидапи калимахои хидматй (калидй) ба рсгистри болой (харфхои калон) ва якхеласозии дарозии идептификаторхо (номхо) иборат аст.

Зииаи ссюм ин транслятсия (тарчума/табодули сатри барпомавй ба рамзхои мошиий рамзбапдии ракамй/дуй) ва ичрои сатри мазкур тавассути комшотср аст. Ва хампн тарик, комшотср пай дар пай еатрхои бариомаро аввал ба рамзхои мошиий табдил медихад ва ба'ьд фавран опхоро ичро мскунад.

Агар барномаи мураттабсохтаро дар ояида низ истифода бурдапй бошем, он гох оиро бояд дар шакли парванда (файл) дар диск нигох дорсм. Варои ин чун харвакта аз мешои Парванда (File Файл) банди Пигохдорй хамчун (Save As Сохранить как)-ро интихоб кардан лозим аст. Дар натида дар окран

48

Page 49: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

равзанаи робитавй иайдо мешавад, ки бо срии он номи иарвандаро ба кдйд гирифтан лозим аст. Агар барои барнома холо пом иитихоб накарда бошем, он гох, он дар мухити QBasic хамчун санади беном Untitled ба к,айд гирифта мешавад. Дарозии номи парвандаи барнома набояд бентгар аз 8 рамз (харфхои лотинй ва ракамхои араби) бошад ва хатман бонд аз Харф огоз сбад. QBasic ба номи иарвандахои худ кисми иловагии .BAS-po хамрох мскунад. Номи парвапда хамчун нешфарз дар чузъдопи (папкаи, каталоги, директориям) чорП иигох дошта мешавад. Лскин корбар метавопад иарвандаро дар чузъдопи дилхох сабт намояд. Азбаски парвандаи QBasic хамчун парвандаи матнй ба кайд гирифта мешавад, пас онро бо срии тахриргари магнии дилхох кушодан ва муоина кардан мумкин аст.

Барои сохтани барномаи пав аввал бо тарзи зерии барномаи чориро хазф кардан лозим аст:

■ тавассути пахши тугмах,ои __ ва А ба менюи Парванда(File - Файл) гузаштан

■ банди Сохтан (New - Создать)-ро баргузидан* тугмаи -пахш кардан.

Дар натича, экран аз хама навшптачот пок мсгардад ва дар сарлавхаи равзанаи барнома калимаи Untitled (беном) иайдо мешавад. Барои буруншавй аз мухити QBasic амалисти зеринро ичро кардан лозим аст:

* тавассути пахши тугма^ои L___ ва L.L ба менюиПарванда (File - Файл) гузаштан

■ банди Беруншавй (Exit - Выход)-ро баргузидан

■ тугмаи -ро пахш кардан.

Л.тфбои тбопи QBasic-ро шартан ба гуруххои зерин таксим кардан мумкин аст:

♦ Х,арфх,ои алифбои лотинй'. Aa, B b, Сс, Dd, Ь’с, 1;Г, Gg, Ilh, Ii, Jj, Kk, LI, Mm, Nn, Oo, Pp, Qq, Rr, Ss, Tt, Uu, Vv, Ww, Xx, Yy, X z

♦ Х1арфх,ои алифбои руей: Aa, Бб, Вв, Гг, Дд, lie, Жж, Зз, Ии, Ий, Кк, Лл, Мм, Пи, Оо, Пп, Рр, Сс, Тт, Уу ,Фф, Хх, Цд, Чч, IIIih, 1Цш, ы, ь, Ээ, Юю. Я я

49

Page 50: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

♦ Рак,амх,ои арабй: 0, 1,2, 3,4, 5, 6, 7, 8, 9

♦ Амалх,ои ариф метикй: +(Намъ), -(тарх), *(зарб), / (таксим), А(бадарачабардорй)

« Амалх,ои к,иёсй: =(баробар), >(калон), > = (калоп с баробар), <(хурд), < = (хурд с баробар), с <:> (нобаробар)

« Аломатх,ои махсус: ( )-к,авсхои доиравй, (1 -кдвсх,ои квадратй, %-фоиз, #-диез, S-доллар, !-хитоб, ? -савол,, -всргул, • -нук,та,; - нукта-всргул, “ -нохунак, :-басн, ‘-апостроф, & -амперсанд, (<>'' - нарх, хатча, \-хати моилп чаппа, ~ -тилда, ‘- ’-фосила (пробел)

« Калимах,ои хидматй. Вазифаи калимахои хидматиро (калидиро) хангоми истифодаапгон маънидод мскунсм.

^ Эзох,: Х,арфх,ои русиро танх,о дар нохунак ё дар мавридишарх,дих,й истифода бурдан мумкин аст.

Доимихо дар QBasic ду хсл мешаванд: adadu ва сатри(литеры). Доимихои адади, дар навбати худ, ба чор намудтаксим мешаванд:

бутун - пайдарпайии рак,амх,о аз [-32768, 32767]. Дар мавриди мусбат будани доимй аломати «+»-ро партофтан мумкин аст;

♦ бутуни дароз - пайдарпайии рак,амх,о аз [-2147483648, 2147483647], ки бо рамзи & тамом мешаванд. Масалан, 9129876587&;

■ х,ак,ик,0 бо сах,ех,ии якчанда - ададхри мусбат ё манфй аз [-3.4Е+38, 3.4Е+38], ки нук,таи да^й доранд. Е - асоси системаи х,исоби дах,й, яъне 10 аст. Агар к,исми бутуни адад ба нул баробар бошад, он гох, онро партофтан мумкин аст. Масалан, 25.37, -17.05, .125. Дар мавриди аз х,ад калон ё хурд будани адад, QBasic онро бо тарзи экспоненсиалй ифода менамояд.

Масалан,

73519000000=7.3519*1010=7.3519Е+10,0.00000000217=2.1 7 *1 0 '9=2.17Е-9. Ин навъи адад^о на бештар аз 8 разами эътимоднок доранд. Масалан, адади ;г=3.1415926822731-ро QBasic х,амчун п=Ъ. 1415926 тасвир мекунад.

50

Page 51: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

■ х,а><,ик,и бо cax,ex,uu дучанда - ададх,о аз [-1.8D+308, 1.8D+308], D=10 аст. Ин навъи ададхри х,ак,ик,й то 15 разами эътимоднок дошта метавонанд.

Доимич ситрП - пайдарпайии аломатхои дар похунак гирифташудаи алифбои забон аст. Масалан, «Точикистони сохибистикдол», «QBasic», « ». Микдори аломатхо (рамзхо) набояд аз 32567-то зисд бошад.

ТигйирёСншдихои Бсйсикро ба тагйирёбандахои сода ва индексдор чудо мекунанд. Номи тагйирсбанда бо ёрии харфхои лотинй, ракамхо ва аломатхои махсус сохта шуда, хатман бо харф cap мешавад ва дарозиаш аз 40 рамз зиёд пест. Масалан, бузургихои а, Ь, с, ... , х, у, z, Л1, ВЗ, / 9 тагйирёбандахои еодаапд. Тагйирёбандахои индексдор бошанд, чузъхои ягон массив (гурухи бузургихои хосият ва помп ягоиадошта) ба хисоб мераванд. Индсксхо пас аз номи массивхо дар дохили кавс навишта мешаванд. Масалан, тагйирёбандахои индексдори Л(а), В(а), к(а), z(a) чузъхои массивхои якченака ва тагйирёбандахои индексдори r(a,/3), q(a,fi), G(a,[3), II(a,P), m(a,/3) чузъхои массивхои дученакаро ташкил медиханд. Дар ин чо Л, В, к, г, q. G, II, m номи массивхо ва а, [1 ипдсксхои оихоро ифода мснамоянд.

<у' Эзох~ Тарзи истиф одаи массивх,оро дар мавзуи алох,ида меомузем.

Хдпгоми иомгузорй калимахои хидматиро истифода бурдап мумкин пест. Масалан, ном наметавонад PRINT ё X IGOTO бошад. Тавсия дода мешавад, ки ба тагйирёбандахо помхои мазмуннок гузошта шавад. Масалан, ба чои номи XI овардани номи XI МАХ бехтар аст, гарчанде барои комшотер харду ном хам айнан як тагйирёбандаро ифода мекунанд.

Ч'атйирёбандахои Бейсикро ба мисли доимихояш ба тагйирёбандахои ададй (бутун ва хакикй) ва сатрй гаксим мекунанд. Намуди тагйирёбанда вобаста аз намуди кимати бузургии кабул мекардагиаш муайян карда мешавад ва бо ёрии насванди махсус ба кайд гирифта мешавад:

❖ % - тагйирёбандаи намуди бутун, масалан, Х%, МАХ%❖ & - тагйирёбандаи бутуни дароз, масалан, DAROTH&,

В&❖ ! - тагйирёбандаи \ак,ик,й, масалан, Т!, RAV4!

51

Page 52: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

❖ # - тагйирёбандаи х,ак,ик,и бо сах,е\ии дучанда, масалан, A#

❖ S - тагйирёбандаи сатри , масалан, А1$, RAMTHS.

Масалан, тагйирёбандахои Л1, X, W5 - хакикд, В%, D% - бутуп ва Л$, В$ - тагйирсбандах,ои сатрианд. Кимати тагйирёбандахои ададй ягой адад ва сатри - иайдарпайии рамзхои дар дохили нохунакхо гирифташуда мсбошанд.

Хдигоми бс иасваид навиштани номи тагйирёбанда, он хамчун хдкикии cayequaiu якчсшдо к,абул карда мешавад. Намуди та!Йирёбандаро бо срии оператори D lil’ низ муайян кардан мумкин аст:

• DEFINT А, К-М. Тагйирёбандахои номашон бо х,арфхои А, К, L, М саршаванда, хамчун тагйирёбандахои намуди бутун муайян карда мешаванд;

• DEFLNG А, В - бутуни дароз;• DEFSNG А-D - хак,ик,ии сахехиаш якчанда;• DEFDBL I-L - хак,ик,ии сахехиаш дучанда;• DEFSTR С, D - сатрй.

© Саволхо:

1. Чй тавр QBasic-po ба кор омода месозанд?2. Равзанаи QBasic аз кадом к,исмхо иборат аст?3. Барномаи мураттабшуда чи тавр ичро ва дар хотира

ни гох дошта мешавад?4. Аз мух,ити QBasic чи тавр берун мешаванд?5. Алифбои забони барномарезии QBasic аз кадом рамзхо

иборат аст?6. Оё калимахои хидматиро бо хзрфх,0 '1 РУсй навиштан

мумкин аст?7. Доимй чист ва чанд намуд дорад? Тагйирёбанда чй?8. Х,ангоми интихоби номи тагйирёбанда бояд кадом

кридахо риоя шаванд?2 Супориш:

1. Матни мавзуъро бодик,к,ат хонед ва онро накр кунед.2. Доимихоро НУДО кунед: а)-25; 6)5+11; в)11 е+5; г)+100.25;

fl)xxv; е)”Е1авруз муборак!”; ё) 12,23; ж)5/7; з)52; и).371; n)25-eSQR

52

Page 53: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

3. Намуди доимихрро муайян кунед: а)”321”; 6)321;в)1375.05; г)5е-4; д)-12; e)1.5D+12

4. Тагйирёбандах,оро чудо кунед: a)amir%; б)а+5; B)5d; r)sin(x); fl)evro$; е)с%; ё)г!

5. Намуди тагйирёбандахоро муайян кунед: а)а!; 6)alfa%; B)h; r) t# ; д)тах; е)г$; 6)j3!

6. QBasic-po ба кор омода созед ва матни ягон барномаро дохил кунед.

7. Аз мухити QBasic бурун шавед.

1.2.3. Ф> 11к'П1Я\()П СТАНДАРТII. ИФОДА\(>

QBasic ба корбари комшотср имконияти истифодаи зсрбарномахои тайсрро, ки дар хазинаи он махфузанд, фарохам мсоварад. Одатан кисми зисди чунин зсрбарномахо барои хисоббарорихои кимати функсияхои одитарини (элсмснтарии) фупксинхоп стандарта номидагааванда нсшбинй шудаанд. Иомгуй ва тарзи навишти онхо дар чадвали 7 оварда шудааст.

Ч,адвали 7

Номи ф унксия ДарQBasic

в*?.*'- —a

Номи ф унксия ДарQBasic

Синуси X SIN(x) Кисми бутуни X INT(x)COS(x) Функсияи аломати л. SGN(x)

Тангенси х TAN(x) Партофтани кисми касрии х FIX(x)

Арктангенси х ATN(x) Х,исобкунии ададхои тасодуфй RND(x)

Решайкзадратй аз % SQR(x) Табдилдихии х ба

намуди бутун ClNT(x)

Экспонента азX EXP(x)

Табдилдихии х ба намуди хак,ик,ии сахехиаш якчанда

CSNG(x)

Логарифми натуралй аз х LOG(x)

Табдилдихии х ба намуди хацик,ии сахехиаш дучанда

CDBL(x)

Киматимутлак,и .х: ABS(x)

Page 54: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Чи хслс ки аз чадвал маълум аст, аргумента функсияи стандарта дар кавси доиравй навишта мешавад. Ба сифати аргумента функсия ифодаи арифметикии дилхохро истифода бурдан мумкин аст. Аргумента функсияхои тригономстрй бо радианхо дода ва чен карда мешавад.

Баъзан хангоми хисоббарорихо ефтани кимати ифодахое талаб карда мешавад, ки дар таркиби онхо функсияхои мураккаб мавчуд аст. Агар масъала хисоб кардани кимати функсияхои мураккаб ва с функсияхои одитаринеро талаб кунад, ки номи онхо дар руйхати функсияхои чадвали 7 мавчуд набошад, он гох чунин функсияхоро аввал бо срии функсияхои чадвалй табдил ва баъд дар ифода мавриди истифода карор додан зарур аст. Дар чадвали 8 барои баъзс функсияхо формулахои айниятй оварда шудаанд.

Чадвали 8

Сохаи муайяни

х / я 12 + кл, к - ■ 0,±1,±2,... х 1 кл хФ клк = 0,±1,±2,...; -1<Т<1

-1 < дг < 1

— 00 < х < 00

а, N > О, а * I

Дар Бейсик се намуди ифодахоро фарк мекунанд: арифметики, рамзй ва маитищ. щ )0()(Ш арифметики бо ёрии доимихо, тагйиребандахо, функсияхои математики, амалхои арифметики ва инчунин кавсхои доиравй сохта мешавад. Дар холати хусусй тагйирсбанда, доимй с функсияи ajroxn/ta низ ифодаи арифметики туда мставонад.

Амалхои арифметикии ифода мутобики бартарияти нисбат ба хамдигар доштаашон аз тарафи чап ба рост ичро мешаванд, яъне аввал амалхои бадарачабардорй, баъд зарбу таксим ва сонй чамъу тарх. Тартиби кабулшудаи ичрои ин амалхоро бо истифодаи кавсхо тагйир додан мумкин аст. Амалхои дарачаашон якхела (масалан зарбу таксим с чамъу тарх) пай дар

54

Номифунксияхо

Секанси а-

Косеканси х Котангенси х Арксинуси х

Арккосинуси х

АрккотангенсихЛогарифми N аз руи асосй а

Айниятхо

Page 55: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

пай аз чарафи чап ба рост ичро карда мешаванд. Агар дар ифода фупксияхо (стандарта с гайристандартй) истифода шуда бошанд, он гох дар иавбати аввал кимати опхо хисоб карда мешавад ва баъд амалхои бокимоида ичро мсгарданд.

Дар барномаи QBasic тарзи навишти сатрии ифодахои арифметики кабул шудааст, яъне индекехои поспи с болоиро низ дар х,удуди сатр чой додан лозим аст. Масалан, ифодаи матсматикии 2sin х2 \г, дар QBasic бо тарзи 2'ksin(x*2)+ r(i) павишта мешавад. Аломати зарби байни зарбшавандахоро партофтан мумкин пест, масалан, ифодаи Зд-ро хатман дар шакли з*\ бояд навишт. Пай дар пай навиштани ду амали арифметики низ мамиуъ аст. Масалан, ифодаи ha-ро танхо дар шакли bica Ca'k( h) навиштап мумкин аст, вале хамчун ai<-/> на. Микдори кавсхои кушодаи ифода бояд бо микдори кавсхои пушидаи он баробар бошад.

/Мисол: Ифодаи математикии 5 = V x lnx t a,ct^ l> дар Бейсик

бо тарзи s sqr(x~klog(x)) \ (atn(b)/sin(c)) ва ифодаи

у sin(x/5) \cos(x/5) \ exp(sqr(a'kx)) навишта мешавад.

Баъзе мисолхои дигари ифодахои арифметики дар чадвали 9 оварда шудаанд.

Ифодаи сатри (литерй) ба воситаи доимихо, тагйирёбандахо, фупксияхо ва аломати амали сатри сохта мешавад. Дар Бейсик танхо як амали сатри пешбиий шудааст, ки онро амали пайваеткунии (конкатепатсия) бузургихои сатри меноманд. Ии амал бо ёрии аломати «+ » ишорат карда мешавад. Масалан, кимати ифодаи сатрии “БАР”+ ”П О ”+ “М А” матни «БАР1 ЮМА»-ро ташкил медихад. ]{ар баъзе намунахои Бейсик барои коркарди бузургихои сатри (матнй) як катор функсияхои махсус пешбиий шудаанд. Масалан:

• LEN (a) - дарозии матни а-ро хисоб мекунад.• VAL(a) кимати сатрии а-ро ба ракамхои мувофики дахй

табдил медихад.• MID (а,т,п) кисми бузургии сатрии «-ро, ки дарозиаш ба п

аломат баробар аст, аз аломати лг-умаш cap карда, чудо мекунад.

sine

Ы { 5 Jбошад, Хамчун

55

Page 56: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Ифодаи маитики бо срии ифодахои арифметики, сатрй, киссй, амалхои мантикии Ana, Or, Not ва кавсхои доиравй сохта мешавад. Кимати ифодаи мантикй метавонад танхо хак (True) ва с i.vpyi (False) бошад. Дар QBasic кимати хак ба 1 ва дуруг ба О баробар хисобида мешавад. Ифодахои киссй холати хусусии ифодахои мантикиянд. Онхо бо срии ду ифодаи арифметикй ва яке аз амалхои киссии (нисбии) <, >, <=, >=, =, <> сохта мешаванд.

Х,аш'оми хисобкунии кимати ифодаи мантикй дар навбати аввал амалй Not, сииас And ва дар навбати охир Or инро мегардад. Масалан, кимати ифодаи мантикии N01 \> а \n d < дар мавриди х —\, а=2, «=3 будан ба 1 баробар аст.

Ч адвали 9

Навиштим атематики

^ ЛШШШН авиш т д а р

QBasic

а.х + b (A*X+B)/(C*X+D)сх + d■ 2sin X SIN(X)A2

sin х2 SIN(XA2)

\ j (л- + 5 ) 2 (Х+5)л(2/3)

e j.v-0.2S| EXP(ABS(X-0.25))

5 3 1/5лЗ

b< 0 B<=0

ax2+bx+c ! А*ХЛ2+В*Х+С

!nx<2sin х LOG(X)<2*SIN(X)

© Савоях;®:1. Кадом функсияро функсияи стандартй меноманд?2. Ченаки аргументи функсияи тригонометрй чй ном дорад?3. Тартиби ичрои амалхои ифодахоро номбар кунед. Оё ин тартибро тагйир додан мумкин аст?4. Ифодахои Бейсик кадомхоянд ва онх,о чй тавр сохта мешаванд?

5. Аз функсияхои стандартии ЕХР*В; CC>S(30); ABS(2,6); TN*1; SQR5A2 кадомашон бехато навишта шудааст?

Page 57: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

S Супориш:

1. Х,ангоми х -2 , у-Ъ ва а - 5 будан, к,имати ифодах,ои мантик,иро х,исоб кунед: (x<=2)O r(N ot(o+xA2= yA.2));

x*y>a*(x+y)And(lnl(y/x)=y-x)

2. Ифодахоро дар QBasic нависед: а)а'+1г; Ь ) ——— ;3 I с

c)5ctg2x г; d)b""h; e )-b + J —V

3. Ифодах;ои мухолифи к,оидах,ои навишти QBasic-po нишон дих,ед\а)-Ь ± (Ъ~-4*а*с); 1>) а Л2+Ь A2-2a*b*cos ( с) ; с)а+-Ь/с; cl) Л hs (х л2-у л2-2.25);e)SQ R(a+24); f ) cos (а2-1); g) Л hs (-15*а); h) In (2-а)

4. Ифодах,ои зеринро ба намуди му^аррарй биёред:a)aA2+bA2-2*a*b*cos(c); b)a*h/2; c)Sqr((x2-x1)A2+(y2-y1)A2);d)3A(4A5); e)(a+b)/2*c; f)(-b+Sqr(bA2-4*a*c))/2/a

1.2.4. OiiKi'/Vioi’xo it дох и. ikvhii

'Гавре кайд кардсм, барнома дар забони QBasic аз пайдарпайии сатрхо иборат аст. Х,ар як carp мставопад як с якчанд операторро дар бар гирад. Операторной carp аз хамдигар бо срии аломати «:» чудо карда мешаванд.

Х,ангоми ичрои барнома бояд кимати аввалаи хамаи тагйиребандахои дар он истифодашаванда пешаки маълум бошад. Ии амалиётро бо срии гурухи операторхои дохилкупи амали гардонидан мумкин аст. Яке аз ин гуна операторхо оператора Let с оператора бихишш ном дорад, ки намуди умумии он чунин аст:

[n :][Let] тагйирёбанда = ифода

Дар ин чо п - раками carp, I-ct (бигузор) калимаи калидй, rai ппрсбанда номи тагйирёбандаи мавчуда с пав ва с чузьи массив, аломати бахшиш ва ифода ифодаи сатрй ёарифметики ва ё мантикй мебошанд. Калимаи Let, ки дар кавси квадратй навишта шудааст, чузъи хатмии оператори бахшиш ба шумор намеравад, яънс ин оператор бс хамин калима низ иурра

кт

Page 58: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

ичро мсгардад. Раками сатр низ хдтмй нссг. Кавсхои квадратй дар оянда низ бо админ маъно истифода мешаванд.

Дар натичаи ичрои опсратори бахшиш, ифодаи тарафи рости аломати бахшиш хисоб карда шуда, кимати ои ба тагйирсбапдаи тарафи чаи бахшида мешавад.

"I Ми соли 1:LET А=1 LET В -2 Х=А+ВLET X=XA2+COS(X)-C).2Z=-7.514RS-'Н ом у насаб”

Опсраторхои сатрхои якум ва дугам ба тагйирсбандахои Л ва В мувофикан ададхои 1 ва 2-ро мсбахшанд. Дар натичаи ичрои опсратори сатри 3, кимати ифодаи Л+В хисоб карда мешавад ва натичаи он, яьне 3 ба тагйирсбапдаи X бахшида мешавад, ки он дар опсратори павбатй мавриди истифода карор дода мешавад.

Дар опсратори бахшиш бояд намуди тагйирёбанда ва намуди кимати патичавии хисобшудаи ифода ба хамдигар мувофикат кунанд. Масалан, дар навишти опсраторхои

К$=4 1%=13.47 L=”BAK,T”

ба галатхо рох дода шудаанд. Агар зарурати ба тагйирсбапдаи як намуд бахшидаии кимати ифодаи намуди дигар исш ояд, он гох намуди кимати ифода ба намуди тагйирёбанда табдил дода мешавад. Масалан, дар натичаи ичрои опсратори А%=1.75 тагйирёбандаи А% сохиби кимати 2 мсгардад, чупки пеш аз бахшидани адади 1.75 ба тагйирёбанда, аввал оператор онро то адади бутун, яьне 2 яклухт менамояд ва баъд ба А% мсбахшад.

Агар иайдарпайии опсраторхои [Х=5 : Х=Х+^ дода шуда бошанд, он гох, кимати охирони X ба 9 баробар хохад шуд, яьне опсратори бахшиши дугам ба кимати аввалаи тагйирёбандаи X, ки ба 5 баробар аст, адади 4-ро зам памуда, патичаро аз пав ба X мсбахшад.

Q Mисоли 2: Барномае тартиб медихем, ки он масохати росткунч,аи тарафхояш а ва /?-ро хангоми а=2м ва b-З м будан Хисоб намояд ва натичаро бе нишондихии вохиди масохат ба экран барорад:

яя

Page 59: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

А=2В=3S=A*BPRINT "Macox,aT=";S

Баъди ичрои ин барнома дар экран ибораи \ I a c o \a i - 6 пайдо мешавад. Ибораи мазкур тавассути оператори Print ба экран бароварда мешавад, ки ба омузиши он дар дарехои оянда гауруъ менамоем. Вале, тавре аз мазмуни ин барнома бармеояд, масохати росткунча - S танхо барои кимати тарафхояш Л=2м ва В=3м хисоб карда мешаваду хадос. Барои хосил намудани дигар киматхои S ба мо лозим меояд, ки ба сатрхои якум ва дуюми барнома тагйирот ворид созем. Чй бояд кард, ки ин барнома бе воридсозии тагйирот барои киматхои дилхохи тагйирёбандахои Л ва В натичахои заруриро нешкаш намояд? Илочи халли масъала мавчуд аст. Барои ин дар забони барномарезии Бейсик оператори махсуси дохилкунй - Input нешбини шудааст, ки намуди умумии он чунин аст:

[n:] Input |тавзехот| руйхати тагйиребандахо

/(ар ин чо п - раками тартибии сатр, тавзехот - доимии рамзии дилхох ва рупхатп i ai ппрёбапдахо - пайдарпайии номи тагйирёбандахоро ифода мекунанд. Номи тагйирёбандахо аз хамдигар ба воситаи аломати вергул чудо карда мешаванд.

Ин онераторро бештар дар рсчаи робитавй (диалогй) истифода мебаранд. Масалан, хангоми ичрои оператори Input Л.В.С! дар экран рамзи ? пайдо мешавад ва раванди ичрои барнома мувакдатан катъ мегардад. Ин маънои онро дорад, ки корбари комшотер бояд бо ёрии калидлавха барои чузъхои руйхати тагйирёбандахо - Л, В, С киматхои мувофикро дохил намояд. Лгар корбар пас аз рамзи ? ададхои 4, 6, 10-ро дохил намояд ва тугмаи Enterjl-ро пахш купад, он гох тагйирёбандаи Л сох,иби кимати 4, В - сохиби 6, С - сохиби 10 мешаванд ва пас аз он барнома ба кори худ идома мебахшад. Дар мавриди номувофикатии микдори киматхои дрхилшавапда бо микдори тагйирёбандахои руйхат, дар экран маълумоти зарурй оид ба навъи галати содиршуда пайдо мегардад.

Оператори Input имконият медихад, ки барои осонии кор, пеш аз дохилкуиии кимати тагйирёбандахо ба экран матихои срирасон бароварда шаванд. Матни ёрирасонро пеш аз руйхати

59

Page 60: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

тагйирсбандахо дар дохили нохунакхо чойгир мекунанд ва пас аз он аломати нукта-вергул мсгузорапд. М асалан, хангоми ичрои опсраторхои

IN PU T "К^имати А-ро дохил кунсд";А IN PU T "Климата В-ро дохил кунсд";В

дар экран мувофикан маълумотхои зерин найдо мешаванд:

Климаты А-ро дохил куиед ? 5 Кстати В-ро дохил куиед ? 10

Мисоли j Тарзи ич,рои барномаи зеринро дида мебароем:

INPUT "К=";К INPUT "М=";М Н=К+М PRINT "Н=";Н

Тугмаи F5j-po нахш мекунем, дар экран матни К -? найдо мешавад. Адади 25-ро дохил мекунем, дар экран матни М=^ найдо мешавад. Адади 30-ро дохил мекунем. Дар патича .комшотср ба тагйиребандаи К кимати 25 ва ба М кимати 30-ро мсбахшад. Дар сатри ссюм суммаи тагйирсбандахои К ва М хисоб карда шуда, натичаи он, яъис 55 ба тагйиребандаи II бахшида мешавад. Сатри чорум ифодаи 1//=55-ро ба экран мсбарорад.

Бо назардошти ин гуфтахо барномаи дар мисоли 2 овардашударо, барои хисобкупии масохати росткунчаи гарафхояш а ва Ь-и дилхох, дар шакли зерин нешкаш кардан мумкин аст:

INPUT "А ва В-ро дохил кунед";А,ВS=A*BPRINT "Macox,aT=";S

Опсраторхои Head, Data cu Restore. 1'арчандс хангоми истифодаи опсратори Input кимати тагйирсбандахои руйхат тавассути калидлавха дохил карда шаванд хам, вале дар QBapic имконияти бсвосита дар матни барнома чойгир кардаии ин

СП

Page 61: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

киматхо мавчуд аст. Барои амалишавии ин максад чуфти операторной Read ва D ata хизмат мсрасонанд, ки намуди умумии онхо чунин аст;

[гг.] READ руйхати тагйирёбандах,о

[m:] DATA руйхати додах,о

Дар ин чо чун харвакта п ва m раками сатрхо, Read (хондан), Data (додахо) - калимахои хидматй мсбошанд.

Махз оператори D ata имконият фарохам мсоварад, ки додахоро пешакй дар барнома чойгир намоем. Оператори Read бошад, ба таври худкор, пай дар пай, аз руйхати оператори Data пн додахоро ба тагйирёбандахои руйхати худ мсбахшад. Чузъхои руйхати ин операторхо ба воситаи вергул чудо карда мешаванд. Дар як барнома микдори дилхохи ин ду операторро истифода бурдан мумкин аст.

Data аслан оператори ичронашаванда аст ва бе истифодаи оператори Read ягон маъное надорад. Ба воситаи ин оператор мачмуи додахо сохта мешавад. Ин операторро дар сатри дилхохи барнома чой додан мумкин аст. Гарчапдс якчанд операторной Data-po пайдарпай павиштан шарт иабошад хам, вале чун ода г опхоро дар аввал с охири барнома мсоранд. Масалан, дар натичаи ичро шудани сатрхои

READ А,В,С$DATA 5,7 “Информатика"

ба тагйирёбандахои А, В, С$ мувофикан киматхои 5, 7, Информатика бахшида мешаванд.

Микдори додахои оператори Data аз микдори тагйиребандахои оператори Read бояд кам набошад, вагарна дар экран маълумоти Out of Data (додахо кифоягй намскунанд) пайдо мешавад. Дар мавриди номувофикатии намуди додахо бо намуди тагйирёбандахо низ дар экран маълумот оид ба навъи галати содиршуда пайдо мегардад.

QM И СОЛ И 4

DATA 5, 10, 9 READ М, N, Т LET Y=M+N-T PRINT У

61

Page 62: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Дар ип бариома чор оператор D ata, Read, Let ва Print истифода шудаанд. Мувофики ду опсратори аввала ба тагйирёбандаи М кимати 5, ба N кимати 10 ва ба Т кимати 9 бахшида мешавад. Дар сатри ссгоми бариома кимати Y хисоб ва дар сатри чорум он ба чон дода мешавад.

П Мисоли 5: Бо ёрии оператори input (намунаи 1) в,а операторх,ои Read, Data (намунаи 2) барномахре месозем, ки онхр ^имати ифодаи 4ар+Ь+с -р о хрнгоми а=3, 5=6 ва с=-1 будан х,исоб кунанд.

Намунаи 1 Намунаи 2INPUT А, В, С PRINT 4*АЛ2+В+СRUN| n H H ^ ^ l

DATA 3, 6, -1 READ А. В, С PRINT 4*АЛ2+В+С RUN 41

/ /Мисоли 6: Барномаи х,исобкунии масохрти секун^аи тараф^ояш а=13, Ь=14, с=15-ро бо ду метод тартиб медихрм.

Намунаи 1 Намунаи 2INPUT А, В , С Р= (А+В+С)/2S=SQR(P*(P-A)*(P-B)*(P-C))PRINT “S=";Srun? 13, 14, 15 S=84

READ А, В , С P=(A+B+C)/2S=SQR(P*(P-A)*(P-B)*(P-C))PRINT “S=”;SDATA 13DATA 14DATA 15

Баъзан лозим мсояд, ки додахои дар оператори Data овардаро такроран дар барнома истифода барем. Ин корро бо ёрии опсратори Restore апчом додан мумкин аст, ки намуди умумии он чунин аст:

62

Page 63: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

[m :] RESTORE [n]

Дар ин чо Restore (баркароркунй) - калимаи хидматй, m раками сатрсст, ки дар он оператори Restore чойгир аст, п - раками сатрест, ки дар он оператори D ata чойгир аст.

Хдпгоми ичрои ин оператор идоракунй ба сатри п-уми бариома дода мешавад, ки дар он бояд ягон оператори Data мавчуд бошад. Додахои руйхати пн операторро опсратори навбатии Read такроран истифода мсбарад. Агар раками п мавчуд набошад, он гох, Restore идоракуниро ба аввалин опсратори Data медихдд. Масалан, дар натичаи ичрои китьаи барномаи зерин:

READ А, В, С DATA 8, 10, 15

RESTORE READ X,Y

ба тагйирсбандахои Л, В, С мувофикан киматхои 8, 10, 15 ва ба тагйирсбандахои X, Y низ такроран киматхои 8 ва 10 бахшида мешаванд.

© Саволхо:

1. Кадоме аз зеринхо оператори бахшиш шуда метавонад?а)х+1=х; b)x:= x+ l; с)х=х~2; d)-t= k?-4ac; е)у=-у;f) y - s in ( x )

2. Оператори х=х+7 чи тавр ичро мешавад?3. Вазифаи оператори Input аз чй иборат аст?4. Дар оператори Input бо кадом мак,сад аз тавзехот

истифода мебаранд?5. Операторхои Data ва Read чи тавр ичро мешаванд?6. Барои ба тагйирёбандахо бахшидани ^имати бузургихо

истифодаи операторхои Data ва Read ^улай аст ё оператори Input?

63

Page 64: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

S Супориш:/. Пас аз ич,рои операторной зерин кимати

тагйирёбандахои л' ва у ёфта шавад: х-1 : у -2 : х~у :у -х

2. Киматх,ои тагйирёбандахои х ва у мувофик,ан ба 2 ва 5 баробар аст. К|имати нави онх,оро пас аз ич,рои операторной бахшиш муайян кунед: а)х=х+1: у~-2;Ь )х-5 : у --у ; с ) х - х + у :у —х-е; с!)х=хл£+у : у - у л2; с) 1-х : х=у : y - t

3. Барномаи дар мисоли 1 овардашударо бо истифодаи оператори Input табдил динед.

4. Бо истифодаи операторной Data ва Read барномаи налли муодилаи хаттии v=w.v-po тартиб динед.

5. Барномаи нисоб кардани масонати доираи радиусаш г- ро тартиб динед.

6. Аз операторной Data ва Read истифода бурда, барномае созед, ки он масофаи байни ду нук,таро аз руи координатанояшон нисоб кунад.

7. Блок-схема ва барномаи нисобкунии суръатро аз руи доданои ибтидоии вак,т ва масофа тартиб динед.

1.2.5. О п к р м о р х о и ЧОПКУНИ

Оператори Рrint. Нарой ба экран баровардан ва дар когаз чоп иамудани иатичанои кори барнома оператори Print (чоп кардан), ки опро оператори чопкуни низ мсгуяпд, хизмат мерасонад. Ин оператор на тайно барои чопкупии иатичанои пинои, балки иатичанои мобайни, кимати буруп. ж додашуда, матннои тавзенй, сатрнои холи ва гайра йети |)ода бурда мешавад. Но тарзи кори ин оператор мо кисман шинос настем.I !амуди умумии он дар Бейсик чунин асг:

[n:] PRINT руйхати бузургих,ои чопшаванда

64

Page 65: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Чузъи руйхати бузургихои чопшавандаро доимй, тагйирёбанда, функсия ва умуман ифодаи дилхох, гашкил карда мставонад. Барои аз хамдигар чудо кардани чузъхо аломатхои вергул (.) ё нукта-вергулро (;) истифода мебаранд. Масалан, хангоми ичрои барномаи зерин

А=2 : В=3 : С=5 PRINT А,В,С

компютер ба воситаи операторхои бахшиши сатри якум ба тагйирёбандахои и, b ва с мувофикан киматхои 2, 3 ва 5-ро бахшида, ба воситаи оператори чопкунии сатри дуюм ии киматхоро мувофики тартиби дар оператори Print нишондодашуда ба экран мебарорад. Пас аз ичрои барнома мо дар экран чунин натичаро дида метавонем:

Агар дар сатри дуюми барнома аломати вергулхоро бо нукта-вергулхо иваз намоем, он гох дар экран натичаи зеринро мебинем:

2 3 5

Фарки оператори PRINT А,В»С аз оператори PRINT [А;В;С] дар он аст, ки дар мавриди якум натича\о дар фосилаи муайян (барои хар кадомаш 14 мавкеъгй) ва дар мавриди дуюм наздик чоп карда мешаванд. Масалан, хангоми ичрои барномаи

А=10 В=15 С=А+В PRINT С,А;В

дар экран натичахо бо тарзи зерин чойгир мешаванд:

25 10 15

Агар сатри чоруми ин барномаро бо сатри

PRINT А +ВА В/3I

иваз кунем, он гох дар экран чунин натичахо инъикос мешаванд:

65

Page 66: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

25 10 5t

Лз тарзи кори ин оператор маълум мешавад, ки оператори чопкунй метавонад аввал кимати ифодаро хисоб кунад ва баъд онро чоп намояд. Лгар аломати вергул пеш аз руйхати чопкунй гузошта шавад, он гох, натичах,о аз мавкеи 14-уми сатр cap карда, чоп мешаванд.

Масалан, натичаи кори оператори PRINT, Л; В,С сатри зерин аст:

| . 10 15 25 I

Акнун барномаи болоиро чунин табдил медихем:

А=10В=15С=А+ВPRINT " А=";А PR IN T" В=” ;В PRINT " А+В=";А+В

Дар натичаи ичрои ин барнома сатрхои зерин дар экран пайдо мешаванд:

А -1 0В~15А+В=25

Хдмин тарик, сатри чопкунии экрани дисплей ба 5 мавзеъ, ки хар кадомаш дорой 14 мавкеъ аст, таксим шудааст. Мавзеъхо аз мавксъхои 1, 15, 29, 43 ва 57-ум огоз меёбанд:

Оператори Print натичахоро дар экран аз мавкеи аввалини сатри нав cap карда, чоп мекунад. Лекин дар Бейсик имконияти давом додани чопкунй дар сатри ба оператори пешинаи Print тааллукдошта мавчуд аст. Барои ин кофист, ки дар охири

6 6

Page 67: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

руйхати чопкунии опсратори пешинаи Print аломати всргул с нукта-вергул гузошта шавад. Масалан, натичаи кори барномаи

Х=5PRINT Х;ХЛ2,PRINT Х;ХЛ3

сатри зерин аст:

5 25 5 125

Корбар метавонад барои осонии кораш, хангоми дохилкунии матни барнома, калимаи -ро бо рамзи ивазнамояд. Пас аз пахши тугмаи 4i)it!r QBasic ба таври худкор рамзи-ро ба калимаи Print табдил медихад.

Агар пас аз калимаи Print руйхати чопкунй нишон дода нашавад, он гох дар экран сатри холи партофта мешавад. Масалан, натичаи кори операторхои

PR IN T" А="; А:?? " В=";В:?:7 PRINT " А+В=";А+В

еатрхои зерини экран мебошанд:

Бо ёрии операторхои Let, Input, Read ва Data

се тарзи хис°бкунии масохати трапетоияро (s - а h)

барномарези кунед:

Let Input Read ва Data

А=2:В=6:Н=4.5 INPUT A,B,H READ A,B,HS=(A+B)/2*H S=(A+B)/2*H DATA 2,6,4.5PRINT“S=”;S PRINT “S=”;S S=(A+B)/2*H

PRINT “S=”;S67

Page 68: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

аст:Оператори Print Usin". Намуди умумии ин оператор чунин

[n:] “PRINT USING “ ф ормат” ; руйхати бузургихоичопшаванда

Дар ин чо Print Using (чоп бо истифода аз) - калимаи хидматй ва формат - ифодаи сатрй - формата чопи бузургихои руйхат мебошад.

Оператори Print Using имконият медихад, ки тархи аники кимати чоншавандаи чузъи алохидаи руйхат офарида шавад ва барномарез тавассути коидахои махсуси Бейсик раванди чопкунии кимати бузургихоро мувофики табъи худ ба танзим орад. Х,ангоми истифодаи оператори мукаррарии Print бошад, имкониятхои барномарез хеле махдуданд. Вай дар ин маврид метавонад раванди чопкуниро танхо ба воситаи вергул ё нукта- вергул идора намояду халос.

Ф ормата чопкунии бузургихои руйхати оператори Print Using бо ерии сиетсификаторхо (рамзхои махсус) гашаккул дода мешавад. Онхо аз хамдигар бо ёрии вергул, фосилаи рамзй ё фосилаи чадвали чудо карда мешаванд.

Чддвали 10

Рамз Вазифаирамз Рамз Вазифаи рамз

#Мавк,еъбандииразряднойадад

$$Ишораи аломати доллар пеш аз адад

■Ишораи нук,таи дахй

ДАЛА Ишораи формати дарачавй

/

Чудокунии синфи разрядх,о бо ёрии вергул

& Чопи пурраи ифодаи рамзй (матн)

+ Ишораи аломати плюс

! Чопи рамзи якуми ифодаи сатрй

Ишораиаломатиминус

\п\Чопи п+: рамзи аввалаи ифодаи ;атрй (п - микдори фосилалои рамзй)

68

Page 69: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Масалан, дар натачай ичрои барномаи:

PRINT “Чопи адади 18,45 аз руи формат” Х!= 18.45PRINT USING “####”;Х!PRINT USING “####.#”;Х!PRINT USING “###.###”;X!

сатрхои зерин дар экран пайдо мешаванд:

Чопи адади 18,45-аз руи формат1818.5

18.450

Азбаски дар формата оператори якуми Print Using нуктаи дах,й вучуд надорад, бииобар он танх,о кисми бутуии адйди 18,45 аз чои баромадааст. Дар формата оператори дуюм бошад, пас аз нукта якто рамзи # омадааст. Барои хамин хдм, хангоми чои, пас аз нукта як раками эътимодпок ба хисоб гирифта шуда, адад яклухт карда шудааст. Дар формата оператори сеюм пас аз нукта ссто рамзи # омадааст. Бинобар он хангоми чоп пас аз нукта сс раками эътимоднок ба хисоб гирифта шуда, адади 18,45 дар шакли 18,450 аз чоп баромадааст.

Агар микдори ракамхои эътимодноки адад (пас аз вергул) ннсбат ба рамзхои формат камтар бошад, он гох мавкеъхои холй бо пул пур карда мешаванд. Агар кисми бутуни адад дар формати додашуда нагундад, он гох (хангоми чои) пега аз кимати адад рамзи 1 илова карда мешавад. Масалан, дар натидаи ичрои оператори [PRINT USING “# # # . # ”;7890.6б1 дар экран сатри %7890.7 инъикос мегардад.

Дар натичаи ичрои барномаи:

А=-15.725 : В=625 PRINT USING “###.### ###”;А;В PRINT USING “А=###.###лллл В=###”;А;В Х$=“Т ojikiston”PRINT USING “!”;Х$PRINT USING “&”;X$PRINT USING “\ \”;X$PRINT USING “& - kishvari man”;X$

дар экран сатрхои зерин пайдо мешаванд:

69

Page 70: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

-15.725 625 А=-15.725Е+00 В=625 ТTojikistonTojikTojikiston kishvari man

Саволх,о:

1. Вазифаи оператори Print аз чй иборат аст? Print Using чй? Онх,о аз х,амдигар чй фарк, доранд?

2. Кадом бузургихр метавонанд чузъи руйхати чопкунии операторной Print ва Print Using бошанд?

3. Чй тавр бариомаро бояд тартиб дод, ки натичахр дар сатрхри гуногун чоп шаванд?

4. Пас аз ичрои операторной зерин дар экран кадомсатрх.0 пайдо мешаванд?

а) PRINT 10+Зл2б) PRINT "t=";7*3в) PRINT, " Синфи ";6," мактаби № ";12

5. Х,ангоми ичрои оператори PRINT А,В;С к,имати тагйирёбандахр дар кадом мавзеъхр чоп мешаванд? Агар вергул бо нук,та-вергул иваз карда шавад чй?

5+Sqr(36),7*8,100/10*5,“ М уодила” чист? Натичаи кори операторной а$=” М исоли” : t=27 : k=2 : х=72 : Prin t USING “ Варианти ## & # ” ;t;a$;k : PRINT USING “ Навоб: ###.##” ;х чй?

1. Барномае тартиб дих,ед, ки баъди ичрои он дар экран чор мисраъ шеъри дустдоштаатон чоп шавад.

2. Барои додахри а ва к,имати ифодах,ои ва -ро бо тарзхри зерин х,исоб ва чоп кунед: а)бо ёрии оператори Let, в)бо ёрии оператори Input, с)бо ёрии оператори Read ва Data.

6. Натичаи ичрои оператори PRINT

к ctg\,\2ax + b2 , / = tg2(ax t- \5b3)

70

Page 71: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

1.2.6. ( Щ Н * \ 1 0 1 * \ 0 И m i P A C O H . Ь Vi ' l lOM \ . \OI I XVI i n

Оператори Rem Калимаи калидии Rem шакли кутохкардашудаи калимаи англисии > к буда, маъиояш

(шарх, эзох) аст. Оператори Rem оператори хатмии Бейсик нест. Вай дар барнома ягон амалиётро ичро наменамояд. Ин оператор танхо барои шархдихии мазмуни ки ем х о и гуногуни барнома хизмат мекунад. Тавзехог нас аз калимаи Rem навишта мешавад. Намуди умумии оператор чунин аст:

|n :i RcM т а л е * о т

Дар ин чо - раками сатр ва - пайдарпайии рамзхоидилхохи забони Бейсик аст. Дар як барнома м и к д о р и дилхохи ин операторро истифода бурдан мумкин аст. Масалан:

REM Масох,ати секунда: Формулам Герои REM Операторной Бейсик

1

(интихо) ишораи охири кори барнома аст. Пас аз ичрои ин оператор комшотер ба барномаи чорй хусни анчом мебахшад. Оператори End одатан дар сатри охирони барнома меояд.

(••(риг л юр (истодан) барои муваккатан боздоштани раванди ичрои барнома хизмат мерасонад. Барои давом додани кори барнома аз фармони Run ►Continue ё тугмаи истифода бурдан кифоя аст. Мувофики зарурати алгоритми онро дар сатри дилхохи барнома чой додан мумкин аст.

Опер,ич, пч С7л (Clear Screcn - тозакунии экран) барои аз хама гуна навиштачот пок намудани экран хизмат мерасонад.

Нирач к и иг- Лгар алгоритми халли масъала хаттйбошад, он х’ох барномаи ба он мувофикро низ хаттй мегуянд. Операторхои ин гуна барпомахо пай дар пай (бо навбат) ичро мешаванд.

Алгоритм ва барномаи аз решай квадратй „ баровардани ададх,ои мусбатро тартиб медихем.

71

Page 72: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Алгоритм Барномаал г Азрешабарорй (^§£ х, у)

арг х нат у

ибтУ :=л[х

инт

REM Азрешабарорй

INPUT X

PRINT “Y=”;SQR(X)

END

Сатри якум (оператори Rem), хамчун сатри сарлавхд, мазмуну мундаричаи барномаро шарх, медихад. Ба воситаи сатри дуюм (оператори Input) ба тагйирёбандаи X кимат бахшида мешавад. К^имати ин тагйирёбандаро танх,о пас аз дар экран иайдо шудани аломати ?| дохил намудан мумкин аст. Оператори Print (сатри сеюм) кимати решай квадратй аз Х-ро хисоб мснамояд ва ба экран мебарорад. Дар экран ин натича хамчун кимати тагйирёбандаи У намудор мешавад. Сатри чорум (оператори End) баохиррассии барномаро нишон медихад. Тавре ки дида мешавад, операторхои барномаи мазкур бо навбат (дар намуди хаттй), яке аз паси дщ ар ичро мешаванд.

/"/IV, к с с ли 2: Алгоритм ва барномаи х,исобкунии масох,ати сатх, ва х,ачми силиндри диаметраш d ва баландиаш h-ро тартиб медих,ем.

Алгоритм Барномаалг Силиндр (хак d, %ак, S,V)

арг d,h нат S.V ибт хак PI

Р1:=3,1416 S:= PI d (d/2+h)V:= P ld 2-h/4

инт

REM СилиндрPN3.1416INPUT D.HS=PI*D*(D/2+H)V=PI*DA2*H/4PRINT“S=”;S,“V=”;VEND

Дар барномаи мазкур сатри якум барои муайянкунии мазмупи барнома, сатри дуюм барои ба тагйирёбандаи PI бахшидани кимати доимии 7г(пи), сатри сеюм барои дохилкунии

72

Page 73: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

кимати ибтидоии тагйирёбандахои D ва I I хизмат мерасонад. Ьо ёрии сатрхои чорум ва панчум мувофикан масохати сагх ва хачми силиндр хисоб карда мешавад. Сатри шашум барои чопкунии кимати тагйирёбандахои S ва V ва сатри хафтум барои анчом бахшидани кори барнома пешбиий шудааст. Масалан, хангоми £>=0,6 ва I I -1 будан, комшотср натичахои S=2.450448 V-.28274338823hpo ба экран мебарорад.

, 7Мисоли 3 Барномаи дар мисоли 2 овардашударо бо истифодаи операторхои Data ва Read табдил медихем.

REM Силиндр Р1=3.1416 READ D.H S=PI*D*(D/2+H)V=PI*DA2*H/4 PRINT “S =”;S,“V =”;V DATA 0.6,1

Х,ангоми ичрои ин барнома тагйирёбандахои D ва / / мувофикан киматхои 0.6 ва 1-ро кабул менамоянд. Дар натича, дар экран сатри зерин намоён мешавад:

5=2.4504422698 V= .28274338823

ОМисоли 4 Барномаи чопкунии квадрат, куб ва дарачаи 4- уми адади Д-ро тартиб медихем.

REM Бадарачабардорй INPUT АPRINT Ал2, Ал3, Ал4 END

© Саволхо:

1. Намуди умумии оператори Rem чй гуна аст?2. Оператори CIs барои чй хизмат мерасонад?3. Вазифаи операторхои Rem, Let, End ва Stop аз чй

иборат аст?4. Фарк,и оператори End аз оператори Stop дар чист?5. Кадом барномахоро хаттй мегуянд?6. Барномахои хаттй чй тавр ичро мешаванд?

73

Page 74: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

ri Супориш:

1. Алгоритм ва барномаи х,исобкунии х,осили зарб ва суммаи ду ададро тартиб дих,ед.

2. Алгоритм ва барномаеро тартиб дих,ед, ки х,ангоми х=10

будан, к,имати ифодаи у = л/х2 - 36 + л1х2 + 44 -ро х,исоб кунад.

3. Барои х,исоб кардани масох,ат ва периметри росткунча алгоритм ва барнома тартиб дих,ед.

4. Барномае тартиб дих,ед, ки куби ададх,ои якрак,амаро чоп намояд.

1.2.7. Ь.М’НО .М \\()И Ш().\ \1ЮК. <)111 ГА Г()1’ \С)11 Г^ ЗАРШП

Лгар ajn'opHTMH х,алли масъала шоханок бошад, он гох барномаи ба он мувофикро низ шоханок мегуянд. Барномахои шоханокро бо срии операторхои гузариш месозанд. Онерагорхои • гузариш имконият медиханд, ки идрои хаттии (пай дар пайи) сатрхои барнома бскор карда шуда, идоракунй аз сатри дорй ба дигар сатри он (пеш с пас) дода шавад. Операторхои гузариши Бейсикро ба операторхои гузариши гайришартй ва шартй таксим мекунанд.

Оператори гузариши гайриишртии Goto. Алгоритми халли баъзе масъалахо талаб менамояд, ки ичрои барнома на аз сатри навбатй, балки аз ягон сатри дигари он давом дода шавад. Ин амалист бо ёрии оператори гузариши гайришартии Goto ба сомон расонида мешавад, ки намуди умумии он чунин аст:

ir.iij ( . Я О п

Дар ин чо (гузаштан ба) калимаи калидии Бейсик,раками сатри чойгирбудаи ин оператор ва - раками сатрсст, ки хангоми ичрои оператор идоракупии барнома ба он дода мешавад.

Барномаи зеринро дида мебароем:

INPUT А,В,С,Х GOTO 50

30: Y=A*XA2+B*X+C74

Page 75: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

GOTO 8050: PRINT “A=”;A, “B=”;B

PRINT “C=";C, “X=”;X GOTO 30

80: PRINT “Y=”;Y END

Дар ин барнома оператори Goto сс маротиба вомехурад. Оператори дар сатри дуюмомада идоракуииро ба сатри ракамаш 50 медихад, ки ба воситаи он кимати бузургихои Л, В ва баъд (дар сатри оянда) кимати бузургихои С ва X чоп карда мешаванд. Оператори гузариши сатри хдфтум идоракуииро ба сатри ракамаш 30 медихад, ки дар он чо кимати бузургии Y хисоб карда мешавад. Оператори дар сатри чорумомада бошад, идоракуиии барномаро ба сатри ракамаш 80 медихад. Бо срии оператори ин сатр кимати Y ба чоп равон карда мешавад. Сатри охирон кори барномаро анчом мебахшад.

Пас аз ичрои барномаи10: PRINT ’’Чархи осиёб давр мезанад.”

GOTO 10чумлаи то лахзаи бо срии тугмахоиCtrl], Break! мачбуран кать гардопидани ичрои барнома, такроран дар экран пайдо шудан мсгирад.

Оператори гучариши ширпши If... Then. Оператори гузариши шартй вобаста аз ичрои шартй дар он овардашуда (ифодаи мантикй) идоракунии барномаро с ба дигар сатри он равопа мссозад ва ё оиераторхои дар таркибаш нишондодашударо ичро менамояд. Оиераторхои гузариши шартй ба ду гурух - ва \ррл таксим мешаванд. Оиераторхои гузариши нонурраи шартй дар навбати худ боз ба ду навъ чудо мешаванд:

I) |m:J IF шарт THEN оператор1) j I.':] II uiapi J.IIl’N н

Дар ин чо (агар) ва (он гох) калимахои калидй, ифодаи мантикй, - оператори алохида (аз чумла, дигароператори If) ё гурухи оиераторхои Бейсик, ва - раками сатр мебошанд.

75

Page 76: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Дар мавриди якум: агар шарт ичро гардад, он гох. опсратори (опсраторхои) баъди Thcn-омада ичро мешавад ва дар холати акс, идоракунй ба сатри навбатии барнома дода мешавад.

Дар мавриди дуюм: агар шарг ичро гардад, он гох идоракунй ба сатри n-уми барнома дода мешавад ва дар холати акс, сатри навбатй ичро мсгардад.

Опсраторхои гузариши шакли пурраи шартй бошанд, дар навбатй худ боз ба ее навь такеим мешаванд:

Дар ин чо мисли пештара li'(arap), Then (он гох) ва l .ise (вагарна) 1 .1н 1ГГ(интихои агар) калимахои калидй, ш арг-и ф о д аи мантикй, оператор - опсратори алохида (аз чумла, дигар оператори If) ё гурухи операторхои Бейсик, к, пва т - раками сатрхо мебошанд.

Тарзи ичрои ин оиераторхо аз опсраторхои гузариши шартии нопурра фарк мекунад. Дар хамаи мавридхо (1, 2, 3), агар шарт ичро гардад, он гох идоракунй ё ба сатри n-уми барнома дода мешавад ва ё оператори (операторхои) баъди Then-омада ичро мсгардад. Дар холати акс бошад, ё идоракунии барнома ба сатри m-уми он дода мешавад ва ё оператори (опсраторхои) баъди H sc-омада ичро мсгардад.

7Мисоли 2 Алгоритм ва барномаи аз ду адади додашудаи а ва h ёфтани адади калонтаринро тартиб медихем.

1) |к :| IF liiaprT H FN n FLSF m FNDIF2) |k:| IF mapi TIIFIN оператор FLSF in FNDIF3) [k:| IF оператор K>

Забони алгоритми Забони Бейсик Забони Бейсик(намунаи 1)

ал г КАД (хак а,в, У)

ибтагар а>в

он гох у:=а вагарна у:=в

итмом

арга,в нат у

60: PRINT “КАД=”;У END

50: Y=A

REM КАД (1) INPUT А,В IF А>В THEN 50 Y=B:GOTO 60

REM КАЦ (2)INPUT A, В IF A>B THEN Y=A ELSE Y=B PRINT “KAfl=”;Y END

ИНТ

76

Page 77: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Агар хангоми ичрои барнома ба а кимати 5 ва ба b кимати 3 бахшида шавад, он гох дар экран чунин натича пайдо мешавад:

КАД=5

ОМисоли 3: Аз операторной гузариши шартй ва гайришартй истифода бурда, барои х,исоб кардани к,имати функсияи зерин барнома тартиб медих,ем:

-у[х агар х<0

О, агар х = О

, агар х > Ол/2х

REM Х,исобкардани к;иматифунксия

INPUT X IF Х<0 THEN 70 IF Х=0 THEN 90 Y= 1/SQR(2*X) GOTO 100

70: Y= -Хл(1/3)GOTO 100

90: Y=0100: PRINT “ Y=”;Y

END

Акнун ду мисолеро дида мебароем, ки дар алгоритми онхо сохторхои хаттй ва шоханок бо хам омехта шудаанд.

Барномаи х;исобкунии к,имати ифодаих + 1

У — ~ 2----------------ро барои к;имати дилхох,и тагйирёбандаи хх -5 х + 6

тартиб медих;ем.

77

Page 78: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Забони алгоритми............

Забони Бейсик

ал г Х,исобкунии ифода (хак я. у. лит t) REM Х,исобкунииарг х к;имати ифоданат у,1 INPUT X

ибт хак а.Ь А=Х*Х-5*Х+6а:=х~-5х+6 В=Х+7

Ъ:—х+7 IF А=0 THEN 80агар а=0 Y=B/A

он гох PRINT “X=”;X,“Y=";Y :t:= "К,имати Y муайян нест" GOTO 90

вагарна v:=b/a 80: PRINT “Хангомиитмом X=”;X;“ будан, к,имати Y

инт муайян нест"

Сатри панчуми барнома шартй ба пул баробар будани махрачи ифодаро мссанчад. Дар мавриди ичрои шарг идоракунй ба сатри ракамаш 80 ва дар х,олати акс ба сагри шашум дода мешавад. /tap сатри хафтум ду оператор - чопкуни ва гузариши гайришартй оварда шудааст, ки яке кимати бузургихоро чоп ва дигаре идоракуииро ба охири барнома (сагри ракамаш 90) медихад. Агар бо талаби оператори дохилкунй (сатри дуюм) ба тагйирёбандаи х кимати 7 бахш ида. шавад, он гох дар экран натичаи Х=7 _____ Y=.7| ва дар мавриди ба тагйирёбандаи хкимати 2 бахшидан натича дар шакли Х ангоми Х=2 будан, кимати Y муайян нест пайдо мешавад.

меорем:Барномаи хисобкунии кимати функсияи зеринро

У =л/х - 5х

Зх,

агар х > 0

агар х < 0

78

Page 79: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Забони алгоритми Забони Бейсик

алг Х,исобкунии Y ( а»5 х,у) REM Х,исобкунии Yарг х INPUT Xнат у

ибт х,ац а А=5*Ха:= 5х IF Х<0 THEN Y=3*Xагар х<0

он го^ v:=3x ELSE Y=(SQR(X)-A)/2вагарна v:= (J^ -a )/2 Endlf

итмомИНТ PRINT “X=”;X,“Y=’’;Y

END

Барномаи ёфтани калонтарип таксимкунандаи умумии ду адади натуралии Л ва В-ро мссозсм:

PRINT “А ва В-ро дохил кунед”INPUT А,В X=A:Y=B

30: IF X=Y THEN 10 IF X>Y THEN 20 Y=Y-X GOTO 30

20: X=X-Y GOTO 30

10: PRINT «КТУ=»;Х END

Барномаи хдлли муодилаи квадратии ax2+bx+c-0, ки дар ин чо а Ф 0, Ь, с - ададхои хдкикии ихтиёрианд, месозем:

REM Ёфтани х,алли муодилаи квадратиINPUT А,В,С D=B*B-4*A*C

79

Page 80: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

IF D>0 THEN X1=(-B+Sqr(D))/(2*A):X2=(-B-Sqr(D))/(2*A): PRINT “X1 =”;X1 ,“X2=”;X2:GOTO 10

© Саволх,о:

1. Кадом барномаро шоханок мегуянд?2. Барномах,ои шоханок чй тавр ичро мешаванд?3. Вазифаи оператори Goto аз чй иборат аст?4. Оё тарзи ичрои операторх,ои гузариши шартии пурра аз

нопурра ягон фарк,е дорад? Чи тавр?5. Кадом шаклх,ои операторх,ои гузариши шартии пурра ва

нопурраро медонед?6. Рак,ами сатр дар таркиби операторх,ои гузариш кадом

вазифаро ичро менамояд?

Н Супориш:

1. Барои х,исобкунии к,имати ифодах,ои зерин барнома

2. Барномаи х,исобкунии к;имати функсияхри зеринро тартиб дих,ед.

IF D=0 THEN Х=-В/(2*А):PRINT “Х="; X:GOTO 10 PRINT “Муодила х,ал надорад”

10: END

созед:

2хг + Vx3 +1v = ------- ;-------

2х2 +5

а + (тх2 + пх - 7), агар т = п1, агар х = 0

у = а*, агар х > 0

1 л—- - , агар х < 0

у = <в+ (тх2 + п х -1 ) , агар т<п с + (тх2 + пх - 7), агар т>п

m=5t-4 ва n=6t2

a ln|sin .v - 7г|, агар \ах\ = 1 2 + 1х, агар х < 0

у = • х - 2, агар 0 < х < 2

х, агар х > 2

80

Page 81: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Хангоми сохтанибарномаи масъалахои шартис, ки дар онх,о микдори шохахо аз дуто зисдгар аст, бспггар аз оператори гузариши шартии махсусс истифода мсбаранд, ки оиро оператори гузариши шартии калидй пом мсбаранд. Намуди умумии ин оператор чунин аст:

|in :| ON I* СО 1 ( 9 I

Дар ин чо - ифодаи арифметикии намуди дилхох буда,- раками сатрхо мсбошапд. Ифодаи -ро кал иди

гузаришхо низ мегуянд.Хангоми ичрои ин оператор пеш аз хама к,имаги ифодаи

арифметикии хисоб карда мешавад ва вобаста аз кимат и кисми бутуни он - идоракунй ба яке аз сатрхои ракамашон с ва с х,оказо дода мешавад, яъне дар мавриди будан,идоракунии барнома ба сатри ракамаш додамешавад. Инчунин бояд кайд кард, ки кимати бояд чавобгуи шартй бошад. Дар мавриди j!.’ с будан,идоракунй ба сатрс дода мешавад, ки он бевосита пас аз сатри мутааллики ин оператор омадааст. Адади 255 гувохи он аст, ки микдори раками сатрхои дар руйхати оператори гузариши шартии калидиомада, амалан метавонад то 255-то бошад.

Барномаи хисобкунии кимати функсияхои тригонометрии sinx, cosx ва tgx-ро вобаста ба кимати бузургии п барои киматхои гуногуни бо дарача ченшудаи аргумент .v месозем:

sinx , агарп = 1 бошад

у = cosx , агарп = 2 бошад

t gx , агарп - 3 бошад

Page 82: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

PRINT "Яке аз рак,амх,ои 1 ё 2 ва ё 3-ро пахш кунед” INPUT N

40:INPUT XON N GOTO 10,20,30

10: Y=Sin(X*3.14159/180)PRINT “Y=”;Y: GOTO 50

20:Y=Cos(X*3.14159/180)PRINT “Y=”;Y: GOTO 50

30:T=X/90IF lnt(T)*90=X AND lnt(T/2)*2<>T THEN 40 Y=Tan(X*3.14159/180)PRINT “Y=”;Y

50:END

Барномаи халли муодилаи квадратии ax2+bx+c-0- ро бо истифода аз оператори гузариши шартии калидй тартиб медихем.

Тавре медонем, хангоми афО будан, ёфтани хал л и муодила ва хисоббарорихои' зарурй асосан аз аломати дискриминант вобастаанд. Аз ин ру, агар мо дар барнома аз функсияи аломати дискриминат, яъне SGN(D), истифода барем, он гох ин ба максад мувофиктар аст. Вале киматхои имконпазири ин функсия ададхои -1, 0 ва 1 мебошанд. Барои хосил кардани киматхои 1, 2,3 бошад, ин функсияро бояд ба функсияи SGN(D)+2 табдил дод ва баъд дар барнома истифода бурд.Яке аз намунахои барномаи халли муодилаи квадрата дар сутуни тарафи рост оварда шудааст.

Rem Ёфтани решах,ои муодилаи квадрати INPUT а,Ь,с IF а=0 THEN 190 D=bA2-4*a*c:a1 =2*а ON Sgn(D)+2 GOTO 80,100,140

80: PRINT “Муодила решах,ои х,ак,ик,й надорад”GOTO 240

100: x=-b/a1PRINT “a=”;a;”b=”;b;”c=” ;cPRINT “Муодила ду решай якхелаи х=”;х;’’-ро дорад”

GOTO 24082

Page 83: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

140: x1=(-b+Sqr(D))/a1 x2=(-b-Sqr(D))/a1 PRINT “a=”;a;”b=”;b;’’c=”;c PRINT “x1=”;x1;”x2=";x2 GOTO 240

190: IF b=0 THEN 200 ELSE 220200: IF C=0 THEN PRINT’’x-адади ихтиёрй” ELSE PRINT

“муодила хал надорад”PRINT “a=”;a; ”b=”;b; ”c=”;c GOTO 240

220: x=-c/b:PRINT “Муодила хаттй аст ва”;”х=”;х PRINT “a=”;a;”b=”;b;”c=”;c

240: REM Охири барнома END

Оператори ивазкунии ки мати тагйирёбандахо. Ин оператор Swap ном дошта, чунин намуд дорад:

S [т :| SWAP а,р

Дар ин чо - раками сатр, (ивазкунй) - калимаи хидматй, ва - номи тагйирёбандахои навъи якхела мебошанд.

Пас аз ичрои ин оператор ба тагйирёбандаи кимати тагйирёбандаи ва баръакс, ба кимати бахшида мешаная, яъне кимати онхо байни якдигар иваз карда мешаванд. Аз оператори вакте истифода мебаранд, ки агартагйирёбандахои ва пешакй сохиби ягон кимат бошанд. Истифодаи оператори мазкур махсусан хангоми батаргибории чузъи массивхо босамар аст.

Тарзи ивазкунии цимати тагйирёбандахои х ва у- ро бо ёрии оператори Swap ва оператори бахшиш дида мебароем:

CLS CLSREM Ивазкунии к;имати REM Ивазкунии киматитагйирбандахр тагйирбандах,оREM ёрии оператори SWAP SWAP ёРИИ операториINPUT “Кимати х ва у-ро дохил |NpuT ., имати х ва у_рокунед ,х,у _ дохил кунед”;х,уPRINT “Пеш аз ивазкуни х - ’;х;”у=”;у print “Пеш аз ивазкунй

83

Page 84: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

SWAP x,yPRINT “Пас аз ивазкунй x=";x;”y=”;y END

х- ”;х;”у-" -у

z=x:x=y:y=zPRINT “Пас аз ивазкуниХ_";х;”у-" ;уEND

Кимати х ва у-ро дохил кунед? 3,5 Псш аз ивазкунй х=3 у=5 11ас аз ивазкунй х=5 у=3

Кимати х ва у-ро дохил кунед?3,5Пеш аз ивазкунй х=3 у=5 Пас аз ивазкунй х=5 у=3

(с) С авол*о1. Кадом вак,т аз оператори гузариши шартии калидй

истифода бурдан бех,тар аст?2. Вазифаи оператори ивазкунии к,имати тагйирёбандах,о аз

чй иборат аст?Ч Супориш:

1. Барои барномаи мисоли 2 блок-схема созед.2. Бо истифода аз оператори гузариши шартии калидй

барномае созед. Бо он масох,ат ва х,ачми панч фигураи геометриро х,исоб кунед.

3. Барномах,ои мисоли 3-ро шарх, дих,ед.

Агар алгоритми х;алли масъала даврй бошад, он гох барномаи ба он мувофикро низ даврй (сиклй) мех'уянд. Дар чунин барномах,о багьзс пайдарпайии амалисг якчанд маротиба такрор мешаванд.

Алгоритм (блок-схема) ва барномаи х,исобкунии суммаи 50 адади аввалаи натуралиро тартиб медих,см:

1.2.9. БЛРЛО.МЛ ВА ОПЕРАТОРХОИ ДЛВРИ

84

Page 85: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

s=0 : i=1 20:s=s+i

i=i+1IF i<=50 THEN 20 PRINT “S=”;s END

Дар натичаи ичрои барнома дар экран сатри зерин пайдо мешавад:

S= 1275

Барномаи мазкур даврй (сиклй) мебошад, чунки операторхои дар сатрхои дуюм ва сеюм нишондодашуда 50 маротиба такроран ичро мешаванд. Операторной такрори/авешдаро типи сикл мегуянд. Одатан дар чунин барномахо шартй баитмомрасии сикл нишон дода мешавад (дар мисоли мазкур г<=50). Ин гуна шартро дар мавкеи ихтиерии тани сикл санчидан мумкин аст.

Дар забони QBasic хангоми тартиб додани барпомахои даврй бештар аз оиераторхои махсусе истифода мсбаранд, ки сиклсозй бо ёрии онхо назар ба оиераторхои гузариши шартй осонтар аст.

Сохтори сикл ва намуди умумии инонераторхо чунин асг:

« \ | ' \ ! 11 j

Дар ин чо - раками сатрхо, (барои), (то),(кадам), . (ояида, навбатй) - калимахои хидматй, - номи тагйирёбандаи ададй (параметри сикл), - ифодахои

Ибтидо

S:=0,I:=1

S:=S+I

I:=I+1

1^50

не

Чопи S

Интихо

85

Page 86: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

арифметики (мувофикан кимати аввала, кимати нихой ва кадами тагйирёбии параметри сикл), апи сикл - гурухи операторной такроршаванда.

Операторной o r eaN ex t-po мувофикан ибтидо (сарлавха) ва интихои сикл низ мегуянд. Агар дар барнома оператори For истифода бурда шуда бошад, он гох дар он хатман оператори Next низ бояд мавчуд бошад. Пайдарпайии амалиёти такроршаванда (тани сикл) низ махз дар байни операторхои даврии For ва Next чой дода мешаванд. Хангоми у=1 будан, калимаи калидии Step ва бузургии кадам, яъне у-ро навиштан шарт пест.

Тарзи ичрои сикл бо ёрии опсраторхои For ва Next дар накшаи тарафи рост тасвир шудааст. Дар ин оиераторхо аввал кимати ифодахои арифметикии а, р ва у хисоб ва кимати кисми бутуни онхо ба кайд гирифта мешавад. Пас аз он ба параметри сикл кимати аввалааш бахшида мешавад, яъне i:=a ва тани сикл як маротиба ичро мсгардад. Баъд, бо ёрии опсратори Next кимати чории параметри сикл бо бузургии кадамаш зиёд карда мешавад, яъне i:-i+y ва идоракунй аз пав ба опсратори For дода мешавад. Но ёрии ин оператор кимати чории параметр бо кимати имконназири охиронаш мукоиса карда мешавад, яъне шарти i>p санчида мешавад. Агар ин шарт ичро гардад, он гох идоракунй ба операторе дода мешавад, ки он нас аз оператори Next омадааст. Дар холати акс, яъне дар мавриди i<p будан, тани сикл аз нав ичро мсгардад. Агар кимати кадам манфй, яъне у<0 (дар ин маврид а>р аст) бошад, он гох барои игмоми сикл ичрои шарти /</? галаб карда мешавад. Дар мавриди а=/3 будан, давр хамагй як маротиба ичро мешавад. Хдмчунин бояд кайд кард, ки барои хар гуна киматхои а, р, у тани сикл акаллан як маротиба ичро мешавад.Ьа тани сикл танхо тавассути сарлавхаи он ворид шудан мумкин аст. Вале аз сикл п е т аз итмоми он низ баромадан мумкин аст. Дар ин маврид кимати параметри сикл ба кимате, ки он то аз сикл баромадан сохиб буд, баробар асг.

86

Page 87: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

10 For Х=1 TO 10 STEP 2 20 Y=XA2 30 PRINT X,Y 40 NEXT X

Дар ин барнома X параметри сикл буда, кимати аввалааш ба 1, охиронаш ба 10 ва к д д а м и такроршавиаш ба 2 баробар аст. Сатрхои 20 ва 30 тани сиклро ташкил медиханд ва 5 маротиба такроран ичро мешаванд. Дар натичаи кори барнома дар экран сатрхои зерин пайдо мешаванд:

1 1

3 9

5 25

7 49

9 81

Бо назардошти ин гуфтахо ва бо истифода аз операторхои For ва Next барномаи мисоли 1-ро чунин табдил мсдихсм:

s=o NEXT 1FOR 1=1 ТО 50 PRINT “S=";SS=S+I END

7Мисоли 3 Алгоритм ва барномаи чоп ва хисобкунии суммаи ададх,ои дурак,амаи ток,ро тартиб медих,ем.

87

Page 88: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Забони алгоритми Забони Бейсик

алг Суммаи ададх,ои ток, (бут S) нат S

ибт бут /

S:=0барои / аз 11 то 99 кадам 2

ибсS:=S+/

инс

REM Суммаи ададх,ои дурак,амаи ток;

S=0FOR 1=11 ТО 99 STEP 2PRINT IS=S+INEXT IPRINT “S=";SEND

инт

Баъзан як сикл метавонад як с якчанд сикли дигарро дар бар гирад. Дар чунин мавридхо мегуянд, ки сикл аст. Дар сиклхои мураккаб бояд сиклхои дохилй пас аз ибтидои сиклхои писбат ба онхо беруни cap шаванд ва пеш аз интихои сиклхои бсрунИ ба охир расаид. М асалан, дар чадвали зерин якчанд сохторхои дуруст ва нодурусти сиклхои мураккаб нишон дода шудаанд:

Сикли д у р у ст Сикли д у р у с тСиклин о д у р у ст

Сиклин о д у р у ст

FOR 1=1.1 ТО 1.2 FOR I=L1 TO L2 FOR 1=1.1 TO 1.2 FOR I=L1 TO L2

FOR J=M1 ТО М2 FOR J=M1 TO М2 FOR J=M1 TO М2 FOR J=M1 TO М2

FOR K=N 1 ГО N2 FOR Kr-N l TO N2 FOR K=N1 TO N2 FOR K=N1 TO N2

NEXT К NEXT K,J,I NEXT 1 NEXT K,I.J

NF.XTJ NEXT J

NEXT I NEXT К

* Чадвали ададхои содаи аз ададй натуралии Nкалон набударо тартиб медихем:

Page 89: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

PRINT “Адади N-po дохил кунед” INPUT N FOR 1=2 TO N FOR J=2 TO lnt(l/2)IF l/J=lnt(l/J) THEN 10 NEXT J PRINT I;

10:NEXT I END

Алгоритм ва барномаи хисобкупии киматхои функсия у-ро барои киматхои аргумент хс\а, Ь] бо кадами доимии /? тартиб медихем (а--3,5; Ь-3,6; с -0 ; h -1 ):

у -агар а < х < с

log, (х + 3,713), агар с < х < Ь

Блок - схема Барнома

иьгидоDATA -3.5,3.6,0,1 READ А,В,С,Н А$ = String$(21,

а, в, с, h

х — а . , Да.V >Ьх - а+п

PRINT А$PRINT "| X | Y PRINT A$

IICне X < с

FOR X=A TO В STEP HIF X<=C THEN

У := log, (,т + 3,713) У=у]Р НY=Sqr(Abs(XA2+X)):Goto 10 Y=Log(X+3.713)/Log(2)10:PRINT USING"| ##.###

|";X;Yх, у PRINT A$

NEXT XEND

интихо

89

Page 90: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Натичаи ичрои барнома чунин аст:

1 X I Y |

| -3.500 2.958 |

| -2.500 1.936 |

| -1.500 0.866 |

| -0.500 0.500 |

| 0.500 2.075 |

| 1.500 2.382 |

| 2.500 2.635 |

| 3.500 2.851 |

Операторной It luh - Wend. д ар забони QBasic хангоми барномарезии хисоббарори^ои итератсионй (пай дар пай наздикшавй) аз операторхои сиклии махсуси While ва WEnd истифода мебаранд, ки онхо чунин намуд доранд:

[mu] WHILE РТапи сикл|п)2: WEND

Дар ин чо in; ни - раками сатрх,о, While (то вакте ки) ва Wend (интихои то вацте ки) - калимахои хидматй, 1’ - ифодаи мантикй.

Хангоми ичрои ин операторхо аввал кимати ифодаи мантикии Р хисоб карда мешавад. Лгар он хак (true) бошад, он гох тани сикл ичро мегардад, вагарна (дар мавриди [ypyi _ false будани кимати Р) идоракунй ба оператори пас аз Wend омада дода мешавад. Дар ин маврид, микдори такроршавии сикл пешакй маълум нест. М икдори такроршавии он танхо аз ичро шудан с иашудани шарт (ифодаи мантикй) вобаста аст.

90

Page 91: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

x 3 X5 ( -1 Y x 2n+]_ "J.Muco.h С у м м аи 8 = х -------- 1-----ч------------------------ +...3! 5! (2n +1)!

(л=0, 1, 2,...)-кимати такрибии функсияи y=sinx-po медихад. Ин гуна хисоббарории кимати функсияхоро дар математика ба катори Тейлор панн кардан мегуянд. Барномаи хиеобкунии

r 2«+1кимати суммаро бо сах,ех,ии

(2п + 1)!<е, е=0,0001 тартиб

медихем.

INPUT XS=X:Y=X:Z=3Т=Х Л2W HILE Y>0.0001 Y=-Y*T/((Z-1)*Z))S=S+Y Z=Z+2 WEND PRINT “S=”;S END

? 1.21 S=0.91473

Опсратори l)o-Loop. Тарзи кори операторхои Do-Loop аз тарзи кори операторхои While-Wend каме фарк мекунад. Дар ин 40 санчиши шарти мантикиро ё дар аввал (санчиш аз боло) ва ё дар охир (санчиш аз поён) ичро кардан мумкин аст, яъне ин оиераторхо мставонанд яке аз чор намуди зеринро дошта бошанд:

Санчиш аз боло Санчиш аз носи

(m,:] 1)о While Р

| т 1 : J Do UntilР

( т i:] Do [ ni j: | Do

Тани сикл Тани сикл Таписикл Тани сикл

|m 2:| Loop Iт 2:J Loop | т 2:] Loop While 1*

|ш 2:] Loop Lntil Р

91

Page 92: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Дар ии чо раками еатрхо, (ичро кардан), (топакте ки), (то) ва (давр) - калимахои хидматй,ифодаи мантикй.

Лхамиятнокии кимати ифодаи мантикии (ичрои шарт) аз баргузини калимахои хидматии с вобаста асг. Лгардар операторхо калимаи истифода шуда бошад, он гохсикл то вактс идома меёбад, ки кимати (true) бошад. Лгар,баръакс, дар операторхо калимаи мавриди истифода карор дода шуда бошад, он гох сикл то даме идома меёбад, ки кимати

(false) бошад. Х,ангоми истифодаи тарзи сапциш аз поён, тапи сикл акаллац як маротиба ичро мешавад.

Ьарномаи мисоли 5-ро бо истифодаи намунах,ои гуногупи операторной Do- L oop табдил медихем.

Бо тарзи санчиш аз болоINPUT X S=X:Y=X:Z=3 Т=Х*Х >,DO UNTIL Y<=0.0001 Y=-Y*T/((Z-1)*Z)S=S+Y Z=Z+2 LOOPPRINT “S=”;S

Бо тарзи санчиш аз носнINPUT X S=X:Y=X:Z=3 Т^Х*Х DOY—Y*T/({Z-1)*Z)S=S+Y Z=Z+2LOOP WHILE Y>0.0001 PRINT “S^’ S

1. Кадом барномаро даврй мегуянд?2. Кадом операторхои давриро медонед?3. Сикли Do-Loop-po бо чанд тарз додан мумкин аст?

INPUT XS=X:Y=X:Z=3Т=Х*ХDOY=-Y*T/((Z-1)*Z)S=S+YZ=Z+2LOOP UNTIL Y <=0.0001 PRINT “S=”;S

INPUT XS=X:Y=X:Z=3T=X*XDo While Y>0.0001Y=-Y*T/((Z-1)*Z)S=S+YZ=Z+2LOOPPRINT “S=";S

92

Page 93: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

4. Операторной For ва Next чй тавр ичро мешаванд? Операторной While-Wend ва Do-Loop чй?

5. Вазифаи параметри сикл аз чй иборат аст?6. Кадом сиклро сикли мураккаб меноманд?7. Чй тавр як сиклро дар дохили сикли дигар ч°йгир

кардан мумкин аст?8. Оё намай вазифанои операторной For-Next-po бо ёрии

операторной If-Then ичро кардан мумкин аст?Супориш:

1. Алгоритм ва барномаи нисобкунии суммаи ададнои аз 5 то 20-ро тартиб динед.

2. Барномаеро созед, ки намай ададнои дурак,амаи ба 5 каратиро дар экран чоп намояд.

3. Алгоритм ва барномаи ба экран баровардани квадрат ва куби ададнои якрак,амаро тартиб динед.

4. Барноманои нисоб кардани сумманои зеринро тартиб динед:

a) S = l2+22+32+.. . +202в) S=2+2?-+23+ ...+ 2 10

1 1 1с) S=l + — н— - + — + ...

I 3 2 З3+ -

103cos 2л: cos3x cos 15л:

d) Б^собл:-!---------— + ----------- + . . . + --------------2 3 15

5. Барномаи нисоби носили зарби Р=1-— — ...-ро то2 3 п

мавриди зарбшавандаи навбатии он аз бузургии 0,0001 хурд будан, тартиб динед.

1.2.10. М ас с и в х о

Массив гуфта мачмуи чузъхои муназзами навъй ; якхсларо мсгуяпд, ки онхо номи ягона доранд ва |

Iтанхо бо индсксашон фарк мекунанд. 1

Х,ар як массив ном, ченак ва дарозии муайяи дорад. Чузъхои массив дар ячсйкахои хотира пай дар пай чойгир карда мешаванд. Лз ин чо, массивхои якченакаро, ба мисли математика, хамчун вектор ва дученакаро хамчун матриса дида

93

Page 94: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

баромадан мумкин аст. Дар Бейсик нисбат ба хамаи дигар навъи массивно бештар аз массивхои якченака ва дученака истифода мсбаранд. Кимати чузъхои массиви якченака дар як сатр ва ё дар як сутун чой дода мешаванд. Хдр як чузъи массив раками тартибии мушаххас дорад, ки тавассути он мавкеи чойгиршавии онро дар байни дигар чузъхо муайян кардан мумкин аст. Микдори индексхо - ва микдори чузъхо - массивромуайян мекунад.

Масалан, пайдарпайии ададхои 6; 7; 5; -3; 0; 4.5 метавонад кимати чузъхои ягон массиви якченака бошад, ки он аз 6 чузъ иборат аст. Агар ин чузъхоро ракамгузорй кунем, он гох чузъи якуми он ба 6, сеюм ба 5 ва шашум ба 4.5 баробар аст. Кдйд кардан зарур аст, ки дар баъзе намунахои Бейсик ракамгузории чузъхо аз 0 (пул) cap мешавад. Аз руи раками тартибии аз хама калон андозаи массивро низ пешакй муайян кардан мумкин аст.

Барои тасвир кардани андозаи массивхо оператори DIM (dimension - андоза) хизмат мерасонад. Масалан, оператори10 DIM А(5), В$(3) ду массиви якченакаро тасвир намудааст, ки яке аз онхо (якумаш) 6 чузъи навъи хакикй - А(0), А(1), А(2), А(3), А(4), А(5) ва дигараш 4 чузъи навъи рамзй - В$(0), В$(1), В$(2), В$(3) доранд.

Вазифаи оператори DIM дар он аст, ки вай бояд барои чузъхои массив дар хотираи комшогер чой банд намояд. Дар хотир бояд дошт, ки хамаи чузъхои массив хатман бояд навъи якхсла бошанд. Чузъхои массиви дученака дар сатрхо ва сутунхои чадвал чойгир карда мешаванд. М асалан, чузъхои чадвали зеринро

U l i (1 /2 H i t U t m I4 2 1 4 2 2 112 f U 2 m

U„2 U n i

хамчун массиви дученака кабул кардан мумкин аст. Массиви мазкур аз п сатр ва т сутун иборат аст. Чузъхои ин массив ац (i=l, 2,...,п; буда, ва индсксхои онхоро ифодаменамоянд. Индекси i - раками тартибии сатр ва j - раками тартибии сутунеро иишон медиханд, ки чузъи додашуда дар буриши онхо чойгир аст. Ин массивро ба восигаи оператори I 1 тасвир намудан мумкин аст.

94

Page 95: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Дар барнома оператори бояд то истифодаи чузъхои он тасвир карда шавад. Тавсия медихем, ки он дар аввали барнома чойгир карда шавад. Дар забони QBasic бошад, имконияти истифодаи чузъхои массив, бс тасвири пешакии опхо дар оператори Dim, мавчуд аст. Дар ин гуна мавридхо микдори максималии чузъхои массив ба 10 баробар аст. Вале, чун одаг микдори минималии онхоро 1 мсхисобанд (пул кам истифода мешавад). Агар кимати бузургии индексхо бо кимати раками гартибии калонтарини чузъхо мувофикат кунад, барнома содатар ва бештар фахмо мегардад. Барои ичрои ин максад аз оператори Орион i истифода мебаранд. Масалан, массиви А(2,3), ки дорой 3*4=12 чузъ аст, дар мавриди истифодаи ин оператор хачми хотираро аз 12 то 6 ячейка кам мекуиад.

Баъзан, аз нуктаи назари сарфаи хотираи компютер, ченаки массиви бо ёрии оператори муайяншударо, тавассутиоператори тагйир додан мумкин аст. Масалан, агар дарбарнома аллакай оператори истифода шуда бошад, онгох хотираро бо ёрии оператори аз ин массив пурра юзакардан мумкин аст ва баъд, масалан, бо ёрии оператори [Д( 3,4)1 онро хамчун массиви дученака, бо хамон ном, мавриди истифода карор додан мумкин аст. Илова бар ин, QBasic дорой имконияти ба таври ошкор нишон додани худуди тагйирёбии индексхои массив аст. Масалан, операторинишон медихад, ки микдори максималии чузъхои массиви А% аз - 30 то 40-то шуда метавонад.

Агар дар массив микдори сатр ва сутунхо ба хамдигар баробар бошад, он гох онро г / л меноманд.Шумораи чузъхои массиви дученака ба хосили зарби м и к д о р и сатру сутунхои он баробар аст. Акнун якчанд барномахоеро дида мебароем, ки дар опхо сохторхои хам хаттй, хам шоханок ва хам даврй истифода шудаанд.

Барои аз системаи х,исоби дах,й ба дуй тарчума кардани адад, блок-схема ва барномаро бе истифодаи Массивно месозем.

Чf

95

Page 96: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Блок-схема Барнома

Ибтидо

ДохиикунииX

S: ~0. т : - 2

тЛ'.' ” / v /

Sr~S tт (v-x)

I

IN PU T X

S=0 : M=2

30: Y=X/2

X=INT(Y)

S=S+M*(Y-X)

M=M*10

IF X>0 TH EN 30

PR IN T “S=”;S

END

run

? 25

S=11001

Барномаи хисобкуиии суммаи чузъхои диагонали асосии массиви квадратиро тартиб мсдихсм.

INPUT “Тартиби Maccue”;N DIM A(N,N)S=0FOR 1=1 TO N FOR J=1 TO N INPUT A(I,J)IF l=J THEN S=S+A(I,J)NEXT J NEXT IPRINT “Сумма-’,S END

96

Page 97: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

L

Сатри якуми барнома (оператори Input) дохилкунии тартиби массив ва сатри дуюм бошад, тасвири онро таъмин мекунанд. Сатри сеюм ба тагйирёбандаи S, ки вазифаи суммаи чузъхои диагоналии массиви квадратиро ичро менамояд, кимати ибтидой (нул) мебахшад. Сатрхои чорум то нухум сикли мураккабро ташкил мёдиханд. Параметри сикли беруна тагйирёбандаи / ва сикли дохилй j мебошад. Барои хамин хам оператори интихои сикли берунй (сатри нухум) пас аз оператори интихои сикли дохилй (сатри хаштум) чойгир шудааст. Оператори сатри шашум дохилкунии кимати чузъхои массивро таъмин менамояд. Оператори гузариши шартии сатри хафтум бошад, суммаи чузъхои дар диагонали асосии массиви квадрата чойгирбударо хисоб менамояд. Махз сатрхои шашум ва хафтум сатрхои такроршавандаи барнома мебошанд. Онхо /г маротиба ичро мешаванд. Сатри дахуми барнома суммаи хисобшударо ба экран мебарорад ва сатри ёздахум кори барномаро ба охир мерасонад.

П М исоли 3: Барномаи дохилкунй ва чопи массиви дученака

REM Дохилкунии массив OPTION BASE 1 DIM А(3,4)FOR 1=1 Т О З FOR J=1 TO 4 READ A(I,J)NEXT J NEXT IDATA 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12 REM Чопи массив FOR 1=1 TO 3 FOR J=1 TO 4 PRINT A(I,J);NEXT J PRINT NEXT I END

Натичаи кори барнома:1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

97

Page 98: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Акнун якчанд мисолхои дигарро дида мебароем, ки дар барномаи ба онх,о мувофик аз массивно истифода бурда мешаванд.

Се тарзи дохилкунии киматхои массиви А={-10,5,11,21,10} бо ______________________ёрии о п е р а т о р х о и : _______________

Бахшиш Read ва Data InputDIM А(5)A(l)=-10А(2)=5А(3)=11А(4)=21А(5)=10

DIM А(5)FOR 1=1 То 5 READA(I)NEXT ID a ta -10,5,11,21,10

DIM A(5) FOR 1=1 TO 5 IN PU T A(I) NEXT I

Ду тарзи чопи массиви А={-10,5,11,21,10} дарСатр СутунDIM А(5) DIM А(5) Натича:Ъ ^R 1=1 ТО 5 FOR 1=1 ТО 5R ADA(I) READA(I) -10PVTNTA(I); PRINT A(I) 5N EXT 1 NEXT I 1!D A T A -16,5,11,21,10 D A T A -10,5,11,21,10 21END END 10Натика:-10 5 11 21 10

Хисобкунии Ёфтанн чузъи Чопи Ёфтанисуммаи калонтарини чадвалии р а к а м и Р * ,^ ^чузъхои массиви киматхои аввалинмассиви А[1:п] ва аргумента ч у зъ и

ОсГ.11 мавкеи х = 1 ,2 ,3 ,4 ,5 манфии

'чбе истифодаи массив

чойгиршавиион

ва функсияиу = х 2

массивиА[1:п]

S=0 INPUT N DIM X(5),Y(5) INPUT NFOR 1=1 ТО 10 DIM A(N) FOR 1=1 ТО 5 DIM A(N)INPUT А FOR 1=1 TO N READ X(I) FOR 1=1 TO NS=S+A INPUT A(I) DATA 1,2,3,4,5 INPUT A(I)NEXT I NEXT I NEXT I NEXT IPRINT "S=”;S K=1 FOR 1=1 TO 5 FOR 1=1 T O NEND M=A(1) Y(I)=X(I)A2 IF A(I)<0 THEN

FOR 1=2 TO N NEXT I PRINT I

98

Page 99: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

IF М<А(1) FOR 1=1 TO 5 GOTO 20THEN PRINT X(I),Y(I) NEXT IM -A(I):K=I NEXT I 20: END

NEXT I ENDPRINT M,K Начина:END 1 1

2 43 94 165 25

)^исобкунии к,имати бисёраъзогииРп(х) = а{)х" + aix"~' + а2х"~2 + .... + ап_хх + ап аз руи схемаи

Горнер:Y= Ри(х) = ( . . . (((а0х + а ,)х + а2)х + аг)х + . . . а п_х)х + а п

REM Схемаи ГорнерPRINT “Дарацаи бисёраъзогиро дохил кунед”INPUT NPRINT “Дар кадом нук,та х,исоб карданиед”INPUT XPRINT “Коэффисиенпщоро дохил кунед”FOR I = О ТО N INPUT Л(1)NEXT I Y=A(0)FOR I = 1 ТО N Y=Y*X+A(I)NEXT IPRINT “ Y =”; Y END

Сёвол^ о :

1. Массив чист?2. Вазифаи оператори Dim аз чй иборат аст?3. Дар Бейсик бештар аз кадом намуди массивх,о

истифода мебаранд?4. Массиви квадратй гуфта чиро мефах,мед?

99

Page 100: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

J

S Сулориш : - ;

1. Массиви якченакаё дода шудааст, ки дорой 100 чузъ аст. Барномае тартиб дих,ед, ки он миндори чузъхри манфии массивро аз .чузъи 16-ум то 87-умаш х;исоб кунад.

2. Барномае тартиб дих,ед, ки он дохилкунии ^имати 15 Чузъи массиви якченака'и навъи рамзиро таъмин намояд.

3. Массиви дученакаи зерин дода шудааст:3 ! 8 и 2 1 01 : 7 5 1 643 | 4

г —СО1,,—юtL_____• Барномаи чопи к,имати чузъи дар сатри сеюм ва

сутуни чоруми массив чойгирбударо созед.• Барномае тартиб дих,ед, ки он индекси ададх,ои 5,

6, 43 ва -3 -ро муайян кунад.4. Барномаи сохтани массиви квадратиеро тартиб дих;ед, ки

Чузъхряш ададх,ои бутуни такрорнашавандаи аз 100 хурд бошад ва он^о квадратй ададх,оро ташкил намоянд.

5. Блок-схема ва барномаи муайянкунии микдори чузъх,ои мусбат ва манфии массиви якченакаи В(15)-ро созед.

6. Массиви А(20) дода шудааст. Барномае тартиб дих,ед, ки он вобаста ба мавчуд будан ё набудани ададй 5 (х,амчун к,имати чузъхри ин массив), мувофик,ан чавоби «х;а» ё «не»-ро ба экран барорад.

7. Массиви квадратии Х(6,6) дода шудааст. Барномаи х,исобкунии суммаи чузъх,ои дар сатрх,ои дуюм ва панчуми массив чойгирбударо созед.

8. Массиви дученакаи A[1:n,1:m] дода шудааст. Барномаи х,алли масъалах,ои зеринро тартиб дих;ед:■ х,исобкунии суммаи чузъх,ои манфии массив• х,исобкунии суммаи чузъх,ои дар диагоналх,о хобидаи

массив■ х,исобкунии суммаи чузъх,ои аз диагонали асосй

поёнхобидаи массив■ ёфтани чузъи хурдтарини массив ва индексной он.

1 0 0

Page 101: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

L

Операторной Gosub t a Return. Баъзан лозим меояд, ки пайдарпайии амалиёти якхела дар чойхои гуногуни барнома якчанд маротиба, такроран, ичро гардад. Барои хдр дафъа такроран нанавиштани ин гуна амалиёт, онхоро як маротиба, дар таркиби ... . ч ., дар шакли барномаи алохддатасвир менамоянд ва баъд дар чойхои зарурй ба он мурочиат мекунанд. Барномаеро, ки ба он аз кисмхои гуногуни барномаи асосй мурочиат менамоянд, мегуянд. Операторимурочиаткунй ба зербарнома оператори С>. (аз калимахои Go to - I ва Subroutine - ) мебошад.

Зербарномаро дар мавкеи дилхохи барнома чой додан мумкин аст. Ш акли он ва тарзи сохтанаш аз барномахои мукаррарй ягон фарке надорад. Ба зербарнома ба воситаи раками сатри аввалинаш мурочиат менамоянд. Намуди умумии оператори мурочиаткунй ба зербарнома чунин аст:

|m :| GOSLB п \

Дар ин чо раками сатри (оператори) мурочиаткунй ба зербарномаест, ки раками сатри аввалини он аст. Пас аз ичрои оиератсои Gosub идоракунй ба зербарнома дода мешавад ва хдмаи амалиёти дар он пешбинишуда, то вохурдани оператори

, ичро мегарданд. Оператори (бозгашт)идоракуниро ба сатри ракамаш медихад. Агар нишон дода нашуда бошад, он гох оператори Return идоракуниро ба сатре бармегардонад, ки он бевосита пас аз оператори Gosub омадааст.

Хамин тарик, оператори Gosub оператори нисбат ба зербарнома буруна буда, оператори Return бошад, оператори дохилии зербарнома аст. Дар як барнома микдори дилхохи зербарномахоро чой додан мумкин аст. Функсияхои стандартии пештар дида баромадаамон низ асосан аз руи хамин тарзи кор сохта шудаанд, бинобар ин онхо низ зербарномаанд. Фарки функсияхои стандарта аз ин гуна зербарномахо танхо дар он аст, ки онхо дастраси доираи васеи истифодагаронанд. Ин зербарномахо бошанд, танхо дар доираи барномаи муайян ва мушаххас истифода мешаванд. Инчунин, бояд кайд намоем, ки аз дохили як зербарнома ба дилхох зербарномахои дигар мурочиат кардан мумкин аст.

1.2 .11 . З к р б л р и о м л

101

Page 102: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

П М 'исоли 1 INPUT хGOSUB 50 PRINT у STOP

50: у=хл2 RETURN

Мувофики ин барнома, аввал компютер дохилкунии «кимати тагйирёбандаи v-po талаб менамояд. Пас аз дохил намудани кимати \ он ба ичрои оператори Gosub мегузарад. Ин оператор идоракунии барномаро ба сатри 50 медихад, ки дар он кимати хисоб карда мешавад. Оператори Return идоракуниро ба операторе, ки пас аз G osub’(дар мисоли мо оператори Print) бармегардонад. Ба воситаи оператори Print кимати г ба чоп дода мешавад. Оператори Stop (сатри чорум) ичрои барномаро муваккатан бозмедорад. Х,амин тарик, аз гуфтахои болой бармеояд, ки дар барномаи мазкур зербарномаро сатрхои панчум ва шашум ташкил намудаанд. Ба он хамагй як маротиба мурочиат карда шудааст.

Оператор фу иксия. Айнан ба мисли истифодаи функсияхои стандарта ё зербарномахои мукаррарй, хангоми тартибдихии барномахо баъзан лозим меояд, ки кимати як ифода (арифметикй, сатрй ва гайра) барои киматхои гуногуни бузургихои дар таркибашбуда якчанд маротиба хисоб карда шавад. Дар чунин мавридхо, бо максади сарфаи хачми хотираи компютер ва содагардонии раванди барномарезй, ин гуна ифодаро аз руи методи сохтани функсияхои стандартй дар ибтидои барнома тасвир менамоянд ва ба он, аз чойхои зарурии барнома, хамчун ба функсия мурочиат мекунанд. Азбаски мурочиаткунй ба чунин ифодахо, тавассути номашон (хамчун функсия), аз дохили ягон оператор амалй мегардад ва аз ин ру онхо дорой хам хосиятхои оператору хам функсия мебошанд, бинобар ин ба онхо опсратор-функсия ном гузоштаанд. Оператор-функсияхоро дар радифи функсияхои стандартй баъзан функсияхои гайристандартй низ м еном анд.____

Намуди умумии оператор-функсия Dot' Кпа(у)=.р| аст. Дар ин чо ПсГ I n (Definition Function - муайянкунии функсия) калимаи хидматй, а - номи функсия, у - руйхати интихобхои (иараметрхои) расмй (формалй), Ц - ифодаест, ки дар он бо иараметрхои расмй амалхо ичро карда мешаванд. Х,ангоми

1 0 2

Page 103: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

мурочиаткунй ба оператор-функсия параметрхои расмй бо параметрхой аслй иваз карда мешаванд.

Масалан, бигузор дар барнома хисобкунии кимати ифодаи z=x2+y2 барои киматхои гуногуни х ва у якчанд маротиба талаб карда шуда бошад. Бо истифода аз имкониятхои Бейсик ифодаи мазкурро дар ибтидои барнома бо ёрии оператор-функсияиDef Fnz(x,y)=xA2+yA2 тасвир менамоем. Агар дар барномаоператори Т =2*cos(4.5)-Fnz(2,3)+3*Knz( 1,1)' вохурад, он гох ин гувохи он аст, ки мурочиаткунй ба функсия ду маротиба амалй гаштааст. Дар ин чо г - номи функсия, v ва г - параметрхои зохирй, ки хангоми мурочиат онхо бо ададхои мушаххас ива, карда шудаанд. Дар асл оператори овардашуда бо оператори T=2*cos(4.5)-(2A2+3A2)+3*( 1 л2 + 1 л2) баробаркувва аст.ПМисоли 2 Бо истифода аз оператор-функсия кимати ифодак

thax2 + thbx + the , _ , _ ...у= ---- т— ------------ v дар мавриди х -1 , а-2, Ь-3, с=4 будан ефта

th[ax + bx + c)„X —хе —в

шавад. Дар ин чо thx = -------- — аст.е* +е х

Х=1:А=2:В=3:С=4Def Fnt(X)=(Exp(x)-Exp(-x))/(Exp(x)+Exp(-x))D=A*XA2:E=B*XF=D+E+CY=(Fnt(D)+Fnt(E)+Fnt(C))/Fnt(F)Print“Y=”;YEnd

15П M i ICO ш J: Барномаи хисобкунии A= X l°g/

k=2 к18

25 t ? 2 l0S* X В - 5 • Y, log , x ва С = *-=---------- - бо истифода азк = 2 /с х

зербарнома, барои кимати мушаххаси х>0.

103

Page 104: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

с ИБТИДО ЛJ

I

Зербар­н о м а

Зербар-НОМЯ

А, 5 * 8 , S IX

интихо

j Зербар­нома

р Ш -------- ,А= S ; П = 25

В = S ; П = 18

п = 151 Зербар­

нома

S=0

К = 2

К = К+1

S = S+

+ log, X

REM Истифодаи зербарнома

INPUT X N=15 GOSUB 5 A=S:N=25 GOSUB 5 B=S:N=18 GOSUB 5 PRINT

“A=”;A,“B=”;5*B,“C=”;S/X END

5: REM Зербарнома S=0FOR K=2 TO N

S=S+LOG(X)/LOG(K) NEXT К RETURN

Барномаиасосй

Барномаи ёфтани калонтарин так;симкунандаиумумии чузъх,ои массиви ададхри натуралии А[1:п]

PRINT ’’Микдори чузъхои массивро дохил кунед” INPUT N

„ DIM A(N)PRINT “Ч,узъхои массивро дохил кунед”

104

Page 105: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

L

FOR 1=1 T O N INPUT A(I)NEXT I X=A(1)FOR 1=2 TO N Y=A(I)GOSUB 10 NEXT IPRINT “К'ГУ=”;Х END

10:REM Зербарнома 40:IF X=Y THEN 20

IF X>Y THEN 30 Y=Y-X GOTO 40

30:X=X-Y GOTO 40

20:RETURN

© СаБолх,о:

1. Зербарнома аз барномаи асосй чй фарк, дорад?2. Оператори мурочиаткунй ба зербарнома кадом аст?3. Вазифаи оператори Return аз чй иборат аст?4. Оё истифодаи зербарнома х,алли масъаларо бех,тар

мегардонад? Чаро?5. Як барнома чанд зербарномаро дар бар гирифта

метавонад?6. Оператор-функсия чй тавр тасвир карда мешавад?7. Параметрхои аслй аз расмй чй фарк; доранд?

i Супориш:

1. Тарзи кори операторх,ои Gosub ва Return-po бо ягон мисол маънидод кунед.

2. Барномаи х,исобкунии к,имати ифодахри 5KTy<a.e)+7 KTy<c’d) ва m!+n!-po созед.

3. Бо истифода аз зербарнома к,имати ифодаип)

с п = —г,— тт -р° ^исо6 кУнед-т\(п — ту.

105

Page 106: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

J

1.2.12. Ф у н к с и я х о вл о п к р л т о р х о и к о р к л р д и m a t h

Тавре аллакай медонсм, дар Бейсик зери мафх,уми матп пайдарпайии хар гуна рамзхои дар нохунак гирифташуда фахмида мешавад. Бо бузургихои матнй, ба мисли бузургихои ададй, амалиёти гупогунро гузаронидан мумкин аст. Масалан, бо ёрии оператори бахшиш ба тагйирёбандахои матнй киматхои гуногунро бахшидан мумкин аст. Ёдовар мешавем, ки дар охири номи -тагйирёбандахои матнй рамзи $ (аломати доллар) иловамегардад: [Х$=”Ч,ацши И стицлол, муборак!”

Бо матнхо танхо ду амал - копкшпепатсия (чамъкупй, хамрохкунй) ва а\иёсро инро кардан мумкин аст. Масалан, дар натинаи ичрои барномаи

А $ - ’12345”В$=”678910”PRINT А$+В$END

дар экран сатри 12345678910 пайдо мешавад. о-.Аз барномаи мазкур бармеояд, ки хангоми ичрои амалй

конкатенатсия (оператори Print AS+BS) ба кимати як бузургии матнй (А$) кимати дигар бузургии матнй (В$) хаМрох (пайванд) карда шудааст. Дар натича, ададхои рамзии 12345 ва 678910 на бо хадигар чамъ, балки хамрох карда шудаанд,11 яъне агар онхо чун дар математика чамъ карда мешуданд, он гох бояд 691255 хосил мешуд, аммо тавре дида мешавад, 12345678910 хосил шудааст.

Дар мавриди киёси ду бузургии матнй бошад, дар асл рамзи (коди) онхо мукоиса карда мешавад. Аввал рамзхои якуми матнхо (сатрхо) мукоиса карда мешаванд. Агар онхо баробар бошанд, сипас рамзхои дуюм ва гайра мукоиса карда мешаванд. Аввалин нобаробарй (яъне, рамзхои побаробар), такдири кимати ифодаи матнии нисбиро муайян месозад. Аз ду рамз хамонаш калонтар хисобида мешавад, ки агар кимати он аз кимати дигараш калонтар бошад. Аз ин ру, пеш аз мукоиса, аввал дарозии матнхои киёсшаванда бо хамдигар баробар карда мешаванд. Яъне, барои баробар гаштани микдори рамзхои матнхо, матни дарозиаш хурдтар аз тарафи рост бо рамзхои холй (фосилахо, пробелхо) пурра гардонида мешавад.

Функсияи l .en (а ) . Дар ин чо l .en (length - дарозй) - калимаи хидматй ва и ифодаи матнй аст. Вазифаи функсияи мазкур аз

106

Page 107: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

L

х,исоб кардани микдори рамзхои (аз он чумла фосилахо) матни ц иборат аст

^ Эзох, Д ар оянда низ, агар мс пеш акй к,айд накарда бошем, он гох, бо ёрии d ифодаи матниро ишора мекунем.

О М и с о л и 1А$=”3инда бош, эй Вата», Точикистони озоди ман!” L=Len(A$)PRINT “Микщори рамзхои матни A$-”;L END

Натичаи ичрои барнома сатри |У1нкдорн рлм i\on матни AS - 4' аст.

Функсияи A S C (“a ”). Дар ин 40 AS С (ASCII: American Standard Code Information Interchange - Стандарта амрикоии рамзбандй цар табодули иттилоот) - калимаи хидматй аст. Дар стандарта ASCII барои хар як аломати матн, аз порчаи [0, 255] рамзи ададии ба он мувофик пешбинй шудааст. Кимати функсияи ASC’C'a") адади бутунест, ки он рамзи аломати якуми ифодаи « ба хисоб меравад. Масалан, кимати функсияи ASC с / ') ба 122 баробар аст, ^ушси рамзи ададии харфи / 122 аст. Климата функсияи ASC(“zarif") низ ба 122 баробар аст, чунки аломати якуми ифодаи матнй харфи z аст.

Функсияи ChrS(a). Дар ин чо ChrS (Character - аломат) - калимаи хидматй ва и - рамзи ададии аломат дар стандарта ASCII мебошад. Тартиби кори ин функсия баръакси тартиби кори функсияи ASC(“a ”) аст. Агар дар он чо аз руи бузургии худи аломат рамзаш муайян карда шавад, дар ин чо, баръакс, аз руи рамз бузургии худи аломат муайян карда мешавад. Масалан, кимати функсияи Chr$( 122) ба харфи / баробар аст.

Функсияи Vai(a). Дар ин 40 Val (Value - кимат) - калимаи хидматй аст. Функсияи мазкур матни ракамии «-ро ба адади a табдил медихад. Масалан, кимати функсияи Val(“25”) адади 25 мебошад.

Функсияи StrS(a). Дар ин чо S' г (String - сатр) - калимаи хидматй ва « ифодаи арифметики мебошад. Функсияи мазкур кимати ададии а-ро ба матни ракамии а табдил медихад, яъне тартиби кори ин функсия баръакси тартиби кори функсияи

107

Page 108: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

J. Масалан, функсияи Str$(25) адади 25-ро ба : .гни аз

рамзхои алохидаи 2 ва 5 иборатбуда, табдил медихдд.

Функсияи InStr f /nja. f i ) . Дар ин 40 InStr (In String - дар сатр) - калимаи хидматй, п - ифодаи арифметикии кисми утунаш ба порчаи [0, 32767] тааллукдошта (бидуни зикр, п~!; ва и. j > -

мувофикан, ифодахои матнй ва зерматнй мебошанд. Функсияи мазкур мавкеи зерматнро дар матн муайян мекунад. А гар кимати

аз дарозии матн калон бошад ё дарозии матн ба ул баробар бошад ва ё зерматн ёфта нашавад, кимати функсияи InSi: ба нул баробар хисобида мешавад.

Функсияи Mid$(a,m/ ,nf ) . Дар ин не ' (Midle - миёначой)- калимаи хидматй, а - ифодаи матнй, г ва - ифодахои арифметикии кисми бутунашон ба порчаи [0, 32767] мансуббуда мебошанд. Функсияи мазкур аз мавтуи -уми тарафи чапи матн

-то рамзро чудо мекунад. Агар мавчуд набошад, он гох, аз мавкеи 1' -уми тарафи чаи то инти ;ои матн чудо карда мешавад.

Масалан, натичаи ичрои оператори

Print ]УМ$(“Информатик£”,3,5)1 калимаи аст.

функсияи Rifiln$(a,n). Дар ин но Right (рост) - калимаи хидматй, ва - бузургихоеанд ба мисли бузургихои функсияи болой. Функсияи мазкур -то рамзи ифодаи магнии -ро аз тарафи рост чудо мекунад. Масалан, натичаи ичрои оператори Print ШаЫ$(“Информатика”,4) калимаи аст.

Функсияи -ро холати хусусии функсияишумурдан мумкин аст, чунки Right$(a,n)=M id$(a,L-n+l,n), ки дарозии < -ро ифода мекунад.

■ ; I •' < п..), Дар ин чо (чап) - калимаи хидматйасг. Функсияи мазкур -то рамзи аввалини ифодаи матнии -ро аз тарафи чап чудо мекунад. Масалан, натичаи ичрои оператори Print ЬеЙ$(“Информатика” ,6) калимаи аст. Функсияи

низ холати хусусии функсияи аст, яънеLeft$(a,n)=M id$(a,l,n) мебошад.

Фупксияхои Vcase$(aj ва Leased (о). Д ар ин чо (регистри болой) ва (регистри поёнй) - калимахои хидмагймебошанд. Функсияи Ucase$(a) барои рамзхои матнй -ро ба рамзхои (харфхои) калон ва LcaseS(a), баръакс, барои ба рамзхои

108

Page 109: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

L

хурд табдил додан, пешбинй шудаанд. Бояд кайд кард, ки ин функсияхоро танхо хангоми кор бо алифбои лотинй истифода бурдан мумкин аст.

ПМИСОЛП 2: Барномии дар матни додашуда ба \о и як фосила гузоштани ду (Ьосила, бе истифодаи тагйирёбандаи нави рамзй

ПМ и с о л и Барномаи ёфтани суммаи ракамхои адади бутуни мусбати N

INPUT А$,B=LEN(A$)1=1

30: IF MID$(A$,i,1)="" THEN 10 GOTO 20

10: A$=MID$(A$,1,I)+MID$(A$,!,B-I+1) l=l+2:B=B+1

20 : 1=1+140: IF l<=B THEN 30

PRINT A$END

11атичан ичрои бариома чушш аст:

INPUT NN$=STR$(N):M=LEN(N$):S=0 FOR 1=1 ТО М C=VAL(MID$(N$,I,1))S=S+C NEXT IPRINT “Суммаи рак;амхо”;8 ;

“аст.”END

Натичаи ичрои бариома чунинаст:? 298Суммаи ракамхо 19 аст.

? ОБ - МАНБАИ ХДЁТ ACT. ОБ - МАНБАЙ ХАЁТ ACT.

Функсияи ТаЬ(х) дар оператори Print истифода мешавад. Дар ин чо ГаЬ калимаи хидматй ва v ифодаи арифметикии дилхох аст. Функсияи ГаЬ(х) барои идораи мавкеи чопкунии чузъхои руйхати оператори Print пешбинй шудааст. Х,ангоми ичрои оператор дар сагри чопкунй [х]-1 мавкеъ партофта мешавад ва аз мавкеи [х]-ум (0<[х|<255) cap карда, кимати чузъи навбатии руйхат ба чоп дода мешавад. Агар кимати [х] аз микдори умумии мавкеъхои сатри экран калон бошад, он гох курсор ба сатри оянда кучонида мешавад. Дар холати акс, яъне дар мавриди хурд будани кимати [х] аз микдори умумии мавкеъхои сатри экран, функсияи ТаЬ(х) ягон амалро ичро намекунад.

Аз ин' функсия бештар хангоми дар шакли чадвал ва графику диаграммахо чоп кардани натичахо истифода мебаранд. Масалан, барномаи сохтани графики функсияи у= х2 (дар порчаи [-5, 5] бо кадами h - 1) чунин аст:

109

Page 110: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

J

Хангоми хар дафъа ичро шудани оператори Print (сатри дуюм), дар мавкеи зарурии экран, ки мувофики кимати \ муайян карда мешавад, рамзи пайдо мегардад. Графики функсияи у= х2 тавассути 11 ситорача сохта шудааст.

OM jICO.JJiJ:PRINT ТАВ(15);3PRINT ТАВ(20);”*”;ТАВ(30);13Х=20PRINT ТАВ(Х);Х;ТАВ(Х-10);ХЛ2

Дар натичаи ичрои сатри якуми барнома дар мавкеи 15-уми сатри якуми чопкунй ададй 3 ба чоп дода мешавад. Хангоми ичрои сатри дуюми барнома - дар мавкеи 20-ум аломати ва дар мавкеъхои 30-юм ва 31-уми сатри чопкунии оянда ададй 13 ба чоп дода мешаванд. Ва нихоят, хангоми ичрои сатри чоруми барнома - кимати х дар мавкеъхои 21-22-ум (мавкеи 20-ум барои чопкунии аломати кимати х пешбинй шудааст) ва ададй 400 (кимати х2) дар мавкеъхои 24-26-уми сатри сеюми чопкунй ба чоп дода мешаванд. Хамин тарик, натичахои нихоии кори барнома чопи сатрхои зерин мебошад:

* 1320 ' 400

3

1 1 0

Page 111: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Ф унксияи R n d (x ) барои хосилкунии пайдарпайии ба ном ададнои тасодуфй хизмат мерасонад, ки онхо аз аргумента функсия - \ вобаста буда, дар фосилаи (0 , 1) мунтазам таксим шудаанд. Дар ин 40 Rnd (Randomize - тасодуфй) - калимаи хидматй ва \ - ифодаи арифмегикиест, ки киматаш метавонад ададй манфй, нул ё мусбат бошад.

Дар мавриди х<0 будан, функсияи Rnd(x) пайдарпайии ададхои якхела ва дар мавриди х>0 бошад, баръакс, пайдарпайии ададхои гуногунро хосил мекунад.

Барнома Натича..................................................... . •

0.71332570.71332570.7133257

Барнома НатичаFOR 1=1 ТО 3 PRINT RND(-2) NEXT I END

FOR 1=1 TO 3PRINTRND(2)NEXT I END

0.70554750.5334240.5795186

Барои хосилкунии ададнои бутуне, ки киматашон дар порчаи [а,Ь] мехобанд, формулаи хизматмерасонад. Аз ададхои тасодуфй бештар дар бозихои компютерй ва барномахои омузишй истифода мебаранд.

© Саволх,о:1. Бо бузургихри матнй кадом амалиётро ичро кардан

мумкин аст?2. Функсияи Len кадом аазифаро ичро мекунад?3. Дар кадом маврид к,имати функсияи InStr ба нул

баробар мешавад?4. Бо ёрии кадом формулахр функсияхри Right$ ва Left$-

ро ба воситаи функсияи Mid$ ифода кардан мумкин аст?

S Супориш:1 Тавассути барнома микдори х,арфхри "а" ва "р'1-ро дар

матни "Мушк он аст " х,исоб кунед.

2. Барои ёфтани микдори калимахри матни " аз осори бех,аёист вг бех,аёй лн далели нобино!/" барнома тартиб дих,ед.

3. Барномаи сохтани матни баръакси матни56^89' "-ро тартиб дих,ед.

111

Page 112: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

1.2.13. ВОСИТЛХОИ ГРАФИКИ

Забони QBasic воситахои сохтан, рангубор кардан ва азчопбарории нукта, хати рост, росткунча, дойра, камон, эллипс ва гайраро дорад. Хангоми истифодаи ин забон компютер дар ду реча - матнй ва графики кор мекунад. Дар речаи матнй экран аз 25 сатр ва 80 сутун иборат аст, яъне дар як сатр имконияти то 80 рамзро гунчонидан мавчуд аст. Дар речаи графики бошад (вохиди ченаки экран нукта аст), экран тавассути операторхои махсус идора карда мешавад ва сифати тасвирахо аз микдори нуктахои экранй вобаста мебошад.

Опсратори {Scrccn nf. Дар ин 40 Scrccn (экран) - калимаи хидматй буда, п - аломати речаи экран (п=0,1,2,...,13) аст. Хангоми п=0 ё 1 будан, речаи кори экран матнй буда, дар дигар холатхо графикй аст. Тавре кайд кардем, дар речаи графикй экран аз мачмуи нуктахое иборат аст, ки мавкеи хар кадомаш тавассути координатахояш (х,у) муайян карда мешавад. Координатаи х аз руи самти уфукй (аз чап ба рост) ва координатаи у аз руи самти амудй (аз боло ба поён) мавкеи нуктаро муаМ н

(0 ,0)

(0,199)

(639,0)

(639,199)

мекунанд. Ба сифати мисол, мавриди п=2 , яъне оператори Scrccn 2- ро дида мебароем. Дар расми зерин коор- динатахои нуктахоикунчии экран дода шудаанд. Оператори Scrccn 2 речаи графикии экранро аз руи самти уфукй бо 640 нукта ва аз руи самти амудй бо 200 нукта таъмин менамояд. Тасвирахои экранй бо ёрии нуктахо ташаккул ёфта, мавкеашон тавассути системаи координата муайян карда мешавад. Ибтидои системаи координата хамеша дар кисми чапи болоии экран чойгир аст.

Оператори }УЙ'УУ(\ьУ|)-(Х2,У2)1 барои чудо кардани кисми зарурии экран хизмат мерасонад. Дар ин чо View (намо) - калимаи хидматй, х,.у, -координатахои кунчи

(300,100) (639.100)

Р(300,199)

(639,199)

1 1 2

И

Page 113: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

чапи болой ва y ,, i , - координатах,ои кунчи роста поспи мебошанд. Масалан, дар натичаи ичрои операторхои Screen 2: View(300.100) (639.199) аз 640x200 нуктаи экран, барои кор танхо нуктах,ои росткунчаи Р-ро ташкилкунанда дастрасанд, яъне дар ин маврид сохаи фаъолияги операторхои графики {300 < X <639; 100 < Y < 199} аст.

Оператори |w iiidow(\..„yJ)-(\|t,y,)] барои кор дар системаи координатаи декартй муайян шудааст, ки дар ин 40 Window (равзана, тиреза, иапчара) - калимаи хидматй, v,.r, ва л , г, нуктахои координата ба шумор мераванд. Масалан, агар графики функсияи y=sinx- ро (-2п<к<2л) дар системаи координатаи декартй, бо истифода аз имкониятхои росткунчаи Р (мисоли болой) ва бахисобгирии шарти Isinx/ <1 сохтап зарур бошад, он гох бояд аз барномаи зерин истифода бурд:

Screen 2View(300,100)-(639,199)WindOW(-6.28,+1)—(6.28.-1)

Дар натича, дар росткунчаи Р системаи координатаи мукаррарй хосил мешавад, ки - 6,28 < X < 6,28 ва - 1 < Y < 1 аст.

Операторной Pset ка PreSet. Ду намуди оператори PsetPset (Point

( 6 28. +1) (5 .28 , +

Р(-6 .28 . -1)

(6 28,

мавчуд аст: Pset(\,y)| ва jPsct Step(x.y) ки Setбаркароркунии нукта) ва Step (кадам) - калимахои хидматй буда, х,у - мувофикап координатахои тирхои ОХ ва О У (барои оператори Pset(x,y)) ё бузургии лагжиш бо самти тирхои ОХ ва О У (барои оператори Pset Step(x,y)) мебошанд. Оператори мазкур ранги нуктаро сиёх ва ранги заминаашро сафед тасвир менамояд.

Оператори PreSet низ дар ду намуд - PreSet(x.y) ва PreSet Step(x,y) дода мешавад, ки PreSet (Point RcSet - тозакунии нукта) - калимаи хидматй буда, х,у мазмуни бузургихои оператори Pset- ро дороанд. Ин оператор баръакси оператори Pset кор мекунад, яъне ранги нуктаро сафед ва ранги заминаашро сиёх тасвир менамояд.

113

Page 114: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Опсратори Line ду намуди зеринро дороет:

I 1пс|(\|,ут)1- ( \2,У2)| ва |LincjStcp(\i,yi)|-(xz,y2) \ Дар ин до Line(хати рост) ва S te p - калимахои хидматй, \ ;, у, ва \ .. г мувофикан координатахои ибтидо ва интихои порчаанд.

Опрратори мазкур барои каншдани порчахои хаги рост хизмат мерасонад. Агар дар оператор координатахои ибтидои порча (х,,у,) партофта шуда бошанд, он гох порча аз нуктаи охиропи бакайдгирифташуда, то нуктаи интихояш додашуда (маълум), кашида мешавад. Масалан, дар натичаи ичрои операторхои

SCREEN 7FOR 1=10 ТО 30 STEP 10 LINE( 10,I)-(80,I),2 NEXT I

иорчахои се хати рост хосил мешаванд.

jh исоли 1 Барномаи сохтани графики функсияи y=sinx-ро дар порчаи [~2к,2п] тартиб медихем:

SCREEN 9 VIEW(170,50)-(470,150)\MNDOW (- 6.28,+1)-(6.28,-1)LINE<-6.28,0)-(6.28,0)LINE(0,-1)-(0,+1)FOR X=-6.28 TO 6.28 STEP 0.1 PSET(X,SIN(X))NEXT X END

Бо ёрии оператори Line росткунчахоро низ кашидан мумкин аст. Барои кашидани росткунча кифоя аст, ки аз ин оператор чор маротиба истифода барем. Аммо, агар ба оператори Line параметрхои пав илова кунем, он гох тавассути як оператор низ ин корро ба анчом расонидан мумкин аст: |Linc(x 1 ,у 1 )-(Х2,У2),ЧJb координатахои кунчи болоии чапи росткунча, v .v - координатахои кунчи поёнии рости росткунча, п - рамзи ранг, Ь- рамзи росткунчакашй ва Л/ - рамзи кашидани росткунчаи рангуборшударо ифода менамоянд.

114

Page 115: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Масалан, дар натичаи ичрои оиераторхои

SCREEN 7LINE(100, Ю)-( 180,30),3,В END

дар экран расми росткунчае хосил мешавад, ки координатахои кунчи чапи болоияш ба (100,10) ва рости поёниаш ба (180,30) баробар аст.

Оператори Circle барои кашидани давра хизмат мсрасонад.Памудхои умумии ин оператор чунин аст: |Circlc(x,y),r|i ва |CirclcStcp(x,y),ij Дар ин чо Circle (давра) ва Step - калимахои хидматй, д , 1— координатахои маркази давра ва г- радиуси давра мебошанд. Масалан, дар натичаи ичрои оператори Circle(140,80),10, даврае, ки координатахои марказаш (140,80) ва радиусаш г=10 аст, кашида мешавад.

Бо ёрии оператори Circle камони давра, эллипс ва секторро низ кашидан мумкин аст. Барои кашидани камон, эллипс ва сектор ба оператори Circle параметрхои навро илова кардан лозим аст: [Circlc(x,y).r,n,a,|i,kl, Дар ин чо мисли пештара л. г - координатахои маркази давра, г - радиуси давра, и - рамзи ранг, а- нуктаи ибтидои камон (бо радиан чен карда мешавад), нуктаи интихои камон ва к - коэффитсиентест, ки ба v/v хиссаи радиус баробар асг.

Бояд кайд кард, ки -6,28319<а,(3<6,28319 аст. Лгар кимати аз хурд бошад, он гох камони давра (эллипс) ба мукобили акрабаки соаг ва дар холати акс аз руи акрабаки соаг сохта мешавад. Агар -бошад, он гох i радиуси давра, агар :>! бошад, он гох нимтири амудии эллипс ва- дар мавриди . < 1 будан, нимтири уфукии эллиперо муайян месозад. Инчунин кайд кардан зарур аст, ки хангоми дар оператори С 1 ick't \ .у ), ]\п. к. партофтапи баъзе параметрхо, аломати вергули ба онхо мувофикро (ба истиснои вергули охирин) партофтан мумкин нест. Масалан, дар натичаи ичрои оператори Circle( 140,80),20,1 ,„5 эллипс ва пас аз ичрои оператори Circle(40,170),40,3,0,3.14159/2 камон кашида мешавад.

Истифодаи ранг. Барои кашидани раемхои ранга Бейсик мачмуи рангхоеро пешниход менамояд, ки онхо дар ороиш додани хам худи раем ва хам заминаи он истифода бурда

115

Page 116: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Iмешаванд. Барои амалй гаштани ин максад, кифоя аст, ки дар интихои опсраторхои раемкашй боз як ингихоби (параметри) пав- п илова карда шавад:

PSKT(X,Y),N PRESET(X,Y),N l.IM -j(X l,Y 1)]-(X2,Y2),N CIRC’l E(X,Y),R,N

Дар речаи Scrccn 2 танхо истифодаи ду ранг - сиёху сафсд ш конпазир аст. Бинобар ин, дар ин рсча зарурияти истифода ва

: арамстри ранг нолозим аст. Аммо дар речахои Scrccn 1 ва Scrccn 4 бошад, як микдор рангхои муайяиро мавриди истифода карор Г здан мумкин аст, ки ба онхо киматхои аз 0 то 3 мувофик > еоянд.

Опсратори Paint барои ороиши рангаи раемхо хизмат ясрасонад. Намуди умумии ин оператор iPaint(\,y)j,n||,gj аст, ки дар ин но Paint (ранг - краска) - калимаи хидматй буда, л ва г - координатахои нуктаи ихтиерии дохили соха, п - рамзи ранг ва g- рамзи ранги сархади (худудхои) сохаи сарбастро ифода мекунанд. Агар g мавчуд набошад, он гох сархади соха бо ранги рамзаш п ороиш дода мешавад. Раванди ороишдихй аз нуктаи координатахояш (х,у) огоз ёфта, ба хама самт якбора равона карда мешавад. Дар рсчаи Scrccn 1 параметри g киматхои 0-3-ро <абул карда метавонад.

Опсратори Color дар речаи матнй истифода шуда, барои . агйирдихии ранги аломатхо ва заминаи онхо хизмат мерасонад. Намуди умумии ин оператор |Со1ог |«Ц,|ЗЦуу|| аст, ки дар ин до Color (ранг - цвет) - калимаи хидматй буда, а - рамзи ранги аломат (адади бутун аз порчаи [0,15]), (i - рамзи ранги заминаи аломат ва у - рамзи ранги сархади экран мебошанд. Аз параметри вактс истифода бурдан мумкин аст, ки агар опсратори Screen аллакай ичро шуда бошад.

Парамстрхои а, р, у мставонанд яке аз 16 кимати зеринро сохиб бошанд:

Шаффоф

Сиёх,Сабзи миёна Сабзи паст

Ка буд и баланд Кабуди паст Сурхи чигарй Осмонранг

■■ н

Сурхи миёна

Сурхи паст Зарди баланд Зарди паст

12

131415

Сабзи баланд

БунафшрангХокистаррангСафед

116

Page 117: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

1

Хангоми бакорандозии QBasic ба таври пешдид дар назар аст, ки аллакай фармони Color 7,0,0 инро шудааст.

< ■ - v Р низ барои кашидани расму тасвирахохизмат мерасонад, ки дар ин 40 Draw (расмкашй) - калимаи хидматй буда, Р - пайдарпайии фармонхои графикии ин оператораст:

Фармон Цойивазкуни............. .... ■ - -г

Фармон Чойивазкуни

ип ба боло Ln ба тарафи чапDn ба поён Rn ба тарафи рост

Епаз руи диагонал ба боло ва рост Gn

аз руи диагонал ба поён ва чап

Fn аз руи диагонал ба поён ва рост Hn аз руи диагонал

ба боло ва чап

Мх,у ба нук,таи (х,у) c n муайянкунииранг

В х,аракати курсор бе расмкашй F n,m рангубори сох,а

Дар ин фармонхо т. \ ва ададхои бутунро ифода мекунанд. Дар расми ноёнй ба таври возех самти ичрои фармонхои оператор нишон дода шудааст.

Г)

117

Page 118: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Г/Мисоли 2: Барномаи кашидани расми хона

SCREEN 2 PSET( 140,112)DRAW”E15R80L5U5L10D5R15U15L 110R5D30R100U30”

I PSЕ'Г(155,122):DRAW”D20R 18U20IЛ 8”

PSET( 170,132): DRAW”L5”PSET( 195,1 22): DRA W”R40D 10L40U10R25D10U5 L25”Г/Мисоли 3: Барномаи кашидани секучаи росткунча

SCREEN 2 PSET(240,60)DRAW“G54R55U54”

*® Савол^о:

1. Барои ба речаи графики гузаштан аз кадом оператор истифода мебаранд?

2. Барои ч,орй кардани системаи координатаи декартй кадом оператор хизмат мерасонад?

3. Пас аз ичрои операторх;ои зерин кадом фигураи геометрй х,осил мегардад?Screen 7Circle(150,100),50,5,1,2,11

4. Вазифаи оператори Paint дар чист? Оператори Color чй?

5. Барои тасвири росткунчаи ороишдодашуда аз кадом тарзи оператори Line истифода мебаранд?

6. Оё Шумо фармонх,ои графики ва самтхри ба онх,о мувофик,и оператори Draw-po номбар карда метавонед?

& Супориш:

1. Бо истифода аз фармонх,ои графикй фигурах,ои зеринросозед:а) чойник; б) курсй; в) телефон; г) гул ва гулдон

118

Page 119: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

L

1.2.14. К о м п и л я т о р , и н т к р п р к t a t o p .Г л л л тх о и НЛРНОМЛВЙ

Трат шпиия. Тавре ки маълум аст, воситахои техникии компютер бе истифодаи барномахо ягон корро инро карда наметавонанд. Вале набояд фаромуш кард, ки компютер танхо барномахои бо тарзи махсус тартибдодашударо инро карда метавонад. Ин гуна барномахоро барномахо дар забони мошинй ва ё бо рамзи дуй навишташуда мегуянд. Аммо барномахое, ки аз тарафи барномасозони компютер пешкаш мегарданд, одатан дар ягон забони барномарезй навишта мешаванд. Бинобар ин, масъалаи ба таври худкор аз забони барномарезй ба забони мошинй баргардонидани барномахо пеш меояд, ки ин равандро тарнумакуни ё худ транслятсия мегуянд. Ду намуди транслятсияи барномахо мавнуд аст: компилятсионй ва кчтерпретатсионй. Барнома-трансляторхоро мувофикан компилятор ва inncpiipeia гор мегуянд.

Компилятор (талфифкунанда) барномаи системавй буда, матни барномаи дар забони барномарезй сохташударо аз ибтидо то интихо мехонад ва барои» он дар забони мошинй барномаи баробаркувваро месозад. Раванди шаклдигаркунии барномаро компилятсия мегуянд. Хднгоми компилятсия кор аз руи се мархала сурат мегирад. Дар мархалаи якум компютер барномаро аз забони барномарезй ба забони рамзбандии дуй тарнума мекунад. Дар мархалаи дуюм барномаи дар забони мошинй хосилшударо инро мекунад. Дар мархалаи сеюм натичахо ва матни нихоии барномаро аз нав дар забони барномарезй пешкаши корбари компютер мегардонад.

Интерпретатор (тафсиркунанда) низ барномаи системавй буда, назорати синтаксисии фармонхои (операторхои) барномаи додашударо ба ухда дорад. Интерпретатор хар як оператори барномаро дар алохидагй тарнума мекунад ва хангоми дарёфт накардани галат якбора ба ичрокунии онхо шуруъ менамояд. Чунин тарзи ичрои барномаро интсрпрстатсия мегуянд.

Бартарии интерпретатор аз компилятор дар он аст, ки бо ёрии он тахт (дуруст) кардани барнома ва чустучуи галатхо хеле осон мебошад, вале камбудиаш - дар суръати нисбатан сусти ичрои барнома зохир мегардад.

Системаи барномарезии муосир, аз чумла забони объектгарои Visual Basic, хам дар речаи интерпретатсия ва хам компилятсия кор мекунад. Дар Visual Basic раванди дохилкунй ва тахрири барнома бо ёрии речаи интерпретатсия ва ичрои

119

Page 120: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

барнома бошад, дар речаи комгшлятсия амали гардонида мешавад.

Таснифи галатхо. Дар раванди барномарези эхтимолияти аз тарафи барномарез содир кардани галатхо хамеша мавчуд аст. Лксарияти галатхои содиршуда асосан хангоми ичрои барномахо дар комшотер ошкор мегарданд. A iap такрибан 40% вакти барномарез барои гартибдихии барнома сарф шавад, он гох 60"/) вакташ бе чуну чаро ба тахрири (ислохи) он сарф мешавад.

Х,амаи галатхои барномавиро шартан ба чор гурух чудо намудан мумкин аст: синтаксисй, хисобй, мантикй ва техники.

• Галатхои синтаксисй асосан хангоми дохилкунии барнома ва додахои он содир мешаванд. Ба ин гурух 1'алатхое дохил мешаванд, ки онхо аз нодурусг навиштани калимаву ифодахои забони барномарези бармеоянд. Ин гуна галатхо аз тарафи интерпретатор зуд ошкор карда мешаванд. Масалан, хангоми дар барнома дучор омадани формулаи x=(a+5-(b+d), интерпретатор дар экран оид ба нарасидани кавси пушида маълумот медихад.

• 'IX >и ссминтикП (хисобй) он амалхоеанд, ки аз нуктаи назари синтаксиси забои дуруст инъикос ёфта бошанд хам, вале ичрои онхо аз тарафи компютер гайриимкон аст. Ин намуд галатхоро низ асосан худи система ошкор мекунад. Маълумот оид ба чунин галатхо дар намунахои гуногуни забони Бейсик бо тарзхои гуногун нишон дода мешаванд. Д ар баъзе намунахо раками сатри галатдошга, дар дигар намунахо рамзи галат ва гайра нишон дода мешавад. Одатан ин намуди галатхо хангоми ба пазар нагирифтани сохаи муайянии функсияхои математикй ва махдудиятхои забони барномарезй содир мешаванд. Масалан, хангоми хисобкунй аз руйи формулаи I - 5 г ! , барои киматхои

ва s 5, ичрои барнома катъ мегардад. Сабаб дар он аст, ки ададро ба пул (сифр) таксим кардан мумкин нест.

• ’алатхчп :шнтикиро ошкор намудан мушкилтар аст, чунки онхо ба катъ гардидани ичрои барнома оварда намерасонанд. Дар бисёр мавридхо барнома ба таври расмй (мукаррарй) ичро мешавад, вале натичахои зарурй хосил намсгарданд. Ин намуди галатхоро компютер ошкор карда паметавонад. Барои ошкор намудани онхо бо барнома санчиш гузаронидан зарур аст, яъне ичрои барномаро ба воситаи чунин додахое санчидан лозим аст, ки барояшон чавоби дуруст пешакй

1 2 0

Page 121: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

маълум бошад. Масалан, бигузор барои хал намудани муодилаи квадратии ах2+Ьх+с=0 барнома тартиб дода шудааст. Дурустии барномаро барои киматхои а-0.1, Ь-0.2 ва с=0.1 месанчсм. Яъне, дар асл бариомаро барои халли муодилаи квадратии0,1х2+0,2х+0,1=0 омода мссозем, ки натичаи онро мо псшакй медонсм. Агар барнома низ натичахои х,=-1 ва х,=-1-ро дихад, пас вай дуруст тартиб дода шудааст. Дар холати акс лозим меояд, ки сохгори мантикии барномаро аз нав дида бароем.

• 1 а иппхои техники. Ба ин гурух галатхос дохил мешаванд, ки онхоро бо рохи барномавй ислох кардан гайриимкон аст. Масалан, хангоми ичрои барнома аз кор баромадани ягоп тачхизоти комшотерй метавонад кори барномаро катъ гардонад.

Дар чадвали зерин навъхои галатхои имконпазир оварда шудаанд:

№ Навъи галат Сабаби содиршавии галат

1 [ Syntax Error Коидахои синтаксисй риоя нашудааст

2 Return without Gosub Калимаи хидматии Return бе оператори Gosub омадааст

Out of DataМикдори додахои оператори D ata аз микдори чузъхои опсратори Read камтар аст

4 Next without For Калимаи хидматии Next бе оператори For омадааст #

5 [ For without Next 1

Калимаи хидматии For бе оператори Next омадааст

*

6 X Overflow4

Кимати тагйирёбандаи ададй ё доимии сатрй аз худуди имконпазир берун аст

7 I Label not defined Мурочиаткунй ба раками сатри мавчуднабуда

8 *; Subcscript out of rangeИндекс аз андозаи тавсифшудаи массив берун мехобад

9 ' Typem ismath Номувофикии намуди кимат бо намуди бузургй

121

[

Page 122: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

10 Function not definedФунксияи навъи Fn бе тасвири пешакй мавриди истифода карор ёфтааст

и Array not definedДар барнома массив бе тавсифи пешакй истифода шудааст

12 File not foundНоми иарвандаи мавчуднабуда мавриди истифода карор ёфтааст

13 Device I/O error Fajiara тачхизоти дохилкунй/чопкунй

© Сазолх,о:

1. Чанд тарзи тарчумаи барномаро аз забони барномарезй ба забони мошинй медонед? Онх,о чй ном доранд?

2. Фарк;и компилятор аз интерпретатор дар чист?3. Кадом намуди галатхри барномавиро медонед?4. Оё галати техникиро бо рох,и барномавй ислох, намудан

мумкин аст?5. Галати мантик,й аз галати синтаксисй чй фарк, дорад?6 . Оё барои к,имати дилхох,и а к,имати функсияи tg(a)-ро

Нисоб кардан мумкин аст? Барои чй?

^ Супориш:

1. Магар дар навишти ифодах,ои зерин галат х,аст? Агар х,а, пас дар кучо?

а=2*сос(х) у=((( k+(r-4)+5)) u=d+/p-7b=3,6 c=a-b+1/sqr(sin(0) s=(a+b)/c

2. Барои x,ap чор навъи галатх,о мисолхр оред.

1 2 2

Page 123: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

1.2.15. М а р х а л а х о и ЛСОСИИ ХДЛЛИ МАСЪАЛЛ ТАВАССУТИ KOMIIIOTEP

Аслан бо срии комшотср хал намудани масъала маънои онро дорад, ки барномаи халли масъала ба воситаи комшотср ичро карда мешавад. Вале пеш аз амалй гаштани ин мархалаи мухим ва нихой мархалахои дигаре мавчуданд, ки онхо барои ин мархала асос ё замина ба хисоб мераванд.

Чун коида пеш аз хал кардани масъалаи дилхох, бояд аввал онро гузошт. Агар масъала характери хисобй дошта бошад, он гох онро бо ёрии имкониятхои математика бояд ба намуди расмй (формалй, катъй) овард ва аз руи зарураг аз методхои ададии хисоббарорихо истифода бурд. Пас аз он бояд алгоритми халли масъаларо тартиб дод ва дар асоси он бо ёрии ягон забони алгоритмй барномаи онро сохт. Х,ар кадоми ин мархалахо метавонанд аз зермархалахо иборат бошанд ва аз тарафи як ичрочй ё гурухи ичрочиёни касбу ихтисосхои гуногун амалй гардонида шаванд. Ин мархалахоро ба таври мухтасар чунин тасвир кардан мумкин аст:

Масъала Метод и Хал Алгоритм

fБарнома -►Компютер

I ■ ш ш J

Гучориши масъала. Масъалахое, ки тавассути комшотср хал мегарданд, аз сохахои гуногуни илм гирифга мешаванд. Онхо метавонанд характери хисобй ё гайрихисобй дошта бошанд. Масалан, масъалахои математики, физики, биологй, химиявй ва гайра бештар характери хисобй доранд, вале масъалахои лингвистикй ва дигар фанхои гуманитарй, масъалахо аз сохаи мусикй, варзиш ва гайра асосан характери гайрихисоби доранд. Новобаста аз характери масъала, бояд он пеш аз х ал ат гузопгга шавад. Гузориш, тахлил ва кабули масъала ба зиммаи шахсс гузошта мешавад, ки вай бевосита мутахассиси сохаи мазкур аст.

Математиткупотт масъала. Гасвири аник ва катъии шартхои масъала, сохтани амсилаи (модели) математикй ва пешниход намудани тарзи халли онро математикикупопии масъала мегуянд. Зермархалахои коркарди матсматикии масъалаи гузошташударо расмикунонй (ё формализатсия) низ мегуянд. Дар онхо аз баробарию нобаробарихо, формулаю муодилахои математикй истифода бурда, амсилаи масъалаи

123

Page 124: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

додашударо мссозанд. Лгар масъалаи додашуда аз сохаи математика гирифта шуда бошад, оп гох, ин мархала сокит мешавад.

Интихои с коркарди методы jf ал. Баъзан амсилаи математикии масъала чунон сохта мешавад, ки ёфтани халли ададии он душвор с гайриимкон аст. Лммо максад аз истифодабарии комшотер аз он иборат аст, ки халли масъалахо па дар шакли формулахо (аналитики), балки ададхо ёфта шавад. Як сохаи математика, ки i х .^ооблрори ном дорад,махз ба коркарди методхо ва ёфтани халли ададй ё такрибии масъалахо машгул аст. Барои хар як синфи масъалахои математики мстодхои зиёде кор карда баромада шудаанд. Вазифаи алгоритмсоз аз он иборат аст, ки аз мачмуи методхои додашуда, бояд методи бехтаринро интихоб намояд, дар мавриди зарурй онро такмил дихад ва барои халли масъалаи худ дуруст истифода барад. Лгар ягон методи мавчуда ё маълум барои халли он масъала мувофик наояд, он гох вай бояд ба коркарди методи мувофиктар камар бапдад ва ё ба мархалаи математикикунонИ аз нав баргардад. Умуман, мархалаи мазкур характсри илмй-тадкикотй дорад.

А I,'пришмеозй. Бо ин мархала мо аллакай шиносем. Се мархалаи болоиро ба хисоб гирифта, барои масъалаи додашуда алгоритм сохтан зарур аст. Алгоритми халли масъаларо дар намуди дилхох тартиб додан мумкин аст, аммо бештар аз блок- схемахо истифода мебаранд.

Ьараимарези. Мархалаи барномарезй низ барои хонанда нав пест. Дар асосй алгоритми пешниходшуда, барномарез бояд тавассути ягон забони барномарезй барои комшотер барнома тартиб дихад. Ин мархала мархалаи чамъбастй ба хисоб рафта, хамаи мархалахои болой махз барои амалй гаштани хамин мархала пешбинй шудаанд. Тахлил ва баходихии натичахои комшотериро мутахассисе ба зимма мегирад, ки у ин масъаларо шахеан гузоштааст. ,

Х,оло якчанд масъалахои физикиро муоина мекунем._______

О М а с ъ а л а и 1: К|уввае ёфта шавад, ки зери таъсири он ^исми массааш 25кг бо шитоби 0,25 т /с 2 х,аракат кунад. Аз формулам F=rris истифода бурда, барнома месозем:

REM Кувва М=25 Л=25 Р = М ЖА PRIN T “F = ”;F

124

Page 125: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

П М а с ъ а л а и 2 : Гармигузаронии обчушонаки барк,иро вобаста аз руи шиддати U, кувваи чаРаёни I ва вак^ги t муайян кунед, ки он х,арорати оби массааш m-ро аз Т- то Т ■ боло бардорад.

Барои х,алли масъала аз формулах,ои микдори гармй- Q-cm(T2-Ti), кори чараёни барк, - A=IUt ва гармигузаронй - N=Q/A истифода бурда, алгоритми х,алли масъаларо бо ёрии забони алгоритми, бо тарзи блок-схемавй ва барнома дар забони Бейсик тартиб медих,ем.'

Забониалгоритми

алг Гармигузаронй (xa^ c.M.t.T-i.Tz.I.U, Sa!SN)

ME C.m.t.Ti.Ta.I.U

нат N ибт

Хисобкунии мик,дори гармие, ки барои ■ чушонидани об лозим аст:

Q:=cm(Tr Ti) Хисобкунии кори чараёни барк,:

A:-IUt Х,исобкунии гармигузаронй:

N:=Q/A интихо

Блок-схема

Дохилкунииc,ru,t,TbT?,l,U

±Q:=cm(T?-Ti)

' Г ~ ~A:=IUT

IN:=Q/A

mЧопи N

~ Т ~( И нтих,о ^

Барнома

REM Гармигузарони INPUT С,М,Т,Т1 ,Т2, l,UQ=C*M*(T2-T1)A=I*U*TN-Q/APRINT “N =";N END

125

Page 126: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

/М а с ъ а л а и 3 : Даврй лаппиши рак,к,осаки математикии дарозиаш | барои х,олатх,ои зерин ёфта шавад:■ Нук,таи м бе^аракат аст.- Нук,таи м бошитоб ба боло ё ба поён х,аракат мекунад.

Аз формулами зерин истифода бурда, алгоритм ва барномаи масъаларо тартиб медих,ем:

Нукта бехарака г аст

Нукта бо шитоби доимии а ба боло харакат мекунад

Нукта бо шитоби доимии а ба поён харакат мекунад

5^

(NII Т = 2 п \ — \ g + a г ” * Г г\ g - a

Ба доимии я номи PI дода, даврй лаппиши маятникро дар мавриди якум бо Т, дуюм бо Ti ва сеюм бо Т2 ишорат менамоем. Дар нати^а барномаи масъалаи додашуда дар Бейсик метавонад намуди зеринро дошта бошад:

REM Лаппиши ракдосаки математикй

INPUT L.G.A

Р1=3.1416

IF А=0 THEN 70Т1 =2*PI*SQR(L/(G+A))

T2=2*PI*SQR(L/(G-A))

GOTO 90 70: T=2*PI*SQR(L/G)

PRINT “T-';T:GOTO 100

90: PRINT “T1=”;T1,“T2=";T2

100: END

Барномаи мазкур дар асоси алгоритми зерин сохта иудааст:

126

Page 127: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Забони алгоритмиалг Ращосак (хак l,g,a; j ajs T,Ti,T2)

арг l,g,a нат Т,Т ,Т 2

ибтагар а=0

он гох Т-.= 2 п

вагарна

Т, := 2л

/Т2 := 2 л

■! g -a итмом инт

Блок-схема

Чопкунии Т. .

Чопкун!' и T i,T?

© Саволх,о:1. Марх,алах,ои асосии х,алли масъала кадомх,оянд?2. Ба фикри шумо марх,алае, ки бевосита бо ёрии компютер

ичро карда мешавад, кадом аст? Ичрочии дигар марх,алах,о ких,о ё чИх,о шуда метавонанд?

3. Кадом вак,т гуфтан мумкин аст, ки амсилаи математикии х,алли масъала аллакай маълум аст?

4. Гузориш ва тах^или натичах,о ба зиммаи кй супурда мешавад?

£ Супориш:1. Дар дегчаи алюминии массааш 800 грамма 5 литр обро то

х,арорати 100°С гарм кардан (чушонидан) лозим аст.

127

Page 128: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Алгоритм ва барномаи х,исобкунии микдори гармии обчушониро созед.

2. Бо ёрии муаллим аз фанх,ои физика, химия ва биология дутогй масъала тартиб дих,ед ва барои онх,о агоритму барнома сохта, ба воситаи компютер х,аллашонро ёбед.

*

*

1.2 .16. К о р к л р д и п л р в л н д л \ о

Ьо мафхуми парванда (файл) мо дар синфхои иоёнй шинос т у д а будем. Хотиррасон меиамоем, ки парванда - пайдарпайии помдори байт\о мебошад. Вазифаи асосии парванда - ин нигох доштани иттилоот (информатсия) аст. Вале он барои ирсоли додахо аз як бариома ба барномаи дигар ва аз як система ба системаи дигар низ хизмат мерасонад. Бо ифодаи дигар, парванда

махзани маьлумоти додашудаи устувор ва мутахаррик аст. Аммо он махзани одни додахо пест, балки махзанест, ки сохиби пому хосиятуо (атрибут) аст ва аакти эцоду вещти охирин коркирдишро доимо дар хотир дорад.

Парвандахо бариомавй ва миъ.чумотй мешаванд. Масалан, агар мо барномаи зерини аз чор оператори забони QBasic иборатбударо дар хотираи комшотср бо ягон ном нигох дорем (сабт кунсм), он гох онро иарвандаи бариомавй хнеобидан мумкин аст:

INPUT А,X,В Y=A*X+B PRINT “Y=”;Y END

Лйнан хамин тавр, агар чадвали поёниро хамчун “Ч,адзали бахохои хонанда” номгузорй карда, дар диск сабт кунем, он гох онро иарвандаи маълумотй шумурдан мумкин аст:

1 5 4 3 22 4 4 3 53 3 3 3 34 5 4 5 5

Барои коркарди комили парванда, дар Бейсик мафхуми капали дохилкунй-чопкунй чорй карда шудааст. Хангоми кушодапи файли дилхохи Бейсик ба он як канали хусусй бо раками мушаххас мувофик гузошта мешавад, ки маълумотхо

128

Page 129: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

махз тавассути он аз хотира хонда ё ба он сабт карда мешаванд. Бинобар ин хангоми барномарезй бояд панн чузъ ба хисоб гирифта шавад:

❖ Номи парвандаро бо канали дохилкунй-чопкунй алокаманд кардан ва тавассути оператори Open онро хамчун парвандаи кушода эълон намудан.

❖ Парвандаро (барои дохилкунй ё чопкунии маълумот) тавассути яке аз ду рохи табодули маълумот кушода эълон кардан: Input - аз диск дохилкунии додахо ба барнома, Output - чопкунии натичахо аз барнома ба парванда.

❖ Эълон кардани навъи дастрасй ба парванда:• парвандахои матнии имконияти хондан ва сабт

кардани муттасилдошта (пайдарпайдошта Sequential),

• парвандахои сохтории имкониятн хондан ва сабт кардани мустакимдошта (бевоситадошта Random),

• парвандахои гайрисохтории дуй (Binary).❖ Фиристодан ва кабул и маълумот тавассути операторхои

Print ва Input ё операторхои Put ва Get'.❖ Пушидани канали дохилкунй-чопкунй бо ёрин оператори

Close.

П М и со пи 1: Барномае месозем, ки бо ёрии он ва тавассути калидлавха ному насаб ва соли таваллуди хонандаго i ба хотираи компютер дохил карда мешавад ва худи бар -ома хамчун парвандаи муттасил (пайдарпай - Sequential) дар диск нигох, дошта мешавад.

Open “Khonandagon” For Output As#1 While F$<> “*”Input “Ному насабро дохил кунед. Барои итмоми кор аломати -ро пахш кунед”^$If f$<> ThenInput “Соли таваллудро дохил кунед - 4 рак,ам” stWrite#1 ,f$:Write#1 ,stEnd ifWEndClose#1Stop

129

Page 130: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Дар ин барнома оператори парвандаи навро бо номи« » (агар дар диск парвандае бо хдмин ном мавчудбошад, он гох, он хдзф карда мешавад) муаррифй менамояд ва онро хамчун парвандаи кушодаи раками канали дохилкунй- чопкуниаш ба баробарбуда эълон мекунад. Сатрхои дуюм ва сеюм (операторной м с ва ) ба таври даврй ному насаби хонандагонро дохил мекунанд ва ба тагйирёбандаи сатрии мебахшанд. Агар ба чои ному насаб аломати ситорача - дохил карда шавад, он гох давр ба итмом мерасад ва парванда тавассути оператори пушида мешавад. Дар холати акс(сатрхои чорум, панчум), санаи соли таваллуди хонандагон дохил карда мешавад, он ба тагйирёбандаи бахшида мешавад ва дар якчоягй бо ному насаб, бо ёрии операторхои (сатри шашум), дар парванда бо раками сабт мегардад.

Барномаеро тартиб медихем, ки он парвандаи пей ш аро (Khonandagon-po) хамчун парвандаи маълумотй ба хисеб мегирад ва ному насаби хонандагонро вобаста ба соли таваллудашон меёбад ва дар экран инъикос менамояд.

INPUT “Кадом соли таваллуд лозим?”;дг PRINT “Руйхати хонандагон»:”:Рпп1

' • OPEN «Khonandagon» FOR INPUT As#1 k=0WHILE NOT EOF(1)INPUT #1,f$,st IF gr=st THEN k=k+1PRINT k;“ ”;f$END If WENDPRINT “Интихои маълумот”CLOSE #1 STOP

Дар ин барнома оператори 1 парвандаи« »-ро хамчун парвандаи маълумотй (барои хондан)кушода, ба он раками мебахшад (агар маълумотро дар як вакт аз якчанд парванда хондан зарур бошад, он гох онхоро бо ракамхои гуногун кушодан лозим аст). Х,исобкунаки - раками тартибии руйхат буда, дар ибтидо кимати он ба нул баробар аст.

130

Page 131: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Бо ёрии оператори аз парванда ному насаб ва солитаваллуди хонандагон дохил карда мешаванд (ёфта мешаванд, хонда мешаванд) ва ба тагйирёбандахои ва бахшида мешаванд. Тавассути оператори , бо ёрии функсияи( ), шартй ба итмом расидани парвандаи маълумотйсанчида мешавад. Агар додахои маълумотии парванда ба охир расида бошанд (ё аз аввал мавчуд набошанд), он гох кимати функсияи Э аст ва сикли дохилкунии парванда ба итмоммерасад (ё cap намешавад). Бо ёрии оператори шартии барнома ному насаби хонандагонеро, ки соли таваллудашон ба баробар аст, барои чопкунй ба кайд мегирад ва дар ин маврид кимати хисобкунак ба як вохид зиёд мегардад.

1. Мафхуми парвандаро чй тавр шарх додан мумкин аст?2. Кадом навъхои дастрасиро ба парвандахо медонед?

1. Мисолхои дар мавзуъ овардашударо бо ёрии компютер ичро кунеД ва онхоро такмил дихед.

131

Page 132: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Б о б и 3

САБКИ О БЪ ЕКТГАРО И БАРНОМ АРЕЗЙ

1 .3 .1 . З а б о н и б а р н о м а р е з и и V i s u a l B a s i c

Барномарезии обьектгаро (БО) фалсафаи нав, шакли нави тафаккури алгоритмй дар саноати барномарезй ба хисоб меравад. Фахмиш ва тарзи фикрронии инсон, ки характери ассотсиативй дорад, хангоми омузиш ва халли масъалахои нав кушиш ба харч медихад, ки консепсияи мавчударо бо консепсияхои пешина алокаманд карда, байни онхо робитаи дедуктивй баркарор намояд.

Фарханги барномарезии классикй, ки анъанаи бештар аз нимасра дорад, асосан ба принсипи фон Нейман бунёд ёфтааст. Забонхои аввалини барномарезй, аз кабили Ассемблер, Фортран, Алгол, Паскал, Ада, Си ва гайра аз руи сохторашон бевосита ба сохти компютер алокаманданд. Барномарезии обьектгаро бошад, ба раванди барномарезй хамчун ба раванди танзимкунандаи чузъхои барнома муносибат карданро такозо менамояд.

Табиист, ки забонхои барномарезии объектгарои муосир дар чои холй пайдо нашудаанд. Пайдоиши онхо пеш аз хама бо пайдоиши забонхои Simula ва Small Talk алокаманд аст, ки дар онхо аввалин маротиба ба сифати мавод «объект»-хо истифода бурда шудаанд. Мафхуми барномарезии объектгаро низ пас аз пайдоиши хамин забонхо мавриди истифода карор дода шудааст. Аммо соли 1980 аз тарафи кормандони ширкати AT&T забони нави C++ тавлид гашт ва маълум гардид, ки инкилоби барномарезй хануз дар пеш аст. Дар айни хол, бояд кайд кард, ки инкилоби амалишуда барои инсоният хануз ягон окибати фочиавй наовардааст. Хрло барномарезон дар баробари истифодаи методхои нави объекгаро, аз методхои устувору собикадори барномарезии классикй низ ба таври васеъ истифода мебаранд.

Visual Basic ( I B ) . Соли 1991 ширкати Microsoft барои хаводорони компютер намунаи якуми забони барномарезии VB- ро пешниход намуд. Соли 1992 намунаи дуюми ин забон пахн гардид, ки вай нисбат ба намунаи якумаш имкониятхои зиёдтар дошт. Намунаи сеюми VB соли 1993 тавлид гардид. Дар он афзорхои пуриктидортар мавриди истифода карор доштанд. Дар

132

Page 133: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

хакикдт VB х.амкадами замон аст. Хрло намунаи хафтуми он - Hasic Not мавриди истифода карор дорад. Вале корбарон

аз намунахои чорум, панчум ва шашуми VB низ ба таври васеъ истифода мебаранд, ки хар кадомашон аз хамдигар аз руи тавоной ва гимкониятхои худ фарк мекунанд. VB воситаи пуриктидори эч,оди мухити (интерфейси) графикии экрании (визуалии) корбар ба хисоб меравад.

VB системап нави барномарезй буда, бо ёрии он барномахои дарачаи мураккабиашон гуногунро сохтан мумкин аст. Ба воситаи ин забон на танхо барнома, балки замимахои Windows-po низ хеле осон сохтан мумкин аст. Ва ачоиботаш дар он аст, ки барои ичрои ин гуна корхо тайёрй ва дониши махсус талаб карда намешавад. Вале бояд дар назар дошт, ки гарчанде асоси i S sie-po забони алгоритмии Бейсик ташкил дихад хам, тарзи кори ин забонхо аз хамдигар ба куллй фарк доранд.

VB аз зумраи он забонхои аввалини барномарезии сифатан нав мебошад, ки тавассути он барномахо дар асоси идоракунии 1Ч'ьскт\о ва ходисахо сохта 'мешаванд. Х,одиса гуфта амали мукаррарии (баргузини фармон, пахши тугмаи муш дар равзана, Чбйгузини нишондихандаи мущ ва гайра) Windows-po меноманд, ки он бояд аз тарафи корбар ичро карда шавад. Дар ин маврид, барномарезй бештар ба сохтани замимахои Windows шабохат дошта, аз мачмуи объектхои (микробарномахои, протседурахои) ба хам алокаманд иборат аст. Хднгоми сохтани барнома барномарез мекушад, ки харчи бештар аз зербарнома (протседура) ва функсияхои тайёрй дар хазинаи (китобхонаи) зербарномахо махфузбуда истифода барад. Операторхои алохида, ки дар ин чо рамзи (коди) барномавй ном бурда мешаванд, танхо барои пайвастани объектхои барнома мавриди истифода карор дода мешаванд. Бо ибораи дигар, барнома дар У В биноеро мемонад, ки он тавассути чузъхои алохида (объектхо, блокхо) ва масолехи сохтмонй бунёд карда шудааст.

Маф.\ум\ои ссоси. Фарз мекунем, ки аз барномарез тартиб додани барномаи кашидани доираи ранга талаб карда шуда бошад. Дар ин маврид тавре ки маълум аст, бояд кимати бузургии радиус, координатахои марказ ва ранги дойра пешакй маълум бошад. Ва агар барои амалй гаштани ин максад мо аз имкониятхои барномарезии мукаррарй истифода барем, он гох мо дар барнома бояд тагйирёбандахои зеринро ворид созем: R - радиуси дойра, С Y - координатахои маркази дойра ва Rang - ранги дойра. Пас аз он ба мо протседурае лозим меояд, ки он

133

Page 134: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

тавассути интихобхои .(параметрхои) X, У, К,_ i- бояд дар экран доираро тасвир намояд. Онро метавонем, масалан, 1/ номгузорй кунем.

Камбудии сабки барномарезии мукаррарй аз он иборат аст, ки дар он маълумотхо бо хдм алокаманд нестанд. Масалан, бигузор талаб карда шуда бошад, ки тавассути якчанд дойра расми « ipti' !» х,осил карда шавад. Супориши мазкурробо ду тарз ичро кардан мумкин аст:

• Барои х,ар як доираи дар раем истифодашаванда м а ч м у и параметрх,ои мувофикро муайян кардан ва протседураи Draw-po х,ар дафъа аз нав навиштан.

• . Протседураи Jraw-po як маротиба навиштан ва онро бароих,ар як дойра бо к,иматх,ои нави параметрх,ои R, X, У, Rang

• татбик, кардан.

Дар мавриди якум истифодаи микдори зиёди тагйирёбаидахо лозим меояд, ки ин боиси хдчман калон шудани барнома мегардад. Аз ин ру, ин тарзро рох,и хуби халли масъала шумурдан нашояд. Дар мавриди дуюм бошад, хангоми дохил кардани киматхои нави параметрхои R X. Y, Rang киматхои пешинаи онхо нест мешаванд. Аз ин нуктаи назар, ин тарзро низ мукаммал хисобидан мумкин нест, зеро дар хотираи компютер танхо кимати параметрхои доираи охирин бокй мемонанду халос.

Агар дар барнома танхо бо сохтани расми «Бобои барфй» махдуд шавем, он гох камбудии тарзи дуюм эхеос намешавад. Вале хангоми аз руи зарурат ба барнома ворид сохтани тагйироту иловахо нотавонйи ян тарзи барномарезиро ба зудй пай бурдан мумкин аст. Масалан, барои ба самтхои гуногуни экран равона кардани «Бобои барфй» донистани координатаи мавкеи пешинаи он зарур нест. Ин масъаларо бо ёрии протседураи Move хал кардан мумкин аст. Ва дар ин маврид тарзи дуюми барномарезй пурра чавобгуи гузори масъала аст. Аммо хангоми харакати «Бобои барфй» барои хар як доираи таркибии он таъмин намудани ранги алохида, аз тарзи дуюми барномарезй истифода бурдан гайриимкон аст. Зеро, тавре ки дар боло кайд кардем, дар ин маврид кимати параметрхои хамаи доирахо, ба истиснои доираи охирин, аз хотира пок мешавад. Хангоми истифодаи тарзи якум бошад, хамаи тагйиротхои зикршударо чорй кардан мумкин аст. Дар ин маврид бо

134

Page 135: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

истифода аз протседураи, масалан, i ge < ранги хар як доираи «Бобои барфй»-ро ДИгаргун кардан мумкин аст. Ин протседура дорой ду параметр - номи объекти (доираи) рангаш тагйирёбанда ва намуди ранг мебошад. Дар ин чо мушкилй танхо дар он аст, ки хар як протседураро барои хар як кисми «Бобои барфй» дар алохида г ' авиштан лозим аст.

Агар бо назардошти параметрхои номбаркардашуда, барномаи тасвир кардани якчанд «Бобои барфй» талаб карда шуда бошад, он гох истифодаи сабки барномарезии мукаррарй кори барномарезро хеле мушкил мегардонад. Пеш аз хама ин ба афзоиШи хачми барноца оварда мерасонад. Хдчман калон гардидани барнома бошад, хондани онро мушкил мегардонад. Одатан дар ин гуна мавридхо ба барнома ворид сохтани хар гуна тагйироту иловахо кори боз сангинтар аст.

Х,алли масъали овардашуда, яъне сохтани якчанд «Бобои барфй»-и доирахояшон рангаи харакаткунанда, аз нуктаи назари сабки барномарезии объектгаро ягон мушкилие надорад. Дар ин сабк ба чои микдори зиёди тагйирёбандахо хамагй аз якчанд объект истифода мебаранд. Дар ин чо доирахо объектх,ои мустакили дорой сохтори якхела буда, аз хдмдигар танхо бо Кимати параметрхояшон фарк мекунанд. Протседурахои Draw. Move. Change Color барои хар кадоми ин объектхо ба таври ягона ва ба худ хос истифода мегардад.

Хдмин тарик, аз нуктаи назари БО объект - мафоумест, ки дар худ мачмуи додало ва амалхои бо опх,о татбищшвандаро муттауид месозад. Дар мисоли мо ба сифати объектхо доирахои «Бобои барфй» баромад мекунанд, ки онхо ба як навъ тааллук дошта, хосият ва протседураи якхелаи коркард доранд, яъне хамаи доирахо чузъхои синфи муайянанд. Параметров ё нишондиоандаоои оплати объект (радиус, координатахои марказ, намуди ранг ва гайра) хосият ва протседураву функсияоои даъватй (амалхои коркарди объект - бахаракаторй, рангкунй) мстодоои объект номида мешаванд.

© Саволх,о:

1. Барномарезии объектгаро чй гуна барномарезй аст? Он аз барномарезии мук,аррарй (классикй) чй фарк, дорад?

2. Зери мафхуми рамзи (коди) барномавй чй дар назар дошта шудааст?

3. Объект чист? Хосияти объект ва методи объект-чй?

§135

Page 136: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Супориш:

1. Матни мавзуъро бодик,к,ат хонед.2. Камбудих,ои сабки барномарезии мук,аррарй ва

бартарих,ои сабки барномарезии объектгароро номбар кунед.

1 ;?И К Л 1к УЛЛТСИЯ, Ml PH юли )РФИЗМ

Хосиятхо

Методх,о

Хосиятхо' ва методхои объектро дар якчоягй мегуянд. Дар ин маврид объектро хамчун “капсулае” тасаввур кардан мумкин аст, ки дар он рамзи бариомавй (метод) ва маълумотхо (хосиятхо)махфузанд. Инкапсулатсияимконият фарохам меоварад, ки Объект фахмиш, тахрир ва тагйир додани барнома осон гардонида шавад ва бе донистани дарунмояи объект, истифодаи худи объект дар барнома таъмин карда шавад.

Акнун мазмуни мафхумхои овардашударо дар мисоли барномарезии расми «Бобои барфй» аз нуктаи назари БО баён месозем. Синфи объектхоро (доирахоро) Roun номгузорй мекунем. Пас дорой чунин хосиятхо:

• - радиуси дойра:• - координатахои маркази дойра;• - ранги дойра

ва фарогири методхои зерин мебошад:

• - тасвиркунандаи дойра, мутобики параметрхоидодашуда;

• - харакатдихандаи дойра ба масофаи муайян, аз руи самти додашуда;

• С. liangc Color - тагйирдихандаи ранги дойра.

Барои дар экран хосил намудани тасвири «Бобои барфй» хамагй се объект (дойра) кифоя аст: объекта болоиро - Не , мобайниро - Body ва поёниро - Fool ном мегузорем. Хамаи ин объектхо мансуб ба як синф, яъне ;т мебошанд. Аз ин чо,

136

Page 137: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

хдмаи онхо дорой хосиятхои якхела ( ) ва методхоиякхела ( ) мебошанд.

Гарчанде дар аксари мавридхо барои халли як масъала масрафи хачми хотираи компютер дар гунчонидани барномаи объектгаро бо хачми барномаи мукаррарй баробар бошад хам, вале дохил намудани тагйироту иловахо ба барномаи объектгаро нисбат ба барномаи мукаррарй якчанд маротиба осонтар ва зудтар амалй мегардад. Барои исботи ин гуфтахо «Бобои барфй»-ро бо чашмони милт-милткунанда тасвир мекунем, яъне ба барномаи объектгаро боз объектхои нав - иловаменамоем. Бояд кайд кард, ки хамаи хосияту методхои ба объект- доирахо тааллукдоштаи синфи ба объект-чашмон низтааллук доранд. Бо ибораи дигар, чашмони «Бобои барфй» бояд бо кисмхои дигари дар экран харакаткунандаи он хамрадиф буда, илова бар ин дорой хосияти тагйирдихии ранг бошад.

Барои иловаи ин тагйирот, ба барнома боз як синфи нав -(чашмон)-ро хамрох намудан лозим аст. Тавре кайд кардем,

синфи ба гайр аз дар бар гирифтани хамаи хосиятуметодхои синфи and, бояд боз як методи дигар - Bli (милт- милткунй)-ро низ дар бар гирад. Барои дар синфи аз нав такроран нишоннадодани хосиятхо ва методхои ба синфи

тааллукдошта, дар БО механизми махсус - XVIпешбинй шудааст.Хосияти меросгузории объект имкониятфарохам меоварад, ки як кисми рамзибарномавии лоихаи он дастраси лоихахои дигар бошад. Тавассутихосияти меросгузорй алокаи байни объектхо ташаккул дода мешавад.Меросгузорй бо рохи ташкил намуданисохтори зинавии (иерархии) синфхо амалй гардонида мешавад.

:Round

Хосиятхо:RX)YRang

Хосиятхо:RX,YRang

Методхо:DrawMoveChange Color

Методхо:DrawMove + Blinc Change Color

137

Page 138: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Барои содатар ифода намудани раванди меросгузорй, аз мафхумхои “ ,1 ва “ н ” (ё “ i i ”) истифода мебаранд. Масалан, дар барномаи “Бобои барфй” аввал синфи

тарх,резй шудааст, ки он ифодагари решай сохтори зинавй ба х,исоб меравад. Сипае синфи сохта шудааст, ки дар он ба гайр аз методи нави Blinc, бе ягон тагйирот хдмаи хосиятхо ва методхои синфи Round ворид гаштаанд, яъне синфи Eyes хосиятхо ва методхои синфи Pound-ро ба мерос гирифтааст. Азбаски дар сохтори зинавй синфи Eyj- пас аз синфи Round меояд, бинобар он Round нисбат ба Eyes волидшш ва Eyes нисбат ба Rouiid фарзаш> (ти. ба хисоб меравад. Хдмин тарик, хосияти меросгузории объектро хамчун ба синфи фарзандй дастрас будани хамаи хосиятхо ва методхои синфи волидайнй маънидод кардан мумкин аст.

Калимаи ио.тморфи тавассути калимах,ои юнонйи лу (бисёр) ва norphoi (шакл) сохта шудааст. Барои кушодани мазмуни мафхуми полиморфизм, фарз мекунем, ки татбики амалхои пештар барои сохтани доирахо пешбинишуда (кашидан, харакат кунонидан, тагйир додани ранг ва гайра), дар сохтани дигар фигурахои геометрй (масалан, росткунчах,о) низ талаб карда шуда бошад. Аммо бояд кайд кард, ки барои кашидани росткунча донистани координатахои яке аз куллахои он ва бузургихои дарозиву бари ин фигура лозиманд. Барои амалй гардонидани ин максад, дар барнома синфи нави Reel (Rectangle- росткунча)-ро хамчун синфи фарзандии дигари Round созмон медихем ва хосиятхои синфи Кош -ро барои синфи Reel чунин татбик, (муайян) мекунем:

■ X V - координатахои^ яке аз куллахои баргузидаи росткунча;

■ R - бузургии дарозии (ё бари) росткунча.

Тавре аз микдори хосиятхои'росткунча бармеояд, дар ин маврид тавсифи боз як хосияти дигари он - бар (ё дарода) аз мадди назар берун мондааст. Аз ин ру, азбаски синфи Round барои тасвири фигурахои геометрии муайян (танхо доирахо) пешбинй шудааст, бинобарин ба он зарурати бахшидани (додани) мазмуни нав пеш меояд. Барои оммавй гардонидани синфи Round, яъне барои тасвири харчи бештари намудхои фигурахои геометрй, бояд мо хосиятхои онро дигар намоем. Дар ин маврид мо ба чои радиус ва координатахои маркази дойра тавсифи хосиятхои зеринро пешниход менамоем:

138

Page 139: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

■ j - координатаи сархади болоии фигура;■ Lei - координатаи сархади чапи фигура;■ H e ig h t-баландии фигура;■ W dth - бари фигура.

Мувофики чунин тарзи танзими хосиятхо, барзиёдй ё норасоии координатаХоро барои хар гуна фигура муайян (хисоб) кардан мумкин аст. Масалан, барои ёфтани хамаи координатахои куллахои росткунча ба координатаи сархади чапаш бари онро илова карда, аз координатаи сархади болоияш баландии онро тарх кардан лозим аст. Мисол, хангоми Тор=50, Left=20 , Height=30, Width=60 будан, координатаи сархади рости росткунча аз руи формулаи Left+Width=20+60=80 ва координатаи сархади поёниаш аз руи формулаи Top-Height=50-30=20 хисоб карда мешавад. Ва хамин тарик, росткунчаи сохташаванда дорой координатахои А(20,50), В(89,50), 0(80,20), D(2 0 ,20) мебошад.

Акнун дар асоси синфи волидайнии Round, бо тавсифи мачмуи хосиятхои нав (Top. :,eft, I Ic : 'ht. Width), барои тасвири росткунчахо синфи фарзандии Re i-po месозем. Аммо тарзи кашидани росткунчахо дар ин маврид бояд аз тарзи кашидани доирахо фарк кунад. Ба таври -дигар гуем, методи Draw барои синфи I v-’cl бояд аз методи Draw барои синфи R ound фарк дошта бошад, вагарна хангоми барои объект даъват намудани протседураи Draw, ба чои росткунча дар экран хоху нохох дойра кашида мешуд.

Хамин тарик, агар барои синфи Rect мувофикан методи хусусии Draw муайян карда шавад, он гох барои объекта синфи

139

Page 140: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

даъвати хдмон як протседураи D ri" тасвири дойра ва барои объекта синфи Rtw;t бошад, тасвири росткунчаро х,осил мекунад. Ин гуна хосияти барномарезии объектгароро

меноманд.

Тасвири------------------- дойра

МетодиDraw L — I----------- 1

----- - — — ■ •< '* ] Тасвириросткунца

® Саволх,о:

1. Инкапсулатсия чист?2. Хосияти меросгузории объектро кадом вак,т мавриди

истифода к,арор медих,анд?3. Зарурати истифодаи хосияти полиморфизм дар чист?4. Оё хосиятхри Top, Left, Width ва Height-po барои

тасвири фигураи геометрии дилхох, татбик, кардан мумкин аст?

2 Супориш:

1. Матни мавзуъро бодик,к,ат хонед ва мафх,умх,ои асосии барномарезии объектгароро шарх, дих,ед.

1.3.3. М > х и т и V i s u a l B a s i c 6 0

Агар дар компютер барномаи Visual Basic 6.0 насб шуда бошад, он гох, онро бо тарзи зерин ба кор андохтан мумкин аст: Огоз^Барномахо ►Microsoft Visual Studio ►Microsoft Visual Basic6.0 (Пуск ►Программы ►Microsoft Visual Studio * Microsoft Visual Basic 6.0). Пас аз ин дар экран равзанаи мухити кории интегронидашудаи VB - Integreted Development Enviroment (

) пайдо мегардад:

СинфиRound

СинфиRect

140

Page 141: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

М « * « о и ж ; о с и

Рав-ЗАИЛЛдмэдймфриформа

Павх.аи4y3V*,owлао(С5л>' й

Яавх.зиафюр

Равзаизиро^бапааилои*,а

Равзанаикосиятхрмформа

Равзанаиомгиркуими

форма

Тавре аз раем дида мешавад, дар миёначои равзанаи асосии мухити эчодии интегронидашудаи VB равзанаи Jlonxa (Project - Проект) чойгир шудааст, ки он дар навбати худ фарогири равзанаи Форма (Form - Форма) мебошад.

®" Эзох- Jloux,a мачмуи парвандах,оест, ки онх,о х,ангоми та р ти б додани барнома истифода мешаванд. Ба лоих,аи нав компютер ба таври худкор номи Projectl (J~loux,a1)-po мегузорад.

Мухимтарин чузъх,ои мухити эчодии Visual Basic 6.0 инхоянд:

❖ Сатри меню (Menu). Вазифаи ин сатр ба мисли дигар сатрхои менюи равзанахои Windows аст. Фармонхои дар бандхои меню овардашуда барои сохтани барномахо дар мухити VB пешбинй шудаанд. Дар байни онхо ба Fafip аз бандхои стандартии равзанахои Windows инчунин бандхое мавчуданд, ки онхо барои сохтан, ба кор андохтан ва тахриру такмили барнома пешбинй шудаанд: Лоиха (Project - Проект), Ичро (Run - Запуск), Санчиши дурустй (Debug - Отладка).

❖ Лавкой, чузъхои идоракунии объеющо ( Цузьлавх,а - ToolBox). Вазифаи чузълавха ба форма ворид намудани ягон чузъи идоракунй аст. Ном ва вазифаи чузъхои алохидаи ин лавха дар чадвали 11 оварда шудааст. Агар дар айни хол лавхаи

141

Page 142: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

мазкур дар мухити VB мавчуд набошад, он гох, онро бо яке аз тарзх,ои зерин насб намудан мумкин аст:

■ Бо ёрии фармони Намо (View - Вид) ► Ч.узълавха (ToolBox)

аЪ,• Бо пахши тугмаи дар лавхди афзорх,ои стандартй.

Ч,адвали 11

Ч,узъ Ном Вазифа

* (Pionter) Интихоби чузъи идоракунй

Ш (PictureBox) Содири чузъи графики дар шакли форма

А (Label) Гузоштани нишонаи навиштачот дар форма

[ibT (TextBox) Дохилкунии (гузоштани) матн дар форма

XV

(Frame) Ба гурух, табдил додани Чузъх,ои гуногуни идоракунй

_ | (CommandButton)Ичрои амалй муайяни барнома

R7(CheckBox) Баркарор/1^атъи амалй танзим

а (OptionButton) Баргузини яке аз бандхои имконпазир

ш (ComboBox) Интихоби чузъ аз руйхат

и (ListBox) Интихоби навъи чузъ

JJ±J(HscrollBar)

Варакгардонии руйхат аз руи самти уфукй

±Jzi (VscrollBar)

Варакгардонии руйхат аз руи самти амудй

& (Timer) Ичрои вокеии амалй барнома

а (DriveListBox) Баргузини диск дар компютер

_j . (DirListBox) Баргузини чузъдон дар диск

142

Page 143: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Чузъ Ном Вазифа

1 (FileListBox)Баргузини парванда дар чузъдон

■8 (Shape) Баргузини фигураи геометрй

\ (Line)--------

Тасвири хатхои графикй

н (Image) Гузоштани чузъи графикй дар форма

(Data) Пайвасткунй бо хазинаи додахо

Я Ole Истифодаи имкониятхои барномахои гайр

(ToolBars - Панели инструментов). Дар чор лавхаи афзор мавчуд аст:

Eetnag Ш. , Гиг.Г!1 Edit 01

£ustemce .

• Санчиши дурустй (Debug - Отладка).• Вироиш (Edit - Правка)• Вироишгари форма (Form Editor

Редактор формы)• Стандартй (Standard - Стандартная)

Пахши тугмаи мувофики лавхди дилхох ичрои амали мушаххасро бе истифодаи меню таъмин менамояд. Бидуни зикр дар экран танхо лавхаи намоён аст. Барои пайдо ёнопадид гардонидани лавхахои дигар кифоя аст, ки фармони Намо (View - Вид) ►Лавхахои афзор (TooIBcirs - Панели инструментов) ичро карда шавад ва дар назди номи лавхаи зарурй байракча гузошта шавад.

> а 0* П Р £ 3 :

Акнун мухтасар вазифаи хар як лавхаро дида мебароем:

1. Лазхаи бароиназорати раванди ичрои барнома пешбинй шудааст. Он имконият фарохам меоварад, ки бо истифода аз методи тест чараёни кори барнома тахти назорати барномарез карор дода шавад. Бо ёрии имкониятхои ин лавха санчиши киматхои мобайнй ва нихоии тагйирёбандахои барнома, ичрои кадам ба

143

Page 144: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

кадами барнома, дар ягон кддами муайян муваккатан катъ намудани ичрои барнома ва гайраро ба рох, мондан мумкин аст.

2. Лавхди Кпроиш (Edit Правка) барои дохил намудани тагйироту иловахо ва ислохи камбудих,ои матни барнома иешбинй шудааст. Ин лавхд кариб тамоми имкониятх,ои вироишгарони (тахриргарони) матнии одитаринцо сохиб аст. Масалан, тавассути он амалхои нусха бардоштан, буридан, чустучу ё чойгузин кардан ва иваз намудани калимахои матни барномаро бе ягон душворй ичро кардан мумкин аст.

3. Лавхди Вироищгариформа (Form Editor - Редактор формы) барои тахрир намудани форма иешбинй шудааст. Бо ёрии ин лавхд амалх,ои чойгузини чузъхои идоракунии форма, тагйирдихии андозаи чузъхо, радифсозии онхо нисбат ба хатх,ои сархддии форма ва гайраро ичро кардан мумкин аст.

4. Лавхди Стандартй(Standard Стандартная)унсури асосии IDE Visual Basic 6.0 ба хисоб рафта, ба воситаи он амалх,ои мухтадифро, ки аксарияташон бо амалхои вокеан стандартии Windows якхелаанд, ичро кардан мумкин аст.

♦> Дизайнера форма (Form Desinger - Дизайнеры форма). Хар як формаи фаъол сохиби дизайнери хусусии худ мебошад. Равзанаи дизайнери форма одатан дар маркази ID1. чойгир аст. Ин равзана барои ороиш ва такмили форма, яъне илова ё хазфи (сокит кардани, нест кардани) чузъхои гуногуни идоракунии форма хидмат мерасонад.

* Равзанаи хосыятуо (Properties - Свойства). Ин равзана бароитагйирдихии хосиятхои (ном, ранг, шакли сархдд ва гайра) объектхои чудокардашуда, аз чумла чузъхои идоракунй, истифода мешавад. Равзанаи мазкур чун коида дар кисмирости IDE чойгир аст. Агар ин равзана муваккатан дар

M»*mfaitl СП

& ' f t * 1 * й £ Н j £ 3 2 * * * O r I ► И ш

1 5 ^ X1095

1 КПП I till и» Сч ч И? * 1® * ^ *

(«III B|I. i Cl t *1 W tp I \a % % &

144

Page 145: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

мухити Visual Basic мавчуд набошад, он гох, онро бо яке аз тарзхои зерин фаъол гардонидан мумкин аст:

■ Бо ёрии фармони Намо (View - Вид) ► Хосиятхо (Properties - Свойства)

• Бо пахши тугмаи ^ дар лавхаи'афзорхои стандартй

■ Интихоби банди Proporties аз менюи контекстии объект.

❖ Равзапаи ри.ушлади :юща (Project Explorer - Проводчик проекта). Аз ин равзана одатан дар мавриди якбора бо якчанд лоихд ва якчанд форма кор кардан истифода мебаранд.Дар он сохтори зинавии (иерархии) лои\ах,о ва формахо тачассум меёбад. Агар пеш аз номи ягон лоиха ё форма аломати Q намоён бошад. он гох ин маънои онро дорад, ки сохтори зинавии лоиха ё формаи мазкур холо пушида аст. Барои кушодани сохтор кифоя аст, ки нишондихандаи мушро ба болои аломати [[] оварда тугмаи чапашро як маротиба пахш кунем ва ё бевосит;; очро ба болои номи Лоиха ё форма гузошта, тугмаи чапр< ду маротиба пахш намоем. Дар ин маврид ба таври ху, кор аломати Q ба аломати иваз шуда, сохтори зарурй куп эда мешавад. Агар равзанаи мазкур дар мухкти Visua1 Basic мавчуд набошад, он гох онро бо яке аз тарзхои зер, н насб кардан мумкин аст:

■ Бо ёрии фармони Намо (View - Вид) ►Ро\балад;> лоиха (Project Explorer - Проводчик проекта)

• Бо пахши тугмаи дар лавхаи афзорхои стандарта

■ Интихоби бандиРгорог1теь аз менюи контекстии объект.

P ro je c t G roup - (•roup 1

Ш \ Щ | [ с э

if] £>£ P ro jec t 1в & З З Е

a Ve3 ^ Projects (f

S СЗ FottrKi

(P ro jec t 1)

s(Yes) yto \e rf2 )

145

Page 146: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

■ Бо ёрии фармони Намо (View - Вид) > Равзанаи чойгиркунии форма (Form Layout Window - Окно размещение формы)

■ Бо пахши тугмаи ^

❖Равзанаи мазкур барои тартиб додан ва тахрир кардани матнй барнома, ки онро рамзибарномавй низ ном мебаранд. пешбинй шудааст. Агарошкоро нишондодани (кушодани) матнй (рамзи)барномавии объекта ихтиёрй талаб карда- шуда бошад, он гох ин амалро тавассути, пахши дукаратаи хамон объект амалй гардонидан мумкин аст. Айнан хамин натичаро бо •ёрии фармони Намо (View - Вид)>-Рамз (Code - Код) низ сохиб гаштан мумкин аст.

дар лавхаи афзорхои стандарти

(Code - Код).•Щ *Yc*H-t т I f w ; 4Ч « V )

[С отпы гнП j Jcircfc

!

j l _

l «LI *5у/.

Form l a y o u t

(Form Layout - Размещение фермы). Ин равзана имконият медихад, ки мавкеи чойгиршавии форма дар экран пеш аз огози кори барнома муайян карда шавад. Барои ин нишондихандаи мушро ба

болой нишонаи формаиин равзана чунон мегузоранд, ки он шакли

-ро гирад. Сипае тугмаи чапи мушро пахшкунон формаро ба мавкеи лозимии экранлагжонидан лозим аст. Агар равзанаи мазкур дар мухити Visual Basic мавчуд набошад, он гох

о ро бо яке аз тарзхои зерин фаъол гардонидан мумкин аст:

146

Page 147: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

® Саволхо:

1. Visual Basic-po чй тавр ба кор омода месозанд?2. Мух,имтарин ЧУЗЪХРИ мух,ити эчодии Visual Basic 6.0

кадомхрянд?3. Дар IDE VB чанд лавх,аи афзор мавчуд аст? Онхр

кадомхрянд?4. Агар равзанаи хосиятхр дар мух,ити VB мавчуд

набошад, онро бо кадом рох, насб кардан мумкин аст? Равзанахри дигарро чй?

5. Вазифаи равзанаи тахрири матни барнома аз чй иборат аст? Равзанахри дигар чй?

2 Супориш:

1. Чузъхри асосии мух,ити Visual Basic-po баён кунед.2. Вазифаи х,ар яке аз равзанахр ва лавх,ахри афзори IDE

VB-po мухтасар дар дафтар нависед.3. VB-po ба кор омода созед ва х,ар як чузъи онро дар

экран нишон дихрд.

1.3.4. Б а р н о м а с о з и д а р V i s u a l B a s i c

Мархалахои асосии банакшагирй, сохтан ва бакорандозии барнома дар Visual Basic инхоянд:

■ .Сохтани' намуди зохирии (мух,ити кори, интерфейси) барнома х

• Муайянкунии хосиятхои чузъхои барнома■ Тартибдихии рамзи барномавй■ Бакорандозии барнома.

Асосй и н т е р ф е й с и хдр гуна барномаро [зорма ташкил медихад, ки дар он хамаи объектхои истифодашаванда ба кайд гирифта мешаванд. Дар форма инчунин чузъхое чой дода мешаванд, ки онхо дар чараёни кори барнома ноаёнанд.

О Мисоли 1 Барномае месозем, ки он бояд тавассути ду тугма навиштачоти Hello, World! (Салом, Дунё!)-ро, ки ба объекта L abel вобаста карда шудааст, идора кунад. Пахши якумбораи тугмаи якум бояд навиштачоти мазкурро ба чоп дихад (ба экран барорад) ва пахши дуюмборааш ин навиштачотро аз экран нест

147

Page 148: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

намояд. Вазифаи тугмаи дуюм бошад, таъмин намудани амалй баромадан (чоп шудан) аз барнома аст.

^ Э ю х Дар сохтан ва амалй гардонидани барномаи мазкур азЧузъхри идоракунандаи CommandButton (ту гм а амрй) - - 1 ваLabel (нишона) - А истифода мебарем.

Объект ё чузъро дар форма бо ду тарз чойгир намудан мумкин аст.

Тарз» якум аз ичрои пай дар пайи амалхои зерин иборатаст:* дар Чузълавха (ToolBox) ба воситаи тугмаи чапи муш

баргузидани тугмаи амрии —1 (CommandButton)

• нишондихдндаи мушро ончунон ба болой нишонаи форма ?= гузоштан, ки он шакли +-ро гирад

■ ба мавкеи зарурии форма лагжонидани нишондихдндаи муш ва cap додани тугмаи чапи он.

Тарзи дуюми чойгиркунии объект аз он иборат аст, ки

нишондихдндаи муш дар чузълавхд ба болой нишонаи -J гузошта мешавад ва тугмаи чапи муш ду маротиба пахш карда мешавад. Дар натича дар форма тугмае хосил мегардад, ки мавкеъ, хосият ва андозаи онро компютер ба таври худкор муайян мекунад.

Барои аз нав муайян намудани андоза ё мавкеи объекта сохташуда, аввал онро баргузидан лозим аст, яъне тугмаи чапи мушро дар болой он як маротиба пахш карда cap додан зарур аст. Пайдо шудани квадратчахои сиёх дар канорхои объект шаходати чудо гардидани он аст. Агар нишондихандаи мушро ба болой квадратчаи самти муайяни тагйирдихии объекти мазкур гузошта, тугмаи чапи мушро пахшкунон лагжонем, он гох андозаи онро тагйир додан (калон ё хурд кардан) мумкин аст. Барои тагйирдихии мавкеи объект дар форма бошад, кифоя аст, ки объектро баргузинем ва онро ба мавкеи зарурй кучонем. Дар чараёни ичрои ин амал то cap додани тугмаи чапи муш контури объект ва хангоми cap додани он худи объект мавкеашро тагйир медихад.

Хдмин тарик, интерфейси бо яке аз тарзхои баёнгардида сохташуда, дар расми зерин оварда шудааст.

148

Page 149: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

П> г.■ 3 1Й

О

- 3-3». t7;!

С 2225Я К РЕ- Jlta^isJ

ч *3 ,\*+—

11 o lio W o r ld г

i;*rf»rf г л 1.11

fcf-W trv-

I ink Mode&«'. fhp fyn* ,v *.*!» fv «

чузъхои идоракуниро бо ёрии равзанаи хосиятхо (Proporties) муайян кардан мумкин аст. Тавассути майдончаи руйхати чузъхои ин равзана чузъи зарурй ё объектной дар форма чойгиршударо баргузидан мумкин аст. Майдончаи номбурда, ки дар кисми болоии равзанаи хосиятхо чойгир аст, дар расми

муаррифи аст. Кисми

I <ih.*11AJfih I-

"ГГ

■ С - r и 1’

: г : !,5- г !

тарафи рост худро бо навиштачоти намудааст, ки он гувохи баргузинии объекта асосй ва марказии равзанаи хосиятхоро майдони кори банд намудааст, ки он ба ду хисса (чаи ва рост) таксим шудааст. Дар кисми чапи ин майдон номи хосиятхо ва дар кисми росташ киматхои мувофики хосиятх,о оварда мешаванд. Кимати хосиятро бо рохи баргузиниш ё дохилкунии бевосита аз калидлавхд муайян кардан мумкин аст. Масалан, дар расми мазкур барои хосияти

(дидашавандагй, аёнии) объекта (нишона) аз байни дукимати имконпазири он - ва

кимати баргузида шудааст.Кимати чории ин хосияти объекта аз он шаходат медихад,ки ин объект \оло дар экран намудор аст. Агар кимати хосияти

ба баробар мебуд, он гох, объекта дар экран149

Ы. г

Visible• fh-tf

!••. Г.'Ц- fM-Uv,-,

Page 150: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

намудор намешуд, яъне ноаён мемонд. Вазифаи замиматугмахои (тугмахои кабатии) равзанаи хосиятхо бошад, аз руи алифбо (Alphabetic) ё категориям (Categorized) б ^ г а н зи м овардани руйхати хосиятхо мебошад.

Тарзи муайян кардани кимати хосият дар рамзи барномавй чунин аст:

Номг;_объек г Хэсият=1\и\1ат

Масалан, дар навишти ..binaui.Visible=True номи объект , номи хосияти объект ва кимати хосият Triu аст.

Агар пас аз номи объект аломати нукта мавчуд бошад, он гох руйхати хосиятхои имконпазири объекта мазкур ба таври худкор кушода мешавад. Х,ангоми дохил кардани харфи аввал, он хосиятхое, ки номашон бо хамин харф cap мешаванд, дар экран пайдо мегарданд. Агар мо ба воситаи тугмахои тирчадори калидлавхд ё муш аз ин номгуй хосияти мушаххасро баргузинем ва тугмаи -ро пахш намоем, он гох, дар пахлуи номи объект хоеияти мазкур чойгир мешавад.

Акнун мо ба мисоли 1 бармегардем ва руйхати хосиятхои объектх,оеро, ки тагйир доданием дар чадвали 12 гирд меоварем.

t Ч,адвали 12

Объект Хосият Мазмун Кимат

Name•

Номи форма Forml

Form ^Caption Сарлавх,аиобъект

Барномаиаввалин

StartUpPosition Мавк,еи форма дар экран

2-CenterScreen

Name Номи объект Iblmatn

Caption Матни объект Hello,World!

Label Visible Дидашавандагииобъект False

Font *УРУФMs Sans Serif, гафс, 12

150

Page 151: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

CommandButton(Ok)

Name Номи объект cmdOk

Caption Матнй объект Ok

CommandButton(Exit)

м н и к я м щ иName Номи объект CmdExit

Caption Матнй объект Exit

(матнй барнома) бо ёрии равзанаи махсус дохил карда мешавад, ки онро бо яке аз тарзхои зерин кушодан мумкин аст:

■ бо ёрии фармони Намо (View - Вид) ►Рамз (Code - Код)

• тавассути пахши дукаратаи объекте, ки барояш ичрои ягон амал талаб карда шудааст.

Дар мисоли болой навиштачотитавассути равзанае дохил карда шудааст, ки он хангоми пахши дукаратаи тугмаи O j ба кор омода гаштааст. Дар ин равзана сарлавхаи протседураи коркарди «пахц_|» аллакай (пешакй)

мавчуд аст:

Private Sub cmdOk_Ciick()

рамзи барномавии амалй чопи

ChckУ и ; Omd w 414. ' ()i f ijfc&natfcsVljbJifel/e *

sls-fe3kfe •-'v i 3 fc'fc S'*

ttItted jjhife_____

*>*V»>aVe S'»

iT

End SubДар байни ин ду сатр рамзи барномавие, ки шартхои дар мисол овардашударо каноат мекунонад, чой дода мешавад (нигар ба расми тараф^ рост).

Айнан бо хамин тарз барои тугмаи ___ | рамзи барномавиенавиштан мумкин аст, ки он кори барномаро ба итмом мерасонад:

Private Sub CmdExit_C!ick()EndEnd Sub

151

Page 152: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Умуман барои коркарди хар гуна объект мачмуи амалхои стандартй, яъне х,одисах,о пешбинй шудаанд, ки дар барнома он*о бо ёрии протседурахои мушаххас тасвир карда мешаванд.Дар мисоли мо барои истифодаи тугмах,ои __ | ва ___ | боядпротседурахое тартиб дода шаванд, ки онх,о ходисаи ,яъне амалй пахш кардани тугмаро бояд коркард намоянд. Агар дар хамин маврид барои ин объект\о зарурати коркарди лодисахои дигари имконпазир низ пеш ояд, он гох тавассути майдончаи руйхати кушодашавандаи тарафи рости равзанаи рамзи барномавй унсури лозимиро баргузида, сарлавхаи протседураи мувофикашро ба таври худкор \осил кардан мумкин аст. Дар майдончаи руйхати тарафи чапи расми болой дар айни ,\ол калимаи ва майдончаи руйхати рост бошад,калимаи фаъол мебошанд.

Барномаи тартибдодашударо бо яке аз тарзхои зерин мумкин аст:

■ дар лавхаи афзорхои стандартй пахш кардани тугмаи Огоз (Start - Пуск) - ►

* бо ёрии фармони Ичро ( Run - Запуск) ►Огоз (Start - Пуск)

■ дар калидлавха пахш намудани ту гм аи__ |.

, Дар натичаи амалйгардонидани яке аз ин рохдо дар экран формаи эчодшуда дар шакли расми дар тарафи

И сiI о , World! рост овардашуда хосилмегардад. Ва тавре пешакй кайд карда будем, хангомипахши тугмаи __ | дар экраннавиштачотипайдо мегардад. Дар мавриди маротибаи дуюм пахш кардани ин тугма бошад,

навиштачоти мазкур аз экран нопадид мегардад. Барои умуманаз ин барном;1, чоп шудан, кифоя аст, ки тугмаи ___ | пахш кардашавад.

Барои дар хотира нигох доштани барнома яке аз амалиёти зеринро ичро кардан лозим асг:

152

Page 153: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

■ амалй гардонидани фармони Парванда (File - Файл) ►Сабти лоиха (Save Project - Сохранить проект).

■ дар лавхаи афзорхои стандартй пахш кардани тугмаи ®

Бояд кайд кард, ки дар мавриди сабти аввали барнома нишон додани номи хдмаи чузъх,ои он, аз кабили номи парвандаи форма, номи лоиха ва гайра хатмист.

1. Мархалахои асосии барномасозй дар Visual Basic кадомхрянд?

2. Интерфейси барнома дар асосй чй сохта мешавад?3. Чй тавр объект ё чузъро дар форма чойгир мекунанд?4. Кадом равзана барои муайянкунии хосияти чузъхри

идоракунй пешбинй шудааст?5. Рамзи барномавй гуфта чй дар назар дошта мешавад?6. К,имати хосиятро дар рамзи барномавй бо кадо|\л тарз

муайян кардан мумкин аст?7. Кадом тарзх,ои ба кор омода сохтани барнома ва дар

хотира нигох доштани онро медонед?

1. Хосиятхои х,амаи чузъхои барномаро номбар кунед.2. Бо ёрии устод масъала гузоред ва онро бо назардошти

маводи мавзуъ дар Visual Basic барномарезй кунед.

Дар барои тавсифи тагйирёбанда аз операторизерин истифода мебаранд:

Дар ин чо ва калимахои хидматй буда, мувофикан барои тавсиф кардани ном ва навъи тагйирёбанда пешбинй шудаанд.

Номи тагйирёбанда нодир буда, дар чараёни ичрои барнома бояд дигар нашавад. Ном хатман бояд бо хдрфи лотинй огоз ёбад. Дар таркиби ном истифодаи нукта, фосила ва х,арфх,ои алифбои русй ё точикй манъ аст. Микдори аломатхои ном

153

Page 154: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

набояд аз 225-то зиёд бошад. Одатан барои осонфах,м гаштани матни барнома барномарезон ба номи тагйирёбанда пешванди махсусро илова менамоянд, ки он мансубияти тагйирёбандаро ба навъи маълумот муайян мекунад. Масалан, дар оператори

Dim in tSumm a As Integer

пеш аз номи тагйирёбандаи Suninu пешванди in;- илова карда шудааст, ки он ба навъи бутун ( ) тааллук доштани тагйирёбандаро таъкид менамояд. Бо ёрии як оператор якчанд тагйирёбандаро, ки аз хдмдигар бо вергул чудо карда мешаванд, тавсиф кардан мумкин аст. Масалан,

D Jm in tM a x As I n t e g e r , in tM in As Integer ,

d b lM a t as Double

Ч,адвали 13 оид ба навъ ва хусусиятх,ои тагйирёбандах,о дар маълумот медихдд.

Навъитагйир­ёбанда

Мазмун

Integer Бутун

Бутуни Дароз

■ Х,ак;ик,ии Single сах,ех,иаш

якчанда

Double

Currency

Boolean

String

Х,ак,ик,иисах,ех,иашдучанда

Пули

Мантик,й

Сатрй

Киматхоиимконпазир

Ш Н Я Н Н и И [-32768, 32767]

| Ч,адвали 13

Ханми Пешван- хотира ди ном

1 байт Int

[-2147483648,2147483647] 4 байт Lng

7-8 рак,ами эътимоднок аз порчаи [-1.4-10 3-1038]

.45 4 байт Sng

15-16 рак,ами эътимоднок аз порчаи Г-5.0-10'324, 1.7-10 ]

8 байт Dbl

Ададй навъи пули 8 байт Cur----------—--------------------------- ,-----------------}------------True ё False 2 байт Bln

Сатри матни

154

ба ^ар * як

Str

Page 155: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Навъитагйир­ёбанда

Мазмун Киматхоиимконпазир

)^ачмихотира

Пешван ди ном

рамз 1 байт

Byte Байти Ададхри бутун аз [0, 28-1 ] 1 байт Byt

Date | Санави J ® ^ 90993° ’ 8 байт Dtm

Object Объекти Мурочиат ба 4 байт Obj J объекти ихтиери J

1 fiVariant Вариантй К|имати ихтиёрй Vnt

Доимихо, ки киматашон дар рафти ичрои барнома тагйир намеёбад, ба мисли тагйирёбандахо тавсиф карда мешаванд:

Const Номи доим й |A s Навъи | доимП| = К и м ати доимй j

Ба мисли тавсифи тагйирёбанда дар ин чо низ Const ва As калнмахои хидматй буда, мувофикан барои тавсиф кардани ном ва навъи доимй пешбинй шудаанд. Масалан:

Const dblPi As Double = ЗЛ415 92654 Const intN 1=5885, iiitN2=5555 Const blnRost as Boo!ean= TrueConst strMatn As String = “Точикистон, нашни истиклол муборак!”

Дар Visual Basic ба гайр аз имкониятхои фаровони барномарезй инчунин имконияти истифодаи барномахои тайёр низ мавчуд аст, ки онхо дар хазинаи зербарномахои забон махфузанд ва хангоми барномасозии масъалахои мухталиф мавриди истифода карор дода мешаванд. Ин гуна барномахоро, ки онхо одатан барномаи коркарди ягон функсия мебошанд, чун анъана функсияхои стандарты меноманд. Номгуй ва тарзи навишти чанде аз функсияхои стандартии математикй дар чадвали 14 оварда шудааст. Аргументи функсияхои григонометрй бо радиан чен карда мешаванд.

155

Page 156: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Ч,адвали 14

Номи функсия Навишт д а р VBСинуси X Sin(x)Косинуси X Cos(x)Тангенси х Tan(x)Арктангенси х Atn(x)Решай квадратй аз х Sqr(x)Экспонента аз х Exp(x)Логарифмаи натуралй аз х Log(x)К/имати мутлаки х Abs(x)К,исми бутун и X Int(x)Функсияи аломат Sgn(x)Партофтани кисми касрии х Fix(x)Х,осилкунии ададхои тасодуфй Rnd(x)

Х,исоббарори (калкулятори) содатарин сохта шавад, ки он чор амалй арифметикпро ичро карда тавонад ва хангоми ичрои амалй таксим, ба нул таксим нашудани ададро низ ба хисоб гирад.

Интерфейси барномавии масъалаи мазкурро ба намуди дар расми зерин овардашуда т""'м ***'■тартиб медихем. Аз раем дида : ,рмешавад, ки дар объектхои гузошташуда навиштачоти • ' |

^ ■ ’'Г! < j ' V V l'Mва гайра мавчуданд. Онхоро компютер *ба таври худкор (автомата) .мегузорад. Барои он киинтерфейси барномавй ба . . .масъалаи гузошташуда мувофикат кунад, зарур аст, ки хосиятхои объектхо аз руи чадвали 15 муайян карда шаванд. Дар ибтидо тарзи муайянкунии хосиятхои объектной ва -ро-дида мебароем. Аввалин хосияте, ки дар чадвал барои ин объектхо нишон дода шудааст ин хосияти (ном) мебошад.Азбаски дар барнома ба ин объектхо мурочиат карда намешавад ( 0НХ.0 дар барнома хамчун навиштачот истифода мешаванд), бинобар он номи онхо тагйир дода нашудааст. Хдмчунин бо

156

Page 157: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

дарназардошти он ки ин объектно хосиятхои умуми доранд, дар чадвал ба чои номх,ои Labei 1 ва Label2 мухтасар Label 1,2 омадааст. Ин чунин маъно дорад, ки барои объекта Label 1 хосияти Name кимати Label ва барои объекта Label.: хосияти Name кимати Label2-po доро мебошад.

Чддвали 15

Хосияти дигар, ки онро тагйир доданием, хосияти Alignment аст. Ин хосият мавкеи

Объект Хосият Кимат

Forml Name FormlCaption Калкулятор

чойгиршавии Framel Name Framelнавиштачотро дар объекта Label муайян мекунад. Барои дар миёначои объекта

Caption Натича

Labe!1,2NameAlignment

Labell ,2 2-Center

Label чойгир кардани навиштачот (А ё В) аз лавхди Properties кимати Center-и (маркази) хосияти

Caption A, ВName LblNatija

Label3

Alignment 1-Right Justify

Alignment интихоб карда мешавад. BackColor Сафед

Барои мувофикан ба А ва В табдил

BorderSryle 1-Fixed Single

додани навиштачотхои Label 1 ва Label2 аз Captionхосияти Caption истифода мебарем. Дар лавхаи Properties хосияти Caption-po

Text1,2

NameAlignment

TxtA, TxtB1-Right Justify

.4. ______ ________________

чудо карда, кимати он - Labell-po тоза мекунем ва ба чояш харфи А менависем. Барои Label2 низ айнан хамин амалиётро такрор

Text

Command 1,2,3,4

NamecmdJ,cmdTr,cmdZ,cmdTq

мекунем. Caption A+B, A-B. АЧВ, A/B

157

Page 158: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

г— ————* Катоупятор

А в

I .......

А»Й

I

|. . . j

Л * | »>»

------------j

Формам натичави

Х,амаи хосиятхои объектхои бок,имондаи интерфейси масъалаи мазкур низ ба мисли нишондоди болой аз руи чадвали 15 муайян карда мешаванд. Дар натичаи муайян гаштани кулли хосиятх,ои интерфейс формае хосил мегардад, ки дар тарафи рост оварда шудааст.

Акнун барои тасвир кардани хар як тугмаи ифодагари ин ё он амалй арифметикй мувофикан

рамзи барномавй тартиб медихем:

Dim А,В As DoublePrivate Sub CmdJ_Click() 'Амсии чамъA=Val(T xt A .T ext)В =Val(TxtB.Text) LblNatija.Caption=A+B End Sub

Private Sub CmdTq_Click( )'Амалй нищсим A=Val(TxtA.Text)B=V al(T xtB .Text)IfB =0 ThenMsgBox "Ба нул таксим кардан

мумкин нестГ, vbCritical," Нодуруст"

ElseLblNatija.Caption=A/B End If End Sub

Private Sub CmdTr_Click( ) 'Амалй тару,A=Val(TxtA.Text)B=Val(TxtB.Text) LblNatija.Caption=A-B End Sub

Private Sub CmdZ_Click() 'Амали зари

* Каляулятор шх|А »

h ;;;;; рг-А»| 1 ,1V I I пп

H1WN*

Натичаи нихоин кори барнома

158

Page 159: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

A=Val(T xt A.Text)B=V al(T xtB .Text)LblNatija.Caption=A*B End Sub

® Саволх,о:

1. Дар Visual Basic тагйирёбандаро чй тавр тавсиф мекунанд? Доимиро чй?

2. Чанд навъи тагйирёбандахои Visual Basic-po медонед? Онх,о чй ном доранд?

3. Вазифаи пешванди номи тагйирёбанда аз чй иборат аст?

4. Функсияи стандартй чист?5. Кадом хосияти объектх,о дар барномарезии калкулятори

содатарин истифода шудаанд?2 Супориш:

1. Матнй мавзуъро бодик,к,ат хонед ва онро нак^ кунед.2. Навъх,ои тагйирёбандах,о ва доимиро бо мисолх,о шарх,

дих,ед.3. Барномаи масъалаи 1-ро тах^ил кунед.4. Барномаи калкулятори содатаринро мукаммал

гардонед. Ба он ба гайр аз амалхри арифметикй боз чор амалй дигар - бадарачабардорй, азрешабарорй, ёфтани фоизи адад ва х,исоб кардани к,имати п!-ро илова кунед.

1.3.6. ОПЕРАТОРХОИ ШАРТЙ

К^исми зиёди операторхои • isual Basic воб.аста ба ичро гардидани ягон шарт амалеро ба сомон мерасонанд. Аз ин ру онхоро операторной шартй мегуянд. Тарзи навишт ва алгоритми ичрои операторной шартии бо операторной намномашон дар забони барномарезии хеле шабонат доранд. Масалан,намуднои оператори шартии нопурра чунин аст:

I f И ф одаи м ан ти к й T hen О п ер ато р х о *

159I

Page 160: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

I f И ф о д а и м антики Then О п е р а т о р х о

Дар ин но низ аввал кимати 1>одап мантики (шарт) хисоб карда мешавад. Операторхои Пас аз калимаи калидии I hen- омада (операторхои таркиби оператори !|) танхо дар мавриди True будани кимати Ифодаи мантики ичро мешаванд. Агар кимати ифода L alse бошад, он гох якбора оператори навбатии барнома инро мегардад.

Намуд ва тарзи инрои оператори шартии пурраи кариб аз оператори шартии пурраи QBasic ягон фарки чиддие надорад, ^ъне хангоми True будани кимати ифодаи мантики Гурухи якуми оиераторхо ва хангоми False будан Гурухи дуюми операторхо ичро мегарданд:

If Ифодаи м а н т и к и Then Гурухи якуми о пе ра т ор х о

ElseГурухи дуюми о и е ра т ор х о

End I f

Агар микдори шартхои санниш (ифодахои мантики) якчандто (аз дуто зиёд) бошад, он гох аз тарзи навишти оператори шартии мураккаб истифода мебаранд:

If Ш а р т и якум ThenГурухи якуми о пе ра т ор х о

E l se l f Шар i n дуюм Then Гурухи д уюм и о п е р а т о р х о

Тарзи ичрои ин оператор чунин аст. Аввал Шарги якум саннида мешавад. Хангоми 141 будани кимати он ’урухи якум1.

ичро мегарданд ва бо хамин оператори шартй ба кори худ хусни анчом бахшида, идоракуниро ба оператори навбатии барнома медихад. Дар мавриди будани кимати

Г у р у \ и n-уми о п е р а т ор хEnd If

160

Page 161: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

шартй якум Ш артй дуюм санчида мешавад ва айнан ба мисли пештара дар мавриди True будани кимати оп Гурухи дуюми операторхо ичро мегарданд, вагарна Ш артй сеюм санчида мешавад. Ва бо хдмин тарз кддам ба кадам метавонанд дигар шартхо низ санчида шаванд. Агар дар дилхох кддам шарте ичро гардад, яъне кимати он True бошад, он гох гурухи оиераторхои ба он мувофик ичро мегарданд. Агар ягон шартй оператори If ичро пагардад, он гох идоракунй аз рун навбат ба оператори ояндаи барнома дода мешавад.

П М Л С Ъ А Л А И 1. Дар сохаи маорифи Точикистон низоми бахогузории панчхола чорй аст. Барномае тартиб дода шавад, ки кимати ададии бахои дохилшударо бо матнй иваз кунад. Масалан, 5-ро бо «панч», 4-ро бо «чор» ва гайра. Дар мавриди дохил кардани ададхое, ки киматашон бахо нест, яъне аз 1 хурду аз 5 калонанд, барнома навиштачоти «Ин гуна бахо нест!»-ро аз чоп барорад. Намуди умумии формаи Бахогузорй дар расми зерин оварда шудааст.

0@®

Label2 ----- »

Label3

Ададсс дохилиумд

► Иатмча

TextBox

LabeM

CommandButtonl- -► O'1 Еарзиад 4 --------CommandButton2

Хосиятхои oh объектхоеро, кн дар барнома мавриди истифода ва тагйирдихй карор доданием, дар чадвали 16 оварда шудаанд.

161

Page 162: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Чдцвали 16

Объект Хосият Кимат

Form Name 11 Forml

Caption Бах,огузорй

TextBox Name TxtAdadText 1

к и

Name 11 IblNatija

BackColor &H00FFFFFF&LabeM 1 (сафед)

BorderStyle 1I 1-Fixed Single

Caption (t »»

Label2 Name IblACaption Ададро дохил кунед:

Label3 Name IbIBCaption Натича:

CommandButtonl Name CommancHCaption 1 Ok

CommandButton2 Name— Г

1 Command2Caption __ J . Баромад

Рамзи барномавии зерин хангоми дар формамОЙ бапахш намудани тугмаи

Private Sub Command l_Click( )Dim intA As IntegerDim strNatija As StringintA=TxtAdad.TextI f i n t A=5 ThenstrNatija=" ПанчElself iniA = 4 ThenstrN atija="4op"Elself intA= 3 Then strNatija="Ce"Elself intA= 2 Then strNatija=" Ду"Elself iniA= 1 Then strNatija = Як"Else

кор огоз менамояд:

162

Page 163: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Ин гуна бах,о нест:End If'lblNatija.Caption=strNatijaEnd Sub

Барои кори барномаро катъ гардонидан (ба охир расонидан) кифоя аст, ки дар форма тугмаи Баромзд! пахш карда шавад. Ба амалй пахши ин тугма рамзи барномавии зерин вобаста карда шудааст:

Private Sub Command2_Click( )EndEnd Sub

Хамин тарик, агар корбар дар майдончаи Ддадро д охил :унед:|-и форма ягон адади ихтиёрин бутунро дохил намояд ва

тугмаи |ок|-ро пахш кунад, он гох мувофики ичрои рамзи барномавии дар боло овардашуда, дар майдончаи Н а т ича-п форма ин ё он навиштачоте пайдо мешавад. Масалан, хангоми баформа дохил кардани ададхои s ва ]() дар майдончаи |Натича|-и он мувофикан навиштачоти “ 1анч” ва “ Ин rviia - а \ ■ п с а !” пайдо хоханд шуд (ннгар ба расмхои поёнй):

Аачогуюр!

АДОДЮ ДОХЙПII v-мед j ;

Hama [г£

ЕвроЫад

--- ------ ' " ”« fiaw*y*>i*e Ш Й

Лдад0ойр*мг1«уиод | *о ----

Натйчв |Йм г»ча мест'

* Ok EettottflA J

7М к 7.л ./л и 2. Барномаи ёфтани халли муодилаи квадратии ах2+Ьх+с=0, ки а^О, Ь, с - ададхои ха кики и ихтиёрианд, сохта шавад. Интерфейси барномавии масъалаи мазкур дар расми поен оварда шудааст.

163

Page 164: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

о ш н м и

Ftamel

|нхИ jiextj

LsfeeG | T ex(3

-iD l x |

F»«w2t'SboM [ u w f LabeB [йьёё* lab*» ItabeS

Commamdl Command2

Он хосиятхои объектхо, ки дар барнома мавриди истифода ва тагйирдихй карор мегиранд, дар чадвали 17 оварда шудаанд.

Ч,адвали 17

Объект Хосият Кимат

Form Name FormlCaption Муодилаи квадратй

Framel Name FramelCaption Коэффитсиент

Frame2 Name Frame2Caption Натика

PictureBox Name PicturelPicture BitmapName LabeH ,2,3

Label1,2,3 Caption a=t ^ = ,0=Alignment 1-Right JustifyName Label4,5,6

Label4,5,6 Caption X=, X I = X2=Alignment 1-Right JustifyName LbIX, 1ЫХ1, 1ЫХ2

Label7,8,9 Caption U 1»

BackColor Ранги сафед

Text1,2,3 Name Txta, Txtb, TxtcText ti я

____________________________164

Page 165: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

_ .. Name CmdOkCom m andl _ ..Caption Ok

_ Name CmdExCommand2 _ .. _Caption Exit

Пас аз муайян намудани кимати хосиятх,о намуди интерфейс шакли дар расми тарафи рост овардашударо мегирад.

Акнун барои ёфтани хдлли муодила ба тугмаи рамзи барномавии мувофикро вобаста менамоем, ки хднгоми пахши он барномаи мазкур ба кори худ х,усни огоз мебахшад. Дар рамзи бариомавй, пас аз тавсифи тагйирёбандах,о, хосияти Visible-и чузъхои идоракунандаи 1аЬе14-9 тагйир дода шудааст, яъне барои ноаён гардонидани ин объектх,о ба хосияти Visible кимати False бахшида шудааст. Дар кадамх,ои навбатии кори барнома, вобаста ба кимати дискриминант, хосияти Visible метавонад кимати True-po кабул намояд, ки он маънои аз чоп баровардани натичахоро дорад.

Private Sub CmdOk_Click()Dim a,b,c As Integer Dim d,x,xl,x2 As Double Label4.Visible=False Label5.Visible=False Label6.Visible=False LblX.Visible=False LblX 1 .Visible=False LblX2.Visible=False a=Val(Txta.Text) b=Val(Txtb.Text) c=Val(Txtc.Text) d= bA2-4*a*c If d>0 Then LblXl .Visible=True Label5.Visible=T rue

Мшншк КВЗДР31Й t f l[йлг*+£.У+с=й

#оэффйГе*«ит Иан*<эa= pи * [3 *' = Fo.F

X 2 = p i

On Exit

Натичаи iiiixonii кори барнома

ч Муодилаи ш д м ’ Й Г- '"'S'; [dJi^+i.v+c-O

ййвффйгеивмт

а = I X - I

»* | *1 - 1

е = | хй = |

1 1_______________________________ 1

165

Page 166: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

LblX2.Visible=TrueLabel6.Visible=TrueLblX 1 .Caption=(-b+Sqr(d))/(2*a)LblX2.Caption=(-b-Sqr(d))/(2*a)Elself d=0 Then LblX.Visible=True Label4.Visible=True LblX.Caption=-b/(2*a)Else

Муодила хал надорад ■ vbOKOnlv. Муодилаиквадратй"

End If End Sub

Бо ёрии оператори End ба тугмаи |Exit| рамзи барномавии а н ч о м и кори барномаро вобаста менамоем:

Private Sub CmdEx_Click( )EndEnd Sub

Натичаи пихоии кори барнома дар расми болой оварда шудааст.

О ЩСЪЛЛЛИ Барномаеро тартиб дихед, ки ои вобаста ба киматхои тарафхои секунча масохат ва периметри онро хисоб намояд. Дар барнома шарти мавчудияти секунча ба эътибор гирифта шавад.

Барои тартиб додани онро созмон медихем, ки намуди умумии он дар расми тарафи рост оварда шудааст. Сипае тавассути равзанаи хосиятхо барои хар як объекта дар барнома истифодашаванда хосиятхои лозимиро муайян менамоем(чадвали 18).

Зарномаи зарурй аввал интерфейси

166

Page 167: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Ч,адвали 18

Объект Хосият КиматName Forml

Forml Caption Масох,ат ва периметри секунда

Framel Name FramelCaption Тарафхо

PictureBox Name PicturelBackColor Ранги сафедName Txta,Txtb,Txtc

Text1,2,3 Text if и

ToolTipTex К|имати тарафи а(Ь,с)-ро дохил кунед

Name LabeH ,2,3Caption а=, Ь=, с=

Label1,2,3 Font MS Sans Serif, гафс, 12Alignment 1-Right JustifyName Label4,5,6

Label4,5,6,11 Caption a,b,c,SFont MS Sans Serif, гафс, 12Autosize TrueName Label7

Label7 Caption Масохати секунда S:Font MS Sans Serif, гафс, 9Name Label8

Label8 Caption Периметри секунда P:Font MS Sans Serif, гафс, 9Name Lbls.LblpCaption « n

Label9,10 Alignment 1-Right JustifyBackColor Ранги сафедBorderStyle 1-FixedSingle

Commandl Name cmdOkCaption OK

167

Page 168: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

КиматОбъект ХосиятName cmdErCaption EraseName cmdExCaption Exit

Барои он ки тавассути Лавхаи раем (PictureBox) секунчаро дар шакли форма тасвир намоем, аз объектхои лавхаи чузъхои идоракунП истифода мебарем. Яке аз чунин объектхои ин лавха объекта Хат (Line) ба шумор меравад, ки он барои тасвири хатхои рост хизмат мерасонад. Ба воситаи ин объект мо бо навбат хар як тарафи секунчаро месозем (тасвир менамоем). Аслан тасвир намудани хати рост низ ба мисли дар форма гузоштани объектхои дигари мухити кории интегронидашудаи \ И амалй гардонида мешавад, яъне кифоя аст, ки нишондихандаи мушро ба болой объекти Line гузорем ва тугмаи чапи онро як маротиба пахш намоем. Пас аз он нишондихандаи мушро ба он мавкеи экран, ки ифодагари яке аз куллахо ва ибт идо и тарафи ба он мувофики секуича аст, мегузорем. Баъд тугмаи чапи мушро пахшкунон нишондихандаро ба самти зарурй то мавкеи нав, ки ифодагари интихои тарафи секуича аст, мелагжонем ва тугмаи мушро cap медихем. Дар натича тарафи зарурии секуича хосил мегардад. Айнан хамин тавр дигар тарафхои секуича низ сохта мешаванд.

Акнун ба хисобкукии масохат ва периметри секуича шуруъ менамоем. Асоси алгоритми хисобкунии масохати секунчаро формулаи Герои ташкил медихад, яъне

S = V р ( р - а ) ( р - Ь ) ( р - С ) , ки дар ин ЧО Р ~ — -— —

нимпериметри секуича ва а, />, с тарафхои секунчаро ифода менамоянд.

Пеш аз он ки компютер масохати секунчаро хисоб кунад, аввал он шартй мавчудияти секунчаро месанчад, ки мувофики он шарт суммаи ду тарафи дилхохи секунча бояд аз тарафи сеюми он калон бошад.

Тамоми хисоббарорихои барнома бо амалй пахши тугмаи |-и форма вобаста карда шудаанд, ки рамзи барномавии он

чунин аст:

Command2

Command3

168

Page 169: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Private Sub Cm dOk_Click()Dim inta, intb, inlc, ini Per As Integer Dim dblP, dblS As Double inta=Val(txta.Text) intb=Val(txtb.Text) intc=Val(txtc.Text)If (inta+intb>intc) And (inta+intc>intb) And (intb+intc>inta) ThenintPer=inta+intb+intcdblP=intPer/2dblS=Sqr(dblP*(dblP-inta)*(dblP-intb)*(dblP-intc))Lbls.Caption=dblSLblp.Caption=intPerElseMsgBox "Хато кардед!"+СИг(13)+"Аз рун ин тарафхо

секунчаро сохтан мумкин нест."+С1м( 10)+"Сумман ду тарафи дилхохн секунна бояд аз тарафи сеюми он калон бошад.",vbCritical+vbOKOnly,"HoflypycT!"

Call Tozakuni End If End Sub

Баром аз киматхои ададии номакбули тарафхои секунча тоза намудани майдончахои форма, протседурае тартиб медихем, ки он дар барнома дар ду маврид амалй мегардад:

■ хангоми ичро нагаштани шарти мавчудияти секунча, яъне дар вакти суммаи ду адад аз адади сеюм хурд будан,

■ хангоми пахш намудани тугмаи тозакунй - [ERASE].

Тарзи навишти протседураи мазкур дар мавриди аввал чунин аст:

Private Sub Tozakuni( ) txta.Text="" txtb.Text="" txtc.Text=""Lbls.Caption=""Lblp.Caption=""End Sub

Дар мавриди дуюм, яъне хангоми пахши тугмаи [ERASE] бошад, тарзи даъвати ин протседура чунин аст:

169

Page 170: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Private Sub CmdEr_Click( )Call TozakuniEnd Sub

Барои аз барнома берун шудан, пахши тугмаи |ЕХП [-ро истифода мебарем, ки он ба инрои рамзи барномавии зерин меорад:

Private Sub CmdEx_Click()EndEnd Sub

Дар расмх,ои поёнй ду намунаи натичаи кори барнома пешкаш шудааст. Дар расми якум х,олате ба кайд гирифта шудааст, ки кимати тарафх,ои секунча шарти мавчудияти онро каноат мекунонанд, вале дар расми дуюм на.

« МасонаI ва периивгри сегунца

Тарв(>*о

>=Ге1з“

| Т C - f i Q A O x K r t » 'У » а * Л 1 1

Пески* три CftfyWii

'У' 'Ш_1

Дар Visual Basic ба гайр аз сохтори анъацавии операторх,ои шартй, яъне Then ...Elst , инчуиин сохтори махсуси оператори

мавчуд аст, ки онро оператор-функсияи мегуянд:т

Г Щ И ф одаи м ан т и к й , Кимати - _________якум, Кимати д у ю м ) _________

Тарзи ичрои ин оператор-функсия чунин аст. Агар кимати Ифодаи мантикй х,ак (True) бошад, он гох, функсия сохиби Кимаги якум, вагарна Кимати дуюм мешавад.

170

Page 171: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

ПМ ИСОЛ:

Dim intA, intB As Integer Dim strV As String intA=10 intB=2strV=IIf(intA Mod 1шВ<>0,“ток”,“чуфт”)

© Савол^о:

1. Оё тарзи навишт ва алгоритми ичрои операторной шартии VB аз намин гуна операторной QBasic ягон фарк,и чиддие доранд? Агар х,а, пас чй?

2. Кадом намудх,ои операторной шартии VB-po медонед?3. Дар кадом мавридхр аз оператори шартии мураккаб

истифода мебаранд?4. Сохтори анъанавии операторной шартй кадом аст? Он

аз сохтори оператор-функсияи чй фарк, дорад?

1 Супориш:

1. Тарзи ичрои оператори шартии мураккабро фанмонед.2. Барноманои дар мавзуъ овардашударо танпил кунед ва

онноро дар компютер ичро намоед.3. Барномаи ба масъалаи 2 тааллукдоштаро чунон такмил

динед, ки дар формаи он чоп намудани к,имати дискриминант низ ба нисоб гирифта шавад.

4. Барои сохтани ягон формаи нав масъала гузоред ва барномаи онро тартиб динед.

1.3.7. О п е р а т о р и S e l e c t C a s e . С о х т о р х о и д а в р й

Операторы Select Case. Агар хангоми барномарезии масъалахои алгоритмашон шохаиок аз операторхои шартии навъи Then...Else истифода барем, он гох лозим меояд, ки барои \а р як шохаи (самти) алгоритми он санчидани шарти алохидаро ба хисоб гирем. Дар мавриди истифодаи оператори Select Case...End Select бошад, вобаста ба кимати як Ифодаи

171

Page 172: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

тахлилй идоракуииро ба яке аз якчанд Гурухи оиераторхои ичрояшон имконпазир додан мумкин аст. Аз ин оператор махсусан вакте истифода бурдан муфид аст, ки агар микдори шохахо зиёд бошад. Намуди умумй ва тарзи навишти операториSelect Case чунин аст:

S e lec t C ase И ф одаи т а х л и л й C ase К им ати_1

Г урухи икум и о п ер ато р х о C ase Ц и м ати _2

Г урухи дую м и о п ер ато р х о

|C ase E lseГ урухи n -уми о и е р а то р х о |

End S elec t

Агар кимати Ифодаи тахлилй ба К;имати_1 баробар бошад, ои гох, идоракунй ба Гурухи нкуми операторхо дода мешавад. Дар мавриди ба Кимати_2 баробар будани кимати Ифодаи тахлилй идоракунй ба Гурухи дуюми операторхо дода мешавад. Ва хамин тарик, хдр як гурухи операторхои дар таркиби оператори Select Case шомилбуда, вобаста ба кимати ифодаи тахлилй имконияти ичро шудан ё нашуданро дорад. Агар кимати ифодаи тахлилй ба хеч кадом аз киматхои ба гуруххои операторхо вобасташуда баробар набошад, он гох идоракунй ба Гурухи n-уми операторхо дода мешавад, ки он пас аз калимаи хидматии Case Else омадааст.

Агар зарурати ичрои яке аз гурухи операторхо барои якчанд кимати Ифодаи гахлилй мавчуд бошад, он гох руйхати тавассути вергул чудо кардашудаи ин киматхоро пас аз калимаи хидматии Case овардан лозим аст.

172

Page 173: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

ПМАСЪАЛАИ 1. Барномаи Низоми бахогузорП (масъалаи 1- и мавзуи гузашта) бо истифода аз оператори Select Case мавриди тачдиди назар ва такмил карор дода шавад.

Барои халли масъалаи мазкур дар формае, ки пештар сохта будем,танх,о як тугмаи навро бо номи Select_C ase илова менамоем ваноми тугмаи Ok -ро ба IF Then иваз мекунем. Хднгоми пахши

IF Then

Select Case

айнан он рамзи барномавие ичро мешавад, ки он ) мешуд. Ба а

рамзи барномавии зеринро вобаста

тугмаидар вакти пахши тугмаи [ОкЦ ичро мешуд. Ба амалй пахши тугмаи

бошад,менамоем:

Private Sub Command3_Click( )Dim intA As Integer Dim strNatija As String intA=TxtAdad.Text Select Case intA Case 5strNatija=" Панч"Case 4strNatija=" Чор"Case 3strNatija="Ce"Case 2slrNatija= ’Ду"Case 1strN atija= '^K "Case ElsestrN atija=’ Ин гуна бах,о нест!End SelectlblNatija.Caption=strNatija End Sub

Масалан, хангоми ба майдончаи Лдадро дохил кунед:-и форма бо ёрии калидлавхд дохил кардани ададй 4 ва пахш

jSelect_Case дар майдончаи Н атича-и опнамудани тугмаи навиштачоти Чор пайдо мешавад, ки айнан хамин натичаро хангоми пахши тугмаи jlF_Then]| низ хосил кардан мумкин аст.

173

Page 174: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

* Бацогузорй Q I D S

йдадро дожил кунед р

Натмма [чор

ОSelect Case IF Thon Баромед

ихпшрхии <):к;рй. Дар забони барномарезии объектгарои аз се сохтори даврй (операторони сиклй) истифода

мебаранд. Сохтори якум >r. у ном дорад ва тавсифи умумии он чунин аст:

For Х и с о б к \н а к = К н м а г и _ а в в а л а То 1 \и м атк_охи рон | S tер (К я д а м и _ с и к .|) |

Г урухи якум и о п ер ато р х о |E x i t F o r |

Гурухи дую ми о и ер ато р х о N е х 11X и с о б к у и а к 1

Аз сохтори даврии For...N ext бештар вакте истифода мебаранд, ки агар каблан микдори такроршавии сикл маълум бошад. Гурухи операторхоро (якноя хам якум ва хам дуюмро) чун дар QBasic гани сикл, сатри For-po сарлавхаи сикл ва сатри Next- ро интихои сикл мегуянд. Тарзи ичрои ин сохтори даврй низ аз сохтори даврии I o r .. .Next-и QBasic ягон фарке надорад, яъне аввал ба Хисобкуиак (тагйирёбандаи сикл) Кимати_авва.1а бахшида шуда, дархол шарти Хисобкунак>Кимати_охирон саичида мешавад. Дар мавриди True будани кимати ифодаи мантикии мазкур операторхои дар тани сиклбуда ичро мешаванд, вагарна (яъне False будан) сохтори даврй ба кори худ хотима мебахшад ва идоракуниро ба операторе медихад, ки он бевосита пас аз сатри Next омадааст.

174

Page 175: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Пас аз ичрои таии сикл ба кимати мавчудаи .Хисобкуиак кимати илова карда мешавад ва аз нав шартй

Н1П ' > . , , • % санчида мешавад ва амалиёти болоПтакрор ба такрор ичро мешавад.

Айнан ба мисли QBasic, агар кадами сикл ба баробар бошад, он гох, параметри 1 -ро наменависанд. Оператори

бошад, вакте ичро мегардад, ки агар аз сикл пеш аз мухлат (пеш аз итмоми мукаррарй) баромадан лозим бошад.

Mtп и чи Барномае созед, ки он кимати п-факториалро

хисоб намояд.Пеш аз сохтани барнома

интерфейси зеринро тартиб медихем:

а ш ш я ш ш ш » - *1 2 1 * 1

: laWI

а • ■ut*e Lat»e» •

Хосиятхои объектхои дар барнома истифодашаванда дар чадвали 19 оварда шудаанд.

Барои хисоб кардани кимати факториал ба амалй пахши тугмаи Okjj (Command 1) рамзи барномавии зеринро вобаста менамоем:

Private Sub cmdOk_Click()Dim inti, intA As Integer I )im dblN As Double dblN=I

Надвали 19

Объект Хосият Кимат

Forml Name FormlCaption Факториал

Textl Name txtAdadText (i и

Name LabellCaption N-po

Labell дохил

AutoSizeкунед:True

Name Label2Label2 Caption N!=

AutoSize TrueName LblNatija

Label3 Caption “ ”AutoSize True

Commandl Name cmdOkCaption OKName cmdExit

Command2 Caption Баромад

175

Page 176: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

im A^txtAdad.Text For inti = 1 To intA dblN=dblN*intI Next intiLblNatija.Caption=dblN End Sub

Барои аз барнома берун шудан, ба амалй пахши тугмаиБаромадЦ, (Command2) рамзи барномавии зеринро вобаста мекунем:

Private Sub cmdExit_Click()EndEnd Sub

Масалан, агар дар майдончаи N-po дохил кунед:-и форма ададй

N - ро др*ил*у>*д I is

13С7674Э68000

Oh Еяромад15-ро дохил карда, тугмаи |Ок|-ро пахш кунем, он гох, натича х,осил мешавад (нигар ба расми тарафи рост).

Сохторхои даврии шарти. Сохторхои дуюм ва сеюми даврии Visual Basic сохторх,ои даврии шартй буда, мувофикдн Do. Loop ва While ...Wend ном доранд. Аз сохторхои даврии шартй одатан вакте истифода мебаранд, ки агар микдори такроршавии сикл пешакй маълум набошад. Ном ва тарзи кори онх,о бо хдмин гуна сохторх,ои даврии забони барномарезии QBasic хеле шабохдт доранд. Аз ин ру мо дар ин чо ба тавсифи ин сохторх,о машгул намешавем. Тарзи кори ин сохтор\оро бо ёрии барномарезии баъзе масъалахо мефахдюнем.

Чадвали 20

ПМасъалаи Маълум. ки i Объект Хосият Кимат

lim 2 Т =1 аст. Чунин ададйТ->оонатуралии Г ёфта шавад, ки аз он cap карда нобаробарии

|

FormlName

Caption

Name

FrmDL Истифодаи Do...Loop Framel

2^ -1 < 0,001 ичро гардад. Framel Caption Натича

176

Page 177: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Интерф^йсро дар шакли зерин тартиб медихем:

lirnТ - т

= 1 Command 1

Command?

Frarnet

Label! L3tb l2

Picturel

LabeH

Label2

Commandl

Command2

NamePictureNameAlignmentCaptionNameBackColor

BorderStyle

CaptionNameCaptionNameCaption

Picturel Bitmap LabeH 2-Center 1 =LblNatijaСафед 1-Fixed Single

CmdOkOkCmdExitExit

Хосиятх,ои объектно мувофик,и чадвали 20 муайян карда мешаванд. Барои дар ( Picture Box) чойгир кардани

формулам lim 2 T =1 аввал бо ёрии мохири формуласози WordТ -> о о

ё дигар вироишгари формулахо формулам мазкур и месозем. Баъд формуларо нусхагирй карда, ба майдонн кории пироишгари графикии мегузорем. Сииас андозаимайдо. и кории -ро то кадри хосил шудани андозаи зарурии формула хурд менамоем. Пас аз он формуларо хамчун иарвандаи расмГ дар ягон чузъдон (масалан, мизи корй) бо ягон ном(мае; ;ан, мисоли lim) iHrox, медорем. Дар кадами ояндатугмаи _ _1-ихосияти -ропахш мекунем, ки дар натичаравзанаи

кунюдамешавад.Тавассути ин равзана файли расми сохтаамонро баргузида, тугмаи ________ ]-ро пахш

„U ill

О|:-;нты

■нпьютер

:У У LA.'ER ;'НЛ .OHIO

•. 22SH3

Т..п ф.-н

177

Page 178: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

мекунем. Формула дар авхаи раем (PictureBox) пайдо мешавад. Пас аз тагйир додани хосиятхои объектхо интерфейси барнома намуди дар расми тарафи рост овардашударо мегирад.

Акнун бо истифода аз сохтори сиклии D o...L oop ба амалй пахши тугмаи jOk| яке аз чор рамзи барномавии зеринро вобаста мекунем:

Private Sub CmdOk_Click() Private Sub CmdOk_Click()I)im T As Integer Dim T As IntegerDim Y As Double Dim Y As DoubleT=l T=1Y~2*(l 11) 1.001 Y =2A(1/T)-1.001Do While Y>=0 DoT=T+1 T=T+1Y=2A( 1/T)-1.001 Y =2A(1/T)-1.001Loop Loop While Y>=0LblNatija.Ciiplio.n=T LblNatija.Caption=T

I: lid Sub E ndSub

Private Sub CmdOk_Click() Private Sub CmdOk_Cli;k()Dim T As Integer Dim T As Integer*Dim Y As Double Dim Y As DoubleT=1 T=1V = 2A(1/T)-1.001 Y =2A(1/T)-1.001Do Until Y<=0 DoT=T+1 T=T+1Y =2A(1/T)-1.001 Y =2A(1/T)-1.001Loop Loop Until Y<=0LblNatija.Caption=T LblNatija.Caption=T

End Sub End Sub

Дар дилхох холат натичди кори барнома чунин мешавад:

178

Page 179: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

•*. Истиф одаи Do . Loop

lteft 2^ * \ ”5“-=V4b©ik

&&

MSTWS»

T*

© Саволх,о:

1. Дар оператори Select Case ифодаи тах,лилй кадом к,иматх,оро к,абул карда метавонад?

2. Агар к,имати ифодаи тах/лили ба х,еч кадом к,иматх,ои нишондодашуда баробар набошад, пас чй хдциса руй медих,ад?

3. Чанд сохтори сиклй мавчуд аст? Онх,о кадомхрянд?4. Сохтори For...Next дар Visual Basic чй хел ичро

мешавад?5. Сохторх,ои сиклии шартиро кадом вак,т истифода

мебаранд?6. Барои х,исоб кардани суммаи S=101+99+97+...+1

истифодаи кадом сохтори сиклй бех,тар аст?

i Супориш:

1. Барномахри дар мавзуъ овардашударо тавассути компютер ичро кунед.

2. Барномае тартиб дих,ед, ки он дар форма мувофик,и рак,ами тартибии рузи х,афта номи рузро аз чоп барорад.

3. Лоих,ае созед, ки он х,амаи аъзох,ои мусбати прогрессияи арифметикии аъзои аввалинаш ба 18 ва фарк,аш ба -3 баробарбударо дар форма чоп кунад.

179

Page 180: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Мафхуми протседураи бо мафхумизербарномаи баробаркувва аст. Одатан аз протседурахохангоми сохтани барномахои хачман калон ё мураккаб истифода мебаранд. Тарзи даъват ва ичрои протседура низ ба мисли зербарнома аст. Агар протседура аз барномаи асосй даъват шуда бошад, онро мегуянд. Пас аз ичроипротседура идоракунй аз нав ба таври худкор ба мавкеи даъватии барнома бозмегардад. Хдр гуна протседураи умумй номи нодир дошта, тавассути руйхати параметрхои (интихобхои)

ва муайян карда мешавад. Параметрисодиротии протседура тагйирёбандаест, ки киматаш дар натичаи кори протседура муайян мегардад. Тавсифи протседураи умумй чунин аст:

Протседураи умумй инчунин метавонад дар таркиби модули бариомавй (парвандаи навъи ) ё универсалй (парвандаи навъи ) мавчуд бошад. Даъвати протседура бо ёрии ( ) амалй мешавад, ки он метавонаддар ду намуд мавриди истифода карор гирад:

ё

метавонад азтагйирёбандахо, ифодахо ё кимати онхо, ки аз хамдигар тавассути вергул чудо карда мешаванд, иборат бошад. Дар байни онхо метавонанд параметрхои воридотй ва содиротй бошанд. Микдор ва навъи параметрхои даъватии оператори даъват бояд бо микдор ва навъи параметрхои протседура (оператори )

180

Page 181: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

мувофик, бошанд. Агар ба сифати параметри воридотй тагйирёбанда ё ифода дар руйхат иштирок кунад, он гох, дар лахзаи даъват он бояд сохиби кимат бошад. Параметри содиротй бошад, дар натичаи кори протседура сохиби кимат мегардад.

Протседурахои умумй ба протседурахои (локалй)ва (глобалй) таксим мешаванд. Протседураи махаллйтанхо дар доираи модули барномавии мушаххас дастрас буда, имконияти онро аз дигар модулхо даъват кардан вучуд надорад. Он чунин муайян карда мешавад:

Протседураи саросариро бошад, аз дилхох модули барномавй даъват кардан мумкин аст. Он чунин муайян карда мешавад:

Дар забони барномарезии тарзинавишти чунин аст:

Функсияи намуди -ро (хусусиро) танхо аз он модул ёформаи мушаххасе даъват кардан мумкин аст, ки ин функсия дар он чо тасвир ёфта бошад. Функсияи намуди -ро (оммавиро)аз хар гуна модул ё формаи лоихаи додашуда даъват намудан мумкин аст. Функсияи намуди (статикй, ором) аз оншаходат медихад, ки тагйирёбандахои дар дохили он эълоншуда тагйирёбандахои махаллй мебошанд.

ба мисли номи тагйирёбанда муайян карда мешавад. Дар функсия аргументхои

181

Page 182: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

функсия (тагйирёбандахо бо навъашон) нишон дода мешаванд.калимаи калидй буда, навъи бузургиеро муайян месозад, ки

он натичаи ичрои функсия аст. Оператори Exit Sub барои пеш аз мухлат катъ гардонидани кори функсия хидмат мерасонад.

Функсия низ ба монанди протседура метавонад дар таркиби модули барномавй (парвандаи навъи Тпп) ё универсал й (парвандаи навъи has) мавчуд бошад. Вале даъвати функсия аз даъвати протседура фарк дорад. Азбаски функсия тавассути ном ва параметрхояш даъват карда мешавад, аз ин ру кифоя аст, ки номи он ва руйхати параметрхояш дар кисми рости ягон оператори бахшиш нишон дода шавад. Х,амчунин азбаски функсия хангоми мурочиат танхо сохиби як кимат шуда метавонад, бинобар он тасвир намудани ном ва навъи он хатмй мебошад, чунки натичаи кори функсия ба номаш (тагйирёбанда) бахшида мешавад.

Барномаи аз руи тарафхо ва ду диагонали панчкунчаи барчаста хисоб намудани периметр ва масохати панчкунча сохта шавад.

Халли масъалаи мазкурро аз тартиб додани интерфейс шуруъ мекунем. Барои дар форма дохил кардани киматхои панч тараф ва ду диагоналаш аз чузъи идоракунандаи xtBox (Textl- Text7) истифодамебарем. Бароиишорат намудани тарафхо ва диагоналхо бошад, аз чузъи идоракунандаи (Label 1-Label 14) истифода мебарем.Сипае ба воситаи объекта(Fram el, Frame2) онхоро гурухбандй мекунем. Бо ёрии ъм т * 1 (•мшма Iхатхои графикии Line .

панчкунчаро дар объекта 1ав,\ан pacv (PictureBox) тасвир менамоем. Барои хисоб кардани масохату периметри панчкунча ва чоп шудан аз барнома чузъхои идоракунандаи

(Command 1, Command2)-po истифода мебарем.

fc Г. UOA 1(Т’е-Г)

....- ~\14мв

1 unis |Тм> 1 I UW)J I \1 /frs* j 1f

UIHI j г AV.,r, V

|I latert?

182

Page 183: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Натичахои хосилшуда тавассути объектной Label I ва Lab ! аз чоп бароварда мешаванд. Пас аз ин бояд интерфейс намуди расми болоиро гирад. Он хосиятхои объектхоеро, ки тагйир доданием, дар чадвали 21 оварда шудаанд.

Чдцвали 21

Объект Хосият Кимат

Name FormlForm l

*>. Caption Масох,ат ва периметри бисёркунча

Fram el ,2 Name Fram el,2Caption Тарафх,о, Диагоналх,о

Name Ibla, Iblb, Iblc, Ible, Iblf, Ib ldl,LabeH ,2,3,4,5 Ibld2Label6,7 Caption Ш jl cr II о ll CD II —b

II Q. II Q. ГО II

Alignment 2-CenterLabel8,9,10,11 Name Iabel8,9,10,11,12,13,14Label12,13,14 Caption a, b, c, e, f, d 1 , d2

Name LabeH5Label15 Caption Натича:

Alignment 2-Center

LabeH6 NameCaption

Label16Масох,ати панчкунча S =

LabeH7 Name Label17Caption Периметри панчкунча P=Name IbIS, IblP

Label18,19 Caption tt »

BorderStyle 1-Fixed Single

Text1,2,3,4,5Text6,7

Name txta, txtb, txtc, txte, txtf, tx td l, txtd2

Text к »

Command1,2 NameCaption

CmdOk, CmdEx Ok, Exit

183

Page 184: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Тавре аз раем аён аст, баъзе навиштачот як кисми тарафхо ё диагоналхои ианчкунчаро иоиадид гардоиидаанд. Барои падидор намудани онхо аз афзорхои лавхаи (Farm Editor - Редактор формы) бояд истифода бурд, ки ин амал бо ду тарз пиёда гардонида мешавад:

■ Баргузини кулли навиштачот ва пахши тугмаи ________ |____ |-и лавха

■ Баргузини кулли хатхо ва пахши тугмаи ______________ |-илавха.

Барои баргузини кулли чузъхо зарур аст, ки бо як дастту гм аи ____J-и калидлавхаро пахш карда истем ва бо дасти дигарнишондихандаи мушро ба болой хар як чузъ бурда, тугмаи чапашро як маротиба пахш кунем.

Агар зарурати халли масъалаи мазкур бе истифодаи протседура ё функсия пеш ояд, он гох мо метавонем он кисми барномаеро истифода барем, ки он дар мавзуъхои каблй барои хисоб кардани масохати секунча пешбинй шуда буд. Дар ин маврид лозим меомад, ки онро такроран се маротиба нависем, яъне панчкунчаро хамчун суммаи 3 секунча тасвир намоем. Дар натича бе чуну чаро хачми барнома меафзуд, ки он хатман суръати ичрои барномаро низ суст мегардонид.

Дар мавриди халли ин масъала бо истифодаи функсия бошад, кифоя аст, ки зербарномаи хисобкунии масохати секунча як маротиба тавсиф карда (навишта) шавад ва баъд аз барномаи асосй ба он бо параметрхои гуногун се маротиба мурочиат карда шавад. Пас аз хамаи мурочиатхо суммаи масохати ин секунчахо ба сифати масохати умумии панчкунча кабул карда мешавад.

Дар хар ду маврид хам пеш аз хисоб намудани масохати секунча дар барнома аввал мавчудияти он, яъне ичрои шартй калон будани суммаи ду тарафи дилхохи секунча аз тарафи сеюмаш, санчида мешавад. Хднгоми ичрои шарт масохат хисоб карда мешавад. Дар холати акс бошад, равзанаи муколамавие пайдо мешавад, ки он дар хусуси иштибохи раванди кор маълумот медихад. Ин равзанаи муколамавиро ба воситаи лавхаи сохтан мумкин аст. Дар ин гуна холатхо бо ёриипротседураи и барнома ададхои дохилкардашудахазф мегарданд, то ки ба чояшон ададхои нав пешкаш карда шаванд.

184

Page 185: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Рамзи барномавии гуфтах,ои боло чунин аст:

JLi \ ' I V * .1 J I 1U V J. * КЛ i ^ I у . i U \ 1 ' '«-* А ' t t у А X X X w* ^ ' \ А J— I

(b+d2>c) And , c+d2>b) Ar ! (d !4 '» ? ) And (dl+f>d2) And (d2+f>dl)Then

‘Даъвати функсияs2—masohat(b,c,d2) s3=masohat(e,dl,d2)‘Яклухткунй бо caxtexiuu 0,001LblS.Caption:=Round(sl+s2 зЗ 3)LblP.Caption=a+b+c+e+f

Бо тарафх,ои додашуда бисёркунчаро сохтан мумкин нест Нодуруст

‘Даъвати протседура

‘Тавсифи функсия

‘Протседураи тозакунии кцматх^ои номатлуб

185

Page 186: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Txld2.Text=""LblS.Caption=""LbIP.Caption=""End Sub

Ба тугмаи Exit| рамзи барномавии зерин вобаста карда мешавад, ки пахши он ба кори барнома хусни анчом мебахшад:

Private Sub cmdEx_Click( )EndEnd Sub

Натичаи умумии кори барнома чунин аст:

Г» • УШГТГШШЛ .4-

i «** \F~ ft. %

W \ 7, \ 95 V е

s. - [f>3« ш

E*l

1 ......... '

Ь). ' лЯ&У** .VWMU& Ъя С Wm Ч» w: * >

п ^ п |

...................а*__ I е»л

© Саволх,о:

1. Мафхуми протседура дар VB бо кадом мафхуми QBasic баробаркувва аст?

2. Дар кадом мавридхр аз протседура истифода бурдан муфид аст?

3. Протседураи умумй чист? Параметри содиротии протседура ч^?

4. Операторх,ои даъвати протседура кадомх,оянд?5. Кадом бузургих,о метавонанд чузъи руйхати

параметрх,ои даъватии протседура бошанд?6. Протседурахри умумиро ба чанд гурух, так,сим

мекунанд? Онхр кадомхрянд?7. Протседураи мах,аллй аз саросарй чй фарк, дорад?

186

Page 187: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

8. Чанд намуди функсиях,ои забони барномарезии VB-po медонед? Онх,о чй ном доранд?

9. Функсияи намуди Private аз Public чй фарк, дорад? Аз Static-чй?

10. Натичаи ичро и функсия дар кучо нигох, дошта мешавад?

1 Супориш:

1. Тарзи тавсиф ва ичрои протседура ва функсиях,оро баён кунед.

2. Масъалаи 1-ротах^ил кунед.3. Бо истифода аз протседура ва функсиях,о барномах,ои

мавзуъх,ои гузаштаро тачдиди назар кунед.

1.3.9. М ассивно

Дар isual Basic низ ба мисли Masi аз массивно ба таври васеъ истифода мебаранд. Массивхои VB-po ба ду гурух - вадинамикп чудо мекунанд.

Миссии ста тик номида мешавад, агар кимати худудхои иоёнй ва болоии он доимй бошад, яъне онхо хангоми ичрои барнома тагйир наёбанд. Номи ин гуна массивхо ба мисли тагйирёбандахо бо ёрии яке аз калимахои хидматии

ё ва бо нишон додани навъашон (пас аз калимаихидматии ) тавсиф карда мешаванд. Дар ин гуна мавридхо пас аз номи массив танхо сархади болой ё хам сархади поёнию хам болоиро нишон додан мумкин аст.

Масалан, дар тавсифи Dim arrayA(lO) As Integer номи массив нпа буда, он аз 11 чузъ иборат аст ва ба навъи бутун (In 1с тааллук дорад. Ч,узъхои ин массив аз нул cap карда ракамгузорй карда шудааст, яънеarrayА( 10). Дар навишти Dim а гауВ(1 Го 10) As Integer бошад, массиви тавсиф карда шудааст, ки он аз 10 чузъ иборат аства ракамгузории чузъхояш ба таври возех ва дакик аз як cap шудааст: апм\ В( 1). а'гга\ Н(

Массивхои бисёрченака низ айнан хамин тавр тавсиф карда мешаванд. Худудхои онхо аз хамдигар бо ёрии вергул чудо карда мешаванд.

Хднгоми барномарезй холатхое рух медиханд, ки микдори чузъхои массивро (андозаи массивро) пешакй муайян кардан хеле мушкил аст ва ё умуман имкон

187

Page 188: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

надорад. Андозаи онхо дар чараёни ичрои барнома мушаххас гардонида мешаванд. Массивхои дорой ин гуна хосиятхоро массивхои мегуянд. Тавсифи онхо дар ду зина амалйгардонида мешавад:

■ тавсифкунй бе нишон додани андозаи массив, яъне тавсифи массиви холй;

■ хангоми дар мавкеи зарурии барнома аник шудани андозаи массив, бо ёрии оператори аз нав тавсиф кардани он.

Масалан, дар тавсифхои вабаёноти болой хеле хуб амалй гардонида шудааст.

Танхо пас аз тавсифи дуюм ба чузъхои массиви аз нав муайянгашта кимат бахшидан мумкин аст. Ва айнан хамин тавр дар кадамхои навбати низ микдори чузъхои массивро боз аз нав тагйир додан мумкин аст. М асалан, пас аз ичрои оператори

v V хамаи киматхои пешинаи массиви барбод хоханд рафт. Барои нигох доштани онхо лозим буд, ки ба оператори аз нав тавсифкунии массив калимаи хидматии илова карда шавад, яъне Аммо бояддар хотир дошт, ки хангоми аз микдори кунунй кам нишон додани андозаи массив кимати чузъхои зиёдатиаш зуд махв мешаванд.

Барномае тартиб дихед, ки он миёнаи арифметики ва геометрии чузъхои массиви ро\исоб намояд.

Интерфейси барномавии масъалаи мазкурро дар шакли дар расми зерин овардашуда месозем:

Ч,адвали 22

Объект Хосият Кимат

Forml

Name

Caption

StartUpPosition

Forml Кор 60 массив 2-Center Screen

Framel Name FramelCaption Амалх,о

Labell

Name

Caption

LabellЧузъхоидохилкардашуда:

TextlVisibleName

FalseTxts

188

Page 189: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

ШОШ J 3 il

Hz__I

Хосиятхои объектной дар форма чойдодашударо мувофики чадвали 22 муайян мекунем.

Пас аз муайян намудани ин хосиятхо интерфейси барномавии пешина шакли тарафи ростро мегирад. Пеш аз он ки киматх,ои миёнаи арифметики ва геометрии чузъхои массив хисоб карда шаванд, аввал онхоро дохил кардан лозим аст. Вале мувофики шарти масъала микдори чузъхои массив номуайян аст (кимати аник нест). Бинобар ин хангоми барномарезии ин масъала аз массивхои динамики бояд истифода бурд.

Мушкилоти дигаре, ки хангоми ичрои барнома пеш меояд, ин дохилкунии кимати чузъхои массив ба хисоб меравад. Масалан, дар мавриди ё аз ин хам зиёд буданаш ва бароихар як чузъ истифода бурдани яктогй (TextB ox)хачми форма аз хад калон мегардад. Ва аз хама мушкилоти асосй дар он асг, ки ин микдор тагйирёбанда аст. Барои хамин хам дар ин маврид истифодаи ин тарзи халли масъала гайри им кон мегардад.

Лекин дар Visual Basic воситахои пуриктидори вамавчуданд, ки истифодаи онхо халли ин ва дигар

масъалахоро хеле сода ва кулай мегардонанд. Лавхахои

Text и и

Visible FalseScrollBars 3 - BothName cmdA

Commandl Caption Аз навTablndex 1

Command2 Name cmdBarCaption БаромадName cmdMA

Command3 CaptionМиёнаиарифметикйcmdMGName

Command4 Caption Миёнаигеометрй

189

Page 190: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

ва Msg I -ро мувофикан барои дохилкунй ва азчопбарории маълумотхо истифода мебаранд.

Киматхои миёнаи арифметики ва геометрии чузъх,ои массив бо ёрии протседураи Aznav( ) хисоб карда мешаванд. Дар ин протседура аввал бо воситаи Input Box микдори чузъхои массив муайян карда мешавад. Баъд протседураи дигар, ки номаш inp( ') буда, барои дохилкунии чузъхои массив пешбинй шудааст, даъват карда мешавад. Тавассути лавхаи InputBox, ки дар ин протседура дар сикл гирифта шудааст, кимати чузъхои массив дохил карда мешаванд. Баъд онхо бо ёрии оператори s=s+Str(sr)+";" дар шакли сатр чамъоварй шуда, дар в\лп

{T extB ox) аз чоп бароварда мешаванд. Аз хамин сабаб хам дар мавриди хар дафъа пахш намудани тугмаи |Аз сари над протседураи аввала аз нав даъват карда мешавад ва хамаи ин амалхо такроран ичро мегарданд.

Х,амин тарик, рамзи барномавии халли ин масъала намуди зеринро мегирад:

Private А( ) As IntegerDim mArif,mGeom,n,g As DoubleDim i As IntegerOption ExplicitPrivate Sub CmdA_Click( )Call Aznav Labell .Visible=True txts.Visible=T rue End SubPrivate Sub Aznav( )N -InputBn\("Микдори чузъхои массивро дохил

кунед! Кор бо массивхоRcDim А( I То п)Call hipmArif—0: mGeom=l For \= 1 To n mArif=mArif+A(i) mGeom=mGeom*A(i)NextmAril-mAril'/nmGeom=mGeomA(l/n)End Sub

190

Page 191: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Sub inp( )Dim srDim s As String

__ II Its—For i=l To nsr=InputBox(Chr(10)+Chr(10)+Chr(10)+Chr(10)+"A("&i&")="

Дохилкунии чузъхои массив A(i) = CDbl(sr) s=s+Str(sr)+";"Nexttxts.Text = Left(s,Len(s)-l)End Sub

Акнун рамзи барномавии тугмаи [Миёнаи арифметик^|-ро тартиб медихем:

Private Sub C'mdM A_Click( )\! Миёнаи арифметикиEnd Sub

Х,атман ба он эътибор дихед, ки чй тавр кимати миёнаи арифметикии чузъхои массиви бо ёрии лавхаи MsgBo хисобкардашуда ва ба тагйирёбандаи mAi бахшидашуда, дар протседура аз чоп бароварда мешавад.

Рамзи барномавии тугмаи |Миёнаи геом етри и форма чунин аст:

ate Sub CmdMG_Click( )MsgBox mGeom,vbOKOnly,"Миёнаи геометрй"End Sub

Барои тугмаи [Баромар|-и форма бошад, рамзи бариомавй дар шакли зерин пешниход карда мешавад, ки пахши он кори барномаро ба охир мерасонад:

Private SLib CmdBar_Click( )EndEnd Sub

191

Page 192: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Баъди бакорандозии барнома формаи натичави дар шакли расми поёнии дар тарафи чап овардашуда пешкаш мегардад.Агар дар ин равзана тугмаи ______ | пахш карда шавад, он гохравзанаи дигар кушода мешавад, ки он барои дохилкунии микдори чузъхои массив пешбинй шудааст. Ш акли равзанаи ин форма дар расми тарафи рост оварда шудааст.

Кар бе таеств

Пас аз дохил кардани микдори чузъхо ва пахш намуданитугмаи __J дар экран равзанахои навбати пайдо мешаванд, кихар кадоми он барои ба ягон чузъи массив бахшидани ягон кимат пешбинй шудааст. Пас аз дохилкунии кимати чузъи мушаххаси массив ту гм аи__ |-и равзанаро пахш кардан лозим аст.

и мигг.

Дохилкунии чузъхои массив .Дохилкунии чузъхои массив

Дохилкунии чузъхои массивДохилкунии чузъхои массив

■ 4 -

Of

L г1

192

Page 193: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Дар натича хдмаи киматхои чузъхои массив дар Пав.чаи маги (TextBox) дар шакли пайдарпайи сабт мешаванд:

* Кор 5с масс >• s ■ 1 1

Ляшшр Пузыри ррт щ т щ т

58 , Т5, 26„ 8В;. 211

ТЛснзи граиегрй \

АЗ- Writ ■аздвмвд

Агар дар форма тугмаи Миёнаи арифметики)! пахш карда шавад, он гох барнома ба хисобкунии миёнаи арифметикии кимати чузъхои массив шуруъ карда, натичаро тавассути лавхаи

дар шакли расми поёнии тарафи чап пешкаш менамояд. Дар мавриди пахши тугмаи Миёнаи геометрйЦ бошад, натича мувофикан дар шакли расми тарафи рост пешкаш мегардал.

% tiop t c массив ш ® ш ш ш ж щ■ — - ..— -.. —1 _ Чшукп* j *1 *¥ЮЯф:

ПААмш* арафягеп.*: ? № . 88 2t ~i ■' V.

I ..................... .1 ' 'if? 41 1 Ш Г .I

$'

Аз ню i ....°* i АЗ на* | □

1. Массивх,ои VB-po ба чанд гурух, так,сим мекунанд? Он^о чй ном доранд?

2. Чаро массивро статикй мегуянд?3. Массивхри статикиро чй тавр тавсиф мекунанд?4. Массиви динамикй гуфта чиро мефах,мед?

193

Page 194: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

5. Массивх,ои динамики дар чанд зина тавсиф мешаванд? Онх,о кадомх,оянд?

6. Вазифаи лавх,ах,ои InputBox ва MsgBox аз чй иборатаст?

7. Оператори Preserve чй вазифа дорад?8. Массиви а?тауМ(1 То 100) аз чанд чузъ иборат аст?

Массиви аггауМ1(100) чй?

2 Супориш:

1. Масъалаи дар мавзуъ овардашударо тах^ил кунед.2 . Барномае тартиб дих,ед, ки он суммаи чузъх,ои мусбат

ва манфии массиви якченакаи А[1:п]-ро дар алох,идагй х,исоб кунад.

1.3.10. К о р б о т а г й и р ё б а н д а х о и с а т р и

Дар Visual Basic низ ба мисли дигар забонхои барномарезй мафхуми тагйирёбандаи сатрй хеле маъмул аст. Тарзи тавсифи ин г^на тагйирсбандахо |]Dim s trA As S tr in g мебошад, ки дар ин ч,о пешванди str *ба тагйирёбандаи сатрй мансуб будани \-р о ифода мекунад.

Чддвали 23

ОМисыии. Бо истифода аз Объект Хосият Киматфунксиях,ои коркарди

FormlName Forml

матнии Concatenation (конкатенатсия), Mid, Len Caption Функсияхри

коркарди матнйва \ s c калкулятори матнии

Framel Name FramelС О Д З Т й р И Н COXTcl III И В cl д. Caption Натича

Талаб карда мешавад, ки интерфейси барномавии ин масъала бояд намуди

Frame2 NameCaptionName

Frame2 Функсия Labell, Label2

зеринро дошта бошад: Labell,2 Caption

Font

Name

Сатр:MS Sans Serif, гафс, 10 Label3, Label4

Label3,4

Text1,2,5

Caption M=, N=

Font

Name

MS Sans Serif, гафс, 10 Txt1, Txt2, Txt3

194

Page 195: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Latw(1Corwmrrfl j

L «М2 С «этлвгчС|r«. CewiornU

СоломкИIw,--- -—

Шфи, I и

*

TextName TxtM1, TxtM2

Text3,4 Font

Text

MS Sans Serif, гафс, 10

Command 1,2,3,4,5

Name

CmdCon.CmdMid.CmdLen,CmdAsc.CmdExit

CaptionConcatenation,M ID,LEN,ASC,Exit

Хосиятх,ои объектной дар форма истифодашударо мувофики чадвали 23 муайян мекунем. Пас аз муайян намудани хамам хосиятхо акнун форма намуди зеринро мегирад:

« Функсияхои коркарди матни

С а т р

С а т р

I

Нап'ца

Функсия

Concatenation

MID

LEN

ASC

M N = Exit

Ба амалй пахши тугмаи [Concatenation рамзи барномавии зеринро вобаста мекунем:

Private Sub Cm dCon_Click() txt3.Text=txtl ,Text+txt2.Text End Sub

195

Page 196: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Барои тугмаи [МЮ] бошад, рамзи барномави ин тавр муайян карда мешавад:

Private Sub Cm dM id_Click()If TxtM 1 .Text=""And TxtM2.Text=""Then MsgBox "Дар мавриди истифодаи функсияи MID"+Chr(13)+"M ва N-po дохил кардан лозим аст!",уЬСгЦ1са1+уЬОКОп1у,"Дар хотир дошта бошед!"'ElseTxt3.Text=M id(txtl .Text,Val(TxtM 1.Text),Val(TxtM2.Text)) End If End Sub

Айнан хамин тавр барои амалй пахши тугмахои дигари форма низ рамзхои барномави вобаста карда мешаванд.

Масалан:

■ Барои тугмаи |LEN|:

Private Sub Cm dLen_Click()Txt3.Text=Len(txtl .Text)

End Sub

Барои тугмаи ASC|:

Private Sub CmdAsc_Click() Txt3.Text=Asc(txtl .Text)

End Sub

Барои ту гм аи___

Натичаи охирини кори барнома формаи зерин аст:

Page 197: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

* г щ ж а иупн -Сапгр ; I

Carp

■Osx.c&torer.&i I

Mi®E s s ie

LEW ;

IjVis-tial Bas.ir.

M = M = ;

.................................................

l&xitt

© Саволхо:

1. Тагйирёбандаи сатрй чй тавр тавсиф карда мешавад?2. Барои коркарди тагйирёбандахои сатрй кадом

функсиях.0 хизмат мерасснанд?3. Кадоме аз операторной зерин дуруст навишта

шудаанд?a) strSatr-'Tojikiston”; b) з^Б а^Тем урм алик; с)

М=“Спитамен”;d) s trF - ‘88”&“21”; е) strF=7386949; f)

51гС=“Инфор”+“матика’'.

S Супориш:

1. Масъалаи мавзуъро бо ёрии устод тахлил кунед.2. Ба шартй масъалаи 1 функсияхои Right ва Left-po илова

кунед.

1 .3 .11 . И м ко н и я т х о и г р а ф и ки и V i s u a l B a s i c

Бо ёрии формахо ( Form) ва равзанахои графикии ( PictureBox) Visual Basic имконияти васеи кашидани нукта, хаги рост, росткунча, давра, эллипс, камон, сектор ва гайра мавчуд аст. Х,амаи ин фигурахои геометриро бо ёрии методхои гуногун тасвир кардан мумкин аст.

197

Page 198: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

♦ Методи Scale барои муайян кардани системаи координат хизмат мерасонад. Тарзи тавсифи ин метод чунин аст:

[Номи объект.) Scale (X1,Y1)-(X2,Y2)

Дар ин чо (X I,Y1) - коордйнатахои нави кунчи чапи болоии объект ва (X2,Y2) - координатахои нави кунчи рости поёнии объектро ифода менамоянд. Агар дар тавсиф Номи объект зикр наёфта бошад, он гох методи Scale аз руи пешфарз ба форма ворид мегардад. Бо истифодаи ин метод координатахои кухнаи объект фавран бо координатахои нав иваз карда мешаванд.

Дар Visual Basic системаи координат аз руи пешфарз шакли дар расми тарафи рост тасвирёфтаро дорад. Вале хангоми сохтани графики функсияхо ё кашидани фигурахои геометрй системаи координата мукдррариро чорй кардан муфид аст.

Масалан, хангоми истифодаи г Iо! *1оператори P ic tu r e l .S c a le ( - 5 0 ,5 0 )-(5 0 ,-5 0 ) дар равзанаи графикии Picture 1 системаи координатии нав чорй карда мешавад, ки кунчи чапи болоии он дорой координатахои буда, кунчи рости поёнии он дорой координтахои мебошад:

♦ барои дар объект кашидани нукта хизмат мерасонад. Тарзи тавсифи ин метод чунин аст:

Дар ин чо (ХЛ ; - координатахои нуктае мебошанд, ки он бояд дар объект тасвир ёбад. Ранг - рамзи (коди) ранги нукта буда, бо ададй навъи Long тасвир карда мешавад. Ранги пешфарз ранги

(40, SO)

Pic tureB ox

(50, -SO)* •

I Совмий I

198

Page 199: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

сиёх, аст. Дар мавриди зикр наёфтани Номи объект методи Pset чун пешфарз ба форма ворид мегардад.

Андозаи хар гуна нукта ва умуман объекти дилхохро тавассути хосияти Draw W idth-и равзанаи Хосиятхо (Properties) муайян кардан ва тагйир додаы мумкин аст. Масалан, оператори P ic tu re 1 .D raw W id th = 7 андозаи нуктаро 7 (твип) муайян мекунад.

П Масъалаи /. Барномае тартиб дихед, ки тавассути он дар Лавхаи раем (PictureBox) системаи координатаи нав чорй гардад ва андозаи нукта ба 7 твип баробар бошад.

Интерфейси барномавии дар расми тарафи рост тасвирёфтаро истифода бурда, ба тугмаи Psetf-и формаи он рамзи барномавии зеринро вобаста мекунем:

Private Sub Command 1_Click( )Picture 1 .Scale (0,0)-(500,500)Picture 1. Draw Width=7 Picture 1 .PSet (250,250)End Sub

♦ \Iciподи l i барои дар объект кашидани порчахои хати рост ва росткунчахои хатхои сархадияшон якранг ё ранга хизмат мерасонад. Тарзи тавсифи ин метод чунин аст:

[Номи объект.) Line(Xl,Yl)- С (X2,Y2) I,Ранг) |,B)F)| |i

Дар ин чо ва мувофикан координатахои кунчиболоии чап ва кунчи поёнии рости росткунчаро ифода мекунанд, агар параметрхои фаъол бошанд. Дар мавриди гайрифаъол будани ин параметрхо „бузургихои номбурда координатахои ибтидо ва интихои порчаи хати ростро ифода мекунанд. Хамчунин параметри Ранг - рамзи ранг, В - ишораи кашидани росткунча ва 1 - ишораи ранга будани росткунчаро ифода мекунандг Барои тагйир додани гафсии хатхои сархадии

199

Page 200: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

росткунча кимати хосияти DrawW idth-po тагйир додан лозим асг. Дар ин чо низ хднгоми зикр наёфтани Номи объект методи

чун пешфарз ба форма ворид карда мешавад.

/Масъалаи 2. Барномае сохта шавад, ки он дар асоси шартй тачдиди назар кардашудаи масъалаи 1 дар форма тасвири росткунча ва хати ростро \осил намояд.

Барои халли ин масъала ба формаи мавчуда боз як тугмаи навро бо номи jUne] илова менамоем ва ба амалй пахши он рамзи барномавии зеринро вобаста мекунем:

Private Sub Com m and2_Clifk()Picturel .Scale(0,0)-( 500,500)Piet ure l.Line( 100,100)- (400,400),&HFF0000,B Picture l.Line(l 50,150)- (350,350),&HFF&,BF Picture 1. Line(.l 00,100

(400,400),&HC000&Picture 1. Line(400,100)-( 100.400)End Sub

Барои нуктаро бо ранги зард тасвир кардан кифоя аст. ки дар рамзи барномави операториP ic tu re 1.P S e t(2 5 0 ,2 5 0 ),v b Y ello w илова карда шавад. Натича дар тарафи рост оварда шудааст.

♦ Метода Circle бошад, барои дар объект кашидани давра, эллипс, камон ва сектор истифода бурда мешавад. Тарзи тавсифи ин метод чунин асг:

[Номи объект.]CircIe(X,Y), Радиус, [Раш |,[Кунчи

1|,[Купчн 2|,[КФ| ‘

.Ба монанди методхои дигар дар ин чо низ хднгоми зикр наёфтани Номи объект методи Circle чун пешфарз ба форма ворид карда мешавад. Параметрх,ои Радиус- радиуси давра, Ранг

ранги давра (агар параметри Раш мавчуд набошад, он гох аз рун пешфарз раем бо ранги сиёх, кашида мешавад), Кунчи ва

(дар интервали 0. 2л) бо радиан чен карда мешаванд) мувофикан кунчхои ибтидой ва интихоии камон ё секторро

200

Page 201: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

ифода менамоянд. КФ - коэффисиенти фишурдашавй ном дошта, адади мусбат аст. Агар КФ>1 бошад, он гох эллипс бо самти амудй, КФ<1 бошад, эллипс бо самти уфукй ва КФ умуман мавчуд набошад, он гох, давра кашида мешавад.

Эзох Параметрх,ои дар к,авси квадратй омадаро партофтан мумкин аст, аммо вергулх,ои ба онх,о мувофик,ро (ба истиснои вергули охирон) на!

Намуди рангро бо яке аз тарзх,ои зерин муайян кардан мумкин аст:

> Мувофики руйхати яке аз хдшт доимии махсус ё кимати ададии ба онхо мувофик. Масалан, 0 ё - сиёх,ё 1 — сурх, <''66621 ё liite - сафед ва гайра.

> Бо ёрии функсияи . Маълум аст, ки хар гуна ранг бо омехта кардани таносуби муайяни рангхои сурх (Re ), сабз (Green) ва кабуд (Blue) хосил карда мешавад. Номи функсияи RGB хам аз харфхои аввали ин рангхо гирифта шуда, он дорой се аргументе хает, ки онхо аз порчаи [О, 255] кимат кабул мекунанд. М асалан, RGB(0,0,0) - ранги сиёх, RGB(255,255,' ' - ранги сафед, RGB(229,250,200) ранги шаффоф. Умуман микдори киматхои имконпазири ин функсия ба 256М = 16777215 баробар аст. Ин маънои онро дорад, ки хамин микдор тобишхои гуногунрангро дар Visual Basil хосил кардан мумкин аст. Аслан хар гуна ранг бо ёрии формулаи bytRed+256hytGrcen+256:byiBluc муайян карда мешавад.

> Бо ёрии функсияи QBColor. Ин функсия дорой як аргумент аст, ки он аз порчаи [0; 15] кимат кабул мекунад. Х,ар яке аз ин 16 кимат рамзи ягон рангро ифода менамояд.

Фигурахои тавассути методхои Line ва Circle сохташавандаро бо рангхои гуногун ороиш додан мумкин аст. Барои ичрои амали ороишдихй киматхои имконпазири хосияти illStyle хизмат мерасонанд.Дар раемхои поёнй имкониятхои рангубори объект вобаста ба

Une3 - Vertical Une4 - Upward Diageo5 - Dawwaid C*s>56 - Стоя7 - Сна o o n d С( о м

201

Page 202: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

киматхои гуногуни хосияти FillStyle(0-7) нишон дода шудааст.

Ранги дарунмояи катакхо киматхоихосияти FillCoIor-и объектро ифодаменамояд. Агар кимати хосияти FillSlyle-иравзанаи графики ба нул (solid) баробар бошад, он гох фигура бо ранге ороиш дода мешавад, ки он мувофики кимати хосияти FillColor муайян карда шудааст.

ПМасьа.ши 3. Барномаи масъалаи 2 чунон такмил дода шавад, ки он барои кашидани давра низ мутобик бошад.

Барои халли ин масъала дар формаи мавчуда тугмаи нави [Circle|-ро илова менамоем ва ба он рамзи барномавии зеринро вобаста мекунем:

Private Sub Com m and4_Click()Picture 1 .Scale (0,0)-(500,500)Picture 1 .Circle (250,250),220,&H8000&End Sub

1Натичаи кори барнома дар расмхои поёнй намоиш дода

шудааст. Пас аз пахши тугмаи Circle! расми тарафи чап ва пас аз пахши тугмахои дигари форма расми тарафи рост хосил мешавад.

Ь ге1 ------------- *j Pse«

I

P‘<stetts Srsfcen»,I ШЮ0&

flOsonH 6-ars I DeslMto®'

® | l ДсЬ»? TtMap П Intact**- Ttte 8«P Menu 6»0 Wmdbw 8-sd<ij'0yrd !■ Wmdtwi Frau*■ и»лц Text1 Wimdbw Text

202

Page 203: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Чадвали 24

ПМасъалаи 4. Бо истифода аз интерфейси барномавии зерин графики сеаъзогии квадратииг=(7.\-+/)л'+<'-ро дар порчаи [.vo,

- V i] бо кадами таксимотии h созед.

Объект Хосият Кимат

|)еиС'

Хосиятхои объектхоиформаро аз руи чадвали 24 муайян мекунем.

Forml

Framel

Frame2

[7tafcofe j' e-tS Frame3Fw3___[Тех*- ! Picturel

| Labell,2

CawwdG |Label3,4,5

Text1,2,3,4,5,6

Command1,2

Name

Caption

NameCaptionName

Caption

NameCaptionNameNameCaptionNameCaption

Name

TextNameCaption

Forml Графики функсия Framel Порча Frame2 Коэффитсие нтх,о Frame3 К,адам Picturel Labell,2 аз, то Label3,4,5 a=, b=, c= Text1,2,3,4,5, 6

Command1,2 Ok, Exit

Пас аз муайян намудани хосиятхо интерфейс намуди дар тарафи ростнишондодашударо мегирад. Акнун ба тугмаи !Ок|| рамзи барномавии зеринро вобаста менамоем:

Private SubCommand l_C!ick( )

Dim X,Y.X0,X1,H As Double

Dim A,B,C As Integer

H=Val(Text6.Text) XO-Val(Text l .Text) X l =Val(Text2.Text)

' - / I . чД '* 2 1 |

Парма

\ m [ m [

6 • |

11

E ! Г

1

* ...........v , . ; -

О*-- E.VU

203

Page 204: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

A=Val(Text3.Text)B=Val(Text4.Text)C=Val(Text5.Text)Picture I .Cls ‘ТозакуийPicture 1.Scale (-30,30)-(30,-30)Picture! .Line (0,30)-(0,-30),QBColor( 15)Picture 1. Line (-30,0)-(30,0),QBColor( 15)For X=X0 To XI Step H 'Y=A*XA2+B*X+C Picturel.PSet (X,Y),2 Picture l.D rawW idth=l Next End Sub

Рамзи барномавии зерин, ки ба пахши тугмаи Exi| вобаста карда шудааст, итмомбахшандаи кори барнома аст:

Private Sub Comm and2_Click()EndEnd Sub

Elac аз ба кор андохтани барнома дар экран чунин натича хосил мегардад:

© Саволх,о:

1. Равзанах,о ва лавх,ах,ои графикии Visual Basic барои ичрои кадом вазифах,о пешбинй шудаанд?

2. Кадом методх,ои тасвиркунии фигурах,ои геометриро медонед?

204

Page 205: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

3. Барои муайян кардани системаи координат аз кадом метод истифода мебаранд?

4. Вазифаи методи Pset аз чй иборат аст?5. Андозаи нук,та ё объектро бо ёрии кадом хосият тагйир

додан мумкин аст?6. Порчаи хати ростро бо ёрии кадом метод кашидан

мумкин аст?7. Оё тарзи кашидани росткунчаро медонед?8. Аз методи Circle кадом вак,т истифода мебаранд?9. Тарзи кашидани давра аз эллипс чй фарк, дорад?

Супориш:

1. Имкониятхри графикии Visual Basic-po баён кунед.2. Методхри графикиро шарх, дих,ед.3. Масъалахои 1-3-ро тах^ил кунед.4. Барномаи тарзи кори «Чарогаки рах,намо»-ро тартиб

дих,ед, ки бо пахши тугма ранги мувофик,аш фурузон гардад.

5. Барномаи сохтани графики функсияи y=sinx-ро тартиб Ди^ед.

205

Page 206: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

ЗАБОНИ Б A PI ЮМ \Р Е З И И C++

2.1. I ЛЪРИХИ ИЛИДОИШИ ЗАБОНИ C++

С (Си хонда мешавад) - забони оммавии барномарезй ба хисоб меравад. Таърихи пайдоиш ва рушди забони С бо таърихи системаи оператсионии UNIX сахт алокаманд аст. Бо боварии том гуфтан мумкин аст, ки системаи оператсионии UNIX пурра тавассути С навишта шудааст. Забони мазкур соли 1972 аз тарафи Деннис Ритчи барои компютери PDP-11 кор карда баромада шудааст. Дар забони С аз Ассемблер воситахои самараноктарини кор бо хотираи компютер ба мерос гирифта шудааст ва аз ин ру имруз амалан зарурати истифодаи Ассемблер аз байн рафтааст.

Номи забони барномарезии С' аз номи харфи сеюми алифбои лотинй - С (Си) гирифта шудааст. Аслан чунин номгузорй дар солхои 70-уми асри XX хеле маъмул буд. Масалан, яке аз забонхои барномарезии дар аввали солхои 70-ум пайдошуда А (Эй) ном дошт. Баъдтар, дар раванди коркарди системаи оператсионии UNIX барои компютери PDD-7 Томпсон забони барномарезии В (Би)-ро эчод намуд. Ва хдмин тарик, забони навбатй С (Си) номгузорй шуд.

Забони С дар натичаи кушишхои инкилобй дар эчоди барномарезии сохторй, ки солхои 60-уми асри XX шуруъ шуда буд, пайдо гардидааст. То пайдоиши забонхои барномарезии сохторй, забонхои барномарезии ба ном мантикй мавриди истифода карор доштанд. Хднгоми бо ёрии ин забонхо навиштани барномахои хачман калон, ногузир аз мачмуи зиёди гузариш\ои байни оператори истифода бурдан лозим меомад, ки дар натича хондану фахмидани барнома ва та\ти назорат гирифтани пайдарпайии амчлхои алгоритми хеле мушкил

206

Page 207: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

мегардид. Хангоми истифодаи забонх,ои барномарезии сохтори бошад, ин мушкилихо тавассути воситахои хуби идоракунии ин забонхо (махсусан зербарномахо ва тагйирёбандахои махаллй) хал карда мешавад. Дар вокеъ, пайдоиши ин навъи забонхо имконияти навиштани барномахои хачман калонро хеле осон гардонид. Ва дар байни забонхои барномарезии сохтори (масалан, дар кдтори забони Паскал) забони q (соли 1980) ба хайси яке аз забонхои бехтарин шинохта шуд.

Бо вучуди он ки бо ёрии забонхои барномарезии сохтори масъалахои дарачаи мураккабиашон гуногун бе ягон мушкилот тархрезй карда шаванд хам, вале истифодаи танхо методхои ин шакли барномарезии охири солхои 70-уми асри XX, ба аксар проблемахои наву рузафзуни самти барномарезй хануз дар хамон солхо чавобгу набуд. Барои халли ин гуна проблемахо зарурати э^оди технология!! нави барномарезй пеш омад. Яке аз чунин технологияхо барномарезии объектгаро (БО) ном гирифт. Азбаски забони с аз методхо ва хусусиятхои барномарезии нави объектгаро бархурдор набуд, бинобар он зарурати такмили минбаъдаи ин забон пеш омад, ки дар натича ба пайдоиши забони барномарезии C++ оварда расонид.

Хамин тарик, забони барномарезии C++ соли 1979 аз тарафи Бярн Страуструп дар лабораторияи илмй-тадкикотии ширкати Bell Telephone Laboratories, ки дар шахри Мэрри- Хилли иёлоти Ню Ч,ерсии ИМА вокеъ аст, эчод шудааст. Дар асл C++ намунаи объектгарои забони с буда, тамоми хосиятхо ва воситахои хуби ин забонро ба мерос гирифтааст. Барои забони C++ хатто приисипи асосии забони с , ки мувофики он ба натичаи нихоии кори барнома на танхо забон, балки барномарез низ масъул аст, пурра хос аст. Воситахои объектгарои C++ имрузхо дар халли хама гуна масъалахои барномарезй босамар истифода бурда мешаванд. Ин забон барои сохтани компиляторхо, вироишгарон, бозихои компютерй ва барномахои хидмати шабакавй ба таври васеъ истифода бурда мешавад.

Холо забони с ~ 4- хамчун стандарт дар коркарди системахои барномавии худкори саноатй мавриди истифода карср дорад. C/C++ ДаР барномарезии системавй низ ба таври васеъ кор фармуда мешавад. Аксарияти бастахои математикии муосир дорой компиляторхои C/C++ мебошанд.

Забони C++ холо низ дар рушд ва инкишоф аст. Дар рузгори мо намунаи соли 1998-уми он бо номи Standard C+ +

207

Page 208: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

мавриди истифода кдрор дорад. И н намунаро компиляторнойMicrosoft Visual C++ в а С + + Builder Borland дастгирй мекунанд.

© Савол*о:

1. Забони барномарезии С кай, дар кучо ва чй тавр эчод шудааст?

2. Хусусиятх,ои асосии фарк,кунандаи забони барномарезии C++ нисбат ба забони С ва дигар забонх,ои барномарезии мантик,й ва сохторй дар чй зох,ир мегардад?

3. Имруз кадом намунаи C++ мавриди истифода к,арор дорад? Ин намунаро дар х,алли кадом масъалах,о истифода бурдан мумкин аст?

Е Супориш:

1. Матни мавзуъро бодик,к,ат хонед ва онро нак,л кунед.2. Дар дафтаратон бартарй ва камбудих,ои забони

барномарезии С++-ро нисбат ба дигар забонх,ои барномарезй к,айд намоед.

2.2. Ба к о р о м о д а с о з и и C++

Барои ба кор омода сохтани барномаи Microsoft Visual С+^ пеш аз хдма онро дар компютер насб намудан лозим аст. Пас аз он, агар системаи оператсионии Microsoft Windows омодаи кор бош ад, он гох, ин барном аро, масалан, бо тарзи зерин ба экран баровардан мумкин аст:

Огоз ► Барномахо ►Microsoft VisualStudio ► Microsoft Visual C++(Пуск > Программы >Microsoft VisualStudio >■Microsoft Visual C++

Дар ин маврид дар экран равзанаи дар раем овардашуда кушода мешавад. Тавре аз раем дида мешавад, дар болои равзанаи барномаи равзанаи дигар -

208

Page 209: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

the Du> пайдо шудааст. Агар дар равзанаи l ip of the Day тугмаи [close] пахш карда шавад, он гох ин равзана аз экран нопадид гашта, имконияти бо равзанаи Microsoft Visual C++ аз нав давом додани кор фарохам меояд. Гарчанде бо ёрии равзанаи

имконияти хал намудани масъалахои мухталифи сохаи барномарезй мавчуд бошад хам, вале ба мо дастрасии танхо мухити консолии он кифоя аст. Ин мухитро тавассути ду кадам хосил кардан мумкин аст:

1. Аз менюи т ж "лзйR m Pxxet*. I I DfheDocmnrt; j

ATI COM AxWamS *| йе:смсе Т.чре w>eaw3 • J Custorfi AnpWeed

C»ev5fu<4o Afldt i eet-i ^ f>№i I <*впип WeeK) f^4a*.«r*eЩ M f С C e r f t d K v c a r a

Mf£ AoplzenSilif)'MfC AppWcertl ■(****(

rwrGEComete А&жФапDj»vpit i.r* Ltxvy'

Wmjl? Si«e*c Шву

§

Адаиаргнв_________

_________Jl Vou*

CfM* ne»« .чЛлраовГ о » * / W4.itiw

r »

Парванда (Файл - F//eJ банди Сохтан(Создать - New)- ро интихобмекунем. Баъд аз руйхати замимахои Лоихахо (Проекты - Projects)-иравзанаихосилпт да (расми тарафи >ост) банди Win32 Console

. -роинтихоб менамоем.Сонй лар майдончаи Project iame-и тарафи рости равзана номи лоиха (масалан, «Математика»)-ро дохил мекунем. Пас аз он

J

тугм; и -ро пахш мекунем, ки дар натича равзанаи зерин(расг и поёни) пайдо мешавад:

•ттЧ'ттяпвтУ

imi[i<Г * щвфвя/т

... J ..: .J ■ - I

Тавре аз ин раем айён аст, равзана тавассути 4 калид (чузъ) идора карда мешавад. Калиди якум Лоихаи холй

ном дошта, он ба таври пешдид доимо фаъол аст. Агар дар хамин лахза тугмаи Finishпахш

-и ин равзана шуда, даркарда

равзанаи минбаъда тугмаи ,Qkj

209

Page 210: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

с _1Шfir. | Ло(ВСП | Wo*wcw | Otebcuwo |ей 'Serve P»y W а«№сюде<Я BrF4fВЗЙ C.C* * f «r

zl

©О 3> CtfsctF# ®HTMlP*je

■ Icon f*f

®«екш#сг 1«п<«И»* !£• SQL Soc*f*e[ft (fniffe

пахш карда шавад, он гох бо хамин раванди лоихасозй ва хамзамон кадами якуми хосилкунии мухити консолии равзанаи забони барномарезии C++ ба итмом мерасад.

2. Боз аз менюй Парвандаи (Файл - File) равзанаи C++ банди Сохтан( Создать - ]\ге\у)-ро интихоб мекунем. Аз руйхати замимахои менюи Парвандахои

Files) равзанаи пайдошуда (расми тарафи рост) банди C++ Source File-po баргузида, дармайдончаи name-и тарафи рости равзана номипарвандаро (масалан, КТУ) дохил

Iqfrlftan________|С -f *ogia*nr4fr-. МомЛ

мекунем ва тугмаи jOkj-po пахш менамоем. Бо хамин мухити консолии С т пурра омодаи кор мегардад (равзана дар шакли расми поёнй).

Workspace

!4* t* *»* £**■* :** **"*•«■• >U(I i' — * - - * * El *» # --- - - ЗГ5Г- -■ З ’Я* Г ’ !: a*.

Build

я г4...

Editor

J' Output

3 : л

210

Page 211: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Тавре аз намуди зохирии равзанаи лоихдсози * sof t isual C++ дида мешавад, он аз якчанд зерравзанахо иборат аст.

Зерравзанаи “Вироишгар”-и равзана барои дохил ва тахрир кардани матнй барномаи лоиха хизмат мерасонад. Барномаи мураттабшударо бо тарзи зерин омодаи кор сохтан мумкин аст:

■ Барои компилятсияи барнома, тугмаи Compile (Ctrl+F7), ки

намуди & -ро дорад, аз лавхаи афзорхои Build ё бевосита дар менюи он пахш мекунем.

■ Барои ичро и барнома, дар хамон лавха тугмаи Build (F7),

ки намуди ^ -ро дорад, пахш мекунем.

■ Барои ба экран баровардани натичаи кори барнома, дар Хамон лавха тугмаи Execute program (Ctrl+F5), ки намуди

I* -ро дорад, пахш мекунем.

■ Барои аз майдони натича баромадан, тугмаи ихтиёрии калидлавхаро пахш мекунем.

Масалан, хангоми инпайдарпайии амалхоро бо барномаи дар расми болой овардашуда ичро кардан, дар экран чунин натичахо пайдо мешаванд (нигар ба расми тарафи рост).

Зерравзанаи Содирот (О.. ) барои нишон додани микдор ва намуди галатхои дар матнй барнома рохдодашуда, хизмат мерасонад. Аз руи маълумотй ин майдон метавонем мавкеи зухури галатро муайян намуда, онро ислох, кунем.

Барномаи аввалип. Чун одат барномаи аввалине, ки кариб дар хамаи забонхои барномарезй тартиб дода мешавад, аз чопи ибораи llo.Wor иборат аст.

c v “C:\Progrann Files \Microsoft Visual Studio'1. MyProjects\2 adad darored:1025625|КТУ =25Press any key to continue.

211

Page 212: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

. Ин барнома дар забони C ++ чунин намуд дорад:

Г Барномаи аввалин *1 I11# include <iostream.h> 112

int main( )■ //3{ II Ac o u t« “Helio, World! \n”; 115return 0; II 6

} 117

Сатри якуми барнома вкзиф аи. тавзех,отии (шархдихии) мазмуни барномаро ичро мекунад. Тавзех; - пайдарпайии л;ар гуна аломатхосст, ки дар байни шюмапщои /* ва */ цойгир аст еа ё бо аломат.\ои / / cap мешавад. Компилятор тавзех,отро (шарху э з о х р о ) ба эътибор намегирад, чунки онхо ба раванди ичрои барнома таъсир расонида наметавонанд ва ин ру сатрхои тавзех,отй хатмй нестанд.

Коркарди барнома дар C++ дар ду зина амалй гардонида мешавад. Дар аввал барнома бо препротсессор (барномаи махсус), ки ичрои дастурх,ои (директивахои) муайянеро таъмин мекунад, мувофика карда шуда, баъд аз он компилятсия карда мешавад. Барои хамин хам, сатри дуюми барномаро, ки бо аломати # огоз гардидааст, директивны препротсессор м ег$ящ .

Директиваи #include имконият фарохам меоварад, ки махз аз хамин сатри барнома cap карда, матнй парвандаи номаш бакайдгирифташуда (дар мисоли мо - iostream.h) миёнагузорй карда шавад. Дар кавси кунчй гирифта шудани номи парванда (<iostream.h>) гувох,и он аст, ки чустучуи он дар хазинаи (китобхонаи) системавии C++ гузаронида мешавад.

Парвандахреро, ки кисми иловагии номашон .h аст, 1:ор'ш,1,)11-л 1р:ш<:\а.у> мегуянд. Ин гуна парвандахо одатан тавсифкунандаи тагйирёбанда, функсия, навъ ва намудхое мебошанд, ки онхоро аксарият барномах,о истифода мебаранд. Дар мисоли мо парвандаи iostream.h ба функсияхои стандартен китобхонавии C++, ки барояшон амалхои дохилкунй ва чопкунй дастрасанд, мурочиат менамояд. Номи парвандаи м азкур ' аз ихтисори калимах,ои Standard Input/Output гирифта шудааст. Номи ин парванда бояд дар аввали тамоми барномахое, ки аз амалхои дохилкунй ва азчопбарорй бархурдоранд, мавчуд бошад.

Дар сатри сеюми барнома функсияи асосй - nain( оварда шудааст. Овардани ин функсия дар хар як барномаи хатмй

212

Page 213: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

буда, ичрои барнома низ махз аз хисобкунии кимати хамин функсия огоз меёбад. Пас аз номи функсия оварданикавсхои доиравии низ хатмй мебошад, чунки ин нишонаи функсия будани он аст. Бо вучуди параметр (аргумент) надоштани функсияи main гузоштани кавсхои доиравй хатман зарур аст. Калимаи хидматии int. ки пеш аз номи функсияи

омадааст, баргарданда будани кимати ин функсияро ифода мекунад. Бозгардони кимати он тавассути оператори

амалй карда мешавад.Тани функсия дар кавсхои фигуравй гирифта мешавад.

Дар баъзе забонхои барномарезй ба ч,ои ин кавсхо кавсхои оператории ва истифода мешаванд. Дар мисоли мотани функсия танхо аз як оператори c o u t « “ HELLO, WORLD! \n ” ; иборат аст.

Оператори (тавассути калимахои console output сохта шудааст) ифодагари азчопбарории маълумотхо дар экран мебошад. Дар мисоли мо, ин оператор ба экран ибораи «

;n-ld!»-po бароварда, мувофики пайдарпайии аломатхои идоракунандаи \п курсорро ба сатри навбатй мегузаронад. Махз бо максади истифодаи хамин оператор (чип), ба барнома парвандаи сарлавхавии хамрох карда шудааст.

Акнун барномаи аввалинамонро бо тарзи дигар месозем:

# include<iostream.h> void m a in ()

{c o u t« “Hello,”;c o u t« “World!”;c o u t« “\n";

}

© Савол^о:

1. Барномаи C++-po чй тавр ба кор омода месозанд?2. Мух,ити консолии C++ аз кадом кисмх,о иборат аст?3. Барномаи бо ёрии C++ мураттабшударо чй тавр ба кор

меандозанд?4. Коркарди барномах,о дар C++ аз чанд зина иборат аст?5. Директиваи #include чиро ифода мекунад?

213

Page 214: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

S Супориш:

1. Тарзи барномарезиро дар С баён кунед.2. Ду тарзи барномаи аввалини дар мавзуъ овардашударо

та>упил кунед ва тарзи сеюми сохуани онро пешнихрд намоед.

2.3. И д е н т и ф и к а т о р , т а г й и р ё б а н д а , д о й м и

Идентификатор гуфта номи объекта барномавиро (тагйирёбанда, доимй ё зербарномаро) меноманд.Идентификатор тавассути харфхои лотинй, ракамхои арабй вааломати «__» сохта мешавад. Д ар идентификатор хдрфхои калонва хурди лотинй аломатхои гуногун ба хисоб мераванд. Масалан, int kty; int Kty; int KTY; се идентификатори гуногун мебошанд. Ба сифати аломати аввали идентификатор ракамро истифода бурдан мумкин нест. Дар таркиби идентификатор истифодаи фосила (пробел), калимахои хидматй ва номи объектхои стандартии забон манъ аст.

Дар C++ тагйирёбанда гуф ш со ха и хотираеро меноманд, ки дар он маълумотй намуди муайян ннгох дошта шудааст. Тагйирёбанда тавассути ном (идентификатор) ва кимат муайян карда мешавад. Махз бо ёрии номи худ тагйирёбанда ба сохаи хотира, ки дар он чо кимати он махфуз аст, мурочиат менамояд. Тагйирёбанда пеш аз истифода бояд тавсиф карда шавад. Тарзи тавсифи он чунин аст:

{синфи xoriipaj|const|naBbii тагйирёбанда ва идентификаториI________________________он|иниснализатор];_____________________-.

Дар ин чо, ба сифтати яке аз киматхоиё -ро истифода бурдан мумкин аст, ки дар бораи онхо

баъдтар сухан хохад рафт. нишонаи доимй будани киматитагйирёбанда аст. воситаест, ки кимати аввалаитагйирёбандаро муайян мекунад. Тавассути нитЩпчнтбошад, хачми муайяни хотираи компютер чудо карда мешавад, ки он барои гунчонидани кимати тагйирёбанда кифоя аст. Номгуи навъхои тагйирёбандахо дар дар чадвали 25 оварда шудааст.

214

Page 215: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Ч,адвали 25

Т агйирёбандахородар C++ батагйирёбандахои (махдллй) ва ■/. (умумй) таксиммекунанд. Агартагйирёбанда дардохили блоки муайяни барнома тавсиф шуда бошад, он гох онро тагйирёбандаи локалй мегуянд. Сохаиамалиёти ин гуна тагйирёбанда худуди

' байни нуктаи тавсиф ва ИНТИХОИ блокидодашуда ба хисоб меравад, яъне он хангоми ба блок ворид шудан дар * хотираи компютер сохтамешавад ва хангоми аз блок берун баромадан гайб. мезанад. Бо ибораи дигар, тагйирёбандаи локалй моли хусусии блокест, ки дар он тавсиф ёфтааст.

'Навъитагйирёбанда

Киматхоиимконпазир

Хачмихотира(бит)

char [-128; 127] . 8unsigned char [0; 255] 8signed char [-128; 127] 8

int [-2147483648;2147483648T

. (S'

32" ■

unsigned int [° ;4294967295]* 32

signed intI

’-2147483648;2147483648] 32 *

Ashort int [-32768;

32767]V «* N

*1<> •

unsigned short int [0; 65535] •16 \

signed short int

[-32768;32767] 16

long int [-2147483648;2147483648] 32

unsigned long int

[0;4294967295] 32

signed long int

[-2147483648;2147483648] 32

float [1.8E-38;3.4E38] 32

double [2.2E-308;1.8E308] 64

long double [2.2E-308;1.8E308] 64

bool true ё false -

w_char_t [0; 65535] 16

215

Page 216: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Агар тагйирёбанда берун аз блоки додашуда тавсиф шуда бошад, он гох, онро нисбат ба блоки мазкур тагйирёбандаи глобалй мегуянд. Сохди амалиёти ин гуна тагйирёбандахо одатан гурухи блокхо ё тамоми барнома шуда метавонад. Бо ибораи дигар, тагйирёбандахои глобалй барои кулли барнома ё баъзе блокхои он тагйирёбандахои умумй ба шумор мераванд.

дар чор хел мешаванд: ва Доимихои бутун, дар навбати худ, ба бутуни

ва таксим мешаванд. Доимихои бутуни дахйтавассути ракамхои арабй сохта шуда, бо нул огоз намешаванд (дар мавридхое, ки агар худи адад ба нул баробар набошад). Доимихои бутуни хаштй тавассути ракамхои хаштй сохта шуда, бо нул огоз мешаванд. Доимихои бутуни шонздахй тавассути ракамхои шонздахй сохта шуда, бо ё огоз мешаванд.

Доимихои хакикй ба доимихои хакикии ва таксим мешаванд. Тарзи навишти доимии хакикии дахй [р.к,;v.ix,o][ Кракй' ва доимии хакикии экспонента бошад, [рак,амхо][.][рак,амхо]{Е/е}[+/-][рак1амх,о] аст. Агар кисми бутун ё касрии адад ба нул баробар бошад, он гох онро партофтан мумкин аст. Хднгоми мавчуд будани кисми касрй, гузоштани аломати нукта хатмист. Пас аз харфи (ё гузоштани аломати

шарт нест.Доимии рамзй аз мачмуи як ё ду аломати (рамзи) дар

апостроф (нохунаки якчанда) гирифташуда иборат аст. Доимии сатрй бошад, аз пайдарпайии аломатхои дар нохунак гирифташуда иборат аст. Масалан, доимии сатрии вадоимии рамзии Л доимихои гуногунанд.

Агар доимии сатрй дар як сатр нагунчад, он гох онро дар якчанд сатр чойгир кардан мумкин аст. Дар ин маврид, ба сифати аломати гузариш ба сатри дигар, аз хади моили чаппа истифода мебаранд. Масалан, доимии сатрии ‘ Bamomarezi dar C++ ir> mahorat ast ба сатрхои зерин баробаркувва аст:

Чадвали 26

Тасвир Натичаи , амал

\а Сигналиовозй

\Ь Як к,адам ба к;афо

V Гузариш басафх,аидигар

\п Гузариш ба сатри дигар

2 1 6

Page 217: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

“Bamomarezi dar C++ \ in mahorat ast"

Пайдарпайии аломатхои бо хати моили_ чаппа ( ) огозёфтаро мегуянд (чадвали 26).

V Бозгаштинавард

\! Табулиронииуфуцй

\v Табулиронииамудй

\\ Хати моили чаппа

\ ’ Апостроф\? Аломати

савол\ ” Нохунак\oddd Рамзи

х,аштииаломат

\oxddd Рамзишонздах,ииаломат

© Саволх,о:

1. Идентификатор чист?2. Оё тагйирёбанда дар аз тагйирёбанда дар Бейсик ё

Visual Basic ягон фарк;и чиддие дорад ё на?3. Тагйирёбандаи локалй аз глобалй чй фарк, дорад?4. Дар кадом намуди доимих,оро медонед?5. Escape-,тайдарпайй чист?

2 Супориш:

1. Матнй мавзуъро бодик,к,ат хонед ва онро Haiyn кунед.2. Дойр ба х,амаи навъх,ои тагйирёбанда^о ва доимих,ои

мисолх.0 биёред.

217

Page 218: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

2.4. А м а л х о ва ф у н к с и я х о и м а т е м а т и к и

Ном ва ишораТи амалхои арифметикиизабони С+ дар чадвали 27 оварда шудааст. Амали инкори арифметики унарй (якоперанда) буда, амалхои бокимонда бинарй(дуоперанда) мебошанд. Амали инкори арифметики аломати операнди навъаш бутун ё хакикй бударо ба аломати ба он мукобил тагйир медихад. Амалхои бокимонда бошанд, ба таври мукаррарй ичро мегарданд.

Агар хангоми таксимкунй навъи харду операнд низ бутун бошад, он гох натичаи амали таксим то адади бутун яклухт карда мешавад, вагарна навъи натича аз руи коидахои табдилдихй муайян карда мешавад. Амали бакия аз таксим танхо бо операндхои навъи бутун гузаронида мешавад.

Оператори бахшиши арифметикй дар ин чо низ асосан ба мисли дигар забонхои барномарезй ичро мегардад, яъне ифодаи арифметикии тарафи рости аломати бахшиш “ ” хисоб карда шуда, ба тагйирёбандаи тарафи чапи он бахшида мешавад:

Вале дар ин чо, тавассути як оператори бахшиш имконияти якбора ба якчанд тагйирёбанда бахшидани кимати як ифода мавчуд аст, ки ин хосият на ба хамаи забонхои барномарезй хос аст. Масалан,

ОМисоли 1# include <iostream.h>

void m a in (){ int x=11, y=4;

Чддвали 27

Номи амал Ишоратиамал

ИнкориарифметикйЧамъ + 9Тар*Зарб *Такрим /

Бак,ия аз такрим * %

218

Page 219: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

float z=4;c o u t« “ \n ”« “ Natijai taqsim: ”« x / y « “ \t

”« x / z « “ \n c o u t« ” Baqia: ”« x % y ;

}Натича: Natijai taqsim: 2

Baqia: 3

Ба гайр аз амалх,ои арифметики дар забони С инчунин амалх,ои мантикии - !, коныонксия - && ва i u k h i k , - IIмавриди истифода карор доранд.

Тарзи ичрои амалй конъюнксия чунин аст: аввал кимати операнди якум хисоб карда мешавад. Агар он ба (нохдк, дуруг) баробар бошад, он гох кимати тамоми ифода низ ба баробар мешавад ва дар ин маврид кимати операнди дуюм хисоб карда намешавад. Агар кимати операнди якум ба (хак, дуруст) баробар бошад, он гох кимати операнди дуюм хисоб карда мешавад ва кимати ифода ма*з мувофики кимати он муайян карда мешавад, яъне ба он баробар хисоб карда мешавад.

Амалй дизъюнксия низ айнан аз руи хамин алгоритм ичро мегардад: аввал кимати операнди якум хисоб карда мешавад. Агар он ба баробар бошад, он гох кимати ифода низ ба баробар мешавад. Агар кимати операнди якум ба баробар бошад, он гох кимати операнди дуюм хисоб карда мешавад ва кимати ифода мувофики кимати он муайян карда мешавад.

Ч,адвали 28

Дар забони ба гайр аз амалхои арифметики ва мантикй, инчунин амалхои нисбй (ё мукоисавй) мавчуданд, ки ном ва ишорати аломатии онхо дар чадвали 28 оварда шудааст. Дар ин забон хамчунин ду амалй махсус мавриди истифода карор доранд, кИ онхоро ва ном мебаранд.

Амалхои инкремент ва декремент мувофикан барои ба як вохид афзун ( ) ва кам ( ) кардани кимати операнд хизмат мерасонанд. Ин амалхо ду мавриди истифода доранд:

Номи амал Ишоратиамал

Хурд <Хурд ё <=

баробарКалон >Калон ё >=

баробарБаробар ==Нобаробар

219

Page 220: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

агар амал пеш аз операнд навишта шуда бошад ва поемфиксП - агар амал пас аз операнд навишта шуда бошад. Дар мавриди якум (тарзи префиксй), аввал кимати операнд тагйир дода шуда, баъд дар ифода истифода бурда мешавад. Дар мавриди дуюм (тарзи постфиксй) бошад, аввал кимати операнд дар ифода истифода шуда, сипас тагйир дода мешавад.

Ч,адвали 29

Ба гайр аз амалхои инкремент ва декремент дар забони + боз амалхои махсус ва ачоиби дигар низ мавчуданд, ки ои \о дар чадвали 29 оварда шудаанд.

Оператори бахшиши махсуси S + - . ба ичроипайдарпайй ду оператори бахшиши мук;аррарии s=s+i ва i= i+1 баробаркувва аст.

Оператор Натича

Номгуй ва тарзи навишти чанде аз функсияхои стандартны ишматикии С + дар чадвали 30 оварда шудааст. Ба сифати

аргументи онхо ифодаи арифметикии дилхохро истифода бурдан мумкин аст. Аргументи функсияхои тригонометрй бо радиан чен карда мешавад.

Ч,адвали 30

Номифунксия Ишорат Номи функсия Ишорат

Синуси X sin(x) Климата мутлаки х (х - бутун) abs(x)

Арксинуси х asin(x) Кимати мутлаки х (х - хакикй) fabs(x)

Косинуси X cos(x) Логарифми натуралй аз х log(x)

АрккосинусиX acos(x) Логарифмаи дахй аз

X loglO(x)

Тангенси х tan(x) Решай квадратй аз х j sqrt(x)АрктангенсиX atan(x) х дар дарачаи у pow(x,>’)

220

Page 221: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

ч

Арктангенсих/у atan(x,^)

Адади бутуни аз х хурди ба он наздиктарин

floor(x)

Экспонентааз х ехр(.х)

Адади бутуни аз х калони ба он наздиктарин

ceil(x)

Агар дар барнома хисоб кардани кимати функсияе талаб карда шуда бошад, ки он дар руйхати функсияхои дар чадвали 30 овардашуда мавчуд набошад, он гох, аз айниятхои мувофик истифода бурда, онро ба яке аз функсияхои чадвали табдил додан лозим аст. Инчунин бояд кайд кард, ки барои истифодаи функсияхои математики, дар барнома бояд номи парвандаи сарлавхавии <math.h> хамрох карда шавад.

© Саволхо:1. Кадом амалх,о дар C++ мавчуданд?2. Агар дар так,сим х,ар ду операнд намуди бутунро дошта

бошад, он гох натичаи он бо кадом намуд х,осил мегардад?

3. Агар А=1 (True) ва В=0 (False) бошад, пас натичаи амалй (!(А!=В)==(А==В)) чист?

4. Амапи == аз = чй фарк, дорад?5. Хангоми истифодаи функсияхри математики дар

барнома бояд номи кадом парвандаи сарлавх,авй чойгир карда шавад?

6 . Ифодаи 22(xw бо ёрии кадом функсия х,исоб карда мешавад?

1 Супориш:1. Мазмуни инкремент ва декрементро фах,монед,2. Фарк,и байни ишорат^ои iog(x) ва 1од10(х)-ро фах,монед.3. Амалх,о ва функсияхри чадвалии мавзуъро дар

дафтаратон ба к,айд гиред ва дойр ба х,ар кадомашон яктогй мисол оред.

221

Page 222: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Опсратори Барои сохтани барномахои шохавй аз оператори шартии таркибии истифода мебаранд, ки намуди умумии он чунин аст:

2.5. О п е р а т о р н о й ш о х а в и

if (ифода) оператори 1;

[else] оператори 2;

Ба сифати ифода. - ифодаи мантики ё нисбиро истифода мебаранд. Агар ба чои ператор гурухи операторх,о истифода шаванд, он гох, оператори намуди зеринро мегирад:

if (ифода){

пайдарпайии операторной 1}

else{

пайдарпайии операторной 2

Дар оператори аввал кимати \исоб карда мешавад.Агар кимати он (true) бошад, он гох идоракунй ба

(пайдарпайии операторхои 1), вагарна ба i pi(пайдарпайии операторной 2) дода мешавад.

Барномаи хисобкунии кимати функсияи вобаста ба кимати л сохта шавад:

У = <агар х < 1 бошад;

[Зх + 4, агар х > 1 бошад.

# inciude<iostrearr .h- int maiiV )

{float x,y;c o u t« \n '« “x - ”, c in » x , if(x<=1) v = x * x ; else y=3*x+4;

c o u t« ‘\ n « “y=”« v ; ' return O'

222

Page 223: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Кайд кардан зарур аст, ки дар оператори таркибиитанхо бо амалх,ои нисбй ё мантикии намуди bool (true, false)-

махдуд кардан лозим нест. Мухдмаш он аст, ки натичаи кимати бояд (true) ё р\ (false) бошад. Аз хамин сабаб хам

дар кимати хар гуна адади гайринулй ба ва нулй бабаробаркувва кабул шудааст.

'/Ч исоли Бо истифода аз оператори барномаи аз калидлавха дохилкунии ду адади ва (яъне бо истифодаи оператори cin>>) ва ёфтани х,осили таксими он\оро ( ) месозем.

# include<iostream.h> int m a in ()

{double a,b;c o u t « “a=”; c in » a ; c o u t « ‘\n’; c o u t « “b=”; c in » b ; c o u t « ‘\n’;

V if(b)c o u t « “a/b=”< < a /b « ‘\n’;

* elsec o u t « “Taqsim m a’no nadorad \n”; return 0;

}Дар барнома ба оператори эътибор медих,ед: хангоми

тавассути калидлавхд дохил кардани кимати гайринулии натичаи таксим ба чоп дода мешавад, вагарна маълумотй «Taqsim та ’no nadorad’ дар экран пайдо мешавад.

Дар мисоли мазкур тарзи дигари мукоисакуниро низ истифода бурдан мумкин буд. Масалан, оператори низхакконияти шартй /> ()-ро месанчад ва агар натичаи санчиш бошад, он гох амалй таксим ичро мегардад, вагарна на.

Оператори шартии таркибии Г, дар навбати худ, метавонад дар дохили дигар оператори чойгир шуда бошад. Ин холатро бо ёрии мисол шарх медихем.

Г /М исоли 3. Барномаи аз се адади натуралии ёфтани адади кйлонтарин намуди зеринро дорад:

# include<iostream.h> int m a in ()

{

223

Page 224: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

int a,b,c; int max;c in » a ;c in » b ;c in » c ;if(a>b)

{ if(a>c) max=a; else max=c;

}else { if(b>c)

max=b; else max=c;

c o u t« “\n”« “Maximum:”« m a x « “\n”; return 0 ;

Дар ин маврид, калимаи хидматии else бо калимаи хидматии пеш аз он чойгиршудаи наздиктарини if, ки дар айни \ол бо ягон else алокаманд несг, вобаста карда мешавад. Одатан, хангоми барномарезй операторхои шартии дар дохили хамдигар чойгиршударо дар шакли навишти зинавй тасвир менамоянд.

Г/Мисоли 4: Барномаи хисобкунии # include<iostream.h> кимати функсияи у мувофики ’ int main() кимати аргументаш :

}

5,ISr

^ v s l l I Л j

Зх“ +8, агар 0 < х < 10, бошад; j if(x<-10) у=5; х~ +Зх + 9, агар х>10 , бошад. else if(x<0) у=15^Х;

else if(x<=10) у=-3-*-х-*-х+8;

else y=x^x+3^rx+9; co u t« ‘\n’« “y=”« y ; return 0;}

224

Page 225: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

ПМнсоли__5: Барномаи хдлли муодилаи квадратииах2+Ьх+с=0 (афО, Ь,с - ададх,ои ихтиёрй).

#include <iostream.h># include <math.h>

int m a in (){

int a,b,c; float x,x1 ,x2,d;c o u t « “a=”; c in » a ; c o u t « “\n”; c o u t « “b=”; c in » b ; c o u t « “\n”; c o u t « “c=”; c in » c ; c o u t « “\n”;

d = b * b -4 * a * c ; if(d>0)

{x1=(-b+sqrt(d))/(2*a); x2-(-b-sqrt(d))/(2*a); r o u t « “x1=”« x 1 » “\n”;

o u t « “x2=”« x 2 » “\n”; eturn 0;}

CrS6{■f(d)t c o u t « “Myodila hal nadorad’’« “\n”; } return 0;}else{х=-Ь/(2тк-а);c o u t « “x=”« x < < “\n”;}}return 0;}

(калид), ки барои ба якчанд самт чудо кардани раванди х,исоббарорП хизмат мерасонад, намуди зеринро дорад:

225

Page 226: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

I sw itch (n0 ofla) {case доимии 1: оператори 1; break; case доимии 2: оператори 2; break;

case доимии n: оператори n; break;[default: оператор;]

}

Ичрои оператор]! мазкур низ ба мисли оператори П аз х,исоб кардани кимати ui| огоз меёбад (он бояд адади бутун ё ягон рамз бошад). Баъд, кимати ифода бо кимати хдмаи доимих,ои руйхат ( ) мукоиса карда мешавад ва идоракунй ба он шохае дода мешавад, ки кимати оимпи он бо кимати ифод якхела (баробар) бошад. Дар ин маврид, беруной аз калид одатан бо ёрии оператори break ё амалй мегардад. Агархамчояшавии кимати ифода бо кимати ягон доимии шохах,о ба вукуъ напайвандад, он гох, оператори пас аз калимаи навишташуда ичро мешавад. Дар мавриди мавчуд набудани чунин оператор, бевосита оператори навбатии пас аз оператори

-омада ичро мегардад. Доимихои хамаи шохахо бояд Киматх,ои гуногун дошта бошанд.

Барномаеро тартиб медихем, ки хангоми тавассути калидлавхд дохил кардани раками рузи хафта, номи руз ба чоп дода мешавад.

# include <iostream.h> void m a in ()

{int x;c o u t« “Az bayni raqamhoi 1 va 7 yagontoashro dokhil

kuned:”c in » x ;

switch(x){ case 1: c o u t« “Yakshanbe”; break; case 2: c o u t« “Dushanbe”; break; case 3: c o u t« “Seshanbe”; break; case 4: c o u t« “Chorshanbe”;break; case 5: c o u t« “Panjshanbe”; break; case 6 : c o u t« “Jum'a”; break;

226

Page 227: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

case 7: c o u t« “Shanbe”; break; default : c o u t« “Shumo raqamro boyad az bayni 1 to 7

intikhob kuned!’’;}

}

© С аволхо:

1. Чанд тарзи навишти оператори f-po медонед?2. Оё оператори if(.vi=0) бо оператори баробаркувва

аст?3. Кадом вак,т аз оператори viu-h истифода бурдан кулай

аст?

§ Супориш:

1. Барномаи х,алли муодилаи а.\ +/?=() (а - ададхои ихтиёрй)-ро нависед.

2. Барои к,имати ихтиёрии , барномаи ёфтани к,имати функсияи -ро созед:

25, а г а р х < - 4 бошад',

у = < 2х + 5, агар - 4 < д: < 4 бош ад ;

Зх2 + 4х + 5, агар х > 4 бошад.

2.6. О ш :рл г о г \ о и л а в г П

Дар барномах,ои даврии забони барномарезии сенамуд оператори даврй(такроршавй, сиклй) истифода бурда мешаванд:

оператори сиклии оператори сиклии

■ оператори сиклии

Операторхои сиклии намудхои win! ва одатанхангоми пешакй муайян набудани микдори такрошавии сикл истифода мешаванд.

Намуди умумии оператори сиклии чунинаст:

227

Page 228: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

^г(инисиаликунони; ифода; инкремент) \ оператор;

Дар ин оператор бо ёрии амалй инисиаликунони ба тагйирёбандахои дар сикл истифодашаванда киматхои ибтидоияшон бахшида мешавад. Тавассути ифода шартй ичро шудан ё нашудани сикл санчида мешавад: агар кимати ифода хдк бошад, он гох сикл ичро мегардад, вагарна идоракунй ба оператори баъд аз сикл дода мешавад. Амалй инкремент пас аз х,ар як кадами сикл ичро шуда, барои ба як вохид зиёд намудани параметрхои сикл хидмат мекунад. Оператор, ки метавонад як ё якчанд оператори дигарро дар бар гирад, ифодагари тани сикл аст. Агар тани сикл аз гурухи операторхо иборат бошад, он гох онро хамчун блок тасвир кардан лозим аст, яъне онро дар кавси {} гирифтан лозим аст.

ПМисоли 1: Барномаи хисобкунии суммаи 100 адади натуралии аввалинро тартиб медихем.

# include<iostream.h> int m a in ()!iint i; int s=0 ;for(i=1; i<=100 ; i++) s+=i;

C O U t«"s="<<s; return 0 ;}

Дар барнома тагйирёбандахои бутуни ва тавсиф карда шудаанд. Дар оператори сикл ( параметри / инитсиатизатсия карда шудааст, яъне ба он кимати аввалаи бахшида шудааст. Пас аз он тани сикл, яъне оператори л + = ичро мегардад ва дар хар як кадами сикл шартй /^10 санчида мешавад. Хднгоми будани натичаи шарт амалй инкремент, яъне ++ ичро мегардад ва дар мавриди дуруг будани он кори сикл ба охирмерасад. Тани сикл - оператори аз руи ичроиш бо оператори бахшиши баробаркувва аст.

Дар оператори Гоп инисиаликуи кисми алохида ё хамаи кисмхои онро, яъне ё

ва ё партофтан (нанавиштан) мумкин аст,

228

Page 229: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

вале дар мавкеи кисмхои партофташуда г-узоштани аломати хатмист. Инчунин, хар як кисми оператори for метавонад аз якчанд операторной тавассути вергул чудокардашуда иборат бошад. Масалан, for(int х=1. int у= 10: \>у : х + + .у —).

/Мит./и Барномаи мисоли 1-ро ба таври зерин хам тартиб додан мумкин аст:

# include<iostream.h> int m a in ()

{int i=1 ; int s=0 ; for(; i<=100 ;){ s+=i;

i++; } c o u t« " s - ’« s ; return 0 ;

}

Дар мисоли зерин бошад, ягон кисми оператори , аз он чумла кисми ифодаи он, вучуд надорад:.

for( ; ; ){

// оператор }

Ин сикл беохир маротиба ичро мешавад. Аз чунин сиклхо хангоми халли масъалахои махсуси барномарезй истифода мебаранд. Барои катъ намудани ичрои онх.о аз оператори break истифода мебаранд.

Г/Мисоли Акнун барномаи мисоли 1-ро бо тарзи зерин тартиб медихем:

# include<iostream.h> int main( ){int i ;

229

Page 230: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

int s=0 ;for(i=1; i<=100 ; s+=i++); //пиши сикл хочист c o u t« "s = "« s ; return 0 ;

}

Азбаски раванди суммаронй дар кисми инкрем ент оператори Гог. яъне +=i++ пурра ичро мегардад, бинобар он дар барнома зарурати истифодаи тани сикл мавчуд нест.

ПА 1чсоли 4i Барномаи х,исобкунии суммаи дукарагаи зеринро месозем:

20 ЮS= X + п + 1)

п—1 т —1# include <iostream.h># include <math.h> int m a in (){int n,m;

float s=0 ;for(n=1;n<=20 ;n++)

{for(m=1;m<=10;m++) s+=n^pow(m ,2 )+n+1;}c o u t« “s=”« s ;

return 0 ;}Натича: s=8315()

Оператори H hile. Намуди умумии оператори сиклии whiie чунин аст:

j while(ифoдa){ оператор; }

Дар ин чо ифода - ифодаи мантикй ё нисби буда, шарти баитмомрасии сиклро муайян мекунад ва оператор - оператори

230

Page 231: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

алохида ё гурухи операторхо мебошад. Дар оператори while аввал кимати ифода санчида мешавад. Агар он хак бошад, он гох, операторхои тани сикл ичро мегарданд, вагарна идоракунй ба оператори пас аз блокомада дода мешавад. Агар дар санчиши аввал кимати ифода • pyi бошад, он гох операторхои тани сикл ягон маротиба хам ичро нахохднд гашт.

Мисоли 1-ро бо истифода аз оператори whileтартиб медихем:

#include <iostream.h> int m a in (){

int n=100,s=0 ,i=1; while(n>=i){ s+=i;

i+ + ;}c o u t« "s = "« s « '\n ';

return 0 ;}

Оператори Do-While. Намуди умумии оператори сиклии do- чунин аст:

do {оператор;} \л/Ы1е(ифода);

Дар оператори -win низ ва маъноихамон гуна киемхои оператори ро доранд. Гарчанде дар ин чо хангоми аз як оператор иборат будани опери и зарурат ба истифодаи кавси фигуравй набошад хам, лекнн онро одатан барои хонотар шудани барнома мегузоранд.

Фарки оператори <-Ь'-while аз оператори !е дар он аст, ки дар ин чо аввал тани сикл, яъне опера гор, як маротиба ичро мегардад ва баъд кимати ифода санчида мешавад. Агар он бошад, он гох аз нав тани сикл ичро мегардад, вагарна сикл ба итмом расида, идоракунй ба оператори пас аз и<1 'ла-омада дода мешавад. Агар дар сикл кимати t доимо ха мондан гирад,он гох сикл беохир маротиба ичро мешавад. Азбаски ифодаи

231

Page 232: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

мантики пас аз ичрои операторной тани сикл санчида мешавад, он гох, дар х,ама маврид тани сикл акаллан як маротиба ичро мегардад.

М cv.jii Мисоли 1-ро бо истифода аз оператори do- тартиб медихем:

#include <iostream.h> int m a in ()

int n=100,s=0 ,i=1; do { s+=i; i+ + ;}while(n>=i); co u t« "s= "< < s« '\n ';

return 0 ;

Опс/нинори гайришартии goto гузаришро ба дигар мавкеи (оператори нишонадори) барнома бе санчиши ягон шарт таъмин мекунад. Нишона идентификаторест, ки пас аз он аломати : омадааст. Намуди умумии ин оператор чунин аст:

М исоли ' Барномаи ёфтани калонтарин таксимкунандаи умумии ду адади иатуралии а ва Ь-ро тартиб медихем:

#include <iostream.h> int main( ){

int a,b;cout« " 2 adadro dohil kuned \n"; c in » a ; c in » b ;

nishona 1:

goto нишона

232

Page 233: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

if(a==b) { c o u t« " K T Y - '« a « '\n '; return 0 ;}{

if(a>b){ a=a-b;

goto nishona_1;} else { b=b-a;

goto nishona_1;}}

return 0 ;}

Дар ин мисол калонтарин таксимкунандаи умумии ду ададй тавассути калидлавхд дохилкардашаванда ёфта мешавад. Дар барномаи овардашуда оператори гузариши бешарт ду маротиба истифода шудааст, ки дар хар ду маврид хам онхо идоракуниро ба як нишона (nishona_l ) равона кардаанд.

® Саволхо:

1. Дар C++ чанд намуди оператори сиклй мавчуд аст? Онхо аз хамдигар чй фарк, доранд?

2. Оё к,исмхои алохидаи оператори сиклии .о -ро партофтан мумкин аст?

3. Оё дар мавриди аз як оператор иборат будани тани сикл, онро дар к,авси фигуравй гирифтан хатмист?

4. Дар кадом мавридхо аз оператори гузаришии гайришартии goto истифода бурдан кулай аст?

5. Нишона чист?

& Супориш:

1. Мисолхои дар мавзуъ овардашударо тахлил кунед.2. Барномаи хисобкунии п -ро бо истифода аз операторхои

сиклй бо тарзхои гуногун тартиб дихед.3. Бо ёрии оператори сиклии do-while прогрессияи

геометрии 3, 6 , 12, 24, 48...-ро хосил кунед.4. Барномаи хосилкунии прогрессияи геометрии болоиро

бо истифода аз операторхои сиклии tor ва wmle низ тартиб дихед.

233

Page 234: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

2.7. ФУНКСИЯХО

Дар забони барномарезии низ, ба мисли дигарзабонхо, аз зербарномаву функсияхо ба таври васеъ истифода мебаранд. Тавре маълум аст, iepoapmnia хамчун модули барномавии алохида, аз мачмуи амалиёти муайян иборат аст ва метавонад дар мавкеъхои гуногуни барнома мавриди истифода карор дода шавад. Дар функсияхо низ хамчун як навъзербарнома дида баромада мешаванд. Онхо аз руи ичрои амалиёт хам ба зербарномахо хеле монанданд.

Х,амаи барномахои дар мавзуъхои гузашта дида баромадаамон танхо як функсияро (функсияи main( )-ро) дар бар мегирифтанд. Вале бояд гуфт, ки чун коида барнома дар + + аз мачмуи функсияхо иборат аст. Он операторхое, ки дар кавсхои фигуравй гирифта шудаанд, кшн функсия номгузорй мешаванд ва кисми ичрошавандаи алгоритми халли масъаларо ташкил медиханд. Фаъолияти функсия хангоми дар барнома вохурдани оператори return ё кавси фигуравии пушида ба итмом мерасад. Ба функсия, хамчун ба зербарнома, якчанда маротиба (аз руи зарурат) аз кисмхои гуногуни барнома мурочиат кардан мумкин аст. Истифодаи функсия назорат, хондан ва дохнлкунии тагйиротро ба барнома осон мегардонад. Тарзи навишт ва намуди умумии функсияхо чунин аст:

I Намуди_к,имати_баргарданда Ном(Руйхати параметров){

...........//Тани функсия

Дар ин чо Намуди_кимати_баргарданда - навъхои маълумотй имконпазири 1 ' ' ' (агар функсия ягон киматро бознагардонад, он гох онро хамчун навъи void тавсиф кардан лозим аст), Ном - идентификатори хануз дар барнома истифоданашуда, Руйхати иарамстрхо - пайдарпайии чуфтхои навъ ва номи маълумот, ки тавассути вергул чудо карда шудаанд.

234

Page 235: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

I Мне о т I: Барномаи хисобкунии суммаи ду ададй бутунии ва :

# include<iostream.h> int m a in ()

{int summa(int a, int b);

w.\uptl (формалй, расмй) int а 1 ,Ы ;

c in » a 1; c in » b 1; cou t«sum m a(a1 ,Ы );

иараметрхои аслй c o u t« ‘\n ’;

return 0 ; }int summa(int a,int b)

функсияи summa(){ return a+ b ;}

Сатри aim :i t-b -и ин барномаро дар намуди зерин хам навиштан мумкин аст:

return с; }Як функсия метавонад як ё якчанд киматро бозгардонад.

Кимати бозгардандаи функсияро мегуянд. Х,ангомиистифодаи функсиях,ои аргумеигдор, тагйирёбандахои кимати ин аргументхоро кабулкунанда низ бояд тавсиф карда шаванд. Ин гуна тагйирёбандахоро ш inxobxui. (иараметрхои) функсия мегуянд.

Хднгоми ба функсия мурочиат кардан, иараметрхои аслии он дар кавс нишон дода мешаванд. Микдори иараметрхои аслии функсия бояд бо микдори иараметрхои зохирии он баробар бошад. Дар вакти ичрои функсия барои иараметрхои зохирии он низ ба таври иловагй хотира чудо карда шуда, хар як параметри зохнрй бо параметри аслии ба он мувофик инисиаликунонй карда мешавад. Хднгоми инисиаликунонй мувофикати навъи параметрхои зохирй ва аслй санчида мешавад ва дар мавриди зарурй амалхои стандартии табдилдихии навъхо ичро мегарданд.

ПМисо.т 2. Барномаи муайянкунии функсияи square( )-ро тартиб медихем, ки он масохати росткунчаро мувофики кимати тарафхои додашудааш хисоб менамояд.

235

Ифуиксияи main( )

//тавсифи функсия во параметрхои

//мурочиат ба функсия бо

Ихисоокупии сумма бо ёрии

Page 236: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

# include<iostream.h> void square(int darozi, int bar); int main ( ){

square(10,15); square(25,25); square(12,63);

return 0 ;}void square(int darozi, int bar)

{ c o u t« “S=”« d a ro z i* b a r« ‘\n’; }

Хангоми x,ap як мурочиаткунй ба функсияи square( ) масохати росткунча, бо рохи зарб кардани киматхои дарозй (darozi) ва бари (bar) он, хисоб карда мешавад. Барои хамин хам, дар мурочиаткунихо ба ин функсия ду параметр нишон дода шудааст. М асалан, навишти square(10,15) далели он аст, ки мувофикан адади 10 ба параметри darozi ва адади 15 ба параметри bar бахшида мешаванд. Натичаи нихоии кори барнома чунин аст:

S=150 S=625 S=756

Оператори return. Ичрои хар гуна барномаи C++ аз ичрои функсияи main( ) огоз меёбад. Аслан на танхо функсияи main( ), балки функсияи дилхох низ бояд дар барнома дар ягон шакл тавсиф карда шавад. Агар функсия хамчун навъи void тавсиф шуда бошад, он гох он ягон киматро бознамепуэдонад. Бароитарки ин гуна функсияхо аз оператори jreturn; истифода мебаранд. Хднгоми ичрои оператори return идоракунй фавран ба он кисми барнома дода мешавад, ки махз аз он чо ба функсия мурочиат шуда бошад. Аз ин лихоз дар барнома хамеша эхтимолияти умуман ичро нагардидани он операторхое мавчуд аст, ки онхо пас аз оператори return омадаанд. Тарзи истифодаи оператори return-ро тавассути барномахои зерин дида мебароем.

236

Page 237: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

# include<iostream.h> void m a in (){

c o u t« “ ln satr chop karda meshavad \n”; return ;

c o u t« “ In satr chop karda nameshavad \n” ;}

П Мисоли 3 .

Г)Мисоли 4. Барномаи муайян будан ё набудани функсияи у = 4 2 х + 1 -ро вобаста аз киматхои аргументаш тартиб медихем. Маълум аст, ки функсияи мазкур дар мавриди 2х + 1 > 0 будан муайян ва дар дигар холатхо номуайян аст.

# include<iostream.h> void smf(int х 1); int m a in (){int x;c o u t« “x=”; c in » x ;smf(x);return 0 ;}void smf(int x 1){ if(2 * x 1+1)c o u t« ‘Funcsia muayan ast \n”; elsecout « “Funcsia nomuayan ast\n”; return;}

Тавре аллакай маълум шуд, агар функсия бидуни навъи тавсиф шуда бошад, он гох он бояд хатман ягон киматро бозгардонад. Дар ин маврид, барои тарки ин гуна функсияхо, аз тарзи зерини навишти оператори истифода мебаранд:

237

Page 238: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Навъи кимати бозгардаидаи функсия бояд бо навъи маълумотй дар оператори aim истифодашуда мувофик бошад, вагарна хангоми компилятсияи барнома ин номувофикатй хамчун галат ба кайд гирифта мешавад. Инчунин, агар функсия хамчун навъи пн тавсиф шуда бошад, он гох кимати дар оператори > mi нишондодашуда ба 0 баробар хисоб карда мешавад.

Барномаи хисобкунии хачми параллелопипедро вобаста ба дарозй (length), бар (wnii ) ва баландии ( ) он, бо истифода аз таърифи функсия, тартиб медихем.

# include <iostream.h> int v(int, int, int); int m a in ()

{c o u t« “V=”« v (5 , 10, 15 ) « ‘\n’; c o u t« “V=”« v (1 0 , 15, 2 0 ) « ‘\n ’; return 0 ;

}int v(int length, int width, int heigth){ return leng th*w id th *he ig th ; }

Натичаи ичрои барнома сатрхои зерин аст:

Дар барномаи мазкур тавассути оператори киматиифодаи бозгардонида мешавад. Ин маъноионро дорад, ки кимати бозгардонидаи оператори инкимати функсияи мурочиатй, яъне аст.

Инчунин. иловатан бояд кайд кард, ки агар функсия дар барнома бидуни навъи тавсиф шуда, оператори -родар бар нагирифта бошад, он гох хангоми мурочиат ба ин функсия кимати номуайян бозгардонида мешавад.

238

Page 239: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

М афхуми рекурсия. Функсияро рекурсией мегуянд, агар он ба худаш мурочиат кунад. Мисоли хуби функсияи рекурсией алгоритми хисобкунии факториали адади п шуда метавонад: п: ( -факториал) ин хосили зарби адади натуралии аввалин мебошад. Масалан, S' i •*. - , . j •• ! ?( аст.

Ми Барномаи хисобкунии кимати факториалиадади натуралии -ро бо ду тарз - бо истифода аз функсияи рекурсивй ва тарзи итеративй (кадам ба кадам) меорем:

Тарзи рекурсиви Тарзи итеративи

#include<iostream.h> #include <iostream.h>int factr(int n); int factr(int n);int m a in () int main( ){ {c o u t« “5!=”« fac tr(5 ); c o u t« “5!=”« fac tr(5 );c o u t« ‘\n’; c o u t« ‘\n ’;return 0 ; return 0 ;} }int factr(int n) int factr(int n){ {int answer; int t, answer ;

if(n==1) return (1); answer=1;answer=factr(n-1 ) *n ; for(t=1 ;t<=n;t++)return (answer); answer=answer*(t);} return (answer);

}

Дар мавриди ба функсияи рекурсивии , киаргументаш аст, мурочиат кардан, кимати ба баробар хосил мегардад. Дар дигар холатхо, он ба хосили зарби баробар аст. Вале пеш аз хисобкунии ин ифода ба функсияи

, ки аргументаш аст, мурочиат карда мешавад. Ин раванд то вакти ба баробар шудани кимати аргумент такрор мегардад.

239

Page 240: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Хар дафъа оператори return(answer) кимати функсияи мурочиатй, яъне factr( )-ро бозмегардонад.

© Саволх,о:

1. Зербарнома чист?2. Функсия аз зербарнома чй фарк, дорад?3. Функсияро чй тавр тавсиф мекунанд?4. Аргумент аз параметр чй фарк, дорад?5. Вазифаи оператори return аз чй иборат аст?6; Рекурсия чист?

§ Супориш:

1. Барномаи х,исобкунии ш!+п!-р!-ро бо ёрии функсия тартиб дих,ед.

2.8. М а с с и в н о

Дар забони барномарезии хам, ба мисли дигарзабонхо, хангоми халли масъалахои гуногун аз массивхо батаври васеъ истифода мебаранд. Массивхо якченака ва бисёрченака мешаванд.

Массиви якченака дар ин чо низ хамчун мачмуи чузъхои микдорашон мушаххас ва навъашон якхелае таъриф дода мешавад, ки онхо дорой номи умумй мебошанд. Хар як чузъи массив раками мушаххаси худро дорад. Ч,узъхои массив аз нул cap карда ракамгузорй мешаванд. Массивхои якченака чунин тавсиф карда мешаванд:

Навы 1 _массниНоми_массив

|Андозаи_ 1массив];

Масалан, дар навишти массиви ададхои бутун тавсифкарда шудааст, ки он дорой номи буда, аз чузъхои зерин иборат аст: ./[0]. d/[l], </[.■], а[4].

Андозаи массивро танхо андозаи хотираи фаврии компютер метавонад махдуд гардоиад. Аз ин ру, дар барнома андозаи массив аз тарафи корбар муайян карда мешавад. Барои ба чузъи массив мурочиат кардан, аввал номи массив ва баъд дар кавси квадрата индекси (раками) чузъро нишон додан зарур аст. Масалан, навишти - ин мурочиаткунй ба чузъи панчуми

240

Page 241: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

массиви а мебошад. Ба сифати индекси массив хар гуна ифодаи навъи бутуни аз тагйирёбанда ва доимих,ои бутун ташаккулёфтаро истифода бурдан мумкин аст. Барои инисиаликунонии массив бошад, руйхати киматхои онро нишон додан лозим аст. Масалан, int л[3]={1,3,0,6};

Агар массив бидуни андоза тавсиф шуда, вале тавассути руйхат инисиаликунонй шуда бошад, он гох андозаи он аз руи микдори чузъхои ин руйхат муайян карда мешавад. Агар андозаи массив ошкоро тавсиф шуда бошад, Он гох микдори чузъхои руйхат набояд аз андозаи массив зйёд Нишон дода шавад. Аммо дар мавриди нисбат ба андозаи массив камтар нишон додани микдори чузъхои руйХат, мавкеи чузъхои бекимат бо нул пур карда мешаванд. МасалаН, таЁсифхои int k[5]={2.6,5}; ва int к[5]={2,6,5,0,0};бо хамдигар баробарку’вваанд.

ПМисоли 1. Барномаеро тартиб медихем, ки он аз парвандаи сарлавхавии iostream.h массиви навъаш хакикии />ро дохил менамояд ва миёнаи арифметикии чузъхои онро хисоб мекунад.

Барнома дар C ++ Натичаи кори барнома

# include <iostream.h> int m a in ()

{ int i;double S=0,b[11],n=10; for(i=1;i<=n;i++)

{ c o u t« "b f « i« " ]= " ; c in » b [ i] ; } //

Дохилкунии массив for(i=1;i<=n;i++)S=S+b[ij;double MiyonaiArif=S/n; c o u t«"Miyonai Arifmetikii m assiv="«M iyonaiA rif« '\n '; return 0 ;

}Массиви бисёрченакаи содатарин массиви дученака

мебошад. Дар C++ массиви дученака хамчун массиви якченакае

ii{i l»i b!2I*3Swi *4 bf5I*S ■ьф -а . ■ ti r .n n tj£8

■ t i i j n p . t I t .* m i » .;» f i t u . i i i * i «та f i tiro* limit

241

Page 242: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

дида баромада мешавад, ки хар чузъи он, дар навбатй худ, боз массиви якченака аст. Тавсифи массиви дученака чунин аст:*.

Павьи массив 11оми_массив |М 1!Кдори_са 1 р||М икдори_су i > и |;

Ракамгузории сатр ва сутунхои массив аз пул огоз меёбад. Масалан, навишти ini b|3|[4J; - тавсифи массиви навъи бутуни номаш Ь аст, ки он 4 сагру 5 сутун дорад. Барои мурочиат кардан ба чузъи алохидаи массиви дученака аввал номи массив ва сипас дар ду кавсхои квадратии алохида мувофикан ракамхои он сатр ва сутунхое нииюн дода мешаванд, ки дар буриши .онхо чузъи мазкур чбйгир шудааст. Масалан, Ь[2Ц 3] он чузъи массиви Ь-ро ифода мекунад, ки дар буриши сатри ссюм ва сутуни чорум чойгир аст. Агар массиви дученакаро хамчун матриса тасаввур кунем, он гох индекси якум - ракамй сатр ва индекси дуюм - раками сутунро ифода мекунад. Хусусияти чойгиршавии чузъхои массив дар хотираи комшотср имкон медихад, ки индекси дуюми массив нисбат ба якумаш тезтар тагйир ёбад. Хдчми хотираи барои нигохдории массив чудокардашуда, то дар барнома мавчуд будани он мавриди истифода карор дода мешавад. Барои хисобкунии микдори он байгхои хотира, ки онхо барои нигохдории массиви дученака муайян шудаанд, аз формулаи зерин истифода мебаранд:

микдори fxiiinixo-микдори сутуи'кмикдори camp~kа идоiau навь

Масалан, .барои нигохдории массиви int Ь[3]|4] 80 байт (4 * 5 * 4 ) хотира лозим аст, чунки ин массив аз 4 сагр ва 5 сутун иборат буда, барои нигохдории хар як чузъи он (массиви навъи бутун) 4 байт хотира пешбинй карда мешавад.

Акнун фрагмента барномасро меорем, ки дар он массиви навъи бутуни Ь|3]|4] тавассути парвандаи сарлавхавии iostrcam.h дохил карда шуда, баъд ба чоп дода мешавад.

# include <iostream.h> int m a in ()

{ int i,j;for(i=0;i<3;i++) // домикучии массив for(j=0;j<4;j++)

{ c o u t« “b[”« i « “][”« j « “]=”; c in » b [ i]0]; }

242

Page 243: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

for(i-0;i<3;i++) // изчопбарории массив for(j=0;j<4;j++)

{ c o u t« “b[”« i< < “][”<<j<<“]=”<< b[i][j]; }

return 0 ;}Г/Мисоли 2. Барномаи ^исобкунии суммаи ду магрисаи 1

ва G:

( \ 1 о л " 2 3 0 "

T = 1 1 1 G = 1 5 1

v1 2 3 , V2 3 К

#include <iostream.h> int m a in ()

{double T[3][3]={{1,1,0},{1,1,1},{1,2,3}}; double G[3][3]={{2,3,0},{1,5,1},{2,3,1}}; double K[3][3]; for(int i=0;i<3;i++){

for(int j=0;j<3;j++)K[i][j]=T[i]D]+G[i][j];} Натичаи кори барпо\

for(int i=0;i<3;i++){for(int j=0;j<3;j++) cout«K [i][j]; cou t« '\n ';

}}return 0 ; }

243

с T :\P roqram F H e s \M k ro s o ft^ ( | J i340262354Press any key to continue

Page 244: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

ПМисоли 3. Барномаи х.исобкунии х,осили зарби ду матрисае, ки чузъхояшон аз калидлавха дохил карда мешаванд.

# include <iostream.h># include <conio.h> int m a in ()

{int i,j,k; int a[3][3]; int b[3][3]; int c[3][3];c o u t« “Elementhoi massivi A-ro darored: \n”; for(i=0;i<3;i++){ for(j=0;j<3;j++)

{c o u t« “a[”« i « “][”« j< < “]=”; cin>>a[i][j];}}

c o u t« “Elementhoi massivi B-ro darored: \n”; for(i=0;i<3;i++)

{ for(j=0;j<3;j++){c o u t« “b[”« i « “][”« j< < “]=” ; c in » b [ i]0];}

}for(i=0;i<3;i++)for(j=0;j<3;j++)

{ c[i][j]=0;for(k=0;k<3;k++)

{c[i][j]+= a [i][k ]*b [k ]0];}}

c o u t« “Massivi A: \n”; for(i=0;i<3;i++)

{ for(j=0;j<3;j++){c o u t« a [ i] [ j ]« ’ ’;}

c o u t« ’\n’;}

c o u t« ’\n’;

244

Page 245: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

c o u t« “Massivi В: \n”; for(i=0;i<3;i++)

{ for(j=0;j<3;j++){c o u t« a [ i] [ j ]« ’ ’;}

c o u t« ’\n’;}

c o u t« ’\n’;c o u t« “Massivi C = A *B : \n”;

for(i=0;i<3;i++){ forG=0;j<3;j++)

{c o u t« c [i]0] « ’ ’;} c o u t« ’\n ’; }

getch(); return 0 ;

}

© Савол^о:

1. Массивх,оро чй тавр тавсиф мекунанд?2. Оё х,ангоми инисиаликунонии массив нишон додани

андозаи он шарт аст?3. Массиви бисёрченака аз якченака чй фарк, дорад?4. Массивх,ои дученакаро чй тавр тавсиф мекунанд?5. Микдори байтной хотира, ки барои нигохдории массиви

double а[5][6] ЧУД° карда шудааст, ба чанд баробар аст?1 Супориш:

1. Барномаи х,исобкунии суммаи чузъх,ои мусбат ва манфии массиви якченакаи А[0:п]-ро созед.

2. Бо рох,и барномарезй ЧУЗЪИ калонтарини массиви дученакаи А[0:п;0:п]-ро муайян кунед.

245

Page 246: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

2.9. И ш о р л к у н а к . С а т р

Хар як объекти барнома дар хотираи компютер ягон сохаи муайянеро ишгол менамояд. Масалан, хангоми тавсифи тагйирёбанда ба таври худкор барои он дар хотира coxae чудо карда мешавад, ки андозааш аз навъи тагйирёбандаи мазкур вобаста буда, номаш барои ба кимати он мурочиат кардан хидмат менамояд.

Ишоракунак низ хамчун яке аз объектхои барномаи C+ + сохиби ягон сурогаи хотира аст. Аксар вакт дар барнома сурогаи ишоракунак ба сифати ифодагари мавкеи чойгиршавии объектхои дигари барнома истифода бурда мешавад. Масалан, агар тагйирёбандаи л: сурогаи тагйирёбандаи .у-ро сохиб бошад, он гох мегуянд, ки х ба у ишора кардааст ва ё х ишоракунаки тагйирёбандаи у аст. Тагйирёбанда-ишоракунакхо низ бояд тавсиф карда шаванд. Тарзи тавсифи онхо чунин аст:

Навъ Номи_тагйирёбанда- ишоракунак;

Тавре аз ин тарзи тавсиф дида мешавад, дар ин чо пеш аз номи тагйирёбанда аломати * омадааст, ки он тагйирёбандаи мазкурро ба ишоракунак табдил медихад. М асалан, барои тагйирёбандаи .v-po хамчун ишоракунаки намуди бутун (int) тавсиф намудан, кифоя аст, ки аз оператори int * ix ; истифода барем. Барои бо навъи сахехии дучанда (double) тавсиф намудани тагйирёбандаи мазкур бошад, аз оператори double * dx ; истифода мебаранд.

Хангоми истифодаи ишоракунакхо ду оператор (амал) кор фармуда мешавад: & ва * . Оператори & унарй буда, дар натичаи ичрои он ба тагйирёбандаи тарафи чап сурогаи операнди назди он бахшида мешавад. Масалан, хангоми ичрои оператори abc=&tr; ба тагйирёбандаи abc сурогаи тагйирёбандаи tr бахшида мешавад. Ин сурога ба он сохаи хотираи компютер, ки ба

246

Page 247: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

тагйирёбандаи tr тааллук дорад, пурра мувофикат мекунад. Ичрои оператори мазкур ба кимати тагйирёбандаи tr ягон таъсире намерасонад, вале тагйирёбандаи abc сохиби сурогаи ин тагйирёбанда (операнд - tr) мегардад. Оператори дуюм, яъне * бошад, хамчун воситаи пуррагардонандаи амалй & ба шумор меравад. Ин оператор низ унарй буда, дар натичаи ичрои он як тагйирёбанда сохиби кимати тагйирёбандаи дигаре мегардад, ки сурогаи он хамчун операнди ин амал муайян шудааст. Барои осонии кор барномаи зеринро аз назар мегузаронем:

# include<iostream.h> int m a in ()

{ int tr; int *a b c ; int mfa; tr=2008;abc=&tr; l/сурогаи тагйирёбандаи tr муайян мешавад m fa=*abc; Примате, ки дар ин сурога мавчуд аст,

бахшида мешавадc o u t« t r « ‘\n ’;

c o u t« m fa « ‘\n’; c o u t« a b c « ‘\n’; return 0 ; }

Натича: 2008 2008 0xfff4

Бояд зикр намуд, ки гарчанде дар C++ амалй зарб ва оператори мурочиаткунй ба сурога тавассути як аломати * ифода карда шаванд хам, вале дар асл тарзи кори онхо аз хамдигар фарки калон дорад ва ин ду амал бо якдигар ягон иртиботе надоранд.

Сатр гуфта пайдарпайии аломатхои дарозди. муайяндоштаро меноманд. Дар C++ ду намуди сатрхо истифода мешаванд:

247

Page 248: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

• Сатр хдмчун массиви аломатхои (хдрф, ракам ва аломатхои махсус) бо\0 ба итмомрасанда

• Сатр хамчун объектхои синфи string.

Масалан, сатре, ки микдори аломатхояш (рамзхояш) 10-то асг, хамчун массив чунин тавсиф карда мешавад: char satr[ll]; Дар ин но чузъи ёздахуми массив аломати нулест, ки дар интихои сатр чойгир шудааст.

Сатри нули танхо аз нулхо иборат буда, барои тасвири сатрхои холП истифода бурда .мешавад.

Доимии сатрй - мачмуи аломатхои дар нохунак гирифташуда аст. Масалан, “Точикистон”, “C + +”, Даринтихои доимихои сатрй гузоштани аломати нул шарт нест. Онро компилятор ба таври худкор мегузорад.

Яке аз тарзхои бо ёрии калидлавха дохил кардани сатрхо - ин истифодабарй аз оператори cin ба шумор меравад. Масалан, дар барномаи зерин ин тарзи дохилкунии сатрхо хеле хуб нишон дода шудааст:

# include <iostream.h> int m a in ()

{char satr[50];c o u t« “Satrro dohil kuned:”; c in »sa tr;c o u t« “Satri dohilkardaaton:”; cou t«sa tr;

return 0 ;}

Дар натичаи ичрои ин барнома дар экран сатрхои зерин пайдо мешаванд:

Satrro dohil kuned: Tojikiston Satri dohilkardaaton: Tojikiston

248

Page 249: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Агар ба чои калимаи (сатри) Tojikiston ибораи Tojikistoni sohibistiqlol дохил карда шавад, он гох, натичаи кори барнома чунин мешавад:

Satrro dohil kuned: Tojikistoni sohibistiqlol Satri dohilkardaaton: Tojikistoni

Сабаби pyx додани ин гуна вазъ дар он аст, ки хангоми дар carp вохурдани аломати фосила (пробел), амалй >> (дар оператори cin) дохилкунии давоми онро катъ мегардонад. Бинобар он, ба чоп танхо калимаи якуми сатр дода мешаваду халос. Барои ба пуррагй ба чоп додани сатр бошад, бояд аз функсияи gets( ) истифода бурд. Барои ин, ба функсияи gets( ) мурочиат карда, ба сифати аргумент номи массивро (бе нишон додани индекси он) гирифтан лозим аст. Функсияи мазкур аломатхои дохилкардашударо то лахзаи пахши тугмаи jEnteij пурра кабул мекунад.

Барон истифодаи функсияи gets( ) дар барнома парвандаи сарлавхавии <stdio.h>-po чойгир кардан лозим аст. Бо пазардошти ин гуфтахо барномаи болоиро бо ёрии функсияи gets( ) аз нав месозем:

# include <iostream.h># include <stdio.h>

int m a in (){

char satr[50];c o u t« “ Satrro dohil kuned:” ; gets(satr);c o u t« “ Satri dohilkardaaton:” ; cou t«sa tr;

return 0 ;

}

Натичаи кори барнома чунин аст:

Satrro dohil kuned: Tojikistoni sohibistiqlol249

Page 250: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Satri dohilkardaaton: Tojikistoni sohibistiqlol

Акнун бо чанде аз функсияхои коркарди сатрхо ошно мешавем. Ва кайд мекунем, ки барои мурочиат кардан ба чунин функсияхо, дар барнома бояд парвандаи сарлавхдвии <string.h> чойгир карда шавад.

♦> Функсияи strcpyf). Тарзи навишти умумии ин функсия ||strcpy(s 1 ,s2);jl мебошад. Функсияи мазкур ба чои сатри si

нусхаи сатри s2-po мегузорад. Дар назар аст, ки андозаи массиви нигохдорандаи сатри s 1 нисбат ба андозаи массиви нигохдорандаи сатри калонтар аст.

Функсияи strea t() . Тарзи навишти умумии ин функсия |jstrcat(sl,s2)-j аст. Ин функсия дар интихои сатри si сатри

s2-po мепайвандад. Х,ар дуй ин сатрхо ва сатри натичавй бояд бо аломати нул ба итмом расанд.

❖ Функсияи strcm p(). Тарзи навишти умумии ин функсия ||strenip(sl,s2);|| аст. Функсияи strcmp( ) сатри si -ро бо сатри , s2 мукоиса менамояд. Дар мавриди баробар будани микдори аломатхои ин сатрхо натичаи кори функсияи strcmp(s 1 ,s2); ба нул баробар аст. Агар сатри s 1 аз сатри s2 калон бошад, он гох кимати функсия мусбат (+), вагарна - манфй (-) аст.

«

♦> Функсияи strlenf). Тарзи навишти умумии ин функсия j|str[en(s);| аст. Ин функсия дарозии сатри s-po муайян мекунад.

♦> Функсияхои strlw rf) ва struprf). Тарзи навишти умумии ин функсияхо мувофикан чунин аст: |strhvr(s);l] ва Hstrupr(s);j Функсияи strlwr( ) хамаи харфхои калони сатрро ба харфхои мувофики хурд ва функсияи strupr( ) баръакс, харфхои хурдро ба харфхои мувофики калон табдил медихад. Махсус кайд мекунем, ки ин функсияхо танхо

250

Page 251: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

дар мавриди истифодаи хдрфх,ои лотини кор фармуда мешаванд.

Функсияи strset() Тарзи навишти умумии ин функсия strsot(s,r);1 аст. Функсияи strset( ) аломатх,ои сатри s-po бо аломати г иваз мекунад.

ОМисоли / . Бо истифода аз функсиях,ои коркарди сатрй микдори аломатх,ои сатрх,ои Q 1 ва Q- х,исоб карда шавад ва баъд онх,о бо хдм пайваст карда шуда, ба чоп дода шаванд.

#include <iostream.h>#include <stdio.h>#include <string.h>

int m a in (){

char Q1[50],Q2[50]; strcpy(Q1, “Asri XXI”);strcpy(Q2,“- asri technologiyahoi informatsionist”);

c o u t» “Darozii satri-”» Q 1 » “ ba ”»strlen(Q 1); c o u t» “ barobar ast”» “\n”;

c o u t» “Darozii satri-”» Q 2 » “ ba ”»strlen(Q 2); c o u t» “ barobar ast”» “\n”;

strcat(Q1,Q2); c o u t» Q 1 » “\n”; return 0 ;}

© Саволхо:

1. Ишоракунак чист?2. Бо ишоракунак кадом амалхрро ичро кардан мумкин

аст?3. Дар C++ зери мафхуми сатр чиро мефах,манд?

251

Page 252: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

4. Дар мавриди истифодаи функсиях,ои коркарди сатрй дар барнома бояд номи кадом парвандаи сарлавх,авй ба к,айд гирифта шавад?

5. Сатрро бо чанд тарз дохил кардан мумкин аст?6 . Дар кадом маврид функсияи strcmp к,имати манфиро

хрсил мекунад?

1 Супориш:

1. Матни мавзуъро бодик,к,ат хонед ва онро нак 1 кунед.2. Х,ар як функсияи коркарди сатриро бо мисолх,ои

мушаххас шарх, дих,ед.3. Бо истифода аз мафхуми сатр барномаи ёфтани

суммаи рак,амх,ои ададй натуралии n -ро тартиб дих,ед.

252

Page 253: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

З а м и м а и 1

М у р а т т а б с о з и и АЛГОРИТМХО б о ё р и и х а з и н а

Дар ин чо баъзе алгоритмхои тайёр пешкаш шудаанд, ки дар халли масъалахои гуногун ба таври васеъ истифода мешаванд. Х,атгоми омузиши онхо ба сохторашон ахамият дихед. Барои онхо блок-схема созед ва аз онхо дар эчоди алгоритмхои нав истифода баред.

/. Алгоритмы д*исобкуиии цимати мутлаки ада<)и ^ак,ик,й

алг ЦМ УТ (хак .v, хак у) арг у нат у

ибгагар х > 0 он гох у: - х вагарна у: = -х игмом

пит

2. Алгоритми %алли муодшши хаттии ах=Ь

алг МУХ (хак а, Ь, хак х, лит у) арг а, b нат х, у

ибтагар а Ф Оон гох у := ”хал дорад”

х: —Ь/ивагарна

агар /;=Оон гох у:= ”х ададй ихтиёрй”

вагарна у:= ”хал иадорад” итмом

итмоми иг

253

Page 254: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

3. Алгоритмы аз ду адади а ва f j ёфтани адади калоптарии

алг КЛД (хак а, (3, у) apt а , р на г у

ибт агар а > р он гох у:=а вагарна у:=Р

итмомннт

4. у\.1.ч>ритми аз се адад ёфтани адади килаптарщ

алг КЛС (хак а, Ь, с, у) арг а, Ь, с

на г уибт хак z

КАЩа, Ь, z)КАД(2, с, у)

ИНТ

5. А лгоритми халли муодилаи квадратии ax '+Ьх+с=0; а,Ь,с - адад.^ои ихтиёрй, а * 0

алг МУКВ (хак а.Ь.с, хак лч. хг, лит у)арг а, Ь, с нат XI, Х2, у

ибт хак DD: = Ь2- 4ас агар D < О

он гох у : - ”хщ падорад”вагарна у : - ”х,ал дорад”

- ь + Л 5X ■-------------

254

Page 255: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

- ь- 4 Ъ

итмом инт

6. Алгоритмы ёфтани калонтарин пищсимкунапдии умумни ду адад

алг К ТУ (натур м, п, натур КТУ) арг м. п наг К Т У

ибт нагур х, у х := м ; у := п х а н у зх Ф у ибс

агар х > у он гох х:~х-у

вагарна у:=у-х итмом. t

инсКТУ: - х

инт

7 Алгоритма цустуцуи цузъи калонтаршш чадвали хатти

алг Э К Ч Х (бут п. чал хак хак у)арг п, х нат у

ибт бут ii:=2;y:=x[\] х а н у з i<n ибс

КАД(у,х[\},у)\ /:={'+1инс

инт

255

Page 256: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

8. Алгоритми уисобкуиии дарача у = а 1; /=1,2,...,и, n eN

алг Дарача (хак а, натур п, хак у ) арг а , п пат у

ибт бут //:= 1 ; у:=1

лануз i < п j ибс

у:=у-а;/:=/+1

I1IIC

инт

9. Алгоритми .\исобкунии дарацаи нишондщандааш бутун у - а х; х е / .

алг Д А РБ У Т (хак а, бут х, хак у) арг а,х нат у

ибт агар je=0он гох v:= 1 вагарна

агар л>0он гох Дарача (а,х,у) вагарна Дарача (1 /а,-х,у) итмом итмом

инт

256

Page 257: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

10. Алгоритмы х,исобкуныы пайдарпайии Фибоначчи

алг Фибоначчи (бут п, т, чал бут / [1 :п]) арг и па! /

ибт бут /

Л Ц ^/[2]:=1 /:=3х а н у з i< п

ибс

/[ /] := /[ /-1 ] +/[/-2]/:=/+1

ИНС

ИНГ

11. Алгоритмы схемой Г орт /

алг схемам Горнер (бут п, хак V, щ д £?[0:/г], хак у) арг п,а,х пат у

ибт бут i /':=0; у:=а[0] хануз i/n ибс

/:=/+1 y:=y-x+a[i]

инс инт

12. Алгоритмы ,\ысобкуныы амплытудаы липпиш

алг Лаппиш (хак т, k, At, п, v„, х0, х) арг т, к, At, п, v0, х0, х

наг х

257

Page 258: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

ибт бvi i; хак ci, vi:=1; х : - х 0; а := -к х/т; v :=v0+a-At/2

хануз i?ii+ 1 ибс

г'. =/+1; x:=x+v-At; а : --к х /т ; v : - v + u Atинс

ИНГ

13. Алгоритми ёфтани адади хурдтарини чадвали хаттй

алг М И Н ЧУ ЗЪ (бут к, п, чад хак а[к:п], бут / ) арг а, к, п пат /

ибтбут /, хак М ИН

М И Н :-а [к ] ; l:—k; i:=k+ 1 хануз i<n ■

ибсагар М И Н > а[i]он гох МИН: = а [ ij; I: =iитмом/.•=/+1

инсинт

14. Алгоритми батартибории чузъхои чадвали хаттй аз руи \афзуншавиашон

алг Батартиборй (бут п, т, чад хак с[п:т]) арг с, п, т нат с

258

Page 259: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

ибтбут I, хак г

i:=n хаиуз i<m

ибсМИНЧУЗЪ(/, ет, с, 1) r:—c [i] c [ i j := c [ l j

с [ I ] : - г i:= i+1

инс инт

259

Page 260: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

НОМГУИ МАФХ.УМХ.ОИ АСОСИ

(Маф^ум^ои тоники дар мувофик;а бо Кумитаи истилох,оти Академияи илмх,ои Ч,умх,урии Точ,икистон аз тарафи

коршиносони сох,аи технологиях,ои информатсиониву коммуникатсионй к,абул гардидаанд)

Англиси i>,cn ; Тоники

File Парванда/Файл

New Создать Сохтан

Text Document Текстовый документ Сапади матнй

SpreadsheetЭлектронная

таблица

Чадвали

электронй

Presentation Презентация Намоиш

Draw Рисунок Раем

Database.. _

База данных Пойгохи додахо

Master Document Составной документ Санади поя

Labels Этикетки Барчасбхо

Business Card Визитная карточка Корги шиносой

Export Експорт Содирсот

Export as PDF Экспорт в PDFСодирсот хамчун

PDF

Send Отправить Фиристодан

Document as Документ как Саиад хамчун

E-mail электронное письмо e-mail

260

Page 261: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Англией РУС, Тоники

Properties Свойства Хосиятхо

Digital Signature Цифровая подпись Имзои рак,амй

Templates Шаблоны К,олабх,о

Organize Управление Созмон

Show Показать Нишондих;й

Accept or EjectПринять или

отклонить

Пазируфта ё

напазируфта

Comments Комментарий Тавзе^от

Merge DocumentsОбъединить

документыЯксозии санадао

Compare Document Сравнить документ Мук,оисаи санад

Find & Rcplacc Найти и заменить Ёфтан ва чойгузин

Navigator Навигатор Рох;намо

Headers & FootersВерхние и нижние

колонтитулы

Сарсаф^а/

Посафхд

Fill Заполнить Пур кардан

Delete Contents Удалить содержимое Х,азфи му^таво

Delete Cells Удалить ячейки Х,азфи катак^о

Sheet Лист Варак,

Delete Manual Break Удалить разрывХдзфи гусастагии

дастй

261

Page 262: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Links

Plug-InПодклюявемыймодуль

Васлшаванда

Image MapСенсорное ° изображение

На^шанигор

Object Объект Объект

View Вид Намо

Links to External DataСсылка на внешние данные

Пайванд ба

додахои беруна

Special CharacterСпециальныесимволы

Аломатхои махсус

Formating markСимволформатирования

Нишонаи

форматбандй

Hyperlink Г иперссылка Абарпайванд

Function Функция Функсия

Note Примечание Эзох

Picture Изображение Тасвир

Movie & Sound Видео и звук Намоиш ва овоз

Chart Диаграмма Намудор

Floating Frame Фрейм Чорчуби лагжон

Format Формат Формат

262

Page 263: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Англией Ж Тоники

Default formatingФорматирование по умолчанию

Форматбандиипешфарз

Merge cells Объединить ячейки Яксозии катакхо

ToolsL ... ' ......_ ..... :

Сервис Афзорх;о

Spell checkПроверкаорфографии

Имлосаич

Language Язык Забои

Detective Зависимости Вобастаков

Auto Correct Автозамена Худтасх;ехдар

Goal Seek Подбор параметра Х,адафчу

Solver Решатель Х,алкунанда

Scenarios Сценарий Намоишнома

Protect Document Защитить документ Х,ифзи санад

Cell Contents Содержимое ячейки Дарунмояи катак

Gallery Г алерея Г алерея

Media PlayerМедиапроигро-ватель

Расонанавоз(Медиа-плеер)

Validity ПроверкаСанчиши

коршоямй

Multiple OperationsСовмещенные « операции

Чандамалй

Consolidate Объединить Якесозй

263

Page 264: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Англиси РуСЙ Тоники

Jutline

DataPilot

Open

Rcscnl Document

Сводная таблица

Открыть

Предыдущие

документы

Тар^/сохтор

Ч,адвали

чамъбастй

Кушодан

Санадх,ои пешин

Wizards: Agenda Мастеркор

Document ConverterКонвертер

документовТабдилгари санад

Install new DictionariesУстановить новые

словари

Пасби фархангхои

нав

Close Закрыть Бастан

Save СохранитьСабт кардан/

Нигох; доштан

Save as Сохранить как Нигохдорй хамчун

Edit Правка Вироиш

Page previewПредварительный

просмотр страницыПешдиди сафхд

Print Печать Чоп

Printer settings Настройки принтера Тапзими чопгар

Exit Выход Бсруншавй

264

Page 265: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Англиси Тоники

Undo

Restore

Cut

Copy

Paste

Select All

Changes

Records

Protect Records

Normal

Page Break Preview

Tool bars

Status bar

Value highlighting

Full screen

Zoom

Insert

Отменить Лагв(бекор)

Вернуть Бозгардон

Вырезать Буридан

Копировать Нусхагирй

Вставить Ч,о гу зори

Выделить все Баргузини саросар

Изменения . Таганрог

Запись Навишта

Защита записей Х,ифзи навишта^о

Обычный Маъмулй

Предварительный

просмотр деления на

страницы

Пешдиди

саф^абапдй

Панели j

инструментовЛав^аи афзорх;о

Строка состояния Лавхаи х;олатнамо

Выделение значения Дурахшонсозии

цветом к,имат

На весь экран Пах;нои экран

Маштаб Мик,ёс

Вставка Миснагузорй

265

Page 266: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Англией

Manual break

Cells

Тоники

Гусастагии дасти

Катаю<о

Row Строка Сатр

Column Столбец Сутун

Sheet Лист Варак,

Print Ranges Области печати Х,удуди чоп

Character Символы Аломат^о

Styles and Formating1 ' - 'т1

СтилиСабкх;о ва

форматбандй

Auto Format Автоформат Худформатгирй

Conditional FormatingУсловноеформатирование

Форматбандии

шартй

Anchor Привязка Лангар

Alignment Выравнивание Радифсозй

Arrange Расположить Мураттабсозй

Flip Отразить Бозгоб

Group Г руппировать Гурухбандй

Graphic Графический объект Г рафикй

Control Элемент управления Идоракунанда

Form Свойства формы Форма

266

Page 267: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Англиси

Macros

Тоники

Макросх,о

Extension ManagerУправление

расширениямиМудири баста

XML Filter SettingsНастройка фильтров

XML

Танзимиполоишгари XML

Customize Настройка Дархостй кардан

Options ПараметрыПараметрхо/Ин-

тихоб^о

Data Данные Додах;о

Define RangeОпределить

диапазонТаъйини х,удуд

Select Range Выбрать диапазон Интихоби худуд

Sort Сортировка Мураттабсозй

Filter Фильтр Полоишгар

SubtotalsПромежуточные

итоги

Натичахои

мобайнй

Window Окно Равзана/Панчара

New Window Новое окноРавзанаи нав/

Панчараи нав

Close Window Закрыть окноБастани равзана/

Бастани панчара

Split Разбить Так,сим кардан

267

Page 268: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

Лнглиси Тоники

Г7г recze_____________ _________J

Фиксировать Собитсозй

Refresh Range Обновить диапазон Павсозии ХУДУД

268

Page 269: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

..М У Н Д А Р И ч А

Сарсухаи....................................................................-........................................... 3

l.axn iii i. Н( )< 11 rV \\< ) l I 11I KIX )I»m V\ 111 1 111

boon I. АСОСХОИ АЛГОРИТМСОЗЙ

1.1.1. А лгоритм ........................................................................................ .......4

1.1.2. Алгоритмсозй. Забони алгоритми................................................9

1.1.3. Тарзи ичрои дастурхои алгоритм.

Фармонхои графики................................................................... .......11

1.1.4. Сохторхои алгоритм.................................................................. .......15

1.1.5. Бузургихо: доимихо, тагйирёбандахо.........................................21

1.1.6. Алгоритмхои ерирасон............................................................. .......24

1.1.7. Сохтори такроршавй................................................................. .......27

1.1.8. Бузургихои чадвалй...........................................................................31

1.1.9. Асосхои мантикни алгоритмсозй.......................................... ...... 34

Ьоби 2. АСОСХОИ б а р н о м а р е з и

1.2.1. Тахаввул ва таснифи забонхои барномарезй................... ....... 41

1.2.2. Забони барномарезии Q basic......................................................... 45

1.2.3. Функсияхои стандарта. И ф одахо ................................................ 53

1.2.4. Оиераторхои дохилкунй.......................................................... .......57

1.2.5. Оиераторхои чопкунй.............................................................. ....... 64

1.2.6. Оиераторхои срирасон. Барпомахои хаггй .............................71

269

Page 270: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

М У И Д Л Р И Ч Л

1.2.7. Барномахои шоханок. Операторной гузариш................... 74

1.2.8. Оператори гузариши шартии калидй. Оператори

ивазкунии кимати тагйирёбандахо........................................ 81

1.2.9. Барнома ва операторхои дав р й .............................................. 84

1.2.10.. М ассивхо......................................................................................... 93

1.2.11. Зербарнома...................................................................................... 101

1.2.12. Функсияхо ва операторхои коркарди м атн ....................... 106

1.2.13. Воситахои графики...................................................................... 112........J

1.2.14. Компилятор, интерпретатор. Галатнои бариомавй 119!

1.2.15........................................................................................................:

Мархалахои асосии халли масъала тавассути

компю тер......................................................................................... 123

1.2.16. Коркарди парвандахо.......................... ...................................... 128

Ьоби 3. САБКИ ОБЬКК ГГАРОИ БАРНОМ АРЕЗЙ

1.3.1. Забони барномарезии Visual B a sic ......................................... 132

1.3.2. Инкапсулатсия, меросгузорй ва полиморфизм................ 136!

1.3.3. Мухити Visual Basic 6 .0 ............................................................. 140i 1

1.3.4. Барномасозй дар Visual B asic..................................................t i

147I !

1.3.5. Тагйирёбанда, доимй , функсия............................................. 153

1.3.6.i

Операторхои шартй .................................................................... 159

1.3.7.1

Оператори Select Case. Сохторхои дав р й .......................... 171

! 1.3.8. Протседура. Ф унксия................................................................. 180

270

Page 271: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

М У II Д Л Р И Ч А

1.3.9. Массивхо................................................................................................ 187

1.3.10. Кор бо тагйирёбандахои сатрй ............................................. .......194

1.3.11. Имкониятхои графикии Visual B asic .................................... ...... 197

Бахши 2. ТЕХНОЛОГИЯМ ИНФОРМ АТСИОНИ В А

КОММ УНИКАТСИОНЙ ЗАБОНИ БАРНОМ АРЕЗИИ C++

2.1. Таърихи пайдоиши забони C + + ............................................. 206

2.2. Ба кор омодасозии C + + ............................................................ 208

2.3. Идентификатор, тагйирёбанда, д ои м й ............................... 214

2.4. Амалхо ва функсияхои математики..................................... 218

2.5. Операторхои ш охавй.................................................................. 222

2.6. Операторхои даврй ..................................................................... 227

2.7. Функсияхо...................................................................................... 234

2.8. I М ассивхо................................................ ............................................ 240

2.9. Ишоракуцак. С атр ....................................................................... 246

Замимап 1 Мураттабсозии алгоритмхо бо ёрии хазина.............. 253

Номгуи махфумхои асосй............................................ 260

271

Page 272: ТЕХНОЛОГИЯИ ИНФОРМАТСИОНИ - mavod.tjmavod.tj/mybook/books/6814729149361528.pdf · ИШорахои фигурахои блок-схемаро дар дафтаратон

ТЕХНОЛОГИЯМИНФОРМ АТСИОНИ

СИ Н Ф И 10

МуаллифоиФайзалй Саъдуллоевич Комилов Мубипчон Муллочопов Камаридпп Тухлиев

Мухаррир Боймурод Алиев

Хуруфчин Мубипчон Файзисв

Сахнфабанд Шухратчон Набборов

Ва чопаш 20.08.10 имзо шуд. Андозаи 60/90‘ЛбЧ,узъи чопи шартй 17. Ададй нашр 70 ООО.

Нархаш шартномавй.

КММ “Насиба”

272