ΓΕΩΡΓΙΟΣ Κ ΜΠΗΤΡΟΣ KRATOS STHN PAGKOSMI… · ΓΕΩΡΓΙΟΣ Κ. ΜΠΗΤΡΟΣ...

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Κ. ΜΠΗΤΡΟΣOμότιμος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας

Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών

ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑ∆ΟΠΟΥΛΟΣ

Τρία δοκίμια

ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΑΥΤΟΡΥΘΜΙΖΟΜΕΝΗ ΤΑΞΗ

* * *


ΓΕΩΡΓΙΟΣ Κ. ΜΠΗΤΡΟΣOμότιμος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας

Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών


* * *


ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑ∆ΟΠΟΥΛΟΣ

ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΑΥΤΟΡΥΘΜΙΖΟΜΕΝΗ ΤΑΞΗΤΡΙΑ ∆ΟΚΙΜΙΑ

Συγγραφέας: Γεώργιος Κ. Μπήτρος∆ιόρθωση: Συλβί Ρηγοπούλου

© 2017, Εκδόσεις Κυριάκος Παπαδόπουλος Α.Ε., Γεώργιος Κ. Μπήτρος

Η πνευματική ιδιοκτησία αποκτάται χωρίς καμιά διατύπωση και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απαγορευτικής των προσβολών της. Κατά τον Ν. 2387/20 (όπως έχει τροποποιηθεί με τον Ν. 2121/93 και ισχύει σήμερα) και κατά τη ∆ιεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με τον Ν. 100/1975), απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αποθήκευση σε κάποιο σύστη-μα διάσωσης και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος έργου με οποιονδήποτε τρόπο ή μορφή, τμηματικά ή περιληπτικά, στο πρωτότυπο ή σε μετάφραση ή άλλη διασκευή, χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη.

Πρώτη έκδοση: Μάιος 2017

EK∆ΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑ∆ΟΠΟΥΛΟΣwww.epbooks.gr

Καποδιστρίου 9, 144 52 Μεταμόρφωση Αττικήςτηλ.: 210 2816134, e-mail: [email protected]

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙOΜασσαλίας 14, 106 80 Αθήνα, τηλ.: 210 3615334

ISBN 978-960-569-628-3

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

Πρόλογος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111. Τα αίτια της αποτυχίας του σύγχρονου κράτους . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

1.1 Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191.2 Το πρόβλημα της αντιπροσώπευσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201.3 Τα πλεονεκτήματα της ιδιωτικής οργάνωσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221.4 Τα μειονεκτήματα της κοινοκτημοσύνης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241.5 Απουσία διεκδικησιμότητας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271.6 Έλλειψη επαρκούς και έγκαιρης πληροφόρησης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291.7 Σύνοψη διαπιστώσεων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

2. Το δημόσιο στο αναδυόμενο πρότυπο έθνους-κράτους . . . . . . . . . . . . . . . . . 332.1 Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332.2 Ανάκτηση της λαϊκής κυριαρχίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342.3 Ευέλικτη και επιτελική δημόσια διοίκηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362.4 Εύρος και περιεχόμενο αρμοδιοτήτων του δημοσίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402.5 Ανισότητα και κοινωνική ειρήνη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432.6 Ίσες ευκαιρίες και κοινωνική πρόνοια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452.7 Προς ένα μικρό στρατηγικό κράτος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

3. Πού βρισκόμαστε στην Ελλάδα και τι κάνουμε . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 533.1 Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 533.2 Γιατί πτωχεύσαμε το 2009 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543.3 Πολιτικές σταθεροποίησης και ανάκαμψης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 613.4 Μια αποτίμηση των μνημονίων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 673.5 Εθνικές επιλογές στο νέο διεθνές περιβάλλον . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 3.6 Ευρώ ή δραχμή;. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 743.7 Ποιο παραγωγικό πρότυπο χρειαζόμαστε . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 773.8 Μεταρρυθμίσεις από εμάς για εμάς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79Επίλογος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89Βιβλιογραφία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

Η δημοκρατία θα υποχρεωθεί να μάθει ότι πρέπει να πληρώνει για τις απερισκεψίες της και ότι δεν μπορεί να υπογράφει χωρίς όρια επιταγές με εξόφληση στο μέλλον, προκειμένου να λύσει τα τωρινά της προβλήματα. Έχει σωστά ειπωθεί ότι ενώ άλλοτε υποφέραμε από κοινωνικά δεινά, τώρα υποφέρουμε από τις θεραπείες τους [δηλαδή] από τον πληθωρισμό, την παραλυτική φορολογία, τα ερ-γατικά συνδικάτα που ασκούν εξαναγκασμό, τη συνεχώς αυξανόμενη κυριαρχία της κυβέρνησης στην παιδεία, από μια γραφειοκρατία των κοινωνικών υπηρεσιών με αυθαίρετες εξουσίες μεγάλης εμβέλειας – κινδύνους από τους οποίους το άτομο δεν μπορεί να ξεφύγει με δικές του προσπάθειες, και τους οποίους η ορμή τού υπερβολικά διευρυμένου κυβερνητικού μηχανισμού θα αυξάνει παρά θ α μετριάζει.

Hayek (1960, 304-305)

11

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Συχνά υποστηρίζεται από τους σοσιαλιστές και τους σοσιαλίζοντες όλων των αποχρώσεων ότι οι φιλελεύθεροι αρνούνται κάθε ρόλο για το κράτος.1 Αν παραμερίσουμε τους πραγματικούς λόγους για τους οποίους διατυπώ-νεται αυτή η κατηγορία, η λογική της βάση εδράζεται στην άποψη πως οι φιλελεύθεροι δήθεν υποστηρίζουν ότι η ανεμπόδιστη επιδίωξη των ατό-μων να υπηρετήσουν το ατομικό τους συμφέρον οδηγεί αναγκαστικά και στη μεγιστοποίηση της ευημερίας του κοινωνικού συνόλου. Πρόκειται για μια ανυπόστατη κατηγορία, διότι στους φιλελεύθερους δεν είναι, δικαιο-λογημένα, αποδεκτές η κοινωνία και η οικονομία οι οποίες έχουν οικοδο-μηθεί πάνω σε αυτή την αφελή και σκόπιμα παραποιημένη διατύπωση της βασικής τους πρότασης.

Για την κατάσταση αυτή δεν είναι άμοιροι ευθυνών οι κλασικοί φι-λελεύθεροι. Αναμφίβολα θα ήταν δυσφήμιση να υποθέσουμε ότι άνδρες όπως ο David Hume, o Adam Smith και o Jeremy Bentham θεωρούσαν την παρουσία του κράτους περιττή. Η απόδοση σε αυτούς τους μεγά-λους φιλοσόφους της κατηγορίας ότι είχαν αναρχικές απόψεις, μόνο ως προπαγάνδα θα μπορούσε να θεωρηθεί. Όμως η άποψη ότι, στην προ-σπάθειά τους να ανακαλύψουν τους νόμους της οικονομίας της αγοράς,

1. Ο Αλέξανδρος Σκούρας, πρόεδρος του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών, μου έδωσε την ιδέα και το έναυσμα γι’ αυτό το έργο. Ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Δημήτριος Δημητράκος έκανε πολλές εξαιρετικά διεισδυτικές παρατηρήσεις, οι οποίες με βοήθησαν να βελτιώσω σημαντικά το κείμενο. Η συγγραφέας δόκτωρ Φιλο-λογίας Αννίτα Παναρέτου με προφύλαξε από πληθώρα γραμματικών και εκφραστικών ημαρτημένων. Και ο παλαιός φοιτητής μου δόκτωρ Οικονομικών Επιστημών Χρήστος Μπαλόγλου υπέδειξε σημαντικές βελτιώσεις. Τους ευχαριστώ θερμά για τη φιλία τους και για την υποστήριξη που μου πρόσφεραν. Φυσικά είμαι αποκλειστικά υπεύθυνος για όποια λάθη εξακολουθούν να υπάρχουν.

ΓΕ ΩΡ ΓΙΟΣ Κ. ΜΠΗ ΤΡΟΣ

12

παραμέλησαν να τονίσουν τον ρόλο του κράτους έχει αρκετή δόση αλή-θειας. Βάσιμη είναι και η άποψη ότι δεν τόνισαν τη μεγάλη σημασία που έχει η ύπαρξη και η επιβολή ενός πλαισίου νόμων για τη διατήρηση της κοινωνικής τάξης και ειρήνης (law and order). Ίσως να ευθύνεται γι’ αυτό ο ζήλος τους να ανιχνεύσουν τις παρενέργειες των διοικητικών παρεμβάσεων στη χρήση των περιουσιακών δικαιωμάτων, τα οποία συν-δέονται άρρηκτα με τις ατομικές ελευθερίες. Εντούτοις, παρά τα όσα έχουν λεχθεί περί του αντιθέτου, θα αποτελούσε καθαρή διαστρέβλωση των παρακαταθηκών τις οποίες άφησαν το να υποθέσουμε ότι το κρά-τος ως σύνολο θεσμών διακυβέρνησης δεν έχει γι’ αυτούς σπουδαίο και αναντικατάστατο ρόλο. Χωρίς η έμφαση να επαυξάνει την αξία της δι-απίστωσης αυτής, για όλους όσοι έχουν μπολιαστεί από τη σκέψη τους, αποτελεί αξίωμα ότι οι χαρακτηριστικοί μηχανισμοί της αυτορυθμιζό-μενης κοινωνίας και οικονομίας δεν μπορούν να λειτουργήσουν χωρίς κράτος και κυβέρνηση.2

Τούτου λεχθέντος, οι διαφορές των κλασικών φιλελευθέρων με τους υποστηρικτές του μεγάλου κράτους είναι αγεφύρωτες, τόσο στο πεδίο της θεωρίας της πολιτικής οικονομίας όσο και σ’ εκείνο της οικονομικής πολι-τικής. Για να αντιληφθούν οι αναγνώστες πόσο μεγάλες είναι οι διαφορές, αρκεί το πιο κάτω εδάφιο από τον Mill (1859, 170-171).

Αν το οδικό δίκτυο, οι σιδηρόδρομοι, οι τράπεζες, οι ασφαλιστι-κές εταιρείες, τα πανεπιστήμια και η δημόσια φιλανθρωπία απο-τελούσαν τομείς της κυβερνητι κής δραστηριότητας, εάν επιπλέ-ον οι δημοτικές επιχειρήσεις και τα τοπικά συμ βούλια, με όλες τις ευθύνες που έχουν σήμερα, ήταν υπηρεσίες της κεντρικής διοίκησης, εάν οι απασχολούμενοι σε όλους αυτούς τους διαφο-ρετικούς τομείς διορίζονταν και αμείβονταν από την κυβέρνηση

2. Στις συνταγματικές δημοκρατίες το κράτος συνίσταται από ένα σύνολο θεσμών, ένας εκ των οποίων είναι η κυβέρνηση. Στο παρόν βιβλίο το ενδιαφέρον μου επικεντρώνεται στις δραστηριότητες του κράτους που έχουν σχέση με την παραγωγή και τη διάθεση αγαθών και υπηρεσιών, οι οποίες μπορούν εναλλακτικά να αναληφθούν από τους επι-μέρους πολίτες. Αυτές διεξάγονται στο πλαίσιο των νόμων. Ως εκ τούτου, με εξαίρεση τις περιπτώσεις όπου θα αναφέρομαι ρητά στις ευρύτερες δραστηριότητες του κράτους, χρησιμοποιώ τους όρους «κράτος», «κυβέρνηση» και «δημόσιο» ως ταυτόσημους.


13

και υπολόγιζαν σε αυτή για κάθε βελτίωση της ζωής τους, εάν συνέβαιναν όλα αυτά, τόσο η δική μας [δηλ. η Μ. Βρετανία] όσο και οποιαδήποτε άλλη χώρα θα ήταν μόνο κατ’ όνομα ελεύθε-ρη, παρά την πλήρη ελευθερία του Τύπου και τη λαοπρόβλητη σύνθεση του νομοθετικού μας σώματος. Και θα ήταν ακόμα χει-ρότερα τα πράγματα εάν δομούσαμε τον μηχανισμό της διοίκη-σης κατά τον αποδοτικότερο και επιστημονικότερο τρόπο – εάν φροντίζαμε, με τις κατάλληλες ρυθμίσεις, να προσελκύσουμε τους ικανότερους των ανθρώπων για την επάνδρωση αυτού του μηχανισμού.

Από αυτό προκύπτει εύκολα ότι σε άλλες δημοκρατίες λιγότερο και σε άλλες περισσότερο, σήμερα έχουμε φτάσει στην κατάσταση την οποία ο μεγάλος αυτός υποστηρικτής της ελευθερίας απευχόταν. Για παράδειγμα, ενώ στις ΗΠΑ στις αρχές του προηγούμενου αιώνα η κλίμακα των κρατι-κών δραστηριοτήτων δεν ξεπερνούσε το 3% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ), επί του παρόντος βρίσκεται γύρω στο 27%. Πρόκειται, δηλαδή, για μια τεράστια μεγέθυνση του κράτους, αν και όχι τόσο μεγάλη σε σχέση με την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), όπου το ίδιο ποσοστό βρίσκεται γύρω στο 45% κατά μέσο όρο.

Η μακρόχρονη πορεία προς τη γιγάντωση του κράτους και τον αντί-στοιχο περιορισμό των ατομικών ελευθεριών και επιλογών συντελέστηκε βαθμιαία, ώστε δεν έγινε αντιληπτή από τους πολίτες. Κατά την παρέ-λευση των δεκαετιών, σε κάθε φυσιολογική κρίση της οικονομίας λόγω τεχνολογικών, πολεμικών ή άλλων αναταράξεων, οι φορείς της κοινω-νικής χειραγώγησης (social engineers) επέρριπταν κατά κανόνα την κύ-ρια ευθύνη στην αγορά, της οποίας ο ρόλος έπρεπε να περιοριστεί. Για να αποδείξει κάποιος αυτή τη διαπίστωση, δεν χρειάζεται να ανατρέξει σε περισπούδαστες διατριβές και σε ξένες χώρες. Μια σύντομη ιστορική αναδίφηση σε τρία βιβλία του Ξεν. Ζολώτα (1928, 1936, 1944) επαρκεί για να καταλάβει πώς άλλαξαν σταδιακά οι ιδέες του και από φιλελεύθε-ρες πριν από τη μεγάλη κρίση του 1929, έγιναν προχωρημένα σοσιαλιστι-κές το 1936 και σχεδόν κομμουνιστικές το 1944. Αν λοιπόν, υπό το φως αυτών των ιδεολογικών μετατοπίσεων, τόσο αυτού του ιδίου όσο και των


14

άλλων εξεχόντων πολιτικών και οικονομολόγων με τους οποίους συνερ-γάστηκε,3 κάνουμε μια αναδρομή στις πολιτικές τις οποίες υιοθέτησαν από τις υψηλές θέσεις εξουσίας όπου θήτευσαν καθ’ όλη τη μεταπολεμική περίοδο, η πτώχευση το 2009 προκύπτει ως λογική συνέπεια των ακραία παθολογικών στρεβλώσεων τις οποίες εισήγαγαν στη δημοκρατία και στην οικονομία της χώρας.4

Η απόδοση ιστορικής ευθύνης εκ μέρους μου σε συγκεκριμένους ηγέ-τες για τις δημόσιες επιλογές που έκαναν πολύ πριν και μετά καθ’ όλη τη Μεταπολίτευση σίγουρα θα αγγίξει τις ευαίσθητες χορδές των σύγχρονων διαδόχων τους. Λυπούμαι. Αλλά για του λόγου το αληθές τίποτε δεν προ-σφέρεται περισσότερο από τα όσα προφητικά έγραψε σε ανύποπτο χρόνο ένας οξυδερκής αναλυτής των εξελίξεων και των κινδύνων που διατρέχα-με, ο οποίος ως γνώστης φέρει μέγιστη ευθύνη για την καταστροφή που ζούμε σήμερα. Πρόκειται για τον A. Παπανδρέου, ο οποίος, ως εξέχων οι-κονομολόγος στις αρχές της δεκαετίες του 1960 [βλ. Papandreou (1962)], έκανε τις ακόλουθες επισημάνσεις:

Υπάρχει επείγουσα ανάγκη για απλοποίηση του παρόντος δυσκί-νητου συστήματος παρεμβάσεων της κυβέρνησης στην οικονο-μία. Κατά κάποια έννοια, υπάρχει «πάρα πολλή» κυβέρνηση στην ελληνική οικονομία. (1962, 103)

Η κυρίαρχη έμφαση που δίνεται επί του παρόντος στα μεγάλα και θεαματικά, αλλά με περιορισμένες συνέργειες, έργα πρέπει να υποχωρήσει και η προσοχή να στραφεί στις δυνατότητες ανάπτυ-ξης της μικρής βιομηχανίας, περιλαμβανομένης της αγροτικής. (1962, 104)

Όπου η κατανομή των πόρων αφήνεται στον μηχανισμό της

3. Για τις μορφές που πήρε αυτή η συνεργασία και μια λεπτομερέστερη αποτίμηση των συνεπειών που είχε στα πεδία της πολιτικής και της οικονομίας, βλ. Μπήτρος, Καρα-γιάννης (2011α).4. Οι διαρθρωτικές στρεβλώσεις της οικονομίας στις οποίες αναφέρεται ο Papandreou (1962), από το βιβλίο του οποίου παραθέτω μερικά σχετικά εδάφια πιο κάτω, ωχριούν σε σύγκριση με εκείνες που δημιουργήθηκαν από τις κυβερνήσεις κατά τη Μεταπολί-τευση. Στο Μπήτρος (1985) περιγράφω την κατάσταση που είχε διαμορφωθεί μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980.


15

αγοράς, στην ανταγωνιστική διαδικασία, ο μηχανισμός πρέπει να αφεθεί να λειτουργήσει. […] Τα εμπόδια εισόδου, τα οποία στην Ελλάδα φθάνουν σε ασυνήθιστα ύψη, πρέπει να χαμηλώσουν, αν όχι να καταργηθούν. Κεκορεσμένοι κλάδοι και κλειστά επαγγέλ-ματα πρέπει να εκτεθούν στην εύρωστη πίεση του ανταγωνισμού. (1962, 104)

Η μικρή δυνατότητα της Ελλάδας για εξαγωγές είναι ένα σύ-μπτωμα διαρθρωτικών αδυναμιών στην κατανομή των πόρων, στην έλλειψη ενδιάμεσων κρίκων στην αλυσίδα της διανομής, και πρέπει να αντιμετωπιστεί ως τέτοια. Ειδικές πολιτικές, όπως επιδοτήσεις σε επιχειρήσεις που είναι προσανατολισμένες στις εξαγωγές, ενώ είναι αμφιβόλου αποτελεσματικότητας βραχυχρό-νια, συχνά είναι πολύ επιζήμιες μακροχρόνια. (1962, 105)

Κατόπιν, σχεδόν 30 χρόνια αργότερα όντας πρωθυπουργός,5 σε άρθρο του στην εφημερίδα Tο Βήμα, στις 25.10.1987, επιβεβαίωσε αυτό που όλοι γνωρίζαμε από τον καιρό του Βαρβαρέσου (1952), αποφαινόμενος ότι:

Τώρα έχουμε περίπου το διπλάσιο προσωπικό από αυτό που απαι-τείται για να παράγουμε τις απαιτούμενες κρατικές υπηρεσίες.

Τέλος, σύμφωνα με μαρτυρία του Κ. Λαλιώτη (2016), στο Υπουργικό Συμβούλιο στις 2.12.1993 προειδοποίησε λέγοντας ότι:

Είτε το Έθνος θα εξαφανίσει το Χρέος, είτε το Χρέος θα εξαφα-νίσει το Έθνος.6

Τίποτε, όλα εις μάτην. Ούτε ο ίδιος ως υπεύθυνος ηγέτης, ούτε οι διά-δοχοί του, ούτε άλλες δήθεν συντηρητικές κυβερνήσεις ανταποκρίθηκαν

5. Αξίζει να σημειωθεί ότι όλες οι πολιτικές που υιοθέτησαν οι κυβερνήσεις του Παπαν-δρέου τη δεκαετία του 1980 χειροτέρευσαν σημαντικά τις διαρθρωτικές στρεβλώσεις της οικονομίας, στις οποίες αναφέρονται τα πιο πάνω εδάφια. 6. Σύμφωνα με επιστολή του Μπαλόγλου (1993), η οποία δημοσιεύτηκε τον Δεκέμβριο του 1993 στην εφημερίδα Το Βήμα της Κυριακής, η φράση αυτή ειπώθηκε το πρώτον από τον Hume.


16

στο καθήκον των περιστάσεων ώστε να φρενάρουν την πορεία της χώρας προς την άβυσσο της πτώχευσης. Μάλλον το αντίθετο έπραξαν: Τυφλω-μένοι από τη μανία του κομματικού ανταγωνισμού που αναπτύχθηκε, διό-γκωσαν το κράτος με περαιτέρω διορισμούς δημόσιων υπαλλήλων, αύξη-σαν το δημόσιο χρέος ως να μην υπήρχε αύριο και υπέσκαψαν τη διεθνή ανταγωνιστικότητα της Ελλάδας, μέχρι που το 2009 επήλθε το μοιραίο.

Έκτοτε πορευτήκαμε μεν με τα μνημόνια τα οποία μας επέβαλαν οι διεθνείς δανειστές μας, αλλά με λανθασμένο μπούσουλα. Αντί να αντιμε-τωπίσουμε τη συμφορά που μας βρήκε ως ευκαιρία και να προχωρήσουμε στη μείωση τους κράτους και στην εξοικονόμηση πόρων από το σκέλος των δαπανών του δημόσιου προϋπολογισμού, επιμείναμε να μεταφέρουμε όλα τα βάρη στον ιδιωτικό τομέα μέσω αύξησης της φορολογίας. Αυτή η προσέγγιση στο πρόβλημα δεν βγάζει πουθενά, και θα πρέπει να το αντι-ληφθούμε όσο γίνεται πιο γρήγορα γιατί, ενόσω περιμένουμε να ηττηθεί εκ των πραγμάτων η ασυνάρτητη Αριστερά, οι εθνικοί κίνδυνοι μεγαλώ-νουν ημέρα με την ημέρα και η κάλυψη που μας προσφέρει ακόμα η θέση μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να αποδειχτεί φευγαλέα, αν συνεχί-σουμε να ζούμε ανέμελοι στην τραγωδία μας.

Οι εθνικοί κίνδυνοι που αντιμετωπίζουμε είναι συγκεκριμένοι. Έχουν κυρίως γεωγραφικό προσδιορισμό. Γι’ αυτό είναι δυνατόν να αντιμετωπι-στούν σχετικά πιο εύκολα από κάποιους άλλους που είναι σχεδόν αόρα-τοι. Ειδικότερα, πρόκειται για τέσσερις τουλάχιστον θεμελιώδεις τάσεις οι οποίες κυριαρχούν στον κόσμο και, ενώ μας δημιουργούν την αίσθηση ότι είναι απόμακροι και δεν μας αφορούν, εντούτοις μπορεί να μας αφήσουν πίσω αν δεν καταφέρουμε να συμπορευτούμε. Αυτές οι τάσεις έχουν να κάνουν: Πρώτον, με την παγκοσμιοποίηση-διεθνο ποίηση των κοινωνιών και των οικονομιών. Δεύτερον, με την ανακατανομή του πλούτου και, συ-νεπώς, της δύναμης από τις χώρες της Δύσης στις χώρες της Ανατολής. Τρίτον, με τις ανακατατάξεις στον χώρο της γεωπολιτικής και των υπερ-δυνάμεων, και, τέταρτον, με την ψηφιακή επανάσταση.

Σε πρόσφατο βιβλίο μου (βλ. Μπήτρος 2015, 21-26) ανέλυσα τις προ-κλήσεις τις οποίες δημιουργούν αυτές οι τάσεις και εξήγησα γιατί και πώς οδηγούν σε ένα νέο πρότυπο οργάνωσης της κοινωνίας και της οικονομίας, στο οποίο το κράτος θα περιοριστεί και θα επικεντρώνεται σε δραστηριό-


17

τητες χωρίς τις οποίες είναι αδύνατο να διατηρηθούν οι ατομικές ελευθε-ρίες και να προχωρήσουν ο καταμερισμός της εργασίας, η συσσώρευση φυσικού και ανθρώπινου κεφαλαίου, και η παραγωγή υλικού πλούτου. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ειδικών, το κράτος θα επικεντρωθεί στις δραστηριότητες που έχουν να κάνουν με τη διαμόρ-φωση του κατάλληλου νομικού πλαισίου για την άσκηση των ατομικών και περιουσιακών δικαιωμάτων, την τήρηση της κοινωνικής ειρήνης και τάξης, την παροχή συλλογικών αγαθών και επιδοτήσεων για τις ποικίλες εξωτερικότητες7 στην παραγωγή και την κατανάλωση, την παροχή ενός δικτύου ασφαλείας για όσους κακοτυχούν στη ζωή για απρόβλεπτους λό-γους, την εποπτεία και τη ρύθμιση του ανταγωνισμού σε κλάδους που χρησιμοποιούν δίκτυα μεταφοράς προϊόντων και υπηρεσιών, όπως είναι, για παράδειγμα, οι τηλεπικοινωνίες, το ηλεκτρικό ρεύμα και το νερό, και τέλος τις εξωτερικές και διεθνείς σχέσεις. Επομένως, το ζητούμενο για κάθε χώρα είναι πώς θα προσαρμοστεί στο αναδυόμενο πρότυπο ώστε να μη μείνει πίσω.

Τώρα, λοιπόν, που οι καταστροφικοί πειραματισμοί των οπαδών του μεγάλου κράτους και της κεντρικά κατευθυνόμενης κοινωνίας και οικο-νομίας διαψεύστηκαν παταγωδώς, και σε όλες τις χώρες παρατηρείται ρα-γδαία μεταστροφή υπέρ της ανοικτής κοινωνίας και της ελεύθερης οικο-νομίας, προβάλλουν τρία κομβικά ερωτήματα. Αυτά είναι: Πρώτον, γιατί ήταν αναμενόμενο ότι το σύγχρονο κράτος θα αποτύχει; Δεύτερον, στη φιλελεύθερη τάξη πραγμάτων που διαμορφώνεται σε διεθνές και εθνικό επίπεδο, ποιος θα είναι ο ρόλος του έθνους-κράτους;8 Και τρίτον, έχουμε ως χώρα τη δυνατότητα σύντομης επανάκαμψης και σύγκλισης στο ανα-δυόμενο πρότυπο. Και αν ναι, πώς; Στο βιβλίο αυτό συνοψίζω τις απαντή-

7. Με αυτό τον τεχνικό όρο περιγράφονται οι θετικές ή αρνητικές επιδράσεις οι οποίες προκαλούνται από τις ενέργειες ενός ατόμου επί άλλου ατόμου ή ατόμων, για τις οποίες με το υπάρχον πλαίσιο νόμων δεν μπορεί να θεμελιώσει δικαίωμα ανταμοιβής, εάν οι επιδράσεις είναι θετικές, ούτε να υποχρεωθεί σε αποζημίωση, εάν οι επιδράσεις είναι αρνητικές. 8. Πρέπει να τονιστεί ότι το ερώτημα δεν είναι αν θα υπάρχει ρόλος για το κράτος αλλά ποιος θα είναι αυτός ο ρόλος. Η έμφαση είναι απαραίτητη γιατί κάποιοι διανοητές παγκόσμιας εμβέλειας, όπως, π.χ., ο Fukuyama (1992, 1998), μιλούν για το τέλος του κράτους.

18

σεις που προκύπτουν από τη σχετική διεθνή και εγχώρια βιβλιογραφία, τεκμηριώνω γιατί οι δημόσιες επιλογές και πρακτικές που υιοθετήσαμε μεταπολεμικά μάς οδήγησαν σε πτώχευση, και προβάλλω τις κατευθύν-σεις μέτρων πολιτικής οικονομίας, τα οποία θα είχαν υψηλή πιθανότητα να μας βγάλουν σε ε ύλογο χρονικό διάστημα από το αδιέξοδο στο οποίο έχουμε περιέλθει.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Κ. ΜΠΗΤΡΟΣTO KΡΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΑΥΤΟΡΥΘΜΙΖΟΜΕΝΗ ΤΑΞΗ

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, σε κάθε φυσιολογική κρίση της οικονομίας λόγω τεχνολογικών, πολεμικών ή άλλων αναταράξεων, κατά κανόνα η κύρια ευθύνη επιρριπτόταν στην αγορά, της οποίας ο ρόλος έπρεπε να περιοριστεί. Το αποτέλεσμα ήταν η γιγάντωση του κράτους και ο αντίστοιχος περιορισμός των ατομικών ελευθεριών και επιλογών.

Όμως, οι καταστροφικοί πειραματισμοί των οπαδών του μεγάλου κρά-τους και της κεντρικά κατευθυνόμενης κοινωνίας και οικονομίας τελικά δια-ψεύστηκαν και σε όλες τις χώρες παρατηρείται ραγδαία μεταστροφή υπέρ της ανοικτής κοινωνίας και της ελεύθερης οικονομίας.Ανακύπτουν λοιπόν τρία κομβικά ερωτήματα:1. Γιατί ήταν αναμενόμενο ότι το σύγχρονο κράτος θα αποτύχει;2. Στην αυτορυθμιζόμενη τάξη πραγμάτων που διαμορφώνεται σε διεθνές

και σε εθνικό επίπεδο, ποιος θα είναι ο ρόλος του έθνους-κράτους;3. Έχουμε ως χώρα τη δυνατότητα σύντομης επανάκαμψης και σύγκλισης

στο αναδυόμενο πρότυπο, και αν ναι, πώς;

Στο βιβλίο αυτό συνοψίζονται οι απαντήσεις που προκύπτουν από τη σχετική διεθνή και εγχώρια βιβλιογραφία, τεκμηριώνεται γιατί οι δημόσιες επιλογές και πρακτικές που υιοθετήσαμε μεταπολεμικά μάς οδήγησαν σε πτώχευση, και προβάλλονται οι κατευθύνσεις μέτρων πολιτικής οικονομίας τα οποία θα είχαν υψηλή πιθανότητα να μας βγάλουν σε εύλογο χρονικό διάστημα από το αδιέξοδο στο οποίο έχουμε περιέλθει.

Κωδ. μηχ/σης 25.094

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Κ ΜΠΗΤΡΟΣ KRATOS STHN PAGKOSMI… · ΓΕΩΡΓΙΟΣ Κ. ΜΠΗΤΡΟΣ...

Documents

Transcript of ΓΕΩΡΓΙΟΣ Κ ΜΠΗΤΡΟΣ KRATOS STHN PAGKOSMI… · ΓΕΩΡΓΙΟΣ Κ. ΜΠΗΤΡΟΣ...