ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Л.Н. ГУМИЛЕВ атындағы ЕУРАЗИЯ ҦЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

ЕВРАЗИЙСКИЙ НАЦИОНАЛЬНЫЙ УНИВЕРСИТЕТ им. Л.Н. ГУМИЛЕВА

«ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ - 2011»

ЖАС ҒАЛЫМДАРДЫҢ VII ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ

КОНФЕРЕНЦИЯСЫНЫҢ МАТЕРИАЛДАРЫ

25-26 сәуір 2011 жыл

Конференция Қазақстан Республикасы

тәуелсіздігінің 20 жылдығына арналады

МАТЕРИАЛЫ VII МЕЖДУНАРОДНОЙ НАУЧНОЙ КОНФЕРЕНЦИИ

МОЛОДЫХ УЧЕНЫХ

«НАУКА И ОБРАЗОВАНИЕ - 2011»

25-26 апреля 2011 года

Конференция посвящается 20-летию независимости

Республики Казахстан

VІ бӛлім

часть VІ

Астана – 2011

3

УДК 378

ББК 74.58

Ғ 96

Жалпы редакцияны басқарған ҚР ҦҒА қҧрметті академигі, з.ғ.д., профессор Әбдірайым Б.Ж.

Под редакцией почетного академика НАН РК, д.ю.н., профессора Әбдірайым Б.Ж.

Редакция алқасы:

Редакционная коллегия:

Берсімбай Р.І., Айсин С.Б., Абдураимова Б.К., Абетова С.В., Аубакиров Б.У.,

Байдрахманов Д.Х., Ержанов К.К., Муратов Р.М., Ногаева А.М., Нурмолдин Е.Е.,

Саймова Ш.А., Салиева А.Ж., Тахан С.Ш., Тулеуова Г.К., Чултукова И.С.

«Ғылым және білім - 2011»

жас ғалымдардың VII халықаралық ғылыми конференциясы

VII Международная научная конференция молодых ученых

«Наука и образование - 2011»

«Ғылым және білім - 2011» Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің 20

жылдығына арналған жас ғалымдардың VII халықаралық ғылыми

конференциясының материалдар жинағы. – Астана, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия

ҧлттық университеті, 2011. 317 б. (VІ бӛлім)

Материалы VII Международной научной конференции молодых ученых «Наука

и образование - 2011», посвященной 20-летию независимости Республики Казахстан. –

Астана, Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева, 2011. – 317 с.

(часть VІ)

ISBN 9965-31-443-8

Жинаққа студенттердің, магистранттардың, докторанттардың және жас ғалымдардың

жаратылыстану-техникалық және гуманитарлық ғылымдардың ӛзекті мәселелері бойынша

баяндамалары енгізілген.

В сборник вошли доклады студентов, магистрантов, докторантов и молодых ученых

по актуальным вопросам естественно-технических и гуманитарных наук.

УДК 378

ББК 74.58

ISBN 9965-31-443-8

© Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ҧлттық

университеті, 2011

4

Уважаемые участники конференции!

Дорогие гости!

Сегодня в нашем университете знаковое событие – открытие и проведение седьмой

международной конференции молодых учѐных «Наука и образование - 2011», которое уже

стало ежегодным традиционным мероприятием в общественной жизни Евразийского

национального университета им. Л.Н. Гумилева.

Позвольте мне поприветствовать всех участников конференции студентов,

магистрантов, докторантов, молодых учѐных, которые являются интеллектуальным

потенциалом нашей молодой и независимой страны. Символично, что нынешняя

конференция проходит в год празднования двадцатилетней независимости Республики

Казахстан, и проведение конференции приурочена в честь ознаменования этой юбилейной

даты.

Уважаемые друзья! Мы должны осознавать, что в преддверии двадцатилетней

независимости Республики Казахстан, все граждане нашей страны с чувством высокого

долга должны с достойными достижениями встретить славный юбилей независимости.

Уверен, что в этом проявит себя и наша молодѐжь!

На данный период Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева является

общеобразовательным и научным центром, вобраший в себя мощный интеллектуальный потенциал

для проведения фундаментальных и прикладных исследований в области естественных, технических

и гуманитарных наук. Научная и инновационная деятельность является важнейшим приоритетом для

университета как конкурентоспособного вуза международного уровня.

Университет в настоящее время занимает одно из лидирующих позиций в национальном

рейтинге вузов. По результатам международного рейтинга QS World University Rankings в 2010 году

ЕНУ входит в топ – 500 ведущих университетов мира.

Научно-исследовательская деятельносгь университета направлена на дальнейшее развитие

университета в качестве крупного научного и исследовательского центра Казахстана, развитие

научных и научно-педагогических школ, формирование высокотехнологичной инновационной

инфрастуктуры университета.

Уважаемые участники конференции! Вы внесѐте свой вклад в процветание

Казахстана, и мы ожидаем от нашей талантливой молодѐжи новых научных открытий во

благо нашей Родины!

Сердечно желаю успехов и плодотворной работы конференции!

Б.Ж. Әбдірайым,

ректор Евразийского национального университета им. Л.Н. Гумилева,

почетный академик НАН РК, д.ю.н., профессор

5

МАЗМҦНЫ

СОДЕРЖАНИЕ

VІ Бӛлім/ Часть VI

СЕКЦИЯ 5

ЭКОНОМИКА

ПОДСЕКЦИЯ 5.1

ЭКОНОМИКА

1. Абдрашитова Т.А. Становление и развитие АПК и агробизнеса в Казахстане............... 9

2. Абжанова Д.С. Қазақстан Республикасының экономикасында шетелдік инвестицияның рӛлі.................................................................................................................

13

3. Альжанова Ф.А. Негізгі қҧралдардың экономикалық мәні мен маңызы.......................... 16

4. Альмухамедова Н.С., Есенаева Ж.С. Агропромышленный комплекс Казахстана: современное состояние и проблемы инновационного развития.........................................

20

5. Аринова А.Б. Развитие малого и среднего бизнеса – стратегическое направление диверсификации РК..................................................................................................................

23

6. Аринова А.Б. Оценка финансовой устойчивости АО НАК «Казатомпром».................... 27

7. Баймагамбетова А. Сущность и место прогнозирования в планировании...................... 32

8. Байсадакова Ф.Р. ҚР-ның ауылшаруашылығын тиімді дамыту жолдары....................... 35

9. Букетова А.Р. Специальные экономические зоны и перспективы их развития в Казахстане.................................................................................................................................

37

10. Бухарбаев Ш.М., Қаршығина Г.Е. Қазақстанның индустриалды-инновациялық ӛсуін ынталандыру – ҧлттық экономиканы дамытудың негізгі буыны..............................

41

11. Габдулина Д.Е. Қазақстан Республикасының дағдарыстан кейінгі дамуы....................... 45

12. Далелхан Г. Қазақстан ғылымының бәсекеге қабілеттілігін арттыру проблемалары...... 48

13. Жумадиллаева А.А. Анализ состояния, пути совершенствования производства и реализации нефтепродуктов в РК...........................................................................................

52

14. Ибраева А. Экономикалық кӛрсеткіштер арасындағы сызықтық байланыстар және корреляциялық талдау..............................................................................................................

54

15. Ибраимов А.Б. Шағын бизнес саласында инновацияның дамуы...................................... 56

16. Идиатуллина А.Д. Перспективы развития фондового рынка в Республике Казахстан...................................................................................................................................

60

17. Калдыбаева М.К. Қазақстан Республикасының экономикалық дамуындағы инновациялық жобалардың маңызы.......................................................................................

65

18. Каримова А. Развитие информационной подготовки бакалавров-экономистов.............. 68

19. Кенжебекова Ж.М. «Зеленая экономика» - путь к устойчивому развитию...................... 70

20. Кунтуарова Ж.С. Қазақстандағы мҧнай-газ саласының даму тенденциясы.................... 73

21. Магдиев А. Қазақстан Республикасында инновацияның дамуы және оның жеделдету жолдары.....................................................................................................................................

75

22. Мәмірсана Ж.Б. Нарықтық экономикада лизингтік бизнестің даму механизмі.............. 77

23. Масалимова К.К. Анализ экономической деятельности ГУ «Профессиональный лицей №1».................................................................................................................................

82

24. Мҧратбаев А.Ж. Ақтобе облысының ауыл шаруашылығының даму аспектілері............ 85

6

25. Несипбеков Е.Н. Приоритетные направления инновационного развития малого и среднего бизнеса в Республике Казахстан.............................................................................

89

26. Нҧршекенова Б.М. Инновациялық инфрақҧрылымды дамытудың экономикалық ортасын қалыптастыру.............................................................................................................

92

27. Омаров Б.А. Развитие национальной инновационной системы как условие повышения конкурентоспособности Казахстана..................................................................

94

28. Санаева А.Т. Қазақстан Республикасында шағын және орта бизнестегі инновацияның дамуы.........................................................................................................................................

98

29. Сыздыков А.А. Создание единой валюты в странах СНГ. ................................................ 102

30. Сыздыкова Г.Ж. Активизация деятельности субъектов на рынке интеллектуальной продукции..................................................................................................................................

104

31. Тажибаева А. Пути совершенствования прогнозирования................................................. 105

32. Танкимов Б.С. Инновационная направленность экономики казахстана – вызов нового времени.........................................................................................................................

107

33. Турлубаева М.Ж. Проблемы развития малого предпринимательства в Павлодарской области на примере КХ «Ардак»............................................................................................

110

34. Тҧрғанбаев С.М. Абай шығармаларындағы экономикалық ой-пікірлер.......................... 113

35. Уртамбаев Т.М. Анализ перспектив и проблем государственной поддержки малого и среднего бизнеса.......................................................................................................................

117

36. Учкампирова А.Б. Анализ развития малого предпринимательства в регионах Республики Казахстан..............................................................................................................

119

37. Халметова Ю.Ф. О некоторых вопросах унификации таможенного законодательства. 125

38. Хасенова К.Қ. Еуразиялық вектор - әлемдік дағдарысқа тӛтеп берудің кешенді әдісі ретінде........................................................................................................................................

127

ПОДСЕКЦИЯ 5.2

ФИНАНСЫ, УЧЕТ И АУДИТ

39. Альмухамедова Н.С. Қазақстанның статистика жҥйесінің жағдайы мен 2015 жылға дейінгі даму перспективалары................................................................................................

130

40. Аппакова Г.Н. Координация развития налогового учета экспортных операций............ 134

41. Бабанова А.А. Проблемы ипотечного кредитования в Республике Казахстан................ 137

42. Далелхан Р. Білім алу саласындағы жинақтаушы жҥйені отандық тәжірибеге енгізу мәселелері.................................................................................................................................

139

43. Жҧбаниязова С. Қазақстан Республикасында ислам даму банкінің қалыптасу ерекшеліктері............................................................................................................................

141

44. Исмагулова И.А. Становление банковской системы Республики Казахстан.................. 144

45. Карандеева К.И. Инвестиционные аспекты развития агропромышленного комплекса Республики Казахстан.............................................................................................................

148

46. Коршнякова В.В. «Блеск и нищета» финансовых пирамид ............................................. 151

47. Қаршығина Г.Е. Қазақстанның индустриялды-инновациялық ӛсуін ынталандырудағы - шағын бизнестің ролі............................................................................

152

48. Кҥнтуарова Ж.С. Қазақстандағы дамушы қор нарығын модернизациялаудағы - пайлық инвестициялық қордың рӛлі......................................................................................

155

49. Мурзагулова А.А. Финансовые инструменты: признание, определение и классификация..........................................................................................................................

159

50. Мухаева М. Ӛндірісті ғылыми-техника жетістіктерімен қамтамасыз етудің экономикалық қажеттілігі.......................................................................................................

161

51. Низамадинова С. Қазақстанның индустриялды-инновациялық ӛсуін ынталандыру- 164

7

ҧлттық экономиканы дамытудың негізгі буыны.................................................................

52. Русских А.О. К эффективной налоговой системе через стабильное налоговое законодательство......................................................................................................................

168

53. Сагиндыкова Г.М. Учет экологических обязательств в условиях неопределенности....................................................................................................................

172

54. Солтанова С.М. Пенсионная система Республики Казахстан........................................... 174

55. Тлеубердиева А.С. Анализ финансовой устойчивости, ликвидности и платежеспособности предприятия в условиях рыночной экономики................................

178

56. Тусибаева Г.С. Значение и задачи аудиторских служб за рубежом.................................. 181

57. Турарбеков М.А. Управление денежными потоками и стоимость компании................. 185

58. Фомич О.А. Проблемы и перспективы развития финансово-кредитной инфраструктуры Казахстана...................................................................................................

189

59. Шахарова А.Е., Тусибаева Г.С. Профессиональная этика аудитора............................... 191

60. Шахарова А.Е. Профессиональная этика в бухгалтерской профессии............................ 197

61. Ыхласова С.С. Ӛңірлік экономикада инвестицияны дамытудың инновациялық жолдары....................................................................................................................................

200

ПОДСЕКЦИЯ 5.3

МЕНЕДЖМЕНТ И ГОСУДАРСТВЕННОЕ УПРАВЛЕНИЕ

62. Абдреймова А.Н. Қазақстан Республикасының индустриалды – инновациялық даму жолындағы жобалық менеджменттің алатын орны..............................................................

206

63. Ақбаева Т.Б. Қазақстан Республикасының индустриалды – инновациялық дамуын басқарудағы мәселелер............................................................................................................

208

64. Аленова Г.Б., Кірісхан П. Мемлекеттік басқару жҥйесінің тиімділігін арттыру жолдары....................................................................................................................................

213

65. Бекарыстан Р.Қ. Компания қызметінде кәсіби тәжірибені тиімді пайдаланудың шетелдік әдісі...........................................................................................................................

215

66. Будешов Е.Г. Қазақстан Республикасындағы балық ӛнімінің экспортын дамыту.......... 217

67. Галимова А.Г., Нургалиева А.С. Государственная поддержка инновационной деятельности.............................................................................................................................

219

68. Ерғалиева Ш.Е. Жергілікті басқару органдарының тиімділігін арттыру........................ 222

69. Каханова А.С. Мемлекеттік қызметті дамытудағы шетел тәжірибесінің қажеттілігі..... 225

70. Кемелова М.А. Қазақстан Республикасындағы қонақ ҥй шаруашылығын басқарудағы менеджмент..............................................................................................................................

229

71. Ким Л.А. Особенности инновационного развития Республики Казахстан...................... 232

72. Мубараков А.К. Совершенствование системы государственного планирования в Республике Казахстан..............................................................................................................

234

73. Нармағамбетов Б.А. Қазақстан Республикасындағы инновациялық саясатты жҥзеге асыру бағыттары......................................................................................................................

237

74. Наханов Н.А. Перспективы развития инновационной системы РК.................................. 240

75. Нургалиев Ж.Е. Коррупция в системе государственных закупок: проблемы и пути ее решения.....................................................................................................................................

241

76. Нҧрланҧлы Ж. Шетелдердегі мемлекеттік қызметкерлердің тәжірибесі......................... 248

77. Танченко Т.П. Management of the East – it's still so much that the West has to learn from it.................................................................................................................................................

250

8

78. Тайшыков Ж.Х. Индустриалды - инновациялық даму – Қазақстанды дағдарыстан аз шығынмен алып шығатын жол ..............................................................................................

253

79. Файзуллаева Л.О. Қазақстан Республикасының экономикалық қауіпсіздігі – ҧлттық мҥдденің басты мәселесі.........................................................................................................

255

80. Ҥркімбаева Г.М. Қазақстандағы демократиялық жаңғыру ҥрдісінің дамуы................... 257

81. Шигамбаева З.А. Қазақстанның инновациялық дамуы - экономиканың бәсекеге қабілеттілігін арттырудың алғышарты ретінде.....................................................................

260

ПОДСЕКЦИЯ 5.4

ТУРИЗМ И МАРКЕТИНГ

82. Ақбаева Т.Б. Туризмнің жаңа кеңістікте дамуындағы интернеттің рӛлі.......................... 262

83. Алимбеков Д.А. Роль экологического туризма в использовании природных ресурсов....................................................................................................................................

265

84. Ахметова А.Б. Особенности рекламы в туризме................................................................. 267

85. Букешева Д.К. Основные направления совершенствования маркетинговых услуг в сфере туризма...........................................................................................................................

269

86. Жакиянова С.А. Современное состояние, проблемы и перспективы индустрии туризма Казахстана...........................................................................................................................................

272

87. Жолдасбекова Е.В. Формирование положительного имиджа территории как фактора развития туризма в республике Казахстан............................................................................

277

88. Кемелов Б.Қ. Қазақстандық кәсіпорындардың экспортқа шығарудағы негізгі жолдары....................................................................................................................................

280

89. Кемелова М.А. Туристік қызмет кӛрсетуші мекемелердегі экономикалық талдау......... 283

90. Козыбаева А.М. Проблемы и перспективы развития внутреннего туризма в Республике Казахстан..............................................................................................................

284

91. Мезина В.В. Роль туристского продукта в деятельности туроператора........................... 287

92. Myrzakenova A.T. Development of hotel business in Kazakhstan......................................... 290

93. Нужнова Е.Г. Основные пути эффективного развития въездного туризма в Республике Казахстан..............................................................................................................

293

94. Оразтаева А.Н. Развитие международного туризма в Казахстане.................................... 298

95. Серикова А.Т.Кластерная политика развития туристской отрасли в Казахстане........... 299

96. Танкимов Б.С. Маркетинговая политика продвижения казахстанского продукта в рамках вступления в ВТО.......................................................................................................

303

97. Топчакова А.Ж. Қаржы ҧйымында маркетингті ҧйымдастыру........................................ 304

98. Туманова А.Е. Процесс управления маркетингом в индустрии гостеприимства............ 311

99. Туманова А.Е. Advanced tourism marketing: building successful PR through social media marketing...................................................................................................................................

313

100. Туякбаева А.А. Психологические особенности обслуживания туристов........................ 315

9

СЕКЦИЯ 5

ЭКОНОМИКА

ПОДСЕКЦИЯ 5.1

ЭКОНОМИКА

УДК 333.7313:658.314

СТАНОВЛЕНИЕ И РАЗВИТИЕ АПК И АГРОБИЗНЕСА В КАЗАХСТАНЕ

Абдрашитова Тахмина Арыстанбековна

Магистр-преподаватель, МКТУ имени Х.А.Ясави, г.Туркестан

В экономической науке в современных условиях весьма важную роль должны сыграть

исследования по фундаментальному анализу исторических событий прошлого на территории

нашего государства. В период монопольного господства коммунистической идеологии проб-

лемам глубокого изучения социально-экономических событий прошлого не придавалось

значения, и история экономики оставалась по существу белым пятном, а анализ сводился

преимущественно к восхвалению достоинств нового строя, позволившего перейти от феодаль-

ных отношений к социалистическим, минуя капитализм. При этом однозначно определялась роль

кочевого хозяйства как отсталого, экстенсивного и даже реакционного, а преимущества

социалистического подхода к этому вопросу безмерно преувеличивались.

Экономическая история Казахстана в современных условиях представляет собой за

небольшим исключением набор разрозненных и преимущественно конъюнктурных

исследований материалов по отдельным периодам, мало связанных между собой и зачастую

друг другу противоречащих как по результатам, так и по теоретическим обобщениям.

Обретение независимости и национального суверенитета дает прекрасную и редкую

историческую возможность проведения глубоких исследований с привлечением как

археологических, так и заранее засекреченных материалов по экономической истории, и эта

большая, но совершенно необходимая в своем решении проблема еще ждет своих объективных

исследователей.

Это тем более необходимо, так как преодоление кризиса, становление и развитие

отечественной экономики должны опираться на прочный фундамент знаний по эволюции

развития производительных сил и производственных отношений с тем, чтобы учесть ошибки

прошлого и широко использовать богатый, многовековой опыт коренного населения в развитии

нашей экономики. Природно-климатические и социально-экономические условия республики

настолько специфичны, что разработка и прогнозирование наиболее вероятных путей и на-

правлений общественного и экономического развития совершенно невозможны без их учета, а

опора единственно на мировой опыт развитых и развивающихся стран может привести к

выводам и рекомендациям с далеко идущими не всегда и не во всем положительными по-

следствиями.

Поэтому, приступая к разработке проблем развития агробизнеса, необходимо, на наш

взгляд, на основании уже имеющихся материалов вкратце проанализировать формирование и

развитие агропромышленного комплекса и первоначальные формы организации производства в

сельском хозяйстве на территории Республики Казахстан.

В разные периоды нашего государства в сельскохозяйственном производстве

применялись разнообразные конкретные формы собственности и хозяйствования, организации и

стимулирования труда.

Основной формой земельной собственности в условиях кочевого скотоводства было

общинное землевладение. Земля использовалась как пастбище в ее естественном состоянии,

без приложения к ней труда. Скот выступал не только в роли средств производства, но также и

в роли продукта производства, продукта потребления, а затем и товара, а вьючный и ездовой

10

скот - в роли орудий производства. Кочевое скотоводство носило в основном натуральный

характер. Продукты животноводства, как скоропортящиеся продукты, не поддаются

накоплению, слишком же большие стада, когда это богатство некому продать и нельзя

обратить в деньги, тоже не могли дать больших накоплений, а без накоплении невозможны

расширенное воспроизводство и хозяйственный прогресс.

Признаками классической крестьянской земельной общины обычно считалась

принадлежность земли общине на праве собственности, а чаще на праве владения, а

отдельным членам общины принадлежало лишь право пользования, иногда соединенное с

владением землей, причем, этим правом обладали лишь те лица, которые находились в

сельском обществе. Право пользования наделом принадлежало члену общины как домо-

хозяину. Право пользования, принадлежащее членам общины, проявлялось по-разному в

отношении усадебной земли, пахотной земли, сенокосов и выгонов.

В Казахстане земельная община имела специфическую форму: пастбищно-кочевая

община. На заре кочевого скотоводства, когда кочевники могли использовать большие

необжитые территории, не было собственности на землю, даже родовой. В эпоху движения

кочевников на запад (IV-III вв. до н.э.) и освоения новых территорий земли-пастбища

использовались сообща на каждом новом участке (месте стоянки), затем племя уходило на

другие земли. И здесь нельзя говорить об общинном владении или собственности на землю.

Постепенно, в условиях естественного сокращения пастбищного производства, возникало

стремление племен к использованию одних и тех же пастбищ в течение всего года, а затем по

сезонам, но разными родами и группами. Это была первичная форма родового земле-

пользования.

Уже в IX-X вв. начинает возникать собственность на землю, но не в районах кочевого

скотоводства, а в районах развивающегося оседлого земледелия, причем, как собственность

общинная и как собственность на усадьбу и на пашню.

Кочевничество - это низшая, по сравнению с оседлостью, ступень хозяйственного развития

общества. Кочевое скотоводческое общество в Казахстане развивалось в направлении к

оседлости, к земледелию в удобных для этого районах. Первые земледельческие оазисы воз-

никают в VI-VII вв. при кочевниках-тюрках на юге.

Собственность на землю носила, возможно, наследственно-подворный характер. Тот,

кто первый вспахал землю, кто провел арыки, тот считал землю своей, передавая по

наследству обработанный участок.

Рост производительности труда, повышение уровня производительных сил привели к

разложению родовой общины и появлению сельской. В условиях кочевого образа жизни

своеобразной формой сельской общины в Казахстане выступала аульная община.

Известно, что у большинства земледельческих народов переход от совместной формы

землепользования к индивидуальной произошел в сравнительно короткий срок. Например,

по свидетельству Ф. Энгельса, германцы такой переход совершили всего за 150 лет. В усло-

виях аульной общины кочевников-скотоводов процесс полной индивидуализации

землепользования происходил крайне медленными темпами. У казахов аульная община

оставалась субъектом землепользования и в XIX в. Появление отдельных семей, богатых

скотом, было началом зарождения частной собственности на скот, началом подрыва

экономического и социального равенства членов родовой общины. Все более

увеличивавшееся на базе частной собственности на скот имущественное неравенство среди

кочевников-скотоводов, появление и развитие городов благоприятствовали зарождению и

развитию обмена продуктами и торговли. Интенсивный обмен между кочевниками и

городами не только ускоряет процесс имущественного обособления семьи, но и делает

стадное существование ненужным.

Разложение общинно-родовых земельных отношений началось с превращения в

объект индивидуальной собственности прежде всего зимних пастбищ - самых ценных

земельных угодий, как это случалось с усадебной землей у оседлых народов.

11

Вслед за обособлением зимних пастбищ, по всей вероятности, происходило

обособление и летних пастбищ, ставших впоследствии составной частью объекта земельной

собственности феодализирующейся знати. Пользование обособленными земельными

массивами по-видимому, выражало первоначальную форму становления феодальных

земельных отношений.

Развитие искусственного орошения на юге Казахстана, население которого не было

чисто кочевым, обеспечивало получение устойчивых урожаев, повышало про-

изводительность труда земледельцев. У них появилась возможность обменивать излишки

зерна на продукты животноводства, а с развитием городов - на ремесленные изделия.

А. И. Шахназаров в своей работе «Сельское хозяйство в Туркестанском крае»

следующим образом описывает землевладение в конце XI в [4]. Все земли Туркестанского

края, куда входило 5 областей (Сырдарьинская, Самаркандская, Ферганская, Закаспийская

и Семиреченская) во времена мусульманских правителей делились на 3 категории:

1 категория - земли, принадлежащие государству, назывались «мамляка»;

2 категория - земли, принадлежащие частным владельцам,-«мильк»;

3 категория - земли, принадлежащие мечетям, медресе с благотворительными

заведениями,-«вахм».

Частновладельческие земли «мильк» делились на 4 категории:

1) «мильк-хур» или «мильк-халис» означает имение, освобожденное от

государственных налогов за особые заслуги владельца или же выкупленное владельцем пу-

тем одновременного взноса в казну его стоимости;

2) «мильк-ушри» означает имение, обложенное государственным налогом в размере

1/10 от всего урожая;

3) «мильк-вахми»-это имение, заповедное в пользу мусульманских духовных и

благотворительных учреждений;

4) «мильк-херадж»- владения, которые были присоединены к территории

мусульманского государства силою оружия и обложены государственным налогом в

размере от 1/5 до 1/2 урожая.

Последней единицей в административном устройстве края являлось сельское

общество, которое выбирало старейшину-аксакала, в руках которого была сосредоточена

как административная, так и хозяйственная часть управления районом.

В таком виде было мусульманское землевладение до переселения в этот край

русского населения.

Русское правительство не признало владения, освобожденные от государственных

налогов, разрешило важный аграрный вопрос, не признав привилегированного сословия.

Земли «мильк-хур» приравнивались к категории «мильк-ушри», и все орошаемые земли по

новому положению составляли собственность тех, кто их обрабатывал. Часть орошаемых

земель в Ферганской, Сырдарьинской и Самаркандской областях, находившихся некогда в

общинном пользовании, была разделена между общинниками на подворные участки,

размеры которых были невелики. Средний размер надела был не более 5 десятин в

Ферганской, не более 7 - в Самаркандской и не более 10 десятин в Сырдарьинской областях.

Этот тип землевладения был самым распространенным. Ему принадлежало 9/10 всех

орошаемых земель и оно составляло ядро жизни крестьян Туркестанского края.

Кочевое хозяйство - другой тип землевладения на государственной земле, находящейся в

его пользовании. Здесь небольшая часть орошаемой земли и огромная площадь неорошаемой-

для пастьбы скота и для посевов отчасти. Эта земля продаваться не могла.

Третий тип землевладения составляла земля, принадлежавшая мечетям и

находившимся при них благотворительным учреждениям.

Крупное землевладение на правах личной собственности составляло его четвертый тип.

Увеличение народонаселения вело к дроблению участков, и это, уменьшая ежегодные

ресурсы хозяина, отнимало у него возможность лично обрабатывать свой участок, в

результате он вынужден был продавать свой участок богатому соседу.

12

Частная собственность в феодальном обществе и у кочевников-скотоводов занимала

определяющее место в системе производственных отношений. Крупная монопольная

собственность, появившаяся в противовес общинной форме собственности, господствовавшей

при родовом строе, представляла собой в основном иерархическую форму землевладения.

Какова же была обеспеченность поголовьем скота казахских шаруа, достаточная для

удовлетворения своих потребностей в средствах производства и создания прибавочного

продукта? А. И. Еренов приводит следующие архивные данные. Так, в середине XIX в. семья в

Аккумской волости Семипалатинского уезда, состоящая из 8 человек, имела в личном хозяйстве

скота: 1) крупного- 21 гол. (из них 2 верблюда, 13 лошадей, 6 - рогатого скота); 2) мелкого - 70

(из них 60 овец, 6 коз); 3) молодняка -80. Таким образом, в хозяйстве имелось, не считая

молодняка, 91 гол. разного скота. Средняя обеспеченность 1 семьи по Букеевской орде в 1844-

1845 гг. в каждом роде колеблется от 13,5 до 155 голов. В среднем на 20 363 семьи

приходилось около 42-43 голов скота.

Таким образом, на основании этих данных можно утверждать, что основная масса

кочевников обладала необходимым количеством скота для воспроизводства средств труда,

рабочей силы и создания продукта для внесения определенных повинностей в пользу

собственника пастбищ.

Итак, с начала XIX до начала XX вв., т.е. почти за 100 лет, казахское кочевое

хозяйство претерпело ряд серьезных изменений. Если раньше основной формой хозяйства

было кочевое скотоводство, то теперь в дополнение к нему возникает хозяйство оседло-

земледельческое, Появляются самые разнообразные переходные формы хозяйства,

характер которых зависел от социальных и экономических факторов, географических

условий и т. д.

Постепенно определяются пять основных наиболее четко очерченных в своих

особенностях типов хозяйств:

1. Чисто кочевое хозяйство, не связанное с земледелием и сенокошением.

2. Кочевое хозяйство, имеющее посевы и занимающееся сенокошением.

3. Полуоседлое скотоводческое хозяйство, не имеющее посевов, но производящее

запасы сена на зиму.

4. Оседлое земледельческо-скотоводческое хозяйство, для которого в равной степени

характерны разведение скота и земледелие, но в условиях оседлости, содержание скота

летом на выгоне или на близких пастбищах.

5. Оседло-земледельческое хозяйство, для которого земледелие являлось основным

источником дохода.

Хозяйства смешанного типа представляют переходную форму от кочевого к оседлому

хозяйству. В. Ф. Шахматов приводит данные о кочевых хозяйствах смешанного типа. Эти

хозяйства имеют много лошадей и овец, мало крупного рогатого скота и небольшое

количество верблюдов. Для хозяйства такого типа кочевое скотоводство является

основным занятием, земледелие - подсобным. В хозяйствах оседлых казахов-земледельцев

изменился состав стада по сравнению с хозяйством кочевника. Им не нужны были

верблюды, уменьшилось количество овец и лошадей, но значительно увеличился

удельный вес крупного рогатого скота в стаде.

Такова история развития форм собственности и хозяйствования в Казахстане до

начала XX столетия.

Развитие производственных отношений в советский период подробно освещено в

многочисленных трудах отечественных и зарубежных авторов. Но в последние годы

происходит громадная переоценка ценностей и сложившаяся командно-административная

система управления экономикой воспринимается совсем иначе. Как уже отмечалось выше,

колхозно-совхозная система организации труда и производства оказалась несостоятельной,

поэтому в современных условиях возникла острая необходимость в реформировании форм

собственности и хозяйствования и в целом производственных отношений в экономике

республики вообще и в сельском хозяйстве в особенности.

13

Литература

1. Ертазин Х. Становление и развитие агробизнеса. Алматы,1997г. 2. Абдильдин С.А. Бизнес-план сельского предпринимателя. Алматы, 1997. 3. Абдукамалов О.А., Челекпаев Я. Д. Новые формы хозяйствования в АПК и факторы их развития в условиях рынка. Алматы. КазНИИНТИ, 1991.

4. Арынов Е.М. О стратегии экономических реформ в Казахстане: приоритеты и неотложные шаги. Алматы: КИСИ. 1993. Аутов Р. Р. Острые грани перестройки АПК.

Алматы: Кайнар. 1990.

5. Аутов Р.Р., Ертазин X. и др. Проблемы перехода к регулируемым рыночным отношениям в АПК. Алматы: КазСХИ. 1992. С. 24.

6. Оспанов М.Т., Аутов Р.Р., Ертазин X.Е. Теория и практика агробизнеса. Алматы: СП «Франклин». 1997. 359 с.

ӘОЖ 338.23: 330.322(574)

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЭКОНОМИКАСЫНДА ШЕТЕЛДІК

ИНВЕСТИЦИЯНЫҢ РӚЛІ

Абжанова Д.С.

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ҧлттық университетінің 2курс студенті, Астана қ

Ғылыми жетекші: Шамишева Н.Қ.

Инвестиция – бҥгінгі кҥні қолда бар ақшаны, мҥлікті және басқа да заттарды, яғни

капиталды қандай да бір ӛндірісті дамыту ҥшін жҧмсап, сол арқылы келешекте, яғни алдағы

уақытта пайыз тҥрінде немесе басқадай ҥлкен кәсіпкерлік табыс табу болып табылады. Бҧл

процеспен екі фактор байланысты болып келеді: уақыт және тәуекелдік [1; 109].

Еліміздің экономикасына шетелдік инвестицияларды тарту және тиімді пайдалану –

Қазақстанның шет елдермен экономикалық қарым-қатынастарының бағыты. Кӛптеген

экономистер шетелдік инвестициялардың экономикадағы рӛлін екіжақты бағалайды.

Кейбіреулер инвестициялар экономиканың тәуелсіздігінің жоғалуына әкеліп соқтырады

деген пікірде болса, басқа біреулер инвестициялар – бҧл ҧлттық экономиканы дамыту және

қайта қҧрудың кӛзі деп санайды. Біреулері шетелдік инвестициялар Отанның сатылуына,

экономиканың қҧлдырауына ҧшыратады деген ойда болып, екіншілері шетелдік

инвестициялар – бҧл ӛндірістік факторлардың, халықаралық технологиялардың және басқару

тәжірибелерінің мобильділігіне тіреу мҥмкіншілігі дейді [1;110-111].

Әлеуметтік-экономикалық тиімділік – кез келген нысанда шетел инвестицияларын

тартудың бірден-бір шарты. Қағидалар шетелдік компаниялардың қатысуымен болатын

жобалардың жоғары табыстылығы мен пайдалылығы, қарыз бен несие беру шарттарының

тиімділігі, жаңа жҧмыс орындарын қҧру мен тҧрғын халықтың жҧмысбастылығын

арттыруды пайымдайды:

- экономикалық-экологиялық қауіпсіздік;

- шетел инвестицияларын тарту барысында ӛзара тиімділік қағидасы;

- экономикаға шетел инвестицияларына басымдылықтық салу қағидасы;

- республика ҥшін маңызды қағида болып барынша аз коммерциялық тәуекел қағидасы табылады.

- ең сонында шетел инвестицияларын тартудың әлемдік тәжірибесін барынша ескеру қағидасы маңызды рӛл атқарады.

Инвестициялық шешім қабылданғаннан және шығындар мен салынатын қҧралдар

мерзімі белгілі болғаннан кейін жобаны қаржыландыру шараларына кӛшу керек.

Жабдықтаушылар несиелерін, несие мекемелерінің қаржыландыруымен ҧйымның меншікті

14

қҧралдарын есепке ала отырып, тартылған және меншікті қҧралдар арасындағы рационалды

экономикалық теңдікке ҧмтылу қажет [2].

Шетелдік инвестицияларды қҧқықтық реттеу екі деңгейде жҥзеге асады: ҧлттық-

қҧқықтық және халықаралық-қҧқықтық. Ҧлттық-қҧқықтық және халықаралық-қҧқықтық

реттеу бірін-бірі толықтырады және ӛзара тығыз байланысты [2].

Шетелдік капитал кӛмегімен келесідей міндеттерді шешуге болады:

- экспорттық мҥмкіншіліктердің тиімділігін арттыру;

- елдің экспорттық экспансиясын дамытып, оны халықаралық нарықта бекіту;

- импорттық тауарларды алмастыратын ӛндірісті дамыту;

- жаңа техника мен технология, басқару әдістері мен ӛнім ӛткізу кӛмегімен ӛндірістің ғылыми-технологиялық деңгейін кӛтеру;

- аяқталған технологиялық циклдарды қалыптастыру;

- мемлекеттік бюджетке салық тҥсімдерін кӛбейту;

- артта қалған аудандар мен салаларды қайта қҧру;

- ҧлттық экономикада жаңа жҧмыс орындарын ҧйымдастыру;

- кадрларды даярлау және білім беру арқылы жаңа ӛндірістік және басқару тәжірибесін қолдану;

- Қазақстанның экономикалық тәуелсіздігіне жету. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев ӛзінің «Қазақстан-2030» стратегиясында: «Еліміздің

бірқатар маңызды экономикалық секторлары бар: табиғи ресурстарды ӛткізу,

инфрақҧрылым, коммуникация мен ақпарат. Бҧл салалардың дамуы экономикалық-

әлеуметтік сфераға және Қазақстанның халықаралық қоғамдастыққа интеграциялауына

едәуір әсер етеді. Бҧл – капиталсыйымды салалар, олардың дамуы ҥшін шетел капиталы да,

мемлекеттің стратегиялық бақылауы да керек. Басқарушылар арқылы жҥзеге асырылатын

ашық, тиімді және қадағаланатын заңдары бар анық және либералды инвестициялық саясат –

бҧл шетелдік инвестицияларды тартудың ең қуатты кӛзі...» [5].

Шетел инвестицияларын тартуда ең басты бағыт ақырғы ӛңдеу салалары. Қазіргі

таңда Қазақстан рудалардың, минералды шикізаттың, жанармай-энергетикалық ресурстары

сирек кездесетін асыл металдың қоры, пайдалы қазбаны ӛңдіру мен алғашқы ӛңдеудің

қуатты индустриясы бола тҧрып, машина жасау базасы, жоғары тауарлық дайын ӛнім ӛндіру

ӛндірісі жоқ. Республикада ғылымсыйымдылықты техникалық кҥрделі ӛнім ӛндіретін сала

жоқ, халық тҧтынатын тауар индустриясы әлсіз дамыған, химия ӛнеркәсібінің

ауылшаруашылық ӛнімін ӛңдеу әлеуеті жеткілікті пайдаланылмайды. Ӛнеркәсіптің алдыңғы

салаларында – қара және тҥсті металлургия, химия кешенінде энергияны кӛп қажет ететін,

экологиялық лас технологияларды, моральды және физикалық тозған жабдықтарды қолдану

ҥлесі жоғары [3;161-166].

Осы мәселелерді шешу ҥшін және экономикалық дамуға жету ҥшін, сонымен бірге

экономиканы шикізаттық бағыттан ауытқу ҥшін ҚР 2003-2015 жылдардағы индустриалды-

инновациялық даму Стратегиясы жасалды. Индустриалды-инновациялық дамуға қатысты

мемлекеттік инвестициялық саясаттың мақсаты - мемлекеттің қолдауынсыз жеке сектордың

әлі жетпейтін салаларға инвестиция тарту мен қолданудың сәйкес механизмдері мен

қаржыландыру кӛзін анықтау. Сонымен, ҚР ҧлттық экономикасына тартылған

инвестициялардың салалық қҧрылымы кҥрделі кӛрініс алып отыр. Дегенмен, барлық

тартылған инвестициялар ішінің жалпы қҧрылымынан басымды кҥш мҧнай-газ секторына

кӛбірек бӛлінеді. Мҧнай-газ секторына салынатын инвестициялардың даму ҥрдісі алдағы 10-

15 жыл бойы сақталады. ҚР Энергетика және минералды ресурстар министрлігінің болжамы

бойынша мҧнай-газ саласына 2006-2010 жылдарға бӛлінетін инвестиция мӛлшері – 25 млрд.

долл., 2011-2015 жылдарға – 27 млрд. долл. астам [8].

15

Жалпы 2003-2015 жылдарда Қазақстанның мҧнай-газ саласына салынатын инвестиция

66 млрд. долл. қҧрайды. Инвестицияның негізгі мӛлшері мҧнай ӛнеркәсібін дамытуға

бағытталған: 2003-2005 жж. – 11,2 млрд. долл., 2006-2010 жж.- 23,8 млрд. долл., 2011-2015

жж.- 26,2 млрд. долл. Барлығы 2003-2015 жылдарға Қазақстан мҧнай саласына 61,2 млрд.

долл. инвестиция тартылады деп болжанады [6].

Теріс тенденциядан қҧтылып және тура шетел инвестицияларының ӛсуіне қол жеткізу

ҥшін шетел инвестицияларын ынталандыру бойынша кешенді мемлекеттік бағдарлама

дайындалды [4;264-265].

Шетел тәжірибесін есепке ала отырып осы бағыттағы Қазақстан ҥшін енуі қажет

шаралар:

- қызмет етуші шетел инвесторлары ҥшін жеңілдіктер мен преференциялар жҥйесін

жеке салалар мен аймақтарда қҧру;

- жергілікті билік пен шаруашылық субъектілер арасында меншікті нақты айқын бӛлу;

- тҧрақты экономикалық және сыртқы сауда заңнамасын қҧру, концессия және ӛнімді

бӛлу бойынша нормативті базаны қоса алғанда;

- салық ауыртпалығын тӛмендету мен салық қҧрылымын оңайлату;

- жерге жеке меншік енгізу;

- шетел инвестицияларын сақтандыру механизмдерін қҧру;

- инвестициялау процесінің негізін салымның басымды бағытын анықтау мен сәйкес

қаржыландыру кӛзін табу қҧрайды.

Басымды бағытты және бағдарламалық шараларды таңдау барысында мыналарды есте

ҧстаған жӛн деп есептеймін:

- бҧрын қҧрылған материалды-техникалық базаны, ӛндірістік қуатты және жабдықты

тиімді қолдану мҥмкіндігі;

- қызмет етуші жҧмыс орындарымен толықтыру және жаңа орындар қҧру;

- экспортты-жарамды ӛнім ҥлесін ҧлғайту;

- инвестиция қайтарымдылығы және ең алдымен, жоғары қор қайтарымдылық

есебінен капитал салымының мерзімін қысқарту;

- әртҥрлі кӛздерден инвестиция тарту мҥмкіндігі.

Экономикаға қазақстандық, сондай-ақ шетелдік инвестиция тарту ҥрдісі ӛзінің одан

әрі дамуы ҥшін инвестициялық басқару саласын мемлекеттік қолдау мен реттеудің бірқатар

шараларын жҥзеге асыруды талап етеді. 2014 жылға дейін 294 инвестициялық жоспарлар 8,1

триллион теңгеге жҥзеге асырылады. Отандық және шетелдік инвестициялар экономикада

шикізат емес салада 30 %-дан кем емес деңгейге жетеді.

Қазіргі уақытта Қазақстанда шетелдік капиталдарының қатысуымен шамамен 8 мың

компания жҧмыс істейді. Олардың 270 Fortune-500 ірі әлемдік компаниялар тізіміне кіреді,

олар: Шеврон, Сименс, Майкрософт, Дженерал Электрик, Кока-Кола, Данон, Хенкель [7].

Сонымен, шетел капиталы ақша қаражатының жай массасы ретінде ғана қажет емес,

жаңа әлемдік ғылыми – техникалық жетістіктер, тенхнологиялар енетін маңызды арна

ретінде қажет деп қорытынды жасағым келеді. Олар ірі коммерциялық ӛмірді инвестициялау

негізінде ҧлттық шаруашылық субъектілерінің дамыған тауарлық қатынастарға бейімделу

дәрежесін арттыруға, олардың ӛндірістік қызметін ҧтымды етуге мҥмкіндік туғызады.

Әдебиеттер

1. М.К. Байгісиев «Ҧлттық экономиканы мемлекеттік реттеу» Алматы: «Раритет», 2010 2. Мыльник Д.Г. «Инновационный менеджмент» - М.:2001 3. Мороз С. «Қазіргі кездегі инвестициялар жағдайы» // Қазақстан жоғары мектебі – 2003-№1 б. 161-166.

4. Адильбеков Д.З. «Региональная экономика Казахстана» Кокшетау: «Мир печати», 2007 5. «Қазақстан-2030» Стратегиясы - Алматы, 1997 6. Ғаламтор желісі 7. www.stat.kz 8. www.government.kz

http://www.stat.kz/

16

ӘОЖ 330.522.2(574)

НЕГІЗГІ ҚҦРАЛДАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН МАҢЫЗЫ

Альжанова Фариза Айтугановна

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ҧлттық университетінің студенті, Астана

Ғылыми жетекші – э.ғ.к., доцент Бержанова А.М.

―Негізгі қҧралдар‖ бабы бойынша қолданыстағы, консервациядағы немесе запастағы

негізгі қҧралдар бойынша мәліметтер кӛрсетіледі. Бҧл бап бойынша заңдарға сәйкес

кәсіпорынның меншігіне сатып алынған жер учаскелерінің қҧны да кӛрсетіледі. Аталған бап

бойынша негізгі қҧралдардың бастапқы қҧны және тозуы және қалдық қҧны жеке-жеке

кӛрініс табады. Негізгі қҧралдар баланс валютасына қалдық қҧнымен енгізіледі. Негізгі

қҧралдардың тҥгендеу нәтижесі бойынша анықталған бастапқы қҧны мен қайта есептеу

коэффициенттері негізгі қҧралдарды қайта бағалауға арналған алғашқы деректер болып

табылады. Негізгі қҧралдар олардың бастапқы қҧнын тиісті коэффициентке кӛбейту

жолымен қалпына келтіру қҧнына дейін қайта бағаланады. Негізгі қҧралдар қайта

бағалағаннан кейін негізгі қҧралдардың бастапқы қҧны қалпына келтіру қҧнына

алмастырылады (яғни қалпына келтіру қҧны баланстық қҧнға айналады).

Есеп беруде негізгі қҧралдардың тозуы жекелей кӛрсетіледі. Сонымен, баланстық

―Негізгі қҧралдар―-ды толтыру ҥшін мынадай жинақтамалы шоттардың ақпараты қажет:

―Жер‖, ―Ҥйлер мен ғимараттар‖, ―Машиналар мен жабдықтар, беріліс қҧрылғылар‖, ―Кӛлік

қҧралдары‖, ―Басқалар―, ―Аяқталмаған қҧрылыс‖, ―Ҥйлер мен ғимараттардың тозуы‖,

―Машиналар мен жабдықтардың, беріліс қҧрылғылардың тозуы―, ―Кӛлік қҧралдарының

тозуы―, ―Басқалардың тозуы―.

Ӛнеркәсіптік ӛндірістің тиімділігін арттыру бойынша шаралар жҥйесінде Қазақстан

Республикасы Ҥкіметінің бағдарламасымен негізгі қорларды пайдалану деңгейін едәуір

арттыру, ҧлттық экономика салалары бойынша кәсіпорындарда және ҧйымдарда қор

қайтарымын арттыруға бағытталған шаралар кешенін ҧдайы ӛндірістегі, ӛнеркәсіп

жҧмысының кӛрсеткіштерін жақсартуға және оның тиімділігін арттырудағы рӛлі мен

экономикалық мәнімен алғышартталған.

Негізгі қорлардың әлеуметтік-экономикалық маңызы, ең алдымен, еңбек

қҧралдарының қоғамдық ӛндірістің дамуындағы ҥлесімен анықталады. Еңбек қҧралдары,

олардың материалдық қҧрамы кӛп жағдайда кез-келген қоғамның материалды-техникалық

сипатын анықтайды. «Экономикалық дәуірлер не ӛндіретіндігін емес, қалай еңбек

қҧралдарымен ӛндірілетіндігін ӛзгешелейді. К.Маркс «Еңбек қҧралдары тек қана адамдық

жҧмыс кҥнінің дамуының ӛлшеуіші емес, сондай-ақ ол – еңбек жҥзеге асырылатын қоғамдық

қатынастардың кӛрсеткіші», – деп жазған.

Кәсіпорын іскерлігіне авансталған барлық қҧралдарды капитал деп атауға болады.

Кәсіпорынның бухгалтерлік балансын қҧру кезінде оның шаруашылық қҧралдары актив, ал

олардың қаржыландыру кӛздері – меншікті капитал және кәсіпорынның міндеттемелері деп

аталады. Шаруашылық субъектілері ӛзінің қызметін жҥзеге асыру ҥшін материалдық-

техникалық қор (МТҚ) қҧру керек. МТҚ-дың негізін негізгі қорлар қҧрайды. Кәсіпорынның

шарушылық ӛндірістік іскерлігінің аса маңызды қҧраушысы болып негізгі қорлар болып

табылады. Негізгі қорлар ӛзінің натуралдық тҥрін сақтай отырып, кӛптеген ӛндірістік

кезеңдерге қатысып, ал қҧндары дайындалатын ӛнімге бӛліктермен ауыстырылатын еңбек

қҧралы.

Ӛндіріс процесінде қатысатын барлық еңбек қорлары (машина, жабдық, т.б.) нарық

жҥзеге асырылуына жағдай жасайды (ӛндірістік ғимараттар, гидротехникалық қҧралдар,

плотиналар, арналар, эстакадалар, кӛлік қҧралдары, жолдар, тунельдер, электр жҥйелері,

қҧбырлар), еңбек заттары мен ӛнімдерін сақтау мен қозғалту ҥшін қызмет ететін ӛндірістік

17

негізгі қорлар болып табылады. Негізгі ӛндірістік қорлар қҧрамына тек ӛнімнің тҧтыну

қҧнын қҧруға ғана емес, сондай-ақ, оның қҧнын қҧруда қатысатын ӛндіріс қҧралдары да

кіреді.

«Негізгі қҧралдар есебі» Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес, негізгі

қҧралдар – бҧл ҧзақ уақыт бойы (1 жылдан астам) материалдық ӛндірісті де, ӛндірістік емес

салада да әрекет ететін материалдық активтер.

Негізгі қорлардың ерекше ӛзгешеліктері мыналар:

а) олардың шаруашылық қызметте кӛп дҥркінді қатысуы;

б) натуралды – заттық ҥлгісін сақтауы;

в) ӛзінің қҧнын дайын ӛнімге (жҧмысқа, қызметке) қызмет кезеңі барысында

біртіндеп аударады.

Соңғы тармақ негізгі қҧрал-жабдыққа амортизациялық тӛлемді есептеу арқылы

асырылады, ал оларға тӛмендегілер: жер, аяқталмаған кҥрделі қҧрылыс, резервте, қорда және

консервацияда тҧрған объектілер енбейді.

Сонымен қатар кітапханалық қорларға, ӛнім малына, бҧғыларға және ӛгіздерге

амортизациялық есептеулер жҥргізілмейді. [1]

Амортизация – негізгі қорлардың (ғимараттардың, машиналардың, жабдықтың) тозуы

есепті оның қҧндылығының бірте-бірте тӛмендеуі сондай-ақ негізгі қорларды жаңарту ҥшін

қаражатты қорландыру мақсатымен осы қорлар қҧнынан ӛндірілетін ӛнімге бірте-бірте

кӛшуі. Амортизациялық ӛтелім – негізгі қорлардың тозығын толтыру ҥшін, яғни оны ҧдайы

ӛндіру ҥшін осы қорлар қҧнының бір бӛлігін аударып отыру. Тозу – негізгі қҧралдар

объектілерінің физикалық және моральдік қасиеттерінің жоғалуы.

Салық салу мақсатында негізгі қҧралдарға қҧны 40 айлық есептік кӛрсеткіштен

асатын және Жарлықтың 20 бабына сәйкес амортизацияға жататын қызмет мерзімі 1 жылдан

асатын активтер жатады. Осыған сәйкес негізгі қҧралдар, олардың қалдық қ�