Китоби дарсї барои синфи - narod.rukitobkhona.narod.ru/4/Surud_va_Musiqi_4.pdf6...

1

Китоби дарсїбарои синфи

Мушовараи Вазорати маорифи Љумњурии Тољикистон ба чоп тавсия кардааст

ДУШАНБЕ«Собириён»

2007

2

Истифодаи иљоравии китоб:

Њолати китоб (бањоикитобдор)

№ Ному насаби хонанда Синф Солитањсил

Аввалисолихониш

Охирисолихониш

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Ин китоб дар доираи Лоињаи таљдидисоњаи маориф нашр гардидааст.

М Инф.Письмо-99

ISBN 978-99947-719-4-3

4306020600-114418(05)-2000

ББК 85.31Я72+74.266.7О-14

Муњаррири адабї: дотсент А. Аминов; М. Нурматов

Муќарризон: профессор К. Њалимов; дотсент Д. Ќучќоров; омўзгор Ќ. Подшоев

О-14 Љўрахон Обидпур: Суруд ва мусиќї, синфи 4 - Душанбе: «Собириён».–2007, 88 сањ.

© Љўрахон Обидпур© Собириён

3

Нишон

Парчам

4

Шеъри Гулназар Келдї Мусиќии Сулаймон Юдаков

Диёри арљманди мо,Ба бахти мо сари азизи ту баланд бод,Саодати ту, давлати ту бегазанд бод,Зи дурии замонањо расидаем,Ба зери парчами ту саф кашидаем, кашидаем, Зинда бош, эй Ватан, Тољикистони озоди ман!

Барои нангу номи мо,Ту аз умеди рафтагони мо нишонаї,Ту бањри ворисон љањони љовидонаїХазон намерасад ба навбањори туКи мазраи вафо бувад канори ту, канори ту. Зинда бош, эй Ватан, Тољикистони озоди ман!

Ту модари ягонаї,Баќои ту бувад баќои хонадони мо,Мароми ту бувад мароми љисму љони мо,Зи ту саодати абад насиби мост,Ту њастиву њама љањон њабиби мост, њабиби мост. Зинда бош, эй Ватан, Тољикистони озоди ман!

5

Ту хориљнаѓмаи созї, сухан сад зеру бам дорад.(Бедил)

Шукри истиќлол, ки бо ќадами муборакаш ба љумњурии мо дар њама соњањои зиндагї имкониятњои васеъ ва бањри сайќали истеъдоду лаёќат заминањои мусоид фароњам овард. Бо назардошти ин падидаи муњим мо тасмим гирифтем, ки омўзиши фанни мусиќиро дар сатњи дигар ва шакли нав барои хонандагон ба роњ монем, зеро мусиќї ба инсон дар њама лањзањои зиндагї мўънису њамдам буда, ба ў ќуввату дармон мебахшад.Мусиќї дар њаёти инсон наќши муњим дорад. Њељ як љашн ва иду айём бе

мусиќї гузаронида намешавад. Суруди шодию нишот ба кас рўњи тозаву илњоми нав мебахшад ва дар њолатњои душвор мусиќї инсонро ба зиндагї дилгарм месозад ва ба роњи рост њидоят мекунад. Омўзиши зебоиву нафосат ва тарбияи зебоишиносии хонандагон, инкишофи зебопарастї ва ташаккули маърифатнокиву фарњангшиносии онњо низ аз фанни мусиќї вобаста аст.Чунон ки аз Консепсияи миллии тањсилоти Љумњурии Тољикистон

бармеояд, љомеаи њуќуќбунёду демократї ба фароњам овардани муњит ва шароити мусоид бањри инкишофи шахси солиму ташккулёфта ва аз љињати маънавию љисмонї обутобёфта нигаронида шудааст.Саводи мусиќї асоси зебопарастї ва дарки њиссу эњсосоти инсонї буда,

ягон фарди љомеа набояд аз ин илм бебањра монад. Ба воситаи дарси мусиќї хонандагон дар мавзўњои гуногун шеърњо азбар намуда, њисси мењру муњаббаташонро нисбат ба волидайн, устодон, олами набототу њай-вонот зиёдтар ва ифтихори ватану ватандориашонро фузунтар месозанд. Тавассути шеъру мусиќї хонандагон метавонанд хушоњангии шеъру шеърхонї ва равонию ширинии забони модариро хубтару бењтар дарк намоянд.Дар китобе, ки дар даст доред, 16 суруд гирд оварда шудааст, ки

хусусият ва зарбу усулњояшон гуногунанд. Њамчунин дар интихоби сурудњо хусусиятњои синнусолї ва зина ба зина азхудкуниву пешравї дар ин самт ба назар гирифта шудааст. Сурудњо гуногунмазмун буда, дар васфи модару муаллим, кишвару Ватан ва дар васфи бањору зебоињои он, тасвири манзарањои нотакрори табиати сарзамини бињиштосои мо офарида шудааст. Як ќатор сурудњои дигар ба ин ё он љашн, ки њисси хештаншиносии толибилмонро бедор месозад, бахшида шудааст.Бо маќсади омўзиш ва тањлили мавзўњои зикргардида суруд ва мусиќии

композиторони хушсалиќа Зиёдулло Шањидї, Хайрулло Абдуллоев,

6

Миратулло Атоев, Љўрахон Обидпур, Ќудратулло Яњёзода ва дигарон интихоб шудаанд.Мусиќии сурудњо хушоњангу дилнавозанд, ки аз сурудани онњо пеш

аз њама худи хонандагон њаловат мебаранд. Дар китоб сурудњое оварда шудаанд, ки вазни шеъру мусиќї бо њам мутобиќ буда, оњангашон равону гўшнавоз аст. Ин аст, ки азбар намудани онњо барои хонандагон ягон мушкилие пеш намеорад. Матни сурудњо низ баландмазмуну оммафањм аст ва зуд дар хотири толибилмон наќш мебанданд.Таълими фанни мусиќї омўзгорро вазифадор менамояд, ки барои

инкишофи њаматарафаи малакаи хонандагон, мусиќидонии онњо аз имкониятњои мављуда истифода бурда, дарсњои мусиќиро аз љињати методї дуруст ва шавќовар ташкил намояд.Талаботи омўзиши фанни мусиќї талаб менамояд, ки:• шунавоии мусиќавї ва њис кардани ритм мунтазам инкишоф дода шавад;• дарки хуби мањорати сарояндагии хонандагон сайќал дода шавад;• тарбияи ташаккули овозии хонандагонро таъмин намояд;• бањри инкишофи сифатњои хуби овозхонї аз ќабили овози мулоим, форам, љарангосї ва њиссиёти сарояндагии хонандагон бештар диќќат дода шавад;• ба дарки мазмуни шеър, талаффузи дуруст ва буррои калимањо эътибори љиддї дода шавад.Дар соли хониш, мувофиќи соатњои људошуда бояд 9 суруд азбар карда

шавад. 7 суруди боќимонда дар китоб замима шудааст, ки дар баъзе мавридњо мувофиќи мавзўъ, аз рўи диди омўзгор ба љойи яке аз сурудњои њатмї истифода шуданаш мумкин аст. Азбаски дар мактабњои тањсилоти умумї ба омўзиши забонњои англисї

ва русї эътибор дода мешавад, лозим донистем, ки аз синфи чор сар карда, дар китоб яктої суруд бо забонњои англисї ва русї љой дињем. Омўзгори суруд метавонад бо њамроњи омўзгорони забонњои англисї ва русї ин сурудњоро ба хонандагон омўзонад.Барои дурусттар дарк кардани зарбу усули сурудњо аз тарафи сурудсароён

ва осон намудани кори омўзгор мо лозим донистем дар њамаи сурудњо усули дойраро њамроњ намоем. Усули дойра дар як хат дар ќатори мусиќии сарахбор бо нота сабт шуда, то ба анљом расидани суруд бо њамон тарз бояд навохта шавад.Ба андешаи мо, сурудро бо усули дойра ёд додан њам кори сурудсароён

ва њам кори омўзгоронро як дараља осон месозад.

7

1. Сурудро њам рост истода ва њам нишаста хондан мумкин. Њангоми иљрои суруд китфњо бояд озод бошад (бардошта нашавад).

2. Бо ишораи муаллим пеш аз оѓози сурудхонї ва бо аломати

зерин - њангоми бо нота сароидан, орому озод нафас кашед.

3. Дар мавриди сурудхонї ё иљрои машќњо ба овози худ бештар гўш андохта, њаракат кунед, ки овозатон тозаву хушоњанг барояд.

4. Равону форам сурудан – асоси пешравї ва муваффаќият-њост.

5. Њангоми сурудхонии дастаљамъї кўшидан лозим, ки овози кулли сарояндагон дар як сатњ бошад, якдигарро пахш накунад.

6. Кўшидан лозим, ки њангоми сурудхонї њиљову њарфњо бурро ва фањмо талаффуз карда шаванд.

7. Барои он ки сурудхониатон ба худатон ва шунавандагон њаловатбахш бошад, сурудро таъсирбахшу самимї сароед.

8. Аз њад баланд ва бо овози гўшхарош ё таќлидкорона ба овозхони шинохта сароидан ѓайри маќбул буда, ба овози шумо зиён меорад.

8

Tempo di marcia (ботантана) 3

3

Бо Ва тан

сар фа ро- - - -

зи ља њо

нем,

Бо Ва тан

љо ви дон,- - - - -

пур та во

нем.

Дар ва фо

и Ва тан- - - - - -

ус ту во

рем,

Нас ли фар

хун да и- - - - - - -

О ри ё

нем.

- - -

Мусиќии Љ. ОбидпурШеъри Салими Хатлонї

cresc.

Дойра

9

Киш ва рам,

мо да рам,- - - -

иф ти хо

рам.

Мањ ди љон

пар ва рам,- - - - - - -

эъ тибо рам.

Киш ва рам,

мо да рам,- - - - - - -

иф ти хо

рам.

Киш ва рам,

мо да рам,- - - - - - -

иф ти хо

рам.

- - -

Наќарот: писарњо

Њама: (хор)

Хотима

1Бо Ватан сарфарози љањонем,Бо Ватан љовидон, пуртавонем.Дар вафои Ватан устуворем,Насли фархундаи Ориёнем.Наќарот: Кишварам, модарам, ифтихорам,

Мањди љонпарварам, эътиборам.

}2 бор

}2 бор

2Парчамат то абад пар-парафшон,Дар канорат њама боѓу бўстон.Њарфи ќонуни бахтат муќаддас,Нури хуршеди рўзат ба љавлон.Наќарот: Кишварам, модарам, ифтихорам,

Мањди љонпарварам, эътиборам.

}2 бор

}2 бор

10

Њангоми ёд додани суруд, дар навбати аввал ритм (усул)-и онро ба хонандагон ёд додан лозим аст. Дар оњанги суруд бояд нотаи њаштякии нуќтадор ( .) бо нотаи шонздањякї ( ) дар зарбу усул якљоя бо матни шеър дуруст иљро карда шавад. Диќќат дода шавад, ки хусусияти мењру муњаббат нисбати кишвару Ватан афзуда, муќаддасоти он чун гавњараки чашм эњтиром карда шавад. Муаллимро лозим аст, ки њангоми омўзиши суруд ба тоза сурудани терсияњои хурд ва калон (ре-фа, ми-сол, сол-си , фа-ля) ва квартаи ля-ре2 назорат намояд. Инчунин пеш аз омўзиш ва сароидани суруд мазмуни матнро ба пуррагї ба хонандагон фањмонида, талаффузи дурусти њамсадоњоро дар охири калимањо ба эътибор гирад.

Пеш аз шурўъ кардан ба омўзиши суруд муаллимро лозим аст, ки машќњои овозро якљоя бо хонандагон гузарад. Тавассути машќњо хонандагон соз ва зарбу усули сурудро хубтару зудтар аз худ менамоянд ва овози онњо низ ба сурудхонї омода мешавад.Њангоми иљрои машќи овозии (б) мебояд хонандагон дар љояшон рост

истода бо зарби метрикии мусиќї як-ду гўён дар шумораи як – пои чапро бардошта, бо зарб ба замин монда, дар шумораи ду – пои ростро бардошта ба замин гузоранд.

Машќи овоз

Суруди «Кишварам» бо 10 таќтеъ мусиќии муќаддимавї оѓоз шуда, бачагонро бо зарб ва сози суруд ошно месозад.Ибораи якуми суруд аз 4 таќтеъ сохта шуда, овозхонї аз зинаи якум оѓоз

мегардад. Сипас ба зинањои баланд (аз ре то си) ба боло њаракат мекунад ва дар мисраи охири банд, пеш аз наќароти суруд ба тони асосї (зинаи якум) бармегардад.

11

Пеш аз наќарот 4 таќтеъ мусиќї омадааст, ки бачагонро ба сурудани наќарот омода месозад. Наќарот дар ављи суруд тарњрезї шуда, ибораи якуми онро мебояд писарњо сароянд ва хор (њама) аз ибораи дуюм њамовоз шавад. Њамин тариќ, аломати сэно ( ) ишора мекунад, ки банди дуюми суруд аз аввал то ба охир такрор мешавад ва бо 6 таќтеи хотимавї ба итмом мерасад.

Сурудро бо иборањо ёд додан мувофиќи маќсад аст.Суруд бояд буррову ботантана, бо эњсоси баланди ватанпарастї, фораму

таъсирбахш ва хушњолу рўњбаландона иљро карда шавад.

12

Allegretto (хушњолона)

Му ал ли ми

мењ ру бон

Мењ ра тон дар

ди лу љон.

Лаф зи ши ри

ну ра вон

Мо аз Шу мо

1. о мўх тем.

2. о мўх тем.

Му ал лим,

Мусиќии Љ. ОбидпурШеъри Н. Розиќ

Дойра

( ) I

( )

I

Наќарот:

13

му ал лим

Љон,

му ал лим.

Љон,

му ал лим.

Хотима

1Муаллими мењрубонМењратон дар дилу љон.Лафзи ширину равонМо аз Шумо омўхтем.Наќарот: Муаллим, муаллим

Љон, муаллим.

}2 бор

}2 бор

2Ба њар савол љавобро,Донистани њисобро,Њам хондани китоброМо аз Шумо омўхтем.Наќарот: Муаллим, муаллим


}2 бор

}2 бор

3 Њифзи хоки Ватанро,Ба вай содиќ буданро,Васфи боѓу чаманроМо аз Шумо омўхтем.Наќарот: Муаллим, муаллим


}2 бор

}2 бор

14

Бузѓола (порча)

Диќќати бачагонро ба он равона кардан лозим аст, ки сурудро бо эњсос ва эњтироми самимї нисбат ба муаллим сароянд. Њангоми омўзиши суруд кўшиш намоянд, ки квартаи ре – сол ва терсияњои сол – си, ре – фа-ро тоза сароида, калимањои «мењрубон», «мењратон», «њифз» ва «омўхтем» дуруст таллафуз карда шаванд.

Пеш аз шурўъ кардан ба сароидани суруди «Муаллим», талабагон бояд машќи овозро, ки дар нотањои сеовозагии гаммаи ре минор сохта шудааст, якчанд маротиба бо њиљои «ла» иљро намоянд. Машќро дар гаммањои ми минору фа минор низ такрор намудан мувофиќи маќсад аст, тавре ки дар нота омадааст:

Порчаро аз суруди «Бузѓола» сароида, нотањоро номбар кунед. Сози суруд ре минор буда, андозааш шаш-њаштякї мебошад. Суруд аз ду ибора сохта шуда, наќшањо дар њар ду иборањо як хеланд.Ба таќтењои дуюм ва чорум диќќат дињед: дар ин таќтењо усул таѓйир

ёфта, ба љои њиљоњои дароз дар њиссаи аввали таќтењои дуюму чоруми оњанг, дар муќоиса бо таќтењои якуму сеюм њиљои кўтоњ омада, наќшаи усулро дигар кардааст:

15

Вале мисраи якуми банди дуюми шеър бошад, бо мусиќї ба таври зайлсароида мешавад:

Барои он ки усули суруд ба зудї аз худ карда шавад, ритмикаи онро дар якљоягї бо муаллим бо чапакзанї якчанд маротиба такрор ба такрор иљро намоед.Њангоми омўхтани суруди «Муаллим» ба сурудани дурусти мисраи якуми

њар се банд диќќат дињед. Ритмикаи мусиќии мисраи аввал «Муаллими мењрубон» ба ин шакл аст:

Аз ин мисол бармеояд, ки дар таќтеи дуюми оњанг, мувофиќи талаффузи дурусти њиљоњои калима, наќшаи ритм таѓйир ёфта, дар њиссаи якуми таќтеи дуюм ба љои њиљои дароз-нотаи чорякї, њиљои кўтоњ – нотаи њаштякї сањењ аст. Чунин дигаргунї дар љумлаи дуюми мусиќї (байти дуюми банди шеър) вомехўрад, ки ба сароидани дурусти он низ бояд ањамият дод.Суруди мазкур, ки дар васфи муаллим аст, бояд бо самимияти хосу мењри

беандоза ва шавќу завќ иљро карда шавад. Суруд њадяест дар иди «Рўзи муаллимон» ба устодони худ.

Вале мисраи якуми банди дуюми шеър бошад, бо мусиќї ба таври зайл сароида мешавад:

16

4 майи соли 1914 дар шањри Самарќанд таваллуд шудааст. Композитори тољик. Артисти халќии Тољикистон (1974). Соли 1932 мактаби миёнаро хатм карда, то соли 1939 њамчун навозанда дар театрњо ва студияњои радиои Тошканд, Самарќанд ва Ста линобод кор кардааст. Солњои 1939-1952 роњбари ансамбли тарона ва раќси филармонияи давлатии Тољикистон буд. Ў дар студияи назди ИК Тољи кистон (1943-1946) аз А.С.Ленский ва С.А.Ба-ла санян дарси композиторї меомўзад ва соли 1949 Студияи миллии дусолаи назди Консерваторияи

Москва, 1957 шўъбаи миллии консерваторияи мазкурро хатм кардааст. Солњои 1956-1960 вазифаи раиси Правленияи ИК Тољикистонро ба ўњда дошт.З. Шањидї аз аввалин оњангсозонест, ки барои ташаккули мусиќии

муосири тољик хизматњои шоён кардааст. То солњои 60-ум дар эљодиёти Шањидї суруду романсњо мавќеи калон доштанд. Дар байни онњо таро-нањои «Хонаи мо» (шеъри А.Лоњутї), «Иди зафар» (шеъри Б.Рањимзода), «Дарвоз» (шеъри А.Дењотї), романсњои «Зи сўзи сина» (шеъри Њилолї), «Эй сорбон» (шеъри Саъдї) машњуранд. Ў муаллифи операњои «Комде ва Мадан» (1960), «Ѓуломон» (1948), опереттаи «Духтаре аз Душанбе» (1968) мебошад, ки бо мусиќии халќии тољик робитаи зич доранд ва бо шаклу мундариља, нафосату латофат ва рангорангии тобишњои мусиќї дар байни алоќамандони ин соња маълуму машњуранд. Асарњои симфонии З.Ша њидї аз ќабили достонњои симфонии «Соли 1917», «Ба ёди М.Турсунзода» (1983) мусиќии касбии тољикро бою рангин кардааст. Дар достонњои «Бузрук» ва «Симфонияи маќомњо» ў кўшидааст, ки навоњои хуши «Шашамаќом»-ро истифода намояд.З.Шањидї муаллифи мусиќии якчанд намоишномањои мусиќї ва драмавї

мебошад: «Арўси панљсўма», «Шањри ман» ва ѓ. Ба ќалами ў инчунин чор суита ва якчанд кантата тааллуќ дорад. Ў ба як ќатор филмњо, аз љумла «Дўсти ман Наврўзов» (1959), «Ваќти зангирии писарам расид» (1960) ва ѓ. мусиќї эљод кардааст.З.Шањидї Депутати Совети Олии РСС Тољикистон (даъватњои 1-4) буд.

Ў лауреати Мукофоти давлатии ба номи Абўабдуллоњи Рўдакї (1985) буда, бо ордени Байраќи Сурхи Мењнат, «Нишони фахрї» ва медалњо мукофотонида шудааст.Зиёдулло Шањидї 25 феврали соли 1985 дар шањри Душанбе вафот

кардааст.____________________________Ад.: Энсиклопедияи адабиёт ва санъати тољик. Љилди III. –Душанбе.-2004.

17

& bbb 83Allegro (шўх, шодона)

% œf

œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

& bbb œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ .œ œ œ

& bbb œ œ œ ‰ jœ jœО мад

jœ œха бар

jœ Jœjœ

зи Мас- - -

& bbb .œкав,

‰ jœ jœАз фат

jœ œњу нус

Jœjœ jœ

ра ти- - - - - -

& bbb .œнав,

‰ Jœjœ

Хал ќи

jœ œда лер

jœ jœ jœбиш- - -

& bbb .œнав,

‰ jœ jœХал ќи

jœ œда лер

jœjœ jœ

биш- - -

& bbb .œнав,

.œfИн

Jœ Jœ Jœхуш ха

.œбар- -

& bbb .œ Jœ Jœjœ

му бо

.œрак!

.œИ- - - - - -

Мусиќии З. ШањидїШеъри Б. Рањимзода

18

& bbb jœ jœ jœди за

.œфар

.œ jœ jœ jœму бо- - -

& bbb .œрак!

œƒ

œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

& bbb œ œ œ œ œFœ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

f

œ œ

& bbb ..Jœœ>

‰ ‰ ‰ Jœf

JœИм рўз

Jœ œхал

Jœjœn jœ

ќи киш- - - -

& bbb .œвар,

‰ Jœ JœМар ду

Jœ œза ни

Jœ Jœjœ

ди ло- - - -

& bbb ...œвар,

‰ Jœjœ

Њар як

jœ œсу хан

jœ jœ jœку над- -

& bbb .œсар,

‰ jœ jœЊар як

jœ œсу хан

jœjœ jœ

ку над- -

& bbb .œсар,

.œГў

œ Jœяд: За

.œфар

.œ- - - -

& bbb Jœ Jœjœ

му бо

.œ≤

рак!

.œБах

jœ jœ jœти ба- - - - - - -

& bbb .œшар

.œ jœ jœ jœму бо

%

.œрак!- -

19

& bbb ‰ jœ jœБах ти

.œба

.œ ≤

шар

œ Jœму бо- - - - - - -

& bbb .œƒ

рак!

.œ .œ Jœ ‰ ‰

& bbb œƒ

œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

& bbb ∑ ∑ ∑ ∑

& bbb œFœ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ .œ œ œ Jœœ

>

ƒ

‰ ‰

Хотима

1

Омад хабар зи Маскав,

Аз фатњу нусрати нав,

Халќи далер бишнав, } 2 бор

Ин хушхабар муборак!

Иди зафар муборак!

Имрўз халќи кишвар,

Марду зани диловар,

Њар як сухан кунад сар, } 2 бор

Гўяд: - Зафар муборак!

Бахти башар муборак!

2

Эй кишвари кабирам,

Њам лашкари далерам,

Сарбози беназирам, } 2 бор

Ин хушхабар муборак!

Иди зафар муборак!

Эй халќи мењрубонам,

Урдуи ќањрамонам,

Васфи туро бихонам, } 2 бор

Гўям: - Зафар муборак!

Бахти башар муборак!

[

[

[

[

20

Шоири ширинкалом Боќї Рањимзода шаби 9 майи соли 1945 аз расидани Рўзи Ѓалаба бар Германияи фашистї, ки ба воситаи радио эълон гардида буд, хушњол гашта, шеъри «Иди зафар»-ро иншо мекунад ва худи њамон шаб ба композитори шинохта Зиёдулло Шањидї (онњо дар њамсоягї мезистанд) занг зада, аз навиштани шеъраш ба ин муносибат, телефонї дарак медињад. Устод Шањидї њамон замон Б. Рањимзодаро ба хонааш даъват мекунад ва ба эљоди мусиќии он шеър шурўъ мекунад. То чашми шаб равшан шудан З. Шањидї сурудро эљод карда, худаш онро ба Б. Рањимзода иљро мекунад. Рўзи дигар устод Шањидї овозхони хушсалиќа Шоиста Муллољоноваро ба хонааш таклиф карда, дар муддати кўтоњ сурудро ба ў ёд медињад. Баъди як рўз суруди «Иди зафар» дар фонди радио сабт шуда, ба воситаи радио дар тамоми ќаламрави љумњурї шунавонида мешавад. Дере нагузашта ин суруд дар байни мардум машњур мегардад.Бояд гуфт, ки суруди «Иди зафар» то имрўз дар Рўзи Ѓалаба – 9 Май

ба воситаи телевизон ва радио шунавонида мешавад ва яке аз сурудњои бењтарин ба шумор меравад.Мусиќии суруд дар услуби валс эљод шуда, саршори тобишњои хурсандї,

хеле сабуку серњаракат садо медињад. Мисраи аввал «Омад хабар зи Маскав» мардумро аз ин хушхабар дарак дода, онњоро бо ѓалабаашон такрор ба такрор муборакбод мегўяд.Пеш аз ављи суруд мусиќии муќаддима бо каме таѓйирот, хеле пурќувват

( ) садо дода, овозхонро ба сурудани ављи суруд омода месозад. Ављи суруд дар пардањои баланди соз нињоят пурњаяљону таъсирбахш сароида мешавад, ки шунавандаро ба ваљд меорад.Мусиќии суруд бе матн низ љолибу шуниданбоб аст. Мусиќиро шунида,

кас садои скрипкаву созњои нафасиро баръало эњсос мекунад ва тайёр аст, дар њавои он ба раќс дарояд.

- Шумо сурудро боре аз телевизион ё радио шунидаед?- Бори аввал суруди «Иди зафар»-ро кадом овозхон иљро кардааст?- Созњои камонї аз нафасї чї фарќият доранд?- Фарќи оркестр аз ансамбл дар чист?- Вазифаи дирижёр дар оркестр аз чї иборат аст?- Оё оркестр бе дирижёр навохта метавонад?

22

Ритм чист?Таносуби дарозии садоњо дар пайдарпайии онњо ритм номида мешавад.Дар мусиќї ивазшавии дарозии садоњо ба амал меояд, ки дар натиља

байни онњо таносубњои гуногуни муваќќатї ташкил меёбад. Якшавї дар њолати мунтазами муайян, кашиши замонии садоњо, гурўњи ритмикиро (мавзунро) ба вуљуд меорад, ки дар навбати худ наќши умумии ритмикаи асари мусиќиро љо ба љо мегузорад.

Мисол:

Метр чист?Ивазшавии мунтазами замонии њиссањои шиддатнок ва бешиддат метр

(ченаки вазн) номида мешавад.

23

Дар андозаи содда њиссањои таќтеъ (яъне њиссањои метрикї) људогона гурўњбандї карда мешавад.

Агар дар андозаи содда њиссањои метрикї бо якхел дарозии замонї вохўранд, мумкин аст дар баъзе њолатњо онњоро дар доираи як таќтеъ бо њам гурўњбандї кард.Мисол:

24


Љаш ни мењр

гон- -

И ди њо сил

аст.

Раќ су му си

ќї- - - - -

Шо ди и дил

аст.

Њо сил фа ро

вон,- - - - -

Зин да гї о

сон.

Тањ си ну ањ

сан- - - - - -

Бар мар ди дењ

ќон.

Тањ си ну ањ

сан- - - - -

Шеър ва мусиќии Љ. Обидпур

Дойра

Яккахон

ЯккахонЊама

Њама

25

Бар мар ди дењ

ќон.

Allegretto

- -

Бум ба ки дой

ра

Ба ланд би шуд- - - - -

боз.

Љўр шу да бо

њам-

Да фу на ю

соз.

Бум ба ки дой- - - - -

ра (њей)

Ба ланд би шуд

боз.- -

Бум ба ки дой

ра (њей)

Ба ланд би шуд

боз.- - - - -

Наќарот: њама

Хотима

1Љашни мењргонИди њосил аст.Раќсу мусиќї,Шодии дил аст.Њосил фаровон,Зиндагї осон.Тањсину ањсанБар марди дењќон.Наќарот: Бумбаки дойра

Баланд бишуд боз.Љўр шуда бо њамДафу наю соз.

(Бумбаки дойра (њей)Баланд бишуд боз).

} 2 бор

} 2 бор

} 2 бор

2Яке навохт най,Дигаре сурнай.Марѓуладор астСадои карнай.Биёед њама,Раќсему бозем.Давра гирифта,Бо њам бинозем.Наќарот: Бумбаки дойра

Баланд бишуд боз.Љўр шуда бо њамДафу наю соз.

(Бумбаки дойра (њей)Баланд бишуд боз).

} 2 бор

} 2 бор

} 2 бор

27

ќ

Суруди «Мењргон» бо оњанги муќаддимавии иборат аз 10 таќтеъ оѓоз шуда, бачагонро барои сурудани овози (тони) асосї водор месозад. Муаллим бояд муќаддимаи сурудро 2-3 маротиба навозад, то ки бачагон онро аз бар кунанд ва тавонанд сурудхониро якљоя оѓоз намоянд. Бояд ба он эътибор дод, ки зарбу усул дар ваќти суруд бо нотаи њаштякї баробар як хел нигоњ дошта мешавад. Дар љойи таќтењои суруд як њиљо бо нотаи шонздањякї пайваст суруда мешавад. Њангоми омўзиши чунин таќтењо бояд кўшиш кард, ки бачагон ин гуна нотањоро тоза сароида, аз доираи талаботи усул берун набароянд. Чунончи:

Муаллимро лозим аст, ки сараввал ба хонандагон оид ба љашни «Мењргон» ба таври мухтасар маълумот дињад. Њангоми машќњои овоз ба сифати маводи ёрирасон ба тоза сурудани нимтонињои ми – фа, фа – ми ба поён ва квинтањои ре – ля, до – сол, квартаи до – фа бештар ањамият додан лозим аст.Дар ваќти иљрои машќњо нотањоро номбар кардан мувофиќи маќсад

аст. Ба талаффузи дурусти калимањои «мењргон», «ањсан», «марѓуладор», «боз», «соз» диќќат дода, њар яки онњоро дар алоњидагї, њиљо ба њиљо бояд такрор кард.

Пеш аз омўзиши суруд, машќњои зер ба сифати маводи ёрирасон барои овозро ба сурудхонї омода сохтан истифода бурда шавад.

Машќи овоз

28

Дар таќтењое, ки пауза (таваќќуф) вомехўрад, сари ваќт овозро ќатъ кунанд. Эътибор дињед ба таќтеи 3-юми оѓози сурудхонї: пеш аз нотаи фа аломати тасодуфии омадааст, ки ба тоза сурудани он диќќати махсус бояд дод. Нотаи фа-и таќтеи 6-ум бошад, дар сози ре минор ба таври аслї, бе аломати суруда мешавад. Чунончи:

Сурудро бо табъи болида, шодона сароида, хусусияти онро, ки аз љашни Мењргон њикоят мекунад, дарк намуда, худи бачагон аз сурудхониашон њаловат баранд. Дар ин самт ба мазмун бештар эътибор дода, сурудро нињоят таъсирбахш сароянд.Азбаски сериву пурї ва осудагї аз фаровонии њосил аст ва он бо зањмати

марди дењќон ба даст меояд, бачагон бояд сурудро бо шавќу завќи баланд ва сипосгузорї иљро намоянд.Суруд дар сози ре мажор иншо шуда, андозаш ду-чорякї мебошад. Вале

наќароти суруд дар андозаи шаш-њаштякї омадааст. Суръат дар њар ду ќисми суруд хушњолона буда, аз ид дарак медињад. Дар бахши наќарот бошад, хонандагон дар њиссањои зарбии таќтеъ бояд чапак зананд. То оѓози наќарот дойранавоз ду таќтеъ якканавозї мекунад ва бачањо њама тарафи ў нигариста, аз дигар шудани зарбу усули мусиќї хушњол мешаванд ва бо оѓози мисраи аввали наќарот чапак зада сурудхонї мекунанд. Чунончи:

Дар бахши аввали суруд иборањои мусиќї байни яккахон ва хор – хонандагони синф таќсим шудаанд. Ин талабот бояд риоя карда шавад.

29


О, бар ра че

ки мас ти ман,- - - -

Би ё да вон

ду кур ду кур.

Ља ву а лаф- - - - - - -

ба дас ти ман,

Би ё ву хур

ку мур ку мур.- - - - - -

Ља ву а лаф


Би ё ву хур- - - - -

Мусиќии Љ. ОбидпурШеъри А. Дењотї

Дойра

Яккахон (писар)

Њама

30

ку мур ку мур.

На о йи ме

ди њам ба гов,- - - - - - -

Ки ме ху рад

фа шар фу шур.

- - - - -

А гар ба об

таш на ї,- - -

Ба љў й дав

та пар ту пур.

(Ба љў й дав- - - - -

та пар ту пур).

Ши кам ча ат,

ки се р шуд,- - - - - - -

Ба раќ с о

гу сур гу сур.

(Ба раќ с о- - - - -

гу сур гу сур).

О, бар ра че

ки мас ти ман,- - - - - - -

Би ё да вон

ду кур ду кур.

Ља ву а лаф- - - - - - -

Яккахон

Њама

Яккахон

Њама

Яккахон

Њама

Наќарот: яккахон

Њама

31


Би ё ву хур

ку мур ку мур.- - - - - -

Ља ву а лаф


Би ё ву хур- - - - -

ку мур ку мур.

(Би ё ву хур

ку мур ку мур).

(Њей)- - - - - - - -

Њама

Хотима: яккахон

1О, баррачеки масти ман,Биё давон дукур-дукур.Љаву алаф ба дасти ман,Биёву хур кумур-кумур.Наої медињам ба гов,Ки мехўрад фашар-фушур.Агар ба об ташнаї,Ба љўй дав тапар-тупур. } 2 борШикамчаат, ки сер шуд,Ба раќс о гусур-гусур. } 2 борНаќарот: О, баррачеки масти ман,

Биё давон дукур-дукур.Љаву алаф ба дасти ман,Биёву хур кумур-кумур.

2Ба кишту гул дањан занїБузак барин шатар-шутур. } 2 борШунида мон, ки мезанам,Ба химчањо тасар-тусур. } 2 борНаќарот: О, баррачеки масти ман,

Биё давон дукур-дукур.Љаву алаф ба дасти ман,Биёву хур кумур-кумур.

} 2 бор

} 2 бор

33

Шавќи бачагонро ба сурудхонї зиёд карда, ќувваи њофизаи онњоро сайќал додан лозим аст. Як ё ду нафар писарбача дар сароидани суруд яккахон шуда, дигарон њангоми иљрои порчањои људогона (тавре ки дар маводи нотавии суруд ишора шудааст) онњоро њамовозї мекунанд. Њадафи ин суруд дар хонандагон бедор кардани муносибати дуруст ва мењру шавќат ба њайвонот мебошад. Ба њиссањои зарбии таќ-тењо диќќат дода, ин гуна њиљоњои заданокро аз дигар њиљоњои безада бояд људо намуд (ó, бар-рá-че-ќи). Муаллим бояд калимањои «баррачек», «дукур-дукур», «кумур-кумур», «фашар-фушур», «тапар-тупур», «гусур-гусур», «тасар-тусур»-ро алоњида якчанд маротиба бо суръати суст, сипас бурро такрор карда, талаффузи дурусти онњоро ба хонандагон ёд дињад. Инчунин дар алоњидагї фањмонидани мазмуну маънои њар як калима аз манфиат холї нест.

Пеш аз он ки хонандагон бо суруд шинос карда шаванд, чанд даќиќае бо онњо мубоњиса бояд ташкил кард, ки онњо баррачаро медонанд ё боре аз наздик онро дидаанд? Бо дасти худ баррачаро алаф хўрондаанд? Њамин тариќ, бачањо бояд дарк намоянд, ки мусиќии ба шеъри дар васфи баррача эљодшуда, усулаш мураккаб буда, дар мусиќии тољик камистеъмол аст. Азбаски суруд дар сози ре мажор эљод шудааст, лозим аст, ки машќро дар сеовозагињои гаммаи ре мажор суруда, овози бачагон барои сароидани суруд мувофиќ карда шавад.

Машќи овоз

Маводи дигаре низ пешкаш карда мешавад, ки пеш аз омўзиши суруди «Баррачеки масти ман» дарси ёрирасон шуда метавонад.

34

Шакли суруди мазкур хеле содда ва оњангаш равон аст. Сурудро сароида, нотањоро аз ёд кунед ва муайян созед, ки он аз чанд ибора сохта шудааст. Сози суруд ре мажор буда, андозааш шаш-њаштякї мебошад. Гўед, ки мажор аз минор чї фарќият дорад?Њангоми омўзиши суруди «Баррачеки масти ман», муаллимро лозим

аст, ки дар навбати аввал ритмикаи онро бо чапакзанї ё ба воситаи зарби дойра, ки дар нота сабт шудааст, ба бачагон ёд дињад. Суруд бо 10 таќтеъ мусиќии муќаддимавї оѓоз мешавад. Оњанги муќаддимаро 2-3 маротиба алоњида навозед, то ки хонандагон ба сози суруд ошно шаванд ва донанд, ки баъди кадом мусиќї суруд бо матни шеър сароида мешавад. 1-2 писарбача дар наќши яккахон сурудро оѓоз мекунанд. Онњо баррачаро зораву тавалло мекунанд, то ки омада аз дасташон «љаву алаф» хўрад. Љумлаи дуюмро пас аз яккахон хор (њама) такрор карда месарояд. Бо ин онњо низ яккахонро ёрдам доданианд. Чунин тарзи сурудхонї дар ављи суруд низ такрор меёбад.

Дар ављи суруд дар ибораи дуюм ба љои до , до омадааст, ки ба тоза сурудани он бояд диќќати махсус дод. Чунончи:

Пас аз банди якум ва дуюми ављи суруд, байти аввали шеър дар наќарот сароида мешавад.

35


Навои халќии тољикїСабти Љ. Обидпур

( )

( )

( )

36

rit.

( )

Навои «Ашерон» оњанги ќадимаи халќии тољикист, ки дар андозаи шаш-њаштякї эљод шудааст ва дар суръати хушњолона иљро карда мешавад. Навои мазкур хусусияти раќсї дошта, онро бештар бо сурнай менавозанд, ки он асосан хоси мардуми љануби љумњурї мебошад.Азбаски сози сурнай на чандон созї техникист, бинобар ин наќшаи ритми

оњанги песаи мазкур низ то андозае соддаву равон аст. Њамзамон зарбу усули оњанг сирф раќсист. Баъди иљрои се ибораи сароѓози песа якбора ба ављ мегузарад ва пас аз фуроварди ављ, боз њамон се ибораи оњанги аввал бо каме дигаргунии наќшаи оњанг такрор меёбад. Навои мазкур дар сурнай бо њамовозии дойраву таблак хеле хушоњангу таъсирбахш садо медињад.

- Шумо мушоњида кардаед, ки сурнайнавози моњир то ним соат (њатто аз ин њам зиёдтар) нафасашро наканда беист менавозад. Оё шумо медонед, ки ў чї тавр нафасашро захира мекунад?

38

1. Дарозии нотањоро номбар кунед!2. Тоника, яъне овози асосиро чї тавр муайян мекунанд?3. Аломатњои алтератсї кадомњоянд?4. Кадоманд он аломатњое, ки дарозии нотањоро меафзоянд?5. Пауза чист?6. Дарозии пауза (тафаќќуф)-њо чї гунаанд?7. Ритм чист?8. Фарќияти ритм аз метр дар чист?9. Овозхонони халќиро дар Тољикистон чї тавр ном мебаранд?10. Кадом њофизони халќии тољикро медонед?11. Сурудро сароида, нотањоро номбар кунед! Муаллифи суруд кист?

12. Сурудњои дар соли хониш аз ёд кардаатонро ба хотир оред. Бо зарби кадоме аз ин сурудњо ќадам задан мувофиќ аст.

1. «Кишварам». Мусиќии Љ. Обидпур, шеъри Салими Хатлонї

2. «Муаллим». Мусиќии Љ. Обидпур, шеъри Нўъмон Розиќ

3. «Баррачеки масти ман». Мусиќии Љ. Обидпур, шеъри А. Дењотї

4. «Мењргон». Шеър ва мусиќии Љ. Обидпур

39

Moderato (мўътадил)

Ру боб за над

чаш ма сор,

Най на воз бо- - - - - - -

ди ба њор,

Ќо лин ша вад

саб за зор,- - - - - - -

Мо њи ра љон

1.

ме раќ сад.

2.

ме раќ сад.- - - - - - -


ме раќ сад.

[Moderato]

- - - - -

Барг њо, ки ќар

сак за нанд,- - -

Мусиќии Љ. ОбидпурШеъри Гулназар Келдї

Яккахон

Наќарот: (њама чапакзада месароянд)

Äîéðà

40

Шо ха њо таб

лак за нанд,

Мур ѓа кон чаш- - - - - - -

мак за нанд,


ме раќ сад!- - - - - - -


. ме раќ сад!

- - - - -

. ме раќ сад,

ме раќ сад,

ме раќ сад!- - - - - -

1 Рубоб занад чашмасор,Найнавоз боди бањор,Ќолин шавад сабзазор,-Моњираљон мераќсад!Наќарот: Баргњо, ки ќарсак зананд,

Шохањо таблак зананд,Мурѓакон чашмак зананд,-Моњираљон мераќсад!

2Осмон мешавад гардон,Замин мешавад ларзон,Офтоб мешавад њайрон,-Моњираљон мераќсад!Наќарот: Баргњо, ки ќарсак зананд,


3Дигар надорам ќарор,Чї хел шинам дар канор?Давра маро интизор,-Моњираљон мераќсад!Наќарот: Баргњо, ки ќарсак зананд,


Барои такрор

Барои такрор

41

ќ

Мазмуни шеърро ба хонандагон фањмонда, оњанги муќаддимавии сурудро аз бар намудан лозим аст. Бо шавќу завќ ва шодона сурудани ин асарро ба хонандагон бояд омўзонд. Њиљоњоеро, ки дар ду нота пайваст суруда мешаванд, тоза хонда, бояд ба он диќќат дод, ки бачањо аз доираи усули оњанг берун набароянд. Дар наќароти суруд квартаи фа - си, терсияњои фа - ля, сол – си ва нимтонињои хурди фа - сол-ро тоза сароянд. Худи њамон љо, њиљоњои «њо» аз калимаи «шохањо», «кон» аз калимаи «мурѓакон», ки бо ду нота пайваст суруда мешаванд, тозаву дуруст талаффуз карда шаванд. Њарфњои њамсадо дар охири калимањо «чашмасор», «найнавоз», «бањор», «сабзазор», «гардон», «ларзон», «њайрон», «мурѓакон» ва амсоли онњо аз калимањо наафтида, бурро талаффуз карда шаванд. Мисраи «Моњираљон мераќсад»-ро, ки дар охири њар як банди суруд такрор меёбад, бо њиссиёти баланд сароянд. Аз сурудхонии худ њаловат баранд.

Муаллимро лозим аст, ки ба хонандагон мазмуни шеърро мухтасаран фањмонад: аз раќси мавзуну зебои Моњираљон дару девор ба раќс омада, чашмањо хурўшида, боди серуни бањорї чун рубобнавози чирадаст навохтан дорад. Гўё аз ќадамњои нарми Моњираљон сабзањо ба ваљд омада, аз замин сар бардошта, дар як он заминро ба ќолини зебои пурнаќшу нигор табдил додаанд. Инчунин аз раќси дилфиреби Моњираљон шоху барги дарахтон њамчун созњои зарбї гўё ба њамдигар њамоњанг шуда, чапакзанї мекунанд. Мурѓакон низ дар канор намонда, ба ин оњанги пуртароват љўр шуда, «чашмак мезананд». Ин мазмун дар мусиќии суруд баръало ифода ёфтааст, алалхусус дар наќароти он.Машќњои дар сози ре мажор эљодшуда хонанадагонро ба сурудхонї омода

месозад. Њангоми иљрои машќњо нотањоро номбар карда, њар машќро бо њиљоњои пешнињодшуда якчанд маротиба такрор ба такрор бояд сароид.

Машќи овоз

42

Суруди халќии «Вой-вой дилакам»-ро, ки дар сози ре мажор аст,њамчун маводи ёрирасон истифода бурдан мумкин аст. Ин сурудро азнотаи фа, яъне дар фа мажор низ иљро кунед, ки аз манфиат холї нест.

Вой-вой ди-ла кам љо - не, Вой-вой ди-ла-кам љо - не.

Ќисми аввали суруди «Моњираљон мераќсад» дар андозаи ду-чорякї эљод шуда, онро танњо 1-2 нафар писар бояд яккахонї кунанд. Ба чунин тарз иљро намудани суруд аз мазмуни шеър бармеояд. Писар мегўяд, ки «Моњираљон мераќсад». Мањз дар ќисми аввали суруд Моњираљонро ба раќс даъват мекунад.Шояд њангоми омўхтани суруд баъзе мушкилї пеш ояд, чунки дар љумлаи

аввали мусиќї як хиљо дар ду нотаи шонздањякї суруда мешавад. Њангоми омўзиши суруд диќќат дода шавад, ки ин гуна љойњои оњанг тоза сароида шуда, њамзамон сароянда аз зарбу усули мусиќї дур наравад. Калимањову њиљоњо бо оњанг бурро таллаффуз карда шаванд. Сурудро љумла ба љумла омўзондан лозим аст. Чунончи:

Суруди халќии «Вой-вой дилакам»-ро, ки дар сози ре мажор аст, њамчун маводи ёрирасон истифода бурдан мумкин аст. Ин сурудро аз нотаи фа, яъне дар фа мажор низ иљро кунед, ки аз манфиат холї нест.

43

Пеш аз наќарот яккахон дар зинаи сеюми лад овоз кашида, усул аз ду-чорякї якбора ба уфар (шаш-њаштякї) табдил меёбад. Дар усули мусиќїрангу бори тоза, ки хеле тарабафзо ба гўш мерасад, касро ба ваљд меорадва ў тайёр аст, ки ба раќс дарояд. Баъди ду таќтеи навозиши дойра дараввали наќарот, аз таќтеи сеюм хор (њама чапакзанон) суруд мехонанд вадухтаре дар њавои мусиќии наќарот ба раќс мебарояд. Чунончи наќарот:

Пеш аз наќарот яккахон дар зинаи сеюми лањн (лад) овоз кашида, усул аз ду-чорякї якбора ба уфар (шаш-њаштякї) табдил меёбад. Дар усули мусиќї рангу бори тоза, ки хеле тарабафзо ба гўш мерасад, касро ба ваљд меорад ва ў тайёр аст, ки ба раќс дарояд. Баъди ду таќтеи навозиши дойра дар аввали наќарот, аз таќтеи сеюм хор (њама чапакзанон) суруд мехонанд ва духтаре дар њавои мусиќии наќарот ба раќс мебарояд. Чунончи наќарот:

Дойра

Чапак

44

& bbb 42Tempo di marcia (бо суръати марш)

.œF

œ œcresc.

.œ œ œ .œ œ .œ œ œ œœ>

œ œ œ œ œ œ œ œ>

& bbb ..œœ œœ œœ œœ .jœ rœ œМо си по

.jœ rœ œ≤

њи ту ем,- - -

& bbb .jœ Rœ œэй Ва тан

.jœ rœ œ≤

эй Ва тан,

.jœ rœ œДод хо

%

.jœ rœ œ≤

њи ту ем,- - - - - -

& bbb .. ...jœ rœ œэй Ва тан

1.

.jœ rœ œ≤

эй Ва тан.

2.

.jœ rœ œ≤

эй Ва тан.

.Jœ Rœ œДуш ма нат- - - - - -

& bbb .Jœ Rœ œ≤

эй Ва тан,

.Jœrœ œ

бе Ва тан

.jœ rœ œ≤

ме ша вад,

.Jœ Rœ œПи ра њан- - - - - -

& bbb ...Jœ Rœ œдар та ни

.Jœrœ œ

ў ка фан

.jœ rœ œме ша вад.

œœF

œœ- - - -

& bbb ..œœ œœ .jœ rœ œМо си по

.jœ rœ œњи ту ем,

.jœ Rœ œэй Ва тан- - - - -

Мусиќии Ш. ШариповШеъри А. Лоњутї

Дойра

24


Яккахон


45

& bbb .jœ rœ œэй Ва тан,

.jœ rœ œДод хо

.jœ rœ œњи ту ем,

.jœ rœ œэй Ва тан- - - - - -

& bbb .. ..1.

.jœ rœ œэй Ва тан.

2.

.jœ rœ œэй Ва тан.

% .jœ rœ œэй Ва тан

.jœ rœ œэй Ва тан.- - - - -

& bbb ..1.

œœF

œœ œœ œœ3

œœ œœ œœ œœ3

2.œœ œœ œœ œœ>

3

Хотима

Наќарот: Мо сипоњи туем, эй Ватан-эй Ватан,

Додхоњи туем, эй Ватан-эй Ватан.

1

Душманат эй Ватан, бе Ватан мешавад,

Пирањан дар тани ў кафан мешавад.



} 2бор

} 2бор

} 2бор

2

Хоки ту гўри он роњзан мешавад,

Ќаъри чањ манзили чоњкан мешавад.



} 2бор

} 2бор

46

Хонандагонро бо мазмуни шеър бояд шинос кард. Ба хонандагон дар навбати аввал ритмикаи сурудро, ки андак мурракаб мебошад, омўхта, ба ин васила нотањои њаштякии нуќтадорро бо нотањои шонздањякї сањењу бурро бояд таллаффуз кард. Суруд бо овози табиї озоду сабук сароида шавад. Ба тоза сурудани секундањои хурди ре-ми, сол-ля, терсияи хурди фа-ля квартаи сол-до бештар ањамият дињед. Бояд ба он кўшид, ки њарфњои њамсадо дар охири калимањои «душманат», «пирањан», «Ватан», «чањ», «роњзан» ва «чоњкан» аз калимањо наафтида, шунаво талаффуз карда шаванд.

Пеш аз омўзиши суруд муаллимро лозим аст,ки бо хонандагон дар навбати аввал мавзўи хурдеро аз назарияи мусиќї оид ба дарозии нотањо фањмонида, сипас ба омўзиши машќи овоз, ки дар усули суруди «Ватан» эљод шудааст, шурўъ намояд.Ќоида аз назарияи мусиќї: агар дар зери нота нуќта гузошта шавад,

кашиши замонии он нота ба ним баробар меафзояд. Мисол:

Машќи овозро бо нота иљро намудан мувофиќи маќсад аст.Машќи овоз

Азбаски суруд дар сози до минор эљод шудааст, ба маврид аст, ки гаммаи до минор бо нота иљро карда шавад.

47

Њангоми омўзиши суруди «Ватан» муаллимро лозим аст, ки мусиќии сурудро навозад ва хонандагон дар усули он ќадам зананд, то ки ритми сурудро зудтару хубтар аз бар намоянд. 2-3 маротиба сурудро бо як банди шеър аз аввал то ба охир бояд иљро кард ба он хотир, ки бачањо аз суруд таассуроти умумї њосил кунанд. Сипас сурудро љумла ба љумла бо суръати суст, калимањоро бурро таллаффуз карда сароянд. Баъди 6 таќтеи муќаддимавї наќароти суруд оѓоз меёбад, ки онро њама месароянд. Наќарот аз ду љумлаи мусиќї иборат буда, љумлаи оњанги суруд бошад, аз ду ибора сохта шудааст.

Баъди наќарот 2-4 нафар писарони яккахон якбора дар ављи мусиќї давоми сурудро иљро мекунанд.Суруд ба васфи Ватан ва њифзи он бахшида шуда, хонандагонро водор

месозад, ки онро бо эњсоси баланду хушоњанг ва табъи болидаву мењри беандоза нисбат ба Ватан сароянд. Маънои њар мисраву калимањоро дарк намоянд.

Садоњои устувори до минор

48

Хайрулло Абдуллоев соли 1930 дар дењаи Балљувони вилояти Кўлоби РСС Тољикис-тон таваллуд шудааст. Композитори тољик, Ходими хизматнишондодаи санъати РСС Тољикистон (1986).Х. Абдуллоев аз давраи бачагї дар

байни њунармандон – мусиќачиён буд, чунки падари ў ба њайси навозандаи театри мусиќї-драмавии шањри Кўлоб кор мекард ва зуд-зуд писарашро ба сафарњои њунариву машќњо бо худ мебурд. Соли 1949 Х. Аб-дуллоев ба шўъбаи созњои миллии омўзишгоњи мусиќии шањри Душанбе (ихтисоси ѓижак) дохил мешавад. Композитор А. С. Ленский Хайруллоро дар оњангсозї ба шогирдї ќабул мекунад ва ў бо роњбарии устодаш ба эљоди жанри суруд шурўъ мекунад. Соли 1953 баъди хатми омўзишгоњ Х. Абдуллоев донишљўи факултаи назария-композитории Консерваторияи давлатии шањри Москва мешавад. Дар консерватория устодонаш А. Н. Пахмутова ва сипас А. Н. Александров дар эљоди мусиќї ба ў нозукињои композитсияро таълим медињанд.Њанўз солњои 50-ум сурудњои эљодкардаи Х. Абдуллоев ба репертуари

овозхонони филармония ва радио дохил карда мешаванд ва сурудњояш номи ўро ба шунавандагони сершумор шинос мекунанд. Эљодиёти Х. Абдуллоев обуранги хоси миллї дошта, дар заминаи

анъанањои мусиќии халќии тољик ва фолклор равнаќу ривољ ёфтааст. Асарњои ў саршори самимият, лиризми дилнишин ва нафосати хоси мусиќист.Композитор Х. Абдуллоев муаллифи як ќатор асарњои гуногунжанри

мусиќист: трио барои скрипка, виолончел ва фортепиано (1956); Кантатаи «Садои Осиё» (1957); консерт барои скрипка ва оркестри симфонї (1958); симфониэтта (1963); Достони вокалї-симфонї ба шеъри М.Турсунзода; достони вокалї-

симфонии «Нолаи Тањмина» аз рўи «Шоњнома»-и А.Фирдавсї (1967) ва ѓайра.

49

Њамчунин ў барои драмањои мусиќавии «Карим Девона»-и Т.Ањмадхонов, «Ќишлоќи тиллої»-и М.Миршакар, инчунин спектаклњои «Интихоби домод»-и Њ.Содиќ, «Хазони таги по»-и Ф.Ѓуломова, «Рустам ва Сўњроб»-и Ѓ.Абдулло ва ѓайра мусиќї эљод кардааст.

Х. Абдуллоев зиёда аз 70 асар барои фортепиано, ѓижак, рубоб, инчунин барои хор, дуэтњо ва сурудњои њаљвї оњангњо эљод намуда, дар онњо унсурњои мусиќии халќиро бо мусиќии касбї устокорона омезиш додааст.Устод Х. Абдуллоев муаллифи як силсила сурудњо

мебошад, ки машњуртаринашон инњоянд; «Эй дил» (А.Лоњутї), «Аскарбача» (А.Ќодирї), «Файзобод» (Б. Собир), «Паёми дўстї» ва «Душанбе» (М.Њайдаршо), «Марњабо» (Б. Рањимзода) ва ѓайрањо.Композитор Хайрулло Абдуллоев дорои истеъдоди

нодир буда, дар эљоди мусиќии касбии тољик навоварињо ворид карда, дар эљодиёташ анъанаи бойи санъати мусиќии классикї, халќї ва муосирро моњирона истифода кардааст.Хайрулло Абдуллоев аз соли 1963 узви ИК СССР мебошад. Ў лауреати Мукофоти давлатии ба номи Абўабдуллоњи Рўдакї (2004) буда, бо ордену медалњо мукофотонида шудааст.

Устод Хайрулло Абдуллоев њоло гирандаи нафаќа барои хизматњои махсус дар назди Љумњурии Тољикистон мебошад.

50


Мусиќии Х. Абдуллоев

51

«Гуладаста» асари мусиќии композитори номии тољик Хайрулло Абдуллоев мебошад, ки он барои рубоб ва фортепиано эљод шудааст. Андозаи асар панљ-њаштякї буда, оњангаш лирикї аст ва дар суръати мўътадил навохта мешавад. Асари мазкур њанўз соли 1969 дар китоби «Дарси рубоб» муаллифаш

профессор Љ. Обидпур чоп шуда, то њол дар барномаи таълимии сози мазкур дохил карда мешавад. Песаи мазкур дар шакли суруд эљод шуда, дорои ављ аст. Оњанги ављ ду маротиба дар октавањои мухталиф садо медињад. Мусиќии песа хеле содда ва гўшнавозу равон аст, ки зуд дар хотири шунаванда наќш мебандад.

- Шумо боз кадом асарњо ва сурудњои композиторро шунидаеду медонед?

- Кадом созњои миллиро дар тўю чорабинињои љашнї бештар истифода мебаранд?

- Сурнай ва карнай ба кадом гурўњи созњо дохил мешаванд?

52


My

de ar, de ar

mu my, I- - -

love you ve ry

much. I

want you to be-

hap py,

On the 8th of

march. Be-

hap py, be

hap py.

On the 8th of

1.

march. Be- -

2. py.

3.

march.

On the 8th of

march.

Мусиќии Љ. ОбидпурШеъри халќ

Наќарот:

Хотима

53

1My dear dear mumy,I love you very much.I want you to be happy,On the 8 of march.

Be happy, be happy. On the 8 of march. } 2

th

th

2My dear, dear mumy,You love me very much.You want me to be happy,On the 8 of march.

Be happy, be happy. On the 8 of march.} 2

th

th

54

Омўзиши хусусияти зиндадилонаву шодона сароидани сурудро ба хонандагон идома дода, њамзамон бояд кўшид, ки онњо сурудро бо овози табииашон озодона сароянд. Мусиќии му-ќаддимавиро аз бар карда, сурудро якљоя оѓоз намуда, анљом бахшанд. Садои асосиро (фа) бо тамоми нозукиаш эњсос намуда, онро сароянд. Кўшиш намоянд, ки њангоми сурудани квартаи фа-до ба поён ва терсияи до2 -ля ба поён тоза овоз бароранд.Њангоми омўзиши суруд ба талаффузи дурусту бурро бахусус калимањои

«dear, very», «you to be» ва артикли муайянии «the» диќќати бештар додан лозим аст.

Пеш аз шурўъ кардан ба омўзиши суруд ба фоидаи кор мебуд, ин чанд машќи овозро, ки дар сози фа мажор эљод шудаанд, муаллим якљоя бо хонандагон гузарад. Машќњоро бо њиљоњои тавсияшуда якчанд маротиба суруда, боз чанд бори дигар нотањоро номбар карда, сароянд.

Машќи овоз

Суруди «Модар», ки матнаш бо забони англисист, мазмунан саршори мењру муњаббат нисбат ба Модар аст. Мусиќии суруд нињоят содда ва равон буда, диапазони овоз (фарќияти овози паст ва баланд) як октаваро дар бар мегирад ва дорои хусусияти хушоњангист. Њангоми омўзиши суруд бояд диќќат дод, ки њиљои аввали мисраъ, азбаски безада мебошад, дар мусиќї бо нотаи њаштякии пештаќтеї оѓоз гардидааст. Яъне талаффузи он пас аз шуморидани ду-и таќтеи дучорякї, дар «и» рост меояд. Њамин тарз, њама мисрањои њарду банди шеър ва наќарот дар мусиќї бо њиссаи пештаќтеї (затакт) оѓоз меёбанд. Дар таќтењое, ки аломати пауза (таваќќуф) во-мехўрад, кашиши овоз бояд дар ваќташ ќатъ гардад.

55

Сурудро бо иборањо ёд додан ба маќсад мувофиќ аст.

Наќароти суруд аз ду мисраъ иборат буда, дар ављи оњанг омадааст ватакроран ду мартиба иљро мегардад. Порчаи мазкур аз ду ибора ва якљумлаи мусиќї сохта шудааст. Чунончи, наќарот:

Дар омўзиши суруди мазкур њамкории муаллимони суруд ва омўзгорони забони англисї натиљањои дилхоњ дода метавонад. Суруди «Mumy» -ро то иди занон – «8 Март» азёд карда, онро дар рўзи модарон тўњфа кардан мумкин аст.

56

Њиссањое, ки дар онњо зарб меояд, њиссањои заданок номида мешаванд.Њиссањое, ки зарб надоранд, њиссањои безада номида мешаванд.

Мисол:

Андоза чист?Ифодаи њиссањои метр бо дарозии муайян андоза номида мешавад.

Дар услуби нотанависї андоза бо ду раќам ишора карда мешавад.Раќамњо дар назди калид пас аз аломатњои алтератсї, ба тарзи суратумахраљ – яке болои дигаре навишта мешаванд. Мисол:

Агар мусиќї бо њиссаи безада оѓоз ёбад, дар оѓоз таќтеи нопурра бавуљуд меояд, ки онро пештаќтеъ (затакт) меноманд. Чунончи:

Љойивазкунии њиссаи садоњои баробарзамонї дар мусиќї њаракати мунтазамро ба вуљуд меорад (тавре мегўянд, ба мисли задани набз).Дар ин њаракат садоњои баъзе њиссањои замонї бо зарба људо карда

мешаванд.Чунин њиссањои зарбнокро зада (аксент) меноманд. Зада (зарб) дар

услуби нотанависї бо ин аломат аз боло ё поёни нота ба таври зайл ишора карда мешавад. Чунончи:

57

& c Moderatto (мўътадил)

œF

œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

& .. ...œ jœ ˙ œp

œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

& ..œ œ œ œ œ œ œ .œ jœ ˙œf

œ œ œ œ œ œ œ œ œ

&œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

œ œ œ œ œ .œ Jœ ˙

& .. œF

œ œ .œ jœ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

& .. ...œ Jœ ˙ œP


& .. ..œ œ œ œ œ œ œ .œ jœ ˙ œf

œ œ œ œ œ œ

& ..œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ .œ Jœ ˙

Навои халќии то�икї

(Бозгўй)

(Бозгўй)

58

& ..F

œp


& ..œ œ œ œ œ œ œ .œ jœ ˙

(Бозгўй)

( )

«Ташна» - навои халќии тољикї буда, дар суръати мўътадил навохта мешавад. Навои мазкур - лирикї буда, хушоњанг, равону кашишдор аст. Шакли сохти наво содда буда, пас аз њар ибораи тозаи оњанг - ибораи дигаре ба тарзи “бозгўй” омада, дар наво се маротиба такрор ёфтааст.Навои “Ташна”-ро композитор Ёќуб Сабзанов барои рубоб ва

фортепиано такмил додааст, ки он дар китоби “Дарси рубоб” (1969, 1982) муаллифаш Љ. Обидпур чоп шудааст. Навои мазкур дар барномаи таъли-мии сози рубоб љои намоёнро ишѓол менамояд ва яке аз асарњои дўстдоштаи навозандагони сози мазкур мебошад. Навои “Ташна”-ро дар най, ѓижак, чанг ва дигар созњои миллї иљро мекунанд.

- Аз созњои миллї - най, чанг, рубоб ва ѓижак кадомашонро сози камонї мегўянд?

- Сози най ба кадом гурўњи созњо дохил мешавад?- Кадом сози миллиро бо чўбча менавозанд?- Ѓижак, чанд тор дорад?- Кадом сози миллї аз дигар созњо садои баландтар дорад?- Кадом созњои миллиро созњои зарбї мегўянд?

60

& ## 86Allegretto (хушњолона)

Œ Jœf

œ œ œ Jœ œ jœ œ Œ jœ œ œ œ

œ Jœ œ œ œ Jœ œ Jœ œ œ Jœ œ œ œ

& ## jœ œ jœ œ Œ jœ jœ œ jœ œ jœ œ

& ## Œ jœF

‰ œ Œ jœ ‰ œ Œ jœ jœ œА на боз-

& ## jœ œ jœ œбо рон бо рид,

Œ jœ jœ œНаѓз шуд,

Œ jœ jœ œнаѓз шуд.- -

& ## Œ jœ jœ œАз тар нов

jœ œ jœ œњо об шо рид,

Œ jœ jœ œНаѓз шуд,- - -

& ## Œ jœ jœ œнаѓз шуд.

Œ jœ jœ œБа даш ту

jœ œ jœ œсањ ро фо рид,- - -

& ## Œ Jœ Jœ œНаѓз шуд,

Œ Jœ Jœ œнаѓз шуд.

Œ jœ jœ œПах та кор- -

Мусиќии Љ. ОбидпурШеъри Н. Назирї

Дойра

68

Яккахон

Њама


Яккахон

Яккахон

Њама

61

& ## jœ œ jœ œчи гит ко рид.

Œ jœ jœ œНаѓз шуд,

Œ jœ jœ œнаѓз шуд.- -

& ## Œ JœF

Jœ œ œ œ œ Jœ œcresc.

œ Jœ Jœ œ

& ## Jœ œ Jœ œ œJœ Jœ œ œФал ла ба

Jœ œ jœ œрин шуд за мин,- - -

& ## œ jœ jœ œАз бо рон,

œ jœ jœ œаз бо рон.

Œ Jœ Jœ œ œШу куф та- - - -

& ## Jœ œ jœ œгул њо ран гин,

œ jœ jœ œАз бо рон,

œ jœ jœ œаз бо рон.- - - -

& ## Œ jœ jœ œБоѓ њо

jœ œ jœ œшуд но за нин,

œ jœ jœ œАз бо рон,- - - -

& ## œ jœ jœ œаз бо рон.

Œ jœ jœ œКў њу да

jœ œ jœ œман мах ма лин,- - - - -

& ## œ jœ jœ œАз бо рон,

œ jœ jœ œаз бо рон.

Œ JœF

œ œ œ- -

& ## Jœ œ jœ œ Œ jœ œ œ œ jœ œ jœ œ

Њама

Њама

ЊамаЯккахон

Яккахон


Њама

Яккахон

62

& ## Œ jœ jœ œ jœ œ jœ œ Œ jœ ‰ œ

& ## Œ jœ ‰ œ Œ jœ jœ œЊо ло бо

jœ œ jœ œшав ќи бис ёр,- - -

& ## Œ jœ jœ œЊар са њар,

Œ jœ jœ œњар са њар.

Œ jœ jœ œРа вем ба- - -

& ## jœ œ jœ œсай ри кўњ сор,

Œ jœ jœ œЊар са њар,

Œ jœ jœ œњар са њар.- - - -

& ## Œ jœ jœ œЧи да гул

jœ œ jœ œњо и бис ёр,

Œ Jœ Jœ œЊар са њар,- - - - -

& ## ..Œ Jœ Jœ œњар са њар.

Œ jœ jœ œТўњ фа гў

jœ œ jœ œем аз ба њор,- - - -

& ## ..Œ jœ jœ œАз ба њор,

Œ jœ jœ œаз ба њор.

.œ ..œœАз ба- - - -

& ## ..˙̇њор.

..˙̇jœœ ‰ Œ .

Яккахон

Яккахон

Яккахон

Яккахон

Њама

Њама

Њама

63

1

Ана боз борон борид,

Наѓз шуд, наѓз шуд.

Аз тарновњо об шорид,


Ба дашту сањро форид,


Пахтакор чигит корид.


2

Фалла барин шуд замин,

Аз борон, азборон.

Шукуфта гулњо рангин,

Аз борон, аз борон.

Боѓњо шуд нозанин,


Кўњу даман махмалин,


3

Њоло бо шавќи бисёр,

Њар сањар, њар сањар.

Равем ба сайри кўњсор,


Чида гулњои бисёр,


Тўњфа гўем аз бањор,

Аз бањор, аз бањор.

аз борон.

64

Ќатъшавии садодињї (оњанг) пауза (таваќќуф) номида мешавад. Аломатњои дарозии паузањо дар кадом як њиссаи таќтеъ вохўранд, дарозии онњоро низ мисли дарозии нотањо нигоњ доштан лозим аст. Азбаски дар суруди «Тўњфаи бањор» аломати пауза хеле зиёд истифода шудааст, муаллимро лозим меояд, ки дар бораи намудњои паузањо ба хонандагон мухтасар маълумот дињад.Паузањо низ ба мисли нотањо дарозии муайяни худро доранд, ки ба таври

зайл ишора меёбанд:

Дар андозаи шаш-њаштякї пеш аз оѓози оњанг паузаи чорякї омадааст. Ба даќиќ иљро кардани дарозињо дар ритмикаи таќтеъ, ки аз паузаи чорякї ва нотањои њаштякиву чорякї иборат аст, бояд диќќати махсус дод. Диќќати бачагон ба хусусияти хушоњангї, шодона сароидани суруд љалб карда шавад. Суруд бояд бо садои сабук ва суръати хушњолона бо шавќу завќ иљро гардад. Њангоми омўзиши ин суруд ба он мутаваљљењ шудан зарур аст, ки терсияњои ля-фа , си-сол, фа - ре ба поён, секундаи фа - сол, терсияи ми-сол, квартаи ре-сол ба боло тоза суруда шавад. Бояд бар он кўшид, ки њангоми сурудхонї њамсадоњо дар охири калимањои «борид», «шорид», «наѓз», «форид», «пахтакор», «корид», «нозанин», «махмалин», «кўњсор», «бањор», наафтида, бурро талаффуз карда шавад.

Бо маќсади он ки хонандагон оѓози сурудро, ки бо пауза омадааст, дурусттару зудтар ёд гиранд, ба муаллим лозим аст дар навбати аввал машќњои овозро, ки дар соз ва зарбу усули худи суруд эљод гардидаанд, бо бачагон якчанд маротиба иљро намояд. Бояд ба зарбу усули дойра, ки дар нота сабт шудааст, бештар ањамият дод. Аз ин мисол бармеояд, ки оѓози ибораи суруд баъд аз буми дойра иљро карда мешавад. Машќњои овоз низ бо њамин тарз оѓоз меёбанд.

65

Машќи овоз

Машќњоро якчанд маротиба бо њиљоњои тавсияшуда иљро карда, сипас онњоро бо нота такрор намоед.Суруди «Тўњфаи бањор» аз 3-банд иборат буда, бо шаклаш аз дигар

сурудњои дар китоб љой додашуда фарќ мекунад. Масалан, пас аз мисраи якум «Ана боз борон борид» ибораи «наѓз шуд» 2-маротиба такрор меёбад ва мазмуни мисраъро пурратар месозад.Њамин тариќ, пас аз њар мисраи бандњо суханони «аз борон» ва «њар

сањар» ба кор бурда мешаванд. Мувофиќ ба мазмуни шеър мусиќї ва тарзи иљрои суруд дар њар як банд дигар шудааст. Ба ин маќсад банди якуми сурудро яккахон сароида, хор ба ў љавоби тасдиќї мегўяд. Баъд аз 8 таќтеи мусиќии муќаддимавї суруд дар иљрои 2-4 нафар яккахон оѓоз меёбад.

Мисраи якуми банди 2-юмро бошад, баръакс, аввал хор суруда, љавобро яккахон иљро мекунад ва банди 3-юм боз ба тарзи банди 1-ум иљро карда мешавад. Аммо пеш аз банди 2-юм, ки ављи суруд ба њисоб меравад, 4 таќтеъ мусиќї иљро карда мешавад, ки онро бо маќсади хорро ба сурудхонї тайёр кардан донистан лозим аст.

66

Суруд, чунон ки аз номаш пайдост, дар васфи бањор буда, манзараи чи гуна дар ин фасли зебои сол барои кишт тайёр шудани замин, шукуфтани гулњои ранг ба ранг, аз гулу сабза њусну таровати тоза гирифтани боѓњо ва кўњу даман, ки њар касро чун оњанрабо ба сўи худ мекашад, тасвир шудааст. Шоир ин атои табиатро бо самимияти том тараннум кардааст.Мусиќии суруд низ хеле гўшнавозу дилнишин буда, ба шунавандагон

таъсири амиќ мегузорад. Мебояд суруди мазкур, ки хусусияти хушоњангї дорад, нињоят бо шавќу завќи баланд ва буррову таъсирбахш иљро карда шавад.

67

& 42Allegretto (хушњолона)%

œfœ œ œ œ œ œ œb œ œ œ œb œ œ œ œ œ

œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

& œŸ

œ œŸ

œ œ œ œ œ œ œ œ œjœF jœ jœb jœЗар рин бо лу- - -

& jœ jœ œпар њас тед

œ œ(њой, њой),

jœ jœ jœb jœЗар рин ё лу

jœ jœ œбар њас тед- - - - -

& ..œ œ(њой, њой).

jœ jœ jœ jœЗар рин ну лу

jœ jœ œзар рин пой,

jœ jœ jœ jœЗар рин то �и- - - - - - --

& ..jœ jœ œсар њас тед.

œ jœ jœАй чў �а

˙њо,

œ jœ jœай чў �а- - - - -

& ˙њо,

œ Jœjœb

Њай бе ба

˙њо

œb œчў �а- - - -

Мусиќии Ќ. Яњеёв

Дойра24

Шеъри Љ. Њошимї

Наќарот:

Мусиќии Ќ. Яњёзода

68

& ..˙њо,

œP jœ jœАй чї ши

˙рин

œ œчў �а- - -

& ..њ̇о

œ jœ jœЊай чї зар

˙рин

œ œчў �а

%

œ œ>

њо (њей).- - -

1

Зарринболу пар њастед (њой, њой),

Зарринёлу бар њастед (њой, њой).

Зарриннулу зарринпой,

Зарринто�и сар њастед.

Наќарот: Ай чў�ањо, ай чў�ањо,

Њай бебањо чў�ањо,

Ай чї ширин чў�ањо

Њай чї заррин чў�ањо.

}2 бор

}2 бор

2

Заррин овозе доред (њой, њой),

Чї, чї, чї, чї, чї,чї,чї (њой, њой).

А�аб суруд мехонед,

Чї, чї, чї, чї, чї,чї,чї.

Наќарот: Ай чў�ањо, ай чў�ањо,

Њай бебањо чў�ањо,

Ай чї ширин чў�ањо

Њай чї заррин чў�ањо.

}2 бор

}2 бор

70

Суруди «Чўљањои заррин» бо 6-таќтеъ мусиќии маќаддимавї оѓоз шуда, бачагонро бо сози суруд ошно месозад. Овози аввали оѓози суруд дар зинаи III-юм (нотаи ми) омадааст, ки барои бачагон андак мушкилї пеш меорад. Муаллимро лозим аст, ки ду таќтеи пеш аз оѓози сурудро навохта, бо хонандагон якљоя ба сурудхонї шурўъ намояд.Ибораи якуми сурудро, ки дар 3-таќтеъ омадааст, якчанд маротиба

такрор ба такрор сароед. Мисраи дуюми суруд низ бо оњанги ибораи якум суруда мешавад. Чунончи:

Банди дуюми суруд бо як љумлаи мусиќї дар њаљми 4 таќтеъ тарњрезї гардида, ду маротиба такрор меёбад. Бо њамин банди якуми суруд хотима ёфта, наќарот сар мешавад.Дар наќароти суруд шакли наќшаи оњанг таѓйир ёфтааст, ки ба он бояд

диќќат дод. Дигар чизе, ки бештар диќќат мехоњад, ин дар ављ тоза сурудани овозњои секундаи афзудаи си-ля ба поён ва терсияи хурди ля - фа ба поён аст.

Суруд дар васфи чўљаи зебояку хурдакак эљод гардида, бачагон бояд онро бо самимияту дилгармї нисбати ин паррандаи хонагї, ки калон шавад ба одам манфиат меорад, сароянд. Њангоми иљрои суруд бояд кўшид, ки њар як ибораи суруд таъсирбахшу хушоњанг бошад ва бо суръати хушњолона сабуку форам сароида шавад.

71

Бо сабаби он ки суруди «Чўљањои заррин» дар лади (лањни) мажори гармоникї эљод шудааст, муаллимро лозим аст дар хусуси ин лад ба таври мухтасар ба хонандагон маълумот дињад. Чунин амал имкон медињад, ки онњо бо сохти лади мажорї шинос гарданд.Истифодаи мажор бо зинаи пастшудани VI дар мусиќї кам нест. Чунин

намуди лади мажориро мажори гармоникї меноманд (ниг.: ба мисоли зер). Фарќи гаммаи мазкур аз лади мажорї дар он аст, ки бо ним тон паст шудани зинаи VI-ми он байни зинањои VI ва VII секундаи афзуда ба вуљуд меояд.

Мажори гармоникї дар мусиќии классикии ѓарбу рус ва халќии тољик низ вомехўрад. Алалхусус дар мусиќии халќии мардуми Бадахшон.Аломати пастшавии зинаи VI пеш аз нота навишта мешавад ва дар

мавриди зарурї њамчун аломати тасодуфї номбар карда мешавад. Њангоми дар асоси гаммаи до мажори гармоникї

ва машќи овоз бо ин лад шиносонидани хонандагон диќќат дода шавад, ки бачагон дар суруд секундаи афзуда (ля - си ба боло, си- ля ба поён), секундањои хурди ля - сол, - си ба поён ва ми-фа ба боло, квартаи - сол ба поёнро дар оњанг тоза сароянд. Калимањои «зарринбол», «зарринёл», «зарриннўл», «зарринпой»,

«заррин», ки бо ду њарфи њамсадои «р» ва «н» иншо шудаанд, бурро талаффуз карда шаванд.

Хуб мебуд, пеш аз омўзиши суруд гаммаи до мажори гармоникї бо сеовозагиаш ва машќи овозро – бо нота якчанд маротиба суруда шавад. Тавассути машќ бачагон сози сурудро хубтар аз худ менамоянд ва овози эшон низ ба сурудхонї омода мешавад.

72

1. Кадом зинањои гаммаро садоњои устувор меноманд?2. Фарќи гаммаи мажор аз минор дар чист?3. Диез чиро ифода мекунад?4. Аломати пастшавии овозро чї меноманд?5. Чиро аломати тасодуфї мегўянд?6. Чиро андоза мегўянд ва онњо чї тавр ифода карда мешаванд?7. Ба хотир оред сурудеро, ки бо њиссаи пештаќтеъ оѓоз меёбад.8. Кадом зинањоро дар гамма сеовозагї меноманд?9. Зарб (зада) дар кадом њиссаи таќтеъ меафтад?10. Копозиторони тољикро номбар кунед.11. Муайян созед, ки дар зер наќшаи ритмикаи кадом суруд дар нота

сабт шудааст, ритмикаашро бо чапакзанї муайян кунед.

12. Муаллифи мусиќии Суруди миллии Љумњурии Тољикистон кист? Матнашро кї навиштааст?

1. «Ватан». Мусиќии Ш. Шарипов, шеъри А. Лоњутї. 2. «Модар» (суруди англисї). Мусиќии Љ. Обидпур, шеъри халќ3. «Чўљањо». Мусиќии Ќ. Яњёев, шеъри Љ. Њошимї4. «Тўњфаи бањор». Мусиќии Љ. Обидпур, шеъри Наимљон Назирї

73

& b 86Allegro (шўх)%

œŸ

f

jœ œ œ œ œŸ jœ œ œ œ œ

Ÿ jœ œ œ œ

œ Jœ œ œ œ œ Jœ œ œ œ œ Jœ œ œ œ

& b ..1.

œŸ jœ .œ

2.

œŸ jœ œ ‰ œ

F

jœ œ jœ œ jœ œ jœ

& b œ jœ jœ œ œЧун па да рам

œ jœ .œкор дон

œ jœ .œме ша вам!- - - - -

& b œ jœ jœ œ œЧун а ка ам

œ jœ .œпањ ла вон

œ jœ .œме ша вам!- - - - - -

& b œ jœ jœ œ œЧун а па ам

œ jœ .œќањ ра мон

œ jœ .œме ша вам!- - - - - -

& b œ jœ jœ œ œМис ли шу мо

œ jœ .œмењ ру бон

œ jœ .œме ша вам!- - - - - -

Мусиќии М. Атоев

68

Шеъри Б. Рањимзода ва М. Фарњат

Дойра

74

& b .. œ jœ jœ œ œМо да ри �он,

œ jœ .œмо да рам!

œ jœ jœ œ œМо да ри �он,- - - - - -

& b ..%jœ œ jœ .œмо да рам!

.˙Мо

.œ .œдар ри

.˙�он!

.˙ jœ Œ Œ .- - - -

1

Чун падарам кордон мешавам!

Чун акаам пањлавон мешавам!

Чун апаам ќањрамон мешавам!

Мисли шумо мењрубон мешавам!

Наќарот: Модари �он, модарам!

Модари �он, модарам!

2

Соњиби кору сухан мешавам!

Булбули боѓу чаман мешавам!

Чобуку њушёр ман мешавам!

Лоиќи номи Ватан мешавам!



3

Соњиби илму њунар мешавам!

Аз њама фан бохабар мешавам!

Аз паи роњи падар мешавам!

Њамдами фатњу зафар мешавам!



}2 бор

}2 бор

}2 бор

Хотима

Наќарот:

75


Сабз даш

ту да ман,

Сабз бо- - -

ѓу ча ман.

Гул фи шон

бўс тон,- - - -

1. Аз ба њо

ри Ва тан.

2. Аз ба њо- - - - -

ри Ва тан.

Сабз бо

ѓу ча ман,- - -

Аз ба њо

ри Ва тан.

- - -

Мусиќии А. МўсоевШеъри Салими Хатлонї

Дойра

( )

Наќарот:

76

Наг ња ти- -

гул ра сид,

Со зи бул

бул ра сид.- - - -

Сар ви бо

ѓу ча ман,

Гул ба ко- - - -

кул ра сид.

Сабз бо

ѓу ча ман,- - -

Аз ба њо

ри Ва тан.

Сабз бо- - - -

ѓу ча ман,

Аз ба њо

ри Ва тан.- - - -

Наќарот:

Хотима

1Сабз дашту даман,Сабз боѓу чаман.Гулфишон бўстонАз бањори Ватан.

Наќарот: Сабз боѓу чаман,Аз бањори Ватан.}2 бор

2 бор

к

77

2Нагњати гул расид,Сози булбул расид.Сарви боѓу чаманГул ба кокул расид.

Наќарот: Сабз боѓу чаман,Аз бањори Ватан.

3Савти борон хуш аст,Љамъи ёрон хуш аст.Дўстон зиндагї,Бо бањорон хуш аст.

Наќарот: Сабз боѓу чаман,Аз бањори Ватан.}2 бор

2 бор

2 бор

}2 бор

78


Ран гу бў и

то за е до

рад ба њо ри- - - - - - -

зин да гї,

Си на њо гар

ди да пур аз- - - - - -

иф ти хо ри

зин да гї.

- - - - -

Ме ку нам мењ

нат ба ро и- - - - -

мул ки љо но

1. љо ни худ,

- - - -

Мусиќии халќТакмили Љ. Обидпур

Шеъри А. Насимї

Дойра

Писарњо

79

2. љо ни худ,

Чун ки њас там- - -

аз ди лу љон

дўст до ри

зин да гї.- - - - -

Ран гу бў и

то за е до

рад ба њо ри- - - - - - -

зин да гї.

- -

Њама

Хотима

1Рангу бўи тозае дорад бањори зиндагї,Синањо гардида пур аз ифтихори зиндагї. }2 борМекунам мењнат барои мулки љонољони худ, }2 борЧунки њастам аз дилу љон дўстдори зиндагї. }2 бор

2Дар тамоми соњањо бошад барои халќи мо,Кор кардан, пеш рафтан - ин шиори зиндагї. }2 борСаъю кўшиш карда, мењнат мекунем аз ин сабаб, }2 борГашта аз мо хуррамии пойдори зиндагї. }2 бор

80


1. 2.

Па рас ту, эй

па рас ту,

Эй па ран да

и хуш рў.- - - - - - - -

Мо ме кў чем

аз ин љо,

Ме ша вем аз

ту љу до.- - - - -

Мо ме кў чем

аз ин љо,

Ме ша вем аз

ту љу- - - - -

до.

Бањ ри дўс тон

до и мо,- - - -

1. Ку шо да дар

њо и

мо.

2. Ку шо да дар- - - - - - -

Мусиќии Н. БобокалоноваШеъри А. Рањмон

Дойра

( )

Наќарот:

81

.

њо и

мо.

Ку шо да дар

њо и мо.- - - - -

1Парасту, парасту,Эй парандаи хушрў.Мо мекўчем аз ин љо,Мешавем аз ту људо.

Наќарот: Бањри дўстон доимо,Кушода дарњои мо.

2Аммо ту фањмида мон,Бачањот, ки шуд калон.Њамроњи онњо дарравХонаи нави мо рав!

Наќарот: Бањри дўстон доимо,Кушода дарњои мо.

}2 бор

}2 бор

}2 бор

}2 бор

}2 бор

}2 бор

Хотима

эй парасту,

82


Гул бе ди ла

би бо ра

Ко ку лаш то- - - - - - -

ра то ра.

Ма њин ма њин

ме лар зад,- - - - - - -

Њай дил ни шин

ме лар зад.

Њай дил ни шин- - - - - -

ме лар зад.

Con moto (бо њаракат)

- -

Дар о би со

фи љў бор,

- - -

Мусиќии Љ. Обидпур

Шеъри Гулназар Келдї

Дойра

Наќарот:

83

О и на и

бе ѓу бор.

- - - - -

Гул бед ку над

та мо шо,

Ко ку ла ко- - - - - - - -

ни худ ро.

Гул бед ку над

та мо шо,- - - - -

Ко ку ла ко

ни худ ро.

Ко ку ла ко- - - - - - - - -

ни худ ро.

-

1Гулбеди лаби бораКокулаш тора-тора.Мањин-мањин меларзад,Њай дилнишин меларзад. }2 бор

Наќарот: Дар оби софи љўбор,Оинаи беѓубор.Гулбед кунад тамошо,Кокулакони худро!

2Сари кокул ѓарќи гул,Гул дар сари њар кокул.Имрўз мисли Зайнаб,Гўё равад ба мактаб. }2 бор

Наќарот: Дар оби софи љўбор,Оинаи беѓубор.Гулбед кунад тамошо,Кокулакони худро.

}2 бор

}2 бор

Хотима

84

& ## 42Allegretto (хушњолона)% ‰ jœ

F

‰ jœ ‰ jœ ‰ jœjœF jœ Jœ Jœ

Всем со ве ту- - -

& ## jœ jœ œ≤

ем дру жить,

jœ jœ jœ jœСсо рить ся не

œ œ ≤

смей те!- - - -

& ## jœ jœ Jœ JœБез дру зей нам

jœ jœ œ≤

не про жить,

jœ jœ jœ jœНи за что на- -

& ## œ jœ ‰све те!

jœ jœ œ≤

Ни за что,

jœ jœ œни за что,-

& ## jœ jœ jœ jœНи за что на

œ> jœ ‰све те,

jœ jœ œ≤

ни за что,-

& ## jœ jœ œни за что,

jœ jœ jœ jœни за что на

%

œ> jœ ‰све те!-

Мусиќии В. ГерчикШеъри Я. Аким

Припев:

1

Всем советуем дружить,

Ссориться не смейте!

Без друзей нам не прожить,

Ни за что на свете!

Припев: Ни за что, ни за что,

Ни за что на свете!

2

Не бросай друзей своих,

Будь за них в ответе.

Не давай в обиду их

Никому на свете.

Припев: Никому, никому,

Никому на свете!

85


Ма ну та ро

на- - -

Бо њам ду го

на.

То бо њам њас

тем,- - -

Мо бе ѓам њас

тем.

Њар љо та ро

наст,- - - -

Дар ё ра вон

аст.

Гул њо шу ку

фон,- - - - -

Дил њо ху рў

шон.

Њар љо та ро

наст,- - - - -

Дун ё ља вон

аст.

Њар кор о

сон,- - -

Мусиќии Љ. Обидпур

Шеъри Г. Келдї

Дойра

Наќарот:

86

Шо дї фа ро

вон.

Ма ну та ро

на- - - - - -

Бо њам ду го

на.

- -

Хотима

1Ману таронаБо њам дугона.То бо њам њастем,Мо беѓам њастем.Њар љо тарона-ст,Дарё равон аст.Гулњо шукуфон,Дилњо хурўшон.Наќарот: Њар љо тарона-ст,

Дунё љавон аст.Њар кор осон,Шодї фаровон.

2Ману таронаБо њам дугона.То бо њам њастем,Мо беѓам њастем.Њар љо тарона-ст,Осуда љон аст.Њам дўст бисёр,Њам сулњ подор.Наќарот: Њар љо тарона-ст,

Дунё љавон аст.Њар кор осон,Шодї фаровон.

пойдор.

87

Суруди миллии Тољикистон.Шеъри Гулназар Келдї, мусиќии Соломон Юдаков ………………………………. 4Аз муаллиф …………………………………………………………….. 5 Ќоидањои сурудхонї ………………………………………………….. 7 «Кишварам». Шеъри Салими Хатлонї, мусиќии Љўрахон Обидпур ..…………… 8 «Муаллим» Шеъри Нўъмон Розиќ, мусиќии Љўрахон Обидпур ….……………... 12 Композитор Зиёдулло Шањидї ..……………………………………. 16 Мусиќї мешунавем: З. Шањидї – «Иди зафар» …………………… 17 Назарияи мусиќї: ритм ва метр ……………………………………... 22 «Мењргон». Шеър ва мусиќии Љўрахон Обидпур ……………………………... 24 «Баррачеки масти ман».Шеъри Абдусалом Дењотї, мусиќии Љўрахон Обидпур …………………………….

29

Мусиќї мешунавем: «Ашерон» ……………………………………… 35 Дарс - консерт ………………………………………………………….. 38 «Моњираљон». Шеъри Гулназар Келдї, мусиќии Љўрахон Обидпур …………… 39 «Ватан». Шеъри Абулќосим Лоњутї, мусиќии Шералї Шарипов ………………... 44 Композитор Хайрулло Абдуллоев ………………………………….. 48 Мусиќї мешунавем: Х. Абдуллоев – «Гулдаста» …………………. 50 Суруди англисї «Модар». Мусиќии Љўрахон Обидпур …………………… 52 Назарияи мусиќї: Зарб. Андоза. Пештаќтеъ ……………………… 56 Мусиќї мешунавем: «Ташна» ……………………………………….. 57 «Тўњфаи бањор». Шеъри Нозирљон Нaзирї, мусиќии Љўрахон Обидпур ……….. 60 «Љўљањо». Шеъри Љўра Њошимї, мусиќии Ќудратулло Яњёев …………………... 67 Дарс - консерт ………………………………………………………….. 72

Замима:«Модари љон, модарам».Шеъри Боќї Рањимзода, мусиќии Миратулло Атоев ………………………………

73

«Бањори Ватан». Шеъри Салими Хатлонї, мусиќии Амирбек Мўсоев …………. 75 «Дўстдори зиндагї» Шеъри А.Насимї …………………………………... 78 «Парасту». Шеъри А.Рањмон, мусиќии Нина Бобокалонова ……………………. 80 «Гулбед». Шеъри Гулназар Келдї, мусиќии Љўрахон Обидпур ………………….. 82 Суруди русї «Песенка друзей» ………………………………………. 84 «Ману тарона». Шеъри Гулназар Келдї, мусиќии Љўрахон Обидпур …………… 85

29

73

88

ЉЎРАХОН ОБИДПУР

Китоби дарсї барои синфи

Муњаррирон: А. Аминов, М. НурматовЧопи компутерї: А. ЌурбоновРассом: И. ЃаниевТарроњи компутерї: В. Казберович

_____________________________________________________________

Ба нашриёт супорида шуд 04.06.2007. Ба чоп имзо шуд 10.08.2007.Формат 84х108 1/16. Ќоѓази офсетї.

Љузъи њисоби нашриёт 9,24. Љузъи чопии нашр 11.Адади нашр 136.000. Фармоиши №5.

Љамъияти мањдудмасъулияти «Собириён»734025, Душанбе, хиёбони Рўдакї, 37; e-mail: [email protected]

Китоби дарсї барои синфи - narod.rukitobkhona.narod.ru/4/Surud_va_Musiqi_4.pdf6...

Documents

Transcript of Китоби дарсї барои синфи - narod.rukitobkhona.narod.ru/4/Surud_va_Musiqi_4.pdf6...