-MAKRO- ÝKT- ÝSAT 3.doc

www.kpss.6te.net kpss bilgi ileti listesi

MAKROİKTİSAT 3

Ders Notları İstanbul Bilgi Üniversitesi

Nisan-2002

A.S.AKAT

Notlarından derlenmiştir. Grafiklerde kayma olabilir. Notlardan istifade edecek arkadaşlarımız düzenlemesini kendilerince yapabilirler.

Eksik ve hatalar için listemizi haberdar ediniz.

[email protected]

kpss bilgi ileti listeleri iktisat-işletme bölümü http://groups.yahoo.com/group/kpss_iktisat/join 1

http://www.kpss.6te.net/


Paranın değeri ve para talebiParanın değerini nasıl ölçeriz?Bir birim paranın farklı dönemlerde satın aldığı malve hizmet sepetini karşılaştırarakBaşka türlü söylersek, paranın değeri Vm fiyatlargenel seviyesi P'nin tersidirV = 1 / PVm = 1 ıDikkat: bu hali ile paranın değeri sadece aynı ülkeparasının iki ayrı dönemdeki satın alma gücünükarşılaştırmak için kullanılabilirPara talebi paranın değerinin azalan bir fonksiyonu-dur: paranın değeri arttıkça daha az para talep edilir.Yani para talebi eğrisi azalan eğimlidir

Para talebi

Paranın Değeri(Yüksek)Fiyat Düzeyi(Yüksek)Para miktarı

Para arz ve talebi dengesi




Paranın Değeri (yüksek) 1 ¾ ½ ¼ (düşük) 0 A A Para arzı Paranın Denge değeri MB'nın saptadığı Para miktarıDenge fiyat " düzeyi Para talebi Para miktarıFiyat Düzeyi 1 (düşük) 2 2 4 4 1.33 (yüksek)

Parayı ne değerli kılar?Bir para ne zaman "sağlam ” olur?Bu konuda çok illüzyon mevcuttur-Nüfus, büyüklük, askeri güç önemsizdir: İsviçre, Danimarka, SingapurKişi başına gelirle bir ilişkisi yoktur: Mısır,Hindistan, ÇinDış açıkla bağlantılı değildir: ABDKanuni (fiat) paranın değeri insanların ve piya-saların o paraya ne kadar güvendiklerine bağlıdır

Güveni ekonomik politikaların ciddiyeti veyönetimlerin sorumluluk duygusu tesis ederGeçmişinde enflasyon ve kriz olmayan ülkeninparası sağlam olur çünkü güvenilir (İsviçre)

Enflasyonun tarihiDünya ekonomik tarihinin bize gösterdiği, uzundönemde enflasyonun kural değil istisna olduğudurBazı ülkeler bazen enflasyon yaşar; piyasa ekono-milerinde barış döneminde enflasyon olmaz1970'ler ve 1980'ler dünya enflasyonunun iki-hanelisayılara yükseldiği tek dönemdirBunda petrol fiyatlarındaki büyük artışın önemlipayı vardırTürkiye gibi bazı ülkeler ise üç-haneli ve yakının-daki enflasyonla onyıllar yaşamıştırYüksek enflasyon ülkeleri genellikle hiperenflas-yona düşerler: Türkiye bir istisnadırDünyada enflasyon: uzun dönem

TÜFE TÜFE Ortalam TÜFE(%) 1960 1998 Enflasy 2001Almanya 100 327 3.2 1.7İsviçre 100 370 3.5 0.7Hollanda 100 469 4.1 3.8Belçika 100 495 4.3 2.6ABD 100 545 4.6 1.1Japonya 100 563 4.7 -1.4Kanada 100 604 4.8 1.3Tayland 100 739 5.4 0.3Fransa 100 797 5.6 2.0İngiltere 100 1,277 6.9 1.3Hindistan 100 1,960 8.1 4.9Mısır 100 3,594 9.9 2.5Kuzey Kore (*) 100 2,057 9.9 -1.1Yunanistan 100 6,006 11.4 3.4Meksika 100 386,831 24.3 4.8Türkiye 100 10,671,487 35.6 68.5kpss bilgi ileti listeleri iktisat-işletme bölümü http://groups.yahoo.com/group/kpss_iktisat/join 3



Arjantin 100 147,354,786,4 109.0 4.0(*) Seri 1966 yılından başlamaktadır

Dünyada enflasyon: onyıllar

Ortalam Enflasyon 1960- 1960s 1970s 1980s 1990s

Almanya 3.2 2.6 5.0 2.0 2.8İsviçre 3.5 3.3 5.1 2.8 2.3Hollanda 4.1 4.5 7.5 1.9 2.6Belçika 4.3 3.2 7.9 4.3 2.1ABD 4.6 2.5 7.7 4.2 3.0Japonya 4.7 5.6 9.8 1.8 1.1Kanada 4.8 2.9 8.6 5.3 1.9Tayland 5.4 1.9 9.8 3.5 5.0Fransa 5.6 3.9 9.9 5.8 2.0İngiltere 6.9 3.8 14.3 5.8 2.9Hindistan 8.1 7.3 7.8 8.6 9.5Mısır 9.9 3.9 9.4 17.4 11.5Kuzey Kore 9.9 4.2 15.8 4.8 5.6Yunanistan 11.4 2.2 14.6 18.6 11.7Meksika 24.3 2.7 17.2 73.9 19.7Türkiye 35.6 4.1 26.9 44.9 81.2Arjantin 109.0 23.1 134.4 390.5 15.9(*) Seri 1966 yılından başlamaktadır

Enflasyon parasal bir olaydırEnflasyon dünyanın her yerinde ve her zaman esasitibariyle parasal bir olaydırBaşka deyişle, öncelikle ekonominin mübadelearacının (para) değeri ile ilgilidirEnflasyon Merkez Bankasının para talebininüzerinde para basması sonucu oluşurBasılan para mal ve hizmet piyasalarında talepfazlası yaratarak fiyatları yükseltirFiyatlardaki artış para talebini arttırdığından basılanparaya tekrar talep oluştururPara miktarındaki değişmenin fiyatları hangimekanizmalarla ve nasıl bir zaman profili içindedeğiştirdiği makroiktisadın önemli bir konusudur

Miktar TeorisiPara miktarı ile fiyat düzeyi arasındaki birebir ilişkiiktisadın en eski teorilerinden birini oluştururParanın miktar teorisi (Quantity Theory of Money)ekonomide para miktarının paranın değerinibelirlediğini ifade ederPara arzı ile paranın dolaşım hızının çarpımı bizefiyat düzeyi çarpı reel geliri verirM x V = P x YDenklemin sağ tarafı nominal GSMH'dırEğer V ve Y'nin sabit olduğunu düşünürsek, fiyatdüzeyi P'deki değişme para arzı M'deki değişmeyeeşit olacaktırÖrneğin M iki katına çıkarsa, P de iki katı olur




Miktar teorisi: değerlendirme• Miktar teorisinin iki hayati varsayımı vardırDolaşım hızı istikrarlı olmalıdırGelir esas itibariyle üretim fonksiyonu tarafındanbelirlenmelidir

İkisi de uzun dönem için makul kabul edilebilirKısa dönemde ise ikisi de değişebilirEn az birkaç yılı kapsayan uzun dönemde miktar

teorisinin geçerli olduğu genellikle iktisatçılararasında kabul görürDaha kısa sürelerde ise para politikası (para miktarı)ile gelir düzeyi arasında bir ilişki mevcutturTürkiye'de TÜFE ile M2Y+R arasındaki yakın ilişkimiktar teorisini doğruluyor (1985-2001)

10000Türkiye'de para ve enflasyon

1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001—M2Y+R Index (GNP growth adjusted) —CPIINDEX




Paranın tarafsızlığıKlasik iktisatçılar reel büyüklüklerin para arzındanetkilenmediğini önermişlerdirKlasik "dichotomy" ekonomide reel ve nominaldeğişkenlerin ayrışmasına denirBüyüme, istiham, yatırım, reel ücret, nisbi fiyatlar,vs. gibi reel değişkenler fiziki yada sabit ölçülerlehesaplanırNominal değişkenler ise nominal ücret, nominalGSMH gibi parasal büyüklüklerdirParanın tarafsızlığı para miktarındaki değişmeninreel değişkenleri etkilememesidirKlasik "dichotomy" ve paranın tarafsızlığı miktarteorisinin mantiki sonuçlarıdır

Hiperenflasyon ve "seignorage"Hiperenflasyon aylık % 10 ve üstü fiyat artışlarıdırNedeni tekdir: kamu harcamalarını vergilerlekarşılayamayan hükümet giderek artan oranda parabasma yoluna giderYani hükümet harcamalarını "enflasyon vergisi" ilekarşılarEnflasyon vergisini para tutan herkes öderMB'nın para basması karşılığında elde edilen gelire"seignorage" (beylik hakkı) denirEnflasyon yükseldikçe toplum paradan kaçar ve aynıbeylik hakkını toplamak için basılması gereken paramiktarı artar

Enflasyonun maliyetiEnflasyon kaynak israfına ve böylece ortalamabüyüme hızının düşmesine neden olurEnflasyon ekonomik aktörlerin gelirlerini azaltmaz:bir malın fiyatı aynı zamanda onu üretenin geliridirİktisatçılar % 2-3'ün üstünde enflasyonun ekonomiiçin kötü olduğu kanısındadırEnflasyonun maliyetleri

Kösele maliyetiMenü maliyetiNisbi fiyat sorunlarıVergi çarpıklıklarıPara ikamesi ve dolarizasyonServet dağılımda keyfi bozulmalar

MİLLİ GELİR, FAİZ VE FİYATLAR LM-IS ve AD-AS ModelleriBeşinci Bölüm




VarsayımlarÜçüncü Bölümdeki modelimizi parayı da dahilederek yeniden ele alacağızKapalı ekonomi varsayımını sürdürüyoruz: ekonomidış dünyaya bir sonraki bölümde açılacakAmacımız, enflasyonun da olabildiği bir kapalıekonomide çevrisel akımın kısa ve uzun dönemdedüzgün işleyişini anlamaktırNeleri arıyoruz?Reel değişken: milli gelir düzeyi Y , faiz haddi r,tasarruf S, yatırım I, reel para talebi M/PNominal değişken: fiyatlar genel düzeyi P, nominalgelir P x Y, nominal faiz haddi i, vs.Politika değişkeni: para arzı Ms, kamu dengesi (T-G)

İki modelBütün değişkenleri aynı modelde görmek işlerikarıştırcaktırİki ayrı model kuracağızLM-IS (Liquidity Money - Investment Saving)modelinde fiyat düzeyi P model dışından verilerReel gelir Y ve reel faiz r model içinde belirlenirToplam talep - toplam arz (AD-AS: AggregateDemand - Aggregate Supply) modelinde reel faizhaddi r dışarıdan verilirReel gelir Y ve fiyat düzeyi P model içindebelirlenirÖnce LM-IS modelini, sonra AD-AS modeliniinceleyeceğiz

LM-IS: piyasalarModel üç piyasanın karşılıklı ilişkilerini özetler venasıl aynı anda dengeye geldiklerini araştırırMal ve hizmet piyasası: toplam harcama ve gelirdenklemi ifade ederY = C + I + G = HReel milli gelirin büyüklüğü bu piyasada belirlenirBorçverilebilir fonlar piyasası: tasarruf-yatırımeşitliği özetlerS = I + ( G -T )Reel faiz haddi bu piyasada belirlenirPara piyasası: para arz ve talebinin eşitlenmesidirMs = Md• Reel faiz haddi bu piyasada da belirlenir

Yatırım ve tasarrufKlasikler için yatırım ve tasarruf reel faiz haddininfonksiyonu idiKeynes tasarrufu milli gelirin fonksiyonu yaparkenyatırımı dışarıdan belirliyordu




Her iki modeli birleştirebilirizTasarruf: reel faiz ve gelirin fonksiyonudurS = S( r, Y )• Yatırım: reel faizin fonksiyonudur• Borçverilebilir fonlar piyasası denge koşulu aynıdır:S = I• Dikkat: her gelir Y düzeyine farklı bir tasarruf arzıeğrisi tekabül edecektir

Faiz haddi00Tasarruf-yatırım dengesiS=IS2=I20=I0S1=I 1 Borçverilebilir Fonlar (trilyon TL)

IS eğrisi• Üç farklı gelir düzeyi aldı Y2Daha yüksek gelir daha fazla tasarruf anlamınageldiğinden tasarruf eğrisini yukarı kaydırdıBöylece her gelir düzeyinde borçlanabilir fonlarpiyasasında farklı bir denge oluştuBuna göre artık Y ile r arasında bir ilişki kurabilirizCeteris paribus, Y arttıkça r düşmektedirIS eğrisi farklı gelir düzeylerinde borçlanabilirfonlar piyasasını dengeye getiren reel faiz haddi r'yigöstermektedirBütçe dengesi (T - G) ve tüketim ve yatırımfonksiyonları veridir

Faiz haddi




IS eğrisi

Y1 Milli gelir Y

IS eğrisinde kayma• Tasarruf-yatırım denkliğine geri dönelimS = ( Y -C -T ) + ( T -G )Tüketim fonksiyonunda, vergilerde yada kamu har-camalarında bir değişiklik IS eğrisini kaydıracaktırAynı şekilde, yatırım fonksiyonunda bir değişme deIS eğrisini kaydıracaktırIS eğrisi, tüketim ve yatırım fonksiyonları ve kamudengesi sabit iken faiz haddi ile gelir arasındakiilişkiyi vermektedirr=/S(Y|C,/,T,G)• Örneğin kamu açığının büyümesi halinde IS yukarı(IS1), tüketim eğiliminin düşmesi halinde aşağı (IS2)kayacaktır

rFaiz haddi

IS eğrisinde kayma

r

r0 \ \\ IS2

Y1 Milli gelir Y

Likidite talebiBir önceki bölümde para talebi Md ile fiyatlar genelseviyesi P arasında ilişki kurduk"İşlem saiki ile para talebi" reel gelirin ve fiyatdüzeyinin artan fonksiyonudur (miktar teorisi)Mdt = (1 /V) x (P x Y) = Md( Y , P )Ancak, paranın fırsat maliyeti kaybedilen faizdir"Likidite talebi” nominal faiz haddinin azalan birfonksiyonudur




Mdl = Md ( i)Nominal faiz haddi = reel faiz haddi + enflasyonBu durumda toplam reel para talebini gelirin ve reelfaizin fonksiyonu olarak yazabiliriz(M / P)d = Md ( r , Y )

Para piyasasında dengeFaiz haddi

Para piyasasında denge• Reel para talebi, reel faiz haddi, reel gelir ve fiyatlararasındaki ilişkiyi açalımP ve r sabit iken, gelirdeki artış reel ve nominalpara talebinin arttırırY ve r sabit iken fiyatlardaki artış nominal paratalebini arttırırY ve P sabit iken faizlerdeki bir artış nominal vereel para talebini düşürür• Para piyasası MB'nın kontrolündeki para arzı ilepara talebi eşitlenince dengededirMd = Ms• Farklı gelir düzeylerine (Y2> Y0 > Y1) tekabül edenpara piyasası dengelerini saptayarak LM eğrisineulaşırız

Y2Faiz haddiLM eğrisiL=MY1 Milli gelir Y




LM eğrisinde kaymaPara piyasasında iki faktör çok önemlidirPara arzındaki her değişme LM eğrisini kaydırırLikidite talebi çok sayıda değişkenden etkilenirÖrneğin enflasyon beklentilerine, siyasiistikrarsızlığa, savaş haline, vs. göre likit olmaarzusu değişecektirLM eğrisi para piyasasında faiz haddi ile gelirarasındaki ilişkiyi vermektedir (p = beklentiler)r = /_M(Y|v, Ms,(3 )• Örneğin para arzı artınca LM aşağı (LM2),beklentilerin kötüleşmesi halinde ise yukarı (LM1)kayacaktır

Faiz haddiLM0 LM2vMilli gelirLM eğrisinde kayma

LM-IS dengesiİki eğri aynı eksenlere sahiptir: aynı şekil üstündebir araya getirebilirizİki eğrinin kesiştiği noktadaki reel gelir Y ve reelfaiz haddi r hem borçverilebilir fonlar hem de parapiyasasında aynı anda dengeyi sağlamaktadırDenge gelir ve faiz düzeylerinde (Y0, r0)

Mal-hizmet piyasasında harcama ve gelir eşittirBorçlanabilir fonlar piyasasında tasarruf veyatırım+kamu açığı eşittirPara piyasasında para arzı ve likidite talebi eşittir

Tüm diğer gelir ve faiz düzeylerinde bir yada birkaçpiyasa denge dışında olacaktırkpss bilgi ileti listeleri iktisat-işletme bölümü http://groups.yahoo.com/group/kpss_iktisat/join 11



Model faizi ve gelir düzeyini eşanlı belirlemektedir

LM-IS dengesi

Milli gelir

Para ve maliye politikasıMaliye polikasının gevşediğini kabul edelim: kamuaçığı büyüyecektirIS eğrisi yukarı doğru kayarMB para arzını sabit tutarsa, faizler yükselirken gelirartarEğer aynı anda MB para politikasını gevşetirse LMeğrisi de aşağı kayacağından gelir artışı daha dayüksek olur ama faiz değişmezMB para politikasını sıkarsa gelir sabit kalır amafaizler daha da yükselirSiyasi istikrarsızlık sonucu beklentilerde birkötüleşme ve tüketim eğiliminin düşmesi aynı andaolursa IS aşağı LM yukarı kayacağından gelirmutlaka düşer

Gevşek maliye ve para politikasıY1 Milli gelir Y




LM-IS: değerlendirmeModel Klasikler-Keynes zıtlığını bir arayol bularakçözmeye çalışıyorKlasik ekolün bir yandan kısa dönemde geliri sabittutmaktan vazgeçmesi diğer yandan Keynes'inlikidite talebini kavramını kabul etmesi demektirKısa dönemde gelir dalgalanmaları ve faiz haddininpara piyasalarından etkilenmesi gerçek yaşamlauyumludurO nedenle makroiktisadın temel ilişkileriniaçıklamakta yararlıdırBüyük zafiyeti fiyat düzeyini dışarıdan almasıdırKeynesyen iktisatçılar IS-LM yerine fiyat düzeyinikullanan toplam talep-toplam arz analizinigeliştirmişlerdir

Toplam talep - toplam arzModel, gelir düzeyi-enflasyon ilişkisini arz-talepdengesi aracılığı ile açıklamaktadırŞekil üstünde düşünelim: y eksenine fiyatlar genelseviyesi P, x eksenine ise milli gelir Y konurToplam talep eğrisi P'nin azalan bir fonksiyonudurToplam arz eğrisi P'nin artan bir fonksiyonudurToplam arz ve toplam talep eğrilerinin kesiştiğinoktada hem milli gelir düzeyi hem de fiyatlar genelseviyesi belirlenmektedirToplam arz eğrisinde uzun ve kısa dönemiayırdederek uzun dönemde hem üretim fonksiyonutahdidini hem de kısa dönemdeki dalgalanmaları birarada açıklamak mümkün olabilecektir

Toplam talep - ADToplam talep eğrisi hanelerin, firmaları ve devletinher fiyatta mal ve hizmet talebini göstermektedirKapalı ekonomide toplam talep tüketim, yatırımve devlet harcamaları toplamıdır (açık ekonomidenet ihracat NX eklenir)Y = C + I + G• Tüketim ve yatırım fonksiyonları ve maliyepolitikası sabit iken, toplam talep, fiyat düzeyininfonksiyonudurY = F ( P |C, I, G , T )




P'nin gerilemesi, serveti arttırarak ve faizidüşürerek reel talebi arttırır (negatif eğimli eğri)Sabitler değişince AD eğrisi kayar

Fiyat DüzeyiGevşek iktisat politikasıToplam talepte kaymaTüketim fonksiyonun değişmesi: tüketimeğilimindeki artış eğriyi sağa, düşüş sola kaydırırYatırım eğiliminin değişmesi: yatırım arzusundaartış eğriyi sağa, azalış ise sola kaydırırMaliye politikası: gevşemesi halinde (daha büyükG yada daha küçük T) eğri sağa, sıkılması halindesola kayarHer üçünde çarpan katsayısı işler; sağa kayışta reelfaiz yükselir sola kayışta düşerPara politikası: gevşemesi halinde eğri sağa,sıkılması halinde sola kayarPara politikası gevşeyince reel faiz düşer, sıkılıncayükselir

ADToplam talep eğrisivY Milli gelir Y




PFiyat DüzeyiToplam arz - ASToplam arz eğrisi firmaların her fiyatta mal vehizmet üretim ve arzını göstermektedirUzun dönemde üretim fonksiyonu tarafındanbelirlenir: LRAS dikeydir (klasikler)Kısa dönemde toplam arz fiyat düzeyindekideğişmeden etkilenir: SRAS pozitif eğimlidirYatay SRAS eğrisi basit Keynesyen modeli verirSRAS ekonominin maliyet yapısını yansıtır: dahafazla üretim maliyeti yükselterek mümkündürMaliyet yapısını değiştiren faktörler kısa dönem arzeğrisinde kaymaya neden olurÜcretlerde, vergilerde, kamu ve doğal kaynak fiyat-larında değişim, verimlilik artışı ve fiyat beklenti-lerindeki değişme halinde toplam arz eğrisi kayar

Kısa dönem toplam arz - SRASMaliyet artıyor SRAS1Maliyet düşüyorMilli gelir

SRAS2 SRAS3

LRAS2 Ekonomik büyümeFiyat DüzeyiMilli gelirUzun dönem toplam arz - LRAS p




Uzun dönem dengesiToplam talep eğrisinin kısa ve uzun dönem toplamarz ile aynı noktada kesişmesi ekonominin uzundönem dengesidirMilli gelir tam istihdam düzeyindedirFiyatlar üstünde artış yada azalış baskısı yokturUzun dönem denge makroekonomik istikraranlamına gelmektedirEğer her üç eğri (AD, SRAS, LRAS) aynı noktadakesişmiyorsa çevrisel akımın düzgün işleyişibozulmuşturEğer milli gelir tam istihdam dengesinin altındaise ekonomi resesyona girmiştirEğer milli gelir tam istihdam dengesinin üstündeise enflasyon gündeme gelmiştir

Uzun dönem dengesi

srasAD Milli gelirP Fiyat Düzeyi

Resesyonun iki nedeniUzun dönem dengeden sapma ya toplam talebin(talep şoku) yada kısa dönem toplam arzın (arzşoku) doğru yerde olmamasından kaynaklanacaktırHer iki durumda iktisat politikasının tepkisi büyükönem taşırHükümet, bir resesyonun ortaya çıkması halindepara ve maliye politikalarını kullanarak müdahaleedebilirYada hiç bir şey yapmadan piyasaların ekonomiyitekrar dengeye getirmesini bekleyebilirkpss bilgi ileti listeleri iktisat-işletme bölümü http://groups.yahoo.com/group/kpss_iktisat/join 16



Şokun talepten yada arzdan gelmesine göre farklısonuçlar ortaya çıkacaktırÖrneklere bakalım

Toplam talepte düşüşToplam talep eğrisinin sola kayması ile başlayalımSiyasi istikrarsızlık, tüketici-yatırımcınkaramsarlığı, vs. neden olabilirHem milli gelir Y hem de fiyat düzeyi P düşerHükümetin resesyona para ve maliye politikası ilemüdahale etmediğini kabul edelimİşsizlik ücretleri düşürecek ve zaman içinde kısadönem toplam arz eğrisi de sola kayacaktırBu şekilde ekonomi yeni uzun dönem dengesineaynı milli gelir fakat daha düşük fiyat düzeyi ileulaşacaktırAD'de sola kayma ile oluşan resesyon SRAS'ısola kaymasına yol açarak dengeyi sağlamaktadır

LRASSRAS0SRAS1Talep kökenli resesyon

v

Milli gelir

Olumsuz toplam arz şokuToplam arzda olumsuz şok maliyet yapısında artışyani SRAS eğrisinin sola kaymasıdırAçık ekonomide devalüasyon, doğal kaynakfiyatlarında ani bir artış, enflasyon beklentilerindekötümserlik neden olabilir




Yeni dengede milli gelir düşerken fiyatlaryükselecektir: stagflasyonResesyona karşı için devletin iktisat politikasınıngevşettiğini varsayalım (accomodating policy)Toplam talep sağa kayar: yeni uzun dönemdengesinde milli gelir aynı ama fiyatlar dahayüksektirResesyonu engellemenin bedeli enflasyondur

Olumsuz arz şoku

pFiyat Düzeyi

N, LR / SRAS1

P2 / / SRAS0

t

P0 t / z < \N AD0

\ AD^

Milli gelir

Resesyon ve iktisat politikasıEkonomiden kaynaklanan iki resesyon durumundaiktisat politikasının farklı iki şeklini gördükBirşey yapmadan beklemek: resesyon SRASeğrisine sola kaydırarak kendi kendini tedavietmektedirMaliye ve para politikasını kullanmak: toplamtalepteki artışla resesyondan çıkılır ama fiyatlaryükselirİlki daha iyi bir yol gibi duruyor ama bir sorun varKısa dönem toplam arz eğrisinde aşağı (sağa)kayış uzun zaman ister, hızlı olmazTalebin canlandırılması ise çabuk sonuç verirResesyon-enflasyon açmazı çok önemlidirAD-AS: değerlendirmeKeynesyenler tarafından en yaygın kullanılanmodeldirEkonomide esas sorun enflasyon yada enflasyontehdidi ise, LM-IS'e kıyasla daha anlamlıdırLM-IS modeli ile çelişmez, tam tersine onutamamlarToplam talep eğrisinin negatif, kısa dönem toplamarz eğrisinin pozitif eğilimi teoride bazı sorunlarçıkartmaktadır ama sağduyu ile tutarlıdırkpss bilgi ileti listeleri iktisat-işletme bölümü http://groups.yahoo.com/group/kpss_iktisat/join 18



Önemli bir sorun, fiyatların artış hızı (enflasyon)yerine mutlak düzeyi ile çalışmasıdırResesyonla mücadele ile enflasyon arasındakiçelişkiyi net göstermektedir

AÇIK EKONOMİKavramlar ve modellerAltıncı Bölüm

Açık ekonomiArtık kapalı ekonomi varsayımını terkederek açıkekonominin işleyişine bakabilirizBir ekonominin açık yada kapalı olması iki ayrısürece tekabül ederDış ticaret akımları: ülke dışına mal ve hizmetsatılması ve ülke dışından mal ve hizmet satıalınmasıdırSermaye akımları: ülke dışında varlık satıalınması ve ülke dışına varlık satılmasıdırAçık ekonomiler dünya mal-hizmet piyasalarındave dünya sermaye piyasalarında yer alırlarBu husus çok önemlidir: açık ekonomi, hem malve hizmet hem de sermaye akımlarını kapsar

Açık ekonomi olarak TürkiyeDünyada mutlak olarak kapalı ekonomi yokturHer ekonomide ihracat ve ithalat vardırMal ve hizmet ihracatının GSMH'daki payı birekonominde açıklık derecesini ölçerSermaye hareketlerinin serbest olması (konverti-bilite) bir başka makul açık ekonomi ölçüsüdürTürkiye ekonomisi 1980'e kadar nisbeten kapalıbir ekonomi idi1980'lerde mal-hizmet ithalatını serbest bıraktı1989'da TL'ye konvertibilite sağlandı1996'da AB ile Gümrük Birliği Anlaşması ileaçık ekonomiye geçiş tamamlandı

Türkiye dışa açılıyor: 1979-99

1979 1989 1999( MİLYON USD)GSYİH 92.774 107.012 183.755İhracat 2.261 11.780 29.326Döviz Geliri 4.798 22.472 53.249İthalat 5.069 40.692 40.692Döviz Gideri 6.271 21.511 54.613




Endüstriyel İhracat/Toplam İhrac

34,7 78,9 90,0

İşçi Gelirleri / Döviz Gelirleri

13,5 8,5 8,5Döviz Geliri / GSYİH 5,2 29,0 29,0Döviz Gideri / GSYİH 6,8 29,7 29,7

GSMH'da dış dünyanın payı 1975-20011975 1980 1985 1990 1995 2000— Döviz geliri/GSMH — Döviz gideri/GSMH

Ödemeler Dengesi (Bilançosu)Ekonominin dış dünya ile tüm işlemleri ÖdemelerDengesinde (yada bilançosunda) yeralırTCMB aylık olarak ÖD'ni hesaplar ve yayınlarÖdemeler Dengesi dört ana kalemden oluşur

Cari işlemler hesabıSermaye hesabıNet hata ve noksanRezerv değişiklikleri

ÖD daima dengededir: tanım icabı açık yada fazlaveremezAna kalemlerin her birinde açık yada fazla olabilirama hepsinin toplamı daima sıfırdır

İhracat, ithalat, net ihracatİhracat (X) içeride üretilip dışarı satılan mal vehizmetlerdirIthalat (M) dışarıda üretilip içeride satılan mal vehizmetlerdirNet İhracat (NX) = Dış Ticaret Açığı ihracatlaithalat arasındaki farkdırDikkat: iktisatçılar için ihracat ve ithalathizmetleri ve faktör gelirlerini de kapsarDİE tarafından her ay mal ihracatı (Free Onkpss bilgi ileti listeleri iktisat-işletme bölümü http://groups.yahoo.com/group/kpss_iktisat/join 20



Board- FOB), mal ithalatı (Cost InsuranceFreight - CIF) ve dış ticaret dengesi açıklanırBunlar iktisatçıların kullandığı anlamda ihracat,ithalat ve net ihracat değildir

Cari işlemler hesabıÖD'nin Cari İşlemler Hesabı ekonominin her türdöviz gelir ve giderini kapsarDış ticaret açığından daha kapsamlı bir ölçüdürCari işlemler dengesi Net İhracat (NX) anlamınagelirCari işlemler hesabının alt kalemleri:-Mal ticareti: ihracat, bavul ticareti, ithalat, altın, transit, vs.Görünmeyenler: turizm, faiz, navlun, kartransferi, diğer görünmeyenlerTransferler: işçi dövizleri, resmi transferler• Dış ticaret açığı (fazlası) ve cari işlemler açığı(fazlası) çok farklı şeylerdir

Dış ticaret açığı ve dış denge

(Milyar USD)

Ticaret Dengesi

Görünmeyenler

Cari İşlemler Dengesi

ABD 454 20 434

EU - 11 -10 -15 -25

Almanya 52 -76 -24

Brezilya -1 -25 -26

Rusya 61 -15 46

Türkiye -27 17 -10

İspnya 40 22 -18

2000 yılı verileri

Sermaye hesabıÖD'de, döviz geliri yada gideri olmayan döviz girişve çıkışları Sermaye Hesabına kaydedilirSermaye hesabı mali işlemleri kapsar:

Yabancı doğrudan sermaye yatırımları (FDI)Portföy yatırımlarıUzun dönemli borçlanmalar (1 yıldan uzun)Kısa dönemli borçlanmalar (1 yıldan kısa)

Net sermaye hareketi NFI (Net Foreign Investment)ekonominin dış dünya ile varlık alış verişini özetlerve sermaye hesabı dengesi ile özdeştir




Net hata ve noksan kalemi kaynağı bilinmeyendöviz hareketlerini yakalarTCMB döviz rezerv değişmeleri ÖD'de yer alır

Ödemeler dengesi: özet sunum A. CARİ İŞLEMLER DENGESİ B. SERMAYE HAREKETLERİ

(REZERV HARİÇ)

İHRACAT FOB İHRACAT BAVUL TİCARETİ TRANSIT TICARET İTHALAT FOB İTHALAT CIF ALTIN İTHALATI TRANSİT TİCARET NAVLUN VE SİGORTA DIŞ TİCARET DENGESİ DİĞER MAL VE HİZMET GELİRLERİ TURİZM FAİZ DİĞER DİĞER MAL VE HİZMET GİDERLERİ TURİZM FAİZ DİĞER TOPLAM MAL VE HİZMET DENGESİ

doğrudan yatırımlar (net) portföy yatırımları (net) uzun vadeli sermaye hareketleri kullanımlar ödemeler mevduat (kmdth-net) kısa vadeli sermaye hareketleri varlıklar (net) verilen krediler bankalar döviz mevcutları diğer varlıklar yÜkÜmlÜlÜkler (net) sağlanan krediler mevduatlar

C. NET HATA VE NOKSAN

KARŞILIKSIZ TRANSFERLER (ÖZEL) : NET

GENEL DENGE

İŞÇİ GELİRLERİ DİĞER D. REZERV HAREKETLERİULUS. PARA FONU NEZD. VARLIKLAR ULUSLARARASI PARA FONU KREDİLERİ RESMİ REZERVLER

Ödemeler dengesi özeti: 1994-2001)(MİLYARUSD) TOPLAM

1994-GSMH % Pay

İHRACAT İTHALAT 232,8 -328,0

16,5 -23,2

TİCARET DENGESİ -95,2 -6,7GÖRÜNMEYENLER ve TRANSFER GELİRLERİ GÖRÜNMEYENLER ve

185,5 -101,0

13,1 -7,1

GÖRÜNMEYENLER VE TRANFER 84,5 6,0A. CARİ İŞLEMLER DENGESİ -10,7 -0,8TOPLAM DÖVİZ GELİRLERİ TOPLAM DÖVİZ GİDERLERİ

418,3 -428,9

29,6 -30,3

B. SERMAYE HAREKETLERİ 12,6 0,9DOĞRUDAN YATIRIMLAR (NET) PORTFÖY YATIRIMLARI (NET) TOPLAM BORÇLANMA (NET)

6,1 -3,2 9,7

0,4 -0,2 0,7

C. NET HATA VE NOKSAN 0,6 0,0TOPLAM DÖVİZ ARZI (NET) (A+B+C) 2,5 0,2F. TOPLAM REZERV DEĞİŞİMİ (+ -2,5 -0,2




Açık ekonomide tasarruf-yatırım• Milli gelir denklemini hatırlayalımY = C + I + G + NXÖD'den NX = NFIBuna göre açık ekonomide tasarrufY -C -G = I + NX_ S = I + NX = I + NFITasarruf = İç yatırım + Net sermaye hareketiArtı NFI (cari denge fazlası) yurt dışına net sermayeçıkışıdır ve tasarrufun iç yatırımdan daha yüksekolmasıdırEksi NFI (cari denge açığı) yurt dışından sermayegirişidir tasarrufun iç yatırımdan daha küçükolmasıdır

İç ve dış tasarrufYukarıdaki sonuç çok önemlidirAçık ekonomide tasarruf-yatırım ilişkisini yenidenifade edebilirizAçık ekonomi, iç tasarrufun iç yatırımdan farklıolabilmesine olanak tanırAçık ekonomide toplam tasarruf iç ve dış tasarruftoplamıdırSt = SD + SF Toplam Tasarruf = İç Tasarruf + Dış Tasarruf• Dolayısı ile yatırım toplam tasarrufa eşitlenirST = SD + SF = I+ SF = - NFI = - NX (yani cari denge açığı)Dış tasarruf yüksek yatırımı finanse eder

Döviz kurlarıDöviz kurları açık ekonominin en önemlifiyatlar arasında yer alırBiri gözlenen diğeri hesaplanan üç farklı kur

Nominal döviz kuru (fiilen varolan)Reel döviz kuru (enflasyondan arındırılmış)-Satın alma gücü paritesi döviz kuru (nisbi fiyatfarklılıklarından arındırılmış)Nominal döviz kuru bir birim ülke parasının satıaldığı yabancı para miktarıdırÖrnek: 1 $ = 1.300.000 TL Amerikalılar kurdur;1.000.000 TL = 0.769 $ Türkler için kurdurYüksek enflasyon nedeni ile Türkiye'de dövizkuru ters kullanılmaktadır

Döviz kurunda değişimAynı miktar TL ile daha çok döviz alabiliyorsak,TL nominal olarak değer kazanmıştırAynı miktar TL ile daha az döviz alabiliyorsak




TL nominal olarak değer kaybetmiştirDevalüasyon ve revalüasyon aynı anlama gelirfakat sadece sabit kur rejimleri için kullanılırNominal değişimi iki ülke arasındaki enflasyonfarkları ile karşılaştırarak reel döviz kuru bulunurTürkiye'de bu hesabı TCMB yaparak (TartılıEfektif Reel Kur - TERK) yayınlamaktadırNominal değişime ve enflasyon farklarına görebir ülke parasının reel olarak aşırı-değerli yadadüşük-değerli olduğu söylenebilir

Satın alma gücü paritesiReel döviz kurlarını ne belirler?Uzun dönem için en eski ve yaygın hipotez reelkurların satın alma gücü paritesine görebelirlendiğidirMantığı basittir: uzun dönemde dış ticarete konuolan bir ürün (tradeables) her yerde aynı fiyatasatılmalıdırReel kurlar, heryerde fiyatları eşitleyecek şekildebelirlenir; aksi halde ticaret karlı olacaktırAncak hizmetler için bu mümkün değildirDünya bankası ülke fiyat yapılarını karşılaştırarakSatın Alma Gücü Paritesi kurları (PPP) hesaplarve yayınlar

Nominal kur ve enflasyonNominal kurların seyrini izlediğimiz zaman, uzundönemde ülkeler arasındaki enflasyon farklarınbire bir nominal kurlara yansıdığını görürüzYüksek enflasyonlu ülkelerde nominal kurlarsürekli değer kaybederDüşük enflasyonlu ülkelerde nominal kurlarsürekli değer kazanırTürkiye'de uzun dönemde nominal kurdakideğişimin tümü enflasyon farkı tarafındanaçıklanmaktadırAncak satın alma gücü paritesi hipotezi caridenge ağırlıklıdırKısa dönemde sermaye hareketleri nominalkurun belirlenmesinde çok etkilidir

Açık ekonomide denge: klasik modelÖnce basit bir model üstünde tasarruf, yatırım, dışaçık, reel faiz ve reel kur ilişkisine bakalımModelde klasik varsayımı kullanacağız: milli gelirüretim fonksiyonu tarafından belirlenirBu durumda, iki piyasa (borçverilebilir fonlarpiyasası ve döviz piyasası) ve iki değişken (reel faizve reel kur) olacaktır




Değişkenler iki piyasada birden belirlenecektirBorçverilebilir fonlar piyasasını ve döviz piyasasınıtek tek ele aldıktan sonra ekonominin dengesinisaptayacağızDikkat: döviz kuru piyasada oluşuyor (serbest kurrejimi); sabit kur rejimine sonra bakacağız

Borçverilebilir fonlar piyasası• Açık ekonomide tasarruf özel ve kamutasarrufudurS = Y -C -G = ( Y -T -C) + ( T -G )Tasarruf borçverilebilir fonlar piyasasında arzdırYatırım borçverilebilir fonlar piyasasında taleptirAçık ekonomide tasarruf iç ve dış yatırımtoplamına eşit olmalıdırS = I + NFIBu eşitliği denge reel faiz haddi temin ederReel faiz haddi tasarrufla iç ve dış yatırımlarıeşit hale gelmesini sağlayacak düzeyde oluşur

Faiz haddiBorçverilebilir fonlar piyasasındadenge5%Tasarruf ( S )Yatırım ( I + NFI)TL 1,200 trl.00

Borçverilebilir Fonlar (trilyon TL)

Döviz piyasasında arz ve talepDöviz piyasasında arz ve talep Net İhracat NX veNet Sermaye Hareketi NFI kökenlidir (NX = NFI)NX (cari işlemler dengesi) döviz piyasasında TLtalebini temsil eder (net ihracattan gelen dövizbozduruluyor)TL'nin reel değer kaybı TL talebini arttırır: NXeğrisi negatif eğimlidirNFI (sermaye hesabı dengesi) döviz piyasasında TLarzını temsil eder (dış yatırım için döviz alınıyor)NFI borçverilebilir fonlar piyasasında belirlenir;kurdan bağımsızdır: NFI eğrisi dikeydirDikkat: NX ve NFI eksi yada artı olabilir (cariişlemler dengesi açık yada fazla verebilir)

Döviz piyasasında dengeReel döviz kuru döviz piyasasında TL talep ve




arzının eşitlenmesini temin ederDenge kurunda, net ihracattan gelen TL talebi netsermaye hareketinden gelen TL arzına eşittirEğer dengede net ihracat eksi ise (cari dengedeaçık), TL talebi negatiftir dolayısı ile TL arzı danegatiftir (yani sermaye hesabında fazla vardır)Eğer dengede net ihracat artı ise (cari dengedefazla), TL arzı pozitiftir dolayısı ile TL arzı dapozitiftir (yani sermaye hesabında açık vardır)Denge dışında, talep arzdan yüksek ise (dövizbolluğu) TL değer kazanır; arz talepten yüksekise (TL bolluğu) TL değer kaybeder

Rer Reel döviz kuru rer0

Döviz piyasasında denge NFINX Döviz piyasında TL miktarı

Cari işlemler NFI = 0 Cari işlemler Dövizdengesi açığı dengesi fazlası TL miktarı




Klasik açık ekonomi: değerlendirmeModel basit şekilde kur-faiz ilişkisini anlamayayardımcıdırMilli gelirin sabit tutulması analizi kısıtlamaktadırKur ve faiz reeldir; enflasyon, nominal faiz ve kuryokturPara politikası yoktur (klasik "dichotomy")Açık ekonomide kurun esas itibariyle tasarruf-yatırım ilişkisi ve iç para-döviz tercihleri ilebelirlenmesi önemli bir sonuçturModele likidite tercihi ve para politikası ekleninceaçık ekonomi için LM-IS modeline geçilirBöylece milli gelir Y de modelin içsel değişkenihalini alır

Açık ekonomide LM-ISHatırlayalım: LM-IS modeli borçlanabilir fonlar vepara piyasasından oluşuyorduAçık ekonomide NFI (net sermaye hareketi) vedöviz piyasası ekleniyorKapalı ekonomi IS eğrisinde sadece iç yatırımvardı: şimdi iç yatırım + net sermaye hareketi varLM eğrisi uygulanan kur rejiminden etkilenir: açıkekonomide kur rejimi (sabit versus serbest kur)para arzının kontrolünde çok farklı etki yaparSerbest kur rejiminde LM eğrisi kapalı ekonomi ileaynı özellikleri gösterirDengede, milli gelir, reel faiz ve reel döviz kurueşanlı belirlenir

Açık ekonomide denge(c) Döviz piyasası(b) Net sermaye hareketi




(a) LM-IS dengesiTalep (NX)Açık ekonomide LM-IS dengesiDenge büyüklükleri: Y1, r1, E1Klasik açık ekonomi modeli ile aradaki önemlifark, reel faizin döviz kuru üstünden net ihracatıyani gelir düzeyini etkilemesidirÖrneğin reel faizin dengenin altında olduğunuvarsayalımBir yandan düşük faiz yatırımları arttırdığındanharcama ve milil gelir artacaktırÖte yandan TL değer kaybedeceğinden net ihracatartışı da milli geliri olumlu etkileyecektirTüketim, yatırım ve maliye politikasının etkisiklasik modele benzer ancak şimdi milli gelir deaynı yönde hareket edecektir

TL miktarı

Para politikası ve mali krizPara politikasının dengeye etkisine bakalımGevşek para politikası reel faizi düşürür ve buradanTL'nin değer kaybına yol açarken aynı anda milligelir artacaktırDüşük faiz ve kur, bir yandan yatırımı diğer yandannet ihracatı arttırarak geliri olumlu etkilerGüven bunalımı yada benzer nedenle likidite vedöviz talebinde eşanlı ani artışlar düşünelimLikidite talebi LM eğrisinde, NFI artışı ise ISeğrisinde ciddi yukarı kayışa neden olurÜçlü etkisi vardır: r artar, E ve Y düşerEşanlı ekonomik daralma, yüksek faiz ve devalü-asyon bir “mali krize" işaret eder

Sabit kur rejimiDöviz kurunun piyasada belirlenmesi varsayımınıkpss bilgi ileti listeleri iktisat-işletme bölümü http://groups.yahoo.com/group/kpss_iktisat/join 28



bugün için gerçekçidir ama geçmişte çok sayıdaülke sabit kur rejimini seçmiştiSabit kur rejiminde döviz piyasasında arz ve talepdengesizliği halinde piyasa kurun değişmesi iledengeye gelemezBu durumda arz-talep farkı MB rezervleritarafından karşılanacaktırTL talebi fazla ise rezervler artacak, TL arzı fazlaise azalacaktırRezerv değişmesi MB'nın para arzını denetlemesinizorlaştıracaktır (FX işlemleri)Sabit kur rejiminde para politikası etkili değildir

rerReeldövizkururer1rer2Sabit kurda döviz piyasası

>v Rezerv >v kaybı

NFI

Rezerv artışı

^\ NX

NX1 NFINX2 Döviz piyasında TL miktarı

Şubat krizi ve dalgalı kurŞubat krizi öncesinde döviz kuru MB tarafındanbelirleniyordu (sabit kur)Güven bunalımı sonucu NFI eğrisinde ciddi biryukarı kayış olduğunu kabul edelimKur değişemeyeceğine göre döviz piyasasına TLarzındaki (döviz talebindeki) artış olduğu gibi MBrezervlerinden karşılanacaktırRezerv düştükçe NFI eğrisi tekrar yukarı kayarFaizdeki tırmanma bu akışı değiştiremez




Döviz kurunu serbest bırakmaktan başka çareyokturDikkat: dövize yönelen TL tanım icabı para arzınıkısıtlamakta ve faizi yükseltmektedir

Küçük açık ülkede dengeBir başka özel hale bakabiliriz: küçük açık ülke(SOE) yada tam sermaye seyyaliyeti (perfect capitalmobility)Kanada-ABD, Hollanda-Almanya gibi, büyük birekonomi ile bütünleşmiş küçük ülkeler örneğiKonvertibilite, küçük ülkede faizin büyük ülkefaizine eşit olmasını sağlayacaktırBu durumda küçük ülkede faiz LM-IS eğrileritarafından belirlenmez, dışarıdan verilirOnun yerine, LM-IS analizini reel döviz kuru ileyapmak olanağı oluşurYani y eksenine reel faiz yerine reel döviz kurukonur, x ekseni gene milli geliri temsil eder

Küçük açık ülkede IS-LMAşağıdaki analize Mundell-Fleming modeli denirMal ve finans piyasasını özetleyen IS eğrisi dövizkurunun azalan bir fonksiyonu olacaktırBir: reel faiz dışarıdan verilmiştir dolayısı ile kuroynamaları harcamaları etkilemezİki: kur yükseldikçe net ihracat azalır, kur düştükçenet ihracat artar; yani kurun düşmesi toplamharcamayı arttırırPara piyasasını özetleyen LM eğrisi dikeydirFaiz dışarından verilince, para arz ve talebisabitlenir; yani para talebi kurdan bağımsızdırDikkat: faiz sabit olduğuna göre, her para arzımiktarına bir tek milli gelir düzeyi tekabül eder

Gevşekmaliyepolitisası




rer2LM1GevşekparapolitikasıKüçük açık ülkede LM-IS dengesiY2 Milli gelir Y

Politikaların etkinliğiKüçük açık ülkede dalgalı kur rejiminde maliyepolitikası etkin değildirKamu açıkları sadece döviz kurunu etkilerBuna karşılık para politikası etkilidir: gevşek parapolitikası (LM sağa kayıyor) kurun düşmesi ilebirlikte net ihracat üstünden milli geliri arttırırSabit kur rejiminde durum tam tersidirGevşek maliye politikası faizi yukarı itince, dışkaynak (sıcak para) MB rezervine girer ve paraarzı artar (LM sağa kayar)Gevşek para politikasında para rezervi eriterekMB'na geri döner (LM değişmez)

Açık ekonomide LM-IS: değerlendirmeFaiz haddi, döviz kuru ve milli gelir düzeyiarasındaki ilişki makroiktisat için çok önemlidirİlişkinin kur rejimine ve sermayenin akışkanlıkderecesine bağlı olduğu anlaşılmaktadırKur rejimi ve sermaye akışkanlığı özellikle maliyeve para politikalarının etkinliğini belirlemektedirGüven sorununu ve ülke parasına ani bir saldırıyıkavramsallaştırma olanağını vermektedirModelin sadece reel büyüklüklerle çalışması, yanienflasyon olgusunu kapsayamaması en büyükeksikliğidirO açıdan toplam talep-toplam arz analizi ilebirlikte götürülmesi daha yararlıdır

Açık ekonomide AD-ASSon olarak toplam talep-toplam arz modelinin açıkekonomide işleyişine bakalımDöviz kurunda değişme hem toplam talebi hem detoplam arzı etkileyecektirPara ve maliye politikası aynı iken döviz kurunundüşmesi haline bakalım




Düşük kur NX üstünden toplam talebi arttırır (ADsağa kayıyor)Düşük kur ithal girdi maliyetleri üstünden toplamarzı azaltır (SRAS sola kayıyor)Her ikisi enflasyonisttir: fiyatlar artarGelire etkisi belirsizdir: hangi eğrinin daha çokkaydığına bağlı olarak gelir artabilir, azalabilir,sabit kalabilir

Fiyat DüzeyiAçık ekonomide olumsuz arz şokuPetrol ithalatçısı ülke için petrol fiyatlarındaki anibir artışın etkisini izleyelimToplam arz azalır (SRAS sola kayar) ve kısadönemde stagflasyon görülürPetrole ödenen ek döviz resesyonun diğer ithalatıazaltması ile bulunduğundan kur değişmezPara (maliye) politikasının gevşemesi toplamtalebi yukarı kaydırır ama enflasyondaki artışlabirlikte dış açığı da büyütürDöviz talebindeki artış kuru düşürür ve SRAStekrar sola kayar (enflasyon hızlanır)Açık ekonomide olumsuz arz şoku, devreyeenflasyonun girmesi ile kapalı ekonomiye kıyasladaha da ciddi sorunlara yol açmaktadır

SRAS2Açık ekonomide olumsuz arz şoku pv

Milli gelir

Açık ekonomi: değerlendirmeAçık ekonomi hem mal-hizmet piyasasını (ihracatve ithalat) hem de sermaye piyasasını (sermaye




hareketleri) kapsamaktadırDöviz piyasası hem cari işlemler dengesinden hemsermaye dengesinden gelen döviz arz-talebitarafından belirlenirAçık ekonomide maliye ve para politikalarınetkinliği ve işleyişi kapalı ekonomiden farklı vedaha karmaşıktırAçık ekonomide klasik analizle Keynesyenlerarasındaki farklılık azalırDöviz kurundaki dalgalanmalar enflasyon-büyümearasındaki gerginliği arttırıcı yönde etki yapar

MAKRO POLİTİKALARİstikrar, kriz ve politika ikilemleriYedinci Bölüm

Büyüme-enflasyon açmazıToplam talebin toplam arzdan daha hızlı artmasıhalinde fiyat düzeyinin yükseldiğini, aksi halde isefiyat düzeyinin düştüğünü gördükGenel kural, toplam arzı zorlayan (LRAS'nısağındaki) talep düzeyinin enflasyona yol açmasıdırBuna karşılık Türkiye dahil pek çok ekonomide hızlıbüyüme ile enflasyonun gerilediği dönemler kadarstagflasyon dönemlerine raslanmaktadırEnflasyonla büyüme arasındaki kısa dönemlikarmaşık ilişkinin ortaya çıkartılması o bakıma çokönemlidirHer büyüme enflasyonist midir? Her küçülmeenflasyonu düşürür mü?Bu sorulara cevap arayarak başlayalım

Phillips eğrisiEnflasyon-büyüme ilişkisini gösteren önemli biranalitik ve ampirik araç Phillips eğrisidirPhillips, İngiltere'de yüksek işsizlik oranlarındadaha düşük enflasyon, düşük işsizlik oranlarında isedaha yüksek enflasyon gözlemlemiştiİşsizlik oranının ekonominin büyüme hızının iyi birgöstergesi olduğunu kabul edebilirizBu durumda, iktisat politikası sorumluları içinenflasyonla büyüme arasında bir tercih zorunluluğuortaya çıkmaktadırEnflasyonda bir yükselmeyi kabul ederek maliye vepara politikaları aracılığı ile büyüme hızlandırılabilirEnflasyonu düşürmek ancak büyümeden fedakarlıkederek mümkündür

Enflasyon % Phillips eğrisi İşsizlik oranı %




ABD'de Phillips eğrisi

10 Enflasyon oranı %8

6 1973

4 2 * 1970 1968" #19721967196619651962 1964 1961I I I I I ıl I I I I

00 123456789 10 İşsizlik oranı %

ABD'de makro politika1960'lı yıllarda, Keynesyen iktisatçıların önerileriçerçevesinde ABD yönetimleri Phillips eğrisinimakro politikalarda kullandılarİşsizliği düşürmek için enflasyonda küçük artışlargöze alınıp toplam talep canlı tutuldu1961 -1969 arasında ekonomi aynen Phillipseğrisinin öngördüğü gibi davrandıEnflasyondaki küçük artışlar (sekiz yılda % 1.5'danyüzde 5'e) işsizlik oranının % 7'den % 4'ün altınaindirilmesine olanak verdiAncak, 1970'den itibaren bu ilişki bozulduEnflasyondaki artış sürerken işsizlik tekraryükselmeye başladı

Phillips eğrisinde kaymaBasit bir soru: Phillips eğrisi nasıl kayar?Cevap enflasyon dinamiğini anlamayı sağlarÜç unsuru ayırdedelim

Beklenen enflasyon (πe)Beklenen satışların gerçekleşme oranı (u - un)Arz kökenli şoklar (v)• Fiili enflasyonu şu formül verecektirn = πe - (3 (u - un) + vİlk kalem beklentiyi, ikincisi talep enflasyonunu,üçüncüsü ise maliyet enflasyonunu ifade etmektedir




Maliyet enflasyonunu soyutlayalımAynı konjonktürde farklı beklentilere farklı Phillipseğrileri ve enflasyon oranları tekabül edecektir

Beklentiler ve Phillips eğrisiEnflasyon % e

""1π0

X \

İşsizlik oranı %

Enflasyonda "inertia"Basit bir varsayım yapalım: beklentiler bir öncekidönem enflasyona göre oluşsun: πe = %AEkonomi uzun dönem dengesinde olsun: u - un = 0Arz şoku olmasıFormülden enflasyonun değişmeden süreceğinibuluruz: π = π-1Bu durumda enflasyonun nedeni talep fazlasıolamaz çünkü yokturEnflasyon, bir önceki dönemdeki enflasyon budönem de beklendiği için süregelmektedirEnflasyonun nedeni geçmiş enflasyondurDemek ki enflasyonu düşürmek uzun ve zahmetli birsüreç olacaktır

Dezenflasyon ve fedakarlık oranı% 60 enflasyonla ortalama büyüme hızını tuturmuşbir ekonomi düşünelimBu ekonomide enflasyon nasıl tek haneye indirilir?Dezenflasyon: enflasyonla mücadele süreciBir yöntem, yıllarca ekonomiyi resesyonda tutarakbeklentilerin % 6'ya gerilemesini sağlamaktırEkonomi dezenflasyon boyunca potansiyelininaltında büyümek zorundadırDezenflasyon nedeni ile kaybedilen milli gelirfedakarlık oranını verirİkinci yöntem, tek seferde beklentilerin tek haneyeindirilmesidirBu yapılabilirse, fedakarlık oranı sıfır olacaktır:maliyetsiz dezenflasyon




Rasyonel beklentilerMakro politikanın amaçlanan sonuçları sağlamasıbeklentileri nasıl etkilediğine bağlıdırEkonomik aktörler beklentilerini nasıl oluşturur?Rasyonel beklentiler ekolü, piyasaların hükümetinuyguladığı politikaların mantiki sonuçlarınıbeklentilerine dahil edeceklerini önerirBu durumda genişleyici politikalar enflasyonbeklentisini değiştirerek Phillips eğrisininkaymasına yol açarYani enflasyon yükselirken işsizlik azalmazAynı şekilde, hükümetin dezenflasyon kararlılığıvarsa piyasalar bunu algılayacağındandezenflasyonun fedakarlık oranı düşük olacaktır

2000 programında kur çapası1999'dan 2000'e Türkiye'de TÜFE % 68.8'den %39'a gerilerken GSMH büyüme hızı % - 6.3'den %6.4'e yükseldi2000 programı ile devreye giren kur çapası enflas-yon beklentileri düşürdüPhillips eğrisi ciddi şekilde aşağı kaydıHızlı büyümeye rağmen enflasyon düştü2000 programında fedakarlık oranı negatifti: yanienflasyonu düşerken milli gelir arttı"Döviz kuru bazlı dezenflasyon programlarını"cazip kılan, çok düşük hatta eksi fedakarlık oranınaolanak sağlamalarıdırMaalesef Türkiye'de bu gerçek kavranmadı veprogramın çökmesine izin verildi

10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0




Enflasyon

-2,0 -4,0 -6,0 -8,0 -10,0 Büyüme

Kur çapası ve Phillips eğrileri

Çoklu denge"Çoklu denge" makroiktisatta beklentilerin öneminigösteren bir başka çok önemli kavramdırAynı reel politikalar ve büyüklüklerle, beklentilerebağlı olarak ekonomi biri kötü diğeri iyi iki ayrınoktada dengeye gelebilir2000 programının ilk dokuz ayı ile daha sonraki beşayı reel politikalar ve büyüklükler açısından aynıdırİlk dokuz ayda olumlu beklentiler büyüme vedezenflasyon getirmiştir (iyi denge)Kasım sonrasında kötüleşen beklentiler ise Şubatkrizi ile sonuçlanmıştır (kötü denge)2001 yazında döviz kurunda oluşan "köpük-balon"kötümser beklentilerden kaynaklanmıştır (kötüdenge)




PopülizmPopülizm kavramı yüksek enflasyonlu ülkelerdekimakro sorunlarının anlaşılmasını kolaylaştırırPopülizm, bütçe açığının her zaman ekonomiyezarar vermeyeceği varsayımı üstüne inşa edilirİki variyantı vardır:

Enflasyon ekonomiye zarar vermezKeynesyen çarpan açığın finansmanını sağlarPopülist politikalar ya transferdir (memura zam,çiftçiye destek, erken emeklilik, vs) yada sosyaliçerikli kamu yatırımlarıdır (okul, hastane, vs)Popülist politikalar kısa dönemde toplam talebiarttırarak enflasyonu ve büyüme hızını yükseltirlerUzun dönemde dış dengesizliklere yol açarakekonomik krizle sonuçlanırlar

Konvertibilite ve krizPopülist çevrim (cycle) sermaye hesabının serbestolup olmadığına bağlı olarak farklı çalışırKonvertibilite yoksa, genel kural sabit kur rejimidirİç talep patlaması başlangıç koşullarına bağlı olarakbirkaç yıl hızlı büyümeden sonra büyük dış açıklar,döviz kıtlığı ve üretimin durması ile sonuçlanır(1955-58; 1978-79)Konvertibilite varsa bir süre dış açık yüksek faizlecezbedilen kısa vadeli sermaye (sıcak para) ilefinanse edilir sonunda büyük bir devalüasyon ve ağırbir resesyon yaşanır (1994)2001 krizi böyle bir popülist çevrime tekabületmemektedirKrizi tetikleyen "bilanço sorunları” olmuşturCari denge ve bilanço krizleriTürkiye'nin savaş sonrası dönemdeki üç büyükekonomik krizi (1958, 1979 ve 1994) popülistpolitikalar sonucu oluşan cari işlemler dengesindekiaçıklardan kaynaklanan krizlerdir2001 krizi farklıdırGeri planda, başta kamu bankaları (Ziraat ve Halk),bankacılık kesiminde aşırı vade ve kur riski alınmasısonucu bilançoların bozulması yatmaktadırCari denge krizlerinde paranın devalüasyonu kısasürede ekonomik dengelerin yeniden tesisini sağlarve ekonomi hızla resesyondan çıkarBilanço krizlerinde devalüasyon krizi derinleştirir vebankacılık kesimi sorunları resesyonu uzatır vederinleştirirSabit kur ve serbest kurSabit kurun avantajı tüm ekonomik aktörler içinbelirsizliği azaltmasıdır

kpss bilgi ileti listeleri iktisat-işletme bölümü http://groups.yahoo.com/group/kpss_iktisat/join



Döviz kazanan kesimlerin uzun dönemli planyapmalarını kolaylaştırırBuna mukabil, döviz kurunu koruyabilmek için içtalebi ve büyüme hızını düşürme pahasına sıkı parapolitikaları uygulamak zorunluluğu doğabilirReel kurdaki değişmeler ani ve büyük oranda olur;ekonomide hasar yaparDalgalı kur döviz kazanan ve kullanan kesimler içinbelirsizliği arttırırPara politikasının iç talebin makul düzeydetutulması amaçlı kullanılması olanağını verirAni büyük kur hareketleri yaşanmaz

Küreselleşme üçlemiAçık ekonomi ve küreselleşme ülkelerin iktisatpolitikası opsiyonlarını sınırlandırmaktadırÜç politika aracı:

Sermaye akımları (konvertibilite)Faizler (para politikası)Döviz kuru (kur rejimi)

Üçlem: bir devlet bu üçünden sadece ikisinehükmedebilir; üçüncüsü piyasaya kalacaktırKonvertibilite varsa, ya faizi yada kuru denetlerHem faizi hem de kuru denetlemek istiyorsa mutlakakonvertibiliteden vazgeçmelidirGelişmiş ülkeler konjonktüre karşı para politikasınıellerinde tutarlar; kur serbesttir1990-2000 arasında Türkiye kuru denetlemiştir

GSMH Büyüme Hızı ( 1988-2001)"Dandik Para" ve dalgalı büyümePara ikamesi TL'ye sürekli içeriden saldırı riskini




getirmektedirKuru korumanın yolu yüksek reel TL faizidirOlumsuz iç yada dış şok halinde para politikasınıgevşetme opsiyonu mevcut değildirResesyonda genişleyici para politikası uygulana-mayınca daralma derinleşmektedirBu durumda küçük şokların bile büyüme hızındabüyük dalgalanmalar yaratması kaçınılmazdırSerbest kurla reel faizler ve büyüme hızıistikrarlıdır, döviz kuru ise dalgalanırDenetimli kurla kur istikrarlıdır, reel faizler vebüyüme dalgalanırÇalkantılı büyüme: 1988-2001- - Ort.Büyüme Hızı (1988-2001)

Reel GSMH 1987-2001Milyar TL130.000120.000110.000100.00090.00080.00070.00060.0001987Q4 1989Q4 1991Q4 1993Q4 1995Q4 1997Q4 1999Q4 2001Q4— GSMH (Alıcı Fiyatlarıyla)

Para talebinde istikrarsızlıkTeknolojik yenilikler, sermaye hareketleri, paraikamesi, kayıt-dışı ekonomi gibi etkenler paratalebinin istikrarını olumsuz etkilerYeni mali enstrümanlar açık ekonomilerde MBdenetimi dışındaki para-benzeri varlıkları arttırmıştırDüşük enflasyonlu ülkelerde bile kısa dönemdeparanın dolaşım hızında ve para talebinde büyükoynamalar izlenmektedirPara talebinin ve dolaşım hızının çabuk vebeklenmedik yönde değişmesi MB ve para politikasıiçin önemli sorunlar yaratırPara arzı, para talebi ve faiz arasındaki ilişkiyigözden geçirmek gerekir

Para arzının denetimiMB'nın para arzı miktarı üstündeki fiili denetimiherzaman yeterince hassas değildirİki önemli sorunun altını çizelim




Hanelerin ve firmaların arzuladıkları mevduat/nakitoranı hızla yükselebilir yada düşebilirAynı şekilde bankaların kredi/mevduat oranı dapiyasa koşullarına bağlı olarak hızla değişebilirBu durumda para tabanı sabit iken ekonomideki paraarzının artması yada azalması mümkündürPara miktarını denetleme sorunlarının anlaşılmasısonucu MB'ları para politikasında ağırlığı faizoranlarına vermişlerdirYani faiz haddi para arzını belirler"Discretion versus rules"Para politikası fiilen nasıl yapılmalı?"Discretionary" politika sorumluluk ve yetkininMB'da olmasını ve MB'nın istediği araçlarıekonominin ihtiyaçlarına göre kullanmasını önerir"Rules-based" politika ise MB'nın önceden

açıkladığı bir para politikası kuralını konjonktüregöre değiştirmeden aynen uygulamasını önerir2000 yılındaki kur çapası kurallı politika örneğidir;şu anda ise MB para politikasında istediği araçlarıihtiyaca göre devreye sokma yetkisini haizdirKurallara bağlı politika anlayışına "monetarizm" adıda verilirKeynesyenler MB'nın yetkilendirilmesini savunur

John Taylor'un kuralıJohn Taylor Stanford Üniversitesi eski öğretimüyesi ve halen ABD Hazine Bakan yardımcısıdırABD için önerdiği basit para politikası kuralı ileünlüdür; Fed Başkanı Greenspan'ın bu kuralıuyguladığı söylenirKural MB iskonto haddini enflasyonun ve milligelirin hedef büyüklüklerden sapmasına bağlarid = π + 2.0 + 0.5 (π - 2.0 ) - 0.5 [ ( Y - Y ) / Y ]Eğer enflasyon % 2 ve büyüme potansiyele eşit iseiskonto haddi % 4 olacaktırEnflasyondaki artış ve büyümedeki hızlanmaiskonto haddini arttıracak, büyümenin yavaşlamasıve enflasyondaki düşüş ise düşürecektir

Genel değerlendirmeYüksek enflasyon, para ikamesi, belirsizlik ve güven(credibility) sorunları istikrarlı ortamlar için üretilenteorik araçları geçersiz hale getirirLM-IS ve AD-AS analizleri istikrarlı ekonomilerdeanlamlı şekilde kullanılabilir



-MAKRO- ÝKT- ÝSAT 3.doc

Documents

Transcript of -MAKRO- ÝKT- ÝSAT 3.doc