> JKEWOMJ E:= > BA:CGL?OGH EH=B >BA:CGA MJ:=A C L?OGH … · 2020. 8. 31. · НҮБ-ын...

СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРИЙН ХЭРЭГЖИЛТИЙГ ДЭМЖИХ АРГА ЗҮЙН ЗӨВЛӨМЖ

ДҮРСЛЭХ УРЛАГ, ДИЗАЙН ТЕХНОЛОГИ, ДИЗАЙН ЗУРАГ ЗҮЙ, ТЕХНОЛОГИ VI-XII

Улаанбаатар

2020

НҮБ-ын Хүүхдийн Сан, Боловсролын Төлөөх Дэлхий Нийтийн Түншлэл, Дэлхийн Банкны “Боловсролын чанарын шинэчлэл” төсөл, Азийн Хөгжлийн Банкны “Хөдөлмөр эрхлэх ур чадварыг дээшлүүлэх төсөл”-ийн дэмжлэгтэйгээр боловсруулж, хэвлүүлэв.

Формат 60x84/8Офсет хэвлэл. Офсет хэвлэлийн цаас. 80гр/м2

Хэвлэлийн хуудас 14,5 x.x

“Бест Колор Интернэшнл” ХХК-д 3039 хувь хэвлэв.

БОЛОВСРУУЛСАН АЖЛЫН ХЭСЭГ

С. Отгонтуяа магистр, Боловсролын хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний ажилтанД. Хөхөө доктор Ph.D, дэд профессор, МУБИС, ДУТС-ийн зөвлөх багшР. Гоцбаяр доктор Ph.D, МУБИС, ДУТС-ийн Дизайны тэнхимийн эрхлэгчГ. Чулуунаа доктор Ph.D, дэд профессор, МУБИС, ДУТС-ийн Технологийн

тэнхимийн багшЖ. Энхбаатар магистр, Нийслэлийн ХУД-ийн “Шинэ зуун билэг” сургуулийн багшГ. Ганзориг Нийслэлийн БЗД-ийн “Шинэ монгол” сургуулийн багш

РЕДАКТОР:А.Мөнхмагнай магистр, Боловсролын хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний ажилтан

СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРИЙН ХЭРЭГЖИЛТИЙГ ДЭМЖИХ АРГА ЗҮЙН

ЗӨВЛӨМЖ

Судлагдахуунынэр: ДҮРСЛЭХ УРЛАГ VI-VIII анги ДИЗАЙН ТЕХНОЛОГИ VI-IX анги ДИЗАЙН ЗУРАГ ЗҮЙ, ТЕХНОЛОГИ X-XII анги

Улаанбаатар2020 он

ГАРЧИГ

ГАРЧИГ ....................................................................................................................................................... 2УДИРТГАЛ .................................................................................................................................................. 4

«ДҮРСЛЭХ УРЛАГ»НЭГ. СУРГАЛТЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ТӨЛӨВЛӨЛТ ............................................................................ 6ХОЁР. СУРГАЛТЫН ҮР ДҮНГИЙН ОНОШИЛГОО, ЭРГЭХ ХОЛБОО ТОГТООХ АРГАЧЛАЛ .................. 8

2.1. Бүтээлийн санд шинжилгээ хийх аргачлал ..................................................................................... 92.2 Сурагчийн мэдлэг, чадварыг оношлох, дүн шинжилгээ хийх аргачлал ....................................... 106 дугаар анги ............................................................................................................................................117 дугаар анги ........................................................................................................................................... 128 дугаар анги ........................................................................................................................................... 13

ГУРАВ. ТЕЛЕ ХИЧЭЭЛИЙГ БАТАТГАХ БОЛОН ШИНЭЭР СУДЛАХ АГУУЛГА, АРГА ЗҮЙ ................... 146 дугаар анги ........................................................................................................................................... 157 дугаар анги ........................................................................................................................................... 178 дугаар анги ........................................................................................................................................... 193.2. Теле хичээлийг жилийн турш бататгах агуулга, арга зүй ............................................................. 24

«ДИЗАЙН ТЕХНОЛОГИ»НЭГ. СУРГАЛТЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ТӨЛӨВЛӨЛТ .......................................................................... 28ХОЁР. СУРГАЛТЫН ҮР ДҮНГИЙН ОНОШИЛГОО, ЭРГЭХ ХОЛБОО ТОГТООХ АРГАЧЛАЛ ................ 29

2.1. Сурагчийн сурах арга барил, бүтээлийг оношлох аргачлал ........................................................ 292.2. Сурагчийн өөрийн үнэлгээний арга хэрэгсэл, шинжилгээ хийх аргачлал .................................. 312.3. Сурагчийн мэдлэг, чадварыг оношлох, дүн шинжилгээ хийх аргачлал ...................................... 322.3.1 Сурагчийн мэдлэг, чадварыг оношлох даалгавар ...................................................................... 326 дугаар анги ........................................................................................................................................... 327 дугаар анги ........................................................................................................................................... 328 дугаар анги ........................................................................................................................................... 339 дүгээр анги ............................................................................................................................................ 342.3.2. Оношилгооны үр дүнд шинжилгээ хийх аргачлал ..................................................................... 35

ГУРАВ. ТЕЛЕ ХИЧЭЭЛИЙГ БАТАТГАХ БОЛОН ШИНЭЭР СУДЛАХ АГУУЛГА, АРГА ЗҮЙ ................... 363.1 Теле хичээлийг бататгах агуулга, арга зүй ..................................................................................... 366 дугаар анги ........................................................................................................................................... 367 дугаар анги ........................................................................................................................................... 378 дугаар анги ........................................................................................................................................... 419 дүгээр анги ............................................................................................................................................ 443.2. Шинээр судлах агуулга, арга зүй .................................................................................................... 476 дугаар анги ........................................................................................................................................... 47

7 дугаар анги ........................................................................................................................................... 488 дугаар анги ........................................................................................................................................... 519 дүгээр анги ............................................................................................................................................ 543.3. Теле хичээлийг жилийн турш бататгах агуулга, арга зүй ............................................................ 56

«ДИЗАЙН ЗУРАГ ЗҮЙ, ТЕХНОЛОГИ»НЭГ. СУРГАЛТЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ТӨЛӨВЛӨЛТ .......................................................................... 60ХОЁР. СУРГАЛТЫН ҮР ДҮНГИЙН ОНОШИЛГОО, ЭРГЭХ ХОЛБОО ТОГТООХ АРГАЧЛАЛ ................ 61

2.1. Бүтээлийн сангийн шинжилгээ хийх аргачлал .............................................................................. 612.2. Сурагчийн өөрийн үнэлгээний арга хэрэгсэл, шинжилгээ хийх аргачлал ................................. 622.3. Сурагчийн мэдлэг, чадварыг оношлох, дүн шинжилгээ хийх аргачлал ...................................... 632.3.1. Сурагчийн мэдлэг, чадварыг оношлох даалгавар ..................................................................... 6310 дугаар анги ......................................................................................................................................... 6411 дүгээр анги .......................................................................................................................................... 6412 дугаар анги ......................................................................................................................................... 662.3.2. Оношилгооны үр дүнд шинжилгээ хийх аргачлал ..................................................................... 68

ГУРАВ.ТЕЛЕ ХИЧЭЭЛИЙГ БАТАТГАХ БОЛОН ШИНЭЭР СУДЛАХ АГУУЛГА, АРГА ЗҮЙ .................... 693.1. Теле хичээлийг бататгах болон шинээр судлах агуулга, арга зүй .............................................. 6910 дугаар анги ......................................................................................................................................... 6911 дүгээр анги .......................................................................................................................................... 7412 дугаар анги ......................................................................................................................................... 823.2. Теле хичээлийг жилийн турш бататгах агуулга, арга зүй ............................................................ 90

ДӨРӨВ. ОНОШИЛГООНЫ ҮР ДҮНГ ХИЧЭЭЛИЙН ТӨЛӨВЛӨЛТӨД ТУСГАЖ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ МЕНЕЖМЕНТ ................................................................................................................. 94

4


УДИРТГАЛ

Цар тахлын халдвараас хүн амыг урьдчилан сэргийлж, хамгаалах чиглэлээр авах арга хэмжээний хүрээнд цэцэрлэг, ерөнхий боловсролын сургуулийн танхимын сургалтыг түр зогсоосонтой холбогдон 2019-2020 оны хичээлийн жилд теле хичээл зохион байгуулсан билээ. Үүнтэй холбоотойгоор 2020-2021 оны хичээлийн жилийн 9 дүгээр сард багтаан сургалтын хэвийн үйл ажиллагааг хангах зорилгоор өмнөх ангийн теле хичээлийн агуулгыг бататгах, багшлах арга зүйд дэмжлэг үзүүлэх зөвлөмжийг бэлтгэн хүргэж байна. Дүрслэх урлаг, дизайн, зураг зүй, технологийн багш нарт зориулсан энэхүү зөвлөмжид:

• Теле хичээлээр сурагчдын судалсан агуулгын хэрэгжилт, үр дүнг оношлох, бататгах хичээл, үйл ажиллагааны арга зүй;

• Дэвшин суралцаж буй ангийн 9 дүгээр сард судлах шинэ агуулгыг хэрэгжүүлэх арга зүй;

• Өмнөх ангийн агуулгатай уялдуулан тухайн ангийн дидактик нэгжийг яльгүй томсгох замаар, багш нарт хүндрэл үүсгэхгүйгээр цаашид жилийн турш теле хичээлийн агуулгыг бататгах арга зүйн санаа зэргийг багтаасан.

Дээрх үүсээд байгаа нөхцөл, байдалтай холбоотойгоор сурагчид теле хичээлд харилцан адилгүй хамрагдсан болохыг тодорхой судалгааны үр дүнгүүд харуулаад байгаа билээ. Үүнтэй холбоотойгоор 9 дүгээр сарын эхний 7 хоногт теле хичээлийн оношилгоог төлөвлөн хэрэгжүүлэх, оношлох үнэлгээний агуулга, арга зүйг зөвлөмжид тусгасан. Теле хичээлийн оношилгоо хийснээр тухайн анги, сурагчийн ялгаатай байдлыг харгалзан агуулгыг бататгах арга зүйг оновчтой төлөвлөн хэрэгжүүлэх суурь мэдээлэлтэй болох юм.

9 дүгээр сарын хоёр, гуравдугаар 7 хоногт оношилгооны үр дүнд үндэслэн теле хичээлийг бататгах хичээл, үйл ажиллагааг зохион байгуулах арга зүйг зөвлөмжилсөн. Дүрслэх урлаг, дизайн технологи, дизайн зураг зүй, технологи судлагдахууны чиглэлээр зохион байгуулагдсан бүх теле хичээлийг бататгах бус харин анги тус бүрийн агуулгын үндсэн хэсгийг бататгахаар сонгосон болно.

Агуулгын үндсэн хэсэг гэдэг нь тухайн судлагдахуунаар сурагчдын эзэмших гол чадварыг хөгжүүлэхэд чухал нөлөө бүхий зайлшгүй бататгах агуулгыг ойлгоно.

9 дүгээр сарын сүүлийн 7 хоногт 2020-2021 оны хичээлийн жилийн сургалт, үйл ажиллагааг хэвийн тасралтгүй үргэлжлүүлэх үүднээс сурагчдын дэвшин суралцсан ангийн тухайн сард судалсан байх агуулгыг хэрэгжүүлэх арга зүйн зөвлөмжийг тусгасан. Эцэс нь сургалтын хэвийн үйл ажиллагааг хангах төлөвлөлтийг үр дүнтэй хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн сургуулийн дотоод зохион байгуулалт, менежментийн талаар зөвлөмжилсөн болно.

Багш та зөвлөмжийг сайтар судлан үр дүнтэй хэрэгжүүлнэ гэдэгт бид итгэж байна. Таны сурган хүмүүжүүлэх үйлст амжилт хүсье.

ДҮРСЛЭХ УРЛАГVI-VIII АНГИ

6


ДҮРСЛЭХ УРЛАГ

НЭГ. СУРГАЛТЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ТӨЛӨВЛӨЛТ2019-2020 оны хичээлийн жилийн III, IV улиралд теле хичээлийг 6 дугаар ангид- 7, 7 дугаар ангид- 7, 8 дугаар ангид- 8 удаа заасан байна.

Хүснэгт1.Телехичээлийнагуулга,тоо

6 дугаар анги Теле хичээлийн тоо- 7Бүлэг:Урлан бүтээх6.2б. Өөрийн бодол төсөөллийг шог хошин зургийн аргаар илэрхийлэх 6.2г. Цоолборлох аргаар амьтны дүрсийн гаралтай хээ, угалзыг давтамжтайгаар дүрслэх6.2а. Уран сайхны үсгийн хэлбэр, онцлогийг таньж тодорхойлох6.2в. Өөрийн бодол төсөөллөө уран зургийн аргаар илэрхийлэх Бүлэг: Соёлын үнэт зүйл6.3а. Ардын гар урлалын төрлүүдийг бүтээлийн жишээн дээр тайлбарлах6.3б. Хүй нэгдлийн үеэс XIV зууны үеийг хүртэлх монголын дүрслэх урлагийн зарим бүтээлийг таньж тодорхойлох

7 дугаар анги Теле хичээлийн тоо- 7Бүлэг: Урлан бүтээх7.2в. Таталбар, судалбар зургийн аргаар хүн ба амьтныг дүрслэх7.2г. Байгалийн өнгө төрх, үзэгдлийг судалбар зургийн аргаар өнгөөр дүрслэх 7.2е. Монгол зургийн зурааслах техникүүдийг зураг дүрслэлд ашиглахБүлэг: Соёлын үнэт зүйл7.3а. Зүмбэрлэх болон шуумал хийх аргыг туршин хэрэглэх7.3б. XIV-XVII зууны үеийн Монголын дүрслэх урлагийн зарим бүтээлийг таньж тодорхойлох7.3в. Дундад зууны болон дэлхийн зарим улс үндэстний дүрслэх урлагийн зарим бүтээлийн онцлогийг таньж тодорхойлох

8 дугаар анги Теле хичээлийн тоо- 8Бүлэг: Урлан бүтээх 8.2в. Өөрийн бодол төсөөллийг бар зургийн аргаар илэрхийлэх8.2д. Монгол зургийн зохиомж, өнгө, арга ажиллагаа уран бүтээлийн жишээн дээр тайлбарлах 8.2е. Монгол зургийн аргаар өгөгдсөн сэдвээр бүтээл хийх8.2г. Натюрмортын гэрэл,сүүдрийг өнгөөр илэрхийлэхБүлэг: Соёлын үнэт зүйл8.3а. Монголын дүрслэх урлагийн төлөөлөгчдийн бүтээлийг таньж тодорхойлох /1921 оноос одоог хүртэлх/ 8.3б. Сэргэн мандалтын үеийн дүрслэх урлагийн зарим бүтээлийг таньж тодорхойлох8.3в. Дүрслэх урлагийн зарим чиг хандлагуудыг бүтээлийн жишээн дээр тайлбарлах

2020-2021 оны хичээлийн жилийн 9 дүгээр сард 6-8 дугаар ангийн теле хичээлээр зохион байгуулагдсан дээрх агуулгыг бүхэлд нь бататгах боломжгүй учир зайлшгүй оношлох, бататгах шаардлагатай агуулгыг дараах үндэслэлээр сонгож тодорхойлов.

Агуулгыгсонгосонүндэслэл:• Тухайн хичээлээр эзэмших бүтээлч эрэлхийллийн чадварыг хөгжүүлэхэд чухал нөлөөтэй • Сурагчдын өмнө үзсэн агуулгыг бататгах бүрэн боломжтой• Дидактик нэгжийг томсгон судлах боломжтой• Сурагчдын бүтээлч сэтгэлгээ, урлагт хандах хандлага, гоо зүйн төлөвшилд чухал нөлөөтэй• Сургалтын хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн судалгаагаар тухайн агуулгын хэрэгжилт сул байсан

зэрэг болно.

7

ДҮРСЛЭХ УРЛАГ VI-VIII АНГИ

Сургалтынхэвийнүйлажиллагаагхангахадчиглэсэн9дүгээрсардхэрэгжүүлэхсургалт,үйлажиллагаанытөлөвлөлт

Хүснэгт2.6-8дугаарангидхэрэгжүүлэхтөлөвлөлт

Анги2020-2021 оны хичээлийн жилийн 9 дүгээр сар

I долоо хоног II долоо хоног III долоо хоног IV долоо хоног1 цаг 1 цаг 1 цаг 1 цаг

VI Теле хичээлийн үр дүнг оношлох(өмнөангийнагуулгаар)

Теле хичээлийн агуулгыг бататгах(өмнөангийнагуулгаар)

Шинээр судлах агуулга (Дэвшинсуралцажбуйангийн9дүгээрсардсудлахагуулгаар)

VII

VIII

6-8дугаарангидхэрэгжүүлэхтөлөвлөлтийнагуулга,аргазүй

5.1е. Юмсын хол, ойр байршлыг хүйтэн дулаан өнгө, хүнд хөнгөн өнгийн ялгаатай холбон тайлбарлах

5.1е. Юмсын хол, ойр байршлыг хүйтэн дулаан өнгө, хүнд хөнгөн өнгийн ялгаатай холбон тайлбарлах

6.3б. Хүй нэгдлийн үеэс -XIV зууны үеийг хүртэлх монголын дүрслэх урлагийн зарим бүтээлийг таньж тодорхойлох

Теле хичээлийн үр дүнгийн оношилгоо хийх агуулга (5 дугаар анги)

Теле хичээлийн агуулгыг бататгах агуулга

(5 дугаар анги)

Шинээр судлах агуулга (6 дугаар анги)



7.3б. XIV-XVII зууны үеийн Монголын дүрслэх урлагийн зарим бүтээлийг таньж тодорхойлох



(6 дугаар анги )




8.3а. Монголын дүрслэх урлагийн төлөөлөгчдийн бүтээлийг таньж тодорхойлох /1921 оноос одоог/



(7 дугаар анги)


6 дугаар анги



8


ХОЁР. СУРГАЛТЫН ҮР ДҮНГИЙН ОНОШИЛГОО, ЭРГЭХ ХОЛБОО ТОГТООХ АРГАЧЛАЛ

Оношлох үнэлгээний тухайСурагчид юу мэддэг, чаддаг, юу мэдэхгүй, чадахгүй, ямар ойлголт, төсөөлөл, хандлагатай

байна вэ? гэдгийг илрүүлэх зорилгоор хичээлийн жил, хагас жил, улирал, бүлэг сэдэв эхлэхийн өмнө оношлох үнэлгээ хийдэг. Теле хичээлийн оношлох үнэлгээ хийснээр тухайн анги, сурагчийн ялгаатай байдлыг харгалзан агуулгыг бататгах арга зүйг оновчтой төлөвлөн хэрэгжүүлэх суурь мэдээлэлтэй болно. Оношлох үнэлгээний үр дүнг сурагчийн сурлагын амжилт, ахиц, өөрчлөлтийг тооцоход хэрэглэнэ. Харин баримт бичигт тэмдэглэх, үр дүнгийн үнэлгээнд ашиглаж болохгүйг анхаарах хэрэгтэй. Оношилгоо нь үнэлгээнээс ялгаатай бөгөөд янз бүрийн хэлбэрээр хийж болно. Жишээ нь:Ярилцлага: Ярилцлагын зорилго нь теле хичээлээр сурагчдын санаа бодлыг сонсох, түүнээс дүгнэлт хийхэд оршино. Ярилцлагыг ганцаарчилж, хэсгээр, анги нийтээр явуулна. Урьдаар сурагчидтай ярилцах асуудлаа төлөвлөж, асуултын хариуг сурагчдын хэлснээр бичиж авна. Жишээ нь: Энэ хичээлийн хамгийн сонирхол татсан хэсэг нь юу байв? Энэ хичээлээс та нар юу олж авав? Теле хичээлийн дасгал дадлага ажлыг хийж үзэв үү? Хийж үзсэн бол ямар бэрхшээл тохиолдов? гэх мэт. Зарим хүүхэд тухайн теле хичээлийг үзээгүй мөртлөө үзсэн гэж хариулах байх. Иймээс багш сурагчдад тавих асуултыг энгийн асуултаар эхлэх нь ний нуугүй ярилцахад нөлөөлнө. Асуултаарүнэлэх: Теле хичээл судалсан байдалд сурагчид өөрийн үнэлгээ хийх

Хүснэгт3.Өөрийнүнэлгээнийхуудас

№ Асуулт 1 оноо 3 оноо 5 оноо1 Би дүрслэх урлагийн теле хичээлийг үзсэн үгүй заримдаа тогтмол2 Би теле хичээлийн тэмдэглэл хөтөлсөн үгүй заримдаа тогтмол

3 Би теле хичээлээр өгсөн гэрийн даалгаврыг хийсэн үгүй заримдаа тогтмол

4 Теле хичээл үзэх үед хэн нэгэн (өвөө эмээ, аав ээж, ах эгч, найз) надад тусалсан үгүй заримдаа тогтмол

5 Теле хичээлийн үеэр би багштайгаа холбогдож дэмжлэг авсан үгүй заримдаа тогтмол

6 Би теле хичээлээр хийгдсэн бүтээлүүдийг дуурайн хийж туршсан үгүй дутуу

хийсэнбүрэн хийж туршиж үзсэн

7. Би теле хичээлээр хийсэн бүтээлээс санаа авч шинэ бүтээл хийсэн үгүй дутуу

хийсэнбүрэн хийж туршиж үзсэн

8. Би теле хичээлээр юу сурснаа бусдад (дүү, найз) зааж өгсөн үгүй заримдаа тогтмол

Жич:1-11оноохангалтгүй,12-18оноодундзэрэг,19-24оноосайн,25-40оноомашсайн.

ЭргэцүүлсэнтэмдэглэлТеле хичээл үзсэнээр чиний мэдэж авсан хамгийн чухал мэдээлэл юу вэ? Яагаад?

Чиний зурах, бүтээх чадварт өөрчлөлт гарсан уу? Давуу болон сул тал юу байв?

Өөрийн хийсэн бүтээлээ хараад зурах, бүтээх чадвартаа үнэлгээ өгнө үү? Яагаад ингэж үнэлснээ тайлбарлана уу?

9


Теле хичээлийн агуулгатай холбоотой сурагчдад бий болсон тулгамдсан асуудал, хүндрэл бэрхшээл, багшаас тодруулах асуулт, цаашид сурагчийн зүгээс багшид хэлэх санал, хүсэлтийг тодруулах, зорилгоор ангид “Санал, хүсэлтийн хайрцаг”-ийг аялуулж нээлттэй санал авч болно. Ачхолбогдол:- Сурагчид багшаас тэр бүр нээлттэй асуулт асууж чадахгүй тул тэдэнд боломж олгоно.- Багш теле хичээлийн агуулгын хэрэгжилттэй холбоотой мэдээлэлтэй болно.

Зөвлөмж: Багш сурагчдаас ирсэн саналуудыг бүлэглэж, дараа нь эрэмбэлэн хичээл, үйл ажиллагааны төлөвлөлтөд тусган хэрэгжүүлнэ.

2.1. Бүтээлийн санд шинжилгээ хийх аргачлалДүрслэх урлагийн хичээлийн үнэлгээг ихэвчлэн сурагчдын гүйцэтгэлд тулгуурладаг. Гүйцэтгэлийн үнэлгээ нь биеэр гүйцэтгэх үйлийн үнэлгээ бөгөөд сурагчдаас ямар нэгэн зүйл, үйл ажиллагааг хийхийг шаарддаг. Мөн сурагчдыг үнэлэхийн тулд тодорхой шалгуур үзүүлэлтийг ашигладаг байна. Гүйцэтгэлийн үнэлгээний нэг төрөл нь бүтээлийн сан (портфел) юм. Энэ нь тухайн агуулгыг судлах хүрээнд сурагчдын хийж гүйцэтгэсэн хамгийн сайн ажлыг тодорхойлох, сурагчийн өсөлт, хөгжлийг харуулсан бүтээлч ажлын цуглуулга юм. Бүтээлийн сангийн шинжилгээ нь сурагчдын хийж гүйцэтгэсэн хамгийн сайн ажил, бүтээлийн цуглуулгыг үнэлэх, үр дүнг тооцоход чиглэнэ. Ихэнх тохиолдолд хамгийн сайн ажлын цуглуулгын агуулгыг урьдчилан тогтоосон байдаг. Хамгийн сайн бүтээлийн шинжилгээг үр дүнтэй хийхэд суралцахуйн зорилтын талаар тодорхой ойлголттой байх нь чухал. Сайн ажлын цуглуулга нь сурагчийн нэр, цуглуулгад оруулсан огноо, бүтээлийн нэр, тайлбар зэрэг мэдээллийг агуулсан байх хэрэгтэй. Бүтээлийн сангийн шинжилгээнд рубрик боловсруулан хэрэглэж болно. Багш та сурагчдын бүтээлд тохирох рубрикийг боловсруулж үнэлээрэй. Рубрик: Рубрикийн шалгуур, үзүүлэлт нь ойлгомжтой, энгийн үг хэллэгтэй, оноо нь үгээр илэрхийлэгдсэн байна.

Рубрикийг боловсруулахдаа: • Даалгаврын зорилгыг тодорхойлох (юуг үнэлэх вэ?)• Шалгуур үзүүлэлтүүдийг тодорхойлох (яаж үнэлэх вэ?)• Гүйцэтгэлийг түвшинчилэх (бага ангид үгээр илэрхийлсэн, дунд, ахлах ангид 4

түвшинтэй байвал сайн)• Түвшин хоорондын ялгааг сайн тодорхойлох

Жишээлбэл, 6 дугаар дугаар ангийн “Хүй нэгдлийн үеийн монголын дүрслэх урлагийн зарим бүтээлийг таньж тодорхойлох” сэдэвт теле хичээлээр хийсэн сурагчдын бүтээлийг рубрикээр үнэлэх аргачлалыг тусгав.

Сурагчдынбүтээл(6дугаарангийнагуулгынжишээндээр)

СурагчЦолмон СурагчСарнай СурагчГантөгс

10


Сурагчдын бүтээлийг дараах рубрикээр үнэлээрэй.Хүснэгт4.Бүтээлийнүнэлгээнийрубрикийнхувилбар

ШалгуурҮлгэр жишээ Чадварлаг Боломж байна Бодох хэрэгтэй

1 3 5 7

Зургийн дэвсгэртийг бэлтгэсэн

байдал

Цаасаа базаж фактур үүсгэсэн, будгаа хольж хадны өнгө гарган будсан бол

Цаасаа базаж фактур үүсгэхийг оролдсон, өөрийн хүссэнээр дэвсгэртээ будсан бол

Цаасаа базаж фактур үүсгээгүй боловч, дэвсгэртээ өөрийнхөөрөө будсан бол

Цаасаа базаж фактур үүсгээгүй, дэвсгэртээ огт будаж бэлтгээгүй бол

Хадны зураг, дүрслэл,

хэв маягийг бүтээлд

ашигласан байдал

Бүтээлд хадны зураг дүрслэлийг гол болгон авсан, оновчтой зохиомжоор илэрхийлсэн бол

Бүтээлд хадны зураг дүрслэлийг гол болгон авсан боловч зохиомжийн хувьд алдаа гарсан бол

Бүтээлд хадны зураг дүрслэлээс ашигласан хэдий ч зохиомж нь алдаатай бол

Хадны зураг дүрслэлээс ашиглаагүй, зохиомж нь алдаатай бол

Өнгө зохицол, чимэглэл

Өнгийн сонголт маш сайн, дүрслэлийн элементүүд оновчтой, чимэглэл бүрэн гүйцэт хийгдсэн бол

Өнгийн сонголт сайн, дүрслэлийн элементүүд оновчтой, чимэглэл дутуу ч хийгдсэн бол

Өнгийн сонголт тааруухан ч дүрслэлийн элемент байхгүй, чимэглэл дутуу ч хийгдсэн бол

Өнгийн сонголт хийгдээгүй, дүрслэл байхгүй, чимэглэл хийгдээгүй бол

Дэвтрийнтэмдэглэлүнэлэхаргачлал:

СурагчТунгалаг

Дүрслэх урлагийн теле хичээлийн агуулгын хэрэгжилтийн үр дүнг сурагчдын хийсэн бүтээлээс гадна дэвтрийн тэмдэглэлээр илрүүлж болно. Дэвтрийн тэмдэглэлийг рубрик боловсруулан үнэлэх нь цаг хугацааг хэмнэх, үнэлгээг бодитой болгоход ач холбогдолтой.

Хүснэгт5.Дэвтрийнтэмдэглэлийгүнэлэхрубрик

Шалгуур Үлгэржишээ Боломжийнбайна БодоххэрэгтэйДэвтэр дэх тэмдэглэл

Бүх теле хичээлийн агуулгыг тэмдэглэсэн

Зарим теле хичээлийн агуулгыг тэмдэглэсэн

Теле хичээлийн агуулгыг тэмдэглээгүй

Дэвтрийн бичиглэл

Агуулгыг бүрэн гүйцэд, ойлгомжтой бичиж тэмдэглэсэн

Тэмдэглэл дутуу, эмх замбараагүй тэмдэглэсэн.

Агуулгын гол санааг тусган тэмдэглэж чадаагүй.

Дэвтрийн бичиглэлийг баяжуулсан

байдал

Агуулгыг бичвэрээр илэрхийлэхээс гадна зураг, дүрслэл, бүдүүвчээр илэрхийлж, тэмдэглэл хөтөлсөн

Агуулгыг зураг, дүрслэл, бүдүүвчээр илэрхийлсэн боловч утга санааг бүрэн илэрхийлж чадаагүй

Агуулгыг зураг, дүрслэл, бүдүүвчээр илэрхийлээгүй, тэмдэглэл хөтлөөгүй.

2.2 Сурагчийн мэдлэг, чадварыг оношлох, дүн шинжилгээ хийх аргачлалТеле хичээлийн агуулгын үндсэн хэсгийг илрүүлэхүйц, танин мэдэхүйн түвшнийг харгалзсан даалгавар байна. Даалгавар, дасгал боловсруулахдаа тухайн хичээлийн суралцахуйн зорилттой тохируулах нь нэн чухал юм. Анги тус бүрийн даалгавар, дасгал нь ихэвчлэн сорил, асуулт, хяналтын бүтээл хийх гэсэн хэлбэртэй байна. Үнэлгээний энэ хэлбэрүүд нь теле хичээлээр сурагчийн судалсан мэдээллийг эргэн санах, ойлгох түвшний сэтгэн бодох ур чадварын

11


гүйцэтгэлийг илрүүлэхэд чиглэнэ. АНУ-ын сургуулиудад хийсэн судалгаагаар сурагчдаас асууж буй багшийн асуултын 75 орчим хувь нь агуулгад түшиглэсэн буюу баримтат асуулт байжээ. (Монголын Нээлттэй Нийгэм Хүрээлэн. Бүтээлч сэтгэлгээг хөгжүүлэх арга замууд. УБ., 2000. Х 18-19) Нэг хариулт, тайлбарлах, хэрэглээний, үнэлж дүгнэх гэх мэт асуултын төрөл байдаг. Сурагч болгон нэг хариулт асуултад хариулах дуртай байдаг. Яагаад гэвэл үзэж харсан, уншиж судалсан зүйлийнхээ агуулгын үндсэн хэсгийг мэдэж байхад л хангалттай хариулж чадна. Юмсын уялдаа холбоотой асуулт нь тайлбарлах асуулт юм. Үнэлж дүгнэх асуулт нь сайн муу, зөв бурууг тодорхойлох, үзэж харсан, судалсан мэдээллээ дүгнэхэд ашиглагдана.

6 дугаар анги Даалгаварынгүйцэтгэлээрүнэлэх:6 дугаар ангид дэвшин суралцаж буй сурагчдаас 5 дугаар ангийн агуулга буюу “Юмсын хол, ойр байршлыг хүйтэн дулаан өнгө, хүнд хөнгөн өнгийн ялгаатай холбон тайлбарлах” теле хичээлээр сурагч ямар мэдлэг, чадвар эзэмшснийг нь үнэлэх үнэлгээний аргачлалыг жишээ болгов.

Сурагчдыгоношлохагуулга: 5.1е. Юмсын хол, ойр байршлыг хүйтэн дулаан өнгө, хүнд хөнгөн өнгийн ялгаатай холбон тайлбарлах

Зургийг ажиглан асуултад хариулж бичнэ үү?

Сурагчийн нэр Огноо

ДААЛГАВАР (6 дугаар анги)

Зурагт юу юу дүрслэгдсэн байна вэ?

Зургаас дулаан ба хүйтэн өнгийг ялган нэрлэнэ үү ?Дулаан өнгө Хүйтэн өнгө

Зурагт дүрслэгдсэн юмсын хол, ойр байршлыг хүнд, хөнгөн өнгийн ялгааг анзааран тайлбарлан бичнэ үү?

Зургаас төрсөн сэтгэгдлээ 1 түлхүүр үгээр илэрхийлнэ үү?

Хариултыншинжилгээ:

Оноожуулалт

Хариулж чадаагүй бол 0

Хариулсан боловч дутуу бол 1

Бүрэн гүйцэд хариулсан бол 2

ДаалгаварОноо

Хариултын шинжилгээ0 1 2

Асуулт 1. Ихэнх сурагчид хариулах боломжтой.

Асуулт 2.

а. Өмнөх мэдлэгт тулгуурлан хариулах боломжтойб. Теле хичээлийг судалсан бол хариулах боломжтой

Асуулт 3. Теле хичээлийн тухайн агуулгыг зайлшгүй судалсан байж хариулах боломжтой

Асуулт 4. Сурагчдын сонирхол, мэдрэмж, сэтгэлгээг илрүүлэхэд чиглэсэн

12


7 дугаар ангиДаалгаврынгүйцэтгэлээрүнэлэх:

7 дугаар ангид дэвшин суралцаж буй сурагчдаас 6 дугаар ангийн агуулга буюу “Хүй нэгдлийн үеэс XIV зууны үеийг хүртэлх монголын дүрслэх урлагийн зарим бүтээлийг таньж тодорхойлох” теле хичээлээр сурагч ямар мэдлэг, чадвар эзэмшсэнийг нь үнэлэх үнэлгээний аргачлалыг жишээ болгов.

Сурагчдыг оношлох агуулга: 6.3б. Хүй нэгдлийн үеэс XIV зууны үеийг хүртэлх монголын дүрслэх урлагийн зарим бүтээлийг таньж тодорхойлох


ДААЛГАВАР (7 дугаар анги)Зургийг ажиглан асуултад хариулж бичнэ үү?

Зураг 1. Зураг 2.1. Зураг дээрх юу болохыг нэрлэн бичнэ үү?

Зураг 1. Нэр Зураг 2. Нэр 2. Хэдий үеийн зураг дүрслэл вэ?

Зураг 1. Зураг 2. 3. Зурагт юу юу дүрслэгдсэн байна вэ?

Зураг 1. Зураг 2. 4. Уг зураг дүрслэлийн талаар 1 сонирхолтой баримт бичнэ үү?

Зураг 1. Зураг 2.






Даалгавар ХариултОноо


Асуулт 1. 1. Буган чулуун хөшөө Теле хичээлийн тухайн

агуулгыг зайлшгүй судалсан байж хариулах боломжтой2. Ширмэл ширдэг

Асуулт 2.

1. Хүй нэгдлийн үеийн дурсгал

а. Өмнөх мэдлэгт тулгуурлан хариулах боломжтойб. Теле хичээлийг судалсан бол хариулах боломжтой

2. Өвөг монголчуудын үеийн дурсгал

Асуулт 3. 1. Буга, нар, од гэх мэт Ихэнх сурагчид хариулах боломжтой. 2. Буга, бүргэд гэх мэт

Асуулт 4. Нээлттэй хариулт байж болно

Сурагчдын сонирхол, мэдрэмж, сэтгэлгээг илрүүлэхэд чиглэсэн

13


8 дугаар ангиДаалгаврынгүйцэтгэлээрүнэлэх:8 дугаар ангид дэвшин суралцаж буй сурагчдаас 7 дугаар ангийн агуулга буюу “XIV-XVII зууны үеийн Монголын дүрслэх урлагийн зарим бүтээлийг таньж тодорхойлох” теле хичээлээр сурагч ямар мэдлэг, чадвар эзэмшсэнийг нь үнэлэх аргачлалыг жишээ болгов.

Сурагчдыгоношлохагуулга: 7.3б. XIV-XVII зууны үеийн Монголын дүрслэх урлагийн зарим бүтээлийг таньж тодорхойлох


ДААЛГАВАР (7 дугаар анги)Зургийг ажиглан асуултад хариулж бичнэ үү?

Зураг 1.1. Зураг дээрх юу болохыг нэрлэн бичнэ үү?

Зураг 1. 2. Хэн, хэдий үед бүтээсэн бүтээл (дүрслэл) вэ?

Зураг 1. 3. Уг бүтээлд юу юуг дүрсэлсэн байна вэ? (Тэдгээрийн бэлгэдлийг тайлбарлаж болно)

Зураг 1. 4. Уг бүтээл, дүрслэлтэй холбоотой 1 сонирхолтой баримт бичнэ үү?

Зураг 1.






Даалгавар ХариултОноо


Асуулт 1. Соёмбо үсэг Теле хичээлийн тухайн агуулгыг зайлшгүй судалсан байж хариулах боломжтой

Асуулт 2. XVII зууны үеийн Өндөр гэгээн Занабазарын бүтээл

Асуулт 3. Гал, нар, сар, загас, багана, гурвалжин,

дөрвөлжин дүрс гэх мэт

Ихэнх сурагчид хариулах боломжтой

Асуулт 4. Нээлттэй хариулт байж болно

Сурагчдын ойлголт, мэдрэмж, сэтгэлгээг илрүүлэхэд чиглэсэн

14


6-8 дугаар ангийн дээрх даалгаврын сурагчдын гүйцэтгэлийг дараах өгөгдсөн загвараар нэгтгэж болно.

Хүснэгт6.Сурагчдынгүйцэтгэлийгнэгтгэхзагвар

Асуулт Авсан оноо Гүйцэтгэл (хувиар) Тайлбар

1 2 3 4Сурагч 1Сурагч 2Сурагч 3Сурагч 4

ХангалттайДунд

Хангалтгүй

ГУРАВ. ТЕЛЕ ХИЧЭЭЛИЙГ БАТАТГАХ БОЛОН ШИНЭЭР СУДЛАХ АГУУЛГА, АРГА ЗҮЙ

3.1. Теле хичээлийг бататгах болон шинэ хичээлийн агуулга, арга зүй Теле хичээлийг бататгах болон шинэ хичээлийн агуулга, арга зүйн матриц: VI-VIII ангийн теле хичээлийн бататгал нь өмнөх ангийн зайлшгүй бататгах агуулга, харин шинээр судлах агуулга нь тухайн дэвшин суралцаж буй ангийн 9 дүгээр сард судлах агуулга юм. 6-9 дүгээр ангийн теле хичээлийг бататгах болон шинэ хичээлийн агуулга, арга зүйн зөвлөмжийн уялдаа холбоог хүснэгтээр харуулав.

6 дугаар ангиТеле хичээлийн үр дүнг оношлох, бататгах агуулга: - 5.1е. Юмсын хол, ойр байршлыг хүйтэн дулаан өнгө, хүнд хөнгөн өнгийн

ялгаатай холбон тайлбарлах (5 дугаар ангийн агуулгаар)Шинээр судлах агуулга: - 6.3б. Хүй нэгдлийн үеэс -XIV зууны үеийг хүртэлх монголын дүрслэх урлагийн

зарим бүтээлийг таньж тодорхойлох7 дугаар анги

Теле хичээлийн үр дүнг оношлох, бататгах агуулга:- 6.3б. Хүй нэгдлийн үеэс -XIV зууны үеийг хүртэлх монголын дүрслэх урлагийн

зарим бүтээлийг таньж тодорхойлох Шинээр судлах агуулга: - 7.3б. XIV-XVII зууны үеийн Монголын дүрслэх урлагийн зарим бүтээлийг таньж

тодорхойлох8 дугаар анги

Теле хичээлийн үр дүнг оношлох, бататгах агуулга:- 7.3б. XIV-XVII зууны үеийн Монголын дүрслэх урлагийн зарим бүтээлийг таньж

тодорхойлохШинээр судлах агуулга: - 8.3а. Монголын дүрслэх урлагийн төлөөлөгчдийн бүтээлийг таньж тодорхойлох

(1921 оноос одоог хүртэлх)

15


Теле хичээл нь багшийн үйл ажиллагаа голлосон, багш төвтэй сургалтын арга зүйд тулгуурлан зохион байгуулагдсан. Цахим (теле) хичээл, танхим дахь хичээлийн агуулга адил боловч арга зүйн хувьд ялгаатай зохион байгуулагдах нь зүйн хэрэг юм. Теле хичээлийн агуулгыг танхимын сургалтаар бататгахад зайлшгүй нэмэлт арга зүйн шийдэл шаардлагатай. Иймээс бататгах болон шинэ агуулгыг суралцагч төвтэй сургалтын арга зүйд тулгуурлан хэрэгжүүлэхийг зөвлөмжилсөн. Дүрслэх урлагийн бататгах болон шинэ агуулгыг хэрэгжүүлэх хичээлийг дараах үе шатаар зохион байгуулна.Хичээлийнүешат:

1. Мэдрэх хүлээн авах2. Бүтээлч эрэл хайгуул хийх3. Ойлгох, үнэлэх

6 дугаар анги 5дугаарангийнтелехичээлийгбататгахагуулга,аргазүй

Суралцахуйн зорилт: 5.1е Юмсын хол, ойр байршлыг хүйтэн дулаан өнгө хүнд, хөнгөн өнгийн ялгаатай холбон тайлбарлах

Линк:-https://econtent.edu.mn/(2020.03.13өдрийнтелехичээлүзэх)

Теле хичээлийн сэдэв: Юмсын хол, ойр байршлыг хүйтэн, дулаан өнгийн хүнд хөнгөний ялгаагаар илэрхийлэх

Теле хичээлийн хүрээнд зурж, дүрслэх холимог арга, техникийг туршсан дадлага ажлыг төлөвлөн хэрэгжүүлсэн ба уг теле хичээлийн үйл ажиллагаа нь суралцахуйн зорилтыг хэрэгжилтийг бүрэн хангахад учир дутагдалтай байна. Иймд теле хичээлийг бататгахдаа багш нар суралцахуйн зорилтыг хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн үйл ажиллагааг төлөвлөхөд анхаарах хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, сурагчид бүтээл хийх явцдаа өнгийн хүйтэн, дулаан, хүнд хөнгөн байдал нь юмсыг хол, ойр харагдуулдаг талаарх ойлголттой болох, түүнийгээ зураг бүтээлээрээ илэрхийлэн тайлбарлах үйл ажиллагааг нэмэлтээр төлөвлөн хэрэгжүүлэх шаардлагатай.

“Номын хавчуурга” хийх

Хичээлийнаргазүйнсанаа: Суралцахуйн зорилт нь уран зургийн бүтээлийг ажиглах, бүтээл хийх явцдаа өнгийн хүйтэн, дулаан, хүнд хөнгөн байдал нь юмсыг хол, ойр харагдуулдаг болохыг анзаарах, түүнийг ойлгож илэрхийлэхэд чиглэнэ. Хичээлийнсэдэв:Юмсын хол, ойр байршлыг өнгөөр илэрхийлэх 1. Мэдрэх хүлээн авах үе шат: Сурагчдын сонирхлыг төрүүлэх, мэдрэмж, төсөөллийгхөгжүүлэхэдчиглэнэ.

16


Өмнөх мэдлэгээ сэргээн санах• Өнгө гэж юу вэ? • Үндсэн гурван өнгийг нэрлэнэ үү?• Дулаан ба хүйтэн өнгийг ялган нэрлэнэ үү?

Зураг1.

Зургаас өнгийн хүйтэн, дулаан, хүнд, хөнгөн байдлыг ажиглах, юмсын хол, ойр байршлыг анзааран өөрийнхөөрөө ойлгох, утга өгөх Асуултынчиглэл:

• Зурагт юу дүрсэлсэн байна вэ?• Зурагт (зураг 2) дулаан, хүйтэн өнгө хэрхэн харагдаж байна вэ?

Зураг2.2. Бүтээлч эрэл хайгуул хийх үе шат: Сурагчидбүтээлхийжтуршихявцдааэрэлхайгуулхийх,анхнысанаагаахөгжүүлнэ.Дадлага ажил 1. Дулаан, хүйтэн өнгийг хөнгөнөөс хүндрүү зурвас үүсгэн будаж турших

Дулаанөнгө: Хүйтэнөнгө:

Жич: Өнгийгхөнгөнөөсхүндрүүзурвасүүсгэнбудахдааөмнөбудсанөнгөөбүрэнхатсаныдараадараагийнөнгийгбудахзамаартуршилтаахийгээрэй.

Дадлага ажил 2. Юмсын хол, ойр байршлыг өнгөөр илэрхийлэн зохиомжлон зурах

Зураг3.

• Эскиз хийх (зурахзургааурьдчилантөсөөлөх,хэдхэдэнхувилбараар эскизхийх)

• Эх зургаа зурах (Зурах дэвсгэртийн байрлал, зохиомж зөв сонгох(хэвтээ,босоо))

• Дэвсгэр буюу суурь өнгөөр будаж эхлэх (өнгө уусган дулаан, хүйтэнөнгөзохицууланбудах)

• Дулаан, хүйтэн өнгийн хөнгөнөөс хүндрүү тодруулан будах, гүйцэтгэл хийж дуусгах

• Өөрийн бодол төсөөллөөр нэмэлтээр баяжуулан зурж болно.

17


Сонгож хийх даалгавар:

Зураг4.3. Ойлгох/ үнэлэх үе шат: Сурагчидөөрийнбүтээлийнүнэцэнийголжхарах,амьдралдахьдүрслэхурлагийнхолбоохамаарлыгойлгох,үнэлэхэдчиглэнэ.

Сурагчидөөрийнзурсанбүтээлийгтайлбарланярилцах

Зураг5.

• Бүтээлд юу дүрсэлсэн, дулаан, хүйтэн өнгө хэрхэн харагдаж байгааг тайлбарлах

• Юмсын хол, ойр байршлыг өнгөөр илэрхийлэхтэй холбоотой өөрийн санаагаа хуваалцах

• Сурагчид бүтээлээ хийхээс өмнөх болон дараах төсөөллөө харьцуулан ярилцах

7 дугаар анги6дугаарангийншинэ,7дугаарангийнбататгахагуулга,аргазүй

Суралцахуйнзорилт: 6.1а Хүй нэгдлийн үеэс XIV зууны үеийг хүртэлх Монголын дүрслэх урлагийн зарим бүтээлийг таньж тодорхойлох

Суралцахуйн зорилтыг хэрэгжүүлэхдээ Хүй нэгдлийн үеэс XIV зууны үеийг хүртэлх Монголын дүрслэх урлагийн бүтээлээс сонгож тухайн зураг, бүтээлийг бүтээлч эрэлхийллийн замаар судалж, таньж тодорхойлно.

Теле хичээл 1. Теле хичээл 2. Монголын эртний уран зураг Өвөг монголчуудын дүрслэх урлаг

https://econtent.edu.mn/ Дүрслэх урлаг(2020.05.14өдрийнтелехичээлүзэх)

https://econtent.edu.mn/ Дүрслэх урлаг(2020.05.27өдрийнтелехичээлүзэх)

Хичээл 2. Теле хичээлийн сэдэв: Өвөг монголчуудын дүрслэх урлаг

“Өвөг монголчуудын дүрслэх урлаг” сэдэвт теле хичээлээр Хүннүгийн үеийн түүхэн дурсгалуудын талаар судалж “Хүннүгийн үеийн ширмэл ширдэг”-ийн дүрслэлээс санаа авч сурагчдаар бүтээл хийлгэх үйл ажиллагааг төлөвлөн хэрэгжүүлсэн.

18


Хичээлийн арга зүйн санаа: Хичээлийнсэдэв:Монголынэртнийуранзураг

1. Мэдрэх хүлээн авах үе шат: Уг үешат нь сурагчдын сонирхлыгтөрүүлэх, мэдрэмж,төсөөллийгхөгжүүлэхэдчиглэнэ.Хадны зураг, хүрэл зэвсгийн үеийн эд зүйлс, бугат болон хүн чулуун хөшөөний талаар уншиж судлах (сурах бичгийн 50-53 тал)

Зураг6.Хүйнэгдлийнүеийнзурагдүрслэл

Хойт цэнхэрийн агуйн хадны зураг (Ховд аймаг)

Өлзийтийн хадны зураг (Дундговь аймаг)

Баянлиг сумын бичигт хадны зураг (Баянхонгор аймаг)

Уран зургийн бүтээлийг харж ажиглах, өөрийнхөөрөө ойлгох, утга өгөхЭртний зураг, дүрслэлээс санаа авсан хүүхдийн болон зураачийн бүтээлийг ажиглан асуултын дагуу ярилцаарай. (Зураг 7,8)

• Бүтээлийг эртний зураг дүрслэлтэй холбон тайлбарлана уу?• Бүтээлийн гол ба туслах дүрийг зургийн хавтгайн аль хэсэгт хэрхэн байрлуулсныг

тодорхойлно уу?• Зургийн өнгө зохицлыг өөрийн бодлоор тодорхойлон хэлнэ үү?• Зургийн гол агуулга нь юу вэ? Хэрхэн илэрхийлсэн байна вэ?• Тухайн зургийн талаарх өөрт төрсөн сэтгэгдлээ илэрхийлнэ үү?

М.Уянга “Хашаан дотор” Зураач Д.Эрдэнэбилэг “Монь уулын аргал”

Зураг7. Зураг8.

19


2. Бүтээлч эрэл хайгуул хийх үе шат: Cурагчидбүтээлхийжтуршихявцдааэрэлхайгуулхийх,анхнысанаагаахөгжүүлнэ.Хүрлийнүеийнзураг,дүрслэлийнсудалгаахийхМэдээлэл: Хүрэл зэвсгийн үеийн хадны сийлмэл зурагт сүрэг ан амьтан, морь унаад нум сумаар ан хийж яваа хэсэг бүлэг хүмүүс, анжсаар газар хагалж буй байдал зэрэг тэр үеийн аж ахуй, амьдралын олон талыг харуулах болсон. Хүрэл зэвсгийн үед амьтныг бодит байдлаар дүрсэлдэг уламжлалт аргаас загварчлан дүрслэх аргад шилжсэн нь хүрэл зэвсгийн үеийн урлалын шинэ дэвшил байв.

Хүрлийнүеийнзураг,дүрслэлээсзурж,туршихдаалгаврыгөгчболно.Буганхөшөөнийдүрслэлээссанааавчбүтээлхийх:

Зураг9.

• Сонгосон зураг, дүрслэлээ зохиомжлон эскиз хийх (зурах зургааурьдчилантөсөөлөх,хэдхэдэнхувилбараарзурах)

• Дэвсгэртээ бэлдэх (цаасыг базаж үрчийлгэн фактур үүсгэх,дэвсгэртээбудахдааэртнийхэвшинжийгхадгалсанөнгийгсонгохгэхмэт)

• Эх зургаа зурах (Зурахдэвсгэртийнбайрлал,зохиомжзөвсонгох(хэвтээ,босоо))

• Жижиг хэсгүүдийг наах буюу цэглэх, толболох аргаар чимэглэн будах

• Гүйцэтгэл хийж бүтээлээ дуусгах

3. Ойлгох/ үнэлэх үе шат: Сурагчидөөрийнбүтээлийнүнэцэнийголжхарах,амьдралдахьдүрслэхурлагийнхолбоохамаарлыгойлгох,үнэлэхэдчиглэнэ.Сурагчид өөрийн бүтээлийн агуулга, утга санаа, шийдэл болон зурсан арга, ажиллагаа, бүтээлийн онцлогийг танилцуулах, ярилцах

Зураг10.

Ярилцах чиглэл:• Сонгон авсан зураг дүрслэл• Бүтээлийн гол ба туслах дүр, зохиомжийн тухай• Зургийн өнгө зохицол• Зургийн гол агуулга, илэрхийлэл • Бүтээл хийсэн арга барил, техник

8 дугаар анги7дугаарангийншинэ,8дугаарангийнбататгахагуулга,аргазүй

Суралцахуйн зорилт: 7.3б XIV-XVII зууны үеийн Монголын дүрслэх урлагийн бүтээлийг таньж тодорхойлох

Суралцахуйн зорилтыг хэрэгжүүлэхдээ XIV-XVII зууны үеийн Монголын дүрслэх урлагийн бүтээлээс сонгож тухайн дүрслэх урлагийн бүтээлийг бүтээлч эрэлхийллийн замаар судалж, таньж тодорхойлоход чиглэнэ.

20


https://econtent.edu.mn/ (2020.05.04өдрийнтелехичээлүзэх)Теле хичээлийн сэдэв: XIV-XVII зууны дүрслэх урлагын бүтээл

“XIV-XVII зууны дүрслэх урлаг” сэдэвт теле хичээлийн агуулгад тухайн үеийн дүрслэх урлагийн бүтээлүүдийг товч, халхын анхдугаар богд Г. Занабазарын уран бүтээлүүдийг голчлон, түүний дотор “Соёмбо үсэг” онцлон дурдсан.

Багшийн анхаарах зүйл: Уг теле хичээлээр сурагчдаар дадлага ажлыг хийлгээгүй байна. Багш та тухайн теле хичээлийг дадлага, үйл ажиллагаагаар баяжуулан бататгах нь илүү үр дүнтэй. Тухайлбал, XIV-XVII зууны дүрслэх урлагийг 1 бүтээлийг сонгож, тухайн зураг, бүтээлийн онцлогийг тодорхойлон, түүнээс санаа авч бүтээл хийх даалгаврыг төлөвлөн хэрэгжүүлж болно.

Хичээлийн арга зүйн санаа: Хичээлийнсэдэв: XIV-XVII зууны дүрслэх урлагын бүтээл (Үйчүүртоглоомынзурагдүрслэл)

1. Мэдрэх хүлээн авах үе шат: Уран зургийнбүтээлээрдамжуулансурагчдынсонирхлыгтөрүүлэх,мэдрэмж,төсөөллийгхөгжүүлэхэдчиглэнэ.

“Үйчүүр тоглоом”-ын талаар уншиж судлах (сурахбичгийн104тал)Монголчууд шинийн нэгний их золголтын дараа нь золгосон айлдаа “Үйчүүр” дэлгэж хотлоороо тоглож нааддаг. Хүн бүр шинийн өдрүүдэд үйчүүр тоглоомыг ямар нэг байдлаар тоглохыг их эрхэмлэдэг ба үйчүүр орхиод хожсон талынхан ихэд бэлгэшээдэг. Шинийн нэгэнд үйчүүртэй таараагүй хүн бол шинийн хоёронд нөхөн үйчүүр тоглодог. Үйчүүр орхиход бүх хүмүүсийг оролцуулж (өлгийтэй нялхас, өвгөд хөгшидбайсан ч нэр оруулж) өмнөөс нь эцэг эх, хань ижил нь шоог орхиж тоглодог. Шинийн нэгэнд үйчүүр тоглоод 2 тал тэнцвэл гурван жилдээ аз хийморьтой явна хэмээн бэлэгшээн тэр үйчүүрээ гурван жил тоглолгүй хадгалж гурван жилийн дараа тоглосон хүмүүс дахин тоглож хайнаа хагалдаг заншилтай.

Зураг11.“Үйчүүртоглоом”

“Үйчүүр тоглоом”-ын зураг, дүрслэлийг ажиглаж, өөрийнхөөрөө ойлгож, утга өгөх, хамтран ярилцах (Зураг 11.)

Ярилцах чиглэл: • Зураг дээр юу дүрсэлсэн болохыг тоочин нэрлэнэ үү?• Гол ба туслах дүрийг зургийн хавтгайн аль хэсэгт хэрхэн

байрлуулсныг тодорхойлно уу?• Зохиомжийн ямар аргыг ашигласан байна вэ? • Зургийн өнгө зохицлыг өөрийн бодлоор тодорхойлон хэлнэ үү?• Зургийн гол агуулга нь юу вэ? Хэрхэн илэрхийлсэн байна вэ?• Тухайн зургийн талаарх өөрт төрсөн сэтгэгдлээ илэрхийлнэ үү?

“Үйчүүр тоглоом”-ын зураг дүрслэлийн онцлог болон нийтлэг талыг зураглалын дагуу харьцуулан ярилцах

21


“Үйчүүр тоглоом”-ын зураг дүрслэлА. Үйчүүрийн эртний хувилбар Б. Үйчүүрийн орчин үеийн хувилбар

А-гийн онцлог тал А болон Б-н нийтлэг тал Б-гийн онцлог тал

2. Бүтээлч эрэл хайгуул хийх үе шат: Сурагчид тухайн зураг бүтээлийн талаар эрэлхайгуулхийжзурагбүтээлээстөрсөнанхнысанаагаахөгжүүлнэ.

Монголын уламжлалт “Үйчүүр тоглоом”-ын талаар судалгаа хийх “Үйчүүр тоглоом” нь багаар ажиллах, сэтгэн бодох, шийдвэр гаргах чадварыг хөгжүүлдэг онцлогтой. Үйчүүрийг 7х10см цаасан дээр зурж тэмээний яс болон модон дээр сийлж хийнэ. Энэхүү тоглоом нь амьтдын дүрсээс илэрхийлэгддэг бөгөөд дүрсийг лангаар хэмжээсжүүлдэг байна. (Лангэдэгхүндийнхэмжээ,1ланнь37,3граммбайдаг.)

Үйчүүрийн дүрслэл Ширхэг Лан Арслан 1 64Бар 2 32Ирвэс 4 16Нохой 2 12Үнэг 1 12Буга 8 8Харцага 4 7Хүдэр 16 4Туулай 32 2Шувуу 64 1

Зураг12.Үйчүүртоглоом

22


- “Үйчүүр тоглоом”-ын зураг дүрслэлээс санаа авч бүтээл хийх• “Үйчүүр тоглоом”-ын зураг дүрслэл, судалгааны талаар

эргэцүүлэх • Бүтээлийн эскиз хийх (зурахзургааурьдчилантөсөөлөх,

хэдхэдэнхувилбараарэскизхийх)• Ажлын дэвсгэртээ бэлтгэх• Эх зургаа зурах (Зурах дэвсгэртийн байрлал, зохиомж

зөвсонгох(хэвтээ,босоо))• Гол болон туслах дүрийг будах• Нэмэлтээр чимэглэх, эцсийн гүйцэтгэл хийж бүтээлээ

дуусгах Зураг13.

3. Ойлгох/ үнэлэх үе шат: Сурагчидтухайнуранзургийнүнэцэнийголжхарах,өөрсдийнамьдралдахьдүрслэхурлагийнхолбоохамаарлыгойлгоходчиглэнэ. Сурагчид өөрийн бүтээлийн агуулга, утга санаа болон зурсан арга, ажиллагаа бүтээлийн онцлогийг танилцуулах

Зураг14.• “Үйчүүр тоглоом”-ын зураг, дүрслэлээс авсан санаа• Бүтээлийн гол агуулга, гол ба туслах дүр, зохиомжийн тухай• Зургийн өнгө зохицол• Бүтээл хийсэн арга барил, техник• “Үйчүүр тоглоом”-ын зураг, дүрслэлээс өөрт төрсөн сэтгэгдэл

Жич: Уг сэдэв, агуулгыг 7 дугаар ангийн 7.2е “Монгол зургийн зурааслах техникүүдийг зураг, дүрслэлд ашиглах”, 8 дугаар ангийн 8.2 е “Монгол зургийн аргаар өгөгдсөн сэдвээр бүтээл хийх” суралцахуйн зорилтын хүрээнд гүнзгийрүүлэн судлахаар төлөвлөн хэрэгжүүлэх боломжтой. “Үйчүүр тоглоом”-ын зураг, дүрслэл, бүтээлийн онцлогийг хамтран тодорхойлохНэмэлтээрсудлахцахимхолбоосууд:

- Цагаан Жамба “Дугар зайсан” бүтээлийн тухай, https://www.tolgoilogch.mn/- Уламжлалт “Үйчүүр тоглоом”-ын тухай (Үйчүүрзурагдүрслэлбүтээл) https://www.youtube.com/watch https://www.youtube.com/watch

8дугаарангидшинээрсудлахагуулга,аргазүй

Суралцахуйн зорилт: 8.3а. Монголын дүрслэх урлагийн төлөөлөгчдийн бүтээлийг таньж тодорхойлох /1921 оноос одоог/

Суралцахуйн зорилтыг хэрэгжүүлэхдээ 1921 оноос одоог хүртэлх Монголын дүрслэх урлагийн төлөөлөгчдийн уран зургийн бүтээлээс сонгож тухайн уран зургийн бүтээлийг судалж, бүтээлч эрэлхийллийн замаар таньж тодорхойлоход чиглэнэ.- Теле хичээл үзэх

Теле хичээлийн сэдэв: Цөлжилт (Дүрслэхурлаг,монголхэл,газарзүйнинтеграцихичээл)https://econtent.edu.mn/ (2020.02.18өдрийнтелехичээлүзэх)

23


Хичээлийн арга зүйн санаа: Хичээлийнсэдэв: “Судар ижий” уран зургийн бүтээл 1. Мэдрэх хүлээн авах үе шат: Угүешатньуранзургийнбүтээлээрдамжуулансурагчдынсонирхлыгтөрүүлэх,мэдрэмж,төсөөллийгхөгжүүлэхэдчиглэнэ.

Сурагчид уран зургийг харж ажиглах, өөрийнхөөрөө ойлгох, утга өгөх (Зураг 15.)

Чиглэл: • Зураг дээр юу дүрсэлсэн болохыг тоочин нэрлэнэ үү?• Уран бүтээлийн гол ба туслах дүрийг зургийн хавтгайн аль хэсэгт

хэрхэн байрлуулсныг тодорхойлно уу?• Зохиомжийн ямар арга ашигласан байна вэ? • Зургийн өнгө зохицлыг өөрийн бодлоор тодорхойлон хэлнэ үү?• Зургийн гол агуулга нь юу вэ? Хэрхэн илэрхийлсэн байна вэ?• Тухайн зургийн талаарх өөрт төрсөн сэтгэгдлээ илэрхийлнэ үү?

Зураг15.Сударижий

2. Бүтээлч эрэл хайгуул хийх үе шат: Уг үешатанд сурагчидтухайн зураг бүтээлийнталаарэрэлхайгуулхийжзурагбүтээлээстөрсөнанхнысанаагаахөгжүүлнэ.“Судар ижий” уран бүтээлийн талаар эрэл хайгуул хийхУранбүтээлч,зураач: Ядамжавын Булган

Зураач Я. Булган “Судар ижий” бүтээлээ 2016 онд бүтээжээ. “Судар ижий” уран бүтээлд:

• Эвэр үстэй ээж• Ээжийн барьсан мөчир • Ээжийнхээ хормойноос зүүгдсэн хоёр хүүхэд• Цаана байх, сүүг асгаж буй дугуйн дээрх хүүхэд• Ээжийн гараас унжсан түлхүүр гэх мэт зүйлс дүрслэгджээ.

Зургийн гол дүр ээж бөгөөд ээжийн дүрээр байгаль эх дэлхийг харин туслах дүр болох хормойноос нь зүүгдэж яваа хоёр хүүхдээр хүн төрөлхтөн эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийг төлөөлүүлсэн байна. Цаана дүрслэгдсэн туслах дүр болох жижиг хүүхдээр өнөө үеийн хүмүүсийг илэрхийлжээ. Ээжийн эвэр үс нь хүн бол байгалийн амьтан, нүүдэлчид байгальтайгаа ойр байсныг, толгойн орой хэсэг үс нь халцарсан байгаа нь байгалиа сүйтгэж ижийнхээ толгойг хоосолж байгаа санааг гаргасан, зургийн талбайг 2 хэсэгт хувааж байгаа мод нь эх дэлхийн түших тулгуур юм. Түлхүүр нь нууц увидас нээх ямар нэг нээлт хийж гарц олсноороо замаа олно гэсэн битүү санаа юм.

• Уран бүтээл хэрхэн бий болсон бэ?• Бүтээлийн гол агуулга, илэрхийлэмж юу вэ?• Зургийн өнгө зохицол, зохиомжийн шийдлийг тайлбарлана уу?• Бусад уран бүтээлүүдээс ялгагдах онцлог юу вэ?

3. Ойлгох/ үнэлэх үе шат: Сурагчидтухайнуранзургийнүнэцэнийг олж харах, өөрсдийн амьдрал дахь дүрслэх урлагийнхолбоохамаарлыгойлгоходчиглэнэ.

“Судар ижий” уран зургийн бүтээлийн талаарх ойлголтыг илрүүлэх даалгаврыг хийж гүйцэтгэх“Сударижий”уранзургийнбүтээл

Уран зургийн нэр: Уран бүтээлчийн нэр:

24


Уран бүтээл бүтээгдсэн он: Уран зургийн хэв маяг, ангилал: Энэ зураг хэр үнэ цэнэтэй вэ? Энэ уран зураг танд таалагдсан уу? Тийм ( ) Үгүй ( )Хэрэв тийм бол яагаад?, үгүй бол яагаад?

Зураач уран бүтээлдээ ямар өнгийг ашигласан байна вэ?

Уран зургийн дүрслэлийг тоочин нэрлэнэ үү.

Уран зургийн үйл явдал, утга санааг тайлбарлана уу.

Уран зураг танд ямар сэтгэгдэл төрүүлсэн бэ? Яагаад?

Уран бүтээлчийн амьдрал, бүтээлийн талаар 3 сонирхолтой баримтыг бичнэ үү.

Зургийг 3 үгээр илэрхийл: (түлхүүр үг)

Зургийн талаар 1 үнэн, 1 худал өгүүлбэр бичнэ үү?

Нэмэлтдаалгавар:“Судар ижий” зургийг хэн өөрийнхөөрөө сайн зурах вэ? сэдэвт зураг зурах

• Тухайн уран бүтээлийн талаарх судалгаа, хэлэлцүүлгийн үр дүнг эргэцүүлэх • Эскиз хийх (зурах зургаа урьдчилан төсөөлөх, хэд хэдэн хувилбараар эскиз хийх)• Эх зургаа зурах (Зурах дэвсгэртийн байрлал, зохиомж зөв сонгох (хэвтээ, босоо)• Өөрийн бүтээлийн агуулга, утга санаа, шийдэл болон зурсан арга, ажиллагаа бүтээлийн

онцлогийг танилцуулах

3.2. Теле хичээлийг жилийн турш бататгах агуулга, арга зүйСуурь боловсролын дүрслэх урлагийн сургалтын хөтөлбөрийн агуулгын 1 суралцахуйн зорилтыг дундажаар 3-4 цагт судалдаг. Зайлшгүй оношлох, бататгах шаардлагатай дээрх агуулгаас бусад теле хичээлийн агуулгыг бататгах шаардлагагүй гэж шууд утгаар багш нар ойлгож болохгүй юм. Өөрөөр хэлбэл, дэвшин суралцаж буй тухайн ангийн агуулгыг хэрэгжүүлэх явцдаа өмнөх ангид теле хичээлээр судалсан холбогдох агуулгыг жилийн турш шингээн бататгах бүрэн боломжтой юм. Анги тус бүрийн агуулгын өргөсөл, гүнзгийрлийн матрицийг хүснэгтээр харуулав.

Хүснэгт7.Дүрслэхурлагийнагуулгынматриц

6 дугаар анги 7 дугаар анги 8 дугаар анги Дүрслэх урлагийн хэл

6.1а. Уламжлалт болон улс үндэстний өнгийн бэлгэдлийг харьцуулах 6.1б. Өнгийн дагнаас, зохицол, эрс тэс чанарыг урлагийн бүтээлийн жишээ гарган тайлбарлах

7.1а. Ахромат, хромат өнгө, өнгийн тон, ханалт, хоршил, харшил зонхилох өнгийг ялгах

8.1а. Дулаан, хүйтэн, ойролцоо өнгийн зохицол үүсгэн зохиомжлох, зураг дүрслэлд хэрхэн нөлөөлөхийг ашиглах

25


6.1в. Шулуун тахир нуман зураасны онцлогийг танин мэдэж тосон харандаа усан будаг ашиглан зураасны чөлөөт зохиомж хийн турших

7.1б. Тосон харандааны хүнд хөнгөн даралтыг нягт сийрэг байдлаар зурааслах

8.1б. Цэг, толбо зураасыг хослуулан хүн амьтан, эд юмсыг чөлөөт зохиомжоор дүрслэх

6.1г. Юмсын хол, ойр байршил ба биетийн эзлэхүүнийг нэг цэгийн алслалтын аргаар дүрслэн харуулах

7.1в. Юмсын хол, ойр байршил ба биетийн эзлэхүүнийг хоёр цэгийн алслалтын болон урвуу алслалтын аргаар дүрслэх

8.1в. Юмсын хол, ойр байршил ба биетийн эзлэхүүнийг хоёр ба гурван цэгийн алслалтын аргаар дүрслэн харуулах

6.1д. Биеийн ерөнхий хэмжээ, харьцааг баримжаалан дүрслэх аргаар амьтан зурах

7.1в. Биет өөрийн болон биет хоорондын хэмжээ, харьцааг жишиж харьцуулах аргыг зураг дүрслэлдээ ашиглах

8.1г. Хүүхэд болон том хүнийг зурахдаа хүний биеийн ерөнхий харьцааг дүрслэх аргыг ашиглах

Урлан бүтээх6.2а. Уран сайхны үсгийн хэлбэр, онцлогийг таньж тодорхойлох

7.2б. Гротеск төрлийн үсгийг хэв ашиглан бичих, бичлэгийн онцлогийг тайлбарлах

8.2б. Антиква үсгийн уран бичлэгийн онцлогийг тайлбарлах

6.2б. Өөрийн бодол төсөөллийг шог хошин зургийн аргаар илэрхийлэх

7.2в. Таталбар, судалбар зургийн аргаар хүн ба амьтныг дүрслэх

8.2в. Өөрийн бодол төсөөллийг бар зургийн аргаар илэрхийлэх

7.2а. Геометр биетийн гэрэл,сүүдрийг зурааслах аргаар илэрхийлэх

8.2а. Натюрмортын гэрэл,сүүдрийг зурааслах аргаар илэрхийлэх

6.2в. Өөрийн бодол төсөөллөө уран зургийн аргаар илэрхийлэх

7.2г. Байгалийн өнгө төрх, үзэгдлийг судалбар зургийн аргаар өнгөөр дүрслэх

8.2г. Натюрмортын гэрэл, сүүдрийг өнгөөр илэрхийлэх

6.2г. Цоолборлох аргаар амьтны дүрсийн гаралтай хээ, угалзыг давтамжтайгаар дүрслэх

7.2д. Ардын зураг ба шүтээн зургийн ялгаа, онцлогийг таньж тодорхойлох

8.2д. Монгол зургийн зохиомж, өнгө, арга ажиллагаа уран бүтээлийн жишээн дээр тайлбарлах

7.2е. Монгол зургийн зурааслах техникүүдийг зураг дүрслэлд ашиглах

8.2е. Монгол зургийн аргаар өгөгдсөн сэдвээр бүтээл хийх

Соёлын үнэт зүйл6.3а. Ардын гар урлалын төрлүүдийг бүтээлийн жишээн дээр тайлбарлах

7.3а. Зүмбэрлэх болон шуумал хийх аргыг туршин хэрэглэх

8.3в. Дүрслэх урлагийн зарим чиг хандлагуудыг бүтээлийн жишээн тайлбарлах

6.3б. Хүй нэгдлийн үеэс -XIV зууны үеийг хүртлэх монголын дүрслэх урлагийн зарим бүтээлийг таньж тодорхойлох


8.3а. Монголын дүрслэх урлагийн төлөөлөгчдийн бүтээлийг таньж тодорхойлох /1921 оноос одоог/

6.3в. Дэлхийн эртний улсуудын дүрслэх урлагийн зарим бүтээлийг таньж тодорхойлох

7.3в. Дундад зууны болон дэлхийн зарим улс үндэстний дүрслэх урлагийн зарим бүтээлийн онцлогийг таньж тодорхойлох

8.3б. Сэргэн мандалтын үеийн дүрслэх урлагийн зарим бүтээлийг таньж тодорхойлох

Агуулгыгжилийнтуршшингээнбататгахаргазүйнжишээ:VIII ангийн “8.1а. Дулаан, хүйтэн, ойролцоо өнгийн зохицол үүсгэн зохиомжлох, зураг дүрслэлд хэрхэн нөлөөлөхийг ашиглах” агуулгыг хэрэгжүүлэх хүрээнд VII ангийн дараах агуулгыг шингээж бататгах арга зүйг сонгож төлөвлөж болно.

26


VIII анги: 8.1а. Дулаан, хүйтэн, ойролцоо өнгийн зохицол үүсгэн зохиомжлох, зураг дүрслэлд хэрхэн нөлөөлөхийг ашиглах (7.1а.Ахромат,хроматөнгө,өнгийнтон,ханалт,хоршил,харшилзонхилохөнгийгялгах)

Дулаан, хүйтэн, ахромат, хромат өнгийн тон, ханалт, хоршил, харшил ялгаа:

Дулаанөнгө: Хүйтэнөнгө:

Хроматикөнгө: Ахроматикөнгө:

Зураг16.Дадлагаажил:

Зураг17.Дадлагаажлындараалал

ДИЗАЙН ТЕХНОЛОГИVI-VIII АНГИ

ДИЗА

ЙН

ТЕХ

НО

ЛОГИ

НЭГ

. СУР

ГАЛТ

ЫН

ҮЙ

Л А

ЖИ

ЛЛА

ГАА

НЫ

ТӨ

ЛӨВЛ

ӨЛТ

Хүснэгт

1.С

ургалт

ыгүргэлж

лүүлэхүйлажиллагаанытөлөвлөлт

7 хо

ног

Үйл

ажил

лага

аС

урал

цаху

йн з

орил

т6

дуга

ар а

нги

7 ду

гаар

анг

и8

дуга

ар а

нги

9 дү

гээр

анг

иI

Теле

хи

чээл

ийн

агуу

лгаа

р он

ошил

гоо

хийх

Бүлэ

г: Го

о са

йхны

ил

эрхи

йлэл

Хэ

рэгц

ээ, с

онир

хол,

ту

ршла

гаас

бий

бол

сон

мэдр

эмж,

сан

ааг

илэр

хийл

эх, 2

ба

3 хэ

мжээ

ст у

рлаг

ийн

бүтэ

эл з

охио

х, х

ийх

Бүлэ

г: Те

хник

6.3б

. Тех

ники

йн э

д ан

гийн

бүт

эц,

холб

олты

н тө

рлий

г жиш

ээн

дээр

ав

ч, д

үрсл

эн т

айлб

арла

х6.

3г. Х

ялба

р хи

йцтэ

й хө

дөлг

өөнт

эд

лэл

зохи

он б

үтээ

х

Бүлэ

г: Те

хник

7.3б

. Мех

аник

дам

жуул

гууд

ын

бүтэ

ц, э

д ан

ги, а

жилл

ах

зарч

мыг х

эрэг

лээг

ээр

нь

харь

цуул

ах7.

3в. Э

лект

рони

кийн

эд

анг

иуды

г тэм

дэг,

тэмд

эглэ

гээн

ий д

агуу

угс

рах

Бүлэ

г: Те

хник

8.3б

. Мех

аниз

мын

бүтэ

ц, а

жилл

ах

зарч

мыг х

арьц

уула

х8.

3г. М

ехан

ик д

амжу

улга

ар а

жилл

ах,

элек

трон

икий

н эн

гийн

хэл

хээ

ашиг

ласа

н хя

лбар

тех

ники

йн б

үтээ

л зо

хион

бүт

ээх

IIТе

ле

хичэ

элий

н ба

татг

ах

агуу

лга

Бүлэ

г: Го

о са

йхны

ил

эрхи

йлэл

Хэ

рэгц

ээ, с

онир

хол,

ту

ршла

гаас

бий

бол

сон

мэдр

эмж,

сан

ааг

илэр

хийл

эх, 2

ба

3 хэ

мжээ

ст у

рлаг

ийн

бүтэ

эл з

охио

х, х

ийх

Хичэ

элий

н сэ

дэв:

Ц

ааса

н зу

урма

гаар

ба

рима

л, ш

уума

л хи

йх

6.3а

. Уна

даг д

угуй

н үү

сэл

хөгж

лийн

түү

хийг

дүр

слэл

аш

игла

н та

йлба

рлах

6.3б

. Тех

ники

йн э

д ан

гийн

бү

тэц,

хол

болт

ын

төрл

үүди

йг

жиш

ээгэ

эр д

үрсл

эн т

айлб

арла

х6.

3в. Э

нерг

и, х

үчни

й эх

үү

свэр

ийн

төрө

л, х

эрэг

лээг

жи

шээ

гээр

тай

лбар

лах

6.3г

. Хял

бар

хийц

тэй

хөдө

лгөө

нт

эдлэ

л зо

хион

бүт

ээх

7.3б

. Мех

аник

дам

жуул

гууд

ын

бүтэ

ц, э

д ан

ги, а

жилл

ах

зарч

мыг х

эрэг

лээг

ээр

нь

харь

цуул

ах7.

3в. Э

лект

рони

кийн

эд

анг

иуды

г тэм

дэг,

тэмд

эглэ

гээн

ий д

агуу

угс

рах

7.3г

. Хял

бар

меха

низм

, эл

ектр

оник

ийн

энги

йн х

элхэ

э аш

игла

сан

хялб

ар т

ехни

кийн

бү

тээл

зох

ион

бүтэ

эх

8.3б

. Мех

аниз

мын

бүтэ

ц, а

жилл

ах

зарч

мыг х

арьц

уула

х8.

3в. Э

лект

рони

кийн

бүр

дэл

хэсг

үүди

йн т

өрөл

анг

илал

, бүт

эц,

үүрэ

г зор

иула

лт, а

жилл

ах з

арчм

ыг

тодо

рхой

жиш

ээгэ

эр д

үрсл

эн

тайл

барл

ах8.

3г. М

ехан

ик д

амжу

улга

ар а

жилл

ах,

элек

трон

икий

н эн

гийн

хэл

хээ

ашиг

ласа

н хя

лбар

тех

ники

йн б

үтээ

л зо

хион

бүт

ээх

III IVШ

инээ

р су

длах

аг

уулг

а

Бүлэ

г: Ди

зайн

зур

аг

зүй

6.1а

. Хэр

чим,

той

ргий

г тэ

нцүү

хэс

эгт

хува

ах

арга

ар ге

омет

р ба

йгуу

лалт

хий

х6.

1б. Э

д зү

йлси

йн

загв

ары

г хоё

р хэ

мжээ

ст

дүрс

ээр

төлө

влөн

зур

ах

Бүлэ

г: Ди

зайн

зур

аг з

үй7.

1а. Ц

эг, ш

улуу

н, х

автг

айг 3

хэ

мжээ

ст б

айдл

аар

зохи

омжи

йн

дэвс

гэрт

эд т

охир

уула

н тө

лөвл

өн

зура

х7.

1б. Ө

гсөн

эд

зүйл

сийн

за

гвар

ыг д

изай

н ш

аард

лагы

н да

гуу

төлө

влөн

зур

ах, б

үтээ

х

Бүлэ

г: Ди

зайн

зур

аг з

үй8.

1а. Ө

гсөн

юмс

ын

биет

за

гвар

ыг т

өлөв

лөн

зура

х,

уран

сай

хны

бол

овср

уула

лт

хийх

8.1б

. Эд

зүйл

сийн

диз

айн

ший

длий

г төл

өвлө

н зу

рах,

ди

зайн

д дү

н ш

инжи

лгээ

хий

х,

эдлэ

лийн

заг

вар

бүтэ

эх

Бүлэ

г: Ди

зайн

зур

аг з

үй9.

1а. Ө

гсөн

эд

зүйл

ийн

хэрэ

глээ

, мөн

ча

нар,

онц

логи

йг т

усга

н ха

руул

ах

зама

ар б

араа

ны т

эмдг

ийн

диза

йн

ший

дэл

хийх

, өөр

члөх

9.1б

. Эд

зүйл

сийн

диз

айн

ший

длий

г тө

лөвл

өн з

урах

, диз

айнд

дүн

ш

инжи

лгээ

хий

х, э

длэл

ийн

загв

ар

бүтэ

эх

29

ДИЗАЙН ТЕХНОЛОГИ VI-VIII АНГИ


2.1. Сурагчийн сурах арга барил, бүтээлийг оношлох аргачлал Оношлох үнэлгээ (Diagnostic) нь сурагчдын теле хичээл үзэж суралцах үйл ажиллагаанд гарсан бэрхшээлүүд, тэдгээрийн шалтгааныг тодорхойлох зорилготой. Оношилгоог явуулахын тулд зорилгод чиглэсэн даалгавар боловсруулна. Хэрэв сурагч теле хичээлээр суралцахуйн зорилт дахь мэдлэг, чадвараа эзэмшиж чадаагүй бол дараагийн ангийн хичээлийг судлах боломжгүй. Оношлох үнэлгээг хийснээр сурагчдын эзэмшилтийн түвшин, гаргаж байгаа алдаа дутагдлыг илрүүлж, улмаар сайжруулах арга замыг багш, сурагч хоёулаа олж мэднэ. 6-9 дүгээр ангийн сурагчид теле хичээлээр “Техник” болон бусад бүлэг сэдвүүдийн агуулгыг бие даан судалсан бөгөөд багшийн заавар, зөвлөмжийн дагуу дараах бүтээлүүдийг туршин хийх даалгавар авсан. Харин 5 дугаар ангидаа сурагчид теле хичээлээр “Цаасан зуурмагаар баримал, шуумал хийх” сэдэвт хичээлийг үзэж судлан, цаасан зуурмагаар бүтээл урлах даалгавар хийсэн.

Хүснэгт2.Сурагчдынхийжгүйцэтгэсэнбайхбүтээл

6 дугаар анги 7 дугаар анги 8 дугаар анги 9 дүгээр ангиЦаасан зуурмагаар бүтээл (аяга) урлах

Нударган механизм ашиглан бүтээсэн хөдөлгөөнт тоглоом (бүтээлийн фото зураг, тайлбар, бичвэр, зураглал)

Хялбар механизм, электроникийн энгийн хэлхээ ашигласан хялбар техникийн бүтээл, тоглоом

Механик дамжуулгаар ажиллах, электроникийн энгийн хэлхээ ашигласан хялбар техникийн бүтээл

Сурагч судалсан бүлэг сэдвийн суралцахуйн зорилтыг хангасан гэдгийг батлах баримтыг гаргахын тулд сурагчийн хийсэн хамгийн сайн ажлуудыг цуглуулж, үнэлгээ өгөхдөө бүтээлийн сангийн (портфелийн) шинжилгээний аргыг ашиглаж болох юм. Энэ шинжилгээг сурагч бие даан суралцах явцдаа теле хичээлээр зааж зөвлөсөн дадлага ажил, бүтээлийг хийсэн эсэх, хийх явцдаа бүтээлч эрэлхийллийн арга барилд суралцаж байгаа эсэхийг оношлох зорилгоор хийгдэнэ.

Үнэлгээний зорилгод бүтээлийн сан гэдэг нь сурагчийн хамгийн сайн хийсэн ажлаа харуулах зорилготой сурагчийн ажлын цуглуулга юм.

Цуглуулгад сурагч теле хичээлийг үзэж, судлаад ойлгож, хийсэн бүтээлүүдийг оруулна. Түүнчлэн тухайн бүтээлийг хийхдээ цуглуулсан нэмэлт мэдээлэл, ижил төстэй бүтээлийг судалсан судалгаа, тайлбар бичвэр, эскиз зураглал зэргийг багтаасан хавтас байж болохыг сануулах хэрэгтэй. Суурь боловсролын түвшинд Дизайн технологи хичээлээр сурагчид “Бүтээлч эрэлхийллийн арга барил” эзэмших ёстой. Энэ арга барилыг сурагчид 1) Асуудлыг илрүүлэх, 2) Мэдээлэл цуглуулж, судалгаа хийх, 3) Дизайны шинэ санаа, шийдэл гаргах, 4) Бүтээх, турших, 5) Үнэлэх, үр дүнгээ танилцуулах гэсэн 5 үе шатат үйл ажиллагааны дагуу гүйцэтгэх явцдаа эзэмшинэ. Сурагчдын ирүүлсэн бүтээл болон холбогдох баримт материалуудад дараах багц шалгуур (рубрик)-ыг ашиглан үнэлгээ өгч, тэдний мэдлэг ур чадвар болон бүтээлч эрэлхийллийн арга барил эзэмшиж байгаа байдалд дүн шинжилгээ хийнэ. (Техникийнбүтээл)

30


Хүснэгт3.Сурагчдынхийжгүйцэтгэсэнбүтээлийгүнэлэхрубрик

Шалгуур Үлгэр жишээ Чадварлаг Боломж байна Хичээх хэрэгтэйЗураг

дүрслэл, Загварын

санаа

Бүтээлийн санаа нь маш сонирхолтой, шинэлэг, дүрслэл, чимэглэл нь бусдад үлгэр жишээ болохуйц.

Сонирхолтой санаа шийдэл дэвшүүлсэн, дүрслэл, чимэглэл нь чадварлаг сайн.

Бүтээлийн санаа гаргахдаа жишээ зургуудаас санаа авсан. Дүрслэл, чимэглэлийг аятайхан хийсэн.

Бүтээлийн санаа, дүрслэл нь шууд хуулбарлан дуурайсан, тийм ч сонирхолтой бус

Техникийн ажиллах зарчим,

механизм

Хөдөлгөөн дамжуулах, хувиргах механизм, электроникийн хэлхээ нь алдаагүй, найдвартай ажиллаж, тоглоомыг саадгүй хөдөлгөөнд оруулж байгаа.

Хөдөлгөөн дамжуулах, хувиргах механизм, электроникийн хэлхээ бага зэрэг доголдолтой ч ажиллаж байгаа.

Хөдөлгөөн дамжуулах, хувиргах механизмыг хийх, электроникийн хэлхээг холбосон ч зарим хэсэгт алдаа гаргасан, тоглоомыг хөдөлгөж чадахгүй.

Хөдөлгөөн дамжуулах, хувиргах механизмыг хийж чадаагүй, тоглоомыг хөдөлгөж чадахгүй.

Технологийн гүйцэтгэлийн

ур чадвар

Бүтээлийг хийхдээ материал болон багаж хэрэгслийг оновчтой сонгосон. Ямар ч алдаагүй, цэвэр нямбай, бүрэн гүйцэд хийж гүйцэтгэсэн.

Бүтээлийг хийхдээ материал болон багаж хэрэгслийг оновчтой сонгосон. Цэвэр нямбай хийж гүйцэтгэсэн боловч зарим зүйлийг дутуу хийсэн.

Бүтээлийг хийхдээ материал сонголт нь тийм ч оновчтой бус. Цэвэр нямбай ажиллах дээр цаашид анхаарах шаардлагатай.

Бүтээлийг хийхдээ материалаа буруу сонгосон. Хайчлах, наах, байрлуулан тогтоох ажиллагаа дутуу, хэврэг.Цагтаа дуусгаж амжаагүй

Суралцах арга барил

Бүтээлийг хийхдээ бусдаас асуух, сурвалжлах, интернэтээс мэдээлэл цуглуулж судлах, ижил төстэй бүтээлийг харьцуулах зэргээр бие даан бүтээлчээр судалгаа хийсэн.Теле хичээл болон хийсэн судалгааны талаар бичвэр, тайлбар, зураг бүдүүвч ашиглан тогтмол, бүтээлчээр тэмдэглэл хөтөлсөн.

Бүтээлийг хийхдээ интернэтээс мэдээлэл цуглуулж, судалгаа хийсэн.Теле хичээлийн агуулга болон хийсэн судалгааны талаар тэмдэглэл хөтөлсөн.

Бүтээлийг хийхдээ хангалтгүй судалгаа хийсэн.Теле хичээлийн агуулга болон хийсэн судалгааны талаар заримдаа тэмдэглэл хөтөлсөн.

Бүтээлийг хийхдээ бүтээлчээр судалгаа хийгээгүй. Теле хичээлийн агуулгаар тэмдэглэл хөтлөөгүй.

Зураг1.СурагчийнхийсэнбүтээлийнжишээРубрикийн шалгуур тус бүр дээр сурагчид ямар түвшинд байгаад дүн шинжилгээ хийж, хичээлийн арга зүй, төлөвлөлтөд анхаарч тусгаж хэрэгжүүлэх хэрэгтэй.

31


Хүснэгт4.Оношилгооныүрдүнданализхийж,аргазүйгтөлөвлөх

Шалгуур Сурагчдын түвшин Арга зүй, төлөвлөлт

Зураг дүрслэл,дизайны шийдэл

Хангалтгүй бол

• Зохион бүтээх дадлага ажил, төслийн ажил хийхдээ мэдээлэл цуглуулж, судалгаа хийх буюу дизайны анализ хийх чадварыг хөгжүүлэхэд анхаарах

• Хичээл бүр дээр зурах, дүрслэх даалгавар өгч ажиллуулж байх• Дизайны шинэ санаа, шийдэл гаргах үе шатанд оюуны зураглал хийх,

зохион бүтээх, шинийг сэдэх аргуудыг ашиглаж, богино хугацаанд олон шинэ санаа гаргах, санаагаа зураг дүрслэлээр илэрхийлэх дасгал даалгаврууд ажиллуулж байх.

Техникийн ажиллах зарчим,

механизм


• Теле хичээлийн бататгах хичээлээр техникийн эд анги, ажиллах зарчим, хөдөлгөөн дамжуулах, хувиргах механизм болон электроникийн хэлхээний тухай хэрэглээнд тулгуурласан бодит жишээн дээр заах

• Механизмын ажиллах зарчмыг ойлгуулахад зориулагдан бүтээгдсэн сургалтын богино видео ашиглах

• Сурагчдаар заавал туршилт, бүтээл хийлгэж, бодитоор нь мэдрүүлж, ойлгуулж заах

• Сурагчдын өөрсдийнх нь хэрэглэдэг эд зүйл, унадаг дугуй, тоглоом, ахуйн цахилгаан хэрэгсэл зэргийг хичээл дээр бодитоор нь авчруулж, задалж, бүтэц, ажиллах зарчмыг судалж, буцааж угсрах зэргээр техникийн хэрэглээг ойлгуулах зэрэг аргуудыг ашиглах.

Технологийн гүйцэтгэлийн

ур чадвар


• Хичээлийн жилийн турш технологийн арга барил, ур чадварын хоцрогдлыг нөхөх.

• Сурагчид бие биедээ заах, эцэг эх, гэр бүлийнхэнтэйгээ хамтран зохион бүтээх арга барилыг хичээлд түлхүү хэрэглэх.



• Бүлэг сэдэв бүрт хийдэг төслийн ажлыг хийж гүйцэтгэх явцад нь таван үе шатат “Бүтээлч арга барилын чадвар”-ыг хөгжүүлэхэд анхаарах

• Аливаа зохион бүтээх асуудлыг шийдвэрлэхдээ судалгаанд тулгуурладаг, зурах, дүрслэх, дүн шинжилгээ хийх, зохих арга барилтай болоход анхаарах

• Суурь боловсролын сургалтын хөтөлбөрийн үнэлгээний шалгуурын “Б. Бүтээлч эрэлхийлэл хийх арга барил, бүтээх чадварыг үнэлэх” шалгуурыг зохион бүтээх ажил болон төслийн ажил хийх бүрт баримталж сурагчдыг идэвхжүүлэх, чиглүүлэх, үнэлэх

• Хичээлийн жилийн турш суралцах арга барилын чадварыг хөгжүүлэх

2.2. Сурагчийн өөрийн үнэлгээний арга хэрэгсэл, шинжилгээ хийх аргачлалТеле хичээлийн агуулгыг сурагчид үзэж судалсан эсэхийг энэхүү өөрийн үнэлгээний аргаар оношлон мэдэж болно.

Хүснэгт5.ӨөрийнүнэлгээнийхувилбарА

№ Асуулт 1 оноо 3 оноо 5 оноо

1 Би теле хичээл явагдах хугацаанд “Дизайн технологи”-ийн теле хичээлүүдийг үзсэн. Үгүй Заримдаа Тогтмол

2 Би хичээлийн тэмдэглэл хөтөлсөн. Үгүй Заримдаа Тогтмол3 Би теле хичээлийн гэрийн даалгавар хийсэн. Үгүй Заримдаа Тогтмол

4 Надад теле хичээлийг үзэж, ойлгоход тусалсан. (өвөө эмээ, аав ээж, ах, эгч, найз) Үгүй Заримдаа Тогтмол

5 Би багштайгаа холбогдож дэмжлэг авсан. Үгүй Заримдаа Тогтмол

32


6 Би теле хичээлээр хийгдсэн хялбар эдлэлийг хийж туршсан. Үгүй Дутуу

хийсэнБүрэн хийж

туршиж үзсэн7 Багшаасаа нэмж асуух асуултаа бичнэ үү.

1-9 оноо хангалтгүй, 10-17 оноо дунд зэрэг, 18-22 оноо сайн, 22-27 оноо маш сайн.

8, 9 дүгээр ангийн сурагчдын “Бүтээлч эрэлхийллийн арга барил”-ыг оношлон үнэлэхдээ дараах өөрийн үнэлгээний хэрэгслийг ашиглаж болно. Энэ өөрийн үнэлгээг сурагчид хийснээр “Цаашдаа бид эдлэл, бүтээгдэхүүний загвар зохион бүтээхдээ юуг анхаарах ёстой вэ?” гэдгээ ухамсарлаж ойлгох сайн талтай.

Хүснэгт6.ӨөрийнүнэлгээнийхувилбарБ/8,9дүгээрангийнсурагчдаас/

№ Асуулт Итгэлтэй Дунд зэрэг Итгэлгүй

1 Бүтээл хийхдээ би хэнд, юунд зориулж байгаагаа ойлгож, санаж хийдэг.

2Бүтээл хийхдээ түүний хэлбэр, загвар, материал, чимэглэл, хийх арга технологи, ажиллах зарчмын талаар нэмж судлан, мэдээлэл цуглуулж илүү сайн болгож хөгжүүлж чадна.

3 Эдлэл, бүтээлийн загвар зохион бүтээхдээ олон шинэ, сонирхолтой хувилбар загвар гаргаж, зурж дүрсэлж чадна.

4 Эдлэл, бүтээлээ хийхдээ материал, багаж хэрэгсэл, технологи дарааллаа төлөвлөн бичиж чадна.

5 Хийсэн бүтээлдээ шалгуурын дагуу үнэлгээ өгч чадна.

Багш сурагчдын өөрийн үнэлгээний үр дүнд анализ хийж, тэд чухам аль шалгуур дээр хангалтгүй байгааг илрүүлж, цаашид анхаарч арга зүй, төлөвлөлтдөө тусгаж ажиллах хэрэгтэй.

2.3. Сурагчийн мэдлэг, чадварыг оношлох, дүн шинжилгээ хийх аргачлал2.3.1 Сурагчийн мэдлэг, чадварыг оношлох даалгаварОношлох үнэлгээний зорилго: Теле хичээлийг ойлгож, суралцахуйн зорилт буюу мэдлэг, ур чадвар эзэмшсэн байдлыг үнэлэх

6 дугаар анги5 дугаар ангийн “Дүрслэх урлаг, технологи”-ийн агуулгаар харьцангуй цөөн теле хичээл заагдсан байна. Теле хичээлээр хийсэн дадлага ажил буюу цаасан зуурмаг ашиглан хийх бүтээлийн гүйцэтгэл нь цаасыг жижиглэх, дэвтээх, зуурмаг хийх, хэлбэржүүлэх, хатаах зэрэг технологийн олон дамжлага шаардсан, 2-3 долоо хоногийн хугацаа шаардсан онцлогтой ажил байсан. Иймээс 6 дугаар ангийн сурагчийн мэдлэг, чадварыг хүснэгт 5-ын “Өөрийн үнэлгээний хувилбар А”-г ашиглан оношлохыг зөвлөж байна. Зорилго: Сурагч теле хичээлийг үзсэн эсэх, тэмдэглэл хөтөлж, дадлага ажлыг туршиж хийж үзсэн эсэхийг оношлон илрүүлэх.

7 дугаар ангиЗорилго: Теле хичээлийн агуулгыг ойлгож, суралцахуйн зорилтыг ямар түвшинд хангаж буйг оношлон илрүүлэх. Сурагч өгөгдсөн зааврыг ойлгож, түүний дагуу зурах, бүтээх үйл ажиллагааг хэрхэн гүйцэтгэж буй чадварыг оношлох.Суралцахуйн зорилт:

- 6.3б. Техникийн эд ангийн бүтэц, холболтын төрлийг жишээн дээр авч, дүрслэн тайлбарлах- 6.3г. Хялбар хийцтэй хөдөлгөөнт эдлэл зохион бүтээх

33


Зохион байгуулах хэлбэр: Сурагчдыг хосоор ажиллуулна. Шаардлагатай багаж материал хэрэгслийг авч ирэх даалгавар өгсөн байна. Эсвэл багш шаардлагатай материалыг бэлдээд сурагчдаар сонгуулж болно. Үнэлгээ: 3 дугаар хүснэгт дэх рубрикийн 1-3 дугаар шалгуурыг ашиглан үнэлнэ.

Анги ................................... Сурагч 1................................... 2...................................

Даалгавар:1. Зурагт гурван төрлийн нударган механизмыг үзүүлжээ. Тус бүрийн нэрийг бичнэ үү.

1) ............................................. 2) ............................................. 3) .............................................Нударганмеханизмгэжюувэ?

Төвөөсөөтодорхойзайдбайрласанэргэлтийнтөвбүхийдугуйхэлбэртэй нударга нь эргэх хөдөлгөөнд түлхэгчийг аажмаарөргөж, буулгаж жигд хөдөлгөөн үүсгэдэг. Эргэх хөдөлгөөнийгухрах,давшиххөдөлгөөндхувиргадаг.

2. Нударгуудаас аль нэг төрлийг сонгож, эргэх хөдөлгөөнийг ухрах, давших хөдөлгөөнд шилжүүлэх механизмыг бүтээ. Механизмыг бүтээхдээ зургаас санаа аваарай.

3. Уг механизмыг ашиглаж ямар тоглоом хийж болох вэ? Хөдөлгөөнт тоглоомын сонирхолтой загвар зохиож загварчилж бүтээгээрэй. (Жишээ зургаас санаа аваарай).

8 дугаар ангиЗорилго: Теле хичээлийн агуулгыг ойлгож, суралцахуйн зорилтыг ямар түвшинд хангаж буйг оношлон илрүүлэх. Сурагчид өгөгдсөн зааврыг ойлгож, түүний дагуу зурах, бүтээх үйл ажиллагааг хэрхэн гүйцэтгэж буй чадварыг оношлох.Суралцахуйн зорилт:

• 7.3б. Механик дамжуулгуудын бүтэц, эд анги, ажиллах зарчмыг хэрэглээгээр нь харьцуулах

• 7.3в. Электроникийн эд ангиудыг тэмдэг, тэмдэглэгээний дагуу угсрахЗохион байгуулах хэлбэр: Сурагчдыг хосоор ажиллуулна. Шаардлагатай багаж материал хэрэгслийг бэлтгэж ирэх даалгавар өгсөн байна. Эсвэл багш шаардлагатай материалыг бэлтгээд сурагчдаар сонгуулж болно (Нарийнрезин,шүднийчигчлүүр,хайрцагныкартонцаас). Үнэлгээ: 3 дугаар хүснэгт дэх рубрикийг ашиглан үнэлнэ.

Анги: Сурагч:

Даалгавар:

1. Ширээний гэрлийн цахилгаан хэлхээний схемийг зурна уу. 2. Энэ ямар дамжуулга вэ? Уг дамжуулгыг гарын доорх

материал ашиглан хийнэ үү. Зургаас санаа аваарай.

Уг дамжуулгыг ашиглан хийх тоглоомын загварын 2 хувилбар санаа гаргаж зурна уу.

34


9 дүгээр ангиЗорилго: Теле хичээлийн агуулгыг ойлгож, суралцахуйн зорилтыг ямар түвшинд хангаж буйг оношлон илрүүлэх. Сурагчид өгөгдсөн зааврыг ойлгож, түүний дагуу зурах, бүтээх үйл ажиллагааг хэрхэн гүйцэтгэж буй чадварыг оношлох.Суралцахуйн зорилт:

• 8.3б. Механизмын бүтэц, ажиллах зарчмыг харьцуулах• 8.3г. Механик дамжуулгаар ажиллах, электроникийн энгийн хэлхээ ашигласан хялбар

техникийн бүтээл зохион бүтээх

Зохион байгуулах хэлбэр: 2-3 сурагчийг нэг баг болгон ажиллуулна. Шаардлагатай багаж материал хэрэгслийг авч ирэх даалгавар өгсөн байна. Эсвэл багш шаардлагатай материалыг бэлдээд сурагчдаар сонгуулж болно. (Цагхожихүүднээснударгаболонтүлхэгчийндугуйгбагшурьдчиланхийжбэлдээдтараажөгчболно.Хуванцарсавныбөглөөашиглажболно).Үнэлгээ: 3 дугаар хүснэгт дэх рубрикийг ашиглан үнэлнэ. 1. Зурагт үзүүлсэн хөдөлгөөнт тоглоомыг сайн ажиглах Гарыг эргүүлэхэд 1, 2, 3 дугаартай

шувуунууд хэрхэн хөдлөх вэ? Хүснэгтэд тайлбарлаж бичих (Зураг 2.)

Шувууны дугаар Шувуу яаж хөдлөх вэ? Яагаад

Зураг2.

1

2

3

2. Зааварчилгааны дагуу хөдөлгөөн дамжуулах механизмыг хийх 3. Механизмын дээд талд байх хөдлөх тоглоомыг өөрсдийн санаагаар загварчлан бүтээх

Хөдөлгөөн дамжуулах энгийн механизмыг хийх зааварчилгааАшиглах материал, багаж:

A4 хэмжээтэйкартон цаас

Тарганцавуу Хайч Соруул - 2ш

(эсвэл шор мод)Нимгэн

хөөсөнцөр

Хийх дараалал1

- 10 см тал бүхий шоо дөрвөлжний дэлгээсийг зурж байгуулна. Цавуудаж наах хэсгийг 1 см өргөнтэй зурна

- Дэлгээсийг зураасын дагуу хайчилна

2

- Зурагт үзүүлсний дагуу талуудын голд ирмэгээс 1,5 см зайд цэглэж тэмдэглэ

- Тэмдэглэсэн цэгүүдэд соруул орох хэмжээгээр цоолох

- Дэлгээсээр шоо бүтээж, цавуудаж наах

35


3 - Зузаан картон цаас, эсвэл хөөсөнцрөөр нударга зурж, хайчлаад соруул буюу шор модон дээр халуун цавуугаар хөдөлгөөнгүй наах

- Зурагт үзүүлснээр шооны нүхэнд шургуулаад, 2 талд нь баримлын шавраар бэхэлгээ хийх

- Дээрх аргаар түлхэгчийг хийгээд байрлуулан угсрах - Нударгыг эргүүлэн хөдөлгөж, механизмыг ажиллуулж турших - Түлхэгчийн дээд хэсэгт ямар нэгэн дүрс хэлбэрийг зураг, эсвэл баримлаар хийж хөдөлгөх

2.3.2. Оношилгооны үр дүнд шинжилгээ хийх аргачлалОношилгоог явуулаад дараах алхмын дагуу үнэлж дүгнээд бататгал хичээлийг явуулах агуулга, арга зүйгээ бодитой тодорхойлно. Оношилсны дараа сурагчдын ойлгоогүй, дутуу ойлгосон, буруу ташаа ойлгосон байдал нь харилцан адилгүй байх тул бататгах агуулга, арга зүй ч өөр өөр байх нь тодорхой юм.

А.Анхныөгөгдөлцуглуулах.Энэ удаагийн оношлох үнэлгээ нь теле хичээлийн бататгах агуулгыг илрүүлэх зорилготой тул сурагчийн алдаа, ташаа ойлголтыг илрүүлэх нь гол зорилт юм. 7-9 дүгээр ангийн гүйцэтгэлийн оношилгооны даалгавар нь “Техник” бүлэг сэдвийн агуулгаар боловсруулагдсан бөгөөд тус бүр 3 асуулттай. Үүнд:

1. Сурагчдын мэдлэг, ойлголтыг илрүүлэх асуулт2. Мэдлэг ойлголтдоо тулгуурлаж бүтээх даалгавар3. Сэтгэлгээ, загварчилгааны даалгавар

Дараах жишиг хүснэгтээр оношилгооны өгөгдлийг цуглуулах боломжтой.Хүснэгт7.Оношилгооныөгөгдөл

...............аймгийн .....................сургуулийн ... бүлгийн сурагчдаас ...-р ангийн дизайн технологийн теле хичээлийн агуулгаар хийсэн оношилгооны өгөгдөл

№Сурагчдын

Нэрс

Бүтээх даалгаврын буруу хариулт, алдаа Даалгавар

1. Мэдлэг, ойлголтыг илрүүлэх асуулт

2. Мэдлэг ойлголтдоо тулгуурлаж бүтээх даалгавар

3. Сэтгэлгээ, загварчилгааны даалгавар

123...

Б.Буруухариулт,алдаанышалтгааныгоношлох,таамаглалдэвшүүлэх. Сурагчдын алдаа бүрийн яагаад буруу хариултыг сонгосон, ташаа ойлголтыг харуулсан бэ гэдгийг таамаглал бичнэ. В.Шийдвэрлэхаргазамыгдэвшүүлэх.Даалгаврын гүйцэтгэл, сурагчдын нийтлэг гаргаж байгаа алдаа, ташаа ойлголтод суурилан 9 дүгээр сард анги нийтэд бататгах (төлөвлөгөөний хэсгийг үзэх), мөн хэсэг бүлгээр бататгах, сурагч нэг бүрт өгөх эргэх холбоог өгөх эсэхийг шийднэ.Г.Бататгаххичээлийгтөлөвлөх.Зөвлөмжийн анги тус бүрийн жишиг төлөвлөлтийг өөрчлөх, нэмэлт хийх зэргээр ашиглана. Бататгал хичээлийг зөвлөмжийн дагуу явуулна. Д. Хичээлээ сайжруулах. Оношилгооны үр дүн, хэрэгжилтээс хуримтлуулсан туршлагаасаа дараа дараагийн хичээлийг сайжруулах санааг тэмдэглэнэ.

36



3.1 Теле хичээлийг бататгах агуулга, арга зүй6 дугаар анги2019-2020 оны хичээлийн жилд 5 дугаар ангийн “Дүрслэх урлаг, технологи“-ийн “Цаасан зуурмагаар баримал, шуумал хийх” сэдэвт теле хичээлийг заасан. Теле хичээлээр хийсэн дадлага ажил буюу цаасан зуурмаг ашиглан хийх бүтээлийн гүйцэтгэл нь цаасыг жижиглэх, дэвтээх, зуурмаг хийх, хэлбэржүүлэх, хатаах зэрэг технологийн олон дамжлага, 2-3 долоо хоногийн хугацаа шаардсан онцлогтой ажил байсан. Энэ нь багш зайлшгүй өөрөө үлгэрлэн дагуулж, биечлэн зааж өгч хийлгэх дадлага ажил тул сурагчид бие даан хийж гүйцэтгэх боломжгүй юм. Энэ дадлага ажлыг хийснээр сурагчид материалыг таних, шинж чанарыг нь өөрчлөх аргаар шинэ материал туршин бүтээх, түүгээрээ өөрийн бодож сэтгэсэн эд зүйлийг хэлбэржүүлэн бүтээх, загварчлан чимэглэх, хэрэглээ болгох зэрэг дизайн технологийн дараа дараагийн ангид суурь болох олон чухал мэдлэг чадваруудыг эзэмших ёстой. Ийм учраас бататгах хичээлээр “Цаасан зуурмагаар шуумал хийх” дадлага ажлыг зайлшгүй хийлгэх шаардлагатай. Суралцахуйн зорилт: 5.2ж. Цаасан зуурмагаар баримал, шуумал хийхХичээлийн сэдэв: “Цаасан зуурмагаар шуумал хийх”

Хүснэгт8.Хичээлийнаргазүйнсанаа

Хичээлийн үе шат Суралцахуйн үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн

Өмнөх мэдлэгийг сэргээн сануулах

Теле хичээлийг сурагчдад үзүүлнэ.“Цаасан шуумал” сэдвээр оюуны зураглал хийх даалгавар өгнө. Багш сурагчидтай ярилцах явцдаа самбарт оюуны зураглалыг хийнэ. Сурагчид оюуны зураглалыг дэвтэртээ зурна. Багшийн тавих асуулт: - Цаасан шуумлын аргаар юу юу хийж болох вэ?- Тоглоомоос гадна хүн хэрэглэж болох ямар зүйл хийж болох вэ?- Цаасан шуумал хийхэд ямар багаж, материал шаардлагатай вэ?

2020 оны 02 сарын 07-ны теле хичээлДүрслэх урлаг, технологи 5 сурах бичгийн 55-56-р талДэвтэр

- Цаасан шуумлыг хийх дарааллыг хэлээрэй.

- Цаасан шуумлаа ямар аргаар яаж чимэглэж болох вэ?

- Чимэглэлийн материал ашиглаж болох уу?

Зохион байгуулах үе шат

Олон сурагчтай бүлэг бол сурагчдыг 2-3 хүнтэй багаар ажиллуулж болно. Баг бүр багаж, материалаа бэлтгээд цаасаа жижиглэх, норгож дэвтээх, усыг шүүх, жижиглэж бутлах, цавуугаар зуурч зуурмаг бэлтгэх зэрэг үйл ажиллагааг хийнэ. Зуурмагтаа усан будаг болон гуаш хольж өнгө будганд оруулж болно.

Хаягдал сонингийн цаасРезинэн бээлийТөмпөнТарган цавуу

Шинэ мэдлэг бүтээх үе

Теле хичээлээр цаасан зуурмаг ашиглан бүтээл хийх тухай заасан. Харин цаасан шуумал хийх аргыг шинээр зааж өгөхийг зөвлөж байна. Энэ аргыг заахад бэлтгэсэн хичээлийн танилцуулгыг дараах холбоосоор орон татан авч, хэрэглээрэй. http://teacher.itpd.mn/read.aspx?

Нэмж судлах эх сурвалж: How to recycle paper into night sky lamp

How to Make a Paper Mache Mask

37


Мэдлэгийг бататгах дадлага ажил

Багаараа ярилцаж, эсвэл сурагч юу хийх санаагаа гаргаж, дэвтэртээ зурна. Ажлын хуудсын дагуу бүтээл хийх багаж, материал, технологи дарааллаа төлөвлөж бичнэ. Багшийн зааварчилгаар бүтээлээ хийнэ. Бүтээлийг чимэглэхдээ будахаас гадна шигтгээ, товч зэргийг шигтгэж наах, өөр материал ашиглах зэргээр бүтээлч санаа гаргаж, хийхийг дэмжээрэй.

Хормогч, бээлий өмсөж, ширээн дээр хулдаас тавьж, дадлага ажлыг хийнэ.

Үнэлгээ дүгнэлт Асуулт Тийм Эргэлзэж

байна. Үгүй

Хаягдал цаасаар хүнд хэрэгтэй олон төрлийн зүйл хийдгийг мэдэж авсан.Цаасан зуурмагийг бэлтгэж чадна.

Цаасан зуурмагаар бүтээл хийж чадна.

Би бүтээл хийхдээ ажлаа төлөвлөж чадна. Би энэ аргын талаар нэмж судлаад илүү сайхан бүтээл хийхийг хүсч байна.Хичээлтэй холбоотой багшаас асуух асуулт

Өөрийн үнэлгээний хүснэгтийг ашиглан үнэлээрэй. Түүнчлэн 3 дугаар хүснэгт дэх рубрикийн 1, 3, 4 дүгээр шалгуурыг ашиглан үнэлж болно.

Зураг3.Сурагчдынбүтээл

7 дугаар ангиБүлэг сэдэв: ТЕХНИК2020 оны хичээлийн жилийн III, IV улиралд теле хичээлээр суурь боловсролын 6-9 дүгээр ангид “Техник” бүлэг сэдвийн агуулга заагдсан. Техник бүлэг сэдвээр сурагчдын эзэмших мэдлэг чадвар нь өмнөх ангид эзэмшсэн мэдлэг, чадвар дээр суурилж хөгжих учиртай. Тухайлбал, сурагч 7 дугаар ангидаа хялбар механизм, электроникийн энгийн эд анги ашигласан хөдөлгөөнт бүтээл зохион бүтээхийн тулд 6 дугаар ангидаа техникийн эд ангийн бүтэц, ажиллах зарчмыг судалж мэдсэн, хөдөлгөөн дамжуулах энгийн механизм ашигласан бүтээл хийж үзсэн байх ёстой. Дараах хүснэгтэд суурь боловсролын дизайн технологи хичээлийн “Техник” бүлэг сэдвийн агуулгын залгамж холбоог харууллаа.

Хүснэгт9.“Техник”бүлгийнагуулгынзалгамжхолбоо

6 дугаар анги 7 дугаар анги 8 дугаар анги 9 дүгээр анги6.3а. Техникийн (унадаг дугуйн) хөгжлийн түүхийг зураг, дүрслэл ашиглан тайлбарлах

7.3а. Техникийн (автомашины) хөгжлийн түүхийг зураг, дүрслэл ашиглан тайлбарлах

8.3а. Техникийн хөгжил, зохион бүтээлтийн түүхийг (нисэх онгоц) товч зураглал ашиглан тайлбарлах

9.3а. Техникийн хөгжил, зохион бүтээлтийн түүхийг (усан онгоц) хөгжлийн гол хүчин зүйлийн гаргалгаа хийх

38


6.3б. Техникийн эд ангийн бүтэц, холболтын төрлүүдийг жишээн дээр дүрслэн тайлбарлах

7.3б. Механизмын бүтэц, ажиллах зарчмыг харьцуулах

8.3б. Механик дамжуулгуудын бүтэц, эд анги, ажиллах зарчмыг хэрэглээгээр нь харьцуулах

9.3б. Машины төрлийг жишээгээр тайлбарлах

6.3в. Энерги, хүчний эх үүсвэрийн төрөл, хэрэглээг жишээгээр тайлбарлах

6.3в. Электроникийн эд ангиудыг тэмдэг, тэмдэглэгээний дагуу угсрах

8.3в. Электроникийн бүрдэл хэсгүүдийн төрөл ангилал, бүтэц, үүрэг зориулалт, ажиллах зарчмыг тодорхой жишээн дээр дүрслэн тайлбарлах

9.3в. Энгийн болон нийлмэл цахилгаан хэлхээ бүхий хүний хөдөлмөрийг хөнгөвчлөх техникийн бүтээл зохион бүтээх

6.3г. Хялбар хийцтэй хөдөлгөөнт бүтээл зохион бүтээх

7.3г. Хялбар механизм, электроникийн энгийн хэлхээ ашигласан хялбар техникийн бүтээл зохион бүтээх

8.3г. Механик дамжуулгаар ажиллах, электроникийн энгийн хэлхээ ашигласан хялбар техникийн бүтээл зохион бүтээх

9.3г. Эд ангийн таних тэмдэг ашиглан технологийн машины бүдүүвч унших

Суралцахуйн зорилт: • 6.3а. Унадаг дугуйн үүсэл хөгжлийн түүхийг дүрслэл ашиглан тайлбарлах• 6.3б. Техникийн эд ангийн бүтэц, нударган механизм, түүний ажиллах зарчим, хөшүүргийн

тухай ойлголт• 6.3г. Хялбар хийцтэй хөдөлгөөнт эдлэл зохион бүтээх

Хичээлийн сэдэв: “Хөдөлгөөнт тоглоом зохион бүтээх”Зорилго: Сурагчид хөдөлгөөн хувиргах механизмын тухай ойлголттой болж, түүнийг бүтээж, хөдөлгөөнт тоглоом хийж чаддаг болно.




Техникийн эд анги, ажиллах зарчмын тухай мэдлэг, ойлголтыг сурагчдын хамгийн сайн мэдэх, тэдний хэрэглээ болсон унадаг дугуйн жишээн дээр тайлбарлавал илүү ойлгох болно. Иймээс багш хичээлийг заахдаа бодит унадаг дугуйг ангидаа авчирч бэлдсэн байна. Унадаг дугуй үүсч хөгжсөн түүхийн тухай мэдлэгийг дасгал ажиллуулах замаар сэргээн сануулна. Сурагчид дасгалыг хосоор ажиллах ба бодит унадаг дугуйн дээр очиж, үзэж, харж, барьж, мэдэрч, хоорондоо ярилцан зөвлөлдөж дасгалыг гүйцэтгэнэ. Өгөгдсөн асуултын дагуу тайлбарлана.

Дасгал 1, 2Бодит унадаг дугуй

Шинэ мэдлэг бүтээх

Теле хичээлийг үзэж, хөдөлгөөн дамжуулах энгийн механизм гэж юу болох, нударган механизмын төрөл, хэлбэр, ажиллах зарчмын талаар ойлгож мэднэ. Нударган механизмын тухай ойлголтыг бататгах үүднээс бэлтгэсэн мэдээллийг багш танилцуулна (Мэдээлэл1). Дараах эх сурвалжаас нударган механизмын бүтэц, ажиллах зарчмыг харуулсан хөдөлгөөнт зургууд, видеог ашиглаж заагаарай. http://www.technologystudent.com/cams/camt1.htm Нударган механизм ашиглан хийсэн хөдөлгөөнт тоглоомыг сурагчдад үзүүлж, тайлбарлана.

Теле хичээл 2020 оны 04 сарын 20Мэдээлэл 1

39


Шинэ мэдлэгийг бататгах

Өндөгнөөсөө гарах уу болих уу?

http://www.technologystudent.com/cams/camt1.htm Дээрх эх сурвалжаас хагарсан өндөгнөөс гарч байгаа дэгдээхэйг дүрсэлсэн хөдөлгөөнт зургийг татаж аваад ашиглаарай. Энэ зургийг сурагчдад харуулаад, дараах асуултуудыг тавьж ярилцаарай. - Дэгдээхэй хэрхэн дээш доош хөдөлж байгаа вэ?- Энэ хөдөлгөөнийг үүсгэхэд нударган механизмын ямар

хэлбэрийг ашигласан байна вэ?- Энэ хөдөлгөөнт бүтээлийг ямар материалаар хийж болох вэ?- Нударган механизм ашигласан хөдөлгөөнт бүтээлийг сурагчид

2 хүнтэй багаар гүйцэтгэнэ. - Оношилгооны даалгаврын өгөгдлийг ашиглаж болно. - Хөдөлгөөнт бүтээл зохион бүтээхдээ ажлын хуудас 3-ыг

ашиглаарай.

Теле хичээл 2020 оны 04 сарын 20

Нударган механизмын бүтэц, ажиллах зарчмыг харуулсан бодит үзүүлэн

Ажлын хуудас 3

Үнэлгээ, дүгнэлт

3 дугаар хүснэгт дэх бүтээлийг үнэлэх рубрикийг ашиглан үнэлээрэй. (Бүтээлийгүнэлэхрубрикийгбагшдадлагаажлынэхэндсурагчдадтанилцуулна.Мөнхэвлээдсамбартнаасанбайхбасурагчидбүтээлээхэрхэнхийхёстойтухайгаамэдэжбайхёстой).

Бүтээлийг үнэлэх рубрик

Даалгавар1. Мэдээллийг уншаад, асуултад хариулж, ярилцаарай.Мэдээлэл: Аливаа шинэ бүтээл нь өмнөх үед бүтээгдсэн шинжлэх ухаан, технологийн нээлтээс хамаарч үүсч хөгждөг. Хүн төрөлхтөн хиймэл дагуулыг бүтээж сансрын тойрог замд оруулсны дараа гар утас зохион бүтээгдсэн. Микроскопыг зохион бүтээснээр аливаа өвчний голомтыг устгах антибиотик ба вакциныг гаргаж авсан. Дотоод шаталтат хөдөлгүүрийг зохион бүтээснээр бид тээврийн хэрэгслийг ашиглах боломжтой болсон. Үүний нэгэн адил орчин үеийн унадаг дугуй нь олон арван жилийн турш хөгжиж боловсронгуй болсоор өнөөдрийн ийм хэлбэр, загвартай болсон билээ. 1800-аад оны эхэн үеийн унадаг дугуй дөрөөгүй байсан бөгөөд хүмүүс хөлөөрөө газарт тулж, түлхэж явуулдаг байжээ. 1870-аад онд анхны дөрөөтэй унадаг дугуй зохион бүтээгдсэн бөгөөд түүний урд дугуй нь маш том, арын дугуй нь жижигхэн, араа, гинжгүй, урд дугуйн төвд дөрөө залгагдсан, маш өндөр суудалтай байжээ.

Гэрэл

Хийлсэн дугуй(1845 онд зохион

бүтээгдсэн)

Ган хийц(ШТӨ 500 онд

зохион бүтээгдсэн)

Дөрөө буюу педал(1860 онд зохион


Хэгээс(1808 онд зохион


Арын жижигдугуй

СуудалХонх

Зураг4.Анхныунадагдугуй

40


Асуултадхариулахдаабодитунадагдугуйгүзэжсудлаарай.1. Анхны унадаг дугуй яагаад ийм өндөр суудалтай байсан юм бол?2. Анхны болон орчин үеийн унадаг дугуйны эд ангиудын ялгааг тайлбарлана уу?3. Ямар эд анги нь яаж өөрчлөгдсөн бэ? Өөрчлөгдөх болсон шалтгааныг юу гэж бодож байна вэ?

Даалгавар2.1. Орчин үеийн унадаг дугуйн эд ангиудын нэрийг зөв олж бичээрэй. Мэдэхгүй эд анги байвал

эцэг эх болон бусад хүмүүсээс асууж тодруулаарай. 2. Зурагт байхгүй өөр ямар нэмэлт эд анги байж болох вэ?

Суудал

Хэгээс

Дөрөө

Араа

Зураг5.Орчинүеийнунадагдугуй

Мэдээлэл1.Эргэлтийнхөдөлгөөнийгухрах,давшиххөдөлгөөндхувиргажболохуу?

Үндсэнойлголт

Нударган механизм нь төвөөс тодорхой зайд байрласан эргэлтийн төв бүхий дугуй хэлбэртэй байна. Нударга түлхэгчийг аажмаар өргөх, буулгах жигд хөдөлгөөн үүсгэнэ. Энэ нь техникт хамгийн өргөн хэрэглэгддэг механизм юм.

Лийр хэлбэрийн нударганы хөдөлгөөн. Нударга нэг бүтэн эргэлт хийхэд аажим дээш өргөгдөж хамгийн өндөр түвшинд хүрээд буцаж аажим доош бууна.

Түлхэгчийн хэлбэр нь янз бүр байх боловч хэлбэрээс үл хамааран нударганы гадаргуу дээр гулгах эсвэл өнхрөх байдлаар харьцдаг.

41


Ажлынхуудас1

Хуудас1.Хөдөлгөөнт тоглоомын загварЗагварынзураг

Тайлбар:

Хуудас2.Хийхээрсонгосонзагвар

Загвар 1 Загвар 2

Загвар 3 Хийх загвар

Хуудас3.Хөдөлгөөнт тоглоом хийх төлөвлөгөө

Шаардлагатай материал:

Багаж хэрэгсэл:

Хийх дараалал

1.

2.

3.

4.

5.

Хуудас4.Өөрийнүнэлгээ

Хийхэд амархан байсан зүйл

Хийхэд хэцүү байсан зүйл

Миний шинээр сурсан зүйл

Улам гоё болгох зүйл

Хөдөлгөөнт тоглоомыг хийхдээ:

8 дугаар ангиБүлэг сэдэв: ТЕХНИКСуралцахуйн зорилт:

- 7.3б. Механизмын бүтэц, ажиллах зарчмыг харьцуулах- 7.3в. Электроникийн эд ангиудыг тэмдэг, тэмдэглэгээний дагуу угсрах- 7.3г. Хялбар механизм, электроникийн энгийн хэлхээ ашигласан хялбар техникийн бүтээл

зохион бүтээхХичээлийн сэдэв: Электроникийн энгийн элемент ашигласан хөдөлгөөнт тоглоом зохион бүтээхХүрэх үр дүн:1. Хөдөлгөөн үүсгэгч нударган механизмын тухай мэдлэгээ бататгах.2. Гараар хөдөлгөөнөө үүсгэж тоглоомоо хөдөлгөөнтэй болгож байсан бол 7 дугаар ангид

энгийн электроникийн элементүүд ашиглаж хөдөлгөөнийг үүсгэх3. Тухайн эдлэл, тоглоомын хөдөлгөөнд зохицсон дамжуулгын төрлийг зөв сонгох.4. Энгийн электроникийн элемент ашиглан сонгосон дамжуулгын механизмтай хөдөлгөөнт

эдлэл, тоглоом хийж бүтээх, үнэлж дүгнэх чадвартай болох.

42





- Дамжуулгын төрөл, ажиллах зарчим, хэрэглээний талаар сурах бичгийн 131-р хуудаснаас уншиж танилцана

- Теле хичээлийг үзэж ойлголтоо сэргээн санана. Дасгал ажиллана

- Бодит унадаг дугуй болон оёдлын машин дээр жишээ авч тайлбарлана. Сурагчид барьж үзэж, хөдөлгөж, ажиллуулж үзнэ

Дизайн технологи 7 сурах бичгийн 130-р тал

Теле хичээл: 2020 он 05 сар 01 өдөр.


Цахилгаан ба электроникийн тухай мэдээллийг багш танилцуулна. Сурагчид сурах бичиг дээрх дасгалыг ажиллана.Багш дараах асуултын дагуу ярилцана. - Дамжуулга гэж юу вэ? - Электроникийн энгийн элементүүд гэж юу вэ? Бидний амьдрал ахуйд дамжуулгын механизмыг хаана, хэрхэн

хэрэглэдэг вэ? - Унтраалганы үүрэг зориулалт, зай тэжээл гэж юуг нэрлэдэг вэ?Дасгал 1-4-ийг ажиллана.


- Сурагчдыг 2-3 хүнтэй багаар зохион байгуулна.

Оношилгооны даалгаварыг эргэн сануулна. Дараах асуултыг тавих ба багууд өөрсдийн таамаглалыг дэвшүүлж, зураг дүрслэл ашиглан тайлбарлана.- Энэхүү хөдөлгөөнт тоглоомд ямар механизм ашигласан байна

вэ?- Энэ хөдөлгөөнт тоглоомыг энгийн электроникийн эд анги

ашиглан хөдөлгөөнд оруулж болох уу?- Дамжуулгын ямар төрөл хэлбэрийг ашиглах вэ? Хялбар аргаар гар чийдэн хийх туршилтын ажил гүйцэтгэнэ.

Сурах бичгийн 127-129-р хуудасАвтомашины зурагнууд,

Улсын техник технологийн олимпиадын цахим хуудас.

- 6 дугаар ангидаа хүүхдүүд та нар нударган механизмтай хөдөлгөөнт тоглоомыг картон цаас ашиглан хийж байсан. Тэгвэл энэ удаад тэрхүү тоглоомоо сайжруулан хөгжүүлж, хөдөлгөөн дамжуулах механизмд өөрчлөлт оруулах, ажиллагааг сайжруулах, хийцийн материалын чанарыг сайжруулж фанер, нимгэн мод, хуванцар материал ашиглан бүтээх юм.

- Эдлэлийн эд ангиудыг боловсруулах багаж хэрэгслийг зөв сонгох, гагнуурын алх, буун цавуу гэх мэт цахилгаан багаж, цаасны хутга, хөрөө гэх мэт огтлох багажаар багшийн хяналт дор аюулгүй ажиллагааны дүрэм баримтлан ажиллахыг сануулж, байнгын хяналт тавьж ажиллана.

- Хөдөлгөөнт бүтээл зохион бүтээхдээ ажлын хуудас 3-ыг ашиглаарай.

Ажлын хуудас 3

43



3 дугаар хүснэгт дэх бүтээлийг үнэлэх рубрикийг ашиглан үнэлээрэй. (Бүтээлийгүнэлэхрубрикийгбагшдадлагаажлынэхэндсурагчдадтанилцуулна.Мөнхэвлээдсамбартнаасанбайхбасурагчидбүтээлээхэрхэнхийхёстойтухайгаамэдэжбайхёстой).


Нэмэлтдаалгавар:1. Араат дамжуулга нь хөдөлгөөнийг хэрхэн өөрчилж байна вэ?

Түүнийг ямар хөдөлгөөнт бүтээлд ашиглаж болохыг жишээгээр тайлбарлаарай. (Зураг 6.)

Унадаг дугуйн дамжуулга ямар зарчмаар солигддог вэ? Яагаад хурдан, удаан, хүчтэй, хүчгүй болдог вэ? Хөтлөгч дөрөө нэг эргэхэд хөтлөгдөгч дугуй хамгийн их, хамгийн бага хэдэн удаа эргэж байгааг туршаарай. (Зураг 7.)

Зураг6.

Зураг7.2. Цахилгаан схемийг уншиж сурах, схемийн дагуу энгийн хэлхээг угсарч сураарай. (Зураг 8.)

Зураг8.3. Доорх гинжит дамжуулгын ажиллах зарчмыг ярилцаад цахилгааны схем, хөдөлгөөний

кинематик бүдүүвчийг зурна уу? (Зураг 9.)

Зураг9.

Туршилтындадлагаажил: Электроникийн энгийн элемент ашиглан гар чийдэн хийхАшиглахбагаж,материал: Асаагуурыг задалж авсан батерей, LED гэрэл, цаас, картон, фломастер

Хийхдараалал:1. Батерей, LED гэрлийн нэмэх хасах туйлын тухай,

электроник холболтын тухай сурах бичгээс унших2. Электроникийн элементийн хялбар холболтыг хийх

3. Гар чийдэнгийн загварын сонирхолтой шийдэл гаргах 4. Гар чийдэнг гарын доорх материалаар хийж гүйцэтгэх

Нэмэлт мэдээллийг дараах эх сурвалжаас авч ашиглаарай:https://www.bournetoinvent.com/projects/7-SC-Mechanisms/pages/6_Lesson.html http://www.technologystudent.com/index.htm

44


Зохион бүтээх эдлэлээ хөдөлгөөнд оруулахад шаардлагатай электроникийн энгийн элементүүд.

Зураг10.

Хүснэгт12.Бүтээлийгүнэлэхрубрик

Шалгуур Үлгэр жишээч Чадварлаг Боломж байна Хичээх хэрэгтэй

Энгийн электроникийн элементүүдийн

сонголт ажиллагаа

Энгийн электроникийн элементүүдийг оновчтой сонгосон. Ямар ч алдаагүй, цахилгаан схемийн дагуу бүрэн гүйцэд хийж гүйцэтгэсэн. Моторын ажиллагаа эргэлт хэвийн, унтраалгаар асаж унтарч байгаа.

Энгийн электроникийн элементүүдийн сонголт оновчтой. Цахилгаан схемийн дагуу хийж гүйцэтгэсэн боловч зарим зүйлийг дутуу хийсэн. Унтраалга байхгүй шууд холбосон.

Энгийн электроникийн элементүүдийн сонголт тийм ч оновчтой бус, цахилгааны холболтуудыг замбараагүй хийсэн. Унтраалга байхгүй. Тэжээлийн хэмжээ буруу байгаа учир хөдөлгөөн нь байнга тасардаг.

Энгийн электроникийн элементүүдийг оновчтой сонгож чадаагүй, холболт буруу хийснээр мотор ажиллахгүй болсон.

Дамжуулгын механизм

Дамжуулгын механизм нь алдаагүй ажиллаж, эргэх хөдөлгөөнийг төвөггүй хувиргаж дамжуулан ажиллаж байгаа. Ажиллах явцдаа гацалтгүй маш сайн ажиллаж байгаа.

Дамжуулгын механизмаа угсрах, байрлуулахдаа бага зэрэг алдсан ч механизм нь ажиллаж байгаа.

Дамжуулгын механизмын ажиллагаа доголдолтой. Хөдөлгөөн дамжуулж байгаа хэсэг нь хазгай учир хөдөлгөөн нь гацах, зогсох нь олон. Хөдөлгөөнийг дутуу дамжуулж байгаа.

Дамжуулгын механизмыг буруу хийсэн, нударганы эргэх хөдөлгөөнд оруулж байгаа дамар нь гацсан.Тоглоом хөдөлгөөнд орж чадахгүй байгаа.

9 дүгээр ангиБүлэг сэдэв: ТЕХНИКСуралцахуйн зорилт: 8.3а. Техникийн хөгжил зохион бүтээлтийн түүхийг /нисэх онгоц/ товч зураглал ашиглан тайлбарлах- 8.3б. Механик дамжуулгын бүтэц, эд анги, ажиллах зарчмыг хэрэглээгээр нь харьцуулах- 8.3в. Электроникийн бүрдэл хэсгүүдийн төрөл ангилал, бүтэц, үүрэг зориулалт, ажиллах

зарчмыг тодорхой жишээн дээр дүрслэн тайлбарлах- 8.3г. Механик дамжуулгаар ажиллах, электроникийн энгийн хэлхээ ашигласан хялбар

техникийн бүтээл зохион бүтээхХичээлийн сэдэв: “Хүний хөдөлмөрийг хөнгөвчлөх бүтээл” Хүрэх үр дүн: Техникийн хөдөлгөөн дамжуулах механизмын тухай мэдлэгийг бататгах, бүтээлд ашиглаж сурахЭлектроникийн бүрдэл хэсгүүдийн төрөл, ангилал, бүтэц, үүрэг зориулалт, ажиллах зарчмыг судалж өөрийн зохион бүтээх болон засан сайжруулах эдлэлдээ хэрэглэх чадвартай болох

45





8 дугаар ангидаа сурагчдын хийсэн хөдөлгөөнт тоглоомыг үзүүлж, дараах асуултыг тавьж ярилцана. - Өмнөх ангидаа хийсэн хөдөлгөөнт тоглоомыг сайжруулж, хөгжүүлэх

ямар боломж байна вэ? - Нэг тоглоомд янз бүрийн хэлбэртэй хэд хэдэн нударган механизм

тавьж, баяжуулж, хөдөлгөөнийг өөрчилж болох уу?- Жишээлбэл өндөгнөөсөө гарч байгаа ангаахайгаа ээж шувуу нь

тойрон эргэлдэж байгаа тоглоом байж болох уу?- Эсвэл ангаахай өндөгнөөсөө цухуймагц гэрэл асдаг болгож болох уу?- Өөр хэрхэн хөгжүүлж загварчилж болох вэ?

Дизайн технологи 7 сурах бичгийн 131, 132-р хуудас Теле хичээл 2020 оны 04 сарын 20Бодит унадаг дугуй, оёдлын машин

Дараах эх сурвалжаас нэмэлт мэдээллийг судлаарай. https://www.bournetoinvent.com/projects/7-SC-Mechanisms/pages/6_Lesson.htmlhttp://www.technologystudent.com/index.htm


Сурагчдыг 2-3 хүнтэй багаар зохион байгуулна. Даалгавар 1. Өндөгтэй ангаахайн тоглоом дээр 2-3 хөдөлгөөн үүсгэх дүрс нэмж баяжуулах хэд хэдэн санааг багаараа ярилцан гаргаж, зураг дүрслэлээр илэрхийлж тайлбарлана.

- Хөдөлгөөн дамжуулах механизмын зарим төрлийн талаарх мэдээллийг багш танилцуулна.

Сурагчид сурах бичиг дээрх дасгалыг ажиллана.- Электроникийн энгийн элемент ашигласан хөдөлгөөнт тоглоомыг сурагчдад үзүүлж,

тайлбарлана.


7 дугаар ангидаа хйисэн нударган механизмтай хөдөлгөөнт тоглоомны хөдөлгөөнд өөрчлөлт оруулах, ажиллагааг сайжруулах, хийцийн материалын чанарыг сайжруулж фанер, нимгэн мод, хуванцар материал ашиглах, мөн материалын механик болон физик шинж чанарыг харгалзан бүтээлийнхээ дизайны шийдлийг сайжруулан бүтээх дадлага ажил хийнэ.

(Сурах бичиг 11-25 дугаар хуудас)

Теле хичээл

Эдлэлийн эд ангиудыг боловсруулах багаж хэрэгслийг зөв сонгох, гагнуурын алх, буун цавуу гэх мэт цахилгаан багаж, цаасны хутга, хөрөө гэх мэт огтлох багажаар багшийн хяналт дор аюулгүй ажиллагааны дүрэм баримтлан ажиллахыг сануулж, байнгын хяналт тавьж ажиллана. Хөдөлгөөн дамжуулах дамжуулгын төрлийг сонгохдоо:• Ашиглаж байсан дамжуулгын төрлөө сайжруулж ажиллагааг

алдаагүй болгох • Хөдөлгөөн дамжуулах 1-2 болон түүнээс дээш дамжуулга ашиглах

Ажлын хуудас 3Хэрэглэж дууссан асаагуур

46


• Хөдөлгөөнийг хурдан болон удаан болгож өөрчлөх зэрэг аргыг хэрэглэнэ

Дадлага ажлыг хийх явцад анхаарах зүйлс- Эд ангиудыг дарааллаар зөв угсрах- Явцын туршилт сайжруулалт хийх- Төгсгөлийн туршилт үнэлгээ дүгнэлт хийх

Зохион бүтээх эдлэлд тохирсон материалБоловсруулалт хийх багаж хэрэгсэл


3 дугаар хүснэгт дэх бүтээлийг үнэлэх рубрикийг ашиглан үнэлээрэй. (Бүтээлийг үнэлэх рубрикийг багш дадлага ажлын эхэнд сурагчдад танилцуулна. Мөн хэвлээд самбарт наасан байх ба сурагчид бүтээлээ хэрхэн хийх ёстой тухайгаа мэдэж байх ёстой).


Мэдээлэл:

Зураг11.

Тахир гол шатуны механизм нь эргэх хөдөлгөөнийг шилжих хөдөлгөөн болгон хувиргадаг механизм юм.

Зураг12.

Тээглүүрт механизм нь хөдөлгөөнийг нэг чигт дамжуулах, эсрэг чиглэлийн хөдөлгөөнийг түгжих үүрэгтэй механизм юм.

Зураг13.

Мальтын механизм хөдөлгөөнийг тасралтгүй дамжуулах бөгөөд хөтлөгчийн хөдөлгөөнийг багасгах үүрэгтэй.

Зохион бүтээх эдлэлээ хөдөлгөөнд оруулах шаардлагатай электроникийн энгийн элементүүд:

Зураг14.

Даалгавар: Өөрт байгаа зарим хөдөлгөөнт тоглоомыг задалж яаж ажилладаг, ямар механизм ашиглаж ямар хөдөлгөөнийг үүсгэж байгааг судлан ярилцаж, тэмдэглэж аваарай.

47


3.2. Шинээр судлах агуулга, арга зүй 6 дугаар ангиБүлэг сэдэв: ДИЗАЙН ЗУРАГ ЗҮЙХичээлийн сэдэв: Зураасны стандарт ба хэрэглээ, тойрог тэнцүү хуваах Сэдвийн зорилго: Дүрсийг тэнцүү хуваах аргад суралцан, түүнийгээ аливаа зүйлд хэрэглэж сурах


Суралцахуйн зорилт Үе шат Суралцахуйн үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн

6.1а. Хэрчим, тойргийг тэнцүү хэсэгт хуваах аргаар геометр байгуулалт хийх

Учир шалтгааны талаар нарийвчлан бодох

Асуулт: Зураас гэж юуг хэлдэг вэ? Стандарт гэж юуг хэлэх вэ?Зураасны төрөлд стандарт ямар шаардлагатай вэ? Зураасыг яаж ойлгож унших вэ? Тайлбарлах: • Зураасыг тасалдсан, үргэлжилсэн өргөн, нарийн,

долгиотсон зэрэг хэлбэрээр ялгаж төрөлжүүлдэг. • Хүмүүс хоорондоо харилцан ойлголцох зорилгоор

тухайн зүйлийн талаар тогтоосон хэм хэмжээ, зүй тогтлыг заасан баримт бичгийг стандарт гэдэг.

• Зураасны илэрхийлэх утгыг стандартад заасны дагуу ойлгон уншиж болно.

(Сурах бичиг 11-25 дугаар

хуудас)


Бодлоо хуваалцах

• Дараах зурагт харуулсан дүрсийн ялгааг зураасны төрлөөр ялган тайлбарлаарай. (Зураг 15)

• Цаасан нугалаа болон зураасыг ялгаж унших боломжтой зураг үзүүлж харилцан ярилцаарай. (Зураг 16)

Сурагчдын өөрсдийн ахуйн хэрэглээнд аливаа зүйлийг тэнцүү хуваах шаардлага гарч байсан, түүнийгээ хэрхэн шийдвэрлэж байсан тухай харилцан ярилцах. Учир шалтгааны талаар эргэцүүлэн бодуулах замаар асуудлыг шийдвэрлэх, дүн шинжилгээ хийх аргыг мэдэх, түүнийгээ хэрэглэх чадварыг хөгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх.

Зураг15.Зураг15. Зураасны ялгааг ярилцах. а. Зураас (а) байгуулалтын зураас бөгөөд цаасыг нугалах ба нугалсан хэсгийг харуулсан. Үүнд дөрөв нугалсан цаасыг дүрсэлсэн байгаа. Зураас (б) ил харагдах ирмэг хөвөөг харуулсан. б. Зурагт багтаагүй үргэлжилсэн хэсгийг таслан үзүүлсэн. Зураас (j) тэгш хэмтэй цаасны гол тэнхлэгийг дүрсэлсэн. в. Тэгш хэмтэй биш цаасыг нугалах шугамыг нарийн зураасаар (а) дүрсэлсэн.

Зураг16.Цаасан нугалааснызураас

48


• Тойргийг тэнцүү хуваах аргуудыг сэргээн санах (телехичээлээүзээрэй )• Дүрсийн зохиомж хийх аргын тухай харилцан ярилцах (Сурахбичиг5-10дугаархуудас

болонтелехичээлээүзээрэй)Хүснэгт15.Хичээлийнаргазүйнсанаа

Үе шат Суралцахуйн үйл ажиллагааУчир шалтгааны талаар нарийвчлан бодох

Асуулт:• Хоёр хэмжээсээр илэрхийлэгдэх гэж юуг хэлж байна вэ? • Зурагт харуулсан дүрсүүдийн хоёр хэмжээсийн талаар харилцан ярилцаарай. (Зураг 17)• Хоёр хэмжээст дүрсийн загварчлал гэж юуг хэлэх вэ? Тайлбар: • Х, У тэнхлэгийн дагуух хэмжээсээр илэрхийлэгдэх дүрсүүдийг (цэг ба шулуун

хамаарахгүй) тайлбарлах • Дүрс бүрийн урт ба өргөний хэмжээг хэрхэн хэмжиж болохыг тайлбарлах • Хоёр хэмжээст геометр дүрсийг (Зураг 17) нэмэх, хасах, эрэмбэлэх, давтах аргуудаар

өөрчлөн дүрслэх, загварчлах аргуудыг тайлбарлах. Үүнд агуулгыг өргөжүүлэн гүнзгийрүүлэх арга зүйг баримтлах


• Нэмэх аргаар загварчилсан дүрст анализ хийх, юмсын харагдах байдлын зурагт геометр дүрсийн бүтцээр анализ хийсэн зураг дээр харилцан ярилцах (Зураг 18)

• Хасах аргаар загварчилал хийх, хасагдсан хэсгийг өөр өнгөөр будах эсвэл хасагдсан хэвээр зурах, эдгээр нь ямар ялгаатай байгаа талаар харилцан ярилцах (Зураг 19)

Бодлоо батлах • Загварчлалын арга хэрэглэн чимэглэлийн бүтээл хийгээрэй (Зураг 19)

Зураг17.Хоёрхэмжээстдүрс Зураг18.Нэмэхаргаарзагварчлах

Зураг19.Хасахаргаарзагварчлах

• Төслийн ажил хийх (теле хичээлээ үзээрэй)

7 дугаар ангиБүлэг сэдэв: ДИЗАЙН ЗУРАГ ЗҮЙСуралцахуйн зорилт: 7.1в. Хэмжээ заах аргыг эд зүйлсийн зураг дүрслэлд хэрэглэх Хичээлийн сэдэв: Зураг төслийн шрифтийг бичих, хэмжээ заах Сэдвийн зорилго: Шрифт үсэг бичих, хэрэглээний зориулалт хэмжээг мэдэх, эд зүйлсийн зурагт хэмжээ заах аргыг ойлгож хэрэглэх

49



Үе шат Суралцахуйн үйл ажиллагаа ХэрэглэгдэхүүнУчир шалтгааны талаар нарийвчлан бодох

Асуулт: Шрифт гэж юуг хэлдэг вэ? Үсгийн харьцаа гэж юуг хэлэх вэ?Хэмжээ тавих (заах) стандарт гэж юу вэ? Хэмжээг ямар хэмжих нэгжээр илэрхийлдэг вэ?Тайлбарлах: - Дармал хэлбэртэй тогтсон хэмжээ харьцаатай үсгийг шрифт гэх

бөгөөд хэрэглэх зориулалтаас хамаарч хэмжээ, харьцаа, хэлбэр ялгаатай байдаг талаар шрифтийн төрлүүдээс харуулж тайлбарлах (Зураг 20).

- Үсэг бүрийн өндөр, өргөн, зураасны хэмжээ, хэлбэр байгуулалтыг өөр хооронд нь уялдаатай тогтоосон хэмжээг үсгийн харьцаа гэнэ. Зураг дээр хэмжээг бичихдээ хамгийн энгийн ойлгомжтой харагдах шрифтийг сонгодог байна. (Теле хичээл үзэх. Зураг 20)

- Тухайн зүйлсийн овор, хэмжээ, харьцааг түүний зураг дээр тавьсан хэмжээнээс мэдэж авдаг билээ. Тиймээс хэмжээний шугам, хэмжих нэгж, үсэг тоонд стандарт мөрддөг.

- Зурагт хэмжээ тавихдаа “миллиметр-мм” нэгжийг баримтална.

(Сурах бичгийн 11-25 тал)



- Та бүхэнд өмнө нь ямар зүйлийн зураг дээр хэмжээ тавих шаардлага гарч байсан бэ?

- Хэмжээний тооны суурь хэсэг хэмжээг заах шугаман дээр байрлана. Харин хэмжээний шугам босоо, эсвэл налуу байршилтай байвал хэмжээний тоо хаашаа харж байрлах талаар харилцан ярилцаарай.

Бодлоо батлах

- Хэмжээ тавих дасгал ажил хийх.- 30х30 мм, 100х100 мм харьцаатай ам дөрвөлжин дүрс зураарай.

- Шрифтийн үсгээр бичих шаардлага гарч байсан эсэх, түүнийгээ хэрхэн шийдвэрлэж байсан тухай харилцан ярилцах.

- Учир шалтгааны талаар эргэцүүлэн бодуулах замаар асуудлыг шийдвэрлэх, дүн шинжилгээ хийх аргыг мэдэх, хэрэглэх чадварыг хөгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх.

Зураг20.а.Урансайхнышрифт,б.Зурагтхэмжээ,тайлбарбичихшрифт

а. б.

Суралцахуйн зорилт: 7.1а. Цэг, шулуун, хавтгайг 2 ба 3 хэмжээст байдлаар зохиомжийн дэвсгэртэд тохируулан төлөвлөн зурах



• Зохиомжийн дүрсийг зураасан зураг буюу хар цагаан өнгөөр дүрслэх нь илүү ойлгомжтой харагддаг. Зохиомжийн аргуудыг дурдахын зэрэгцээ аль нэг аргыг илүү дэлгэрүүлэн үзэх нь зохиомжид анализ хийх, харьцуулан харж ойлгох, хэрэглэж сурахад дөхөмтэй юм. Энэ нь агуулгыг өргөсгөн гүнзгийрүүлж байгаа арга зүй юм.

(Сурах бичиг 11-25 тал)


50


Зохиомжид давтах аргыг ашиглах олон хувилбарыг дэлгэрүүлэн тайлбарлах

- Дүрсийг зохиомжтой зурах дэвсгэрт 100х100 мм хэмжээтэй цаас байна.

- Дурын хэмжээтэй ямар нэг дүрс сонгож авна. Түүнийгээ олон болгон хувилж хайчлаад соронзон цаасан дээр наан бэхэлж зохиомж өрж харуулахад бэлдэнэ. (Жишээ нь давталттай зурах дүрс нь 10х10 мм хэмжээнд багтах зөв гурвалжин авъя)

• Чиглэлийг өөрчлөх (Гурвалжин дүрсийг хэвтээ, босоо, диагональ чиглэлд нэгэн жигд зайд шугаман байдлаар өрж давтсан зохиомж зурах). (Зураг 21)- Гурвалжин дүрсийн байршлыг өөрчлөх (Гурвалжинг зөрсөн

байршлаар давтан өрж зохиомж зурах). (Зураг 22)- Өнгийг өөрчлөх (Гурвалжинг хар, цагаан өнгөөр давтан өрж

зохиомж зурах) (Зураг 23)- Хэмжээг өөрчлөн давтан өрөх (Гурвалжингийн нэгийг

2 дахин томруулаад тэдгээрийг зүй тогтолтойгоор өрж зохиомж зурах) (Зураг 24)

- Дээрх давтах аргуудыг хамтад нь ашиглан зохиомж хийх (Зураг 25)

Харилцан ярилцах

Зохиомжийг ажиглаад харилцан ярилцах. • Дэвсгэртэд байгаа дүрсийн гол дүрс (онцлох хэсэг) аль

байна вэ? • Цэгцтэй харагдах байдал ямар байна вэ? • Хэр зэрэг тэнцвэртэй харагдаж байна вэ? • Тухайн дэвсгэрт дээрээ тогтвортой харагдаж байгаа эсэх гэх

зэргээр зохиомжийн зарчмын талаар харилцан ярилцанаТайлбарлан ярих Эдгээр 2 хэмжээст дүрсийн хар, цагаан ялгарал, хэмжээ,

байршлын загварчлалын аль нэгийг сонгон 3 дахь хэмжээс болох өндрийн чиглэлд хэлбэр үүсгэн зохиомжлох тухай тайлбарлаарай (Зураг 26)

Зураг21.Янзбүрийнчиглэлээрдавтах Зураг22.Дүрсийнбайршлыгөөрчлөндавтах

Зураг23.Дүрсийгхарцагаанөнгөөр давтанөрөх

Зураг24.Дүрсийнхэмжээгөөрчлөн давтанөрөх

51


Зураг25.

Зураг26.Гурванхэмжээстзохиомжийнжишээ

8 дугаар ангиБүлэг сэдэв: ДИЗАЙН ЗУРАГ ЗҮЙСуралцахуйн зорилт: 8.1а. Өгсөн юмсын биет загварыг төлөвлөн зурах уран сайхныболовсруулалтхийх

Сэдвийн зорилго: Эдлэлийн загвар бүтээх, шинэ буюу шинэчлэх санаагаа бүтээлч хэрэглээ болгох зураг төсөл, төлөвлөлт хийж сурах Хичээлийн сэдэв: Бионик, Биодизайны үндэс (Теле хичээл, сурах бичгээс үзэх)



• Геометр гадаргуугийн хэлбэрийг загварчлах аргуудыг мэдэх

• Эд зүйлсийн загварыг бүтээх материалын шинж чанарын хамаарлыг судлах

• Эд зүйлсийн загвар хийцийн технологитой хэрхэн уялдах талаар судлах

• Биодизайны төрөлд амьтан, ургамлаас санаа авахдаа үйл ажиллагааны зарчим, бүтэц, хэлбэр зэргийг онцолж судалсан байдаг. Энэ нөхцөлд амьтан ургамлын хэлбэрийг онцлон тайлбарлана. Ямар нэг амьтан ургамлын хэлбэрийг судлахдаа түүнээс судалбар зураг зурах, фото зургийг нь цуглуулах, баримлаар барих аргуудыг хэрэглэнэ.

52



Суралцахуйн үйл ажиллагаа Зохион байгуулах хэлбэр

Үүсгэх Зохион бүтээх эд зүйлийн хэлбэрийн санаа авахуйц амьтан ургамалтай холбоотой зураг цуглуулах, зурах, баримлаар барих Ганцаараа

Ангилах Сонгосон амьтан ургамлынхаа хэлбэрийн аль талаас харсан хэлбэрийг өөрийн бүтээлдээ түлхүү тусгахаа тэмдэглэн зурах, бичих, фото зургийг авах

Багаар

Холбох

Хэрэгтэй гэж үзсэн хэлбэрүүдийг дахин боловсруулан зурах, харьцуулан харах, нэгтгэн тэмдэглэх, нийтлэг төрхийг загварчлан зурах, тэмдэглэх, баримлынхаа нарийвчлан хийсэн деталь хэсгийг ерөнхийлөх

Багаар

Нарийвчлан бодож боловсруулах

Онцлог төрхийг нь тэмдэглэн авч эдлэлийнхээ загвартай харьцуулан жишиж, амьтан ургамлынхаа онцлог биш төрхийг орхих замаар эдлэлийнхээ хэлбэрийг тодруулах

Багаар


Загварын зураг, баримал, тэмдэглэлээ зэрэгцүүлэн тавьж, тайлбарлах, хэлэлцүүлэх Ангиараа

Суралцахуйн зорилт: 8.1в.Деталийгортогональпроекцоордүрслэх,8.1г.Өгсөнэдлэлийгортогональпроекцоортөлөвлөнзурах

Сэдвийн зорилго: Проекцлох үйл явцыг ойлгох, проекцын хавтгайд биетийн проекцыг зөв дүрслэх, буусан дүрсээс биетийн хэлбэрийг ойлгож унших Хичээлийн сэдэв: Тэгш өнцгийн проекц (Ортогональпроекц)Сурагчдын өөрсдийн ахуйн хэрэглээнд аливаа зүйлийг тэнцүү хуваах шаардлага гарч байсан, түүнийгээ хэрхэн шийдвэрлэж байсан тухай харилцан ярилцах. Учир шалтгааны талаар эргэцүүлэн бодуулах замаар асуудлыг шийдвэрлэх, дүн шинжилгээ хийх аргыг мэдэх, хэрэглэх чадварыг хөгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх. Арга зүй:

- Учир шалтгааны талаар нарийвчлан бодох (Теле хичээл үзэх )

Зураг27.Проекцлолынжишээ

Сэдэлжүүлэх,харилцанярилцах. Проекц гэж юуг хэлдэг вэ? Бидний эргэн тойронд проекцлох үйл явцтай төстэй тохиолдлуудыг нэрлээрэй. (Зураг 27)Эдлэлийн зураг төсөл, хэмжээг тодорхойлоход проекцын аль аргыг ашигладаг вэ? Эдлэлийн хэлбэрийг судлахын тулд төвийн проекцын аргыг хэрэглэж болох уу? Яагаад?Бодит зүйлтэй харьцуулах байдлаар ярилцаж, ойлгосон зүйлээ зураг дээр дүрслэх, ялган таних арга сургах. Үүний тулд проекцын харах чиглэл дагуух тусгалаас үүссэн дүрсийг давхцаж байгааг өнгөөр ялгасан биет дүрсийг харуулж тайлбарлах. Мөн проекцын хавтгайд тусах чиглэлд тоо, үсгэн тэмдэглэгээгээр ялгаж зурах аргыг тайлбарлаарай. Энэ нь дүрсийн давхцаж харагдах хэсгийн хүрээ шугамыг харж сурахад дөхөм үзүүлдэг байна. (Зураг 28)

53


Зураг28.Проекцын хавтгайдахьтусгалыгтэмдэгээрялгах Зураг29.Даамныбодитбапроекцзураг

Прекцын хавтгайд тусгал буух чиглэлийг харж сурах нь хамгийн чухал юм. Үүнд проекцын эвлүүлдэг тоглоом /Нүх шахах, Даамны бодлого, Аль нүхний хулгана вэ зэрэг/ илүү үр дүнтэй байдаг. Жишээ нь даамыг хөлөг дээр нь өрөөд /том хэмжээтэй даамны загвар/ харах чиглэлд харааны цэг наагаад эргүүлэн харуулж проекцыг зурах. (Зураг 29)

Хичээлийн тайлбарласан агуулга болон хөтөч байдлаар явж байгаа тайлбарын үе шатыг алдуулахгүй, их олон зүйлд анхаарал сарниулахгүйгээр дасгал ажлыг хийж сурагчдын ойлголтыг бататгах нь зүйтэй. Жишээ нь даам харуулж проекц тайлбарласан бол даамны бодлогын нөгөө хувилбарыг дасгал ажилдаа өгөх.

Бататгах дасгал ажил агуулгын чухал хэсэг тул хөнгөнөөс бага зэрэг хүндрэх, эсвэл ялгаатай байх, хэд хэдэн үйлдлээр ахих шатлалтай байна. (Зураг 30)

Зураг30.Дасгалажил

Суралцахуйн зорилт: 8.1д. Геометр биетийгаксонометрпроекцоортөлөвлөнзурахСэдвийн зорилго: Аксонометр проекцын жишүү өнцөг, тэнхлэгийн байгуулалтыг ойлгох, проекцын хавтгай дахь проекцоос биетийг бүтээн дүрслэх үйл явцыг ойлгон унших Хичээлийн сэдэв: Аксонометр проекц (Өмнөх хичээлээ сэргээн санах, теле хичээл үзэх, Зураг 31)

Зураг31.Телехичээл

Арга зүй:Учир шалтгааны талаар нарийвчлан бодох (Телехичээлүзэх) Аксонометр проекцыг хэд ангилдаг вэ? Аксонометр проекцын тэгш өнцгийн изометр, диметр тэнхлэгүүдийн онцлог болон ялгааг тайлбарлах. Үүнд XYZ тэнхлэгийн хэмжээс нь ойролцоогоор 100% байхаар авч байгуулалтаа зурдаг учраас тэгш өнцөгт изометр проекц арга гэнэ.

Зураг32.Аксонометрпроекцынаргууд

Харин XYZ тэнхлэгийн зөвхөн Y тэнхлэгийн дагуух хэмжээг нэг дахин багасгаж (50%) байгуулалтаа зурдаг учраас диметр проекцын арга гэж нэрлэдэг. (Зураг 32)Санал бодлоо хуваалцах. Биетийн дүрс зургаас тэгш өнцгийн проекцыг байгуулах, эсрэгээр тэгш өнцгийн проекцоос дүрс зургийг зурах харилцан уялдаа холбоог ярилцах

54


Изометр ба диметр тэнхлэгт биетийн проекцыг зурах аргачлалыг бататгах дасгал:Тэгш өнцгийн проекцоос биетийн аксонометр проекц байгуулах, ойлгож унших чадварыг эзэмшүүлэхдээ хавтгайн проекц байгуулахаас эхлээд бага зэрэг хүндрүүлэх үе шаттайгаар бататгах арга зүйг баримтлах нь зүйтэй юм. Жишээ нь ABCD тэгш өнцөгт нүүрний хавтгайтай параллел байвал изометр проекцыг хэрхэн байгуулсныг хараарай. (Зураг 33) Үнэлгээ. Бататгах дасгал 1. ABCD хажуугийн буюу хэвтээ хавтгайд байвал аксонометр проекцыг изометр тэнхлэг дээр байгуулаарай. (Зураг 34)

Зураг33.ХавтгайнаксонометрпроекцБататгах дасгал 2.Биетийн аксонометр проекцыг изометр болон диметр тэнхлэгийн аргаар байгуулахдаа нүүрний, хэвтээ, хажуугийн хавтгайн проекцоос эхлэн байгуулна. (Зураг 34)

Зураг34.Хавтгайнаксонометрпроекц

Бататгах дасгал 3. Тойргийн аксонометр проекц (Теле хичээл үзэх, сурах бичгийн хэсгээс үзэх)

9 дүгээр ангиБүлэг сэдэв: ДИЗАЙН ЗУРАГ ЗҮЙСуралцахуйн зорилт: 9.1а. Өгсөн эд зүйлийн хэрэглээ, мөн чанар, онцлогийг тусган харуулах замаар барааны тэмдгийн дизайн шийдэл хийх, өөрчлөх Сэдвийн зорилго: Барааны тэмдгийн загвар бүтээх, шинэ буюу шинэчлэх санаагаа бүтээлч хэрэглээ болгох зураг төсөл, төлөвлөлт хийж сурах Хичээлийн сэдэв: Барааны тэмдэг түүний дизайн шийдэл (Теле хичээл, сурах бичгээс үзэх)Арга зүй:Учир шалтгааны талаар нарийвчлан бодох.

- Барааны тэмдэгийн тухай тайлбарлах - Лого, барааны тэмдгийн үүрэг, агуулга, хэрэглээний талаар харилцан ярилцах- Логоны дизайн хийх аргыг тайлбарлах хамтран хийх - Логоны зураг, дүрслэл, байгуулалтыг тайлбарлаж багаар хамтран гүйцэтгэх

55


Барааны тэмдэг нь хувь хүн болон үйлдвэр, үйлчилгээний газар, аж ахуйн нэгж, албан байгууллагын үйл ажиллагаа, бүтээгдэхүүнийг бусдад таниулах, ялгах үүрэгтэй байдаг.Бодлоо хуваалцах:

- Логоны (хувь хүний тэмдэг, аж ахуйн нэгж, байгууллага, үйлчилгээний газрын тэмдэг) талаар харилцан ярилцах

- Янз бүрийн логог харьцуулан утга агуулгын талаар ярилцах, тайлбарлах- Лого тэмдгийн дүрслэл, зохиомжийг харьцуулан ярилцах

Хувь хүний болон ойр дотны хэн нэгнийхээ аж ахуйн нэгж, байгууллагын бүтээгдэхүүнд зориулсан лого тэмдгийн дизайн шийдэл гаргаарай. (Хүснэгт 20)


Суралцахуйн үйл ажиллагааЗохион

байгуулах хэлбэр

Үүсгэх

Лого тэмдэг хэрэглэх гэж байгаа хувь хүн, нэгж байгууллагын үйл ажиллагаа, сонирхол, илэрхийлэх зүйлс, бараа бүтээгдэхүүний онцлог, гол утга санааг түүвэрлэн бичих, логоны хэлбэрээ амьтан, ургамал, бодит зүйлсээс санаа авч зурах, зургийг цуглуулах, судлах, зурах (Зураг 35)

Ганцаараа

Ангилах

Сонгосон бараа бүтээгдэхүүн, амьтан, ургамлынхаа хэлбэрийн бэлгэдэл, утга санааг онцлон зурах, тэмдэглэх, аль талаас харсан хэлбэрийг өөрийн бүтээлдээ түлхүү тусгахаа тэмдэглэн зурах, фото зургийг авах, тэмдэглэн бичих, хар цагаан силуэтээр зурах (Зураг 36)

Багаар

Холбох Хэрэгтэй гэж үзсэн хэлбэрүүдийг дахин боловсруулан зурах, харьцуулан харах, нэгтгэн тэмдэглэх, нийтлэг төрхийг загварчлан зурах, тэмдэглэх, гол биш элемент хэсгүүдийг ерөнхийлөх, жижиг ба том байгуулалтаар зурах (Зураг 37)

Багаар

Нарийвчлан бодож

боловсруулах

Онцлог төрхийг нь ерөнхийлөн зурж загвартай харьцуулан жишиж, амьтан урагмлынхаа онцлог биш төрхийг орхих замаар эдлэлийнхээ хэлбэрийг тодруулах, геометр байгуулалтыг зурах (Зураг 38)

Багаар


Лого тэмдгээ зэрэгцүүлэн тавьж, тайлбарлах, хэлэлцүүлэх дүгнэх, санал авч сайжруулах Ангиараа

Сурагчийн өөрийн үнэлгээний арга хэрэгсэл, рубрикийг ашиглан бүтээлд үнэлгээ хийгээрэй.

Зураг35.Судалбар,таталбарзурагзурах Зураг36.Хар,цагаансилуэтээрзурах

Зураг37.Ерөнхийбагтахдүрсийгтомбажижгээрдүрслэх

Зураг38.Геометрбайгуулалтыгзурах

3.3.

Тел

е хи

чээл

ийг ж

илий

н ту

рш б

атат

гах

агуу

лга,

арг

а зү

й За

йлш

гүй

онош

лох,

бат

атга

х ш

аард

лага

тай

дээр

х аг

уулг

аас

буса

д те

ле х

ичээ

лийн

агу

улгы

г бат

атга

х ш

аард

лага

гүй

гэж

шуу

д ут

гаар

баг

ш н

ар о

йлго

ж бо

лохг

үй ю

м. Д

эвш

ин с

урал

цаж

буй

туха

йн а

нгий

н аг

уулг

ыг х

эрэг

жүүл

эх я

вцда

а өм

нөх

анги

д те

ле х

ичээ

лээр

суд

алса

н хо

лбог

дох

агуу

лгы

г жил

ийн

турш

шин

гээн

бат

атга

х бо

лом

жтой

. Агу

улгы

г бат

атга

хдаа

дар

аах

мат

рици

йг а

шиг

лаар

ай.

Хүснэгт

21.Дизайнтехнологийнагуулгы

нмат

риц

6 ду

гаар

анг

и7

дуга

ар а

нги

8 ду

гаар

анг

и 9

дүгэ

эр а

нги

ДИЗА

ЙН

ЗУР

АГ З

ҮЙ /А

,Б гр

упп/

6.1а

. Хэр

чим

той

ргий

г тэн

цүү

хэсэ

гт

хува

ах а

ргаа

р ге

омет

р ба

йгуу

лалт

хи

йх6.

1б. Ө

гсөн

эд

зүйл

сийн

заг

вары

г хо

ёр х

эмжэ

эст

дүрс

ээр

төлө

влөн

зу

рах

6.1в

. Чим

эглэ

лийн

зох

иом

жийг

ам

ьтан

, ург

амлы

н дү

рс а

шиг

лан

бүтэ

эх6.

1г. Ө

гсөн

эд

зүйл

сийн

онц

логи

йг

судл

ах з

амаа

р хэ

лбэр

, хэм

жээ,

өнг

ө,

чим

эглэ

лийг

тод

орхо

йлох

7.1а

. Цэг

, шул

уун,

хав

тгай

г 3

хэм

жээс

т ба

йдла

ар з

охио

мжи

йн

дэвс

гэрт

эд т

охир

уула

н тө

лөвл

өн

зура

х 7

.1б.

Өгс

өн э

д зү

йлси

йн з

агва

рыг

диза

йн ш

аард

лагы

н да

гуу

төлө

влөн

зу

рах,

бүт

ээх

7.1в

. Үсэ

г бич

ээси

йг ш

риф

тийн

ст

анда

рт х

эмжэ

э, х

элбэ

рийг

ба

рим

тлан

хич

ээнг

үй б

ичих

7.1

г. То

йрги

йн н

ум, ш

улуу

ныг

дөлг

өөн

холб

олты

н ба

йгуу

лалт

аар

зура

х 7.

1д. Э

д зү

йлси

йн т

ойм

зур

гийг

га

раар

бар

имжа

алан

зур

ах7.

1е. Д

элгэ

эс б

айгу

улах

арг

а хэ

рэгл

эн ге

омет

р би

етий

н за

гвар

бү

тээх

8.1а

. Өгс

өн ю

мсы

н би

ет з

агва

рыг

төлө

влөн

зур

ах, у

ран

сайх

ны

боло

всру

улал

т хи

йх8.

1б. Э

д зү

йлси

йн д

изай

н ш

ийдл

ийг

төлө

влөн

зур

ах, д

изай

нд д

үн

шин

жилг

ээ х

ийх,

эдл

элий

н за

гвар

бү

тээх

8.1в

. Дет

алий

г орт

огон

аль

прое

кцоо

р дү

рслэ

х8.

1г. Ө

гсөн

эдл

элий

г орт

огон

аль

прое

кцоо

р тө

лөвл

өн з

урах

8.

1д. Г

еом

етр

биет

ийг а

ксон

омет

р пр

оекц

оор

дүрс

лэх

8.1е

. Пар

абол

ын

мур

уйг F

фок

ус

цэги

йн а

ргаа

р зу

рах,

заг

вары

н зу

рагт

хэ

рэгл

эх

9.1а

. Өгс

өн э

д зү

йлий

н хэ

рэгл

ээ, м

өн ч

анар

, он

цлог

ийг т

усга

н ха

руул

ах з

амаа

р ба

раан

ы

тэм

дэги

йн д

изай

н ш

ийдэ

л хи

йх, ө

өрчл

өх9.

1б. Э

д зү

йлси

йн д

изай

н ш

ийдл

ийг т

өлөв

лөн

зура

х, д

изай

нд д

үн ш

инжи

лгээ

хий

х, э

длэл

ийн

загв

ар б

үтээ

х9.

1в. Б

үтээ

гдэх

үүни

й за

гвар

ын

хэрэ

глээ

ний

шаа

рдла

гад

дүн

шин

жилг

ээ х

ийх

зам

аар

шин

э за

гвар

бүт

ээх

9.1г

Дет

алий

г хав

тгай

гаар

огт

олж

шил

жүүл

сэн,

да

вхцу

улса

н дү

рслэ

лийн

арг

аар

дета

лийн

ор

того

наль

про

екцо

д ог

тлол

хий

сэн

байд

лаар

дү

рслэ

х9.

1д. Д

етал

ьд н

үүрн

ий, х

ажуу

гийн

, хэв

тээ

байр

шил

тай

хавт

гайг

аар

зүсэ

лт х

ийж

орто

гона

ль

прое

кцод

дүр

слэх

тал

с би

ет б

а де

тали

йг и

зом

етр

прое

кцы

н тэ

нхлэ

г дээ

р 1/

4 зү

сэлт

ээр

дүрс

лэх

9.1е

. Өгс

өн э

длэл

д хэ

рэгл

эх х

олбо

осы

н хэ

рэгц

ээг

илрү

үлж

онцл

огий

г ялг

ан т

аних

БОЛО

ВСРУ

УЛАХ

ТЕХ

НО

ЛОГИ

/А гр

упп/

Оёд

лын

техн

олог

и6.

2а. Х

эрэг

лээн

ий ж

ишээ

н дэ

эр

энги

йн б

олон

чим

эглэ

лийн

гар

оёдл

ын

төрл

ийн

туха

й ой

лгол

ттой

бо

лох,

хий

х жи

жиг э

длэл

ийн

хэрэ

гцээ

г тод

орхо

йлох

6.2б

. Шир

хэгл

эгий

г тай

лбар

лах,

ту

рших

арг

аар

байг

алий

н, у

ргам

лын,

хи

мий

н га

ралт

ай м

атер

иалы

н хэ

рэгл

ээг с

удла

х, я

лгаж

тан

их,

сонг

ож х

эрэг

лэх

7.2а

. Энг

ийн,

сар

ж, с

атин

нэх

ээсн

ий

гада

ад б

айда

л,өн

гө д

отры

н ял

гаа,

сун

алты

г ажи

глан

бүт

цийг

то

дорх

ойло

х7.

2б. О

ёдлы

н ба

гаж

хэрэ

гсли

йг

зори

улал

таар

нь

хэрэ

глэх

, бүр

тгэх

, зо

риул

алты

н са

ванд

хад

гала

х ар

гаар

аю

улгү

й аж

илла

гаан

ы д

үрм

ийг /

ААД/

ба

рим

тлан

ажи

ллах

аа х

аруу

лах

8.2а

. Нэх

мэл

мат

ериа

лын

үндс

эн

шин

ж ча

нары

г /ф

изик

, мех

аник

, те

хнол

огий

н/ с

унал

т, үр

чийл

т, сэ

мрэ

лт, х

элбэ

рээ

алда

х, т

оос

тата

х ба

йдал

зэр

эг ш

инж

чана

раар

то

дорх

ойло

х, з

охио

н бү

тээх

ажи

лдаа

со

нгох

8.2б

. Маш

ины

энг

ийн

оёдл

ын

төрл

үүди

йг а

шиг

лаж

жижи

г эдл

эл

хийх

9.2а

. Цар

дах,

хэл

бэрш

үүлэ

х, н

аах

аргу

удаа

р ба

йгал

ийн

ба н

ийлм

эл м

атер

иалы

н ш

инж

чана

рыг

өөрч

лөх,

зох

ион

бүтэ

эх а

жилд

аа х

эрэг

лэх

9.2б

. Оёд

лын

маш

ины

тус

лах

төхө

өрөм

ж аш

игла

н,

төрө

л бү

рийн

оёд

лууд

ыг о

ёж гү

йцэт

гэх

9.2г

. Мон

гол

үндэ

сний

хув

цасн

ы э

сгүү

рийг

ул

амжл

алт

арга

члал

аар

байг

уула

х9.

2д. У

лам

жлал

т ар

гаар

мон

гол

үндэ

сний

хув

цас

эсгэ

х, о

ёх, м

атер

иал,

баг

аж, т

ехно

логи

дар

аалл

ыг

схем

тэм

дэгл

эгээ

аш

игла

н тө

лөвл

өж б

ичих

6.2в

. Гар

оёд

лын

бага

ж хэ

рэгл

эгдэ

хүүн

ийг з

ориу

лалт

аар

нь

зөв

сонг

ох, а

юул

гүй

ажил

лага

аны

дү

рэм

бар

имтл

ан а

жилл

ах6.

2г. О

ёх а

ргач

лал,

хэр

эглэ

эгээ

р нь

энг

ийн

боло

н чи

мэг

лэли

йн га

р оё

длы

н тө

рлий

г анг

илла

х, ж

ижиг

эд

лэл

эсгэ

х, о

ёж, ч

имэг

лэх

7.2в

. Энг

ийн

ба ч

имэг

лэли

йн га

р оё

длы

н тө

рлүү

дийг

хос

луул

ан ж

ижиг

эд

лэл

хийх

8.2в

. Шул

уун

ба н

аран

юбк

аны

эсг

үүр

байг

уула

х, з

агва

рчил

гаа

хийх

8.

2г. Э

длэл

хий

хэд

шаа

рдла

гата

й м

атер

иал,

баг

аж х

эрэг

сэл

боло

н те

хнол

оги

дара

аллы

г төл

өвлө

х 8

.2д.

Тех

ноло

гийн

төл

өвлө

лтий

н да

гуу

юбк

а эс

гэх,

оёх

, чим

эглэ

х

9.2е

. Тех

ноло

гийн

дар

аала

л, з

аавр

ын

дагу

у м

онго

л ху

вцас

эсг

эж, о

ёх, ч

имэг

лэх

Жиж

иг э

длэл

зох

ион

бүтэ

элт

6.2д

. Хэр

эглэ

эний

жиш

ээн

дээр

ура

н за

нгил

аа, ш

үрэн

урл

алы

н тө

рлий

г м

эдэх

, заа

варч

илга

, схе

м т

эмдэ

глэг

ээ

ашиг

лан

хэлх

эх, з

анги

ах а

ргаа

с су

ралц

ах, б

үтээ

л хи

йж ч

имэг

лэх

7.2г

. Дэг

ээ з

үүни

й сү

лжм

элий

н то

йрго

ор с

үлжи

х, х

автг

ай с

үлжи

х ар

гаар

, схе

мий

н да

гуу

эдлэ

л хи

йх

8.2е

. Хос

зүү

ний

сүлж

мэл

ийн

ар, ө

нгө

сүлж

их, х

ээ ү

үсгэ

н сү

лжих

арг

аар,

сх

емий

н да

гуу

эдлэ

л хи

йх

9.2в

. Ура

н за

нгил

аа, з

үйм

эл у

рлал

, ура

н ха

тгам

лын

арга

аш

игла

н эд

лэл

зохи

он б

үтээ

х

Хоол

бол

овср

уула

х6.

2е. Х

агас

бол

овср

уулс

ан

бүтэ

эгдэ

хүүн

ээр

төрө

л бү

рийн

хүй

тэн

зууш

бэл

тгэх

6.2ж

. Хүн

сний

эрү

үл а

хуйн

тал

аар

жиш

ээ га

рган

тай

лбар

лах

7.2д

. Ам

ин д

эмээ

р ба

ялаг

зуу

ш,

унда

а бэ

лтгэ

х, э

рүүл

, зөв

хоо

ллох

ын

ашиг

тус

ыг ж

ишээ

гээр

тай

лбар

лах

8.2ж

. Тод

орхо

й зо

риул

алты

н ш

ирээ

за

салт

анд

зори

улса

н зу

уш, у

ндаа

ам

ттан

бэл

тгэх

8.2з

. Хоо

ллох

соё

л, з

арчм

ыг ж

ишээ

н дэ

эр т

айлб

арла

х

9.2ж

. Ула

мжл

алт

арга

ар т

араг

, аар

ц, а

аруу

л бэ

лтгэ

х9.

2з. Ц

агаа

н ид

ээ б

олов

сруу

лах

улам

жлал

т ба

орч

ин ү

еийн

үйл

двэр

лэли

йн а

ргы

н ял

гааг

то

друу

лах

БОЛО

ВСРУ

УЛАХ

ТЕХ

НО

ЛОГИ

/Б гр

упп/

Мод

бол

овср

уула

х6.

2з. М

одны

төр

өл, х

эрэг

лээг

ах

уйн

мод

он э

длэл

ийн

жиш

ээгэ

эр

тайл

барл

ах6.

2и. М

одны

өнг

ө, х

ээ з

ураг

лал,

гя

лалз

алт,

нягт

зэр

гийг

хар

уулд

ах,

зүлг

эх ө

нгөл

өх а

ргаа

р ф

изик

шин

ж ча

нары

г тод

орхо

йлох

6.2к

. Энг

ийн

гар

бага

ж аш

игла

н м

оды

г хөн

длөн

тай

рах,

туу

ш з

үсэх

, ха

руул

дах,

хол

бох,

зүл

гэх

чим

эглэ

х ар

гаар

тог

лоом

, эд

зүйл

с зо

хион

бү

тээх

6.2л

. Аю

улгү

й аж

илла

гаан

ы д

үрэм

за

авры

г бар

имтл

ан га

р ба

гажа

ар

ажил

лаж

байг

аага

а ха

руул

ах

7.2д

. Мод

ны б

үтци

йг х

өндл

өн б

а да

гуу

огтл

олоо

р то

дорх

ойло

х зо

хион

бү

тээх

ажи

лдаа

зөв

сон

гох

7.2е

. Бру

с ба

нзны

хээ

ллэг

бай

длаа

р го

лч б

а ш

ахаг

ч го

лч б

а ш

ахаг

ч ог

тлол

ыг т

одор

хойл

ох7.

2ж. Г

ар б

а эн

гийн

цах

илга

ан

бага

ж, т

усла

х тө

хөөр

өмжи

йн

аюул

гүй

ажил

лага

аны

дүр

мий

г /АА

Д/ б

арим

тлан

хэр

хэн

ажил

лаха

а ха

руул

ах

7.2з

. Бру

сыг х

аруу

лдах

, тай

рах,

хо

лбох

, зүл

гэж

чим

эглэ

х ар

гаар

ах

уйн

зори

улал

ттай

эд

зүйл

с зо

хион

бү

тээх

7.

2и. Г

ар б

а су

урь

маш

инаа

р ци

линд

р би

ет б

олов

сруу

лах

8.2и

. Мод

ны м

ехан

ик ш

инж

чана

рыг

зоро

х, х

угал

ах а

ргаа

р то

дорх

ойло

х,

зохи

он б

үтээ

х аж

илда

а со

нгох

8.2к

. Ам

ьтда

ас с

анаа

ава

х ар

гаар

м

одон

тог

лоом

ын

хэлб

эрий

н ди

зайн

ы

ший

дэл

гарг

ах8.

2л. М

од б

олов

сруу

лах

цахи

лгаа

н ба

гаж

хэрэ

гсли

йн б

үтэц

, хэр

эглэ

э,

ажил

лах

зарч

мы

г зур

аг, с

хем

аш

игла

н та

йлба

рлах

8.2м

. Зүс

мэл

мод

он м

атер

иалы

г та

йрах

, хар

уулд

ах, ц

үүцд

эх, н

үхлэ

х,

зүлг

эх, ө

нгөл

өх а

ргаа

р м

одон

тог

лоом

зо

хион

бүт

ээх

8.2н

. Зох

ион

бүтэ

эсэн

мод

он

тогл

оом

ын

жиш

ээн

дээр

хол

болт

ын

төрл

ийг т

айлб

арла

х

9.2и

. Бар

уун

гара

ар х

утгы

г бар

ьж, з

үүн

гара

ар

хам

гаал

ж тү

лхэх

арг

аар

цоол

бор

ба б

үтэн

сий

лбэр

хи

йх9.

2к. С

ийлб

эрий

н тө

рлөө

с ха

маа

рч, ү

ндсэ

н ба

ту

слах

баг

ажий

г сон

гох

9.2л

.Тус

гай

зори

улал

тын

бага

ж, т

оног

тө

хөөр

өмжи

йг А

АД-

ийг б

арим

тлан

заа

вры

н да

гуу

ажил

лах.

9

.2м

. Гар

ура

н хө

рөө,

цах

илга

ан у

ран

хөрө

өг з

өв

арга

бар

илаа

р аш

игла

снаа

рм

уруй

шуг

аман

гада

ргуу

тай

мод

он э

д ан

гийг

бүт

ээх

Мет

алл

боло

всру

улах

6.2м

. Мет

аллы

н тө

рөл,

хэр

эглэ

эг

ерди

йн х

эрэг

цээн

ий з

ориу

лалт

тай

эд з

үйлс

, гоё

л чи

мэг

лэли

йн

зори

улал

ттай

эд

зүйл

сийн

жиш

ээгэ

эр

тайл

барл

ах6.

2н. Х

уудс

ан м

етал

лыг х

айчл

ах,

нуга

лах,

эм

хэрд

эх, з

үлгэ

ж өн

гөлө

х ар

гаар

тог

лоом

, аху

йн з

ориу

лалт

тай

эд з

үйлс

хий

х6.

2о. Т

өмөр

утс

ыг т

асла

х, м

атах

, м

ушги

х, э

рчлэ

х, ч

имэг

лэх

арга

ар

тогл

оом

, эд

зүйл

с зо

хион

бүт

ээх

7.2к

. Мет

аллы

н те

хнол

огий

н ш

инж

чана

рыг н

угал

ах, х

угал

ах, х

айчл

ах,

хуур

айда

х, х

өрөө

дөх,

хас

уурд

ах

арга

ар т

одор

хойл

ох7.

2л. Х

айчл

ах, м

ушги

х, э

рчлэ

х,

нуга

лах,

эм

хэрд

эх, з

үлгэ

х, ө

нгөл

өх

арга

ар х

уудс

ан м

етал

л эд

лэл

зохи

он

бүтэ

эх

8.2о

. Нуг

алах

, муш

гих,

тас

лах,

мат

ах

арга

ар м

етал

лын

мех

аник

шин

ж ча

нары

г тод

орхо

йлох

, зох

ион

бүтэ

эх

ажил

даа

мех

аник

шин

ж ча

нары

г ха

ргал

зан

үзэх

9.2н

. Хат

аах,

хат

хар

иула

х, у

яраа

х ар

гууд

аар

байг

алий

н ба

ний

лмэл

мат

ериа

лын

шин

ж ча

нары

г өө

рчлө

х, з

охио

н бү

тээх

ажи

лдаа

хэр

эглэ

х 9.

2о. Д

архн

ы у

рлал

ын

арга

, төр

өл, з

ориу

лалт

ыг

эдлэ

лийн

жиш

ээн

дээр

тай

лбар

лах

9.2ө

. Хөө

мли

йн б

агаж

ийн

ажлы

н хэ

сгий

н хэ

лбэр

ийг

хөөм

лийн

тех

ноло

гийн

жиш

ээгэ

эр т

айлб

арла

х,

бүтэ

эл х

ийхд

ээ с

онго

ж хэ

рэгл

эх

8.2ө

. Аху

йн х

эрэг

цээн

д аш

игла

даг

хува

нцры

н жи

шээ

н дэ

эр а

ль н

ь ре

акто

плас

тын

ба т

ерм

опла

сты

н ху

ванц

ар б

олох

ыг т

одор

хойл

ох,

зохи

он б

үтээ

х аж

илда

а зө

в со

нгох

ТЕ

ХНИ

К /А

,Б гр

упп/

6.3а

. Тех

ники

йн (у

нада

г дуг

уйны

) хө

гжли

йн т

овч

түүх

ийг з

ураг

дүр

слэл

аш

игла

н та

йлба

рлах

6.3б

. Тех

ники

йн э

д ан

гийн

бүт

эц,

холб

олты

н тө

рлүү

дийг

жиш

ээн

авч,

дү

рслэ

н та

йлба

рлах

6.3в

. Эне

рги,

хүч

ний

эх ү

үсвэ

рийн

тө

рөл,

хэр

эглэ

эг ж

ишээ

гээр

та

йлба

рлах

6.3г

. Хял

бар

хийц

тэй

хөдө

лгөө

нт

бүтэ

эл з

охио

н бү

тээх

7.3а

. Тех

ники

йн (а

втом

ашин

ы

хөгж

лийн

түү

х г.м

.) хө

гжли

йн т

үүхи

йг

дүрс

лэл

ашиг

лан

тайл

барл

ах 7

.3б.

Мех

аниз

мы

н бү

тэц,

ажи

ллах

за

рчм

ыг х

арьц

уула

х 7

.3в.

Эле

ктро

ники

йн э

д ан

гиуд

ыг

тэм

дэг,

тэм

дэгл

эгээ

ний

дагу

у уг

срах

7.3г

. Хял

бар

мех

аниз

м,

элек

трон

икий

н эн

гийн

хэл

хээ

ашиг

ласа

н хя

лбар

тех

ники

йн б

үтээ

л зо

хион

бүт

ээх

8.3а

. Тех

ники

йн х

өгжи

л, з

охио

н бү

тээл

тийн

түү

хийг

(нис

эх о

нгоц

ны

хөгж

лийн

түү

х г.м

.) то

вч з

ураг

лал

ашиг

лан

тайл

барл

ах8.

3б. М

ехан

ик д

амжу

улгу

уды

н бү

тэц,

эд

анги

, ажи

ллах

зар

чмы

г хэ

рэгл

ээгэ

эр н

ь ха

рьцу

улах

8.3в

. Эле

ктро

ники

йн б

үрдэ

л хэ

сгүү

дийн

төр

өл а

нгил

ал, б

үтэц

, үү

рэг з

ориу

лалт

, ажи

ллах

зар

чмы

г то

дорх

ой ж

ишээ

н дэ

эр д

үрсл

эн

тайл

барл

ах8.

3г. М

ехан

ик д

амжу

улга

ар а

жилл

ах,

элек

трон

икий

н эн

гийн

хэл

хээ

ашиг

ласа

н хя

лбар

тех

ники

йн б

үтээ

л зо

хион

бүт

ээх

9.3а

. Тех

ники

йн х

өгжи

л, з

охио

н бү

тээл

тийн

түү

хээс

(у

сан

онго

цны

хөг

жлий

н тү

үх г.

м.)

хөгж

лийн

гол

хүчи

н зү

йлий

н га

ргал

гаа

хийх

9.3б

. Маш

ины

төр

лийг

жиш

ээгэ

эр т

айлб

арла

х9.

3.в.

Энг

ийн

боло

н ни

йлм

эл ц

ахил

гаан

хэл

хээ

бүхи

й, х

үний

хөд

өлм

өрий

г хөн

гөвч

лөх

техн

икий

н бү

тээл

зох

ион

бүтэ

эх9.

3г. Э

д ан

гийн

тан

их т

эмдэ

г аш

игла

н те

хнол

огий

н м

ашин

ы б

үдүү

вч у

нших

ДИЗАЙН ЗУРАГ ЗҮЙ, ТЕХНОЛОГИ

X-XII АНГИ

60


ДИЗАЙН ЗУРАГ ЗҮЙ, ТЕХНОЛОГИНЭГ. СУРГАЛТЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ТӨЛӨВЛӨЛТА.ДИЗАЙН,ЗУРАГЗҮЙСургалтынхэвийнүйлажиллагаагхангахадчиглэсэн9дүгээрсардхэрэгжүүлэхсургалт,үйлажиллагаанытөлөвлөлтийгхүснэгтээрхаруулав.

Хүснэгт1.Сургалтыгүргэлжлүүлэхүйлажиллагаанытөлөвлөлт

7 хоног 10 дугаар анги

III,IVШинээр судлах агуулга: 10.1а. Цэг ба онцгой байршилтай шулууныг ортогональ параллел проекцын аргаар I квадрант ба I октантад дүрслэх

11 дүгээр анги

I,II

Теле хичээлийн үр дүнг оношлох, бататгах агуулга:10.3б. Инфографик мэдээллийн дизайныг ялган таних замаар мэдээллийн таних тэмдгийг зохион зурах10.3а. Силуэт, хээ чимэглэлийн график элементүүдийн онцлогийг ялган таних замаар график элементүүдийг дүрслэн зурах

III,IVШинээр судлах агуулга: 11.1а. Түвшний болон проекцлогч байршилтай хавтгайг ортогональ параллел проекцлолын аргаар проекцын нэгдсэн системд дүрслэх


I,II

Теле хичээлийн үр дүнг оношлох, бататгах агуулга:11.4а. Гурван хэмжээст дүрс бүтээх зарчмаар орон зайн зохиомж хийх11.4б. Оршин буй газрынхаа гадна орчны барилга зам талбайн орон зайн хэрэгцээг илрүүлэх замаар ландшафтын макет хийх

III,IVШинээр судлах агуулга: 12.1а. Гадаргууг цэг, шулуун, хавтгайг бүтэцчилэх аргаар проекцын нэгдсэн системд дүрслэх

Б.ТЕХНОЛОГИХүснэгт2а.Сургалтыгүргэлжлүүлэхүйлажиллагаанытөлөвлөлт


III,IV

Шинээр судлах агуулга: 10.1а. Орчин үеийн хувцасны загварын трэнд, чиг хандлагыг коллаж, постер, зураг дүрслэл ашиглан төлөөлүүлэн харуулах10.1б. Өдөр тутмын хувцасны шинэ загварыг бүтцийн шинжилгээний аргыг ашиглан зохиомжлон бүтээх


I,II

Теле хичээлийн үр дүнг оношлох, бататгах агуулга:10.1в. Хүний биеийн антропометрийн цэгүүдийг тодорхойлж, хүний биеийн хэмжээг аргачлалын дагуу зөв авах10.1г. Мөртэй хувцасны суурь үлгэрийг өөрийн биеийн хэмжээгээр байгуулах10.1д. Цамц, даашинзны эсгүүрийг энгэрийн танаас шилжүүлэх аргаар загварчлах

III,IV

Шинээр судлах агуулга: 11.1а. Монгол хувцасны үүсэл, хөгжил, төрөл ангилал, онцлог, бэлгэдлийг жишээгээр үзүүлж тайлбарлах11.1б. Үндэсний загвартай орчин үеийн хувцасны загварын шинэ санаа, шийдлийг гол объектын арга ашиглан зохиомжлон бүтээх


I,II

Теле хичээлийн үр дүнг оношлох, бататгах агуулга:11.1д. Үндэсний загвартай хувцсыг орчин үеийн эсгүүр, загварчилгааны аргаар эсгэх, загварчлах11.1б. Гол объектын арга ашиглан үндэсний загвартай орчин үеийн хувцасны шинэ загвар зохион бүтээх11.1ж. Монгол үндэсний хувцсыг уламжлалт ба орчин үеийн арга технологийг хослуулан эсгэх, оёх, чимэглэх

III,IVШинээр судлах агуулга: 12.1а. Гоёлын даашинзны загварын шийдлийг өгсөн жишээн дээр тайлбарлах12.1б. Гоёлын даашинзны ансамбль загвар зохиох

61

ДИЗАЙН ЗУРАГ ЗҮЙ, ТЕХНОЛОГИ X-XII АНГИ

Хүснэгт2б.Сургалтыгүргэлжлүүлэхүйлажиллагаанытөлөвлөлт


I

Теле хичээлийн үр дүнг оношлох9.3г. Эд ангийн таних тэмдэг ашиглан технологийн машины бүдүүвч унших9.3а. Техникийн хөгжил, зохион бүтээлтийн түүхээс (усан онгоц) хөгжлийн гол хүчин зүйлийн гаргалгаа хийх

II III,IV

Теле хичээлийг бататгах агуулга:9.3в. Энгийн болон нийлмэл цахилгаан хэлхээ бүхий, хүний хөдөлмөр хөнгөвчлөх техникийн бүтээл зохион бүтээх9.3б. Машины төрлийг жишээгээр тайлбарлах9.3в. Энгийн болон нийлмэл цахилгаан хэлхээ бүхий, хүний хөдөлмөр хөнгөвчлөх техникийн бүтээл зохион бүтээх9.3г. Эд ангийн таних тэмдэг ашиглан технологийн машины бүдүүвч унших


IТеле хичээлийн үр дүнг оношлох:10.3б. Электроникийн тухай ерөнхий ойлголтыг тайлбарлахдаа хагас дамжуулагч, диод, эсэргүүцлийг танилцуулж, хөгжил, хэрэглээг илрүүлэн дүгнэлт хийх

II III,IV

Теле хичээлийг бататгах агуулга:10.3е. Идэвхигүй электрон элементийн төрөл бүтэц, ажиллах зарчмыг харьцуулах аргаар үүргийг тодорхойлж, зөв сонгох10.3б. Электроникийн тухай ерөнхий ойлголтыг тайлбарлахдаа хагас дамжуулагч, диод, эсэргүүцлийг танилцуулж, хөгжил, хэрэглээг илрүүлэн дүгнэлт хийх10.3е. Идэвхигүй электрон элементийн ажиллах зарчмыг харьцуулах төрөл бүтэц аргаар үүргийг тодорхойлж, зөв сонгох


I Теле хичээлийн үр дүнг оношлох, бататгах агуулга:11.3б. Электрон ба механик мэдрэгчийн төрөл бүтэц, үүргийг харьцуулах аргаар ажиллах зарчмыг мэдэх

II III,IV

Теле хичээлийг бататгах агуулга:11.3в. Цахилгаан дохионы ажиллах зарчмыг судлахдаа анолог ба тоон системийн ялгааг тогтоон, хугацаанаас хамаарсан үелэн давтагдах шинж чанарыг тайлбарлах11.3б. Электрон ба механик мэдрэгчийн төрөл бүтэц, үүргийг харьцуулах аргаар ажиллах зарчмыг мэдэх11.3в. Цахилгаан дохионы ажиллах зарчмыг судлахдаа анолог ба тоон системийн ялгааг тогтоон, хугацаанаас хамаарсан үелэн давтагдах шинж чанарыг тайлбарлах


2.1. Бүтээлийн сангийн шинжилгээ хийх аргачлалХүснэгт3.Сурахаргабарилоношлох

Шалгуур Үлгэржишээ Чадварлаг Боломжбайна ХичээххэрэгтэйЗурагдүрслэл

Дизайнышийдэл

Бүтээлийн санаа нь маш сонирхолтой, шинэлэг. Дүрслэл, чимэглэл нь бусдад үлгэр жишээ болохуйц

Сонирхолтой санаа шийдэл дэвшүүлсэн, Дүрслэл, чимэглэл нь чадварлаг сайн

Бүтээлийн санаа гаргахдаа хичээлийн жишээ зургуудаас санаа авсан. Дүрслэл, чимэглэл дунд зэрэг

Бүтээлийн санаа, дүрслэл нь энгийн, хичээлээр үзүүлсэн загварыг дуурайн хийхийг оролдсон

Технологийнгүйцэтгэлийнурчадвар

Бүтээлийг хийхдээ материал болон багаж хэрэгслийг оновчтой сонгосон. Ямар ч алдаагүй, цэвэр нямбай, бүрэн гүйцэд хийж гүйцэтгэсэн

Бүтээлийг хийхдээ материал болон багаж хэрэгслийг оновчтой сонгосон. Цэвэр нямбай хийж гүйцэтгэсэн боловч зарим зүйлийг дутуу хийсэн

Бүтээлийг хийхдээ материал сонголт нь тийм ч оновчтой бус. Цэвэр нямбай ажиллах дээр цаашид анхаарах шаардлагатай.

Бүтээлийг хийхдээ материал сонголт нь оновчтой бус, амархан урагдах, эвдрэх. Хайчлах, наах, байрлуулах ажиллагаа дутуу, хэврэг.

62


Суралцахаргабарил

Бүтээлийг хийхдээ бусдаас асуух, сурвалжлах, интернэтээс мэдээлэл цуглуулж судлах, ижил төстэй бүтээлийг харьцуулах зэргээр бүтээлчээр судалгаа хийсэн. Теле хичээлийн тэмдэглэл хөтөлсөн.

Бүтээлийг хийхдээ интернэтээс мэдээлэл цуглуулж судалгаа хийсэн.Теле хичээлийн агуулга болон хийсэн судалгааны талаар тэмдэглэл хөтөлсөн.

Теле хичээлийн агуулга болон хийсэн судалгааны талаар заримдаа тэмдэглэл хөтөлсөн.

Бүтээлийг хийхдээ нэмж судлаагүй.Тэмдэглэл хөтлөөгүй.

Теле хичээлийг үзээд бичиж тэмдэглэсэн дэвтэр, бие даан нэмж судалсан бол түүнийг баталж нотлох баримт, материал (интернэтийн зураг, бичиж тэмдэглэсэн, зурсан, цуглуулсан материал) болон хийсэн хамгийн сайн бүтээлээ авчрах даалгавар өгнө. Дээрх рубрикийг ашиглан сурагчдын ирүүлсэн бүтээл болон холбогдох баримт материалд үнэлгээ өгнө. Рубрикийн шалгуур тус бүр дээр сурагчид ямар түвшинд байгаад дүн шинжилгээ хийж, хичээлийн арга зүй, төлөвлөлтөд анхаарч тусгаж хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. 2.2. Сурагчийн өөрийн үнэлгээний арга хэрэгсэл, шинжилгээ хийх аргачлалӨөрийнүнэлгээнийзорилго:Суралцагчид өөрсдийн бүтээлийг үнэлэх, сайжруулах, хийсэн зүйлийн талаар эргэцүүлэн бодох, цааш хөгжүүлэх зорилгоо тодорхойлох бодит шаардлагыг бий болгож, идэвхтэй суралцахуйг дэмжихэд оршино.Өөрийнүнэлгээнийаргахэрэгсэл:Сурагчийн өөрийгөө үнэлэх чадвар нь цаг хугацааны туршид улам туршлагажиж, хөгжиж байдаг учраас өөрийн үнэлгээг хөгжүүлэхийн тулд багш нар ямар ч үед хэрэглэж болохуйц өөрийн үнэлгээний арга, хэрэгслийг сонгох хэрэгцээ шаардлага гардаг. Бид сурагчийн ялгаатай байдалд тохируулан хэрэглэж болохуйц хэд хэдэн арга, хэрэгслийг зөвлөж байна. Багш өөрийн үнэлгээний хуудас, хэрэгслийг тараан өгч, сурагчдаар өөрийн үнэлгээ хийлгэнэ. Сурагчдын өөрийн үнэлгээнд дүн шинжилгээ хийж ажиллах талаар эцэг эх, сурагчдад зөвлөнө.

Хүснэгт4.Өөрийнүнэлгээнийзагвар

Шалгуур Сурагчдын түвшин Арга зүй, төлөвлөлт

Зураг дүрслэлДизайны шийдэл


- Зохион бүтээх дадлага ажил, төслийн ажил хийхдээ мэдээлэл цуглуулж, судалгаа хийх буюу дизайн анализ хийх чадварыг хөгжүүлэхэд анхаарах.

- Хичээл бүр дээр зурах, дүрслэх даалгавар өгч ажиллуулж байх.- Сурах бичгийн 91-р талын Ажлын хуудас 1 нь аливаа эдлэл,

бүтээгдэхүүний загвар зохион бүтээхэд бүтээлчээр чиглүүлэх дасгал болно

Технологийн гүйцэтгэлийн ур чадвар


- Хичээлийн жилийн турш технологийн арга барил, ур чадварын хоцрогдлыг нөхнө

- Сурагчид бие биедээ заах арга барилыг хичээлд түлхүү хэрэглэх хэрэгтэй



- Ахлах ангийн сурагч суралцах арга барилыг хангалттай төвшинд эзэмшсэн байх ёстой

- Аливаа асуудлыг шийдвэрлэхдээ судалгаанд тулгуурладаг, зурах, дүрслэх, дүн шинжилгээ хийх зохих арга барилтай болсон байх ёстой

- Хичээлийн жилийн турш энэ чадварыг хөгжүүлнэ

Сурагчдаас теле хичээлийн хэрэгжилтийн талаар өөрийн үнэлгээний тандалт судалгаа авахдаа дараах хувийн мэдээллийг авна. Үүнд: Овог нэр, хүйс, одоо суралцаж буй анги, суралцаж буй сургуулийн өмчийн хэлбэр (төрийн, хувийн), суралцаж буй сургуулийн байршил (нийслэл, аймаг, сум, баг), суралцаж буй сургуулийн нэр гэх мэт.

63


Хүснэгт5.Өөрийнүнэлгээнийзагвар

Үндсэн хэсэгТаДизайнзурагзүй,технологийнтелехичээлийгүзээддараахшалгууртусбүрийгхэрхэнгүйцэтгэсэнбэ?Тохирохтоогдугуйлнауу.

1. Маш бага, 2. Хангалтгүй, 3. Дундаж, 4. Хангалттай, 5. Маш их№ Шалгуур тоо 1 2 3 4 5 Тайлбар1 Дизайн зураг зүй, технологийн теле хичээлийг үзсэн.

2 Дизайн зураг зүй, технологийн теле хичээлийн тэмдэглэл хөтөлсөн.

3 Дизайн зураг зүй, технологийн теле хичээлээр өгсөн даалгаврыг хийсэн.

4 Теле хичээлийн даалгаврыг гүйцэтгэхэд гэрийнхнээсээ дэмжлэг авсан.

5 Теле хичээлээр үзүүлсэн бүтээлийн ажлыг хийж үзсэн.

6 Теле хичээлээр үзүүлсэн бүтээл хийх, зураг зурах арга барилыг үзээд ойлгосон.

7 Теле хичээлийн агуулгыг бататгахад багшийн дэмжлэг хэрэгтэй.

Тайлбар:Багшальангийнсурагчдаарөөрийнүнэлгээхийлгэхвэ?гэдгээсхамаараадтелехичээл,гэрийндаалгавар,бүтээл,зурагтөсөлзэргийнтоог“тоо”гэсэнбаганадбичижөгчболно.Мөн дээрх хаалттай асуулгаас гадна зөвлөмжид тусгасан арга хэрэгслийг хэрэглэнэ.

2.3. Сурагчийн мэдлэг, чадварыг оношлох, дүн шинжилгээ хийх аргачлалХүснэгт6.Сурагчийнбүтээлчэрэлхийллийгүнэлэх

№ Бүтээлч эрэлхийллийн арга барил Итгэлтэй Дунд зэрэг Итгэлгүй1 Бүтээл хийх, эдлэлийн загвар зохион бүтээхдээ түүний хэрэгцээг

илрүүлж, зорилгоо тодорхойлж чадна. 2 Бүтээл хийх, эдлэлийн загвар зохион бүтээхдээ түүний хэлбэр,

загвар, материал, чимэглэл, хийх арга технологи, ажиллах зарчмын талаар судлан мэдээлэл цуглуулж, мэдлэг, ойлголтоо гүнзгийрүүлж чадна.

3 Эдлэл, бүтээлийн загвар зохион бүтээхдээ судалгаандаа тулгуурлаж, шинэ, сонирхолтой, оновчтой дизайны шийдэл гаргаж, зурж дүрсэлж чадна.

4 Эдлэл, бүтээлээ хийх материал, багаж хэрэгсэл, технологи дарааллаа төлөвлөж (бичиж) чадна.

5 Хийсэн бүтээлдээ шалгуурын дагуу үнэлгээ өгч чадна.

Энэхүү өөрийн үнэлгээ нь сурагчид суурь боловсролын түвшинд дизайн зураг зүй, технологийн хичээлийн суралцахуйн гол арга барил болох “Бүтээлч эрэлхийллийн арга барил”-ыг хангалттай эзэмшсэн эсэхийг харуулах болно. Энэ нь ахлах ангид дизайн зураг зүй технологийн хичээлийг гүнзгийрүүлэн суралцахад сурагч бэлэн байгаа эсэхийг харуулж чадна. Сурагчдын өөрийн үнэлгээний үр дүнд анализ хийж, тэд чухам аль шалгуур дээр хангалтгүй байгааг илрүүлж, цаашид анхаарч арга зүй, төлөвлөлтдөө тусгаж ажиллана.

2.3.1. Сурагчийн мэдлэг, чадварыг оношлох даалгаварТеле хичээлийн оношилгоо нь шалгалтаас ялгаатай бөгөөд цаг үеийн онцгой байдлаас хамаарч явагдсан хичээлийг бие даах буюу ойр дотны хүмүүстэйгээ хамтран үзэж судалсан эсэхийг ерөнхийд нь судалж сэргээн бататгах урьдчилсан тандалт гэж ойлгоно. Иймээс бүрэн дунд боловсролын оношилгоо хийх хэд хэдэн хэлбэрийг зөвлөмжид тусгаж зарим агуулгыг жишээ болгон оруулсан байгаа. Эдгээр оношилгооноос багш өөрийн орчин нөхцөл, арга барилтайгаа уялдуулан сурагчдаас бататгах буюу дараагийн бүлэг сэдвийн залгамж холбоо болох гол зүйлийг тандан мэдэж бататгах арга зүйдээ тусгах юм.

64


10 дугаар анги Сурагчдыгоношлохагуулга:“Техник”(9дүгээрангийнагуулга)

1. Кинематик тэмдэглэгээний тухай мэдээллийг сурах бичгээс уншаарай.2. Гутал арчигчийн загвар ба түүний кинематик тэмдэглэгээг харьцуулан ажиглаарай. (Зураг 1.)

Зураг1.

Даалгавар: Оёдлын машины голын кинематик тэмдэглэгээг зурна уу.

.

11 дүгээр анги 1. Дизайн, зураг зүй. Сурагчдыгоношлохагуулга:Суралцахуйн зорилт: Инфографик мэдээллийн дизайныг ялган таних замаар мэдээллийн таних тэмдгийг зохион зурах

Хүснэгт7.Дизайнзурагзүйноношлохагуулга

Үнэлгээний зорилт Шалгуур Багшийн үйл

ажиллагаа

Шалгуур 1Та нар худалдан авах гэж байгаа бүтээгдэхүүнээ ямар мэдээллээр ялган таньдаг вэ?


Шалгуур 2

Энэ хоёр тэмдгийг хаана харж байснаа эргэн санаад юуны тэмдэг болохыг нэрлэн бичээрэй.

Нэмэлт байдлаар тэмдэгтийн зураг үзүүлэх, харилцан ярилцах

Шалгуур 3

Эдгээр тэмдгүүдээс ямар мэдээллийг ойлгож болох вэ? Нэмэлт зураг үзүүлэх

Шалгуур 4

Мэдээллийн тэмдгийг ямар дүрслэлээр зурсан байгааг ажиглаад “Цаг агаар”, “Сургуулийн орчин”, “Худалдааны байгууллага” зэрэг газруудад байх таних тэмдэгийг мэдээллийн тэмдэгт зурах аргыг ашиглан зураарай.

Цаг агаарын тухай харилцан ярилцах

Шалгуур2,3,4-дбүрэнхариулжчадаагүйболитгэлгүй,Шалгуур1,2,3-дхариулсанболдундзэрэг,Шалгуур1,2,3,4-ийгбүрэнхийсэнболитгэлтэйгэжүзнэ.

65


2. ТехнологиА. Хувцасны технологи 11 дүгээр ангид хувцасны технологи бүлэг сэдвээр сурагчид үндэсний хэв шинж, загвартай дан дээл, даашинз эсгэж оёж сурах тул өмнөх ангид үзэж судалсан байх хөнгөн хувцасны эсгүүр, загварчилгаа байгуулах мэдлэг, ур чадвар дээр суурилж сургалт явагдах ёстой. Ийм учраас мөртэй хувцас, даашинзны суурь үлгэр байгуулах, загварчилгаа хийх агуулгыг бататгах шаардлагатай юм. Бататгах хичээлийн өмнө сурагчид теле хичээл үзээд ойлгосон түвшин, бие даан бүтээл хийж, ур чадвараа нэмэгдүүлсэн эсэхийг оношлох зорилгоор дараах даалгаврыг ажиллуулна. Даалгаврын гүйцэтгэлд дүн шинжилгээ хийж, сурагчид суралцахуйн зорилтыг хангаж чадаж байгаа эсэх, ямар агуулгыг дутуу ойлгосон, цаашид хоцрогдлыг хэрхэн нөхөх талаар багш дүн шинжилгээ хийж, анхаарч ажиллана. 10 дугаар ангийн Дизайн зураг зүй, технологийн хичээлээр сурагчид “Хөнгөн хувцасны зохион бүтээлт” сэдэвт хичээлийг үзэж судалсан.Сурагчдыгоношлохагуулга:

Хүснэгт8.Хувцаснытехнологийноношлохагуулга

а) Хүний биеийн хэмжил зүйн цэгүүдийг нэрлэнэ үү.

1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9)

б) Энгэрийн танаасыг шинэ байрлалд шилжүүлнэ үү.

Б. Механик ба электроникСурагчдыгоношлохагуулга: Электроникийн тухай ерөнхий ойлголтыг тайлбарлахдаа хагас дамжуулагч, диод, эсэргүүцлийг танилцуулж хөгжил хэрэглээг илрүүлэн дүгнэлт хийх.

Хүснэгт9.Механикбаэлектроникийноношлохагуулга

1. Зурагт үзүүлсэн зүйлсийг нэрлэж бичээрэй.

2. Эсэргүүцлийг үсгээр тэмдэглэх ба хэмжих нэгж нь

3. Хүснэгтэд байгаа өнгийн LED гэрлийн хүчдэлийн хэмжээг бичээрэй.

4. 9V хүчдэлд 2.1V хүчдэлийн улбар шар LED гэрлийг шатаахгүйгээр асаахад юу хэрэгтэй вэ?

5. Эсэргүүцлийг хэмжих аргуудыг нэрлэ.

a) б) в)

66


Хүснэгт10.Даалгаварүнэлэхрубрик

Шалгуур Үлгэр жишээ Чадварлаг Боломж байнаЗураг дүрслэл

Дизайны шийдэл

Бүтээлийн санаа нь маш сонирхолтой, шинэлэг. Гэрэл, чимэглэл нь бусдад үлгэр жишээ болохуйц.

Сонирхолтой санаа шийдэл дэвшүүлсэн, гэрэл, чимэглэл нь сайн.

Бүтээлийн санаа гаргахдаа хичээлийн жишээ зургуудаас санаа авсан. Гэрэл, чимэглэл дунд зэрэг.

Технологийн гүйцэтгэлийн ур

чадвар

Электроникийн элементүүдийн холболтыг технологийн дагуу гагнуурын алхаар хийсэн. Электроникийн холболтууд бүгд зөв. Гэрлүүд бүгд асаж байна.

Электроникийн элементүүдийн холболтыг технологийн дагуу гагнуурын алхаар хийсэн. Электроникийн холболтууд ихэнх нь зөв. Ихэнх гэрлүүд асаж байна.

Электроникийн элементүүдийн холболтыг гараар холбосон. Электроникийн холболтууд ихэнх нь алдаатай цөөн тоотой гэрэл асаж байна.

Электроникийн тухай ойлголт

чадвар

Хэмжих төрлийн багаж хэрэгсэл, утасны программуудыг ашиглаж ажиллаж сурсан. Теле хичээлээр заасан эсэргүүцэл хэмжих аргачлалыг сайн сурсан. АLED гэрлүүдэд таарсан эсэргүүцлүүдийг зөв сонгосон.

Хэмжих төрлийн багажийн тухай тэмдэглэл хөтөлсөн, утасны программ суулгасан, ашиглаж үзээгүй.Нэг хэмжигдэхүүнтэй эсэргүүцэл гэрэл бүрт ашигласан.

Теле хичээлийн агуулга болон хийсэн судалгааны талаар заримдаа тэмдэглэл хөтөлсөн. Эсэргүүцэл дутуу зарим эсэргүүцлийн хэмжигдэхүүн буруу.

12 дугаар анги 1. Дизайн зураг зүй Суралцахуйнзорилт:11.4а. Гурван хэмжээст дүрс бүтээх зарчмаар орон зайн зохиомж хийх

Хүснэгт11.Дизайнзурагзүйноношлохагуулга

Үнэлгээний зорилт Шалгуур Багшийн үйл

ажиллагаа

Шалгуур 1

- Та бүгдийн сургуулийн болон гэрийн гадаа орчны талбайн тохижилтыг ямар зүйлс бүрдүүлж байна вэ? /нэрлэн бичээрэй/

- Энэхүү орчинд юу дутагдаж байгааг бичээд, цаашид хэрхэн өөрчилж болох талаар санаагаа тэмдэглэн зурах буюу тайлбар бичээрэй


Шалгуур 2 - Бидний эргэн тойронд ногоон байгууламж ямар хэрэгтэй вэ?

Шалгуур 3

- Хавтгай дүрсийн зохиомжийг орон зайн 3 хэмжээст болгон өөрчилж болох ямар арга байдаг вэ?

- Зургаар харуулсан орон зайн зохиомжийн зориулалт, хийсэн аргыг ажиглаарай. Өөрсдөө хийх орон зайн зохиомжийн талаараа хамтран ярилцаарай.

Харилцан ярилцах Биет дүрсийг цаасаар бүтээсэн бүтээлийн зураг үзүүлэх

67


Шалгуур 4 Зурагт үзүүлсэн аргаар 100х100 мм хэмжээтэй цаасаар орон зайт зохиомж хийгээрэй.

Цаас, хайч, цавуу, бэлтгэх, зөвлөх

Шалгуур 2, 3, 4-д бүрэн хариулж чадаагүй бол итгэлгүй,Шалгуур 1, 2, 3-д хариулсан бол дунд зэрэг,Шалгуур 1, 2, 3, 4-ийг бүрэн хийсэн бол итгэлтэй гэж үзнэ.

2. ТехнологиА. Хувцасны технологи Даалгаврыг үнэлэх рубрикийг сурагчдад өгөх эсэхийг багш өөрөө шийднэ үү. Сурагчдын гүйцэтгэсэн даалгаварт багш анализ хийж, тэд зааварчилгааны дагуу эсгүүр байгуулах чадварыг зохих түвшинд эзэмшиж буй эсэх, загварын зургийн дагуу эсгүүрийн энгийн өөрчлөлт, загварчилгааг хийж чадаж буй эсэх, мөн эсгүүрээс үлгэр буулгах тухай ойлголт мэдлэг байгаа эсэхэд дүн шинжилгээ хийх боломжтой. Оношилгооны үр дүн нь “Үндэсний загвартай хувцсыг орчин үеийн эсгүүр, загварчилгааны аргаар эсгэх, загварчлах” суралцахуйн зорилтыг сурагчид ямар түвшинд эзэмшсэн болохыг харуулна.

Хүснэгт12.Хувцаснытехнологийноношлохагуулга

1. Зурган зааварчилгааны дагуу өөрийн биеийн бодит хэмжээгээр монгол дээлний босоо захны эсгүүрийг байгуулна уу. Байгуулсан эсгүүрээ ашиглан цаасаар макет буюу захны үлгэр хийнэ үү.

2. Зурагт үзүүлсэн дан дээлний энгэрийн ухлаадасны загварчилгааг суурь үлгэр дээр байгуулж, хэмжээг тавина уу.

Хүснэгт13.Даалгаврыгүнэлэхрубрик

Шалгуур Хангалттай, сайн Дунд зэрэг Хангалтгүй

Загварчилгаа Загварын зургаас хэмжээ, харьцааг маш оновчтой зөв тодорхойлж, суурь үлгэр дээр алдаагүй зөв байгуулсан.

Загварын зургаас хэмжээ харьцааг барагцаатай тодорхойлж, суурь үлгэр дээр бага зэрэг алдаатай боловч байгуулж чадсан.

Суурь үлгэр дээр загварчилгааг байгуулж чадаагүй. Байгуулсан ч харьцаа, хэмжээний хувьд ноцтой алдаа гаргасан.

Эсгүүр, үлгэр байгуулах

Хүзүүний тойрог хэмжээг зөв авч, захны эсгүүрийг алдаагүй зөв байгуулж чадсан. Макетийг цэвэр нямбай, зөв, бүрэн хийж чадсан.

Хүзүүний тойрог хэмжээг авахдаа бага зэрэг алдсан ч, захны эсгүүрийг зурган зааварчилгааны дагуу байгуулж чадсан. Макетийг хийж чадсан.

Хүзүүний тойрог хэмжээг буруу авсан, захны эсгүүрийг байгуулж чадаагүй, эсвэл буруу байгуулсан. Макет хийж чадаагүй, эсвэл маш буруу хийсэн.

68


Б. Механик ба электроникТеле хичээлээр Механик электроник бүлгийн хүндрэлтэй сэдвийн нэг мэдрэгчийн тухай болон төрөл ангилал, ахуйн хэрэглээний зүйлс хэрхэн ашиглах талаар үзсэн билээ. Механик электроник бүлгийн хүрээнд бид 10 дугаар ангид энгийн электроникийн элементүүдийн тухай үзэж судалсан бол 11 дүгээр ангид электроникийн элементүүдийн тухай гүнзгийрүүлэн судлахдаа мэдрэгчийг голлон үзэх болно. Сурагчид механик хөдөлгөөн, түүний хүч, ажиллах зарчмыг ашиглан бүтээл хийх явцдаа электроникийн мэдлэг, ойлголт авах боломжтой юм. Оношилгооны үр дүнг харгалзан бататгах агуулга, арга зүйгээ сонгож жилийн хугацаанд туршиж хэрэгжүүлэх тал дээр анхаарах хэрэгтэй.

Хүснэгт14.Механикбаэлектроникийноношлохагуулга

1. Яагаад ус буцалгагчийн ус бүрэн буцлаад эхэлмэгц унтардаг, гараашны хаалга тодорхой зайд ойртон очиход өөрөө нээгддэг вэ?

2. Мэдрэгч /sensor/ гэж юуг нэрлэдэг вэ?

3. Зурган дээрх мэдрэгчүүдийг ямар төхөөрөмжид ашиглаж болох вэ?

4. Электрон элементүүдийг хавтан дээр бэхэлж тогтооход ямар багаж хэрэгсэл хэрэгтэй вэ?

a) б) в)

Хүснэгт15.Даалгаврыгүнэлэхрубрик

Шалгуур Хангалттай сайн Дунд зэрэг Хангалтгүй

Технологийн гүйцэтгэлийн ур чадвар

Электроникийн элементүүдийн

холболтыг технологийн дагуу гагнуурын алхаар

цэвэр хийсэн.


холболтыг гагнуурын алхаар бага зэрэг бохир

хийсэн.


холболтыг гараар мушгиж холбосон.

Электроны тухай ойлголт чадвар

Өгөгдсөн схемийн дагуу мэдрэгчийг оролцуулан

зөв холбож эдлэлээ хийсэн.

Өгөгдсөн схемээр холбосон боловч буруу

элемент ашигласан. Мэдрэгчээ буруу

холбосон.

Өгөгдсөн схемээс өөрөөр холбосон. Мэдрэгчээ

буруу сонгосон. Транзисторын хөлийг

буруу холбосон.

2.3.2. Оношилгооны үр дүнд шинжилгээ хийх аргачлалБүрэн дунд боловсролын оношилгооны “Хангалттай сайн” гэсэн үнэлгээ нь теле хичээлээ бүрэн үзсэн бөгөөд бие даан сурах арга барил тодорхой хэмжээнд төлөвшсөн гэж үзнэ. Ийм үнэлгээтэй сурагчид хичээлийн хоцрогдол багатай, залгамж холбоотой агуулгыг бүрэн ойлгоод бүтээлчээр гүйцэтгэх боломжтой юм. Эдгээр сурагчдыг бусдыгаа дагуулан сургах, зөвлөн туслах хэлбэрээр сургалтад хамтран оролцуулж бататгах агуулгыг судлуулах боломжтой юм. “Дунд зэрэг” гэсэн үнэлгээг сурагчдын хэдэн хувь авч байгааг хувьлан үзэж бататгах агуулгын багтаамжийг төлөвлөнө. Иймээс сэргээн сануулах, теле хичээлийн онцлог гол хэсгүүдийг харилцан ярилцаж уялдаа холбоотой агуулгаа заах арга зүйг баримтална. Бататгах агуулга арга зүйн хувилбарыг хичээлийн жилийн туршид баримтлах нь зүйтэй юм. “Хангалтгүй” гэсэн үнэлгээтэй сурагчдыг хичээлийн жилийн хугацаанд багийн зохион байгуулалтаар хамтран ажиллах, баг дотороо үүрэгжүүлэн өгч бүтээлчээр ажиллах боломжоор хангаж ажиллах арга зүйг баримтлах нь чухал юм.

69



3.1. Теле хичээлийг бататгах болон шинээр судлах агуулга, арга зүйБүлэг сэдвийн бататгах арга зүй нь агуулгын залгамж холбоог нягт уялдаатай гаргах, тоймлон тодорхойлохоос илүү нарийн учир утга, шалтгааныг тайлбарлах, хэрэглээтэй хэрхэн холбогдох, энгийн зүйлээс жишээ авч хэрэглэгдэхүүн болгох зэрэг зүйлсийг зарим агуулгын жишээн дээр багцлан зөвлөмжилсөн байгаа. Үүнийг багш өөрийн арга зүйдээ тохируулан улам хөгжүүлэн заах боломжтой гэж үзэж байна. Хөтөлбөрийн агуулгыг суралцахуйн удирдамжийн дагуу төлөвлөн заахдаа агуулгыг өргөсгөн гүнзгийрүүлэх, залгамж холбоог сайтар нягтлан гаргах, бүлэг сэдэв, хичээл хоорондын уялдааг хангасан бүтээлч дадлага ажлыг хийлгэхийг баримтлах зүйтэй юм. Үүнийг хөтөлбөрийн бүх агуулгад хамааруулан ойлгох хэрэгтэй.Шинээр орох бүлэг сэдвийг цөөн цагт багцлан сэдвийн цөм хэсгийг хүргэж байгаа тул цаашид зарим агуулгын тодруулах зүйлсийг хичээлдээ уялдаатай хэсэгт оруулж байх нь зүйтэй юм.

10 дугаар анги 1. Дизайн зураг зүй Шинээрсудлахагуулга,аргазүйСуралцахуйн зорилт: 10.1а. Цэг ба онцгой байршилтай шулууныг ортогональ параллел проекцлолын аргаар I квадрант ба I октантад дүрслэх

Зураг2.Проекцынхавтгайнсистем

Сэдвийнзорилгыгтодорхойлох:Цэг ба шулууны проекцыг дүрслэх, ойлгон унших Хичээлийн сэдэв: Цэг ба шулууны проекц а) Хэрэглэх нөхцөл, тулгуур мэдлэг ойлголтыг судалж тодорхойлох (Теле хичээл болон сурах бичгээс үзэх )б) Проекцын нэгдсэн хавтгайг дүрс болон нэг хавтгайд давхцан байрлах эпюр дүрслэлээр ойлгох, цэгийн проекцыг нэгтгэн унших .Үүнд хэвтээ хавтгай /p1/, нүүрний хавтгай /p2/, хажуугийн хавтгай /p3/ (Зураг 2)в) Проекцын хавтгайн системд үүсэх орон зай квадрантыг ойлгож, түүнд цэгийн проекцыг дүрслэх (Зураг 3) г) Прекцын хавтгайн огтлолцолын тэнхлэгүүдийг нэрлэх д) Проекц дүрслэл дээр /эпюр/ проекцын хавтгайг тэнхлэгээр дүрслэхийг ялган ойлгох (Зураг 3в)

Мэдлэг ойлголтдоо тулгуурлан цэг ба шулууны проекц зураг зурах Шулууныг огторгуйд байх байршлаар проекцын хавтгайд дүрслэх байдлыг ойлгох, дүрслэх

Зураг3.Цэгийнпроекца б в

Цэг ба онцгой байршилтай шулууныг дүрслэл, тэмдэглэл, харагдах байдал зэрэг олон нөхцөлд проекц зургаас нь ойлгож унших боломжийг бий болгосон бататгах дасгал ажил байна.Огторгуйд орших цэг, проекцлогч шулууны проекцыг координатын хэмжээгээр зурахПроекцын хавтгайд орших цэг, проекцлогч шулууны проекцыг координатын хэмжээгээр зурахӨгсөн цэг, проекцлогч шулууны хэмжээнээс харж координатыг тодорхойлж бичихЦэг, шулууны өгсөн координатаар байршлыг тодорхойлж бичих

70


2. ТехнологиА. Хувцасны технологиШинээрсудлахагуулга,аргазүйСуралцахуйн зорилт: 10.1а. Орчин үеийн хувцасны загварын трэнд, чиг хандлагыг коллаж, постер, зураг дүрслэл ашиглан төлөөлүүлэн харуулах10.1б. Өдөр тутмын хувцасны шинэ загварыг бүтцийн шинжилгээний аргыг ашиглан зохиомжлон бүтээх

Зөвлөмж: Дизайн технологийн хичээлийн групп сонголтод хүйс харгалзахгүй байх, сонирхлоор нь эрэгтэй, эмэгтэй сурагчдыг аль алиныг нь хамруулан оруулах тал дээр багш анхаарах хэрэгтэй. Загвар зохион бүтээгчдийг сонгохдоо эрэгтэй, эмэгтэй дизайнерийн төлөөллөөс аль алинаас нь жишээ татах, эрэгтэй сурагч хувцасны технологийг судлах нь энгийн асуудал гэдгийг ойлгох хандлагыг төлөвшүүлэх тал дээр анхаарч ажиллах хэрэгтэй.

9 дүгээр сард үзэж судлах ёстой байсан агуулгаас дээрх 2 суралцахуйн зорилтыг нэг долоо хоногт багтаан шахаж заах арга зүйн зөвлөмжийг хүргэж байна. Хичээлийнсэдэв:Орчинүеийнхувцаснызагварзохионбүтээх

Хүснэгт16.ХичээлийнаргазүйнсанааҮе шат Суралцахуйн үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн

Сэдэлжүүлэх Алхам 1: Орчинүеийнхувцаснычигхандлагынталаархэлэлцүүлэгөрнүүлэх. - Орчин үеийн хувцасны загварын чиг хандлагатай холбоотой

зургууд цуглуулж (сэтгүүл, вэб хуудас), ангийн ханан дээр байрлуулж, мини галерей бэлдсэн байна. Сурагчид хичээлийн эхлэлийн 5 минут хугацаанд галерей үзэж сонирхох ба загварын талаар хоорондоо ярилцаж болно

Загварын сэтгүүл, видео бичлэг

Загварын зургууд

- Дараа нь сурагчид хэлэлцүүлэгт оролцоно. Багш дараах асуултуудыг асууж, чиглүүлнэ

• Хувцасны загвар стиль, моод трэнд та нарын хувьд чухал уу? Хэр чухал вэ?

• Эдгээр зургуудаас аль нь хамгийн их таалагдаж байна вэ? Яагаад?

• Хувцаслалтад дуртай өнгө чинь юу вэ? • Орчин үеийн залуусын хувцасны загварт ямар стиль, хэв маяг

трэнд болж байна вэ?• Та нарын хамгийн дуртай, үнэлдэг хувцасны дизайнер хэн бэ? • Монголын хамгийн загварлаг, үлгэр дууриал болсон стиль

имижтэй олны танил хүн хэн бэ?Монголын болон олон улсын нэрт дизайнеруудын тухай мэдээлэл үзүүлж ярилцана. Тухайлбал Карл Лагерфельд, Мишээл анд Амазонка гэх мэт.


Алхам 2. Хувцасныстильхэвмаягийнтухайэвлүүлгийнаргааршинэмэдлэгбүтээх:- Сурагчдыг 5 хүнтэй багуудад хуваарилна. Энэ нь үндсэн баг

байх болно.- Багийн гишүүд 1-5 хүртэл тоолж, ижил дугаартай сурагчид

судлаач багийг бүрдүүлэх, судлаач багийн гишүүдэд хувцасны стилийн тухай мэдээллийг өгч судлуулах, тухайн стилийн хувцасны жишээг галерейн зургуудаас үзэж судлах, үндсэн багтаа очиж хэрхэн тайлбарлаж олйгуулахаа ярилцаж бэлдэх гэх мэт.

- Сурагчид үндсэн багтаа ирж, хувцасны стилийн 5 төрлийн тухай багийн гишүүдэд ээлжлэн ярьж ойлгуулна.

Хувцасны стилийн талаар мэдээллийн карт бэлтгэсэн байна. 1. Спорт буюу чөлөөт

стиль2. Ажил хэрэгч буюу

сонгодог3. Романтик4. Фольклор буюу

үндэсний5. Эклектик буюу

хутгамал

71



Алхам 3. Орчинүеийнзалуусынхувцаснызагварзохиох- Баг дотроо ярилцаж, галерей үзэж, орчин үеийн залуусын

хувцасны загвар зохиож зурна. - Хувцасны загвар, брэнддээ нэр өгч, брэндийг танилцуулах

постер хийнэ.- Даалгаврыг үнэлэх рубриктэй сурагчид танилцаж, багийн

менежмент хийж ажиллана.- Зохиосон загварын зураг, постероор үзэсгэлэн гаргана. - Баг бүр нэг гишүүнээ тухайн хэв загварыг илэрхийлсэн

байдлаар хувцаслах, стиль имижийг бүтээж, загвар үзүүлж, фото зураг авна (Хэрэвцагтамжихгүйгэжүзвэлэнэдаалгаврыгзаавалхийлгэхалбагүй).

Багийн даалгавар гүйцэтгэх зорилгоор А3 форматын цаасыг багийн тоогоор бэлдсэн байна. 1-р баг гэх мэтээр багийн дугаарыг бичсэн байж болно.

Үнэлгээ дүгнэлт

Алхам 4. Үнэлэх,үрдүнгээтанилцуулахЗохион бүтээх ажлын үр дүнг үнэлэх рубрикийг сурагчдад даалгаврын эхлэлийн үе шатанд танилцуулах бөгөөд энэ нь дадлага ажлыг хэрхэн гүйцэтгэх удирдамж болно. Рубрикийн дагуу багууд өөрийн ажилд үнэлгээ хийнэ. Багш үнэлнэ.Брэнд постероороо сургуулийн коридорт үзэсгэлэн гаргаж, брэндээ сурталчилна. Од наах, лайк цуглуулах байдлаар хөндлөнгийн үнэлгээ хийнэ.

Багийн ажлыг үнэлэх рубрик

Хүснэгт17.Зохионбүтээхажлыгүнэлэхрубрик

Маш сайн Хангалттай Сайжруулах шаардлагатай Хангалтгүй

Загварын шинэ санаа,

шийдэл

Шинэ, шинэлэг, маш сонирхолтой санаа шийдэл тусгасан, загвар өмсөгчийг богино хугацаанд, бүтээлчээр сэтгэн бэлдэж, стиль хэв маягийг бүрдүүлсэн

Шинэлэг санаа шийдэл тусгасан, загвар өмсөгчийг богино хугацаанд бэлтгэж чадсан.

Шинэ санаа дутмаг, загвар өмсөгчийг бэлдтгэсэн байдал нь бүтээлч биш

Уйтгартай, загвар өмсөгчийг бэлтгэж чадаагүй.

Постер дизайн

Загварыг гайхалтай сайхан, чадварлаг зурж, будаж, чимэглэсэн. Брэндийг маш сайн сурталчлан таниулж чадаж байгаа

Загварыг чадварлаг зурж, будаж, чимэглэсэн. Брэндийг сурталчлан таниулж чадаж байгаа

Загварыг зурж, будаж, чимэглэсэн боловч илүү сайжруулах шаардлагатай. Брэндийг хангалттай сайн сурталчлан таниулж чадахгүй байгаа

Загварыг зурж дүрсэлсэн байдал уйтгартай, сонирхолгүй. Өнгө тавилт, чимэглэл дутуу. Брэндийг сурталчлан таниулж огт чадахгүй байгаа

Үзэсгэлэн зохион

байгуулах оролцоо

Үзэсгэлэн зохион байгуулах ажлыг манлайлж, зохион байгуулсан, идэвх санаачилгатай, маш бүтээлчээр ажилласан.

Үзэсгэлэн зохион байгуулах ажилд идэвхтэй оролцсон.

Үзэсгэлэн зохион байгуулах ажилд хойрго, албадлагаар оролцсон, идэвх санаачилга муутай

Үзэсгэлэнд бүтээлээ дутуу тавьсан, хойш суусан

Багийн зохион

байгуулалт

Багийн гишүүдийн ажил үүргийн хуваарилалтыг оновчтой хийсэн, жигд, бүтээлч оролцоотой, хугацаандаа даалгаврыг гүйцэтгэсэн, харилцааны эерэг, үлгэр жишээ хандлагатай

Багийн гишүүдийн ажил үүргийн хуваарилалтыг хийсэн, жигд оролцоотой, хугацаандаа даалгаврыг гүйцэтгэсэн, харилцааны эерэг хандлагатай

Багийн гишүүдийн гүйцэтгэсэн үүрэг харилан адилгүй, тэгш бус, ажил үүргийн хуваарилалт хийгээгүй, даалгаврыг дутуу гүйцэтгэсэн, хугацаандаа амжаагүй, бие биенээ үл хүндэтгэсэн харилцаатай

Багийн гишүүдийн зарим нь үүрэг оролцоогүй, даалгаврын тал ба түүнээс илүү хувийг гүйцэтгэж чадаагүй, бие биенээ үл хүндэтгэсэн харилцаатай

72


Б. ТехникТелехичээлийгбататгахагуулга,аргазүйТөлөвлөлтийг 1 дүгээр бүлгийн сургалтыг үргэлжлүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөлт хэсгээс дэлгэрүүлэн үзээрэй. Хичээлийнсэдэв: “Хүний хөдөлмөр хөнгөвчлөх ” эдлэл, хийх засан сайжруулахХичээлийнбүтэц

1. Сэдэлжүүлэх 2. Бүтээлч эрэл хайгуул хийх3. Дүгнэлт хийх, засан сайжруулах

1. Сэдэлжүүлэх.Хүний хөдөлмөрийг хөнгөвчлөх, хөдөлмөрийн бүтээмжийг дээшлүүлэхэд чиглэгдсэн аливаа арга ажиллагаа, зохион бүтээлтийн үр дүнг техник болон туслах төхөөрөмж гэж үздэг. Хүүхдүүдээ та нар 6, 7, 8 дугаар ангидаа үзсэн дамжуулга, механизм, электрон элементийн талаар судалж “Хялбар хөдөлгөөнтэй” эдлэл тоглоом хийж засан сайжруулсаар ирсэн билээ. Одоо энэ эзэмшсэн мэдлэг чадвараа ашиглан теле хичээлээр үзсэн Хүний хөдөлмөр хөнгөвчлөх “Гутал арчигч” төхөөрөмжийн санааг баяжуулан сайжруулан бүтээцгээе.

Чини

й хи

йх х

өдөл

мөр

хө

нгөв

члөх

бүт

ээл

Бүтээл чинь хэний ямар хэрэгцээг хангах вэ?

Хөдөлгөөний эх үүсвэрийг яаж шийдэх вэ?

Чиний бүтээлийн аль хэсэг нь яаж хөдлөх вэ?

Бүтээл чинь ямар асуудлыг шийдэх вэ?

Бүтээл чинь хэнд, юунд зориулагдсан бэ?

Гутлын тоосшороогарчих,өнгөлөхЭрүүлахуйншаардлагахангасан

Сурагчдын гаргасан санаан дээр ярилцлага өрнүүлж, хийх эдлэлд өмнөх ангиудад эзэмшсэн мэдлэг, чадварын оролцоо хэр байгааг ярилцаж, тодорхойлж бичих.

2. БүтээлчэрэлхайгуулхийхХүний хөдөлмөрийг хөнгөвчлөх, хурдасгах зориулалт бүхий энерги, материал, мэдээллийг хувирган өөрчлөх чадвартай техникийн төхөөрөмжийг машин гэнэ.

Мэдээлэлцуглуулахдаа: • Ижил төстэй үйлдэл хийж буй зүйлийн ажиллах зарчмыг судлах.• Хамгийн их хийдэг ажлуудыг (аав, ээж, ах, дүү, гэрт болон сургуульд хийдэг) хялбарчлах

талаар ярилцаж санаа гаргах• Хийх эдлэлд ашиглагдах материал, түүний шинж чанарыг судлах• Эд ангийн бүтэц, ашиглагдах механизмын талаар мэдээлэл цуглуулах• Зарим бэлэн эдлэлийн ажиллах зарчим, үйл ажиллагааг хялбар болгох санаанууд ярилцах• Ижил төстөй эдлэлийн үйл ажиллагааны давуу болон сул талыг судлах

3. Амьдралдхэрэглэгдэжбуйтуслахтөхөөрөмжийнзориулалтыгтайлбарланбичээрэй.

Нэмэлт мэдээлэл. http://www.mechanisms.co/ https://learnengineering.org/

73



Үе шат Суралцахуйн үйл ажиллагаа ХэрэглэгдэхүүнДизайны

шинэ санаа,

шийдэл гаргах

- Хүний сонирхол татахуйц өвөрмөц шийдэлтэй болгох- Ажиллах зарчмыг улам боловсронгуй болгох- Хэлбэр дүрсийн хувьд олон сонголттой эскиз загвар гаргах- Өнгө чимэглэлийн санаа өвөрмөц байхаар төлөвлөх

- Теле хичээл. 2020 он 04-р сар 15

- Сурах бичгийн 84-85 -р тал - Сурах бичгийн 86-р тал

Бүтээх хөгжүүлэх

- Хийх эдлэлдээ зориулан материалын сонголт хийх – Материалынсонголтоохийхдээмод,металл,хуванцаргэхмэтматериалуудаасфизикболонмеханикшинжчанарыгньхаргалзанүзэжбүтээлдээтохирохматериалынсонголтхийх

- Эдлэл хийх материалын боловсруулалт хийх багажаа сонгох – Хийхэдлэлдшаардлагатайэдангийгболовсруулахбагажхэрэгслийгтухайнматериалболовсруулалтадзориулагдсанзориулалтынбагажхэрэгсэлсонгох

- Мод, металл, хуванцар, шил, хагас боловсруулсан модон материал гэх мэт.

- Огтлох, таслах, нүхэлж цоолох боловсруулалт хийх багаж хэрэгслүүд

- Бэлдэц дээр ажлын зургаа зурах – Засан сайжруулах эдлэлийнхээ эд ангиудын ажлын зураг, кинематик схем, цахилгаан хэлхээний схемийг стандартын дагуу хийх хэмжээстэй зурах

- Шугам, харандаа, гортиг, сурах бичиг

- Бэлдсэн эд ангиудыг боловсруулах, холбох, угсрах, байрлуулах

- Ажлын зургийн дагуу эд ангиудаа боловсруулах- Хийцийнэдангиудаакинематиксхемийндагуузөв

дарааллындагуухөдөлгөөнтэйболонхөдөлгөөнгүйхолболтынаргуудаархолбонугсарчдуусгах

- Холболтынүйлажиллагаандааальболохсалдагхолболтыгашиглахыгзорих

- Электроникийн элементүүдийг холбох угсрах – Электроникийнэлементүүдийнхолболтыгцахилгаанхэлхээнийсхемийндагуухийхбөгөөдтохирсонхүчдэлдшалгахүйлажиллагаагбагшийнхяналтдорхийжгүйцэтгэнэ

- Огтлох, таслах, нүхэлж цоолох боловсруулалт хийх багаж хэрэгслүүд

- Цавуу, боолт эрэг, шураг, гэх мэт хөдөлгөөнтэй болон хөдөлгөөнгүй холбох хэрэгсэл

- Электрон холболтууд хийх гагнуурын алх, тугалга, алх цэвэрлэгч, хавчаар гэх мэт багаж хэрэгсэл

Дүгнэлт хийх, засан сайжруулах

- Хөдөлгөөн хийх үйлдлийг турших шалгах – Хийсэнэдлэлийнхөдөлгөөнтэйхэсгийнүйлажиллагаагшалгахдаабагшийнхяналтдорэдангиудынугсралтынбүрэнбүтэнбайдал,электроникийнэлементүүдийнзөвхолболтзэргийгшалгасныдарааажиллуулжшалгана

- Шалгах төрлийн багаж хэрэгслүүд

- Мультиметр

- Өнгөлөх чимэглэх – Өөрийнгаргасандизайнзагвар,мөнажиллажбуйзарчимдньтаарсанөнгө,нэмэлтнэр,ажиллахаргачлал,санамжгэхмэтчимэглэлхийх

- Өөрийн сонгосон чимэглэлд хэрэглэгдэх багаж хэрэгсэл, бусад зүйлс

Хүрэхүрдүн:1. 6, 7, 8 дугаар ангиудад сурч эзэмшсэн нударга, нударган механизм, дамжуулга,

дамжуулгын механизм, зэрэг мэдлэгээ бүрэн ашиглаж чаддаг болсон байх2. Эдлэл хийсэн материалын сонголт тухайн материалын механик болон физик шинж

чанараас хамаарах, мөн эдлэлийн үйл ажиллагаанаас хамааран өргөн хүрээнд сонгосон байх

3. Материалын боловсруулалтын өгөгдсөн ажлын зургийн дагуу зориулалтын багаж хэрэгслээр технологийн дагуу цэвэр үзэмжтэй хийж гүйцэтгэх

4. Эдлэлийн хөдөлгөөн үүсгэгч болон дамжуулгын механизм, ажлын хэсэг нь доголдолгүй хэвийн ажиллах

5. Эдлэлд сонгосон электроникийн элементүүд үйл ажиллагаандаа зохицсон бүрэн зөв технологийн дагуу ажиллаж байх

74


11 дүгээр анги 1. Дизайн зураг зүйТелехичээлийгбататгахагуулга,аргазүйТөлөвлөлтийг 1 дүгээр бүлгийн сургалтыг үргэлжлүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөлт хэсгээс дэлгэрүүлэн үзээрэй. Суралцахуйнзорилт: 10.3а. Силуэт хээ чимэглэлийн график элементүүдийн онцлогийг ялган таних замаар график элементүүдийг дүрслэн зурахСэдвийнзорилгыгтодорхойлохМонгол хээ, угалзыг силуэт байдлаар зурах, барааны тэмдгийн дүрслэлд хээ, уггалзыг ашигласан онцлогийг мэдэх Хичээлийнсэдэв: Тэгш хэмтэй хээгээр силуэт чимэглэл хийх Хичээлийнбүтэц:

1. Асуудал хэрэгцээг тодорхойлох, мэдээлэл цуглуулах, дүн шинжилгээ хийх2. Дизайны шинэ санаа, шийдэл гаргах3. Бүтээх, хөгжүүлэх 4. Үнэлгээ

1. Асуудалхэрэгцээгтодорхойлох,мэдээлэлцуглуулах,дүншинжилгээхийха) Теле хичээлээ үзсэн эсэх талаар ярилцах.б) Хээ угалзны үндсэн элементүүдийг давтамж, өрөлт, тэгш хэмийн аргуудыг ашиглан

зурсан байдал, монгол үндэсний хээ, угалзны онцлог утга бэлгэдлийг тайлбарлах, харилцан ярилцах.

в) Чимэглэх эдлэлийн онцлог, хэрэглээ, материалын шинж чанарын талаар харилцан ярилцах

2. Дизайнышинэсанаа,шийдэлгаргаха) Хээ, угалзны хэрэглээнээс шалтгаалан янз бүрийн байдлаар урлах аргуудыг ялган

ойлгохб) Силуэтийн аргаар зурах онцлогийг мэдэх, ойлгох. Үүнд өнгөөр дагнааслан зурсан хээ,

нарийн зураас, давхар зураасаар дүрсэлсэн хээг угалзуудыг хэрэглээний нөхцөлтэй нь уялдуулан харьцуулан тайлбарлах (Зураг 4)

Зураг4.Хээнийдүрслэлийгхарьцууланярих

а) Хээ угалзыг чимэглэх зүйлдээ зориулан утга бэлгэдэл, хэлбэр дүрсийг сонгон хэрэглэх аргыг мэдэх

б) Силуэтийн аргаар хээг дүрслэхэд түүний арын дэвсгэрт хэсэг өнгө зохицол, чимэглэлийг тодруулахад ихээхэн үүрэгтэй оролцдог талаар тайлбарлах. Үүнд хээ болон дэвсгэртийн өнгүүд харилцан тодролтой өнгө байх эсвэл зохицолтой ууссан өнгө байж болохыг ярилцах (Зураг 5).

Зураг5.Өнгийнзохицол

3. Бүтээххөгжүүлэх• Геометр байгуулалтыг зурах (Зураг 6)• Тэгш хэмийн байгуулалтыг хийх• Хээний үндсэн элементийг зурах• Хээг зүсэх, хайчлах, наахЗарим үйлдвэрлэгчид үндэсний онцлог бүхий хээ чимэглэлийг хэрэглэснээр үндэсний брендийг илүү

75


хурдан таниулах боломжтой болдог. Бүтээгдэхүүнийг олон түмэнд таниулж байгаа барааны тэмдэг түүний брэнд байх үзүүлэлтийн нэг хэсэг байдаг. Зарим тохиолдолд барааны тэмдгийг үндэсний онцлогийг харуулсан хээ чимэглэлийг тухайн барааны шинж чанартай хослуулан хэрэглэж чадсан байвал олонд танигдахад дөхөмтэй байх талтай ажээ.

Зураг6.Хээболонтүүнийдэвсгэрөнгийгхарьцууланхарах

Зураг7.“Ялгуун”,“Гоёо”ноолуур,силкенбүтээгдэхүүнийүйлдвэр

Брэнд нь тухайн бүтээгдэхүүний гол шинж чанар, бусдаас давуу чанар, үнэт зүйлс, онцлог байдал, мөн чанар буюу хэрэглэгчдэд санал болгож байгаа чухал зүйлсээрээ брэнд байх боломжоо бий болгож байдаг. Жишээ нь монголын ноолуурын үйлдвэрүүдийн лого, барааны тэмдгийн онцлогуудаас үзэж харьцуулан харж болно. (Зураг 7)

Хүснэгт19.Үнэлгээнийрубрик

Үзүүлэлт Хангалттай сайн Хангалттай Сайжруулах шаардлагатай

Анхаарах шаардлагатай

Хээний сонголт Чимэглэх гэж байгаа эдлэлдээ тохируулан утга агуулга, хэмжээ, хэлбэрийг харгалзах, силуэт дүрслэлээр зурж цоолборлох боломжтой элемент бүхий хээг сонгох.

Чимэглэх гэж байгаа эдлэлдээ тохируулан утга агуулга, хэмжээ, хэлбэрийг харгалзан сонгосон.

Чимэглэх гэж байгаа эдлэлдээ тохируулан утга агуулга, хэмжээ харьцааны аль нэгийг харгалзан сонгосон.

Чимэглэх гэж байгаа эдлэлдээ тохируулаагүй хэмжээ нь том буюу жижигдсэн силуэтээр дүрслэн цоолборлон авах боломжгүй хээ сонгосон.

Геометр байгуулалт

зурах

Сонгосон хээний дүрсэд тохирох геометр байгуулалтыг хийх, багаж хэрэгсэл ашиглан зурах, хээний үндсэн элементийг тэгш хэмтэйгээр байгуулах.

Сонгосон хээний дүрсэд тохирох геометр байгуулалтыг хийх, багаж хэрэгсэл ашиглан зурах, хээний үндсэн элементийг байгуулж чадаагүй.

Сонгосон хээний дүрсэд тохирох геометр байгуулалтыг хийгээгүй, хээний үндсэн элементийг дүрслэхдээ тэгш хэмтэй зурж чадаагүй.

Сонгосон хээний дүрсэд тохирох геометр байгуулалтыг хийгээгүй, хээний үндсэн элементийг дүрслээгүй.

Хээгээ зүсэх, хайчлах, наах

Хээг зураасын дагуу цэвэрхэн зүсэж, силуэт хэсгийг ялган цоолбор байдлаар авч чимэглэл хийх хэсэгт тэгшхэн наах

Хээг зураасын дагуу цэвэрхэн зүсэж, силуэт хэсгийг ялгалгүй алдаатай зүссэн боловч чимэглэл хийх хэсэгт тэгшхэн наасан.

Хээг зураасын дагуу зүсэж, силуэт хэсгийг ялгалгүй алдаатай зүссэн бөгөөд чимэглэл хийх хэсэгт оновчгүй зохиомжийн алдаатай наасан.

Хээг зураасын дагуу зүсэж чадаагүй силуэт хэсгийг ялгалгүй алдаатай зүссэн, чимэглэл хийх хэсэгт алдаатай наасан.

76


Дизайн, гүйцэтгэл, цаашид

сайжруулалт

Чимэглэл хийсэн эдлэлийн загвар, өнгө, хийцтэй тохирсон.Цаашид хөгжүүлэх санаагаа ярьж хамгаалсан, хэд хэдэн хувилбар загвар гаргасан.

Чимэглэл хийсэн эдлэлийн загвартай тохироогүй боловч өнгийн зохицолтой.Цаашид хөгжүүлэх санаагаа илэрхийлсэн.

Чимэглэл хийсэн эдлэлийн загвар хийцтэй тохироогүй өнгийн зохицол, зохиомж зөв байрлалтай, өөр хувилбар санаа илэрхийлэлтэй.

Чимэглэл хийсэн эдлэлийн загвар хийцтэй тохироогүй өнгийн зохицлыг харгалзаагүй.

Шинээрсудлахагуулга,аргазүйХүснэгт20.Дизайнзурагзүйншинээророхагуулгынзөвлөмж

7 хоног Шинэ бүлэг сэдвийн суралцахуйн зорилт Агуулгын задаргаа

IV

11.1а. Түвшний болон проекцлогч байршилтай хавтгайг ортогональ параллел проекцлолын аргаар проекцын нэгдсэн системд дүрслэх

Хавтгайн байршлыг проекцын системтэй харьцуулж нэрлэх, ойлгохХавтгайн байршлаар ялган ойлгохЦэгийн координатаар өгсөн хэмжээгээр проекцоор хавтгайг байгуулах

Хичээлийнсэдэв: Хавтгайн проекц Сэдвийнзорилгыгтодорхойлох: Проекцын системд орших хавтгайн байршлыг ойлгож мэдэх, дүрслэх Хичээлийнүешат:

1. Сэдэлжүүлэх: хэрэглэх нөхцөл, тулгуур мэдлэг ойлголтыг судалж тодорхойлох2. Бүтээлч эрэл хайгуул хийх 3. Дүгнэлт хийх, бүтээх загварчлах

1. Сэдэлжүүлэх: Хэрэглэх нөхцөл, тулгуур мэдлэг ойлголтыг судалж тодорхойлох

Зураг8.Өгсөнхоёрпроекцоос3дахьпроекцыггүйцээжзурах

а) Хавтгай дүрсийн байршлыг харьцуулж харах орчин нь проекцын нэгдсэн системийн хавтгай байна.Үүнд хэвтээ хавтгай /p1/, нүүрний хавтгай /p2/, хажуугийн хавтгай /p3/ эдгээрийн огтлолцолын тэнхлэгүүдийг нэрлэн ярилцаж, сэргээн сануулнаб) Хавтгайн байршлын төрлийг зургаар харуулан тайлбарлана (теле хичээлийн талаар сэргээн ярилцана) 2. Бүтээлч эрэл хайгуул хийх: Хавтгайн байршлыг өгсөн цэгийн координатаас тодорхойлж зурах 3. Дүгнэлт хийх, бүтээх загварчлах:

а) Проекцын нүүрний хавтгайд проекцлогч байршилтай АВС гурвалжин хавтгайг (p2) өгсөн хоёр проекцоос нь тодорхойлж зурах (Зураг 8)б) Проекцын хэвтээ хавтгайд проекцлогч байршилтай АВС гурвалжин хавтгайн (p1) нүүрний ба хажуугийн проекцыг гүйцээж зурах (Зураг 9)

Зураг9.ХэвтээдпроекцлогчАВСгурвалжинхавтгай

77


2. ТехнологиА. Хувцасны технологи Телехичээлийгбататгахагуулга,аргазүйСуралцахуйн зорилт: 10.1г. Мөртэй хувцасны суурь үлгэрийг өөрийн биеийн хэмжээгээр байгуулах. 10.1д. Цамц, даашинзны эсгүүрийг энгэрийн танаас шилжүүлэх аргаар загварчлах


Хичээлийн сэдэв Суралцахуйн үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн

Хүний биеээс хэмжээ

авах

- Сурагчид хосоороо баг болж ажиллана. Цаг хэмнэх үүднээс биеээс хэмжээ авах хүснэгт болон суурь үлгэр байгуулах хүснэгтийг багш урьдчилан бэлдэн хэвлэж, сурагчдад тарааж өгнө

- Багш хэмжээг биенээс хэрхэн зөв авах аргачлалыг тайлбарлаж, биечлэн үзүүлнэ. (манекен ашиглах, эсвэл нэг хүүхдийн хэмжээг авч үзүүлнэ)

- Сурагчид бие биенийхээ хэмжээг авч, хүснэгтэд тэмдэглэнэ. Хэмжээ авч байх явцад багш зөв авч буй эсэхийг ажиглаж, засч, залруулж хамтарч ажиллана. (Хэмжээг зөв авах нь маш чухал)

Теле хичээл Дизайн технологи 11 дүгээр ангийн сурах бичиг, 90-95-р тал Биеийн хэмжээг тэмдэглэх хүснэгтЭсгүүрийн багаж, хэрэгсэл

Мөртэй хувцасны

суурь үлгэр байгуулах

- Сурагчид хосоороо ажиллана. Хичээлийн цаг дээр багийн нэг сурагчийн биеийн хэмжээгээр суурь үлгэрийг хамтран байгуулна. Харин гэрийн даалгавар болон бие даалтын цагаар нөгөө сурагчийнхаа суурь үлгэрийг хамтран байгуулна.

- Сурах бичиг дээрх суурь үлгэр байгуулах аргачлалын дагуу өөрийн биеийн хэмжээгээр эсгүүр байгуулна. М1:1

- Эхлээд багийн гишүүд өөрсдийн байгуулсан суурь үлгэрийг зөв байгуулсан эсэхийг рубрикийн дагуу өөрсдөө шалгана. Дараа нь багууд байгуулсан эсгүүрээ харилцан солилцож шалгана.

- Эцэст нь багш шалгаж, шаардлагатай бол засуулна.- Суурь үлгэрийг калькан цаасан дээр буулгаж зураад хайчилж, лекал

бэлтгэнэ.

Хувцасны эсгүүр байгуулах нь сурагчдын хийсвэр сэтгэлгээ, зурж дүрслэх, тооцоолох чадвар, нягт нямбай ажиллах чадварыг хөгжүүлдэг. Иймээс тооцоо багатай амар хялбар аргаар эсгүүр гаргах аргыг хэрэглэх гэж багш нар хичээх нь сайн арга туршлага биш юм. 6 дугаар ангиасаа сурагчид энгийн биетийн дэлгээсийг байгуулах аргад суралцсан учраас ахлах ангид нарийн нийлмэл биетийн дэлгээс буюу хувцасны эсгүүрийг байгуулж чадна. Түүнчлэн эсгүүр байгуулах нь математик, зураг зүйн мэдлэг чадварыг хэрэглэхийг шаардсан, хүүхдийг хөгжүүлэхүйц бүтээлч даалгавар юм.

Эсгүүрийн багаж хэрэгсэл. Сурах бичигТеле хичээл Дизайн технологи 11 дүгээр ангийн сурах бичиг, 90-95-р тал

Танаас шилжүүлэх

арга

- Төрөл бүрийн загвартай хувцасны загварын зургуудыг сурагчдад харуулна. Эсвэл сурагчдын өмссөн байгаа хувцас дээр жишээ авч, танаасны хэлбэр, байрлал, загварын онцлогийг ажиглаж, тайлбарлах даалгавар өгнө.

- Өөрсдийн байгуулсан суурь үлгэрээр эдгээр хувцсуудыг эсгэж болох уу? гэсэн асуулт тавьж, сурагчдын хариултыг сонсоно.

- Багш суурь үлгэрийг ашиглан танаас шилжүүлэх аргыг самбарт биечлэн үзүүлж тайлбарлана.

- Сурагчид энгэрийн суурь үлгэрийг өөр цаасан дээр буулгаж зураад, энгэрийн танаасыг хажуу оёдолд, бэлхүүсний шугамд шилжүүлэх даалгаврыг гүйцэтгэнэ.

Цамц, даашинзны эсгүүрийг

загварчлах

- Сурагчид өөртөө эсгэж оёхыг хүссэн цамц, даашинзны зургийг авчирна. Эсвэл зурсан байна.

- Тухайн даашинзыг хэрхэн загварчлах хувилбарыг хийж багшдаа шалгуулна.

78


Зураг10.Шинээрсудлахагуулга,аргазүйСуралцахуйнзорилт:

• 11.1а. Монгол хувцасны үүсэл, хөгжил, төрөл ангилал, онцлог, бэлгэдлийг жишээгээр үзүүлж тайлбарлах

• 11.1б. Үндэсний загвартай орчин үеийн хувцасны загварын шинэ санаа, шийдлийг гол объектын арга ашиглан зохиомжлон бүтээх

Хичээлийнсэдэв: Үндэсний загвартай орчин үеийн хувцас Судлахцаг:2 цаг


Хичээлийн сэдэв Суралцахуйн үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн

Монгол үндэстэн ястны

хувцас

Алхам 1: Үндэстэнястныхувцсанддүншинжилгээхийх- Монголын ястан үндэсний хувцасны талаар мэдээллийн картыг

багш урьдчилан бэлтгэсэн байна. Тухайлбал, халх, буриад, үзэмчин, баяд, торгууд гэх мэт

- Сурагчид хосоороо ажиллана. Баг бүр нэг ястны хувцсыг сонгож судална. Тухайн ястны хувцасны тухай бусад багууддаа тайлбарлаж өгнө.

- 2 баг нийлж 4 хүнтэй баг болно. Тухайн багийн 2 ястны хувцсыг хооронд нь харьцуулж, ижил ба ялгаатай талуудыг венийн диаграмм ашиглан шинжилгээ хийж, бусдад танилцуулж тайлбарлана. (Сурах бичгийн 92-р хуудаснаас венийн диаграмм хийх аргыг үзнэ үү).

Теле хичээл 05 11Дизайн технологи 11 дүгээр ангийн сурах бичиг, 90-95-р хуудас

Ястан үндэстний хувцасны цомог

Үндэсний загвартай

орчин үеийн хувцасны

загвар

Алхам 2. Ярилцлага- Үндэсний загвартай орчин үеийн хувцасны загварын зургуудаар

ангийн нэг хананд мини галерей бэлдсэн байна. - Сурагчид 5 минутын хугацаанд галерей үзэж, ярилцана. - Багш дараах асуултуудыг тавьж ярилцана.

• Хамгийн их таалагдсан хувцас аль нь вэ? Яагаад?• Үндэсний хувцасны загвар хэрхэн өөрчлөгдөн хөгжиж ирсэн бэ?• Та нар ямар тохиолдолд, хэзээ үндэсний загвартай өмсдөг вэ?• Орчин үеийн үндэсний загвартай хувцас хийдэг ямар дизайнер

болон салоныг та нар мэдэх вэ?

“Үндэсний загвартай орчин үеийн хувцас”

сэдэвт 2020 оны 05 сарын 25-нд

заагдсан теле хичээл



загвар зохиох

Алхам 3: Телехичээлүзэх.“Үндэсний загвартай орчин үеийн хувцас” сэдэвт 2020 оны 05 сарын 25-нд заагдсан теле хичээлийг үзнэ. Багш дараах асуултууд тавьж, сурагчидтай чөлөөтэй ярилцана. - Орчин үед залуус үндэсний хувцсыг ямар тохиолдолд өмсдөг вэ?- Уламжлалт загвартай харьцуулахад орчин үед үндэсний хувцасны

хэлбэр /хэмжээ, өнгө, материал, чимэглэл, эсгүүр, хийц технологи/ нь хэрхэн өөрчлөгдсөн бэ?

Алхам 4: Голобъектынаргаардизайнышинэсанаа,шийдэлгаргахХичээлийн энэ үе шатанд дүрд тоглох аргыг хэрэглэхэд илүү сонирхолтой бөгөөд үр дүнтэй юм.

Үндэсний загвартай орчин үеийн хувцас”

сэдэвт 2020 оны 05 сарын 25-нд

заагдсан теле хичээл

79


Сурагчид хувцасны дизайнерын дүрд тоглоно. Эдлэл, бүтээгдэхүүний загвар зохион бүтээхэд зохион бүтээгч-дизайнераас өндөр түвшний бүтээлч сэтгэлгээ, зохион бүтээх авъяас чадвараас гадна уран сэтгэмж, хийсвэр сэтгэлгээ чухал байдаг. Дизайны шинэ санаа, шийдлийн эрэл хайгуул хийхэд зарим тусгай аргуудыг хэрэглэдэгийн нэг нь гол объектын арга болохыг тэдэнд тайлбарлана. - Сурагчдыг багаар зохион байгуулна (4-5 гишүүнтэй).- Баг бүрт 1 самбарын цаас (самбарын цаас байхгүй бол тал

ватман цаас, эсвэл 4 бичгийн цаасыг нийлүүлж наасан том цаас) болон тэмдэглэлийн наадаг шар цаас (эсвэл 6:6 см хэмжээтэй хайчилж бэлдсэн 20 ш цаас) тарааж өгнө

- Гол обьекийн аргыг багш тайлбарлаж өгөх ба самбарт уг аргыг тайлбарласан зураглал хийнэ

- Багийн гишүүд тарааж өгсөн жижиг цаасан дээр санамсаргүй үүссэн холбоосоор чөлөөтэй сэтгэж, аль болох олон шинэ санаа гаргаж зурна. Шинэ санаа зурсан цааснуудаа том цаасан дээрээ наана

- 10 минутанд аль баг олон шинэ санаа гаргасныг шалгаруулна.

Санамж: Шинэ санаа гаргах энэ үе шатанд гоё зурахыг хичээх хэрэггүй, санаагаа зураг дүрслэл болон тайлбар бичиглэлээр аль болох хурдан хугацаанд илэрхийлэх нь чухал болохыг сурагчдад сануулна.

Алхам 3: Үндэснийзагвартайорчинүеийнхувцаснышинэзагварзохиох- Баг бүр гаргасан шинэ санаа шийдлүүдээ ашиглаж, үндэсний

загвартай орчин үеийн хувцасны шинэ загвар зохиож, А3 хэмжээний цаасан дээр зурна

- Багууд зохиосон загвар, брэндийн санаагаа тайлбарлана Үнэлгээ 10 минутад гаргасан шинэ санааны тоо, зохиосон загварын шинэлэг шийдэл, зохиомж

дизайн, зурах чадвар, багийн танилцуулга, багийн ажиллагаа зэрэг үзүүлэлтүүдээр дүгнэж болно. Хугацаа шахуу байгаа учраас үнэлгээний дараах хүснэгтийг самбарт зурж, сурагчидтай хамтран үнэлж дүгнэхийг зөвлөж байна.

Дүгнэх шалгуур (Тус бүр 1-5 оноо) 1-р баг 2-р баг 3-р баг 4-р баг10 минутад гаргасан шинэ санааны тооЗагварын шинэлэг шийдэлЗохиомж дизайнЗурах чадварБагийн танилцуулгаБагийн ажиллагааНийт оноо

Б. Механик ба электроникТелехичээлийгбататгахагуулга,аргазүйТеле хичээлийн 11 дүгээр ангийн суралцахуйн зорилтын хүрээнд:

- Электрон ба мэдрэгчийн төрөл, бүтцийн тухай ойлголттой болох- Мэдэгч ашиглан гэр ахуйн хэрэглээнд тохирсон хялбар автомат бүтээл хийх- Электрон элементүүдийг холболтын схемийн дагуу угсарч холбож сурах чадвартай болно

Дэлхий нийтийн техникийн хурдацтай хөгжлийн үед дизайн технологийн хичээлээр механик электроник гэсэн бүлэг сэдвийн хүрээнд электроникийн тухай зайлшгүй судалж сурах шаардлагатай болж байна. Механик электроникийн бүлэг сэдвээр үзэх хичээлд хэрэглэгдэх сургалтын хэрэглэгдэхүүн ховор хөдөө орон нутаг сургалт дадлага ажил явуулахад хүндрэлтэй байх боловч олон талын нөөц бололцоог бид эрэлхийлэх хэрэгтэй юм. Үүнд хөтөлбөр боловсруулах явцад суралцахуйн зорилтод нийцүүлсэн 10, 11, 12 дугаар ангийн багцууд

80


гаргасан. Мөн зах зээлд сургалтад хэрэглэх боломжтой электроникийн элементүүдийг худалдаалж байдаг. Эдгээрээс боломж, нөөцдөө тулгуурласан сургалтын хэрэглэгдэхүүнийг авч хэрэглэн сурагчдын электроникийн ойлголтыг нэмэгдүүлэх нь чухал юм.Электроникийн хэрэглэгдэхүүний холбоос: https://elec.mn/category/9 Теле хичээлийн 10 дугаар ангийн суралцахуйн зорилтын хүрээнд:

- Электроникийн тухай ойлголттой болох- Электрон элементүүдийн төрөл, бүтэц, ажиллах зарчмыг судлах- Электрон элементүүдийг хэмжих шалгах багажтай ажиллаж сурах- Электрон элементүүдийг холболтын схемийн дагуу угсарч холбож сурах чадвартай болно

Теле хичээлийг бататгах хүрээнд хийгдэх дадлага ажлын үеэр механик хөдөлгөөн, хийцийн материалын шинж чанар зэрэг агуулгыг сурагчдын хийж буй бүтээлийн хөдөлгөөн, сонгосон материал дээр тулгуурлан тайлбарлах нэмэлт мэдээлэл өгөх аргаар шийдэж болно. Төлөвлөлтийг 1 дүгээр бүлгийн сургалтыг үргэлжлүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөлт хэсгээс дэлгэрүүлэн үзээрэй. Сэдвийн зорилгыг тодорхойлох: Хагас дамжуулагч, эсэргүүцлийн тухай мэдлэг, хэмжих хэмжигдэхүүнийг тодорхойлох чадвартай болж түүнийг хялбар бүтээл хийхэд ашиглаж сурахХичээлийнсэдэв: Гэрэлтдэг диод (LED) , эсэргүүцэл ашиглан олон өнгийн гэрэл асаах


Үе шат Суралцахуйн үйл ажиллагаа ХэрэглэгдэхүүнСэдэлжүүлэх Асуулт: LED гэж юуг хэлдэг вэ?

Эсэргүүцэл гэж юуг хэлэх вэ?Диод гэж юу вэ? Эсэргүүцлийг ямар хэмжих нэгжээр илэрхийлдэг вэ?Тайлбарлах: - Бид бүхний эргэн тойрон байгаа өдөр тутам хэрэглэдэг бүх зүйлс электроникийн элементүүдээс бүрдсэн байдаг.

Сурагчдын ахуй орчинд хэрэглэж буй электрон хэрэгслүүд дээр тулгуурлан ярилцах.

Бүтээлч эрэл хайгуул

Гэр ахуйн эвдэрсэн хэрэгсэл- (зурагт, хөгжим, компьютер гэх мэт)-ийг хаях гэж байгаа бол бүгдээрээ авч элекроникийн элементийн нөөц сантай болъё.Электроникийн хавтанд байгаа элементүүдийг салгаж авахдаа гагнуурын алхтай ажиллах аюулгүй ажиллагааны дүрэм баримтлаарай.

Гагнуурын алх, тугалга сорогч


Зургийг ажиглан, салган авсан элементүүдээ хэлбэр дүрсээр ялгаж ангилах.

Нэмэлтмэдээлэлсурахбичиг159-161-рталДиод, конденсатор транзистор, эсэргүүцэл, хувьсах эсэргүүцлийн тухай мэдлэгээ дээшлүүлэх.http://www.technologystudent.com/elec1/elecex.htmhttp://www.technologystudent.com/elec1/stelec1.htm

81


Мэдээлэл:

Зураг11. Зураг12.Диодныбүтэц,ажиллагаазарчим

Диод нь цэнэг зөөгчийн урсгалыг хязгаарлагч төхөөрөмж юм. Диод цахилгаан гүйдлийг нэг чигт дамжуулж, нөгөө чиглэлд хааж өгдөг.Бидний амьдралд байнга хэрэглэгддэг гэрлэн диод нь өнгөнөөсөө хамаараад долгионы урт, хүчдэлийн хэмжээ өөр өөр байдаг. Тэгэхээр бидэнд олон өнгийн гэрлийг нэг хэмжээтэй тэжээлээр зэрэг асаахад зайлшгүй шаардлагатай зүйл бол эсэргүүцэл юм. Цахилгаан дамжуулагчаар гүйдэл гүйх үед дамжуулагчаас цахилгаан гүйдэлд саад болж буй хэмжигдэхүүнийг эсэргүүцэл гэнэ. Эсэргүүцлийг R үсгээр тэмдэглэх ба Ом нь түүний хэмжих нэгж юм.

Зураг13

Шинээрсудлахагуулга,аргазүйХүснэгт24.Хичээлийнаргазүйнсанаа

Үе шат Суралцахуйн үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн

Сэдэлжүүлэх

Дасгал. Өөрсдийнэлектроникийнэлементийнсандбайгааэсэргүүцлээс3-5ширхэгийгавчшалгаарай.Үүнддараахмэдлэгчадварыгэзэмшинэ.

- Электронэлементүүдийгхэмжихшалгахбагажтайажиллажсурах

Эсэргүүцлийн хэмжигдэхүүнийг мэдэх нэг арга бол өнгөний код юм

- Ухаалаг утасаар эсэргүүцэл, диод, хагас дамжуулагчийн хэмжигдэхүүн гардаг программтай ажиллаж сурах

Электрон хэмжигдэхүүн хэмждэг хамгийн түгээмэл багаж бол Мультиметр юм.

- Теле хичээл. Диод, эсэргүүцэл хэмжих арга- Сурах бичгийн 145-146-р тал. Эсэргүүцлийн

өнгөний код- Сурах бичгийн 147-р тал. Ухаалаг

утсанд суулгах эсэргүүцэл, диод хэмжих программын тухай

- Сурах бичгийн 155-р тал. Хэмжих багаж мультиметрийн тухай

- Ухаалаг утас- Янз бүрийн хэмжигдэхүүнтэй эсэргүүцэл,

хувьсах эсэргүүцэл, диод, транзистор- Мультиметр


Өгөгдсөн цахилгаан схемийн дагуу холболтыг хийхийн тулд өнгө тус бүрд хэрэглэгдэх эсэргүүцлийн хэмжигдэхүүнийг олж бэлтгэх.

ТВ хичээл

Сурах бичгийн 148-р тал. Эсэргүүцлийг олох бодолтыг ашиглаарай.

82



Цахилгаан схемийн дагуу LED гэрлүүдийг хавтан дээр гагнаж тогтоох. Унтраалга болон тэжээлд холбох холболтыг технологийн дагуу хийх.

- LED гэрэл- Унтраалга, тэжээл- Гагнуурын алх, хавчаар- Тугалга, хавтан- Холболтын утаснууд

Нэмэлт чимэглэл

Асах өнгийн гэрэлИх бие

Салдаг цаасХарандаа

Суурь

Гэрэл бэхлэх хавтан

9v тэжээлУнтраалга

Зураг14.

Дадлага ажил: Салдаг цаастай харандааны тавиур - Эдлэл хийхэд шаардлагатай материал хэрэглэгдэхүүн:- Нимгэн хавтан, жижиг мод, харандаа, наадаг цаас, чимэглэл хийх нэмэлт материалууд- Мод боловсруулах багаж хэрэгсэл, холбох цавуу бусад зүйл

Зураг15.

- 4 өөр өнгийн LED гэрэл буюу диод - Эсэргүүцэл- Гагнуурын алх, тугалга - Цахилгааны утас- 9v зай, жижиг унтраалга- Электроник элемент бэхлэх хавтанХийх дараалал- Модон материалаар хийгдэх их бие суурийн хэсгийг хийж холбож тогтоох- Электроникийн элементүүдээ схемийн дагуу угсарч байрлуулах

Сурагчидбидөөрсдөөэлектроникийнэлементүүдээтаньжмэдэн,хэмжилтхийжсурна.Телехичээлээрцагбагаучирхийжүзээгүйхувьсахэсэргүүцэл,конденсатор,транзистор,галхамгаалагчгэхэлементүүдийгсурагчдаараахэмжилтхийлгэжүзээрэй.

Хүснэгт25.Бүтээлийнүнэлгээнийаргачлал

Баг шалгуурБагууд

1 2 3 4LED гэрлийн сонголт /нэг өнгийн гэрэл 1 оноо/Өнгийн LED гэрэлд тохируулан эсэргүүцэл сонгосон байдал / тус бүр 1 оноо/Үзэг харандааны савны өвөрмөц дизайн шийдэл. 0-5 онооХийж гүйцэтгэсэн технологийн дараалал гүйцэтгэл. 0-5 оноо LED гэрлэн чимэглэл асаж буй эсэх / тус бүр 1 оноо/

12 дугаар анги 1. Дизайн зураг зүй Телехичээлийнбататгахагуулга,аргазүйСуралцахуйнзорилт:

- 11.4а. Гурван хэмжээст дүрс бүтээх зарчмаар орон зайн зохиомж хийх- 11.4б. Оршин буй газрынхаа гадна орчны барилга зам талбайн орон зайн хэрэгцээг

илрүүлэх замаар ландшафтын макет хийхХичээлийнсэдэв: Гурван хэмжээст зохиомж, Ландшафтын зураг макет хийх (Теле хичээл, сурах бичгээс үзэх)

83


Аргазүй: Учир шалтгааны талаар нарийвчлан бодох.- Геометр гадаргуугийн хэлбэрийг загварчлах аргуудыг мэдэх- Орон зайн загварыг бүтээх материалын шинж чанарын хамаарлыг судлах- Гурван хэмжээст загвар зохиомж хийх орон зайдаа хэрхэн тохирох талаар судлах

Геометр гадаргуугийн хэлбэрийг орон зайн загвар буюу гурван хэмжээст загварчлал хийх аргаар өөрчилж янз бүрийн хэлбэр үүсгэж болно. Мөн амьтан ургамлын хэлбэрийг загварчлан өөрчлөх аргаар орон зайн загвар бүтээж болно. Үүнд бодит зүйлсээс судалбар зураг зурах, фото зургийг нь цуглуулах, баримлаар барих аргуудыг хэрэглэнэ.


Суралцахуйн үйл ажиллагаа Зохион байгуулах хэлбэр

Үүсгэх Зохион бүтээх эд зүйлийн хэлбэрийн санаа авахуйц геометр гадаргуу, амьтан ургамалтай холбоотой зураг цуглуулах, зурах, баримлаар барих

Ганцаараа

Ангилах Сонгосон геометр гадаргуу, амьтан ургамлынхаа хэлбэрийн аль талаас харсан хэлбэрийг өөрийн бүтээлдээ түлхүү тусгахаа тэмдэглэн зурах, фото зургийг авах, тэмдэглэн бичих

Багаар

Холбох

Хэрэгтэй гэж үзсэн хэлбэрүүдийг дахин боловсруулан зурах, харьцуулан харах, нэгтгэн тэмдэглэх, нийтлэг төрхийг загварчлан зурах, тэмдэглэх, баримлынхаа нарийвчлан хийсэн деталь хэсгийг ерөнхийлөх

Багаар

Нарийвчлан бодож

боловсруулах

Онцлог төрхийг нь тэмдэглэн авч загвар байрлах орон зайн хэмжээгээ харьцуулан жишиж, байршил, харагдах өнцөг, хэмжээг тохируулна

Багаар


Загварын зураг, баримал, макет, тэмдэглэлээ зэрэгцүүлэн тавьж, тайлбарлах, хэлэлцүүлэх Ангиараа

Орон зайн загвар бүтээлээ ландшафт дизайны тохижилтын талбайдаа зохиомж, чимэглэл болгон оруулаарай. Жишээ нь: Дараах зурагт үзүүлсэн орон зайн зохиомжийн бүтээлд нугалаа үүсгэсэн гадаргуугийн дүрс буюу 2 хонь хийгээд түүнийгээ орчны тохижилтын чимэглэлийн зохиомжид ашигласныг ажиглаарай. Суралцахуйн удирдамжид тусгасан эдгээр 2 агуулгын уялдаа холбоо нь нэг бүтээл болох давуу талтай юм. (Зураг 16)

1. 2. 3.

Зураг16.Ландшафтынмакет

Шинээрсудлахагуулга,аргазүйСуралцахуйн зорилт: 12.1а. Гадаргуу, цэг, шулуун, хавтгайг бүтэцчилэх аргаар проекцын нэгдсэн системд дүрслэх СэдвийнзорилгыгтодорхойлохПроекцын системд орших гадаргуугийн хэлбэр, байршлыг ойлгож мэдэх, дүрслэх

84


Хүснэгт27.Агуулгынтөлөвлөлт

Суралцахуйн зорилт Агуулгын задаргаа

12.1а. Гадаргууг цэг, шулуун, хавтгайг бүтэцчилэх аргаар проекцын нэгдсэн системд дүрслэх

Гадаргуу дээрх цэгийн байршлыг нэрлэж, ойлгох. Гадаргуугийн ирмэгт байрлах шулууны байршлыг орон зайд хаана байрлаж байгааг тодорхойлох.Гадаргууг хавтгайгаар огтлоход үүсэх хэлбэр, огтлолд үүсэх дүрсийг ойлгох, мэдэх.

Хичээлийнүешат:1. Хэрэглэх нөхцөл, тулгуур мэдлэг ойлголтыг судалж тодорхойлох2. Зураг загвар гаргах3. Бүтээх загварчлах, үнэлэх

1. Хэрэглэхнөхцөл,тулгуурмэдлэгойлголтыгсудалжтодорхойлохШулуун нэг цэг дээр огтлолцоно. Талст гадаргуугийн талуудын огтлолцолын ирмэгийг шулуунаар илэрхийлдэг. Иймээс талст гадаргууг түүний ирмэг, орой, талуудын тоогоор нэрлэдэг. Үүнд: зөв гурвалжин талуудаас тогтсон гадаргууг зөв пирамид буюу тетраэдр, зөв дөрвөн өнцөгт талуудаас тогтох (шоо) гадаргууг гексаэдр гэж нэрлэдэг. 2. Зурагзагваргаргах

Зураг17.

- Талст гадаргууг проекцын хавтгайн систем дээр дүрслэн зураарай. Үүнд нүүрний болон хэвтээ проекц тэгш байрлалаар дүрслэх, хэвтээ хавтгай дээрх суурь дээр дурын өнцгөөр эргүүлэн дүрслэх эдгээрийг харьцуулан тайлбарлах (Зураг 17)

- Гадаргууг тодорхой өнцөгөөр эргүүлэхэд гадаргуугийн ирмэг хэрхэн дүрслэгдэж байгааг ойлгох

- Гадаргуугийн ирмэгүүдийг нэрлэх

Зураг18.Налуу призмгадаргуу

Бүтээхзагварчлах,үнэлэх: Гадаргуугийн проекцын загвар зургийг ойлгож дүрслэхэд энгийн байршлаас бага зэрэг өөрчлөх байдлаар проекцын хавтгайд хэрхэн дүрслэгдэх, түүнийг ойлгож унших чадварыг эзэмшүүлснээр гадаргуугийн огтлол, хавтгайн огтлолцолын бодлогын байгуулалтыг ойлгон зурах, загварчилсан биетийг бүтээх чадвартай болно. 50 мм квадрат хэмжээтэй гексаэдр гадаргууг диагоналийн дагуу зүссэн налуу призм гадаргуугийн гурван проекцыг байгуулаарай (Зураг 18)

а) б) в)

Зураг19.Гексаэдргадаргуугийнпроекца)Алхам1,б)Алхам2,в)Алхам3

1. Зүсэлтэдүүсэхолонөнцөгтийгүсгээрнэрлэнбичээрэй2. Эгцхарагдахбайдлаарпроекцыгзурах3. Хэвтээпроекцынхавтгайд450эргүүлжзурах4. Нүүрнийпроекцдээр450эргэсэнбайдлаарзурах

85


Зураг20.Призмгадаргуу

Урт 50 мм, өргөн 30 мм, өндөр 60 мм байх параллелепипед гадаргуугийн гурван проекцыг байгуулаарай (Зураг 20)

Алхам1.ЭгцхарагдахбайдлаарпроекцыгзурахАлхам2.Хэвтээпроекцынхавтгайд450эргүүлжзурахАлхам3.Нүүрнийпроекцдээр450эргэсэнбайдлаарзурах

- 12.1б. Огтлолд үүсэх дүрсийн бодит хэмжээг гадаргуу хавтгайн огтлолцолыг байгуулах аргаар тодорхойлох (теле хичээл үзэх)

2. ТехнологиА. Хувцас технологиТелехичээлийнбататгахагуулга,аргазүй11 дүгээр ангидаа сурагчид “Хувцасны технологи” бүлэг сэдвээр үндэсний хэв маяг, загвартай хувцсыг орчин үеийн эсгүүр, загварчилгааны аргаар загварчилж, эсгэж, оёх чадвартай болсон байх ёстой. Хувцасны эсгүүр байгуулах, эсгэх, оёх, чимэглэх чадвар нь 12 дугаар ангид үзэж судлах агуулгын суурь болох учраас бататган зөвлөх шаардлагатай гэж үзсэн. Төлөвлөлтийг 1 дүгээр бүлгийн сургалтыг үргэлжлүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөлт хэсгээс дэлгэрүүлэн үзээрэй.12 дугаар ангид “Хувцасны технологи” бүлгийг гүнзгийрүүлэн судлахад зайлшгүй суурь болох дараах суралцахуйн зорилтуудаар илэрхийлэгдэх агуулгыг бататган зөвлөх шаардлагатай гэж үзсэн.Суралцахуйнзорилт:

- 11.1б. Гол обьектын арга ашиглан үндэсний загвартай орчин үеийн хувцасны шинэ загвар зохион бүтээх

Хичээлийн сэдэв 1: Үндэсний загвартай орчин үеийн хувцасны шинэ загвар зохион бүтээхХүснэгт28.Хичээлийнаргазүйнсанаа

Үе шат Суралцахуйн үйл ажиллагаа ХэрэглэгдэхүүнАлхам 1:

Теле хичээл үзэх.

“Үндэсний загвартай орчин үеийн хувцас” сэдэвт 2020 оны 05 сарын 25-нд заагдсан теле хичээлийг үзнэ. Багш дараах асуултыг тавьж, сурагчидтай чөлөөтэй ярилцана.

- Орчин үед залуус үндэсний хувцсыг ямар тохиолдолд өмсдөг вэ?- Уламжлалт загвартай харьцуулахад орчин үед үндэсний хувцасны

хэлбэр (хэмжээ, өнгө, материал, чимэглэл, эсгүүр, хийц технологи) нь ямар болж өөрчлөгдсөн бэ?

- Үндэсний хувцасны дизайнаар дагнан ажилладаг ямар дизайнер болон брэндийг та нар мэдэх вэ?

Алхам 2: Гол объектын

аргаар дизайны

шинэ санаа, шийдэл гаргах

Хичээлийн энэ үе шатанд дүрд тоглох аргыг хэрэглэхэд илүү сонирхолтой бөгөөд үр дүнтэй юм. Сурагчид хувцасны дизайнерын дүрд тоглоно. Эдлэл, бүтээгдэхүүний загвар зохион бүтээхэд зохион бүтээгч-дизайнераас өндөр түвшний бүтээлч сэтгэлгээ, зохион бүтээх авъяас чадвараас гадна уран сэтгэмж, хийсвэр сэтгэлгээ чухал байдаг. Дизайны шинэ санаа, шийдлийн эрэл хайгуул хийхэд зарим тусгай аргуудыг хэрэглэдгийн нэг нь гол объектын арга болохыг тэдэнд тайлбарлана.

- Сурагчдыг багаар зохион байгуулна. (4-5 гишүүнтэй)- Баг бүрт 1 самбарын цаас (самбарын цаас байхгүй бол тал

ватман цаас, эсвэл 4 бичгийн цаасыг нийлүүлж наасан том цаас) болон тэмдэглэлийн наадаг шар цаас (эсвэл 6:6 см хэмжээтэй хайчилж бэлдсэн 20 ш цаас) тарааж өгнө

- Гол объектын аргыг багш тайлбарлаж өгөх ба самбарт уг аргыг тайлбарласан зураглал хийнэ

Хувцасны загварын хэв маягийн талаар мэдээллийн карт бэлтгэсэн байна. 1. Спорт буюу

чөлөөт хэв маяг 2. Ажил хэрэгч буюу

сонгодог3. Романтик4. Фольклор буюу

үндэсний5. Эклектик буюу

хутгамал

86


- Багийн гишүүд тарааж өгсөн жижиг цаасан дээр санамсаргүй үүссэн холбоосоор чөлөөтэй сэтгэж, аль болох олон шинэ санаа гаргаж зурна. Шинэ санаа зурсан цааснуудаа том цаасан дээрээ наана.

- 10 минутанд аль баг олон шинэлэг санаа гаргасныг шалгаруулна.

Алхам 3: Үндэсний загвартай


шинэ загвар зохиох

- Баг бүр гаргасан шинэ санаа шийдлүүдээ ашиглаж, үндэсний загвартай орчин үеийн хувцасны шинэ загвар зохиож, А3 хэмжээтэй цаасан дээр зурна.

- Багууд зохиосон загвар, брэндийн санаагаа тайлбарлана. Үнэлгээ10 минутад гаргасан шинэ санааны тоо, зохиосон загварын шинэлэг шийдэл, зохиомж дизайн, зурах чадвар, багийн танилцуулга, багийн ажиллагаа зэрэг үзүүлэлтүүдээр дүгнэж болно.

Багийн даалгавар гүйцэтгэх зорилгоор А3 хэмжээтэй цаасыг багийн тоогоор бэлдсэн байна. 1-р баг гэх мэтээр багийн дугаарыг бичсэн байж болно.

Гэрийн даалгавар буюу бие

даалт

Үндэсний хувцасны брэндийн судалгаа хийх- Баг бүр үндэсний хувцасны брэнд үйлдвэрийн тухай судалгаа

хийж, 5 минутын танилцуулга бэлтгэж ирнэ. Уг танилцуулгад брэндийн үүсгэн байгуулагч, дизайнерийн тухай, загвар бүтээгдэхүүний онцлог, амжилт, лого, сурталчилгаа зэрэг мэдээллүүдийг багтаасан байх бөгөөд танилцуулгын дизайн нь тухайн судалж буй брэндийн дизайнд нийцсэн байхаар бэлтгэнэ.

- Ангидаа ирээд танилцуулгаа үзүүлж, илтгэл тавина.- “Урбан”, “Ивээл”, “Торго”, “Ялгуун” гэх мэт брэндүүдийг судалж

болно.

10 дугаар ангид мөртэй хувцасны суурь үлгэр байгуулах тухай хичээл үзэж судалсан байгаа. Багш цаг хэмнэх үүднээс сурагчдын дундаж хэмжээ буюу 40, 42, 44 размерийн стандарт хэмжээгээр суурь үлгэрийг урьдчилан байгуулж, картон цаасаар лекал бэлтгэсэн байхыг зөвлөж байна. Сурагчдыг хосоор нь ажиллууж, биеийн үндсэн хэмжээнүүдийг харилцан хэмжиж тэмдэглэх даалгаврыг гүйцэтгүүлнэ. Үүнд: Цээжний тойрог, бэлхүүсний тойрог, өгзөгний тойрог, арын урт, гарын урт. Дараа нь сурагчид өөрийн өмсгөл хэмжээ буюу размерээ тодорхойлж, 40. 42, 44, 46 гэх мэт ижил размертай сурагчид баг болон хуваагдана. Багш баг бүрт тухайн размерийн суурь үлгэрийг өгнө. Стандарт хэмжээгээр байгуулсан суурь үлгэрийг өөрийн биеийн хэмжээнд тааруулж хэрхэн өөрчлөх тухай зааврыг өгч, эсгүүрийг сурагчид өөрийн биеийн хэмжээнд тааруулж өөрчилж авна. Цаашид хувцас эсгэх, оёх ажилдаа энэхүү тааруулсан эсгүүрээ ашиглаж болно.

Зураг21.

Нэмэж судлах эх сурвалж: - https://www.facebook.com/groups/1092259207516579/

(Хувцасны дизайн, эсгүүр загварчилгаа фэйсбүүк групп)- Хувцас загвар Fashion design (Фэйсбүүк хуудас)- Г.Чулуунаа. Үндэсний загвартай хувцасны эсгүүр,

загварчилгаа

Шинээрсудлахагуулга,аргазүйХичээлийнсэдэв:Үндэсний загвартай орчин үеийн хувцасХамраххүрээ: 11 дүгээр анги, 2 цагСуралцахуйнзорилт:

• 11.1а. Монгол хувцасны үүсэл, хөгжил, төрөл ангилал, онцлог, бэлгэдлийг жишээгээр үзүүлж тайлбарлах

• 11.1б. Үндэсний загвартай орчин үеийн хувцасны загварын шинэ санаа, шийдлийг гол объектын арга ашиглан зохиомжлон бүтээх

87


Хүснэгт29.ХичээлийнаргазүйнсанааХичээлийн

сэдэв Суралцахуйн үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн

Монгол үндэстэн

ястны хувцас

Алхам 1: Үндэстэнястныхувцсанддүншинжилгээхийх- Монголын ястан үндэсний хувцасны талаар мэдээллийг агуулсан

картыг багш урьдчилан бэлтгэсэн байна. Тухайлбал, халх, буриад, үзэмчин, баяд, торгууд гэх мэт

- Сурагчид хосоороо ажиллана. Баг бүр 1 ястны хувцсыг сонгож судална. Тухайн ястны хувцасны тухай бусад багууддаа тайлбарлаж өгнө

- 2 баг нийлж 4 хүнтэй баг болно. Тухайн багуудын хувцсыг хооронд нь харьцуулж, ижил ба ялгаатай талуудыг венийн диаграмм ашиглан шинжилгээ хийж, бусдад танилцуулж тайлбарлана (Сурах бичгийн 92-р талын венийн диаграмм хийх аргыг үзнэ үү)

Теле хичээл Дизайн технологи 11 дүгээр ангийн сурах бичиг, 90-95-р талЯстан үндэстний хувцасны цомог



загвар

Алхам 2. Ярилцлага- Үндэсний загвартай орчин үеийн хувцасны загварын зургуудаар

ангийн нэг хананд бичил галарей бэлдсэн байна- Сурагчид 5 минутын хугацаанд галерей үзэж, ярилцана - Багш дараах асуултуудыг тавьж ярилцана

• Хамгийн их таалагдсан хувцас аль нь вэ? Яагаад?• Үндэсний хувцасны загвар хэрхэн өөрчлөгдөн хөгжиж ирсэн бэ?• Та нар ямар тохиолдолд, хэзээ үндэсний загвартай өмсдөг вэ?• Орчин үеийн үндэсний загвартай хувцас хийдэг ямар дизайнер,

салоныг та нар мэдэх вэ?

“Үндэсний загвартай орчин үеийн хувцас” сэдэвт 2020 оны 05 сарын 25-нд заагдсан теле хичээл



загвар зохиох

Алхам1: Телехичээлүзэх.“Үндэсний загвартай орчин үеийн хувцас” сэдэвт 2020 оны 05 сарын 25-нд заагдсан теле хичээлийг үзнэ. Багш дараах асуултууд тавьж, сурагчидтай чөлөөтэй ярилцана. - Орчин үед залуус үндэсний хувцсыг ямар тохиолдолд өмсдөг вэ?- Уламжлалт загвартай харьцуулахад орчин үед үндэсний хувцасны

хэлбэр (хэмжээ, өнгө, материал, чимэглэл, эсгүүр, хийц технологи) нь ямар болж өөрчлөгдсөн бэ?

Алхам 2: Голобьектийнаргаардизайнышинэсанаа,шийдэлгаргах Хичээлийн энэ үе шатанд дүрд тоглох аргыг хэрэглэхэд илүү сонирхолтой бөгөөд үр дүнтэй юм. Сурагчид хувцасны дизайнерийн дүрд тоглоно. Эдлэл, бүтээгдэхүүний загвар зохион бүтээхэд зохион бүтээгч-дизайнераас өндөр түвшний бүтээлч сэтгэлгээ, зохион бүтээх авъяас чадвараас гадна уран сэтгэмж, хийсвэр сэтгэлгээ чухал байдаг. Дизайны шинэ санаа, шийдлийн эрэл хайгуул хийхэд зарим тусгай аргуудыг хэрэглэдгийн нэг нь гол объектын арга болохыг тэдэнд тайлбарлана. - Сурагчдыг багаар зохион байгуулна. (4-5 гишүүнтэй)- Баг бүрт 1 самбарын цаас (самбарын цаас байхгүй бол тал ватман

цаас, эсвэл 4 бичгийн цаасыг нийлүүлж наасан том цаас) болон тэмдэглэлийн наадаг шар цаас (эсвэл 6:6 см хэмжээтэй хайчилж бэлдсэн 20 ш цаас) тарааж өгнө

- Гол объектын аргыг багш тайлбарлаж өгөх ба самбарт уг аргыг тайлбарласан зураглал хийнэ

- Багийн гишүүд тарааж өгсөн жижиг цаасан дээр санамсаргүй үүссэн холбоосоор чөлөөтэй сэтгэж, аль болох олон шинэ санаа гаргаж зурна. Шинэ санаа зурсан цааснуудаа том цаасан дээрээ наана.

- 10 минутад аль баг олон шинэлэг санаа гаргасныг шалгаруулна

Үндэсний загвартай орчин үеийн хувцас” сэдэвт 2020 оны 05 сарын 25-нд заагдсан теле хичээл

88


Алхам 3: Үндэснийзагвартайорчинүеийнхувцаснышинэзагварзохиох- Баг бүр гаргасан шинэ санаа шийдлүүдээ ашиглаж, үндэсний

загвартай орчин үеийн хувцасны шинэ загвар зохиож, А3 хэмжээтэй цаасан дээр зурна

- Багууд зохиосон загвар, брэндийн санаагаа тайлбарлана Үнэлгээ 10 минутад гаргасан шинэ санааны тоо, зохиосон загварын шинэлэг

шийдэл, зохиомж дизайн, зурах чадвар, багийн танилцуулга, багийн ажиллагаа зэрэг үзүүлэлтүүдээр дүгнэж болно.

11-р ангид хэрэглэсэн гол объектын аргын дарааллыг баримтлан хувцасны зохион бүтээлтээ хийгээрэй. Б. Механик ба электроникТелехичээлийнбататгахагуулга,аргазүйТеле хичээлийн 11 дүгээр ангийн суралцахуйн зорилтын хүрээнд:

- Электрон ба мэдрэгчийн төрөл бүтцийн тухай ойлголттой болох- Мэдрэгч ашиглан гэр ахуйн хэрэглээнд тохирсон хялбар автомат бүтээл хийх- Электрон элементүүдийг холболтын схемийн дагуу угсарч холбож сурах чадвартай болно

Төлөвлөлтийг 1 дүгээр бүлгийн сургалтыг үргэлжлүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөлт хэсгээс дэлгэрүүлэн үзээрэй.

Сэдвийн зорилгыг тодорхойлох: Мэдрэгчийн төрөл ангиллыг судалж, бидний амьдралд байнгын хэрэглээнд хэрхэн ашиглаж сурах хялбар хийцтэй электроникийн бүтээлд мэдрэгчийг ашиглаж хийж сурахХичээлийнсэдэв: Өөрийн амьдарч буй гэрээ “Ухаалаг болгоё” Хичээлийнүешат:

1. Сэдэлжүүлэх 2. Бүтээлч эрэл хайгуул (Загвар зохион бүтээх)3. Дүгнэлт хийх, засан сайжруулах

Хүснэгт30.ХичээлийнаргазүйнсанааҮе шат Суралцахуйн үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн

Сэдэлжүүлэх • Теле хичээлээ үзэх. • Ахуйн хүрээнд хэрэглэж буй мэдрэгчтэй эд зүйлийн

үйл ажиллагаанд дүгнэлт хийх• Мэдрэгчийн давуу талыг судлах• Мэдрэгчийн тухай ойлголттой болох • Мэдрэгчийн төрөл ангилалтай танилцах• Дадлага ажлын үед нэмэлт мэдээллээр хангах

Теле хичээл үзэх.сурах бичгийн 150-151-р тал.Хөдөлгөөн болон чимээ мэдэрч асдаг гэрлээр жишээ авч ярилцах.


• Өмнөх ангид үзсэн электрон элементийн хичээлийн мэдлэгээ бататгах

• Энгийн электрон элемент ашиглан хамгаалалтын схем угсрах

• Хавтан дээр элемент гагнах үйл ажиллагаа хийх• Хөдөлгөөн мэдрэгч ашиглан гэр ахуйн эдлэл хийх

5V

МэдрэгчЛазер

Р 26.8

k

2N7000

CBE

Теле хичээл үзэх.сурах бичгийн 144-146-р тал.

Электроникийн элементүүдТуршилтын болон үндсэн хавтанГагнуурын алх, тугалгаСурах бичгийн 148-р тал. Хөдөлгөөн мэдрэгчийн технологийн карт


• Энгийн элементүүд, мэдрэгч ашиглан хийсэн эдлэлээ ажиллуулах, ашиглах, засан сайжруулах, адил төстэй эд эдлэлтэй харьцуулан дүгнэлт хийх

89


Бид 10 дугаар ангидаа механик болон электроникийн энгийн хийцүүдийг үзсэн билээ. Аливаа бүтээлдээ ихэвчлэн унтраалга хэрэглэж байсан бол одоо бид мэдрэгч ашиглахаар болж байна. Техникийн мэдрэгч нь (sensor) техникт байгаль орчин, биологийн болон техникийн системийн өөрчлөлтийг төрөл бүрийн мэдрэгчийн тусламжтайгаар хэмжилт болон шалгалтыг хийхэд хэрэглэдэг. Өөрөөр хэлбэл мэдрэгч нь тухайн процессийн төлөв байдлыг илрүүлэх боломжийг олгоно. Мэдрэгч нь хэмжсэн физикийн хэмжигдэхүүнийг цахилгаан дохио (сигнал) болгон хөрвүүлэх бөгөөд энэ цахилгаан дохиог цааш нь боловсруулан мэдээлэл болгон дамжуулна.Доорх мэдрэгчүүдийн мэдрэх зориулалт болон ямар зориулалтаар ашиглаж болохыг нэрлээрэй. Цахим хэрэглээ өндөр болсон өнөө үед бид хийх зүйлийнхээ онцлогт тохирсон мэдрэгчүүдийг (sensor) электроникийн дэлгүүрээс худалдаж авах бүрэн боломжтой болсон.

Зураг22.

Зураг23.

ХөдөлгөөниймэдрэгчашигланхийжболохбүтээлБид мэдрэгчийн талаар олж авсан мэдлэгээ ашиглан ахуйн хэрэглээнд хэрэглэж болох хялбар эд зүйлийг хийж бүтээх хэрэгцээ байгаа талаар харилцан ярилцана. Жишээ нь автомат гар ариутгагч, гал тогооны угаагч шингэн саванг шахагч хийх талаар санаа гаргаж түүнд хөдөлгөөн мэдрэгчийг хэрхэн ашиглах талаар тайлбарлана.

Бүтээлийг хийхэд: 1) Хар цагаан, өнгийн болон хөдөлгөөний мэдрэгч, 2) Транзистор, 3) Эсэргүүцэл, 4) Цахилгааны утас, 5) Жижиг ус сорох помп, 6) Нарийн гуурс, 7) Зай (батарей), 8) USB залгуур, 9) Гар ариутгагч шингэн хийх сав

Зураг24.

Хэрэглэгдэхбагажматериал:1. Буун цавуу, гагнуурын алх, тугалга, нүхлэх багаж

90


Гар ариутгагчийг хийх дараалалАриутгагч хийх савны тагийг том, жижиг цоолоод шингэн гарах гуурс буюу ус сорох помпын цахилгааны утсыг гаргана.Мэдрэгчээ савны тагнаас бага зэрэг илүү гаргаж транзистороо зэрэгцүүлэн буун цавуугаар тогтооно.

Зураг25. Зураг26.

Өгөгдсөн схемийн дагуу холболтыг хийнэ.Бүтээлд хэрэгтэй тэжээлийн хүчдэлийг USB залгуур болох утасны цэнэглэгч, зөөврийн цэнэглэгч, батерей зэрэгт холбох боломжтой. USB залгуурын нарийн хэсгийг таслан улаан хар өнгийн утасыг тэжээлийн хэсэгт буюу мэдрэгч дээр гагнаж тогтооно.Хийж дууссаны дараа мэдрэгч дээрх тохиргоогоор хэр ойр хол мэдрэхийг тохируулна.Ингээд бид автомат бүтээл хийлээ. Бүтээлд хэрэгтэй зүйлсийг сайтаас лавлан үзээрэй. https://elec.mn/category/18

Хичээлийн төлөвлөлтийн дагуу бүтээл хийхэд шаардагдах материал, электроникийн элементүүдийг бэлтгэсэн байна.

Та бүхэн автомат Цэцэг услагч хийгээрэй. (Нэмэлт мэдээллийг Теле хичээлээс үзнэ үү)

Зураг27.Зураг28.

3.2. Теле хичээлийг жилийн турш бататгах агуулга, арга зүйЗайлшгүй оношлох, бататгах шаардлагатай дээрх агуулгаас бусад теле хичээлийн агуулгыг бататгах шаардлагагүй гэж шууд утгаар багш нар ойлгож болохгүй юм. Дэвшин суралцаж буй тухайн ангийн агуулгыг хэрэгжүүлэх явцдаа өмнөх ангид теле хичээлээр судалсан холбогдох агуулгыг жилийн турш шингээн бататгах боломжтой. Агуулгыг бататгахдаа дараах матрицийг ашиглаарай.

1. Д

ИЗА

ЙН

ЗУР

АГ

ЗҮЙ

Хүснэгт

31.Дизайн,зурагзүйнагуулгынмат

риц

10 д

угаа

р ан

ги11

дүг

ээр

анги

12 д

угаа

р ан

ги

ДҮРС

ЛЭХ

ГЕО

МЕТ

Р10

.1a.

Цэг

ба

онцг

ой б

айрш

илта

й ш

улуу

ныг

орто

гона

ль п

арал

лел

прое

кцы

н ар

гаар

I кв

адра

нт

ба I

окта

нтад

дүр

слэх

10.1

б. Ш

улуу

ныг о

ртог

онал

ь па

ралл

ел п

роек

цын

арга

ар п

роек

цын

нэгд

сэн

хавт

гайд

дүр

слэх

11.1

а. Т

үвш

ний

боло

н пр

оекц

логч

бай

ршил

тай

хавт

гайг

орт

огон

аль

пара

ллел

про

екцы

н ар

гаар

пр

оекц

ын

нэгд

сэн

сист

емд

дүрс

лэх

11

.1б.

Про

екцл

огч

байр

шил

тай

хавт

гайг

хав

тгай

н м

өрөө

р эр

гүүл

эх а

ргаа

р бо

дит

хэм

жээг

тод

орхо

йлох

12.1

а. Г

адар

гууг

цэг

, шул

уун,

хав

тгай

г бүт

эцчи

лэх

арга

ар п

роек

цын

нэгд

сэн

сист

емд

дүрс

лэх

12.1

б. О

гтло

лд ү

үсэх

дүр

сийн

бод

ит х

эмжэ

эг га

дарг

уу х

автг

айн

огтл

олцл

ыг б

айгу

улах

арг

аар

тодо

рхой

лох

12.1

в. Г

еом

етр

гада

ргуу

гийн

дэл

гээс

ийг г

урва

лжны

ба

өнхр

үүлэ

х ар

гаар

бай

гуул

ж м

акет

хий

х 12

.1г.

Огт

логд

сон

биет

ийг о

ртог

онал

ь па

ралл

ел п

роек

цын

арга

ар

прое

кцы

н нэ

гдсэ

н си

стем

д дү

рслэ

хТЕ

ХНИ

КИЙ

Н З

УРАГ

ЗҮЙ

10.2

а. Т

ехни

кийн

эд

анги

йг б

айда

л, о

гтло

л, з

үсэл

т, хя

лбар

члал

ын

аргу

удаа

р тө

лөвл

өн з

урах

10

.2б.

Ста

ндар

тын

холб

ох д

етал

ийг т

ооцо

олон

зу

рах

арга

ар д

үрсл

эх

10.2

в. Ө

гсөн

эдл

элий

н хо

лбоо

сыг з

үсэл

т, то

оцоо

ллы

н ар

гаар

про

екц

зург

ийг т

өлөв

лөн

зура

х

11.2

а. Э

длэл

ийн

угср

ааны

зур

гаас

дет

алий

н он

цлог

ийг

ялга

н та

ньж

дета

лийг

нэр

лэх,

дуг

аарл

ах, с

алга

н дү

рслэ

х 11

.2б.

Өгс

өн э

длэл

ийн

бүдү

үвч

зург

ийг т

омьё

олсо

н тэ

мдэ

глэг

ээг я

лган

тан

их з

амаа

р дү

рслэ

х

БАРИ

ЛГЫ

Н З

УРАГ

ЗҮЙ

11

.3а.

Дэл

хийн

бол

он М

онго

лын

уран

бар

илгы

н тү

үхэн

хөг

жил

хэрэ

гцээ

, онц

логи

йг я

лган

тан

ьж, у

ран

бари

лгы

н ду

рсга

лыг т

айлб

арла

н яр

их

11.3

б. Ө

гсөн

бар

илгы

н ер

өнхи

й зу

ргий

г бар

имт

бичг

ийн

норм

атив

ийн

хэрэ

гцээ

г тан

ин б

арил

гын

орчи

нг н

ь тө

лөвл

өн з

урах

11

.3в.

Бар

илгы

н хи

йций

н эл

емен

түүд

ийн

том

ьёол

сон

тэм

дэгл

эгээ

г ялг

ан т

аньж

, хан

а, х

аалг

а, ц

онх,

шат

зэ

рэг э

лем

ентү

үдий

г дүр

слэх

11

.3г.

Бар

илгы

н ф

асад

, бай

гуул

алт,

хажу

угий

н зү

сэлт

ийн

прое

кц б

айгу

улах

арг

аар

төлө

влөн

зур

ах

ГРАФ

ИК

ДИЗА

ЙН

Ы Ү

НДЭ

СЛА

НДШ

АФТ

ДИЗА

ЙН

Ы Ү

НДЭ

СМ

ЕДИ

А ДИ

ЗАЙ

НЫ

ҮН

ДЭС

10.3

а. С

илуэ

т, хэ

э чи

мэг

лэли

йн гр

афик

эл

емен

түүд

ийн

онцл

огий

г ялг

ан т

аних

зам

аар

граф

ик э

лем

ентү

үдий

г дүр

слэн

зур

ах10

.3б.

Инф

огра

фик

, мэд

ээлл

лийн

диз

айны

г ялг

ан

тани

х за

маа

р м

эдээ

ллий

н та

них

тэм

дгий

г зох

ион

зура

х10

.3в.

Бре

нд д

изай

н ба

инн

овац

ийг я

лган

тан

их

зам

аар

сурт

алчи

лгаа

ны з

ураг

т ху

удсы

г бүт

ээх

11.4

а. Г

урва

н хэ

мжэ

эст

дүрс

бүт

ээх

зарч

маа

р ор

он

зайн

зох

иом

ж хи

йх11

.4б.

Орш

ин б

уй га

зры

нхаа

гадн

а ор

чны

бар

илга

, за

м, т

алба

йн о

рон

зайн

хэр

эгцэ

эг и

лрүү

лэх

зам

аар

ланд

шаф

тын

мак

ет б

үтээ

х

12.2

а. М

едиа

диз

айны

оно

лын

үндэ

с, т

өрлү

үдий

г бүт

эцчи

лэн

тодо

рхой

лох

арга

ар б

үтээ

л хи

йх з

арчм

ыг ш

инжл

эх

12.2

б. Г

эрэл

зур

гийн

зох

иом

жийн

арг

ыг а

шиг

лан

байг

алий

н хэ

сэгч

илсэ

н зу

раг,

хөрө

г зур

аг а

вч т

айлб

арла

х12

.2в.

Хүү

хэлд

эйн

кино

урл

агий

г сто

п м

оуш

н он

цлог

ийг я

лган

тан

их

зам

аар

бүтэ

эл х

ийх

зарч

мы

г шин

жлэх

12.2

г. Хү

үхэл

дэйн

кин

о ур

лаги

йг х

ийх

аргы

г аш

игла

н өг

сөн

сэдв

ээр

бари

мал

ани

мей

шн

ба д

үр б

үтээ

х 12

.2д.

Хүү

хэлд

эйн

кино

урл

агий

г хий

х ар

гыг а

шиг

лан

өгсө

н сэ

двээ

р ха

йчил

бар

хүүх

элдэ

йн д

үр б

а ан

имей

шн

бүтэ

эх

2. Т

ЕХН

ОЛО

ГИХүснэгт

32.Технологийнагуулгы

нмат

риц

10 д

угаа

р ан

ги11

дүг

ээр

анги

12 д

угаа

р ан

ги

ХУВЦ

АСН

Ы Т

ЕХН

ОЛО

ГИ (А

ГРУ

ПП

)

10.1

а. О

рчин

үеи

йн х

увца

сны

заг

вары

н тр

энд

чиг х

андл

агы

г ко

ллаж

, по

стер

, зу

раг

дүрс

лэл

ашиг

лан

төлө

өлүү

лэн

хару

улах

10.1

б.

Өдө

р ту

тмы

н ху

вцас

ны

шин

э за

гвар

ыг

бүтц

ийн

шин

жилг

ээни

й ар

гыг а

шиг

лан

зохи

омжл

он б

үтээ

х10

.1в.

Хүн

ий б

иеий

н ан

торо

пом

етри

йн ц

эгүү

дийг

заа

вры

н да

гуу

тодо

рхой

лж, х

үний

бие

ийн

хэм

жээг

зох

их а

ргач

лалы

н да

гуу

хэм

жих

10.1

г. М

өртэ

й ху

вцас

ны с

уурь

үлг

эрий

г өө

рийн

бие

ийн

хэм

жээг

ээр,

өгө

гдсө

н ар

гачл

алы

н да

гуу

байг

уула

х 10

.1д.

Ц

амц,

да

ашин

зны

эс

гүүр

ийг

энгэ

рийн

та

наас

ш

илжү

үлэх

арг

ууды

г аш

игла

ж, з

агва

рчла

н бү

тээх

10

.1е.

Тө

рөл

бүри

йн

захн

ы

эсгү

үрий

г за

авры

н да

гуу

байг

уула

х10

.1ж.

Мөр

тэй

хувц

ас э

сгэх

, оё

х те

хнол

огий

н да

раал

лыг

туха

йн з

агва

рын

онцл

огт

тохи

руул

ан т

өлөв

лөх

10.1

з. З

охио

сон

боло

н со

нгос

он з

агва

рын

мөр

тэй

хувц

сыг

техн

олог

ийн

төлө

влөл

тийн

даг

уу э

сгэж

, оёх

11.1

а. М

онго

л ху

вцас

ны ү

үсэл

хөг

жил,

төр

өл

анги

лал,

онц

лог,

бэлг

эдли

йг ж

ишээ

гээр

үзү

үлж

тайл

барл

ах

11.1

б. Ү

ндэс

ний

загв

арта

й ор

чин

үеий

н ху

вцас

ны

загв

ары

н ш

инэ

сана

а ш

ийдл

ийг г

ол о

бьек

тийн

ар

га а

шиг

лан

зохи

омжл

он б

үтээ

х 11

.1в.

Бай

гали

йн га

ралт

ай б

а хи

ймэл

тор

гыг

физ

ик, х

ими,

мех

аник

, тех

ноло

гийн

шин

ж ча

нара

ар н

ь ха

рьцу

улах

11

.1г.

Мон

гол

дээл

хув

цас

эсгэ

х ул

амжл

алт

арга

те

хнол

огий

г хэр

эглэ

н эс

гүүр

бай

гуул

ах11

.1д.

Үнд

эсни

й за

гвар

тай

хувц

сыг о

рчин

үеи

йн

эсгү

үр, з

агва

рчил

гаан

ы а

ргаа

р эс

гэх,

заг

варч

лах

11.1

е. М

онго

л ху

вцас

эсг

эх, о

ёх т

ехно

логи

да

раал

лыг з

агва

рын

онцл

огт

тохи

руул

ан

төлө

влөх

11.1

ж. М

онго

л үн

дэсн

ий х

увцс

ыг у

лам

жлал

т ба

ор

чин

үеий

н ар

га т

ехно

логи

йг х

ослу

улан

эсг

эх,

оёх,

чим

эглэ

х

12.1

а.

Гоёл

ын

дааш

инзн

ы

загв

ары

н ш

ийдл

ийг

өгсө

н жи

шээ

н дэ

эр т

айлб

арла

х12

.1б.

Гоё

лын

дааш

инзн

ы а

нсам

бль

загв

ар з

охио

х 12

.1в.

Тор

гон,

торо

н, хи

лэн

гэх м

эт м

атер

иалы

н те

хнол

огий

н ба

хэр

эглэ

эний

шин

ж ча

нары

г тод

руул

ах

12.1

г. Го

ёлы

н да

ашин

зны

эсг

үүри

йг з

агва

рчил

гаан

ы з

охих

ар

гууд

ыг а

шиг

лан

загв

арчл

ан б

айгу

улах

12.1

д. Г

оёлы

н да

ашин

з эс

гэх,

оёх

тех

ноло

гийн

дар

аалл

ыг

загв

ары

н он

цлог

т то

хиру

улан

, МХТ

аш

игла

н тө

лөвл

өх12

.1е.

Зо

хиос

он

боло

н со

нгос

он

загв

ары

н го

ёлы

н да

ашин

зыг т

ехно

логи

йн т

өлөв

лөлт

ийн

дагу

у эс

гэж,

оёх

12.1

ж.

Хувц

ас

чим

эглэ

х ар

гууд

аас

загв

ары

н он

цлог

т то

хиру

улан

сон

гож,

оёс

он х

увцс

аа ч

имэг

лэх

ХОО

ЛНЫ

ТЕХ

НО

ЛОГИ

(А Г

РУП

П)

10.2

а. Ү

р та

риан

ы т

өрөл

, гур

илы

н ан

гила

л зэ

рэгл

элий

г на

йрла

га, и

лчлэ

г чан

араа

р нь

хар

ьцуу

лах

10.2

б. Г

урил

ан б

үтээ

гдэх

үүн

хийх

зуу

рмаг

ийн

төрл

ийг

сонг

ож, т

алх,

нар

ийн

боов

хий

х10

.3в.

Гур

илан

бүт

ээгд

эхүү

н хи

йхдэ

э ах

уйн

хэрэ

глээ

ний

гар

боло

н ца

хилг

аан

бага

ж хэ

рэгс

эл, т

оног

төх

өөрө

мжи

йг

зөв,

аю

улгү

й аш

игла

н аж

илла

х

11.2

а. М

онго

л үн

дэсн

ий б

олон

бус

ад ү

ндэс

тний

хо

ол, х

үнсн

ий х

эрэг

лээн

ий н

ийтл

эг б

а ял

гаат

ай

тал,

онц

логи

йг х

арьц

уула

х11

.2б.

Ам

ьтны

ба

дала

йн га

ралт

ай

бүтэ

эгдэ

хүүн

ий (м

алы

н м

ах, г

ахай

, тах

иа,

зага

с, д

айва

р бү

тээг

дэхү

үн)-и

йг н

айрл

ага,

шим

т бо

дис,

илч

лэг ч

анар

, хад

гала

лт, х

эрэг

лээг

ээр

нь

харь

цуул

ах11

.2в.

Мах

, мах

ан б

үтээ

гдэх

үүн,

заг

асан

д за

авар

, ар

гачл

алы

н да

гуу

анха

н ш

атны

бол

овср

уула

лт

хийх

12.2

а. Х

оолн

ы га

зры

н тө

рөл

анги

лал,

хоо

лны

газр

ын

үйлч

илгэ

э, з

охио

н ба

йгуу

лалт

ын

тала

ар ж

ишээ

гарг

аж

тайл

барл

ах

12.2

б. Ш

ирээ

зас

алты

н хэ

лбэр

үүди

йг д

үрсл

эн х

аруу

лж,

тайл

барл

ах12

.2в.

Хоо

лны

цэс

ний

диза

йны

хув

илба

р ш

ийдэ

л га

ргаж

, хэ

влэн

бэл

тгэж

тан

илцу

улах

МЕХ

АНИ

К БА

ЭЛЕ

КТРО

НИ

К (Б

ГРУ

ПП

)10

.3а.

Тех

ники

йн н

эгж

угср

ааны

бүт

цийг

тод

орхо

йлох

доо

эд а

нгиу

дын

кине

мат

ик с

хем

дах

ь тэ

мдэ

глэг

ээг х

арьц

уула

х ар

гаар

хүч

хөд

өлгө

өний

зар

чмы

г мех

аник

ийн

онол

оор

тайл

барл

ах10

.3б.

Эле

ктро

ники

йн т

ухай

ерө

нхий

ойл

голт

ыг

тайл

барл

ахда

а ха

гас

дам

жуул

агч,

дио

д, э

сэрг

үүцл

ийг

тани

лцуу

лж х

өгжи

л хэ

рэгл

ээг и

лрүү

лэн

дүгн

элт

хийх

10

.3в.

Цах

илга

ан ү

үсгү

үрий

н тө

рөл,

хэл

бэри

йг х

арьц

уула

н жи

шиж

, хэр

эглэ

эг т

одор

хойл

он з

өв с

онго

х10

.3г.

Техн

икий

н хө

дөлг

өөнт

бүт

ээли

йн д

изай

н ш

ийдэ

л га

ргах

даа

зохи

омжи

йн а

ргаа

р за

гвар

члан

зур

ж, ш

инэл

эг

загв

ар б

үтээ

х10

.3д.

Хий

цийн

мат

ериа

лын

анги

лал

төрө

л, ш

инж

чана

рыг

жиш

ээн

дээр

тай

лбар

лах

10.3

е. И

дэвх

гүй

элек

трон

эле

мен

тийн

төр

өл б

үтэц

, аж

илла

х за

рчм

ыг х

арьц

уула

х ар

гаар

үүр

гийг

тод

орхо

йлж,

зө

в со

нгох

10.3

ж.Те

хник

ийн

хөдө

лгөө

нт б

үтээ

л хи

йхдэ

э тө

слий

н ар

гаар

үйл

ажи

ллаг

аага

а тө

лөвл

өж, т

ехно

логи

йн з

өв

дара

алла

ар б

олов

сруу

лалт

хий

х 10

.3з.

Тех

ники

йн х

өдөл

гөөн

т бү

тээл

ийнх

ээ а

жилл

агаа

г ш

алга

хдаа

эле

ктро

н эл

емен

т ба

мех

аник

эд

анги

уды

н уг

срал

тын

схем

ийг а

шиг

лан

хөдө

лгөө

ний

тохи

ргоо

хий

х

11.3

а. М

ехан

ик д

амжу

улгы

н хя

лбар

тоо

цоол

ол

хийх

дээ,

мөч

үүди

йн х

өдөл

гөөн

ий б

айрл

алы

н пл

ан б

айгу

улах

арг

аар

шил

жилт

, хур

д, х

үчий

г то

дорх

ойло

х11

.3б.

Эле

ктро

н ба

мех

аник

мэд

рэгч

ийн

төрө

л,

бүтэ

ц, ү

үрги

йг х

арьц

уула

х ар

гаар

ажи

ллах

за

рчм

ыг м

эдэх

11.3

в. Ц

ахил

гаан

дох

ионы

аж

илла

х за

рчм

ыг с

удла

хдаа

ано

лог б

а то

он

сист

емий

н ял

гааг

тог

тоон

, хуг

ацаа

наас

ха

маа

рсан

үел

эн д

авта

гдах

шин

ж ча

нары

г та

йлба

рлах

11.3

г. То

он э

лект

рони

кийн

зар

чмы

г то

дорх

ойло

хдоо

, тоо

ллы

н си

стем

ийн

төрө

л зү

й то

гтлы

г оло

х за

маа

р, м

икро

схем

аш

игла

н ту

рших

11.3

д. Н

ийлм

эл м

атер

иал,

эле

ктро

н эл

емен

түүд

ийг т

өрөл

жүүл

эн а

нгил

ж, т

ехни

кийн

бү

тээл

хий

хдээ

зөв

сон

гох

11.3

е. Э

лект

рон

хэлх

ээни

й аж

илла

х за

рчм

ын

схем

ийг P

rote

us п

рогр

амм

аш

игла

н зу

рж, к

ибр

орчи

нд т

урш

их11

.3ж.

Тех

ники

йн а

втом

ат б

үтээ

л хи

йхдэ

э тө

слий

н ар

гаар

үйл

ажи

ллаг

аага

а тө

лөвл

өж,

техн

олог

ийн

зөв

дара

алал

бар

имтл

ан

зохи

омжл

он б

үтээ

х 11

.3з.

Тех

ники

йн а

втом

ат б

үтээ

лийн

хээ

ажил

лага

аг ш

алга

хдаа

эле

ктро

н хи

йцүү

д бо

лон

нэгж

угс

раан

ы х

олбо

лты

н сх

емий

г аш

игла

н хя

нах

зам

аар,

тох

ирго

о хи

йх

12.3

а. М

ехан

изм

ын

бүтц

ийг т

одор

хойл

охдо

о, к

инем

атик

бү

дүүв

чийн

тэм

дэгл

эгээ

г аш

игла

н то

дорх

ойлж

, тех

никт

гү

йцэт

гэх

үүрг

ийг и

лрүү

лэх

12.3

б. Х

автг

айн

мех

аниз

мы

н ба

йрла

лын

план

ба

йгуу

лахд

аа, х

өтлө

гч м

өчнө

өс э

хлэн

тра

ктор

ыг т

ойро

г, ш

улуу

наар

дүр

слэн

зур

ж, х

өдөл

гөөн

ий ш

илжи

лтий

г то

дорх

ойло

х 12

.3в.

Лог

ик ф

ункц

, лог

ик э

лем

енти

йн а

жилл

агаа

ны з

үй

тогт

олы

г суд

лахд

аа ү

йлдэ

л гү

йцэт

гэх

ком

анд

ба х

оёрт

ын

тоол

лын

сист

емий

н за

рчм

аар,

лог

ик т

өлви

йг т

одор

хойл

ох12

.3г.

Мик

ропр

оцес

соры

н бү

тэц,

ажи

ллаг

ааг с

удла

хдаа

м

икро

схем

хэл

бэри

йн т

өв у

дирд

лага

, түү

ний

үйлд

эл

гүйц

этгэ

х ча

двар

бол

охы

г тод

орхо

йлох

зам

аар

хэрэ

глээ

г ту

рших

12.3

д. М

икро

проц

ессо

рын

прог

рам

члал

ыг

мик

роко

нтро

ллер

дээ

р су

урил

сан

нэг м

икро

чипт

эй

Арду

ино

UN

O-г

сур

галт

алд

ашиг

лах

явца

д те

хник

ийн

бүтэ

элд

хэрэ

глэх

12.3

е. Р

обот

ын

туха

й су

длах

даа,

уха

алаг

тех

ники

йн

хөгж

ил, х

эрэг

лээг

илр

үүлэ

х за

маа

р, с

исте

мий

г үйл

дэл

гүйц

этгэ

х тө

рлөө

с нь

хам

аару

улан

тан

иула

х12

.3ж.

Уха

алаг

тех

ник,

роб

от з

охио

н бү

тээх

дээ

төсл

ийн

арга

ар ү

йл а

жилл

агаа

гаа

төлө

влөн

, тех

ноло

гийн

зөв

да

раал

лыг б

арим

тлан

хий

х12

.3з.

Тех

ники

йн б

үтээ

лийн

хээ

ажил

лага

аг ш

алга

хдаа

, эл

ектр

он у

дирд

лага

ба

гүйц

этгэ

х м

ехан

изм

ын

зарч

мы

н сх

емий

г аш

игла

н хя

нах

зам

аар,

үйл

длий

г тоо

цоол

он,

хөдө

лгөө

ний

тохи

ргоо

хий

х

УЛАМ

ЖЛА

ЛТ Т

ЕХН

ОЛО

ГИ (А

,Б Г

РУП

П)

10.4

а. Ү

ндэс

ний

улам

жлал

т те

хнол

огий

н тө

рөл,

анг

илал

, ди

зайн

, хий

ц те

хнол

огий

н он

цлог

ийг ж

ишээ

гээр

та

йлба

рлах

10.4

б. Б

арим

ал, ш

уум

ал, с

ийлб

эр, д

арха

н, х

атга

мал

, эсг

ий

урла

л, а

рьса

н ур

лал

хийх

ула

мжл

алт

техн

олог

и, а

рга

бари

лыг а

шиг

лан

хэрэ

глээ

ний

бүтэ

эл у

рлах

10

.4в.

Үнд

эсни

й хэ

в м

аяги

йг х

адга

лсан

, биз

неси

йн

зори

улал

ттай

жиж

иг б

үтээ

л (б

элэг

дур

сгал

ын

зүйл

)-ийн

за

гвар

зох

ион

бүтэ

эх

11.4

а. Ү

ндэс

ний

улам

жлал

т те

хнол

оги

ашиг

лан

хийх

бүт

ээли

йн ш

инэ

загв

ар з

охио

х11

.4б.

Ура

н да

рхан

, сий

лбэр

, ура

н ха

тгам

ал,

зоос

шир

ээ гэ

х м

эт у

лам

жлал

т га

р ур

лалы

н те

хнол

огий

г аш

игла

н бү

тээл

урл

ах

12.4

а. У

лам

жлал

т ур

лалы

н бү

тээл

ийг о

рчин

үеи

йн

арга

ар х

эрхэ

н хи

йж, ү

йлдв

эрлэ

ж ба

йгаа

тал

аар

жиш

ин

харь

цуул

ж, д

үгнэ

лт га

ргаж

хэл

элцэ

х12

.4б.

Бүт

ээли

йг о

лноо

р ху

вила

н ол

шру

улж

үйлд

вэрл

эх

хялб

ар а

ргуу

дыг а

шиг

лан

бүтэ

эл х

ийх

94


ДӨРӨВ. ОНОШИЛГООНЫ ҮР ДҮНГ ХИЧЭЭЛИЙН ТӨЛӨВЛӨЛТӨД ТУСГАЖ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ МЕНЕЖМЕНТ

Теле хичээлийн үр дүнг оношлох, бататгах сургалтын хэвийн үйл ажиллагааг хангах төлөвлөлтийг үр дүнтэй хэрэгжүүлэхэд сургуулийн менежмент, зохион байгуулалт чухал юм. Судлагдахуун бүрийн онцлогийг тусгасан агуулга, арга зүйн зөвлөмжийг хэрэгжүүлэхэд сурагчид үүсэж болзошгүй ачааллыг тооцох, багш сурагчдад хүндрэл үүсгэхгүйгээр зохион байгуулах менежментийг сургуулийн зүгээс хангаж ажиллах хэрэгтэй. Теле хичээл нь багш төвтэй сургалтын арга зүйд тулгуурлан зохион байгуулагдсан. Иймээс багш зөвлөмжид тусгасан агуулга, арга зүйгээр танхимын хичээлийг сурагч төвтэй зохион байгуулах бэлтгэлийг сайтар хангах хэрэгтэй.

Теле хичээлийн тэмдэглэл, даалгаврыг нөхөж хийхийг зөвлөмжлөөгүй болно.

Сургалтынменежер,багшийнанхаарахзүйлс:1. Зөвлөмжийг сургуулийн онцлог, багшийн нөөц, сурагчийн онцлог зэргийг харгалзан

төлөвлөлт, хэрэгжилт, үр дүнг тооцохдоо уян хатан, бүтээлчээр хэрэгжүүлнэ. 2. Хичээл бүрийн төлөвлөлт, бэлтгэлийг бүрэн хангасан байх ёстой.3. Сурагчдын хоцрогдлыг гэрийн даалгавраар нөхөхгүй. Харин бататгах хичээлийн агуулга,

арга зүй нь танхимын хичээлд ногдох цагт нягт төлөвлөгдөн, хэрэгжүүлнэ.

Сургуулийн удирдлага өмнөх ангийн агуулгыг бататгах хугацаанд (9 дүгээр сард) танхимын ба танхимын бус хэлбэрээр сургалтыг зохион байгуулах нөхцөл боломжийг бүрдүүлж өгнө. Мөн мэргэжлийн багш нар хамтарч хичээл сургалтыг зохион байгуулахад дэмжлэг үзүүлнэ.Онцгой нөхцөл байдал үүссэнтэй холбоотойгоор 9 дүгээр сард зөвлөмжийг хэрэгжүүлэхүйц түр хугацааны хичээлийн хуваарийг мөрдөж болно.

Багш нарыг хичээл сургалтын үйл ажиллагаанаас хөндийрүүлэхгүй байх менежментийг хэрэгжүүлнэ.

СурагчийнхөгжлийнонцлогийгхаргалзанхөтөлбөрийгхэрэгжүүлэхЗөвлөмжид санал болгосон рубрикийг ашиглан сурагчийн даалгаврын гүйцэтгэлийн ялгаатай байдал, тухайлбал, суурь чадварын онцлог, мэдлэг, чадвар эзэмшилтийн түвшин, сурах арга барил, бие бялдрын хөгжлийн ялгаатай байдал зэргийг харгалзан сурагчдын хөгжлийг дэмжинэ.

95


Хүснэгт33.Суурьболонбүрэндундболовсролынтүвшиндсуралцажбуйсурагчдын танинмэдэхүй,нийгэмшил,биебялдрынонцлог1

Танин мэдэхүй11-14наснысурагчдынонцлог

- Мэдээллийг хүртэхдээ ерөнхийд нь хүртэх хандлагатай байгаа учир дасгал даалгавраа бүтээлчээр гүйцэтгэх чадварыг нь дэмжих үүднээс дасгал даалгаврыг олон янзын аргаар шийдэх бүтээлч хялбар аргуудыг хэрэглэж хүүхэд дуурайлган хийх үйлийг хийлгэх

- Ухагдахуун ойлголт бүрийн гол шинж, туслах шинжийг тайлбарлан эзэмшүүлэх үйлийг хийлгэх- Нарийн мэдээлэл агуулсан байнга хэрэглэдэггүй үг хэллэгтэй мэдээллийг утгачлан тогтоох нь сул байгаа

учир богино хэмжээний эхийг уншуулах, ойлгосноо товчхоноор тэмдэглэх, түүнийгээ хараад уншсан зүйлийн агуулгыг ярих үйлийг хийлгэх нь анхаарал, бүтээлч чадвар, хэл ярианы чадварыг хөгжүүлж байгааг анхаарах

- Тэмдэг нэр, салаа утгатай үгийн нөөц сул байгаа тул үгийн утгыг тайлбарлах, өөрсдөөр нь олуулах тайлбарлуулах үйлдлийг хийх

15-17наснысурагчдынонцлог- Богино хугацаанд нарийн агуулгатай мэдээллийг тогтоох чадвар сул байгаа учир мэдээллийг гүйлгэн уншиж

утга агуулгыг нь тогтоох үйлийг олон давталттайгаар хийлгэх - Мэдээллийн утга санааг ойлгохдоо нийтлэг шинжээр нь харьцуулах чадвар нь хангалтгүй байгаа учир

утгачлан тогтоох чадварыг нь түлхүү дэмжих- Мэдээллийг дотоод мөн чанар, учир шалтгаанд нь сэтгэж харьцуулан ойлгох чадвар хангалтгүй байгаа учир

асуудал дэвшүүлэн шийдвэрлэх хэд хэдэн аргатай дасгал даалгавар өгч ажиллуулах- Санаагаа илэрхийлэх тухайд, гүйцэд, өөрийн үгээр оновчтой ярих үйлд чиглүүлэх, шинжлэх ухааны нэр

томьёо, мэргэжлийн үг хэллэг ашиглан тодорхой дэс дараалалтайгаар санаагаа илэрхийлэх, ба, бөгөөд, гэвч, учир гэх мэт холбоос бүхий нийлмэл өгүүлбэр хэрэглэн ярьж тайлбарлуулах үйлийг хийлгэх

Нийгэмшил11-14наснысурагчдынонцлог

- Нийцтэй, нөхөрсөг, бусадтай харилцах, хамтрах сонирхол сайтай байгаа учир найз нөхдөө хэрхэн сонгох талаар хамтран ярилцдаг байх

- Багшийн зүгээс сурагчидтай ажил хэрэгч, нөхөрсөг харилцаатай байх- Амжилтыг нь хөхүүлэн урамшуулах, ялгавартай хандлагыг харуулахгүй байх- Хувь хүний өрсөлдөөнийг дэмжихээс зайлсхийх, бусад хүүхдэд бусдаас дутуу, юу ч чаддаггүй гэх зэргээр

өөрийгөө үнэлэхээс урьдчилан сэргийлэх- 11-12 насанд хүүхэд дунд ангид дэвших, шилжилтийн насны эхэн үетэй холбоотойгоор түгших, дасан зохицох

чадвар сул байх, зан төлөвийн хувьд тогтворгүй болох гэх мэт зан үйл ажиглагдах тул багшийн зүгээс мэдрэмжтэй хандах, дасан зохицох чадварыг нь дэмжих үйлийг тогтмол анхаарч сурах арга барилыг олгох

15-17наснысурагчдынонцлог- Өөртөө итгэх итгэл, өөрийгөө үнэлэх нь эерэг шинжтэй болох ч өөртөө итгэх итгэл нь буурах талтай тул

амжилтыг нь урамшуулах- Нийгмийн хэм хэмжээг даган биелүүлэх, бусдад хүндэтгэлтэй хандах боломж олгох, дүгнэлт хийлгэх, санагаа

илэрхийлэх хэлэлцүүлэг хийх- Ганцаарчилсан болон багийн дасгал даалгаврыг гүйцэтгүүлэхдээ биеийн тамирын хичээл болон бусад

хичээлтэй холбож багаар ажиллуулахБие бялдрын хөгжил11-14наснысурагчдынонцлог

- Суурь боловсролын түвшинд хүүхдүүдийн хурд саарсан- Хөвгүүдийн хүчний чанар анги ахих тусам нэмэгдсэн, охидынх 12 наснаас тогтворжсон- Багаар хамтарч ажиллах чадварыг нь дэмжихдээ хүүхдийн чадварыг нь харгалзан багт хуваах, баг даалгаврыг

гүйцэтгэхдээ баримтлах дүрэмтэй байх нь нийгэмшлийн үзүүлэлтэд нөлөөлнө- Дасгалыг нэрлэх, бие бялдрын хөгжил, эрүүл мэндэд үзүүлэх нөлөөг нь бүтэн өгүүлбэрээр тайлбарлахад нь

анхаарах нь сурагчдыг санаагаа бүтэн өгүүлбэрээр илэрхийлэх чадварт бусад багштай хамтран ажиллах боломж бүрдүүлнэ

15-17наснысурагчдынонцлог- 15-17 насанд хөвгүүдийн хурд нэмэгдсэн байна. - 17 ба түүнээс дээш насанд охидын тэсвэрт чанар хангалтгүй байгаа учир хөгжүүлэхэд анхаарах- Хүүхдийн хурд тэсвэрийг хөгжүүлэх дасгал хөдөлгөөнийг тоглоом, уралдааны аргаар хичээлийн элементэд

оруулах

1 Монголын хүүхэд залуучуудын хөгжлийн шалгуурыг сургалтын практикт нэвтрүүлэх нь төслийнсудалгааныүрдүндтулгуурланболовсруулав.

96


Тусгай хэрэгцээт боловсрол шаардлагатай сурагч (хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд, суралцахуйн бэрхшээл, зан төлвийн өөрчлөлт, анхаарлын хэт идэвхжилттэй хүүхэд) суралцдаг бол тухайн суралцагчийн хөгжлийн (өөртөө үйлчлэх чадвар, хэл яриа-танин мэдэхүй, бие бялдар-хөдөлгөөн, харилцаа-нийгэмшлийн чадвар) түвшний оношилгоо хийнэ. Оношилгооны үр дүнд үндэслэн тухайн сурагч ЕБС-ийн сургалтын хөтөлбөр ба ганцаарчилсан сургалтын төлөвлөгөө (БСШУС-ын сайдын 2018 оны А/155) -р суралцах эсэхийг шийдвэрлэнэ.Хэл соёлын ялгаатай сурагч (өөр хэлээр ярьдаг, гадаад улс оронд суралцаж байгаад шилжиж ирсэн) суралцдаг бол тэдэнд анхаарал хандуулж даалгаврын утга, агуулгыг ойлгож буй эсэхийг тодруулж, дэмжлэг үзүүлнэ.Сургуулийнудирдлага,багшнарынхамтынажиллагаанданхаарахзүйлс:

• Сурагчдын оношилгоог багш нар хамтран хийх менежментийг хэрэгжүүлэх;• Оношилгооны мэдээллийн сан бүрдүүлэх, үр дүнд шинжилгээ хийхэд хамтарч, цаг

ашиглах боломжийг бүрдүүлэх (оношилгоонд зориулсан сурагчдын нэрсийг дахин давтан шивэхгүй байх);

• Багш нар боломжтой цагаараа (цонхтой цаг) бусад багшийн хичээл, сургалтад дэмжлэг үзүүлэх менежментийг хэрэгжүүлэх;

• Сургалтын хэрэглэгдэхүүнийг хамтран бэлтгэх, хэрэглэгдэхүүний нэгдсэн сан бүрдүүлэх менежментийг хэрэгжүүлэх;

• Бүлэг сэдвийн үнэлгээний даалгаврын сан бүрдүүлэхэд багш нар хамтран ажиллах нөхцөл бүрдүүлэх;

• Теле хичээл үзэж чадаагүй, хөдөө мал дээр байсан сурагчдад зориулсан дэмжлэгийг хичээлийн жилийн туршид тусгайлан хэрэгжүүлэхдээ дотуур байрын багш болон эцэг эхчүүдтэй хамтран ажиллах;

• Дотуур байранд амьдардаг сурагчдад зориулсан хөгжүүлэх үйл ажиллагаанд багш нарыг татан оролцуулах менежментийг хэрэгжүүлэх;

• Багш, эцэг эхчүүдийн хамтын ажиллагааг үүссэн нөхцөл байдалтай холбоотойгоор тусгайлан авч үзэж, зөвлөмжид тусгасан чиглэлийг хэрэгжүүлэх нөхцөлийг бүрдүүлэх зэрэг болно.

Багшнар,эцэгэхийнхамтынүйлажиллагаанданхаарахзүйлс:• Сурагчдын оношилгоог хэрхэн хийсэн, суурь чадвар, мэдлэг, чадварын түвшин, сурах

арга барилын онцлог ямар байгаа талаар мэдээллээр хангах,• Оношилгооны үр дүнтэй холбоотой хүүхдэдээ эцэг эхчүүд гэр бүлийн нөхцөлд ямар

дэмжлэг үзүүлэх талаар багш нар хамтран зөвлөгөө өгөх;• Оношилгооны үр дүнд тулгуурлан хичээл сургалт өмнө хэрэгждэг байснаас ямар онцлогтой

хэрэгжих (сурагч, багшийн аль алинийх нь ачаалал зохих хэмжээгээр нэмэгдсэн) талаар мэдээллийг хүргүүлж, эцэг эхээс дэмжлэг авах;

• Эцэг эхийн хурлыг хичээлийн жил эхэлмэгц, оношилгооны үр дүнг гарсны дараа хийх, мөн сарын дараа сурагчийн хөгжилд ямар ахиц гаргасан талаар мэдээлэл өгөх хурлыг дахин хийх хэрэгтэй.

НҮБ-ын Хүүхдийн Сан, Боловсролын Төлөөх Дэлхий Нийтийн Түншлэл, Дэлхийн Банкны “Боловсролын чанарын шинэчлэл” төсөл, Азийн Хөгжлийн Банкны “Хөдөлмөр эрхлэх ур чадварыг дээшлүүлэх төсөл”-ийн дэмжлэгтэйгээр боловсруулж, хэвлүүлэв.

Формат 60x84/8Офсет хэвлэл. Офсет хэвлэлийн цаас. 80гр/м2

Хэвлэлийн хуудас 14,5 x.x

“Бест Колор Интернэшнл” ХХК-д 3039 хувь хэвлэв.

БОЛОВСРУУЛСАН АЖЛЫН ХЭСЭГ

С. Отгонтуяа магистр, Боловсролын хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний ажилтанД. Хөхөө доктор Ph.D, дэд профессор, МУБИС, ДУТС-ийн зөвлөх багшР. Гоцбаяр доктор Ph.D, МУБИС, ДУТС-ийн Дизайны тэнхимийн эрхлэгчГ. Чулуунаа доктор Ph.D, дэд профессор, МУБИС, ДУТС-ийн Технологийн

тэнхимийн багшЖ. Энхбаатар магистр, Нийслэлийн ХУД-ийн “Шинэ зуун билэг” сургуулийн багшГ. Ганзориг Нийслэлийн БЗД-ийн “Шинэ монгол” сургуулийн багш

РЕДАКТОР:А.Мөнхмагнай магистр, Боловсролын хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний ажилтан


ДҮРСЛЭХ УРЛАГ, ДИЗАЙН ТЕХНОЛОГИ, ДИЗАЙН ЗУРАГ ЗҮЙ, ТЕХНОЛОГИ VI-XII

Улаанбаатар

2020

> JKEWOMJ E:= > BA:CGL?OGH EH=B >BA:CGA MJ:=A C L?OGH … · 2020. 8. 31. · НҮБ-ын...

Documents

Transcript of > JKEWOMJ E:= > BA:CGL?OGH EH=B >BA:CGA MJ:=A C L?OGH … · 2020. 8. 31. · НҮБ-ын...