“Ο Foucault και η Ορθόδοξη θεολογία: Η υποτέλεια της υποκειμενικότητας και η υπεροχή της υποκειμενικότητας. Μεθοδολογικές συναρθρώσεις.”

O Foucault αντιμετωπίζει το υποκείμενο μέσα από το πρίσμα του εκάστοτε καθεστώτος εξουσίας – γνώσης. Τα καθεστώτα αυτά τροποποιούν τη σχέση Αυθεντίας και Λόγου. Η ουσιώδης συνθήκη του υποκειμένου επηρεάζεται στη σχέση αυτή. Το καθεστώς εξουσίας και γνώσης αποτελεί κάτι το μη στατικό.

Η διαρκής κριτική του εαυτού μας και του κόσμου, ακόμη και αν εντάσσεται σε ιστορικό πλαίσιο, φανερώνει την αδήριτη ανάγκη χειραφέτησης του υποκειμένου από την Αυθεντία. Η αυτονόμηση του υποκειμένου στη διάρκεια της παλινόρθωσής του από το Διαφωτισμό είναι μια διαδικασία διαλεκτική, συνεχούς αποκαθήλωσης και ανάστασης.

Όταν λέμε ότι το υποκείμενο αυτοπραγματώνεται εξερχόμενο του εαυτού του ισχυριζόμαστε ότι φεύγει από τον εγωισμό του και την εσωστρέφειά του και πραγματώνει τις εγγενείς ιδιότητες που έχει από τη φύση του για αυτοεξέλιξη. Ο Foucault υποστηρίζει ότι το υποκείμενο δημιουργείται από τα καθεστώτα εξουσίας – γνώσης. Ο Διαφωτισμός κατά τον Foucault άλλαξε το υποκείμενο και το οδήγησε μακριά από την Αυθεντία, ταυτόχρονα όμως το διαπέρασε με ορθολογικότητες, οι οποίες δεν είναι τίποτε άλλο από καινούριες τεχνικές εξουσίας που δημιουργούν το υποκείμενο.

Ο Διαφωτισμός στη θέση μιας πολιτικής θεολογίας, της κρατούσας αυθεντίας, τοποθέτησε εκκοσμικευμένες θεολογικές έννοιες. Βλέπει το υποκείμενο αποφατικά, κατανοεί και ερμηνεύει το υποκείμενο, στο πλαίσιο μιας φιλοσοφίας της Ιστορίας, κάτι που ο Foucault δεν θέλει να αποδεχθεί. Έχουμε για τον Foucault εκ νέου μια υποστασιοποίηση της εξουσίας μέσα στο πλέγμα των κοινωνικών σχέσεων. Η Βούληση του υποκειμένου καταλύει το πλέγμα αυτό.

Στις «Λέξεις και τα Πράγματα» ο Foucault αναγγέλλει τον οριστικό θάνατο, όχι μόνο του Θεού αλλά και του Ανθρώπου. Το υποκείμενο τώρα, στα χρόνια της νεωτερικότητας, παλεύει μεταξύ του ορθολογισμού – αντικειμενικότητας και μιας ιστορικότητας που οδηγεί σε εσχατολογικές μορφές σκέψης.

Η αποφατική σκέψη του Foucault αντιπαραβάλλεται στην αποφατική θεολογία της Ορθοδόξου Θεολογίας. Μόνο που στην θέση του Θεού κατά τον Foucault - τοποθετείται ο Άνθρωπος. Ο Άνθρωπος επινοείται από το Διαφωτισμό.

Μπορεί ποτέ να ορισθεί ο Διαφωτισμός ολοκληρωμένα: Στην νεωτερικότητα έχουμε, σύμφωνα πάντοτε με τον πρώιμο Foucault, το θάνατο

του υποκειμένου, την υποτέλεια της υποκειμενικότητας.Στην ορθόδοξη θεολογία έχουμε την υπεροχή της υποκειμενικότητας, την αναβίβαση

του υποκειμένου με το αυτεξούσιο. Βέβαια, η αυτονόμηση του υποκειμένου στην θεολογία αυτή συμβαίνει λόγω του δόγματος της ενανθρωπήσεως. Λόγο έχουμε και στο Διαφωτισμό. Λόγο έχουμε και στην αποφατική Θεολογία. Ο Λόγος στην θεολογία είναι προσωπικός, έχουμε δηλαδή μια προσωποκρατική θεολογία και ανθρωπολογία. Δεν έχουμε εδώ ένα υπερβατολογικό υποκείμενο αλλά μια κοινωνία, μια σχέση, μια επανασύνθεση του εαυτού μέσα από το όλον.

Το πρόσωπο στην θεολογία αυτή προηγείται της ουσίας ενώ στο Φουκωικό υποκείμενο η ουσία του προσώπου καθορίζεται από την εξουσία. Στον Διαφωτισμό ο Λόγος – κατά τον Foucault – είναι μη προσωπικός, λόγω της υποτέλειας της υποκειμενικότητας. Στην ορθόδοξη θεολογία ο Λόγος είναι προσωπικός κατεξοχήν και αναβιβάζει το υποκείμενο, ενώ στη Διαφωτιστική παράδοση το ίδιο το υποκείμενο εξέρχεται μόνο του από το καθεστώς Αυθεντίας. Στην Ορθόδοξη θεολογία, η αυθεντικότητα του δόγματος της Ενσάρκωσης καθορίζει την σχέση αγάπης του υποκειμένου προς τον Λόγο.