© copyright Edizioni Università di Trieste, Trieste 2012. · 2019. 9. 2. · Luciano Rocchi EUT...
Transcript of © copyright Edizioni Università di Trieste, Trieste 2012. · 2019. 9. 2. · Luciano Rocchi EUT...
copy copyright Edizioni Universitagrave di Trieste Trieste 2012
Proprietagrave letteraria riservataI diritti di traduzione memorizzazione elettronica diriproduzione e di adattamento totale e parziale di questapubblicazione con qualsiasi mezzo (compresi i microfilmle fotocopie e altro) sono riservati per tutti i paesi
ISBN 978-88-8303-367-4
EUT - Edizioni Universitagrave di TriesteVia Weiss 21 ndash 34127 Triestehttpeutunitsit
Il ldquoDittionario della Lingua Turchescardquo di Pietro Ferraguto (1611)Luciano Rocchi
EUT EDIZIONI UNIVERSITAgrave DI TRIESTE
Sommario
IntroduzIone 7
AbbrevIAzIonI 11
bIblIogrAfIA SItogrAfIA 13
AppuntI lInguIStIcI
1 Grafematica 212 Fonologiafonetica 23 21 Vocalismo 23 22 Consonantismo 263 Morfologia 31 31 Nome 31 32 Verbo 334 Sintassi 365 Lessico 37
tAbellA dI rAffronto trA le forme del ferrAguto
e quelle turco(-ottomAno) letterArIo 39
corpuS leSSIcAle turco 51
pArole dI IdentIfIcAzIone problemAtIcA 166
7introduzione
Introduzione
1
Spetta al grande turcologo Alessio Bombaci il merito di avere scoperto e portato allrsquoattenzione degli studiosi il manoscritto conservato alla Biblioteca Nazionale di Napoli con la collocazione III F 52 Riassumendo in breve le in-formazioni giagrave date dal Bombaci nel suo noto saggio del 1940 esso fu redatto da Pietro Ferraguto un messinese nato verso il 1580 che venne catturato dai turchi ancora giovinetto e tenuto prigioniero a Tunisi per circa sei anni Una volta rientrato in Italia dopo essere stato riscattato entrograve nella Compagnia di Gesugrave e mise a frutto le conoscenze linguistiche acquisite durante la prigionia con la stesura dellrsquoopera di cui ci occupiamo allo scopo di favorire lrsquoattivitagrave dei missionari attraverso uno strumento atto a far apprendere la lingua tur-ca Distintosi per il suo zelo religioso fu in seguito nominato soprintendente spirituale di tutte le carceri di Napoli incarico che mantenne fino alla morte (1656)
Il manoscritto egrave un codice in 8deg composto di 131 carte (non 141 come in-dica la numerazione originale poicheacute si passa direttamente da c 79v a c 90r saltando i numeri da 80 a 89) ed egrave suddiviso in tre parti 1) Una esposizione delle regole grammaticali del turco preceduta da una lettera dedicatoria al cardinal Bellarmino datata 5 agosto 1611 e da un proemio (cc 1-55) 2) Un repertorio lessicale italo-turco intitolato Dittionario della lingua Turchesca seguito da alcune appendici (cc 56-123) 3) Un lungo Dialogo tra un Turco et un Christiano fatto acciograve si ueda il stile che tengono nellrsquoordine delle parole nel parlare (cc 124-141)
Nel suo lavoro il Bombaci ha edito integralmente il Dialogo ed excerp-ta delle prime due parti In particolare per quanto riguarda il Dittionario il
8
turcologo siciliano scrive laquoIl materiale lessicografico mi sembra meriti di esser trattato in un lavoro a parte data la sua abbondanza ed il suo interesse che appariragrave da un saggio che ne darograveraquo (211) Non sappiamo quali circostanze abbiano impedito al Bombaci di pubblicare tale saggio la cui mancanza egrave una grave lacuna negli studi di lessicografia storica ottomana Abbiamo per-tanto deciso di dedicare il presente studio alla disamina dellrsquointero materiale presente nel Dittionario nella speranza di portare un valido contributo alla conoscenza del turco-ottomano lsquobarbarescorsquo parlato un tempo nellrsquoarea ma-ghrebina Esso vuol anche rappresentare un omaggio per quanto modesto alla memoria del Bombaci nellrsquoimminenza del centesimo anniversario della nascita del Maestro
2
Il repertorio lessicale redatto dal F in ordine alfabetico comincia alla c 57r e termina alla c 118v in fondo alla quale dopo la scritta Laus Deo il gesuita messinese annota laquosono in tutto tremila trecento diece uocaboliraquo il riferi-mento egrave volto al numero delle voci italiane in quanto quelle turche assomma-no a circa 2500 Le condizioni in cui versa il manoscritto sono tuttrsquoaltro che ottimali quasi ogni pagina presenta macchie ed abrasioni che rendono molte parole di difficile lettura Se a ciograve aggiungiamo che la calligrafia del F egrave una delle peggiori che ci sia capitato di incontrare (ad es sono tracciate in modo pressocheacute identico ltcgt e ltegt ltccgt e ltugt ltHgt e ltNgt) possiamo senzrsquoal-tro affermare che la semplice lettura del testo si egrave rivelata una delle parti piugrave difficoltose del lavoro Nella nostra edizione abbiamo posto un puntino sotto le lettere di lettura incerta (ma in molti casi quando la lettura ci pareva ragio-nevolmente sicura abbiamo integrato tacitamente) Tra parentesi quadre sono racchiuse le porzioni di testo totalmente illeggibili Le abbreviazioni del F sono sciolte tra parentesi tonde
3
La nostra trattazione del materiale del F egrave cosigrave suddivisa
1) Una parte grammaticale intitolata lsquoAppunti linguisticirsquo dove vengono esaminate le principali particolaritagrave grafematiche fonologicofonetiche morfologiche sintattiche e lessicali delle voci del Dittionario
2) Segue una tabella di raffronto tra le forme date dal F trascritte in grafia turca normalizzata (basata sullrsquoalfabeto moderno con lrsquoaggiunta di auml ŋ w
9introduzione
[lsquoAppunti linguisticirsquo sect 1]) e quelle turco-ottomane letterarie (per le quali abbiamo preso come riferimento soprattutto il Thesaurus di Meninski)
3) Infine registriamo il corpus lessicale vero e proprio ordinato alfabetica-mente secondo i lemmi turchi Questi vengono dati in neretto nella for-ma (se attestata) del turco-ottomano letterario seguita (tra parentesi) dalla forma in grafia originale registrata dal Ferraguto Lo stesso criterio si egrave adoperato per quanto possibile per lrsquoeventuale parte fraseologica conte-nuta nellrsquoentrata del dizionario Ad es la voce ferragutiana apana (attestata nellrsquoodierno t dialettale) nel corpus viene invece lemmatizzata come ab-hane che egrave la forma osmanlı del Meninski e cosigrave pure il sintagma apanaa git- viene lsquonormalizzatorsquo in abhaneye git- Dal punto di vista morfologico le forme di participio passato che risultano prive dellrsquoinfisso passivante ri-chiesto dalla norma grammaticale sono state mantenute nella forma del F abbiamo invece corretto la sola che presenta tale infisso aggiunto in modo erroneo (rarr şaşmış) I lemmi costituiti da tamlama possessivi che presenta-no assenza di marcatura (sect 314a) o inversione sintattica (sect 412a) sono stati in genere regolarizzati secondo la norma
Ovviamente le voci di cui non abbiamo trovato corrispondenti nelle altre fon-ti turche (come pure quelle che non ci paiono varr dellrsquoosm comune ma sono mutuate direttamente dallrsquoar parlato) sono lemmatizzate in grafia normaliz-zata nella forma del Ferraguto e contrassegnate col simbolo deg ad es berdadeg koffadeg santarbartadeg nel caso perograve si tratti di derivati le loro basi sono state ricondotte alla forma letteraria ad es dokundıdeg gabelikdeg sey(i)rlideg
Gli equivalenti italiani sono riportati nella grafia del F e sono accompa-gnati da una nota esplicativa nel caso siano obsoleti o dialettali Abbiamo cer-cato di distinguere i traducenti veri e propri dalle eventuali giunte esplicative ponendo queste ultime in corsivo
Il commento al lemma che abbiamo aggiunto laddove ci egrave parso opportu-no egrave introdotto dal simbolo bull Tale commento puograve contenere a) un rinvio a paragrafi degli lsquoAppunti linguisticirsquo b) chiarimenti circa il significato che il lemma in questione ha in osmanlı eo in turco moderno c) menzione di forme attestate nelle fonti ottomane o nel turco dialettale che siano paragonabili a quella del F qualora essa si differenzi da quella letteraria d) informazioni sullrsquoetimo del materiale alloglotto in particolare se esso egrave di origine arabo-maghrebina o europea (le voci greche sono scritte secondo il sistema lsquomono-tonicorsquo attualmente in uso a meno che non si citino parole proprie del greco antico o bizantino) e) segnalazioni circa errori o solecismi in cui egrave incorso il Ferraguto
In fondo al volume si trova una lista di parole problematiche
11abbreviazioni
Abbreviazioni
alb = albanesealg = algerinoant = anticoar = arabobalc = balcanicobiz = bizantinobulg = bulgaroc = cartacfr = confrontacorr = correzionecr = croatodef = deficitder = derivatodial = dialettaleF = Ferragutofr = francesegr = grecoibid = ibidemid = idemingl = ingleseit = italianolat = latinolc = loco citatolett = letterariomod = moderno
osm = osmanlıpers = persianoplur = pluralepop = popolareport = portoghesepres = presenteprob = probabilmentepropr = propriamenterisp = rispettivamenterum = rumenosb = serboscil = scilicetsign = significatosp = spagnolosuff = suffissosv = sub vocet = turcoted = tedescotml = turco moderno letterarotrad = traduzioneungh = ungheresevar(r) = variantevariantiv = vedivenz = veneziano
13bibliografia sitografia
Bibliografia Sitografia
AkRj Rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika Na svijet izdaje Ju-goslavenska Akademija Znanosti i Umjetnosti 1-23 Za-greb 1881-1976
Arg l rocchI Ricerche sulla lingua osmanlı del XVI secolo ndash Il corpus lessicale turco del manoscritto fiorentino di Filippo Argenti (1533) Wiesbaden 2007
Arg Ad M AdAMović Das Tuumlrkische des 16 Jahrhunderts Nach den Aufzeichnungen des Florentiners Filippo Argenti (1533) Goumlttingen 2001
Arveiller r ArveIller Addenda au FEW XIX (Orientalia) Tuumlbin-gen 1999
BarbM Ac bArbIer de meynArd Dictionnaire turc-franccedilais1-2 Paris 1881-1886
Beaussier m beAuSSIer Dictionnaire pratique arabe-franccedilais con-tenant tous les mots employeacutes dans lrsquoarabe parleacute en Algeacuterie et en Tunisie () Alger 1958
Birnbaum e bIrnbAum The Book of Advice by King Kārsquous ibn Is-kander ‒ The earliest Old Ottoman Turkish Version of his Ḳābūsnāme Harvard University 1981
Bombaci A bombAcI Padre Pietro Ferraguto e la sua Grammati-ca turca (1611) in laquoPubblicazioni dellrsquoIstituto Superiore Orientale di Napoli Annaliraquo N S 11 205-236
14
Boretzky n boretzky Der tuumlrkische Einfluss auf das Albanische 1-2 Wiesbaden 1976
BTS Buumlyuumlk Tuumlrkccedile Soumlzluumlk (wwwtdkterimgovtrbts)
Carr l rocchI Il dizionario turco-ottomano di Arcangelo Car-radori (1650) Trieste 2011
Clauson g clAuSon An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish Oxford 1972
Dankoff r dAnkoff An Evliya Ccedilelebi glossary Unusual dialectal and foreign words in the Seyahat-name Harvard University 1991
DD Tuumlrkiyersquode halk ağzından soumlz derleme dergisi 1-5 İstanbul 1939-1957
Dede Korkut e roSSI Il ldquoKitāb-i Dede Qorqutrdquo Racconti epico-caval-lereschi dei Turchi Oġuz tradotti e annotati con laquofacsimileraquo del ms Vat Turco 102 Cittagrave del Vaticano 1952
DEI c bAttIStI ndash g AleSSIo Dizionario etimologico italiano 1-5 Firenze 1950-1957
DELI m cortelAzzo ndash p zollI Dizionario etimologico della lin-gua italiana 1-5 Bologna 1979-1988
Deny J deny Grammaire de la langue turque (dialecte osmanli) Paris 1921
Dozy r dozy Suppleacutement aux dictionnaires arabe 1-2 Leyde 1877-1881
Dozy V r dozy Dictionnaire deacutetailleacute des noms des vecirctements chez les Arabes Amsterdam 1845
DS Tuumlrkiyersquode halk ağzından derleme soumlzluumlğuuml 1-12 Ankara 1963-1982
DTB A GrAnnes ndash Kj raring HAuGe ndash H suumlleyMAnoğlu A Dic-tionary of Turkisms in Bulgarian Oslo 2002
EI The Encyclopaedia of Islam 1-11 Leiden 1979-2002
EIC l rocchI Esotismi nellrsquoitaliano cinquecentesco il corpus alloglotto dellrsquoopera di Luigi Bassano da Zara in laquoRivista Italiana di Linguistica e di Dialettologiaraquo VIII (2006) 57-84
Eren h eren Tuumlrk Dilinin Etimolojik Soumlzluumlğuuml Ankara 1999
15bibliografia sitografia
Georgievits W heffenIng Die tuumlrkischen Transkriptionstexte des Bar-tholomaeus Georgievits aus den Jahren 1544-1548 Leipzig 1942
Groslashnbech k groslashnbech Komanisches Woumlrterbuch Tuumlrkischer Wort-index zu Codex Cumanicus Koslashbenhavn 1942
Hars gy hAzAI Das Osmanisch-Tuumlrkische im XVII Jahrhun-dert Untersuchungen an den Transkriptionstexten von Ja-kab Nagy de Harsaacuteny Budapest 1973
Hindoglu A hIndoglu Dictionnaire abreacutegeacute turc-franccedilais Vienne 1838
Holdermann [J b holdermAnn] Grammaire turque ou methode courte amp facile pour apprendre la langue turque Constantinople 1730
ITS M AdAMović Ein italienisch-tuumlrkisches Sprachbuch aus den Jahren 1525-1530 in laquoWiener Zeitschrift fuumlr die Kunde des Morgenlandesraquo 67 (1975) 217-247
Jal A JAl Glossaire nautique Paris 1848
Junker-Alavi h f J Junker ndash b AlAvI Woumlrterbuch Persisch-Deutsch Leipzig 1965
Kakuk S kAkuk Recherches sur lrsquohistoire de la langue osmanlie des XVIe et XVIIe siegravecles Les eacuteleacutements osmanlis de la lan-gue hongroise Budapest 1973
Kieffer-Bianchi J d kIeffer ndash t X bIAnchI Dictionnaire turc-franccedilais 1-2 Paris 1835-1837
Korkmaz z korkmAz Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi grameri (şekil bilgisi) An-kara 2007
KTS r topArlI h vurAl r kArAAtlI Kıpccedilak Tuumlrkccedilesi Soumlzluuml-ğuuml 2 Baskı Ankara 2007
LF h amp r kAhAne ndash A tIetze The Lingua Franca in the Levant Urbana 1958
Leuncl J leunclAvIuS Historiae Musulmanae Turcorum de mo-numentis ipsorum exscriptae libri XVIII Francofurti 1591
Lewis g leWIS Turkish Grammar Oxford 2000
Liddell-Scott h g lIddell ndash r Scott A Greek-Englisk lexicon revised and augmented throughout by H Stuart Jones Oxford 1996
16
Lupis Opera nova de M Pietro Lupis Valentiano La qual insegna a parlare Turchesco Ancona [1527]
Masc A mAScIS Vocabolario toscano e turchesco Firenze 1677
Meg h megISer Dictionarium Turcico-Latinum (pagine non numerate) in Institutionum linguae Turcicae libri quatuor Lipsiae 1612
Men fr agrave meSgnIen menInSkI Thesaurus linguarum orienta-lium turcicae-arabicae-persicae Lexicon turcico-arabico-persicum 1-3 Vienna 1680 [ristampa anastatica İstanbul 2000]
Men On fr agrave meSgnIen menInSkI Complementum Thesauri lingua-rum orientalium seu onomasticum latino-turcico-arabico-persicum Vienna 1687 [ristampa anastatica İstanbul 2000]
Meyer g meyer Tuumlrkische Studien I Die griechischen und ro-manischen Bestandtheile im Wortschatze des Osmanisch-Tuumlrkischen Wien 1893
Mikl Sl fr mIkloSIch Die slavischen magyarischen und rumu-nischen Elemente im tuumlrkischen Sprachschatze Wien 1889
Mikl TE fr mIkloSIch Die tuumlrkischen Elemente in den suumldost- und osteuropaumlischen Sprachen 1-2 Wien 1884
Mol g molIno Dittionario della lingua Italiana Turchesca Roma 1641
Moliner m molIner Diccionario de uso del espantildeol 1-2 Madrid 1966
Neacutemeth J neacutemeth Die tuumlrkische Sprache in Ungarn im siebzehnten Jahrhundert Amsterdam 1970
Nişanyan s nişAnyAn Soumlzlerin Soyağacı Ccedilağdaş Tuumlrkccedilenin Etimo-lojik Soumlzluumlğuuml 3 Basım İstanbul 2007
Oman g omAn Lrsquoittionimia nei Paesi Arabi del Mediterraneo Firenze 1966
Pellegrini gb pellegrInI Gli arabismi nelle lingue neolatine 1-2 Brescia 1972
Pianz l rocchI Il lessico turco nellrsquoopera di Bernardino Pian-zola Materiali per la conoscenza del turco parlato di fine Settecento Trieste 2009
17bibliografia sitografia
Pr [J de preIndl] Grammaire turque drsquoune toute nouvelle me-thode drsquoapprendre cette langue en peu de semaines avec un vocabulaire () Berlin 1790
Radl W rAdloff Versuch eines Woumlrterbuches der Tuumlrk-Dia-lecte 1-4 Sanktpeterburg 1893-1911
Redhsup1 JW redhouSe A Turkish and English lexicon Constanti-nople 1890
Redhsup2 Tuumlrkccedile-İngilizce Redhouse SoumlzluumlğuumlThe Redhouse Turkish-English Dictionary İstanbul 1999
Şăineanu l şăineAnu Elemente turceştĭ icircn limba romacircnacirc Bucureştĭ 1885
Schweickard Osm
W SchWeIckArd Osmanismen in den europaumlischen Spra-chen Voruumlberlegungen zu einem vergleichenden histori-schen Woumlrterbuch in laquoLexicographicaraquo 27 (2011) 221-239
Somavera A dA SomAverA Tesoro della lingua greca-volgare ed ita-liana cioe ricchissimo Dizzionario greco-volgare et italia-no Parigi 1709
SS Sesli Soumlzluumlk (wwwseslisozlukcom)
Stein H SteIn Das tuumlrkische Sprachmaterial in Salomon Schweiggers Reisebuch (1608) in laquoActa Orientalia Aca-demiae Scientiarum Hungaricaeraquo 41 (1987) 217-266
Steingass f SteIngASS A comprehensive Persian-English dictionary London 1892
Steuerwald k SteuerWAld Tuumlrkish-Deutsches Woumlrterbuch ndash Tuumlrkccedile-Almanca Soumlzluumlk Wiesbaden 1972
StM GEN m StAchoWSkI Beitraumlge zur Geschichte der geographi-schen und ethnischen Namen europaumlischen Ursprungs im Osmanischen-Tuumlrkischen in laquoUral-Altaische Jahrbuumlcherraquo 58 (1986) 99-126
StM Zig m StAchoWSkI Das Ethnonym Zigeuner sein slawisch-tuumlrkischer Hintergrund und ungarisch szegeacuteny lsquoarmrsquo in laquoStudia Etymologica Cracoviensiaraquo 7 (2002) 159-169
StS Ar St StAchoWSkI Studien uumlber die arabischen Lehnwoumlrter im Osmanisch-Tuumlrkischen 1-4 Wrocław 1975-1986
StS Chr St StAchoWSkI Studia nad chronologią turcyzmoacutew w języku serbsko-chorwackim Krakoacutew 1967
18
StS Gr St StAchoWSkI Beitraumlge zur Geschichte der griechi-schen Lehnwoumlrter im Osmanisch-Tuumlrkischen in laquoFolia Orientaliaraquo 13 (1971) 267-298
StS HWb St StAchoWSkI Historisches Woumlrterbuch der Bildungen auf -ci-ici im Osmanisch-Tuumlrkischen Krakoacutew 1996
StS Pers St StAchoWSkI Osmanlı Tuumlrkccedilesinde yeni Farsccedila alıntılar soumlzluumlğuuml ndash Woumlrterbuch der neupersischen Lehnwoumlrter im Osmanisch-Tuumlrkischen İstanbul 1988
Sym GLT ch SymeonIdIS Griechische Lehnwoumlrter im Tuumlrkischen in laquoBalkan Studiesraquo 141 (1973) 167-200
TETTL A tIetze Tarihi ve Etimolojik Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi Lugatı ndash Sprachgeschichtliches und etymologisches Woumlrterbuch des Tuumlrkei-Tuumlrkischen I (A-E) İstanbul-Wien 2002 II ( F-J) Wien 2009
Thung l rocchI Turcohungarica Elementi magiari diretti e in-diretti nella lingua turca in laquoPlurilinguismoraquo 12 (2005) 89-127
Tietze A tIetze Woumlrterbuch der griechischen slavischen ara-bischen und persischen Lehnwoumlrter im Anatolischen Tuumlr-kisch (1 Griechische Lehnwoumlrter in anatolischen Tuumlrkisch 2 Einige weitere griechische Lehnwoumlrter in anatolischen Tuumlrkisch 3 Slavische Lehnwoumlrter in der tuumlrkischen Volks-sprache 4 Direkte arabische Entlehnungen im anatoli-schen Tuumlrkisch 5 Persian Loanwords in Anatolian Turk-ish) İstanbul 1999
TS XIII yuumlzyıldan beri Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesiyle yazılmış kitaplar-dan toplanan tanıklariyle tarama soumlzluumlğuuml 1-8 Ankara 1963-1977
TTAS Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi Ağızları Soumlzluumlğuuml (wwwtdkterimgovtrttas)
TuumlS Tuumlrkccedile Soumlzluumlk 10 baskı Ankara 2005
Tuzlacı e tuzlAcI Tuumlrkiye bitkileri soumlzluumlğuuml (A dictionary of Turk-ish plants) İstanbul 2006
Tzitzilis chr tzItzIlIS Griechische Lehnwoumlrter im Tuumlrkischen (mit besonderer Beruumlcksichtigung der anatolischen Dialekte) Wien 1987
VAI Vocabolario arabo-italiano 1-3 Roma 1966-1973
19bibliografia sitografia
Vaughan e hItzIgrAth gIlSon The Turkish grammar of Thomas Vaughan ndash Ottoman-turkish at the end of the XVIIth century according to an English ldquoTranskriptionstextrdquoWiesbaden 1987
Vig St StAchoWSkI Lexique turc dans le Vocabulaire de PF Viguier (1790) Krakoacutew 2002
VN M AdAMović lsquoVocabulario nuovorsquo mit seinem tuumlrkischen Teil in laquoRocznik Orientalistycznyraquo 38 (1976) 43-69
Weigand g WeIgAnd Bulgarisch-deutsches Woumlrterbuch unter Mit-wirkung von A Doritsch Leipzig 1943
Youssouf r youSSouf Dictionnaire portatif turc-franccedilais de la lan-gue usuelle en caractegraveres latins et turcs Constantinople 1890
21appunti linguistici
Appunti linguistici
1 ndash grAfemAtIcA
I vocaboli turchi sono trascritti dal F in caratteri latini solo tredici (i tra-ducenti dei primi lemmi italiani del Dittionario da lsquoabacorsquo a lsquoabbruciarersquo con lrsquoeccezione di lsquoabbandonarersquo) sono accompagnati anche dalla versione in caratteri arabo-ottomani La trascrizione segue fedelmente le norme ortogra-fiche italiane dellrsquoepoca ed egrave spesso foneticamente ambigua (p es per quanto riguarda il valore di ltcgt = k ʧ ltggt = g ~ ɣ ʤ ltch(h)gt = k h ltsgt = s z ltvgt = u ~ y v) A parte poche eccezioni le parole turche sono sempre accentate
Segnaliamo alcune particolaritagrave riguardo alla resa grafica di certi fonemi turchi (TN = trascrizione normalizzata delle forme del F usata nella lsquoTabella di raffrontorsquo)
ɨ Alla vocale alta centrale della lingua letteraria il F fa corrispondere vari grafemi Riteniamo possibile che essa sia mantenuta e quindi lrsquoabbiamo resa di norma come ı in TN quando appare notata come 1) ltigt 2) ltegt ltiegt tranne negli esempi in cui la palatalizzazione della consonante che precede la vocale indica unrsquoeffettiva anteriorizzazione di questrsquoultima (cfr sect 211c) 3) ltOslashgt aluer- alıver- carndaacutesc karındaş scneacute (ı)şıne Se invece il F scrive in suo luogo ltagt o ltugt siamo dellrsquoopinione che sia intervenuto un mutamento fonetico (sectsect 211b 211d)
oslash y Come di solito nei Transkriptionstexte redatti da italiani le anterio-ri arrotondate sono graficamente distinte dalle omologhe posteriori solo
22
se seguono unrsquoocclusiva velare tramite i digrafi ltiogt ltiugt ochiuacutes oumlkuumlz ghioacutel goumll ghiuneacutesc guumlneş
j La corrispondenza usuale egrave ltigt A parte casi sporadici il grafema ltjgt vie-ne adoperato dal F solo come secondo elemento del dittongo ltijgt che puograve equivalere sia a yV sia a Vy pes baijleacuterum bayıl- biȷg bıyık dijneacutec diynek (değnek) chijmaacute kıyma V anche sect 212d
ʧ Lrsquoaffricata postalveolare sorda se preceduta da a egrave talora resa curiosa-mente come ltic(c)gt bacharaiacutec bakaraccedil caiacutecc kaccedil saiacuteclar saccedillar Suppo-niamo che sia un escamotage del F per notare che la ltcgt ha valore di affricata e non di occlusiva una specie di inversione di ltcigt anche se non ci egrave chiaro percheacute lrsquoaccento venga posto su ltigt Comunque che si tratti di un fenomeno puramente grafico ci pare assodato da coppie quali ltagaacutecc ~ agaiacuteccgt
k Talora il F usa anche il singolare digrafo lthcgt specie in posizione finale asciacutehc aşık balciacutehc balccedilık bolasciacutehc bulaşık ihcsiacute ikşi ecc
g ɣ Spesso non si puograve stabilire se ltggt ltghgt indichino unrsquoocclusiva o (eventualmente) una fricativa Data tale incertezza in TN abbiamo optato per la trascrizione g generalizzata
ŋ Oltre ai consueti ltnggt ltnghgt in un paio di casi il F si serve del digrafo ltgngt igniacute iŋi (= t comune yeŋi) igneacuterum iŋ- (= t comune yeŋ-)
z La fricativa alveolare sonora egrave resa regolarmente col digrafo ltszgt (cfr nel Molino) in posizione iniziale (szabuacuten zabun szamaacuten zaman szelil zelil) e talvolta in alternativa a ltsgt e ltzgt anche allrsquointerno di parola eszaacutep azap benszeacuterum benze- masziacute mazı
Per quanto riguarda la TN oltre che degli usuali grafemi dellrsquoalfabeto turco moderno e di ŋ ci siamo valsi di auml per [aelig] e di w per lrsquoapprossimante svi-luppatasi sia dalla labiovelarizzazione di v e notata ltgugt dal Ferraguto (sect 223) sia dalla dittongazione di o (sect 212) Per lrsquoh- con puro valore grafico sect 2210
23appunti linguistici
2 ndash fonologIAfonetIcA
In questo e nei successivi paragrafi il materiale ferragutiano viene citato in TN Per i fenomeni piugrave frequenti si riportano soltanto alcuni degli esempi del corpus Il simbolo ~ introduce varianti dello stesso Ferraguto Poniamo tra parentesi il materiale morfemico aggiunto al lemma
21 Vocalismo
Per quel che concerne lrsquoarmonia vocalica che presenta le oscillazioni comuni nei Transkriptionstexte rimandiamo alla trattazione di Bombaci 212-213
211 Modificazioni del timbro
211a Innalzamento
(o gt u ouml gt uuml) Questi due passaggi fonetici diffusissimi nel turco parlato (v le nostre osservazioni in Carr 19) riguardano il corpus ferragutiano in ma-niera pressocheacute generalizzata
(a gt auml) aauml aumlrat- baumlzıryan ccedilaumlkşır ccedilaumll- ccedilaumlnak şaumlmdar şaumlyirt yarasaumln Non teniamo conto dei prestiti dallrsquoarabo dove lrsquooscillazione ae per notare [aelig] egrave comune in turco
(a gt ı) kıskınmaklık
(e gt i) cidd Ciniviz Cizayir ccediligirge ccedilik- ccediliktri digirmen dillal dirin divit gilek ikşi iski ecc
211b Abbassamento
(i gt e) ccedilekerdek devşer- eblis ekiyat et- elet- elistra etfak et(i)kat et- evtira hekmet hesan hetiyar ileman ecc
(ı gt a) aar asum(ı) ccedilarşa hanzır harsız hazmet karancauml kaskan- mahaladıs pastarma ecc
(i gt a) hazane kacircace lakardı nasar (et) nayet
24
(u gt o) bolaş bolaşık boz kalon kolauz kovat morat osta otan- oy- oyan- ozak ecc
(uuml gt ouml) oumllester- oumlzaumlngi
211c Anteriorizzazione
(ı gt i ı gt e) Gli unici casi ragionevolmente certi di questo passaggio sono quelli in cui la vocale palatalizza una consonante velare precedente (sempre che la grafia del F sia fededegna sect 222) acer (~ accediler) acer(si) ccediliskan-
211d Posteriorizzazione
(uumlouml gt u) Anche questo processo (diffuso nei dialetti anatolici e rumelici v Hars 331) si appalesa graficamente solo dopo una velare bukulmış guf-tegor- kuccediluk kukurt tukur- tukuruk Alcuni di questi casi potrebbero co-munque essere solo apparenti e celare semplici trascuratezze grafiche per kukurt cfr pes lrsquooscillazione ltcucuacutertchiucuacutertgt
211e Labializzazione
(a gt o) karonfil
(a gt u) dumag mustar muşırıp
(ı gt u) asum(ı) buccedilak ccedilubansup1 ccediluplak hadum katur komulda- (lt kumulda-) sucak
(i gt uuml) kuumlrpek
(i gt u) kumyon sutara
211f Delabializzazione
(o gt a) naut sauk
(oumluuml gt e) ccedilez- meruumlet(inden) (u gt a) mahabet
(u gt e) testersup1
(u gt ı) sıccedilış-
25appunti linguistici
(uuml gt a) yazlı
(oumluuml gt i) inkacircr islup(i) şila- tendiriz
212 Dittongazione
212 a (e gt ey iy) eygri kiyccedili Per altri esempi di questo fenomeno in turco v Carr 20 Riteniamo invece che peyriz (= t comune pehrizperhiz) presenti una pseudo-dittongazione sia sorto cioegrave da anaptissi (peheriz attestato da Arg 196) con successive assimilazione (pehiriz) e caduta di h
212b (o gt ow) dowrı (v perograve infra) owglan owglı owlancık (ma in questo caso si potrebbe leggere anche ovlancık sect 224) ownruha towbra Circa dowri non si puograve comunque escludere che tale forma derivi da un processo analogo a quello succitato per peyriz ossia doġurı (attestato da Carr 126) gt douri (cfr nello stesso F yuumln dousı = guumln doġusı) lrsquoaccentazione douacuteri rende in ogni caso impossibile la lettura dovrı
212c Un caso particolare egrave dato da tayz (= t comune toz) bisogna presup-porre che unrsquooriginaria forma dittongata towz abbia subito sia lrsquoapertura e la delabializzazione della vocale (cfr supra naut sauk sect 211f) sia la palatalizzazione dellrsquoapprossimante
212d Egrave dubbio che la grafia ltchijgt riscontrata in kıtı (prob lt ıktı) kibrit tilki indichi unrsquoeffettiva dittongazione Nellrsquoultimo caso si potrebbe even-tualmente pensare a un accusativo tilkiyi
213 Monottongazione
(ey gt e) ccedilerek(le)- Per il fenomeno v Hars 337
214 Aferesi
Abbastanza frequente anche davanti a gruppi consonantici cazet ccedilıda (= t comune accedilıkta) krar ncit- nşalla sır- sırgan slup(ine) smarla- spap sta (= t comune iştah) ste- stura şın(e) şit- Puograve darsi che questo fenomeno sia dovuto almeno in parte al tramite di parlanti arabofoni
26
215 Sincope
Egrave notevole che questo fenomeno produca piugrave volte gruppi consonantici di norma ostici alla fonotattica turca bikş (sect 229) blezik blut ccediliktri darsna davcı dekş- dellik eldven etfak etkat inccediliri kurksız meclis princcedil yaukl-
216 Anaptissi
Frequentissima cibis ccedilatıla- ccedilevere ccediluluha darıccedilın(i) fehem kapılıbaga ka-rılangıccedil katıran kısırak kıtılık koyuruk mahaladıs matamura mederes ecc
217 Prostesi
Solo due esempi erende (per il timbro vocalico e- cfr Carr 21) ileman (col der ilemanlık) Va notata lrsquoassenza di vocale prostetica davanti alle voci drsquoac-catto inizianti con s + consonante La forma uyut- (= t comune yut-) non ha chiare spiegazioni
22 Consonantismo
221 Sonorizzazionedesonorizzazione
(b gt p) apana arapa iperşim kapran sapun (alcune di queste forme sor-dizzate si riscontrano nel t dialettale v i lemmi) Il fenomeno egrave attestato anche negli arabismi maghrebini rahpa voype
(p gt b) dobuz A differenza di quanto sovente si registra in osm comune i grecismi documentati dal F mantengono la bilabiale sorda sia nei nomi comuni (piper stuumlpi) sia nei toponimi (İgripoz Kıprıs Trapulus) Cfr an-che Anapol(i) rispetto allrsquoAnabulu del Molino
(d ~ t) (ada) davşan beten dobuz haznatar katıncık katır katife mahaladıs marta ret et- talak testersup1 tegine tevter
(c gt ccedil) accediler (lt acer sect 211c)
(s gt z) furzat zerdar zuumlnbuumll
(g gt k) kacirc kacircace kaba kavka kayr kayraumlt kuumllge
(k gt g) bıyıg ccedilagır ccediligirge goumlmo guftegor sıg sıg
27appunti linguistici
222 Palatalizzazionevelarizzazione
(k gt ccedil) ccediliskan- ccediliskancı ccediluumlfli pirccedilel (v il commento a rarr pergel)V infra
(g gt c) acer acer(si) cuumlzel (~ guumlzel) enceme (~ engeme) nacaumlgan Lrsquoeffettiva realizzazione di questi due processi di palatalizzazione (cfr anche i casi segnalati a rarr doumlg- goumllge) egrave comunque sub judice poicheacute come egrave confer-mato da esempi paralleli nel testo italiano il F pare scrivere talora cg al posto di chgh
(g gt y) Frequente baumlzıryan beyen- ccediliy dey- diynek eylen- peryaumlnde şaumlyirtsup2 yad(i)yar yece yeccedilende yelimkara yendi(si) yerccedilek ecc
(ccedil gt k) bik- (~ biccedil-) forse dovuto a ipercorrezione
(y gt g) gemiş gıl gıldız gırla- gilek guumlklet- guumlreksiz Per kilik sect 2210a
223 Labiovelarizzazione
Un tratto caratteristico del turco lsquobarbarescorsquo documentato dal F egrave lrsquoabba-stanza frequente passaggio a w della v intervocalica1 seguita da a e notata come ltgugt dal gesuita messinese awa awan awara awaz ba(k)ccedil(a)wan dawar kowa kowan tawa yawaş (e derivati) Nel caso di zaumlwiya (= osm zaviye) egrave certa una mutuazione diretta dallrsquoarabo maghrebino anche in virtugrave del significato (v il commento al lemma) Bombaci 215 scrive laquoEssendo im-probabile che in codesti casi si tratti di una labiovelare bisognerebbe pensare ad un indebolimento della v verso ṷ comprensibile in territorio arabofono o piuttosto ad una bilabialeraquo Ma tale lsquoindebolimento della v verso ṷrsquo per usare le parole del Maestro egrave giagrave a nostro parere indice di un processo di labiove-larizzazione
223a Un chiaro esempio di labiovelarizzazione di unrsquoapprossimante palatale egrave dato da sowka (lt soyka)
224 Altre variazioni consonantiche
(gġ gt v) avostos ccediluumlvuumlr duumlvme yovur- Spesso tende a dileguarsi (sect 227)
(g gt h) ownruha
1 Nel Dialogo se ne riscontra un esempio anche in posizione iniziale (v rarr vaktı hoş ol- nel nostro corpus) evidentemente come fenomeno di sandhi
28
(k gt h) mahaladıs (lt makna-)
(h gt kg) guftegor (h)akt kurma (agaccedil) nacaumlgan
(h gt v) muvtac saravoş
(ŋ gt g) uumlguumlnde (~ uumluumlnde sect 227)
(ŋ gt n) benze- benz(i) bin en inccediliri sun nsura (lt soŋra) Regolarmente nei genitivi (sect 313a)
(l gt r) suumlguumlruumln (lt suumlgruumln)
(l gt n) tuzana (lt tuzna)
(n gt l) mahaladıs (v supra)
(ccedil gt ş) avariş tarşın (~ darıccedilın(ı) sect 216)
(ş gt ccedil) ccedilalgam ccedilefteli (agaccedil)
(ş gt s) Regolarmente davanti a consonante tranne poche eccezioni barıstır- baska ccedileste feriste iskil karıstır- mesk mustuluk oumllester- pestamal piskeş ecc Un caso si registra anche a fine di parola ccedilaus
225 Assimilazione
225a Regressiva
(pg gt bg) kebgir
(kt gt (t)t) vat
(kccedil gt (ccedil)ccedil) peccedile In genere la grafia del F non permette di stabilire se tale assi-milazione abbia avuto luogo cfr akccedila bakccedila bekccedili oumlkccedile tuumlfekccedili yasakccedilı
(ks gt (s)s) pesimet
(ŋs (ngs) gt nks) sanksar
(gş gt kş) bakşıla- dekş-
(mc gt nc) kuyuncı
(md gt nd) den(de) dendi
225b Progressiva
(tv gt tf) fetfauml
(sv gt sf) ruumlsfay tasfir
(zk gt zg) rızg
29appunti linguistici
226 Dissimilazione
(pm gt pn) tepine (lt tepne)
(ft gt vt) avta evtira tevter tevtiş zivt
(gd gt kd) bokday rikdan
(ŋl gt ml) guumlmli guumlmluumlmli
(n-n gt n-l) donalma
(m-n gt m-r) şaumlmdar(r-r gt n-r) mundar
(k-k gt p-k) yuumlpsek(den)
227 Caduta
(gġ gt (v) gt Oslash) aşa bir ordan duuml(v)- (~ duumlg-) olak oumlren oumlret- suuml(v)- urla- uursız uumluumlt yamala- yamur Il fenomeno puograve interessare anche la velare sorta dalla denasalizzazione di ŋ (sect 224) oar- uumluumlnde uumluumlnden Cfr douz (= doŋuz) puar (= buŋar) nel Molino e le osservazioni di Gy Hazai in Hars 358
(v gt Oslash) Il dileguo della labiodentale sonora egrave particolarmente frequente in po-sizione intervocalica se almeno una delle vocali egrave arrotondata come egrave ben attestato nei testi in trascrizione e ne riscontriamo un paio di esempi anche in posizione iniziale hem (lt vehm) usul (lt vusul)
(h gt Oslash) Fenomeno estremamente diffuso in tutte le posizioni allrsquoinizio di parola abs(a) acet akik alka amur anda arba arman ecc allrsquointerno aar aauml anatar atapot ccedilua daa kacircace kacircma kape ecc a fine parola guumlna kacirc kadauml nikacirc padişapadeşa perda saba ecc
(y gt Oslash) Frequentemente allrsquoinizio di parola aban aka alver- apış- aumlrat- elpeze engec ıgın ık- ılan ımurtaimurta ırt- igit ecc In posizione in-tervocalica il dileguo egrave attestato in velaet (~ velayet) e pressocheacute regolar-mente nei dativi apanaa buluşmaa damlaa gemia guumlme (lt guumlmmeye) kapıa keraa kocaa martaa le poche eccezioni sono Allaya (~ Allaa) avaya (ricostruito erroneamente su ava v rarr av) aynaya paaya
(t gt Oslash) hazmekacircr ras gel- tendiriz
(k gt Oslash) ccedilıda (sect 214) pezevenlik
(s gt Oslash) elistra
(r gt Oslash) ccedilikin
30
(n gt Oslash) danışma
(l gt Oslash) yaŋış
228 Epentesiepitesi
Contrariamente a quanto documentato da altri Transkriptionstexte nel corpus del F le consonanti epentetiche sono poco frequenti n in ninşan enimşeri (lt heminşeri) k in akşıla- r in ccedilarşıt rurzname varzgeccedil-Suoni nasali o vibranti riguardano anche i casi di epitesi lukuman yarasaumln zirem oumltuumlruumlr
229 Metatesi
Piuttosto frequente bakşıla- berahal bikş (lt bikiş lt beşik) eminşeri (sect 228) iperşim izma katrekakatrıka (baluk) kruşun kuumlfrez maharma mahlum (sect 2212) masalat micaz nsura (sect 224) ownruha sahba sarınccedil sılan- sılat- siha şuumlbefli teter- trup yunk (lt uyn(a)k) In casi come hamak hesan hetiyar non sappiamo se si tratti di una vera metatesi o non piuttosto dei feno-meni descritti ai sectsect 227 2210
2210 Prostesi
Con estrema frequenza il F antepone il grafema h- alle parole inizianti per vocale Come giagrave a suo tempo aveva supposto il Bombaci egrave molto probabile che ciograve costituisca solo un vezzo grafico dovuto forse in parte a una reazione ipercorrettistica alla caduta di h (sect 227)
2210a Abbiamo due esempi di y- prostetica yaklaş- (~ aklaş lt haklaş-) yengiş (v il lemma) cfranche kilik (= t comune ilik) lt yilik con susseguenti velarizzazione (sect 222) e desonorizzazione (sect 221)
2211 Aplologia
Gli esempi che ci paiono dovuti a questo fenomeno sono iptidan skacirct şila- uslık yecek
31appunti linguistici
2212 Resa dellrsquolsquoayn
Come egrave diffuso nel turco popolare il F testimonia diversi esempi di Lautsub-stitution dellrsquoocclusiva glottidale araba sia con h kıtha lahl mahlum (lt malsquomul) mısırahmısrha sia con vocale muucize nece (v il lemma) niamet
3 ndash morfologIA
31 Nome
311 Aggiunta di materiale morfemico
311a Molti lemmi appaiono registrati non al caso assoluto ma col suffisso possessivo di terza persona acersi adı artanı asılı asumı beli benzi borcı boynu burnu ciddi ccedilevermesi guumlmli ilmi islupi kuumlyuuml meski owglı ecc
311b Per quanto riguarda gli altri morfemi sono attestati alcuni esempi di errata aggiunta del locativo dende (dato come lemma = t comune dem) ahir-da (rarr ahir) yerde (rarr baluk) uno anche di dativo absa Nel caso di papa(y)ı (rarr Rim papa) egrave presumibile che la parola sia posta allrsquoaccusativo (v perograve il commento al lemma)
312 Ipercorrettismo
Abbastanza frequente egrave il fenomeno inverso di quello illustrato precedente-mente cioegrave la caduta ipercorrettistica della vocale finale scambiata per un morfo grammaticale ag bileg celal dir furgat karş kaşak konş kur orat tecirip terez testersup2 toumluumlb
313 Suffissi di caso
313a Il genitivo che ha sempre vocalismo labiale giagrave presenta costante-mente la nasale develarizzata sia nei sostantivi (agaccedilleruumln Allaun geminuumln padişanun) sia nei pronomi (bunun senuumln olnununun [= onun] sezuumln) Si noti come diversamente che per Alla(h) il F usi per padişa(h) il suff post-vocalico -nun
32
313b Lrsquoaccusativo ha attestazioni limitate e abbastanza curiosamente due di queste riguardano sintagmi in cui lrsquooggetto egrave indefinito (başı kaldır- uumlmuumlri yeccedilin- [= oumlmuumlr geccedilir-]) mentre in altri casi lrsquooggetto definito egrave privo di mar-ca (p es suumlzuumlm [= soumlzuumlm] doumlnduumlr-)
313c Lrsquouso dei casi locali risulta sufficientemente corretto a differenza p es di quanto si riscontra nel Carradori Abbiamo notato un solo esempio di locativo al posto del dativo absda ko- (e si noti che la forma absa egrave data come lemma sect 311b) nel caso di baş uumlstuumlnde (per il regolare uumlstuumlne) non si puograve escludere che si tratti di una var parlataPer la caduta di y nel suff dativale -yA v sect 227
314 Suffissi possessivi
In generale i suffissi possessivi appaiono morfologicamente corretti Solo per il Px di 3deg singolare segnaliamo un paio di casi di doppio suffisso furnusı (prob costruito dal F su furnu dato come lemma) dişisi (sect 412a)
314a Nel belirtili tamlama il secondo elemento si presenta spesso non-marcato come egrave ben documentato in osmanlı ada davşan agaz ot balmum besleme kızowglan ccedilukur yer digirmen taş domuz yaġ fildiş guumll macun guumll su nasar et şarap bok topot ecc cosigrave pure tutti i sintagmi formati con agaccedil (alma a armut a ccedilam a ecc) e con baluk (ılan b katrekakatrıka b kefal b ecc) Per i casi di inversione sintattica sect 412a
314b Troviamo due esempi di mancanza di marcatura possessiva anche nel-la lsquobaşıbozuk constructionrsquo (secondo la definizione di Lewis 255) baş buumlyuumlk lsquosuperborsquo goumlz accedilık lsquodiligentersquo di contro ai regolari başı devletli başı pek beli bukulmış kel başı (per lrsquoinversione sect 412b)
315 Suffissi di derivazione
Come egrave usuale in turco i derivati sono formati soprattutto col morfo polifun-zionale +lIklUk lrsquoaggettivale +lI gli agentivi +CI -IcI il diminutivo +CIk il caritivo +sIz Si noti che tutti questi suffissi hanno costantemente il vocali-smo non-labiale con la sola eccezione di +lIklUk che presenta qualche caso di vocalismo labiale kuşluk mustuluk otuluk
315a Si riscontrano tre occorrenze del suff +CAsInA (nel F sempre +ccedile-sine) usato per formare derivati denominali corrispondenti ad avverbi italiani (Deny 646 Lewis 195) arabccedilesine sertccedilesine yawaşccedilesine
33appunti linguistici
315b Fra il materiale ferragutiano egrave inoltre di notevole interesse la voce dukundı (= dokundı) lsquoscoglio nel marersquo che non puograve essere altro che un der in -DI (per lrsquoaspetto morfologico v Korkmaz 172 per ulteriori esempi v Carr 29) del verbo dokun- lsquourtarersquo Lrsquoimmagine sottesa egrave lsquoqualcosa contro cui va a urtare la naversquo
32 Verbo
321 Tempi e modi
3211 AoristoCome forma-base del verbo in corrispondenza dellrsquoinfinito italiano il F dagrave la prima (o terza nei casi di verbo impersonale) persona dellrsquoaoristo (cfr Argenti e Carradori) In linea generale queste forme aoristali dagravenno lrsquoimpressione di sufficiente correttezza grammaticale contrariamente p es a quanto si puograve no-tare nel Carradori Egrave pure attestato un negativo di 1ordf persona tutmam (rarr soumlz) che rimarchevolmente presenta giagrave la forma del turco moderno in luogo dellrsquoosm classico -mazımNella fraseologia troviamo inoltre due forme di 2deg persona gidersen stersen questo morfema desinenziale -sen egrave comune in ant osm (Deny 386 Carr 31)
3212 Passato definito (Belirligoumlruumllen geccedilmiş zaman)Due occorrenze una di 1degsingolare dolaştum lrsquoaltra di 1deg plurale smarladık
3213 Passato indefinito (Belirsizduyulan geccedilmiş zaman)
a) Un bellrsquoesempio ci sembra quello dato da cinden vurulmışum lsquospiritarsirsquo propr lsquo(pare che) io sia stato colpito da un ǧinnrsquo (il sintagma non risulta attestato da altre fonti a nostra conoscenza)
b) Troviamo anche un caso di aggiunta della copula al suff -mIş il che provoca la scomparsa della modalitagrave inferenziale şitilmaumlmişduumlr (= işitilmemiştir) perograve il F dagrave questa forma come equivalente a un semplice participio (rarr işitil-)
3214 ImperativoAttestate solo forme del verbo olmak gafil olma (negativo 2deg persona) ossun (= olsun) (3deg persona)
34
3215 Condizionale (Dilek-şart kipi)Lrsquounica occorrenza egrave olursa (rarr kim nice)
3216 InfinitoA differenza di altri Transkriptionstexte il dizionario del F egrave molto parco nella registrazione di forme infinitivali aksırmak lsquosternutorsquo es[ne]mek lsquobadi-gliorsquo altrimenti solo in qualche combinazione sintagmatica buluşmaa git- demek ste- guumlme (sect 227) ko-
3217 Participio presente artan(ı) (sostantivato) come elemento di sintagmi akan (su) (dil) ccedilaumllan (buġazına) ccedilalışaumln (şevk) veren (tincerauml) yapan
3218 Participio passatoDopo lrsquoaoristo egrave la forma verbale piugrave frequentemente lemmatizzata dal Ferra-guto Il vocalismo del suff -mIş non egrave mai labializzato Il suo sign egrave sempre passivo (tranne per okumış) anche se spesso nei verbi attivi manca lrsquoinfisso di passivazione
3219 Participio aoristosatılır (usato in modo solecistico rarr baluk) le altre occorrenze sono al nega-tivo accedilmaz suumlylemez uumllmez (= oumllmez)
32110 Participio futuroalacak (rarr şişe) konacak (yer) olmayacak sostantivato in (diş) ayıtlıyacak
32111 Participio personale (-DIk-DUk sıfat-fiili)sevdiġi (dato come lemma) oldu(ġu)m nel sintagma katır oldum (= kadir olduġum) kadar
32112 Gerundi (Zarf-fiiller)
a) -(y)A uumlze (= t comune yuumlze)b) -(y)ArAk uumlzerek (= t comune yuumlzerek)c) -(y)Ip asılıp dolaşıp durmayıpd) -(y)IncA doyıncaumle) -(i)ken sıccedilrarken
35appunti linguistici
322 Diatesi
3221 Passivo
a Piugrave volte un verbo morfologicamente passivo viene (erroneamente) dato dal F come traducente di un verbo italiano attivo cfr accedilıl- (rarr yuumlrek) ccedileccediliklen- sulan- tutkallan- tuzlan-
b In qualche caso si nota lrsquoestensione arbitraria dellrsquoinfisso passivante batıl- buumlyuumll- eril- şaşılmış
3222 Causativo
a Lrsquoinfisso causativo dei verbi con vocalismo labiale egrave regolarmente -DUr- mentre quello dei verbi con vocalismo non-labiale appare -Der- con le ec-cezioni di bildir- otandır- (= utandır-) Non egrave facile stabilire se tale grafia rifletta sempre la forma causativa ottomana -DAr- (Korkmaz 561-62) o se invece (come supponiamo) a volte sia una resa di -Dır- Notevoli le forme şaster- (prob -tır-) (= t comune şaşır-) yuumlstuumlr- (= t comune goumlster-)
b Con le basi verbali che lo richiedono egrave correttamente usato lrsquoinfisso -t- (per un suo impiego erroneo rarr geydir-geyduumlr- nel caso degli aoristi di rarr barıştır- karıştır- non si puograve escludere una mera aplografia lt-teacuterumgt per lt-tereacuterumgt) Talora esso egrave aggiunto in modo ridondante altunlaumlt- bilet- boyat- yuumlklet-
Morfologicamente molto dubbi sono inoltre dirit- gebet-
323 Verbum substantivum
a La prima persona ha una sola occorenza susızım
b La copula di 3deg persona egrave piuttosto frequente e ha sempre vocalismo labia-le accedilıkdur ademduumlr azdur belliduumlr blutlıdur ccedilokdur ccediloktandur dolıdur ecc
36
4 ndash SIntASSI
41 Inversione del normale ordine regressivo
411 Sintagmi non-possessivi
411a Sintagma nominaleay tamam milk ccedilok
411b Sintagma verbaleAllaha smarladık seni in- aşaa ne kadar istersen bu nested[en] yuumlz- deri Puograve darsi che questi esempi dipendano almeno in parte dalla devrik cuumlmle tipica del parlato (Lewis 238-41)
412 Sintagma possessivo
a Lrsquoinversione degli elementi del tamlama fa sigrave che la marcatura possessiva si sposti erroneamente dal determinato (tamlanan) al determinante (tamlayan) at kerası (= kira atı) et dişisi (= diş eti) hendek suyı (= su hendeġi) saccedil karısı (= karı saccedilı) yol suyı (= su yolı) Cfr esempi del tutto analoghi in Carr 35-36 (e si noti che il testo carradoriano proviene presumibilmente da fonti egiziane anchrsquoesso quindi da zona arabofona)
b Abbiamo riscontrato un caso di inversione anche nella lsquobaşıbozuk con-structionrsquo (ma qui la marcatura possessiva resta corretta) kel başı
42 Costruzioni alla persiana
Nei sintagmi che in osm lett hanno per connettore lrsquoezafat persiano questrsquoul-timo egrave mantenuto dal F in un solo esempio yevimişek(duumlr) altrove esso cade regolarmente ayvan natık ayvan gayr natık Kuds mobarek ulet (vlet) zina za(v)uk safa In un paio di casi si registra pure unrsquointeressante turchizzazione sin-tattica con ordine regressivo degli elementi Magrep Trapulus Şam Trapulus
37appunti linguistici
5 ndash leSSIco
Diamo lrsquoelenco delle voci del Dittionario di cui abbiamo trovato riscontro nelle fonti dialettali turche (comprese anche le semplici varianti della forma letteraria) e di quelle mutuate direttamente dallrsquoarabo maghrebino o da lingue europee
a) Dialettalismi aar adaş (cfr il sign) akpak alka algit- anatar apana ar-man asta avostos ayvan ccedilalgam ccedilarşıt ccedilerek ccedilikin diynek dugun du-guş duguş- gemri iccedil kapran karagan kırt kırt kıyat kuvalan- mantaka meneverek mundar nayet () olak ovarda perin ruumlzger sapun suumltlaş telli hare tendiriz tulum uccediluruk (yer) urla- uumlr- yani yaşıl kuşak yelim-kara yovur-
b) Arabismi orali (maghrebini) barra berda beynet- carafa (baluk) karakol karamanol et- () kaytun mahalle matar mersinmerzin (baluk) min bat nece rahpa riyat(a) () santarbarta satur (segnalato come lsquoaraborsquo anche dal F ed egrave lrsquounico caso) şuhudşuumlhud tunina voype zaumlwiya Per le ca-ratteristiche fonetiche prob fanno parte di questa categoria anche darsna ganima gurfa kaba matamura muna nşalla spaulu um(m)et
c) Grecismi afendi alay anatar atapot avostos avlu ccedilingane () diynek () durrakı elistra fuccedilı goumlmo guumlren halatalat katrekakatrıka (baluk) kefal kestene kiler kirez klisiya kumyon kuumlfrez laana magaze man-tar meneverek mermer mersin muşmula omuz () orat orfana organ paccedilarız peryande-dauml pesimet piper poyraspoyraz rum sandal skara skelauml skemele spinaka stakos stuumlpi suumlnger temel uumlrekauml varilvarıl vol-tasup1 yalı Per altre parole di origine greca egrave presumibile un tramite arabo o persiano flaska () furn(u) kilit musikimuziki simit
d) Italianismi barccedila bast(i)yun berber buffin dimen festa fiska (ccedilal-) fur-gat furtuna kaliyota kamara kapitan (başa) makaruna manga maryol misket pala papa salata salpa (et-) sardinasardinya (baluk) stiva tapa () tenta trinketa vardiya voltasup2 (ccedilal-)
e) Slavismi fitoz () şapka vera yonak ()
f) Iberismi aşılı milyer
g) Magiarismi macar şayka
39tabella di raffronto tra le formehellip
Non registriamo le forme che si differenziano da quelle letterarie solo per h- grafica (sect 2210) Abbiamo inserito nellrsquoelenco contrassegnandole con lrsquoasterisco le voci che hanno materiale morfemico aggiunto solo se presentano ulteriori differenze formali
aar ahır
aauml aha
aban yaban
absa habs
aceraccediler agır
acersi agrı
acet hacet
accedilan haccedilan
accedilımaz -dan accedilmaz -dan
ada davşan adatavşanı
afendi efendi
ag agu
agaz aġız
agaz ot aġız otu aka yaka
akik hakik
aklaş- haklaş-
akşıla- aşıla-
akt aht
alat halat
alayık halayık
aldacı aldayıcı
alka halka
alver- yalvar-
amaylık hamaylı
amur hamur
Anapol(i) Anabulu
anatar -cı anahtar -cı
anda handa
andan handan
apana abhane
apış- yapış-
arapa -cı araba -cı
arba harba
Tabella di raffronto tra le forme del Ferraguto e quelle del turco(-ottomano) letterario
40
aumlrat- -cı yarat- -ıcı
arman harman
asıl (et- ol-) hasıl (et- ol-)
asta -lık hasta -lık
asumı hısım
aşa aşaġa
atapot ahtapotıhtapot
atriccediluumln hatrı iccediluumln
auccedil havuccedil
avariş havaric
avıcı avcı
avla- havla-
avostos aġostos
avta hafta
awa hava
awan havan
awara avare
awaz avaz
ayran hayran
ayvan hayvan
azır -la- hazır -la-
babuccedil papucpabuc
bakaraccedil bakraccedil
ba(k)ccedila baġccedilabahccedile
ba(k)ccedil(a)wan baġccedilavan
bakşıla- baġışla-
balmum balmumı
barıstır- barıştır-
baska -ce başka -ca
batul batıl
baumlzıryan -lık bazırgacircn -lık
berahal beherhal
besile- -me besle- -me
beten beden
beyen- begen-
beynet- beyn-
bezuumlm bizuumlm
bıyıg bıyık
bik- biccedil-
bikş beşik
bileg bilegi
bir ordan bir oġurdan
blezik bilezik
blut -len- -lı bulut -lan- -lı
bokday bogday
bolanık bulanık
bolaş- bulaş-
bolaşık bulaşık
borcılı borclı
boz buz
bozol- bozul-
bugaz -la- boġaz -la-
buccedilak bıccedilak
bugu -le- boumlgiboumlguuml -le-
bukulmış buumlkuumllmiş
bu yuumln buguumln
buumlcek boumlcek
buumlluumlk boumlluumlk
buumlylesine boumlylesine
cazet icazet
celasın cılasın
cibis cibs
ciddi cedd
Cinuviz Ceneviz
Cizayir Cezayir
cuap cevap
cuma cemaat
cuumlmert -lik coumlmert -lik
cuumlzel -lik guumlzel -lik
ccedilagır ccedilakır
ccedilalgam şalgam
41tabella di raffronto tra le formehellip
ccedilarşa ccedilarşı
ccedilarşıt ccedilaşıt
ccedilatıla(t)- ccedilatla(t)-
ccedilaumlkşır ccedilakşır
ccedilaumll- ccedilal-
ccedilaumlnak ccedilanak
ccedilefteli (agaccedil) şefteli (aġaccedil)
ccedilekerdek ccedilekirdek
ccedilerek ccedileyrek
ccedilerekle- ccedileyrekle-
ccedileste ccedileşte
ccedileşimet ccedileşme
ccedilever- ccedilevir-
ccedilevere ccedilevre
ccedilevermesi ccedilevirme
ccedileyne- ccediliyne-
ccedilez- ccediloumlz-
ccedilıda accedilıkta
ccediliġ ccediliy
ccediligirge ccedilekirge
ccedilik- ccedilek-
ccedilikil- ccedilekil-
ccedilikin ccedilirkin
ccedilikinlik ccedilirkinlik
ccedilikş- ccedilekiş-
ccediliktri ccedilektiri
ccediliskan- kıskan-
ccediliskancı kıskanccedil
ccediloviccediloumlvi ccedilivi
ccedilua ccediluha
ccedilual ccediluval
ccedilualdız ccediluvaldız
ccedilubansup1 ccedilıban
ccedilubansup2 ccediloban
ccediluluha ccedilulha
ccediluplak ccedilıplak
ccediluumlfli kuumlfluuml
ccediluumlmlek ccediloumlmlek
ccediluumlvuumlr ccediloumlguumlr
daa daha
dalap et- talep et-
danışma danışman
darıccedilını tarccedilın
darsna tersane
daul davul
davcı davacı
davşan tavşan
dawar davar
dekş- degiş-
dekster- degiştir-
deli kan delikanlı
dellik delilik
dende dem
dendi de imdi
devit divit
devşer- devşir-
dey- deg-
digirmen -ci degirmen -ci
dillal tellaldellal
dimen duumlmen
dir deri
dirin derin
dirit- dirilt-
divit devit
diyne- diŋle-
diynek deg(e)nek
dobuz topuz
donalma donanma
dowrı (et-) dogrı (et-)
dowrılık dogrılık
doumlrtıncıdortıncı doumlrduumlncuumldoumlrdinci
doumlşet- duumlşet-
duar duvar
42
dugan doġan
dugun duumlguumln
duguş doumlguumlş
duguş- doumlguumlş-
dukan- dokan-
dumag damak
duumlg-duuml(v)- doumlg-
duumlk- doumlk-
duumlken duumlkacircn
duumlkuumll- doumlkuumll-
duumln- doumln-
duumlnduumlr- doumlnduumlr-
duumlşet- doumlşet-
duumlvmesup1 duumlgme
duumlvmesup2 duumlguumlm
eblis iblis
ekim hekim
ekiyat et- hikacircyet et-
ela ehl
eldven eldiven
elistra silistra
elpeze yelpaze
endek hendek
engec yengec
engemeenceme hengacircme
enimşeri hemşeri
ep hep
er her
erende rende
etfak (et- ol-) ittifak (et- ol-)
et(i)kat et- itikat et-
etkatsız itikatsız
evilkinden ev(v)elden
evtira iftira
ezdra ejderha
fehem fehm
ferecauml ferace
feriste ferişte
fetfauml fetva
furgat fırkata
furn(u) furun
furtuna fırtına
furzat fursat
galof gılaf
ganima ganimet
gemiş yemiş
geter- getuumlr-
gıl yıl
gıldız -lı yıldız -lı
gırla- ırla-gilek yelek
goumlmo koumlmi
guftegor koumlftehor
guumlccedil goumlccedil
guumlccedil- goumlccedil-
guumlk goumlk
guumlklet- yuumlklet-
guumlluuml[k] goumlluumlk
guumlm- goumlm-
guumlmlek goumlmlek
guumlmli goumlŋuumll
guumlmluumlmli goumlŋuumllluuml
guumlna guumlnah
guumlnaker guumlnahkacircr
guumlr- goumlr-
guumlreksiz yuumlreksiz
guumlz goumlz
guumlz yaşı goumlz yaşı
guumlzet- goumlzet-
guumlzlik goumlzluumlk
43tabella di raffronto tra le formehellip
hadum (et-) hadım (et-)
hamak ahmak
hanzır hınzır
harsız -lık hırsız -lık
havan ellik havan eli
hazane hazine
hazmet (et-) hızmet (et-)
hazmekacircr hızmetkacircr
haznatar haznedar
hekmet hikmet
hem vehm
hesan ihsan
hetiyar ihtiyar
hinduba hindiba
hormet hurmet
ıgın yıgın
ık- -ıl- yık- -ıl-
ıkıcı yıkıcı
ılan yılan
ılan baluk yılan b
ımurtaimurta yumurta
ınccedilikirikenccedili- ınccedilkirik
ırt- yırt-
iccedil hiccedil
igit yigit
Igripoz Eġriboz
ikşi -lik ekşi -lik
ileman -lık liman -lık
inatıcı inatccedilı
iŋ- yeŋ-
inccediliri yeŋiccedileri
ingliz ingiliz
iŋi yeŋi
inkacircr hunkacircrhuumlnkacircr
iperşimipirşim ibrişim
iptidan iptidadan
isab et- hisab et-
isar hisar
iski (ol-) eski (ol-)
iskil -li -len- işkil -li -len-
islupi uumlslup
işek eşek
işek arısı eşek arısı
iyle- eyle-
iyne iġne
izma (et-) imza (et-)
kacirc gacirch
kacircace gacirchice
kacircat kıyat kacircġit
kaba gabe
kadauml kadeh
kalon kalınkalun
kacircma kemha
kape kahpe
kapılıbaġa kaplıbaġa
kapitan başa kaptanpaşa
kapran -lık kabran -lık
karancauml karınca
karılangıc kırlangıccedil
karıster- karıştır-
karonfil karanfil
kasabanauml kasabhane
kaskan- kıskan-
kaş- kaşı-
kaşak kaşagı
katalan- katlan-
katıncık kadıncık
katır kadır
katıran katran
katife kadife
katreka-ıka baluk kadırga b
44
katur -cı katır -cı
kavka (et-) kavga (et-)
ka(v)ul et- kavl et- kayr gayr
kayraumlt -li gayret -li
kebgir kepgir
kele kehle
kemence kemanccedilekemance
kera -ci kira -ci
keremilla kerem eyle
kestenkeler kertenkeler
Kıprıs Kıbrıs
kısırak kısrak
kıskınmaklık kıskanmaklık
kıtha kıta
kıtı ıkd
kıtılık kıtlık
kız owglan kız oġlan
kilik ilik
kiyccedili keccedili
klisiya kilise
koffa kuumlffe
kolauz kulavuz
komulda(n)- kımılda(n)-
konş konşu
konuklı (et-) konuklık (et-)
kovat kuvvet
kowa kova
kowan kovan
koyuruk kuyruk
kozı kuzı
krar et- ikrar et-
kruşun -la- kurşun -la-
kuccediluk kuumlccediluumlk
kudoş -lık kodoş -lık
Kuds mobarek Kuds-i muumlbarek
kuk- kok-
kukurt kuumlkuumlrt
kukusı koku
kulay -ına kolay -ına
kum kom
kumyon kimyon
kur kuru
kurk- kork-
kurksız korkusız
kurkut- korkut-
kurma (agaccedil) hurma (aġacı)
kuvalak kovalak
kuvalan- kovalan-
kuyuncı kuyumcı
kuumlfrez koumlrfez
kuumlk koumlk
kuumllge goumllge
kuumlmuumlr koumlmuumlr
kuumlpek koumlpek
kuumlpre koumlpri
kuumlr (et- ol-) koumlr (et- ol-)
kuumlrpek kirpik
kuumlstek -le- koumlstek -le-
kuumlyuuml koumly
laana lahana
lahl lal
lakardı (et-) lakırdı (et-)
lukuman lokma
Magrep MaġrebMaġrib
Magrep Trapulus Tırabolos-i ġarb
mahabet (et-) muhabbet (et-)
mahaladıs taş mıknatıs t
maharma mahrama
ma(h)na bahane
makaruna makarna
mahlum mamul
45tabella di raffronto tra le formehellip
marta marda
masalat (et-) maslahat (et-)
matamura matmuumlret
mbare bari
mbarek muumlbarek
mecilis meclis
mederes medrese
melehem melhem
meneverek menevrek
meruumletinden muumlruuml(vv)et
meski meşk
mevulut mevlut
meyana -cı meyhane -ci
mısırah mısrha mısra
micaz mizac
miktup mektup
morat murad
mukayer mukarrer
muna muuml(uuml)net
mundar (et-) murdar (et-)
musabet (et-) musahabet (et-)
mustar mastar
mustuluk muştuluk
musuluk musluk
muşırıp maşrık
mutubak mutfak
muucize mucize
muvtac muhtac
muumlrikep muumlrekkep
muumlrikep baluk muumlrekkep b
muumlsuumllman muumlsluumlman
muumlzever muumlzevir
nacaumlgan nagehan
nasar et nasır eti
naut nohut
nayet niyet
nemert -lik namerd -lik
niamet nimet
nikacirc nikacirch
ncit- incit-
ninşan nişan
nsura soŋra
nşalla inşallah
nuumlbet -ci noumlbet -ccedili
oar- oŋar-
okum (et-) hukmhuumlk(uuml)m (et-)
olak oġlak
oların onlarıŋ
olnun onuŋ
onut- unut-
orat (et-) horata (et-)
oratacı horatacı
osta usta
oş (et-) hoş (et-)
otan- -dır- utan- -dır-
otuluk otluk
ovarda hovarda
owglan oġlan
owglı oġul
owlancık oġlancık
ownruha oŋurga
oy- uy-
oyan -sız uyan -sız
oyan- -dır- uyan- -dır-
oyu- uyu-
oyuku uyku
ozak uzak
ozan- uzan-
ozat- uzat-
ozun uzun oumllester- uumlleştir-
46
oumlren- oumlġren-
oumlret- oumlgret-
oumlte yuumln oumlte guumln
oumltuumlruumlr oumltuumlruuml
oumlzaumlngi uumlzengi
paa -lı paha -lı
paccedilavur paccedilavra
padişapadeşa padişah
pastarma pastırma
peccedile pekccedile
peket- pekit-
perda et- perdah et-
peryaumlnde-dauml pergende
pesimet peksimet
peşembe perşembe
peyriz pehrizperhiz
pestamal peştemal
peşembe perşembe
pezevenlik pezevenklik
pincerauml pencere
piper biber
pirccedilel pergel
piskeş peşkeş
pişer- pişir-
piyner peyner
princcedil pirinccedil
rahbi rabbi
rain rehin
ras gel- rast gel-
rat rad
raya reaya
rayet (et-) riayet (et-)
renccediliper -lik renccedilper -lik
ret et- redd et-
rızg rızk
rik rig
rikdan rigdan
Ruma Roma Rum Rim
Ruma papayı Rim papa
rurzname ruzname
ruzger ruzgacircr
ruumlsfay ruumlsvay
saan sehni sahan
sabı sahib
saba sahba sabah
salkam salkım
sanksar saŋsar
sapun sabun
saramusak sarmısak
saravoş -lık sarhoş -luk
sarınccedil sarnıccedil
satiyan sahtiyan
sauk (et- ol-) so(v)uk (et- ol-)
sauklık so(v)ukluk
seelce sehelce
segil siġil
sencir zincir
seni sini
serenk sireng
sezuumln sizuumlŋ
sıccedilış- succedilı-
sıg sıg sık sık
sılan- ıslan-
sılat- ıslat-
sır- ısır-
sırgan ısırgan
sigirt- seġirt-
siha (et-) siyah (et-)
sirccedile serccedile
siyir et- sey(i)r et-
Skanderiya İskenderiye
47tabella di raffronto tra le formehellip
skara ıskara
skacirct (et-) şikacircyat (et-)
skacirctla- şikacircyatla-
skelauml iskele
skembe işkembe
skemele iskemle
skence (et-) işkence (et-)
slupine uumlslup
smarla- ısmarla-
sowka soyka
spailik sipahilik
spap esvabespab
spat et- ispat et-
spaulu ıspavlı
spinaka ıspanak
sta iştah
stakos ıstakos
Stambol İstanbul
ste- iste-
stiva istif
stura ustura
stuumlpi uumlstuumlbi
sucak sıcak
suf sof
sufita softa
sufra sofra
sugan soġan
suk- sok-
sulak solak
sun soŋ
sur- sor-
sutara -lı -sız sitara -lı -sız
suyun- soyun-
suumlguumlruumln suumlgluumln
suumlk- soumlk-
suumltlaş suumltluumlsuumldluuml aş
suuml(v)- soumlg-
suumlyle- -mez soumlyle- -mez
suumlyleş- soumlyleş-
suumlyuumlnduumlr- soumlyuumlnduumlr-
suumlz soumlz
şahad -lık şahid -lik
Şam Trapulus Tırabolos-i şam
şarat şeriat
şaskın şaşkın
şastır- şaşır-
şaumlmdar şamdan
şaumlyirtsup1 şair
şaumlyirtsup2 şagirdşakirt
şeher -li şehir -li
şeid şehid
şıne ışın
şiker şeker
şikil şekil
şila- şoumllelen-
simden gerek şimden geruuml
şit- şitil- işit- işitil-
şuumlbe şuumlbhe
şuumlbefli şuumlbheli
talak dalak
tamakacircr -lık tamahkacircr -lık
Taŋarı Taŋrı
tarnak tırnak
tarşın tarccedilın
tasfir tasvir
tata bit tahtabit
tatılı (et-) tatlı (et-)
tauk kuş ta(v)us
tawa tava
tayz toz
tecirip (et-) tecribe (et-)
tegine dikine
48
tembi (et-) tembih (et-)
tena -ce tenha -ce
tendiriz -lik tenduumlruumlst -luumlk
tepesi tepsi
tepine tepme
terez terazi
tesbi (agaccedil) tesbih (aġacı)
testersup1 destur
testersup2 testere
teter- titre-
teteriş titreyiş
tevter defter
tevtiş et- teftiş et-
tezgacircr tezgacirch
tincerauml tencere
tokumak tokmak
topot top otu
towbra torba
toumluumlb et- toumlvbe et-
trup turp
tukur- tuumlkuumlr-
tukuruk tuumlkuumlruumlk
tututur- tuttur-
tuzana tuzla
uculı uclı
udun -cı odun -cı
ulefeuumllefe ulufe
ulet (vlet) zina veled-i zina
um(m)et umumiyet
umuşak -lık yumuşak -lık
undan ondan
unkacircruumlnkacircr hunkacircrhuumlnkacircr
urla- oġurla-
usul vusul
uyna- oyna-
uynu oyun
uyut- yut-
uursız oġursız
uzur (et-) huzur (et-)
uumlduumlnccedil ver- oumlduumlnccedil ver-
uumlfuumlr- oumlfuumlr-
uumlgey oumlgey
uumlge(y)ik oumlge(y)ik
uumlguumlnde uumluumlnde oumlŋuumlnde
uuml(k)ccedile oumlkccedile
uumlke -len- -li oumlke -len- -li
uumlksiz oumlksuumlz
uumlksuumlruumlk oumlksuumlruumlk
uumll- oumll-
uumllmez oumllmez
uumllccedil- oumllccedil-
uumllccedilek oumllccedilek
uumllduumlr- oumllduumlr-
uumllisi oumlli
uumlmuumlr oumlmuumlr
uumlp- oumlp-
uumlr- oumlr-
uumlrdek oumlrdek
uumlrekauml oumlreke
uumlrt- oumlrt-
uumlruumlmce oumlruumlmcek
uumlt oumld
uumltuumlş oumltuumlş
uumluumlnden oumlŋuumlnden
uumluumlt (ver-) oumlguumlt (ver-)
uumlyle oumlyle
uumlz- yuumlz-sup1
vatı vak(i)t
vela(y)et vilayet
verane virane
vezine vezne
49tabella di raffronto tra le formehellip
yad(i)yar yadigacircr
yaklaş- haklaş-
yalınuz yalnız
yamala- yaġmala-
yamur yaġmur
yaŋış yaŋlış
yani (et-) yahni (et-)
yaran yarın
yarasaumln yarasa
yaşıl yeşil
yaukl-yakul- ya(v)ukul-
yawaş (et-) yavaş (et-)
yawaşlan- yavaşlan-
yawaşlık yavaşlık
yazlı yuumlzluuml
yece gece
yecek yeyecek
yeccedilende geccedilende
yelimkara gelimkara (t dial)yendi(si) gendi(si)
yerccedilek gerccedilek
yerek gerek
yevim-i şek yevm-i şek
yit yigit
yolar yular
yonus baluk yonos b
yorol- yorul-
yova yuva
yovur- yoġur-
yunk oynak
yuumlbek goumlbek
yuumlc guumlc
yuumlguumls goumlguumls
yuumln guumln
yuumlnduumlr- goumlnduumlr-
yuumlnduumlz guumlnduumlz
yuumlpsek yuumlksek
yuumlstuumlr- goumlster-
yuumlvde goumlvde
zamet zahmet
zanat -ccedilı zanaat -ccedilı
za(v)uk safa zevk-u safa
zayt yag zeyt yaġı
zeer -le- zehir -le-
zerdar serdar
ziameti zeamet
zirem zira
zirre zerre
zivt -le- zift -le-
zuumlmuumlruumlt taş zuumlmruumlt t
zuumlnbuumll suumlmbuumll
Corpus lessicale turco
52
A
abhane (apanaacute) lsquochiauica di bruttezzarsquo (68v) abhaneye git- (apanaa ghideacuterum) lsquoandar del corporsquo (61r) bull Osm lsquolatrinarsquo (Men 17) Per la forma del F cfr apane lsquonecessariorsquo (VN 61) t dial apana lsquoapteshane helacircrsquo (DS 283)
acep (ageacutep) lsquomarauigliarsquo (97r)acep ol- (ageacutep holuacuterum) lsquoammirarersquo (61r) lsquomarauigliarsirsquo (97r) bull Cfr acap et-
(agiap ederum) lsquoammirare maruigliarsirsquo (Carr 48)acı (agiacute) lsquoamarorsquo (60v) rarr suacı ol- (agiacute holuacuterum) lsquoamareggiarersquo (60v)acılık (agiliacutec) lsquoamarezzarsquo (60v)accedil- (acciaacuterum) lsquoaprirersquo (62r) lsquodiscoprirersquo (74r) lsquomanifestare palesarersquo (97r)
lsquoscoprire scouerchiarersquo (110r) rarr fal accedil- goumlz yuumlrekaccedilmaz ko- (accimaacutes coacuterum) lsquodissimularersquo (74r) bull Osm lsquoidrsquo (Men 65)accedilmazdan (accimasdaacuten) lsquodi nascostorsquo (73v) lsquodissimulatamentersquo (74r) lsquoin se-
cretorsquo (94r) bull Osm lsquosenza scuoprirsi senza far finta di nientersquo (Men 65)accedilık rarr goumlzaccedilıkta (cidaacute) lsquoal serenorsquo (60v) bull Tml lsquooutdoors in the open airrsquo (Redhsup2 7) sectsect
214 227accedilıl- (accilaacuterum) lsquoaprirsirsquo (62r)accedillık accedillıġum var (acciliacutegum vaacuter) lsquohauer famersquo (92r) accedillıktan oumll- (accilictaacuten
vluacuterum) lsquomorirsi di famersquo (98v)ad (adiacute) lsquofama nomersquo (76v) rarr ccedilek-ada (adaacute) lsquoisolarsquo (94v) rarr Kıbrıs adası Malta adası Rodos adasıada tavşanı (adaacute dausciaacuten) lsquoconiglio animalersquo (70v) bull Tml adatavşanı lsquoEu-
ropean rabbit cony Oryctolagus cuniculusrsquo (Redhsup2 12) In Men 107 tro-viamo la forma diminutiva ada tavşancıġı
adam adem (adeacutem) lsquohuomorsquo (92r) eyi ademduumlr (eacutei adeacutemdur) lsquoegrave buono huo-morsquo (75v) rarr aġır fitoz horatacı kadir pek şevkli
53corpus lessicale turco
adaş (adaacutesc) lsquocompagnorsquo (70r) bull Osm tml lsquonamesakersquo (Redhsup2 12) t dial lsquodost arkadaşrsquo (DS 64)
adet (adeacutet) lsquocostume usanzarsquo (71v) lsquosolitorsquo (112r)af et- (af edeacuterum) lsquoperdonarersquo (103v)af(i)yun (afiuacuten) rsquoapio herbarsquo (62r) bull La forma afiyun egrave data da Men 326
Il F ha palesemente confuso i termini italiani ap(p)io lsquosedanorsquo e op(p)io forse avragrave chiesto a un informatore laquoCome si dice apioraquo e costui avragrave capito opio
aġ (aacuteg) lsquorete da cacciarsquo (107v)aġa (agaacute) lsquocapitanorsquo (67r) rarr hisar yeniccedileriaġaccedil (agaacutecc) lsquoalberorsquo (59v) uzun aġaccedil (osuacuten agaacutecc) lsquoperticarsquo (103v) rarr alma a
armut a ccedilam a erik a hurma a goumllge incir a kavun a koz a mersin a pelit a sakız a servi a şefteli a tesbih a uumlvez a zeytun aġacı
agıl (aghiacutel) lsquomandra ouilersquo (96v)aġır (ageacuter) lsquograue pesantersquo (91r) aġir adam (agheacuter adaacutem) lsquocostante huomo
fermorsquo (70v) aġır guumln (agheacuter iuacuten) lsquogiorno di festarsquo (90r) aġır iş (aceacuter iacutesc) lsquoimportante cosarsquo (93r) aġır yuumlk (agheacuter iuacuteg) lsquopesantersquo [manca la traduzione di yuumlk] (104r) bull sectsect 221 222 Per il sintagma con guumln cfr aġır guumln lsquogior-no festivorsquo (Dede Korkut 331) lsquofestarsquo (aghir ghiun Mol 145) v anche rarr yoz guumln
agır- (aghereacuterum) lsquoragliare proprio dellrsquoasinorsquo (107r) bull Osm agırmakaŋırmak lsquoragghiarersquo (Men 302)
aġız (agaacutes) lsquoboccarsquo (65r) aġzına ko- (agasinaacute coacuterum) lsquoimboccarersquo (92v) bull Cfr aġaz (aghaz) lsquoboccarsquo (Carr 51) t dial ağaz lsquoağızrsquo (DS 85)
aġız otı (agaacutes oacutet) lsquopoluerino poluere minutarsquo (105r) bull Osm lsquopoluere finissimarsquo (Men 303)
aġla- (aglaacuterum) lsquopiangerersquo (104r)aġostos ayı (auostoacutes aacutei) lsquoagosto il mesersquo (59r) bull T dial avostos (Sym GL 173)
avustos avustoz lsquoağustosrsquo (TTAS)agrı (agersiacute) lsquodoglia dolorersquo baş agrısı (baacutesc agersiacute) lsquodoglia di testarsquo diş
agrısı (diacutesc agersiacute) lsquodoglia di dentirsquo karın agrısı (carn agersiacute) lsquodoglia di ventrersquo (74v) rarr inceagrı bull Cfr agırsı (aghersi) lsquodolore duolo extrinsecorsquo (Arg 28) sectsect 222 311a
agrı- (agreacuterum) lsquodolersirsquo (74v)agu (aacuteg) lsquotossicorsquo (115v) bull sect 312aha (aeacute) lsquoecco aduerbiorsquo (75v) bull Osm t dial lsquoiştersquo (TS 62 DS 121)ahccedilıaşccedilı (acciacute1) lsquocuocorsquo (72r) bull Cfr osm t dial asccedilı lsquochuoco quocorsquo (astci
astcj Arg 37) lsquoaşccedilırsquo (DS 341)ahccedilılıkaşccedilılık et- (acciliacutec2 edeacuterum) lsquofar il cuocorsquo (72r) bull Osm aşccedilılık etmek
(ascilik etmek) lsquocucinarersquo (Pianz 42)
1 Sopra la prima c egrave tracciata una s2 Sopra la prima c egrave tracciata una s
54
ahırsup1ahir (ahhiacuter) lsquofinersquo (77v) ahırahir yok (achhirda ioacutec) lsquosenza finersquo (111r) bull Il suff locativo del sintagma citato egrave certo aggiunto per errore sect 311b
ahırsup2 (aaacuter) lsquostallarsquo (113v) bull Cfr t dial ağar lsquoahırrsquo (DS 81)ahmak (hamaacutec) lsquoignorantersquo (92v) lsquorozzorsquo (108v) bull Osm tml lsquomatto balordo
sciocco poltrone pazzo goffo ignorantersquo (Men 87) sect 229ahmaklık (hamaacutecliacutec) lsquoignoranzarsquo (92v)aht (haacutect) lsquopromessarsquo (106r) bull sect 224aht et- (haacutect edeacuterum) lsquoprometterersquo (106r)ahtapot (attaacutepoacutet) lsquopolpo pescersquo (105r) bull Abbiamo posto come lemma la forma
moderna del termine Quella del F egrave la piugrave antica registrazione lessicogra-fica di questo grecismo precedendo lrsquoohtaput (ıhtaput) baloġı (ochtaput baloghi) attestato da Carr 260 Manca in Molino e Meninski Nelle fonti letterarie ottomane la voce egrave documentata dal XVI sec (TETTL 2 346)
ak (ac) lsquobiancorsquo (65r)ak- (accaacuterum) lsquoscorrere scolarersquo (110r) rarr suakccedila (acciaacute) lsquodanarorsquo (72v) rarr bas- bull La grafia del F egrave ambigua e potrebbe
denotare anche una forma assimilata accedilccedila (cfr Arg 26) sect 225aakıl (achiacutel [acliacute (97v)]) lsquoceruellorsquo (68v) lsquoingegnorsquo (94r) lsquola mentersquo (97v) lsquosenno
prudenzarsquo (110v) aklıma (aclimaacute) lsquoa giuditio miorsquo (59r) bull La versione turca di questrsquoultimo sintagma dovrebbe correttamente suonare aklıma goumlre
akıllı (achilliacute) lsquoaccorto giuditiosorsquo (57v) lsquoingegnosorsquo (94r) lsquoprudentersquo (106r)akılsız (achiacutel siacutes) lsquoimprudentersquo (93r)aklık (acliacutec) lsquobianchezzarsquo (65r) akpak (acpaacutec) lsquosemplicersquo (110v) bull T dial lsquobembeyaz tertemizrsquo (DS 136) Per il
sign dato dal F cfr rarr paklıkaksa- (acsaacuterum) lsquozoppicarersquo (118v)aksır- (acsireacuterum) lsquosternutarersquo (113v)aksırmak (acsirmaacutec) lsquosternutorsquo (113v)akşam (acsciaacutem) lsquonottersquo (100r) akşama karşı (acsciamaacute caacutersc) lsquoal tardirsquo (60v)
rarr dekakşam ol- (acsciaacutem holuacuter) lsquoannottarsi farsi nottersquo (61v)al- (aleacuterum) lsquoleuar pigliarersquo (95v) rarr baş borc al- destur al- haber al- hı-
sab al- kan al- koumlpuumlk al- şişe tecribealay (alaacutei) lsquomostra di soldatirsquo (99r) lsquoordinanza di soldatirsquo (101r)alccedilak (alciaacutec) lsquobassorsquo (64v) alccedilaktan (alciacdaacuten) lsquoda bassorsquo (72v)alda- (aldaacuterum) lsquofrodare ingatildenarersquo (79r) lsquogabbarersquo (79v)aldayıcı (aldagiacute) lsquogabbatorersquo (79v) lsquoingannatorersquo (94r) bull Le forme ottomane al-
trove attestate sono aldayıcı aldat(ı)cı aldadıcı aldaccedilı (StS HWb 21 Carr 56)
alemsup1 (aleacutem [alemiacute (104v)]) lsquocreaturarsquo (71v) lsquopopalo [= popolo] ognrsquouno che ha lrsquoesserersquo (105r)
alemsup2 (aleacutem) lsquoinsegnia bandierarsquo (94r) lsquostendardorsquo (113v)alet (alaacutet) lsquoinstrumento meccanicorsquo (94v)
55corpus lessicale turco
alev (aleacuteu) lsquofiamma di fuocorsquo (77v)algit- (alghideacuterum) lsquomenar cotildedur uiarsquo (97v) bull T dial lsquoiletmek goumltuumlrmek alıp
gitmekrsquo (DS 211) Per unrsquoattestazione in un testo turco in trascrizione del lsquo500 cfr beni Istanbol algittme lsquoa condurmi a Costantinopolirsquo (VN 64) Per lrsquoaspetto morfologico v Deny 518 Korkmaz 831
alıccedil (aliacutecc) lsquoazzaroli fruttirsquo (63v) bull Tml lsquoazarole Mediterranean medlar Cra-taegus azarolusrsquo (Redhsup2 36)
alıko- (alicoacuterum) lsquolasciarersquo (95r) lsquoritenerersquo (108r)alın (aliacuten) lsquofrontersquo (79r)alıver- (aluereacuterum) lsquoottenerersquo (101r) bull Osm lsquoto take procure or buy a thing
without difficulty or delayrsquo (Redhsup1 192) lsquoprendere ad imprestitorsquo (Pianz 38)
alkış (alchiacutesc) lsquoorationersquo (101r) lsquoprieghirsquo (105v) lsquoringratiamentorsquo (108r) bull Osm lsquomedih sitayiş duarsquo (TS 106)
alkış et- (alchiacutesc edeacuterum) lsquoringratiarersquo (108r)Allah (allaacute) lsquoIdiorsquo (92v) rarr hatır ısmarla- ikrar et- şuumlkuumlr yardumalma (almaacute) lsquomela pomorsquo (97v)alma aġacı (almaacute agaacutecc) lsquopomo alberorsquo (105r)alt altundan (altundaacuten) lsquoda sottorsquo (72v) altuna (altunaacute) lsquosottorsquo rarr yeraltıncı (altingiacute) lsquosesto numerorsquo (111r)altun (altuacuten) lsquooro metallo finiss(im)orsquo (101r) rarr yuumlzuumlkaltunla(t)- (altunleteacuterum) lsquodorare far drsquoororsquo (75r) lsquoindorarersquo (93v) bull sect 3222balum satum (aluacutem satuacutem) lsquotrafico mercantiarsquo (116r) bull Osm alım satım lsquoalış-
veriş ticaretrsquo (TS 104) Men 398 registra il sintagma alum satum resmialum satum et- (aluacutem satuacutem edeacuterum) lsquotraficare far mercatildetiarsquo (116r) bull Osm
alım satım etmek lsquoalışveriş yapmakrsquo (TS 105)aman (amaacuten [hamaacuten (95v)) lsquofidanza sicurtagraversquo (77v) lsquolega treguarsquo (95v) aman
kacircġıt iste- (hamaacuten3 chiaacutet steacuterum) lsquodomandar saluo condottorsquo (74v)amanet (hamaneacutet) lsquodepositorsquo amanete ko- (hamaneacutet coacuterum) lsquodepositarersquo (73r)
bull Per il sintagma cfr amanet komak (amanet comach) lsquodepositare diposi-tarersquo (Masc 37 39) Piugrave corretto ci pare il dato amanete komak registrato da Mol 115 120
ambar (ambaacuter) lsquosentina del vascellorsquo (111r)amca (amgiaacute) lsquoauo tiorsquo (63v)aŋ (aacuteng) lsquogiuntura di mẽbrirsquo (90r) bull Osm lsquogiunturarsquo (Men 344)aŋ- (angaacuterum) lsquoricordarsirsquo (107v)ana (anaacute) lsquomadrersquo (96v) rarr buumlyuumlk ana oumlgey anaAnabulu (anaacutepol4) lsquoNapoli citagrave famosiss(im)arsquo (99v) bull La forma data come
lemma egrave quella del Molino (266) laquoDie im 17 J[ahr]h[undert] guumlltigen
3 La h iniziale egrave stata aggiunta in un secondo tempo4 Dato che la parola egrave oscurata da una macchia non si riesce a leggere se dopo la l ci sia o no
una i Nel Dialogo dello stesso F sono attestati sia Anapol sia Anapoli (Bombaci 223)
56
Formen sind durch die Kontamination mit Anadolu ldquoAnatolienrdquo entstan-denraquo (StM GEN 110)
anahtaacuter (anataacuter) lsquochiauersquo (68v) bull T dial anacirctar lsquoanahtarrsquo (DS 249)anahtarcı (anatargiacute) lsquochiauetteierorsquo [= chi fabbrica chiavi] (68v)ancak (angiaacutec) lsquoapenarsquo (61v)and (aacutend) lsquogiuramentorsquo (90v) lsquospergiurorsquo5 (113r)and iccedil- (andiccieacuterum) lsquogiurarersquo (90v)aŋla- (anglaacuterum) lsquointendere capirersquo (94v) lsquosentire percepirersquo (111r)aŋlat- (anglateacuterum) lsquodar ad intenderersquo (111r)apaccedilık (ap acciacutech aacutep acciacutec) lsquoalla scopertarsquo (60r) lsquoin palesersquo (94r)ara- (araacuterum) lsquocercarersquo (68v) dil ara- (diacutel araacuterum) lsquoesaminarersquo (76r) bull Il sin-
tagma con dil non ci egrave noto da altre fontiarab arap (areacutep araacuteb) lsquomoro nationersquo (98v)arabcesine (arabciesineacute) rsquomorescarsquo [recte lsquoalla morescarsquo] (98v) bull sect 315aaraba (arapaacute) lsquocarrozzarsquo (67v) lsquorotarsquo (108v) bull Il sign di lsquoruotarsquo puograve essere do -
vuto a un calco semantico sullrsquoar lsquoaǧalaʰ lsquoruota carro veicolo vetturarsquo (VAI 892) sect 221
arabacı (arapagiacute) lsquocarrozzierersquo (67v)arap rarr arabarasına (arasinaacute) lsquointorno al cantorsquo (94v)arı (ariacute) lsquoape che fa il mielersquo (61v) rarr eşekarısıarık (arriacutec) lsquomagrorsquo (96v)arıklan- (ariclaneacuterum) lsquosmagrirsirsquo (111v)arma[ġan] (arma[]) lsquopresente donorsquo (105v)armut (armuacutet) lsquopero fruttorsquo (103v)armut aġacı (armuacutet agaacutecc) lsquopero alberorsquo (103v)arpa (arpaacute) lsquoorzo biadarsquo (101r)arslan (arslaacuten) lsquoleone animal ferocersquo (95v)art ardunda (ardundaacute) lsquoa dietrorsquo (58r) ardundan (ardundaacuten) lsquoda dietrorsquo (72v)
arduna git- (ardunaacute ghideacuterum) lsquosequitarersquo (110r)art- (artaacuterum) lsquoaccrescerersquo (57v) lsquosouerchiarersquo (112r)artan (artaniacute) lsquoauanzo il restorsquo (63v) bull sect 311aarz et- (aacuters edeacuterum) lsquoauisare fare a saperersquo (63v)as- (assaacuterum) lsquoappicarersquo (62r)asıl (assiliacute) lsquocagione causarsquo (66r) bull sect 311aasıl- (assileacuterum) lsquoappicarsirsquo (62r) asılıp dur- (assiliacutep duruacuterum) lsquopenderersquo (102v)asma (asmaacute) lsquopergolarsquo (103v)astar (astaacuter) lsquoin forrarsquo [= fodera] (94r)astarla- (astarlaacuterum) lsquoinforrrarersquo [= foderare] (94r)aşaġa aşaġa doġrı (asciaacute douacuteri) lsquoallrsquoingiuacutersquo (60r) aşaġadan (asciadaacuten) lsquoda sotto
da giugraversquo (72v) rarr in-
5 Evidentemente un deverbale da spergiurare lsquogiurare con forzarsquo
57corpus lessicale turco
aşccedilı aşccedilılık et- rarr ahccedilı ahccedilılık et-aşık (asciacutehc asciacutech) lsquoamantersquo (60v) lsquoinnamoratorsquo (94r)aşık ol- (asciacutech holuacuterum) lsquoinnamorarsirsquo (94r)aşıla- (acscilaacuterum) lsquoinsertarersquo (94r) bull sect 228aşılıdeg (asciliacute) lsquoscudo monetarsquo (110v) bull La voce senza altre attestazioni note
non puograve che essere come giagrave aveva supposto Bombaci 229 un prestito dallo sp excelente lsquomoneda antigua de oro equivalente a una doblarsquo (Moliner 1 1248) attraverso una serie di processi fonetici ben individuabili (apocope passaggio [ks] gt [ʃ] apertura del timbro della prima vocale e chiusura di quello delle altre)
aşır- (asciereacuterum) lsquotralasciarersquo (116r) bull Osm aşırmakaşurmak lsquoto convey away to escape an evil to steal to plunder to smugglersquo (Redhsup1 124)
at (aacutet) lsquocauallorsquo (68r) rarr kira kiracıat- (attaacuterum) lsquogettare lanciarersquo (90r) lsquogittarersquo (90v) rarr topat sal- (at salaacuterum) lsquoassalire assaltarersquo (63r) lsquodar assaltorsquo (73r) bull Osm lsquoat suumlr-
mek at suumlrerek huumlcum etmekrsquo (TS 279)ata atalar (attalaacuter) lsquoantecessori trapassatirsquo (61v)ateş (ateacutesc) lsquofocorsquo (78r)atlas (atlaacutes) lsquodemasco di setarsquo (73r)atlı (atliacute) lsquocaualierorsquo (68r) rarr mahalleav (au6) lsquocaccia drsquoanimalirsquo ava git- (auaiaacute ghideacuterum) lsquoandar a cacciarsquo (66r) bull Il
dativo del sintagma egrave rifatto erronemente su ava (v la nota)avare (agụaṛaacute) lsquovacanza cessatione drsquoalcun esercitiorsquo (117r) bull Osm tml lsquoidle
out of workrsquo (Redhsup1 233)avaz (aguaacutes) lsquotonorsquo (112r)avcı (auigiacute) lsquocacciatorersquo (66r) bull Cfr avıcı (auiggi) lsquochacciatore uccellatorersquo
(Arg 38) Si veda inoltre lrsquoantico turchismo albanese ltauigijgt (la trascri-zione in grafia moderna sarebbe avixhi) lsquocacciatorersquo (Dizzionario Italia-no amp Albanese per Alfabeto manoscritto del 1710 conservato nella Badia Greca di Grottaferrata cortese segnalazione del dott Gjorgji Bufli) Per i riflessi della voce turca in francese italiano e altre lingue v Schweickard Osm 231
avla-rarr baluk avla-avlu (auluacute) lsquocortilersquo (71r) lsquoporticorsquo (105r)avret (aureacutet7) lsquodonnarsquo (74v)ay (aiacute aacutei) lsquolunarsquo (96r) lsquomesersquo (98r) ay tamam (aacutei tamaacutem) lsquoluna quintadecimarsquo
[= plenilunio] (96r) her ay (eacuter aacutei) lsquoogni mesersquo (100v) ol aydan (ol aidaacuten) lsquoda quel mesersquo (72v) rarr aġostos tutul- bull sect 411a
ayak (aiaacutec) lsquogambarsquo (79v) lsquopasso mesura di piedirsquo (102v) lsquopiedersquo (104v)ayart- (aiarteacuterum) lsquoleuar di piede inuitiarersquo [= viziare] (95v)
6 Prima era scritto auaacute poi la lettera finale egrave stata cancellata7 Corr in luogo di auraacutet
58
aydınlık (aidinliacutec) lsquolucersquo (96r) goumlzuumln aydınlık olsun (ghiusũ aidinliacutec ossuacuten) lsquoalla buonrsquohora congratula(zio)nersquo (59v) bull Per il sintagma cfr tml goumlzuumln aydın olsun lsquocongratulationsrsquo (SS)
ayır- (aireacuterum) lsquodiuiderersquo (74v)ayıtla- (aitlaacuterum) lsquoscieglierersquo (110r) rarr diş ayıtl[ıya]cakaylak (ailaacutec) lsquosenza merceacute gratisrsquo (111r) bull Osm lsquootiosus gratuitus otiosus
gratis in vanumrsquo (Men 604)ayna (ainaacute) lsquospecchiorsquo aynaya bak- (ainaiaacute baccaacuterum) lsquospecchiarsirsquo (112v)ayrıl- (hairileacuterum) lsquodisiungerersquo (74r) lsquoeleggerersquo (75r) lsquosepararersquo (111r) bull I si-
gnificati del F corrispondono piuttosto al causativo ayrıltmak lsquoseligere se-cernere separarersquo (Men 591)
ayrılmış (hairilmiacutesc) lsquoseparatorsquo (111r)ayu (aiuacute) lsquoorso animale crudeliss(im)orsquo (101r)ayva (aiuaacute) lsquocotogno fruttorsquo (71v)az azdur (aacutesdur) lsquoegrave pocorsquo (76r) rarr zamanaz- (asaacuterum) lsquoalterarsirsquo (60v)azadlı (asatliacute) lsquofranco liberorsquo (78v) bull Osm lsquolibero franco uscito di schiauitugrave
fatto libero licentiatorsquo (Men 157)azadlık (asatliacutec) lsquofranchezza libertagraversquo (78v)azap (eszaacutep) lsquocalamitagrave penuriarsquo (66r) lsquopenarsquo (103r) lsquotrauagliorsquo (116r) azap
ccedilek- (eszaacutep cicheacuterum) lsquopatir penarsquo (103r)azarla- (asarlaacuterum) lsquoriprenderersquo (108r)azdır- (asdereacuterum) lsquoincitare al malersquo (93v) lsquostizzare cioegrave inasprirersquo (113v)
59corpus lessicale turco
B
baba (babaacute) lsquopadrersquo (101v) rarr oumlgey bbaccedil (baacutecc) lsquogabbellarsquo (79v)baġsup1 (baacuteg) lsquofasciettorsquo (76v)baġsup2 (baacuteg) lsquopergolarsquo (103v) lsquovignarsquo (117v) lsquovite drsquouuarsquo (118r)baġccedila (bacciaacute) lsquogiardinorsquo (90r) bull La forma posta come lemma egrave quella di Men
671 (che corrisponde alla fonte persiana) Il dato del F si puograve leggere bakccedila o ba(ccedil)ccedila sect 225a
baġccedilavan (bacciaguaacuten8 bacuaacuten) lsquogiardinierorsquo (90r) bull Per lrsquoambiguitagrave grafica v lemma precedente
baġişla- (bacscilaacuterum) lsquoappresentarersquo [= offrire] (62r) succedil baġışla- (suacutecc bac- scilaacuterum) lsquoperdonarersquo (103v) bull Cfr bahşişla- (bachscisclarum) lsquodedicare donarersquo (Carr 72) Per il sintagma cfr tml succedilunu bağışlamak lsquoto pardonrsquo (Redhsup2 786)
baġla- (baglaacuterum) lsquoannodare ligarersquo (61v) lsquoattaccarersquo (63r) lsquolegarersquo (95v)bahadır (bahadiacuter) lsquocoraggiosorsquo (71r) lsquogenerosorsquo (90r) bahadır yigit (bahadiacuter it)
lsquohuomo ualorosorsquo (92r)bahadırlık (bahadirliacutec) lsquoazione coraggiosarsquo (71r) lsquofatto generosorsquo (77r) lsquogene-
rositagraversquo (90r)bahane (mahnaacute [manaacute (110v)]) lsquoscusarsquo (110v) lsquostratagemmarsquo (114r) bahane
bul- (mahnaacute buluacuterum) lsquoscusarsirsquo (110v) bull Cfr mahana (machana) lsquoscusarsquo (Arg 164) mahane lsquoidrsquo (Mol 390) t dial mahana lsquo(ileri suumlruumllen) soumlzde neden bahanersquo (DS 3105 4583)
bak- (baccaacuterum) lsquoguardarersquo (91r) vederersquo (117r) rarr aynabakır (baccheacuter) lsquorame metallorsquo (107r)bakış (bacchiacutesc) lsquoguardaturarsquo (91v)bakla (baclaacute) lsquofaua legumersquo (77r)
8 Corr in luogo di bacciagiacute
60
bakraccedil (baccharaiacutec9) lsquococcoma da scaldar acquarsquo (69v) bull Cfr bakaraccedilbakıraccedil (bacharac) lsquosechiarsquo (Carr 72)
bal (baacutel) lsquomielersquo (98r)balaban (balabaacuten) lsquobrauo poterosorsquo (65v) bull Osm t dial lsquogrande e grossorsquo
(Men 870-71) lsquoyiğit yakışıklırsquo (DS 496)balccedilık (balciacutech balciacutehc) lsquocreta fangorsquo (71v) lsquoletamersquo (95v)baldız (baldiacutes) lsquocognata dotildenarsquo (69v)balgam (balgaacutem) lsquofleumme escrementirsquo (78r)balmumı (balmuacutem baacutel muacutem) lsquocandela di cerarsquo (67r) lsquocerarsquo (68v) lsquotorciarsquo (115v)
bull La forma balmum egrave attestata pure da Hars 205 e Pianz 48balta (baltagrave) lsquoascione da tagliar legnjrsquo (63r)baluk (baluacutec) lsquopescersquo baluk satılır yer (baluacutec satileacuter ierdeacute) lsquopescaria doue si
uẽde [scil il pesce]rsquo (104r) rarr kadırga b kefal b mersinmerzin b muuml-rekkep b sardina b tunina b yılan b yunus b bull Nel sintagma il locativo egrave ovviamente erroneo (sect 311b) inoltre la forma participiale corretta do-vrebbe essere satılan
baluk avla- (baluacutec aulaacuterum) lsquopescarersquo (104r)balukccedilık (balucgiacutec) lsquopescitello piccolorsquo (104r)barccedila (baacutercia) lsquonauersquo (99v) bull Osm lsquobarca nauersquo (Men 757) lt ant venz barza
lsquobarca da carico da guerra e da piratirsquo (LF 98 alla cui documentazione vanno aggiunti non solo il dato del F ma anche il barccedila (barcia) lsquonauersquo di VN 62)
bardak (bardaacutec) lsquobocalersquo (65r) rarr zeyt yaġıbarış- (bariscieacuterum) lsquoaccordarsi far il pattorsquo (57v) lsquopacificarsirsquo (101v)barışık (barisciacutech) lsquopacersquo (101v) lsquopartito pattorsquo (102v)barıştır- (baristeacuterum) lsquopacificar altrorsquo (101v) bull sect 3222bbari (mbaacutere) lsquoalmeno al mancorsquo (60v) bull La forma del F egrave forse dovuta a con-
taminazione con mbarek (rarr mubarek su)barradeg (barragrave) lsquobanditorersquo (64r) bull Ar dial (Maghreb) barrāḥ lsquocrieur publicrsquo
(Dozy 1 66 Beaussier 42)barradeg et- (barragrave [barrhaacute (106r)] edeacuterum) lsquobandire publicarersquo (64r) lsquodiuolgarersquo
(74v) lsquofar bandorsquo (76v) lsquopromulgarersquo (106r)bas- (bassaacuterum) lsquoassalire assaltarersquo (63r) lsquodar assaltorsquo (73r) lsquocalpestrarersquo (66v)
lsquoinuestire proprio drsquoesercitirsquo (94v) lsquostamparersquo (113v) akccedila bas- (acciaacute bassaacuterum) lsquobatter monetarsquo (64v)
basma (basmaacute) lsquostamparsquo (113v)bast(i)yun (bastiuacuten) lsquobastionersquo (64v) bull Per altre attestazioni di questo italiani-
smo v Pianz 49baş (baacutesc) lsquocapo testarsquo (67r) başı buumlyuumlk (baacutesc buiuacutec) lsquosuperborsquo (114r) baş
uumlstuumlnde (= uumlstuumlne) (baacutesc ustundeacute) lsquovolentierersquo (118r) başı pek (basciacute peacutec) lsquopertinac[e]rsquo (104r) baştanevvel baştan (bascdaacuten [73r] euueacutel bascdaacuten [72v])
9 Bombaci 214 legge baccharaacutec
61corpus lessicale turco
lsquoda principiorsquo (72v 73r) baştan al- (bascdaacuten aleacuterum) lsquodisconsigliarersquo (74r) rarr agrı bogday devletli haznadar başı kaldır- kel bull sectsect 313c 314b
baş boġ (baacutesc boacuteg) lsquocapo di squadrarsquo (67r) lsquorettore gouernatorersquo (107v) lsquocapo di alquante personersquo (115r) bull Osm lsquocapo di squadra christiana capitano guidarsquo (Men 657)
başar- (basciaraacuterum) lsquocondur a fine alcuna impresarsquo (70r) lsquoriuscire alcun ne-gotiorsquo (108v)
başka (baschaacute) lsquoparticolarersquo (102r)başkace (baschagieacute) lsquoparticolarmentersquo (102r)başla- (bascilaacuterum) lsquocominciarersquo (69v) lsquoincominciarersquo (93v)bat- (battaacuterum) lsquoaffondarersquo (58v) bull Sospettiamo che il F abbia dato al verbo un
errato sign attivo cfr rarr bat(ıl)-batı rarr guumln batısıbatıl yere (batuacutel iereacute) lsquoin uano in darnorsquo (94v) bull Cfr osm tml boş yere lsquoin vainrsquo
(Redhsup2 138) Nel dato del F il primo elemento del sintagma egrave sostituito da batul = batılbattal lsquofalsus vanus inanisrsquo (Men 666)
bat(ıl)- (battileacuterum) lsquoaffondarsirsquo (58v) bull sect 3221bbattal et- (battaledeacuterum) lsquotralasciarersquo (116r) bull Osm lsquoannullare cassare render
inutilersquo (Men 841) Cfr rarr batıl yerebayat (baiaacutet) lsquoduro non frescorsquo (75r)bayıl- (baijleacuterum) lsquostramortirsirsquo (114r)bazırgacircn (bezeriaacuten) lsquomercantersquo (97v) bull Cfr baumlzaryaumln lsquomercantersquo (bezarien
Lupis 1b) lsquomerchadantersquo (bezariem ITS 237)bazırgacircnlık (bezerianliacutec) lsquomercantiarsquo (97v) lsquotraficorsquo (116r)bazırgacircnlık et- (bezerianliacutec edeacuterum) lsquotraficare far mercantiarsquo (116r)beden (beteacuten) lsquomergolersquo [= merli delle mura] (97v)begen- (beieneacuterum) lsquoaggradire piacerersquo (59r)beherhal (berahagravel) lsquoad ogni modorsquo (58r) lsquoin ogni modorsquo (94r) bull Osm lsquoin ogni
modo ad ogni modo come si siarsquo (Men 957) La forma del F dipende dalla metatesi be(h)rehal sect 229
bekccedili (beccgiacute [becciacute (111r)]) lsquoguardianorsquo (91v) lsquosentinella guardiarsquo (111r)bekle- (beccleacuterum) lsquoguardare far guardiarsquo (91r) lsquovegliarersquo (117r)bel (beliacute) lsquofianchirsquo (77v) lsquoreni parte della schienarsquo (107v) rarr buumlkuumllmiş bull
sect 311abela (belaacute) lsquodisaggiorsquo (73v) lsquorouinarsquo (108v) bela ccedilek- (belaacute cicheacuterum) lsquopatirersquo
(102v) bull Per il sintagma cfr tml belasını ccedilekmek lsquoto suffer (for some deed)rsquo (Redhsup2 109)
belki (beacutelchi) lsquoforsersquo (78v)belli belliduumlr (belliacutedur) lsquoegrave manifestorsquo (75v)ben (beacuten) lsquoiorsquo ben genduumlm (beacuten ienduacutem) lsquoio stessorsquo (92v) benden (bendeacuten)
lsquoda parte miarsquo (72v)benuumlm rarr hatır pay yan
62
beŋz (benziacute) lsquoeffigiersquo (75v) bull Osm lsquocera aria di volto sembianzarsquo (Men 863) sect 311a
beŋze- (benszeacuterum) lsquoassomigliarersquo (63r) lsquorassomigliarersquo (108r) lsquosomigliarersquo (111v)
berber (berbeacuter) lsquobarbierorsquo (64v)berdadeg (beacuterda) lsquocauallo da somarsquo (68r) bull Cfr ar alg bardal lsquomauvais cheval
rossersquo bardan lsquoharidelle cheval qui nrsquoa pas de sangrsquo (Beaussier 44) = ar lett birdawn lsquocavallo di razza inferiore ronzino cavallo da soma da trainorsquo (VAI 66) Circa la d del F va detto che in molte varietagrave parlate dellrsquoarabo egrave comune la sostituzione delle interdentali con le rispettive dento-alveo- lari cfr laquodans la prononciation usuelle ce son (scil d) se confond geacute-neacuteralement avec celui de draquo (Beaussier 361 in riferimento allrsquoalgerino-tunisino) Nellrsquoosm lett questo arabismo egrave attestato come birzevn lsquoa com-mon work-horse not of Arabian bloodrsquo (Redhsup1 355)
beri rarr ccedilokberk (baacuterc10) lsquolamporsquo (95r)besbelli besbelliduumlr (besbelliacutedur) lsquoaperto manifestorsquo (62r)besle- (besleacuterum [bessileacuterum (69r 100r)]) lsquoalleuarersquo (60r) lsquocibare nutrirersquo
(69r) lsquonodrirersquo (100r)besleme besleme kız (bessilemeacute chiacutes) lsquofigliola adottiuarsquo besleme oġlan (bes-
silemeacute ouglaacuten) lsquofigliolo adottiuorsquo (77v) bull I sintagmi dati dal F non paiono segnalati da altre fonti
beslenmiş (beslenmiacutesc) lsquoalleuatorsquo (60r)beş (beacutesc) lsquocinquersquo (69r)beş yuumlz (beacutesc iuacutes) lsquocinquecentorsquo (69r)beşer beşer (bescieacuter bescieacuter) lsquoa cinque a cinquersquo (69r)beşik (biacutecsc) lsquocuna culla di batildebinirsquo (72r) bull sect 229beşinci (bescscingiacute) lsquoquintorsquo (106v) rarr on beşincibeyit (beiacutet) lsquodistico di uersirsquo (74v) lsquosentenza dettorsquo (110v)beyn- beynuumlmuumlzde (beinetmusdeacute) lsquotra di noirsquo beynuumlnuumlzde (beinetnisdeacute) lsquotra
di uoirsquo (116r) bull Le varr date dal F sono costruite sulla base araba parlata baumlynat- (cfr p es baynātkum lsquoentre vousrsquo Beaussier 96)
bez (beacutes) lsquopanno di linorsquo (102r) lsquotela di linorsquo (115r)bez- (beszeacuterum [bezeacuterum (93v)]) lsquoaffannarsi fastidirsirsquo (58v) lsquoinfastidirsirsquo
(93v)bezdir- (besdereacuterum) lsquoesasperare sdegnarersquo (76r) lsquoinfastidirersquo (93v) lsquopertur-
barersquo (104r)bezdirmiş (besdermiacutesc) lsquoesasperatorsquo (76r)bıccedilak (bucciaacutec) lsquocoltellorsquo (69v) bull Cfr buccedilak (buciak) lsquoidrsquo (Mol 97)bıccedilakccedilı (bucciacgiacute) lsquocoltellarorsquo (69v)bırak- (braccaacuterum) lsquobuttar uiarsquo (66r) lsquogittarersquo (90v)
10 Corr in luogo di scimscieacutec
63corpus lessicale turco
bıyık (biȷg) lsquomostacciorsquo (99r)biber (pipeacuter) lsquopepe aromatorsquo (103r) bull La forma del F denota ancora la con-
servazione delle bilabiali sorde conformemente alla fonte greca pipeacuteribiccedil- (biccieacuterum [bicchieacuterum (111r)] lsquometere il grano etcrsquo (98r) lsquoserrare cotilde la
serrarsquo [= segare] (111r) bull La var bik- del F egrave dovuta prob a ipercorrettismobiccedilici (biccigiacute) lsquometitorersquo (98r)bil- (bileacuterum) lsquoconoscerersquo (71r) lsquosaperersquo (109v)bildir- (bildireacuterum) lsquoragguagliarersquo (107r) lsquoreuelarersquo (107v) rarr sipahilikbildircin (bildirgiacuten) lsquoquaglia vgellorsquo (106v)bile (bileacute) lsquogiontamente insiemersquo (90r)bilegi (bileacuteg) lsquopietra drsquoammolarersquo [= cote] (104v) bull Osm bilegi (bileghi) lsquoruo-
tarsquo (Arg 53)bileguuml lsquocote pietra da affilarersquo (Men 1004) sect 312bile(t)- (bileteacuterum) lsquoammolarersquo [= affilare] (104v) bull sect 3222bbilezik (blesiacutec) lsquomanettersquo (97r)bilmiş ol- (bilmiacutesc holuacuterum) lsquoaccorgersirsquo (57v) bull Osm lsquoaduertiscorsquo (bilmisci-
olurum Arg 53)biŋ (biacuten) lsquomille numerorsquo (98r) rarr on biŋbin- (bineacuterum) lsquocaualcarersquo (68r) bull Il sign del F corrisponde a ata bin-binici (binigiacute) lsquocaualcatorersquo (68r)Binzert (binszeacutert) lsquoBiserta citagrave in Africarsquo (65r)bir (biacuter) lsquovnorsquo (118r) rarr dem her kimse neste soumlz uumlccedilbir et- (biacuter edeacuterum) lsquoagguagliarersquo (59r) lsquocongiungerersquo (70v)bir ezden (bir esdeacuten) lsquodi cqua un pocorsquo (73v) bull Osm lsquodi qui a pocorsquo (bir esden
Arg 53)bir oġurdan (biacuter ordaacuten) lsquotutta ad una uoltarsquo (73v) lsquotuttrsquoa un co[l]porsquo (116v) bull
Osm lsquotutto in una volta in un impeto in un tratto in un fiatorsquo (Men 521-522) Per la forma del F cfr bir ordan lsquoaffattorsquo (Masc 8)
birer birer (bireacuter bireacuter) lsquoad uno ad unorsquo (58r) lsquovno per unorsquo (118r)bit (biacutet) lsquopedocchiorsquo (103r)bit- (bitteacuterum) lsquogermogliarersquo (90r)biz (biacutes) lsquonoirsquo (100r)bizuumlm (bisuacutem) lsquonostrorsquo (100r) rarr hatırbodur (bo[]duacuter11) lsquonano mostrorsquo (99v) bull Osm tml lsquoshort squat dwarfrsquo
(Redhsup2 134)bog- (bogaacuterum) lsquoaffogarersquo (58v) lsquosoffogarersquo (111v)boġaz (bugaacutes) lsquofaucirsquo (77r) lsquogolarsquo (90v) rarr ccedilalış- Misina boġazıboġaz ıktı (bugaacutes chijttiacute) lsquocollanarsquo (69v) bull Il secondo elemento del sintagma
dato dal F puograve essere una var metatetica di osm ıkd lsquocollana vezzorsquo (Men 3295-96) sect 212d
boġazla- (bugaslaacuterum) lsquoscannarersquo (109v)boġazlanmış (bugaslanmiacutesc) lsquoscannatorsquo (109v)
11 La parola egrave semicancellata da una macchia tra o e d sembra tracciata unrsquoaltra lettera
64
bogday (bocdaacutei) lsquograno frumentorsquo (91r) bogday başı (bocdaacutei basciacute) lsquospica di granorsquo (113r) bull Cfr bokday (bocdai) lsquofurmentorsquo (ITS 220)
bogul- (boguluacuterum) lsquoaffogarsirsquo (58v)bok (boacutec) lsquostercorsquo (113v) şarap bok (sciaraacutep boacutec) lsquofeccia di uinorsquo (77r) bull Per
il sintagma cfr şarap bokı (sciarap bochi) lsquoidrsquo (Arg 228)bokla- (bocclaacuterum) lsquoimbrattarersquo (92v)bol (boacutel) lsquolargorsquo (95r)bol et- (bol edeacuterum) lsquoallargarersquo (60r)borc (boacutergi) lsquodebitorsquo (73r) bull sect 311aborc al- (boacutergg aleacuterum) lsquoobligarsirsquo (100v)borclı (borgiliacute [borggliacute (100v)]) lsquodebitorersquo (73r) lsquoobligatorsquo (100v)borclı ol- (borgiliacute [borggliacute (100v)] holuacuterum) lsquofar debitorsquo (76v) lsquoobligarsirsquo
(100v)borı (boriacute) lsquotromba da guerrarsquo (116v)bostan (bostaacuten) lsquohortorsquo (92r) lsquoorto di foglie etcrsquo (101r)bostancı (bostangiacute) lsquohortolanorsquo (92r) lsquoortolanorsquo (101r)boşanmış (boscianmiacutesc) lsquoallentatorsquo (60r)boşat- (bosciateacuterum) lsquoallentarersquo (60r) lsquolentarersquo (95v) lsquosligarersquo (111v) lsquospararersquo
(112v) lsquosuotarersquo (114r) lsquovotarersquo (118v) karı boşat- (cariacute bosciateacuterum) lsquore-pudiar la mogliersquo (107v)
boya (boiaacute) lsquotintarsquo (115v)boya(t)- (boiateacuterum) lsquotingerersquo (115v) bull sect 3222bboya(t)mış (boiatmiacutesc) lsquotintorsquo (115v)boynuz (boinuacutes) lsquocornorsquo (71r)boyun (boinuacute) lsquocollorsquo (69v) boynu vur- (boinuacute uuruacuterum) lsquodecapitarersquo (73r)
lsquotroncare il caporsquo (116v) bull Per il sintagma cfr osm boyun [boynunboynu-nu (TS 654-55)] urmak lsquotagliar il collorsquo (Men 950-51) sect 311a
boyunduruk (boiunduruacutec) lsquogiogo di buouersquo (90r)boz- (bosaacuterum) lsquodisfarersquo (74r) lsquoguastarersquo (91v) lsquosconciarersquo (110r)boza (bosaacute) lsquoceruosarsquo (68v)bozmış (bosmiacutesc) lsquosconciatorsquo (110r)bozul- (bosoluacuterum) lsquoguastarsirsquo (91v)boumlcek (bugeacutech) lsquovermersquo (117v) rarr suumlmuumlkli boumlcek bull Cfr buumlcek lsquobaco uerminersquo
(buggech Arg 57) lsquolombrico ruga bruco vermersquo (bugech Carr 93)boumlgiboumlguuml (buguacute) lsquofatturarsquo (77r) bull Osm lsquomagia negromantia stregaria incante-
simorsquo (Men 937) Lo stesso Meninski dagrave anche le varr delabializzate bugubugı
boumlgile-boumlguumlle- (buguleacuterum) lsquofar fattucchiariarsquo (77r) bull Osm buumlgile(n)- (bu-ghilenurum) lsquoammalio unorsquo (Arg 57) tml buumlyuumllemek lsquoto bewitch to charm fascinate enchantrsquo (Redhsup2 151)
boumlluumlk (buluacutec) lsquoparte portionersquo (102r) lsquosquadra di gentirsquo (113v) boumlluumlk boumlluumlk (buluacutec buluacutec) lsquoa schiera a schierarsquo (59r)
boumlylesine (builesineacute) lsquoa questo modorsquo (62r) lsquocostiacute in questo modorsquo (71v)
65corpus lessicale turco
bu (buacute) lsquoquestorsquo (106v) bunuŋ iccediluumln (bunuacuten icciuacuten) lsquoper questorsquo (103v) rarr gece sabah yer
bucak (bugiaacutec) lsquoangolo cantonersquo (61v)budak (budaacutec) lsquoramo drsquoalberorsquo (107r)buffindeg (buffiacuten) lsquobuffonersquo (65v) bull Italianismo senza altri riscontribuga (bugaacute) lsquotoro animalersquo (115v)buguumln (buacute iuacuten) lsquohoggi questo giornorsquo (92r)buhur (buchhuacuter) lsquoperfumorsquo (103v)buhur et- (buchhuacuter edeacuterum) lsquoperfumarersquo (103v)buhurcı (buchhurgi) lsquoperfumierersquo (103v) bull Si noti che nella restante lessico-
grafia ottomana questo derivato egrave attestato solo dalla fine del XVIII sec (StS HWb 39)
buh[ur]la- (buch[]larum) lsquoperfumarersquo (103v)bul- (buluacuterum) lsquoritrouarersquo (108v) lsquotrouarersquo (116v) rarr bahanebulanık (bolaniacutech) lsquoturbidorsquo (116v)bulaş- suyı bulaş- (suiacute bolascieacuterum) lsquotorbidare lrsquoaquarsquo (115v) bull Il verbo do-
vrebbe avere la forma causativa bulaştır-bulaşık (bolasciacutehc) lsquotorbidorsquo (115v)buldur (bulduacuter) lsquoautunnorsquo (63v) bull Osm bıldırbuldur lsquogeccedilen yılrsquo (TS 538-39)
Il sign dato dal F si puograve spiegare supponendo che egli abbia sentito usare la voce nei primi mesi dellrsquoanno e lrsquoabbia interpretata come riferentesi alla sola stagione precedente e non allrsquointero anno
bulun- (bulunuacuterum) lsquoritrouarsirsquo (108v)buluşmak buluşmaya git- (buluacutescmaaacute ghideacuterum) lsquoandar a invitarersquo (61r)bulut (bluacutet) lsquonuuolarsquo (100r)bulutlan- hava bulutlanır (aguaacute blutleneacuter) lsquoannebbiarsi lrsquoariarsquo (61v)bulutlı (blutliacute) lsquonuuolosorsquo (100r) hava bulutlıdur (aguaacute blutliacutedur) lsquolrsquoaere egrave
annebbiatorsquo (61v)bunda (bundaacute) lsquoqua in q(ues)to locorsquo (106v)bundan (bundaacuten) lsquoda cquarsquo (73v)burun (burnuacute) lsquonasorsquo (99v) bull sect 311aburuş- (burusciuacuterum) lsquoarrapparsi arronchiarsirsquo [= raggrinzirsi] (62v)but (buacutet [buduacuten (61v)]) lsquoanguitagliarsquo [prob var di anguinaglia lsquozone adia-
centi alla radice anteriore della coscia inguinersquo] (61v) lsquocosciarsquo (71v) bull Lrsquoipotesi piugrave probabile per spiegare la forma budun egrave che il F abbia chiesto a un informatore laquoCome si dice questoraquo indicando la propria regione inguinale e che lrsquoaltro abbia risposto budun lsquo(Egrave) la tua cosciarsquo Lrsquoosm budbut designa propr la parte superiore della coscia (Men 911) cfr pure budler başı (budler basci) lsquolrsquoanguinagliarsquo (Mol 183)
buyur- (buiuruacuterum) lsquocomandarersquo (69v)buyuruk (buiuruacutec) lsquocomandamentorsquo (70r) lsquoordinersquo (101r)buz (boacutes) lsquogiacciorsquo (90r)buzaġı (busaghiacute) lsquovitella di lattersquo (118r)
66
buumlkuumllmiş beli buumlkuumllmiş (beliacute bucculmiacutesc) lsquoaggobatorsquo (59r) lsquogobborsquo (90v) bull Cfr osm beli boumlkuumlldi lsquosrsquoincuruograve la di lui schiena ograve staturarsquo (Men 936) La grafia del F sembra indicare una var bukulmış (v perograve sect 211d) Nel t anatolico egrave attestata la forma bukmak lsquobuumlkmekrsquo (TTAS)
buumltuumln (buttuacuten) lsquointiero sanorsquo (94v)buumlyuuml- (buiuluacuterum) lsquocrescerersquo (71v) bull sect 3221b Cfr comunque osm buumlyuumln-
mek lsquobuumlyuumlmekrsquo (TS 746)buumlyuumlk (buiuacutec) lsquograndersquo (91r)buumlyuumlk ana (buiuacutec anaacute) lsquomadre della madrersquo (96v)buumlyuumlk et- (buiuacutec edeacuterum) lsquoaggrandirersquo (59r)buumlyuumlklen- (buiucleneacuterum) lsquoinsuperbirsirsquo (94v)
67corpus lessicale turco
C
caba ccedilek- (ccedilık-) (giaacuteba cicheacuterum) lsquopresentarersquo (105v) bull I sintagmi ottomani dati da Meninski sono caba etmekvermek lsquodar in dono per niente donare presentarersquo (Men 1574)
cafa (giafaacute) lsquoguairsquo (91r)caiz (giais) lsquoconuenientersquo (70v) lsquolecitorsquo (95v) caiz degilduumlr (giaiacutes deiacuteldur)
lsquoinconuenientersquo (70v)caiz ol- (giaiacutes holuacuterum) lsquoconuenire esser lecitorsquo (70v)cambaz (giambaacutes) lsquosaltatore che fa prouersquo (109r)can (giaacuten) lsquoanimarsquo (61v) lsquospiritorsquo (113r) rarr ccedilekiş-canavar (gianauaacuter) lsquoanimalersquo (61v)carafadeg balıġı (giarraacuteffa baluacutec) lsquosalpa pescersquo (109r) bull Ar dial (Tunisia) ǧa-
rafaʰ lsquoalosersquo (Dozy 1 187) geraffagerafagiraffa (mantengo la grafia del-la fonte) lsquooratarsquo (Oman 82)
cariye (giariaacute) lsquodonzellarsquo (74v) lsquoschiauarsquo (110r)cazu (giasuacute) lsquofattucchiarorsquo (77r)cebe (giebeacute) lsquogiacco armaturarsquo (90r)cebeci (giebegiacute) lsquogiacchierorsquo (90r)cedd (giddiacute) lsquoschiatta generationersquo (110r) bull Osm lsquoauolo auorsquo (Men 1587) Il
dato del F egrave tratto evidentemente da sintagmi del tipo yedi ceddine varince lsquosinrsquoalla settima generationersquo (ibid)
celali (gelaacutel) lsquoribbellorsquo (107v) bull Osm celalicalali (gelali gialali) lsquoassassino rebellersquo (Mol 62 339) Per la forma ipercorretta del F cfr cilacircl (dschilal) lsquorebellersquo (Pr 503) sect 312
cemaat (giumaacute) lsquochiesarsquo (69r) bull Osm lsquoconsessus communitas ecclesia con-cilium synagogarsquo (Men 164) = cuumlmayat (giumaiat) lsquocomunitagraversquo (Mol 98) La forma del F puograve essere dovuta a contaminazione con cuma lsquovenerdigraversquo
cenk (gieacutenc) lsquocombattimentorsquo (69v) lsquoguerrarsquo (91v) cenkte oumll- (giencdeacute uluacuterum) lsquomorire nella guerrarsquo (98v)
68
cenk et- (gieacutenc edeacuterum) lsquocombatterersquo (69v) lsquofar battagliarsquo (76v)Ceneviz vilayet (ginuuiacutes velaieacutet) lsquoGenoa citagraversquo (90r) bull La forma Cinviz egrave atte-
stata da Enveri [1464] e Piri Reis [1525] (TETTL 1 428)cenkccedili (giencgi) lsquocombattentersquo (69v)cerrah (giarraacute) lsquomedico di chirurgiarsquo (97v)cevap (giuaacutep) lsquorispostarsquo (108r) bull Cfr coap (gioap) lsquoidrsquo (Arg 64 a cui rinvia-
mo per ulteriore documentazione) La forma del F va certo letta cuap non civap
cevap ver- (giuaacutep uereacuterum) lsquorisponderersquo (108r)ceviz (gieuiacutes) lsquonoce moscatarsquo (100r)Cezayir (gisaiacuter) lsquoAlgieri citagrave in Barberiarsquo (59v)cılasıncelasın (gielasiacuten) lsquobrauo poterosorsquo (65v) bull Osm lsquokahraman babayiğit
guumlrbuumlz delikanlırsquo (TS 767-68) La forma celacircsın egrave data da TETTL 1 425cıva (giuaacute) lsquoargento uiuorsquo (62v)cibs (gibiacutes) lsquogesso p(er) fabricarersquo (90r)ciger (gigheacuter) lsquofecatorsquo (77r)cin (giacuten) lsquospiriti infernalirsquo cinden vurul- (gindeacuten uurulmiacutescium) lsquospiritarsirsquo
(113r) bull sect 3213acins (giacutens) lsquogente nationersquo (90r) lsquolegnagiorsquo (95v) lsquostripe (sic) razzarsquo (113v)
rarr ccedilingana cins Macarcoumlmert (giumeacutert) lsquocortese liberalersquo (71r)coumlmertlik (giumertliacutec) lsquoliberalitagraversquo (95v)cuumlmle (giuacutemle) lsquotuttrsquoinsiemersquo (116v)cuumlnk (giuacutenc) lsquolibro di ricordo squarciafogliorsquo [= taccuino notes] (95v) bull Osm
lsquolibretto di canzoni ograve altri versirsquo (Men 1663) Secondo TETTL 1 453 evoluzione semantica di coumlngcuumlnkcuumlng lsquobir ccedileşit buumlyuumlk gemirsquo di origine ultima malese (cfr port junco ingl junk it giunca ecc)
cuumlz (giuacutes) lsquoquinternorsquo (106v)
69corpus lessicale turco
Ccedil
ccediladır (ciadeacuter) lsquopadiglionersquo (101v)ccedilak (ciaacutec) lsquofincheacutersquo (77v) bull Osm lsquousque usque adeo utrsquo (Men 1553)ccedilak- (ciaccaacuterum) lsquovenire agrave gran moltitudinersquo (177r) rarr şimşek ccedilak- bull Il sign
del F non egrave riscontrabileccedilakal (ciaccaacutel) lsquocontadinorsquo (70v) lsquorustico uillanorsquo (109r) lsquovolpersquo (118r) bull Lo
zoonimo turco significa ovviamente lsquosciacallorsquo il passaggio semantico a lsquovolpersquo non pare altrimenti attestato (cfr rarr tilki) Per i significati connotativi cfr t dial ccedilakal lsquoipsiz serseri işbilmeyen acemi toy cimrirsquo (DS 1041)
ccedilakı (ciacchiacute) lsquocoltello a rasolorsquo [= a serramanico] (69v)ccedilakır (ciaghiacuter) lsquovinorsquo (117v)ccedilakşır (ciecscieacuter) lsquocalzettersquo (66v) rarr gey-ccedilal- (cielaacuterum) lsquopercuoterersquo (103v) lsquosonarersquo (112r) rarr ccedilingane ccedilal- dil ccedilal-
dilbazlık fiska ccedilal- muziki ccedilal- taban ccedilal- volta ccedilal-ccedilalış- (cialiscieacuterum) lsquoaffaticarsirsquo (58v) lsquofaticarersquo (76v) lsquoprocurarersquo (105v) bo-
ġazına ccedilalışan (bugasinaacute cialisceacuten) lsquogolosorsquo (90v) bull Il sintagma ottomano usuale per lsquogolosorsquo egrave boġaz kulukulı (Men 3801 Pianz 157)
ccedilalka- (cialcaacuterum) lsquocriuellarersquo (71v) bull Osm tml ccedilalka(la)mak lsquoto shake agi-tate to sieve (grain) (by shaking it)rsquo (Redhsup2 169)
ccedilam (ciaacutem) lsquopigna fruttorsquo (104v)ccedilam aġacı (ciaacutem agaacutecc) lsquopigna alberorsquo (104v)ccedilanak (cienaacutec) lsquopiattorsquo (104r) lsquovaso nomersquo (117r)ccedilardak (ciardaacutec) lsquocapannarsquo (67r)ccedilare (ciaacutera) lsquoricapitorsquo [= aiuto sostegno provvisione] (107v)ccedilarşaf (ciarsciaacutef) lsquolenzuolorsquo (95v)ccedilarşı (ciarsciaacute) lsquopiazzarsquo (104v)ccedilaşıt (ciarsciacutet) lsquospia spionersquo (113r) bull Per lrsquoepentesi cfr t dial ccedilarşut lsquobildir-
meden denetleyen (kimse)rsquo (DS 1084)
70
ccedilat- (ciataacuterum) lsquoinuestire proprio di vascellirsquo (94v) bull Osm lsquose joindre srsquoem-boicircter srsquoentre-choquer se heurter aborderrsquo (BarbM 1 555-56)
ccedilatla- (ciatilaacuterum) lsquocreparsirsquo (71v)ccedilatlat- (ciatilateacuterum) lsquocrepar ad altrorsquo (71v)ccedila(v)uş (ciauacutesc [ciauacutes (98r)]) lsquoambasciadorersquo (60v) lsquomessagierorsquo (98r) hunkacircr
ccedila(v)uşı (inchiaacuter ciausciacute) lsquoambasciador del Rersquo (61r) bull Osm lsquoa herald a poursuivant a messengerrsquo (Redhsup1 711) Cfr lrsquoantico turchismo italiano chiausso (chiaus ciaus) lsquomesso drsquouna autoritagraversquo (DEI 895)
ccedila(v)uşlık ccedilavuşlıġa git- (ciauacutesclighaacute ghideacuterum) lsquoandar in atildebasci[e]riarsquo (61r)ccedilay (ciaacutei) lsquofiumersquo (78r) rarr kenar Nil succedilek- (cicheacuterum) lsquotirar dietrorsquo (115v) adı ccedilek- (adiacute cicherum) lsquoleuar la famarsquo
(76v) kem adı ccedilek- (chieacutem adiacute cicheacuterum) lsquoinfamarersquo (93v) kuumlrek ccedilek- (ghiureacutec cicheacuterum) lsquovocarersquo [= vogare] (118r) rarr azap bela caba ccedilek- succedil bull Per il primo sintagma cfr adı ccedilekmek (adi ciekmek) lsquosmaccare [= svergognare] qualchunorsquo (Mol 406)
ccedilekiccedil (ciechiacutecc) lsquomartellorsquo (97r)ccedilekiccedille(n)- (ciechiccleneacuterum) lsquomartellarersquo (97r) bull sect 3221accedilekil- (cichileacuterum) lsquoarrapparsi arronchiarsirsquo [rarr buruş-] (62v) bull Cfr ccedilikil-
(cichilurum) lsquoritirarsi ragrinzarsirsquo (Carr 108)ccedilekirdek (ciecheacuterdec) lsquoossa dei fruttirsquo (100v)ccedilekirge (cighirgheacute) lsquogrillo animalettorsquo (91r)ccedilekiş- can ccedilekişir (giaacuten cicscieacuter) lsquosta facendo il trattorsquo [= egrave agonizzante] (98v)
bull Tml can ccedilekişmek lsquoto be dying in agonyrsquo (Redhsup2 154)ccedilektiri gemi (cictriacute ghiemiacute) lsquogalerarsquo (79v) bull Osm ccedilektuumlri lsquotriremisrsquo (Men On
1695)ccedilektiri lsquogalley (used for wartrading)rsquo (Redhsup2 180)ccedilelebi (cielebiacute) lsquocaualiero persona nobilersquo (68r) lsquogentilrsquohuomorsquo (90r) lsquonobi-
lersquo (100r)ccedilelik (cieliacutec) lsquoacciaro metallorsquo (57v)ccedilengel demir ccedilengeli (demiacuter ciengeliacute) lsquocrocco di ferrorsquo (71v)ccedilerak (cieraacutec) lsquocandelierersquo (67r)ccedileşme (ciescimeacutet) lsquofontanarsquo (78r) bull La forma del F denota lrsquoinflusso analogico
degli arabismi in -et (riflesso della tārsquo marbūṭa)ccedileşte (ciesteacute) lsquoliuto da sonarersquo (96r) bull Osm lsquouzun saplı buumlyuumlk tekneli bir ccedileşit
musiki aletirsquo (TS 870) ccedileşde (cescdeh) lsquocitararsquo (Carr 105)ccedilevir- (cieuereacuterum) lsquocircondare girare intornorsquo (69r) lsquotorniarersquo (115v) ben
şişi ccedileviriruumlm (ben scisciacute cieuereacuterum) lsquoio uolto lo spitorsquo (59r)ccedilevirme (cieuermesiacute) lsquoriparo siepersquo (108r) bull Il dato del F egrave palesemente tratto
da un sintagma del tipo ccedilit ccedilevirmesi Cfr ccedilit ile ccedilevirmek lsquosiepare assie-parersquo (Men On 1541)
ccedilevre (cieueregrave) lsquocircolo o ruota di (per)sone i q(ua)li o stanno in piedi o seden-do o in qualsiuoglrsquoaltro modorsquo (69r)
ccedileyne- (cineacuterum) lsquomasticarersquo (97r) bull Il F documenta giagrave la forma lsquomodernarsquo ccediliyne-ccediliğne- (TETTL 1 524)
71corpus lessicale turco
ccedileyrek (ciereacutec) lsquoquarto partersquo (106v) bull T dial ccedilerek lsquoccedileyrekrsquo (DS 1145)ccedileyrekle- (cierecleacuterum) lsquosquartarersquo (113v) bull In questo sign il verbo egrave registrato
pure da Arg70 e Mol 427ccedilıban (ciubaacuten) lsquoaposteumarsquo (62r) lsquoposteumarsquo [= ascesso] (105v) lsquocarbonchiorsquo
(67v)ccedilıfut (cifuacutet) lsquogiudeorsquo (90v)ccedilıġır- (cighireacuterum [cighereacuterum (91r)]) lsquocantarersquo (67r) lsquochiamarersquo (68v) lsquogridarersquo
(91r) meydana ccedilıġır- (maidanaacute cighireacuterum) lsquodisfidarersquo (74r) bull Osm lsquoba-ğırmak haykırmak davet etmek ccedilağırmakrsquo (TS 886-87) t dial ccedilığırmak lsquoto call to sing (a song)rsquo (prov[incial] Redhsup2 184) Il sintagma usuale per lsquosfidarersquo egrave meydana okumak
ccedilıġırt- (cighirteacuterum) lsquomandar a chiamarersquo (96v) bull Osm lsquoinvitare chiamare indirersquo (Dede Korkut 336)
ccedilık- (cicheacuterum) lsquoascendere salirersquo (63r) rarr deġirmen gemi bull Dal punto di vista formale egrave palese la confusione con rarr ccedilek-
ccedilıkar- rarr embik koumlk yarakccedilıplak (ciuplaacutec) lsquonudorsquo (100r)ccedilıplak et- (ciuplaacutec edeacuterum) lsquospogliarersquo (113r)ccedilıra (cieraacute) lsquoedera legnorsquo (75v) bull Osm tml lsquoresinous piece of woodrsquo (Redhsup2
189)ccediliccedilek (cicieacutec) lsquofiorersquo (78r) lsquovaroli mal di puttirsquo (117r)ccediliccedileklen- (ciciecleneacuterum) lsquofiorirersquo (78r) lsquometter li uarolirsquo (117r)ccediliccedilekli (ciciecliacute) lsquofioritorsquo (78r)ccedilift (ciacuteft) lsquocoppiarsquo (71r) lsquoparorsquo (101v) ccedilift tek (ciacuteft teacutec) lsquopari et disparirsquo (102r)ccedilift suumlr- (cift sureacuterum) lsquoararersquo (62r) lsquocultiuar la terrarsquo (72r)ccediliftccedili (ciftciacute [ciftgiacute (62r 97r)]) lsquoagricoltorersquo (59r) lsquoaratorersquo (62r) lsquomassaro di
biadersquo (97r)ccediliftccedililik (ciftiliacutec) lsquoagricolturarsquo (59r)ccediliġ (ciacute) lsquocrudo n(on) cottorsquo (71v)ccedilimdi- (cimdireacuterum) lsquopizzicarersquo (104v) bull Attestato sia nelle fonti ottomane sia
nel t dial (TS 921 DS 1222)ccedilin sabah (ciacuten sabaacute) lsquoa buonrsquohora matinorsquo (57r) lsquoal far del giornorsquo (59v)ccedilingane cins (ciacutengana giacutens) lsquozingari popolirsquo (118v) bull La tesi comunemente
accettata che vede come fonte dellrsquoetnonimo il gr Aqiacutegganoj denomina-zione dei membri di una setta medievale di eretici (TETTL 1 519) egrave stata messa in discussione da M Stachowski il quale la considera laquoeine ge-lehrte Volksetymologieraquo (StM Zig 161) e dal canto suo pone la voce in possibile relazione etimologica coi termini ungherese szegeacuteny e ant turco čiumlgāń entrambi lsquopoverorsquo (ibid)
ccedilingane ccedilal- (cinganeacute cielaacuterum) lsquoadularersquo (58r) lsquoallettare lusingarersquo (59v) bull Sintagma di cui non abbiamo trovato altra documentazione
ccedilirkin (cichiacuten) lsquobruttorsquo (65v) bull T dial ccedilikin lsquoccedilirkinrsquo (TTAS)ccedilirkinlik (cichinliacutec) lsquobruttezzarsquo (65v)
72
ccedilivi (ciouiacute) lsquochiodorsquo (68v) bull Il dato del F deve provenire da una Beiform turca ccediluviccediluumlvi cfr kipciaco ccediluvu lsquobiz sivri uccedillu alet tığrsquo (KTS 549) tataro di Crimea ccediluumly lsquoder Nagelrsquo (Radl 3 2189)
ccedilivile- (ciuileacuterum) lsquoinchiodarersquo (93v)ccediliz- (ciseacuterum) lsquointagliarersquo (94v)ccedilizi (cisiacute) lsquolinearsquo (96r)ccediloban (ciubaacuten) lsquopastore drsquoarmentirsquo (102v)ccedilok (cioacutec) lsquoassairsquo (63r) ccediloktan (ciocdaacuten) lsquodi lungo temporsquo ccediloktan beri (cioc-
daacuten beriacute) lsquodi lungo tẽpo in quarsquo (73v) ccediloktandur (cioctaacutendur) lsquogran tempo egraversquo (91r) katı ccediloktur (catiacute cioacutecdur) lsquoegrave tropporsquo (76r) rarr şuumlkuumlr
ccediloumlguumlr (ciuuuacuter) lsquoliuto da sonarersquo (96r) bull Osm lsquoinstrumentum musicum cithara crassius feregrave ut Italicum colascionersquo (Men 1682)
ccediloumlmlek (ciumleacutec) lsquovaso nomersquo (117r)ccediloumlz- (cieseacuterum) lsquoscioglierersquo (110r) bull Cfr ccedilezmek (cesmek) lsquodisciogliere disli-
gare sciogliere slegarersquo (Mol 121 passim)ccediloumlzgi (ciosghiacute) lsquofilato p(er) far telarsquo (72v) lsquovrdimento et trama cioegrave il filato il
quale srsquoha da tessere innante drsquoesser tessutorsquo (115r)ccedilubuk (ciubuacutec) lsquobacchettarsquo (64r)ccediluha (ciuaacute) lsquopanno di lanarsquo (102r)ccedilukur yer (ciucuacuter ieacuter) lsquocauarsquo (68r)ccedilulha (ciuluhaacute) lsquotessitorersquo (115r) bull sect 216ccediluval (ciuaacutel) lsquobisaccia saccorsquo (65r)ccediluvaldız (ciualdiacutes) lsquoaco saccora[]rsquo (57v)ccediluumlnki (ciunchiacute) lsquoda poicheacutersquo (72v) lsquopoicheacutersquo (104v)ccediluumlruumlk (ciuruacutec) lsquofracitorsquo (78v)ccediluumlruumlk ol- (ciuruacutec holuacuterum) lsquoammarcirsirsquo (61r)
73corpus lessicale turco
D
daġ (daacuteg) lsquomontagnarsquo (98v) rarr tepedaġıt- (daghiteacuterum) lsquodispargierersquo (74r) lsquodissiparersquo (74v) lsquosbaragliare sbarat-
tarersquo (109v)daġlı (dagliacute) lsquomontuosorsquo (98v)daha (daaacute) lsquoanchora aduerbiorsquo (61r) daha degil (dahaacute deiacutel) lsquonon ancorarsquo
(100r) rarr eyi tezdaima (daacuteima) lsquoeternamentersquo (76r) lsquosemprersquo (110v)daira (dahiraacute) lsquocircolorsquo (69r)dalak (talaacutec) lsquomilzarsquo (98r)damak (dumaacuteg) lsquopalato nella boccarsquo (101v) bull Puograve darsi che la forma del F sia
sorta per accostamento a rarr dumagudamar (damaacuter) lsquovena del sanguersquo (117r)damla (damlaacute) lsquogocciolarsquo (90v) damlaya damlaya (damlaaacute damlaaacute) lsquoa goccia
a gocciarsquo (59r)damla- (damlaacuterum) lsquogocciolarersquo (90v)danış- (daniscieacuterum) lsquoconferire domatildedar cotildesigliorsquo (70r) lsquoconsegliarsirsquo (70v)danışman (daniscmaacute) lsquoconsiglierersquo (70v) bull Osm lsquodanışılan kimse fakih acirclimrsquo
(TS 1000) lsquowise scholarrsquo (Birnbaum 74) tml lsquoconsultant adviserrsquo (Redhsup2 209) La forma del F egrave forse dovuta a ipercorrezione con accostamento ai nomi verbali in -ma
dar (daacuter) lsquoangusto strettorsquo (61v)dar et- (daacuter edeacuterum) lsquostringerersquo (114r)darccedilın rarr tarccedilındarı (dariacute) lsquomiglio biadarsquo (98r)darıl- (darileacuterum) lsquosentir affannorsquo (111r)davacı (daugiacute) lsquocontrariorsquo (70v) bull Cfr davcı (daugi) lsquoactor Klaumlgerrsquo (Meg)davar (daguaacuter) lsquobestia genericorsquo (65r) bull Osm lsquopecus jumentumrsquo (Men 2153)davul (dauacutel) lsquotamburrorsquo (114v)
74
dayan- (daianeacuterum) lsquoappogiarsirsquo (sic) (62r) lsquodurarersquo (75r) lsquopontellarersquo (105r)de imdi (deacute ndiacute) lsquohorsuacutersquo (92r) lsquosu uiarsquo (114r) bull Osm lsquosugrave dunque sugrave sugraversquo (Men
417) La forma dendi egrave attestata nel Divano di Mustafa Acircli (1584) (TS 1078)
de- (deacuterum) lsquodirersquo (73v) rarr demek iste-dede (dedegrave) lsquoauo il padre del padre o della madrersquo dede karı (dedeacute carigrave)
lsquolrsquoauarsquo (63v)defin (defiacuten) lsquoesequie di mortirsquo (76r)defin et- (defiacuten edeacuterum) lsquofar lrsquoesequiersquo (76r)defter (teuteacuter) lsquolibro di contirsquo (95v) bull T dial tevter lsquodefterrsquo (TTAS)deg- (deieacuterum) lsquoapprezzarersquo (62r) lsquotassare stimarersquo (114v) kaccedil deger (caiacutecc
deier) lsquoquanto ualersquo (106v) bull In Mol 331 questrsquoultimo sintagma italiano egrave tradotto niccedile deger (nice deghier)
deg(e)nek (dijneacutec) lsquobastonersquo (64v) bull T dial diynek lsquodeğnekrsquo (DS 1529) Per la discussione etimologica v Carr 117
degil rarr caiz dahadeġirmen (dighirmeacuten) lsquomolinorsquo (98v) deġirmene ccedilık- (dighirmenaacute cicheacuterum)
lsquomacinarersquo (96v)deġirmen taşı (dighirmeacuten taacutesc) lsquomacina di molinorsquo (96v)deġirmenci (deghirmengiacute) lsquomolinarorsquo (98v)degiş- (decscieacuterum) lsquobarattare catildebiarersquo (64v) lsquomutarersquo (99r) din degiş- (diacuten
decscieacuterum) lsquorenegarersquo (107v) bull La forma del F presenta sincope (sect 215) e successiva assimilazione (sect 225a)
degiştir- (decstereacuterum) lsquocambiarersquo (66v)deġmede (deimedeacute) lsquodifficilmentersquo (73v) lsquopiugrave presto di no che di sigrave mi par
difficilersquo (104v) bull Osm deġme de lsquonon facile vix quasi verorsquo (Men 2112) değmede (dejmede) lsquostento a crederlo non mi parersquo (Pianz 78)
dek akşama dek (acsciamaacute deacutec) lsquofin a nottersquo şimdiyedek (sciacutemdi edeacutec scim-diedeacutech) lsquofin adessorsquo (77v) lsquoinfin adessorsquo (94r)
del- (deleacuterum) lsquobucarersquo (65v) lsquoforarersquo (78r)deli (deliacute) lsquofarneticorsquo (76v) lsquomattorsquo (97v) lsquopazzorsquo (102v)deli ol- (deliacute holuacuterum) lsquofarneticarersquo (76v) lsquoimpazzirersquo (93r)delik (deliacutec) lsquobucorsquo (65v) lsquopertusorsquo (104r)delikanlı (deli caacuten) lsquogiouanersquo (90v) bull Abbiamo posto come lemma la forma
turca comune La voce del F egrave prob dovuta a una retroformazionedelikle- (delicleacuterum) lsquopertusarersquo (104r) bull Il verbo usuale egrave rarr del-delil (deliacutel) lsquoguidarsquo (91v)delilik (delliacutec) lsquopazziarsquo (102v) bull sect 215dem bir demde (bir dendeacute) lsquoistante di temporsquo (94v) ol demden (ol dendedeacuten)
lsquoda quel punto di tẽporsquo (72v) bull Osm bir demde lsquoin un momentorsquo (Men 2133) Nel dato del F il suff di locativo egrave stato incorporato nella parola (sect 311b)
demek iste- (demecsteacuterum) lsquosignificarersquo (111v) bull Tml lsquoto mean mean to sayrsquo (Redhsup2 217)
75corpus lessicale turco
demir (demiacuter) lsquoferrorsquo (77r) geminuumlŋ demiri (ghieminuacuten demiriacute) lsquoancora di nauersquo (61r) rarr ccedilengel kazık
demirci (demirgiacute) lsquoferrarorsquo (77r)deŋiz (denghiacutes) lsquomarersquo (97r) deŋiz geccedil-gez- (denghiacutes ghieccieacuterum denghiacutes
ghieseacuterum) lsquonauigarersquo (99v) rarr fırtına Kara Deŋiz suderi (diacuter) lsquocoiro pellersquo (69v) rarr yuumlz-sup2 bull sectsect 211a 312derin (deriacuten [diriacuten (105v)]) lsquofondale del marersquo (78r) lsquoprofondorsquo (105v)derman (dermaacuten) lsquoremediorsquo (107v)derman et- (dermaacuten edeacuterum) lsquoremediarersquo (107v)derun (deruacuten) lsquocuorersquo (72r) bull Osm lsquolrsquointeriore il cuore le viscerersquo (Men
2066)derviş (deruiacutesc) lsquoperegrinorsquo (103) bull Lo stesso sign egrave dato da Masc 123 e si ri-
ferisce al fatto che alcuni dervisci erano itineranti e vivevano di elemosina passando di cittagrave in cittagrave e di villaggio in villaggio
dervişlik (deruiscliacutec) lsquoperegrinaggiorsquo (103v)dervişlik et- (deruiscliacutec edeacuterum) lsquoperegrinarersquo (103v)derya (deriaacute) lsquovastitagraversquo (117r) bull Comrsquoegrave noto questo persianismo significa propr
lsquomarersquo Per il sign figurato del F cfr tml derya lsquosea vast expanse (of st)rsquo derya gibi lsquolots of superabundantrsquo (Redhsup2 223)
destur (testeacuter) lsquolicenzarsquo (96r) bull Cfr testir lsquolicentiarsquo (Arg 243) Per la forma del F cfr lrsquoantico turchismo serbo tester (testěrь) (StS Chr 66)
destur al- (testeacuter aleacuterum) lsquolicentiarsirsquo (96r)destur ver- (testeacuter uereacuterum) lsquolicentiarersquo (96r) bull Cfr testir ver- (testir uerurum)
lsquolicentio do licentia ad unorsquo (Arg 243)deve (deueacute) lsquocamelorsquo (66v)deve kuşu rarr yumurtadeveci (deuegiacute) lsquocameliero guard(iano) di cam(melli)rsquo (66v)devlet (deuleacutet) lsquosortersquo (112r)devletli başı devletli (basciacute deuletliacute) lsquobeatorsquo (64v) lsquofelicersquo (77r)devran (deuraacuten) lsquomondorsquo (98v) bull Per il sign cfr devraumln (deuraelign) lsquoil mondorsquo
(Arg 80)devşir- (deusciereacuterum) lsquocoglierersquo (69v) lsquocongregare raccoglierersquo (70v) lsquopie-
garersquo (104v)deyiş (deiacutesc) lsquomotto diceriarsquo (99r) lsquoprouerbiorsquo (106r)deyiver- (deiuereacuterum) lsquoproponere un negotiorsquo (106) lsquoraccontarersquo (107r) bull
Osm deyivirmekdiyuumlvirmekdeyivermek lsquodire dettare raccontare riferi-re espor rersquo (Men 2224)
dışarı (discieriacute) lsquofuorarsquo (79r)dib (dibiacute) lsquofondale del marersquo (78r) bull sect 311adibelik (dibeliacutec) lsquoagrave fatto dellrsquointuttorsquo (58v)didar dizar (didaacuter [disaacuter (75v 92v)]) lsquoaspetto voltorsquo (63r) lsquoeffigiersquo (75v) lsquoima-
gine figurarsquo (92v) bull Osm didardizar lsquocospetto vista viso volto facciarsquo (Men 2209)
76
dik-sup1 (dicheacuterum) lsquocugirersquo (72r)dik-sup2 (dicheacuterum) lsquopiantarersquo (104r)diken (dichieacuten) lsquospinarsquo (113r) rarr ısırgan dikeni kara dikendikine (teghineacute) lsquoalla riuersarsquo (60r) bull Osm dikine gitmek lsquoaksine hareket et-
mekrsquo (TS 1144) t dial tikine lsquodikine dik dik aksirsquo (TTAS)dil (diacutel) lsquolengua drsquoanimalersquo (95v) rarr ara- doumlnduumlr-dil ccedilal- (dil cielaacuterum) lsquotartagliare intoppar la linguarsquo dil ccedilalan (dil cielaacuten)
lsquotartaglio blesorsquo (114v) bull In tml dili ccedilalmak egrave attestato nel sign di lsquoto have the accent (of)rsquo (Redhsup2 230)
dilbaz (dilbaacutes) lsquolosingatorersquo (96r) lsquoparlatore adulatorersquo (102r)dilbazlık (dilbasliacutec) lsquolosingersquo dilbazlık ccedilal- (dilbasliacutec cielaacuterum) lsquolosingarersquo
(96r)dilek (dileacutec) lsquodimanda richiestarsquo (73v)dilek et- (dileacutec edeacuterum) lsquodimandar cotilde prighierersquo (73v)dilen- (dileneacuterum) lsquodimandar p(er) amor di Diorsquo (73v) lsquomendicarersquo (97v)dilenci (dilengiacute) lsquomendicantersquo (97v)dilsiz (diacutel siacutes) lsquomutorsquo (99r)din rarr degiş-diŋle- (dineacuterum) lsquoascoltarersquo (63r) lsquovdire intenderersquo (117r) bull La var diğne-
diyne- egrave ben attestata sia in epoca ottomana sia nei dialetti turchi odierni (v Pianz 81 e i dati colagrave segnalati)
direk (direacutec) lsquoantenna di vascellorsquo (61v) lsquocolonnarsquo (69v)diri (diriacute) lsquovi[uo]rsquo (118r)diril- (dirileacuterum) lsquoresuscitarsirsquo (107v)dirilt- (diriteacuterum) lsquoresuscitarersquo (107v) bull La forma del F egrave molto dubbiadirlen-deg (dirleneacuterum12) lsquoesercitarsirsquo (76r) bull Rifatto su rarr dirlikdirlenmişdeg (dirlenmiacutesc) lsquoesercitatorsquo (76r)dirlik (dirliacutec13) lsquoesercitiorsquo (76r) bull Osm lsquovita mezzi da viuere modo di viuerersquo
(Men 2060-61)diş (diacutesc) lsquodentersquo (73r) rarr agrı fil dişdiş ayıtl[ıya]cak (diacutesc aitl[]giaacutec) lsquonetta dentirsquo (99v) bull Nella Kamus Tercuumlmesi
(18deg-19deg sec) il lemma arabo al-ḫilacircl viene cosigrave illustrato diş ve kulak ayırtlıyacak şeye denir (TS 321)
diş eti (eacutet discisiacute) lsquogengiua di dentirsquo (90r) bull sect 412adişi (disciacute) lsquofeminarsquo (77r) rarr koyundivit (deuiacutet) lsquocalamaro da scriuerersquo (66r) bull La var devit egrave data anche da Masc 23diz (diacutes) lsquoginocchio parte della gatildebarsquo (90r)diz egil- (diacutes eghileacuterum) lsquoinginocchiarsirsquo (94r) bull Il sintagma usuale egrave diz ccediloumlk-
mek
12 Corr in luogo di iacutesc edeacuterum13 Corr in luogo di iacutesc
77corpus lessicale turco
dizar rarr didardizlik (disliacutec) lsquocalzersquo (66v) bull Osm tml lsquoknee-length pants knee-length stock-
ingsrsquo (Redhsup2 237)doġ- (douruacuterum) lsquonascerersquo (99v) bull Lrsquoaoristo del F denota confusione con
doġur- lsquopartorirersquodoġan (dugaacuten dughaacuten) lsquofalcone ugellorsquo (76v) lsquosparuiere ugellorsquo (112v)doġrı (douacuteri) lsquodirittorsquo (75r) lsquofedelersquo (77r) lsquofidato sincierorsquo (77v) lsquogiustorsquo
(90v) doġrına (dourinaacute) lsquoal drittorsquo (59v) rarr aşaġa yukarı bull sect 212bdoġrı et- (douacuteri edeacuterum) lsquodrizzarersquo (75r)doġrılık (douriliacutec) lsquosinceritagraversquo (111v)doġu rarr guumln doġusıdoku- (dochuacuterum) lsquotesserersquo (115r)dokun- (duccaneacuterum) lsquovrtare a qualche locorsquo (118v) hayrına dokun- (chairinaacute
duchaneacuterum) lsquofar benefitiorsquo (76v) bull Osm t dial dokanmak lsquotoccarersquo (Pianz 84) lsquodokunmakrsquo (DS 1540) Per il sintagma cfr tml hayrı dokunmak lsquoto be of use (to) be a help (to)rsquo (Redhsup2 324)
dokundıdeg (duchundiacute) lsquoscoglio nel marersquo (110r) bull sect 315bdolaş- (dolascieacuterum) lsquoaggirarersquo (59r) lsquocircondarersquo (69r) lsquogiarare (sic) atildedar ua-
gabondorsquo (90v) nerede dolaşıp gidersen (neredeacute dolasciacutep ghideacutersen) lsquodoue uai giratildedorsquo ben vilayeti dolaştum (beacuten velaietiacute dolasctuacutem) lsquoio hograve girato la citagraversquo (59r)
doldur- (dolduruacuterum) lsquoempirersquo (75v) lsquoimpirersquo (93r) tuumlfek doldur- (tufeacutec dol-duruacuterum) lsquocaricar la scopettarsquo [rarr tuumlfek] (67v)
dolısup1 (doliacute) lsquopienorsquo (104v) dolıdur (doliacutedur) lsquoegrave pienorsquo (76r)dolısup2 (doliacute) lsquodiluuiorsquo (73v)domuz (domuacutes) lsquoporcorsquo (105r) rarr yaban d yaġ bull Rispetto allrsquoosm lett
doŋuz la forma con nasale labiale impostasi poi nel turco moderno egrave giagrave attestata in testi in trascrizione del XVI sec (cfr Arg 85)
donanma (donalmaacute) lsquoarmata per marersquo (62v) bull sect 226dost (doacutest) lsquoamicorsquo (61r)dost ol- (doacutest holuacuterum) lsquoamicarsirsquo (61r) lsquofar amicitiarsquo (76v)dostlan- (dostlaneacuterum) lsquoinamicarsirsquo (93r)dostlık (dostliacutec) lsquoamicitiarsquo (61r) dostlıġum var (dostiliguacutem vaacuter) lsquohauer ami-
citiarsquo (91v)doy- (doiuacuterum) lsquosatiarsirsquo (109v) doyınca (doiacutenge) lsquoa satietagraversquo (62v)doyumlık (doiumliacutec) lsquobọṭṭịṇorsquo14 (65v)doyur- (doiuruacuterum) lsquosatiarersquo (109v)doyurmış (doiurmiacutesc15) lsquosatiatorsquo (109v)
14 Dopo questa parola semicancellata crsquoegrave una grossa macchia che potrebbe nascondere altre parole
15 La tracciatura della r egrave molto incerta si potrebbe leggere anche doiumiacutesc
78
doumlg- (dueacuterum [dugeacuterum (57r)]) lsquoabbatterersquo (57r) lsquobatterersquo (64v) lsquopercuoterersquo (103v) lsquopestarersquo (104r) bull Siamo incerti se considerare dugerum un errore grafico per dugherum o un effettivo caso di palatalizzazione (sect 222)
doumlguumlş (duguacutesc) lsquobattagliarsquo (64v) lsquocombattimentorsquo (69v) lsquoguerrarsquo (91v) bull Cfr t dial doguş lsquodoumlvuumlşrsquo (TTAS)
doumlguumlş- (dugusciuacuterum) lsquoazzuffarsirsquo (63v) bull Cfr t dial doguşmak lsquodoumlvuumlşmek vuruşmakrsquo (TTAS)
doumlk- (ducchieacuterum) lsquodiffonderersquo (73v) lsquoriuersare spanderersquo (108v) lsquobuttarersquo (112v)
doumlkuumll- (ducculuacuterum [ducchiuluacuterum (112v)]) lsquodiffondersirsquo (73v) lsquospandersirsquo (112v) bull In questo caso egrave supponibile che la grafia duccul- sia una mera trascuratezza
doumln- (duneacuterum) lsquoritornarersquo (108r) lsquovoltarsirsquo (118r)doumlnduumlr- (dunduruacuterum) lsquorenderersquo (107v) lsquovoltarersquo (118r) dilden dile doumlnduumlr-
(dildeacuten dileacute dunduruacuterum) lsquotradurre drsquouna lingua ad ũrsquoaltrarsquo (116r) soumlzuumlm(uuml) doumlnduumlr- (susuacutem dunduruacuterum) lsquodisdirersquo (74r) bull Il sign di lsquoccedilevirmek tercuuml-me etmekrsquo egrave ben attestato in ant osm (TS 1238)
doumlrdinci (dortngiacute) lsquoquarto numerorsquo (106v) bull La forma doumlrdinci egrave data da Men 2162 La grafia del F pare denotare una var doumlrtıncıdortıncı
doumlrt (doacutert) lsquoquattrorsquo (106v)doumlşet- (duscieteacuterum) lsquodistenderersquo (74v)dua (duacutea) lsquoorationersquo (101r)dudak (dudaacutec) lsquolabrorsquo (95r)dudu kuşu (duduacute cuacutesc) lsquopappagallorsquo (102r)duhavi (duchauiacute) lsquovilluto lauoratorsquo (117v) bull Osm lsquoalto et basso uellutorsquo
(duchaauj16 Arg 87) lsquoa type of green velvetrsquo (E Ccedilelebi Dankoff 33) Queste due erano finora le sole attestazioni note della voce che egrave di origine sconosciuta (TETTL 1 658)
dumagu (dumaacuteg) lsquocatarrorsquo (68r) bull sect 312duman (dumaacuten) lsquonebbia vaporersquo (99v)dumanlı (dumanliacute) lsquonebbiosorsquo (99v)dur- (duruacuterum) lsquofermarsirsquo (77r) durmayıp (durmaiacutep) lsquocontinuamentersquo (70v)
lsquotuttauiarsquo [= ancora] (116r) rarr asıl-durrakı (durrachiacute) lsquonoce persicorsquo (100r) bull Osm lsquonoce persicarsquo (Men 2044)
tml durakı lsquonectarine Prunus persica nectarinarsquo (Redhsup2 248) lt gr dw-raacutekinon lsquo= lat duracinum a kind of peachrsquo (Liddel-Scott 464) forse per tramite arabo (Meyer 29)
duvar (duaacuter) lsquomoragliarsquo (98v) lsquomurorsquo (99r)duumlduumlk (duduacutec) lsquoflauti di sonarersquo (78r)duumlge (dugheacute) lsquovitello grandersquo (118r) bull Osm lsquoiki yaşında sığırrsquo (TS 1300-01)duumlgme (duumeacute) lsquobo[ttone]rsquo (65v)
16 La lezione duchaanj (Arg Ad 173) egrave erronea
79corpus lessicale turco
duumlguumlm (duumeacute) lsquogroppo nodorsquo (91r) bull Evidentemente la forma del F si egrave contaminata col lemma precedente
duumlguumln (duguacuten) lsquonozze di sposirsquo (100r) bull T dial dugun lsquoduumlğuumlnrsquo (TTAS)duumlkacircn (duchieacuten) lsquobottegarsquo (65v) bull Cfr duumlgen (dughien) lsquobottegharsquo (Arg 88)duumllger (dulgheacuter) lsquomaestro drsquoasciarsquo (96v)duumlmduumlz (duacutem duacutes) lsquoliscio pianorsquo (96r) lsquoritondorsquo (108r) duumlmduumlz ovadur (duacutem
duacutes ouaacutedur) lsquoegrave pianarsquo (76r)duumlmduumlz et- (duacutemduacutes edeacuterum) lsquopianarersquo (104r)duumlmen (dimeacuten) lsquotemone di uascellorsquo (115r) bull Cfr timen lsquotimonersquo (Arg 244)
La var del F non pare segnalata da altre fonti (v LF 432-435)duumln (duacuten) lsquohierirsquo duumln gece (duacuten iegieacute) lsquohieri serarsquo duumln sabah (duacuten sahbaacute)
lsquohieri mattinarsquo (92r)duumlnya (duniaacute) lsquomondorsquo (98v)duumlş (duacutesc) lsquosognorsquo (111v) lsquovisione del sonnorsquo (118r) duumlşte (duscde) lsquoin sognorsquo
(94r) duumlşte goumlr- (duscdeacute ghiuruacuterum) lsquosognarersquo (111v)duumlş- (duscieacuterum) lsquocaderersquo (66r) lsquocascarersquo (67v)duumlşek (duscieacutech) lsquoletto di dormirersquo (95v) lsquomatarazzorsquo (97r)duumlşman (duscmaacuten) lsquoinimicorsquo (94r) lsquonemicorsquo (99v)duumlşmanlık (duscmanliacutec) lsquoinimicitiarsquo (94v) lsquonemicitiarsquo (99v)duumlşuumlr- karı oġlan duumlşuumlr- (cariacute ouglaacuten dusciuruacuter) lsquodisconciarsi la dotildena grauidarsquo
(74r) bull Osm oġlan duumlşuumlrmek lsquosconciarsi disperdere il fruttorsquo (Men 2173)duumlz- (duseacuterum) lsquoabbellirersquo (57r) lsquoadornarersquo (58r) lsquoordinare metter in ord(in)ersquo
(101r)duumlzuumllmiş (dusulmiacutesc) lsquoabbellitorsquo (57r)
80
E
ebe (ebeacute) lsquomadre del padrersquo (96v) bull Osm t dial lsquoaua cioegrave nonnarsquo (Mol 63-64) lsquograndmotherrsquo (prov[incial] Redhsup2 257)
ebe guumlmeci (hebbeacute ghiumegiacute) lsquomalua herbarsquo (96v)ebeda (ebedeacute) lsquosempiternorsquo (110v) bull Cfr ebede lsquoeterno in eterno senza fine
sempiternorsquo (Mol 138 passim)ebedi (ebediacute) lsquoeternamentersquo (76r)edep (edeacutep) lsquocreanzarsquo (71v) lsquovergognarsquo (117v)edepli (edepliacute) lsquoben creatorsquo (71v)edepsiz (edepsiacutes) lsquoimmodestorsquo (92v)edepsizlik (edepsisliacutec) lsquoimmodestiarsquo (92v)efendi (afeacutendi) lsquopadronersquo (101v) lsquosignorersquo (111v) bull laquoLa variante en a- plus
proche de lrsquoeacutetymon grec passe aux dignitaires turcs de Barbarieraquo (Arveil-ler 94) v lrsquoattestazione seguente (1686 Algeri) laquoLes Chrecirctiens traitent le Bacha drsquoAltesse et les Turcs lui donnent le surnom drsquoAffendi qui marque les Grands du Palaisraquo (id 93) Per altre testimonianze della forma con a- v StS Gr 271
egesup1 (egheacute) lsquolima instromentorsquo (96r)egesup2 (egheacute) lsquocostarsquo [= costola] (71v) bull Osm ege pro eyge lsquocostarsquo (Men 361) =
eyeguuml lsquokaburga kemiğirsquo (TS 1579-80)egele- (egheleacuterum) lsquolimarersquo (96r)egil- (eghileacuterum) lsquoabbassarsirsquo (57r) lsquoinchinarsirsquo (93v) rarr diz egil-egir- (eghireacuterum) lsquofilarersquo (77v)eġlen- (eileneacuterum) lsquodimorarersquo [= tardare] (73v) lsquosoprasederersquo (112r) lsquospassar
il temporsquo (112v)eġlence (eilengieacute) lsquospassa temporsquo (112v)egri (eigriacute) lsquodistortorsquo (74v) bull sect 212aEgriboz (igripoacutes) lsquoNegroponte isola in Tu[rchi]arsquo (99v) bull Osm lsquoEuboja Ne-
gropontersquo (Men 351) lt gr Euacuteripoj propr nome dello stretto che separa
81corpus lessicale turco
lrsquoEubea dal continente e di cui il venz Negroponte egrave una deformazione paretimologica Si noti che la forma del F mantiene la bilabiale sorda della fonte greca per unrsquoaltra testimonianza di tale conservazione cfr Egripos lsquoNegropontersquo (VN 61)
ehl (elaacute) lsquofinorsquo (77v) lsquohabile attorsquo (91v) bull Osm lsquohabilis aptus idoneus dig-nus capaxrsquo (Men 564) Non ci egrave chiara lrsquoorigine della terminazione voca-lica nella forma del Ferraguto
ejderha (esdraacute) lsquoserpentersquo (111r) bull Osm tml lsquodragon large snakersquo (Redhsup2 262)
ek- (eccheacuterum) lsquoseminarersquo (110v)eksik et- (ecsiacutec edeacuterum) lsquosminuirersquo (111v)eksik ol- (ecsiacutec holuacuterum) lsquomancarersquo (96v)eksikli (ecsicliacute17) lsquoimperfettorsquo (93r)eksiklik (ecsicliacutec [echiliacutec (93r)]) lsquoimperfettionersquo (93r) lsquomancamentorsquo (96v)
bull Prob la grafia echilic egrave errata v la correzione apportata dal F al lemma precedente
ekşi (icsciacute [ihcsciacute (57v)]) lsquoacetosorsquo (57v) lsquoagrorsquo (59r)ekşilik (icsciliacutec) lsquoagrezzarsquo (59r)el (eacutel) lsquomanorsquo (97r) elden ele (eldeacuten elleacute) lsquodi mano in manorsquo (73v)elbett (elbeacutet) lsquoad ogni modorsquo (58r)eldiven (eldueacuten) lsquoguanto per le manirsquo (91r)elek (eleacutec) lsquocriuo di farinarsquo (71v)elem (eleacutem) lsquoaffanno fastidiorsquo (58v)elet- (eleteacuterum) lsquocondurrersquo (70r) bull Comune var ottomana e dialettale di ilet-
(Arg 92 Men 381 TS 2048-54 DS 1712)elli (elliacute) lsquocinquantarsquo (69r)elmas taşı (almaacutes taacutesc) lsquodiamante pietra pretiosarsquo (73r) bull T dial almas lsquoel-
masrsquo (DS 227) La forma con a- egrave ben documentata nei Transkriptionstexte (Arg 32 Meg Carr 57)
embik (embiacutehc) lsquolambico instrumentorsquo embikle ccedilıkar- (embicleacute cicaacuterum) lsquolambicare q(ua)lche cosarsquo (95r)
emin (emiacuten) lsquogabbellierorsquo (79v) bull Osm lsquosoprastante intendente doganiere datiaro gabellierersquo (Men 431)
eminlik (eminliacutec) lsquogabbellarsquo (79v) bull Osm lsquosicurezza tranquillitagrave pace uffi-cio di doganierersquo (Men 432)
eŋ rarr eyi soŋ soŋraer (eacuter) lsquomaritorsquo ere ver- (eraacute uereacuterum) lsquomaritar la donnarsquo (97r)er- (eriacuterum) lsquocomprenderersquo (70r) bull Osm tml ermek lsquoto attain achieve to
reachrsquo (Redhsup2 278) Il sign del F corrisponde piuttosto al sintagma aklı ermek lsquoto understand grasprsquo (id 26)
17 Corr in luogo di echiliacute
82
erik (eriacutec) lsquopruno fruttorsquo (106r)erik aġacı (eriacutec agaacutecc) lsquopruno alberorsquo (106r)eri- (erileacuterum) lsquoliquefarsirsquo (96r) lsquosquagliarsirsquo (113v) bull sect 3221b (cfr la cor-
retta forma participiale del lemma seguente)erimiş (erimiacutesc) lsquofuso liquefattorsquo (78r) lsquoliquidorsquo (96r)erit- (eriteacuterum [ereacuterum (78r)]) lsquofondere liquefarersquo (78r) lsquosquagliarersquo (96r)erkek (ercheacutec) lsquomascolorsquo (97r)erkenden (erchendeacuten) lsquoquanto primarsquo (106v)esir (esiacuter) lsquoschiauorsquo (110r)esirge- (esirgheacuterum) lsquosparagnarersquo (112v)eski rarr uumlslupeski ol- (ischiacute holuacuterum) lsquoinuecchiarsi la robbarsquo (94v)esne- (esneacuterum) lsquobadagliare cotilde la boccarsquo (64r)es[ne]mek (es[]meacutec) lsquobadigliorsquo (64r)espab rarr geyin-eşek (iscieacutech) lsquoasinorsquo (63r) bull La var işek egrave attestata in testi ottomani del XVI
sec (TS 2112)eşekarısı (iscieacutech arisiacute) lsquovesparsquo (117v)eşkere (eschereacute [aschiaraacute (97r)]) lsquoalla scopertarsquo (60r) lsquomanifestamentersquo (97r)et (eacutet) lsquocarnersquo (67v) rarr diş eti nasır eti tuzlıet suyı (et suiacute) lsquobrodo di carnersquo (65v)etmek (etmeacutec) lsquopanersquo (102r) etmek yap- (etmeacutec iapp[hellip]) lsquoimpastarersquo (92v)etmekccedili (etmecgiacute) lsquopanettierorsquo (102r)ev (eacuteu) lsquocasarsquo (67v)ev- (eueacuterum) lsquodesiderarersquo (73r) lsquofrettarsi hauer presciarsquo (79r) bull Il sign di lsquode-
siderarersquo non pare avere altri riscontrievet (eacuteuet) lsquosi particola affir(mati)uarsquo (111v)evlen- (euleneacuterum) lsquoaccasarersquo (57r) lsquoammogliarsirsquo (61r) lsquomaritarsi accasarsirsquo
(97r)evli (euliacute) lsquomaritato accasatorsquo (97r)ev(v)el (eueacutel [euueliacute lsquoprincipiorsquo]) lsquoprimo principiorsquo (105v) evvel yok (euueacutel
ioacutec) lsquosenza principiorsquo (111r) rarr başev(v)elden (euilchindeacuten) lsquoprimieramentersquo (105v) bull Lrsquoablativo del F egrave ricostru-
ito sulla forma pronominale ev(v)elkieyer (eieacuter) lsquosellarsquo (68r)eyi (eiacute) lsquobuonorsquo (66r) eyiduumlr (eacuteidur) lsquoegrave buonorsquo (75v) daha eyi (dahaacute eiacute) lsquome-
gliorersquo (97v) eŋ eyisi (eacuteng eisiacute) katı eyiduumlr (catiacute eacuteidur) lsquoottimo buonissi-norsquo (101v) rarr adamadem nasip sitara
eyilik (eiliacutec) lsquobontagraversquo (66r) eyiliġi soumlyle- (eilighiacute suileacuterum) lsquolaudarersquo (95r)eyle- (ileacuterum) lsquofarersquo (76v) rarr iş eyle- timar eyle- bull La forma del F egrave prob da
leggere iyle-
83corpus lessicale turco
eyyam (eiaacutem) lsquobonaccia buon tẽporsquo (65r) lsquoserenorsquo (111r) lsquotempo serenorsquo (115r) bull Osm lsquovento temporsquo (Men 579) tml eyyam hava lsquofine weather with a fair windrsquo (Redhsup2 289)
eyyamlıkdeg (eiamliacutec) lsquotranquillitagraversquo (116r) bull Morfologizzazione turca di rarr eyyam
84
F
fakir (fachiacuter) lsquomendico pouerorsquo (97v)fakir ol- (fachiacuter holuacuterum) lsquoimpouerirsirsquo (93r)fakirlik (fachirliacutec) lsquopouertagraversquo (105v)fal (faacutel) lsquofato destinorsquo (77r)fal accedil- (faacutel acciaacuterum) lsquobuttar la sortersquo (66r) lsquoindouinarersquo (93v) bull Osm tml lsquoin -
douinare le cose future per sortilegio pronosticare dire la sua buona ven-turarsquo (Men 3457)
farfara (farfaraacute) lsquociarlonersquo (69r) bull Per lrsquoetimo assai discusso della parola v Carr 152
fayda (faacuteida18 [feidaacute (91r)]) lsquoguadagniorsquo (91r) lsquovtilirsquo (118v)fayda et- (feidaacute edeacuterum) lsquoguadagnarersquo (91r)fehm (feheacutem) lsquointellettorsquo (94v)fena (fenaacute) rsquotransitoriorsquo (116r) bull Il sign del F egrave dovuto a confusione con
lrsquoaltro arabismo fani lsquotransitory mortalrsquo (Redhsup2 291)ferace (fereacutegia) lsquocappa matildetellorsquo (67r) bull Per lrsquoetimo (lt arabo lt greco) v Carr
153ferişte (feristeacute) lsquoangelorsquo (61r) lsquospirito cielestersquo (113r)ferman (fermaacuten) lsquocomandamentorsquo (70r)festadeg (feacutesta) lsquofestarsquo (77r) bull Crudo italianismo di cui non abbiamo trovato altri
riscontrifetva (fetfeacute) lsquotentationersquo (115r) bull Per lrsquoassordimento della labiodentale cfr
fetfa lsquorisolutione di dubijrsquo (Arg 100) Il sign del F non ci risulta chiarofetva ver- (fetfeacute uereacuterum) lsquotentarersquo (115r)fevrice (feacuteurice) lsquoimmediatamentersquo (92v) lsquoprestorsquo (105v)fırkata (furgaacutet) lsquofragatarsquo (78v) bull Cfr furgata firgata (Bernardo da Parigi
[1665] LF 230) sect 311b
18 Possibile anche la lettura feacuteida
85corpus lessicale turco
fırsat (furzaacutet) lsquooccasione commoditagraversquo (100v)fırtına (furtuacutena) lsquofortuna di marersquo (78v) deŋiz fırtınası (denghiacutes furtunasi)
lsquotempesta di marersquo (115r) bull Osm fortuna lsquofortuna tempesta di marersquo (Arg 101) furtuna lsquoa storm tempest a galersquo (Redhsup1 1400) Cfr LF 225-228
fikir (fichiacuter) lsquodisegnorsquo (74r) lsquopensamento giuditiorsquo (103r)fikir et- (fichiacuter edeacuterum) lsquoconsiderarersquo (70v) lsquodisegnarersquo (74r) lsquopensarersquo (103r)fil (fil) lsquoaliestro () animale elifantersquo (59v) lsquoleofantersquo (95v)fildişi (fil disc) lsquoauoliorsquo [= avorio] (63v)fiskadeg ccedilal- (fiacutesca cialaacuterum) lsquofiscarersquo (78r) bull Cfr osm fisket (lt it fischietto)
ccedilalmak lsquoto pipe (on board ship)rsquo (Redhsup1 1385 LF 216) Il primo elemento del sintagma nel dato del F non puograve che essere un prestito da fischio
fitoz fitoz yigit (fittoacutes iȷt) lsquohuomo brauorsquo (92r) bull Osm t dial fitoz lsquofine strongrsquo (Evliya Ccedilelebi Dankoff 38) lsquoguumlzel boumlbuumlrluuml ccedilalımlırsquo (DS 1874) fitozlı (fitozli) lsquoanimoso ardito coraggiosorsquo (Carr 155) Voce di probabile provenienza slavo-balcanica cfr sb cr vitez lsquoprode eroersquo (ibid)
flaskadeg (flaacutescha) lsquofiascorsquo (77v) bull Secondo Bombaci 219 si tratta di un italia-nismo ma a nostro parere egrave piugrave facile che la fonte sia il gr flaacuteska con probabile tramite dellrsquoar nordafricano cfr la forma flasḳiyyaʰ lsquobouteillersquo data da Dozy 2 287
freng gacircvur (freacuteng ghiauacuter) lsquoitalianorsquo (94v) bull Propr lsquoinfedele francorsquoFrengistan (frenghistaacuten) lsquoItaliarsquo (94v) bull Lrsquoidentico dato si riscontra in Men
3510fuccedilı (fuciacute) lsquobottersquo (65r)fuccedilıcı (fucigiacute) lsquobo[tt]arorsquo (65v) bull Il dato del F fa retrodatare lrsquoattestazione les-
sicografica della voce considerata finora quella del Molino (StS HWb 68)funduk (funduacutec) lsquoballa di scopettarsquo [= palla drsquoarchibugio] (64r) lsquonocellarsquofurun (fuacutern [fuacuternu (78v)]) lsquofurnorsquo (72r) lsquofornorsquo kireccedil furnu (chireacutecc furnusiacute)
lsquofornacersquo (78v) bull Da gr (lt lat) fouacuternoj o direttamente (Eren 144) o con maggiore verosimiglianza per tramite dellrsquoar furn (TETTL 2 86) Per il furnusı del F sect 314
86
G
gabe (cabaacute) lsquoboscorsquo (65r) bull Osm lsquoforest thicketrsquo (Redhsup1 1333) lt ar ġābah lsquoforesta selvarsquo (VAI 1048)
gabelikdeg (cabaliacutec) lsquoboscatarsquo (65r) bull Per una formazione parallela cfr tml or-manlık lsquoheavily forested (area)rsquo (Redhsup2 656)
gafil (gafiacutel) lsquotrascuratorsquo (116r)gafil ol- (gafiacutel holuacuterum) lsquotrascurarersquo (116r) gafil olma (gafil hoacutelma) lsquosta in
ceruellorsquo (113v)gacirch gacirch (chiaacute chiaacute) lsquoalle uoltersquo (60r)gacirchice gacirchice (chiaageacute chiaageacute) lsquoalcuna uoltarsquo (59v) bull Osm gacirchice = gacirch gacirch
(Men 3858)Galata (galataacute) lsquoPera isola in Costantinop(oli)rsquo (103r)ganimet (ganiacutema) lsquobọṭṭịṇorsquo19 (65v)gacircvur rarr freng ggayr (caiacuter) lsquoaltrorsquo gayr yerde (caiacuter ierdeacute) lsquoaltrouersquo (60v) rarr natıkgayret (cairaacutet) lsquoanimo coraggiorsquo (61v) lsquobaldanza ardirersquo (64r)gayret et- (cairaacutet edeacuterum) lsquoinanimarsirsquo (93r) lsquopigliar ardirersquo (104v) lsquosforzarsirsquo
(111v) bull Cfr kayrat et- (chairatt ederum) lsquodifendomi da nimici et similirsquo (Arg 143)
gayretli (cairatliacute) lsquobaldanzosorsquo (64r)gayrı -den gayrı (dengaacuteire) lsquoeccettorsquo (75v)gazel (gaseacutel) lsquocapriolorsquo (67v) bull Osm lsquocapriuolo pollo di ceruo ceruo giouinersquo
(Men 3402)gebe (ghiebeacute) lsquograuidarsquo (91r) gebe karı (ghiebeacute cariacute) lsquodonna grauidarsquo (74v)gebe et- (ghiebeteacuterum) lsquoingrauidarersquo (94r) bull Abbiamo posto come lemma il
sintagma ottomano regolare Il dato del F egrave morfologicamente molto dub-bio (ci si aspetterebbe eventualmente una formazione come gebele(t)-)
19 V la nota a rarr doyumlık
87corpus lessicale turco
gece (iegeacute) lsquoserarsquo (111r) gecede (ghiegiedeacute) lsquodi nottersquo (73r) bu gece (buacute iegieacute) lsquoquesta serarsquo (106v) rarr duumln guumlnduumlz yarın g
geccedil (ghieacutecc) lsquotardirsquo geccedil geccedil (ghieacutecc ghieacutecc) lsquotardamentersquo (114v)geccedil- (ghieccieacuterum [ieccieacuterum (116r)]) lsquopassarersquo (102v) lsquotrapassarersquo sırıkle
geccedil- (siriacutecle ieccieacuterum) lsquotrafiggere cotilde una lanciarsquo (116r) rarr deŋiz yuumlz-geccedilende (iecciendeacute) lsquoper il passatorsquo (102v) bull Osm lsquoper lo adietro pel passatorsquo
(ghieccende Arg 103)geccedilir- rarr oumlmuumlrgel- (ghieleacuterum) lsquovenirersquo (117r) sık sık gel- (siacuteg siacuteg ghi[e]leacuterum) lsquofrequentarersquo
(79r)gelimkara (ieliacutem caraacute) lsquoviscorsquo (118r) bull T dial lsquoviscum albumrsquo (Tuzlacı 66)gelincik (ghielingiacutec) lsquomustella animalettorsquo (99r)gemi gemiya ko- (ghiemiaacute coacuterum) lsquoimbarcarersquo gemiden ccedilık- (ghiemideacuten ci-
cheacuterum) lsquosbarcarersquo (109v) gemiya gir- (ghiemiaacute ghireacuterum) lsquoimbarcarsirsquo (92v) rarr ccedilektiri g demir yaġla-
gemici (ghiemigiacute) lsquomarinarorsquo (97r)gemri uumlzuumlmuuml (ghiemriacute uszuacutem) lsquovua di pergolarsquo (118v) bull T dial gemri lsquoson
turfanda yetişen sert kabuklu siyah bir ccedileşit uumlzuumlmrsquo (DS 1987)genccedil (ghieacutencc) lsquogiouanersquo (90v)genccedillik (ghienccliacutec) lsquogiouentugraversquo (90v)gendi gendisi (iendisiacute) lsquose stessorsquo (111r) gendinden (iendindeacuten) lsquoda per seacutersquo
(72v) rarr bengerccedilek (iercieacutec) lsquocertorsquo (68v) gerccedilek soumlz (iercieacutec suacutes) lsquoveritagraversquo (117v) gerccedilekten
(ierciecteacuten [ierciecdeacuten (73r)]) lsquocertamente da douerorsquo (68v [def certa-mente] 73r) lsquoin ueritagraversquo (94v)
gerek ol- (ghiereacutec holuacuterum [iereacutec holuacuter (75v)]) lsquobisognarersquo (65r) lsquoegrave necessa-riorsquo (75v)
getir-getuumlr- bir yere geter- (bir iereacute ghietereacuterum) lsquoadunare congregarersquo (58r) bull La forma geter- si riscontra sia in osm (Arg 105 Carr 161) sia nel t dial odierno (TTAS)
gey-giy- (ghieacuterum) lsquocalzare uestirersquo papucpabuc gey- (babuacutecc ghieacuterum) lsquocal zar le scarpersquo ccedilakşır gey- (ciechscieacuter ghieacuterum) lsquocalzar le calzettersquo (66v) bull Per le attestazioni delle varr babuccedilbabuc v Arg 43 Carr 70
geyik (ghieiacutec) lsquoceruo animalersquo (68v)geyin- espap geyin- (spap gheineacuterum) lsquovestirsirsquo bull Per lrsquoosm espab e varr
lsquovestitorsquo v StS Ar 1 58 Carr 145geydir-geyduumlr- (ghieiteacuterum) lsquovestirersquo (117v) bull sect 3222bgeyecekgiyecek (ghiegieacutec) lsquohabito uestitorsquo (91v)gez- rarr deŋizgılaf (galoacutef) lsquofodrorsquo (78r) bull Osm lsquoguaina vagina foderorsquo (Men 3417) La
forma del F puograve derivare dal plurale arabo ġulufgicik (ghigiacutec) lsquorognia malersquo (108v)gidi (ghidiacute) lsquocornuto ingiuriarsquo (71r)
88
gir- (ghireacuterum) lsquoentrarersquo (75v) lsquointrarersquo (94v) rarr gemigit- (ghideacuterum) lsquoandarersquo (61r) rarr apana art av buluşmak karşı var git- yuumlz-giy- giyecek rarr gey- geyecekgizle- (ghisleacuterum) lsquoasconderersquo (63r) lsquonasconderersquo (99v)goumlbek (iubeacutec) lsquobilicorsquo [= ombelico] (65r)goumlccedil (ghiuacutecc) lsquopartenzarsquo (102v)goumlccedil- (ghiuccieacuterum) lsquopartirersquo (102v)goumlguumls (iughuacutes) lsquopettorsquo (104r)goumlk (ghiuacutec) lsquoazzurro colorersquo (63v)goumlk guumlrle- (ghiuacutec ghiurleacuter) lsquotuonarersquo (116v)goumll (ghioacutel) lsquolago drsquoacquarsquo (95r)goumllge (chiulgheacute) lsquoombra del sole etcrsquo (100v) agaccedilleruumlŋ goumllgesinde (agacc-
leruacuten chiulgesindeacute) lsquoallrsquoombra de glrsquoalberirsquo (60v) bull Egrave probabile che la se-conda attestazione del F sia da emendare in chiulghesinde
goumlluuml[k] (ghiuluacute[]20) lsquo[best]ia ḍ[a] [ca]ualcarersquo (65r) bull Osm lsquoa beast of burdenrsquo (Redhsup1 1600) t pop koumlluumlk lsquoiş ve yuumlk hayvanırsquo (TuumlS 1230) t dial guumlluumlk lsquoeşekrsquo (DS 2220)
goumlm- goumlmmeye ko- (ghiumeacuterum ghiumeacute coacuterum) lsquosepelirersquo (111r)goumlmlek (ghiumleacutec) lsquocammiciarsquo (66v)goumlmuumllmiş (ghiumulmiacutesc) lsquosepelitorsquo (111r)goumln (ghioacuten) lsquosola di scarparsquo (112r)goumlnduumlr- (iunduruacuterum) lsquomandarersquo (96v) bull Forma comune in osm (Men 4095
TS 1751-52)goumlŋuumll goumlŋluuml (ghiumliacute) lsquovoglia uoluntagraversquo (118r) goumlŋluumlna (ghiumlunaacute) lsquoa tuo
piacerersquo (63r) bull sectsect 226 311goumlŋuumlllı (ghiumlumliacute) lsquovolunterosorsquo (118r) bull Prob il dato del F egrave rifatto sulla
prima persona del possessivo goumlmluumlm (lt goumlŋluumlm)goumlr- (ghiuruacuterum) lsquovedere guardarersquo (117r) rarr duumlş tedarikin goumlr-goumlster- (iusturuacuterum) lsquodimostrarersquo (73v) lsquomostrarersquo (99r) bull sect 3222agoumltuumlr- (ghiuturuacuterum) lsquoportare in collorsquo (105r)goumlvde (iuudeacute) lsquocorporsquo lsquocorpo mortorsquo (71r)goumlz (ghiuacutes) lsquoocchiorsquo (100v) goumlzuuml accedilık (ghiuacutes acciacutech) lsquodiligentersquo (73v) goumlzuuml
accedilıktur (ghiuacutes acciacutecdur) lsquoaccorto suegliatorsquo (63r) goumlzleri accedil- (ghiusleriacute acciaacuterum) lsquoilluminarersquo [propr lsquoaprire gli occhirsquo] (92v)rarr aydınlık bull Per il sintagma nominale cfr tml goumlzuuml accedilık lsquoclever sharp wide-awake shrewdrsquo (Redhsup2 338) sect 314b
goumlz yaşı (ghiuacutes iasciacute) lsquolagrimersquo (95r)goumlzet- (ghiuseteacuterum) lsquoaccarezzarersquo (57r) lsquocarezzarersquo (67v) bull Osm lsquoosservare
guardare custodire attendere hauer riguardo portar rispetto rispettarersquo (Men 4071)
goumlzlik (ghiusliacutech) lsquoocchialersquo (100v)
20 Bombaci 219 legge ghiuluacutecc
89corpus lessicale turco
goumlzuumln-deg (ghiusunuacuterum) lsquoapparirersquo (62r) bull Sembra un incrocio fra i due verbi sinonimici goumlruumlnmek lsquoto appear come into sightrsquo (Redhsup2 336) e gozuumlkmek lsquoidrsquo (id 343)
gurbet ko- (gurbeacutet coacuterum) lsquolasciar orfani li figlijrsquo (95r) bull Osm gurbet lsquolon-tananza lo stare fuori della patria stato di forastierersquo (Men 3389) Il dato del F si spiega col passaggio semantico lsquoprivo della patriarsquo gt lsquoprivo di famigliarsquo
gurfe(t) (guacuterfa) lsquocamera drsquoallogiarersquo (66v) lsquostanza drsquohabitarersquo (113v) bull Osm lsquocœnaculum salarsquo (Men 3394)
guumlc guumlccedil (iuacuteg) lsquodifficoltagraversquo (73v) guumlcile (iuacutegile [ghiuacutegile (111v)]) lsquocontra uo-glia p(er) forzarsquo (70v) lsquosforzatamentersquo (111v) rarr maslahat
guumll (ghiuacutel) lsquorosa fiorersquo (108v)guumll macunu (ghiuacutel magiuacuten) lsquoconserua di rosersquo (70v)guumll suyı (ghiulsuacute) lsquoacqua rosarsquo (57v)guumll- (ghiuleacuterum) lsquoriderersquo (108r)guumlliş (ghiuliacutesc) lsquoriso passione dellrsquohuomorsquo (108r)guumlmiş (ghiumiacutesc) lsquoargentorsquo (62v)guumlmişle- (ghiumiscleacuterum) lsquoinargentarersquo (93v)guumlmle- (ghiumleacuterum) lsquomuggire come il leone etcrsquo (98r) bull Osm tml lsquoto emit
a hollow booming roaring soundrsquo (Redhsup1 1602)guumlmuumlrde- (ghiumurdereacuterum) lsquomurmurarersquo (99r) bull Osm guumlmuumlrde(n)mek lsquoho-
murdanmakrsquo (TS 1859-61) Lrsquoaoristo del F egrave rifatto erroneamente su quello dei causativi
guumln (iun) lsquogiornorsquo guumlnden guumlne (iundeacuten iuneacute) lsquoalla giornatarsquo (60r) her guumln (eacuter iuacuten) lsquoogni giornorsquo (100v) rarr aġır oumlte guumln
guumln batısı (iuacuten battisiacute) lsquoponente occidentersquo (95v) bull Osm guumlnbatısı lsquoguumlneşin battığı tarafrsquo (TS 1865)
guumln doġusı (iuacuten dousiacute) lsquoleuante orientersquo (95v) bull Osm guumlndoġusu lsquoşark meş-rikrsquo (TS 1868)
guumlnah (ghiunaacute) lsquopeccatorsquo (102v) rarr ikrar et-guumlnah et- (ghiunaacute edeacuterum) lsquopeccarersquo (102v)guumlnahkacircr (ghiunacchieacuter) lsquopeccatorersquo (102v)guumlnduumlz (iunduacutes) lsquodi giornorsquo (73r) gece guumlnduumlz (ghiegeacute iunduacutes) lsquogiorno et
nottersquo (90r)guumlneş (ghiuneacutesc) lsquosole pianetarsquo (112r) rarr ser- tutul-guumlren (ghiureacuten) lsquozinzoli [= giuggiole] frutti piccoli et russi come lrsquoazarolirsquo
(118v) bull Osm t dial lsquokızılcıkrsquo (TS 1882 DS 2235) lt gr kraacuteno lsquoKornel-kirschersquo (Tietze 1 228)
guumlreş (ghiureacutesc) lsquolotta giuocorsquo (96r)guumlreş et- (ghiureacutesc edeacuterum) lsquoallottarersquo (60r) lsquolottarersquo (96r)guumlreşccedili (ghiurescciacute) lsquolottatorersquo (96r)guumlrle- rarr goumlk guumlrle-
90
guumlve (ghiueacute) lsquotarla uerme che rodersquo (114v) bull Riteniamo che il dato del F vada letto guumle (sect 227)
guumlvercin (ghiuuergiacuten) lsquocolombarsquo (69v) lsquopalumborsquo (102r)guumlvercinlik (ghiuuerginliacutec) lsquopalumbaiorsquo (102r)guumlzel (giuseacutel) lsquobellorsquo (64v) rarr kok- bull sect 222guumlzellik (giuselliacutec) lsquobellezzarsquo (64v)
91corpus lessicale turco
H
haber (habaacuter chhabaacuter) lsquoannuntio auisorsquo (61v) lsquonouella nuntiorsquo (100r)haber al- (habaacuter haleacuterum) lsquoauuedersirsquo (63v)haber et- (habaacuter edeacuterum) lsquoannuntiare auisarersquo (61v)habeş maymunu (habeacutesc maimuacuten) lsquogatto maimonersquo (79v) bull Osm tml lsquosacred
baboon Papio hamadryasrsquo (Redhsup2 355)habs (aacutebsa) lsquocarcerersquo (67v) habsa ko- (absdaacute coacuterum) lsquoimprigionarersquo (93r) bull
La forma absa egrave prob posta al dativo (sect 311b) Per la perdita dellrsquoaspirata cfr t balc apus lsquoGefaumlngnisrsquo (Boretzky 209)
hac (haacuteg) lsquocrocersquo (71v) rarr tak-hacet (ageacutet) lsquoorationersquo (101r) bull Osm tml lsquoneed wish (made in the form of a
prayer)rsquo (Redhsup2 355)haccedilan (acciaacuten) lsquoquando in che tẽporsquo (106v) bull Osm kaccedilanhaccedilan lsquoquandorsquo
(Men 3632)hadım (haduacutem) lsquocastrato eunucorsquo (68r) bull Per le attestazioni della var hadum
v Arg 112hadım et- (haduacutem edeacuterum) lsquocastrarersquo (68r)hafta (autaacute) lsquosettimanarsquo (111r) her hafta (eacuter autaacute) lsquoogni settimanarsquo (100v) ol
haftadan (ol autadaacuten) lsquoda quella settimanarsquo (72v) bull Per la var afta v Pianz 112 La forma con labiodentale sonora egrave ben attestata nei Transkriptions-texte (StS Pers 75)
hain (chhaiacuten) lsquoribbellorsquo (107v) lsquotraditorersquo (116r)hain ol- (chhaiacuten holuacuterum) lsquoribellarsirsquo (107v)hainlik (chhainliacutec) lsquoinsidiersquo (94r) lsquotradimentorsquo (116r)hainlik et- (chhainliacutec edeacuterum) lsquotradirersquo (116r)hak (haacutec) lsquoraggionersquo (107r) lsquovendettarsquo (117r) bull Per questrsquoultimo sign cfr rarr
hak al- haklaş-
92
hak al- (haacutec aleacuterum) lsquovendicarsirsquo (117r) bull Non attestato in tale sign cfr filanuŋ hakkından gelmek (filanuntilde haqqenden guelmek) lsquose venger de quelqursquounrsquo (BarbM 1 658)
hak ver- (haacutec uereacuterum) lsquogiustificarsirsquo (90v) lsquopagarersquo (101v) bull Cfr hak ver- (hach verirum) lsquoristorar la fatica sodisfar la faticarsquo (Carr 169)
hakik (acchiacutech) lsquopietra pretiosa che ha p(er) proprietagrave guardar dalli tuonirsquo (104v) bull Osm lsquogemma carniola dictarsquo (Men 1794) laquoFin dal tempo degli Egizi e poi in Arabia in Oriente e in tutto il mondo la corniola varietagrave di calcedonio egrave stata considerata una pietra dai grandissimi poteri protettivi fra cui quello di evitare i pericoliraquo (wwwwitaitpietrecorniola)
haklaş- (aclascieacuterum [iaclascieacuterum (117r)]) lsquoaggiustar li contirsquo (59r) lsquoven-dicarsirsquo (117r) bull Osm tml lsquofar agrave conti insieme accordarsi aggiustarsirsquo (Men 1786) sect 2210a
hal (haacutel) lsquopericolorsquo (103v) bull Per il sign peggiorativo cfr tml hal lsquokoumltuuml durum sıkıntı dertrsquo (TuumlS 833)
halat (halaacutet [alaacutet (79r 91v 109v)]) lsquocorda guminarsquo (71r) lsquofune di nauersquo (79r) lsquogumina di vascellirsquo (91v) lsquosarte fune di vascellirsquo (109v) bull Per lrsquoetimo greco (lt biz kalOacutedion lsquoropersquo) v LF 518
halayık (alaiacutech) lsquodonzella schiauarsquo (110r) bull Cfr alayık (allaiech) lsquofantescarsquo (VN 61)
hali (haliacute) lsquotappetorsquo (114v)halk (chhaacutelc) lsquocreaturarsquo (71v) bull Osm tml lsquores creataelig creaturaeligrsquo (Men 1934)
lsquocreationrsquo (Redhsup2 360)halka (alcaacute) lsquoanello o qualsiuoglrsquoaltra cosa rotunda et uota di dentrorsquo (61r)
lsquomaglia o anello di catena o qualsiuoglia cosa rotondarsquo (96v) bull T dial alka lsquoccedilember halkarsquo (DS TTAS) cfr pure alka daira (alca daira) lsquocircolorsquo (Masc 28)
ham (haacutem) lsquoacerbo notilde maturorsquo (57v)hamam (hamaacutem) lsquobagno stufarsquo (64r)hamayli (amailiacutec) lsquooffitio libro drsquoorationirsquo (100v) bull La forma del F ammesso
che non sia erronea ha subigraveto lrsquoinflusso analogico dei derivati in +lIkhamis guumlnuuml (chhamiacutes iuacuten) lsquogiouedigrave giorno della settim(an)arsquo (90v) bull Osm
hamis (lt ar ḫamīs) lsquoThursdayrsquo (Redhsup1 865)hamur (amuacuter) lsquopastarsquo (102v) rarr maya bull Cfr amur lsquomassa ouuero pastarsquo
(Masc 91)hanccedilar (hhanciaacuter) rsquocrocco [= uncino] di ferrorsquo (71v) bull La voce ottomana
significa notoriamente lsquopugnalersquo Il F si egrave palesemente confuso con kanca lsquogancio uncinorsquo
handa (andaacute) lsquoonde doue in che locorsquo (101r) bull Osm lsquoubirsquo (Men 1812)handan (andaacuten) lsquoonde drsquoondersquo (101r)haraccedil (haraacutecc) lsquotributorsquo (116r)haram (haraacutem) lsquoprohibitorsquo (106r)haram et- (haraacutem edeacuterum) lsquointerdire maledirersquo (94v) lsquoprohibirersquo (105v)
93corpus lessicale turco
harba (arbaacute) lsquoalabardarsquo (59v) bull Cfr arba lsquoidrsquo (Masc 10)harc et- (haacuterg edeacuterum) lsquospenderersquo (113r)hardaliye (hardalieacute) lsquomostardarsquo (99r) bull Tml lsquogrape juice flavored with mus-
tardrsquo (Redhsup2 365)hare (chhareacute) lsquotiletta [= stoffa pregiata] di setarsquo telli hare (telliacute chhareacute) lsquoim-
brocatellorsquo [= broccatello] (115v) bull Osm tml lsquosericum undulatumrsquo (Men 1705) lsquomoireacute water moireacuted clothrsquo (Redhsup2 365) Il telli hare si trova re-gistrato tra i componenti del vestiario femminile della regione di Afyon (wwwfolklorgentrhalk-giysileriafyon-yoresi-giysilerihtml)
harman (armaacuten) lsquoaia doue si batte il granorsquo (59v) lsquocampo doue [] seminatirsquo (66v) lsquoseminato lauori di biadersquo (110v) bull T dial armanacircrman lsquoharmanrsquo (TTAS) attestato pure da Masc 10 arman lsquoaiarsquo
haşhaş (chaacutesc chaacutesc) lsquopapagna [= papavero] herba che fa dormirersquo (102r)hasıl et- (assiacutel edeacuterum) lsquogenerarersquo (79v) lsquoprodurrersquo (105v)hasıl olmış (assiacutel holmiacutesc) lsquogeneratorsquo (90r)hasta (astaacute) lsquoammalatorsquo (60v) bull La forma asta egrave diffusa nei dialetti rumelici
(StS Pers 110 TTAS)hasta ol- (astaacute holuacuterum) lsquoammalarsirsquo (60v) bull Cfr asta olmak (asta olmach)
lsquoammalarersquo (Masc 12)hastalık (astaliacutec) lsquoammalatiarsquo (60v) lsquoinfermitagraversquo (94r) bull Cfr astalık (astalich)
lsquomalatiarsquo (Masc 87) attestato anche nel t balc (Boretzky 209)hat (chhaacutet) lsquolettera caretterersquo (95v)hatır benuumlmsenuumlŋonuŋbizuumlmsizuumlŋonlaruumlŋAllahuŋ hatrı iccediluumln (benuacutem
senuacutenolnuacutenbesuacutemsesuacutenollaruacutenallauacuten atriacutecciun) lsquoper amor miotuodi quel lonostrouostrodi quellidrsquoIdiorsquo (103r) bull Circa il pronome di 3deg plu-rale dato dal F cfr ant osm olar lsquoonlarrsquo (TS 2966-67) La forma olnun egrave prob errata
hav (hhaacuteu) lsquoil pelo del uillutorsquo (117v)hava (aguaacute) lsquoaerersquo (58v) rarr bulutlan- bulutlıhavan (aguaacuten) lsquomurtarorsquo (72r) lsquomortarorsquo (98v) bull Cfr evan (euan) lsquomortaio o
mortarorsquo (Masc 100)havan elliġideg (aguaacuten elliacutec) lsquopistone del mortarorsquo (98v) bull Il sintagma turco co-
mune egrave havan eli Per un sintagma parallelo a quello del F cfr havan elccedileġi lsquohavan elirsquo (TS 1903 elcek ed ellik sono voci sinonimiche id 1421 1443)
havaric (auariacutesc) lsquohereticorsquo (92r) bull Osm lsquoeretici scismaticirsquo (Men 1959) lt ar ḫawāriǧ plur di ḫāriǧī lsquoappartenente alla setta dei Khārigiti separatista dissidente eretico scismaticorsquo (VAI 281-82) La forma del F deriva da ha-variccedil con regolare neutralizzazione fonologica della consonante finale sect 224
havla- (aulaacuterum) lsquoabbaiarersquo (57r)havuccedil (auacutec) lsquopastinaca radicersquo (102v) bull Cfr hauc (haug = ḫwǧ) lsquopastinaca
radicarsquo (Carr 172)hayli rarr yıl zaman
94
hayr (chhaacuteir) lsquoelemosinarsquo (75v) rarr dokun-hayran (airaacuten) lsquostupitorsquo (114r)hayran ol- (airaacuten holuacuterum) lsquostupirersquo (114r)hayrsız (chaacuteir siacutes) lsquodiscortesersquo (74r)hayvan (aiuaacuten) lsquobestiarsquo (65r) rarr natık sakil bull Cfr ayvan lsquoanimalersquo (aiuan
Masc 13) lsquohayvanrsquo (t balc TTAS)hazır (asiacuter) lsquopronto apparecchiatorsquo (106r) hazırdur (asiacuterdur) lsquoin ordine ap-
parecchiatorsquo (94r)hazır et- hazırla- (asiacuter edeacuterum asirlaacuterum) lsquoprepararersquo (105v)hazine (chhasnaacute [hasaacutene (115r)]) lsquomagazzenorsquo (96v) lsquoriposto salua robbarsquo
(108r) lsquotesorariarsquo (115r) bull Per la var con -a- cfr guumlmiş hazanesi (ghiumisc chhazanesi) lsquoargentaria credenzarsquo (Carr 174)
haznedar (chhasnataacuter) lsquoguarda robbarsquo (91v) bull La var con alveolare sorda egrave comune negli imprestiti balcanici cfr bulg хазнатар alb haznatar rum haznatarhaznetar gr xasnataacuterhj (Kakuk 182)
haznedar başı (chhasnataacuter basciacute) lsquomaiordrsquohomorsquo (96v)hazzet- (haacutes edeacuterum) lsquocompiacersirsquo (70r)hece (hegeacute21) lsquosillabarsquo (111v)hecele- (hẹ[g]iẹlẹrum) lsquocompitare la parolarsquo (70r)hekim (ecchiacutem) lsquomedico fisicorsquo (97v) bull Cfr ekim (echim) lsquodottorrsquo (Lupis 1b)
lsquomedicorsquo (ITS 236 Masc 92)helal et- (halaacutel edeacuterum) lsquobenedirersquo (64v) lsquoconcedere lecitamentersquo (70r) bull Osm
lsquorender ograve riconoscere legitimo accordare ograve donarersquo (Men 1796) Per il sign di lsquobenedirersquo cfr tml helal olsun lsquotake it with my blessing (and enjoy it)rsquo (Redhsup2 378)
hemşeri (enimscieriacute) lsquopaesanorsquo (101v) bull Riteniamo che la forma del F derivi dalla metatesi di una var epentetica heminşeri (sect 228)
hendek rarr su hendeġihengacircme (enghiemeacute [engemeacute (108v 110r)]) lsquofolla fratteriarsquo [= calca ressa]
lsquoromore strepitorsquo (108v) lsquoschiamazzo gridorsquo (110r) lsquotumultorsquo (116v) bull Osm tml lsquostrepito rumore tumulto furia calca pressa mischiarsquo (Men 5505-06) t dial hengeme lsquokalabalık kavga guumlruumlltuumlrsquo (DS 2339) Per la perdita di h- cfr engeme (enghieme) lsquoromorersquo (Arg 94) sect 222
hep (eacutep) lsquotuttorsquo (116v) bull Cfr ep (epp) lsquoogni tuttorsquo (Arg 95)hepsi hepsinden soŋra (epsindeacuten nsuraacute) lsquoultimorsquo (118r)her (eacuter) lsquoognirsquo her birisi (eacuter birsiacute) lsquoogniunorsquo (100v) lsquovno per uno ciaschedunorsquo
(118r) rarr ay guumln hafta yan yıl zaman bull Cfr er (er) lsquoogni tuttorsquo (Arg 95)hınzır (chhanziacuter) lsquoporcorsquo (105r)hırsız (chharsiacutes) lsquoladrorsquo (95r)hırsızlık (charsisliacutec chharsisliacutec) lsquofurtorsquo (79r) lsquoladroniggiorsquo (95r) lsquorubbamentorsquo
(108v)
21 Prima di hegeacute egrave scritto un cara che non comprendiamo
95corpus lessicale turco
hırsızlık et- (chharsisliacutec edeacuterum) lsquorubbarersquo (108v)hısabhisab (hisaacuteb22) lsquoabacorsquo (57r) bull Per la forma con caduta dellrsquoaspirata (v
la nota a piersquo di pagina e i lemmi successivi) cfr esaumlp (essep essep essap possibile anche la lettura ısaumlp) lsquoconto ragionersquo (Arg 95)
hısab al- (isaacuteb aleacuterum) lsquopigliar contorsquo (70v)hısab et- (isaacuteb edeacuterum) lsquofar contorsquo (70v)hısab ver- (isaacuteb uereacuterum) lsquorender contorsquo (70v) lsquodar contorsquo (72v)hısım (assumiacute) lsquoconsobrinorsquo (70v) lsquofratello consobrinorsquo (78v) lsquoparentersquo
(102r) bull Per la var con -u- cfr hısımhısum (cheesim chessum) lsquoparentersquo (Arg 119) sect 311a
hıyar (chhiaacuter) lsquocitrolorsquo (69r)hızmet (chhasmet) lsquoseruitiorsquo (111r) bull La forma con ɨ egrave ampiamente attesta-
ta cfr Arg 119 (chesmet(t)) Carr 177 (chhezmet hesmet) Men 1867 (hyzmet) Pianz 119 (chyzmet)
hızmet et- (chhasmet edeacuterum) lsquoseruirersquo (111r)hızmetkacircr (chhasmecchiaacuter [chhasm[]hiaacuter (79v)]) lsquogarzone seruitorersquo (79v)
lsquopaggiorsquo (101v)hiccedil (iacutecc) lsquonientersquo (100r) rarr oumllmez bull Cfr iccedil (jccj) lsquomai nulla punto nientersquo
(Arg 126) t dial iccedil lsquohiccedilrsquo (TTAS)hiccedilbir rarr oumltuumlruumlhikacircyet et- (ecchiat edegraverum) lsquodiscorrerersquo (74r) lsquoraccontarersquo (107r) lsquoriferirersquo
(108r) bull Cfr hekiyat (hekijat) lsquohistoriarsquo (Mol 175)hikmet (hecmeacutet) lsquomiraculorsquo (98r) bull La var con -e- egrave data pure da Arg 118 e
Mol 148 passimhilal (hilaacutel) lsquonetta orecchiersquo (99v) bull Osm lsquoany instrument shaped like a pin a
skewer a toothpick and the likersquo (Redhsup1 859)hindiba (hindubaacute) lsquocicori sorte drsquoerbersquo (69r) bull La var hinduumlba egrave data da Men
5503hisarhısar (isaacuter) lsquocastellorsquo (68r) lsquofortezzarsquo (78v) hisarhısar aġası (isaacuter agasiacute)
lsquocastellanorsquo (68r) bull Cfr ısarisar (isar) lsquocastello fortezza cittadellarsquo (Mol 82 153)
hoca (chhoacutegia) lsquomaestro di scolarsquo (96v)hokkabaz (hoccabaacutes) lsquohuomo che fa giuochi di manorsquo (92r)horata (oraacutet) lsquobuffonaria burlarsquo (66r) bull sect 312horata et- (oraacutet edeacuterum) lsquobuffoneggiare burlarersquo (66r)horatacı horatacı adam (oratagiacute adam) lsquohuomo burlierersquo (92r)horılda- (horịḷdaacuterum) lsquoronfare nel sonnorsquo (108v)hoş rarr vakti hoş (et- ol-) zamanhoş et- (oacutesc edeacuterum) lsquoconfortarersquo (70r)hovarda (ouardaacute) lsquootiorsquo (101r) bull Cfr ovarda lsquovagabondo vagorsquo (Pianz 190)
dato anche da Tietze (TETTL 2 330) come forma dei dialetti rumelici Il
22 La h egrave stata aggiunta in un secondo tempo
96
sign del F non pare segnalato da altre fonti ed egrave prob quello originale Per lrsquoevoluzione semantica cfr ayafta (aiafta) lsquootiorsquo (Arg 39) attestato in t dial odierno come lsquonazlı buumlyuumltuumllmuumlş beceriksiz işe alıştırılmamışrsquo (DS 397)
hukmhuumlk(uuml)m (occhuacutem) lsquoordine comatildedamentorsquo (101r) bull Cfr hokumhoumlkuumlm lsquocomandamento in scriptorsquo (chochum Arg 120) lsquoautoritagrave comandamen-to ordinersquo (hokum hokium Mol 65 passim)
hukmhuumlk(uuml)m et- (occhuacutem edeacuterum) lsquoordinare comatildedarersquo (101r)humma (humma) lsquofebrersquo (77r)hunkacircr (hvnchiaacuter23 [vnchiaacuter (107r)]) lsquoimperadorersquo persian(o) lsquospargitor di
sanguersquo (93r) lsquorersquo (107r) rarr ccedila(v)uş bull Osm lsquoimperatore regrave dersquo Turchirsquo (Men 1979) prob forma contratta di hudavendigacircr lsquodominus creator mundi princeps rexrsquo (id 1865 TETTL 2 332) Lrsquoaccostamento allrsquoaltra parola persiana ḫūnkacircr lsquoMoumlrderrsquo (Junker-Alavi 291 der da ḫūn lsquosanguersquo) cui si riferisce il secondo sign del F egrave secondario e paretimologico (cfr Nişan-yan 206) La var inkacircr registrata a rarr ccedila(v)uş ci fa sospettare che il dato del F sia da leggere huumlnkacircr che egrave la forma impostasi in t moderno
hurma (curmaacute) lsquodattilo fruttorsquo (73r) bull Cfr kurma lsquodatolorsquo (Pianz 121)hurma aġacı (curmaacute agaacutecc) lsquodattilo palmarsquo (73r) bull Cfr kurma aġacı (kurma
agagi) lsquopalma albero notorsquo (Mol 290)hurmet (hormeacutet) lsquohonorersquo (92r) lsquoriuerenzarsquo (108v) bull Cfr hormethoumlrmet lsquoho-
norersquo (Arg 121)hurmet et- (hormeacutet edeacuterum) lsquoriuerirersquo (108v)huruf (churuacutef) lsquolettera caretterersquo (95v) bull Plur arabo di harfhuzur (vsuacuter) lsquootiorsquo (100v) lsquoquietersquo (106v) huzurum var (vsuacuterum vaacuter) lsquohaver
refrigeriorsquo (92r)huzur et- (vsuacuter edeacuterum) lsquoquietarsirsquo (106v)
23 La h egrave stata aggiunta in un secondo tempo
97corpus lessicale turco
I
ıkdrarr boġaz ıktıınccedilkırık (encichiriacutech) lsquosinghiozzorsquo (111v) bull La forma posta come lemma egrave
data con altre varr da TS 1949-50ırak (eraacutec) lsquolontano discostorsquo (96r) ıraktan (eracdeacuten) lsquoda lontanorsquo (72v) bull La
grafia del F potrebbe qui indicare unrsquoeffettiva pronuncia erak cfr laquoBazı 19 asır lugati kelimenin telaffuzunu erak olarak tesbit ederlerraquo (TETTL 2 351)
ırla- (ghirlaacuterum) lsquocantarersquo (67r) bull Il dato del F deriva dalla Beiform popolare turca yırlamak (TuumlS 2183) sect 222
ısır- (sireacuterum) lsquomorsicarersquo (98v) bull sect 214ısırgan dikeni (sirg(h)aacuten dichieniacute) lsquoortica herba pũgentersquo (101r) lsquovrtica
herbarsquo (118v) bull Il sintagma con diken egrave attestato pure dal Molino ısır-gan dikeni (isirghan dikieni [Indice le grafie nel corpo del dizionario sono scorrette]) lsquoortica vrticarsquo (285 488)
ıskara (schaacutera) lsquograticolarsquo (72r)ıslan- (sselaneacuterum) lsquobagnarsirsquo (64r) bull sect 229ıslanmış (sselanmiacutesc) lsquoinfuso bagnatorsquo (94r)ıslat- (sselateacuterum) lsquobagnarersquo (64r)ısmarla- (smarlaacuterum) lsquocommetterersquo (70r) lsquolasciar la curarsquo (95r) lsquoraccomandarersquo
(107r) Allaha ısmarladık seni (allaacute smarladiacutec seniacute) lsquosta con Diorsquo (113v)ıspanak (spinaacuteca) lsquospinaci herbarsquo (113r) bull Per la forma del F cfr spinak
(spi nach) lsquospinaci erba da mangiarersquo (Masc 223) Puograve darsi che queste varianti con -i- dipendano da contaminazione con lrsquoitaliano
ıspavli (spauacutelu) lsquospaco filo di catildenauorsquo (112v) bull Osm tml lsquotwine cordrsquo (Redhsup2 404) lt venz spagolo lsquoidrsquo (LF 412) Nelle fonti ottomane la voce egrave attestata in diverse altre varr p es ispagula ispavloıspavlo (ibid) Il dato del F saragrave facilmente mutuato da parlanti arabofoni cfr ar dial
98
spaolo lsquofil agrave voilersquo (costa nordafricana Jal 1375) sbaulu (sbāwlw) lsquopetite ficelle gros fil de chanvrersquo (Algeria Beaussier 459)
ıstakos (stacoacutes) lsquolocusta [= aragosta] sorta di pescersquo (96r)ışın ışıne ko- (scneacute coacuterum) lsquospatildedere al [sole24]rsquo (112v)
24 La parola egrave cancellata dalla rilegatura Lrsquointegrazione si basa sul sintagma sinonimico guumlneşe ser- (rarr ser-)
99corpus lessicale turco
İ
iblis (ebliacutes) lsquodemoniorsquo (73r) bull Parola che risale al gr diaacuteboloj per tramite arabo (TETTL 2 362)
ibrişim (ipersciacutem) lsquosetarsquo (111r) rarr kumaşicazet (giaseacutet) lsquolicenzarsquo (96r)iccedil iccedilimuumlzde (iccimusdeacute) lsquofra di noirsquo (78v) tra di noirsquo (116r) iccedilinizde (iccinis-
deacute) lsquotra di uoirsquo (116r)iccedil- (iccieacuterum) lsquoberersquo (64v) rarr and iccedil-iccediledik (icciediacutech) lsquobolzacchinirsquo (65r) bull Osm lsquostiualetti sottilirsquo (jccedich Arg
126)iccedileri (iccieriacute) lsquodentrorsquo (73r) lsquoentrorsquo (75v)iccediluumln rarr bu hatır sey(i)ridrak (idraacutec) lsquomemoriarsquo (97v)iftira (eutiraacute) lsquotestimonio falsorsquo (115r) bull La voce turca significa propr lsquocalun-
niarsquo Per la sonorizzazione della labiodentale cfr turchismi balcanici quali bulg ivtrija (Mikl TE 1 88 non registrato da DTB) sb ivtira (ibid)
iġ (iacutegh) lsquofusorsquo (79r)iġne (ineacute) lsquoacorsquo (57v) bull T dial iyne lsquoiğnersquo (TTAS)ihsan (hesaacuten) lsquopresente dono spontaneamente fattorsquo (105v) bull Osm tml lsquoge-
nerous gift benevolence favorrsquo (Redhsup2 417)[ih]tiyaccedil ([]tiiaacuteg] lsquobisogno necessitagraversquo (65r)ihtiyar (hetthiaacuter) lsquopersonaggiorsquo (103v) bull Osm tml lsquoold person elder senior
prominent citizenrsquo (Redhsup2 418)iki rarr kerret soumlziki yuumlz (ichiacute iuacutes) lsquoducentorsquo (75r)ikisi (ichisiacute) lsquoambeduersquo (61r)ikişer ikişer (ichiscieacuter ichiscieacuter) lsquoa due a duersquo (58r)ikrar (icraacuter) lsquopromessarsquo (106r)
100
ikrar et- (icraacuter [craacuter (58v)] edeacuterum) lsquoaccettare dir di sirsquo (57r) lsquoaffermarersquo (58v) lsquoprometterersquo (106r) Allaha ikrar et- (allaaacute craacuter edeacuterum) lsquofar uotorsquo (76v) guumlnahlar ikrar et- (ghiunalaacuter craacuter edeacuterum) lsquoconfessar li peccatirsquo (70r)
il- (ileacuterum) lsquoinchhimare [= imbastire] cusire alla grossarsquo (93v)ilik (chiliacutec) lsquomedollarsquo (97v) bull sect 2210ailinti (ilintiacute) lsquoincchimaturarsquo [= imbastitura] (93v)ilm (ilmj) lsquovirtugraversquo (118r) bull sect 311aimam (himaacutem) lsquoparocchianorsquo [= parroco] (102r)imansız (imaacuten siacutes [imaacutem sis (111r)]) lsquosenza lege o federsquo (111r) lsquosleale man-
cator di federsquo (111v) bull La forma imam egrave prob dovuta allrsquoinflusso del lemma precedente
imaret (himaacuteret himareacutet) lsquohospitalersquo (92r) lsquospedalersquo (112v)imdi (imdi) lsquodunquersquo (58r) rarr de imdiimla (himlaacute) lsquodittionersquo (74v) lsquosillabarsquo (111v)imza et- (hismaacute edeacuterum) lsquofirmarersquo (78r) lsquosottoscriuerersquo (112r) bull sect 229in (iacuten) lsquotana drsquoanimalirsquo (114v)in- (ineacuterum) lsquodiscenderersquo (74r) in- aşaġa (ineacuterum asciaacute) lsquocalar in giugrave scẽderersquo
(66v) bull sect 411binan- (inaneacuterum) lsquocrederersquo (71v) lsquofidarsirsquo (77v)inat (innaacutet) lsquoostinationersquo (101r)inat et- (innaacutet edeacuterum) lsquoostinarsirsquo (101r) lsquoperfidiarersquo (103v)inatccedilı (innategiacute) lsquoostinatorsquo (101r) lsquoperfidiosorsquo (103v)ince (ingiegrave [eacutengeisiacute (77v)]) lsquofinorsquo (77v) lsquosottilersquo (112r) bull La forma engeisi non
egrave chiaramente spiegabile (aggiunta del suff possessivo)ince et- (ingieacute edeacuterum) lsquoassottigliarersquo (63r)inceaġrı (ingieacute agriacute) lsquotisicia malersquo inceaġrıdan hasta (ingieacute agrideacuten astaacute)
lsquotisicorsquo (115v) bull Osm inceaġrı lsquoveremrsquo (TS 2078) t dial inceağrı lsquotuber-colosis TBrsquo (prov[incial] Redhsup2 435) Cfr it mal sottile lsquotubercolosirsquo
incecik (ing(i)egiacutec) lsquoaggilersquo (59r) lsquodelicatorsquo (73r) lsquoleggierorsquo (95v)inci (ingiacute) lsquoperla marg[h]eritarsquo (103v)incin- (ingineacuterum) lsquosdegnarsirsquo (110v)incinmiş (inginmiacutesc) lsquosdegnatorsquo (110v)incir (ingiacuter) lsquofico fruttorsquo (77v)incir aġacı (ingiacuter agaiacutecc) lsquofico alberorsquo (77v)incit- (ngiteacuterum) lsquonuocerersquo (100r) lsquoprouocarersquo (106r) bull sect 214ingiliz (ingliacutes) lsquoinglesersquo (94r)inkacircr et- (inchiaacuter edeacuterum) lsquonegare dir di norsquo (99v)insan (insagraven) lsquoanimale raggioneuolersquo (61v)inşallah (nnsciaacutella) lsquocon lrsquoaiuto di Idiorsquo (69v) bull La forma del F puograve essere
mutuata direttamente dallrsquoar parlato nşallahip (iacutep) lsquocorda funersquo (71r)iplik (ipliacutec) lsquofilorsquo (77v)
101corpus lessicale turco
iptida iptidadan (iptidaacuten [iptid[] (105v)]) lsquoda principiorsquo (72v) lsquoprimiera-mentersquo (105v) bull Cfr iptidadem lsquojm principiorsquo (Arg 129) iptidaden (ipdi-dahden) lsquoa bella prima cioegrave alla primarsquo (Mol 4) Riteniamo che la forma del F sia aplologica (sect 2211)
iskele (schieacutela) lsquocommerciorsquo (70r) bull Cfr skele lsquoscala oue uanno le naui et li mercantirsquo (schiele Arg 219) lsquolitus scalarsquo (scele Meg) Il F testimonia un interessante passaggio metonimico da lsquoscalo porto emporiorsquo a lsquocom-merciorsquo
iskemle (schemeleacute) lsquosediarsquo (110v) bull La forma del F egrave una var anaptittica di skemle (Hars 255) cfr anche skemli (schiemlj) lsquoseggiolarsquo (Arg 219) ska-mili (schamili) lsquotauolarsquo (VN 64) eskemle (eschiemleh) lsquobanchetto da se-derersquo (Carr 145)
İskenderiye (scanderiacutea) lsquoAlessandria drsquoEgittorsquo (59v) bull Cfr Mısır Skenderiya (missir schienderia) lsquoAlexandria di Egiptorsquo (Arg 171) Skinderiya (scinde-ria) lsquoAlessandriarsquo (VN 45)
ispat et- (spaacutet edeacuterum) lsquodefenderersquo (73r) bull Cfr spat eyle-et- (spatt eilerum spattederum) lsquoprouo per testimonirsquo (Arg 222) Il sign del F denota un restringimento semantico a lsquotestimoniare in difesa (di)rsquo
İstanbul (stamboacutel) lsquoCostantinopolirsquo (71v) bull La forma Stambol egrave comune in antico ottomano (v Arg 223 Kakuk 200)
iste- ne kadar istersen bu nested[en] (neacute cadaacuter sterseacuten buacute nested[]) lsquoquanto ti uoi di q(uest)a cosarsquo (106v) rarr aman demek iste-
istif (stiacuteua) lsquosauorra de25 vascellirsquo (109v) bull Osm lsquopieno colmorsquo (Men 196) lsquothe arrangement of goods when laid up in order as in a ship or warehousersquo (Redhsup1 101) Per la storia abbastanza complessa di questa voce v LF 416-19 da cui appare che quella del F egrave lrsquounica attestazione turca che riproduca fedelmente la fonte italiana stiva
iş (iacutesc) lsquoattionersquo (63r) lsquofacendarsquo (76v) lsquooperarsquo (101r) rarr agır zerduziş et- iş eyle-(iacutesc edeacuterum [iacutesc scileacuterum (95r)]) lsquolauorare operarersquo (95r [def
lauorare] 101r)işit- (sciteacuterum) lsquoascoltarersquo (63r) lsquovdire intenderersquo (117r)işitil- işitilmemiştuumlr (scitilmamiacutescdur) lsquoinaudito notilde intesorsquo (94r) bull sect 3213bişkembe (schembeacute) lsquobudella interiorarsquo (65v) lsquoentragnarsquo (75v) bull Cfr skembe
(schiembe) lsquouentrersquo (Arg 219)işkence (schengieacute) lsquoflagello tormentorsquo (78r) bull Cfr skence (schieng(i)e) lsquocolla
tormentorsquo (Arg 220)işkence et- (schengieacute edeacuterum) lsquoflagellarersquo (78r) lsquotormentarersquo (115v)işkil (ischiacutel) lsquodifficoltagrave cioegrave dubiorsquo (73v) lsquosospettorsquo (112r)işkillen- (ischilleneacuterum) lsquodubitarersquo (75r)işkilli (ischilliacute) lsquodubbiosorsquo (75r) lsquosospettosorsquo (112r)iştah (staacute) lsquoappetitorsquo (62r) lsquodesideriorsquo (73r)
25 Bombaci 219 legge di
102
itikat et- (etticaacutet [etcaacutet (91v)] edeacuterum) lsquocrederersquo (71v) lsquohauer creditorsquo (91v)itikatsız (etcatsiacutes26) lsquoincredulorsquo (93v)itiver- (ittiuereacuterum) lsquospengere alcunorsquo (113r)ittifak et- (etfaacutec edeacuterum) lsquostabilirersquo (113v)ittifak olmış (etfaacutec holmiacutesc) lsquostabilitorsquo (113v)
26 La parola egrave semicancellata da una macchia e si legge molto male
103corpus lessicale turco
K
kabak (cabaacutec) lsquocucuzzarsquo [= zucca] (72r)Kacircbe (chiabeacute) lsquoMecca paese doue i turchi dicono che stia il corpo del perfido
Maumettorsquo (97v)kabran (capraacuten) lsquoaccidioso o pultronersquo (57v) lsquopoltronersquo (105r) bull Osm lsquohare-
ketten kalmış uyuşuk amelmandarsquo (TS 2148) t dial kapran lsquoağır yuumlruumlyen oyalanan insanrsquo (DS 2635)
kabran ol- (capraacuten holuacuterum) lsquoimpigrirsirsquo (93r)kabranlık (capranliacutec) lsquoaccidia o pultronariarsquo (57v) lsquopoltronariarsquo (105r)kabuk (cabuacutec) lsquoscorzarsquo (110r) pelit kabuġı (pelit cabuchiacute) lsquosouero scorzarsquo
(112v)kabul et- (cabuacutel edeacuterum) lsquoaccettarersquo (57r) lsquoessaudirersquo (76r)kaccedil (caiacutecc) lsquoquantorsquo (106v) rarr deġ- kerret yılkaccedil- (cacciaacuterum) lsquofuggirersquo (79r)kaccedilkın (cacchiacuten) lsquofuggitivorsquo (79r) bull Supponiamo che la forma del F sia da
leggere kaccedilkın e non kakınkadar rarr iste- kadır sev-kadeh (cadaacute) lsquobicchierersquo (65r)kadı (cadiacute) lsquogiudicersquo (90v)kadıncık (catingiacutec) lsquosignora padronarsquo (111v) bull Le forme katunkatın sono ben
documentate nelle fonti ottomane (TS 2354-55)kadır kadır adam (cateacuter adaacutem) lsquopotentersquo (105r)kadır ol- kadır olduġum k[ad]ar (cateacuter holduacutem c[]aacuter) lsquoquantrsquoio possorsquo (106v)
rarr sev-kadırga balıġı (caacutetreca baluacutec) lsquobalena pescersquo (64r) bull Il primo elemento del
sintagma egrave un prestito dal gr biz kaacutetergon lsquogalleyrsquo (LF 523) Per la me-tatesi cfr katrega (cathrega) lsquogalearsquo (Lupis 1b nella versione della stessa opera apparsa anonima ed edita dallrsquoAdamović la voce turca egrave stampata
104
catherha ITS 219) katrıgaya komak (catrigaia comach) lsquomettere in gale-rarsquo (Masc 94) Cfr pure lrsquoantica forma kipciaca katrıġa (KTS 132)
kadife (catifeacute) lsquovillutorsquo (117v) bull La var con alveolare sorda si riscontra anche nel Meg (katiffe) e in Mol 475 (ghatife)
kafas kuş kafası (cuacutesc cafasiacute) lsquogabbia drsquougellirsquo (79v)kacircfil (chiafiacutel) lsquopreggiorsquo [= mallevadore garante] (105v)kacircfil ol- (chiafiacutel holuacuterum) lsquopreggiarersquo [= garantire] (105v)kacircfillik (chiafilliacutec) lsquopreggiariarsquo [= garanzia] (105v)kacircġıt (chijaacutet [66r] chiaaacutet [67v]) lsquocartarsquo (66r) lsquocarta da scriuerersquo (67v) rarr aman
bull Cfr kacirchat (chiachat) lsquofogliorsquo (Arg 133) kihat lsquocarta papyrusrsquo (Meg) t dial kıyat lsquokacircğıtrsquo (DS 2854)
kahpe (capeacute) lsquodonna publicarsquo (75r)kail et- (caacuteil edeacuterum) lsquocontentar altrirsquo (70v)kail ol- (caiacutel holuacuterum) lsquoacconsentirersquo (57v) lsquocontentarsirsquo (70v)kal- (caacutet caleacuterum) lsquorestarersquo (107v) bull Non sapremmo spiegare quel kat preposto
al verbo dal Ferragutokalabalık (calabaliacutec) lsquoturba calca di gentersquo (116v)kalavrizdeg (calauriacutes) lsquocalabresersquo (66v) bull Dai repertori consultati lrsquounica altra
attestazione della voce appare nella forma galabres-brez (ghalabres) lsquocala-bresirsquo (Mol 76) In Masc 26 egrave registrato il nome della regione Kalabri(y)a vilayeti (Calabria vilaietti)
kalay (calaacutei) lsquostagno metallorsquo (113v)kalbur (calbuacuter) lsquocriuo [= staccio vaglio] grossorsquo (71v)kaldır- (caldereacuterum) lsquoalzarersquo (60v) lsquoinnalzarersquo (93r) baş(ı) kaldır- (basciacute cal-
dereacuterum) lsquoribbellarsirsquo (107v) bull Osm tml baş kaldırmak lsquoto rebel (against)rsquo (Redhsup2 99)
kalem (caleacutem) lsquopenna di scriuerersquo (103r) rarr katet- oŋar- yon-kalemdan (calemdaacuten) lsquostucchio [= astuccio custodia] di pennersquo (114r)kalemtraş (caleacutem traacutesc) lsquotemperino di pennersquo (115r)kalınkalun (caloacuten) lsquogrossorsquo (91r)kaliyota (calioacutetta) lsquogaliottarsquo (79v) bull Per la documentazione di questo italiani-
smo nelle fonti turche v LF 241-43kalk- (calcaacuterum) lsquosorgersi alzarsirsquo (112r)kalkan (calcaacuten) lsquoscudo p(er) riparorsquo (110v)kamara (caacutemara) lsquocamera drsquoallogiarersquo (66v) bull Cfr gamera (ghamera) lsquoca-
merarsquo (Mol 77) Le altre fonti turche (documentarie e lessicografiche) re-gistrano questo italianismo (venezianismo) nella particolare accezione di lsquocabina della naversquo (v LF 134-35)
kamış (camiacutesc) lsquocannarsquokamışlık (camiscliacutec) lsquocannetorsquo (67r)kan (caacuten) lsquosanguersquo (109v) rarr delikanlıkan al- (caacuten aleacuterum) lsquocauar sanguersquo (68r) rarr şişekanat (cannaacutet) lsquoala da uolarersquo (59v)
105corpus lessicale turco
kandil (candiacutel) lsquoturcasso doue si pongono le fleccie fatto di tauolarsquo (116v) bull La voce turca (lt ar lt gr lt lat) significa comrsquoegrave noto lsquolampada lucernarsquo Lrsquoaccezione datale dal F non lrsquoabbiamo riscontrata da altre fonti
kanlı (canliacute) lsquosanguignorsquo (109v)kantar (cantaacuter) lsquostatera da pesarersquo (113v)kapa- (capaacuterum) lsquochiudere serrarersquo (69r)kapak (capaacutec) lsquocoperchiorsquo (71r)kapı (capiacute) lsquoportarsquo (105r) kapıdan kapıya (capidaacuten capiaacute) lsquoa porta agrave portarsquo
(62r) rarr vur-kaplan (caplaacuten) lsquogatto pardorsquo (79v) lsquopardo animalersquo (102r)kaplı baġa (capiliacute baghaacute) lsquotartaruca animal terrestrersquo (114v)kaptanpaşa (capitaacuten basciaacute) lsquogeneral drsquoesercitorsquo (79v) bull Osm kapudankap-
tan paşa lsquoThe Lord High Admiral and Minister of Marine of the Ottoman Empirersquo (Redhsup1 1436) Il Ferraguto pare lrsquounica fonte che attribuisca que-sto titolo a un comandante di forze terrestri
kar (caacuter) lsquoneuersquo (99v)karasup1 (caraacute) lsquonegrorsquo (99v) lsquonigro colorersquo (100r) rarr yuumlzluumlkarasup2 (caraacute) lsquoterra elementorsquo (115r)Kara Deŋiz (caragrave denghiacutes) lsquoMare Nigrorsquo (97r)kara diken (caragrave dicheacuten) lsquoriccio del mare ancinorsquo (107v)kara et- (caraacute edeacuterum) lsquoannegrirersquo (99v)karagan (caragaacuten) lsquopuleio [= puleggio Mentha pulegium] herbarsquo (106r)
lsquospica drsquoosso [= lavanda] herba odoriferarsquo (113r) bull T dial karagankara-ğan lsquoCistus creticusrsquo lsquoLavandula stoechasrsquo lsquoCistus laurifoliusrsquo lsquoDipsacus laciniatusrsquo lsquoPhlomis grandiflorarsquo (Tuzlacı 94)
karakoldeg (caracoacutel) lsquolumaca di marersquo (96r) bull Ar alg (Orano) karagol garagol lsquochiocciola di marersquo (Oman 155) lt sp caracol lsquose llama asiacute a diversas es-pecies de moluscos gasteroacutepodos terrestres o marinos del geacutenero laquoHeacutelixraquorsquo (Moliner 1 514)
karamanoldeg et- (caramanoacutel edeacuterum) lsquofare a chi piglia pigliarsquo (109r) bull Egrave pre-sumibile che il dato del F (di cui non abbiamo trovato altri riscontri nel-le fonti turche) sia in relazione con ar alg ḳārābarṭāl lsquopillagersquo lsquoamila ḳārābarṭāl lsquofaire main basse pillerrsquo (Beaussier 771) anche se la differen-ziazione formale non egrave facile da spiegare (intromissione dellrsquoit mano con accostamento secondario al toponimo Karaman)
karamusal (caramusaacutel) lsquonauiliorsquo (99v) bull Osm lsquosorte di nauersquo (Men 3660) laquonamed probably after the little town KaramusalKaramuumlrsel on the Gulf of İzmitraquo (LF 334)
karanfil (caronfiacutel) lsquogaroffalorsquo (79v) bull sect 211ekaranlık (caranliacutec) lsquooscurorsquo (101r) lsquotenebre oscuritagraversquo (115r) karanlıkta (ca-
ranlictaacute) lsquoallrsquooscurorsquo (60v)karart- (cararteacuterum) lsquoannegrirersquo (99v)
106
karı (cariacute) lsquodonna maritatarsquo (74v) lsquomogliersquo (97r) rarr boşat- dede duumlşuumlr- gebe kısır padişah saccedil
karın rarr agrıkarınca (carangieacute) lsquoformicarsquo (78r) bull Cfr karanca (carangia) lsquoformicharsquo (Arg
138 a cui rinviamo per altre attestazioni)karındaş (carndaacutesc) lsquofratellorsquo (78v)karındaşlık (carndascliacutec) lsquofraternitagraversquo (78v)karış (cariacutesc) lsquopalmo mesurarsquo (102r)karış- (cariscieacuterum) lsquoimpacciarsirsquo (92v) lsquomescolarsirsquo (97v) lsquopratticarersquo (105v)karışık (carisciacutehc) lsquomisto mescolatorsquo (98r)karıştır- (cariscteacuterum caristeacuterum) lsquoconfondere mescolarrsquo (70r) lsquomescola-
re insiemersquo (97v) bull sect 322bkarpuz (carpuacutes) lsquomelone drsquoacquarsquo (97v)karşı karşımda (carscimdaacute) lsquoinnante il mio cospettorsquo (63v) karşında (car-
scindaacute) lsquoallrsquoincontrorsquo (60r) lsquorimpettorsquo (108r) karşı git- (caacutersc ghi deacuterum) lsquoandar incontrorsquo (61r) rarr akşam bull Per la forma karş sect 312
karşılı rarr ruzgacircrkartal kuşu (cartaacutel cuacutesc) lsquoaquila vcellorsquo (62r)kasab (cassaacuteb) lsquomacellarorsquo (96v)kasaba (cassabaacute) lsquoterra habitatarsquo (115r)kasabhane (cassabanaacute) lsquomacellariarsquo (96v)kast kastile (caacutestile) lsquoa bel studiorsquo (57r) bull Osm kast ile lsquodeliberatamente
appostatamente agrave postarsquo (Men 3706)kaş (caacutesc) lsquociglio dellrsquoocchiorsquo (69r)kaşaġı (casciaacutec) lsquostrigliarsquo (68r) lsquostregliarsquo (114r) bull sect 312kaşı- (casciaacuterum) lsquograttarersquo (91r) lsquostregliarersquo (114r) bull Cfr kaşmak (kasmak)
lsquogratarersquo (sic) (Pianz 143)kaşık (casciacutech) lsquocucchiaro piccolorsquo (71v)kat (caacutet) lsquopiegarsquo (104v)kat- (cataacuterum) lsquoaggiungerersquo (59r) lsquorifonderersquo (108r)katet- kalem katet- (caleacutem caacutet edeacuterum) lsquodar il taglio alla punta della pennarsquo
(114v)katı rarr ccedilok eyikatır (catuacuter) lsquomula animalersquo (99r) bull Cfr katur lsquomulusrsquo (Meg)katırcı (caturgiacute) lsquomulittierersquo (99r)katlan- (catalaneacuterum) lsquoaspettarersquo (63r)katran (cateraacuten) lsquopece pegolarsquo (102v)kavga (caucaacute) lsquobriga contesarsquo (65v) bull La var kavka egrave documentata (TS 2357)kavga et- (caucaacute edeacuterum) lsquofar brigarsquo (65v)kavl et- (cauacutel edeacuterum) lsquocongiurarsirsquo (70v)kavun (cauacuten) lsquomelone di panersquo [= popone] (97v)kavun agacı (cauacuten agaiacutec) lsquocedrorsquo (68v) bull Osm aġaccedil kavun aġacı lsquocedro ci-
trone alberorsquo (Men 3603) In tml il cedro (sia lrsquoalbero sia il frutto) egrave de-
107corpus lessicale turco
nominato ağaccedil kavunu mentre il sintagma inverso kavun ağacı egrave usato per designare la papaia
kavurma (caurmaacute) lsquocarne in guazzettorsquo (67v) lsquoguazzetto saporettorsquo (91v)kavuş- (causcieacuterum) lsquostare in piedirsquo (113v) bull Osm tml lsquogiongersi congion-
gersi venir insieme incontrarsirsquo (Men 3603) Il sign del F non egrave riscon-trabile
kayalık (caialiacutehc) lsquoprora di vascellirsquo (106r) bull Osm lsquosperone di naue ograve galearsquo (Men 3819)
kayn (caiacuteniacute) lsquocognato mascolorsquo (69v) bull sect 311akayna- (cainaacuterum) lsquobollirersquo (65r)kaynamış (cainamiacutesc) rsquobollentersquo (65r) bull Ovviamente il sign corretto egrave lsquobol-
litorsquokaynana kaynanam (caiacuten anaacutem) lsquosuocera miarsquo (114r)kaynata kaynatam (caiacuten attaacutem) lsquosuocero miorsquo (114r)kaytundeg (caituacuten) lsquocapannarsquo (67r) lsquotenda couerta di [ua]scelli etcrsquo (115r) bull Ar
alg gayṭūn lsquotente surtout tente en toilersquo (Beaussier 844)kaz (caacutes) lsquooca vgello papararsquo (100v) rarr yumurtakaz- (casaacuterum) lsquocauarersquo (68r) lsquofossare far fossarsquo (78v) lsquozapparersquo (118v)kazan (casaacuten) lsquocaldararsquo (66v) lsquocaldarorsquo (72r)kazan- (casaneacuterum) lsquoacquistarersquo (58r) lsquoguadagnarersquo (91r)kazanc (casangieacute) lsquoguadagniorsquo (91r) bull Supponiamo che la forma del F rifletta
una forma di possessivo kazancı sect 311akazanc et- (casangieacute edeacuterum) lsquoconseguire acq(ui)starersquo (70v) bull Osm kazanc
etmek lsquofar guadagno cercar profittorsquo (Men 3688)kazık demir kazık (demiacuter casiacutec) lsquopalo di ferrorsquo (102r) kazıġa ko- (casicaacute
coacuterum) lsquoimpalarersquo (92v)kazma (casmaacute) lsquozapparsquo (118v)kazmacı (casmagiacute) lsquozappatorersquo (118v) bull Si noti che la successiva attestazione
lessicografica di questo derivato risale al 1867 (StS HWb 97)kebab (chiabaacuteb) lsquocarne arrostorsquo (67v) bull La var del F egrave attestata pure da Arg
132 (chiabap) e Mol 60 (kiabab)keccedili (chijciacute) lsquocaprarsquo (67r) bull Cfr keyccedili (chieici) lsquocaprarsquo (Carr 208) = geyccedili (ghi-
eici) lsquoidrsquo (Mol 81) Per lo sviluppo fonetico del F cfr piyner (rarr peynir) sect 212a
kedi (chiedi) lsquogatto animalersquo (79v)kefal balıġı (chiefaacutel baluacutec) lsquocefalo pescersquo (68v)kel (chieacutel) lsquotigna mal del caporsquo (115r) kel başı (= başı kel) (chieacutel basciacute) lsquoti-
gnosorsquo (115v) bull sect 412bkehle (chielleacute) lsquopedocchiorsquo (103r)kelam (chielaacutem) lsquoparolarsquo (102r)keler (chieleacuter) lsquolacerta animalersquo (95r)kem (chieacutem) lsquocattiuo tristorsquo (68r) rarr ccedilek- kokukemanccedile -ce (chiemengieacute) lsquoviola instromẽto da sonarersquo (118r)
108
kemer (chiemeacuter) lsquolamia di fabricarsquo [= arco volta] (95r)kemha (chiamaacute) lsquotaffitagrave di setarsquo (114v) bull Cfr kacircmuha (chiamuccha) lsquodomma-
scorsquo (Arg 136) kacircmha (kiamcha) lsquodamascorsquo (Mol 113)kemik (chiemiacutech) lsquoossa drsquoanimalirsquo (100v)kemlik (chiemliacutec) lsquomalersquo (96v)kenar ccedilay kena[rı] (ciaacutei chienaacute) lsquoripa sponda del fiumersquo (108r)kepccedile (chiepcieacute) lsquocucchiaro da ministronersquo (71v)kepgir (chiebghiacuter) lsquocucchiaro da sc[h]iumarersquo (71v) bull Osm kefgir lsquocucchiaro
da leuar la schiumarsquo (Men 3983) = kepgir lsquoa perforated ladle or skimmer a strainerrsquo (Redhsup1 1523)
kerem eyle (chieremiacutella) lsquodi gratiarsquo (73v) bull Osm lsquodi grazia vi prego fate gra-ziarsquo (Men 3924) La resa del F egrave dovuta secondo noi a una falsa identifi-cazione del secondo elemento del sintagma con rarr Allah Per la posizione dellrsquoaccento cfr rarr inşallah
kerim (chieriacutem) lsquopietosorsquo (104r)kerimlik (chierimliacutec) lsquopietagraversquo (104r)kerkes (chierchies) lsquofenice vcellorsquo (77r) bull Osm kerges lsquoavis quae aliquot
annorum millia vivere dicitur nulli animali nocet sed ex morticinio vivitrsquo (Men 3923) kerkes lsquothe Egyptian vulture neophron percnopterusrsquo (Redhsup1 1539)
kerret iki kerret (ichiacute chierreacutet) lsquodue uoltersquo (75r) iki kerret ziyade (ichiacute chi-erret sziadeacute) lsquoal doppiorsquo (59v) kaccedil kerret (caiacutecc cherreacutet) lsquoquante uoltersquo (106v) yuumlz kerret (iuacutes cherreacutet) lsquocento uoltersquo (68v)
kertenkeler (chiesteacuten chieleacuter) lsquolacerta uerminararsquo (95r) bull La var con -s- del F non pare segnalata da altre fonti
kes- (chiesseacuterum) lsquotagliarersquo (114v) rarr umutkese (chieseacute) lsquoborzarsquo (65r)keser (chiesseacuter) lsquoascia di fa legnamersquo (63r)keskin (chieschiacuten cheschiacuten) lsquoferuente huomorsquo (77r) lsquotaglio del coltello o spa-
darsquo (114v) keskinden (cheschindeacuten) lsquodi tagliorsquo (74v)keskin et- (chieschiacuten edeacuterum) lsquoaffilarersquo (58v)kestene (chiesteneacute) lsquocastagna fruttorsquo (68r)keşiş (chiesciacutesc) lsquomonacorsquo (98v)keşişlik (chiesciscliacutec) lsquomonasteriorsquo (98v)keten (chieteacuten) lsquolinorsquo (96r)Kıbrıs adası (chipriacutes adasiacute) lsquoCipro isolarsquo (69r) bull Per la forma con bilabiale
sorda cfr Kıprıs adası (cpris adasi) lsquoCipro isolarsquo (Mol 92) sect 221kıccedil (chiacutecc) lsquo[po]ppa di vascellirsquo (105r)kıdre (chiacutedra) lsquopignata di terrarsquo (72r) bull Osm lsquoccediloumlmlekrsquo (Devellioğlu 616)kıgılcım (chighilgiacutem) lsquoscintilla di fuocorsquo (110r)kımıldan- (comuldaneacuterum) lsquomouersirsquo (99r)kımılda(t)- (comuldaacuterum) lsquomouerersquo (99r) bull Cfr kumulda- (chumuldarum qu-
mul-) lsquocrollare mouere scrollare scuotere smouerersquo (Carr 226) Per espri-
109corpus lessicale turco
mere i significati attivi si usa perograve di regola il causativo kımıldat-kın (chiacuten) lsquofodrorsquo (78r)kıpkırmızı ol- (chiacutep chirmisiacute holuacuterum) lsquoarrossirsirsquo (62v)kır- (chiraacuterum) lsquoromperersquo (108v)kırba (chirbaacute) lsquovtrersquo (118v)kırk (cheacuterc) lsquoquarantarsquo (106v)kırlangıccedil (carilanghiacuteg) lsquorondinellarsquo (108v) bull Cfr karlangıccedil (charlanghicc)
lsquorondinersquo (Arg 140) t dial karılğaccedilkarlangaccedilkarlanğıccedil lsquokırlangıccedilrsquo (DS 2664)
kırmızı (chirmisiacute) lsquoincarnato colorersquo (93v) lsquorosso colorersquo (108v)kırt kırt et- (chiacutert chiacutert edeacuterum) lsquorosicarersquo (108v) bull Cfr t dial kırt kırt lsquobıccedilak-
la kesilen nesnenin ccedilıkardığı ses iccedilinrsquo (DS 4546)kısa (chessaacute) lsquocortorsquo (71v)kısa et- (chessaacute edeacuterum) lsquoabbreuiarersquo (57r)kısır (chissiacuter) lsquosterilersquo kısır karı (chissiacuter cariacute) lsquodonna sterilersquo (113v)kıskan- (chischanuacuterum [caschaneacuterum (92r) cischaneacuterum (79v)]) lsquogelosia
hauerersquo (79v) lsquohauer inuidiarsquo (92r) lsquoinuidiarersquo (94v) bull sectsect 211b 211c 222
kıskanccedil (cischangiacute) lsquogelosorsquo (79v) bull Cfr kıskancı (cheschangi) lsquoidrsquo (Arg 148) Non sappiamo se i dati dellrsquoArgenti e del Ferraguto dipendano dalla suffis-sazione del possessivo o non piuttosto da un facile accostamento ai derivati in +CI sect 222
kıskanmaklık (chischinmacliacutec) lsquoinuidiarsquo (94v)kısrak (chesseraacutec) lsquogiumentarsquo (90v)kış zamanı (chiacutesc szamaacuten) lsquoinuerno stagionersquo (94v)kışla- (chisclaacuterum) lsquosuernarersquo (114r)kıta (chithaacute) lsquoepigramma di uersirsquo (76r) bull Osm lsquoa fragmentary piece of poetry
of two or more distichs on the Arabian system complete in itself as to an idearsquo (Redhsup1 1462) lt ar ḳiṭlsquoaʰ lsquopezzo frammentorsquo bull sect 2212
kıtlık (chitiliacutec) lsquocarestiarsquo (67v)kıy- (chiaacuterum) lsquotritare minuzzarersquo (116v)kıyma (chijmaacute) lsquocarne trinciatarsquo (67v)kıyma et- (chijmaacute edeacuterum) lsquotritare minuzzarersquo (116r)kız rarr beslemekız kardaş (chiacutes cardaacutesc) lsquosorellarsquo (112r)kız oġlan (chiacutes ouglaacuten) lsquodonzellarsquo (74v) lsquofigliolarsquo (77v) lsquoverginersquo (117v)kızılcık (chisilgiacutec) lsquozinzoli [rarr guumlren] frutti piccoli et russi come lrsquoazarolirsquo
(118v)kızlık (chisliacutech) lsquoverginitagraversquo (117v)kibrit (chijbriacutet) lsquosolforsquo lsquosolfarellorsquo (112r) bull sect 212dkiler (chileacuter27) lsquocannaua dispenzarsquo (67r) lsquoriposto salua robbarsquo (108r)
27 Corr in luogo di chieleacuter
110
kilerci (chilergiacute28) lsquocannauaro despensierersquo (67r)kilise (cliacutesia) lsquochiesarsquo (69r) bull Il dato del F egrave particolarmente interessante percheacute
ci documenta una forma ancora assai vicina alla fonte greca ekklhsiacuteakilit (chiliacutet) lsquocadenacciorsquo (66r) lsquochiauatura caten[a]zzorsquo (68v)kim (chiacutem) lsquoquale il qual[]rsquo kim olursa olsun (chiacutem holuacuterse hossuacuten) lsquoqual-
siuoglia si siarsquo (106v) rarr ol bull Tml kim olursa olsun lsquoit doesnrsquot matter who heshe isrsquo (Redhsup2 531)
kimse (chiacutemse) lsquonessunorsquo (99v) bir kimse (bir chiacutemse) lsquoalcunorsquo (59v)kimyon (cumioacuten) lsquociminorsquo (69r) bull La forma del F va ad aggiungersi alle altre
varr ottomane di questo fitonimo di origine greca kimyun (chimiun Carr 217) kimnun (Men 4022) kimyon (Vig 175) impostasi questrsquoultima nella lingua letteraria moderna
kira at kirası (= kira atı) (aacutet chierasiacute) lsquocauallo di logerirsquo29 (68r) kiraya al- (chieraaacute alereacuterum30) lsquoaffittare drsquoaltrorsquo kiraya ver- (chieraaacute uereacuterum) lsquoaf-fittare pegionarersquo (58v) lsquodar ad affittorsquo (72v) bull Cfr kerekera (chiere chi-era) lsquoaffitto fitto pagha salariorsquo (Carr 211) Per lrsquoinversione nel sintagma possessivo sect 412a
kiracı (chieragiacute) lsquoalloggiatore allogatorersquo (60v) at kiracısı (at chieragisiacute) lsquolo-gator di cauallirsquo (68r)
kiraz (chireacutes) lsquocerasorsquo (68v) bull Le varr kireskirez sono ben attestate sia nei testi in trascrizione sia nelle fonti dialettali (StS Gr 283)
kireccedil (chireacutecc) lsquocalce da fabricarersquo (66v) rarr furunkirpi rarr oklı kirpi yumak kirpikirpik (chiurpeacutec) lsquopalpebre deglrsquoocchirsquo (102r) bull sect 211ekispet (chispeacutet) lsquomaniera del uestirersquo (96v) bull Osm lsquoforma maniera di vestito
portaturarsquo (Men 3947)kişi (chisciacute) lsquopersonarsquo (103v)kişniş şeker kişniş (scichieacuter chiscniacutesc31) lsquoconfetti di zuccarorsquo (70r) bull Cfr osm
sekerlenmiş kişniş kişniş şeker lsquocoriandrum saccharo conditum coriando-lo confettatorsquo (Men 3969)
kitap (chitaacutep) lsquolibrorsquo (95v) rarr yaz-ko- (coacuterum) lsquometterersquo (98r) rarr aġız amanet gemi goumlmmeye ko- gurbet ko-
habs ışın kazık rehin ko- temel ko- yerkoca (cogiaacute) lsquomaritorsquo lsquovecchiorsquo (117r) kocaya ver- (cogiaaacute uereacuterum) lsquomaritar
la donnarsquo (97r)koca ol- (cogiaacute holuacuterum) lsquoinuecchiarsi lrsquohuomorsquo (94v)kocacık (cogiagiacutech) lsquovecchiarellorsquo (117r)kocalık (cogialiacutech) lsquovecchiezzarsquo (117r)
28 Corr in luogo di chielergiacute29 Prob da emendare in logheri parola dialettale siciliana che significa lsquonolo affittorsquo30 Prima il F aveva scritto uereacuterum poi ha corretto il dato solo parzialmente31 La h egrave stata inserita in un secondo tempo
111corpus lessicale turco
koccedil (coacutecc) lsquomontone animalersquo (98v)kodoş (cudoacutesc) lsquoruffianarsquo (108v) bull Osm lsquoruffiano beccorsquo (Men 3786)kodoşlık (cudoscliacutec) lsquoruffianiggiorsquo (108v)koffadeg (coacuteffa) lsquocesta sportarsquo (68v) bull Ar ḳuffah lsquocestarsquo (VAI 1194) riflesso
pure dal koffe (coffe) lsquocoffa canestro cofanorsquo di Carr 219 In osm lett lrsquoarabismo egrave attestato come kuumlfekuumlffe lsquocophinusrsquo (Men 4084)
kok- (cuccaacuterum [coccaacuterum (106r)]) lsquoannasare odorarersquo (61v) lsquonasarersquo (99v) lsquopuzzarersquo (106r) guumlzel kok- (ghiuseacutel cuccaacuterum) lsquoodorarersquo (100v)
koku (cocusiacute [cucusiacute (100v)]) lsquofetorersquo (77r) lsquoodorersquo (100v) kem koku (chieacutem cuccusiacute) lsquopuzza fetorersquo (106r) bull sect 311a
kokumış (cocumiacutesc) lsquofetentersquo (77r) lsquopuzzolentersquo (106r)kol (coacutel) lsquobracciorsquo (65v)kolay (culaacutei) lsquoageuole facilersquo (59r) lsquoprosperorsquo (106r) rarr ruzgacircrkolayına (culainaacute) lsquoageuolmentersquo (59r) lsquofacilmentersquo (76v) bull Osm kolayıne
(kolayına TS 2613) lsquofacilmente commodamente con facilitagraversquo (Men 3803)kom (cuacutem) lsquoonda del marersquo (101r) bull Osm kom (kum TS 2729-30) lsquowaversquo (Ev-
liya Ccedilelebi Dankoff 75) Cfr nel Codex Cumanicus qom (com) lsquoWellen Wogenrsquo (Groslashnbech 199) Per la documentazione in altre lingue turche v Clauson 625
kon- (conaacuterum) lsquoalbergare accatildeparersquo (59v) rarr mahalle kon-konacak yer (conagiaacutec ieacuter) lsquoallogiamento posatarsquo (60v)konşu (coacutensc) lsquovicino uicino di casarsquo (117v) bull sect 312konukla- (conucclaacuterum) lsquoinuitarersquo (94v)konuklık (conuccliacute) lsquoconuitorsquo (71r) bull Cfr konuklu lsquoconviviumrsquo (Meg) Ab-
biamo posto come lemma la forma di Meninskikonuklık et- (conuccliacute edeacuterum) lsquofar conuitorsquo (71r) bull Osm lsquofare un pasto un
conuitorsquo (Men 3809)kork- (curcaacuterum) lsquoimpaurirsirsquo (93r) lsquospauentarsirsquo (112v)korku rarr titre-korkusız (cuacuterc siacutes) lsquoalla liberarsquo (60r) lsquosicurorsquo (111v)korkut- (curcutuacuterum) lsquoimpaurirersquo (92v) lsquospauentarersquo (112v)koruk (coruacutec) lsquoagrestarsquo (59r)kov- (couaacuterum) lsquobandire discacciarersquo (64v) lsquosbandirersquo (109v) lsquosequitare si-
cutar dietrorsquo (110v)kova (coguaacute) lsquogionco herbarsquo (90r)kovalak (cuualaacutec) lsquoauantatorersquo (63v) lsquovantatorersquo (117r) bull Osm lsquomillantatorersquo
(Men 3776) t dial kuvalak lsquoccedilalımlı gururlursquo (DS 2987)kovalan- (cuualaneacuterum [cuualacneacuterum (63v)]) lsquoauantarsirsquo (63v) lsquouantarsirsquo
(117r) bull Cfr t dial kovalanmak lsquobaşkasına guumlvenip yiğitlik goumlstermekrsquo (DS 2938) La forma con inserzione di -k- egrave palesemente dovuta a interfe-renza grafica col lemma precedente
kovan (coguaacuten) lsquoapaio doue stanno lrsquoapirsquo (61v)kovmış (coumiacutesc) lsquosbanditorsquo (109v)
112
koyul- (coiuluacuterum) lsquoaggelarsirsquo (59r) lsquocongelarsirsquo (70v) lsquogelarsirsquo (79v)koyulmış (coiulmiacutesc) lsquoaggelatorsquo (59r)koyun (coiuacuten) lsquocastrato beccorsquo (68r) lsquomontone animalersquo (98v) dişi koyun
(disciacute coiuacuten) lsquopecorarsquo (102v) rarr yatakkoz (coacutes) lsquonoce fruttorsquo (100r)koz aġacı (coacutes agaacutecc) lsquonoce alberorsquo (100r)koumlftehor (gufteghoacuter) lsquociarlonersquo (69r) bull Osm lsquoa random talker who has to take
back his wordsrsquo (Redhsup1 1596)koumlk (chiuacutec) lsquoradice drsquoalberorsquo (107r) koumlkinden ccedilıkar- (chiucchindeacuten cicaacuterum)
lsquospiantarersquo (113r)koumlmi (ghioacutemo) lsquonochiero gouernator di nauersquo (100r) bull Osm koumlmi lsquooverseer
of the galley slavesrsquo lt gr koacutemhj lsquoidrsquo (LF 527-29 a cui rimandiamo per la storia della voce che risale al lat comes) La o finale della forma del F puograve essere dovuta allrsquoinflusso di nostromo (gt t lostromo) o forse della forma italiana gomitocomito
koumlmuumlr (chiumuacuter) lsquocarbonersquo (67v)koumlpek (chiupeacutec) lsquocanersquo (66v)koumlpri (chiupreacute) lsquoponte da passarersquo (105r) bull La vecchia ipotesi di un prestito
dal gr geacutefura viene respinta dalla maggioranza degli studiosi (v la biblio-grafia in Arg 155)
koumlr (chiuacuter) lsquociecorsquo (69r)koumlr et- (chiuacuter edeacuterum) lsquoacciecar ad altrorsquo (57v)koumlr ol- (chiuacuter holuacuterum) lsquoacciecarsirsquo (57v)koumlrfez (chiufreacutes) lsquogolforsquo (90v) bull sect 229koumlstek (chiusteacutec) lsquopastora che si mette a glrsquoanimalirsquo (102v)koumlstekle- (chiustecleacuterum) lsquopastorarersquo (102v)koumly (chiuacuteiu) lsquocasalersquo (67v) bull sect 311akubur (cubuacuter) lsquoturcasso doue si pongono le fleccie fatto di pellersquo (116v)kucakla- (cugiacclaacuterum) lsquoabbracciarersquo (57r)Kuds-i muumlbarek (cuacutez mobareacutec) lsquoGierusaleacutem citagrave famosiss(ima)rsquo (90r) bull Per
la forma del F cfr Cuzu Mobarech nel Sansovino (cit in Arg 159)kuduz (cuduacutes) lsquorabbiarsquo (107r)kuduzlan- (cudusleneacuterum) lsquoarrabbiarsirsquo (62v) lsquorabbiarsirsquo (107r)kulak (culaacutec) lsquoorecchiarsquo (101r)kulavuz (colauacutes) lsquocondottierorsquo (70r) lsquopidotorsquo [= pilota] (104v) lsquospia spionersquo
(113r) bull Cfr kolauz (chollaus) lsquopiloto di nauersquo (Arg 152)kullan- (cullaneacuterum) lsquoconsumarersquo (70v)kum (cuacutem) lsquoarena di marersquo (62v)kumar kumarile oyna- (cumaacuterile vinaacuterum) lsquogiocare a giochi prohibitirsquo (90v)
bull Osm kumar lsquoalea aleatorius quivis ludus pec quo captatur lucrum aliagraves lege Mahometana prohibitusrsquo (Men 3758)
kumaş ibrişim kumaşı (ipirsciacutem cumasciacute) lsquobrocato di setarsquo (65v)kumlı (cumliacute) lsquoarenosorsquo (62v)
113corpus lessicale turco
kurbaġa (curbagaacute) lsquorana ranonchiarsquo (107r) yaramaz kurbaġa (iaramaacutes cur-baghiacute) lsquobuffo animale uenenosorsquo (65v) bull La var kurbaġı egrave attestata (TS 2734)
kurban (curbaacuten) lsquoanimale di sacrifitiorsquo (61v) lsquosacrifitiorsquo (109r) lsquovittimarsquo (118r)kurban et- (curbaacuten edeacuterum) lsquosacrificarersquo (109r)kurbanlık (curbanliacutec) lsquoanimal di sacrifitiorsquo (109r)kursak (cuacutersaacutec) lsquostomacorsquo (113v) bull Osm tml lsquothe crop of a bird a stomachrsquo
(Redhsup1 1483)kursan (cursaacuten) lsquocorsarorsquo (71r) bull In base a LF 194-95 il dato del Ferraguto
fa retrodatare la piugrave antica attestazione lessicografica (finora considerato il Meninski) della voce turca che risale allrsquoitaliano per tramite dellrsquoar ḳurṣān
kurşun (crusciuacuten) lsquopiomborsquo (104v) bull sect 229kurşunla- (crusciunlaacuterum) lsquoimpio[m]barersquo (93r)kurtsup1 (cuacutert) lsquolupo animalersquo (96r)kurtsup2 (cuacutert) lsquovermersquo (117v)kurtar- (curtareacuterum) lsquoliberarersquo (95v) pahayle kurtar- (paaacuteile curtareacuterum) lsquori-
cattarersquo [= riscattare] (108r)kurtul- (curtuluacuterum) lsquoliberarsirsquo (95v) pahayle kurtul- (paaacuteile curtuluacuterum) lsquori-
cattarsirsquo [= riscattarsi] (108r)kuru rarr uumlzuumlmkurul- (curuluacuterum) lsquosciugarsirsquo (110r) bull Cfr kurul- (churulurum) lsquoseccarsirsquo
(Carr 228)kurut- (curutuacuterum) lsquoasciugarersquo (63r) lsquosciugarersquo (110r)kus- (cussaacuterum) lsquovomitarersquo (118r)kusur (cusugraver) lsquoil restorsquo (107v)kuş (cuacutesc) lsquovgello nomersquo (117r) rarr dudu k kafas kartal k leylek k oumlge(y)ik
oumlrdek k serccedile k tauk k yuvakuşak (cusciaacutec) lsquocintarsquo (68r) lsquocenta centurarsquo (68v) rarr yaşıl kuşakkuşluk rarr saba kuşluġıkuvvet (couaacutet) lsquoforzarsquo (78v) bull Cfr kovat (chouatt) lsquogagliardia potestagrave poten-
tiarsquo (Arg 154) kovvat (chouuat) lsquobalia potere autoritagraversquo (Carr 229)kuyruk (coiuruacutec) lsquocodarsquo (69v)kuyu (cuiuacute) lsquopozzorsquo (105v) rarr sukuyumcı (cuiungiacute) lsquooreficersquo (101r) bull Cfr kuyuncı (quiungi) lsquoargentierersquo (Carr
229) sect 225akuzgun (cusguacuten) lsquocorbo ugellorsquo (71r)kuzı (cosiacute) lsquoagnellorsquo (59r)kuumlccediluumlk (cucciuacutec) lsquopiccolorsquo (104v) bull La var kuccediluk egrave data anche da Arg 156
(chucciuch lsquopiccolorsquo) e Hars 242 (kucsuk lsquoklein geringrsquo)kuumlf (chiuacutef) lsquomoffarsquo (98r)kuumlflen- (chiufleneacuterum) lsquomoffirsirsquo (98r)kuumlfluuml (ciufliacute) lsquorancidorsquo (107r) bull sect 222
114
kuumlkuumlrt (cucuacutert) lsquosolforsquo (112r) bull sect 211d (cfr perograve il lemma seguente dove la prima vocale egrave notata uuml)
kuumlkuumlrt taşı (chiucuacutert taacutesc) lsquopietra pumicersquo (104v) bull Sintagma che non abbia-mo riscontrato da altre fonti
kuumll (chiuacutel) lsquocenerersquo (68v)kuumll ol- (chiuacutel holuacuterum) lsquoincinerirsirsquo (93v)kuumlluumlnk (chiuluacutenc) lsquopicone instrumento da tagliar pietra et di sfabricarersquo
(104v)kuumlpuumlk (chiupuacutec) lsquoschiumarsquo (110r)kuumlpuumlk al- (chiupuacutec aleacuterum) lsquoschiumarersquo (110r)kuumlrek (chiureacutec) lsquoremo da vocarersquo [= vogare] (107v) rarr ccedilek-kuumlrk (chiuacuterc) lsquoveste inforrata [= foderata] di pellersquo (117v)kuumltuumlk (chiutuacutec) lsquoceppo di legnorsquo (68v)
115corpus lessicale turco
L
lahana (laanaacute) lsquocaolo herbarsquo (67r) bull Cfr lana lsquoverzersquo (Lupis 2a) t dial lāna lsquolahanarsquo (StS Gr 284)
lakırdı (lacardiacute) lsquodiscorso raggionamentorsquo (74r)lakırdı et- (lacardiacute edeacuterum) lsquodiscorrere raggionarersquo (74r)lal taşı (laacutehl taacutesc) lsquogranatina pietra pretiosarsquo (91r) bull Osm tml lal (lt ar lalsquol)
lsquoruby (a gem)rsquo (Redhsup2 574) sect 2212lazım ol- (lasim holuacuter) lsquoegrave necessariorsquo (75v)legen (legheacuten) lsquobacilersquo (64r)lerze (lerseacute) lsquoparalisia malersquo (102r) bull Osm lsquotremore febre freddarsquo (Men 4165)lerzeli (lerseliacute) lsquoparaliticorsquo (102r)leş (leacutesc) lsquocadauerorsquo (66r) lsquomortorsquo (99r)leylek kuşu (leileacutec cuacutesc) lsquogrue ugellorsquo (91r) bull Comrsquoegrave noto lrsquoornitonimo turco
designa di norma la cicogna Comunque il sign di lsquogrursquo egrave dato anche da altri autori (Carr 233 Pianz 169)
lezzet (lezeacutet) lsquosaporersquo (109v)lezzetli (lezetliacute) lsquosaporosorsquo (109v)lika (liccaacute) lsquostupino del calamarorsquo [= borra di calamaio] (114r)liman (ilemaacuten) lsquoporto del marersquo (105r) bull Cfr iliman lsquoportorsquo (Mol 312) ileman
lsquoportrsquo (Pr 479)limanlık (ilemanliacutec) lsquobonaccia di marersquo (65r)lokma (lucumaacuten) lsquobocconersquo (65r) bull sectsect 216 228 Non si puograve escludere che
la forma del F sia sorta per un accostamento secondario al nome proprio Luḳmān figura leggendaria di saggio a cui egrave intitolata la 31a Sura del Co-rano
lor (loacuter) lsquoricottarsquo (107v)lutfi (lutfiacute) lsquoamoreuole cortesersquo (61r)
116
M
Macar Macar cins (maggiaacuter giacutens) lsquovngari gentersquo Macar vilayet (maggiaacuter uelaeacutet) lsquovngaria paesersquo (118r)
macun (maggiuacuten) lsquomedicina in bocconersquo (97v) rarr guumll macunumaden (madeacuten) lsquominera di metallirsquo (98r)maġara (magaraacute) lsquogrottarsquo (91r)maġaza (magazeacute) lsquomagazzenorsquo (96v) bull Per lrsquoetimo della voce (lt gr (lt it)
magazeacute) v LF 278-79MaġrebMaġrib (magreacutep) lsquoBarbariarsquo (64v) lsquoponente occidentersquo (95v) rarr Tı-
rabolos bull Cfr Maġrip (magrip) lsquoAfrica item Occidens (situs coeli)rsquo (Meg)maġrıbli (magrepliacute) lsquobarbarorsquo (64v)mahalledeg (mahalleacute) lsquoarmata per terrarsquo (62v) lsquocampo esercitorsquo (66v) atlı mahal-
lesi (atliacute mahallesiacute) lsquoesercito a cauallorsquo tırıstırız mahallesi (terreacutes mahallesiacute) lsquoesercito a piedirsquo (76r) bull Ar alg maḥallaʰ lsquocorps expeacuteditionnaire armeacutee en campagne colonne expeacuteditionnaire corps drsquoarmeacutee armeacutee colonne camprsquo (Beaussier 229) In osm lett questo arabismo ha il sign di lsquocontra-da drsquouna cittagrave rione quartierersquo (Men 4455)
mahalle hana (mahallenaacute) lsquoschola di letterersquo (110r) bull Supponiamo che il dato del F sia una forma contratta del lemma che abbiamo ricostruito ma di cui non abbiamo trovato attestazioni Il sintagma ottomano comune egrave mahalle mektebi
mahalledeg kon- (mahalleacute conaacuterum) lsquoaccampar lrsquoesercitorsquo (57r)mahmuz (mahmuacutes) lsquospronersquo (68r) lsquosperonersquo (113r)mahrama (maharmaacute) lsquofazzolettorsquo (77r) lsquotouagliettorsquo (116r) bull sect 229macircide (maacuteida) lsquomanna ciborsquo (96v) bull Osm lsquoa table tray etc set out with
viandsrsquo (Redhsup1 1665) Per il sign dato dal F cfr Macircide-i Mesih lsquoHz İsacirc ile Havacircrilerine goumlkten nacirczil olan sofrarsquo (Devellioğlu 684 cfr Corano 5 112-115)
117corpus lessicale turco
makarna (maccarruacutena) lsquomaccarronirsquo (96v) bull Cfr makarun lsquomaccharonersquo (Mol 238) makaronya (macarogravegna) lsquomacaronirsquo (Pianz 167)
makas (maccaacutes) lsquoforbici di tagliarersquo (78r)makpere (macparaacute) lsquofossa di mortirsquo (78v) lsquosepolcrorsquo (111r) bull Osm makbere
makpere lsquosepolcro tombarsquo (Mol 397 458) La var makpara si riscontra pure in Arg 165 (machpara) e Carr 236 (machparah)
mal (maacutel) lsquobeni in danarirsquo (64v) lsquomonetarsquo (98v) lsquoricchezzarsquo (107v) lsquorobbarsquo (108v)
Malta adası (maacutelta adasiacute) lsquoMalta isolarsquo (96v)mamul (mahlum) lsquoesercitiorsquo (76r) bull Osm lsquooperazione azzione effettorsquo (Men
4782) lt ar malsquomūl lsquofatto compiutorsquo sectsect 229 2212manga (maacutenga) lsquobancho da sederersquo (64r) bull Osm bankamanka lsquobanca di gale-
rarsquo (Men 902) tml manga lsquo(sailorrsquos) mess room (on a naval ship)rsquo (Redhsup2 590)
mangadaş (mangrsquoadaacutesc) lsquobanchiere cotildepagno di batildecorsquo (64r) bull Osm lsquofellow oarsman of the same benchrsquo (LF 89)
mantaka (mantacaacute) lsquocustura cusiturarsquo (72r) bull T dial lsquoiri dikiş teyelrsquo (DS 3125)
mantar (mantaacuter) lsquofongarsquo (78r)marabut (marabuacutet) lsquoeremitarsquo (76r)marda (maacuterta) lsquovsurarsquo (118v) mardaya (martaaacute) lsquoad vsurarsquo (58r) mardaya
al- (martaaacute aleacuterum) lsquopigliar ad vsurarsquo mardaya ver- (martaaacute vereacuterum) lsquodare ad vsurarsquo (58v) bull Osm lsquociograve che si prende dal compratore di piugrave di quel che la cosa valersquo (Men 4234)
maryol (marioacutel) lsquomalandrinorsquo (96v)maskara (mascaraacute) lsquobuffonersquo (65v)maskaralık (mascaraliacutec) lsquobuffonaria burlarsquo (66r)maslahat (massalaacutet) lsquonegotiorsquo (99v) guumlccedil maslahat (iuacutecc massalaacutet) lsquodifficilersquo
[manca la trad di masalat] (73v) bull sect 229maslahat et- (massalaacutet edeacuterum) lsquonegotiarersquo (99v)mastar (mustaacuter) lsquoriga da rigar la cartarsquo (108r) bull Osm lsquoriga da rigarersquo (Men
4649)masumcık (massumgiacutec) lsquobambinorsquo (64r)maşrık (musciriacutep) lsquoleuante orientersquo (95v) bull La bilabiale nella forma del F
egrave dovuta certamente a contaminazione con Maġrep (rarr MaġrıbMaġreb)matardeg (mattaacuter) lsquosustaro mesura drsquoogliorsquo (114v) bull Ar dial maṭr (Tunisia)
lsquometar mesure pour lrsquohuile eacutequivalent au poids de 18 agrave 27 kg suivant les localiteacutesrsquo (Beaussier 938)
matmuradeg (mattamuacuterra) lsquofossa di granorsquo (78v) bull Ar maṭmūraʰ lsquomagazzino deposito sotterraneo (per conservare i cereali)rsquo (VAI 848) gt osm matmūret lsquofossa ograve grotta sotto terra doue si riserua e conserua il granorsquo (Men 4735)
mavi (mauiacute) lsquoturchino colorersquo (116v)
118
mavna (mauna) lsquogaliazzarsquo (79v) bull Per le varr della voce turca e il suo etimo v Arg 166
maya hamur mayası (amuacuter maiasiacute) lsquoleuito del panersquo (95v) peynir mayası (pijneacuter maiasiacute) lsquoquaglio cotilde che si fa il casciorsquo (91r) suumlt mayası (suacutet maiasiacute) lsquoquaglio di lattersquo (106v)
maymun rarr habeş maymunumazı (masziacute) lsquogalla cotilde che si fa la tintarsquo (79v)meclis (megiliacutes) lsquooratorio loco doue si radunanorsquo (101r)medet (medeacutet) lsquoaimeacutersquo (59r) lsquohaime segno di dolorersquo (91v) bull Osm lsquodi gratia
misericordia pietagraversquo (medett Arg 169) brevayya meded lsquooimegrave aitarsquo (Men 4514)
medres (medereacutes) lsquocoro loco doue si cantano lrsquooffitjrsquo (71r) bull Osm medrese(t) (etiam midrās et medres) lsquogymnasium academia collegium universitasrsquo (Men 4516-17) Il sign del F egrave dovuto al fatto che nelle madrase si inse-gnava la recitazione salmodiata del Corano
mehakk (mehhaacutec) lsquopietra di paragone p(er) conoscere lrsquoororsquo (104v) bull Osm lett maumlhakk (lt ar miḥakk) lsquolapis Lydius paragonersquo (Men 4451) Nellrsquoosm parlato la forma corrente egrave la var epentetica mehenk (tml mihenk)
mekik (mecchieacute) lsquonauetta instrum(ent)o per tesserersquo (99v) bull Riteniamo che il dato del F dipenda da un mero errore grafico (la e e la c sono scritte in modo quasi identico)
Mekke (meacutecchia) lsquoMecca paese doue i turchi dicono che stia il corpo del perfido Maumettorsquo (97v)
mektep (mecteacutep) lsquoschola di letterersquo (110r)mektup (mictuacutep) lsquolettera che si matildedarsquo (95v)melek (meleacutec) lsquoangelorsquo (61r)melhem (meleheacutem) lsquoempiastrorsquo (75v) lsquoimpiastrorsquo (93r) bull Cfr melehem (mel-
lechem) lsquojmpiastro unguentorsquo (Arg 169)meme (memeacute) lsquo[pop]pa mamellarsquo (105r) lsquotetta mennarsquo (115r)meneverek (meneuereacutec32) lsquocalzersquo (66v) bull T dial menevrek lsquokıldan dokunmuş
şalvarrsquo (DS 3162) lt gr apanwbraacuteki lsquoweite Uumlberhosersquo (Tietze 1 211)menevşe (meneuscieacute) lsquoviola fiorersquo (118r)mercuumlmek (mergiumeacutec) lsquolentecchia legumersquo (95v)mermer taşı (mermeacuter taacutesc) lsquomarmore pietrarsquo (97r)mersin (mersiacuten) lsquomortellarsquo [= mirto] (98v)mersin aġacı (mersiacuten agaacutecc) lsquomortella piantarsquo (98v)mersinmerzindeg balıġı (mersiacuten baluacutec) lsquomorena pescersquo (98v) bull Il dato del F
non puograve ovviamente identificarsi con lrsquoosm mersin balıġı (tml mersinba-lığı) che designa lo storione un pesce completamente diverso A nostro
32 Ci basiamo sulla lettura di Bombaci 219 Dalla riproduzione fotografica in nostro possesso le ultime tre lettere risultano illeggibili
119corpus lessicale turco
parere si tratta di una forma metatetica di zemrin = ar della costa nor-dafricana zemrina zimrina lsquoMuraena helenarsquo (Oman 50) lt gr smeacuterna smuacuteraina lsquoidrsquo Una var assimilata dello stesso ittionimo egrave documentata dallo zemzin (baloġı) lsquomorenarsquo di Carr 367
mersinlik (mersinliacutec) lsquomortelletorsquo (98v)mertek (merteacutech) lsquotrauorsquo (116r)meşk (meschiacute) lsquoesempiorsquo (76r) bull Osm lsquoessemplare essempio copiarsquo (Men
4682) sect 311amevlut (meuuluacutet) lsquonascimentorsquo (99v)meydan rarr ccedilıġır-meyhane (meianaacute) lsquohosteria tauernarsquo (92r) bull La var meyane egrave ben attestata
dialettalmente (StS Pers 171)meyhaneci (meianagiacute) lsquohoste tauern(ier)orsquo (92r)mezele(n)- (mezzeleacuterum [mezeleneacuterum (113v)]) lsquodilleggiarersquo (73v) lsquospreg-
giarersquo (113v) bull Osm mezele(n)mek lsquobeffare schernirersquo (Men 4602)mıknatıs taşı (mahalladiacutes taacutesc) lsquocalamiacuteta pietrarsquo (66r) bull Cfr muhlatı[s] taş
(muchlati tasc) lsquomagnesrsquo (Meg) muhlatız taşı (muhhlatez tasci) lsquocalami-tarsquo (Carr 247)
Mısır (missiacuter) lsquoCairo nel Egittorsquo (66r)mısra (misrhaacute [missiraacuteh (117v)]) lsquoriga di letterarsquo (108r) lsquoversorsquo (117v) bull sect
2212milk (miacutelch [miacutelhc (109v)]) lsquobeni in poderirsquo (64v) lsquostabili benirsquo (113v) lsquorob-
ba ricchezzarsquo (109v) milk ccedilok (miacutelhc cioacutec) lsquoricchezzarsquo (107v) bull sect 411amillet (milleacutet) lsquogente nationersquo (90r)milyerdeg (milieacuter) lsquomiglio spatio di uiaggiorsquo (98r) bull Prob prestito dallo sp
millar lsquomigliorsquomin batdeg (miacuten baacutet) lsquoeternamentersquo (76r) lsquoin eternorsquo (93v) lsquoperpetuamentersquo
(103v) lsquosempiternorsquo (110v) bull Da una forma parlata dellrsquoar lett min al-rsquoabadi lsquoab aeternorsquo
minnet (mineacutet) lsquoringratiamentorsquo (108r)Misina boġazı (missiacutena bugasiacute) lsquofaro [= stretto] di Missinarsquo (76v) bull Cfr Misi-
na boġazı (Misina boghasi) lsquofaro di Messinarsquo (Mol 142)misk (miacutesch) lsquomuscho odorersquo (99r)misket şarabı (mischeacutet sciaraacutep) lsquomoscatello vinorsquo (99r) bull Si noti che Nişanyan
325 data la voce turca misket al XX sec () nonostante che sia registrata da Molino e Meninski e nella var muumlsket (muschiett) giagrave da Arg 177
misket uumlzuumlmuuml (mischeacutet vsuacutem) lsquomoscatello uuarsquo (99r)mizac (migiaacutes) lsquocomplessionersquo (70r) lsquoinclinationersquo (93v) bull sect 229mizan (mizaacuten) lsquobilanciarsquo (65r)mucize (muugiseacute33) lsquomiraculorsquo (98r) bull La u aggiunta dal F riflette indubbia-
mente lrsquolsquoayn (la fonte araba egrave mulsquoǧizaʰ) sect 2212 Cfr la forma muumlaumlcezet
33 Bombaci 217 legge mungiseacute ma a noi pare che il F scriva chiaramente una doppia u
120
(muœdschezet) lsquomerveillersquo (Pr 415)muhabbet (mahabeacutet34) lsquoamorersquo (61r) bull La var mahab(b)et (piugrave vicina alla
fonte araba maḥabbaʰ) egrave attestata anche da Hars 244muhabbet et- (mahabeacutet edeacuterum) lsquoamarsi lrsquoun lrsquoaltrorsquo (61r)muhtac (muutaacuteg) lsquonecessitagraversquo (99v) bull Riteniamo che il dato del F vada letto
muvtac (sect 224) piuttosto che muutac Per il sign sostantivale cfr muumlhtac (muhtadj) lsquobesoinrsquo (Vig 206)
mukarrer (mucchaieacuter) lsquopattorsquo (102v) bull La forma del F deve essere sorta per incrocio con lrsquoaltro arabismo mukayyed lsquolegato dedito attento diligente notato registratorsquo (Men 4853) Il sign di lsquopattorsquo egrave certo tratto dal sintagma seguente
mukarrer pazar et- (mucchaieacuter pazaacuter edeacuterum) lsquopigliar a pattorsquo (102v) bull Propr lsquofare mercato certorsquo cioegrave lsquopattuire il prezzorsquo
mum (muacutem) lsquocandelarsquo (67r) rarr balmumı yaġ mumımumla- (mumlaacuterum) lsquoincierarersquo (93v)munadeg (muacutena) lsquoprouisione di uettouaglie che si fa p(er) il uittorsquo (106r) bull Ar
mūnaʰ lsquoviveri vettovaglie provvista scortarsquo (VAI 1448) In osm questo arabismo egrave attestato come muumluumlnetmūnet lsquoprovisionersquo (Men 5039)
murad (moraacutet) lsquovoglia uoluntagraversquo (118r)murdar (mundaacuter) lsquobrutto sporcorsquo (65v) lsquoimmondorsquo (92v) bull T pop mundar
lsquomurdarrsquo (TuumlS 1420)murdar et- (mundaacuter ed[eacuterum]) lsquoimbrattarersquo (92v)musafir (musafiacuter) lsquoforastierersquo (78r) lsquostranierorsquo (114r)musahabet (musabeacutet) lsquodiscorso raggionamentorsquo (74r)musahabet et- (musabeacutet edeacuterum) lsquoraggionarersquo (107r)musikimuziki ccedilal- (musichiacute cielaacuterum) lsquocantar di musicarsquo (67r) bull Sintagma
che non abbiamo rintracciato in altre fontimusluk (musuluacutec) lsquosecchio da tirar acquarsquo (110v)muşamma (musciammaacute) lsquoincieratarsquo (93v) bull Osm lsquotoile cireacuteersquo (mouchamma
Vig 204)muşmula (muacutescmula) lsquonespolo fruttorsquo (99v)muştuluk (mustuluacutec) lsquopremio in beueraggiorsquo [= mancia prebenda] (105v) bull
Osm lsquoa present given to a bringer of good newsrsquo (Redhsup1 2030)muştuluk ver- (mustuluacutec uereacuterum) lsquopremiarersquo (105v)mutfak (mutubaacutec) lsquocucinarsquo (71v) bull La var mutbak egrave data da Mol 111 e Pianz
179muumlbarek muumlbarek su (mbaacuterec suacute) lsquoacqua benedettarsquo (57v) rarr Kuds-i muuml-
barek bull Il dato del F dipende certo dalla pronuncia araba tunisina mbārek (Beaussier 48 dato come nome proprio)
muumlhre (muhreacute) lsquoquello con che srsquoimposimarsquo (93r) bull Osm tml lsquostone used for polishinggrindingrsquo (Redhsup2 624)
34 Corr in luogo di seumeacutec
121corpus lessicale turco
muumlhrele- (muhreleacuterum) lsquoimposimarersquo [= imbozzimare inamidare] (93r)muumlhuumlr (muhuacuter) lsquosigillorsquo (111v)muumlhuumlrle- (muhurleacuterum) lsquosigillarersquo (111v)muumlnakkaş (munaccaacutesc) lsquoricamo operarsquo (107v)muumlrekkep (murichieacutep) lsquoinchiostrorsquo (93v)muumlrekkep balıġı (murichieacutep baluacutec) lsquocalamaro sorte di pescersquo (66r)muumlruuml(vv)et muumlruumletinden (meruetindeacuten) lsquodi buona uogliarsquo (74v) lsquospontane-
amentersquo (113r) bull Per la delabializzazione della prima vocale (sect 211f) cfr miruet (mirouet) lsquobeacutenigniteacutersquo (Pr 213)
muumlrver (murueacuter) lsquosanbuco albero notorsquo (109r)muumlsluumlman (musulmaacuten) lsquoturchi nationersquo (116v) bull La var metatetica muumlsuumll-
man egrave data anche da Men 4656muumlşebbek (musciabaacutec) lsquogelosia sorte de fenestrarsquo (79v) bull Osm lsquoreticolato
intrecciato gelosiarsquo (Men 4671)muumlzevir (museuueacuter) lsquofalsificatore di letterarsquo (76v)
122
N
na ne (nagrave neacute) lsquotersquo piglia modo di parlarersquo (115r) bull laquoDans le langage fami-lier on emploie au lieu de ište lrsquointerjection na lsquovoilagrave prendsrsquo () Cette particule est couramment employeacutee en russe en polonais et dans les lan-gues balkaniques [bulgare serbe roumain grec moderne]raquo (Deny 720) In turco la voce attestata dal XVI sec (VN 48) egrave prob giunta da una delle lingue balcaniche citate
nacak (nagiaacutec) lsquoaccetta instrumẽtorsquo (57r) lsquomannararsquo (96v)nagehan (nagiagaacuten) lsquoallrsquoimprouisorsquo (60v) bull Osm nagehan = nagacirch lsquoallrsquoim-
prouiso subitamente tuttrsquoin vn temporsquo (Men 5109-10) La forma del F sembra sorta da una var nagaumlgan con successiva palatalizzazione della prima velare (sect 222)
naip (naiacutep) lsquonotaro publicorsquo (100r) bull Cfr naibnaip lsquonodare35 notarorsquo (Mol 271 273)
nakış (nachiacutesc) lsquolauororsquo (95r) bull Osm lsquopittura ricamorsquo (Men 5236) Il sign del F va interpretato come un caso di restringimento semantico della pa-rola italiana
nakışla- (nachisclaacuterum) lsquolauorarersquo (95r)nakkaş (naccaacutesc) lsquopittorersquo (104v)nakt (nacteacute) lsquocontanti danarirsquo (70v) bull sect 311analın (naliacuten) lsquozoccolo di legnorsquo (118v)namerd (nemert) lsquoauarorsquo (63v) bull Osm lsquohuomo senza virtugrave vile indegno drsquoesser
chiamato huomo codardo sciaguratorsquo (Men 5114) lsquoavarersquo (Pr 204)namerdlik (nemertliacutec) lsquoauaritiarsquo (63v)nane (naneacute) lsquomenta herbarsquo (97v)nar (naacuter) lsquogranato fruttorsquo (91r)
35 Non sappiamo se sia un errore di stampa per nodaro o una formazione analogica sui nomi in -are
123corpus lessicale turco
nasas (nassaacutes) lsquogofforsquo (90v) lsquoimportuno fastidiosorsquo (93r) lsquoscioccorsquo (110r) bull Osm lsquobarbaro feroce bestiale inhumano crudelersquo (Mol 67 passim) t dial lsquoters duumlşuumlncesizce konuşanrsquo (DS 3240)
nasaslık (nassasliacutec) lsquosciocchezzarsquo (110r)nasır eti (nassareacutet) lsquocallorsquo (66v) bull Abbiamo posto come lemma lrsquounico al-
tro dato lessicografico riscontrato del sintagma nasır eti (nasiretti) lsquocallorsquo (Masc 24)
nasip (nasiacutep) lsquosortersquo (112r) eyi nasip (eiacute nasiacutep) lsquobuona sortersquo (66r) nasipina ver- (nasipinaacute uereacuterum) lsquoarrisc[h]iarersquo (62v)
natık hayvan-ı natık (aiuaacuten natiacutehc) lsquoanimale raggioneuolersquo hayvan-ı gayr-ı natık (aiuaacuten ghaiacuter natiacutehc) lsquoanimale irraggioneuolersquo (61v) bull Osm hayvan-ı natık lsquoanimal rationale homorsquo hayvan-ı gayr-ı natık lsquoanimal irrationale bestiarsquo (Men 5103) sect 42
nesup1 (neacute) lsquochersquo (68v) rarr iste-nesup2 rarr nanecedeg (negeacute) lsquomandra drsquoanimalirsquo (98r) bull Sicuramente una resa dellrsquoar naǧlsquo
che nella lingua letteraria ha il sign di lsquopiccolo villaggio paesellorsquo (VAI 1470) ma che dialettalmente doveva avere pure quello dato dal F visto che il suo plur nuǧūlsquo egrave attestato come lsquotroupeauxrsquo (Dozy 2 651)
nefais (nafaacuteis) lsquocibo delicatorsquo (69r) bull Osm lsquocose pretiose squisite cibi delica-ti delicatezzersquo (Men 5220)
nefes (nefeacutes) lsquoalito fiatorsquo (60r) lsquohalitorsquo (91v) rarr tek nnefesle- (nefesleacuterum) lsquofiatarersquo (77v) lsquorespirarersquo (107v)nefs (neacutefs) lsquoappetito sensorsquo (62r)nerede (neredeacute) lsquodoue aduerbiorsquo (75r) lsquoonde doue in che locorsquo (101r)nereden (neredeacuten) lsquoonde drsquoondersquo (101r)neste (nesteacute) lsquocosarsquo (71r) bir neste (biacuter nesteacute) lsquoalcuna cosarsquo (59v) rarr iste-
oumltuumlruumlnice nice olursa olsun (neacutege holuacutersa hossuacuten) lsquocomunque si siarsquo (70r) bull Cfr
tml ne olursa olsun lsquoin any event in any case whatever happensrsquo (Redhsup2 636)
nicesine (negeacutesineacute) lsquocome in che modorsquo (69v) bull Osm nicesi nicesine lsquonasıl ne suretlersquo (TS 2872-75)
nikacirch (nichiaacute) lsquodote che dagrave la moglie al maritorsquo (75r) bull Oltre che nel consueto sign di lsquomatrimoniorsquo in osm la voce egrave attestata anche col valore di lsquothe marriage portion agreed to be paid by the bridegroom to the bride and agreed to be received by herrsquo (Redhsup1 2100) ossia lrsquoinverso di quanto af-fermato dal Ferraguto
Nil ccedilay (nil ciaacutei) lsquoNilo fiume famosiss(im)orsquo (100r)nimet (niamet) lsquola gratia drsquoIdiorsquo (91r) bull La grafia del F rispecchia la presenza
dellrsquolsquoayn (ar nilsquomaʰ) sect 2212nispet (nispeacutet) lsquodispettorsquo nispetine (nispettinaacute) lsquoa dispetto tuorsquo (58r)nispetccedili (nispetgi) lsquodispettosorsquo (74r)
124
nişan (ninsciaacuten) lsquoinditio segnorsquo (93v) lsquoprodigiorsquo (105v) bull sect 228niyet (naieacutet) lsquofine intentionersquo (77v) bull La forma del F denota un possibile (e
semanticamente facile) accostamento al t dial nayet lsquonihayetrsquo (TTAS)nohut (nauacutet) lsquoceci legumirsquo (68r) bull Cfr gli imprestiti balcanici della voce tur-
ca bulg нaхут нaут (DTB 198) rum năut năhut (Şăineanu 76)nola (noacutela) lsquovolentierersquo (118r) bull Osm lsquofia sigrave bene volontierirsquo (Men 5279)noumlbet (nubeacutet) lsquoguardiarsquo (91r) bull Osm lsquovicenda guardia di notte sentinellarsquo
(Men 5271)noumlbetccedili (nubetgiacute) lsquoguardianorsquo (91v)nur (nuacuter) lsquochiarezzarsquo (68v) lsquoreflessione del sole o altra cosa risblẽdentersquo
(107v)nur ver- (nur uereacuterum) lsquorefletterersquo (107v)nurlı (nurliacute) lsquochiaro risplendentersquo (68v)nuzla (nugraveslaacute) lsquocataratta deglrsquoocchirsquo (68r) lsquodiscenso malersquo (74r) bull Osm lsquodi-
scesa drsquohumori scesa catarrorsquo (Men 5166)
125corpus lessicale turco
O
ocak (ogiaacutec) lsquofocolarersquo (78r) terke ocaġı (terchieacute ogiaghiacute) lsquofertile terreno abondatildetersquo [alla lettera lsquofocolare di biadersquo] (77r)
od (oacutet) lsquofocorsquo (78r)odabaşı (odabasciacute) lsquocaporalersquo (67r) bull Osm lsquotenente drsquouna compagnia di Gia-
nizzari amp altri soldati di guardia come anco delli bostangi ograve giardinieri amp altri seruitori della Cortersquo (Men 495)
odun (vduacuten) lsquolegnorsquo (95v)oduncı (vdungiacute) lsquolegnaiolorsquo (95v)oġlak (olaacutec) lsquocaprettorsquo (67v) bull Cfr t dial olak lsquooğlakrsquo (DS 3276)oġlan rarr besleme duumlşuumlr- kız oġlanoġlancık (oulangiacutec) lsquofanciullorsquo (76v) bull sect 212boġul (ougliacute) lsquofigliolorsquo (77v) rarr oumlgey oġul bull sectsect 212b 311aoġurla- (vrlaacuterum) lsquorubbarersquo (108v) bull T dial urlamak lsquoccedilalmakrsquo (DS 4041)oġursız (vuacuter siacutes) lsquoinfelicersquo (93v) bull Cfr uġursız lsquosuenturatorsquo (Arg 249)ok (oacutec) lsquofrezza saettarsquo (79r)okadar (ocadaacuter) lsquoaltre tantirsquo (60v) lsquotantorsquo (114v) rarr tezoklı kirpi (ocliacute chirpiacute) lsquoporco spinorsquo (105r) bull Tml oklukirpi lsquoporcupine
Hystrix cristatarsquo (Redhsup2 649)okşa- (ocsciar[hellip]) lsquoallisciare cioegrave far carezze cotilde le manirsquo (60r)oku- (ocuacuterum) lsquoleggerersquo (95v)okumış (ocumiacutesc) lsquodottorsquo (75r)ol ol kim (oacutel chiacutem) lsquoquello chersquo (106v) onuŋ (vnuacuten) lsquosuorsquo (114r) rarr ay dem
hafta hatır saat yer yıl zamanol- (holuacuterum) lsquodiuenire diuentarersquo (74v) lsquohabitarersquo (91v) rarr aydınlık kadır
kim niceolmayacak (holmaiagiaacutec) lsquoimpossibilersquo (93r)omuz (homuacutes) lsquospallarsquo (112v) bull Lrsquoipotesi di derivazione dal gr ώμος egrave respin-
ta da molti studiosi (v Eren 307)
126
on (oacuten) lsquodiecersquo (73v)on beşinci (on bescscingi) lsquoquintodecimorsquo (106v)on biŋ (oacuten biacuten) rsquocinquemilarsquo [recte diecimila] (69r)on iki (on ichiacute) lsquododicirsquo (74v)oŋar- (oareacuterum) lsquoaccomodare acconciarersquo (57v) lsquoconciarersquo (70r) kalem oŋar-
(caleacutem oareacuterum) lsquotemperar le pennersquo (115r) bull sect 227ondan (vndaacuten) lsquoda llaacutersquo (73v)oŋurga (ounruchhaacute) lsquoil spico delli renirsquo [= spina dorsale] (113r) bull sectsect 212b
224 229orak (oraacutec) lsquofalce da meterersquo (76v)orfana (orfanaacute) lsquodonna publicarsquo (75r) bull Osm lsquofœmina parentibus destituta
aut cujus parentes non sunt noti orphana adeograveque hoc nomine Costanti-nopoli vocant impudicas aut vagas quasi dicant meretrix puttana etc In citerioribus autem confinijs eodem nomine vocant suas ancillas () serva fantesca orfanellarsquo (Men 502) lt gr orfanoacutej lsquoorfanorsquo (Meyer 37)
organ (orgaacuten) lsquocorda funersquo (71r) lsquogumina di vascellirsquo (91v) lsquopalomara di va-scellirsquo (101v) bull Osm lsquocorda grossarsquo (Men 502) lt gr ant oumlrganon lsquotacklersquo gr mod dial orgaacuteni lsquoropersquo (LF 550-52)
orta (ortaacute) lsquocommunersquo (70r)ortak (ortaacutec) lsquocompagnorsquo (70r)Ost(ı)kadeg (oacutestca) lsquoLustrica [= Ustica] isola di Ciciliarsquo (96r) bull Dai repertori
consultati lrsquounica altra attestazione lessicografica turca del toponimo pare essere Ustra ada (Vstra ada) lsquoUstica isolarsquo (Masc 276)
ot rarr aġız ot topotot tuzıdeg (oacutet tusiacute) lsquosalnitrorsquo (109r) bull Senza altre attestazioni a noi noteotluk (otuluacutec) lsquoherbarsquo (92r) bull Cfr otuluk (otuluch) lsquoidrsquo (Carr 263)otur- (otturuacuterum) lsquoassettare sederersquo (63r)ova (ouaacute) lsquocampagna pianurarsquo (66v) rarr duumlmduumlzoyna- (vinaacuterum) lsquogiuocarersquo (90v) lsquopalpitare sbatterersquo (102r) rarr kumaroynak (iuacutenc) lsquogiuntura di mẽbrirsquo (90r) bull Osm tml lsquoarticoli gionturersquo (Men
560) sect 229oyun (vinuacute) lsquogiuocorsquo (90v) bull sect 311a
127corpus lessicale turco
Ouml
oumld (t) lsquofiele di animalersquo (77v)oumlduumlnccedil ver- (vduacutencc uereacuterum) lsquodare in prentorsquo [= prestito] (72v) lsquoimprentarersquo
(93r) lsquoprestarersquo (105v)oumlfuumlr- (vffuruacuterum) lsquosoffiarersquo (111v)oumlgey ana (vgheacutei anaacute) lsquomadrearsquo [= matrigna] (96v)oumlgey baba (vgheacutei babaacute) lsquopadregnorsquo (101v)oumlgey oġul (vgheacutei ougliacute) lsquofigliastrorsquo (77v) bull sect 311aoumlge(y)ik kuşu (vgheiacutehc cuacutesc) lsquotortorarsquo (115v)oumlġren- (oreneacuterum) lsquoassuefarsirsquo (63r) lsquoimpararersquo (92v)oumlġret- (oreteacuterum) lsquoammaestrarersquo (61r) lsquoinsegnarersquo (94r)oumlġuumlt (vuacutet) lsquoconseglio auertimentorsquo (70v) bull La grafia del F riflette ovviamente
la forma uumluumltoumlġuumlt ver- (vuacutet uereacuterum) lsquoconsegliar altrirsquo (70v) lsquoincitare al benersquo (93v)oumlkccedile (vcc(i)eacute) lsquocalcagno del piedersquo (66v) lsquotallone del piedersquo (114v) bull sect 225aoumlke (vcchieacute) lsquocolerarsquo (69v) lsquoimpetorsquo (93r)oumlkelen- (vcchieleneacuterum) lsquoadirarsirsquo (58r) lsquocorrucciarsirsquo (71r) lsquominacciarersquo (98r)oumlkeli (vcchieliacute) lsquocolericorsquo (69v) lsquoimpetuosorsquo (93r)oumlksuumlruumlk (vcsuruacutec) lsquotossersquo (115v)oumlksuumlz (vcsiacutes) lsquoorfanorsquo (101r)oumlkuumlz (ochiuacutes) lsquobouersquo (65v)oumll- (vluacuterum) lsquomorirersquo (98v) rarr accedillık cenkoumllccedil- (vlcieacuterum) lsquomisurarersquo (98r)oumllccedilek (vlcieacutec) lsquocanna mesurarsquo (67r) lsquomisurarsquo (98r) lsquoregolarsquo (107v)oumllduumlr- (vlduruacuterum) lsquoammazzarersquo (61r) lsquovcciderersquo (117r)oumlli (vlisiacute) lsquocadauerorsquo (66r) lsquocorpo mortorsquo (71r) lsquomortorsquo (99r) bull sect 311aoumllmeli oumllmeliduumlr (vlmeliacutedur) lsquomoribondorsquo (98v) bull Osm oumllmeluuml lsquomoriturusrsquo
(Men 545)
128
oumllmez hiccedil oumllmez (hiacutecc36 vlmeacutes) lsquoimmortalersquo (92v)oumllmiş (vlmiacutesc) lsquomortorsquo (99r)oumlmuumlr (mur) lsquovitarsquo oumlmuumlr(i) geccedilir- (muri ieccineacuterum) lsquoviuerersquo (118r) bull Cfr
tml oumlmuumlr geccedilirmek lsquoto live spend onersquos lifersquo (Redhsup2 669) Il F ha confuso le basi verbali geccedilin- e geccedilir-
oumlŋ oumlŋuumlnde (vgundeacute [vvndeacute (93v)]) lsquoinnantirsquo (93v) lsquoauante innantersquo (63v) oumlŋuumlnden (vuacutendeacuten) lsquoda uantersquo (72v) bull Per la forma con -g- cfr i dati di Arg 191 (ughunde) Mol 113 (oghiundhe) e Carr 265 (oghiunde(h)ochiun-de(h))
oumlp- (vppeacuterum) lsquobaciarersquo (64r)oumlr- (vreacuterum) lsquoabbaiarersquo (57r) bull T dial uumlrmek lsquohavlamakrsquo (DS 4070)oumlrdek kuşu (vrdeacutec cuacutesc) lsquoanatra ugellorsquo (61r)oumlreke (vreacutecchia) lsquoconocchia da filarersquo (70v) bull Dal gr (lt it) roacuteka lsquoidrsquo (v il
nostro commento a Pianz 194)oumlrt- (vrteacuterum) lsquocoprirersquo (71r)oumlruumlmcek (vrumgieacute) lsquoaragno animalettorsquo (62r) lsquoragnorsquo (107r) bull Cfr uumlruumlmce37
(urumgie) lsquoragnatelorsquo (Arg 192) oumlruumlncauml (orungia) lsquoragnorsquo (Mol 336) t dial oumlruumlmce lsquooumlruumlmcekrsquo (DS 3354)
oumlte guumln (otteacute iuacuten) lsquolrsquoaltro hierirsquo (95r)oumltuumlruuml hiccedilbir nesteden oumltuumlruuml (iacutecc bir nestedeacuten otturuacuter) lsquoper nientersquo (103v)
neden oumltuumlruuml (nedeacuten otturuacuter) lsquoa che finersquo (57v) bull sect 228oumltuumlş (vttuacutesc) lsquoscruscio il rumore che fanno i danari quatildedo cascano in terrarsquo
(110v) bull Osm lsquoa way or manner of singing (in birds) or of sounding (in things)rsquo (Redhsup1 236)
oumlyle (vileacute) lsquomezzo giornorsquo (98r) oumlyleden soŋra (vileacute densuraacute) lsquodopo mezzo giornorsquo (75r)
36 Lrsquoh egrave stata aggiunta in un secondo tempo37 Da correggere la forma oumlruumlmce che avevamo messo come lemma (cfr Arg Ad 282)
129corpus lessicale turco
P
paccedilarız (pacciariacutes) lsquoimpedimentorsquo (93r) bull Per lrsquoetimo della voce v LF 258-60paccedilarız et- (pacciariacutes edeacuterum) lsquoimpedirersquo (93r)paccedilarız ol- (pacciariacutes holuacuterum) lsquodisturbarersquo (74v) lsquoimpedirersquo (93r)paccedilavra (pacciauuacuter) lsquocannauacciorsquo (67r) bull La var del F non pare altrimenti
attestata Cfr eventualmente lrsquoimprestito albanese paccedilaveacuterpaccedilaveumlr (Bo-retzky 102)
padişah (padisciaacute [padesciaacute (107r)]) lsquoimperadorersquo (93r) lsquorersquo (107r) padişahuŋ karısı (padescianuacuten carisiacute) lsquoreginarsquo (107r) bull sect 313a
paha (paaacute) lsquoprezzo ualeragraversquo (105v) lsquoricattorsquo [= riscatto] ucuz pahaya (vgiuacutes paaiaacute) lsquomercato notilde carorsquo (97v) rarr kurtar- kurtul-
pahalı (paaliacute) lsquocaro di molto prezzorsquo (67v)paklık (pacliacutec) lsquosemplicitagraversquo (110v)pala (paacutela) lsquopalarsquo (101v) bull Osm tml lsquoblade (of an oar or oar-like implement)rsquo
(Redhsup2 679) Per la documentazione di questo italianismo v LF 328pamuk (pamuacutec) lsquobambacersquo (64r)panca (pangiaacute) lsquobranca drsquoanimalirsquo (65v)papa rarr Rim papapapucpabuc rarr gey-giy-para (paraacute) lsquopezzorsquo (104r)parala- (paralaacuterum) lsquolacerarersquo (95r)parmak (parmaacutec) lsquoditorsquo (73r)parmak uumlzuumlmuuml (parmaacutec uszuacutem) lsquovua longarsquo (118v) bull Tml lsquoa grape whose
fruit is somewhat elongatedrsquo (Redhsup2 685)pas (paacutes) lsquoruginersquo (108v)pas ol- (paacutes holuacuterum) lsquoarroginirsirsquo (62v)pas olmış (pas holmisc) lsquorugginitorsquo (108v)paslan- (passalaneacuterum) lsquorugginirsirsquo (108v)
130
pastırma (pastarmaacute) lsquocarne seccatarsquo (67v) bull Cfr pastarma lsquocaro siccarsquo (Ge-orgievits 115)
paşmak (pascmaacutec) lsquopianelle di piedirsquo (104r)patadak (patadaacutec) lsquoa caso per sortersquo (57r) lsquoper auuẽturarsquo (57v) lsquoallrsquoimpensatarsquo
(60r) lsquodi botto subitorsquo (73v) bull Tml patadakpattadak lsquoansızınrsquo (TuumlS 1583) lsquosuddenlyrsquo (Redhsup2 688)
pay (paacutei) lsquoparte portionersquo (102r) benuumlm payıma (benuacutem paimaacute) lsquoquanto a mersquo (106v)
pay et- (paacutei edeacuterum) lsquospartire diuiderersquo (112v)pazar (paszagrave[]) lsquopiazzarsquo (104v) rarr mukarrer p et-pazı (pasiacute) lsquofoglia molle [= bietola] herbarsquo (78r)pehrizperhiz (peiriacutes) lsquoastinenzarsquo (63r) bull sect 212apek (peacutec) lsquoauarorsquo (63v) lsquoduro fortersquo (75r) pek adam (peacutech adaacutem) lsquohuomo aua-
rorsquo (92r) rarr başpek ol- (peacutec holuacuterum) lsquoindurirsirsquo (93v)pekccedile (pecieacute) lsquofortementersquo (78v) bull sect 225apekit- (pecheteacuterum) lsquofortificarersquo (78v)peklik (pecliacutec) lsquoauaritiarsquo (63v)peksimet (pessimeacutet) lsquobiscottorsquo (65r)pelit (peliacutet) lsquoglianda fruttorsquo (90r) rarr kabuk bull Per lrsquoetimo (lt arabo forse per
tramito curdo) v Arg 196pelit aġacı (peliacutet agaacutecc) lsquoglianda [= quercia] alberorsquo (90r) aġaccedil pelit (agaacutecc
peliacutet) lsquosouero alberorsquo (112v) bull Il tipo fitonimico pelit indica dialettalmente varie specie del genere Quercus (Tuzlacı 142) Egrave interessante notare come nel dato ferragutiano lrsquoanteposizione di aġaccedil consenta di designare una pianta diversa per un caso simile cfr rarr kavun aġacı
pencere (pingieraacute) lsquofenestrarsquo (77r)perdah et- (perdagrave edeacuterum) lsquoperfettionare qualche cosarsquo (103v) lsquoripolire nel
perfettionarersquo (108r)pergel (pircieacutel) lsquocompassorsquo (70r) bull La forma del F proviene dalla palatalizza-
zione di un perkel con la sorda della fonte persiana parkār conservata Cfr perkacircr (pegraverkiar) lsquocompasrsquo (Youssouf 469)
pergende (periandaacute [periandeacute (79r 79v)]) lsquobergantinorsquo (64v) lsquofusta di corsa-rorsquo (79r) lsquogaliottarsquo (79v) bull Osm lsquosmall man-of-war with 18 or 19 banks of oars of the 16th and 17th centuriesrsquo (LF 105) tml perkende lsquoa brigantine (propelled by oars and sails)rsquo (Redhsup2 692) lt gr pergantiacute lsquobergantinorsquo (Somavera 321) lt venz bergantiacuten lsquopiccolo bastimento sottile da scortarsquo (LF lc)
perin (periacuten) lsquorosa marino herbarsquo (108v) bull Cfr t dial puumlren fitonimo che designa parecchie piante tra cui pure il lsquoRosmarinus officinalisrsquo (Tuzlacı 146)
perşembe (pescembeacute) lsquogiouedigrave giorno della settim(an)arsquo (90v) bull La var pe-şembe egrave largamente attestata (Megiser Molino Meninski TTAS)
131corpus lessicale turco
peşkeş (pischeacutesc) lsquopresente donorsquo (105v) bull La var pişkeş egrave registrata da Pr 487 (pischkesch) e Hindoglu 139 (pichkeacutech)
peştemal (pestamal) lsquotouagliarsquo (116r)petmez (petmeacutes38) lsquovino cottorsquo (117v)pey (peacutei) lsquoarra caparrarsquo (62v)peyk (peiacutec) lsquoalabardierersquo (59v)peynir (pijneacuter) lsquocascio formaggiorsquo (67v) rarr maya bull Cfr lor pi(y)neri (lor
pineri) lsquopuina ricottarsquo (Carr 234)pezevenk (peseueacutenc) lsquoruffianarsquo (108v) bull Si noti che il dato del F fa retrodatare
di centosettantrsquoanni lrsquoattestazione della forma impostasi in turco moderno che finora si assegnava al Pianzola Molino ha puumlzuumlrenk Mascis poumlzevenk Meninski puumlzevenk Vaughan pesivink in precedenza troviamo buumlzevenk in Argenti
pezevenklik (peseuenliacutec) lsquoruffianiggiorsquo (108v) bull sect 227 (purcheacute non si tratti di un errore grafico)
piliccedil (piliacutecc [pil[] (104v)]) lsquopollastrorsquo (104v) lsquopullorsquo (106r)pir (pir) lsquoanticorsquo (61v)pire (pireacute) lsquopulicersquo (106r)pirinccedil (priacutencc) lsquoriso legume da matildegiarersquo (108r)piruze (piruseacute) lsquopietra torchinarsquo (104v)pişir- (pisciereacuterum) lsquocucinarersquo (72r)pişman ol- (piscmaacuten holuacuterum) lsquopentirsirsquo (103r)pişmanlık (piscmanliacutec) lsquopentimento penitenzarsquo (103r)pişmiş tavada pişmiş (taguadaacute piscmiacutesc) lsquofrittorsquo (79r)posteki (postechiacute) lsquocoiro pellersquo (69v) bull Osm lsquopellis cui insideturrsquo (Men 923)poyraspoyraz (poiraacutes) lsquoscirocco uentorsquo (111v) bull La voce turca (di origine
greca v LF 494-96 Arg 55) indica di norma un vento di nord-est mentre lo scirocco spira da sud-est
pul (puacutel) lsquodanarorsquo (72v)put (puacutet) lsquoidolorsquo (92v) lsquoritratto in rilieuorsquo (108r)
38 La lettera iniziale si potrebbe leggere anche b
132
R
Rabbi ya Rabbi (iaacute rahbiacute) lsquoo Diorsquo (100v) bull La forma del F pare denotare una contaminazione con rahib lsquomonacorsquo
rad (raacutet) lsquotuonorsquo (116v) bull Osm(lt ar) ralsquod lsquotuonorsquo (Men 2333)rahpadeg (raacutehpa) lsquomercato doue si uẽde et comprarsquo (97v) bull Ar alg raḥbaʰ lsquohalle
marcheacute (aux grains aux bestiaux ou aux huiles)rsquo (Beaussier 387)rakasdeg (rachaacutes) lsquocorrierersquo (71r) bull Ar dial (Sahara Tunisia) raḳḳāṣ lsquocourrier
messagerrsquo (Beaussier 409) Egrave ormai generalmente accettata la tesi che vede in questa voce maghrebina lrsquoorigine dellrsquoit ragazzo e dei corrispondenti occitanici francesi e catalano-aragonesi (Pellegrini 64-65)
rast gel- (raacutes ghieleacuterum) lsquoaffrontare scontrarersquo (58v) lsquoimbattersirsquo (92v) lsquoin-contrarersquo (93v) bull Cfr rasgelmek lsquobegegnen treffenrsquo (Hars 253)
reaya (raiaacute) lsquovassallorsquo (117) bull Cfr raya (raiagrave) lsquovasallo sudditorsquo (Mol 473)redd et- (reacutet edeacuterum) lsquonegare qualche piacere ad alcunorsquo (99v) bull Per la deso-
norizzazione della dentale cfr reteylemek (reteilemek) lsquorefutarersquo (Meg)rehin (raiacuten) lsquoarra caparrarsquo (62v) lsquopegnorsquo (103r)rehin ko- (raiacuten coacuterum) lsquoimpignarersquo (93r)rehin ver- (raiacuten uereacuterum) lsquodar pegnorsquo (72v) lsquopegnorar impegnarrsquo (103r)reis (reacuteis) lsquocapitano di galera o drsquoaltro uascellorsquo (67r)remmal (rammaacutel) lsquomago incantatorersquo (96v) bull La forma rammal egrave data anche
da Vig 233renccedilper (rencipeacuter) lsquofaticatorersquo (77r) lsquolauorante operariorsquo (95r)renccedilperlik (renciperliacutec) lsquofatica opera quotidianarsquo (77r) lsquooperarsquo (101r)renccedilperlik et- (renciperliacutec edeacuterum) lsquofaticarersquo (77r)rende (erendeacute) lsquochiana [= pialla] instrumento di mastro drsquoasciarsquo (68v) lsquograt-
ta casorsquo [= grattugia] (91r) bull sect 217renk (renghiacute) lsquocolorersquo (69v) bull sect 311arezene (reszenaacute raszianeacute) lsquofinocchio herbarsquo (78r) bull La forma raziyane (Men
2254) riproduce fedelmente la fonte persiana
133corpus lessicale turco
rızk (riacutesg) lsquobeni in biade et massarizzirsquo (64v) bull Cfr rızg (risgh) lsquovalere cioegrave facoltagraversquo (Mol 471)
riayet (raieacutet) lsquocarezzersquo (67v) bull Cfr rayet lsquoreverancersquo (Pr 517)riayet et- (raieacutet edeacuterum) lsquocarezzarersquo (67v) bull Cfr rayet et- (raiet ederum) lsquoac-
carezzare accogliere far cortesiarsquo (Carr 277)riyatdeg (riaacutet) lsquogararsquo (79v) bull V il lemma seguenteriyatriyatadeg et- (riaacutet [riaacutetta (59r)] edeacuterum) lsquofare a gararsquo (59r) lsquogareggiarersquo (79v)
bull Il sintagma egrave rifatto prob su una var parlata con alveolare sorda dellrsquoar riyāḍaʰ lsquoesercizio pratica esercizio fisico ginnastica sportrsquo (VAI 497) A nostro parere il F deve avere scambiato la terminazione -ta col suffisso locativo turco (indotto in ciograve anche dal corrispondente it lsquofare a gararsquo) e avere tratto di conseguenza la forma ipercorretta riyat (sect 312)
rig (ric) lsquoarenarsquo (62v) bull Cfr rik lsquosablersquo (Youssouf 483)rigdan (ricdaacuten) lsquoarenalororsquo [= recipiente per polverino] (62v) bull Cfr rikdan
lsquopoudriegravere sablierrsquo (Youssouf 483) La forma letteraria moderna egrave rıhdanRim papa (ruacutema papaiacute) lsquopapa ponteficersquo (102r) bull Osm lsquothe pope of Romersquo
(Redhsup1 999) Il papa(y)ı del F pare posto allrsquoaccusativo (sect 311b) a meno che non si tratti di un errore per il possessivo papası Cfr rarr Roma
Rodos adası (rohdoacutes adasiacute) lsquoRodi isola di Turchirsquo (107v) bull Riteniamo che lrsquoh inserita dal F sia puramente grafica dovuta forse a reminiscenze della forma greco-latina con rh-
Roma (ruacutema) lsquoRoma citagrave celebrersquo (108v) bull Le forme ottomane attestate sono Rim Rom Roma Rum (StM GEN 110-11)
Rum (ruacutem) lsquogreco nationersquo (91r) rarr yakaruzgacircr (rusghieacuter) lsquoventorsquo karşılı ruzgacircr (carscliacute rusghieacuter) lsquovento contrariorsquo
kolay ruzgacircr (culaacutei rusghieacuter) lsquovento fauoreuolersquo (117v) bull La var ruumlzger egrave attestata dialettalmente (TTAS)
ruzname (rursnameacute) lsquofilosophiarsquo (77v) bull Osm lsquocalendario catalogo libro dersquo conti giornalersquo (Men 2381-82) Il sign del F egrave sorprendente e non sa-premmo spiegare attraverso quale evoluzione semantica ci si sia arrivati sect 228
ruumlsvay (rusfaacutei) lsquobruttamentersquo (65v) bull Per la labiodentale sorda cfr ruumlsfay (rusfaacutei) lsquouituperio di parolersquo (Arg 204) Di norma il sign della voce egrave ag-gettivale lsquodishonorato infamatorsquo (Men 2313)
134
S
saat (sahaacutet) lsquohora tempo horologiorsquo (92r) ol saatten (ol saatdaacuten) lsquoda quel-lrsquohorarsquo (72v)
sabah (sahbaacute) lsquomatina del giornorsquo (97v) bu sabah (buacute sabaacute) lsquoquesta matinarsquo (106v) rarr duumln yarın sabah
sabah kuşluġı (sabaacute cusclughiacute) lsquoalba aurorarsquo (59v) bull Il t kuşluk indica propr lsquola matineacutee le temps depuis le lever du soleil jusque vers 10 heuresrsquo (BarbM 2 564)
sabah ol- (sahbaacute holuacuter [sabaacute holmiacutesc (59r)]) lsquoaggiornarsirsquo (59r) lsquofarsi gior-norsquo (76v)
saban (sabaacuten) lsquoaratrorsquo (62r)sabancı (sabangiacute) lsquoaratorersquo (62r) bull Osm tml lsquoa maker or seller of ploughsrsquo
(Redhsup1 1166) lsquoPfluumlgerrsquo (Steuerwald 783)sabır (saacutebir) lsquopatienzarsquo (102v)sabır et- (sabiacuter edeacuterum) lsquosopportarersquo (112r)sabırlı (sabirliacute) lsquopatientersquo (102v)sabırsız (sabir sis) lsquoimpatientersquo (92v)sabun (sapuacuten) lsquosaponersquo (109v) bull T dial sapun lsquosabunrsquo (DS 4671) La var con
bilabiale sorda egrave attestata anche da Men 2906 nel sintagma rakı sabun vel sapunı lsquosapone di Turchiarsquo
sacayak (saacutegg aiaacutec [saggaiaacutec (116r)]) lsquotripedersquo (72r) lsquotripiede di ferrorsquo (116r)saccedil saccedillar (saiacuteclaacuter) lsquocapellirsquo (67r) saccedil karısı (= karı saccedilı) (saacutecc carisiacute) lsquotrec-
cia di donnarsquo (116r) bull sect 412asadaka (sadachaacute) lsquoelemosinarsquo (75v)safa (safaacute) lsquoamenitagrave spassorsquo (61r) lsquopiacerersquo (104r) lsquorecreationersquo (107r) rarr
zevk-u safasafran (safraacuten) lsquosafrana aromatorsquo (109r) lsquozafaranorsquo (118v)saġ (saacuteg) lsquodestro drittorsquo (73r) saġına soluna (saghinaacute solunaacute) lsquoa dritto o a tortorsquo
(58r) saġ yanına (saacuteg ianinaacute) lsquobanda destrarsquo [recte lsquo a banda destrarsquo] (64r)
135corpus lessicale turco
saġ et- (saacuteg edeacuterum) lsquosanarersquo (109r)saġ ol- (saacuteg holuacuterum) lsquosanarsirsquo (109r)saġ- (sagaacuterum) lsquomungerersquo (99r)saġır (saghiacuter) lsquosordorsquo (112r)saġırlık (saghirliacutehc) lsquosorditagraversquo (112r) saġırlıġa vur- (saghirligaacute uuruacuterum) lsquofarsi
del sordorsquo (76v) bull Tml sağırlığa vurmak lsquosich taub stellenrsquo (Steuerwald 787)
saġlık (sagliacutec) lsquosanitagraversquo (109v) saġlıkle (sagliacutegle) lsquoa saluamentorsquo (62v)sahan (saaacuten [sehniacute (115v)]) lsquopiattorsquo (104r) lsquotondo di rame o stagnorsquo (115v)
bull La var sehni (sect 311a) egrave prob mutuata oralmente dallrsquoar ṣaḥn lsquopiatto ciotola scodellarsquo (VAI 730)
sahib (saacutebi) lsquopadrone drsquoalcuna cosarsquo (101v) bull sect 311asahtiyan (sattiaacuten) lsquocordoana pellersquo (71r)sakal (sachaacutel) lsquobarbarsquo (64v)sakallı (sachalliacute) lsquobarbatorsquo (64v)sakat (sacaacutet) lsquocionco stroppiatorsquo (69r)sakat et- (sacaacutet edeacuterum) lsquostroppiarersquo (114r)Sakız (saacutechis) lsquoChhio isolarsquo (68v)sakız aġacı (sachiacutes agaacutecc) lsquolentisco piantarsquo (95v)sakın- (sacchineacuterum) lsquoguardarsi hauersi curarsquo (91v)sakin ol- (sacchiacuten holuacuterum) lsquostare di famegliarsquo (113v) bull Osm lsquohabitare sog-
giornare dimorarersquo (Men 2520)sakla- (saclaacuterum) lsquoconseruare saluarersquo (70v) lsquonasconderersquo (99v)sal-sup1 (salaacuterum) lsquogettare lanciarersquo (90r) rarr at ssal-sup2 (salaacuterum) lsquosbatterersquo lsquosbalanzarersquo (109v) bull Osm lsquoventolarersquo (salarum
Carr 283) lsquosallamakrsquo (TS 3283-84)salam rarr selamsalata (ssalaacuteta) lsquoinsalatarsquo (94r)salkım (salcaacutem) lsquograspo drsquovua etcrsquo (91r) uumlzuumlm salkımı (vsuacutem salcamiacute) lsquogra-
spo drsquovuarsquo (118v)salpa et- (saacutelpa edeacuterum) lsquosalpare il ferrorsquo (109r) bull Per le attestazioni di questo
italianismo in turco (quella del F egrave la piugrave antica) v LF 382-83saman (samaacuten) lsquofieno pagliarsquo (77v)san- (saneacuterum) lsquogiudicare hauer concettorsquo (90v) lsquoimaginarsirsquo (92v)sancak (sangiaacutec) lsquobandierarsquo (64r)sancaktar (sangiactaacuter) lsquoalfierorsquo (59v) lsquobandieraro alfierersquo (64r)sandal (sandaacutel) lsquobarcarsquo (64v)sandalcı (sandalgiacute) lsquobarcaiolorsquo (64v) bull Lrsquoattestazione del F egrave la piugrave antica
finora nota (v Carr 285)sanduk (sanduacutec) lsquocassarsquo (67v) lsquoforzierorsquo (78v)saŋsar (sancsaacuter) lsquomartora animalersquo (97r) bull sect 225asantarbartadeg (santarbaacuterta) lsquogabbano ueste g[ro]ssarsquo (79v) bull Cfr ar dial san-
tabarra laquoUn habit fourreacute ouvert sur le devant garni drsquoun capuchon qui
136
pendait sur le dos et agrave manches pendantes () Un tel habit est appeleacute chez eux Sant agrave Barra () et il est porteacute fort souvent par les marins surtout en hiver en effet crsquoest un vecirctement commode pour ceux qui doivent travailler car on lrsquoocircte et on le passe facilementraquo (Dozy V 211 che cita un documento riferentesi allrsquoabito indossato da un servitore che accompagnava gli am-basciatori del re di Fez e del Marocco inviati ad Amsterdam nel 1659) In osmanlı egrave attestato lrsquoallotropo saltamarka lsquokurzes Matrosenjacketrsquo (Steu- erwald 794) che proviene direttamente dal gr dial saltamaacuterka (LF 384) Fonte di questo tipo lessicale largamente diffuso nel Mediterraneo egrave lrsquoit saltambarca e varr lsquocappotto alla marinararsquo (ibid con ulteriori det-tagli)
sapa saġ (saacuteppa saacuteg) lsquofermo stabilersquo (77r) bull Osm lsquoin perfect health all aliversquo (Redhsup1 1151)
sapan (sapaacuten) lsquofionda da tirar sassirsquo (77v)sapancı (sapangiacute) lsquofiondierersquo (78r)sapsarı ol- (saacutep sariacute holuacuterum) lsquoimpallidirsirsquo (92v) bull Tml sapsarı lsquovery pale
(personface)rsquo (Redhsup2 738)sar- (saraacuterum) lsquofasciarersquo (76v)saray (seraacutei) lsquochiostrorsquo (69r) lsquopalaggiorsquo (101v)sardinasardinyadeg balıġı (sardiacutena [sardiacutegna (109v)] baluacutec) lsquoalice sardinarsquo
(59v) lsquosardella pescersquo (109v) bull Lrsquounica altra attestazione turca di questo ittionimo che ci sia nota egrave data dal sardine lsquosardinarsquo di Carr 285 a cui rinviamo per ulteriori osservazioni Lrsquoorigine della var con nasale palata-lizzata non ci egrave chiara cfr eventualmente il tipo sardintildeasardinha drsquoarea gallego-portoghese
sarhoş (sarauoacutesc) lsquobriacorsquo (65v) bull sectsect 216 224sarhoşlık (sarauoscliacutec) lsquobriachezzarsquo (65v)sarı (sariacute) lsquobiondorsquo (65r) lsquogiallorsquo (90r) lsquopallidorsquo (101v)sarık (sariacutec) lsquofasciarsquo (76v)sarmaşık (sarmasciacutech) lsquoedera herbarsquo (75v)sarmısak (saramusaacutec) lsquoagliorsquo (59r)sarnıccedil sarnıccedil suyı (sariacutenc suacute) lsquoacqua di cisternarsquo (57v) bull sect 229sarp yer (saacuterp ieacuter) lsquoascesa salitarsquo (63r) lsquoerto loco altorsquo (76r)sat- (sataacuterum) lsquovenderersquo (117r)satıcı rarr zeytyaġsatıl- rarr baluksatın al- (satinaleacuterum) lsquoaccattare comprarersquo (57r)satır (satiacuter) lsquoriga di letterarsquo (108r)satranc (settraacuteng) lsquoschacchi da giocarersquo (109v)saturdeg (satuacuter) arab(o) lsquomannara acciettarsquo (96v) bull Ar dial (Tunisia) ṣāṭūr
lsquocouperet hachoirrsquo (Beaussier 472)say- (saiaacuterum) lsquoannumerare contarersquo (61v)
137corpus lessicale turco
sayıkla- (saicclaacuterum) lsquociarlarersquo (69r) yabana sayıkla- (abanaacute saicclaacuterum) lsquosparlare in uanorsquo (112v) bull Per il sintagma cfr tml yabana soumlylemek lsquoto talk nonsense talk rotrsquo (Redhsup2 929)
saz (saacutes) lsquogionco herbarsquo (90r)sebeb (sebeacuteb) lsquomeritorsquo (97v)seccedil- (seccieacuterum) lsquodiscernerersquo (74r)sedef (sedeacutef) lsquoruta sorte drsquoherbarsquo (109r) bull Il sign del F egrave espresso di norma
dal sintagma sedef otı (tml sedefotu)sefer (sefeacuter) lsquoviaggiorsquo (117v)seferci (sefergiacute) lsquoviandantersquo (117v)seġirt- (sighirteacuterum) lsquocorrerersquo (71r)sehelce sehelce (seeacutelgie seeacutelgie) lsquoa poco a pocorsquo (62r) bull Osm sehelce (schel-
ge [recte sehelge]) lsquopaululumrsquo (Meg) forma avverbiale di sehel (sechel) lsquopocorsquo (Arg 213)
sekiz (sechiacutes) lsquoottorsquo (101r)selam salam (selaacutem salaacutem) lsquosalutorsquo (109r)selam ver- selamla- (selaacutem uereacuterum selamlaacuterum) lsquosalutarersquo (109r)semiz (semiacutes) lsquograssorsquo (91r)semiz et- (semiacutes edeacuterum) lsquoengrassarersquo (75v) lsquoingrassarersquo (94r)semiz ol- (semiacutes holuacuterum) lsquoengrassarsirsquo (75v)semizlen- (semisleneacuterum) lsquoingrassarsirsquo (94r)semizlik (semisliacutec) lsquograssezzarsquo (91r)sen (seacuten) lsquote tu pronomersquo senuumlŋle (senile) lsquoteco con tersquo (115r) rarr hatır ıs-
marla- sev- bull Il comitativo dato dal F non egrave ignoto alla lingua parlata laquoOn dit aussi sen-ileraquo (Deny 586) come attestazione lessicografica cfr senile (seni ilhe) lsquoteco con esso tersquo (Mol 447)
sepet (ssepeacutet) lsquocassarsquo (67v) lsquoforzierorsquo (78v) lsquopanaro [= paniere] sportellarsquo (102r)
ser- guumlneşe ser- (ghiunesceacute ser[]) lsquospatildedere al [sole39]rsquo (112v)seraser (seraseacuter) lsquoimbrocato drappo di setarsquo (92v)serccedile kuşu (sircieacute cuacutesc) lsquopassero ugellorsquo (102v)serdar (szerdaacuter) lsquocapitan generale drsquoun esercito o armatarsquo (67r) bull sect 221seren (sereacuten) lsquointenna di vascellirsquo (94v)serilmiş (serilmiacutesc) lsquospaso [= esteso] stesorsquosert (seacutert) lsquoaspro terribilersquo (63r) lsquocrudelersquo (71v)sertccedilesine (sertciesineacute) lsquoaspramentersquo (63r) bull sect 315asertlik (sertliacutec) lsquoasprezzarsquo (63r)serviselvi aġacı (seruiacute agaacutecc) lsquocipresso alberorsquo (69r)ses (sessiacute) lsquoeccho vocersquo (75v) lsquoribbomborsquo (107v) bull sect 311aseslen- (sessleneacuterum) lsquofar ecchorsquo (75v) lsquoribbombarersquo (107v)
39 Parola cancellata dalla rilegatura
138
sev- (seueacuterum) lsquoamarersquo kadır olduġum kadar seni severuumlm (cateacuter holduacutem cadaacuter seniacute seueacuterum) lsquoio trsquoamo quatildeto possorsquo (60v)
sevdiġi (seudighiacute) lsquoamantersquo (60v) bull Cfr sevdiġuumlm (sewdighum) lsquoamato carorsquo (Arg 214) Il dato del F deve essere tratto da sintagmi quali sevdiġi (adamkarı) lsquo(lrsquouomola donna) che (luilei) amarsquo = lsquoil suola sua amantersquo
sevgili (seughiliacute) lsquoamabilersquo (60v)sevin- (seuineacuterum) lsquorallegrarsirsquo (107r)sey(i)r (seiacuter seiȷr) lsquoamenitagrave spassorsquo (61r) lsquovisione del sonnorsquo (118r) sey(i)r
iccediluumln (seiacuter icciuacuten) lsquoper spassorsquo (103v) bull Il sign di lsquosognorsquo non egrave documenta-to da altre fonti a nostra conoscenza
sey(i)rlideg (seiriliacute) lsquoameno piaceuolersquo (61r) bull Derivato che non pare altrimente attestato
sey(i)r et- (sijr edeacuterum) lsquovagheggiarersquo (117r) bull Osm seyr etmek lsquodiportarsi viaggiare vagheggiare mirare riguardarersquo (Men 2730)
sıcak (sugiaacutec) lsquocaldorsquo (66v) sıcaġım var (sugiaguacutem vaacuter) lsquohauer caldorsquo (92r)sıccedil- (sicciaacuterum) lsquoandar del corporsquo (61r)sıccedilan (sicciaacuten) lsquosorcersquo (112r)sıccedilra- (siccieraacuterum) lsquoballare saltarersquo (64r) sıccedilrarken (siccieraacuterchen) lsquoa ga-
lopporsquo (58v) bull Questrsquoultimo dato del F si spiega suppenendolo tratto dal sintagma at sıccedilrarken lsquomentre il cavallo saltarsquo = lsquoprocede a balzirsquo = lsquocorre al galopporsquo sect 32112e
sıg- (sigaacuterum) lsquocapirersquo (67r)sıġır (sighiacuter) lsquovaccarsquo (117r) rarr su sıġırsıġır dili (sighiacuter diliacute) lsquoborragine herbarsquo (65r)sıgış- (sighisceacuterũ) lsquocapirersquo (67r) bull Osm lsquocapire ograve far in modo che capiscano
tutti in un luogorsquo (Men 2960)sık sık (siacuteg siacuteg) lsquodenso spessorsquo (73r) lsquofrequentementersquo (79r) lsquosouente spes-
sorsquo (112v) rarr gel-sık- (siccaacuterum) lsquoammaccare premerersquo (60v) lsquocalcarersquo (66v) lsquospremerersquo (113r)
lsquotorcerersquo (115v)sıkılcım et- (sicchilgiacutem edeacuterum) lsquocostringerersquo (70r) bull Osm lsquosıkıştırmak taz-
yik etmek rahatsız etmekrsquo (TS 3411)sıla (silaacute) lsquopatriarsquo (102v)sındı (sindiacute) lsquoforbici di tagliarersquo (78r)sıngınlık (singhinliacutec) lsquopusillanimitagrave atto uilersquo (71r) lsquofatto codardorsquo (77r) bull
Osm lsquobozgunluk mağlucircbiyyetrsquo (TS 3440)sırccedila (sirciaacute) lsquovetrorsquo (117v)sırık (siriacutehc siriacutech) lsquohasta lanciarsquo (91v) rarr geccedil-sırt (sirtiacute) lsquogroppa drsquoanimalersquo (91r) bull sect 311asırtlan (sirtlaacuten) lsquolupo ceruierorsquo [= lince] (96r) lsquopantera animalersquo (102r) bull
Osm tml lsquohyaelignarsquo (Men 2585)sıtma (setmaacute) lsquofebrersquo (77r)sızı (sisiacute) lsquospasmo dolore tensissimorsquo (112v)
139corpus lessicale turco
sidik (sidiacutech) lsquovrinarsquo (118r)siġil (seghiacutel) lsquoporro della mano o drsquoaltre partersquo (105r)sil- (sileacuterum) lsquoannettarersquo (61v) lsquonettare forbirersquo (99v)silistra (eliacutestra) lsquofiscetto [prob da emendare in fisch(i)etto] di comitorsquo (78r) bull
Osm lsquosifflet de manœvrersquo (BarbM 2 92) lt gr suriacutestria lsquoboatswainrsquos pipersquo (LF 580) Cfr anche la var ccedililistr(i)ya (cilistria) lsquofischiorsquo (Arg 72) La caduta del suono iniziale nella forma ferragutiana non ha chiare spie-gazioni
silk- (silchieacuterum) lsquoscotolarersquo [= scuotere] (110r)simit (simiacutet) lsquosemolarsquo (110v) bull Per lrsquoetimo (lt gr simigdaacuteli lsquosemolarsquo prob
per tramite arabo) v Carr 295sinek (sineacutec) lsquomoscarsquo (99r)sini (seniacute) lsquomensa loco doue si matildegiarsquo (97v) bull Osm lsquomensa seu magnus orbis
pelvisve ex ligno orichalco aeligre vel argento sine magna profunditate quo cibum in suis catinis positum afferunt amp proponuntrsquo (Men 2691)
siŋir (singhiacuter) lsquoneruorsquo (99v)sipahilik bildir- (spailiacutec bildireacuterum) lsquodomarersquo (74v) bull Propr lsquofar conoscere la
(propria) perizia di cavalierersquo Il sostantivo egrave un der del noto persianismo sipahi (spahi ispahi) lsquocavalierersquo
sireng (sereacutenc) lsquocataluffo [= sorta di stoffa] di setarsquo (68r) bull Osm lsquoa kind of silk brocadersquo (Redhsup1 1055)
sirke (sirchieacute) lsquoacetorsquo (57r)sirr(sirriacute) lsquosecretorsquo (110v) bull sect 311asitare (suttaraacute) lsquofortuna sortersquo (78v) eyi sitara (eiacute suttaraacute) lsquobuona sortersquo (66r)
bull La var sutara egrave ben documentata (Meg Carr 302 v inoltre StS Pers 197)
sitareli (suttaraliacute) lsquofortunato auuẽturatorsquo (78v) bull Cfr sitaralı (sitarali) lsquofelice fortunato auenturato in buona parte uenturatorsquo (Arg 219)
sitaresiz (suttaraacute siacutes) lsquodisgratiato maluẽturatorsquo (74r) lsquoinfelicersquo (93v) lsquosuentu-ratorsquo (114r) bull Cfr sitarasız (sitarasis) lsquosuenturatorsquo (Arg 219)
siviş- (siuiscieacuterum) lsquosdrucciolarersquo (110v)siyah (sihaacute) lsquonegrorsquo (99v) bull sect 229siyah et- (sihaacute edeacuterum) lsquoannegrirersquo (99v)siyaset et- (siaseacutet edeacuterum) lsquofrustarersquo (79r)siz rarr hatır-siz (siacutes) lsquosenza aduerbiorsquo (111r)sof (suacutef) lsquolanarsquo (95r) bull Osm lsquolana vellorsquo (Men 3007)sofra (suacuteffra) lsquobanchetto conuitorsquo (64r) lsquomensa loco doue si matildegiarsquo (97v)
lsquotauola da matildegiarrsquo (114v)sofra et- (suacuteffra edeacuterum) lsquobanchettarersquo (64r) bull Sintagma che non pare avere
altre attestazionisofta (suffitaacute) lsquoforuscito banditorsquo (78v) lsquosbandito di campagnarsquo (109v) bull Osm
lsquoMuslim theological studentrsquo (Redhsup2 773) Il sign nettamente peggiorati-
140
vo del F puograve essere dovuto alla fama di ribelli che avevano questi studenti laquoSoftas from the Istanbul madrasas are frequently mentioned in Ottoman history from the 10th16th century onwards as an unruly mob element in the capital provoking or partecipating in several uprisings thereraquo (EI 9 702)
soġan (sugaacuten) lsquocipollarsquo (69r)sok- (succaacuterum) lsquoficcarersquo (77v)sokak (socchaacutec) lsquostrada viarsquo (114r)sol soluna (solunaacute) lsquoal sinistrorsquo (59v) sol yanına (soacutel ianinaacute) lsquobanda sinistrarsquo
[recte lsquoa banda sinistrarsquo] (64r) rarr saġsolak (solaacutec [sulaacutec (59v)]) lsquoalabardierersquo (59v) lsquomancinorsquo (96v) bull laquoThe name
of the sultanrsquos bodyguard in the old Ottoman military organisation () These were originally archers (ṣolaḳ ldquoleft-handedrdquo presumably because they carried bows in the left hand)raquo (EI 9 712)
soŋ eŋ soŋ (en suacuten) lsquoalla finersquo (59v) bull Il sintagma usuale egrave eŋ soŋra (tml en sonra)
soŋra (nnsuacutera) lsquodapoirsquo (72v)rarr hepsi oumlyle yıl zaman bull sect 229sor- (suraacuterum) lsquodimandare interrogarersquo (73v) lsquodomatildedarersquo (74v) lsquospiarersquo (113r)so(v)uk (sauacutec) lsquofreddorsquo (78v) so(v)uġum var (sauccuacutem vaacuter) lsquohauer freddorsquo
(92r) bull Cfr sauk lsquokaltrsquo (Hars 257) osm t dial savuk lsquosoğukrsquo (TS 3344 DS 4675)
so(v)uk et- (sauacutec edeacuterum) lsquoraffredarersquo (sic) (107r)so(v)uk ol- (sauacutec holuacuterum) lsquoraffredarsirsquo (sic) (107r)so(v)uklık (saucliacutec) lsquofreddezzarsquo (78v) lsquofrescorsquo (79r)soya (soiaacute) lsquocoltello a rasolorsquo [rarr ccedilakı] (69v) bull Osm lsquocoltello che si serrarsquo
(Men 3013)soyka (soucaacute) lsquohabito uestitorsquo (91v) bull sect 223asoyun- (suiunuacuterum) rsquospogliarersquo [recte spogliarsi] (113r)soumlk- (succhieacuterum succheacuterum) lsquodiscosirersquo (74r) lsquoscusirersquo (110v)soumlkuumllmiş (succhulmiacutesc) lsquoscusitorsquo (110v) bull Siamo inclini a considerare il dato
del F una semplice scorrettezza per succhiulmiscsoumlg- (sueacuterum) lsquobiastemmiarersquo (65r) lsquomaledirersquo (96v) bull sect 227soumlyle- (suileacuterum) lsquoparlarersquo (102r) rarr eyilik yalan soumlyle-soumlylemez soumlylemez adam (suilemeacutes adaacutem) lsquotaciturnorsquo (114v)soumlyleş- (suilescieacuterum) lsquotrattare cotilde alcunorsquo (116r)soumlyuumlnduumlr- (suiunduruacuterum) lsquosmorzarersquo (111v) bull Osm lsquosoumlnduumlrmekrsquo (TS 3544-
47)soumlz (suacutes) lsquoparolarsquo (102r) bir iki soumlzle (biacuter ichiacute suacutesle) lsquobreuementersquo (65v) rarr
doumlnduumlr- gerccedilek tut-su (suacute) lsquoacquarsquo (57v) acı su (agiacute suacute) lsquoacqua amararsquo (58r) akan su (accaacuten suacute)
lsquoacqua correntersquo ccedilay suyı (ciaiacute su) lsquoacqua di fiumersquo ccediliccedilek suyı (cicieacutec suacute) lsquoacqua di fiorirsquo (57v) deŋiz suyı (denghiacutes suacute) lsquoacqua di marersquo (58r) kuyı suyı (cui suacute) lsquoacqua di pozzorsquo (57v) yaġmur suyı (iamuacuter suacute) lsquoacqua pioua-narsquo (57v) rarr bulaş- et suyı mubarek sarnıccedil tuzlı
141corpus lessicale turco
su hendeġi (endeacutec suiacute) lsquoaquedottorsquo (58r) bull Sintagma a elementi invertiti (sect 412a) che significa propr lsquofossa drsquoacquarsquo in tml su hendeği egrave usato come termine tecnico sportivo equivalente allrsquoingl lsquowater jumprsquo (BTS) Il sign di lsquoacquedottorsquo egrave reso di norma dal sintagma rarr su yolı Per la caduta dellrsquoaspirata cfr endek (endech) lsquofossarsquo (Arg 94 Masc 52)
su sıġırı (sugrave sighiacuter) lsquobufalo animalersquo (65v)su yolı (ioacutel suiacute) lsquocanali drsquoacquarsquo (66v) bull sect 412asucuk (sugiuacutec) lsquosalcicciarsquo (109r)succedil (suacutecc) lsquocolpa difettorsquo (69v) succedil ccedilek- (suacutecc cicheacuterum) lsquoportar la colparsquo
(105r) rarr baġışla- bull Non abbiamo rintracciato altre attestazioni del sintag-ma dato dal Ferraguto
succedilı- (sicciscieacuterum) lsquoguizzare come pescersquo (91v) bull Abbiamo posto come lem-ma un antico verbo turco che si trova attestato in opere lessicografiche ottomane col sign di lsquoserkeşlik etmek birdenbire sıccedilramakrsquo (TS 3567) La forma del F puograve riflettere lrsquoişteş ccedilatı del verbo documentata nel Divan di Kāšġarī (Clauson 798)
succedillı (succliacute) lsquocolpeuolersquo (69v)succedilsız (suacutecc siacutes) lsquoinnocentersquo (94r)sula(n)- (sulaneacuterum) lsquoadacquarersquo (58r) lsquoallagarersquo (60r) bull sect 3221asulanmış (sulanmiacutesc) lsquoadacquatorsquo (58r)sultan (sultaacuten) lsquoimperadorersquo (93r) lsquorersquo (107r)suret (suraacutet) lsquoeffigiersquo (75v) lsquofacciarsquo (76v)susız (suacute siacutes) lsquoassetatorsquo (63r) susızım (suacute siacutesim) lsquohauer setersquo (92r)susızlık (susisliacutec) lsquosete uoglia di berersquo (111r)suvar- (su uareacuterum) lsquoabbeuerarersquo (57r) lsquoadacquarersquo (58r)suvarmış (suuarmiacutesc) lsquoadacquatorsquo (58r)suumlgluumln (sughuruacuten) lsquopernice ugellorsquo (103v) bull Lrsquoornitonimo ottomano (tml suuml-
luumln) designa propr il fagiano Circa il sign del F va detto che in it pop si dagrave il nome di pernice anche a varie specie di uccelli della famiglia dei fasianidi sect 224
suumlmbuumll (szunbuacutel) lsquocapello uennero herba che nasce in lochi humidirsquo (67r) bull Il fitonimo turco designa il giacinto dialettalmente anche diverse altre piante (Tuzlacı 161-62) non perograve il capelvenere a quanto ci risulta Per la sonorizzazione iniziale cfr zuumlmbuumll (zumbul) lsquohyacinthersquo (Vig 322)
suumlmuumlk (sumuacutec) lsquomocco materia che esce dal nasorsquo (98r)suumlmuumlkli boumlcek (sumuccliacute bugieacutec) lsquolumaca animalettorsquo (96r)suumlnger (sunghieacuter) lsquospongiarsquo (113r)suumlnnet et- (sunneacutet edeacuterum) lsquocirconciderersquo (69r)suumlnnetli (sunnetiliacute) lsquocirconcisorsquo (69r)suumlpuumlr- (supuruacuterum) lsquoscoparersquo (110r)suumlpuumlrge (supurgheacute) lsquoscoparsquo (110r)suumlpuumlrgecik (supurghegiacutec) lsquoscopettarsquo (110r)suumlpuumlruumlndi (supurundiacute) lsquospazzatura mundezzersquo (112v)
142
suumlr- (sureacuterum) lsquofregarersquo (79r) lsquoongerersquo (101r) lsquovngere vntarersquo (118r) yerde suumlr- (ierdeacute sureacuterum) lsquotrascinarersquo (116r) rarr ccedilift suumlr- zevk-u safa
suumlruuml (surusiacute) lsquomandra drsquoanimalirsquo (96v) bull sect 311asuumlt rarr mayasuumlt ver- (sut uereacuterum) lsquoallattarersquo (60r)suumltlen- (sutlaneacuterum) lsquoallattarsirsquo (60r)suumltluumlsuumldluuml aş (sutlaacutesc) lsquovedanda [= vivanda] di lattersquo (60r) bull Osm suumldluuml (suumlt-
luuml TS 3639-40) aş lsquominestra di riso col lattersquo (Men 2574) = t dial suumltlaş lsquosuumltlaccedilrsquo (DS 3727 TTAS)
143corpus lessicale turco
Ş
şadişadı (sciadiacute) lsquoscimia animalersquo (110r) bull Osm lsquobir ccedileşit maymunrsquo (TS 3643) lsquobertucciarsquo (Carr 305) lsquogatto maimone babuinorsquo (Men 2745)
şagirdşakirt (scieiacutert) lsquodiscepolorsquo (74r) bull Cfr şayırd (chayerd) lsquoapprentif dis-ciple eacutecolier eacutelegraveversquo (Vig 260)
şahid (sciahaacuted) lsquotestimoniorsquo yalan şahad (iallaacuten sciahaacuted) lsquotestimonio falsorsquo (115r) bull Cfr şahadler ko- (sciahhadler qorum) lsquoallegar testimonirsquo (Carr 305) Cfr rarr şehid şuhudşuumlhud
şahidlik (sciahadliacutec) lsquotestimonianzarsquo (115r)şair (scieiacutert) lsquopoetarsquo (104v) bull Il dato del F denota una palese confusione con
rarr şagirdşakirtşalgam (cialgaacutem) lsquoraparsquo (107r) bull T dial ccedilalgam lsquoşalgamrsquo (DS 1051 TTAS)
cfr anche la forma ccedilolgan (ciolgan) lsquoraparsquo (Carr 305)Şam rarr Tırabolosşamdan (sciemdaacuter) lsquocandelierersquo (67r) bull sect 226şap (scieacutep) lsquoalume di roccarsquo (60v)şapka (sciaacutepca) lsquobarrettarsquo (64v)şarap (sciaraacutep) lsquovinorsquo (117v) rarr bok misket şarapşaş- (sciasciaacuterum) lsquoabbagliarersquo (57r) lsquosbigottirsirsquo (109v)şaşır- (sciastereacuterum) lsquosbigottirersquo (109v) bull Osm şaşurmak pro şaşturmak lsquostor-
dire confondere sgomentare sbigottire sbalordirersquo (Men 2748)şaşkın (sciaschiacuten) lsquopusillanimo huomorsquo (106r) bull Osm lsquopusillanimis timidus
confususrsquo (Men 2748)şaşmış (sciascilmiacutesc) lsquosbigottitorsquo (109v) bull sect 3221bşayka (sciaacuteicha) lsquosaittia sorte di vascellorsquo (109r) bull Osm lsquobarca alla Greca
senza sperone sursquol Danubio con remi Ciaicarsquo (Men 2765) lt ungh sayka lsquoimbarcazione fluvialersquo lt it saettia (cfr il dato italiano del F) lsquogalea sottile e velocissimarsquo (Thung 119-20 Eren 384) Quella del F pare la piugrave antica attestazione lessicografica di questo magiarismo
144
şefteli (ciefteliacute40) lsquobaciorsquo (64r) lsquopersico fruttorsquo (103v) tuumlysiz şefteli (tui siacutes ciefteliacute) lsquonoce persicorsquo (100r) bull Osm t dial şeftalişefteli (-luuml Men) lsquoma-lum Persicum osculum basiumrsquo (Men 2828) lsquooumlpuumlcuumlkrsquo (DS 3756) sect 224
şefteli aġacı (ciefteliacute agaacutecc) lsquopersico alberorsquo (109v)şehid (scieiacuted) lsquomartirersquo (97r)şehir (scieheacuter) lsquocitagraversquo (69r) bull Per le attestazioni della var şeher v Carr 306şehirli (scieherliacute) lsquocitadinorsquo (69r) bull Cfr şeherli lsquociuisrsquo (scheherli Meg) lsquoter-
razzanorsquo (sceherli Carr 306)şek (scieacutech) lsquodubbioso perplessorsquo şekkim (sciecchiacutem) lsquodubbio cioegrave per-
plessitagraversquo (75r) rarr yevm-i şek bull Osm lsquodubium dubitatio suspiciorsquo (Men 2836) La forma şekkim presenta la suffissazione del possessivo di prima persona ed egrave tratta a nostro parere dal sintagma şekkim var lsquo(ne) dubitorsquo Il sign aggettivale dato dal F egrave prob errato
şeker (scicheacuter) lsquozuccarorsquo (118v) rarr kişniş bull Cfr şikar (shikar) lsquosugarrsquo (Vau-ghan 209)
şekil (scichiacutel) lsquomaniera foggiarsquo (96v) bull T dial şikil lsquosurat biccedilim kılıkrsquo (DS 3776) lsquoşekilrsquo (TTAS) attestato anche da Carr 307 (schichil accanto a scechil)
şen (scieacuten) lsquoallegrorsquo şen şen (scieacuten scieacuten) lsquoallegramentersquo (60r)şen et- (scieacuten edeacuterum) lsquoallegrarersquo (60r) lsquorallegrarersquo (107r)şen ol- (scieacuten holuacuterum) lsquoallegrarsirsquo (60r)şenlik (scienliacutec) lsquoallegrezzarsquo (60r) lsquoapplausorsquo (62r)şenlik et- (scienliacutec edeacuterum) lsquofar festa allegrezzarsquo (76v)şepccedilırak (sciepciraacutec) lsquopietra finissima carbun(chi)orsquo (104v)şerbet (scierbeacutet) lsquobeuanda medecinarsquo (64v) lsquomedicina in beuandarsquo (97v)şeriat (sciaraacutet) lsquogiustitiarsquo (90v) bull Il dato del F riflette la forma parlata şaumlraat
(v Arg 228)şevk (scieacuteuc) lsquolucersquo (96r) lsquosplendorersquo (113r)şevk ver- (scieacuteuc uereacuterum) lsquosplenderersquo (113r) şevk veren (scieacuteuc uereacuten) lsquolu-
cente risblendentersquo (96r)şevkli (scieucliacute) lsquorisplendentersquo (108r) şevkli adam (sceuccliacute adaacutem) lsquohuomo
uiuace et giouialersquo (92r)şeytan (sciaitaacuten) lsquodemoniorsquo (73r) bull Cfr şaytan (sciaitan) lsquofuria infernalersquo
(Carr 306)şikacircyat (schiaacutet) lsquoaccusa querelarsquo (57v) lsquolamentationersquo (95r) lsquolamentorsquo (106v)
bull sectsect 215 2211şikacircyat et- şikacircyatla- (schiaacutet edeacuterum [57v 95v 106v] schiaacutetlarum [57v]
schiatl[] [106v]) lsquoaccusarersquo (57v) lsquolamentarsirsquo (95v) lsquoquerelarsirsquo (106v)şimden geruuml (scimdeacuten ghiereacutec) lsquodi cqua innantersquo (73v) lsquoper lrsquoauuenirersquo (103v)
bull Osm lsquobundan sonra bundan boumlylersquo (TS 3666-68) La forma del F denota
40 In Bombaci 216 appare scritto cieftaliacute ma la lezione del ms egrave chiaramente ciefteliacute
145corpus lessicale turco
un palese accostamento formale a gerek forse anche il t dial şimden gayrı lsquoşimdiden sonrarsquo (TTAS) deriva da unrsquoaltra modificazione di geruumlgeri
şimdi (sciacutemdi) lsquoadessorsquo (58r) rarr dekşimşek (scimscieacutech) lsquobaleno lamporsquo (64r) lsquofolgorersquo (78r)şimşek ccedilak- (scimscieacutech ciaccaacuter) lsquobalenare latildeparersquo (64r) lsquofulminarersquo (79r)
lsquolampeggiarersquo (95r)şişsup1 (sciacutesc) lsquospedo di cocinarsquo (112v) rarr ccedilever-şissup2 (sciacutesc) lsquogonfiaturarsquo (90v)şis- (sciscieacuterum) lsquogonfiarsirsquo (90v)şişe (scisciaacute) lsquocaraffarsquo (67v) kan alacak şişe (caacuten alagiaacutec scisciaacute) lsquoventose da
cauar sanguersquo (117v)şoumllelen- (scilaacuterum) lsquorisplenderersquo (108r) bull Osm lsquoinfiammarsi avvampare bril-
lare risplenderersquo (Men 2821) Supponiamo che il dato del F derivi da un processo aplologico sectsect 211f 2211
şuumlbhe (sciubeacute) lsquodubbiorsquo (75r) bull Cfr şuumlbe (sciubee) lsquodubiorsquo (Arg 232 con ulteriori dati)
şuumlbheli (sciubefliacute41) lsquodubbiosorsquo (75r) bull Cfr şuumlpfeli (sciupfeliacute) lsquosospettosorsquo (Arg 232) sect 229
şuhudşuumlhuddeg (sciuhuacuted) lsquonotaro che fa cotildetrattirsquo (100r) bull Ar šuhūd plur di šāhid lsquotestimoniorsquo (rarr şahid) Per il sign del F cfr ar dial (Tunisia) aš-šāhidāni lsquoi due notai redattori di un attorsquo (VAI 704) šāhidu lsquoadālatin lsquono-tairersquo (Beaussier 545) In osm şuumlhud egrave attestato solo come lsquowitnessesrsquo (Redhsup1 1144)
şuumlkuumlr ccedilok şuumlkuumlr Allaha (cioacutec sciuacutechiur allaiaacute) lsquoper gratia drsquoIdiorsquo (103r)şuumlkuumlr et- (sciuchiuacuter edeacuterum) lsquoringratiarersquo (108r)
41 Prima il F aveva scritto sciubebliacute poi pare abbia corretto la seconda b in f
146
T
taban ccedilal- (tabaacuten cielaacuterum) lsquoandar a piedirsquo (61r) lsquocaminarersquo (66v) bull Osm lsquoandar a piedi far una buona caminatarsquo (Men 3083)
tabiet (tabbiaacutet) lsquoappetitorsquo (62r) lsquodesideriorsquo (73r) bull La parola turca (lt arabo) significa propr lsquonatura essentia indoles instinctus naturalisrsquo (Men 3089) Il F attesta una sua evoluzione semantica a lsquoinclinazione naturale (per)rsquo
tac (taacuteg) lsquocorona di rersquo (71r)tacin (tagiacuten) lsquotesto uaso di frigerersquo (115r) bull Osm lsquofrying-panrsquo (Redhsup1 1219)tahta (tahtaacute) lsquotauola nome genericorsquo (114v)tahtabit (tataacute biacutet) lsquocimice animalettorsquo (69r)tak- (taccaacuterum) lsquoaffiggerersquo (58v) lsquoconficcarersquo (70r) lsquolegare attaccarersquo (95v)takılmış haca takılmış (agiaacute tacchilmiacutesc) lsquoconficcato in crocersquo (70r)takya (tachiaacute) lsquocappello del caporsquo (67r)talep et- (dalaacutep edeacuterum) lsquorenuntiarersquo () (107v) bull Cfr dalap et- (dalap ederum)
lsquodomando in iuditio una cosa ad uno richiamomi di dare et hauere fo ri-chiedere uno in juditiorsquo (Arg 75) Il sorprendente equivalente italiano dato dal F va forse emendato in lsquodenuntiarersquo
tamahkacircr (tamacchiaacuter) lsquoingordo huomorsquo (94r)tamahkacircrlık (tamacchiarliacutec) lsquoingordigiarsquo (94r)tamam (tamaacutem) lsquoa pienorsquo (61v) lsquocompitamentersquo (70r) lsquofinersquo (77v) rarr aytamam et- (tamaacutem edeacuterum) lsquocompire finirersquo (70r) lsquosbrigare spedirersquo (109v)tamam ol- (tamaacutem holuacuterum) lsquosbrigarsi spedirsirsquo (109v)Taŋrı (taacutengari) lsquoIdiorsquo (92v) bull sect 216tap- (tappagraverum) lsquoadorarersquo (58r)tapa (taacuteppa) lsquosigillorsquo (111v) bull Osm tml lsquostopper (for a bottlea jar) bung (for
a cask) plugrsquo (Redhsup2 829) Sullrsquoetimo della voce v le nostre osservazioni sv tabalık di Carr 311
tapala- (tappalaacuterum) lsquosigillarersquo (111v)tapanca (tapangiaacute) lsquoboffettonersquo [= schiaffo] (65r)
147corpus lessicale turco
tarak (taraacutec) lsquopettinorsquo (104r)tarakla- (taraclaacuterum) lsquopettinarersquo (104r)tarccedilındarccedilın (tarsciacuten42 et daricceniacute) lsquocannella aromatorsquo43 (67r) bull sectsect 216
224 311tarla (tarlaacute) lsquofertilitagraversquo (77r) bull Metonimia (lsquocamporsquo rarr lsquoqualitagrave propria di un
camporsquo)tart- (tartaacuterum) lsquopesarersquo (104r)tasa (tassaacute) lsquoaffanno fastidiorsquo (58v) lsquomalinconiarsquo (96v)tasalanmış (tassalanmiacutesc) lsquoafflittorsquo (58v) lsquomalinconicorsquo (96v)tasla- (taslaacuterum) lsquoabbozzare fare alla grossarsquo (57r)tasvir (tasfiacuter) lsquoimagine figurarsquo (92v) bull Cfr tasfir lsquodipintura jmagine picturarsquo
(Arg 236)taş (taacutesc) lsquopietrarsquo (104v) rarr elmas t kuumlkuumlrt t lal t mermer t mıknatis t
zuumlmruumlt taşıtaşla- (tasclaacuterum) lsquolapidarersquo (95r)taşlı (tascliacute) lsquopietrosorsquo (104v)tat- (tataacuterum) lsquoassagiare (sic) prouarersquo (63r) lsquogustare assaggiarersquo (91v)tatlı (tatiliacute) lsquodolcersquo (74v)tatli et- (tatiliacute edeacuterum) lsquoaddolcirersquo (58r)tavus kuşu (tauacute cuacutesc) lsquopauone vgello belliss(im)orsquo (102v) bull Cfr tauk kuşu
(tauk kusu) lsquopavonersquo (Pianz 231) Il tauacute del F dipende certo da unrsquoerrata suddivisione di questo sintagma e va emendato in tauacutec Le forme attesta-te dal F e dal Pianzola sono sorte per accostamento paretimologico a rarr tavuk
taun (taun) lsquopeste contagionersquo (104r)tava (taguaacute) lsquopadellarsquo (72r) rarr pişmiştavşan (dausciaacuten) lsquolepre animalersquo (95v) rarr ada tavşanı bull T dial davşan
lsquotavşanrsquo (DS 1381)tavuk (tauacutec) lsquogallinarsquo (79v) rarr yavrıtavukccedilı (taucgiacute) lsquogallinarorsquo (79v)tavuklık (taucciliacutec) lsquopullaro doue statildeno [scil i polli]rsquo (106r) bull La grafia del F
va prob emendata in taucchilictay (taacutei) lsquopolledrorsquo (104v)taya (taiaacute) lsquobaacutelia nutricersquo (64r) lsquonutriccia donnarsquo (100r)tayfa (taifaacute) lsquoadunanzarsquo (58r) lsquobrigata compagniarsquo (65v)tayin et- (taiacuten edeacuterum) lsquoassegnarersquo (63r) lsquoconstituirersquo (70v) lsquostatuirersquo (113v)tayin olmış (taiacuten holmiacutesc) lsquodeputato designatorsquo (73r)taze (taseacute) lsquofresco cioegrave cosa fatta di frescorsquo (79r) lsquotenerorsquo (115r)tazı (tasiacute) lsquocane leurierersquo (66v)
42 La lettera finale pare una m corretta in n43 A bordo pagina il F aveva ripetuto lo stesso lemma italiano con la traduzione tarciacuten et
daricciniacute poi cancellata da alcuni tratti di penna
148
tecribe (teggiriacutep) lsquoproua esperienzarsquo tecribeye al- (teggiripeacute aleacuterum) lsquopiglia-re a prouarsquo (106r) bull sectsect 216 312
tecribe et- (teggiriacutep edeacuterum) lsquoprouarersquo (106r) lsquoesperimentarersquo (76r) bull Cfr tec-rib edeyim (tegsrib ideim) lsquopericulum faciamrsquo (Hars 80-81) Per lrsquoanaptissi cfr teciribe et- (tegiribe ederum) lsquoraffrontare comparare confrontarersquo (Carr 316)
tedarik (tedarichiacuten) lsquoremediorsquo (107v) bull La forma del F egrave tratta dal sintagma seguente
tedarikin goumlr- (tedarichiacuten ghiuruacuterum) lsquoprocurarersquo (105v) lsquoprouederersquo (106r) bull Il sintagma egrave registrato da Men 1121
tefe (tefeacute) lsquopettino di telarorsquo (104r)teftiş et- (teutiacutesc edeacuterum) lsquocondennarersquo (70r) lsquosindicarersquo (111v) bull Cfr tevtiş
(teutisc) etmek lsquoinquisirersquo (Mol 215)tegel (tegheacutel) lsquoretiponto [= impuntura] sorte di cusiturarsquo (107v) bull Osm lsquocuci-
tura con seta che si vedersquo (Men 1345)tek rarr ccedilifttek nefes (tec nefes) lsquoasma malersquo (63r)tekelluumlf (techielluacutef) lsquopensiero ansietagraversquo (103r)tellal (dillaacutel) lsquovenditore sanzalersquo (117r) bull La forma con sonora iniziale con-
forme alla fonte araba (dallāl) egrave presente nel t dial delal dellacircl (TTAS)telli rarr haretembih (tembiacute) lsquoammonitionersquo (61r)tembih et- (tembieacute edeacuterum) lsquoammonirersquo (61r) bull Riteniamo che la grafia del
F sia erroneatemel (temeacutel) lsquofondamentorsquo (78r)temel ko- (temeacutel coacuterum) lsquofondarersquo (78r)temiz (temiacutes) lsquomondo nettorsquo (98v) lsquopolitorsquo (104v)temizlik (temisliacutec) lsquopolitiarsquo (105r)ten (teacuten) lsquocorporsquo (71r)tencere (tiacutengera) lsquopignata di ferrorsquo (72r) tencere yapan (tingeraacute iappaacuten) lsquopi-
gnatarorsquo (104v)tenduumlruumlst (tendiriacutes) lsquoforte gagliardorsquo (78v) bull Osm lsquosano vigoroso viuo
gagliardorsquo (Men 1418) = t dial tendiriz lsquotaze diri sağlamrsquo (DS 3877)tenduumlruumlstlik (tendirisliacutec) lsquofortezza robustezzarsquo (78v) lsquogagliardezzarsquo (79v)tenha (tenagrave) lsquosolitariorsquo (112r)tenhace (tenageacute) lsquosolitariamentersquo (112r)tente (teacutenta) lsquotenda couerta di [ua]scelli etcrsquo (115r) bull Osm tml lsquoawningrsquo
(Redhsup2 856) lt it tenda (LF 426-28 a cui rimandiamo per la documenta-zione della voce)
tep- (tepeacuterum) lsquotirar a calcersquo (66v)tepe (tepeacute) lsquocima sommitagraversquo (69r) daġ tepesi (daacuteg tepesiacute) lsquocima del montersquo
(98v)
149corpus lessicale turco
tepele- (tepeleacuterum) lsquovcciderersquo (117r) bull Osm lsquoammazzare scannare uccidere trucidarersquo (Men 2027)
tepme (tepineacute) lsquocalce drsquoanimalersquo (66v) bull sect 226tepsi (tepessiacute) lsquopiattorsquo (104r) bull Cfr tepisi lsquopiattorsquo (Mol 304) tepesi lsquoidrsquo (Carr
319)ter (teacuter) lsquosudorersquo (114r)terazi (tereacutes) lsquoregolo drsquoarteggianorsquo (107v) bull Per unrsquoaltra attestazione di una
var ipercorretta cfr teraz lsquocontrapesorsquo (Carr 319) sect 312terbiyet (terbieacutet) lsquocorretionersquo (71r)terbiyet et- (terbieacutet edeacuterum) lsquocastigarersquo (68r) lsquocorreggerersquo (71r)terk et- (teacuterch edeacuterum) lsquoabbandonarersquo (57r)terke rarr ocak bull Cfr terke (tercheh) lsquobiadarsquo (Carr 320)terle- (terleacuterum) lsquosudarersquo (114r)tersane (darsnaacute) lsquoarsenalersquo (62v) bull La forma del F egrave prob mutuata direttamen-
te dallrsquoar dār ṣinālsquoa Per la documentazione turca v LF 428-431tesbih (teacutesbiacute) lsquocorona rosariorsquo (71r)tesbih aġacı (tesbiacute agaacutecc) lsquoalloro alberorsquo (60v) lsquolauro alberorsquo (95r) bull Osm
tesbih aġacı (tml tespih ağacı) lsquoarbre de la famille des Meacuteliaceacutees nommeacute azeacutedarach () il a reccedilu en turc le surnom drsquoarbre agrave chapelet parce qursquoen Orient comme en Italie ses grains canneleacutes servent agrave faire des chapeletsrsquo (BarbM 1 465) Il dato del F indica che anche i semi delle bacche drsquoalloro si usavano a tale scopo
testere (testeacuter) lsquoserra instrumentorsquo (111r) bull La var dester egrave segnalata da Mikl TE 2 74 sect 312
testi (testiacute) lsquogiarra vasorsquo (90r)tez (teacutes) lsquoprestorsquo daha tez (dahaacute teacutes) lsquopiugrave prestorsquo (105v) okadar tez (o cadaacuter
teacutes) lsquotanto prestorsquo (114v)tez ol- (teacutes holuacuterum) lsquoaffrettarsirsquo (58v)tezgacirch (tesghiaacuter) lsquotelarorsquo (115r) bull La forma del F egrave forse dovuta allrsquoinflusso
analogico dei persianismi in -gacircrtezkere (teschereacute) lsquocotildetrattorsquo (70v) lsquopolizarsquo (105r) bull La grafia del F permet-
terebbe la lettura teskere che egrave una var comunemente attestata (Megiser Molino Harsaacuteny Vaughan ecc v StS Ar 3 145)
Tırabolos Maġrep Trapulus (= Tırabolos-i ġarb) (magreacutep trapuluacutes) lsquoTripoli di Barbaria citagraversquo Şam Trapulus (= Tırabolos-i şam) (sciaacutem trapuluacutes) lsquoTri-poli di Suriarsquo (116r) bull Cfr Maġrıb Trabuluzı (Maghrib Trabuluszi) lsquoTripoli di Barbariarsquo Şam Trabuluzı (Sc=am Trabuluszi) lsquoTripoli di Soriarsquo (Mol 467) Abbiamo dato tra parentesi le forme del Meninski i toponimi turchi moderni suonano Trablusgarp risp Trablusşam (Redhsup2 884) sect 42
tırıstırız (terreacutes) lsquopedone soldatorsquo (103r) rarr mahalle bull Cfr osm tırız lsquoa gen-tle canterrsquo (Redhsup1 540) tml tırıs lsquotrot (gait of a horse)rsquo (Redhsup2 872) t dial tırısa lsquohiccedil durmadanrsquo tırısa gelmek lsquokoşarak gelmekrsquo (DS 3920)
150
tırnak (tarnaacutec) lsquoonghiarsquo (101r) lsquovnghiarsquo (118r)tiftik (tiftiacutech) lsquosfelazze [= filacce] di filorsquo (111v) bull Osm lsquostame fior di lana
lana di capra finarsquo (Men 1280) lsquocharpie de pansementrsquo (BarbM 1 473)tilki (tilchiȷ) lsquotigre animal crudelissimorsquo (115v) bull Non conosciamo altre fonti
che testimonino lrsquouso del lessema turco comune per lsquovolpersquo come denomi-nazione della tigre cfr rarr ccedilakal sect 212d
timar (timagraver) lsquobenefitio entrata data gratisrsquo (64v) lsquocurarsquo (72r) lsquogouernorsquo (91r) lsquooffitio di gouernorsquo (100v)
timar et-eyle- (timaacuter edeacuterum [ileacuterum (72r)]) lsquocoltiuare gouernarersquo (69v) lsquohauer curarsquo (72r)
timarcı (timargiacute) lsquogouernatorersquo (91r) bull Osm lsquoholder of a military fief holder of a timarrsquo (Redhsup2 871)
tirit (tiriacutet) lsquosuppa col brodorsquo (114r)titiz (titis) lsquofastidiosorsquo (76v)titre- (tetereacuterum) lsquotremarersquo korkusından titre- (corcusindeacuten tetereacuterum) lsquotre-
mare di paurarsquo (116r) bull sect 229titreyiş (teteriacutesc) lsquoterremotorsquo (115r) bull Osm tml lsquotremito tremorersquo (Pianz
238)tizccedile (tisceacute) lsquoin frettarsquo (94r) bull La voce egrave data da Men 1504 La grafia del F egrave
ambiguatizkacircr (tischiaacuter) lsquosollecitorsquo (112r) bull Osm lsquopronto prontamente presto subito
in quellrsquoistantersquo (Men 1503) La forma del F si puograve leggere anche tiskacircrtokmak (tocumaacutec) lsquomazzolarsquo (97v) bull sect 216top (toacutep) lsquoartiglieriarsquo (62v) lsquoballarsquo (64r) lsquobombardarsquo (65r) lsquocannonersquo (67r)
top at- (toacutep attaacuterum) lsquosparare artigliariarsquo (112v)top otu (topoacutet) lsquopoluere p(er) far fogorsquo (105r) bull Osm lsquobarutrsquo (TS 3824)topal (topaacutel) lsquozopporsquo (118v)topccedilı (topgiacute) lsquobombardierersquo (65r)toprak (topraacutec) lsquoterra elementorsquo (115r)topuz (dobuacutes) lsquomazzarsquo (97v) bull sect 221torba (toubraacute) lsquosaccorsquo (109r) bull Cfr osm tobra lsquotorbarsquo (TS 3824-26) conforme
alla fonte persiana tōbra sect 212btoz (taiacutes) lsquopoluere della terrarsquo (105r) bull sect 212ctoumlvbe et- (touacuteb edeacuterum) lsquoemendarsirsquo (75v) bull sect 312traş et- (traacutesc edeacuterum) lsquoraderersquo (107r) lsquotosarersquo (115v)traş ol- (traacutesc holuacuterum) lsquotosarsirsquo (115v)trinketa (trincheacutetta) lsquotrinchetto uelarsquo (116r) bull Il dato del F fa retrodatare la
prima attestazione lessicografica turca dellrsquoitalianismo (LF 446-47)tulum (tuluacutem) lsquotempie parte nella testa uicino alla frontersquo (115r) bull T dial
lsquoşakakrsquo (DS 3988)tuman (tumaacuten) lsquocalzersquo (66v)tunccedil (tuacutencc) lsquobronzo metallorsquo (65v)
151corpus lessicale turco
tuninadeg balıġı (tunniacutena baluacutec) lsquotonno pescersquo (115v) bull Ar dial tonina lsquotonnorsquo (Tunisia Oman 122) lt sp tonina lsquoatuacutenrsquo (Moliner 2 1336)
turp (truacutep) lsquoradice da mangiarersquo (107r) bull Cfr trup lsquoradicersquo (Carr 325)turunccedil (turuacutenci) lsquoarangio fruttorsquo (62r) bull Data la posizione dellrsquoaccento rite-
niamo che la i finale nella forma del F abbia qui solo valore grafico per indicare il suono affricato
tut (tuacutet) lsquocelse [= gelso] fruttorsquo (68v)tut- (tutaacuterum) lsquoafferrarersquo (58v) lsquomantenerersquo (97r) lsquopigliarersquo (104v) lsquotenere
uerborsquo (115r) soumlzsoumlzi tut- (suacutes [susiacute (100v)] tutaacuterum) lsquoobbedirersquo (100v) lsquovbedirersquo (117r) soumlz tutma- (suacutes tutmaacutem) lsquodisubidirersquo (74v) [propr lsquoman-tenerenon mantenere la parolarsquo]
tutkal (tutccaacutel) lsquocollarsquo (69v)tutkalla(n)- (tutucallaneacuterum) lsquoincollarersquo (93v) bull sectsect 216 3221atutul- (tutuluacuterum) lsquoecclissarersquo ay tutulur (aacutei tutuluacuter) lsquoecclisse della lunarsquo guuml-
neş tutulur (ghiuneacutesc tutuluacuter) lsquoecclisse del solersquo (75v) bull I sintagmi turchi del F sono verbali lsquola lunail sole si eclissarsquo
tutuş- (tutusciuacuterum) lsquoappigliarsirsquo (62r) lsquoauuamparsirsquo (63v) lsquoinfiammarsirsquo (94r)tuttur- (tututtuacuterum) lsquocommouerersquo (70r) bull La corrispondenza semantica tra il
verbo turco e quello italiano dato dal F non risulta molto chiaratuz (tuacutes) lsquosalersquo (109r)tuzla (tusanaacute) lsquosalinarsquo (109r) bull La forma del F deve essere sorta dallrsquoanaptissi
di una var tuzna sect 224tuzla(n)- (tuslaneacuterum) lsquosalarersquo (109r) bull sect 3221atuzlanmış (tuslanmiacutesc) lsquosalatorsquo (109r)tuzlı tuzlı su (tusliacute suacute) lsquoacqua salsarsquo (57v) tuzlı et (tusliacute et) lsquocarne salatarsquo
(67v)tuumlfek (tufeacutec) lsquoarchibugio scopettarsquo [= schioppo] (62v) rarr doldur-tuumlfekccedili (tufecciacute) lsquoarchibugierorsquo (62v) bull sect 225atuumlfeksiz yarak tuumlfeksiz (iaraacutec tufeacutec siacutes) lsquodisarmatorsquo [propr lsquosenza spada neacute
fucilersquo] (74r)tuumlkuumlr- (tuchuruacuterum) lsquosputarersquo (113v) bull sect 211dtuumlkuumlruumlk (tuchuruacutec) lsquosputazzarsquo (113v) bull sect 211dTuumlrk (tuacuterch) lsquoturchi nationersquo (116v) rarr yakatuumlrkuuml (turchiuacute) lsquocanzonersquo (67r)tuumlrli (turliacute) lsquodiuersitagraversquo (74v) lsquosorte specie di cosersquo (112r) lsquovarietagraversquo (117r)
tuumlrli tuumlrli (turliacute turliacute) lsquovario variorsquo (117r)tuumltuumln (tutuacuten) lsquofumorsquo (79r)tuumltuumlnle(n)- (tutunleacuterum [tutunleneacuterum (79r)]) lsquoaffumarersquo (58v) lsquofumarersquo (79r)tuumlyle- (tuilaacuterum) lsquopelare leuar le pẽnersquo (103r) lsquospennarersquo (113r) bull Il verbo egrave
dato anche da Pianz 241tuumlysiz (tui siacutes) lsquopelato senza pelorsquo (103r) rarr şefteli
152
U
uc (vgiacute) lsquopontarsquo (105r) bull sect 311auclı (vgiuliacute) lsquoacutorsquo (58r) bull Cfr ucılı (vgilli) lsquoappuntatorsquo (Carr 330)ucuz (vgiuacutes) lsquoa buon mercatorsquo (57r) rarr pahaucuzlık (vgiusliacutec) lsquoabbondanzarsquo ucuzlık var (vgiusliacutec vaacuter) lsquoabbondarersquo (57r)uccedil- (vcciaacuterum) lsquovolarersquo (118r)uccediluruk yer (vcciuruacutec ieacuter) lsquodiscesarsquo (74r) bull Cfr t dial uccedilurak lsquodağlardan or-
manlardan inen sarp ve dik yolrsquo (DS 4023)ufacık (vfagiacutec) lsquominutissimorsquo (98r)ufak (vfaacutec) lsquominutorsquo ufak ufak (vfaacutec vfaacutec) lsquominuto minutorsquo (98r)uluccedil (vluacutecc) lsquorenegatorsquo (107) bull Osm uluc (vlutz) lsquodesertor transfuga cui no-
men Itali dant rinegatorsquo (Leuncl 896-97) morfologicamente plur arabo di ılc lsquoqui agrave Barbaris transit ad Arabes proselytus etiam religionis ergorsquo (Men 3313) lt ar lsquoilǧ lsquoinfedele zoticonersquo (VAI 959) lsquoesclave blancrsquo (Beaussier 670) Il dato del F egrave prob dovuto alla fama di Uluccedil Ali (1519-1587 stor-piato in Ucciali Lucciali Occhiali nelle fonti italiane) il celebre corsaro di origine calabrese che assunse tale nome dopo aver rinnegato la religio-ne cristiana e divenne pure bey di Algeri Tunisi e Tripoli
ulufe (vlefeacute) lsquopaga salariorsquo (101v) bull La var ulefe (uumllefe) egrave largamente attestata (Argenti Megiser Carradori Harsaacuteny Mascis Viguier)
um- (vmmaacuterum) lsquoconfidare sperarersquo (70r)umumiyet (humeacutet) lsquogenere humanorsquo (90r) bull Il dato del F deve riflettere una
forma parlata lsquoallegrarsquo il sign dipende dal sintagma arabo lsquoumūmiyyatu an-nās lsquocomunitagrave degli uominirsquo
umut (vmuacutet) lsquosperanzarsquo (113r) umut kes- (vmuacutet chiesseacuterum) lsquodisperarsirsquo (74r) umutta ol- (vmuacutet holuacuterum) lsquosperarersquo (113r) bull La forma del F egrave giagrave quella impostasi in t moderno In Meninski sono attestate le varr uumlmiduumlmizuumlmmidumidumiz (427 550) Cfr umud in Dede Korkut 351 e omud
153corpus lessicale turco
(onmud) in Arg 187 Lrsquoultimo sintagma egrave stato emendato in base a uumlmidte olmak lsquostar in speranza sperarersquo (Men 428)
un (vn) lsquofarinarsquo (76v)unut- (onutuacuterum) lsquodimenticarersquo (73v) lsquoscordarsirsquo (110r) bull La var onutmak egrave
data anche da Pianz 189 e Pr 449uslı (vsliacute) lsquomodestorsquo (98r)uslılık (vsliacutec) lsquomodestiarsquo (98r) bull Osm lsquoprudentia sauiezarsquo (uslilich Arg 251)
sect 2211usta (ostaacute) lsquomaestro drsquoartersquo (96v)ustura (sturaacute) lsquorasoio di barbierersquo (107r) bull sect 214usul et- (vssuacutel edeacuterum) lsquoaddurre cotildedurrersquo (58r) lsquoguidarersquo (91v) bull Osm usul
lsquomodo maniera metodo gouerno ragionersquo (Men 261) La combinazione con etmek non pare segnalata da altre fonti
utan- (ottaneacuterum) lsquovergognarsirsquo (117v) bull Cfr otanmak (autanmak) lsquoto be ashamedrsquo (Vaughan 218)
utandır- (ottandireacuterum) lsquofar uergognarsquo (117v)uy- (oiaacuterum) lsquoconformarsirsquo (70r)uyan (oiaacuten) lsquobriglia frenorsquo (65v) bull Osm t dial oyan lsquouyanrsquo (TS 4025-28
DS 3300)uyan- (oianeacuterum) lsquorisuegliarsirsquo (108r) lsquosuegliarsirsquo (114r) bull La var oyanmak
egrave ben attestata sia in epoca ottomana (Mol 116 Men 554 Pianz 190) sia dialettalmente (DS 3300)
uyandır- (oiandereacuterum) lsquorisuegliarersquo (108r) lsquosuegliarersquo (114r)uyanmış (oianmiacutesc) lsquosuegliatorsquo (114r)uyansız (oiaacuten siacutes) lsquosfrenatorsquo (111v)uyu- (viuacuterum [oiuacuterum (75r)]) lsquoaddormentarsirsquo (58r) lsquodormirersquo (75r)uyuku (oiuchuacute) lsquosonnorsquo (112r) bull Cfr oyuku (auyucu) lsquosleeprsquo (Vaughan 218)uyumış (viumiacutesc) lsquoaddormentatorsquo (58r)uzak (osaacutec) lsquolontano discostorsquo (96r) uzaktan (osacdaacuten) lsquoda lontanorsquo (72v)uzan- (osaneacuterum) lsquostraccarsirsquo (113v)uzat- (osateacuterum) lsquoallontanare allongarersquo (60v) lsquodistenderersquo (74v) lsquoprolungarersquo
(106r) lsquoslongarersquo (111v) lsquostenderersquo (113v)uzatmış (osatmiacutesc) lsquodistesorsquo (74v)uzun (osuacuten) lsquolungorsquo (96r) rarr aġaccedil bull Cfr bukadar (buchadar) ozun sefer lsquotanto
lungo viaggiorsquo (Carr 287)
154
Uuml
uumlccedil uumlccediluumlmuumlzden birisi (vccmusdeacuten birsiacute) lsquoalcuno di noi trersquo (59v)uumlccediluumlnci (vcciungiacute) lsquoterzorsquo (115r)uumlleştir- (olestereacuterum) lsquodistribuirersquo lsquodiuidere ad altri qualche cosarsquo (74v) lsquospar-
tire dare ad ognrsquouno il suorsquo (112v)uumlslub (islupiacute) lsquofigura modellorsquo (77v) uumlslubine (sslupineacute) lsquoa foggia a modorsquo
(58v) eski uumlslubine (ischiacute slupineacute) lsquoallrsquoanticarsquo (59v) bull sectsect 211f 214 311
uumlşen- (vscieneacuterum) lsquoaffligersirsquo (58v) lsquoincrescerersquo (93v) lsquorincrescersirsquo (108r)uumlst uumlstuumlnden (vstundeacuten) lsquoda soprarsquo (72v) uumlstuumlne (vstuneacute) lsquosoprarsquo (112r) rarr
başuumlstuumlbi (stupiacute) lsquostopparsquo (114r) bull Si noti il mantenimento della bilabiale sorda
conformemente alla fonte greca (stoupiacute LF 577) di contro alle varr so-norizzate della restante lessicografia ottomana antica stuumlbi (stubi Arg 223 Mol 433) uumlstuumlbi (Carr 336 [vstubi] Men 177)
uumlvesuumlvez (vuueacutes) lsquosorbo fruttorsquo (112r)uumlvesuumlvez aġacı (vuueacutes agaacutecc) lsquosorbo alberorsquo (112r)uumlzengi (osanghiacute) lsquostaffarsquo (113v) bull T dial oumlzengi lsquouumlzengirsquo (DS 3371)uumlzuumlm (vsuacutem) lsquovuarsquo kur (= kuru) uumlzuumlm (cuacuter usuacutem) lsquovua passarsquo (118v) rarr gemri
uuml misket uuml parmak uuml salkım bull Per la forma kur del sintagma sect 312
155corpus lessicale turco
V
vahşi (vahsciacute) lsquoseluaggio forestersquo (110v)vakiyye (vachiacutea) lsquooncia parte della librarsquo (101r) bull Osm lsquoan ouncersquo (Redhsup1
2147)vaktı hoş et- (vateacute oacutesc edeacuterum) lsquoarrichirersquo (sic) (62v) bull Rifatto (erroneamente
ci pare) sul lemma seguentevaktı hoş ol- (vateacute oacutesc holuacuterum) lsquoarricchirsirsquo (62v) bull Prob il sintagma va
emendato ponendo il verbo alla terza persona (olur) e interpretato alla let-tera lsquoil suo tempo diventa prosperorsquo cfr hoş zaman lsquoprosperitagraversquo (rarr za-man) Si noti che nel Dialogo dello stesso Ferraguto va(k)t appare con lrsquoiniziale labiovelarizzata (sect 223 nota) evlenduumlġuumlŋ vaktın (eulenduacuten guaacuteten) lsquoquando ti sei accasatorsquo (Bombaci 229)
var rarr accedillık sıcak soukvar git- (vaacuter ghideacuterum) lsquoandar uiarsquo (61r) bull Cfr tml var git lsquowell then goGo
if thatrsquos what you want to dorsquo (Redhsup2 920)vardiya (vardia) lsquoguardiarsquo (91r) bull LF 457-58varilvarıl (variacutel) lsquobarrilersquo (64v) bull Osm varelvarıl (uarel) lsquocharratellorsquo (Arg
255) varilvarıl (varil) lsquobarilersquo (Mol 68) lt gr biz baruacutelion gr mod bareacuteli lsquoidrsquo (LF 96-97)
vasilillah (vasilillaacute) lsquoapostolorsquo (62r) lsquopredicatorersquo (105v) bull La voce ottomana (lt ar wāṣilu rsquollāhi lsquocollegato a Diorsquo) non lrsquoabbiamo rintracciata nei lessici ma egrave attestata nella lingua poetica da una fonte online (wwwkizildedemcom)
vasiyet (vassieacutet) rsquopredicarsquo (105v) bull La parola turca significa lsquotestamentorsquo Il F si egrave confuso con osm vaz (tml vaaz) lsquopredica sermonersquo
vasiyet et- (vassieacutet edeacuterum) rsquopredicarersquo (105v) bull V il lemma precedentevay (vaacutei) lsquoguairsquo (91r)vazgeccedil- (vasgheccieacuterum [var sgheccieacuterum (94v)]) lsquocessarersquo (68v) lsquointermet-
tere tralasciarersquo (94v) bull sect 228
156
vehm (hem) lsquosuspettorsquo (114v) bull sect 227vehm al- (hem aleacuterum) lsquosuspettarersquo (114v)vekil (vechiacutel) lsquoauuocatorsquo (63v) lsquotutorersquo (116v)veled-i zina (vleacutet szinaacute) lsquofiglio bastardorsquo (77v) bull Data lrsquoambiguitagrave grafica non
egrave possibile stabilire se in seguito alla sincope della prima sillaba la labio-dentale si sia mantenuta o si sia vocalizzata in ulet come riteniamo piugrave verosimile sect 42
ver- (vereacuterum) lsquodare donarersquo (72v) rarr cevap ver- destur ver- er hısab ver- kira koca marta muştuluk ver- nasip nur ver- oumlduumlnccedil ver- oumlġuumlt ver- rehin ver- suumlt ver- şevk ver- yedek ver-
vera (veacutera) lsquotregua pace p(er) alcũ tẽporsquo (116r) bull Osm virevereviravera lsquomilitaumlr-technischer Ausdruck fuumlr Waffenstillstand Ergebung in Kriegsge-fangenschaft Capitulationrsquo (Mikl Sl 23) di origine slavo-balcanica cfr cr sb vjera lsquofides foedus pactum testamentum pax amicitiarsquo (Monte-negro) zadatiuhvatiti vjeru lsquoWaffenstillstand schliessen inducias facerersquo (AkRj 21 84) Per lo svolgimento semantico cfr la stessa parola italiana tregua che egrave la romanizzazione del longobardo latinizzato treuua (leggi di Liutprando) lsquogiuramento di non riprendere le ostilitagrave prima del giudizio definitivo del giudicersquo = antico alto ted triuwa lsquoTreue Glaubersquo (v DELI 5 1369 e la bibliografia colagrave citata)
vezne (vesineacute) lsquopoluerino doue si tiene la polu(ere)rsquo (105r) bull Osm lsquofiasca da poluerersquo (Men 5368)
vilayet (velaieacutet [velaeacutet (101v)]) lsquocitagraversquo (69r) lsquopaesersquo (101v) rarr Ceneviz v dolaş- Macar bull T dial velacircyet lsquovilayetrsquo (TTAS)
virane et- (veraneacute edeacuterum) lsquodesolare un paesersquo (74r) bull Cfr veran etmek lsquodiser-tarersquo (Mol 122) verane (vegraveranegrave) lsquomasure ruinersquo (Vig 296)
virane yer (veraneacute ieacuter) lsquodeserto solitudinersquo (73r)voltasup1olta (voacutelta) lsquoamo di piscarersquo (61r) lsquohamo da pescarersquo (91v) bull Per lrsquoetimo
greco v LF 492-94 Eren 306voltasup2 ccedilal- (voacutelta c(i)elaacuterum) lsquopasseggiarersquo (102v) lsquospasseggiarersquo (112v) bull Sin-
tagma dato da Men 5411 Per la documentazione turca dellrsquoitalianismo vol-ta v LF 466-69
voypedeg (voacuteipe) lsquotumino [= unitagrave di misura per aridi] misurarsquo (116v) bull Ar dial waybaʰ lsquomisura di capacitagrave per gli aridi pari a l 33rsquo (Egitto VAI 1750) lsquoouiba mesure de capaciteacute pour les ceacutereacutealesrsquo (Tunisia Beaussier 1087)
vur- kapı(yı) vur- (capiacute uuruacuterum) lsquobussar la portarsquo (66r) rarr boyun saġırlıkvurul- rarr cin-vusul bul- (vssuacutel holuacuterum) lsquoarriuarersquo (62v) bull Osm lsquoarriuare capitarersquo (Men
5379) sect 227vuumlcut (uugiugravet) lsquocorpo bisognosorsquo (71r)
157corpus lessicale turco
Y
yaban (abaacuten) lsquosaluaggiorsquo (109r) lsquoseluaggio forestersquo (110v) rarr sayıkla-yaban domuz (abaacuten domuacutes) lsquocignalersquo (69r) lsquoporco saluaticorsquo (105r)yadigacircr (iadiaacuter) lsquobel presentersquo (105v)yaġ domuz yaġı (domus iaacuteg) lsquolardo di porcorsquo (95r)yaġ mumı (iaacuteg muacutem) lsquocandela di seuorsquo (67r)yaġ- yaġmur yaġar (iamuacuter iagaacuter) lsquopiouerersquo (104v)yaġla- gemi yaġla- (ghiemi iaglaacuterum) lsquospalmare le galerirsquo (sic) (112v)yaġmala- (iamalaacuterum) lsquosaccheggiarersquo (109r)yaġmur (iamuacuter) lsquopioggiarsquo (104v) rarr suyahni (ianiacute) lsquoalessorsquo (59v) lsquocarne alessarsquo (67v) bull Cfr t dial yacircnı lsquoyahni et
yemeğirsquo (TTAS)yahni et- (ianiacute edeacuterum) lsquoalessar la carnersquo (59v)yahudi (iahudiacute) lsquogiudeorsquo (90v)yaka (iacchaacute [achaacute (101v)]) lsquocollarersquo (69v) lsquopaesersquo (101v) Rum yakası (rum
achasiacute) lsquoGreciarsquo (91r) Tuumlrk yakası (tuacuterch acasiacute) lsquoTurchia paesersquo (116v) bull Il sign di lsquopaesersquo che pare documentato dal solo F egrave palesemente dovuto allrsquoestensione semantica dei significati connotativi di yaka lsquokıyı taraf semtrsquo (TuumlS 2109) sect 227
yakın (iachiacuten) lsquoacanto vicinorsquo (57r) lsquoappressorsquo (62r) lsquonotilde discostorsquo (117v) yakınden (iacindeacuten) lsquoda vicinorsquo (72v) bull Riteniamo che lo iacinden del F sia piugrave facilmente un errore di grafia che non un caso di palatalizzazione (sect 222)
yakın ol- (iachiacuten holuacuterum) lsquoappressarsirsquo (62r) bull Osm lsquoaccostarsi prossimarsirsquo (iachiniaqin olurum Carr 343)
yakış- (iachiscieacuterum) lsquoappartenerersquo [= convenire] (61v)yala- (ialaacuterum) lsquoleccar cotilde la linguarsquo (95r)yalan (iallaacuten) lsquobugiarsquo (66r) rarr şahidyalan soumlyle- (iallaacuten suileacuterum) lsquodir bugiersquo (66r)
158
yalancı (iallangiacute) lsquobugiardorsquo (66r)yalı (ialiacute) lsquolito riua del marersquo (96r) lsquospiagia di marersquo (113r)yalnız (ialinuacutes) lsquosolorsquo (112r) bull Cfr osm yalınız (ialenis) lsquoidrsquo (Arg 260) ya-
lantildeuz yaluntildeuz lsquoyalnızrsquo (TS 4230)yalvar- (ialuareacuterum [aluereacuterum (93r)]) lsquoimpetrarersquo (93r) lsquoinuocarersquo (94v) lsquopre-
garersquo (105v) lsquosupplicarersquo (114v) bull Per la var con caduta di y- cfr alivermak lsquoimplorarersquo (Pianz 38)
yama (iamaacute) lsquopezza da porre ad un loco stracciatorsquo (104r)yamala- (iamalaacuterum) lsquorapezzarersquo (107r)yan (iaacuten) lsquobanda latorsquo (64r) benuumlm yanımdan (benuacutem ianimdaacuten) lsquoin quatildeto
che toccarsquo (106v) yanına (ianinaacute) lsquoa latorsquo (60r) her yandan (eacuter iandaacuten) lsquodrsquoogni partersquo (74v) rarr saġ sol
yan- (ianaacuterum) lsquoabbruciarersquo (57r) lsquoarderersquo (62v)yaŋak (ianghaacutec) lsquomascella parte della facciarsquo (97r)yaŋıl- (iangileacuterum) lsquoerrarersquo (76r)yaŋlış (iangiacutesc) lsquoerrorersquo (76r) bull Cfr osm yaġnış t dial yacircnış yağnış yantildeyış
lsquoyanlışrsquo (TS 4203 DS 4169)yanmış (ianmiacutesc) lsquoabbruciatorsquo (57r) lsquoarso brugiatorsquo (62v)yap- (iappaacuterum) lsquoedificare fabricarersquo (75v) lsquomurarersquo (9r) rarr etmek tencereyapccedile yapccedile (iaacutepce iaacutepce) lsquoa bellrsquoagiorsquo (57r)yapı (iappiacute) lsquoedifitio fabricarsquo (75v)yapıcı (iappigiacute) lsquomuratorersquo (99r)yapış- (apiscieacuterum) lsquomaneggiarersquo (96v)yaprak (iapraacutec) lsquofoglia drsquoalberorsquo (78r)yar- (iaraacuterum) lsquofiaccare diuiderersquo (77v) lsquospaccarersquo (112v)yara (iaraacute) lsquoferitarsquo (77r) lsquopiagarsquo (104r)yara- (iaraacuterum) lsquogiouarersquo (90v)yarak (iaraacutec) lsquospadarsquo (112v) yarak ccedilıkar- (iaraacutec cicaacuterum) lsquosfod[r]ar la spa-
darsquo (111v) rarr tuumlfeksizyaralı (iaraliacute) lsquoferitorsquo (77r) lsquoimpiagatorsquo (93r)yaramaz (iaramaacutes) lsquotristo uigliaccorsquo (116r) rarr kurbaġayaramazlık (iaramasliacutec) lsquotristitiarsquo (117r)yarasa (iaraseacuten) lsquosportiglione [= pipistrello] ugello di nottersquo (113r) bull sect 228
Cfr anche la forma yarasar (jarasar) data da Arg 262yarat- (eradeacuterum) lsquocrearersquo (71v) bull sectsect 211a 227yaratıcı (eratgiacute) lsquocreatorersquo (71v)yardumyardım (iarduacutem) lsquoaiutorsquo (59v) Allahuŋ yardımıyla (allauacuten iardeacutemile)
lsquocon la gratia et agiuto drsquoIdiorsquo (103r)yardum et- (iarduacutem edeacuterum) lsquoaiutarersquo (59v) lsquogiouare aggiutarersquo (90v) lsquosoc-
correrersquo (111v)yarı (iarisiacute) lsquometagraversquo (98r) bull sect 311ayarılmış (iarilmiacutesc) lsquospaccatorsquo (112v)yarın (iaacuteran) lsquodimanersquo (73v)
159corpus lessicale turco
yarın gece (iaacuteran ghiegieacute) lsquodiman a serarsquo (73v)yarın sabah (iaacuteran sabaacute) lsquodiman matinarsquo (73v)yasak (iasaacutec) lsquopena con prohibitionersquo (103r)yasakccedilı (iasacciacute) lsquosbirrorsquo (109v) bull sect 225ayastık (iasteacutec) lsquocapezzalersquo (67r)yaşsup1 (iasciacute) lsquoetagraversquo (76r) bull sect 311ayaşsup2 rarr goumlz yaşıyaşıl kuşakdeg (iasciacutel cusciaacutec) lsquoarco celestersquo (62v) bull Cfr t dial alyeşil kuşak
lsquoalacircimisema goumlk kuşağırsquo (DS 191-92)yat- (iateacuterum) lsquocolcarsirsquo (69v)yatak koyun yataġı (coiuacuten iataghiacute) lsquoouile stalla di pecorersquo (101v)yaukul- (iaucluacuterum) lsquoperderersquo (103v) yol yaukul- (ioacutel iaculuacuterum) lsquosmarrire la
stradarsquo (111v) bull Osm yavu kılmakkulmak lsquokaybetmekrsquo (TS 4410-15) yau-kulmak lsquoperderersquo (Men 5555) Quanto alle forme del F yaukl- egrave dovuta a sincope (sect 215) yakul- a successiva metatesi (sect 229)
yavala- (iaualaacuterum) lsquosupplicarersquo (114v) bull Osm yavalanmak lsquoyalvarmak te-zelluumll etmekrsquo (TS 4400)
yavaş (iaguaacutesc) lsquoaffabile benignorsquo (58v) lsquomansuetorsquo (97r)yavaş et- (iaguaacutesc edeacuterum) lsquoammanzirersquo (74v) lsquomansuefarersquo (97r)yavaşccedilesine (iaguascesineacute) lsquobenignamentersquo (58v) bull sect 315ayavaşlan- (iaguasclaneacuterum) lsquomansuefarsirsquo (97r)yavaşlık (iaguascliacutec) lsquobenignitagraversquo (58v) lsquomansuetudinersquo (97r)yavrı (iauriacute) lsquopiccionersquo tavuk yavrısı (tauacutec iaurisiacute) lsquopollastrorsquo (104v)yavuz (iahuacutes iaus) lsquobrauo poterosorsquo (65v) lsquosuperborsquo (114r) lsquovalente valorosorsquo
(117r)yavuzlık (iausliacutec) lsquosuperbiarsquo (114r)yay (iaj) lsquoarcorsquo (62v)yaycı (iaigiacute) lsquoarciero soldatorsquo (62v) bull Per le rare attestazioni di questo deri-
vato v Carr 350yayka- (iaiccaacuterum) lsquolauarersquo (95r)yaz (iaacutes) lsquoestate staggionersquo (76r)yaz- (iasaacuterum) lsquoscriuerersquo (110v) kitapta yaz- (chitapdaacute iasaacuterum) lsquonotare a librorsquo
(100r)yazıcı (iasigiacute) lsquoscrittorersquo (110v)ye- (ieacuterum) lsquomangiarersquo (97r)yedek (iedeacutec) lsquobattellorsquo (64v) bull Osm lsquorimorchio ograve naue rimorchiata tirata da
unrsquoaltra a cui viene attaccatarsquo (Men 5564-65)yedek ver- (iedeacutec uereacuterum) lsquorimorchiarersquo (108r)yedinci (iedingiacute) lsquosettimorsquo (111r)yelek (ghileacutec) lsquocammiciolarsquo (66v) bull sect 222yelken (ielchieacuten) lsquovela di vascellorsquo (117r)yelkenci (ielchengiacute) lsquocomito di galerarsquo (69v)yelpaze (elpese) lsquomoscarolorsquo (99r) lsquoventagliorsquo (117r)
160
yemin (iemiacuten) lsquogiuramentorsquo (90v) lsquospergiurorsquo [rarr and nota] (113r)yemin et- (iemiacuten edeacuterum) lsquogiurarersquo (90v)yemiş yemişler (ghiemiscleacuter) lsquofrutti drsquoalberirsquo (79r) bull sect 222yeŋ- (igneacuterum) lsquovincerersquo (117v) bull La grafia del F riflette (y)iŋ-yengec (engheacuteg) lsquograncio animale del marersquo (91r) bull Cfr engeccedil (enghieacuteccj)
lsquogranchiorsquo (Arg 94) attestato anche dialettalmente (DS 1752) Per altre varr v Carr 59
yengişdeg (ienghiacutesc) lsquospatiosorsquo (112v) bull A nostro parere si tratta della var pro-stetica (sect 2210a) di un engiş sorto dallrsquoincrocio delle voci sinonimiche engin x geniş
yeŋi (igniacute) lsquonouello nouitiorsquo (100r) bull La var yiŋi egrave ben attestata (TS 4605 Men 5645)
yeŋiccedileri (iacutenciri) lsquosoldatorsquo (111v) yeŋiccedileri aġası (inciacuter agasiacute) lsquocapitan generale di soldatirsquo (67r) bull Per la var inccedilir sect 312
yer (ieacuter) lsquoluocorsquo (96r) lsquoterra elementorsquo (115r) bu yerde (buacute ierdeacute) lsquoqua in q(ues)to locorsquo (106v) ol yerden (ol ierdeacuten) lsquoda quel locorsquo (72v) yer altuna (ier altunaacute) lsquosotto terrarsquo (112r) yerine (ierineacute) lsquoa propositorsquo (62r) yerine ko- (ierineacute coacuterum) lsquosostituirersquo (114v) rarr baluk batıl yere ccedilukur y gayr konacak y sarp y virane yer
yeşil (iasciacutel) lsquoverdersquo (117v) rarr yaşıl kuşak bull La var yaşıl egrave ben attestata sia in osmanlı sia nei dialetti turchi odierni (TS 4379-4381 DS 4197)
yet- (ieteacuterum) lsquobastarrsquo (64v)yetiş- (ietiscieacuterum) lsquoarriuarersquo (62v) lsquogiongerersquo (90r) lsquosopra giungerersquo (112r)yevm-i şek yevm-i şektuumlr (ieuimiscieacutecdur) lsquola cosa sta in dubbiorsquo (75r) bull Osm
yevm-i şek (yevm-uumlş-şekk) lsquoa day at the end of Shaban on which uncertain-ty exists as to whether the new moon of the first of Ramazan has appearedrsquo (Redhsup1 1131) Il dato del F egrave unrsquointeressante testimonianza dellrsquouso popo-lare figurato di questo arabismo
yeyecek (ieg(i)eacutec) lsquociborsquo (69r) lsquovidandarsquo [= vivanda] (118r) bull Cfr yecek (ie-gech) lsquodesinare cibo vittorsquo (Carr 354) sect 2211
yezid (iesiacuted) lsquoastuto malitiosorsquo (63r) lsquoempio crudelersquo (75v) bull Osm lsquonom du deuxiegraveme khalife de la dynastie des Omeyyades meurtrier de lrsquoimam Huccedileiumln et ennemi acharneacute de la famille drsquoAli meacutechant cruel perfidersquo (BarbM 2 880)
yezidlik (iesidliacutec) lsquomalitiarsquo (96v) lsquotrama ingannorsquo (116r) lsquovegliacchariarsquo (117r)yıg- (ighileacuterum) lsquoaccatastarersquo (57r) bull Non sappiamo se la forma del F rifletta
(erroneamente) il passivo (y)ıgıl- o non derivi invece dallrsquoassimilazione di un (y)ıgınle- cfr eventualmente tml yığınlamak lsquoto stack (hay or stalks of grain)rsquo (Redhsup2 963)
yıgın (ighiacuten) lsquomassa montonersquo (97r)yık- (icchaacuterum) lsquobuttar agrave basso diroccarersquo (66r) lsquogettar a terrarsquo (90r) lsquosfarersquo
(111r)yıkıcı (icchigiacute) lsquodissipatorersquo (74v)
161corpus lessicale turco
yıkıl- (icchileacuterum) lsquocadere diruparsirsquo (66r)yıl (ghiacutel) lsquoannorsquo (61v) her yıl (eacuter ghiacutel) lsquoogni annorsquo (100v) kaccedil yıl (caiacutecc ghiacutel)
lsquoquantrsquoannirsquo (106v) ol yıldan (ol ghildeacuten) lsquoda quellrsquoannorsquo (72v) hayli yıl-dan soŋra (haiacuteli ghildensuraacute) lsquodopo moltrsquoannirsquo (75r)
yılan (ilaacuten) lsquoserpersquo (111r)yılan balıġı (ilaacuten baluacutec) lsquoanguillarsquo (61v)yıldız (ghildiacutes) lsquostellarsquo (113v)yıldızlı (ghildisliacute) lsquostellatorsquo (113v)yırt- (irtaacuterum) lsquolacerarersquo (95r) lsquostracciarersquo (114r)yigit rarr bahadır fitozyoġur- (iouuruacuterum) lsquoimpastarersquo (92v) bull Cfr t dial yuvurmak lsquoyoğurmakrsquo
(TTAS)yok (ioacutec) lsquonorsquo (100r) rarr ahır evvelyokardan (ioccardaacuten) lsquoda sopra da sursquo (72v) bull Osm lsquodesuperrsquo (Men 5627)yokarı yokarı doġrı (ioccariacute douacuteri) lsquoallrsquoinsursquo (60r)yokla- (iocclaacuterum) lsquocercarersquo (68v)yol (ioacutel) lsquoordine aggiustamentorsquo (101r) lsquostrada uiarsquo (114r) rarr su yolı yaukul-yol- (iolaacuterum) lsquospennarersquo (113r)yolcı (iolgiacute) lsquoviandantersquo (117v)yon- kalem yon- (caleacutem ionaacuterum) lsquotagliar la pennarsquo (114v)yonak (ionaacutec) lsquoforastierorsquo (78r) bull Dal punto di vista semantico si puograve por-
re a raffronto lo yalakyol(o)k che si riscontra nel passo seguente laquoEx lkoucirc vocabulo Graeco [etimologia fantasiosa] Turci fecerunt ialac vel ioloc velut iolc [corsivi miei] vt ipsorum lingua denotaret aliquid alioqui peregrinũ amp ipsis ignotumraquo (Leuncl 884) Formalmente il dato ferra-gutiano corrisponde in modo preciso a yonak lsquovir sagirsquo (Men On 1767 manca nel Thesaurus) che riteniamo sia documentato anche nel Reisebuch di Salomon Schweigger (1608) nella forma pluralizzata alla tedesca Jona-ken come lsquoaus der einheimischen Bevoumllkerung stammender Gardist am Hofe des Paschas von Budarsquo (Stein 253 la quale pensa invece trattarsi di una var dellrsquoosm yamak lsquoa locally hired soldier at a detached fortrsquo [Redhsup1 2192]) A nostro parere la voce egrave di probabile origine slavo-balcanica cfr bulg юнак lsquoHeld tapferer Soldat Braumlutigam Mannrsquo (Weigand 428) cr sb junak lsquojuvenis miles vir fortisrsquo (AkRj 4 681-82)
yonos balıġı (ionuacutes baluacutec) lsquodelfino pescersquo (73r)yorgan (iorgaacuten) lsquocoltra da coprirsirsquo (69v)yorgun (iorguacuten) lsquolasso stancorsquo (95r)yorul- (ioroluacuterum) lsquostancarsirsquo (113v)yorulmış (iorolmiacutesc) lsquostancorsquo (113v)yoz yoz guumln (ioacutes iuacuten) lsquogiorno di lauororsquo (90r) bull Cfr osm tml yoz lsquovahşi
yavan bayağı zararlı suumlruumllmemiş ve ekilmemiş (yer)rsquo (TS 4680) lsquosingle (flower) simple-mindedrsquo (Redhsup1 2214) lsquouncouth boorish degenerate decadentrsquo (Redhsup2 972) Il sintagma del F va prob inteso come lsquogiorno
162
senza valoresenza importanzarsquo visto che lsquogiorno di festarsquo viene da lui tradotto lsquogiorno importantersquo (rarr aġır)
yular (iolaacuter) lsquocauezza del cauallorsquo (68r)yum- (iumaacuterum) lsquoserrare chiuderersquo (111r)yumak kirpi (iumaacutec chirpiacute) lsquoriccio animalettorsquo (107v) bull Il sintagma non egrave
registrato dai repertori consultati anche se appare su fonti onlineyumruk (iumuruacutec) lsquopugnorsquo (106r) bull Per lrsquoanaptissi cfr il derivato yumurukla-
(iumuruchlarum) lsquofar a pugnirsquo (Carr 358)yumurcak (iumurgiaacutec) lsquopeste contagionersquo (104r)yumurta (imurtaacute) lsquoouorsquo deve kuş yumurtası (deueacute cuacutesc imurtasiacute) lsquoouo di
sturzorsquo kaz yumurtası (caacutes imurtasiacute) lsquoouo di papararsquo (101v) bull Cfr imurta (jmurta possibile la lettura yımurta) lsquououorsquo (Arg 128 Arg Ad 294)
yumuşak (humusciaacutec [vmusciaacutec (98v)]) lsquolento tardorsquo (95v) lsquomollersquo (98v)yumuşaklık (umusciacliacutec) lsquomollezzarsquo (98v)yut- (viutuacuterum) lsquodeuorarersquo (73r) lsquoinghiottirersquo (94r) bull La var uyut- data dal F
non pare altrimenti documentata Cfr eventualmente la forma yovut- (iout-) del Codex Cumanicus (Groslashnbech 127)
yuva kuş yuvası (cuacutesc iouasiacute) lsquonido drsquougellirsquo (100r)yuumlk (iuacutec) lsquocarico pesorsquo (67v) rarr aġıryuumlkle(t)- (ghiucleteacuterum) lsquocaricar lrsquoanimalersquo (67v) bull sect 3222byuumlksek yuumlksekten (iupsecdeacuten) lsquoda altorsquo (72v) bull sect 226yuumlrek (iureacutech44) lsquocuorersquo (72r) yuumlrek accedil- (ghiureacutec accileacuterum) lsquoesalarersquo [= ma-
nifestare i propri sentimenti] (76r) bull Cfr tml yuumlreğini accedilmak lsquoto bare onersquos soul torsquo (Redhsup2 979) sect 3221a
yuumlreksiz (ghiureacutec siacutes) lsquopusillanimorsquo (71r)yuumlruuml- (iuruacuterum) lsquocaminarersquo (66v)yuumlzsup1 (iuacutes) lsquocospettorsquo (71v) lsquopresenzarsquo (105v)yuumlzsup2 (iuacutes) lsquocento numerorsquo (68v) rarr beş y iki y kerretyuumlz-sup1 (vseacuterum) lsquonatarersquo yuumlze yuumlze geccedil- (vseacute vseacute ghieccieacuterum) lsquopassar a guaz-
zorsquo [= guado] (102v) yuumlzerek yuumlzerek git- (vsereacutec vsereacutec ghideacuterum) lsquoandar a gallarsquo (99v) bull Cfr uumlz- (userum) lsquonuotorsquo (Arg 254) (usmek) lsquonuotarersquo (Mol 275)
yuumlz-sup2 yuumlz- deri (iuseacuterum deriacute) lsquoscorticarersquo (110r) bull sect 411byuumlzluuml kara yuumlzluuml (caraacute iasliacute) lsquobrunettorsquo (65v) bull sect 211fyuumlzuumlk (iusuacutec) lsquoanello genericorsquo altun yuumlzuumlġi (altuacuten iusughiacute) lsquoanello drsquoororsquo
(61r)
44 Corr in luogo di ghiureacutec
163corpus lessicale turco
Z
zabun (szabuacuten) lsquodebilersquo (73r) lsquofiaccorsquo (77r) lsquolanguidorsquo (95r)zabunlık (szabunliacutec) lsquofiacchezzarsquo (77v)zaccedil (szaacutecc) lsquovitriolorsquo (118r)zagar (szagaacuter) lsquocane braccorsquo (66v)zahmet (szameacutet) lsquoguairsquo (91r) lsquotrauagliorsquo (116r)zaman (szamaacuten) lsquotemporsquo (115r) zamanımuzda (szamanimusdaacute) lsquoa digrave nostrirsquo
(58r) az zamanında (as szamanindaacute) lsquoin breve temporsquo (93v) hayli zaman-dan soŋra (haiacuteliacute szamatildedensuraacute) lsquodopo molto temporsquo (75r) her zaman (er szamaacuten) lsquoeternamentersquo (76r) lsquoperpetuamentersquo (103v) lsquosemprersquo (110v) hoş zaman (oacutesc szamaacuten) lsquoprosperitagraversquo (106r) ne z[a]m[an] (ne sz[]m[]) lsquoquando in che tẽporsquo (106v) ol zamanda (ol szamandaacute) lsquoa quel temporsquo (62r) ol zamanında (ol szamanindaacute) lsquoallrsquohora a quel temporsquo (60v) ol za-mandan (ol szamandaacuten) lsquoda quel temporsquo (72v) rarr kış zamanı
zambak (szambaacutec) lsquogiglio fiorersquo (90r)zamk (szaacutemc) lsquogommarsquo (90v)zanaat (szanaacutet) lsquoartersquo (62v) rarr zerduz bull Cfr zanat lsquomestierorsquo (VN 48) Per
altre varrv Arg 274 Carr 284-85zanaatccedilı (szanatciacute) lsquoarteggianorsquo (62v) bull Cfr zaanatcızana(h)atcı (zaanatgi
zana(h)atgi -gi) lsquoarteficersquo (Pianz 265) Per altre testimonianze v StS HWb 181-82
zapt et- (szaacutept ederum) lsquocastigarersquo (68r) lsquodomarersquo (74v) lsquomoderarersquo (98r) lsquoraffrenarersquo (107r)
zaptccedilı (szaptgiacute) lsquomoderatorersquo (98r) lsquorettore gouernatorersquo (107v)zarbuzan (szarbusaacuten) lsquomuiana [= pezzo drsquoartiglieria di medio calibro] arti-
gliariarsquo (99r) bull Osm lsquofalconetto pezzo drsquoartiglieriarsquo (Men 3036)zarif (szariacutef) lsquoelegante politorsquo (75v) lsquogalantersquo (79v)zaumlwiyadeg (szeacuteguia) lsquohospitalersquo (92r) bull Ar zāwiyaʰ laquoIn late mediaeval times par-
ticularly in North Africa () the term came to designate a building designed
164
to house and feed travellers and members on a local Ṣūfī brotherhoodraquo (EI 11 466) In osm lett la voce egrave attestata come zaviye lsquoangolo cantone cella romitorio conuento monasterio di religiosirsquo (Men 2419-20)
zeamet (sziametiacute) lsquopentionersquo (103r) bull sect 311azehir (szeeacuter) lsquotossicorsquo (115v) bull Cfr zi(y)er (szier) lsquotossico velenorsquo (Masc 250)zehirle- (szeerleacuterum) lsquoattossicarersquo (63r) lsquotossicarersquo (115v)zekacirct (szecchiaacutet) lsquodecima che si pagarsquo (73r) bull Osm lsquodecime limosine parte
dersquo beni che si dagrave per lrsquoamor di Diorsquo (Men 2455)zelil (szeliacutel) lsquopizzentersquo (104v)Zemzem (szeacutem szeacutem) lsquoGiordanorsquo (90r) bull Osm tml lsquoZamzam (a famous well
very near the Kaaba in Mecca)rsquo (Redhsup2 991) Il sign dato dal F si puograve spiegare soltanto tramite una interessante operazione culturale di interpre-tatio christiana delle acque di una fonte sacra per i musulmani equiparate alle acque del fiume dove egrave stato battezzato Gesugrave
zengin (szenghiacuten) lsquoriccorsquo (108r)zerduz (szerduacutes) lsquoricamatorersquo zerduz zanat işi eyle- (szerduacutes szanati scileacuterum)
lsquoricamarersquo (107v) bull Il sintagma significa propr lsquosvolgere il lavoro (osm sanat işi lsquolauoro di mano fatto con artersquo [Men 2993]) del ricamatorersquo
zerre (szirreacute) lsquoatomi che si uedono dentro de li raggi del solersquo (63r) bull Cfr zere (xere) lsquolo spoluerio fatto dalla spera del solersquo (Arg 275)
zevk-u safa (szauacutec safaacute) lsquodelettationersquo zevk-u safa suumlr- (szauacutec safaacute sureacuterum) lsquodelettarsirsquo (73r) bull Osm zevk-uuml sefa (zegravevq u segravefa) lsquodivertissementrsquo zevk-uuml sefa suumlrmek (zegravevq u segravefa surmegravek) lsquose divertirrsquo (Vig 319) La forma posta come lemma si basa sul sintagma zevk-u safa etmek dato da Men 2246
zeyt yaġı (szaiacutet iaacuteg) lsquoogliorsquo zeyt yaġı bardaġı (szaiacutet iaacuteg bardachiacute) lsquoogliaro vase drsquoogliorsquo zeyt yaġı satıcı (szaiacutet iaacuteg satigiacute) lsquoogliaro chi uẽde ogliorsquo (100v) bull Il sintagma dato come lemma egrave registrato da Men 2497 Per la forma del F cfr zeytyag (seitiag) lsquooleumrsquo (Meg)
zeytun (szaittuacuten) lsquooliua fruttorsquo (100v)zeytun aġacı (szaittuacuten45 agaacutecc) lsquooliua alberorsquo (100v)zeytunlık (szaittunliacutec) lsquooliuetorsquo (100v)zift (szuiacutet) lsquopece pegolarsquo (102v) bull Cfr zivt (sziut) lsquoidrsquo (Mol 296) La grafia
del F denota un mero errore sect 226ziftle- (sziutleacuterum) lsquoimpeciarersquo (93r)zikir et- (szicchiacuter edeacuterum) lsquoricordarsi con grati(tudi)ne drsquoalcun benefitio rice-
uutorsquo (107v)zincir (ssengiacuter) lsquocatenarsquo (68r) bull Cfr sencir (sendschir) lsquochainersquo (Pr 234)zindan (szindaacuten) lsquocarcerersquo (67v)zira (sziacuterem) lsquocioegraversquo (69r) bull Per lrsquoepitesi di nasale (sect 228) cfr il parallelo of-
ferto da t pop ccediluumlnkuumlm lsquoccediluumlnkuuml zirarsquo (TETTL 1 541) Lrsquoaspetto semantico resta perograve problematico percheacute lrsquoit cioegrave non ha certo valore causale
45 Corr in luogo di szaiacutet
165corpus lessicale turco
ziyade (sziadeacute) lsquosouerchiorsquo (112r) rarr kerretzuluumlm (szuluacutem) lsquotiranneggiorsquo [= tirannia] zuluumlm adamdur (szuluacutem adaacutemdur)
lsquotirannorsquo (115v) bull Il sintagma egrave forse da interpretare lsquotirannia (che) egrave uomorsquo cioegrave lsquotirannia fatta personarsquo
zuluumlm et- (szuluacutem edeacuterum) lsquotiranneggiarersquo (115v)zuumlmruumlt taş (szummurruacutet taacutesc) lsquopietra uerde pretiosarsquo (104v)
166
Parole di identificazioneproblematica
aiuaacuten sahiacutel lsquoanimale imperfettorsquo (61v) bull Una possibile soluzione sarebbe quel-la di emendare il secondo elemento del sintagma in sachil = sakil lsquougly ill-proportionedrsquo (Redhsup2 731)
alaacutet lsquotasche di sottanarsquo (114v)baguacutena lsquogambaro pescersquo (89v) bull Forse da confrontare con lrsquoar dial (costa
nordafricana) barġūṭ che designa varie specie di crostacei (Oman 181-83) perograve non sapremmo spiegarci lrsquoorigine della terminazione -na nel dato del Ferraguto Drsquoaltronde anche lrsquoipotesi di derivazione dal tunisino boga avant lsquoscamporsquo (Oman 186) lt sp bogavante lsquoHomarus vulgarisrsquo (Moliner 1 391) va incontro a serie difficoltagrave fonetiche
beacutert lsquobizzarrorsquo (65r)chịẹll[]poacutesc lsquoberrettinorsquo [= (panno) di colore grigiastro] (64v) bull Si tratta forse
del pers kulā-pušt lsquoa kind of goatsrsquo-hair cloth black and green worn parti-cularly in Gīlān and Mazandarānrsquo (Steingass 1040)
chiestiacutel lsquocrista di gallo etcrsquo (71v) chijtliacutec lsquocoperta di libro etcrsquo (71r) bull Possibilmente un der di kacircğıt cfr tml
kacircğıtlık lsquosmall shelved filing box filing basketrsquo (Redhsup2 466)cittoacutel holuacuterum lsquotacere star cittorsquo (114v) bull Di base onomatopeica analogamen-
te a it zitto
167corpus lessicale turco
iuguluacutec lsquoturcasso doue si pongono le fleccie fatto di tela inceratarsquo (116v) bull Forse una var di okluk lsquofaretrarsquo con prostesi di j sonorizzazione della velare e anaptissi Non ci convince Bombaci 220 secondo cui la voce si identifica con t dial youmlguumlruumlk lsquomazı ile ok arasında okları muhafaza iccedilin yapılan aletrsquo che perograve indica un elemento ligneo del carro agricolo (v la definizione piugrave precisa data da DD 3 1556 sv yuumlğruumlk)
methiacutea lsquoAfricarsquo (58v) bull Un toponimo (e di tale importanza) che ci risulta davvero oscuro
raiacutea lsquoscarpinirsquo beacutes raiasiacute lsquoscarpini di telarsquo (110r)scheacutera lsquosaccorsquo (109r)suacutetur edeacuterum lsquosodisfarersquo (111v)tharaacute lsquoronca instrumentorsquo (108v)vaiuaacute cuacutesc lsquocigno ucellorsquo (69r)vcsuacutec (vcsuacutee) cicheacuterum lsquosospirarersquo (112r)vleacutet saheacutel lsquofiglio legitimorsquo (77v) bull Il secondo elemento del sintagma egrave forse da
emendare in saheli = saheluuml (sahelu) lsquocertain sucircrrsquo (Pr 234 547) Per lrsquoaspetto semantico cfr sahi lsquolegitimorsquo (Mol 230)
vluacuter lsquomugitorsquo (99r)vniacute carisiacute lsquotreccia di donnarsquo (116r) bull Ovviamente il sintagma presenta lrsquoinver-
sione degli elementi (sect 412a) ma non riusciamo a identificare la voce vniszaguaacuten lsquodeserto solitudinersquo (73r) lsquoeremorsquo (76r) bull Bombaci 220-21 pone a
raffronto il primo elemento del sintagma kipciaco savan keyik lsquocheacutevre sau-vage antilopersquo
szataacuter baacutel lsquomiele eccellentersquo (98r)
Finito di stampare nel mese di marzo 2012 presso la Ripartizione Comunicazione Istituzionale e Organizzazione Eventi
dellrsquoUniversitagrave degli Studi di Triesteper conto di EUT ndash Edizioni Universitagrave di Trieste
- Sommario
- Introduzione
- Abbreviazioni
- Bibliografia Sitografia
- Appunti linguistici
- Tabella di raffronto tra le forme del Ferraguto e quelle del turco(-ottomano) letterario
- Corpus lessicale turco
- Parole di identificazione problematica
-
Il ldquoDittionario della Lingua Turchescardquo di Pietro Ferraguto (1611)Luciano Rocchi
EUT EDIZIONI UNIVERSITAgrave DI TRIESTE
Sommario
IntroduzIone 7
AbbrevIAzIonI 11
bIblIogrAfIA SItogrAfIA 13
AppuntI lInguIStIcI
1 Grafematica 212 Fonologiafonetica 23 21 Vocalismo 23 22 Consonantismo 263 Morfologia 31 31 Nome 31 32 Verbo 334 Sintassi 365 Lessico 37
tAbellA dI rAffronto trA le forme del ferrAguto
e quelle turco(-ottomAno) letterArIo 39
corpuS leSSIcAle turco 51
pArole dI IdentIfIcAzIone problemAtIcA 166
7introduzione
Introduzione
1
Spetta al grande turcologo Alessio Bombaci il merito di avere scoperto e portato allrsquoattenzione degli studiosi il manoscritto conservato alla Biblioteca Nazionale di Napoli con la collocazione III F 52 Riassumendo in breve le in-formazioni giagrave date dal Bombaci nel suo noto saggio del 1940 esso fu redatto da Pietro Ferraguto un messinese nato verso il 1580 che venne catturato dai turchi ancora giovinetto e tenuto prigioniero a Tunisi per circa sei anni Una volta rientrato in Italia dopo essere stato riscattato entrograve nella Compagnia di Gesugrave e mise a frutto le conoscenze linguistiche acquisite durante la prigionia con la stesura dellrsquoopera di cui ci occupiamo allo scopo di favorire lrsquoattivitagrave dei missionari attraverso uno strumento atto a far apprendere la lingua tur-ca Distintosi per il suo zelo religioso fu in seguito nominato soprintendente spirituale di tutte le carceri di Napoli incarico che mantenne fino alla morte (1656)
Il manoscritto egrave un codice in 8deg composto di 131 carte (non 141 come in-dica la numerazione originale poicheacute si passa direttamente da c 79v a c 90r saltando i numeri da 80 a 89) ed egrave suddiviso in tre parti 1) Una esposizione delle regole grammaticali del turco preceduta da una lettera dedicatoria al cardinal Bellarmino datata 5 agosto 1611 e da un proemio (cc 1-55) 2) Un repertorio lessicale italo-turco intitolato Dittionario della lingua Turchesca seguito da alcune appendici (cc 56-123) 3) Un lungo Dialogo tra un Turco et un Christiano fatto acciograve si ueda il stile che tengono nellrsquoordine delle parole nel parlare (cc 124-141)
Nel suo lavoro il Bombaci ha edito integralmente il Dialogo ed excerp-ta delle prime due parti In particolare per quanto riguarda il Dittionario il
8
turcologo siciliano scrive laquoIl materiale lessicografico mi sembra meriti di esser trattato in un lavoro a parte data la sua abbondanza ed il suo interesse che appariragrave da un saggio che ne darograveraquo (211) Non sappiamo quali circostanze abbiano impedito al Bombaci di pubblicare tale saggio la cui mancanza egrave una grave lacuna negli studi di lessicografia storica ottomana Abbiamo per-tanto deciso di dedicare il presente studio alla disamina dellrsquointero materiale presente nel Dittionario nella speranza di portare un valido contributo alla conoscenza del turco-ottomano lsquobarbarescorsquo parlato un tempo nellrsquoarea ma-ghrebina Esso vuol anche rappresentare un omaggio per quanto modesto alla memoria del Bombaci nellrsquoimminenza del centesimo anniversario della nascita del Maestro
2
Il repertorio lessicale redatto dal F in ordine alfabetico comincia alla c 57r e termina alla c 118v in fondo alla quale dopo la scritta Laus Deo il gesuita messinese annota laquosono in tutto tremila trecento diece uocaboliraquo il riferi-mento egrave volto al numero delle voci italiane in quanto quelle turche assomma-no a circa 2500 Le condizioni in cui versa il manoscritto sono tuttrsquoaltro che ottimali quasi ogni pagina presenta macchie ed abrasioni che rendono molte parole di difficile lettura Se a ciograve aggiungiamo che la calligrafia del F egrave una delle peggiori che ci sia capitato di incontrare (ad es sono tracciate in modo pressocheacute identico ltcgt e ltegt ltccgt e ltugt ltHgt e ltNgt) possiamo senzrsquoal-tro affermare che la semplice lettura del testo si egrave rivelata una delle parti piugrave difficoltose del lavoro Nella nostra edizione abbiamo posto un puntino sotto le lettere di lettura incerta (ma in molti casi quando la lettura ci pareva ragio-nevolmente sicura abbiamo integrato tacitamente) Tra parentesi quadre sono racchiuse le porzioni di testo totalmente illeggibili Le abbreviazioni del F sono sciolte tra parentesi tonde
3
La nostra trattazione del materiale del F egrave cosigrave suddivisa
1) Una parte grammaticale intitolata lsquoAppunti linguisticirsquo dove vengono esaminate le principali particolaritagrave grafematiche fonologicofonetiche morfologiche sintattiche e lessicali delle voci del Dittionario
2) Segue una tabella di raffronto tra le forme date dal F trascritte in grafia turca normalizzata (basata sullrsquoalfabeto moderno con lrsquoaggiunta di auml ŋ w
9introduzione
[lsquoAppunti linguisticirsquo sect 1]) e quelle turco-ottomane letterarie (per le quali abbiamo preso come riferimento soprattutto il Thesaurus di Meninski)
3) Infine registriamo il corpus lessicale vero e proprio ordinato alfabetica-mente secondo i lemmi turchi Questi vengono dati in neretto nella for-ma (se attestata) del turco-ottomano letterario seguita (tra parentesi) dalla forma in grafia originale registrata dal Ferraguto Lo stesso criterio si egrave adoperato per quanto possibile per lrsquoeventuale parte fraseologica conte-nuta nellrsquoentrata del dizionario Ad es la voce ferragutiana apana (attestata nellrsquoodierno t dialettale) nel corpus viene invece lemmatizzata come ab-hane che egrave la forma osmanlı del Meninski e cosigrave pure il sintagma apanaa git- viene lsquonormalizzatorsquo in abhaneye git- Dal punto di vista morfologico le forme di participio passato che risultano prive dellrsquoinfisso passivante ri-chiesto dalla norma grammaticale sono state mantenute nella forma del F abbiamo invece corretto la sola che presenta tale infisso aggiunto in modo erroneo (rarr şaşmış) I lemmi costituiti da tamlama possessivi che presenta-no assenza di marcatura (sect 314a) o inversione sintattica (sect 412a) sono stati in genere regolarizzati secondo la norma
Ovviamente le voci di cui non abbiamo trovato corrispondenti nelle altre fon-ti turche (come pure quelle che non ci paiono varr dellrsquoosm comune ma sono mutuate direttamente dallrsquoar parlato) sono lemmatizzate in grafia normaliz-zata nella forma del Ferraguto e contrassegnate col simbolo deg ad es berdadeg koffadeg santarbartadeg nel caso perograve si tratti di derivati le loro basi sono state ricondotte alla forma letteraria ad es dokundıdeg gabelikdeg sey(i)rlideg
Gli equivalenti italiani sono riportati nella grafia del F e sono accompa-gnati da una nota esplicativa nel caso siano obsoleti o dialettali Abbiamo cer-cato di distinguere i traducenti veri e propri dalle eventuali giunte esplicative ponendo queste ultime in corsivo
Il commento al lemma che abbiamo aggiunto laddove ci egrave parso opportu-no egrave introdotto dal simbolo bull Tale commento puograve contenere a) un rinvio a paragrafi degli lsquoAppunti linguisticirsquo b) chiarimenti circa il significato che il lemma in questione ha in osmanlı eo in turco moderno c) menzione di forme attestate nelle fonti ottomane o nel turco dialettale che siano paragonabili a quella del F qualora essa si differenzi da quella letteraria d) informazioni sullrsquoetimo del materiale alloglotto in particolare se esso egrave di origine arabo-maghrebina o europea (le voci greche sono scritte secondo il sistema lsquomono-tonicorsquo attualmente in uso a meno che non si citino parole proprie del greco antico o bizantino) e) segnalazioni circa errori o solecismi in cui egrave incorso il Ferraguto
In fondo al volume si trova una lista di parole problematiche
11abbreviazioni
Abbreviazioni
alb = albanesealg = algerinoant = anticoar = arabobalc = balcanicobiz = bizantinobulg = bulgaroc = cartacfr = confrontacorr = correzionecr = croatodef = deficitder = derivatodial = dialettaleF = Ferragutofr = francesegr = grecoibid = ibidemid = idemingl = ingleseit = italianolat = latinolc = loco citatolett = letterariomod = moderno
osm = osmanlıpers = persianoplur = pluralepop = popolareport = portoghesepres = presenteprob = probabilmentepropr = propriamenterisp = rispettivamenterum = rumenosb = serboscil = scilicetsign = significatosp = spagnolosuff = suffissosv = sub vocet = turcoted = tedescotml = turco moderno letterarotrad = traduzioneungh = ungheresevar(r) = variantevariantiv = vedivenz = veneziano
13bibliografia sitografia
Bibliografia Sitografia
AkRj Rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika Na svijet izdaje Ju-goslavenska Akademija Znanosti i Umjetnosti 1-23 Za-greb 1881-1976
Arg l rocchI Ricerche sulla lingua osmanlı del XVI secolo ndash Il corpus lessicale turco del manoscritto fiorentino di Filippo Argenti (1533) Wiesbaden 2007
Arg Ad M AdAMović Das Tuumlrkische des 16 Jahrhunderts Nach den Aufzeichnungen des Florentiners Filippo Argenti (1533) Goumlttingen 2001
Arveiller r ArveIller Addenda au FEW XIX (Orientalia) Tuumlbin-gen 1999
BarbM Ac bArbIer de meynArd Dictionnaire turc-franccedilais1-2 Paris 1881-1886
Beaussier m beAuSSIer Dictionnaire pratique arabe-franccedilais con-tenant tous les mots employeacutes dans lrsquoarabe parleacute en Algeacuterie et en Tunisie () Alger 1958
Birnbaum e bIrnbAum The Book of Advice by King Kārsquous ibn Is-kander ‒ The earliest Old Ottoman Turkish Version of his Ḳābūsnāme Harvard University 1981
Bombaci A bombAcI Padre Pietro Ferraguto e la sua Grammati-ca turca (1611) in laquoPubblicazioni dellrsquoIstituto Superiore Orientale di Napoli Annaliraquo N S 11 205-236
14
Boretzky n boretzky Der tuumlrkische Einfluss auf das Albanische 1-2 Wiesbaden 1976
BTS Buumlyuumlk Tuumlrkccedile Soumlzluumlk (wwwtdkterimgovtrbts)
Carr l rocchI Il dizionario turco-ottomano di Arcangelo Car-radori (1650) Trieste 2011
Clauson g clAuSon An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish Oxford 1972
Dankoff r dAnkoff An Evliya Ccedilelebi glossary Unusual dialectal and foreign words in the Seyahat-name Harvard University 1991
DD Tuumlrkiyersquode halk ağzından soumlz derleme dergisi 1-5 İstanbul 1939-1957
Dede Korkut e roSSI Il ldquoKitāb-i Dede Qorqutrdquo Racconti epico-caval-lereschi dei Turchi Oġuz tradotti e annotati con laquofacsimileraquo del ms Vat Turco 102 Cittagrave del Vaticano 1952
DEI c bAttIStI ndash g AleSSIo Dizionario etimologico italiano 1-5 Firenze 1950-1957
DELI m cortelAzzo ndash p zollI Dizionario etimologico della lin-gua italiana 1-5 Bologna 1979-1988
Deny J deny Grammaire de la langue turque (dialecte osmanli) Paris 1921
Dozy r dozy Suppleacutement aux dictionnaires arabe 1-2 Leyde 1877-1881
Dozy V r dozy Dictionnaire deacutetailleacute des noms des vecirctements chez les Arabes Amsterdam 1845
DS Tuumlrkiyersquode halk ağzından derleme soumlzluumlğuuml 1-12 Ankara 1963-1982
DTB A GrAnnes ndash Kj raring HAuGe ndash H suumlleyMAnoğlu A Dic-tionary of Turkisms in Bulgarian Oslo 2002
EI The Encyclopaedia of Islam 1-11 Leiden 1979-2002
EIC l rocchI Esotismi nellrsquoitaliano cinquecentesco il corpus alloglotto dellrsquoopera di Luigi Bassano da Zara in laquoRivista Italiana di Linguistica e di Dialettologiaraquo VIII (2006) 57-84
Eren h eren Tuumlrk Dilinin Etimolojik Soumlzluumlğuuml Ankara 1999
15bibliografia sitografia
Georgievits W heffenIng Die tuumlrkischen Transkriptionstexte des Bar-tholomaeus Georgievits aus den Jahren 1544-1548 Leipzig 1942
Groslashnbech k groslashnbech Komanisches Woumlrterbuch Tuumlrkischer Wort-index zu Codex Cumanicus Koslashbenhavn 1942
Hars gy hAzAI Das Osmanisch-Tuumlrkische im XVII Jahrhun-dert Untersuchungen an den Transkriptionstexten von Ja-kab Nagy de Harsaacuteny Budapest 1973
Hindoglu A hIndoglu Dictionnaire abreacutegeacute turc-franccedilais Vienne 1838
Holdermann [J b holdermAnn] Grammaire turque ou methode courte amp facile pour apprendre la langue turque Constantinople 1730
ITS M AdAMović Ein italienisch-tuumlrkisches Sprachbuch aus den Jahren 1525-1530 in laquoWiener Zeitschrift fuumlr die Kunde des Morgenlandesraquo 67 (1975) 217-247
Jal A JAl Glossaire nautique Paris 1848
Junker-Alavi h f J Junker ndash b AlAvI Woumlrterbuch Persisch-Deutsch Leipzig 1965
Kakuk S kAkuk Recherches sur lrsquohistoire de la langue osmanlie des XVIe et XVIIe siegravecles Les eacuteleacutements osmanlis de la lan-gue hongroise Budapest 1973
Kieffer-Bianchi J d kIeffer ndash t X bIAnchI Dictionnaire turc-franccedilais 1-2 Paris 1835-1837
Korkmaz z korkmAz Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi grameri (şekil bilgisi) An-kara 2007
KTS r topArlI h vurAl r kArAAtlI Kıpccedilak Tuumlrkccedilesi Soumlzluuml-ğuuml 2 Baskı Ankara 2007
LF h amp r kAhAne ndash A tIetze The Lingua Franca in the Levant Urbana 1958
Leuncl J leunclAvIuS Historiae Musulmanae Turcorum de mo-numentis ipsorum exscriptae libri XVIII Francofurti 1591
Lewis g leWIS Turkish Grammar Oxford 2000
Liddell-Scott h g lIddell ndash r Scott A Greek-Englisk lexicon revised and augmented throughout by H Stuart Jones Oxford 1996
16
Lupis Opera nova de M Pietro Lupis Valentiano La qual insegna a parlare Turchesco Ancona [1527]
Masc A mAScIS Vocabolario toscano e turchesco Firenze 1677
Meg h megISer Dictionarium Turcico-Latinum (pagine non numerate) in Institutionum linguae Turcicae libri quatuor Lipsiae 1612
Men fr agrave meSgnIen menInSkI Thesaurus linguarum orienta-lium turcicae-arabicae-persicae Lexicon turcico-arabico-persicum 1-3 Vienna 1680 [ristampa anastatica İstanbul 2000]
Men On fr agrave meSgnIen menInSkI Complementum Thesauri lingua-rum orientalium seu onomasticum latino-turcico-arabico-persicum Vienna 1687 [ristampa anastatica İstanbul 2000]
Meyer g meyer Tuumlrkische Studien I Die griechischen und ro-manischen Bestandtheile im Wortschatze des Osmanisch-Tuumlrkischen Wien 1893
Mikl Sl fr mIkloSIch Die slavischen magyarischen und rumu-nischen Elemente im tuumlrkischen Sprachschatze Wien 1889
Mikl TE fr mIkloSIch Die tuumlrkischen Elemente in den suumldost- und osteuropaumlischen Sprachen 1-2 Wien 1884
Mol g molIno Dittionario della lingua Italiana Turchesca Roma 1641
Moliner m molIner Diccionario de uso del espantildeol 1-2 Madrid 1966
Neacutemeth J neacutemeth Die tuumlrkische Sprache in Ungarn im siebzehnten Jahrhundert Amsterdam 1970
Nişanyan s nişAnyAn Soumlzlerin Soyağacı Ccedilağdaş Tuumlrkccedilenin Etimo-lojik Soumlzluumlğuuml 3 Basım İstanbul 2007
Oman g omAn Lrsquoittionimia nei Paesi Arabi del Mediterraneo Firenze 1966
Pellegrini gb pellegrInI Gli arabismi nelle lingue neolatine 1-2 Brescia 1972
Pianz l rocchI Il lessico turco nellrsquoopera di Bernardino Pian-zola Materiali per la conoscenza del turco parlato di fine Settecento Trieste 2009
17bibliografia sitografia
Pr [J de preIndl] Grammaire turque drsquoune toute nouvelle me-thode drsquoapprendre cette langue en peu de semaines avec un vocabulaire () Berlin 1790
Radl W rAdloff Versuch eines Woumlrterbuches der Tuumlrk-Dia-lecte 1-4 Sanktpeterburg 1893-1911
Redhsup1 JW redhouSe A Turkish and English lexicon Constanti-nople 1890
Redhsup2 Tuumlrkccedile-İngilizce Redhouse SoumlzluumlğuumlThe Redhouse Turkish-English Dictionary İstanbul 1999
Şăineanu l şăineAnu Elemente turceştĭ icircn limba romacircnacirc Bucureştĭ 1885
Schweickard Osm
W SchWeIckArd Osmanismen in den europaumlischen Spra-chen Voruumlberlegungen zu einem vergleichenden histori-schen Woumlrterbuch in laquoLexicographicaraquo 27 (2011) 221-239
Somavera A dA SomAverA Tesoro della lingua greca-volgare ed ita-liana cioe ricchissimo Dizzionario greco-volgare et italia-no Parigi 1709
SS Sesli Soumlzluumlk (wwwseslisozlukcom)
Stein H SteIn Das tuumlrkische Sprachmaterial in Salomon Schweiggers Reisebuch (1608) in laquoActa Orientalia Aca-demiae Scientiarum Hungaricaeraquo 41 (1987) 217-266
Steingass f SteIngASS A comprehensive Persian-English dictionary London 1892
Steuerwald k SteuerWAld Tuumlrkish-Deutsches Woumlrterbuch ndash Tuumlrkccedile-Almanca Soumlzluumlk Wiesbaden 1972
StM GEN m StAchoWSkI Beitraumlge zur Geschichte der geographi-schen und ethnischen Namen europaumlischen Ursprungs im Osmanischen-Tuumlrkischen in laquoUral-Altaische Jahrbuumlcherraquo 58 (1986) 99-126
StM Zig m StAchoWSkI Das Ethnonym Zigeuner sein slawisch-tuumlrkischer Hintergrund und ungarisch szegeacuteny lsquoarmrsquo in laquoStudia Etymologica Cracoviensiaraquo 7 (2002) 159-169
StS Ar St StAchoWSkI Studien uumlber die arabischen Lehnwoumlrter im Osmanisch-Tuumlrkischen 1-4 Wrocław 1975-1986
StS Chr St StAchoWSkI Studia nad chronologią turcyzmoacutew w języku serbsko-chorwackim Krakoacutew 1967
18
StS Gr St StAchoWSkI Beitraumlge zur Geschichte der griechi-schen Lehnwoumlrter im Osmanisch-Tuumlrkischen in laquoFolia Orientaliaraquo 13 (1971) 267-298
StS HWb St StAchoWSkI Historisches Woumlrterbuch der Bildungen auf -ci-ici im Osmanisch-Tuumlrkischen Krakoacutew 1996
StS Pers St StAchoWSkI Osmanlı Tuumlrkccedilesinde yeni Farsccedila alıntılar soumlzluumlğuuml ndash Woumlrterbuch der neupersischen Lehnwoumlrter im Osmanisch-Tuumlrkischen İstanbul 1988
Sym GLT ch SymeonIdIS Griechische Lehnwoumlrter im Tuumlrkischen in laquoBalkan Studiesraquo 141 (1973) 167-200
TETTL A tIetze Tarihi ve Etimolojik Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi Lugatı ndash Sprachgeschichtliches und etymologisches Woumlrterbuch des Tuumlrkei-Tuumlrkischen I (A-E) İstanbul-Wien 2002 II ( F-J) Wien 2009
Thung l rocchI Turcohungarica Elementi magiari diretti e in-diretti nella lingua turca in laquoPlurilinguismoraquo 12 (2005) 89-127
Tietze A tIetze Woumlrterbuch der griechischen slavischen ara-bischen und persischen Lehnwoumlrter im Anatolischen Tuumlr-kisch (1 Griechische Lehnwoumlrter in anatolischen Tuumlrkisch 2 Einige weitere griechische Lehnwoumlrter in anatolischen Tuumlrkisch 3 Slavische Lehnwoumlrter in der tuumlrkischen Volks-sprache 4 Direkte arabische Entlehnungen im anatoli-schen Tuumlrkisch 5 Persian Loanwords in Anatolian Turk-ish) İstanbul 1999
TS XIII yuumlzyıldan beri Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesiyle yazılmış kitaplar-dan toplanan tanıklariyle tarama soumlzluumlğuuml 1-8 Ankara 1963-1977
TTAS Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi Ağızları Soumlzluumlğuuml (wwwtdkterimgovtrttas)
TuumlS Tuumlrkccedile Soumlzluumlk 10 baskı Ankara 2005
Tuzlacı e tuzlAcI Tuumlrkiye bitkileri soumlzluumlğuuml (A dictionary of Turk-ish plants) İstanbul 2006
Tzitzilis chr tzItzIlIS Griechische Lehnwoumlrter im Tuumlrkischen (mit besonderer Beruumlcksichtigung der anatolischen Dialekte) Wien 1987
VAI Vocabolario arabo-italiano 1-3 Roma 1966-1973
19bibliografia sitografia
Vaughan e hItzIgrAth gIlSon The Turkish grammar of Thomas Vaughan ndash Ottoman-turkish at the end of the XVIIth century according to an English ldquoTranskriptionstextrdquoWiesbaden 1987
Vig St StAchoWSkI Lexique turc dans le Vocabulaire de PF Viguier (1790) Krakoacutew 2002
VN M AdAMović lsquoVocabulario nuovorsquo mit seinem tuumlrkischen Teil in laquoRocznik Orientalistycznyraquo 38 (1976) 43-69
Weigand g WeIgAnd Bulgarisch-deutsches Woumlrterbuch unter Mit-wirkung von A Doritsch Leipzig 1943
Youssouf r youSSouf Dictionnaire portatif turc-franccedilais de la lan-gue usuelle en caractegraveres latins et turcs Constantinople 1890
21appunti linguistici
Appunti linguistici
1 ndash grAfemAtIcA
I vocaboli turchi sono trascritti dal F in caratteri latini solo tredici (i tra-ducenti dei primi lemmi italiani del Dittionario da lsquoabacorsquo a lsquoabbruciarersquo con lrsquoeccezione di lsquoabbandonarersquo) sono accompagnati anche dalla versione in caratteri arabo-ottomani La trascrizione segue fedelmente le norme ortogra-fiche italiane dellrsquoepoca ed egrave spesso foneticamente ambigua (p es per quanto riguarda il valore di ltcgt = k ʧ ltggt = g ~ ɣ ʤ ltch(h)gt = k h ltsgt = s z ltvgt = u ~ y v) A parte poche eccezioni le parole turche sono sempre accentate
Segnaliamo alcune particolaritagrave riguardo alla resa grafica di certi fonemi turchi (TN = trascrizione normalizzata delle forme del F usata nella lsquoTabella di raffrontorsquo)
ɨ Alla vocale alta centrale della lingua letteraria il F fa corrispondere vari grafemi Riteniamo possibile che essa sia mantenuta e quindi lrsquoabbiamo resa di norma come ı in TN quando appare notata come 1) ltigt 2) ltegt ltiegt tranne negli esempi in cui la palatalizzazione della consonante che precede la vocale indica unrsquoeffettiva anteriorizzazione di questrsquoultima (cfr sect 211c) 3) ltOslashgt aluer- alıver- carndaacutesc karındaş scneacute (ı)şıne Se invece il F scrive in suo luogo ltagt o ltugt siamo dellrsquoopinione che sia intervenuto un mutamento fonetico (sectsect 211b 211d)
oslash y Come di solito nei Transkriptionstexte redatti da italiani le anterio-ri arrotondate sono graficamente distinte dalle omologhe posteriori solo
22
se seguono unrsquoocclusiva velare tramite i digrafi ltiogt ltiugt ochiuacutes oumlkuumlz ghioacutel goumll ghiuneacutesc guumlneş
j La corrispondenza usuale egrave ltigt A parte casi sporadici il grafema ltjgt vie-ne adoperato dal F solo come secondo elemento del dittongo ltijgt che puograve equivalere sia a yV sia a Vy pes baijleacuterum bayıl- biȷg bıyık dijneacutec diynek (değnek) chijmaacute kıyma V anche sect 212d
ʧ Lrsquoaffricata postalveolare sorda se preceduta da a egrave talora resa curiosa-mente come ltic(c)gt bacharaiacutec bakaraccedil caiacutecc kaccedil saiacuteclar saccedillar Suppo-niamo che sia un escamotage del F per notare che la ltcgt ha valore di affricata e non di occlusiva una specie di inversione di ltcigt anche se non ci egrave chiaro percheacute lrsquoaccento venga posto su ltigt Comunque che si tratti di un fenomeno puramente grafico ci pare assodato da coppie quali ltagaacutecc ~ agaiacuteccgt
k Talora il F usa anche il singolare digrafo lthcgt specie in posizione finale asciacutehc aşık balciacutehc balccedilık bolasciacutehc bulaşık ihcsiacute ikşi ecc
g ɣ Spesso non si puograve stabilire se ltggt ltghgt indichino unrsquoocclusiva o (eventualmente) una fricativa Data tale incertezza in TN abbiamo optato per la trascrizione g generalizzata
ŋ Oltre ai consueti ltnggt ltnghgt in un paio di casi il F si serve del digrafo ltgngt igniacute iŋi (= t comune yeŋi) igneacuterum iŋ- (= t comune yeŋ-)
z La fricativa alveolare sonora egrave resa regolarmente col digrafo ltszgt (cfr nel Molino) in posizione iniziale (szabuacuten zabun szamaacuten zaman szelil zelil) e talvolta in alternativa a ltsgt e ltzgt anche allrsquointerno di parola eszaacutep azap benszeacuterum benze- masziacute mazı
Per quanto riguarda la TN oltre che degli usuali grafemi dellrsquoalfabeto turco moderno e di ŋ ci siamo valsi di auml per [aelig] e di w per lrsquoapprossimante svi-luppatasi sia dalla labiovelarizzazione di v e notata ltgugt dal Ferraguto (sect 223) sia dalla dittongazione di o (sect 212) Per lrsquoh- con puro valore grafico sect 2210
23appunti linguistici
2 ndash fonologIAfonetIcA
In questo e nei successivi paragrafi il materiale ferragutiano viene citato in TN Per i fenomeni piugrave frequenti si riportano soltanto alcuni degli esempi del corpus Il simbolo ~ introduce varianti dello stesso Ferraguto Poniamo tra parentesi il materiale morfemico aggiunto al lemma
21 Vocalismo
Per quel che concerne lrsquoarmonia vocalica che presenta le oscillazioni comuni nei Transkriptionstexte rimandiamo alla trattazione di Bombaci 212-213
211 Modificazioni del timbro
211a Innalzamento
(o gt u ouml gt uuml) Questi due passaggi fonetici diffusissimi nel turco parlato (v le nostre osservazioni in Carr 19) riguardano il corpus ferragutiano in ma-niera pressocheacute generalizzata
(a gt auml) aauml aumlrat- baumlzıryan ccedilaumlkşır ccedilaumll- ccedilaumlnak şaumlmdar şaumlyirt yarasaumln Non teniamo conto dei prestiti dallrsquoarabo dove lrsquooscillazione ae per notare [aelig] egrave comune in turco
(a gt ı) kıskınmaklık
(e gt i) cidd Ciniviz Cizayir ccediligirge ccedilik- ccediliktri digirmen dillal dirin divit gilek ikşi iski ecc
211b Abbassamento
(i gt e) ccedilekerdek devşer- eblis ekiyat et- elet- elistra etfak et(i)kat et- evtira hekmet hesan hetiyar ileman ecc
(ı gt a) aar asum(ı) ccedilarşa hanzır harsız hazmet karancauml kaskan- mahaladıs pastarma ecc
(i gt a) hazane kacircace lakardı nasar (et) nayet
24
(u gt o) bolaş bolaşık boz kalon kolauz kovat morat osta otan- oy- oyan- ozak ecc
(uuml gt ouml) oumllester- oumlzaumlngi
211c Anteriorizzazione
(ı gt i ı gt e) Gli unici casi ragionevolmente certi di questo passaggio sono quelli in cui la vocale palatalizza una consonante velare precedente (sempre che la grafia del F sia fededegna sect 222) acer (~ accediler) acer(si) ccediliskan-
211d Posteriorizzazione
(uumlouml gt u) Anche questo processo (diffuso nei dialetti anatolici e rumelici v Hars 331) si appalesa graficamente solo dopo una velare bukulmış guf-tegor- kuccediluk kukurt tukur- tukuruk Alcuni di questi casi potrebbero co-munque essere solo apparenti e celare semplici trascuratezze grafiche per kukurt cfr pes lrsquooscillazione ltcucuacutertchiucuacutertgt
211e Labializzazione
(a gt o) karonfil
(a gt u) dumag mustar muşırıp
(ı gt u) asum(ı) buccedilak ccedilubansup1 ccediluplak hadum katur komulda- (lt kumulda-) sucak
(i gt uuml) kuumlrpek
(i gt u) kumyon sutara
211f Delabializzazione
(o gt a) naut sauk
(oumluuml gt e) ccedilez- meruumlet(inden) (u gt a) mahabet
(u gt e) testersup1
(u gt ı) sıccedilış-
25appunti linguistici
(uuml gt a) yazlı
(oumluuml gt i) inkacircr islup(i) şila- tendiriz
212 Dittongazione
212 a (e gt ey iy) eygri kiyccedili Per altri esempi di questo fenomeno in turco v Carr 20 Riteniamo invece che peyriz (= t comune pehrizperhiz) presenti una pseudo-dittongazione sia sorto cioegrave da anaptissi (peheriz attestato da Arg 196) con successive assimilazione (pehiriz) e caduta di h
212b (o gt ow) dowrı (v perograve infra) owglan owglı owlancık (ma in questo caso si potrebbe leggere anche ovlancık sect 224) ownruha towbra Circa dowri non si puograve comunque escludere che tale forma derivi da un processo analogo a quello succitato per peyriz ossia doġurı (attestato da Carr 126) gt douri (cfr nello stesso F yuumln dousı = guumln doġusı) lrsquoaccentazione douacuteri rende in ogni caso impossibile la lettura dovrı
212c Un caso particolare egrave dato da tayz (= t comune toz) bisogna presup-porre che unrsquooriginaria forma dittongata towz abbia subito sia lrsquoapertura e la delabializzazione della vocale (cfr supra naut sauk sect 211f) sia la palatalizzazione dellrsquoapprossimante
212d Egrave dubbio che la grafia ltchijgt riscontrata in kıtı (prob lt ıktı) kibrit tilki indichi unrsquoeffettiva dittongazione Nellrsquoultimo caso si potrebbe even-tualmente pensare a un accusativo tilkiyi
213 Monottongazione
(ey gt e) ccedilerek(le)- Per il fenomeno v Hars 337
214 Aferesi
Abbastanza frequente anche davanti a gruppi consonantici cazet ccedilıda (= t comune accedilıkta) krar ncit- nşalla sır- sırgan slup(ine) smarla- spap sta (= t comune iştah) ste- stura şın(e) şit- Puograve darsi che questo fenomeno sia dovuto almeno in parte al tramite di parlanti arabofoni
26
215 Sincope
Egrave notevole che questo fenomeno produca piugrave volte gruppi consonantici di norma ostici alla fonotattica turca bikş (sect 229) blezik blut ccediliktri darsna davcı dekş- dellik eldven etfak etkat inccediliri kurksız meclis princcedil yaukl-
216 Anaptissi
Frequentissima cibis ccedilatıla- ccedilevere ccediluluha darıccedilın(i) fehem kapılıbaga ka-rılangıccedil katıran kısırak kıtılık koyuruk mahaladıs matamura mederes ecc
217 Prostesi
Solo due esempi erende (per il timbro vocalico e- cfr Carr 21) ileman (col der ilemanlık) Va notata lrsquoassenza di vocale prostetica davanti alle voci drsquoac-catto inizianti con s + consonante La forma uyut- (= t comune yut-) non ha chiare spiegazioni
22 Consonantismo
221 Sonorizzazionedesonorizzazione
(b gt p) apana arapa iperşim kapran sapun (alcune di queste forme sor-dizzate si riscontrano nel t dialettale v i lemmi) Il fenomeno egrave attestato anche negli arabismi maghrebini rahpa voype
(p gt b) dobuz A differenza di quanto sovente si registra in osm comune i grecismi documentati dal F mantengono la bilabiale sorda sia nei nomi comuni (piper stuumlpi) sia nei toponimi (İgripoz Kıprıs Trapulus) Cfr an-che Anapol(i) rispetto allrsquoAnabulu del Molino
(d ~ t) (ada) davşan beten dobuz haznatar katıncık katır katife mahaladıs marta ret et- talak testersup1 tegine tevter
(c gt ccedil) accediler (lt acer sect 211c)
(s gt z) furzat zerdar zuumlnbuumll
(g gt k) kacirc kacircace kaba kavka kayr kayraumlt kuumllge
(k gt g) bıyıg ccedilagır ccediligirge goumlmo guftegor sıg sıg
27appunti linguistici
222 Palatalizzazionevelarizzazione
(k gt ccedil) ccediliskan- ccediliskancı ccediluumlfli pirccedilel (v il commento a rarr pergel)V infra
(g gt c) acer acer(si) cuumlzel (~ guumlzel) enceme (~ engeme) nacaumlgan Lrsquoeffettiva realizzazione di questi due processi di palatalizzazione (cfr anche i casi segnalati a rarr doumlg- goumllge) egrave comunque sub judice poicheacute come egrave confer-mato da esempi paralleli nel testo italiano il F pare scrivere talora cg al posto di chgh
(g gt y) Frequente baumlzıryan beyen- ccediliy dey- diynek eylen- peryaumlnde şaumlyirtsup2 yad(i)yar yece yeccedilende yelimkara yendi(si) yerccedilek ecc
(ccedil gt k) bik- (~ biccedil-) forse dovuto a ipercorrezione
(y gt g) gemiş gıl gıldız gırla- gilek guumlklet- guumlreksiz Per kilik sect 2210a
223 Labiovelarizzazione
Un tratto caratteristico del turco lsquobarbarescorsquo documentato dal F egrave lrsquoabba-stanza frequente passaggio a w della v intervocalica1 seguita da a e notata come ltgugt dal gesuita messinese awa awan awara awaz ba(k)ccedil(a)wan dawar kowa kowan tawa yawaş (e derivati) Nel caso di zaumlwiya (= osm zaviye) egrave certa una mutuazione diretta dallrsquoarabo maghrebino anche in virtugrave del significato (v il commento al lemma) Bombaci 215 scrive laquoEssendo im-probabile che in codesti casi si tratti di una labiovelare bisognerebbe pensare ad un indebolimento della v verso ṷ comprensibile in territorio arabofono o piuttosto ad una bilabialeraquo Ma tale lsquoindebolimento della v verso ṷrsquo per usare le parole del Maestro egrave giagrave a nostro parere indice di un processo di labiove-larizzazione
223a Un chiaro esempio di labiovelarizzazione di unrsquoapprossimante palatale egrave dato da sowka (lt soyka)
224 Altre variazioni consonantiche
(gġ gt v) avostos ccediluumlvuumlr duumlvme yovur- Spesso tende a dileguarsi (sect 227)
(g gt h) ownruha
1 Nel Dialogo se ne riscontra un esempio anche in posizione iniziale (v rarr vaktı hoş ol- nel nostro corpus) evidentemente come fenomeno di sandhi
28
(k gt h) mahaladıs (lt makna-)
(h gt kg) guftegor (h)akt kurma (agaccedil) nacaumlgan
(h gt v) muvtac saravoş
(ŋ gt g) uumlguumlnde (~ uumluumlnde sect 227)
(ŋ gt n) benze- benz(i) bin en inccediliri sun nsura (lt soŋra) Regolarmente nei genitivi (sect 313a)
(l gt r) suumlguumlruumln (lt suumlgruumln)
(l gt n) tuzana (lt tuzna)
(n gt l) mahaladıs (v supra)
(ccedil gt ş) avariş tarşın (~ darıccedilın(ı) sect 216)
(ş gt ccedil) ccedilalgam ccedilefteli (agaccedil)
(ş gt s) Regolarmente davanti a consonante tranne poche eccezioni barıstır- baska ccedileste feriste iskil karıstır- mesk mustuluk oumllester- pestamal piskeş ecc Un caso si registra anche a fine di parola ccedilaus
225 Assimilazione
225a Regressiva
(pg gt bg) kebgir
(kt gt (t)t) vat
(kccedil gt (ccedil)ccedil) peccedile In genere la grafia del F non permette di stabilire se tale assi-milazione abbia avuto luogo cfr akccedila bakccedila bekccedili oumlkccedile tuumlfekccedili yasakccedilı
(ks gt (s)s) pesimet
(ŋs (ngs) gt nks) sanksar
(gş gt kş) bakşıla- dekş-
(mc gt nc) kuyuncı
(md gt nd) den(de) dendi
225b Progressiva
(tv gt tf) fetfauml
(sv gt sf) ruumlsfay tasfir
(zk gt zg) rızg
29appunti linguistici
226 Dissimilazione
(pm gt pn) tepine (lt tepne)
(ft gt vt) avta evtira tevter tevtiş zivt
(gd gt kd) bokday rikdan
(ŋl gt ml) guumlmli guumlmluumlmli
(n-n gt n-l) donalma
(m-n gt m-r) şaumlmdar(r-r gt n-r) mundar
(k-k gt p-k) yuumlpsek(den)
227 Caduta
(gġ gt (v) gt Oslash) aşa bir ordan duuml(v)- (~ duumlg-) olak oumlren oumlret- suuml(v)- urla- uursız uumluumlt yamala- yamur Il fenomeno puograve interessare anche la velare sorta dalla denasalizzazione di ŋ (sect 224) oar- uumluumlnde uumluumlnden Cfr douz (= doŋuz) puar (= buŋar) nel Molino e le osservazioni di Gy Hazai in Hars 358
(v gt Oslash) Il dileguo della labiodentale sonora egrave particolarmente frequente in po-sizione intervocalica se almeno una delle vocali egrave arrotondata come egrave ben attestato nei testi in trascrizione e ne riscontriamo un paio di esempi anche in posizione iniziale hem (lt vehm) usul (lt vusul)
(h gt Oslash) Fenomeno estremamente diffuso in tutte le posizioni allrsquoinizio di parola abs(a) acet akik alka amur anda arba arman ecc allrsquointerno aar aauml anatar atapot ccedilua daa kacircace kacircma kape ecc a fine parola guumlna kacirc kadauml nikacirc padişapadeşa perda saba ecc
(y gt Oslash) Frequentemente allrsquoinizio di parola aban aka alver- apış- aumlrat- elpeze engec ıgın ık- ılan ımurtaimurta ırt- igit ecc In posizione in-tervocalica il dileguo egrave attestato in velaet (~ velayet) e pressocheacute regolar-mente nei dativi apanaa buluşmaa damlaa gemia guumlme (lt guumlmmeye) kapıa keraa kocaa martaa le poche eccezioni sono Allaya (~ Allaa) avaya (ricostruito erroneamente su ava v rarr av) aynaya paaya
(t gt Oslash) hazmekacircr ras gel- tendiriz
(k gt Oslash) ccedilıda (sect 214) pezevenlik
(s gt Oslash) elistra
(r gt Oslash) ccedilikin
30
(n gt Oslash) danışma
(l gt Oslash) yaŋış
228 Epentesiepitesi
Contrariamente a quanto documentato da altri Transkriptionstexte nel corpus del F le consonanti epentetiche sono poco frequenti n in ninşan enimşeri (lt heminşeri) k in akşıla- r in ccedilarşıt rurzname varzgeccedil-Suoni nasali o vibranti riguardano anche i casi di epitesi lukuman yarasaumln zirem oumltuumlruumlr
229 Metatesi
Piuttosto frequente bakşıla- berahal bikş (lt bikiş lt beşik) eminşeri (sect 228) iperşim izma katrekakatrıka (baluk) kruşun kuumlfrez maharma mahlum (sect 2212) masalat micaz nsura (sect 224) ownruha sahba sarınccedil sılan- sılat- siha şuumlbefli teter- trup yunk (lt uyn(a)k) In casi come hamak hesan hetiyar non sappiamo se si tratti di una vera metatesi o non piuttosto dei feno-meni descritti ai sectsect 227 2210
2210 Prostesi
Con estrema frequenza il F antepone il grafema h- alle parole inizianti per vocale Come giagrave a suo tempo aveva supposto il Bombaci egrave molto probabile che ciograve costituisca solo un vezzo grafico dovuto forse in parte a una reazione ipercorrettistica alla caduta di h (sect 227)
2210a Abbiamo due esempi di y- prostetica yaklaş- (~ aklaş lt haklaş-) yengiş (v il lemma) cfranche kilik (= t comune ilik) lt yilik con susseguenti velarizzazione (sect 222) e desonorizzazione (sect 221)
2211 Aplologia
Gli esempi che ci paiono dovuti a questo fenomeno sono iptidan skacirct şila- uslık yecek
31appunti linguistici
2212 Resa dellrsquolsquoayn
Come egrave diffuso nel turco popolare il F testimonia diversi esempi di Lautsub-stitution dellrsquoocclusiva glottidale araba sia con h kıtha lahl mahlum (lt malsquomul) mısırahmısrha sia con vocale muucize nece (v il lemma) niamet
3 ndash morfologIA
31 Nome
311 Aggiunta di materiale morfemico
311a Molti lemmi appaiono registrati non al caso assoluto ma col suffisso possessivo di terza persona acersi adı artanı asılı asumı beli benzi borcı boynu burnu ciddi ccedilevermesi guumlmli ilmi islupi kuumlyuuml meski owglı ecc
311b Per quanto riguarda gli altri morfemi sono attestati alcuni esempi di errata aggiunta del locativo dende (dato come lemma = t comune dem) ahir-da (rarr ahir) yerde (rarr baluk) uno anche di dativo absa Nel caso di papa(y)ı (rarr Rim papa) egrave presumibile che la parola sia posta allrsquoaccusativo (v perograve il commento al lemma)
312 Ipercorrettismo
Abbastanza frequente egrave il fenomeno inverso di quello illustrato precedente-mente cioegrave la caduta ipercorrettistica della vocale finale scambiata per un morfo grammaticale ag bileg celal dir furgat karş kaşak konş kur orat tecirip terez testersup2 toumluumlb
313 Suffissi di caso
313a Il genitivo che ha sempre vocalismo labiale giagrave presenta costante-mente la nasale develarizzata sia nei sostantivi (agaccedilleruumln Allaun geminuumln padişanun) sia nei pronomi (bunun senuumln olnununun [= onun] sezuumln) Si noti come diversamente che per Alla(h) il F usi per padişa(h) il suff post-vocalico -nun
32
313b Lrsquoaccusativo ha attestazioni limitate e abbastanza curiosamente due di queste riguardano sintagmi in cui lrsquooggetto egrave indefinito (başı kaldır- uumlmuumlri yeccedilin- [= oumlmuumlr geccedilir-]) mentre in altri casi lrsquooggetto definito egrave privo di mar-ca (p es suumlzuumlm [= soumlzuumlm] doumlnduumlr-)
313c Lrsquouso dei casi locali risulta sufficientemente corretto a differenza p es di quanto si riscontra nel Carradori Abbiamo notato un solo esempio di locativo al posto del dativo absda ko- (e si noti che la forma absa egrave data come lemma sect 311b) nel caso di baş uumlstuumlnde (per il regolare uumlstuumlne) non si puograve escludere che si tratti di una var parlataPer la caduta di y nel suff dativale -yA v sect 227
314 Suffissi possessivi
In generale i suffissi possessivi appaiono morfologicamente corretti Solo per il Px di 3deg singolare segnaliamo un paio di casi di doppio suffisso furnusı (prob costruito dal F su furnu dato come lemma) dişisi (sect 412a)
314a Nel belirtili tamlama il secondo elemento si presenta spesso non-marcato come egrave ben documentato in osmanlı ada davşan agaz ot balmum besleme kızowglan ccedilukur yer digirmen taş domuz yaġ fildiş guumll macun guumll su nasar et şarap bok topot ecc cosigrave pure tutti i sintagmi formati con agaccedil (alma a armut a ccedilam a ecc) e con baluk (ılan b katrekakatrıka b kefal b ecc) Per i casi di inversione sintattica sect 412a
314b Troviamo due esempi di mancanza di marcatura possessiva anche nel-la lsquobaşıbozuk constructionrsquo (secondo la definizione di Lewis 255) baş buumlyuumlk lsquosuperborsquo goumlz accedilık lsquodiligentersquo di contro ai regolari başı devletli başı pek beli bukulmış kel başı (per lrsquoinversione sect 412b)
315 Suffissi di derivazione
Come egrave usuale in turco i derivati sono formati soprattutto col morfo polifun-zionale +lIklUk lrsquoaggettivale +lI gli agentivi +CI -IcI il diminutivo +CIk il caritivo +sIz Si noti che tutti questi suffissi hanno costantemente il vocali-smo non-labiale con la sola eccezione di +lIklUk che presenta qualche caso di vocalismo labiale kuşluk mustuluk otuluk
315a Si riscontrano tre occorrenze del suff +CAsInA (nel F sempre +ccedile-sine) usato per formare derivati denominali corrispondenti ad avverbi italiani (Deny 646 Lewis 195) arabccedilesine sertccedilesine yawaşccedilesine
33appunti linguistici
315b Fra il materiale ferragutiano egrave inoltre di notevole interesse la voce dukundı (= dokundı) lsquoscoglio nel marersquo che non puograve essere altro che un der in -DI (per lrsquoaspetto morfologico v Korkmaz 172 per ulteriori esempi v Carr 29) del verbo dokun- lsquourtarersquo Lrsquoimmagine sottesa egrave lsquoqualcosa contro cui va a urtare la naversquo
32 Verbo
321 Tempi e modi
3211 AoristoCome forma-base del verbo in corrispondenza dellrsquoinfinito italiano il F dagrave la prima (o terza nei casi di verbo impersonale) persona dellrsquoaoristo (cfr Argenti e Carradori) In linea generale queste forme aoristali dagravenno lrsquoimpressione di sufficiente correttezza grammaticale contrariamente p es a quanto si puograve no-tare nel Carradori Egrave pure attestato un negativo di 1ordf persona tutmam (rarr soumlz) che rimarchevolmente presenta giagrave la forma del turco moderno in luogo dellrsquoosm classico -mazımNella fraseologia troviamo inoltre due forme di 2deg persona gidersen stersen questo morfema desinenziale -sen egrave comune in ant osm (Deny 386 Carr 31)
3212 Passato definito (Belirligoumlruumllen geccedilmiş zaman)Due occorrenze una di 1degsingolare dolaştum lrsquoaltra di 1deg plurale smarladık
3213 Passato indefinito (Belirsizduyulan geccedilmiş zaman)
a) Un bellrsquoesempio ci sembra quello dato da cinden vurulmışum lsquospiritarsirsquo propr lsquo(pare che) io sia stato colpito da un ǧinnrsquo (il sintagma non risulta attestato da altre fonti a nostra conoscenza)
b) Troviamo anche un caso di aggiunta della copula al suff -mIş il che provoca la scomparsa della modalitagrave inferenziale şitilmaumlmişduumlr (= işitilmemiştir) perograve il F dagrave questa forma come equivalente a un semplice participio (rarr işitil-)
3214 ImperativoAttestate solo forme del verbo olmak gafil olma (negativo 2deg persona) ossun (= olsun) (3deg persona)
34
3215 Condizionale (Dilek-şart kipi)Lrsquounica occorrenza egrave olursa (rarr kim nice)
3216 InfinitoA differenza di altri Transkriptionstexte il dizionario del F egrave molto parco nella registrazione di forme infinitivali aksırmak lsquosternutorsquo es[ne]mek lsquobadi-gliorsquo altrimenti solo in qualche combinazione sintagmatica buluşmaa git- demek ste- guumlme (sect 227) ko-
3217 Participio presente artan(ı) (sostantivato) come elemento di sintagmi akan (su) (dil) ccedilaumllan (buġazına) ccedilalışaumln (şevk) veren (tincerauml) yapan
3218 Participio passatoDopo lrsquoaoristo egrave la forma verbale piugrave frequentemente lemmatizzata dal Ferra-guto Il vocalismo del suff -mIş non egrave mai labializzato Il suo sign egrave sempre passivo (tranne per okumış) anche se spesso nei verbi attivi manca lrsquoinfisso di passivazione
3219 Participio aoristosatılır (usato in modo solecistico rarr baluk) le altre occorrenze sono al nega-tivo accedilmaz suumlylemez uumllmez (= oumllmez)
32110 Participio futuroalacak (rarr şişe) konacak (yer) olmayacak sostantivato in (diş) ayıtlıyacak
32111 Participio personale (-DIk-DUk sıfat-fiili)sevdiġi (dato come lemma) oldu(ġu)m nel sintagma katır oldum (= kadir olduġum) kadar
32112 Gerundi (Zarf-fiiller)
a) -(y)A uumlze (= t comune yuumlze)b) -(y)ArAk uumlzerek (= t comune yuumlzerek)c) -(y)Ip asılıp dolaşıp durmayıpd) -(y)IncA doyıncaumle) -(i)ken sıccedilrarken
35appunti linguistici
322 Diatesi
3221 Passivo
a Piugrave volte un verbo morfologicamente passivo viene (erroneamente) dato dal F come traducente di un verbo italiano attivo cfr accedilıl- (rarr yuumlrek) ccedileccediliklen- sulan- tutkallan- tuzlan-
b In qualche caso si nota lrsquoestensione arbitraria dellrsquoinfisso passivante batıl- buumlyuumll- eril- şaşılmış
3222 Causativo
a Lrsquoinfisso causativo dei verbi con vocalismo labiale egrave regolarmente -DUr- mentre quello dei verbi con vocalismo non-labiale appare -Der- con le ec-cezioni di bildir- otandır- (= utandır-) Non egrave facile stabilire se tale grafia rifletta sempre la forma causativa ottomana -DAr- (Korkmaz 561-62) o se invece (come supponiamo) a volte sia una resa di -Dır- Notevoli le forme şaster- (prob -tır-) (= t comune şaşır-) yuumlstuumlr- (= t comune goumlster-)
b Con le basi verbali che lo richiedono egrave correttamente usato lrsquoinfisso -t- (per un suo impiego erroneo rarr geydir-geyduumlr- nel caso degli aoristi di rarr barıştır- karıştır- non si puograve escludere una mera aplografia lt-teacuterumgt per lt-tereacuterumgt) Talora esso egrave aggiunto in modo ridondante altunlaumlt- bilet- boyat- yuumlklet-
Morfologicamente molto dubbi sono inoltre dirit- gebet-
323 Verbum substantivum
a La prima persona ha una sola occorenza susızım
b La copula di 3deg persona egrave piuttosto frequente e ha sempre vocalismo labia-le accedilıkdur ademduumlr azdur belliduumlr blutlıdur ccedilokdur ccediloktandur dolıdur ecc
36
4 ndash SIntASSI
41 Inversione del normale ordine regressivo
411 Sintagmi non-possessivi
411a Sintagma nominaleay tamam milk ccedilok
411b Sintagma verbaleAllaha smarladık seni in- aşaa ne kadar istersen bu nested[en] yuumlz- deri Puograve darsi che questi esempi dipendano almeno in parte dalla devrik cuumlmle tipica del parlato (Lewis 238-41)
412 Sintagma possessivo
a Lrsquoinversione degli elementi del tamlama fa sigrave che la marcatura possessiva si sposti erroneamente dal determinato (tamlanan) al determinante (tamlayan) at kerası (= kira atı) et dişisi (= diş eti) hendek suyı (= su hendeġi) saccedil karısı (= karı saccedilı) yol suyı (= su yolı) Cfr esempi del tutto analoghi in Carr 35-36 (e si noti che il testo carradoriano proviene presumibilmente da fonti egiziane anchrsquoesso quindi da zona arabofona)
b Abbiamo riscontrato un caso di inversione anche nella lsquobaşıbozuk con-structionrsquo (ma qui la marcatura possessiva resta corretta) kel başı
42 Costruzioni alla persiana
Nei sintagmi che in osm lett hanno per connettore lrsquoezafat persiano questrsquoul-timo egrave mantenuto dal F in un solo esempio yevimişek(duumlr) altrove esso cade regolarmente ayvan natık ayvan gayr natık Kuds mobarek ulet (vlet) zina za(v)uk safa In un paio di casi si registra pure unrsquointeressante turchizzazione sin-tattica con ordine regressivo degli elementi Magrep Trapulus Şam Trapulus
37appunti linguistici
5 ndash leSSIco
Diamo lrsquoelenco delle voci del Dittionario di cui abbiamo trovato riscontro nelle fonti dialettali turche (comprese anche le semplici varianti della forma letteraria) e di quelle mutuate direttamente dallrsquoarabo maghrebino o da lingue europee
a) Dialettalismi aar adaş (cfr il sign) akpak alka algit- anatar apana ar-man asta avostos ayvan ccedilalgam ccedilarşıt ccedilerek ccedilikin diynek dugun du-guş duguş- gemri iccedil kapran karagan kırt kırt kıyat kuvalan- mantaka meneverek mundar nayet () olak ovarda perin ruumlzger sapun suumltlaş telli hare tendiriz tulum uccediluruk (yer) urla- uumlr- yani yaşıl kuşak yelim-kara yovur-
b) Arabismi orali (maghrebini) barra berda beynet- carafa (baluk) karakol karamanol et- () kaytun mahalle matar mersinmerzin (baluk) min bat nece rahpa riyat(a) () santarbarta satur (segnalato come lsquoaraborsquo anche dal F ed egrave lrsquounico caso) şuhudşuumlhud tunina voype zaumlwiya Per le ca-ratteristiche fonetiche prob fanno parte di questa categoria anche darsna ganima gurfa kaba matamura muna nşalla spaulu um(m)et
c) Grecismi afendi alay anatar atapot avostos avlu ccedilingane () diynek () durrakı elistra fuccedilı goumlmo guumlren halatalat katrekakatrıka (baluk) kefal kestene kiler kirez klisiya kumyon kuumlfrez laana magaze man-tar meneverek mermer mersin muşmula omuz () orat orfana organ paccedilarız peryande-dauml pesimet piper poyraspoyraz rum sandal skara skelauml skemele spinaka stakos stuumlpi suumlnger temel uumlrekauml varilvarıl vol-tasup1 yalı Per altre parole di origine greca egrave presumibile un tramite arabo o persiano flaska () furn(u) kilit musikimuziki simit
d) Italianismi barccedila bast(i)yun berber buffin dimen festa fiska (ccedilal-) fur-gat furtuna kaliyota kamara kapitan (başa) makaruna manga maryol misket pala papa salata salpa (et-) sardinasardinya (baluk) stiva tapa () tenta trinketa vardiya voltasup2 (ccedilal-)
e) Slavismi fitoz () şapka vera yonak ()
f) Iberismi aşılı milyer
g) Magiarismi macar şayka
39tabella di raffronto tra le formehellip
Non registriamo le forme che si differenziano da quelle letterarie solo per h- grafica (sect 2210) Abbiamo inserito nellrsquoelenco contrassegnandole con lrsquoasterisco le voci che hanno materiale morfemico aggiunto solo se presentano ulteriori differenze formali
aar ahır
aauml aha
aban yaban
absa habs
aceraccediler agır
acersi agrı
acet hacet
accedilan haccedilan
accedilımaz -dan accedilmaz -dan
ada davşan adatavşanı
afendi efendi
ag agu
agaz aġız
agaz ot aġız otu aka yaka
akik hakik
aklaş- haklaş-
akşıla- aşıla-
akt aht
alat halat
alayık halayık
aldacı aldayıcı
alka halka
alver- yalvar-
amaylık hamaylı
amur hamur
Anapol(i) Anabulu
anatar -cı anahtar -cı
anda handa
andan handan
apana abhane
apış- yapış-
arapa -cı araba -cı
arba harba
Tabella di raffronto tra le forme del Ferraguto e quelle del turco(-ottomano) letterario
40
aumlrat- -cı yarat- -ıcı
arman harman
asıl (et- ol-) hasıl (et- ol-)
asta -lık hasta -lık
asumı hısım
aşa aşaġa
atapot ahtapotıhtapot
atriccediluumln hatrı iccediluumln
auccedil havuccedil
avariş havaric
avıcı avcı
avla- havla-
avostos aġostos
avta hafta
awa hava
awan havan
awara avare
awaz avaz
ayran hayran
ayvan hayvan
azır -la- hazır -la-
babuccedil papucpabuc
bakaraccedil bakraccedil
ba(k)ccedila baġccedilabahccedile
ba(k)ccedil(a)wan baġccedilavan
bakşıla- baġışla-
balmum balmumı
barıstır- barıştır-
baska -ce başka -ca
batul batıl
baumlzıryan -lık bazırgacircn -lık
berahal beherhal
besile- -me besle- -me
beten beden
beyen- begen-
beynet- beyn-
bezuumlm bizuumlm
bıyıg bıyık
bik- biccedil-
bikş beşik
bileg bilegi
bir ordan bir oġurdan
blezik bilezik
blut -len- -lı bulut -lan- -lı
bokday bogday
bolanık bulanık
bolaş- bulaş-
bolaşık bulaşık
borcılı borclı
boz buz
bozol- bozul-
bugaz -la- boġaz -la-
buccedilak bıccedilak
bugu -le- boumlgiboumlguuml -le-
bukulmış buumlkuumllmiş
bu yuumln buguumln
buumlcek boumlcek
buumlluumlk boumlluumlk
buumlylesine boumlylesine
cazet icazet
celasın cılasın
cibis cibs
ciddi cedd
Cinuviz Ceneviz
Cizayir Cezayir
cuap cevap
cuma cemaat
cuumlmert -lik coumlmert -lik
cuumlzel -lik guumlzel -lik
ccedilagır ccedilakır
ccedilalgam şalgam
41tabella di raffronto tra le formehellip
ccedilarşa ccedilarşı
ccedilarşıt ccedilaşıt
ccedilatıla(t)- ccedilatla(t)-
ccedilaumlkşır ccedilakşır
ccedilaumll- ccedilal-
ccedilaumlnak ccedilanak
ccedilefteli (agaccedil) şefteli (aġaccedil)
ccedilekerdek ccedilekirdek
ccedilerek ccedileyrek
ccedilerekle- ccedileyrekle-
ccedileste ccedileşte
ccedileşimet ccedileşme
ccedilever- ccedilevir-
ccedilevere ccedilevre
ccedilevermesi ccedilevirme
ccedileyne- ccediliyne-
ccedilez- ccediloumlz-
ccedilıda accedilıkta
ccediliġ ccediliy
ccediligirge ccedilekirge
ccedilik- ccedilek-
ccedilikil- ccedilekil-
ccedilikin ccedilirkin
ccedilikinlik ccedilirkinlik
ccedilikş- ccedilekiş-
ccediliktri ccedilektiri
ccediliskan- kıskan-
ccediliskancı kıskanccedil
ccediloviccediloumlvi ccedilivi
ccedilua ccediluha
ccedilual ccediluval
ccedilualdız ccediluvaldız
ccedilubansup1 ccedilıban
ccedilubansup2 ccediloban
ccediluluha ccedilulha
ccediluplak ccedilıplak
ccediluumlfli kuumlfluuml
ccediluumlmlek ccediloumlmlek
ccediluumlvuumlr ccediloumlguumlr
daa daha
dalap et- talep et-
danışma danışman
darıccedilını tarccedilın
darsna tersane
daul davul
davcı davacı
davşan tavşan
dawar davar
dekş- degiş-
dekster- degiştir-
deli kan delikanlı
dellik delilik
dende dem
dendi de imdi
devit divit
devşer- devşir-
dey- deg-
digirmen -ci degirmen -ci
dillal tellaldellal
dimen duumlmen
dir deri
dirin derin
dirit- dirilt-
divit devit
diyne- diŋle-
diynek deg(e)nek
dobuz topuz
donalma donanma
dowrı (et-) dogrı (et-)
dowrılık dogrılık
doumlrtıncıdortıncı doumlrduumlncuumldoumlrdinci
doumlşet- duumlşet-
duar duvar
42
dugan doġan
dugun duumlguumln
duguş doumlguumlş
duguş- doumlguumlş-
dukan- dokan-
dumag damak
duumlg-duuml(v)- doumlg-
duumlk- doumlk-
duumlken duumlkacircn
duumlkuumll- doumlkuumll-
duumln- doumln-
duumlnduumlr- doumlnduumlr-
duumlşet- doumlşet-
duumlvmesup1 duumlgme
duumlvmesup2 duumlguumlm
eblis iblis
ekim hekim
ekiyat et- hikacircyet et-
ela ehl
eldven eldiven
elistra silistra
elpeze yelpaze
endek hendek
engec yengec
engemeenceme hengacircme
enimşeri hemşeri
ep hep
er her
erende rende
etfak (et- ol-) ittifak (et- ol-)
et(i)kat et- itikat et-
etkatsız itikatsız
evilkinden ev(v)elden
evtira iftira
ezdra ejderha
fehem fehm
ferecauml ferace
feriste ferişte
fetfauml fetva
furgat fırkata
furn(u) furun
furtuna fırtına
furzat fursat
galof gılaf
ganima ganimet
gemiş yemiş
geter- getuumlr-
gıl yıl
gıldız -lı yıldız -lı
gırla- ırla-gilek yelek
goumlmo koumlmi
guftegor koumlftehor
guumlccedil goumlccedil
guumlccedil- goumlccedil-
guumlk goumlk
guumlklet- yuumlklet-
guumlluuml[k] goumlluumlk
guumlm- goumlm-
guumlmlek goumlmlek
guumlmli goumlŋuumll
guumlmluumlmli goumlŋuumllluuml
guumlna guumlnah
guumlnaker guumlnahkacircr
guumlr- goumlr-
guumlreksiz yuumlreksiz
guumlz goumlz
guumlz yaşı goumlz yaşı
guumlzet- goumlzet-
guumlzlik goumlzluumlk
43tabella di raffronto tra le formehellip
hadum (et-) hadım (et-)
hamak ahmak
hanzır hınzır
harsız -lık hırsız -lık
havan ellik havan eli
hazane hazine
hazmet (et-) hızmet (et-)
hazmekacircr hızmetkacircr
haznatar haznedar
hekmet hikmet
hem vehm
hesan ihsan
hetiyar ihtiyar
hinduba hindiba
hormet hurmet
ıgın yıgın
ık- -ıl- yık- -ıl-
ıkıcı yıkıcı
ılan yılan
ılan baluk yılan b
ımurtaimurta yumurta
ınccedilikirikenccedili- ınccedilkirik
ırt- yırt-
iccedil hiccedil
igit yigit
Igripoz Eġriboz
ikşi -lik ekşi -lik
ileman -lık liman -lık
inatıcı inatccedilı
iŋ- yeŋ-
inccediliri yeŋiccedileri
ingliz ingiliz
iŋi yeŋi
inkacircr hunkacircrhuumlnkacircr
iperşimipirşim ibrişim
iptidan iptidadan
isab et- hisab et-
isar hisar
iski (ol-) eski (ol-)
iskil -li -len- işkil -li -len-
islupi uumlslup
işek eşek
işek arısı eşek arısı
iyle- eyle-
iyne iġne
izma (et-) imza (et-)
kacirc gacirch
kacircace gacirchice
kacircat kıyat kacircġit
kaba gabe
kadauml kadeh
kalon kalınkalun
kacircma kemha
kape kahpe
kapılıbaġa kaplıbaġa
kapitan başa kaptanpaşa
kapran -lık kabran -lık
karancauml karınca
karılangıc kırlangıccedil
karıster- karıştır-
karonfil karanfil
kasabanauml kasabhane
kaskan- kıskan-
kaş- kaşı-
kaşak kaşagı
katalan- katlan-
katıncık kadıncık
katır kadır
katıran katran
katife kadife
katreka-ıka baluk kadırga b
44
katur -cı katır -cı
kavka (et-) kavga (et-)
ka(v)ul et- kavl et- kayr gayr
kayraumlt -li gayret -li
kebgir kepgir
kele kehle
kemence kemanccedilekemance
kera -ci kira -ci
keremilla kerem eyle
kestenkeler kertenkeler
Kıprıs Kıbrıs
kısırak kısrak
kıskınmaklık kıskanmaklık
kıtha kıta
kıtı ıkd
kıtılık kıtlık
kız owglan kız oġlan
kilik ilik
kiyccedili keccedili
klisiya kilise
koffa kuumlffe
kolauz kulavuz
komulda(n)- kımılda(n)-
konş konşu
konuklı (et-) konuklık (et-)
kovat kuvvet
kowa kova
kowan kovan
koyuruk kuyruk
kozı kuzı
krar et- ikrar et-
kruşun -la- kurşun -la-
kuccediluk kuumlccediluumlk
kudoş -lık kodoş -lık
Kuds mobarek Kuds-i muumlbarek
kuk- kok-
kukurt kuumlkuumlrt
kukusı koku
kulay -ına kolay -ına
kum kom
kumyon kimyon
kur kuru
kurk- kork-
kurksız korkusız
kurkut- korkut-
kurma (agaccedil) hurma (aġacı)
kuvalak kovalak
kuvalan- kovalan-
kuyuncı kuyumcı
kuumlfrez koumlrfez
kuumlk koumlk
kuumllge goumllge
kuumlmuumlr koumlmuumlr
kuumlpek koumlpek
kuumlpre koumlpri
kuumlr (et- ol-) koumlr (et- ol-)
kuumlrpek kirpik
kuumlstek -le- koumlstek -le-
kuumlyuuml koumly
laana lahana
lahl lal
lakardı (et-) lakırdı (et-)
lukuman lokma
Magrep MaġrebMaġrib
Magrep Trapulus Tırabolos-i ġarb
mahabet (et-) muhabbet (et-)
mahaladıs taş mıknatıs t
maharma mahrama
ma(h)na bahane
makaruna makarna
mahlum mamul
45tabella di raffronto tra le formehellip
marta marda
masalat (et-) maslahat (et-)
matamura matmuumlret
mbare bari
mbarek muumlbarek
mecilis meclis
mederes medrese
melehem melhem
meneverek menevrek
meruumletinden muumlruuml(vv)et
meski meşk
mevulut mevlut
meyana -cı meyhane -ci
mısırah mısrha mısra
micaz mizac
miktup mektup
morat murad
mukayer mukarrer
muna muuml(uuml)net
mundar (et-) murdar (et-)
musabet (et-) musahabet (et-)
mustar mastar
mustuluk muştuluk
musuluk musluk
muşırıp maşrık
mutubak mutfak
muucize mucize
muvtac muhtac
muumlrikep muumlrekkep
muumlrikep baluk muumlrekkep b
muumlsuumllman muumlsluumlman
muumlzever muumlzevir
nacaumlgan nagehan
nasar et nasır eti
naut nohut
nayet niyet
nemert -lik namerd -lik
niamet nimet
nikacirc nikacirch
ncit- incit-
ninşan nişan
nsura soŋra
nşalla inşallah
nuumlbet -ci noumlbet -ccedili
oar- oŋar-
okum (et-) hukmhuumlk(uuml)m (et-)
olak oġlak
oların onlarıŋ
olnun onuŋ
onut- unut-
orat (et-) horata (et-)
oratacı horatacı
osta usta
oş (et-) hoş (et-)
otan- -dır- utan- -dır-
otuluk otluk
ovarda hovarda
owglan oġlan
owglı oġul
owlancık oġlancık
ownruha oŋurga
oy- uy-
oyan -sız uyan -sız
oyan- -dır- uyan- -dır-
oyu- uyu-
oyuku uyku
ozak uzak
ozan- uzan-
ozat- uzat-
ozun uzun oumllester- uumlleştir-
46
oumlren- oumlġren-
oumlret- oumlgret-
oumlte yuumln oumlte guumln
oumltuumlruumlr oumltuumlruuml
oumlzaumlngi uumlzengi
paa -lı paha -lı
paccedilavur paccedilavra
padişapadeşa padişah
pastarma pastırma
peccedile pekccedile
peket- pekit-
perda et- perdah et-
peryaumlnde-dauml pergende
pesimet peksimet
peşembe perşembe
peyriz pehrizperhiz
pestamal peştemal
peşembe perşembe
pezevenlik pezevenklik
pincerauml pencere
piper biber
pirccedilel pergel
piskeş peşkeş
pişer- pişir-
piyner peyner
princcedil pirinccedil
rahbi rabbi
rain rehin
ras gel- rast gel-
rat rad
raya reaya
rayet (et-) riayet (et-)
renccediliper -lik renccedilper -lik
ret et- redd et-
rızg rızk
rik rig
rikdan rigdan
Ruma Roma Rum Rim
Ruma papayı Rim papa
rurzname ruzname
ruzger ruzgacircr
ruumlsfay ruumlsvay
saan sehni sahan
sabı sahib
saba sahba sabah
salkam salkım
sanksar saŋsar
sapun sabun
saramusak sarmısak
saravoş -lık sarhoş -luk
sarınccedil sarnıccedil
satiyan sahtiyan
sauk (et- ol-) so(v)uk (et- ol-)
sauklık so(v)ukluk
seelce sehelce
segil siġil
sencir zincir
seni sini
serenk sireng
sezuumln sizuumlŋ
sıccedilış- succedilı-
sıg sıg sık sık
sılan- ıslan-
sılat- ıslat-
sır- ısır-
sırgan ısırgan
sigirt- seġirt-
siha (et-) siyah (et-)
sirccedile serccedile
siyir et- sey(i)r et-
Skanderiya İskenderiye
47tabella di raffronto tra le formehellip
skara ıskara
skacirct (et-) şikacircyat (et-)
skacirctla- şikacircyatla-
skelauml iskele
skembe işkembe
skemele iskemle
skence (et-) işkence (et-)
slupine uumlslup
smarla- ısmarla-
sowka soyka
spailik sipahilik
spap esvabespab
spat et- ispat et-
spaulu ıspavlı
spinaka ıspanak
sta iştah
stakos ıstakos
Stambol İstanbul
ste- iste-
stiva istif
stura ustura
stuumlpi uumlstuumlbi
sucak sıcak
suf sof
sufita softa
sufra sofra
sugan soġan
suk- sok-
sulak solak
sun soŋ
sur- sor-
sutara -lı -sız sitara -lı -sız
suyun- soyun-
suumlguumlruumln suumlgluumln
suumlk- soumlk-
suumltlaş suumltluumlsuumldluuml aş
suuml(v)- soumlg-
suumlyle- -mez soumlyle- -mez
suumlyleş- soumlyleş-
suumlyuumlnduumlr- soumlyuumlnduumlr-
suumlz soumlz
şahad -lık şahid -lik
Şam Trapulus Tırabolos-i şam
şarat şeriat
şaskın şaşkın
şastır- şaşır-
şaumlmdar şamdan
şaumlyirtsup1 şair
şaumlyirtsup2 şagirdşakirt
şeher -li şehir -li
şeid şehid
şıne ışın
şiker şeker
şikil şekil
şila- şoumllelen-
simden gerek şimden geruuml
şit- şitil- işit- işitil-
şuumlbe şuumlbhe
şuumlbefli şuumlbheli
talak dalak
tamakacircr -lık tamahkacircr -lık
Taŋarı Taŋrı
tarnak tırnak
tarşın tarccedilın
tasfir tasvir
tata bit tahtabit
tatılı (et-) tatlı (et-)
tauk kuş ta(v)us
tawa tava
tayz toz
tecirip (et-) tecribe (et-)
tegine dikine
48
tembi (et-) tembih (et-)
tena -ce tenha -ce
tendiriz -lik tenduumlruumlst -luumlk
tepesi tepsi
tepine tepme
terez terazi
tesbi (agaccedil) tesbih (aġacı)
testersup1 destur
testersup2 testere
teter- titre-
teteriş titreyiş
tevter defter
tevtiş et- teftiş et-
tezgacircr tezgacirch
tincerauml tencere
tokumak tokmak
topot top otu
towbra torba
toumluumlb et- toumlvbe et-
trup turp
tukur- tuumlkuumlr-
tukuruk tuumlkuumlruumlk
tututur- tuttur-
tuzana tuzla
uculı uclı
udun -cı odun -cı
ulefeuumllefe ulufe
ulet (vlet) zina veled-i zina
um(m)et umumiyet
umuşak -lık yumuşak -lık
undan ondan
unkacircruumlnkacircr hunkacircrhuumlnkacircr
urla- oġurla-
usul vusul
uyna- oyna-
uynu oyun
uyut- yut-
uursız oġursız
uzur (et-) huzur (et-)
uumlduumlnccedil ver- oumlduumlnccedil ver-
uumlfuumlr- oumlfuumlr-
uumlgey oumlgey
uumlge(y)ik oumlge(y)ik
uumlguumlnde uumluumlnde oumlŋuumlnde
uuml(k)ccedile oumlkccedile
uumlke -len- -li oumlke -len- -li
uumlksiz oumlksuumlz
uumlksuumlruumlk oumlksuumlruumlk
uumll- oumll-
uumllmez oumllmez
uumllccedil- oumllccedil-
uumllccedilek oumllccedilek
uumllduumlr- oumllduumlr-
uumllisi oumlli
uumlmuumlr oumlmuumlr
uumlp- oumlp-
uumlr- oumlr-
uumlrdek oumlrdek
uumlrekauml oumlreke
uumlrt- oumlrt-
uumlruumlmce oumlruumlmcek
uumlt oumld
uumltuumlş oumltuumlş
uumluumlnden oumlŋuumlnden
uumluumlt (ver-) oumlguumlt (ver-)
uumlyle oumlyle
uumlz- yuumlz-sup1
vatı vak(i)t
vela(y)et vilayet
verane virane
vezine vezne
49tabella di raffronto tra le formehellip
yad(i)yar yadigacircr
yaklaş- haklaş-
yalınuz yalnız
yamala- yaġmala-
yamur yaġmur
yaŋış yaŋlış
yani (et-) yahni (et-)
yaran yarın
yarasaumln yarasa
yaşıl yeşil
yaukl-yakul- ya(v)ukul-
yawaş (et-) yavaş (et-)
yawaşlan- yavaşlan-
yawaşlık yavaşlık
yazlı yuumlzluuml
yece gece
yecek yeyecek
yeccedilende geccedilende
yelimkara gelimkara (t dial)yendi(si) gendi(si)
yerccedilek gerccedilek
yerek gerek
yevim-i şek yevm-i şek
yit yigit
yolar yular
yonus baluk yonos b
yorol- yorul-
yova yuva
yovur- yoġur-
yunk oynak
yuumlbek goumlbek
yuumlc guumlc
yuumlguumls goumlguumls
yuumln guumln
yuumlnduumlr- goumlnduumlr-
yuumlnduumlz guumlnduumlz
yuumlpsek yuumlksek
yuumlstuumlr- goumlster-
yuumlvde goumlvde
zamet zahmet
zanat -ccedilı zanaat -ccedilı
za(v)uk safa zevk-u safa
zayt yag zeyt yaġı
zeer -le- zehir -le-
zerdar serdar
ziameti zeamet
zirem zira
zirre zerre
zivt -le- zift -le-
zuumlmuumlruumlt taş zuumlmruumlt t
zuumlnbuumll suumlmbuumll
Corpus lessicale turco
52
A
abhane (apanaacute) lsquochiauica di bruttezzarsquo (68v) abhaneye git- (apanaa ghideacuterum) lsquoandar del corporsquo (61r) bull Osm lsquolatrinarsquo (Men 17) Per la forma del F cfr apane lsquonecessariorsquo (VN 61) t dial apana lsquoapteshane helacircrsquo (DS 283)
acep (ageacutep) lsquomarauigliarsquo (97r)acep ol- (ageacutep holuacuterum) lsquoammirarersquo (61r) lsquomarauigliarsirsquo (97r) bull Cfr acap et-
(agiap ederum) lsquoammirare maruigliarsirsquo (Carr 48)acı (agiacute) lsquoamarorsquo (60v) rarr suacı ol- (agiacute holuacuterum) lsquoamareggiarersquo (60v)acılık (agiliacutec) lsquoamarezzarsquo (60v)accedil- (acciaacuterum) lsquoaprirersquo (62r) lsquodiscoprirersquo (74r) lsquomanifestare palesarersquo (97r)
lsquoscoprire scouerchiarersquo (110r) rarr fal accedil- goumlz yuumlrekaccedilmaz ko- (accimaacutes coacuterum) lsquodissimularersquo (74r) bull Osm lsquoidrsquo (Men 65)accedilmazdan (accimasdaacuten) lsquodi nascostorsquo (73v) lsquodissimulatamentersquo (74r) lsquoin se-
cretorsquo (94r) bull Osm lsquosenza scuoprirsi senza far finta di nientersquo (Men 65)accedilık rarr goumlzaccedilıkta (cidaacute) lsquoal serenorsquo (60v) bull Tml lsquooutdoors in the open airrsquo (Redhsup2 7) sectsect
214 227accedilıl- (accilaacuterum) lsquoaprirsirsquo (62r)accedillık accedillıġum var (acciliacutegum vaacuter) lsquohauer famersquo (92r) accedillıktan oumll- (accilictaacuten
vluacuterum) lsquomorirsi di famersquo (98v)ad (adiacute) lsquofama nomersquo (76v) rarr ccedilek-ada (adaacute) lsquoisolarsquo (94v) rarr Kıbrıs adası Malta adası Rodos adasıada tavşanı (adaacute dausciaacuten) lsquoconiglio animalersquo (70v) bull Tml adatavşanı lsquoEu-
ropean rabbit cony Oryctolagus cuniculusrsquo (Redhsup2 12) In Men 107 tro-viamo la forma diminutiva ada tavşancıġı
adam adem (adeacutem) lsquohuomorsquo (92r) eyi ademduumlr (eacutei adeacutemdur) lsquoegrave buono huo-morsquo (75v) rarr aġır fitoz horatacı kadir pek şevkli
53corpus lessicale turco
adaş (adaacutesc) lsquocompagnorsquo (70r) bull Osm tml lsquonamesakersquo (Redhsup2 12) t dial lsquodost arkadaşrsquo (DS 64)
adet (adeacutet) lsquocostume usanzarsquo (71v) lsquosolitorsquo (112r)af et- (af edeacuterum) lsquoperdonarersquo (103v)af(i)yun (afiuacuten) rsquoapio herbarsquo (62r) bull La forma afiyun egrave data da Men 326
Il F ha palesemente confuso i termini italiani ap(p)io lsquosedanorsquo e op(p)io forse avragrave chiesto a un informatore laquoCome si dice apioraquo e costui avragrave capito opio
aġ (aacuteg) lsquorete da cacciarsquo (107v)aġa (agaacute) lsquocapitanorsquo (67r) rarr hisar yeniccedileriaġaccedil (agaacutecc) lsquoalberorsquo (59v) uzun aġaccedil (osuacuten agaacutecc) lsquoperticarsquo (103v) rarr alma a
armut a ccedilam a erik a hurma a goumllge incir a kavun a koz a mersin a pelit a sakız a servi a şefteli a tesbih a uumlvez a zeytun aġacı
agıl (aghiacutel) lsquomandra ouilersquo (96v)aġır (ageacuter) lsquograue pesantersquo (91r) aġir adam (agheacuter adaacutem) lsquocostante huomo
fermorsquo (70v) aġır guumln (agheacuter iuacuten) lsquogiorno di festarsquo (90r) aġır iş (aceacuter iacutesc) lsquoimportante cosarsquo (93r) aġır yuumlk (agheacuter iuacuteg) lsquopesantersquo [manca la traduzione di yuumlk] (104r) bull sectsect 221 222 Per il sintagma con guumln cfr aġır guumln lsquogior-no festivorsquo (Dede Korkut 331) lsquofestarsquo (aghir ghiun Mol 145) v anche rarr yoz guumln
agır- (aghereacuterum) lsquoragliare proprio dellrsquoasinorsquo (107r) bull Osm agırmakaŋırmak lsquoragghiarersquo (Men 302)
aġız (agaacutes) lsquoboccarsquo (65r) aġzına ko- (agasinaacute coacuterum) lsquoimboccarersquo (92v) bull Cfr aġaz (aghaz) lsquoboccarsquo (Carr 51) t dial ağaz lsquoağızrsquo (DS 85)
aġız otı (agaacutes oacutet) lsquopoluerino poluere minutarsquo (105r) bull Osm lsquopoluere finissimarsquo (Men 303)
aġla- (aglaacuterum) lsquopiangerersquo (104r)aġostos ayı (auostoacutes aacutei) lsquoagosto il mesersquo (59r) bull T dial avostos (Sym GL 173)
avustos avustoz lsquoağustosrsquo (TTAS)agrı (agersiacute) lsquodoglia dolorersquo baş agrısı (baacutesc agersiacute) lsquodoglia di testarsquo diş
agrısı (diacutesc agersiacute) lsquodoglia di dentirsquo karın agrısı (carn agersiacute) lsquodoglia di ventrersquo (74v) rarr inceagrı bull Cfr agırsı (aghersi) lsquodolore duolo extrinsecorsquo (Arg 28) sectsect 222 311a
agrı- (agreacuterum) lsquodolersirsquo (74v)agu (aacuteg) lsquotossicorsquo (115v) bull sect 312aha (aeacute) lsquoecco aduerbiorsquo (75v) bull Osm t dial lsquoiştersquo (TS 62 DS 121)ahccedilıaşccedilı (acciacute1) lsquocuocorsquo (72r) bull Cfr osm t dial asccedilı lsquochuoco quocorsquo (astci
astcj Arg 37) lsquoaşccedilırsquo (DS 341)ahccedilılıkaşccedilılık et- (acciliacutec2 edeacuterum) lsquofar il cuocorsquo (72r) bull Osm aşccedilılık etmek
(ascilik etmek) lsquocucinarersquo (Pianz 42)
1 Sopra la prima c egrave tracciata una s2 Sopra la prima c egrave tracciata una s
54
ahırsup1ahir (ahhiacuter) lsquofinersquo (77v) ahırahir yok (achhirda ioacutec) lsquosenza finersquo (111r) bull Il suff locativo del sintagma citato egrave certo aggiunto per errore sect 311b
ahırsup2 (aaacuter) lsquostallarsquo (113v) bull Cfr t dial ağar lsquoahırrsquo (DS 81)ahmak (hamaacutec) lsquoignorantersquo (92v) lsquorozzorsquo (108v) bull Osm tml lsquomatto balordo
sciocco poltrone pazzo goffo ignorantersquo (Men 87) sect 229ahmaklık (hamaacutecliacutec) lsquoignoranzarsquo (92v)aht (haacutect) lsquopromessarsquo (106r) bull sect 224aht et- (haacutect edeacuterum) lsquoprometterersquo (106r)ahtapot (attaacutepoacutet) lsquopolpo pescersquo (105r) bull Abbiamo posto come lemma la forma
moderna del termine Quella del F egrave la piugrave antica registrazione lessicogra-fica di questo grecismo precedendo lrsquoohtaput (ıhtaput) baloġı (ochtaput baloghi) attestato da Carr 260 Manca in Molino e Meninski Nelle fonti letterarie ottomane la voce egrave documentata dal XVI sec (TETTL 2 346)
ak (ac) lsquobiancorsquo (65r)ak- (accaacuterum) lsquoscorrere scolarersquo (110r) rarr suakccedila (acciaacute) lsquodanarorsquo (72v) rarr bas- bull La grafia del F egrave ambigua e potrebbe
denotare anche una forma assimilata accedilccedila (cfr Arg 26) sect 225aakıl (achiacutel [acliacute (97v)]) lsquoceruellorsquo (68v) lsquoingegnorsquo (94r) lsquola mentersquo (97v) lsquosenno
prudenzarsquo (110v) aklıma (aclimaacute) lsquoa giuditio miorsquo (59r) bull La versione turca di questrsquoultimo sintagma dovrebbe correttamente suonare aklıma goumlre
akıllı (achilliacute) lsquoaccorto giuditiosorsquo (57v) lsquoingegnosorsquo (94r) lsquoprudentersquo (106r)akılsız (achiacutel siacutes) lsquoimprudentersquo (93r)aklık (acliacutec) lsquobianchezzarsquo (65r) akpak (acpaacutec) lsquosemplicersquo (110v) bull T dial lsquobembeyaz tertemizrsquo (DS 136) Per il
sign dato dal F cfr rarr paklıkaksa- (acsaacuterum) lsquozoppicarersquo (118v)aksır- (acsireacuterum) lsquosternutarersquo (113v)aksırmak (acsirmaacutec) lsquosternutorsquo (113v)akşam (acsciaacutem) lsquonottersquo (100r) akşama karşı (acsciamaacute caacutersc) lsquoal tardirsquo (60v)
rarr dekakşam ol- (acsciaacutem holuacuter) lsquoannottarsi farsi nottersquo (61v)al- (aleacuterum) lsquoleuar pigliarersquo (95v) rarr baş borc al- destur al- haber al- hı-
sab al- kan al- koumlpuumlk al- şişe tecribealay (alaacutei) lsquomostra di soldatirsquo (99r) lsquoordinanza di soldatirsquo (101r)alccedilak (alciaacutec) lsquobassorsquo (64v) alccedilaktan (alciacdaacuten) lsquoda bassorsquo (72v)alda- (aldaacuterum) lsquofrodare ingatildenarersquo (79r) lsquogabbarersquo (79v)aldayıcı (aldagiacute) lsquogabbatorersquo (79v) lsquoingannatorersquo (94r) bull Le forme ottomane al-
trove attestate sono aldayıcı aldat(ı)cı aldadıcı aldaccedilı (StS HWb 21 Carr 56)
alemsup1 (aleacutem [alemiacute (104v)]) lsquocreaturarsquo (71v) lsquopopalo [= popolo] ognrsquouno che ha lrsquoesserersquo (105r)
alemsup2 (aleacutem) lsquoinsegnia bandierarsquo (94r) lsquostendardorsquo (113v)alet (alaacutet) lsquoinstrumento meccanicorsquo (94v)
55corpus lessicale turco
alev (aleacuteu) lsquofiamma di fuocorsquo (77v)algit- (alghideacuterum) lsquomenar cotildedur uiarsquo (97v) bull T dial lsquoiletmek goumltuumlrmek alıp
gitmekrsquo (DS 211) Per unrsquoattestazione in un testo turco in trascrizione del lsquo500 cfr beni Istanbol algittme lsquoa condurmi a Costantinopolirsquo (VN 64) Per lrsquoaspetto morfologico v Deny 518 Korkmaz 831
alıccedil (aliacutecc) lsquoazzaroli fruttirsquo (63v) bull Tml lsquoazarole Mediterranean medlar Cra-taegus azarolusrsquo (Redhsup2 36)
alıko- (alicoacuterum) lsquolasciarersquo (95r) lsquoritenerersquo (108r)alın (aliacuten) lsquofrontersquo (79r)alıver- (aluereacuterum) lsquoottenerersquo (101r) bull Osm lsquoto take procure or buy a thing
without difficulty or delayrsquo (Redhsup1 192) lsquoprendere ad imprestitorsquo (Pianz 38)
alkış (alchiacutesc) lsquoorationersquo (101r) lsquoprieghirsquo (105v) lsquoringratiamentorsquo (108r) bull Osm lsquomedih sitayiş duarsquo (TS 106)
alkış et- (alchiacutesc edeacuterum) lsquoringratiarersquo (108r)Allah (allaacute) lsquoIdiorsquo (92v) rarr hatır ısmarla- ikrar et- şuumlkuumlr yardumalma (almaacute) lsquomela pomorsquo (97v)alma aġacı (almaacute agaacutecc) lsquopomo alberorsquo (105r)alt altundan (altundaacuten) lsquoda sottorsquo (72v) altuna (altunaacute) lsquosottorsquo rarr yeraltıncı (altingiacute) lsquosesto numerorsquo (111r)altun (altuacuten) lsquooro metallo finiss(im)orsquo (101r) rarr yuumlzuumlkaltunla(t)- (altunleteacuterum) lsquodorare far drsquoororsquo (75r) lsquoindorarersquo (93v) bull sect 3222balum satum (aluacutem satuacutem) lsquotrafico mercantiarsquo (116r) bull Osm alım satım lsquoalış-
veriş ticaretrsquo (TS 104) Men 398 registra il sintagma alum satum resmialum satum et- (aluacutem satuacutem edeacuterum) lsquotraficare far mercatildetiarsquo (116r) bull Osm
alım satım etmek lsquoalışveriş yapmakrsquo (TS 105)aman (amaacuten [hamaacuten (95v)) lsquofidanza sicurtagraversquo (77v) lsquolega treguarsquo (95v) aman
kacircġıt iste- (hamaacuten3 chiaacutet steacuterum) lsquodomandar saluo condottorsquo (74v)amanet (hamaneacutet) lsquodepositorsquo amanete ko- (hamaneacutet coacuterum) lsquodepositarersquo (73r)
bull Per il sintagma cfr amanet komak (amanet comach) lsquodepositare diposi-tarersquo (Masc 37 39) Piugrave corretto ci pare il dato amanete komak registrato da Mol 115 120
ambar (ambaacuter) lsquosentina del vascellorsquo (111r)amca (amgiaacute) lsquoauo tiorsquo (63v)aŋ (aacuteng) lsquogiuntura di mẽbrirsquo (90r) bull Osm lsquogiunturarsquo (Men 344)aŋ- (angaacuterum) lsquoricordarsirsquo (107v)ana (anaacute) lsquomadrersquo (96v) rarr buumlyuumlk ana oumlgey anaAnabulu (anaacutepol4) lsquoNapoli citagrave famosiss(im)arsquo (99v) bull La forma data come
lemma egrave quella del Molino (266) laquoDie im 17 J[ahr]h[undert] guumlltigen
3 La h iniziale egrave stata aggiunta in un secondo tempo4 Dato che la parola egrave oscurata da una macchia non si riesce a leggere se dopo la l ci sia o no
una i Nel Dialogo dello stesso F sono attestati sia Anapol sia Anapoli (Bombaci 223)
56
Formen sind durch die Kontamination mit Anadolu ldquoAnatolienrdquo entstan-denraquo (StM GEN 110)
anahtaacuter (anataacuter) lsquochiauersquo (68v) bull T dial anacirctar lsquoanahtarrsquo (DS 249)anahtarcı (anatargiacute) lsquochiauetteierorsquo [= chi fabbrica chiavi] (68v)ancak (angiaacutec) lsquoapenarsquo (61v)and (aacutend) lsquogiuramentorsquo (90v) lsquospergiurorsquo5 (113r)and iccedil- (andiccieacuterum) lsquogiurarersquo (90v)aŋla- (anglaacuterum) lsquointendere capirersquo (94v) lsquosentire percepirersquo (111r)aŋlat- (anglateacuterum) lsquodar ad intenderersquo (111r)apaccedilık (ap acciacutech aacutep acciacutec) lsquoalla scopertarsquo (60r) lsquoin palesersquo (94r)ara- (araacuterum) lsquocercarersquo (68v) dil ara- (diacutel araacuterum) lsquoesaminarersquo (76r) bull Il sin-
tagma con dil non ci egrave noto da altre fontiarab arap (areacutep araacuteb) lsquomoro nationersquo (98v)arabcesine (arabciesineacute) rsquomorescarsquo [recte lsquoalla morescarsquo] (98v) bull sect 315aaraba (arapaacute) lsquocarrozzarsquo (67v) lsquorotarsquo (108v) bull Il sign di lsquoruotarsquo puograve essere do -
vuto a un calco semantico sullrsquoar lsquoaǧalaʰ lsquoruota carro veicolo vetturarsquo (VAI 892) sect 221
arabacı (arapagiacute) lsquocarrozzierersquo (67v)arap rarr arabarasına (arasinaacute) lsquointorno al cantorsquo (94v)arı (ariacute) lsquoape che fa il mielersquo (61v) rarr eşekarısıarık (arriacutec) lsquomagrorsquo (96v)arıklan- (ariclaneacuterum) lsquosmagrirsirsquo (111v)arma[ġan] (arma[]) lsquopresente donorsquo (105v)armut (armuacutet) lsquopero fruttorsquo (103v)armut aġacı (armuacutet agaacutecc) lsquopero alberorsquo (103v)arpa (arpaacute) lsquoorzo biadarsquo (101r)arslan (arslaacuten) lsquoleone animal ferocersquo (95v)art ardunda (ardundaacute) lsquoa dietrorsquo (58r) ardundan (ardundaacuten) lsquoda dietrorsquo (72v)
arduna git- (ardunaacute ghideacuterum) lsquosequitarersquo (110r)art- (artaacuterum) lsquoaccrescerersquo (57v) lsquosouerchiarersquo (112r)artan (artaniacute) lsquoauanzo il restorsquo (63v) bull sect 311aarz et- (aacuters edeacuterum) lsquoauisare fare a saperersquo (63v)as- (assaacuterum) lsquoappicarersquo (62r)asıl (assiliacute) lsquocagione causarsquo (66r) bull sect 311aasıl- (assileacuterum) lsquoappicarsirsquo (62r) asılıp dur- (assiliacutep duruacuterum) lsquopenderersquo (102v)asma (asmaacute) lsquopergolarsquo (103v)astar (astaacuter) lsquoin forrarsquo [= fodera] (94r)astarla- (astarlaacuterum) lsquoinforrrarersquo [= foderare] (94r)aşaġa aşaġa doġrı (asciaacute douacuteri) lsquoallrsquoingiuacutersquo (60r) aşaġadan (asciadaacuten) lsquoda sotto
da giugraversquo (72v) rarr in-
5 Evidentemente un deverbale da spergiurare lsquogiurare con forzarsquo
57corpus lessicale turco
aşccedilı aşccedilılık et- rarr ahccedilı ahccedilılık et-aşık (asciacutehc asciacutech) lsquoamantersquo (60v) lsquoinnamoratorsquo (94r)aşık ol- (asciacutech holuacuterum) lsquoinnamorarsirsquo (94r)aşıla- (acscilaacuterum) lsquoinsertarersquo (94r) bull sect 228aşılıdeg (asciliacute) lsquoscudo monetarsquo (110v) bull La voce senza altre attestazioni note
non puograve che essere come giagrave aveva supposto Bombaci 229 un prestito dallo sp excelente lsquomoneda antigua de oro equivalente a una doblarsquo (Moliner 1 1248) attraverso una serie di processi fonetici ben individuabili (apocope passaggio [ks] gt [ʃ] apertura del timbro della prima vocale e chiusura di quello delle altre)
aşır- (asciereacuterum) lsquotralasciarersquo (116r) bull Osm aşırmakaşurmak lsquoto convey away to escape an evil to steal to plunder to smugglersquo (Redhsup1 124)
at (aacutet) lsquocauallorsquo (68r) rarr kira kiracıat- (attaacuterum) lsquogettare lanciarersquo (90r) lsquogittarersquo (90v) rarr topat sal- (at salaacuterum) lsquoassalire assaltarersquo (63r) lsquodar assaltorsquo (73r) bull Osm lsquoat suumlr-
mek at suumlrerek huumlcum etmekrsquo (TS 279)ata atalar (attalaacuter) lsquoantecessori trapassatirsquo (61v)ateş (ateacutesc) lsquofocorsquo (78r)atlas (atlaacutes) lsquodemasco di setarsquo (73r)atlı (atliacute) lsquocaualierorsquo (68r) rarr mahalleav (au6) lsquocaccia drsquoanimalirsquo ava git- (auaiaacute ghideacuterum) lsquoandar a cacciarsquo (66r) bull Il
dativo del sintagma egrave rifatto erronemente su ava (v la nota)avare (agụaṛaacute) lsquovacanza cessatione drsquoalcun esercitiorsquo (117r) bull Osm tml lsquoidle
out of workrsquo (Redhsup1 233)avaz (aguaacutes) lsquotonorsquo (112r)avcı (auigiacute) lsquocacciatorersquo (66r) bull Cfr avıcı (auiggi) lsquochacciatore uccellatorersquo
(Arg 38) Si veda inoltre lrsquoantico turchismo albanese ltauigijgt (la trascri-zione in grafia moderna sarebbe avixhi) lsquocacciatorersquo (Dizzionario Italia-no amp Albanese per Alfabeto manoscritto del 1710 conservato nella Badia Greca di Grottaferrata cortese segnalazione del dott Gjorgji Bufli) Per i riflessi della voce turca in francese italiano e altre lingue v Schweickard Osm 231
avla-rarr baluk avla-avlu (auluacute) lsquocortilersquo (71r) lsquoporticorsquo (105r)avret (aureacutet7) lsquodonnarsquo (74v)ay (aiacute aacutei) lsquolunarsquo (96r) lsquomesersquo (98r) ay tamam (aacutei tamaacutem) lsquoluna quintadecimarsquo
[= plenilunio] (96r) her ay (eacuter aacutei) lsquoogni mesersquo (100v) ol aydan (ol aidaacuten) lsquoda quel mesersquo (72v) rarr aġostos tutul- bull sect 411a
ayak (aiaacutec) lsquogambarsquo (79v) lsquopasso mesura di piedirsquo (102v) lsquopiedersquo (104v)ayart- (aiarteacuterum) lsquoleuar di piede inuitiarersquo [= viziare] (95v)
6 Prima era scritto auaacute poi la lettera finale egrave stata cancellata7 Corr in luogo di auraacutet
58
aydınlık (aidinliacutec) lsquolucersquo (96r) goumlzuumln aydınlık olsun (ghiusũ aidinliacutec ossuacuten) lsquoalla buonrsquohora congratula(zio)nersquo (59v) bull Per il sintagma cfr tml goumlzuumln aydın olsun lsquocongratulationsrsquo (SS)
ayır- (aireacuterum) lsquodiuiderersquo (74v)ayıtla- (aitlaacuterum) lsquoscieglierersquo (110r) rarr diş ayıtl[ıya]cakaylak (ailaacutec) lsquosenza merceacute gratisrsquo (111r) bull Osm lsquootiosus gratuitus otiosus
gratis in vanumrsquo (Men 604)ayna (ainaacute) lsquospecchiorsquo aynaya bak- (ainaiaacute baccaacuterum) lsquospecchiarsirsquo (112v)ayrıl- (hairileacuterum) lsquodisiungerersquo (74r) lsquoeleggerersquo (75r) lsquosepararersquo (111r) bull I si-
gnificati del F corrispondono piuttosto al causativo ayrıltmak lsquoseligere se-cernere separarersquo (Men 591)
ayrılmış (hairilmiacutesc) lsquoseparatorsquo (111r)ayu (aiuacute) lsquoorso animale crudeliss(im)orsquo (101r)ayva (aiuaacute) lsquocotogno fruttorsquo (71v)az azdur (aacutesdur) lsquoegrave pocorsquo (76r) rarr zamanaz- (asaacuterum) lsquoalterarsirsquo (60v)azadlı (asatliacute) lsquofranco liberorsquo (78v) bull Osm lsquolibero franco uscito di schiauitugrave
fatto libero licentiatorsquo (Men 157)azadlık (asatliacutec) lsquofranchezza libertagraversquo (78v)azap (eszaacutep) lsquocalamitagrave penuriarsquo (66r) lsquopenarsquo (103r) lsquotrauagliorsquo (116r) azap
ccedilek- (eszaacutep cicheacuterum) lsquopatir penarsquo (103r)azarla- (asarlaacuterum) lsquoriprenderersquo (108r)azdır- (asdereacuterum) lsquoincitare al malersquo (93v) lsquostizzare cioegrave inasprirersquo (113v)
59corpus lessicale turco
B
baba (babaacute) lsquopadrersquo (101v) rarr oumlgey bbaccedil (baacutecc) lsquogabbellarsquo (79v)baġsup1 (baacuteg) lsquofasciettorsquo (76v)baġsup2 (baacuteg) lsquopergolarsquo (103v) lsquovignarsquo (117v) lsquovite drsquouuarsquo (118r)baġccedila (bacciaacute) lsquogiardinorsquo (90r) bull La forma posta come lemma egrave quella di Men
671 (che corrisponde alla fonte persiana) Il dato del F si puograve leggere bakccedila o ba(ccedil)ccedila sect 225a
baġccedilavan (bacciaguaacuten8 bacuaacuten) lsquogiardinierorsquo (90r) bull Per lrsquoambiguitagrave grafica v lemma precedente
baġişla- (bacscilaacuterum) lsquoappresentarersquo [= offrire] (62r) succedil baġışla- (suacutecc bac- scilaacuterum) lsquoperdonarersquo (103v) bull Cfr bahşişla- (bachscisclarum) lsquodedicare donarersquo (Carr 72) Per il sintagma cfr tml succedilunu bağışlamak lsquoto pardonrsquo (Redhsup2 786)
baġla- (baglaacuterum) lsquoannodare ligarersquo (61v) lsquoattaccarersquo (63r) lsquolegarersquo (95v)bahadır (bahadiacuter) lsquocoraggiosorsquo (71r) lsquogenerosorsquo (90r) bahadır yigit (bahadiacuter it)
lsquohuomo ualorosorsquo (92r)bahadırlık (bahadirliacutec) lsquoazione coraggiosarsquo (71r) lsquofatto generosorsquo (77r) lsquogene-
rositagraversquo (90r)bahane (mahnaacute [manaacute (110v)]) lsquoscusarsquo (110v) lsquostratagemmarsquo (114r) bahane
bul- (mahnaacute buluacuterum) lsquoscusarsirsquo (110v) bull Cfr mahana (machana) lsquoscusarsquo (Arg 164) mahane lsquoidrsquo (Mol 390) t dial mahana lsquo(ileri suumlruumllen) soumlzde neden bahanersquo (DS 3105 4583)
bak- (baccaacuterum) lsquoguardarersquo (91r) vederersquo (117r) rarr aynabakır (baccheacuter) lsquorame metallorsquo (107r)bakış (bacchiacutesc) lsquoguardaturarsquo (91v)bakla (baclaacute) lsquofaua legumersquo (77r)
8 Corr in luogo di bacciagiacute
60
bakraccedil (baccharaiacutec9) lsquococcoma da scaldar acquarsquo (69v) bull Cfr bakaraccedilbakıraccedil (bacharac) lsquosechiarsquo (Carr 72)
bal (baacutel) lsquomielersquo (98r)balaban (balabaacuten) lsquobrauo poterosorsquo (65v) bull Osm t dial lsquogrande e grossorsquo
(Men 870-71) lsquoyiğit yakışıklırsquo (DS 496)balccedilık (balciacutech balciacutehc) lsquocreta fangorsquo (71v) lsquoletamersquo (95v)baldız (baldiacutes) lsquocognata dotildenarsquo (69v)balgam (balgaacutem) lsquofleumme escrementirsquo (78r)balmumı (balmuacutem baacutel muacutem) lsquocandela di cerarsquo (67r) lsquocerarsquo (68v) lsquotorciarsquo (115v)
bull La forma balmum egrave attestata pure da Hars 205 e Pianz 48balta (baltagrave) lsquoascione da tagliar legnjrsquo (63r)baluk (baluacutec) lsquopescersquo baluk satılır yer (baluacutec satileacuter ierdeacute) lsquopescaria doue si
uẽde [scil il pesce]rsquo (104r) rarr kadırga b kefal b mersinmerzin b muuml-rekkep b sardina b tunina b yılan b yunus b bull Nel sintagma il locativo egrave ovviamente erroneo (sect 311b) inoltre la forma participiale corretta do-vrebbe essere satılan
baluk avla- (baluacutec aulaacuterum) lsquopescarersquo (104r)balukccedilık (balucgiacutec) lsquopescitello piccolorsquo (104r)barccedila (baacutercia) lsquonauersquo (99v) bull Osm lsquobarca nauersquo (Men 757) lt ant venz barza
lsquobarca da carico da guerra e da piratirsquo (LF 98 alla cui documentazione vanno aggiunti non solo il dato del F ma anche il barccedila (barcia) lsquonauersquo di VN 62)
bardak (bardaacutec) lsquobocalersquo (65r) rarr zeyt yaġıbarış- (bariscieacuterum) lsquoaccordarsi far il pattorsquo (57v) lsquopacificarsirsquo (101v)barışık (barisciacutech) lsquopacersquo (101v) lsquopartito pattorsquo (102v)barıştır- (baristeacuterum) lsquopacificar altrorsquo (101v) bull sect 3222bbari (mbaacutere) lsquoalmeno al mancorsquo (60v) bull La forma del F egrave forse dovuta a con-
taminazione con mbarek (rarr mubarek su)barradeg (barragrave) lsquobanditorersquo (64r) bull Ar dial (Maghreb) barrāḥ lsquocrieur publicrsquo
(Dozy 1 66 Beaussier 42)barradeg et- (barragrave [barrhaacute (106r)] edeacuterum) lsquobandire publicarersquo (64r) lsquodiuolgarersquo
(74v) lsquofar bandorsquo (76v) lsquopromulgarersquo (106r)bas- (bassaacuterum) lsquoassalire assaltarersquo (63r) lsquodar assaltorsquo (73r) lsquocalpestrarersquo (66v)
lsquoinuestire proprio drsquoesercitirsquo (94v) lsquostamparersquo (113v) akccedila bas- (acciaacute bassaacuterum) lsquobatter monetarsquo (64v)
basma (basmaacute) lsquostamparsquo (113v)bast(i)yun (bastiuacuten) lsquobastionersquo (64v) bull Per altre attestazioni di questo italiani-
smo v Pianz 49baş (baacutesc) lsquocapo testarsquo (67r) başı buumlyuumlk (baacutesc buiuacutec) lsquosuperborsquo (114r) baş
uumlstuumlnde (= uumlstuumlne) (baacutesc ustundeacute) lsquovolentierersquo (118r) başı pek (basciacute peacutec) lsquopertinac[e]rsquo (104r) baştanevvel baştan (bascdaacuten [73r] euueacutel bascdaacuten [72v])
9 Bombaci 214 legge baccharaacutec
61corpus lessicale turco
lsquoda principiorsquo (72v 73r) baştan al- (bascdaacuten aleacuterum) lsquodisconsigliarersquo (74r) rarr agrı bogday devletli haznadar başı kaldır- kel bull sectsect 313c 314b
baş boġ (baacutesc boacuteg) lsquocapo di squadrarsquo (67r) lsquorettore gouernatorersquo (107v) lsquocapo di alquante personersquo (115r) bull Osm lsquocapo di squadra christiana capitano guidarsquo (Men 657)
başar- (basciaraacuterum) lsquocondur a fine alcuna impresarsquo (70r) lsquoriuscire alcun ne-gotiorsquo (108v)
başka (baschaacute) lsquoparticolarersquo (102r)başkace (baschagieacute) lsquoparticolarmentersquo (102r)başla- (bascilaacuterum) lsquocominciarersquo (69v) lsquoincominciarersquo (93v)bat- (battaacuterum) lsquoaffondarersquo (58v) bull Sospettiamo che il F abbia dato al verbo un
errato sign attivo cfr rarr bat(ıl)-batı rarr guumln batısıbatıl yere (batuacutel iereacute) lsquoin uano in darnorsquo (94v) bull Cfr osm tml boş yere lsquoin vainrsquo
(Redhsup2 138) Nel dato del F il primo elemento del sintagma egrave sostituito da batul = batılbattal lsquofalsus vanus inanisrsquo (Men 666)
bat(ıl)- (battileacuterum) lsquoaffondarsirsquo (58v) bull sect 3221bbattal et- (battaledeacuterum) lsquotralasciarersquo (116r) bull Osm lsquoannullare cassare render
inutilersquo (Men 841) Cfr rarr batıl yerebayat (baiaacutet) lsquoduro non frescorsquo (75r)bayıl- (baijleacuterum) lsquostramortirsirsquo (114r)bazırgacircn (bezeriaacuten) lsquomercantersquo (97v) bull Cfr baumlzaryaumln lsquomercantersquo (bezarien
Lupis 1b) lsquomerchadantersquo (bezariem ITS 237)bazırgacircnlık (bezerianliacutec) lsquomercantiarsquo (97v) lsquotraficorsquo (116r)bazırgacircnlık et- (bezerianliacutec edeacuterum) lsquotraficare far mercantiarsquo (116r)beden (beteacuten) lsquomergolersquo [= merli delle mura] (97v)begen- (beieneacuterum) lsquoaggradire piacerersquo (59r)beherhal (berahagravel) lsquoad ogni modorsquo (58r) lsquoin ogni modorsquo (94r) bull Osm lsquoin ogni
modo ad ogni modo come si siarsquo (Men 957) La forma del F dipende dalla metatesi be(h)rehal sect 229
bekccedili (beccgiacute [becciacute (111r)]) lsquoguardianorsquo (91v) lsquosentinella guardiarsquo (111r)bekle- (beccleacuterum) lsquoguardare far guardiarsquo (91r) lsquovegliarersquo (117r)bel (beliacute) lsquofianchirsquo (77v) lsquoreni parte della schienarsquo (107v) rarr buumlkuumllmiş bull
sect 311abela (belaacute) lsquodisaggiorsquo (73v) lsquorouinarsquo (108v) bela ccedilek- (belaacute cicheacuterum) lsquopatirersquo
(102v) bull Per il sintagma cfr tml belasını ccedilekmek lsquoto suffer (for some deed)rsquo (Redhsup2 109)
belki (beacutelchi) lsquoforsersquo (78v)belli belliduumlr (belliacutedur) lsquoegrave manifestorsquo (75v)ben (beacuten) lsquoiorsquo ben genduumlm (beacuten ienduacutem) lsquoio stessorsquo (92v) benden (bendeacuten)
lsquoda parte miarsquo (72v)benuumlm rarr hatır pay yan
62
beŋz (benziacute) lsquoeffigiersquo (75v) bull Osm lsquocera aria di volto sembianzarsquo (Men 863) sect 311a
beŋze- (benszeacuterum) lsquoassomigliarersquo (63r) lsquorassomigliarersquo (108r) lsquosomigliarersquo (111v)
berber (berbeacuter) lsquobarbierorsquo (64v)berdadeg (beacuterda) lsquocauallo da somarsquo (68r) bull Cfr ar alg bardal lsquomauvais cheval
rossersquo bardan lsquoharidelle cheval qui nrsquoa pas de sangrsquo (Beaussier 44) = ar lett birdawn lsquocavallo di razza inferiore ronzino cavallo da soma da trainorsquo (VAI 66) Circa la d del F va detto che in molte varietagrave parlate dellrsquoarabo egrave comune la sostituzione delle interdentali con le rispettive dento-alveo- lari cfr laquodans la prononciation usuelle ce son (scil d) se confond geacute-neacuteralement avec celui de draquo (Beaussier 361 in riferimento allrsquoalgerino-tunisino) Nellrsquoosm lett questo arabismo egrave attestato come birzevn lsquoa com-mon work-horse not of Arabian bloodrsquo (Redhsup1 355)
beri rarr ccedilokberk (baacuterc10) lsquolamporsquo (95r)besbelli besbelliduumlr (besbelliacutedur) lsquoaperto manifestorsquo (62r)besle- (besleacuterum [bessileacuterum (69r 100r)]) lsquoalleuarersquo (60r) lsquocibare nutrirersquo
(69r) lsquonodrirersquo (100r)besleme besleme kız (bessilemeacute chiacutes) lsquofigliola adottiuarsquo besleme oġlan (bes-
silemeacute ouglaacuten) lsquofigliolo adottiuorsquo (77v) bull I sintagmi dati dal F non paiono segnalati da altre fonti
beslenmiş (beslenmiacutesc) lsquoalleuatorsquo (60r)beş (beacutesc) lsquocinquersquo (69r)beş yuumlz (beacutesc iuacutes) lsquocinquecentorsquo (69r)beşer beşer (bescieacuter bescieacuter) lsquoa cinque a cinquersquo (69r)beşik (biacutecsc) lsquocuna culla di batildebinirsquo (72r) bull sect 229beşinci (bescscingiacute) lsquoquintorsquo (106v) rarr on beşincibeyit (beiacutet) lsquodistico di uersirsquo (74v) lsquosentenza dettorsquo (110v)beyn- beynuumlmuumlzde (beinetmusdeacute) lsquotra di noirsquo beynuumlnuumlzde (beinetnisdeacute) lsquotra
di uoirsquo (116r) bull Le varr date dal F sono costruite sulla base araba parlata baumlynat- (cfr p es baynātkum lsquoentre vousrsquo Beaussier 96)
bez (beacutes) lsquopanno di linorsquo (102r) lsquotela di linorsquo (115r)bez- (beszeacuterum [bezeacuterum (93v)]) lsquoaffannarsi fastidirsirsquo (58v) lsquoinfastidirsirsquo
(93v)bezdir- (besdereacuterum) lsquoesasperare sdegnarersquo (76r) lsquoinfastidirersquo (93v) lsquopertur-
barersquo (104r)bezdirmiş (besdermiacutesc) lsquoesasperatorsquo (76r)bıccedilak (bucciaacutec) lsquocoltellorsquo (69v) bull Cfr buccedilak (buciak) lsquoidrsquo (Mol 97)bıccedilakccedilı (bucciacgiacute) lsquocoltellarorsquo (69v)bırak- (braccaacuterum) lsquobuttar uiarsquo (66r) lsquogittarersquo (90v)
10 Corr in luogo di scimscieacutec
63corpus lessicale turco
bıyık (biȷg) lsquomostacciorsquo (99r)biber (pipeacuter) lsquopepe aromatorsquo (103r) bull La forma del F denota ancora la con-
servazione delle bilabiali sorde conformemente alla fonte greca pipeacuteribiccedil- (biccieacuterum [bicchieacuterum (111r)] lsquometere il grano etcrsquo (98r) lsquoserrare cotilde la
serrarsquo [= segare] (111r) bull La var bik- del F egrave dovuta prob a ipercorrettismobiccedilici (biccigiacute) lsquometitorersquo (98r)bil- (bileacuterum) lsquoconoscerersquo (71r) lsquosaperersquo (109v)bildir- (bildireacuterum) lsquoragguagliarersquo (107r) lsquoreuelarersquo (107v) rarr sipahilikbildircin (bildirgiacuten) lsquoquaglia vgellorsquo (106v)bile (bileacute) lsquogiontamente insiemersquo (90r)bilegi (bileacuteg) lsquopietra drsquoammolarersquo [= cote] (104v) bull Osm bilegi (bileghi) lsquoruo-
tarsquo (Arg 53)bileguuml lsquocote pietra da affilarersquo (Men 1004) sect 312bile(t)- (bileteacuterum) lsquoammolarersquo [= affilare] (104v) bull sect 3222bbilezik (blesiacutec) lsquomanettersquo (97r)bilmiş ol- (bilmiacutesc holuacuterum) lsquoaccorgersirsquo (57v) bull Osm lsquoaduertiscorsquo (bilmisci-
olurum Arg 53)biŋ (biacuten) lsquomille numerorsquo (98r) rarr on biŋbin- (bineacuterum) lsquocaualcarersquo (68r) bull Il sign del F corrisponde a ata bin-binici (binigiacute) lsquocaualcatorersquo (68r)Binzert (binszeacutert) lsquoBiserta citagrave in Africarsquo (65r)bir (biacuter) lsquovnorsquo (118r) rarr dem her kimse neste soumlz uumlccedilbir et- (biacuter edeacuterum) lsquoagguagliarersquo (59r) lsquocongiungerersquo (70v)bir ezden (bir esdeacuten) lsquodi cqua un pocorsquo (73v) bull Osm lsquodi qui a pocorsquo (bir esden
Arg 53)bir oġurdan (biacuter ordaacuten) lsquotutta ad una uoltarsquo (73v) lsquotuttrsquoa un co[l]porsquo (116v) bull
Osm lsquotutto in una volta in un impeto in un tratto in un fiatorsquo (Men 521-522) Per la forma del F cfr bir ordan lsquoaffattorsquo (Masc 8)
birer birer (bireacuter bireacuter) lsquoad uno ad unorsquo (58r) lsquovno per unorsquo (118r)bit (biacutet) lsquopedocchiorsquo (103r)bit- (bitteacuterum) lsquogermogliarersquo (90r)biz (biacutes) lsquonoirsquo (100r)bizuumlm (bisuacutem) lsquonostrorsquo (100r) rarr hatırbodur (bo[]duacuter11) lsquonano mostrorsquo (99v) bull Osm tml lsquoshort squat dwarfrsquo
(Redhsup2 134)bog- (bogaacuterum) lsquoaffogarersquo (58v) lsquosoffogarersquo (111v)boġaz (bugaacutes) lsquofaucirsquo (77r) lsquogolarsquo (90v) rarr ccedilalış- Misina boġazıboġaz ıktı (bugaacutes chijttiacute) lsquocollanarsquo (69v) bull Il secondo elemento del sintagma
dato dal F puograve essere una var metatetica di osm ıkd lsquocollana vezzorsquo (Men 3295-96) sect 212d
boġazla- (bugaslaacuterum) lsquoscannarersquo (109v)boġazlanmış (bugaslanmiacutesc) lsquoscannatorsquo (109v)
11 La parola egrave semicancellata da una macchia tra o e d sembra tracciata unrsquoaltra lettera
64
bogday (bocdaacutei) lsquograno frumentorsquo (91r) bogday başı (bocdaacutei basciacute) lsquospica di granorsquo (113r) bull Cfr bokday (bocdai) lsquofurmentorsquo (ITS 220)
bogul- (boguluacuterum) lsquoaffogarsirsquo (58v)bok (boacutec) lsquostercorsquo (113v) şarap bok (sciaraacutep boacutec) lsquofeccia di uinorsquo (77r) bull Per
il sintagma cfr şarap bokı (sciarap bochi) lsquoidrsquo (Arg 228)bokla- (bocclaacuterum) lsquoimbrattarersquo (92v)bol (boacutel) lsquolargorsquo (95r)bol et- (bol edeacuterum) lsquoallargarersquo (60r)borc (boacutergi) lsquodebitorsquo (73r) bull sect 311aborc al- (boacutergg aleacuterum) lsquoobligarsirsquo (100v)borclı (borgiliacute [borggliacute (100v)]) lsquodebitorersquo (73r) lsquoobligatorsquo (100v)borclı ol- (borgiliacute [borggliacute (100v)] holuacuterum) lsquofar debitorsquo (76v) lsquoobligarsirsquo
(100v)borı (boriacute) lsquotromba da guerrarsquo (116v)bostan (bostaacuten) lsquohortorsquo (92r) lsquoorto di foglie etcrsquo (101r)bostancı (bostangiacute) lsquohortolanorsquo (92r) lsquoortolanorsquo (101r)boşanmış (boscianmiacutesc) lsquoallentatorsquo (60r)boşat- (bosciateacuterum) lsquoallentarersquo (60r) lsquolentarersquo (95v) lsquosligarersquo (111v) lsquospararersquo
(112v) lsquosuotarersquo (114r) lsquovotarersquo (118v) karı boşat- (cariacute bosciateacuterum) lsquore-pudiar la mogliersquo (107v)
boya (boiaacute) lsquotintarsquo (115v)boya(t)- (boiateacuterum) lsquotingerersquo (115v) bull sect 3222bboya(t)mış (boiatmiacutesc) lsquotintorsquo (115v)boynuz (boinuacutes) lsquocornorsquo (71r)boyun (boinuacute) lsquocollorsquo (69v) boynu vur- (boinuacute uuruacuterum) lsquodecapitarersquo (73r)
lsquotroncare il caporsquo (116v) bull Per il sintagma cfr osm boyun [boynunboynu-nu (TS 654-55)] urmak lsquotagliar il collorsquo (Men 950-51) sect 311a
boyunduruk (boiunduruacutec) lsquogiogo di buouersquo (90r)boz- (bosaacuterum) lsquodisfarersquo (74r) lsquoguastarersquo (91v) lsquosconciarersquo (110r)boza (bosaacute) lsquoceruosarsquo (68v)bozmış (bosmiacutesc) lsquosconciatorsquo (110r)bozul- (bosoluacuterum) lsquoguastarsirsquo (91v)boumlcek (bugeacutech) lsquovermersquo (117v) rarr suumlmuumlkli boumlcek bull Cfr buumlcek lsquobaco uerminersquo
(buggech Arg 57) lsquolombrico ruga bruco vermersquo (bugech Carr 93)boumlgiboumlguuml (buguacute) lsquofatturarsquo (77r) bull Osm lsquomagia negromantia stregaria incante-
simorsquo (Men 937) Lo stesso Meninski dagrave anche le varr delabializzate bugubugı
boumlgile-boumlguumlle- (buguleacuterum) lsquofar fattucchiariarsquo (77r) bull Osm buumlgile(n)- (bu-ghilenurum) lsquoammalio unorsquo (Arg 57) tml buumlyuumllemek lsquoto bewitch to charm fascinate enchantrsquo (Redhsup2 151)
boumlluumlk (buluacutec) lsquoparte portionersquo (102r) lsquosquadra di gentirsquo (113v) boumlluumlk boumlluumlk (buluacutec buluacutec) lsquoa schiera a schierarsquo (59r)
boumlylesine (builesineacute) lsquoa questo modorsquo (62r) lsquocostiacute in questo modorsquo (71v)
65corpus lessicale turco
bu (buacute) lsquoquestorsquo (106v) bunuŋ iccediluumln (bunuacuten icciuacuten) lsquoper questorsquo (103v) rarr gece sabah yer
bucak (bugiaacutec) lsquoangolo cantonersquo (61v)budak (budaacutec) lsquoramo drsquoalberorsquo (107r)buffindeg (buffiacuten) lsquobuffonersquo (65v) bull Italianismo senza altri riscontribuga (bugaacute) lsquotoro animalersquo (115v)buguumln (buacute iuacuten) lsquohoggi questo giornorsquo (92r)buhur (buchhuacuter) lsquoperfumorsquo (103v)buhur et- (buchhuacuter edeacuterum) lsquoperfumarersquo (103v)buhurcı (buchhurgi) lsquoperfumierersquo (103v) bull Si noti che nella restante lessico-
grafia ottomana questo derivato egrave attestato solo dalla fine del XVIII sec (StS HWb 39)
buh[ur]la- (buch[]larum) lsquoperfumarersquo (103v)bul- (buluacuterum) lsquoritrouarersquo (108v) lsquotrouarersquo (116v) rarr bahanebulanık (bolaniacutech) lsquoturbidorsquo (116v)bulaş- suyı bulaş- (suiacute bolascieacuterum) lsquotorbidare lrsquoaquarsquo (115v) bull Il verbo do-
vrebbe avere la forma causativa bulaştır-bulaşık (bolasciacutehc) lsquotorbidorsquo (115v)buldur (bulduacuter) lsquoautunnorsquo (63v) bull Osm bıldırbuldur lsquogeccedilen yılrsquo (TS 538-39)
Il sign dato dal F si puograve spiegare supponendo che egli abbia sentito usare la voce nei primi mesi dellrsquoanno e lrsquoabbia interpretata come riferentesi alla sola stagione precedente e non allrsquointero anno
bulun- (bulunuacuterum) lsquoritrouarsirsquo (108v)buluşmak buluşmaya git- (buluacutescmaaacute ghideacuterum) lsquoandar a invitarersquo (61r)bulut (bluacutet) lsquonuuolarsquo (100r)bulutlan- hava bulutlanır (aguaacute blutleneacuter) lsquoannebbiarsi lrsquoariarsquo (61v)bulutlı (blutliacute) lsquonuuolosorsquo (100r) hava bulutlıdur (aguaacute blutliacutedur) lsquolrsquoaere egrave
annebbiatorsquo (61v)bunda (bundaacute) lsquoqua in q(ues)to locorsquo (106v)bundan (bundaacuten) lsquoda cquarsquo (73v)burun (burnuacute) lsquonasorsquo (99v) bull sect 311aburuş- (burusciuacuterum) lsquoarrapparsi arronchiarsirsquo [= raggrinzirsi] (62v)but (buacutet [buduacuten (61v)]) lsquoanguitagliarsquo [prob var di anguinaglia lsquozone adia-
centi alla radice anteriore della coscia inguinersquo] (61v) lsquocosciarsquo (71v) bull Lrsquoipotesi piugrave probabile per spiegare la forma budun egrave che il F abbia chiesto a un informatore laquoCome si dice questoraquo indicando la propria regione inguinale e che lrsquoaltro abbia risposto budun lsquo(Egrave) la tua cosciarsquo Lrsquoosm budbut designa propr la parte superiore della coscia (Men 911) cfr pure budler başı (budler basci) lsquolrsquoanguinagliarsquo (Mol 183)
buyur- (buiuruacuterum) lsquocomandarersquo (69v)buyuruk (buiuruacutec) lsquocomandamentorsquo (70r) lsquoordinersquo (101r)buz (boacutes) lsquogiacciorsquo (90r)buzaġı (busaghiacute) lsquovitella di lattersquo (118r)
66
buumlkuumllmiş beli buumlkuumllmiş (beliacute bucculmiacutesc) lsquoaggobatorsquo (59r) lsquogobborsquo (90v) bull Cfr osm beli boumlkuumlldi lsquosrsquoincuruograve la di lui schiena ograve staturarsquo (Men 936) La grafia del F sembra indicare una var bukulmış (v perograve sect 211d) Nel t anatolico egrave attestata la forma bukmak lsquobuumlkmekrsquo (TTAS)
buumltuumln (buttuacuten) lsquointiero sanorsquo (94v)buumlyuuml- (buiuluacuterum) lsquocrescerersquo (71v) bull sect 3221b Cfr comunque osm buumlyuumln-
mek lsquobuumlyuumlmekrsquo (TS 746)buumlyuumlk (buiuacutec) lsquograndersquo (91r)buumlyuumlk ana (buiuacutec anaacute) lsquomadre della madrersquo (96v)buumlyuumlk et- (buiuacutec edeacuterum) lsquoaggrandirersquo (59r)buumlyuumlklen- (buiucleneacuterum) lsquoinsuperbirsirsquo (94v)
67corpus lessicale turco
C
caba ccedilek- (ccedilık-) (giaacuteba cicheacuterum) lsquopresentarersquo (105v) bull I sintagmi ottomani dati da Meninski sono caba etmekvermek lsquodar in dono per niente donare presentarersquo (Men 1574)
cafa (giafaacute) lsquoguairsquo (91r)caiz (giais) lsquoconuenientersquo (70v) lsquolecitorsquo (95v) caiz degilduumlr (giaiacutes deiacuteldur)
lsquoinconuenientersquo (70v)caiz ol- (giaiacutes holuacuterum) lsquoconuenire esser lecitorsquo (70v)cambaz (giambaacutes) lsquosaltatore che fa prouersquo (109r)can (giaacuten) lsquoanimarsquo (61v) lsquospiritorsquo (113r) rarr ccedilekiş-canavar (gianauaacuter) lsquoanimalersquo (61v)carafadeg balıġı (giarraacuteffa baluacutec) lsquosalpa pescersquo (109r) bull Ar dial (Tunisia) ǧa-
rafaʰ lsquoalosersquo (Dozy 1 187) geraffagerafagiraffa (mantengo la grafia del-la fonte) lsquooratarsquo (Oman 82)
cariye (giariaacute) lsquodonzellarsquo (74v) lsquoschiauarsquo (110r)cazu (giasuacute) lsquofattucchiarorsquo (77r)cebe (giebeacute) lsquogiacco armaturarsquo (90r)cebeci (giebegiacute) lsquogiacchierorsquo (90r)cedd (giddiacute) lsquoschiatta generationersquo (110r) bull Osm lsquoauolo auorsquo (Men 1587) Il
dato del F egrave tratto evidentemente da sintagmi del tipo yedi ceddine varince lsquosinrsquoalla settima generationersquo (ibid)
celali (gelaacutel) lsquoribbellorsquo (107v) bull Osm celalicalali (gelali gialali) lsquoassassino rebellersquo (Mol 62 339) Per la forma ipercorretta del F cfr cilacircl (dschilal) lsquorebellersquo (Pr 503) sect 312
cemaat (giumaacute) lsquochiesarsquo (69r) bull Osm lsquoconsessus communitas ecclesia con-cilium synagogarsquo (Men 164) = cuumlmayat (giumaiat) lsquocomunitagraversquo (Mol 98) La forma del F puograve essere dovuta a contaminazione con cuma lsquovenerdigraversquo
cenk (gieacutenc) lsquocombattimentorsquo (69v) lsquoguerrarsquo (91v) cenkte oumll- (giencdeacute uluacuterum) lsquomorire nella guerrarsquo (98v)
68
cenk et- (gieacutenc edeacuterum) lsquocombatterersquo (69v) lsquofar battagliarsquo (76v)Ceneviz vilayet (ginuuiacutes velaieacutet) lsquoGenoa citagraversquo (90r) bull La forma Cinviz egrave atte-
stata da Enveri [1464] e Piri Reis [1525] (TETTL 1 428)cenkccedili (giencgi) lsquocombattentersquo (69v)cerrah (giarraacute) lsquomedico di chirurgiarsquo (97v)cevap (giuaacutep) lsquorispostarsquo (108r) bull Cfr coap (gioap) lsquoidrsquo (Arg 64 a cui rinvia-
mo per ulteriore documentazione) La forma del F va certo letta cuap non civap
cevap ver- (giuaacutep uereacuterum) lsquorisponderersquo (108r)ceviz (gieuiacutes) lsquonoce moscatarsquo (100r)Cezayir (gisaiacuter) lsquoAlgieri citagrave in Barberiarsquo (59v)cılasıncelasın (gielasiacuten) lsquobrauo poterosorsquo (65v) bull Osm lsquokahraman babayiğit
guumlrbuumlz delikanlırsquo (TS 767-68) La forma celacircsın egrave data da TETTL 1 425cıva (giuaacute) lsquoargento uiuorsquo (62v)cibs (gibiacutes) lsquogesso p(er) fabricarersquo (90r)ciger (gigheacuter) lsquofecatorsquo (77r)cin (giacuten) lsquospiriti infernalirsquo cinden vurul- (gindeacuten uurulmiacutescium) lsquospiritarsirsquo
(113r) bull sect 3213acins (giacutens) lsquogente nationersquo (90r) lsquolegnagiorsquo (95v) lsquostripe (sic) razzarsquo (113v)
rarr ccedilingana cins Macarcoumlmert (giumeacutert) lsquocortese liberalersquo (71r)coumlmertlik (giumertliacutec) lsquoliberalitagraversquo (95v)cuumlmle (giuacutemle) lsquotuttrsquoinsiemersquo (116v)cuumlnk (giuacutenc) lsquolibro di ricordo squarciafogliorsquo [= taccuino notes] (95v) bull Osm
lsquolibretto di canzoni ograve altri versirsquo (Men 1663) Secondo TETTL 1 453 evoluzione semantica di coumlngcuumlnkcuumlng lsquobir ccedileşit buumlyuumlk gemirsquo di origine ultima malese (cfr port junco ingl junk it giunca ecc)
cuumlz (giuacutes) lsquoquinternorsquo (106v)
69corpus lessicale turco
Ccedil
ccediladır (ciadeacuter) lsquopadiglionersquo (101v)ccedilak (ciaacutec) lsquofincheacutersquo (77v) bull Osm lsquousque usque adeo utrsquo (Men 1553)ccedilak- (ciaccaacuterum) lsquovenire agrave gran moltitudinersquo (177r) rarr şimşek ccedilak- bull Il sign
del F non egrave riscontrabileccedilakal (ciaccaacutel) lsquocontadinorsquo (70v) lsquorustico uillanorsquo (109r) lsquovolpersquo (118r) bull Lo
zoonimo turco significa ovviamente lsquosciacallorsquo il passaggio semantico a lsquovolpersquo non pare altrimenti attestato (cfr rarr tilki) Per i significati connotativi cfr t dial ccedilakal lsquoipsiz serseri işbilmeyen acemi toy cimrirsquo (DS 1041)
ccedilakı (ciacchiacute) lsquocoltello a rasolorsquo [= a serramanico] (69v)ccedilakır (ciaghiacuter) lsquovinorsquo (117v)ccedilakşır (ciecscieacuter) lsquocalzettersquo (66v) rarr gey-ccedilal- (cielaacuterum) lsquopercuoterersquo (103v) lsquosonarersquo (112r) rarr ccedilingane ccedilal- dil ccedilal-
dilbazlık fiska ccedilal- muziki ccedilal- taban ccedilal- volta ccedilal-ccedilalış- (cialiscieacuterum) lsquoaffaticarsirsquo (58v) lsquofaticarersquo (76v) lsquoprocurarersquo (105v) bo-
ġazına ccedilalışan (bugasinaacute cialisceacuten) lsquogolosorsquo (90v) bull Il sintagma ottomano usuale per lsquogolosorsquo egrave boġaz kulukulı (Men 3801 Pianz 157)
ccedilalka- (cialcaacuterum) lsquocriuellarersquo (71v) bull Osm tml ccedilalka(la)mak lsquoto shake agi-tate to sieve (grain) (by shaking it)rsquo (Redhsup2 169)
ccedilam (ciaacutem) lsquopigna fruttorsquo (104v)ccedilam aġacı (ciaacutem agaacutecc) lsquopigna alberorsquo (104v)ccedilanak (cienaacutec) lsquopiattorsquo (104r) lsquovaso nomersquo (117r)ccedilardak (ciardaacutec) lsquocapannarsquo (67r)ccedilare (ciaacutera) lsquoricapitorsquo [= aiuto sostegno provvisione] (107v)ccedilarşaf (ciarsciaacutef) lsquolenzuolorsquo (95v)ccedilarşı (ciarsciaacute) lsquopiazzarsquo (104v)ccedilaşıt (ciarsciacutet) lsquospia spionersquo (113r) bull Per lrsquoepentesi cfr t dial ccedilarşut lsquobildir-
meden denetleyen (kimse)rsquo (DS 1084)
70
ccedilat- (ciataacuterum) lsquoinuestire proprio di vascellirsquo (94v) bull Osm lsquose joindre srsquoem-boicircter srsquoentre-choquer se heurter aborderrsquo (BarbM 1 555-56)
ccedilatla- (ciatilaacuterum) lsquocreparsirsquo (71v)ccedilatlat- (ciatilateacuterum) lsquocrepar ad altrorsquo (71v)ccedila(v)uş (ciauacutesc [ciauacutes (98r)]) lsquoambasciadorersquo (60v) lsquomessagierorsquo (98r) hunkacircr
ccedila(v)uşı (inchiaacuter ciausciacute) lsquoambasciador del Rersquo (61r) bull Osm lsquoa herald a poursuivant a messengerrsquo (Redhsup1 711) Cfr lrsquoantico turchismo italiano chiausso (chiaus ciaus) lsquomesso drsquouna autoritagraversquo (DEI 895)
ccedila(v)uşlık ccedilavuşlıġa git- (ciauacutesclighaacute ghideacuterum) lsquoandar in atildebasci[e]riarsquo (61r)ccedilay (ciaacutei) lsquofiumersquo (78r) rarr kenar Nil succedilek- (cicheacuterum) lsquotirar dietrorsquo (115v) adı ccedilek- (adiacute cicherum) lsquoleuar la famarsquo
(76v) kem adı ccedilek- (chieacutem adiacute cicheacuterum) lsquoinfamarersquo (93v) kuumlrek ccedilek- (ghiureacutec cicheacuterum) lsquovocarersquo [= vogare] (118r) rarr azap bela caba ccedilek- succedil bull Per il primo sintagma cfr adı ccedilekmek (adi ciekmek) lsquosmaccare [= svergognare] qualchunorsquo (Mol 406)
ccedilekiccedil (ciechiacutecc) lsquomartellorsquo (97r)ccedilekiccedille(n)- (ciechiccleneacuterum) lsquomartellarersquo (97r) bull sect 3221accedilekil- (cichileacuterum) lsquoarrapparsi arronchiarsirsquo [rarr buruş-] (62v) bull Cfr ccedilikil-
(cichilurum) lsquoritirarsi ragrinzarsirsquo (Carr 108)ccedilekirdek (ciecheacuterdec) lsquoossa dei fruttirsquo (100v)ccedilekirge (cighirgheacute) lsquogrillo animalettorsquo (91r)ccedilekiş- can ccedilekişir (giaacuten cicscieacuter) lsquosta facendo il trattorsquo [= egrave agonizzante] (98v)
bull Tml can ccedilekişmek lsquoto be dying in agonyrsquo (Redhsup2 154)ccedilektiri gemi (cictriacute ghiemiacute) lsquogalerarsquo (79v) bull Osm ccedilektuumlri lsquotriremisrsquo (Men On
1695)ccedilektiri lsquogalley (used for wartrading)rsquo (Redhsup2 180)ccedilelebi (cielebiacute) lsquocaualiero persona nobilersquo (68r) lsquogentilrsquohuomorsquo (90r) lsquonobi-
lersquo (100r)ccedilelik (cieliacutec) lsquoacciaro metallorsquo (57v)ccedilengel demir ccedilengeli (demiacuter ciengeliacute) lsquocrocco di ferrorsquo (71v)ccedilerak (cieraacutec) lsquocandelierersquo (67r)ccedileşme (ciescimeacutet) lsquofontanarsquo (78r) bull La forma del F denota lrsquoinflusso analogico
degli arabismi in -et (riflesso della tārsquo marbūṭa)ccedileşte (ciesteacute) lsquoliuto da sonarersquo (96r) bull Osm lsquouzun saplı buumlyuumlk tekneli bir ccedileşit
musiki aletirsquo (TS 870) ccedileşde (cescdeh) lsquocitararsquo (Carr 105)ccedilevir- (cieuereacuterum) lsquocircondare girare intornorsquo (69r) lsquotorniarersquo (115v) ben
şişi ccedileviriruumlm (ben scisciacute cieuereacuterum) lsquoio uolto lo spitorsquo (59r)ccedilevirme (cieuermesiacute) lsquoriparo siepersquo (108r) bull Il dato del F egrave palesemente tratto
da un sintagma del tipo ccedilit ccedilevirmesi Cfr ccedilit ile ccedilevirmek lsquosiepare assie-parersquo (Men On 1541)
ccedilevre (cieueregrave) lsquocircolo o ruota di (per)sone i q(ua)li o stanno in piedi o seden-do o in qualsiuoglrsquoaltro modorsquo (69r)
ccedileyne- (cineacuterum) lsquomasticarersquo (97r) bull Il F documenta giagrave la forma lsquomodernarsquo ccediliyne-ccediliğne- (TETTL 1 524)
71corpus lessicale turco
ccedileyrek (ciereacutec) lsquoquarto partersquo (106v) bull T dial ccedilerek lsquoccedileyrekrsquo (DS 1145)ccedileyrekle- (cierecleacuterum) lsquosquartarersquo (113v) bull In questo sign il verbo egrave registrato
pure da Arg70 e Mol 427ccedilıban (ciubaacuten) lsquoaposteumarsquo (62r) lsquoposteumarsquo [= ascesso] (105v) lsquocarbonchiorsquo
(67v)ccedilıfut (cifuacutet) lsquogiudeorsquo (90v)ccedilıġır- (cighireacuterum [cighereacuterum (91r)]) lsquocantarersquo (67r) lsquochiamarersquo (68v) lsquogridarersquo
(91r) meydana ccedilıġır- (maidanaacute cighireacuterum) lsquodisfidarersquo (74r) bull Osm lsquoba-ğırmak haykırmak davet etmek ccedilağırmakrsquo (TS 886-87) t dial ccedilığırmak lsquoto call to sing (a song)rsquo (prov[incial] Redhsup2 184) Il sintagma usuale per lsquosfidarersquo egrave meydana okumak
ccedilıġırt- (cighirteacuterum) lsquomandar a chiamarersquo (96v) bull Osm lsquoinvitare chiamare indirersquo (Dede Korkut 336)
ccedilık- (cicheacuterum) lsquoascendere salirersquo (63r) rarr deġirmen gemi bull Dal punto di vista formale egrave palese la confusione con rarr ccedilek-
ccedilıkar- rarr embik koumlk yarakccedilıplak (ciuplaacutec) lsquonudorsquo (100r)ccedilıplak et- (ciuplaacutec edeacuterum) lsquospogliarersquo (113r)ccedilıra (cieraacute) lsquoedera legnorsquo (75v) bull Osm tml lsquoresinous piece of woodrsquo (Redhsup2
189)ccediliccedilek (cicieacutec) lsquofiorersquo (78r) lsquovaroli mal di puttirsquo (117r)ccediliccedileklen- (ciciecleneacuterum) lsquofiorirersquo (78r) lsquometter li uarolirsquo (117r)ccediliccedilekli (ciciecliacute) lsquofioritorsquo (78r)ccedilift (ciacuteft) lsquocoppiarsquo (71r) lsquoparorsquo (101v) ccedilift tek (ciacuteft teacutec) lsquopari et disparirsquo (102r)ccedilift suumlr- (cift sureacuterum) lsquoararersquo (62r) lsquocultiuar la terrarsquo (72r)ccediliftccedili (ciftciacute [ciftgiacute (62r 97r)]) lsquoagricoltorersquo (59r) lsquoaratorersquo (62r) lsquomassaro di
biadersquo (97r)ccediliftccedililik (ciftiliacutec) lsquoagricolturarsquo (59r)ccediliġ (ciacute) lsquocrudo n(on) cottorsquo (71v)ccedilimdi- (cimdireacuterum) lsquopizzicarersquo (104v) bull Attestato sia nelle fonti ottomane sia
nel t dial (TS 921 DS 1222)ccedilin sabah (ciacuten sabaacute) lsquoa buonrsquohora matinorsquo (57r) lsquoal far del giornorsquo (59v)ccedilingane cins (ciacutengana giacutens) lsquozingari popolirsquo (118v) bull La tesi comunemente
accettata che vede come fonte dellrsquoetnonimo il gr Aqiacutegganoj denomina-zione dei membri di una setta medievale di eretici (TETTL 1 519) egrave stata messa in discussione da M Stachowski il quale la considera laquoeine ge-lehrte Volksetymologieraquo (StM Zig 161) e dal canto suo pone la voce in possibile relazione etimologica coi termini ungherese szegeacuteny e ant turco čiumlgāń entrambi lsquopoverorsquo (ibid)
ccedilingane ccedilal- (cinganeacute cielaacuterum) lsquoadularersquo (58r) lsquoallettare lusingarersquo (59v) bull Sintagma di cui non abbiamo trovato altra documentazione
ccedilirkin (cichiacuten) lsquobruttorsquo (65v) bull T dial ccedilikin lsquoccedilirkinrsquo (TTAS)ccedilirkinlik (cichinliacutec) lsquobruttezzarsquo (65v)
72
ccedilivi (ciouiacute) lsquochiodorsquo (68v) bull Il dato del F deve provenire da una Beiform turca ccediluviccediluumlvi cfr kipciaco ccediluvu lsquobiz sivri uccedillu alet tığrsquo (KTS 549) tataro di Crimea ccediluumly lsquoder Nagelrsquo (Radl 3 2189)
ccedilivile- (ciuileacuterum) lsquoinchiodarersquo (93v)ccediliz- (ciseacuterum) lsquointagliarersquo (94v)ccedilizi (cisiacute) lsquolinearsquo (96r)ccediloban (ciubaacuten) lsquopastore drsquoarmentirsquo (102v)ccedilok (cioacutec) lsquoassairsquo (63r) ccediloktan (ciocdaacuten) lsquodi lungo temporsquo ccediloktan beri (cioc-
daacuten beriacute) lsquodi lungo tẽpo in quarsquo (73v) ccediloktandur (cioctaacutendur) lsquogran tempo egraversquo (91r) katı ccediloktur (catiacute cioacutecdur) lsquoegrave tropporsquo (76r) rarr şuumlkuumlr
ccediloumlguumlr (ciuuuacuter) lsquoliuto da sonarersquo (96r) bull Osm lsquoinstrumentum musicum cithara crassius feregrave ut Italicum colascionersquo (Men 1682)
ccediloumlmlek (ciumleacutec) lsquovaso nomersquo (117r)ccediloumlz- (cieseacuterum) lsquoscioglierersquo (110r) bull Cfr ccedilezmek (cesmek) lsquodisciogliere disli-
gare sciogliere slegarersquo (Mol 121 passim)ccediloumlzgi (ciosghiacute) lsquofilato p(er) far telarsquo (72v) lsquovrdimento et trama cioegrave il filato il
quale srsquoha da tessere innante drsquoesser tessutorsquo (115r)ccedilubuk (ciubuacutec) lsquobacchettarsquo (64r)ccediluha (ciuaacute) lsquopanno di lanarsquo (102r)ccedilukur yer (ciucuacuter ieacuter) lsquocauarsquo (68r)ccedilulha (ciuluhaacute) lsquotessitorersquo (115r) bull sect 216ccediluval (ciuaacutel) lsquobisaccia saccorsquo (65r)ccediluvaldız (ciualdiacutes) lsquoaco saccora[]rsquo (57v)ccediluumlnki (ciunchiacute) lsquoda poicheacutersquo (72v) lsquopoicheacutersquo (104v)ccediluumlruumlk (ciuruacutec) lsquofracitorsquo (78v)ccediluumlruumlk ol- (ciuruacutec holuacuterum) lsquoammarcirsirsquo (61r)
73corpus lessicale turco
D
daġ (daacuteg) lsquomontagnarsquo (98v) rarr tepedaġıt- (daghiteacuterum) lsquodispargierersquo (74r) lsquodissiparersquo (74v) lsquosbaragliare sbarat-
tarersquo (109v)daġlı (dagliacute) lsquomontuosorsquo (98v)daha (daaacute) lsquoanchora aduerbiorsquo (61r) daha degil (dahaacute deiacutel) lsquonon ancorarsquo
(100r) rarr eyi tezdaima (daacuteima) lsquoeternamentersquo (76r) lsquosemprersquo (110v)daira (dahiraacute) lsquocircolorsquo (69r)dalak (talaacutec) lsquomilzarsquo (98r)damak (dumaacuteg) lsquopalato nella boccarsquo (101v) bull Puograve darsi che la forma del F sia
sorta per accostamento a rarr dumagudamar (damaacuter) lsquovena del sanguersquo (117r)damla (damlaacute) lsquogocciolarsquo (90v) damlaya damlaya (damlaaacute damlaaacute) lsquoa goccia
a gocciarsquo (59r)damla- (damlaacuterum) lsquogocciolarersquo (90v)danış- (daniscieacuterum) lsquoconferire domatildedar cotildesigliorsquo (70r) lsquoconsegliarsirsquo (70v)danışman (daniscmaacute) lsquoconsiglierersquo (70v) bull Osm lsquodanışılan kimse fakih acirclimrsquo
(TS 1000) lsquowise scholarrsquo (Birnbaum 74) tml lsquoconsultant adviserrsquo (Redhsup2 209) La forma del F egrave forse dovuta a ipercorrezione con accostamento ai nomi verbali in -ma
dar (daacuter) lsquoangusto strettorsquo (61v)dar et- (daacuter edeacuterum) lsquostringerersquo (114r)darccedilın rarr tarccedilındarı (dariacute) lsquomiglio biadarsquo (98r)darıl- (darileacuterum) lsquosentir affannorsquo (111r)davacı (daugiacute) lsquocontrariorsquo (70v) bull Cfr davcı (daugi) lsquoactor Klaumlgerrsquo (Meg)davar (daguaacuter) lsquobestia genericorsquo (65r) bull Osm lsquopecus jumentumrsquo (Men 2153)davul (dauacutel) lsquotamburrorsquo (114v)
74
dayan- (daianeacuterum) lsquoappogiarsirsquo (sic) (62r) lsquodurarersquo (75r) lsquopontellarersquo (105r)de imdi (deacute ndiacute) lsquohorsuacutersquo (92r) lsquosu uiarsquo (114r) bull Osm lsquosugrave dunque sugrave sugraversquo (Men
417) La forma dendi egrave attestata nel Divano di Mustafa Acircli (1584) (TS 1078)
de- (deacuterum) lsquodirersquo (73v) rarr demek iste-dede (dedegrave) lsquoauo il padre del padre o della madrersquo dede karı (dedeacute carigrave)
lsquolrsquoauarsquo (63v)defin (defiacuten) lsquoesequie di mortirsquo (76r)defin et- (defiacuten edeacuterum) lsquofar lrsquoesequiersquo (76r)defter (teuteacuter) lsquolibro di contirsquo (95v) bull T dial tevter lsquodefterrsquo (TTAS)deg- (deieacuterum) lsquoapprezzarersquo (62r) lsquotassare stimarersquo (114v) kaccedil deger (caiacutecc
deier) lsquoquanto ualersquo (106v) bull In Mol 331 questrsquoultimo sintagma italiano egrave tradotto niccedile deger (nice deghier)
deg(e)nek (dijneacutec) lsquobastonersquo (64v) bull T dial diynek lsquodeğnekrsquo (DS 1529) Per la discussione etimologica v Carr 117
degil rarr caiz dahadeġirmen (dighirmeacuten) lsquomolinorsquo (98v) deġirmene ccedilık- (dighirmenaacute cicheacuterum)
lsquomacinarersquo (96v)deġirmen taşı (dighirmeacuten taacutesc) lsquomacina di molinorsquo (96v)deġirmenci (deghirmengiacute) lsquomolinarorsquo (98v)degiş- (decscieacuterum) lsquobarattare catildebiarersquo (64v) lsquomutarersquo (99r) din degiş- (diacuten
decscieacuterum) lsquorenegarersquo (107v) bull La forma del F presenta sincope (sect 215) e successiva assimilazione (sect 225a)
degiştir- (decstereacuterum) lsquocambiarersquo (66v)deġmede (deimedeacute) lsquodifficilmentersquo (73v) lsquopiugrave presto di no che di sigrave mi par
difficilersquo (104v) bull Osm deġme de lsquonon facile vix quasi verorsquo (Men 2112) değmede (dejmede) lsquostento a crederlo non mi parersquo (Pianz 78)
dek akşama dek (acsciamaacute deacutec) lsquofin a nottersquo şimdiyedek (sciacutemdi edeacutec scim-diedeacutech) lsquofin adessorsquo (77v) lsquoinfin adessorsquo (94r)
del- (deleacuterum) lsquobucarersquo (65v) lsquoforarersquo (78r)deli (deliacute) lsquofarneticorsquo (76v) lsquomattorsquo (97v) lsquopazzorsquo (102v)deli ol- (deliacute holuacuterum) lsquofarneticarersquo (76v) lsquoimpazzirersquo (93r)delik (deliacutec) lsquobucorsquo (65v) lsquopertusorsquo (104r)delikanlı (deli caacuten) lsquogiouanersquo (90v) bull Abbiamo posto come lemma la forma
turca comune La voce del F egrave prob dovuta a una retroformazionedelikle- (delicleacuterum) lsquopertusarersquo (104r) bull Il verbo usuale egrave rarr del-delil (deliacutel) lsquoguidarsquo (91v)delilik (delliacutec) lsquopazziarsquo (102v) bull sect 215dem bir demde (bir dendeacute) lsquoistante di temporsquo (94v) ol demden (ol dendedeacuten)
lsquoda quel punto di tẽporsquo (72v) bull Osm bir demde lsquoin un momentorsquo (Men 2133) Nel dato del F il suff di locativo egrave stato incorporato nella parola (sect 311b)
demek iste- (demecsteacuterum) lsquosignificarersquo (111v) bull Tml lsquoto mean mean to sayrsquo (Redhsup2 217)
75corpus lessicale turco
demir (demiacuter) lsquoferrorsquo (77r) geminuumlŋ demiri (ghieminuacuten demiriacute) lsquoancora di nauersquo (61r) rarr ccedilengel kazık
demirci (demirgiacute) lsquoferrarorsquo (77r)deŋiz (denghiacutes) lsquomarersquo (97r) deŋiz geccedil-gez- (denghiacutes ghieccieacuterum denghiacutes
ghieseacuterum) lsquonauigarersquo (99v) rarr fırtına Kara Deŋiz suderi (diacuter) lsquocoiro pellersquo (69v) rarr yuumlz-sup2 bull sectsect 211a 312derin (deriacuten [diriacuten (105v)]) lsquofondale del marersquo (78r) lsquoprofondorsquo (105v)derman (dermaacuten) lsquoremediorsquo (107v)derman et- (dermaacuten edeacuterum) lsquoremediarersquo (107v)derun (deruacuten) lsquocuorersquo (72r) bull Osm lsquolrsquointeriore il cuore le viscerersquo (Men
2066)derviş (deruiacutesc) lsquoperegrinorsquo (103) bull Lo stesso sign egrave dato da Masc 123 e si ri-
ferisce al fatto che alcuni dervisci erano itineranti e vivevano di elemosina passando di cittagrave in cittagrave e di villaggio in villaggio
dervişlik (deruiscliacutec) lsquoperegrinaggiorsquo (103v)dervişlik et- (deruiscliacutec edeacuterum) lsquoperegrinarersquo (103v)derya (deriaacute) lsquovastitagraversquo (117r) bull Comrsquoegrave noto questo persianismo significa propr
lsquomarersquo Per il sign figurato del F cfr tml derya lsquosea vast expanse (of st)rsquo derya gibi lsquolots of superabundantrsquo (Redhsup2 223)
destur (testeacuter) lsquolicenzarsquo (96r) bull Cfr testir lsquolicentiarsquo (Arg 243) Per la forma del F cfr lrsquoantico turchismo serbo tester (testěrь) (StS Chr 66)
destur al- (testeacuter aleacuterum) lsquolicentiarsirsquo (96r)destur ver- (testeacuter uereacuterum) lsquolicentiarersquo (96r) bull Cfr testir ver- (testir uerurum)
lsquolicentio do licentia ad unorsquo (Arg 243)deve (deueacute) lsquocamelorsquo (66v)deve kuşu rarr yumurtadeveci (deuegiacute) lsquocameliero guard(iano) di cam(melli)rsquo (66v)devlet (deuleacutet) lsquosortersquo (112r)devletli başı devletli (basciacute deuletliacute) lsquobeatorsquo (64v) lsquofelicersquo (77r)devran (deuraacuten) lsquomondorsquo (98v) bull Per il sign cfr devraumln (deuraelign) lsquoil mondorsquo
(Arg 80)devşir- (deusciereacuterum) lsquocoglierersquo (69v) lsquocongregare raccoglierersquo (70v) lsquopie-
garersquo (104v)deyiş (deiacutesc) lsquomotto diceriarsquo (99r) lsquoprouerbiorsquo (106r)deyiver- (deiuereacuterum) lsquoproponere un negotiorsquo (106) lsquoraccontarersquo (107r) bull
Osm deyivirmekdiyuumlvirmekdeyivermek lsquodire dettare raccontare riferi-re espor rersquo (Men 2224)
dışarı (discieriacute) lsquofuorarsquo (79r)dib (dibiacute) lsquofondale del marersquo (78r) bull sect 311adibelik (dibeliacutec) lsquoagrave fatto dellrsquointuttorsquo (58v)didar dizar (didaacuter [disaacuter (75v 92v)]) lsquoaspetto voltorsquo (63r) lsquoeffigiersquo (75v) lsquoima-
gine figurarsquo (92v) bull Osm didardizar lsquocospetto vista viso volto facciarsquo (Men 2209)
76
dik-sup1 (dicheacuterum) lsquocugirersquo (72r)dik-sup2 (dicheacuterum) lsquopiantarersquo (104r)diken (dichieacuten) lsquospinarsquo (113r) rarr ısırgan dikeni kara dikendikine (teghineacute) lsquoalla riuersarsquo (60r) bull Osm dikine gitmek lsquoaksine hareket et-
mekrsquo (TS 1144) t dial tikine lsquodikine dik dik aksirsquo (TTAS)dil (diacutel) lsquolengua drsquoanimalersquo (95v) rarr ara- doumlnduumlr-dil ccedilal- (dil cielaacuterum) lsquotartagliare intoppar la linguarsquo dil ccedilalan (dil cielaacuten)
lsquotartaglio blesorsquo (114v) bull In tml dili ccedilalmak egrave attestato nel sign di lsquoto have the accent (of)rsquo (Redhsup2 230)
dilbaz (dilbaacutes) lsquolosingatorersquo (96r) lsquoparlatore adulatorersquo (102r)dilbazlık (dilbasliacutec) lsquolosingersquo dilbazlık ccedilal- (dilbasliacutec cielaacuterum) lsquolosingarersquo
(96r)dilek (dileacutec) lsquodimanda richiestarsquo (73v)dilek et- (dileacutec edeacuterum) lsquodimandar cotilde prighierersquo (73v)dilen- (dileneacuterum) lsquodimandar p(er) amor di Diorsquo (73v) lsquomendicarersquo (97v)dilenci (dilengiacute) lsquomendicantersquo (97v)dilsiz (diacutel siacutes) lsquomutorsquo (99r)din rarr degiş-diŋle- (dineacuterum) lsquoascoltarersquo (63r) lsquovdire intenderersquo (117r) bull La var diğne-
diyne- egrave ben attestata sia in epoca ottomana sia nei dialetti turchi odierni (v Pianz 81 e i dati colagrave segnalati)
direk (direacutec) lsquoantenna di vascellorsquo (61v) lsquocolonnarsquo (69v)diri (diriacute) lsquovi[uo]rsquo (118r)diril- (dirileacuterum) lsquoresuscitarsirsquo (107v)dirilt- (diriteacuterum) lsquoresuscitarersquo (107v) bull La forma del F egrave molto dubbiadirlen-deg (dirleneacuterum12) lsquoesercitarsirsquo (76r) bull Rifatto su rarr dirlikdirlenmişdeg (dirlenmiacutesc) lsquoesercitatorsquo (76r)dirlik (dirliacutec13) lsquoesercitiorsquo (76r) bull Osm lsquovita mezzi da viuere modo di viuerersquo
(Men 2060-61)diş (diacutesc) lsquodentersquo (73r) rarr agrı fil dişdiş ayıtl[ıya]cak (diacutesc aitl[]giaacutec) lsquonetta dentirsquo (99v) bull Nella Kamus Tercuumlmesi
(18deg-19deg sec) il lemma arabo al-ḫilacircl viene cosigrave illustrato diş ve kulak ayırtlıyacak şeye denir (TS 321)
diş eti (eacutet discisiacute) lsquogengiua di dentirsquo (90r) bull sect 412adişi (disciacute) lsquofeminarsquo (77r) rarr koyundivit (deuiacutet) lsquocalamaro da scriuerersquo (66r) bull La var devit egrave data anche da Masc 23diz (diacutes) lsquoginocchio parte della gatildebarsquo (90r)diz egil- (diacutes eghileacuterum) lsquoinginocchiarsirsquo (94r) bull Il sintagma usuale egrave diz ccediloumlk-
mek
12 Corr in luogo di iacutesc edeacuterum13 Corr in luogo di iacutesc
77corpus lessicale turco
dizar rarr didardizlik (disliacutec) lsquocalzersquo (66v) bull Osm tml lsquoknee-length pants knee-length stock-
ingsrsquo (Redhsup2 237)doġ- (douruacuterum) lsquonascerersquo (99v) bull Lrsquoaoristo del F denota confusione con
doġur- lsquopartorirersquodoġan (dugaacuten dughaacuten) lsquofalcone ugellorsquo (76v) lsquosparuiere ugellorsquo (112v)doġrı (douacuteri) lsquodirittorsquo (75r) lsquofedelersquo (77r) lsquofidato sincierorsquo (77v) lsquogiustorsquo
(90v) doġrına (dourinaacute) lsquoal drittorsquo (59v) rarr aşaġa yukarı bull sect 212bdoġrı et- (douacuteri edeacuterum) lsquodrizzarersquo (75r)doġrılık (douriliacutec) lsquosinceritagraversquo (111v)doġu rarr guumln doġusıdoku- (dochuacuterum) lsquotesserersquo (115r)dokun- (duccaneacuterum) lsquovrtare a qualche locorsquo (118v) hayrına dokun- (chairinaacute
duchaneacuterum) lsquofar benefitiorsquo (76v) bull Osm t dial dokanmak lsquotoccarersquo (Pianz 84) lsquodokunmakrsquo (DS 1540) Per il sintagma cfr tml hayrı dokunmak lsquoto be of use (to) be a help (to)rsquo (Redhsup2 324)
dokundıdeg (duchundiacute) lsquoscoglio nel marersquo (110r) bull sect 315bdolaş- (dolascieacuterum) lsquoaggirarersquo (59r) lsquocircondarersquo (69r) lsquogiarare (sic) atildedar ua-
gabondorsquo (90v) nerede dolaşıp gidersen (neredeacute dolasciacutep ghideacutersen) lsquodoue uai giratildedorsquo ben vilayeti dolaştum (beacuten velaietiacute dolasctuacutem) lsquoio hograve girato la citagraversquo (59r)
doldur- (dolduruacuterum) lsquoempirersquo (75v) lsquoimpirersquo (93r) tuumlfek doldur- (tufeacutec dol-duruacuterum) lsquocaricar la scopettarsquo [rarr tuumlfek] (67v)
dolısup1 (doliacute) lsquopienorsquo (104v) dolıdur (doliacutedur) lsquoegrave pienorsquo (76r)dolısup2 (doliacute) lsquodiluuiorsquo (73v)domuz (domuacutes) lsquoporcorsquo (105r) rarr yaban d yaġ bull Rispetto allrsquoosm lett
doŋuz la forma con nasale labiale impostasi poi nel turco moderno egrave giagrave attestata in testi in trascrizione del XVI sec (cfr Arg 85)
donanma (donalmaacute) lsquoarmata per marersquo (62v) bull sect 226dost (doacutest) lsquoamicorsquo (61r)dost ol- (doacutest holuacuterum) lsquoamicarsirsquo (61r) lsquofar amicitiarsquo (76v)dostlan- (dostlaneacuterum) lsquoinamicarsirsquo (93r)dostlık (dostliacutec) lsquoamicitiarsquo (61r) dostlıġum var (dostiliguacutem vaacuter) lsquohauer ami-
citiarsquo (91v)doy- (doiuacuterum) lsquosatiarsirsquo (109v) doyınca (doiacutenge) lsquoa satietagraversquo (62v)doyumlık (doiumliacutec) lsquobọṭṭịṇorsquo14 (65v)doyur- (doiuruacuterum) lsquosatiarersquo (109v)doyurmış (doiurmiacutesc15) lsquosatiatorsquo (109v)
14 Dopo questa parola semicancellata crsquoegrave una grossa macchia che potrebbe nascondere altre parole
15 La tracciatura della r egrave molto incerta si potrebbe leggere anche doiumiacutesc
78
doumlg- (dueacuterum [dugeacuterum (57r)]) lsquoabbatterersquo (57r) lsquobatterersquo (64v) lsquopercuoterersquo (103v) lsquopestarersquo (104r) bull Siamo incerti se considerare dugerum un errore grafico per dugherum o un effettivo caso di palatalizzazione (sect 222)
doumlguumlş (duguacutesc) lsquobattagliarsquo (64v) lsquocombattimentorsquo (69v) lsquoguerrarsquo (91v) bull Cfr t dial doguş lsquodoumlvuumlşrsquo (TTAS)
doumlguumlş- (dugusciuacuterum) lsquoazzuffarsirsquo (63v) bull Cfr t dial doguşmak lsquodoumlvuumlşmek vuruşmakrsquo (TTAS)
doumlk- (ducchieacuterum) lsquodiffonderersquo (73v) lsquoriuersare spanderersquo (108v) lsquobuttarersquo (112v)
doumlkuumll- (ducculuacuterum [ducchiuluacuterum (112v)]) lsquodiffondersirsquo (73v) lsquospandersirsquo (112v) bull In questo caso egrave supponibile che la grafia duccul- sia una mera trascuratezza
doumln- (duneacuterum) lsquoritornarersquo (108r) lsquovoltarsirsquo (118r)doumlnduumlr- (dunduruacuterum) lsquorenderersquo (107v) lsquovoltarersquo (118r) dilden dile doumlnduumlr-
(dildeacuten dileacute dunduruacuterum) lsquotradurre drsquouna lingua ad ũrsquoaltrarsquo (116r) soumlzuumlm(uuml) doumlnduumlr- (susuacutem dunduruacuterum) lsquodisdirersquo (74r) bull Il sign di lsquoccedilevirmek tercuuml-me etmekrsquo egrave ben attestato in ant osm (TS 1238)
doumlrdinci (dortngiacute) lsquoquarto numerorsquo (106v) bull La forma doumlrdinci egrave data da Men 2162 La grafia del F pare denotare una var doumlrtıncıdortıncı
doumlrt (doacutert) lsquoquattrorsquo (106v)doumlşet- (duscieteacuterum) lsquodistenderersquo (74v)dua (duacutea) lsquoorationersquo (101r)dudak (dudaacutec) lsquolabrorsquo (95r)dudu kuşu (duduacute cuacutesc) lsquopappagallorsquo (102r)duhavi (duchauiacute) lsquovilluto lauoratorsquo (117v) bull Osm lsquoalto et basso uellutorsquo
(duchaauj16 Arg 87) lsquoa type of green velvetrsquo (E Ccedilelebi Dankoff 33) Queste due erano finora le sole attestazioni note della voce che egrave di origine sconosciuta (TETTL 1 658)
dumagu (dumaacuteg) lsquocatarrorsquo (68r) bull sect 312duman (dumaacuten) lsquonebbia vaporersquo (99v)dumanlı (dumanliacute) lsquonebbiosorsquo (99v)dur- (duruacuterum) lsquofermarsirsquo (77r) durmayıp (durmaiacutep) lsquocontinuamentersquo (70v)
lsquotuttauiarsquo [= ancora] (116r) rarr asıl-durrakı (durrachiacute) lsquonoce persicorsquo (100r) bull Osm lsquonoce persicarsquo (Men 2044)
tml durakı lsquonectarine Prunus persica nectarinarsquo (Redhsup2 248) lt gr dw-raacutekinon lsquo= lat duracinum a kind of peachrsquo (Liddel-Scott 464) forse per tramite arabo (Meyer 29)
duvar (duaacuter) lsquomoragliarsquo (98v) lsquomurorsquo (99r)duumlduumlk (duduacutec) lsquoflauti di sonarersquo (78r)duumlge (dugheacute) lsquovitello grandersquo (118r) bull Osm lsquoiki yaşında sığırrsquo (TS 1300-01)duumlgme (duumeacute) lsquobo[ttone]rsquo (65v)
16 La lezione duchaanj (Arg Ad 173) egrave erronea
79corpus lessicale turco
duumlguumlm (duumeacute) lsquogroppo nodorsquo (91r) bull Evidentemente la forma del F si egrave contaminata col lemma precedente
duumlguumln (duguacuten) lsquonozze di sposirsquo (100r) bull T dial dugun lsquoduumlğuumlnrsquo (TTAS)duumlkacircn (duchieacuten) lsquobottegarsquo (65v) bull Cfr duumlgen (dughien) lsquobottegharsquo (Arg 88)duumllger (dulgheacuter) lsquomaestro drsquoasciarsquo (96v)duumlmduumlz (duacutem duacutes) lsquoliscio pianorsquo (96r) lsquoritondorsquo (108r) duumlmduumlz ovadur (duacutem
duacutes ouaacutedur) lsquoegrave pianarsquo (76r)duumlmduumlz et- (duacutemduacutes edeacuterum) lsquopianarersquo (104r)duumlmen (dimeacuten) lsquotemone di uascellorsquo (115r) bull Cfr timen lsquotimonersquo (Arg 244)
La var del F non pare segnalata da altre fonti (v LF 432-435)duumln (duacuten) lsquohierirsquo duumln gece (duacuten iegieacute) lsquohieri serarsquo duumln sabah (duacuten sahbaacute)
lsquohieri mattinarsquo (92r)duumlnya (duniaacute) lsquomondorsquo (98v)duumlş (duacutesc) lsquosognorsquo (111v) lsquovisione del sonnorsquo (118r) duumlşte (duscde) lsquoin sognorsquo
(94r) duumlşte goumlr- (duscdeacute ghiuruacuterum) lsquosognarersquo (111v)duumlş- (duscieacuterum) lsquocaderersquo (66r) lsquocascarersquo (67v)duumlşek (duscieacutech) lsquoletto di dormirersquo (95v) lsquomatarazzorsquo (97r)duumlşman (duscmaacuten) lsquoinimicorsquo (94r) lsquonemicorsquo (99v)duumlşmanlık (duscmanliacutec) lsquoinimicitiarsquo (94v) lsquonemicitiarsquo (99v)duumlşuumlr- karı oġlan duumlşuumlr- (cariacute ouglaacuten dusciuruacuter) lsquodisconciarsi la dotildena grauidarsquo
(74r) bull Osm oġlan duumlşuumlrmek lsquosconciarsi disperdere il fruttorsquo (Men 2173)duumlz- (duseacuterum) lsquoabbellirersquo (57r) lsquoadornarersquo (58r) lsquoordinare metter in ord(in)ersquo
(101r)duumlzuumllmiş (dusulmiacutesc) lsquoabbellitorsquo (57r)
80
E
ebe (ebeacute) lsquomadre del padrersquo (96v) bull Osm t dial lsquoaua cioegrave nonnarsquo (Mol 63-64) lsquograndmotherrsquo (prov[incial] Redhsup2 257)
ebe guumlmeci (hebbeacute ghiumegiacute) lsquomalua herbarsquo (96v)ebeda (ebedeacute) lsquosempiternorsquo (110v) bull Cfr ebede lsquoeterno in eterno senza fine
sempiternorsquo (Mol 138 passim)ebedi (ebediacute) lsquoeternamentersquo (76r)edep (edeacutep) lsquocreanzarsquo (71v) lsquovergognarsquo (117v)edepli (edepliacute) lsquoben creatorsquo (71v)edepsiz (edepsiacutes) lsquoimmodestorsquo (92v)edepsizlik (edepsisliacutec) lsquoimmodestiarsquo (92v)efendi (afeacutendi) lsquopadronersquo (101v) lsquosignorersquo (111v) bull laquoLa variante en a- plus
proche de lrsquoeacutetymon grec passe aux dignitaires turcs de Barbarieraquo (Arveil-ler 94) v lrsquoattestazione seguente (1686 Algeri) laquoLes Chrecirctiens traitent le Bacha drsquoAltesse et les Turcs lui donnent le surnom drsquoAffendi qui marque les Grands du Palaisraquo (id 93) Per altre testimonianze della forma con a- v StS Gr 271
egesup1 (egheacute) lsquolima instromentorsquo (96r)egesup2 (egheacute) lsquocostarsquo [= costola] (71v) bull Osm ege pro eyge lsquocostarsquo (Men 361) =
eyeguuml lsquokaburga kemiğirsquo (TS 1579-80)egele- (egheleacuterum) lsquolimarersquo (96r)egil- (eghileacuterum) lsquoabbassarsirsquo (57r) lsquoinchinarsirsquo (93v) rarr diz egil-egir- (eghireacuterum) lsquofilarersquo (77v)eġlen- (eileneacuterum) lsquodimorarersquo [= tardare] (73v) lsquosoprasederersquo (112r) lsquospassar
il temporsquo (112v)eġlence (eilengieacute) lsquospassa temporsquo (112v)egri (eigriacute) lsquodistortorsquo (74v) bull sect 212aEgriboz (igripoacutes) lsquoNegroponte isola in Tu[rchi]arsquo (99v) bull Osm lsquoEuboja Ne-
gropontersquo (Men 351) lt gr Euacuteripoj propr nome dello stretto che separa
81corpus lessicale turco
lrsquoEubea dal continente e di cui il venz Negroponte egrave una deformazione paretimologica Si noti che la forma del F mantiene la bilabiale sorda della fonte greca per unrsquoaltra testimonianza di tale conservazione cfr Egripos lsquoNegropontersquo (VN 61)
ehl (elaacute) lsquofinorsquo (77v) lsquohabile attorsquo (91v) bull Osm lsquohabilis aptus idoneus dig-nus capaxrsquo (Men 564) Non ci egrave chiara lrsquoorigine della terminazione voca-lica nella forma del Ferraguto
ejderha (esdraacute) lsquoserpentersquo (111r) bull Osm tml lsquodragon large snakersquo (Redhsup2 262)
ek- (eccheacuterum) lsquoseminarersquo (110v)eksik et- (ecsiacutec edeacuterum) lsquosminuirersquo (111v)eksik ol- (ecsiacutec holuacuterum) lsquomancarersquo (96v)eksikli (ecsicliacute17) lsquoimperfettorsquo (93r)eksiklik (ecsicliacutec [echiliacutec (93r)]) lsquoimperfettionersquo (93r) lsquomancamentorsquo (96v)
bull Prob la grafia echilic egrave errata v la correzione apportata dal F al lemma precedente
ekşi (icsciacute [ihcsciacute (57v)]) lsquoacetosorsquo (57v) lsquoagrorsquo (59r)ekşilik (icsciliacutec) lsquoagrezzarsquo (59r)el (eacutel) lsquomanorsquo (97r) elden ele (eldeacuten elleacute) lsquodi mano in manorsquo (73v)elbett (elbeacutet) lsquoad ogni modorsquo (58r)eldiven (eldueacuten) lsquoguanto per le manirsquo (91r)elek (eleacutec) lsquocriuo di farinarsquo (71v)elem (eleacutem) lsquoaffanno fastidiorsquo (58v)elet- (eleteacuterum) lsquocondurrersquo (70r) bull Comune var ottomana e dialettale di ilet-
(Arg 92 Men 381 TS 2048-54 DS 1712)elli (elliacute) lsquocinquantarsquo (69r)elmas taşı (almaacutes taacutesc) lsquodiamante pietra pretiosarsquo (73r) bull T dial almas lsquoel-
masrsquo (DS 227) La forma con a- egrave ben documentata nei Transkriptionstexte (Arg 32 Meg Carr 57)
embik (embiacutehc) lsquolambico instrumentorsquo embikle ccedilıkar- (embicleacute cicaacuterum) lsquolambicare q(ua)lche cosarsquo (95r)
emin (emiacuten) lsquogabbellierorsquo (79v) bull Osm lsquosoprastante intendente doganiere datiaro gabellierersquo (Men 431)
eminlik (eminliacutec) lsquogabbellarsquo (79v) bull Osm lsquosicurezza tranquillitagrave pace uffi-cio di doganierersquo (Men 432)
eŋ rarr eyi soŋ soŋraer (eacuter) lsquomaritorsquo ere ver- (eraacute uereacuterum) lsquomaritar la donnarsquo (97r)er- (eriacuterum) lsquocomprenderersquo (70r) bull Osm tml ermek lsquoto attain achieve to
reachrsquo (Redhsup2 278) Il sign del F corrisponde piuttosto al sintagma aklı ermek lsquoto understand grasprsquo (id 26)
17 Corr in luogo di echiliacute
82
erik (eriacutec) lsquopruno fruttorsquo (106r)erik aġacı (eriacutec agaacutecc) lsquopruno alberorsquo (106r)eri- (erileacuterum) lsquoliquefarsirsquo (96r) lsquosquagliarsirsquo (113v) bull sect 3221b (cfr la cor-
retta forma participiale del lemma seguente)erimiş (erimiacutesc) lsquofuso liquefattorsquo (78r) lsquoliquidorsquo (96r)erit- (eriteacuterum [ereacuterum (78r)]) lsquofondere liquefarersquo (78r) lsquosquagliarersquo (96r)erkek (ercheacutec) lsquomascolorsquo (97r)erkenden (erchendeacuten) lsquoquanto primarsquo (106v)esir (esiacuter) lsquoschiauorsquo (110r)esirge- (esirgheacuterum) lsquosparagnarersquo (112v)eski rarr uumlslupeski ol- (ischiacute holuacuterum) lsquoinuecchiarsi la robbarsquo (94v)esne- (esneacuterum) lsquobadagliare cotilde la boccarsquo (64r)es[ne]mek (es[]meacutec) lsquobadigliorsquo (64r)espab rarr geyin-eşek (iscieacutech) lsquoasinorsquo (63r) bull La var işek egrave attestata in testi ottomani del XVI
sec (TS 2112)eşekarısı (iscieacutech arisiacute) lsquovesparsquo (117v)eşkere (eschereacute [aschiaraacute (97r)]) lsquoalla scopertarsquo (60r) lsquomanifestamentersquo (97r)et (eacutet) lsquocarnersquo (67v) rarr diş eti nasır eti tuzlıet suyı (et suiacute) lsquobrodo di carnersquo (65v)etmek (etmeacutec) lsquopanersquo (102r) etmek yap- (etmeacutec iapp[hellip]) lsquoimpastarersquo (92v)etmekccedili (etmecgiacute) lsquopanettierorsquo (102r)ev (eacuteu) lsquocasarsquo (67v)ev- (eueacuterum) lsquodesiderarersquo (73r) lsquofrettarsi hauer presciarsquo (79r) bull Il sign di lsquode-
siderarersquo non pare avere altri riscontrievet (eacuteuet) lsquosi particola affir(mati)uarsquo (111v)evlen- (euleneacuterum) lsquoaccasarersquo (57r) lsquoammogliarsirsquo (61r) lsquomaritarsi accasarsirsquo
(97r)evli (euliacute) lsquomaritato accasatorsquo (97r)ev(v)el (eueacutel [euueliacute lsquoprincipiorsquo]) lsquoprimo principiorsquo (105v) evvel yok (euueacutel
ioacutec) lsquosenza principiorsquo (111r) rarr başev(v)elden (euilchindeacuten) lsquoprimieramentersquo (105v) bull Lrsquoablativo del F egrave ricostru-
ito sulla forma pronominale ev(v)elkieyer (eieacuter) lsquosellarsquo (68r)eyi (eiacute) lsquobuonorsquo (66r) eyiduumlr (eacuteidur) lsquoegrave buonorsquo (75v) daha eyi (dahaacute eiacute) lsquome-
gliorersquo (97v) eŋ eyisi (eacuteng eisiacute) katı eyiduumlr (catiacute eacuteidur) lsquoottimo buonissi-norsquo (101v) rarr adamadem nasip sitara
eyilik (eiliacutec) lsquobontagraversquo (66r) eyiliġi soumlyle- (eilighiacute suileacuterum) lsquolaudarersquo (95r)eyle- (ileacuterum) lsquofarersquo (76v) rarr iş eyle- timar eyle- bull La forma del F egrave prob da
leggere iyle-
83corpus lessicale turco
eyyam (eiaacutem) lsquobonaccia buon tẽporsquo (65r) lsquoserenorsquo (111r) lsquotempo serenorsquo (115r) bull Osm lsquovento temporsquo (Men 579) tml eyyam hava lsquofine weather with a fair windrsquo (Redhsup2 289)
eyyamlıkdeg (eiamliacutec) lsquotranquillitagraversquo (116r) bull Morfologizzazione turca di rarr eyyam
84
F
fakir (fachiacuter) lsquomendico pouerorsquo (97v)fakir ol- (fachiacuter holuacuterum) lsquoimpouerirsirsquo (93r)fakirlik (fachirliacutec) lsquopouertagraversquo (105v)fal (faacutel) lsquofato destinorsquo (77r)fal accedil- (faacutel acciaacuterum) lsquobuttar la sortersquo (66r) lsquoindouinarersquo (93v) bull Osm tml lsquoin -
douinare le cose future per sortilegio pronosticare dire la sua buona ven-turarsquo (Men 3457)
farfara (farfaraacute) lsquociarlonersquo (69r) bull Per lrsquoetimo assai discusso della parola v Carr 152
fayda (faacuteida18 [feidaacute (91r)]) lsquoguadagniorsquo (91r) lsquovtilirsquo (118v)fayda et- (feidaacute edeacuterum) lsquoguadagnarersquo (91r)fehm (feheacutem) lsquointellettorsquo (94v)fena (fenaacute) rsquotransitoriorsquo (116r) bull Il sign del F egrave dovuto a confusione con
lrsquoaltro arabismo fani lsquotransitory mortalrsquo (Redhsup2 291)ferace (fereacutegia) lsquocappa matildetellorsquo (67r) bull Per lrsquoetimo (lt arabo lt greco) v Carr
153ferişte (feristeacute) lsquoangelorsquo (61r) lsquospirito cielestersquo (113r)ferman (fermaacuten) lsquocomandamentorsquo (70r)festadeg (feacutesta) lsquofestarsquo (77r) bull Crudo italianismo di cui non abbiamo trovato altri
riscontrifetva (fetfeacute) lsquotentationersquo (115r) bull Per lrsquoassordimento della labiodentale cfr
fetfa lsquorisolutione di dubijrsquo (Arg 100) Il sign del F non ci risulta chiarofetva ver- (fetfeacute uereacuterum) lsquotentarersquo (115r)fevrice (feacuteurice) lsquoimmediatamentersquo (92v) lsquoprestorsquo (105v)fırkata (furgaacutet) lsquofragatarsquo (78v) bull Cfr furgata firgata (Bernardo da Parigi
[1665] LF 230) sect 311b
18 Possibile anche la lettura feacuteida
85corpus lessicale turco
fırsat (furzaacutet) lsquooccasione commoditagraversquo (100v)fırtına (furtuacutena) lsquofortuna di marersquo (78v) deŋiz fırtınası (denghiacutes furtunasi)
lsquotempesta di marersquo (115r) bull Osm fortuna lsquofortuna tempesta di marersquo (Arg 101) furtuna lsquoa storm tempest a galersquo (Redhsup1 1400) Cfr LF 225-228
fikir (fichiacuter) lsquodisegnorsquo (74r) lsquopensamento giuditiorsquo (103r)fikir et- (fichiacuter edeacuterum) lsquoconsiderarersquo (70v) lsquodisegnarersquo (74r) lsquopensarersquo (103r)fil (fil) lsquoaliestro () animale elifantersquo (59v) lsquoleofantersquo (95v)fildişi (fil disc) lsquoauoliorsquo [= avorio] (63v)fiskadeg ccedilal- (fiacutesca cialaacuterum) lsquofiscarersquo (78r) bull Cfr osm fisket (lt it fischietto)
ccedilalmak lsquoto pipe (on board ship)rsquo (Redhsup1 1385 LF 216) Il primo elemento del sintagma nel dato del F non puograve che essere un prestito da fischio
fitoz fitoz yigit (fittoacutes iȷt) lsquohuomo brauorsquo (92r) bull Osm t dial fitoz lsquofine strongrsquo (Evliya Ccedilelebi Dankoff 38) lsquoguumlzel boumlbuumlrluuml ccedilalımlırsquo (DS 1874) fitozlı (fitozli) lsquoanimoso ardito coraggiosorsquo (Carr 155) Voce di probabile provenienza slavo-balcanica cfr sb cr vitez lsquoprode eroersquo (ibid)
flaskadeg (flaacutescha) lsquofiascorsquo (77v) bull Secondo Bombaci 219 si tratta di un italia-nismo ma a nostro parere egrave piugrave facile che la fonte sia il gr flaacuteska con probabile tramite dellrsquoar nordafricano cfr la forma flasḳiyyaʰ lsquobouteillersquo data da Dozy 2 287
freng gacircvur (freacuteng ghiauacuter) lsquoitalianorsquo (94v) bull Propr lsquoinfedele francorsquoFrengistan (frenghistaacuten) lsquoItaliarsquo (94v) bull Lrsquoidentico dato si riscontra in Men
3510fuccedilı (fuciacute) lsquobottersquo (65r)fuccedilıcı (fucigiacute) lsquobo[tt]arorsquo (65v) bull Il dato del F fa retrodatare lrsquoattestazione les-
sicografica della voce considerata finora quella del Molino (StS HWb 68)funduk (funduacutec) lsquoballa di scopettarsquo [= palla drsquoarchibugio] (64r) lsquonocellarsquofurun (fuacutern [fuacuternu (78v)]) lsquofurnorsquo (72r) lsquofornorsquo kireccedil furnu (chireacutecc furnusiacute)
lsquofornacersquo (78v) bull Da gr (lt lat) fouacuternoj o direttamente (Eren 144) o con maggiore verosimiglianza per tramite dellrsquoar furn (TETTL 2 86) Per il furnusı del F sect 314
86
G
gabe (cabaacute) lsquoboscorsquo (65r) bull Osm lsquoforest thicketrsquo (Redhsup1 1333) lt ar ġābah lsquoforesta selvarsquo (VAI 1048)
gabelikdeg (cabaliacutec) lsquoboscatarsquo (65r) bull Per una formazione parallela cfr tml or-manlık lsquoheavily forested (area)rsquo (Redhsup2 656)
gafil (gafiacutel) lsquotrascuratorsquo (116r)gafil ol- (gafiacutel holuacuterum) lsquotrascurarersquo (116r) gafil olma (gafil hoacutelma) lsquosta in
ceruellorsquo (113v)gacirch gacirch (chiaacute chiaacute) lsquoalle uoltersquo (60r)gacirchice gacirchice (chiaageacute chiaageacute) lsquoalcuna uoltarsquo (59v) bull Osm gacirchice = gacirch gacirch
(Men 3858)Galata (galataacute) lsquoPera isola in Costantinop(oli)rsquo (103r)ganimet (ganiacutema) lsquobọṭṭịṇorsquo19 (65v)gacircvur rarr freng ggayr (caiacuter) lsquoaltrorsquo gayr yerde (caiacuter ierdeacute) lsquoaltrouersquo (60v) rarr natıkgayret (cairaacutet) lsquoanimo coraggiorsquo (61v) lsquobaldanza ardirersquo (64r)gayret et- (cairaacutet edeacuterum) lsquoinanimarsirsquo (93r) lsquopigliar ardirersquo (104v) lsquosforzarsirsquo
(111v) bull Cfr kayrat et- (chairatt ederum) lsquodifendomi da nimici et similirsquo (Arg 143)
gayretli (cairatliacute) lsquobaldanzosorsquo (64r)gayrı -den gayrı (dengaacuteire) lsquoeccettorsquo (75v)gazel (gaseacutel) lsquocapriolorsquo (67v) bull Osm lsquocapriuolo pollo di ceruo ceruo giouinersquo
(Men 3402)gebe (ghiebeacute) lsquograuidarsquo (91r) gebe karı (ghiebeacute cariacute) lsquodonna grauidarsquo (74v)gebe et- (ghiebeteacuterum) lsquoingrauidarersquo (94r) bull Abbiamo posto come lemma il
sintagma ottomano regolare Il dato del F egrave morfologicamente molto dub-bio (ci si aspetterebbe eventualmente una formazione come gebele(t)-)
19 V la nota a rarr doyumlık
87corpus lessicale turco
gece (iegeacute) lsquoserarsquo (111r) gecede (ghiegiedeacute) lsquodi nottersquo (73r) bu gece (buacute iegieacute) lsquoquesta serarsquo (106v) rarr duumln guumlnduumlz yarın g
geccedil (ghieacutecc) lsquotardirsquo geccedil geccedil (ghieacutecc ghieacutecc) lsquotardamentersquo (114v)geccedil- (ghieccieacuterum [ieccieacuterum (116r)]) lsquopassarersquo (102v) lsquotrapassarersquo sırıkle
geccedil- (siriacutecle ieccieacuterum) lsquotrafiggere cotilde una lanciarsquo (116r) rarr deŋiz yuumlz-geccedilende (iecciendeacute) lsquoper il passatorsquo (102v) bull Osm lsquoper lo adietro pel passatorsquo
(ghieccende Arg 103)geccedilir- rarr oumlmuumlrgel- (ghieleacuterum) lsquovenirersquo (117r) sık sık gel- (siacuteg siacuteg ghi[e]leacuterum) lsquofrequentarersquo
(79r)gelimkara (ieliacutem caraacute) lsquoviscorsquo (118r) bull T dial lsquoviscum albumrsquo (Tuzlacı 66)gelincik (ghielingiacutec) lsquomustella animalettorsquo (99r)gemi gemiya ko- (ghiemiaacute coacuterum) lsquoimbarcarersquo gemiden ccedilık- (ghiemideacuten ci-
cheacuterum) lsquosbarcarersquo (109v) gemiya gir- (ghiemiaacute ghireacuterum) lsquoimbarcarsirsquo (92v) rarr ccedilektiri g demir yaġla-
gemici (ghiemigiacute) lsquomarinarorsquo (97r)gemri uumlzuumlmuuml (ghiemriacute uszuacutem) lsquovua di pergolarsquo (118v) bull T dial gemri lsquoson
turfanda yetişen sert kabuklu siyah bir ccedileşit uumlzuumlmrsquo (DS 1987)genccedil (ghieacutencc) lsquogiouanersquo (90v)genccedillik (ghienccliacutec) lsquogiouentugraversquo (90v)gendi gendisi (iendisiacute) lsquose stessorsquo (111r) gendinden (iendindeacuten) lsquoda per seacutersquo
(72v) rarr bengerccedilek (iercieacutec) lsquocertorsquo (68v) gerccedilek soumlz (iercieacutec suacutes) lsquoveritagraversquo (117v) gerccedilekten
(ierciecteacuten [ierciecdeacuten (73r)]) lsquocertamente da douerorsquo (68v [def certa-mente] 73r) lsquoin ueritagraversquo (94v)
gerek ol- (ghiereacutec holuacuterum [iereacutec holuacuter (75v)]) lsquobisognarersquo (65r) lsquoegrave necessa-riorsquo (75v)
getir-getuumlr- bir yere geter- (bir iereacute ghietereacuterum) lsquoadunare congregarersquo (58r) bull La forma geter- si riscontra sia in osm (Arg 105 Carr 161) sia nel t dial odierno (TTAS)
gey-giy- (ghieacuterum) lsquocalzare uestirersquo papucpabuc gey- (babuacutecc ghieacuterum) lsquocal zar le scarpersquo ccedilakşır gey- (ciechscieacuter ghieacuterum) lsquocalzar le calzettersquo (66v) bull Per le attestazioni delle varr babuccedilbabuc v Arg 43 Carr 70
geyik (ghieiacutec) lsquoceruo animalersquo (68v)geyin- espap geyin- (spap gheineacuterum) lsquovestirsirsquo bull Per lrsquoosm espab e varr
lsquovestitorsquo v StS Ar 1 58 Carr 145geydir-geyduumlr- (ghieiteacuterum) lsquovestirersquo (117v) bull sect 3222bgeyecekgiyecek (ghiegieacutec) lsquohabito uestitorsquo (91v)gez- rarr deŋizgılaf (galoacutef) lsquofodrorsquo (78r) bull Osm lsquoguaina vagina foderorsquo (Men 3417) La
forma del F puograve derivare dal plurale arabo ġulufgicik (ghigiacutec) lsquorognia malersquo (108v)gidi (ghidiacute) lsquocornuto ingiuriarsquo (71r)
88
gir- (ghireacuterum) lsquoentrarersquo (75v) lsquointrarersquo (94v) rarr gemigit- (ghideacuterum) lsquoandarersquo (61r) rarr apana art av buluşmak karşı var git- yuumlz-giy- giyecek rarr gey- geyecekgizle- (ghisleacuterum) lsquoasconderersquo (63r) lsquonasconderersquo (99v)goumlbek (iubeacutec) lsquobilicorsquo [= ombelico] (65r)goumlccedil (ghiuacutecc) lsquopartenzarsquo (102v)goumlccedil- (ghiuccieacuterum) lsquopartirersquo (102v)goumlguumls (iughuacutes) lsquopettorsquo (104r)goumlk (ghiuacutec) lsquoazzurro colorersquo (63v)goumlk guumlrle- (ghiuacutec ghiurleacuter) lsquotuonarersquo (116v)goumll (ghioacutel) lsquolago drsquoacquarsquo (95r)goumllge (chiulgheacute) lsquoombra del sole etcrsquo (100v) agaccedilleruumlŋ goumllgesinde (agacc-
leruacuten chiulgesindeacute) lsquoallrsquoombra de glrsquoalberirsquo (60v) bull Egrave probabile che la se-conda attestazione del F sia da emendare in chiulghesinde
goumlluuml[k] (ghiuluacute[]20) lsquo[best]ia ḍ[a] [ca]ualcarersquo (65r) bull Osm lsquoa beast of burdenrsquo (Redhsup1 1600) t pop koumlluumlk lsquoiş ve yuumlk hayvanırsquo (TuumlS 1230) t dial guumlluumlk lsquoeşekrsquo (DS 2220)
goumlm- goumlmmeye ko- (ghiumeacuterum ghiumeacute coacuterum) lsquosepelirersquo (111r)goumlmlek (ghiumleacutec) lsquocammiciarsquo (66v)goumlmuumllmiş (ghiumulmiacutesc) lsquosepelitorsquo (111r)goumln (ghioacuten) lsquosola di scarparsquo (112r)goumlnduumlr- (iunduruacuterum) lsquomandarersquo (96v) bull Forma comune in osm (Men 4095
TS 1751-52)goumlŋuumll goumlŋluuml (ghiumliacute) lsquovoglia uoluntagraversquo (118r) goumlŋluumlna (ghiumlunaacute) lsquoa tuo
piacerersquo (63r) bull sectsect 226 311goumlŋuumlllı (ghiumlumliacute) lsquovolunterosorsquo (118r) bull Prob il dato del F egrave rifatto sulla
prima persona del possessivo goumlmluumlm (lt goumlŋluumlm)goumlr- (ghiuruacuterum) lsquovedere guardarersquo (117r) rarr duumlş tedarikin goumlr-goumlster- (iusturuacuterum) lsquodimostrarersquo (73v) lsquomostrarersquo (99r) bull sect 3222agoumltuumlr- (ghiuturuacuterum) lsquoportare in collorsquo (105r)goumlvde (iuudeacute) lsquocorporsquo lsquocorpo mortorsquo (71r)goumlz (ghiuacutes) lsquoocchiorsquo (100v) goumlzuuml accedilık (ghiuacutes acciacutech) lsquodiligentersquo (73v) goumlzuuml
accedilıktur (ghiuacutes acciacutecdur) lsquoaccorto suegliatorsquo (63r) goumlzleri accedil- (ghiusleriacute acciaacuterum) lsquoilluminarersquo [propr lsquoaprire gli occhirsquo] (92v)rarr aydınlık bull Per il sintagma nominale cfr tml goumlzuuml accedilık lsquoclever sharp wide-awake shrewdrsquo (Redhsup2 338) sect 314b
goumlz yaşı (ghiuacutes iasciacute) lsquolagrimersquo (95r)goumlzet- (ghiuseteacuterum) lsquoaccarezzarersquo (57r) lsquocarezzarersquo (67v) bull Osm lsquoosservare
guardare custodire attendere hauer riguardo portar rispetto rispettarersquo (Men 4071)
goumlzlik (ghiusliacutech) lsquoocchialersquo (100v)
20 Bombaci 219 legge ghiuluacutecc
89corpus lessicale turco
goumlzuumln-deg (ghiusunuacuterum) lsquoapparirersquo (62r) bull Sembra un incrocio fra i due verbi sinonimici goumlruumlnmek lsquoto appear come into sightrsquo (Redhsup2 336) e gozuumlkmek lsquoidrsquo (id 343)
gurbet ko- (gurbeacutet coacuterum) lsquolasciar orfani li figlijrsquo (95r) bull Osm gurbet lsquolon-tananza lo stare fuori della patria stato di forastierersquo (Men 3389) Il dato del F si spiega col passaggio semantico lsquoprivo della patriarsquo gt lsquoprivo di famigliarsquo
gurfe(t) (guacuterfa) lsquocamera drsquoallogiarersquo (66v) lsquostanza drsquohabitarersquo (113v) bull Osm lsquocœnaculum salarsquo (Men 3394)
guumlc guumlccedil (iuacuteg) lsquodifficoltagraversquo (73v) guumlcile (iuacutegile [ghiuacutegile (111v)]) lsquocontra uo-glia p(er) forzarsquo (70v) lsquosforzatamentersquo (111v) rarr maslahat
guumll (ghiuacutel) lsquorosa fiorersquo (108v)guumll macunu (ghiuacutel magiuacuten) lsquoconserua di rosersquo (70v)guumll suyı (ghiulsuacute) lsquoacqua rosarsquo (57v)guumll- (ghiuleacuterum) lsquoriderersquo (108r)guumlliş (ghiuliacutesc) lsquoriso passione dellrsquohuomorsquo (108r)guumlmiş (ghiumiacutesc) lsquoargentorsquo (62v)guumlmişle- (ghiumiscleacuterum) lsquoinargentarersquo (93v)guumlmle- (ghiumleacuterum) lsquomuggire come il leone etcrsquo (98r) bull Osm tml lsquoto emit
a hollow booming roaring soundrsquo (Redhsup1 1602)guumlmuumlrde- (ghiumurdereacuterum) lsquomurmurarersquo (99r) bull Osm guumlmuumlrde(n)mek lsquoho-
murdanmakrsquo (TS 1859-61) Lrsquoaoristo del F egrave rifatto erroneamente su quello dei causativi
guumln (iun) lsquogiornorsquo guumlnden guumlne (iundeacuten iuneacute) lsquoalla giornatarsquo (60r) her guumln (eacuter iuacuten) lsquoogni giornorsquo (100v) rarr aġır oumlte guumln
guumln batısı (iuacuten battisiacute) lsquoponente occidentersquo (95v) bull Osm guumlnbatısı lsquoguumlneşin battığı tarafrsquo (TS 1865)
guumln doġusı (iuacuten dousiacute) lsquoleuante orientersquo (95v) bull Osm guumlndoġusu lsquoşark meş-rikrsquo (TS 1868)
guumlnah (ghiunaacute) lsquopeccatorsquo (102v) rarr ikrar et-guumlnah et- (ghiunaacute edeacuterum) lsquopeccarersquo (102v)guumlnahkacircr (ghiunacchieacuter) lsquopeccatorersquo (102v)guumlnduumlz (iunduacutes) lsquodi giornorsquo (73r) gece guumlnduumlz (ghiegeacute iunduacutes) lsquogiorno et
nottersquo (90r)guumlneş (ghiuneacutesc) lsquosole pianetarsquo (112r) rarr ser- tutul-guumlren (ghiureacuten) lsquozinzoli [= giuggiole] frutti piccoli et russi come lrsquoazarolirsquo
(118v) bull Osm t dial lsquokızılcıkrsquo (TS 1882 DS 2235) lt gr kraacuteno lsquoKornel-kirschersquo (Tietze 1 228)
guumlreş (ghiureacutesc) lsquolotta giuocorsquo (96r)guumlreş et- (ghiureacutesc edeacuterum) lsquoallottarersquo (60r) lsquolottarersquo (96r)guumlreşccedili (ghiurescciacute) lsquolottatorersquo (96r)guumlrle- rarr goumlk guumlrle-
90
guumlve (ghiueacute) lsquotarla uerme che rodersquo (114v) bull Riteniamo che il dato del F vada letto guumle (sect 227)
guumlvercin (ghiuuergiacuten) lsquocolombarsquo (69v) lsquopalumborsquo (102r)guumlvercinlik (ghiuuerginliacutec) lsquopalumbaiorsquo (102r)guumlzel (giuseacutel) lsquobellorsquo (64v) rarr kok- bull sect 222guumlzellik (giuselliacutec) lsquobellezzarsquo (64v)
91corpus lessicale turco
H
haber (habaacuter chhabaacuter) lsquoannuntio auisorsquo (61v) lsquonouella nuntiorsquo (100r)haber al- (habaacuter haleacuterum) lsquoauuedersirsquo (63v)haber et- (habaacuter edeacuterum) lsquoannuntiare auisarersquo (61v)habeş maymunu (habeacutesc maimuacuten) lsquogatto maimonersquo (79v) bull Osm tml lsquosacred
baboon Papio hamadryasrsquo (Redhsup2 355)habs (aacutebsa) lsquocarcerersquo (67v) habsa ko- (absdaacute coacuterum) lsquoimprigionarersquo (93r) bull
La forma absa egrave prob posta al dativo (sect 311b) Per la perdita dellrsquoaspirata cfr t balc apus lsquoGefaumlngnisrsquo (Boretzky 209)
hac (haacuteg) lsquocrocersquo (71v) rarr tak-hacet (ageacutet) lsquoorationersquo (101r) bull Osm tml lsquoneed wish (made in the form of a
prayer)rsquo (Redhsup2 355)haccedilan (acciaacuten) lsquoquando in che tẽporsquo (106v) bull Osm kaccedilanhaccedilan lsquoquandorsquo
(Men 3632)hadım (haduacutem) lsquocastrato eunucorsquo (68r) bull Per le attestazioni della var hadum
v Arg 112hadım et- (haduacutem edeacuterum) lsquocastrarersquo (68r)hafta (autaacute) lsquosettimanarsquo (111r) her hafta (eacuter autaacute) lsquoogni settimanarsquo (100v) ol
haftadan (ol autadaacuten) lsquoda quella settimanarsquo (72v) bull Per la var afta v Pianz 112 La forma con labiodentale sonora egrave ben attestata nei Transkriptions-texte (StS Pers 75)
hain (chhaiacuten) lsquoribbellorsquo (107v) lsquotraditorersquo (116r)hain ol- (chhaiacuten holuacuterum) lsquoribellarsirsquo (107v)hainlik (chhainliacutec) lsquoinsidiersquo (94r) lsquotradimentorsquo (116r)hainlik et- (chhainliacutec edeacuterum) lsquotradirersquo (116r)hak (haacutec) lsquoraggionersquo (107r) lsquovendettarsquo (117r) bull Per questrsquoultimo sign cfr rarr
hak al- haklaş-
92
hak al- (haacutec aleacuterum) lsquovendicarsirsquo (117r) bull Non attestato in tale sign cfr filanuŋ hakkından gelmek (filanuntilde haqqenden guelmek) lsquose venger de quelqursquounrsquo (BarbM 1 658)
hak ver- (haacutec uereacuterum) lsquogiustificarsirsquo (90v) lsquopagarersquo (101v) bull Cfr hak ver- (hach verirum) lsquoristorar la fatica sodisfar la faticarsquo (Carr 169)
hakik (acchiacutech) lsquopietra pretiosa che ha p(er) proprietagrave guardar dalli tuonirsquo (104v) bull Osm lsquogemma carniola dictarsquo (Men 1794) laquoFin dal tempo degli Egizi e poi in Arabia in Oriente e in tutto il mondo la corniola varietagrave di calcedonio egrave stata considerata una pietra dai grandissimi poteri protettivi fra cui quello di evitare i pericoliraquo (wwwwitaitpietrecorniola)
haklaş- (aclascieacuterum [iaclascieacuterum (117r)]) lsquoaggiustar li contirsquo (59r) lsquoven-dicarsirsquo (117r) bull Osm tml lsquofar agrave conti insieme accordarsi aggiustarsirsquo (Men 1786) sect 2210a
hal (haacutel) lsquopericolorsquo (103v) bull Per il sign peggiorativo cfr tml hal lsquokoumltuuml durum sıkıntı dertrsquo (TuumlS 833)
halat (halaacutet [alaacutet (79r 91v 109v)]) lsquocorda guminarsquo (71r) lsquofune di nauersquo (79r) lsquogumina di vascellirsquo (91v) lsquosarte fune di vascellirsquo (109v) bull Per lrsquoetimo greco (lt biz kalOacutedion lsquoropersquo) v LF 518
halayık (alaiacutech) lsquodonzella schiauarsquo (110r) bull Cfr alayık (allaiech) lsquofantescarsquo (VN 61)
hali (haliacute) lsquotappetorsquo (114v)halk (chhaacutelc) lsquocreaturarsquo (71v) bull Osm tml lsquores creataelig creaturaeligrsquo (Men 1934)
lsquocreationrsquo (Redhsup2 360)halka (alcaacute) lsquoanello o qualsiuoglrsquoaltra cosa rotunda et uota di dentrorsquo (61r)
lsquomaglia o anello di catena o qualsiuoglia cosa rotondarsquo (96v) bull T dial alka lsquoccedilember halkarsquo (DS TTAS) cfr pure alka daira (alca daira) lsquocircolorsquo (Masc 28)
ham (haacutem) lsquoacerbo notilde maturorsquo (57v)hamam (hamaacutem) lsquobagno stufarsquo (64r)hamayli (amailiacutec) lsquooffitio libro drsquoorationirsquo (100v) bull La forma del F ammesso
che non sia erronea ha subigraveto lrsquoinflusso analogico dei derivati in +lIkhamis guumlnuuml (chhamiacutes iuacuten) lsquogiouedigrave giorno della settim(an)arsquo (90v) bull Osm
hamis (lt ar ḫamīs) lsquoThursdayrsquo (Redhsup1 865)hamur (amuacuter) lsquopastarsquo (102v) rarr maya bull Cfr amur lsquomassa ouuero pastarsquo
(Masc 91)hanccedilar (hhanciaacuter) rsquocrocco [= uncino] di ferrorsquo (71v) bull La voce ottomana
significa notoriamente lsquopugnalersquo Il F si egrave palesemente confuso con kanca lsquogancio uncinorsquo
handa (andaacute) lsquoonde doue in che locorsquo (101r) bull Osm lsquoubirsquo (Men 1812)handan (andaacuten) lsquoonde drsquoondersquo (101r)haraccedil (haraacutecc) lsquotributorsquo (116r)haram (haraacutem) lsquoprohibitorsquo (106r)haram et- (haraacutem edeacuterum) lsquointerdire maledirersquo (94v) lsquoprohibirersquo (105v)
93corpus lessicale turco
harba (arbaacute) lsquoalabardarsquo (59v) bull Cfr arba lsquoidrsquo (Masc 10)harc et- (haacuterg edeacuterum) lsquospenderersquo (113r)hardaliye (hardalieacute) lsquomostardarsquo (99r) bull Tml lsquogrape juice flavored with mus-
tardrsquo (Redhsup2 365)hare (chhareacute) lsquotiletta [= stoffa pregiata] di setarsquo telli hare (telliacute chhareacute) lsquoim-
brocatellorsquo [= broccatello] (115v) bull Osm tml lsquosericum undulatumrsquo (Men 1705) lsquomoireacute water moireacuted clothrsquo (Redhsup2 365) Il telli hare si trova re-gistrato tra i componenti del vestiario femminile della regione di Afyon (wwwfolklorgentrhalk-giysileriafyon-yoresi-giysilerihtml)
harman (armaacuten) lsquoaia doue si batte il granorsquo (59v) lsquocampo doue [] seminatirsquo (66v) lsquoseminato lauori di biadersquo (110v) bull T dial armanacircrman lsquoharmanrsquo (TTAS) attestato pure da Masc 10 arman lsquoaiarsquo
haşhaş (chaacutesc chaacutesc) lsquopapagna [= papavero] herba che fa dormirersquo (102r)hasıl et- (assiacutel edeacuterum) lsquogenerarersquo (79v) lsquoprodurrersquo (105v)hasıl olmış (assiacutel holmiacutesc) lsquogeneratorsquo (90r)hasta (astaacute) lsquoammalatorsquo (60v) bull La forma asta egrave diffusa nei dialetti rumelici
(StS Pers 110 TTAS)hasta ol- (astaacute holuacuterum) lsquoammalarsirsquo (60v) bull Cfr asta olmak (asta olmach)
lsquoammalarersquo (Masc 12)hastalık (astaliacutec) lsquoammalatiarsquo (60v) lsquoinfermitagraversquo (94r) bull Cfr astalık (astalich)
lsquomalatiarsquo (Masc 87) attestato anche nel t balc (Boretzky 209)hat (chhaacutet) lsquolettera caretterersquo (95v)hatır benuumlmsenuumlŋonuŋbizuumlmsizuumlŋonlaruumlŋAllahuŋ hatrı iccediluumln (benuacutem
senuacutenolnuacutenbesuacutemsesuacutenollaruacutenallauacuten atriacutecciun) lsquoper amor miotuodi quel lonostrouostrodi quellidrsquoIdiorsquo (103r) bull Circa il pronome di 3deg plu-rale dato dal F cfr ant osm olar lsquoonlarrsquo (TS 2966-67) La forma olnun egrave prob errata
hav (hhaacuteu) lsquoil pelo del uillutorsquo (117v)hava (aguaacute) lsquoaerersquo (58v) rarr bulutlan- bulutlıhavan (aguaacuten) lsquomurtarorsquo (72r) lsquomortarorsquo (98v) bull Cfr evan (euan) lsquomortaio o
mortarorsquo (Masc 100)havan elliġideg (aguaacuten elliacutec) lsquopistone del mortarorsquo (98v) bull Il sintagma turco co-
mune egrave havan eli Per un sintagma parallelo a quello del F cfr havan elccedileġi lsquohavan elirsquo (TS 1903 elcek ed ellik sono voci sinonimiche id 1421 1443)
havaric (auariacutesc) lsquohereticorsquo (92r) bull Osm lsquoeretici scismaticirsquo (Men 1959) lt ar ḫawāriǧ plur di ḫāriǧī lsquoappartenente alla setta dei Khārigiti separatista dissidente eretico scismaticorsquo (VAI 281-82) La forma del F deriva da ha-variccedil con regolare neutralizzazione fonologica della consonante finale sect 224
havla- (aulaacuterum) lsquoabbaiarersquo (57r)havuccedil (auacutec) lsquopastinaca radicersquo (102v) bull Cfr hauc (haug = ḫwǧ) lsquopastinaca
radicarsquo (Carr 172)hayli rarr yıl zaman
94
hayr (chhaacuteir) lsquoelemosinarsquo (75v) rarr dokun-hayran (airaacuten) lsquostupitorsquo (114r)hayran ol- (airaacuten holuacuterum) lsquostupirersquo (114r)hayrsız (chaacuteir siacutes) lsquodiscortesersquo (74r)hayvan (aiuaacuten) lsquobestiarsquo (65r) rarr natık sakil bull Cfr ayvan lsquoanimalersquo (aiuan
Masc 13) lsquohayvanrsquo (t balc TTAS)hazır (asiacuter) lsquopronto apparecchiatorsquo (106r) hazırdur (asiacuterdur) lsquoin ordine ap-
parecchiatorsquo (94r)hazır et- hazırla- (asiacuter edeacuterum asirlaacuterum) lsquoprepararersquo (105v)hazine (chhasnaacute [hasaacutene (115r)]) lsquomagazzenorsquo (96v) lsquoriposto salua robbarsquo
(108r) lsquotesorariarsquo (115r) bull Per la var con -a- cfr guumlmiş hazanesi (ghiumisc chhazanesi) lsquoargentaria credenzarsquo (Carr 174)
haznedar (chhasnataacuter) lsquoguarda robbarsquo (91v) bull La var con alveolare sorda egrave comune negli imprestiti balcanici cfr bulg хазнатар alb haznatar rum haznatarhaznetar gr xasnataacuterhj (Kakuk 182)
haznedar başı (chhasnataacuter basciacute) lsquomaiordrsquohomorsquo (96v)hazzet- (haacutes edeacuterum) lsquocompiacersirsquo (70r)hece (hegeacute21) lsquosillabarsquo (111v)hecele- (hẹ[g]iẹlẹrum) lsquocompitare la parolarsquo (70r)hekim (ecchiacutem) lsquomedico fisicorsquo (97v) bull Cfr ekim (echim) lsquodottorrsquo (Lupis 1b)
lsquomedicorsquo (ITS 236 Masc 92)helal et- (halaacutel edeacuterum) lsquobenedirersquo (64v) lsquoconcedere lecitamentersquo (70r) bull Osm
lsquorender ograve riconoscere legitimo accordare ograve donarersquo (Men 1796) Per il sign di lsquobenedirersquo cfr tml helal olsun lsquotake it with my blessing (and enjoy it)rsquo (Redhsup2 378)
hemşeri (enimscieriacute) lsquopaesanorsquo (101v) bull Riteniamo che la forma del F derivi dalla metatesi di una var epentetica heminşeri (sect 228)
hendek rarr su hendeġihengacircme (enghiemeacute [engemeacute (108v 110r)]) lsquofolla fratteriarsquo [= calca ressa]
lsquoromore strepitorsquo (108v) lsquoschiamazzo gridorsquo (110r) lsquotumultorsquo (116v) bull Osm tml lsquostrepito rumore tumulto furia calca pressa mischiarsquo (Men 5505-06) t dial hengeme lsquokalabalık kavga guumlruumlltuumlrsquo (DS 2339) Per la perdita di h- cfr engeme (enghieme) lsquoromorersquo (Arg 94) sect 222
hep (eacutep) lsquotuttorsquo (116v) bull Cfr ep (epp) lsquoogni tuttorsquo (Arg 95)hepsi hepsinden soŋra (epsindeacuten nsuraacute) lsquoultimorsquo (118r)her (eacuter) lsquoognirsquo her birisi (eacuter birsiacute) lsquoogniunorsquo (100v) lsquovno per uno ciaschedunorsquo
(118r) rarr ay guumln hafta yan yıl zaman bull Cfr er (er) lsquoogni tuttorsquo (Arg 95)hınzır (chhanziacuter) lsquoporcorsquo (105r)hırsız (chharsiacutes) lsquoladrorsquo (95r)hırsızlık (charsisliacutec chharsisliacutec) lsquofurtorsquo (79r) lsquoladroniggiorsquo (95r) lsquorubbamentorsquo
(108v)
21 Prima di hegeacute egrave scritto un cara che non comprendiamo
95corpus lessicale turco
hırsızlık et- (chharsisliacutec edeacuterum) lsquorubbarersquo (108v)hısabhisab (hisaacuteb22) lsquoabacorsquo (57r) bull Per la forma con caduta dellrsquoaspirata (v
la nota a piersquo di pagina e i lemmi successivi) cfr esaumlp (essep essep essap possibile anche la lettura ısaumlp) lsquoconto ragionersquo (Arg 95)
hısab al- (isaacuteb aleacuterum) lsquopigliar contorsquo (70v)hısab et- (isaacuteb edeacuterum) lsquofar contorsquo (70v)hısab ver- (isaacuteb uereacuterum) lsquorender contorsquo (70v) lsquodar contorsquo (72v)hısım (assumiacute) lsquoconsobrinorsquo (70v) lsquofratello consobrinorsquo (78v) lsquoparentersquo
(102r) bull Per la var con -u- cfr hısımhısum (cheesim chessum) lsquoparentersquo (Arg 119) sect 311a
hıyar (chhiaacuter) lsquocitrolorsquo (69r)hızmet (chhasmet) lsquoseruitiorsquo (111r) bull La forma con ɨ egrave ampiamente attesta-
ta cfr Arg 119 (chesmet(t)) Carr 177 (chhezmet hesmet) Men 1867 (hyzmet) Pianz 119 (chyzmet)
hızmet et- (chhasmet edeacuterum) lsquoseruirersquo (111r)hızmetkacircr (chhasmecchiaacuter [chhasm[]hiaacuter (79v)]) lsquogarzone seruitorersquo (79v)
lsquopaggiorsquo (101v)hiccedil (iacutecc) lsquonientersquo (100r) rarr oumllmez bull Cfr iccedil (jccj) lsquomai nulla punto nientersquo
(Arg 126) t dial iccedil lsquohiccedilrsquo (TTAS)hiccedilbir rarr oumltuumlruumlhikacircyet et- (ecchiat edegraverum) lsquodiscorrerersquo (74r) lsquoraccontarersquo (107r) lsquoriferirersquo
(108r) bull Cfr hekiyat (hekijat) lsquohistoriarsquo (Mol 175)hikmet (hecmeacutet) lsquomiraculorsquo (98r) bull La var con -e- egrave data pure da Arg 118 e
Mol 148 passimhilal (hilaacutel) lsquonetta orecchiersquo (99v) bull Osm lsquoany instrument shaped like a pin a
skewer a toothpick and the likersquo (Redhsup1 859)hindiba (hindubaacute) lsquocicori sorte drsquoerbersquo (69r) bull La var hinduumlba egrave data da Men
5503hisarhısar (isaacuter) lsquocastellorsquo (68r) lsquofortezzarsquo (78v) hisarhısar aġası (isaacuter agasiacute)
lsquocastellanorsquo (68r) bull Cfr ısarisar (isar) lsquocastello fortezza cittadellarsquo (Mol 82 153)
hoca (chhoacutegia) lsquomaestro di scolarsquo (96v)hokkabaz (hoccabaacutes) lsquohuomo che fa giuochi di manorsquo (92r)horata (oraacutet) lsquobuffonaria burlarsquo (66r) bull sect 312horata et- (oraacutet edeacuterum) lsquobuffoneggiare burlarersquo (66r)horatacı horatacı adam (oratagiacute adam) lsquohuomo burlierersquo (92r)horılda- (horịḷdaacuterum) lsquoronfare nel sonnorsquo (108v)hoş rarr vakti hoş (et- ol-) zamanhoş et- (oacutesc edeacuterum) lsquoconfortarersquo (70r)hovarda (ouardaacute) lsquootiorsquo (101r) bull Cfr ovarda lsquovagabondo vagorsquo (Pianz 190)
dato anche da Tietze (TETTL 2 330) come forma dei dialetti rumelici Il
22 La h egrave stata aggiunta in un secondo tempo
96
sign del F non pare segnalato da altre fonti ed egrave prob quello originale Per lrsquoevoluzione semantica cfr ayafta (aiafta) lsquootiorsquo (Arg 39) attestato in t dial odierno come lsquonazlı buumlyuumltuumllmuumlş beceriksiz işe alıştırılmamışrsquo (DS 397)
hukmhuumlk(uuml)m (occhuacutem) lsquoordine comatildedamentorsquo (101r) bull Cfr hokumhoumlkuumlm lsquocomandamento in scriptorsquo (chochum Arg 120) lsquoautoritagrave comandamen-to ordinersquo (hokum hokium Mol 65 passim)
hukmhuumlk(uuml)m et- (occhuacutem edeacuterum) lsquoordinare comatildedarersquo (101r)humma (humma) lsquofebrersquo (77r)hunkacircr (hvnchiaacuter23 [vnchiaacuter (107r)]) lsquoimperadorersquo persian(o) lsquospargitor di
sanguersquo (93r) lsquorersquo (107r) rarr ccedila(v)uş bull Osm lsquoimperatore regrave dersquo Turchirsquo (Men 1979) prob forma contratta di hudavendigacircr lsquodominus creator mundi princeps rexrsquo (id 1865 TETTL 2 332) Lrsquoaccostamento allrsquoaltra parola persiana ḫūnkacircr lsquoMoumlrderrsquo (Junker-Alavi 291 der da ḫūn lsquosanguersquo) cui si riferisce il secondo sign del F egrave secondario e paretimologico (cfr Nişan-yan 206) La var inkacircr registrata a rarr ccedila(v)uş ci fa sospettare che il dato del F sia da leggere huumlnkacircr che egrave la forma impostasi in t moderno
hurma (curmaacute) lsquodattilo fruttorsquo (73r) bull Cfr kurma lsquodatolorsquo (Pianz 121)hurma aġacı (curmaacute agaacutecc) lsquodattilo palmarsquo (73r) bull Cfr kurma aġacı (kurma
agagi) lsquopalma albero notorsquo (Mol 290)hurmet (hormeacutet) lsquohonorersquo (92r) lsquoriuerenzarsquo (108v) bull Cfr hormethoumlrmet lsquoho-
norersquo (Arg 121)hurmet et- (hormeacutet edeacuterum) lsquoriuerirersquo (108v)huruf (churuacutef) lsquolettera caretterersquo (95v) bull Plur arabo di harfhuzur (vsuacuter) lsquootiorsquo (100v) lsquoquietersquo (106v) huzurum var (vsuacuterum vaacuter) lsquohaver
refrigeriorsquo (92r)huzur et- (vsuacuter edeacuterum) lsquoquietarsirsquo (106v)
23 La h egrave stata aggiunta in un secondo tempo
97corpus lessicale turco
I
ıkdrarr boġaz ıktıınccedilkırık (encichiriacutech) lsquosinghiozzorsquo (111v) bull La forma posta come lemma egrave
data con altre varr da TS 1949-50ırak (eraacutec) lsquolontano discostorsquo (96r) ıraktan (eracdeacuten) lsquoda lontanorsquo (72v) bull La
grafia del F potrebbe qui indicare unrsquoeffettiva pronuncia erak cfr laquoBazı 19 asır lugati kelimenin telaffuzunu erak olarak tesbit ederlerraquo (TETTL 2 351)
ırla- (ghirlaacuterum) lsquocantarersquo (67r) bull Il dato del F deriva dalla Beiform popolare turca yırlamak (TuumlS 2183) sect 222
ısır- (sireacuterum) lsquomorsicarersquo (98v) bull sect 214ısırgan dikeni (sirg(h)aacuten dichieniacute) lsquoortica herba pũgentersquo (101r) lsquovrtica
herbarsquo (118v) bull Il sintagma con diken egrave attestato pure dal Molino ısır-gan dikeni (isirghan dikieni [Indice le grafie nel corpo del dizionario sono scorrette]) lsquoortica vrticarsquo (285 488)
ıskara (schaacutera) lsquograticolarsquo (72r)ıslan- (sselaneacuterum) lsquobagnarsirsquo (64r) bull sect 229ıslanmış (sselanmiacutesc) lsquoinfuso bagnatorsquo (94r)ıslat- (sselateacuterum) lsquobagnarersquo (64r)ısmarla- (smarlaacuterum) lsquocommetterersquo (70r) lsquolasciar la curarsquo (95r) lsquoraccomandarersquo
(107r) Allaha ısmarladık seni (allaacute smarladiacutec seniacute) lsquosta con Diorsquo (113v)ıspanak (spinaacuteca) lsquospinaci herbarsquo (113r) bull Per la forma del F cfr spinak
(spi nach) lsquospinaci erba da mangiarersquo (Masc 223) Puograve darsi che queste varianti con -i- dipendano da contaminazione con lrsquoitaliano
ıspavli (spauacutelu) lsquospaco filo di catildenauorsquo (112v) bull Osm tml lsquotwine cordrsquo (Redhsup2 404) lt venz spagolo lsquoidrsquo (LF 412) Nelle fonti ottomane la voce egrave attestata in diverse altre varr p es ispagula ispavloıspavlo (ibid) Il dato del F saragrave facilmente mutuato da parlanti arabofoni cfr ar dial
98
spaolo lsquofil agrave voilersquo (costa nordafricana Jal 1375) sbaulu (sbāwlw) lsquopetite ficelle gros fil de chanvrersquo (Algeria Beaussier 459)
ıstakos (stacoacutes) lsquolocusta [= aragosta] sorta di pescersquo (96r)ışın ışıne ko- (scneacute coacuterum) lsquospatildedere al [sole24]rsquo (112v)
24 La parola egrave cancellata dalla rilegatura Lrsquointegrazione si basa sul sintagma sinonimico guumlneşe ser- (rarr ser-)
99corpus lessicale turco
İ
iblis (ebliacutes) lsquodemoniorsquo (73r) bull Parola che risale al gr diaacuteboloj per tramite arabo (TETTL 2 362)
ibrişim (ipersciacutem) lsquosetarsquo (111r) rarr kumaşicazet (giaseacutet) lsquolicenzarsquo (96r)iccedil iccedilimuumlzde (iccimusdeacute) lsquofra di noirsquo (78v) tra di noirsquo (116r) iccedilinizde (iccinis-
deacute) lsquotra di uoirsquo (116r)iccedil- (iccieacuterum) lsquoberersquo (64v) rarr and iccedil-iccediledik (icciediacutech) lsquobolzacchinirsquo (65r) bull Osm lsquostiualetti sottilirsquo (jccedich Arg
126)iccedileri (iccieriacute) lsquodentrorsquo (73r) lsquoentrorsquo (75v)iccediluumln rarr bu hatır sey(i)ridrak (idraacutec) lsquomemoriarsquo (97v)iftira (eutiraacute) lsquotestimonio falsorsquo (115r) bull La voce turca significa propr lsquocalun-
niarsquo Per la sonorizzazione della labiodentale cfr turchismi balcanici quali bulg ivtrija (Mikl TE 1 88 non registrato da DTB) sb ivtira (ibid)
iġ (iacutegh) lsquofusorsquo (79r)iġne (ineacute) lsquoacorsquo (57v) bull T dial iyne lsquoiğnersquo (TTAS)ihsan (hesaacuten) lsquopresente dono spontaneamente fattorsquo (105v) bull Osm tml lsquoge-
nerous gift benevolence favorrsquo (Redhsup2 417)[ih]tiyaccedil ([]tiiaacuteg] lsquobisogno necessitagraversquo (65r)ihtiyar (hetthiaacuter) lsquopersonaggiorsquo (103v) bull Osm tml lsquoold person elder senior
prominent citizenrsquo (Redhsup2 418)iki rarr kerret soumlziki yuumlz (ichiacute iuacutes) lsquoducentorsquo (75r)ikisi (ichisiacute) lsquoambeduersquo (61r)ikişer ikişer (ichiscieacuter ichiscieacuter) lsquoa due a duersquo (58r)ikrar (icraacuter) lsquopromessarsquo (106r)
100
ikrar et- (icraacuter [craacuter (58v)] edeacuterum) lsquoaccettare dir di sirsquo (57r) lsquoaffermarersquo (58v) lsquoprometterersquo (106r) Allaha ikrar et- (allaaacute craacuter edeacuterum) lsquofar uotorsquo (76v) guumlnahlar ikrar et- (ghiunalaacuter craacuter edeacuterum) lsquoconfessar li peccatirsquo (70r)
il- (ileacuterum) lsquoinchhimare [= imbastire] cusire alla grossarsquo (93v)ilik (chiliacutec) lsquomedollarsquo (97v) bull sect 2210ailinti (ilintiacute) lsquoincchimaturarsquo [= imbastitura] (93v)ilm (ilmj) lsquovirtugraversquo (118r) bull sect 311aimam (himaacutem) lsquoparocchianorsquo [= parroco] (102r)imansız (imaacuten siacutes [imaacutem sis (111r)]) lsquosenza lege o federsquo (111r) lsquosleale man-
cator di federsquo (111v) bull La forma imam egrave prob dovuta allrsquoinflusso del lemma precedente
imaret (himaacuteret himareacutet) lsquohospitalersquo (92r) lsquospedalersquo (112v)imdi (imdi) lsquodunquersquo (58r) rarr de imdiimla (himlaacute) lsquodittionersquo (74v) lsquosillabarsquo (111v)imza et- (hismaacute edeacuterum) lsquofirmarersquo (78r) lsquosottoscriuerersquo (112r) bull sect 229in (iacuten) lsquotana drsquoanimalirsquo (114v)in- (ineacuterum) lsquodiscenderersquo (74r) in- aşaġa (ineacuterum asciaacute) lsquocalar in giugrave scẽderersquo
(66v) bull sect 411binan- (inaneacuterum) lsquocrederersquo (71v) lsquofidarsirsquo (77v)inat (innaacutet) lsquoostinationersquo (101r)inat et- (innaacutet edeacuterum) lsquoostinarsirsquo (101r) lsquoperfidiarersquo (103v)inatccedilı (innategiacute) lsquoostinatorsquo (101r) lsquoperfidiosorsquo (103v)ince (ingiegrave [eacutengeisiacute (77v)]) lsquofinorsquo (77v) lsquosottilersquo (112r) bull La forma engeisi non
egrave chiaramente spiegabile (aggiunta del suff possessivo)ince et- (ingieacute edeacuterum) lsquoassottigliarersquo (63r)inceaġrı (ingieacute agriacute) lsquotisicia malersquo inceaġrıdan hasta (ingieacute agrideacuten astaacute)
lsquotisicorsquo (115v) bull Osm inceaġrı lsquoveremrsquo (TS 2078) t dial inceağrı lsquotuber-colosis TBrsquo (prov[incial] Redhsup2 435) Cfr it mal sottile lsquotubercolosirsquo
incecik (ing(i)egiacutec) lsquoaggilersquo (59r) lsquodelicatorsquo (73r) lsquoleggierorsquo (95v)inci (ingiacute) lsquoperla marg[h]eritarsquo (103v)incin- (ingineacuterum) lsquosdegnarsirsquo (110v)incinmiş (inginmiacutesc) lsquosdegnatorsquo (110v)incir (ingiacuter) lsquofico fruttorsquo (77v)incir aġacı (ingiacuter agaiacutecc) lsquofico alberorsquo (77v)incit- (ngiteacuterum) lsquonuocerersquo (100r) lsquoprouocarersquo (106r) bull sect 214ingiliz (ingliacutes) lsquoinglesersquo (94r)inkacircr et- (inchiaacuter edeacuterum) lsquonegare dir di norsquo (99v)insan (insagraven) lsquoanimale raggioneuolersquo (61v)inşallah (nnsciaacutella) lsquocon lrsquoaiuto di Idiorsquo (69v) bull La forma del F puograve essere
mutuata direttamente dallrsquoar parlato nşallahip (iacutep) lsquocorda funersquo (71r)iplik (ipliacutec) lsquofilorsquo (77v)
101corpus lessicale turco
iptida iptidadan (iptidaacuten [iptid[] (105v)]) lsquoda principiorsquo (72v) lsquoprimiera-mentersquo (105v) bull Cfr iptidadem lsquojm principiorsquo (Arg 129) iptidaden (ipdi-dahden) lsquoa bella prima cioegrave alla primarsquo (Mol 4) Riteniamo che la forma del F sia aplologica (sect 2211)
iskele (schieacutela) lsquocommerciorsquo (70r) bull Cfr skele lsquoscala oue uanno le naui et li mercantirsquo (schiele Arg 219) lsquolitus scalarsquo (scele Meg) Il F testimonia un interessante passaggio metonimico da lsquoscalo porto emporiorsquo a lsquocom-merciorsquo
iskemle (schemeleacute) lsquosediarsquo (110v) bull La forma del F egrave una var anaptittica di skemle (Hars 255) cfr anche skemli (schiemlj) lsquoseggiolarsquo (Arg 219) ska-mili (schamili) lsquotauolarsquo (VN 64) eskemle (eschiemleh) lsquobanchetto da se-derersquo (Carr 145)
İskenderiye (scanderiacutea) lsquoAlessandria drsquoEgittorsquo (59v) bull Cfr Mısır Skenderiya (missir schienderia) lsquoAlexandria di Egiptorsquo (Arg 171) Skinderiya (scinde-ria) lsquoAlessandriarsquo (VN 45)
ispat et- (spaacutet edeacuterum) lsquodefenderersquo (73r) bull Cfr spat eyle-et- (spatt eilerum spattederum) lsquoprouo per testimonirsquo (Arg 222) Il sign del F denota un restringimento semantico a lsquotestimoniare in difesa (di)rsquo
İstanbul (stamboacutel) lsquoCostantinopolirsquo (71v) bull La forma Stambol egrave comune in antico ottomano (v Arg 223 Kakuk 200)
iste- ne kadar istersen bu nested[en] (neacute cadaacuter sterseacuten buacute nested[]) lsquoquanto ti uoi di q(uest)a cosarsquo (106v) rarr aman demek iste-
istif (stiacuteua) lsquosauorra de25 vascellirsquo (109v) bull Osm lsquopieno colmorsquo (Men 196) lsquothe arrangement of goods when laid up in order as in a ship or warehousersquo (Redhsup1 101) Per la storia abbastanza complessa di questa voce v LF 416-19 da cui appare che quella del F egrave lrsquounica attestazione turca che riproduca fedelmente la fonte italiana stiva
iş (iacutesc) lsquoattionersquo (63r) lsquofacendarsquo (76v) lsquooperarsquo (101r) rarr agır zerduziş et- iş eyle-(iacutesc edeacuterum [iacutesc scileacuterum (95r)]) lsquolauorare operarersquo (95r [def
lauorare] 101r)işit- (sciteacuterum) lsquoascoltarersquo (63r) lsquovdire intenderersquo (117r)işitil- işitilmemiştuumlr (scitilmamiacutescdur) lsquoinaudito notilde intesorsquo (94r) bull sect 3213bişkembe (schembeacute) lsquobudella interiorarsquo (65v) lsquoentragnarsquo (75v) bull Cfr skembe
(schiembe) lsquouentrersquo (Arg 219)işkence (schengieacute) lsquoflagello tormentorsquo (78r) bull Cfr skence (schieng(i)e) lsquocolla
tormentorsquo (Arg 220)işkence et- (schengieacute edeacuterum) lsquoflagellarersquo (78r) lsquotormentarersquo (115v)işkil (ischiacutel) lsquodifficoltagrave cioegrave dubiorsquo (73v) lsquosospettorsquo (112r)işkillen- (ischilleneacuterum) lsquodubitarersquo (75r)işkilli (ischilliacute) lsquodubbiosorsquo (75r) lsquosospettosorsquo (112r)iştah (staacute) lsquoappetitorsquo (62r) lsquodesideriorsquo (73r)
25 Bombaci 219 legge di
102
itikat et- (etticaacutet [etcaacutet (91v)] edeacuterum) lsquocrederersquo (71v) lsquohauer creditorsquo (91v)itikatsız (etcatsiacutes26) lsquoincredulorsquo (93v)itiver- (ittiuereacuterum) lsquospengere alcunorsquo (113r)ittifak et- (etfaacutec edeacuterum) lsquostabilirersquo (113v)ittifak olmış (etfaacutec holmiacutesc) lsquostabilitorsquo (113v)
26 La parola egrave semicancellata da una macchia e si legge molto male
103corpus lessicale turco
K
kabak (cabaacutec) lsquocucuzzarsquo [= zucca] (72r)Kacircbe (chiabeacute) lsquoMecca paese doue i turchi dicono che stia il corpo del perfido
Maumettorsquo (97v)kabran (capraacuten) lsquoaccidioso o pultronersquo (57v) lsquopoltronersquo (105r) bull Osm lsquohare-
ketten kalmış uyuşuk amelmandarsquo (TS 2148) t dial kapran lsquoağır yuumlruumlyen oyalanan insanrsquo (DS 2635)
kabran ol- (capraacuten holuacuterum) lsquoimpigrirsirsquo (93r)kabranlık (capranliacutec) lsquoaccidia o pultronariarsquo (57v) lsquopoltronariarsquo (105r)kabuk (cabuacutec) lsquoscorzarsquo (110r) pelit kabuġı (pelit cabuchiacute) lsquosouero scorzarsquo
(112v)kabul et- (cabuacutel edeacuterum) lsquoaccettarersquo (57r) lsquoessaudirersquo (76r)kaccedil (caiacutecc) lsquoquantorsquo (106v) rarr deġ- kerret yılkaccedil- (cacciaacuterum) lsquofuggirersquo (79r)kaccedilkın (cacchiacuten) lsquofuggitivorsquo (79r) bull Supponiamo che la forma del F sia da
leggere kaccedilkın e non kakınkadar rarr iste- kadır sev-kadeh (cadaacute) lsquobicchierersquo (65r)kadı (cadiacute) lsquogiudicersquo (90v)kadıncık (catingiacutec) lsquosignora padronarsquo (111v) bull Le forme katunkatın sono ben
documentate nelle fonti ottomane (TS 2354-55)kadır kadır adam (cateacuter adaacutem) lsquopotentersquo (105r)kadır ol- kadır olduġum k[ad]ar (cateacuter holduacutem c[]aacuter) lsquoquantrsquoio possorsquo (106v)
rarr sev-kadırga balıġı (caacutetreca baluacutec) lsquobalena pescersquo (64r) bull Il primo elemento del
sintagma egrave un prestito dal gr biz kaacutetergon lsquogalleyrsquo (LF 523) Per la me-tatesi cfr katrega (cathrega) lsquogalearsquo (Lupis 1b nella versione della stessa opera apparsa anonima ed edita dallrsquoAdamović la voce turca egrave stampata
104
catherha ITS 219) katrıgaya komak (catrigaia comach) lsquomettere in gale-rarsquo (Masc 94) Cfr pure lrsquoantica forma kipciaca katrıġa (KTS 132)
kadife (catifeacute) lsquovillutorsquo (117v) bull La var con alveolare sorda si riscontra anche nel Meg (katiffe) e in Mol 475 (ghatife)
kafas kuş kafası (cuacutesc cafasiacute) lsquogabbia drsquougellirsquo (79v)kacircfil (chiafiacutel) lsquopreggiorsquo [= mallevadore garante] (105v)kacircfil ol- (chiafiacutel holuacuterum) lsquopreggiarersquo [= garantire] (105v)kacircfillik (chiafilliacutec) lsquopreggiariarsquo [= garanzia] (105v)kacircġıt (chijaacutet [66r] chiaaacutet [67v]) lsquocartarsquo (66r) lsquocarta da scriuerersquo (67v) rarr aman
bull Cfr kacirchat (chiachat) lsquofogliorsquo (Arg 133) kihat lsquocarta papyrusrsquo (Meg) t dial kıyat lsquokacircğıtrsquo (DS 2854)
kahpe (capeacute) lsquodonna publicarsquo (75r)kail et- (caacuteil edeacuterum) lsquocontentar altrirsquo (70v)kail ol- (caiacutel holuacuterum) lsquoacconsentirersquo (57v) lsquocontentarsirsquo (70v)kal- (caacutet caleacuterum) lsquorestarersquo (107v) bull Non sapremmo spiegare quel kat preposto
al verbo dal Ferragutokalabalık (calabaliacutec) lsquoturba calca di gentersquo (116v)kalavrizdeg (calauriacutes) lsquocalabresersquo (66v) bull Dai repertori consultati lrsquounica altra
attestazione della voce appare nella forma galabres-brez (ghalabres) lsquocala-bresirsquo (Mol 76) In Masc 26 egrave registrato il nome della regione Kalabri(y)a vilayeti (Calabria vilaietti)
kalay (calaacutei) lsquostagno metallorsquo (113v)kalbur (calbuacuter) lsquocriuo [= staccio vaglio] grossorsquo (71v)kaldır- (caldereacuterum) lsquoalzarersquo (60v) lsquoinnalzarersquo (93r) baş(ı) kaldır- (basciacute cal-
dereacuterum) lsquoribbellarsirsquo (107v) bull Osm tml baş kaldırmak lsquoto rebel (against)rsquo (Redhsup2 99)
kalem (caleacutem) lsquopenna di scriuerersquo (103r) rarr katet- oŋar- yon-kalemdan (calemdaacuten) lsquostucchio [= astuccio custodia] di pennersquo (114r)kalemtraş (caleacutem traacutesc) lsquotemperino di pennersquo (115r)kalınkalun (caloacuten) lsquogrossorsquo (91r)kaliyota (calioacutetta) lsquogaliottarsquo (79v) bull Per la documentazione di questo italiani-
smo nelle fonti turche v LF 241-43kalk- (calcaacuterum) lsquosorgersi alzarsirsquo (112r)kalkan (calcaacuten) lsquoscudo p(er) riparorsquo (110v)kamara (caacutemara) lsquocamera drsquoallogiarersquo (66v) bull Cfr gamera (ghamera) lsquoca-
merarsquo (Mol 77) Le altre fonti turche (documentarie e lessicografiche) re-gistrano questo italianismo (venezianismo) nella particolare accezione di lsquocabina della naversquo (v LF 134-35)
kamış (camiacutesc) lsquocannarsquokamışlık (camiscliacutec) lsquocannetorsquo (67r)kan (caacuten) lsquosanguersquo (109v) rarr delikanlıkan al- (caacuten aleacuterum) lsquocauar sanguersquo (68r) rarr şişekanat (cannaacutet) lsquoala da uolarersquo (59v)
105corpus lessicale turco
kandil (candiacutel) lsquoturcasso doue si pongono le fleccie fatto di tauolarsquo (116v) bull La voce turca (lt ar lt gr lt lat) significa comrsquoegrave noto lsquolampada lucernarsquo Lrsquoaccezione datale dal F non lrsquoabbiamo riscontrata da altre fonti
kanlı (canliacute) lsquosanguignorsquo (109v)kantar (cantaacuter) lsquostatera da pesarersquo (113v)kapa- (capaacuterum) lsquochiudere serrarersquo (69r)kapak (capaacutec) lsquocoperchiorsquo (71r)kapı (capiacute) lsquoportarsquo (105r) kapıdan kapıya (capidaacuten capiaacute) lsquoa porta agrave portarsquo
(62r) rarr vur-kaplan (caplaacuten) lsquogatto pardorsquo (79v) lsquopardo animalersquo (102r)kaplı baġa (capiliacute baghaacute) lsquotartaruca animal terrestrersquo (114v)kaptanpaşa (capitaacuten basciaacute) lsquogeneral drsquoesercitorsquo (79v) bull Osm kapudankap-
tan paşa lsquoThe Lord High Admiral and Minister of Marine of the Ottoman Empirersquo (Redhsup1 1436) Il Ferraguto pare lrsquounica fonte che attribuisca que-sto titolo a un comandante di forze terrestri
kar (caacuter) lsquoneuersquo (99v)karasup1 (caraacute) lsquonegrorsquo (99v) lsquonigro colorersquo (100r) rarr yuumlzluumlkarasup2 (caraacute) lsquoterra elementorsquo (115r)Kara Deŋiz (caragrave denghiacutes) lsquoMare Nigrorsquo (97r)kara diken (caragrave dicheacuten) lsquoriccio del mare ancinorsquo (107v)kara et- (caraacute edeacuterum) lsquoannegrirersquo (99v)karagan (caragaacuten) lsquopuleio [= puleggio Mentha pulegium] herbarsquo (106r)
lsquospica drsquoosso [= lavanda] herba odoriferarsquo (113r) bull T dial karagankara-ğan lsquoCistus creticusrsquo lsquoLavandula stoechasrsquo lsquoCistus laurifoliusrsquo lsquoDipsacus laciniatusrsquo lsquoPhlomis grandiflorarsquo (Tuzlacı 94)
karakoldeg (caracoacutel) lsquolumaca di marersquo (96r) bull Ar alg (Orano) karagol garagol lsquochiocciola di marersquo (Oman 155) lt sp caracol lsquose llama asiacute a diversas es-pecies de moluscos gasteroacutepodos terrestres o marinos del geacutenero laquoHeacutelixraquorsquo (Moliner 1 514)
karamanoldeg et- (caramanoacutel edeacuterum) lsquofare a chi piglia pigliarsquo (109r) bull Egrave pre-sumibile che il dato del F (di cui non abbiamo trovato altri riscontri nel-le fonti turche) sia in relazione con ar alg ḳārābarṭāl lsquopillagersquo lsquoamila ḳārābarṭāl lsquofaire main basse pillerrsquo (Beaussier 771) anche se la differen-ziazione formale non egrave facile da spiegare (intromissione dellrsquoit mano con accostamento secondario al toponimo Karaman)
karamusal (caramusaacutel) lsquonauiliorsquo (99v) bull Osm lsquosorte di nauersquo (Men 3660) laquonamed probably after the little town KaramusalKaramuumlrsel on the Gulf of İzmitraquo (LF 334)
karanfil (caronfiacutel) lsquogaroffalorsquo (79v) bull sect 211ekaranlık (caranliacutec) lsquooscurorsquo (101r) lsquotenebre oscuritagraversquo (115r) karanlıkta (ca-
ranlictaacute) lsquoallrsquooscurorsquo (60v)karart- (cararteacuterum) lsquoannegrirersquo (99v)
106
karı (cariacute) lsquodonna maritatarsquo (74v) lsquomogliersquo (97r) rarr boşat- dede duumlşuumlr- gebe kısır padişah saccedil
karın rarr agrıkarınca (carangieacute) lsquoformicarsquo (78r) bull Cfr karanca (carangia) lsquoformicharsquo (Arg
138 a cui rinviamo per altre attestazioni)karındaş (carndaacutesc) lsquofratellorsquo (78v)karındaşlık (carndascliacutec) lsquofraternitagraversquo (78v)karış (cariacutesc) lsquopalmo mesurarsquo (102r)karış- (cariscieacuterum) lsquoimpacciarsirsquo (92v) lsquomescolarsirsquo (97v) lsquopratticarersquo (105v)karışık (carisciacutehc) lsquomisto mescolatorsquo (98r)karıştır- (cariscteacuterum caristeacuterum) lsquoconfondere mescolarrsquo (70r) lsquomescola-
re insiemersquo (97v) bull sect 322bkarpuz (carpuacutes) lsquomelone drsquoacquarsquo (97v)karşı karşımda (carscimdaacute) lsquoinnante il mio cospettorsquo (63v) karşında (car-
scindaacute) lsquoallrsquoincontrorsquo (60r) lsquorimpettorsquo (108r) karşı git- (caacutersc ghi deacuterum) lsquoandar incontrorsquo (61r) rarr akşam bull Per la forma karş sect 312
karşılı rarr ruzgacircrkartal kuşu (cartaacutel cuacutesc) lsquoaquila vcellorsquo (62r)kasab (cassaacuteb) lsquomacellarorsquo (96v)kasaba (cassabaacute) lsquoterra habitatarsquo (115r)kasabhane (cassabanaacute) lsquomacellariarsquo (96v)kast kastile (caacutestile) lsquoa bel studiorsquo (57r) bull Osm kast ile lsquodeliberatamente
appostatamente agrave postarsquo (Men 3706)kaş (caacutesc) lsquociglio dellrsquoocchiorsquo (69r)kaşaġı (casciaacutec) lsquostrigliarsquo (68r) lsquostregliarsquo (114r) bull sect 312kaşı- (casciaacuterum) lsquograttarersquo (91r) lsquostregliarersquo (114r) bull Cfr kaşmak (kasmak)
lsquogratarersquo (sic) (Pianz 143)kaşık (casciacutech) lsquocucchiaro piccolorsquo (71v)kat (caacutet) lsquopiegarsquo (104v)kat- (cataacuterum) lsquoaggiungerersquo (59r) lsquorifonderersquo (108r)katet- kalem katet- (caleacutem caacutet edeacuterum) lsquodar il taglio alla punta della pennarsquo
(114v)katı rarr ccedilok eyikatır (catuacuter) lsquomula animalersquo (99r) bull Cfr katur lsquomulusrsquo (Meg)katırcı (caturgiacute) lsquomulittierersquo (99r)katlan- (catalaneacuterum) lsquoaspettarersquo (63r)katran (cateraacuten) lsquopece pegolarsquo (102v)kavga (caucaacute) lsquobriga contesarsquo (65v) bull La var kavka egrave documentata (TS 2357)kavga et- (caucaacute edeacuterum) lsquofar brigarsquo (65v)kavl et- (cauacutel edeacuterum) lsquocongiurarsirsquo (70v)kavun (cauacuten) lsquomelone di panersquo [= popone] (97v)kavun agacı (cauacuten agaiacutec) lsquocedrorsquo (68v) bull Osm aġaccedil kavun aġacı lsquocedro ci-
trone alberorsquo (Men 3603) In tml il cedro (sia lrsquoalbero sia il frutto) egrave de-
107corpus lessicale turco
nominato ağaccedil kavunu mentre il sintagma inverso kavun ağacı egrave usato per designare la papaia
kavurma (caurmaacute) lsquocarne in guazzettorsquo (67v) lsquoguazzetto saporettorsquo (91v)kavuş- (causcieacuterum) lsquostare in piedirsquo (113v) bull Osm tml lsquogiongersi congion-
gersi venir insieme incontrarsirsquo (Men 3603) Il sign del F non egrave riscon-trabile
kayalık (caialiacutehc) lsquoprora di vascellirsquo (106r) bull Osm lsquosperone di naue ograve galearsquo (Men 3819)
kayn (caiacuteniacute) lsquocognato mascolorsquo (69v) bull sect 311akayna- (cainaacuterum) lsquobollirersquo (65r)kaynamış (cainamiacutesc) rsquobollentersquo (65r) bull Ovviamente il sign corretto egrave lsquobol-
litorsquokaynana kaynanam (caiacuten anaacutem) lsquosuocera miarsquo (114r)kaynata kaynatam (caiacuten attaacutem) lsquosuocero miorsquo (114r)kaytundeg (caituacuten) lsquocapannarsquo (67r) lsquotenda couerta di [ua]scelli etcrsquo (115r) bull Ar
alg gayṭūn lsquotente surtout tente en toilersquo (Beaussier 844)kaz (caacutes) lsquooca vgello papararsquo (100v) rarr yumurtakaz- (casaacuterum) lsquocauarersquo (68r) lsquofossare far fossarsquo (78v) lsquozapparersquo (118v)kazan (casaacuten) lsquocaldararsquo (66v) lsquocaldarorsquo (72r)kazan- (casaneacuterum) lsquoacquistarersquo (58r) lsquoguadagnarersquo (91r)kazanc (casangieacute) lsquoguadagniorsquo (91r) bull Supponiamo che la forma del F rifletta
una forma di possessivo kazancı sect 311akazanc et- (casangieacute edeacuterum) lsquoconseguire acq(ui)starersquo (70v) bull Osm kazanc
etmek lsquofar guadagno cercar profittorsquo (Men 3688)kazık demir kazık (demiacuter casiacutec) lsquopalo di ferrorsquo (102r) kazıġa ko- (casicaacute
coacuterum) lsquoimpalarersquo (92v)kazma (casmaacute) lsquozapparsquo (118v)kazmacı (casmagiacute) lsquozappatorersquo (118v) bull Si noti che la successiva attestazione
lessicografica di questo derivato risale al 1867 (StS HWb 97)kebab (chiabaacuteb) lsquocarne arrostorsquo (67v) bull La var del F egrave attestata pure da Arg
132 (chiabap) e Mol 60 (kiabab)keccedili (chijciacute) lsquocaprarsquo (67r) bull Cfr keyccedili (chieici) lsquocaprarsquo (Carr 208) = geyccedili (ghi-
eici) lsquoidrsquo (Mol 81) Per lo sviluppo fonetico del F cfr piyner (rarr peynir) sect 212a
kedi (chiedi) lsquogatto animalersquo (79v)kefal balıġı (chiefaacutel baluacutec) lsquocefalo pescersquo (68v)kel (chieacutel) lsquotigna mal del caporsquo (115r) kel başı (= başı kel) (chieacutel basciacute) lsquoti-
gnosorsquo (115v) bull sect 412bkehle (chielleacute) lsquopedocchiorsquo (103r)kelam (chielaacutem) lsquoparolarsquo (102r)keler (chieleacuter) lsquolacerta animalersquo (95r)kem (chieacutem) lsquocattiuo tristorsquo (68r) rarr ccedilek- kokukemanccedile -ce (chiemengieacute) lsquoviola instromẽto da sonarersquo (118r)
108
kemer (chiemeacuter) lsquolamia di fabricarsquo [= arco volta] (95r)kemha (chiamaacute) lsquotaffitagrave di setarsquo (114v) bull Cfr kacircmuha (chiamuccha) lsquodomma-
scorsquo (Arg 136) kacircmha (kiamcha) lsquodamascorsquo (Mol 113)kemik (chiemiacutech) lsquoossa drsquoanimalirsquo (100v)kemlik (chiemliacutec) lsquomalersquo (96v)kenar ccedilay kena[rı] (ciaacutei chienaacute) lsquoripa sponda del fiumersquo (108r)kepccedile (chiepcieacute) lsquocucchiaro da ministronersquo (71v)kepgir (chiebghiacuter) lsquocucchiaro da sc[h]iumarersquo (71v) bull Osm kefgir lsquocucchiaro
da leuar la schiumarsquo (Men 3983) = kepgir lsquoa perforated ladle or skimmer a strainerrsquo (Redhsup1 1523)
kerem eyle (chieremiacutella) lsquodi gratiarsquo (73v) bull Osm lsquodi grazia vi prego fate gra-ziarsquo (Men 3924) La resa del F egrave dovuta secondo noi a una falsa identifi-cazione del secondo elemento del sintagma con rarr Allah Per la posizione dellrsquoaccento cfr rarr inşallah
kerim (chieriacutem) lsquopietosorsquo (104r)kerimlik (chierimliacutec) lsquopietagraversquo (104r)kerkes (chierchies) lsquofenice vcellorsquo (77r) bull Osm kerges lsquoavis quae aliquot
annorum millia vivere dicitur nulli animali nocet sed ex morticinio vivitrsquo (Men 3923) kerkes lsquothe Egyptian vulture neophron percnopterusrsquo (Redhsup1 1539)
kerret iki kerret (ichiacute chierreacutet) lsquodue uoltersquo (75r) iki kerret ziyade (ichiacute chi-erret sziadeacute) lsquoal doppiorsquo (59v) kaccedil kerret (caiacutecc cherreacutet) lsquoquante uoltersquo (106v) yuumlz kerret (iuacutes cherreacutet) lsquocento uoltersquo (68v)
kertenkeler (chiesteacuten chieleacuter) lsquolacerta uerminararsquo (95r) bull La var con -s- del F non pare segnalata da altre fonti
kes- (chiesseacuterum) lsquotagliarersquo (114v) rarr umutkese (chieseacute) lsquoborzarsquo (65r)keser (chiesseacuter) lsquoascia di fa legnamersquo (63r)keskin (chieschiacuten cheschiacuten) lsquoferuente huomorsquo (77r) lsquotaglio del coltello o spa-
darsquo (114v) keskinden (cheschindeacuten) lsquodi tagliorsquo (74v)keskin et- (chieschiacuten edeacuterum) lsquoaffilarersquo (58v)kestene (chiesteneacute) lsquocastagna fruttorsquo (68r)keşiş (chiesciacutesc) lsquomonacorsquo (98v)keşişlik (chiesciscliacutec) lsquomonasteriorsquo (98v)keten (chieteacuten) lsquolinorsquo (96r)Kıbrıs adası (chipriacutes adasiacute) lsquoCipro isolarsquo (69r) bull Per la forma con bilabiale
sorda cfr Kıprıs adası (cpris adasi) lsquoCipro isolarsquo (Mol 92) sect 221kıccedil (chiacutecc) lsquo[po]ppa di vascellirsquo (105r)kıdre (chiacutedra) lsquopignata di terrarsquo (72r) bull Osm lsquoccediloumlmlekrsquo (Devellioğlu 616)kıgılcım (chighilgiacutem) lsquoscintilla di fuocorsquo (110r)kımıldan- (comuldaneacuterum) lsquomouersirsquo (99r)kımılda(t)- (comuldaacuterum) lsquomouerersquo (99r) bull Cfr kumulda- (chumuldarum qu-
mul-) lsquocrollare mouere scrollare scuotere smouerersquo (Carr 226) Per espri-
109corpus lessicale turco
mere i significati attivi si usa perograve di regola il causativo kımıldat-kın (chiacuten) lsquofodrorsquo (78r)kıpkırmızı ol- (chiacutep chirmisiacute holuacuterum) lsquoarrossirsirsquo (62v)kır- (chiraacuterum) lsquoromperersquo (108v)kırba (chirbaacute) lsquovtrersquo (118v)kırk (cheacuterc) lsquoquarantarsquo (106v)kırlangıccedil (carilanghiacuteg) lsquorondinellarsquo (108v) bull Cfr karlangıccedil (charlanghicc)
lsquorondinersquo (Arg 140) t dial karılğaccedilkarlangaccedilkarlanğıccedil lsquokırlangıccedilrsquo (DS 2664)
kırmızı (chirmisiacute) lsquoincarnato colorersquo (93v) lsquorosso colorersquo (108v)kırt kırt et- (chiacutert chiacutert edeacuterum) lsquorosicarersquo (108v) bull Cfr t dial kırt kırt lsquobıccedilak-
la kesilen nesnenin ccedilıkardığı ses iccedilinrsquo (DS 4546)kısa (chessaacute) lsquocortorsquo (71v)kısa et- (chessaacute edeacuterum) lsquoabbreuiarersquo (57r)kısır (chissiacuter) lsquosterilersquo kısır karı (chissiacuter cariacute) lsquodonna sterilersquo (113v)kıskan- (chischanuacuterum [caschaneacuterum (92r) cischaneacuterum (79v)]) lsquogelosia
hauerersquo (79v) lsquohauer inuidiarsquo (92r) lsquoinuidiarersquo (94v) bull sectsect 211b 211c 222
kıskanccedil (cischangiacute) lsquogelosorsquo (79v) bull Cfr kıskancı (cheschangi) lsquoidrsquo (Arg 148) Non sappiamo se i dati dellrsquoArgenti e del Ferraguto dipendano dalla suffis-sazione del possessivo o non piuttosto da un facile accostamento ai derivati in +CI sect 222
kıskanmaklık (chischinmacliacutec) lsquoinuidiarsquo (94v)kısrak (chesseraacutec) lsquogiumentarsquo (90v)kış zamanı (chiacutesc szamaacuten) lsquoinuerno stagionersquo (94v)kışla- (chisclaacuterum) lsquosuernarersquo (114r)kıta (chithaacute) lsquoepigramma di uersirsquo (76r) bull Osm lsquoa fragmentary piece of poetry
of two or more distichs on the Arabian system complete in itself as to an idearsquo (Redhsup1 1462) lt ar ḳiṭlsquoaʰ lsquopezzo frammentorsquo bull sect 2212
kıtlık (chitiliacutec) lsquocarestiarsquo (67v)kıy- (chiaacuterum) lsquotritare minuzzarersquo (116v)kıyma (chijmaacute) lsquocarne trinciatarsquo (67v)kıyma et- (chijmaacute edeacuterum) lsquotritare minuzzarersquo (116r)kız rarr beslemekız kardaş (chiacutes cardaacutesc) lsquosorellarsquo (112r)kız oġlan (chiacutes ouglaacuten) lsquodonzellarsquo (74v) lsquofigliolarsquo (77v) lsquoverginersquo (117v)kızılcık (chisilgiacutec) lsquozinzoli [rarr guumlren] frutti piccoli et russi come lrsquoazarolirsquo
(118v)kızlık (chisliacutech) lsquoverginitagraversquo (117v)kibrit (chijbriacutet) lsquosolforsquo lsquosolfarellorsquo (112r) bull sect 212dkiler (chileacuter27) lsquocannaua dispenzarsquo (67r) lsquoriposto salua robbarsquo (108r)
27 Corr in luogo di chieleacuter
110
kilerci (chilergiacute28) lsquocannauaro despensierersquo (67r)kilise (cliacutesia) lsquochiesarsquo (69r) bull Il dato del F egrave particolarmente interessante percheacute
ci documenta una forma ancora assai vicina alla fonte greca ekklhsiacuteakilit (chiliacutet) lsquocadenacciorsquo (66r) lsquochiauatura caten[a]zzorsquo (68v)kim (chiacutem) lsquoquale il qual[]rsquo kim olursa olsun (chiacutem holuacuterse hossuacuten) lsquoqual-
siuoglia si siarsquo (106v) rarr ol bull Tml kim olursa olsun lsquoit doesnrsquot matter who heshe isrsquo (Redhsup2 531)
kimse (chiacutemse) lsquonessunorsquo (99v) bir kimse (bir chiacutemse) lsquoalcunorsquo (59v)kimyon (cumioacuten) lsquociminorsquo (69r) bull La forma del F va ad aggiungersi alle altre
varr ottomane di questo fitonimo di origine greca kimyun (chimiun Carr 217) kimnun (Men 4022) kimyon (Vig 175) impostasi questrsquoultima nella lingua letteraria moderna
kira at kirası (= kira atı) (aacutet chierasiacute) lsquocauallo di logerirsquo29 (68r) kiraya al- (chieraaacute alereacuterum30) lsquoaffittare drsquoaltrorsquo kiraya ver- (chieraaacute uereacuterum) lsquoaf-fittare pegionarersquo (58v) lsquodar ad affittorsquo (72v) bull Cfr kerekera (chiere chi-era) lsquoaffitto fitto pagha salariorsquo (Carr 211) Per lrsquoinversione nel sintagma possessivo sect 412a
kiracı (chieragiacute) lsquoalloggiatore allogatorersquo (60v) at kiracısı (at chieragisiacute) lsquolo-gator di cauallirsquo (68r)
kiraz (chireacutes) lsquocerasorsquo (68v) bull Le varr kireskirez sono ben attestate sia nei testi in trascrizione sia nelle fonti dialettali (StS Gr 283)
kireccedil (chireacutecc) lsquocalce da fabricarersquo (66v) rarr furunkirpi rarr oklı kirpi yumak kirpikirpik (chiurpeacutec) lsquopalpebre deglrsquoocchirsquo (102r) bull sect 211ekispet (chispeacutet) lsquomaniera del uestirersquo (96v) bull Osm lsquoforma maniera di vestito
portaturarsquo (Men 3947)kişi (chisciacute) lsquopersonarsquo (103v)kişniş şeker kişniş (scichieacuter chiscniacutesc31) lsquoconfetti di zuccarorsquo (70r) bull Cfr osm
sekerlenmiş kişniş kişniş şeker lsquocoriandrum saccharo conditum coriando-lo confettatorsquo (Men 3969)
kitap (chitaacutep) lsquolibrorsquo (95v) rarr yaz-ko- (coacuterum) lsquometterersquo (98r) rarr aġız amanet gemi goumlmmeye ko- gurbet ko-
habs ışın kazık rehin ko- temel ko- yerkoca (cogiaacute) lsquomaritorsquo lsquovecchiorsquo (117r) kocaya ver- (cogiaaacute uereacuterum) lsquomaritar
la donnarsquo (97r)koca ol- (cogiaacute holuacuterum) lsquoinuecchiarsi lrsquohuomorsquo (94v)kocacık (cogiagiacutech) lsquovecchiarellorsquo (117r)kocalık (cogialiacutech) lsquovecchiezzarsquo (117r)
28 Corr in luogo di chielergiacute29 Prob da emendare in logheri parola dialettale siciliana che significa lsquonolo affittorsquo30 Prima il F aveva scritto uereacuterum poi ha corretto il dato solo parzialmente31 La h egrave stata inserita in un secondo tempo
111corpus lessicale turco
koccedil (coacutecc) lsquomontone animalersquo (98v)kodoş (cudoacutesc) lsquoruffianarsquo (108v) bull Osm lsquoruffiano beccorsquo (Men 3786)kodoşlık (cudoscliacutec) lsquoruffianiggiorsquo (108v)koffadeg (coacuteffa) lsquocesta sportarsquo (68v) bull Ar ḳuffah lsquocestarsquo (VAI 1194) riflesso
pure dal koffe (coffe) lsquocoffa canestro cofanorsquo di Carr 219 In osm lett lrsquoarabismo egrave attestato come kuumlfekuumlffe lsquocophinusrsquo (Men 4084)
kok- (cuccaacuterum [coccaacuterum (106r)]) lsquoannasare odorarersquo (61v) lsquonasarersquo (99v) lsquopuzzarersquo (106r) guumlzel kok- (ghiuseacutel cuccaacuterum) lsquoodorarersquo (100v)
koku (cocusiacute [cucusiacute (100v)]) lsquofetorersquo (77r) lsquoodorersquo (100v) kem koku (chieacutem cuccusiacute) lsquopuzza fetorersquo (106r) bull sect 311a
kokumış (cocumiacutesc) lsquofetentersquo (77r) lsquopuzzolentersquo (106r)kol (coacutel) lsquobracciorsquo (65v)kolay (culaacutei) lsquoageuole facilersquo (59r) lsquoprosperorsquo (106r) rarr ruzgacircrkolayına (culainaacute) lsquoageuolmentersquo (59r) lsquofacilmentersquo (76v) bull Osm kolayıne
(kolayına TS 2613) lsquofacilmente commodamente con facilitagraversquo (Men 3803)kom (cuacutem) lsquoonda del marersquo (101r) bull Osm kom (kum TS 2729-30) lsquowaversquo (Ev-
liya Ccedilelebi Dankoff 75) Cfr nel Codex Cumanicus qom (com) lsquoWellen Wogenrsquo (Groslashnbech 199) Per la documentazione in altre lingue turche v Clauson 625
kon- (conaacuterum) lsquoalbergare accatildeparersquo (59v) rarr mahalle kon-konacak yer (conagiaacutec ieacuter) lsquoallogiamento posatarsquo (60v)konşu (coacutensc) lsquovicino uicino di casarsquo (117v) bull sect 312konukla- (conucclaacuterum) lsquoinuitarersquo (94v)konuklık (conuccliacute) lsquoconuitorsquo (71r) bull Cfr konuklu lsquoconviviumrsquo (Meg) Ab-
biamo posto come lemma la forma di Meninskikonuklık et- (conuccliacute edeacuterum) lsquofar conuitorsquo (71r) bull Osm lsquofare un pasto un
conuitorsquo (Men 3809)kork- (curcaacuterum) lsquoimpaurirsirsquo (93r) lsquospauentarsirsquo (112v)korku rarr titre-korkusız (cuacuterc siacutes) lsquoalla liberarsquo (60r) lsquosicurorsquo (111v)korkut- (curcutuacuterum) lsquoimpaurirersquo (92v) lsquospauentarersquo (112v)koruk (coruacutec) lsquoagrestarsquo (59r)kov- (couaacuterum) lsquobandire discacciarersquo (64v) lsquosbandirersquo (109v) lsquosequitare si-
cutar dietrorsquo (110v)kova (coguaacute) lsquogionco herbarsquo (90r)kovalak (cuualaacutec) lsquoauantatorersquo (63v) lsquovantatorersquo (117r) bull Osm lsquomillantatorersquo
(Men 3776) t dial kuvalak lsquoccedilalımlı gururlursquo (DS 2987)kovalan- (cuualaneacuterum [cuualacneacuterum (63v)]) lsquoauantarsirsquo (63v) lsquouantarsirsquo
(117r) bull Cfr t dial kovalanmak lsquobaşkasına guumlvenip yiğitlik goumlstermekrsquo (DS 2938) La forma con inserzione di -k- egrave palesemente dovuta a interfe-renza grafica col lemma precedente
kovan (coguaacuten) lsquoapaio doue stanno lrsquoapirsquo (61v)kovmış (coumiacutesc) lsquosbanditorsquo (109v)
112
koyul- (coiuluacuterum) lsquoaggelarsirsquo (59r) lsquocongelarsirsquo (70v) lsquogelarsirsquo (79v)koyulmış (coiulmiacutesc) lsquoaggelatorsquo (59r)koyun (coiuacuten) lsquocastrato beccorsquo (68r) lsquomontone animalersquo (98v) dişi koyun
(disciacute coiuacuten) lsquopecorarsquo (102v) rarr yatakkoz (coacutes) lsquonoce fruttorsquo (100r)koz aġacı (coacutes agaacutecc) lsquonoce alberorsquo (100r)koumlftehor (gufteghoacuter) lsquociarlonersquo (69r) bull Osm lsquoa random talker who has to take
back his wordsrsquo (Redhsup1 1596)koumlk (chiuacutec) lsquoradice drsquoalberorsquo (107r) koumlkinden ccedilıkar- (chiucchindeacuten cicaacuterum)
lsquospiantarersquo (113r)koumlmi (ghioacutemo) lsquonochiero gouernator di nauersquo (100r) bull Osm koumlmi lsquooverseer
of the galley slavesrsquo lt gr koacutemhj lsquoidrsquo (LF 527-29 a cui rimandiamo per la storia della voce che risale al lat comes) La o finale della forma del F puograve essere dovuta allrsquoinflusso di nostromo (gt t lostromo) o forse della forma italiana gomitocomito
koumlmuumlr (chiumuacuter) lsquocarbonersquo (67v)koumlpek (chiupeacutec) lsquocanersquo (66v)koumlpri (chiupreacute) lsquoponte da passarersquo (105r) bull La vecchia ipotesi di un prestito
dal gr geacutefura viene respinta dalla maggioranza degli studiosi (v la biblio-grafia in Arg 155)
koumlr (chiuacuter) lsquociecorsquo (69r)koumlr et- (chiuacuter edeacuterum) lsquoacciecar ad altrorsquo (57v)koumlr ol- (chiuacuter holuacuterum) lsquoacciecarsirsquo (57v)koumlrfez (chiufreacutes) lsquogolforsquo (90v) bull sect 229koumlstek (chiusteacutec) lsquopastora che si mette a glrsquoanimalirsquo (102v)koumlstekle- (chiustecleacuterum) lsquopastorarersquo (102v)koumly (chiuacuteiu) lsquocasalersquo (67v) bull sect 311akubur (cubuacuter) lsquoturcasso doue si pongono le fleccie fatto di pellersquo (116v)kucakla- (cugiacclaacuterum) lsquoabbracciarersquo (57r)Kuds-i muumlbarek (cuacutez mobareacutec) lsquoGierusaleacutem citagrave famosiss(ima)rsquo (90r) bull Per
la forma del F cfr Cuzu Mobarech nel Sansovino (cit in Arg 159)kuduz (cuduacutes) lsquorabbiarsquo (107r)kuduzlan- (cudusleneacuterum) lsquoarrabbiarsirsquo (62v) lsquorabbiarsirsquo (107r)kulak (culaacutec) lsquoorecchiarsquo (101r)kulavuz (colauacutes) lsquocondottierorsquo (70r) lsquopidotorsquo [= pilota] (104v) lsquospia spionersquo
(113r) bull Cfr kolauz (chollaus) lsquopiloto di nauersquo (Arg 152)kullan- (cullaneacuterum) lsquoconsumarersquo (70v)kum (cuacutem) lsquoarena di marersquo (62v)kumar kumarile oyna- (cumaacuterile vinaacuterum) lsquogiocare a giochi prohibitirsquo (90v)
bull Osm kumar lsquoalea aleatorius quivis ludus pec quo captatur lucrum aliagraves lege Mahometana prohibitusrsquo (Men 3758)
kumaş ibrişim kumaşı (ipirsciacutem cumasciacute) lsquobrocato di setarsquo (65v)kumlı (cumliacute) lsquoarenosorsquo (62v)
113corpus lessicale turco
kurbaġa (curbagaacute) lsquorana ranonchiarsquo (107r) yaramaz kurbaġa (iaramaacutes cur-baghiacute) lsquobuffo animale uenenosorsquo (65v) bull La var kurbaġı egrave attestata (TS 2734)
kurban (curbaacuten) lsquoanimale di sacrifitiorsquo (61v) lsquosacrifitiorsquo (109r) lsquovittimarsquo (118r)kurban et- (curbaacuten edeacuterum) lsquosacrificarersquo (109r)kurbanlık (curbanliacutec) lsquoanimal di sacrifitiorsquo (109r)kursak (cuacutersaacutec) lsquostomacorsquo (113v) bull Osm tml lsquothe crop of a bird a stomachrsquo
(Redhsup1 1483)kursan (cursaacuten) lsquocorsarorsquo (71r) bull In base a LF 194-95 il dato del Ferraguto
fa retrodatare la piugrave antica attestazione lessicografica (finora considerato il Meninski) della voce turca che risale allrsquoitaliano per tramite dellrsquoar ḳurṣān
kurşun (crusciuacuten) lsquopiomborsquo (104v) bull sect 229kurşunla- (crusciunlaacuterum) lsquoimpio[m]barersquo (93r)kurtsup1 (cuacutert) lsquolupo animalersquo (96r)kurtsup2 (cuacutert) lsquovermersquo (117v)kurtar- (curtareacuterum) lsquoliberarersquo (95v) pahayle kurtar- (paaacuteile curtareacuterum) lsquori-
cattarersquo [= riscattare] (108r)kurtul- (curtuluacuterum) lsquoliberarsirsquo (95v) pahayle kurtul- (paaacuteile curtuluacuterum) lsquori-
cattarsirsquo [= riscattarsi] (108r)kuru rarr uumlzuumlmkurul- (curuluacuterum) lsquosciugarsirsquo (110r) bull Cfr kurul- (churulurum) lsquoseccarsirsquo
(Carr 228)kurut- (curutuacuterum) lsquoasciugarersquo (63r) lsquosciugarersquo (110r)kus- (cussaacuterum) lsquovomitarersquo (118r)kusur (cusugraver) lsquoil restorsquo (107v)kuş (cuacutesc) lsquovgello nomersquo (117r) rarr dudu k kafas kartal k leylek k oumlge(y)ik
oumlrdek k serccedile k tauk k yuvakuşak (cusciaacutec) lsquocintarsquo (68r) lsquocenta centurarsquo (68v) rarr yaşıl kuşakkuşluk rarr saba kuşluġıkuvvet (couaacutet) lsquoforzarsquo (78v) bull Cfr kovat (chouatt) lsquogagliardia potestagrave poten-
tiarsquo (Arg 154) kovvat (chouuat) lsquobalia potere autoritagraversquo (Carr 229)kuyruk (coiuruacutec) lsquocodarsquo (69v)kuyu (cuiuacute) lsquopozzorsquo (105v) rarr sukuyumcı (cuiungiacute) lsquooreficersquo (101r) bull Cfr kuyuncı (quiungi) lsquoargentierersquo (Carr
229) sect 225akuzgun (cusguacuten) lsquocorbo ugellorsquo (71r)kuzı (cosiacute) lsquoagnellorsquo (59r)kuumlccediluumlk (cucciuacutec) lsquopiccolorsquo (104v) bull La var kuccediluk egrave data anche da Arg 156
(chucciuch lsquopiccolorsquo) e Hars 242 (kucsuk lsquoklein geringrsquo)kuumlf (chiuacutef) lsquomoffarsquo (98r)kuumlflen- (chiufleneacuterum) lsquomoffirsirsquo (98r)kuumlfluuml (ciufliacute) lsquorancidorsquo (107r) bull sect 222
114
kuumlkuumlrt (cucuacutert) lsquosolforsquo (112r) bull sect 211d (cfr perograve il lemma seguente dove la prima vocale egrave notata uuml)
kuumlkuumlrt taşı (chiucuacutert taacutesc) lsquopietra pumicersquo (104v) bull Sintagma che non abbia-mo riscontrato da altre fonti
kuumll (chiuacutel) lsquocenerersquo (68v)kuumll ol- (chiuacutel holuacuterum) lsquoincinerirsirsquo (93v)kuumlluumlnk (chiuluacutenc) lsquopicone instrumento da tagliar pietra et di sfabricarersquo
(104v)kuumlpuumlk (chiupuacutec) lsquoschiumarsquo (110r)kuumlpuumlk al- (chiupuacutec aleacuterum) lsquoschiumarersquo (110r)kuumlrek (chiureacutec) lsquoremo da vocarersquo [= vogare] (107v) rarr ccedilek-kuumlrk (chiuacuterc) lsquoveste inforrata [= foderata] di pellersquo (117v)kuumltuumlk (chiutuacutec) lsquoceppo di legnorsquo (68v)
115corpus lessicale turco
L
lahana (laanaacute) lsquocaolo herbarsquo (67r) bull Cfr lana lsquoverzersquo (Lupis 2a) t dial lāna lsquolahanarsquo (StS Gr 284)
lakırdı (lacardiacute) lsquodiscorso raggionamentorsquo (74r)lakırdı et- (lacardiacute edeacuterum) lsquodiscorrere raggionarersquo (74r)lal taşı (laacutehl taacutesc) lsquogranatina pietra pretiosarsquo (91r) bull Osm tml lal (lt ar lalsquol)
lsquoruby (a gem)rsquo (Redhsup2 574) sect 2212lazım ol- (lasim holuacuter) lsquoegrave necessariorsquo (75v)legen (legheacuten) lsquobacilersquo (64r)lerze (lerseacute) lsquoparalisia malersquo (102r) bull Osm lsquotremore febre freddarsquo (Men 4165)lerzeli (lerseliacute) lsquoparaliticorsquo (102r)leş (leacutesc) lsquocadauerorsquo (66r) lsquomortorsquo (99r)leylek kuşu (leileacutec cuacutesc) lsquogrue ugellorsquo (91r) bull Comrsquoegrave noto lrsquoornitonimo turco
designa di norma la cicogna Comunque il sign di lsquogrursquo egrave dato anche da altri autori (Carr 233 Pianz 169)
lezzet (lezeacutet) lsquosaporersquo (109v)lezzetli (lezetliacute) lsquosaporosorsquo (109v)lika (liccaacute) lsquostupino del calamarorsquo [= borra di calamaio] (114r)liman (ilemaacuten) lsquoporto del marersquo (105r) bull Cfr iliman lsquoportorsquo (Mol 312) ileman
lsquoportrsquo (Pr 479)limanlık (ilemanliacutec) lsquobonaccia di marersquo (65r)lokma (lucumaacuten) lsquobocconersquo (65r) bull sectsect 216 228 Non si puograve escludere che
la forma del F sia sorta per un accostamento secondario al nome proprio Luḳmān figura leggendaria di saggio a cui egrave intitolata la 31a Sura del Co-rano
lor (loacuter) lsquoricottarsquo (107v)lutfi (lutfiacute) lsquoamoreuole cortesersquo (61r)
116
M
Macar Macar cins (maggiaacuter giacutens) lsquovngari gentersquo Macar vilayet (maggiaacuter uelaeacutet) lsquovngaria paesersquo (118r)
macun (maggiuacuten) lsquomedicina in bocconersquo (97v) rarr guumll macunumaden (madeacuten) lsquominera di metallirsquo (98r)maġara (magaraacute) lsquogrottarsquo (91r)maġaza (magazeacute) lsquomagazzenorsquo (96v) bull Per lrsquoetimo della voce (lt gr (lt it)
magazeacute) v LF 278-79MaġrebMaġrib (magreacutep) lsquoBarbariarsquo (64v) lsquoponente occidentersquo (95v) rarr Tı-
rabolos bull Cfr Maġrip (magrip) lsquoAfrica item Occidens (situs coeli)rsquo (Meg)maġrıbli (magrepliacute) lsquobarbarorsquo (64v)mahalledeg (mahalleacute) lsquoarmata per terrarsquo (62v) lsquocampo esercitorsquo (66v) atlı mahal-
lesi (atliacute mahallesiacute) lsquoesercito a cauallorsquo tırıstırız mahallesi (terreacutes mahallesiacute) lsquoesercito a piedirsquo (76r) bull Ar alg maḥallaʰ lsquocorps expeacuteditionnaire armeacutee en campagne colonne expeacuteditionnaire corps drsquoarmeacutee armeacutee colonne camprsquo (Beaussier 229) In osm lett questo arabismo ha il sign di lsquocontra-da drsquouna cittagrave rione quartierersquo (Men 4455)
mahalle hana (mahallenaacute) lsquoschola di letterersquo (110r) bull Supponiamo che il dato del F sia una forma contratta del lemma che abbiamo ricostruito ma di cui non abbiamo trovato attestazioni Il sintagma ottomano comune egrave mahalle mektebi
mahalledeg kon- (mahalleacute conaacuterum) lsquoaccampar lrsquoesercitorsquo (57r)mahmuz (mahmuacutes) lsquospronersquo (68r) lsquosperonersquo (113r)mahrama (maharmaacute) lsquofazzolettorsquo (77r) lsquotouagliettorsquo (116r) bull sect 229macircide (maacuteida) lsquomanna ciborsquo (96v) bull Osm lsquoa table tray etc set out with
viandsrsquo (Redhsup1 1665) Per il sign dato dal F cfr Macircide-i Mesih lsquoHz İsacirc ile Havacircrilerine goumlkten nacirczil olan sofrarsquo (Devellioğlu 684 cfr Corano 5 112-115)
117corpus lessicale turco
makarna (maccarruacutena) lsquomaccarronirsquo (96v) bull Cfr makarun lsquomaccharonersquo (Mol 238) makaronya (macarogravegna) lsquomacaronirsquo (Pianz 167)
makas (maccaacutes) lsquoforbici di tagliarersquo (78r)makpere (macparaacute) lsquofossa di mortirsquo (78v) lsquosepolcrorsquo (111r) bull Osm makbere
makpere lsquosepolcro tombarsquo (Mol 397 458) La var makpara si riscontra pure in Arg 165 (machpara) e Carr 236 (machparah)
mal (maacutel) lsquobeni in danarirsquo (64v) lsquomonetarsquo (98v) lsquoricchezzarsquo (107v) lsquorobbarsquo (108v)
Malta adası (maacutelta adasiacute) lsquoMalta isolarsquo (96v)mamul (mahlum) lsquoesercitiorsquo (76r) bull Osm lsquooperazione azzione effettorsquo (Men
4782) lt ar malsquomūl lsquofatto compiutorsquo sectsect 229 2212manga (maacutenga) lsquobancho da sederersquo (64r) bull Osm bankamanka lsquobanca di gale-
rarsquo (Men 902) tml manga lsquo(sailorrsquos) mess room (on a naval ship)rsquo (Redhsup2 590)
mangadaş (mangrsquoadaacutesc) lsquobanchiere cotildepagno di batildecorsquo (64r) bull Osm lsquofellow oarsman of the same benchrsquo (LF 89)
mantaka (mantacaacute) lsquocustura cusiturarsquo (72r) bull T dial lsquoiri dikiş teyelrsquo (DS 3125)
mantar (mantaacuter) lsquofongarsquo (78r)marabut (marabuacutet) lsquoeremitarsquo (76r)marda (maacuterta) lsquovsurarsquo (118v) mardaya (martaaacute) lsquoad vsurarsquo (58r) mardaya
al- (martaaacute aleacuterum) lsquopigliar ad vsurarsquo mardaya ver- (martaaacute vereacuterum) lsquodare ad vsurarsquo (58v) bull Osm lsquociograve che si prende dal compratore di piugrave di quel che la cosa valersquo (Men 4234)
maryol (marioacutel) lsquomalandrinorsquo (96v)maskara (mascaraacute) lsquobuffonersquo (65v)maskaralık (mascaraliacutec) lsquobuffonaria burlarsquo (66r)maslahat (massalaacutet) lsquonegotiorsquo (99v) guumlccedil maslahat (iuacutecc massalaacutet) lsquodifficilersquo
[manca la trad di masalat] (73v) bull sect 229maslahat et- (massalaacutet edeacuterum) lsquonegotiarersquo (99v)mastar (mustaacuter) lsquoriga da rigar la cartarsquo (108r) bull Osm lsquoriga da rigarersquo (Men
4649)masumcık (massumgiacutec) lsquobambinorsquo (64r)maşrık (musciriacutep) lsquoleuante orientersquo (95v) bull La bilabiale nella forma del F
egrave dovuta certamente a contaminazione con Maġrep (rarr MaġrıbMaġreb)matardeg (mattaacuter) lsquosustaro mesura drsquoogliorsquo (114v) bull Ar dial maṭr (Tunisia)
lsquometar mesure pour lrsquohuile eacutequivalent au poids de 18 agrave 27 kg suivant les localiteacutesrsquo (Beaussier 938)
matmuradeg (mattamuacuterra) lsquofossa di granorsquo (78v) bull Ar maṭmūraʰ lsquomagazzino deposito sotterraneo (per conservare i cereali)rsquo (VAI 848) gt osm matmūret lsquofossa ograve grotta sotto terra doue si riserua e conserua il granorsquo (Men 4735)
mavi (mauiacute) lsquoturchino colorersquo (116v)
118
mavna (mauna) lsquogaliazzarsquo (79v) bull Per le varr della voce turca e il suo etimo v Arg 166
maya hamur mayası (amuacuter maiasiacute) lsquoleuito del panersquo (95v) peynir mayası (pijneacuter maiasiacute) lsquoquaglio cotilde che si fa il casciorsquo (91r) suumlt mayası (suacutet maiasiacute) lsquoquaglio di lattersquo (106v)
maymun rarr habeş maymunumazı (masziacute) lsquogalla cotilde che si fa la tintarsquo (79v)meclis (megiliacutes) lsquooratorio loco doue si radunanorsquo (101r)medet (medeacutet) lsquoaimeacutersquo (59r) lsquohaime segno di dolorersquo (91v) bull Osm lsquodi gratia
misericordia pietagraversquo (medett Arg 169) brevayya meded lsquooimegrave aitarsquo (Men 4514)
medres (medereacutes) lsquocoro loco doue si cantano lrsquooffitjrsquo (71r) bull Osm medrese(t) (etiam midrās et medres) lsquogymnasium academia collegium universitasrsquo (Men 4516-17) Il sign del F egrave dovuto al fatto che nelle madrase si inse-gnava la recitazione salmodiata del Corano
mehakk (mehhaacutec) lsquopietra di paragone p(er) conoscere lrsquoororsquo (104v) bull Osm lett maumlhakk (lt ar miḥakk) lsquolapis Lydius paragonersquo (Men 4451) Nellrsquoosm parlato la forma corrente egrave la var epentetica mehenk (tml mihenk)
mekik (mecchieacute) lsquonauetta instrum(ent)o per tesserersquo (99v) bull Riteniamo che il dato del F dipenda da un mero errore grafico (la e e la c sono scritte in modo quasi identico)
Mekke (meacutecchia) lsquoMecca paese doue i turchi dicono che stia il corpo del perfido Maumettorsquo (97v)
mektep (mecteacutep) lsquoschola di letterersquo (110r)mektup (mictuacutep) lsquolettera che si matildedarsquo (95v)melek (meleacutec) lsquoangelorsquo (61r)melhem (meleheacutem) lsquoempiastrorsquo (75v) lsquoimpiastrorsquo (93r) bull Cfr melehem (mel-
lechem) lsquojmpiastro unguentorsquo (Arg 169)meme (memeacute) lsquo[pop]pa mamellarsquo (105r) lsquotetta mennarsquo (115r)meneverek (meneuereacutec32) lsquocalzersquo (66v) bull T dial menevrek lsquokıldan dokunmuş
şalvarrsquo (DS 3162) lt gr apanwbraacuteki lsquoweite Uumlberhosersquo (Tietze 1 211)menevşe (meneuscieacute) lsquoviola fiorersquo (118r)mercuumlmek (mergiumeacutec) lsquolentecchia legumersquo (95v)mermer taşı (mermeacuter taacutesc) lsquomarmore pietrarsquo (97r)mersin (mersiacuten) lsquomortellarsquo [= mirto] (98v)mersin aġacı (mersiacuten agaacutecc) lsquomortella piantarsquo (98v)mersinmerzindeg balıġı (mersiacuten baluacutec) lsquomorena pescersquo (98v) bull Il dato del F
non puograve ovviamente identificarsi con lrsquoosm mersin balıġı (tml mersinba-lığı) che designa lo storione un pesce completamente diverso A nostro
32 Ci basiamo sulla lettura di Bombaci 219 Dalla riproduzione fotografica in nostro possesso le ultime tre lettere risultano illeggibili
119corpus lessicale turco
parere si tratta di una forma metatetica di zemrin = ar della costa nor-dafricana zemrina zimrina lsquoMuraena helenarsquo (Oman 50) lt gr smeacuterna smuacuteraina lsquoidrsquo Una var assimilata dello stesso ittionimo egrave documentata dallo zemzin (baloġı) lsquomorenarsquo di Carr 367
mersinlik (mersinliacutec) lsquomortelletorsquo (98v)mertek (merteacutech) lsquotrauorsquo (116r)meşk (meschiacute) lsquoesempiorsquo (76r) bull Osm lsquoessemplare essempio copiarsquo (Men
4682) sect 311amevlut (meuuluacutet) lsquonascimentorsquo (99v)meydan rarr ccedilıġır-meyhane (meianaacute) lsquohosteria tauernarsquo (92r) bull La var meyane egrave ben attestata
dialettalmente (StS Pers 171)meyhaneci (meianagiacute) lsquohoste tauern(ier)orsquo (92r)mezele(n)- (mezzeleacuterum [mezeleneacuterum (113v)]) lsquodilleggiarersquo (73v) lsquospreg-
giarersquo (113v) bull Osm mezele(n)mek lsquobeffare schernirersquo (Men 4602)mıknatıs taşı (mahalladiacutes taacutesc) lsquocalamiacuteta pietrarsquo (66r) bull Cfr muhlatı[s] taş
(muchlati tasc) lsquomagnesrsquo (Meg) muhlatız taşı (muhhlatez tasci) lsquocalami-tarsquo (Carr 247)
Mısır (missiacuter) lsquoCairo nel Egittorsquo (66r)mısra (misrhaacute [missiraacuteh (117v)]) lsquoriga di letterarsquo (108r) lsquoversorsquo (117v) bull sect
2212milk (miacutelch [miacutelhc (109v)]) lsquobeni in poderirsquo (64v) lsquostabili benirsquo (113v) lsquorob-
ba ricchezzarsquo (109v) milk ccedilok (miacutelhc cioacutec) lsquoricchezzarsquo (107v) bull sect 411amillet (milleacutet) lsquogente nationersquo (90r)milyerdeg (milieacuter) lsquomiglio spatio di uiaggiorsquo (98r) bull Prob prestito dallo sp
millar lsquomigliorsquomin batdeg (miacuten baacutet) lsquoeternamentersquo (76r) lsquoin eternorsquo (93v) lsquoperpetuamentersquo
(103v) lsquosempiternorsquo (110v) bull Da una forma parlata dellrsquoar lett min al-rsquoabadi lsquoab aeternorsquo
minnet (mineacutet) lsquoringratiamentorsquo (108r)Misina boġazı (missiacutena bugasiacute) lsquofaro [= stretto] di Missinarsquo (76v) bull Cfr Misi-
na boġazı (Misina boghasi) lsquofaro di Messinarsquo (Mol 142)misk (miacutesch) lsquomuscho odorersquo (99r)misket şarabı (mischeacutet sciaraacutep) lsquomoscatello vinorsquo (99r) bull Si noti che Nişanyan
325 data la voce turca misket al XX sec () nonostante che sia registrata da Molino e Meninski e nella var muumlsket (muschiett) giagrave da Arg 177
misket uumlzuumlmuuml (mischeacutet vsuacutem) lsquomoscatello uuarsquo (99r)mizac (migiaacutes) lsquocomplessionersquo (70r) lsquoinclinationersquo (93v) bull sect 229mizan (mizaacuten) lsquobilanciarsquo (65r)mucize (muugiseacute33) lsquomiraculorsquo (98r) bull La u aggiunta dal F riflette indubbia-
mente lrsquolsquoayn (la fonte araba egrave mulsquoǧizaʰ) sect 2212 Cfr la forma muumlaumlcezet
33 Bombaci 217 legge mungiseacute ma a noi pare che il F scriva chiaramente una doppia u
120
(muœdschezet) lsquomerveillersquo (Pr 415)muhabbet (mahabeacutet34) lsquoamorersquo (61r) bull La var mahab(b)et (piugrave vicina alla
fonte araba maḥabbaʰ) egrave attestata anche da Hars 244muhabbet et- (mahabeacutet edeacuterum) lsquoamarsi lrsquoun lrsquoaltrorsquo (61r)muhtac (muutaacuteg) lsquonecessitagraversquo (99v) bull Riteniamo che il dato del F vada letto
muvtac (sect 224) piuttosto che muutac Per il sign sostantivale cfr muumlhtac (muhtadj) lsquobesoinrsquo (Vig 206)
mukarrer (mucchaieacuter) lsquopattorsquo (102v) bull La forma del F deve essere sorta per incrocio con lrsquoaltro arabismo mukayyed lsquolegato dedito attento diligente notato registratorsquo (Men 4853) Il sign di lsquopattorsquo egrave certo tratto dal sintagma seguente
mukarrer pazar et- (mucchaieacuter pazaacuter edeacuterum) lsquopigliar a pattorsquo (102v) bull Propr lsquofare mercato certorsquo cioegrave lsquopattuire il prezzorsquo
mum (muacutem) lsquocandelarsquo (67r) rarr balmumı yaġ mumımumla- (mumlaacuterum) lsquoincierarersquo (93v)munadeg (muacutena) lsquoprouisione di uettouaglie che si fa p(er) il uittorsquo (106r) bull Ar
mūnaʰ lsquoviveri vettovaglie provvista scortarsquo (VAI 1448) In osm questo arabismo egrave attestato come muumluumlnetmūnet lsquoprovisionersquo (Men 5039)
murad (moraacutet) lsquovoglia uoluntagraversquo (118r)murdar (mundaacuter) lsquobrutto sporcorsquo (65v) lsquoimmondorsquo (92v) bull T pop mundar
lsquomurdarrsquo (TuumlS 1420)murdar et- (mundaacuter ed[eacuterum]) lsquoimbrattarersquo (92v)musafir (musafiacuter) lsquoforastierersquo (78r) lsquostranierorsquo (114r)musahabet (musabeacutet) lsquodiscorso raggionamentorsquo (74r)musahabet et- (musabeacutet edeacuterum) lsquoraggionarersquo (107r)musikimuziki ccedilal- (musichiacute cielaacuterum) lsquocantar di musicarsquo (67r) bull Sintagma
che non abbiamo rintracciato in altre fontimusluk (musuluacutec) lsquosecchio da tirar acquarsquo (110v)muşamma (musciammaacute) lsquoincieratarsquo (93v) bull Osm lsquotoile cireacuteersquo (mouchamma
Vig 204)muşmula (muacutescmula) lsquonespolo fruttorsquo (99v)muştuluk (mustuluacutec) lsquopremio in beueraggiorsquo [= mancia prebenda] (105v) bull
Osm lsquoa present given to a bringer of good newsrsquo (Redhsup1 2030)muştuluk ver- (mustuluacutec uereacuterum) lsquopremiarersquo (105v)mutfak (mutubaacutec) lsquocucinarsquo (71v) bull La var mutbak egrave data da Mol 111 e Pianz
179muumlbarek muumlbarek su (mbaacuterec suacute) lsquoacqua benedettarsquo (57v) rarr Kuds-i muuml-
barek bull Il dato del F dipende certo dalla pronuncia araba tunisina mbārek (Beaussier 48 dato come nome proprio)
muumlhre (muhreacute) lsquoquello con che srsquoimposimarsquo (93r) bull Osm tml lsquostone used for polishinggrindingrsquo (Redhsup2 624)
34 Corr in luogo di seumeacutec
121corpus lessicale turco
muumlhrele- (muhreleacuterum) lsquoimposimarersquo [= imbozzimare inamidare] (93r)muumlhuumlr (muhuacuter) lsquosigillorsquo (111v)muumlhuumlrle- (muhurleacuterum) lsquosigillarersquo (111v)muumlnakkaş (munaccaacutesc) lsquoricamo operarsquo (107v)muumlrekkep (murichieacutep) lsquoinchiostrorsquo (93v)muumlrekkep balıġı (murichieacutep baluacutec) lsquocalamaro sorte di pescersquo (66r)muumlruuml(vv)et muumlruumletinden (meruetindeacuten) lsquodi buona uogliarsquo (74v) lsquospontane-
amentersquo (113r) bull Per la delabializzazione della prima vocale (sect 211f) cfr miruet (mirouet) lsquobeacutenigniteacutersquo (Pr 213)
muumlrver (murueacuter) lsquosanbuco albero notorsquo (109r)muumlsluumlman (musulmaacuten) lsquoturchi nationersquo (116v) bull La var metatetica muumlsuumll-
man egrave data anche da Men 4656muumlşebbek (musciabaacutec) lsquogelosia sorte de fenestrarsquo (79v) bull Osm lsquoreticolato
intrecciato gelosiarsquo (Men 4671)muumlzevir (museuueacuter) lsquofalsificatore di letterarsquo (76v)
122
N
na ne (nagrave neacute) lsquotersquo piglia modo di parlarersquo (115r) bull laquoDans le langage fami-lier on emploie au lieu de ište lrsquointerjection na lsquovoilagrave prendsrsquo () Cette particule est couramment employeacutee en russe en polonais et dans les lan-gues balkaniques [bulgare serbe roumain grec moderne]raquo (Deny 720) In turco la voce attestata dal XVI sec (VN 48) egrave prob giunta da una delle lingue balcaniche citate
nacak (nagiaacutec) lsquoaccetta instrumẽtorsquo (57r) lsquomannararsquo (96v)nagehan (nagiagaacuten) lsquoallrsquoimprouisorsquo (60v) bull Osm nagehan = nagacirch lsquoallrsquoim-
prouiso subitamente tuttrsquoin vn temporsquo (Men 5109-10) La forma del F sembra sorta da una var nagaumlgan con successiva palatalizzazione della prima velare (sect 222)
naip (naiacutep) lsquonotaro publicorsquo (100r) bull Cfr naibnaip lsquonodare35 notarorsquo (Mol 271 273)
nakış (nachiacutesc) lsquolauororsquo (95r) bull Osm lsquopittura ricamorsquo (Men 5236) Il sign del F va interpretato come un caso di restringimento semantico della pa-rola italiana
nakışla- (nachisclaacuterum) lsquolauorarersquo (95r)nakkaş (naccaacutesc) lsquopittorersquo (104v)nakt (nacteacute) lsquocontanti danarirsquo (70v) bull sect 311analın (naliacuten) lsquozoccolo di legnorsquo (118v)namerd (nemert) lsquoauarorsquo (63v) bull Osm lsquohuomo senza virtugrave vile indegno drsquoesser
chiamato huomo codardo sciaguratorsquo (Men 5114) lsquoavarersquo (Pr 204)namerdlik (nemertliacutec) lsquoauaritiarsquo (63v)nane (naneacute) lsquomenta herbarsquo (97v)nar (naacuter) lsquogranato fruttorsquo (91r)
35 Non sappiamo se sia un errore di stampa per nodaro o una formazione analogica sui nomi in -are
123corpus lessicale turco
nasas (nassaacutes) lsquogofforsquo (90v) lsquoimportuno fastidiosorsquo (93r) lsquoscioccorsquo (110r) bull Osm lsquobarbaro feroce bestiale inhumano crudelersquo (Mol 67 passim) t dial lsquoters duumlşuumlncesizce konuşanrsquo (DS 3240)
nasaslık (nassasliacutec) lsquosciocchezzarsquo (110r)nasır eti (nassareacutet) lsquocallorsquo (66v) bull Abbiamo posto come lemma lrsquounico al-
tro dato lessicografico riscontrato del sintagma nasır eti (nasiretti) lsquocallorsquo (Masc 24)
nasip (nasiacutep) lsquosortersquo (112r) eyi nasip (eiacute nasiacutep) lsquobuona sortersquo (66r) nasipina ver- (nasipinaacute uereacuterum) lsquoarrisc[h]iarersquo (62v)
natık hayvan-ı natık (aiuaacuten natiacutehc) lsquoanimale raggioneuolersquo hayvan-ı gayr-ı natık (aiuaacuten ghaiacuter natiacutehc) lsquoanimale irraggioneuolersquo (61v) bull Osm hayvan-ı natık lsquoanimal rationale homorsquo hayvan-ı gayr-ı natık lsquoanimal irrationale bestiarsquo (Men 5103) sect 42
nesup1 (neacute) lsquochersquo (68v) rarr iste-nesup2 rarr nanecedeg (negeacute) lsquomandra drsquoanimalirsquo (98r) bull Sicuramente una resa dellrsquoar naǧlsquo
che nella lingua letteraria ha il sign di lsquopiccolo villaggio paesellorsquo (VAI 1470) ma che dialettalmente doveva avere pure quello dato dal F visto che il suo plur nuǧūlsquo egrave attestato come lsquotroupeauxrsquo (Dozy 2 651)
nefais (nafaacuteis) lsquocibo delicatorsquo (69r) bull Osm lsquocose pretiose squisite cibi delica-ti delicatezzersquo (Men 5220)
nefes (nefeacutes) lsquoalito fiatorsquo (60r) lsquohalitorsquo (91v) rarr tek nnefesle- (nefesleacuterum) lsquofiatarersquo (77v) lsquorespirarersquo (107v)nefs (neacutefs) lsquoappetito sensorsquo (62r)nerede (neredeacute) lsquodoue aduerbiorsquo (75r) lsquoonde doue in che locorsquo (101r)nereden (neredeacuten) lsquoonde drsquoondersquo (101r)neste (nesteacute) lsquocosarsquo (71r) bir neste (biacuter nesteacute) lsquoalcuna cosarsquo (59v) rarr iste-
oumltuumlruumlnice nice olursa olsun (neacutege holuacutersa hossuacuten) lsquocomunque si siarsquo (70r) bull Cfr
tml ne olursa olsun lsquoin any event in any case whatever happensrsquo (Redhsup2 636)
nicesine (negeacutesineacute) lsquocome in che modorsquo (69v) bull Osm nicesi nicesine lsquonasıl ne suretlersquo (TS 2872-75)
nikacirch (nichiaacute) lsquodote che dagrave la moglie al maritorsquo (75r) bull Oltre che nel consueto sign di lsquomatrimoniorsquo in osm la voce egrave attestata anche col valore di lsquothe marriage portion agreed to be paid by the bridegroom to the bride and agreed to be received by herrsquo (Redhsup1 2100) ossia lrsquoinverso di quanto af-fermato dal Ferraguto
Nil ccedilay (nil ciaacutei) lsquoNilo fiume famosiss(im)orsquo (100r)nimet (niamet) lsquola gratia drsquoIdiorsquo (91r) bull La grafia del F rispecchia la presenza
dellrsquolsquoayn (ar nilsquomaʰ) sect 2212nispet (nispeacutet) lsquodispettorsquo nispetine (nispettinaacute) lsquoa dispetto tuorsquo (58r)nispetccedili (nispetgi) lsquodispettosorsquo (74r)
124
nişan (ninsciaacuten) lsquoinditio segnorsquo (93v) lsquoprodigiorsquo (105v) bull sect 228niyet (naieacutet) lsquofine intentionersquo (77v) bull La forma del F denota un possibile (e
semanticamente facile) accostamento al t dial nayet lsquonihayetrsquo (TTAS)nohut (nauacutet) lsquoceci legumirsquo (68r) bull Cfr gli imprestiti balcanici della voce tur-
ca bulg нaхут нaут (DTB 198) rum năut năhut (Şăineanu 76)nola (noacutela) lsquovolentierersquo (118r) bull Osm lsquofia sigrave bene volontierirsquo (Men 5279)noumlbet (nubeacutet) lsquoguardiarsquo (91r) bull Osm lsquovicenda guardia di notte sentinellarsquo
(Men 5271)noumlbetccedili (nubetgiacute) lsquoguardianorsquo (91v)nur (nuacuter) lsquochiarezzarsquo (68v) lsquoreflessione del sole o altra cosa risblẽdentersquo
(107v)nur ver- (nur uereacuterum) lsquorefletterersquo (107v)nurlı (nurliacute) lsquochiaro risplendentersquo (68v)nuzla (nugraveslaacute) lsquocataratta deglrsquoocchirsquo (68r) lsquodiscenso malersquo (74r) bull Osm lsquodi-
scesa drsquohumori scesa catarrorsquo (Men 5166)
125corpus lessicale turco
O
ocak (ogiaacutec) lsquofocolarersquo (78r) terke ocaġı (terchieacute ogiaghiacute) lsquofertile terreno abondatildetersquo [alla lettera lsquofocolare di biadersquo] (77r)
od (oacutet) lsquofocorsquo (78r)odabaşı (odabasciacute) lsquocaporalersquo (67r) bull Osm lsquotenente drsquouna compagnia di Gia-
nizzari amp altri soldati di guardia come anco delli bostangi ograve giardinieri amp altri seruitori della Cortersquo (Men 495)
odun (vduacuten) lsquolegnorsquo (95v)oduncı (vdungiacute) lsquolegnaiolorsquo (95v)oġlak (olaacutec) lsquocaprettorsquo (67v) bull Cfr t dial olak lsquooğlakrsquo (DS 3276)oġlan rarr besleme duumlşuumlr- kız oġlanoġlancık (oulangiacutec) lsquofanciullorsquo (76v) bull sect 212boġul (ougliacute) lsquofigliolorsquo (77v) rarr oumlgey oġul bull sectsect 212b 311aoġurla- (vrlaacuterum) lsquorubbarersquo (108v) bull T dial urlamak lsquoccedilalmakrsquo (DS 4041)oġursız (vuacuter siacutes) lsquoinfelicersquo (93v) bull Cfr uġursız lsquosuenturatorsquo (Arg 249)ok (oacutec) lsquofrezza saettarsquo (79r)okadar (ocadaacuter) lsquoaltre tantirsquo (60v) lsquotantorsquo (114v) rarr tezoklı kirpi (ocliacute chirpiacute) lsquoporco spinorsquo (105r) bull Tml oklukirpi lsquoporcupine
Hystrix cristatarsquo (Redhsup2 649)okşa- (ocsciar[hellip]) lsquoallisciare cioegrave far carezze cotilde le manirsquo (60r)oku- (ocuacuterum) lsquoleggerersquo (95v)okumış (ocumiacutesc) lsquodottorsquo (75r)ol ol kim (oacutel chiacutem) lsquoquello chersquo (106v) onuŋ (vnuacuten) lsquosuorsquo (114r) rarr ay dem
hafta hatır saat yer yıl zamanol- (holuacuterum) lsquodiuenire diuentarersquo (74v) lsquohabitarersquo (91v) rarr aydınlık kadır
kim niceolmayacak (holmaiagiaacutec) lsquoimpossibilersquo (93r)omuz (homuacutes) lsquospallarsquo (112v) bull Lrsquoipotesi di derivazione dal gr ώμος egrave respin-
ta da molti studiosi (v Eren 307)
126
on (oacuten) lsquodiecersquo (73v)on beşinci (on bescscingi) lsquoquintodecimorsquo (106v)on biŋ (oacuten biacuten) rsquocinquemilarsquo [recte diecimila] (69r)on iki (on ichiacute) lsquododicirsquo (74v)oŋar- (oareacuterum) lsquoaccomodare acconciarersquo (57v) lsquoconciarersquo (70r) kalem oŋar-
(caleacutem oareacuterum) lsquotemperar le pennersquo (115r) bull sect 227ondan (vndaacuten) lsquoda llaacutersquo (73v)oŋurga (ounruchhaacute) lsquoil spico delli renirsquo [= spina dorsale] (113r) bull sectsect 212b
224 229orak (oraacutec) lsquofalce da meterersquo (76v)orfana (orfanaacute) lsquodonna publicarsquo (75r) bull Osm lsquofœmina parentibus destituta
aut cujus parentes non sunt noti orphana adeograveque hoc nomine Costanti-nopoli vocant impudicas aut vagas quasi dicant meretrix puttana etc In citerioribus autem confinijs eodem nomine vocant suas ancillas () serva fantesca orfanellarsquo (Men 502) lt gr orfanoacutej lsquoorfanorsquo (Meyer 37)
organ (orgaacuten) lsquocorda funersquo (71r) lsquogumina di vascellirsquo (91v) lsquopalomara di va-scellirsquo (101v) bull Osm lsquocorda grossarsquo (Men 502) lt gr ant oumlrganon lsquotacklersquo gr mod dial orgaacuteni lsquoropersquo (LF 550-52)
orta (ortaacute) lsquocommunersquo (70r)ortak (ortaacutec) lsquocompagnorsquo (70r)Ost(ı)kadeg (oacutestca) lsquoLustrica [= Ustica] isola di Ciciliarsquo (96r) bull Dai repertori
consultati lrsquounica altra attestazione lessicografica turca del toponimo pare essere Ustra ada (Vstra ada) lsquoUstica isolarsquo (Masc 276)
ot rarr aġız ot topotot tuzıdeg (oacutet tusiacute) lsquosalnitrorsquo (109r) bull Senza altre attestazioni a noi noteotluk (otuluacutec) lsquoherbarsquo (92r) bull Cfr otuluk (otuluch) lsquoidrsquo (Carr 263)otur- (otturuacuterum) lsquoassettare sederersquo (63r)ova (ouaacute) lsquocampagna pianurarsquo (66v) rarr duumlmduumlzoyna- (vinaacuterum) lsquogiuocarersquo (90v) lsquopalpitare sbatterersquo (102r) rarr kumaroynak (iuacutenc) lsquogiuntura di mẽbrirsquo (90r) bull Osm tml lsquoarticoli gionturersquo (Men
560) sect 229oyun (vinuacute) lsquogiuocorsquo (90v) bull sect 311a
127corpus lessicale turco
Ouml
oumld (t) lsquofiele di animalersquo (77v)oumlduumlnccedil ver- (vduacutencc uereacuterum) lsquodare in prentorsquo [= prestito] (72v) lsquoimprentarersquo
(93r) lsquoprestarersquo (105v)oumlfuumlr- (vffuruacuterum) lsquosoffiarersquo (111v)oumlgey ana (vgheacutei anaacute) lsquomadrearsquo [= matrigna] (96v)oumlgey baba (vgheacutei babaacute) lsquopadregnorsquo (101v)oumlgey oġul (vgheacutei ougliacute) lsquofigliastrorsquo (77v) bull sect 311aoumlge(y)ik kuşu (vgheiacutehc cuacutesc) lsquotortorarsquo (115v)oumlġren- (oreneacuterum) lsquoassuefarsirsquo (63r) lsquoimpararersquo (92v)oumlġret- (oreteacuterum) lsquoammaestrarersquo (61r) lsquoinsegnarersquo (94r)oumlġuumlt (vuacutet) lsquoconseglio auertimentorsquo (70v) bull La grafia del F riflette ovviamente
la forma uumluumltoumlġuumlt ver- (vuacutet uereacuterum) lsquoconsegliar altrirsquo (70v) lsquoincitare al benersquo (93v)oumlkccedile (vcc(i)eacute) lsquocalcagno del piedersquo (66v) lsquotallone del piedersquo (114v) bull sect 225aoumlke (vcchieacute) lsquocolerarsquo (69v) lsquoimpetorsquo (93r)oumlkelen- (vcchieleneacuterum) lsquoadirarsirsquo (58r) lsquocorrucciarsirsquo (71r) lsquominacciarersquo (98r)oumlkeli (vcchieliacute) lsquocolericorsquo (69v) lsquoimpetuosorsquo (93r)oumlksuumlruumlk (vcsuruacutec) lsquotossersquo (115v)oumlksuumlz (vcsiacutes) lsquoorfanorsquo (101r)oumlkuumlz (ochiuacutes) lsquobouersquo (65v)oumll- (vluacuterum) lsquomorirersquo (98v) rarr accedillık cenkoumllccedil- (vlcieacuterum) lsquomisurarersquo (98r)oumllccedilek (vlcieacutec) lsquocanna mesurarsquo (67r) lsquomisurarsquo (98r) lsquoregolarsquo (107v)oumllduumlr- (vlduruacuterum) lsquoammazzarersquo (61r) lsquovcciderersquo (117r)oumlli (vlisiacute) lsquocadauerorsquo (66r) lsquocorpo mortorsquo (71r) lsquomortorsquo (99r) bull sect 311aoumllmeli oumllmeliduumlr (vlmeliacutedur) lsquomoribondorsquo (98v) bull Osm oumllmeluuml lsquomoriturusrsquo
(Men 545)
128
oumllmez hiccedil oumllmez (hiacutecc36 vlmeacutes) lsquoimmortalersquo (92v)oumllmiş (vlmiacutesc) lsquomortorsquo (99r)oumlmuumlr (mur) lsquovitarsquo oumlmuumlr(i) geccedilir- (muri ieccineacuterum) lsquoviuerersquo (118r) bull Cfr
tml oumlmuumlr geccedilirmek lsquoto live spend onersquos lifersquo (Redhsup2 669) Il F ha confuso le basi verbali geccedilin- e geccedilir-
oumlŋ oumlŋuumlnde (vgundeacute [vvndeacute (93v)]) lsquoinnantirsquo (93v) lsquoauante innantersquo (63v) oumlŋuumlnden (vuacutendeacuten) lsquoda uantersquo (72v) bull Per la forma con -g- cfr i dati di Arg 191 (ughunde) Mol 113 (oghiundhe) e Carr 265 (oghiunde(h)ochiun-de(h))
oumlp- (vppeacuterum) lsquobaciarersquo (64r)oumlr- (vreacuterum) lsquoabbaiarersquo (57r) bull T dial uumlrmek lsquohavlamakrsquo (DS 4070)oumlrdek kuşu (vrdeacutec cuacutesc) lsquoanatra ugellorsquo (61r)oumlreke (vreacutecchia) lsquoconocchia da filarersquo (70v) bull Dal gr (lt it) roacuteka lsquoidrsquo (v il
nostro commento a Pianz 194)oumlrt- (vrteacuterum) lsquocoprirersquo (71r)oumlruumlmcek (vrumgieacute) lsquoaragno animalettorsquo (62r) lsquoragnorsquo (107r) bull Cfr uumlruumlmce37
(urumgie) lsquoragnatelorsquo (Arg 192) oumlruumlncauml (orungia) lsquoragnorsquo (Mol 336) t dial oumlruumlmce lsquooumlruumlmcekrsquo (DS 3354)
oumlte guumln (otteacute iuacuten) lsquolrsquoaltro hierirsquo (95r)oumltuumlruuml hiccedilbir nesteden oumltuumlruuml (iacutecc bir nestedeacuten otturuacuter) lsquoper nientersquo (103v)
neden oumltuumlruuml (nedeacuten otturuacuter) lsquoa che finersquo (57v) bull sect 228oumltuumlş (vttuacutesc) lsquoscruscio il rumore che fanno i danari quatildedo cascano in terrarsquo
(110v) bull Osm lsquoa way or manner of singing (in birds) or of sounding (in things)rsquo (Redhsup1 236)
oumlyle (vileacute) lsquomezzo giornorsquo (98r) oumlyleden soŋra (vileacute densuraacute) lsquodopo mezzo giornorsquo (75r)
36 Lrsquoh egrave stata aggiunta in un secondo tempo37 Da correggere la forma oumlruumlmce che avevamo messo come lemma (cfr Arg Ad 282)
129corpus lessicale turco
P
paccedilarız (pacciariacutes) lsquoimpedimentorsquo (93r) bull Per lrsquoetimo della voce v LF 258-60paccedilarız et- (pacciariacutes edeacuterum) lsquoimpedirersquo (93r)paccedilarız ol- (pacciariacutes holuacuterum) lsquodisturbarersquo (74v) lsquoimpedirersquo (93r)paccedilavra (pacciauuacuter) lsquocannauacciorsquo (67r) bull La var del F non pare altrimenti
attestata Cfr eventualmente lrsquoimprestito albanese paccedilaveacuterpaccedilaveumlr (Bo-retzky 102)
padişah (padisciaacute [padesciaacute (107r)]) lsquoimperadorersquo (93r) lsquorersquo (107r) padişahuŋ karısı (padescianuacuten carisiacute) lsquoreginarsquo (107r) bull sect 313a
paha (paaacute) lsquoprezzo ualeragraversquo (105v) lsquoricattorsquo [= riscatto] ucuz pahaya (vgiuacutes paaiaacute) lsquomercato notilde carorsquo (97v) rarr kurtar- kurtul-
pahalı (paaliacute) lsquocaro di molto prezzorsquo (67v)paklık (pacliacutec) lsquosemplicitagraversquo (110v)pala (paacutela) lsquopalarsquo (101v) bull Osm tml lsquoblade (of an oar or oar-like implement)rsquo
(Redhsup2 679) Per la documentazione di questo italianismo v LF 328pamuk (pamuacutec) lsquobambacersquo (64r)panca (pangiaacute) lsquobranca drsquoanimalirsquo (65v)papa rarr Rim papapapucpabuc rarr gey-giy-para (paraacute) lsquopezzorsquo (104r)parala- (paralaacuterum) lsquolacerarersquo (95r)parmak (parmaacutec) lsquoditorsquo (73r)parmak uumlzuumlmuuml (parmaacutec uszuacutem) lsquovua longarsquo (118v) bull Tml lsquoa grape whose
fruit is somewhat elongatedrsquo (Redhsup2 685)pas (paacutes) lsquoruginersquo (108v)pas ol- (paacutes holuacuterum) lsquoarroginirsirsquo (62v)pas olmış (pas holmisc) lsquorugginitorsquo (108v)paslan- (passalaneacuterum) lsquorugginirsirsquo (108v)
130
pastırma (pastarmaacute) lsquocarne seccatarsquo (67v) bull Cfr pastarma lsquocaro siccarsquo (Ge-orgievits 115)
paşmak (pascmaacutec) lsquopianelle di piedirsquo (104r)patadak (patadaacutec) lsquoa caso per sortersquo (57r) lsquoper auuẽturarsquo (57v) lsquoallrsquoimpensatarsquo
(60r) lsquodi botto subitorsquo (73v) bull Tml patadakpattadak lsquoansızınrsquo (TuumlS 1583) lsquosuddenlyrsquo (Redhsup2 688)
pay (paacutei) lsquoparte portionersquo (102r) benuumlm payıma (benuacutem paimaacute) lsquoquanto a mersquo (106v)
pay et- (paacutei edeacuterum) lsquospartire diuiderersquo (112v)pazar (paszagrave[]) lsquopiazzarsquo (104v) rarr mukarrer p et-pazı (pasiacute) lsquofoglia molle [= bietola] herbarsquo (78r)pehrizperhiz (peiriacutes) lsquoastinenzarsquo (63r) bull sect 212apek (peacutec) lsquoauarorsquo (63v) lsquoduro fortersquo (75r) pek adam (peacutech adaacutem) lsquohuomo aua-
rorsquo (92r) rarr başpek ol- (peacutec holuacuterum) lsquoindurirsirsquo (93v)pekccedile (pecieacute) lsquofortementersquo (78v) bull sect 225apekit- (pecheteacuterum) lsquofortificarersquo (78v)peklik (pecliacutec) lsquoauaritiarsquo (63v)peksimet (pessimeacutet) lsquobiscottorsquo (65r)pelit (peliacutet) lsquoglianda fruttorsquo (90r) rarr kabuk bull Per lrsquoetimo (lt arabo forse per
tramito curdo) v Arg 196pelit aġacı (peliacutet agaacutecc) lsquoglianda [= quercia] alberorsquo (90r) aġaccedil pelit (agaacutecc
peliacutet) lsquosouero alberorsquo (112v) bull Il tipo fitonimico pelit indica dialettalmente varie specie del genere Quercus (Tuzlacı 142) Egrave interessante notare come nel dato ferragutiano lrsquoanteposizione di aġaccedil consenta di designare una pianta diversa per un caso simile cfr rarr kavun aġacı
pencere (pingieraacute) lsquofenestrarsquo (77r)perdah et- (perdagrave edeacuterum) lsquoperfettionare qualche cosarsquo (103v) lsquoripolire nel
perfettionarersquo (108r)pergel (pircieacutel) lsquocompassorsquo (70r) bull La forma del F proviene dalla palatalizza-
zione di un perkel con la sorda della fonte persiana parkār conservata Cfr perkacircr (pegraverkiar) lsquocompasrsquo (Youssouf 469)
pergende (periandaacute [periandeacute (79r 79v)]) lsquobergantinorsquo (64v) lsquofusta di corsa-rorsquo (79r) lsquogaliottarsquo (79v) bull Osm lsquosmall man-of-war with 18 or 19 banks of oars of the 16th and 17th centuriesrsquo (LF 105) tml perkende lsquoa brigantine (propelled by oars and sails)rsquo (Redhsup2 692) lt gr pergantiacute lsquobergantinorsquo (Somavera 321) lt venz bergantiacuten lsquopiccolo bastimento sottile da scortarsquo (LF lc)
perin (periacuten) lsquorosa marino herbarsquo (108v) bull Cfr t dial puumlren fitonimo che designa parecchie piante tra cui pure il lsquoRosmarinus officinalisrsquo (Tuzlacı 146)
perşembe (pescembeacute) lsquogiouedigrave giorno della settim(an)arsquo (90v) bull La var pe-şembe egrave largamente attestata (Megiser Molino Meninski TTAS)
131corpus lessicale turco
peşkeş (pischeacutesc) lsquopresente donorsquo (105v) bull La var pişkeş egrave registrata da Pr 487 (pischkesch) e Hindoglu 139 (pichkeacutech)
peştemal (pestamal) lsquotouagliarsquo (116r)petmez (petmeacutes38) lsquovino cottorsquo (117v)pey (peacutei) lsquoarra caparrarsquo (62v)peyk (peiacutec) lsquoalabardierersquo (59v)peynir (pijneacuter) lsquocascio formaggiorsquo (67v) rarr maya bull Cfr lor pi(y)neri (lor
pineri) lsquopuina ricottarsquo (Carr 234)pezevenk (peseueacutenc) lsquoruffianarsquo (108v) bull Si noti che il dato del F fa retrodatare
di centosettantrsquoanni lrsquoattestazione della forma impostasi in turco moderno che finora si assegnava al Pianzola Molino ha puumlzuumlrenk Mascis poumlzevenk Meninski puumlzevenk Vaughan pesivink in precedenza troviamo buumlzevenk in Argenti
pezevenklik (peseuenliacutec) lsquoruffianiggiorsquo (108v) bull sect 227 (purcheacute non si tratti di un errore grafico)
piliccedil (piliacutecc [pil[] (104v)]) lsquopollastrorsquo (104v) lsquopullorsquo (106r)pir (pir) lsquoanticorsquo (61v)pire (pireacute) lsquopulicersquo (106r)pirinccedil (priacutencc) lsquoriso legume da matildegiarersquo (108r)piruze (piruseacute) lsquopietra torchinarsquo (104v)pişir- (pisciereacuterum) lsquocucinarersquo (72r)pişman ol- (piscmaacuten holuacuterum) lsquopentirsirsquo (103r)pişmanlık (piscmanliacutec) lsquopentimento penitenzarsquo (103r)pişmiş tavada pişmiş (taguadaacute piscmiacutesc) lsquofrittorsquo (79r)posteki (postechiacute) lsquocoiro pellersquo (69v) bull Osm lsquopellis cui insideturrsquo (Men 923)poyraspoyraz (poiraacutes) lsquoscirocco uentorsquo (111v) bull La voce turca (di origine
greca v LF 494-96 Arg 55) indica di norma un vento di nord-est mentre lo scirocco spira da sud-est
pul (puacutel) lsquodanarorsquo (72v)put (puacutet) lsquoidolorsquo (92v) lsquoritratto in rilieuorsquo (108r)
38 La lettera iniziale si potrebbe leggere anche b
132
R
Rabbi ya Rabbi (iaacute rahbiacute) lsquoo Diorsquo (100v) bull La forma del F pare denotare una contaminazione con rahib lsquomonacorsquo
rad (raacutet) lsquotuonorsquo (116v) bull Osm(lt ar) ralsquod lsquotuonorsquo (Men 2333)rahpadeg (raacutehpa) lsquomercato doue si uẽde et comprarsquo (97v) bull Ar alg raḥbaʰ lsquohalle
marcheacute (aux grains aux bestiaux ou aux huiles)rsquo (Beaussier 387)rakasdeg (rachaacutes) lsquocorrierersquo (71r) bull Ar dial (Sahara Tunisia) raḳḳāṣ lsquocourrier
messagerrsquo (Beaussier 409) Egrave ormai generalmente accettata la tesi che vede in questa voce maghrebina lrsquoorigine dellrsquoit ragazzo e dei corrispondenti occitanici francesi e catalano-aragonesi (Pellegrini 64-65)
rast gel- (raacutes ghieleacuterum) lsquoaffrontare scontrarersquo (58v) lsquoimbattersirsquo (92v) lsquoin-contrarersquo (93v) bull Cfr rasgelmek lsquobegegnen treffenrsquo (Hars 253)
reaya (raiaacute) lsquovassallorsquo (117) bull Cfr raya (raiagrave) lsquovasallo sudditorsquo (Mol 473)redd et- (reacutet edeacuterum) lsquonegare qualche piacere ad alcunorsquo (99v) bull Per la deso-
norizzazione della dentale cfr reteylemek (reteilemek) lsquorefutarersquo (Meg)rehin (raiacuten) lsquoarra caparrarsquo (62v) lsquopegnorsquo (103r)rehin ko- (raiacuten coacuterum) lsquoimpignarersquo (93r)rehin ver- (raiacuten uereacuterum) lsquodar pegnorsquo (72v) lsquopegnorar impegnarrsquo (103r)reis (reacuteis) lsquocapitano di galera o drsquoaltro uascellorsquo (67r)remmal (rammaacutel) lsquomago incantatorersquo (96v) bull La forma rammal egrave data anche
da Vig 233renccedilper (rencipeacuter) lsquofaticatorersquo (77r) lsquolauorante operariorsquo (95r)renccedilperlik (renciperliacutec) lsquofatica opera quotidianarsquo (77r) lsquooperarsquo (101r)renccedilperlik et- (renciperliacutec edeacuterum) lsquofaticarersquo (77r)rende (erendeacute) lsquochiana [= pialla] instrumento di mastro drsquoasciarsquo (68v) lsquograt-
ta casorsquo [= grattugia] (91r) bull sect 217renk (renghiacute) lsquocolorersquo (69v) bull sect 311arezene (reszenaacute raszianeacute) lsquofinocchio herbarsquo (78r) bull La forma raziyane (Men
2254) riproduce fedelmente la fonte persiana
133corpus lessicale turco
rızk (riacutesg) lsquobeni in biade et massarizzirsquo (64v) bull Cfr rızg (risgh) lsquovalere cioegrave facoltagraversquo (Mol 471)
riayet (raieacutet) lsquocarezzersquo (67v) bull Cfr rayet lsquoreverancersquo (Pr 517)riayet et- (raieacutet edeacuterum) lsquocarezzarersquo (67v) bull Cfr rayet et- (raiet ederum) lsquoac-
carezzare accogliere far cortesiarsquo (Carr 277)riyatdeg (riaacutet) lsquogararsquo (79v) bull V il lemma seguenteriyatriyatadeg et- (riaacutet [riaacutetta (59r)] edeacuterum) lsquofare a gararsquo (59r) lsquogareggiarersquo (79v)
bull Il sintagma egrave rifatto prob su una var parlata con alveolare sorda dellrsquoar riyāḍaʰ lsquoesercizio pratica esercizio fisico ginnastica sportrsquo (VAI 497) A nostro parere il F deve avere scambiato la terminazione -ta col suffisso locativo turco (indotto in ciograve anche dal corrispondente it lsquofare a gararsquo) e avere tratto di conseguenza la forma ipercorretta riyat (sect 312)
rig (ric) lsquoarenarsquo (62v) bull Cfr rik lsquosablersquo (Youssouf 483)rigdan (ricdaacuten) lsquoarenalororsquo [= recipiente per polverino] (62v) bull Cfr rikdan
lsquopoudriegravere sablierrsquo (Youssouf 483) La forma letteraria moderna egrave rıhdanRim papa (ruacutema papaiacute) lsquopapa ponteficersquo (102r) bull Osm lsquothe pope of Romersquo
(Redhsup1 999) Il papa(y)ı del F pare posto allrsquoaccusativo (sect 311b) a meno che non si tratti di un errore per il possessivo papası Cfr rarr Roma
Rodos adası (rohdoacutes adasiacute) lsquoRodi isola di Turchirsquo (107v) bull Riteniamo che lrsquoh inserita dal F sia puramente grafica dovuta forse a reminiscenze della forma greco-latina con rh-
Roma (ruacutema) lsquoRoma citagrave celebrersquo (108v) bull Le forme ottomane attestate sono Rim Rom Roma Rum (StM GEN 110-11)
Rum (ruacutem) lsquogreco nationersquo (91r) rarr yakaruzgacircr (rusghieacuter) lsquoventorsquo karşılı ruzgacircr (carscliacute rusghieacuter) lsquovento contrariorsquo
kolay ruzgacircr (culaacutei rusghieacuter) lsquovento fauoreuolersquo (117v) bull La var ruumlzger egrave attestata dialettalmente (TTAS)
ruzname (rursnameacute) lsquofilosophiarsquo (77v) bull Osm lsquocalendario catalogo libro dersquo conti giornalersquo (Men 2381-82) Il sign del F egrave sorprendente e non sa-premmo spiegare attraverso quale evoluzione semantica ci si sia arrivati sect 228
ruumlsvay (rusfaacutei) lsquobruttamentersquo (65v) bull Per la labiodentale sorda cfr ruumlsfay (rusfaacutei) lsquouituperio di parolersquo (Arg 204) Di norma il sign della voce egrave ag-gettivale lsquodishonorato infamatorsquo (Men 2313)
134
S
saat (sahaacutet) lsquohora tempo horologiorsquo (92r) ol saatten (ol saatdaacuten) lsquoda quel-lrsquohorarsquo (72v)
sabah (sahbaacute) lsquomatina del giornorsquo (97v) bu sabah (buacute sabaacute) lsquoquesta matinarsquo (106v) rarr duumln yarın sabah
sabah kuşluġı (sabaacute cusclughiacute) lsquoalba aurorarsquo (59v) bull Il t kuşluk indica propr lsquola matineacutee le temps depuis le lever du soleil jusque vers 10 heuresrsquo (BarbM 2 564)
sabah ol- (sahbaacute holuacuter [sabaacute holmiacutesc (59r)]) lsquoaggiornarsirsquo (59r) lsquofarsi gior-norsquo (76v)
saban (sabaacuten) lsquoaratrorsquo (62r)sabancı (sabangiacute) lsquoaratorersquo (62r) bull Osm tml lsquoa maker or seller of ploughsrsquo
(Redhsup1 1166) lsquoPfluumlgerrsquo (Steuerwald 783)sabır (saacutebir) lsquopatienzarsquo (102v)sabır et- (sabiacuter edeacuterum) lsquosopportarersquo (112r)sabırlı (sabirliacute) lsquopatientersquo (102v)sabırsız (sabir sis) lsquoimpatientersquo (92v)sabun (sapuacuten) lsquosaponersquo (109v) bull T dial sapun lsquosabunrsquo (DS 4671) La var con
bilabiale sorda egrave attestata anche da Men 2906 nel sintagma rakı sabun vel sapunı lsquosapone di Turchiarsquo
sacayak (saacutegg aiaacutec [saggaiaacutec (116r)]) lsquotripedersquo (72r) lsquotripiede di ferrorsquo (116r)saccedil saccedillar (saiacuteclaacuter) lsquocapellirsquo (67r) saccedil karısı (= karı saccedilı) (saacutecc carisiacute) lsquotrec-
cia di donnarsquo (116r) bull sect 412asadaka (sadachaacute) lsquoelemosinarsquo (75v)safa (safaacute) lsquoamenitagrave spassorsquo (61r) lsquopiacerersquo (104r) lsquorecreationersquo (107r) rarr
zevk-u safasafran (safraacuten) lsquosafrana aromatorsquo (109r) lsquozafaranorsquo (118v)saġ (saacuteg) lsquodestro drittorsquo (73r) saġına soluna (saghinaacute solunaacute) lsquoa dritto o a tortorsquo
(58r) saġ yanına (saacuteg ianinaacute) lsquobanda destrarsquo [recte lsquo a banda destrarsquo] (64r)
135corpus lessicale turco
saġ et- (saacuteg edeacuterum) lsquosanarersquo (109r)saġ ol- (saacuteg holuacuterum) lsquosanarsirsquo (109r)saġ- (sagaacuterum) lsquomungerersquo (99r)saġır (saghiacuter) lsquosordorsquo (112r)saġırlık (saghirliacutehc) lsquosorditagraversquo (112r) saġırlıġa vur- (saghirligaacute uuruacuterum) lsquofarsi
del sordorsquo (76v) bull Tml sağırlığa vurmak lsquosich taub stellenrsquo (Steuerwald 787)
saġlık (sagliacutec) lsquosanitagraversquo (109v) saġlıkle (sagliacutegle) lsquoa saluamentorsquo (62v)sahan (saaacuten [sehniacute (115v)]) lsquopiattorsquo (104r) lsquotondo di rame o stagnorsquo (115v)
bull La var sehni (sect 311a) egrave prob mutuata oralmente dallrsquoar ṣaḥn lsquopiatto ciotola scodellarsquo (VAI 730)
sahib (saacutebi) lsquopadrone drsquoalcuna cosarsquo (101v) bull sect 311asahtiyan (sattiaacuten) lsquocordoana pellersquo (71r)sakal (sachaacutel) lsquobarbarsquo (64v)sakallı (sachalliacute) lsquobarbatorsquo (64v)sakat (sacaacutet) lsquocionco stroppiatorsquo (69r)sakat et- (sacaacutet edeacuterum) lsquostroppiarersquo (114r)Sakız (saacutechis) lsquoChhio isolarsquo (68v)sakız aġacı (sachiacutes agaacutecc) lsquolentisco piantarsquo (95v)sakın- (sacchineacuterum) lsquoguardarsi hauersi curarsquo (91v)sakin ol- (sacchiacuten holuacuterum) lsquostare di famegliarsquo (113v) bull Osm lsquohabitare sog-
giornare dimorarersquo (Men 2520)sakla- (saclaacuterum) lsquoconseruare saluarersquo (70v) lsquonasconderersquo (99v)sal-sup1 (salaacuterum) lsquogettare lanciarersquo (90r) rarr at ssal-sup2 (salaacuterum) lsquosbatterersquo lsquosbalanzarersquo (109v) bull Osm lsquoventolarersquo (salarum
Carr 283) lsquosallamakrsquo (TS 3283-84)salam rarr selamsalata (ssalaacuteta) lsquoinsalatarsquo (94r)salkım (salcaacutem) lsquograspo drsquovua etcrsquo (91r) uumlzuumlm salkımı (vsuacutem salcamiacute) lsquogra-
spo drsquovuarsquo (118v)salpa et- (saacutelpa edeacuterum) lsquosalpare il ferrorsquo (109r) bull Per le attestazioni di questo
italianismo in turco (quella del F egrave la piugrave antica) v LF 382-83saman (samaacuten) lsquofieno pagliarsquo (77v)san- (saneacuterum) lsquogiudicare hauer concettorsquo (90v) lsquoimaginarsirsquo (92v)sancak (sangiaacutec) lsquobandierarsquo (64r)sancaktar (sangiactaacuter) lsquoalfierorsquo (59v) lsquobandieraro alfierersquo (64r)sandal (sandaacutel) lsquobarcarsquo (64v)sandalcı (sandalgiacute) lsquobarcaiolorsquo (64v) bull Lrsquoattestazione del F egrave la piugrave antica
finora nota (v Carr 285)sanduk (sanduacutec) lsquocassarsquo (67v) lsquoforzierorsquo (78v)saŋsar (sancsaacuter) lsquomartora animalersquo (97r) bull sect 225asantarbartadeg (santarbaacuterta) lsquogabbano ueste g[ro]ssarsquo (79v) bull Cfr ar dial san-
tabarra laquoUn habit fourreacute ouvert sur le devant garni drsquoun capuchon qui
136
pendait sur le dos et agrave manches pendantes () Un tel habit est appeleacute chez eux Sant agrave Barra () et il est porteacute fort souvent par les marins surtout en hiver en effet crsquoest un vecirctement commode pour ceux qui doivent travailler car on lrsquoocircte et on le passe facilementraquo (Dozy V 211 che cita un documento riferentesi allrsquoabito indossato da un servitore che accompagnava gli am-basciatori del re di Fez e del Marocco inviati ad Amsterdam nel 1659) In osmanlı egrave attestato lrsquoallotropo saltamarka lsquokurzes Matrosenjacketrsquo (Steu- erwald 794) che proviene direttamente dal gr dial saltamaacuterka (LF 384) Fonte di questo tipo lessicale largamente diffuso nel Mediterraneo egrave lrsquoit saltambarca e varr lsquocappotto alla marinararsquo (ibid con ulteriori det-tagli)
sapa saġ (saacuteppa saacuteg) lsquofermo stabilersquo (77r) bull Osm lsquoin perfect health all aliversquo (Redhsup1 1151)
sapan (sapaacuten) lsquofionda da tirar sassirsquo (77v)sapancı (sapangiacute) lsquofiondierersquo (78r)sapsarı ol- (saacutep sariacute holuacuterum) lsquoimpallidirsirsquo (92v) bull Tml sapsarı lsquovery pale
(personface)rsquo (Redhsup2 738)sar- (saraacuterum) lsquofasciarersquo (76v)saray (seraacutei) lsquochiostrorsquo (69r) lsquopalaggiorsquo (101v)sardinasardinyadeg balıġı (sardiacutena [sardiacutegna (109v)] baluacutec) lsquoalice sardinarsquo
(59v) lsquosardella pescersquo (109v) bull Lrsquounica altra attestazione turca di questo ittionimo che ci sia nota egrave data dal sardine lsquosardinarsquo di Carr 285 a cui rinviamo per ulteriori osservazioni Lrsquoorigine della var con nasale palata-lizzata non ci egrave chiara cfr eventualmente il tipo sardintildeasardinha drsquoarea gallego-portoghese
sarhoş (sarauoacutesc) lsquobriacorsquo (65v) bull sectsect 216 224sarhoşlık (sarauoscliacutec) lsquobriachezzarsquo (65v)sarı (sariacute) lsquobiondorsquo (65r) lsquogiallorsquo (90r) lsquopallidorsquo (101v)sarık (sariacutec) lsquofasciarsquo (76v)sarmaşık (sarmasciacutech) lsquoedera herbarsquo (75v)sarmısak (saramusaacutec) lsquoagliorsquo (59r)sarnıccedil sarnıccedil suyı (sariacutenc suacute) lsquoacqua di cisternarsquo (57v) bull sect 229sarp yer (saacuterp ieacuter) lsquoascesa salitarsquo (63r) lsquoerto loco altorsquo (76r)sat- (sataacuterum) lsquovenderersquo (117r)satıcı rarr zeytyaġsatıl- rarr baluksatın al- (satinaleacuterum) lsquoaccattare comprarersquo (57r)satır (satiacuter) lsquoriga di letterarsquo (108r)satranc (settraacuteng) lsquoschacchi da giocarersquo (109v)saturdeg (satuacuter) arab(o) lsquomannara acciettarsquo (96v) bull Ar dial (Tunisia) ṣāṭūr
lsquocouperet hachoirrsquo (Beaussier 472)say- (saiaacuterum) lsquoannumerare contarersquo (61v)
137corpus lessicale turco
sayıkla- (saicclaacuterum) lsquociarlarersquo (69r) yabana sayıkla- (abanaacute saicclaacuterum) lsquosparlare in uanorsquo (112v) bull Per il sintagma cfr tml yabana soumlylemek lsquoto talk nonsense talk rotrsquo (Redhsup2 929)
saz (saacutes) lsquogionco herbarsquo (90r)sebeb (sebeacuteb) lsquomeritorsquo (97v)seccedil- (seccieacuterum) lsquodiscernerersquo (74r)sedef (sedeacutef) lsquoruta sorte drsquoherbarsquo (109r) bull Il sign del F egrave espresso di norma
dal sintagma sedef otı (tml sedefotu)sefer (sefeacuter) lsquoviaggiorsquo (117v)seferci (sefergiacute) lsquoviandantersquo (117v)seġirt- (sighirteacuterum) lsquocorrerersquo (71r)sehelce sehelce (seeacutelgie seeacutelgie) lsquoa poco a pocorsquo (62r) bull Osm sehelce (schel-
ge [recte sehelge]) lsquopaululumrsquo (Meg) forma avverbiale di sehel (sechel) lsquopocorsquo (Arg 213)
sekiz (sechiacutes) lsquoottorsquo (101r)selam salam (selaacutem salaacutem) lsquosalutorsquo (109r)selam ver- selamla- (selaacutem uereacuterum selamlaacuterum) lsquosalutarersquo (109r)semiz (semiacutes) lsquograssorsquo (91r)semiz et- (semiacutes edeacuterum) lsquoengrassarersquo (75v) lsquoingrassarersquo (94r)semiz ol- (semiacutes holuacuterum) lsquoengrassarsirsquo (75v)semizlen- (semisleneacuterum) lsquoingrassarsirsquo (94r)semizlik (semisliacutec) lsquograssezzarsquo (91r)sen (seacuten) lsquote tu pronomersquo senuumlŋle (senile) lsquoteco con tersquo (115r) rarr hatır ıs-
marla- sev- bull Il comitativo dato dal F non egrave ignoto alla lingua parlata laquoOn dit aussi sen-ileraquo (Deny 586) come attestazione lessicografica cfr senile (seni ilhe) lsquoteco con esso tersquo (Mol 447)
sepet (ssepeacutet) lsquocassarsquo (67v) lsquoforzierorsquo (78v) lsquopanaro [= paniere] sportellarsquo (102r)
ser- guumlneşe ser- (ghiunesceacute ser[]) lsquospatildedere al [sole39]rsquo (112v)seraser (seraseacuter) lsquoimbrocato drappo di setarsquo (92v)serccedile kuşu (sircieacute cuacutesc) lsquopassero ugellorsquo (102v)serdar (szerdaacuter) lsquocapitan generale drsquoun esercito o armatarsquo (67r) bull sect 221seren (sereacuten) lsquointenna di vascellirsquo (94v)serilmiş (serilmiacutesc) lsquospaso [= esteso] stesorsquosert (seacutert) lsquoaspro terribilersquo (63r) lsquocrudelersquo (71v)sertccedilesine (sertciesineacute) lsquoaspramentersquo (63r) bull sect 315asertlik (sertliacutec) lsquoasprezzarsquo (63r)serviselvi aġacı (seruiacute agaacutecc) lsquocipresso alberorsquo (69r)ses (sessiacute) lsquoeccho vocersquo (75v) lsquoribbomborsquo (107v) bull sect 311aseslen- (sessleneacuterum) lsquofar ecchorsquo (75v) lsquoribbombarersquo (107v)
39 Parola cancellata dalla rilegatura
138
sev- (seueacuterum) lsquoamarersquo kadır olduġum kadar seni severuumlm (cateacuter holduacutem cadaacuter seniacute seueacuterum) lsquoio trsquoamo quatildeto possorsquo (60v)
sevdiġi (seudighiacute) lsquoamantersquo (60v) bull Cfr sevdiġuumlm (sewdighum) lsquoamato carorsquo (Arg 214) Il dato del F deve essere tratto da sintagmi quali sevdiġi (adamkarı) lsquo(lrsquouomola donna) che (luilei) amarsquo = lsquoil suola sua amantersquo
sevgili (seughiliacute) lsquoamabilersquo (60v)sevin- (seuineacuterum) lsquorallegrarsirsquo (107r)sey(i)r (seiacuter seiȷr) lsquoamenitagrave spassorsquo (61r) lsquovisione del sonnorsquo (118r) sey(i)r
iccediluumln (seiacuter icciuacuten) lsquoper spassorsquo (103v) bull Il sign di lsquosognorsquo non egrave documenta-to da altre fonti a nostra conoscenza
sey(i)rlideg (seiriliacute) lsquoameno piaceuolersquo (61r) bull Derivato che non pare altrimente attestato
sey(i)r et- (sijr edeacuterum) lsquovagheggiarersquo (117r) bull Osm seyr etmek lsquodiportarsi viaggiare vagheggiare mirare riguardarersquo (Men 2730)
sıcak (sugiaacutec) lsquocaldorsquo (66v) sıcaġım var (sugiaguacutem vaacuter) lsquohauer caldorsquo (92r)sıccedil- (sicciaacuterum) lsquoandar del corporsquo (61r)sıccedilan (sicciaacuten) lsquosorcersquo (112r)sıccedilra- (siccieraacuterum) lsquoballare saltarersquo (64r) sıccedilrarken (siccieraacuterchen) lsquoa ga-
lopporsquo (58v) bull Questrsquoultimo dato del F si spiega suppenendolo tratto dal sintagma at sıccedilrarken lsquomentre il cavallo saltarsquo = lsquoprocede a balzirsquo = lsquocorre al galopporsquo sect 32112e
sıg- (sigaacuterum) lsquocapirersquo (67r)sıġır (sighiacuter) lsquovaccarsquo (117r) rarr su sıġırsıġır dili (sighiacuter diliacute) lsquoborragine herbarsquo (65r)sıgış- (sighisceacuterũ) lsquocapirersquo (67r) bull Osm lsquocapire ograve far in modo che capiscano
tutti in un luogorsquo (Men 2960)sık sık (siacuteg siacuteg) lsquodenso spessorsquo (73r) lsquofrequentementersquo (79r) lsquosouente spes-
sorsquo (112v) rarr gel-sık- (siccaacuterum) lsquoammaccare premerersquo (60v) lsquocalcarersquo (66v) lsquospremerersquo (113r)
lsquotorcerersquo (115v)sıkılcım et- (sicchilgiacutem edeacuterum) lsquocostringerersquo (70r) bull Osm lsquosıkıştırmak taz-
yik etmek rahatsız etmekrsquo (TS 3411)sıla (silaacute) lsquopatriarsquo (102v)sındı (sindiacute) lsquoforbici di tagliarersquo (78r)sıngınlık (singhinliacutec) lsquopusillanimitagrave atto uilersquo (71r) lsquofatto codardorsquo (77r) bull
Osm lsquobozgunluk mağlucircbiyyetrsquo (TS 3440)sırccedila (sirciaacute) lsquovetrorsquo (117v)sırık (siriacutehc siriacutech) lsquohasta lanciarsquo (91v) rarr geccedil-sırt (sirtiacute) lsquogroppa drsquoanimalersquo (91r) bull sect 311asırtlan (sirtlaacuten) lsquolupo ceruierorsquo [= lince] (96r) lsquopantera animalersquo (102r) bull
Osm tml lsquohyaelignarsquo (Men 2585)sıtma (setmaacute) lsquofebrersquo (77r)sızı (sisiacute) lsquospasmo dolore tensissimorsquo (112v)
139corpus lessicale turco
sidik (sidiacutech) lsquovrinarsquo (118r)siġil (seghiacutel) lsquoporro della mano o drsquoaltre partersquo (105r)sil- (sileacuterum) lsquoannettarersquo (61v) lsquonettare forbirersquo (99v)silistra (eliacutestra) lsquofiscetto [prob da emendare in fisch(i)etto] di comitorsquo (78r) bull
Osm lsquosifflet de manœvrersquo (BarbM 2 92) lt gr suriacutestria lsquoboatswainrsquos pipersquo (LF 580) Cfr anche la var ccedililistr(i)ya (cilistria) lsquofischiorsquo (Arg 72) La caduta del suono iniziale nella forma ferragutiana non ha chiare spie-gazioni
silk- (silchieacuterum) lsquoscotolarersquo [= scuotere] (110r)simit (simiacutet) lsquosemolarsquo (110v) bull Per lrsquoetimo (lt gr simigdaacuteli lsquosemolarsquo prob
per tramite arabo) v Carr 295sinek (sineacutec) lsquomoscarsquo (99r)sini (seniacute) lsquomensa loco doue si matildegiarsquo (97v) bull Osm lsquomensa seu magnus orbis
pelvisve ex ligno orichalco aeligre vel argento sine magna profunditate quo cibum in suis catinis positum afferunt amp proponuntrsquo (Men 2691)
siŋir (singhiacuter) lsquoneruorsquo (99v)sipahilik bildir- (spailiacutec bildireacuterum) lsquodomarersquo (74v) bull Propr lsquofar conoscere la
(propria) perizia di cavalierersquo Il sostantivo egrave un der del noto persianismo sipahi (spahi ispahi) lsquocavalierersquo
sireng (sereacutenc) lsquocataluffo [= sorta di stoffa] di setarsquo (68r) bull Osm lsquoa kind of silk brocadersquo (Redhsup1 1055)
sirke (sirchieacute) lsquoacetorsquo (57r)sirr(sirriacute) lsquosecretorsquo (110v) bull sect 311asitare (suttaraacute) lsquofortuna sortersquo (78v) eyi sitara (eiacute suttaraacute) lsquobuona sortersquo (66r)
bull La var sutara egrave ben documentata (Meg Carr 302 v inoltre StS Pers 197)
sitareli (suttaraliacute) lsquofortunato auuẽturatorsquo (78v) bull Cfr sitaralı (sitarali) lsquofelice fortunato auenturato in buona parte uenturatorsquo (Arg 219)
sitaresiz (suttaraacute siacutes) lsquodisgratiato maluẽturatorsquo (74r) lsquoinfelicersquo (93v) lsquosuentu-ratorsquo (114r) bull Cfr sitarasız (sitarasis) lsquosuenturatorsquo (Arg 219)
siviş- (siuiscieacuterum) lsquosdrucciolarersquo (110v)siyah (sihaacute) lsquonegrorsquo (99v) bull sect 229siyah et- (sihaacute edeacuterum) lsquoannegrirersquo (99v)siyaset et- (siaseacutet edeacuterum) lsquofrustarersquo (79r)siz rarr hatır-siz (siacutes) lsquosenza aduerbiorsquo (111r)sof (suacutef) lsquolanarsquo (95r) bull Osm lsquolana vellorsquo (Men 3007)sofra (suacuteffra) lsquobanchetto conuitorsquo (64r) lsquomensa loco doue si matildegiarsquo (97v)
lsquotauola da matildegiarrsquo (114v)sofra et- (suacuteffra edeacuterum) lsquobanchettarersquo (64r) bull Sintagma che non pare avere
altre attestazionisofta (suffitaacute) lsquoforuscito banditorsquo (78v) lsquosbandito di campagnarsquo (109v) bull Osm
lsquoMuslim theological studentrsquo (Redhsup2 773) Il sign nettamente peggiorati-
140
vo del F puograve essere dovuto alla fama di ribelli che avevano questi studenti laquoSoftas from the Istanbul madrasas are frequently mentioned in Ottoman history from the 10th16th century onwards as an unruly mob element in the capital provoking or partecipating in several uprisings thereraquo (EI 9 702)
soġan (sugaacuten) lsquocipollarsquo (69r)sok- (succaacuterum) lsquoficcarersquo (77v)sokak (socchaacutec) lsquostrada viarsquo (114r)sol soluna (solunaacute) lsquoal sinistrorsquo (59v) sol yanına (soacutel ianinaacute) lsquobanda sinistrarsquo
[recte lsquoa banda sinistrarsquo] (64r) rarr saġsolak (solaacutec [sulaacutec (59v)]) lsquoalabardierersquo (59v) lsquomancinorsquo (96v) bull laquoThe name
of the sultanrsquos bodyguard in the old Ottoman military organisation () These were originally archers (ṣolaḳ ldquoleft-handedrdquo presumably because they carried bows in the left hand)raquo (EI 9 712)
soŋ eŋ soŋ (en suacuten) lsquoalla finersquo (59v) bull Il sintagma usuale egrave eŋ soŋra (tml en sonra)
soŋra (nnsuacutera) lsquodapoirsquo (72v)rarr hepsi oumlyle yıl zaman bull sect 229sor- (suraacuterum) lsquodimandare interrogarersquo (73v) lsquodomatildedarersquo (74v) lsquospiarersquo (113r)so(v)uk (sauacutec) lsquofreddorsquo (78v) so(v)uġum var (sauccuacutem vaacuter) lsquohauer freddorsquo
(92r) bull Cfr sauk lsquokaltrsquo (Hars 257) osm t dial savuk lsquosoğukrsquo (TS 3344 DS 4675)
so(v)uk et- (sauacutec edeacuterum) lsquoraffredarersquo (sic) (107r)so(v)uk ol- (sauacutec holuacuterum) lsquoraffredarsirsquo (sic) (107r)so(v)uklık (saucliacutec) lsquofreddezzarsquo (78v) lsquofrescorsquo (79r)soya (soiaacute) lsquocoltello a rasolorsquo [rarr ccedilakı] (69v) bull Osm lsquocoltello che si serrarsquo
(Men 3013)soyka (soucaacute) lsquohabito uestitorsquo (91v) bull sect 223asoyun- (suiunuacuterum) rsquospogliarersquo [recte spogliarsi] (113r)soumlk- (succhieacuterum succheacuterum) lsquodiscosirersquo (74r) lsquoscusirersquo (110v)soumlkuumllmiş (succhulmiacutesc) lsquoscusitorsquo (110v) bull Siamo inclini a considerare il dato
del F una semplice scorrettezza per succhiulmiscsoumlg- (sueacuterum) lsquobiastemmiarersquo (65r) lsquomaledirersquo (96v) bull sect 227soumlyle- (suileacuterum) lsquoparlarersquo (102r) rarr eyilik yalan soumlyle-soumlylemez soumlylemez adam (suilemeacutes adaacutem) lsquotaciturnorsquo (114v)soumlyleş- (suilescieacuterum) lsquotrattare cotilde alcunorsquo (116r)soumlyuumlnduumlr- (suiunduruacuterum) lsquosmorzarersquo (111v) bull Osm lsquosoumlnduumlrmekrsquo (TS 3544-
47)soumlz (suacutes) lsquoparolarsquo (102r) bir iki soumlzle (biacuter ichiacute suacutesle) lsquobreuementersquo (65v) rarr
doumlnduumlr- gerccedilek tut-su (suacute) lsquoacquarsquo (57v) acı su (agiacute suacute) lsquoacqua amararsquo (58r) akan su (accaacuten suacute)
lsquoacqua correntersquo ccedilay suyı (ciaiacute su) lsquoacqua di fiumersquo ccediliccedilek suyı (cicieacutec suacute) lsquoacqua di fiorirsquo (57v) deŋiz suyı (denghiacutes suacute) lsquoacqua di marersquo (58r) kuyı suyı (cui suacute) lsquoacqua di pozzorsquo (57v) yaġmur suyı (iamuacuter suacute) lsquoacqua pioua-narsquo (57v) rarr bulaş- et suyı mubarek sarnıccedil tuzlı
141corpus lessicale turco
su hendeġi (endeacutec suiacute) lsquoaquedottorsquo (58r) bull Sintagma a elementi invertiti (sect 412a) che significa propr lsquofossa drsquoacquarsquo in tml su hendeği egrave usato come termine tecnico sportivo equivalente allrsquoingl lsquowater jumprsquo (BTS) Il sign di lsquoacquedottorsquo egrave reso di norma dal sintagma rarr su yolı Per la caduta dellrsquoaspirata cfr endek (endech) lsquofossarsquo (Arg 94 Masc 52)
su sıġırı (sugrave sighiacuter) lsquobufalo animalersquo (65v)su yolı (ioacutel suiacute) lsquocanali drsquoacquarsquo (66v) bull sect 412asucuk (sugiuacutec) lsquosalcicciarsquo (109r)succedil (suacutecc) lsquocolpa difettorsquo (69v) succedil ccedilek- (suacutecc cicheacuterum) lsquoportar la colparsquo
(105r) rarr baġışla- bull Non abbiamo rintracciato altre attestazioni del sintag-ma dato dal Ferraguto
succedilı- (sicciscieacuterum) lsquoguizzare come pescersquo (91v) bull Abbiamo posto come lem-ma un antico verbo turco che si trova attestato in opere lessicografiche ottomane col sign di lsquoserkeşlik etmek birdenbire sıccedilramakrsquo (TS 3567) La forma del F puograve riflettere lrsquoişteş ccedilatı del verbo documentata nel Divan di Kāšġarī (Clauson 798)
succedillı (succliacute) lsquocolpeuolersquo (69v)succedilsız (suacutecc siacutes) lsquoinnocentersquo (94r)sula(n)- (sulaneacuterum) lsquoadacquarersquo (58r) lsquoallagarersquo (60r) bull sect 3221asulanmış (sulanmiacutesc) lsquoadacquatorsquo (58r)sultan (sultaacuten) lsquoimperadorersquo (93r) lsquorersquo (107r)suret (suraacutet) lsquoeffigiersquo (75v) lsquofacciarsquo (76v)susız (suacute siacutes) lsquoassetatorsquo (63r) susızım (suacute siacutesim) lsquohauer setersquo (92r)susızlık (susisliacutec) lsquosete uoglia di berersquo (111r)suvar- (su uareacuterum) lsquoabbeuerarersquo (57r) lsquoadacquarersquo (58r)suvarmış (suuarmiacutesc) lsquoadacquatorsquo (58r)suumlgluumln (sughuruacuten) lsquopernice ugellorsquo (103v) bull Lrsquoornitonimo ottomano (tml suuml-
luumln) designa propr il fagiano Circa il sign del F va detto che in it pop si dagrave il nome di pernice anche a varie specie di uccelli della famiglia dei fasianidi sect 224
suumlmbuumll (szunbuacutel) lsquocapello uennero herba che nasce in lochi humidirsquo (67r) bull Il fitonimo turco designa il giacinto dialettalmente anche diverse altre piante (Tuzlacı 161-62) non perograve il capelvenere a quanto ci risulta Per la sonorizzazione iniziale cfr zuumlmbuumll (zumbul) lsquohyacinthersquo (Vig 322)
suumlmuumlk (sumuacutec) lsquomocco materia che esce dal nasorsquo (98r)suumlmuumlkli boumlcek (sumuccliacute bugieacutec) lsquolumaca animalettorsquo (96r)suumlnger (sunghieacuter) lsquospongiarsquo (113r)suumlnnet et- (sunneacutet edeacuterum) lsquocirconciderersquo (69r)suumlnnetli (sunnetiliacute) lsquocirconcisorsquo (69r)suumlpuumlr- (supuruacuterum) lsquoscoparersquo (110r)suumlpuumlrge (supurgheacute) lsquoscoparsquo (110r)suumlpuumlrgecik (supurghegiacutec) lsquoscopettarsquo (110r)suumlpuumlruumlndi (supurundiacute) lsquospazzatura mundezzersquo (112v)
142
suumlr- (sureacuterum) lsquofregarersquo (79r) lsquoongerersquo (101r) lsquovngere vntarersquo (118r) yerde suumlr- (ierdeacute sureacuterum) lsquotrascinarersquo (116r) rarr ccedilift suumlr- zevk-u safa
suumlruuml (surusiacute) lsquomandra drsquoanimalirsquo (96v) bull sect 311asuumlt rarr mayasuumlt ver- (sut uereacuterum) lsquoallattarersquo (60r)suumltlen- (sutlaneacuterum) lsquoallattarsirsquo (60r)suumltluumlsuumldluuml aş (sutlaacutesc) lsquovedanda [= vivanda] di lattersquo (60r) bull Osm suumldluuml (suumlt-
luuml TS 3639-40) aş lsquominestra di riso col lattersquo (Men 2574) = t dial suumltlaş lsquosuumltlaccedilrsquo (DS 3727 TTAS)
143corpus lessicale turco
Ş
şadişadı (sciadiacute) lsquoscimia animalersquo (110r) bull Osm lsquobir ccedileşit maymunrsquo (TS 3643) lsquobertucciarsquo (Carr 305) lsquogatto maimone babuinorsquo (Men 2745)
şagirdşakirt (scieiacutert) lsquodiscepolorsquo (74r) bull Cfr şayırd (chayerd) lsquoapprentif dis-ciple eacutecolier eacutelegraveversquo (Vig 260)
şahid (sciahaacuted) lsquotestimoniorsquo yalan şahad (iallaacuten sciahaacuted) lsquotestimonio falsorsquo (115r) bull Cfr şahadler ko- (sciahhadler qorum) lsquoallegar testimonirsquo (Carr 305) Cfr rarr şehid şuhudşuumlhud
şahidlik (sciahadliacutec) lsquotestimonianzarsquo (115r)şair (scieiacutert) lsquopoetarsquo (104v) bull Il dato del F denota una palese confusione con
rarr şagirdşakirtşalgam (cialgaacutem) lsquoraparsquo (107r) bull T dial ccedilalgam lsquoşalgamrsquo (DS 1051 TTAS)
cfr anche la forma ccedilolgan (ciolgan) lsquoraparsquo (Carr 305)Şam rarr Tırabolosşamdan (sciemdaacuter) lsquocandelierersquo (67r) bull sect 226şap (scieacutep) lsquoalume di roccarsquo (60v)şapka (sciaacutepca) lsquobarrettarsquo (64v)şarap (sciaraacutep) lsquovinorsquo (117v) rarr bok misket şarapşaş- (sciasciaacuterum) lsquoabbagliarersquo (57r) lsquosbigottirsirsquo (109v)şaşır- (sciastereacuterum) lsquosbigottirersquo (109v) bull Osm şaşurmak pro şaşturmak lsquostor-
dire confondere sgomentare sbigottire sbalordirersquo (Men 2748)şaşkın (sciaschiacuten) lsquopusillanimo huomorsquo (106r) bull Osm lsquopusillanimis timidus
confususrsquo (Men 2748)şaşmış (sciascilmiacutesc) lsquosbigottitorsquo (109v) bull sect 3221bşayka (sciaacuteicha) lsquosaittia sorte di vascellorsquo (109r) bull Osm lsquobarca alla Greca
senza sperone sursquol Danubio con remi Ciaicarsquo (Men 2765) lt ungh sayka lsquoimbarcazione fluvialersquo lt it saettia (cfr il dato italiano del F) lsquogalea sottile e velocissimarsquo (Thung 119-20 Eren 384) Quella del F pare la piugrave antica attestazione lessicografica di questo magiarismo
144
şefteli (ciefteliacute40) lsquobaciorsquo (64r) lsquopersico fruttorsquo (103v) tuumlysiz şefteli (tui siacutes ciefteliacute) lsquonoce persicorsquo (100r) bull Osm t dial şeftalişefteli (-luuml Men) lsquoma-lum Persicum osculum basiumrsquo (Men 2828) lsquooumlpuumlcuumlkrsquo (DS 3756) sect 224
şefteli aġacı (ciefteliacute agaacutecc) lsquopersico alberorsquo (109v)şehid (scieiacuted) lsquomartirersquo (97r)şehir (scieheacuter) lsquocitagraversquo (69r) bull Per le attestazioni della var şeher v Carr 306şehirli (scieherliacute) lsquocitadinorsquo (69r) bull Cfr şeherli lsquociuisrsquo (scheherli Meg) lsquoter-
razzanorsquo (sceherli Carr 306)şek (scieacutech) lsquodubbioso perplessorsquo şekkim (sciecchiacutem) lsquodubbio cioegrave per-
plessitagraversquo (75r) rarr yevm-i şek bull Osm lsquodubium dubitatio suspiciorsquo (Men 2836) La forma şekkim presenta la suffissazione del possessivo di prima persona ed egrave tratta a nostro parere dal sintagma şekkim var lsquo(ne) dubitorsquo Il sign aggettivale dato dal F egrave prob errato
şeker (scicheacuter) lsquozuccarorsquo (118v) rarr kişniş bull Cfr şikar (shikar) lsquosugarrsquo (Vau-ghan 209)
şekil (scichiacutel) lsquomaniera foggiarsquo (96v) bull T dial şikil lsquosurat biccedilim kılıkrsquo (DS 3776) lsquoşekilrsquo (TTAS) attestato anche da Carr 307 (schichil accanto a scechil)
şen (scieacuten) lsquoallegrorsquo şen şen (scieacuten scieacuten) lsquoallegramentersquo (60r)şen et- (scieacuten edeacuterum) lsquoallegrarersquo (60r) lsquorallegrarersquo (107r)şen ol- (scieacuten holuacuterum) lsquoallegrarsirsquo (60r)şenlik (scienliacutec) lsquoallegrezzarsquo (60r) lsquoapplausorsquo (62r)şenlik et- (scienliacutec edeacuterum) lsquofar festa allegrezzarsquo (76v)şepccedilırak (sciepciraacutec) lsquopietra finissima carbun(chi)orsquo (104v)şerbet (scierbeacutet) lsquobeuanda medecinarsquo (64v) lsquomedicina in beuandarsquo (97v)şeriat (sciaraacutet) lsquogiustitiarsquo (90v) bull Il dato del F riflette la forma parlata şaumlraat
(v Arg 228)şevk (scieacuteuc) lsquolucersquo (96r) lsquosplendorersquo (113r)şevk ver- (scieacuteuc uereacuterum) lsquosplenderersquo (113r) şevk veren (scieacuteuc uereacuten) lsquolu-
cente risblendentersquo (96r)şevkli (scieucliacute) lsquorisplendentersquo (108r) şevkli adam (sceuccliacute adaacutem) lsquohuomo
uiuace et giouialersquo (92r)şeytan (sciaitaacuten) lsquodemoniorsquo (73r) bull Cfr şaytan (sciaitan) lsquofuria infernalersquo
(Carr 306)şikacircyat (schiaacutet) lsquoaccusa querelarsquo (57v) lsquolamentationersquo (95r) lsquolamentorsquo (106v)
bull sectsect 215 2211şikacircyat et- şikacircyatla- (schiaacutet edeacuterum [57v 95v 106v] schiaacutetlarum [57v]
schiatl[] [106v]) lsquoaccusarersquo (57v) lsquolamentarsirsquo (95v) lsquoquerelarsirsquo (106v)şimden geruuml (scimdeacuten ghiereacutec) lsquodi cqua innantersquo (73v) lsquoper lrsquoauuenirersquo (103v)
bull Osm lsquobundan sonra bundan boumlylersquo (TS 3666-68) La forma del F denota
40 In Bombaci 216 appare scritto cieftaliacute ma la lezione del ms egrave chiaramente ciefteliacute
145corpus lessicale turco
un palese accostamento formale a gerek forse anche il t dial şimden gayrı lsquoşimdiden sonrarsquo (TTAS) deriva da unrsquoaltra modificazione di geruumlgeri
şimdi (sciacutemdi) lsquoadessorsquo (58r) rarr dekşimşek (scimscieacutech) lsquobaleno lamporsquo (64r) lsquofolgorersquo (78r)şimşek ccedilak- (scimscieacutech ciaccaacuter) lsquobalenare latildeparersquo (64r) lsquofulminarersquo (79r)
lsquolampeggiarersquo (95r)şişsup1 (sciacutesc) lsquospedo di cocinarsquo (112v) rarr ccedilever-şissup2 (sciacutesc) lsquogonfiaturarsquo (90v)şis- (sciscieacuterum) lsquogonfiarsirsquo (90v)şişe (scisciaacute) lsquocaraffarsquo (67v) kan alacak şişe (caacuten alagiaacutec scisciaacute) lsquoventose da
cauar sanguersquo (117v)şoumllelen- (scilaacuterum) lsquorisplenderersquo (108r) bull Osm lsquoinfiammarsi avvampare bril-
lare risplenderersquo (Men 2821) Supponiamo che il dato del F derivi da un processo aplologico sectsect 211f 2211
şuumlbhe (sciubeacute) lsquodubbiorsquo (75r) bull Cfr şuumlbe (sciubee) lsquodubiorsquo (Arg 232 con ulteriori dati)
şuumlbheli (sciubefliacute41) lsquodubbiosorsquo (75r) bull Cfr şuumlpfeli (sciupfeliacute) lsquosospettosorsquo (Arg 232) sect 229
şuhudşuumlhuddeg (sciuhuacuted) lsquonotaro che fa cotildetrattirsquo (100r) bull Ar šuhūd plur di šāhid lsquotestimoniorsquo (rarr şahid) Per il sign del F cfr ar dial (Tunisia) aš-šāhidāni lsquoi due notai redattori di un attorsquo (VAI 704) šāhidu lsquoadālatin lsquono-tairersquo (Beaussier 545) In osm şuumlhud egrave attestato solo come lsquowitnessesrsquo (Redhsup1 1144)
şuumlkuumlr ccedilok şuumlkuumlr Allaha (cioacutec sciuacutechiur allaiaacute) lsquoper gratia drsquoIdiorsquo (103r)şuumlkuumlr et- (sciuchiuacuter edeacuterum) lsquoringratiarersquo (108r)
41 Prima il F aveva scritto sciubebliacute poi pare abbia corretto la seconda b in f
146
T
taban ccedilal- (tabaacuten cielaacuterum) lsquoandar a piedirsquo (61r) lsquocaminarersquo (66v) bull Osm lsquoandar a piedi far una buona caminatarsquo (Men 3083)
tabiet (tabbiaacutet) lsquoappetitorsquo (62r) lsquodesideriorsquo (73r) bull La parola turca (lt arabo) significa propr lsquonatura essentia indoles instinctus naturalisrsquo (Men 3089) Il F attesta una sua evoluzione semantica a lsquoinclinazione naturale (per)rsquo
tac (taacuteg) lsquocorona di rersquo (71r)tacin (tagiacuten) lsquotesto uaso di frigerersquo (115r) bull Osm lsquofrying-panrsquo (Redhsup1 1219)tahta (tahtaacute) lsquotauola nome genericorsquo (114v)tahtabit (tataacute biacutet) lsquocimice animalettorsquo (69r)tak- (taccaacuterum) lsquoaffiggerersquo (58v) lsquoconficcarersquo (70r) lsquolegare attaccarersquo (95v)takılmış haca takılmış (agiaacute tacchilmiacutesc) lsquoconficcato in crocersquo (70r)takya (tachiaacute) lsquocappello del caporsquo (67r)talep et- (dalaacutep edeacuterum) lsquorenuntiarersquo () (107v) bull Cfr dalap et- (dalap ederum)
lsquodomando in iuditio una cosa ad uno richiamomi di dare et hauere fo ri-chiedere uno in juditiorsquo (Arg 75) Il sorprendente equivalente italiano dato dal F va forse emendato in lsquodenuntiarersquo
tamahkacircr (tamacchiaacuter) lsquoingordo huomorsquo (94r)tamahkacircrlık (tamacchiarliacutec) lsquoingordigiarsquo (94r)tamam (tamaacutem) lsquoa pienorsquo (61v) lsquocompitamentersquo (70r) lsquofinersquo (77v) rarr aytamam et- (tamaacutem edeacuterum) lsquocompire finirersquo (70r) lsquosbrigare spedirersquo (109v)tamam ol- (tamaacutem holuacuterum) lsquosbrigarsi spedirsirsquo (109v)Taŋrı (taacutengari) lsquoIdiorsquo (92v) bull sect 216tap- (tappagraverum) lsquoadorarersquo (58r)tapa (taacuteppa) lsquosigillorsquo (111v) bull Osm tml lsquostopper (for a bottlea jar) bung (for
a cask) plugrsquo (Redhsup2 829) Sullrsquoetimo della voce v le nostre osservazioni sv tabalık di Carr 311
tapala- (tappalaacuterum) lsquosigillarersquo (111v)tapanca (tapangiaacute) lsquoboffettonersquo [= schiaffo] (65r)
147corpus lessicale turco
tarak (taraacutec) lsquopettinorsquo (104r)tarakla- (taraclaacuterum) lsquopettinarersquo (104r)tarccedilındarccedilın (tarsciacuten42 et daricceniacute) lsquocannella aromatorsquo43 (67r) bull sectsect 216
224 311tarla (tarlaacute) lsquofertilitagraversquo (77r) bull Metonimia (lsquocamporsquo rarr lsquoqualitagrave propria di un
camporsquo)tart- (tartaacuterum) lsquopesarersquo (104r)tasa (tassaacute) lsquoaffanno fastidiorsquo (58v) lsquomalinconiarsquo (96v)tasalanmış (tassalanmiacutesc) lsquoafflittorsquo (58v) lsquomalinconicorsquo (96v)tasla- (taslaacuterum) lsquoabbozzare fare alla grossarsquo (57r)tasvir (tasfiacuter) lsquoimagine figurarsquo (92v) bull Cfr tasfir lsquodipintura jmagine picturarsquo
(Arg 236)taş (taacutesc) lsquopietrarsquo (104v) rarr elmas t kuumlkuumlrt t lal t mermer t mıknatis t
zuumlmruumlt taşıtaşla- (tasclaacuterum) lsquolapidarersquo (95r)taşlı (tascliacute) lsquopietrosorsquo (104v)tat- (tataacuterum) lsquoassagiare (sic) prouarersquo (63r) lsquogustare assaggiarersquo (91v)tatlı (tatiliacute) lsquodolcersquo (74v)tatli et- (tatiliacute edeacuterum) lsquoaddolcirersquo (58r)tavus kuşu (tauacute cuacutesc) lsquopauone vgello belliss(im)orsquo (102v) bull Cfr tauk kuşu
(tauk kusu) lsquopavonersquo (Pianz 231) Il tauacute del F dipende certo da unrsquoerrata suddivisione di questo sintagma e va emendato in tauacutec Le forme attesta-te dal F e dal Pianzola sono sorte per accostamento paretimologico a rarr tavuk
taun (taun) lsquopeste contagionersquo (104r)tava (taguaacute) lsquopadellarsquo (72r) rarr pişmiştavşan (dausciaacuten) lsquolepre animalersquo (95v) rarr ada tavşanı bull T dial davşan
lsquotavşanrsquo (DS 1381)tavuk (tauacutec) lsquogallinarsquo (79v) rarr yavrıtavukccedilı (taucgiacute) lsquogallinarorsquo (79v)tavuklık (taucciliacutec) lsquopullaro doue statildeno [scil i polli]rsquo (106r) bull La grafia del F
va prob emendata in taucchilictay (taacutei) lsquopolledrorsquo (104v)taya (taiaacute) lsquobaacutelia nutricersquo (64r) lsquonutriccia donnarsquo (100r)tayfa (taifaacute) lsquoadunanzarsquo (58r) lsquobrigata compagniarsquo (65v)tayin et- (taiacuten edeacuterum) lsquoassegnarersquo (63r) lsquoconstituirersquo (70v) lsquostatuirersquo (113v)tayin olmış (taiacuten holmiacutesc) lsquodeputato designatorsquo (73r)taze (taseacute) lsquofresco cioegrave cosa fatta di frescorsquo (79r) lsquotenerorsquo (115r)tazı (tasiacute) lsquocane leurierersquo (66v)
42 La lettera finale pare una m corretta in n43 A bordo pagina il F aveva ripetuto lo stesso lemma italiano con la traduzione tarciacuten et
daricciniacute poi cancellata da alcuni tratti di penna
148
tecribe (teggiriacutep) lsquoproua esperienzarsquo tecribeye al- (teggiripeacute aleacuterum) lsquopiglia-re a prouarsquo (106r) bull sectsect 216 312
tecribe et- (teggiriacutep edeacuterum) lsquoprouarersquo (106r) lsquoesperimentarersquo (76r) bull Cfr tec-rib edeyim (tegsrib ideim) lsquopericulum faciamrsquo (Hars 80-81) Per lrsquoanaptissi cfr teciribe et- (tegiribe ederum) lsquoraffrontare comparare confrontarersquo (Carr 316)
tedarik (tedarichiacuten) lsquoremediorsquo (107v) bull La forma del F egrave tratta dal sintagma seguente
tedarikin goumlr- (tedarichiacuten ghiuruacuterum) lsquoprocurarersquo (105v) lsquoprouederersquo (106r) bull Il sintagma egrave registrato da Men 1121
tefe (tefeacute) lsquopettino di telarorsquo (104r)teftiş et- (teutiacutesc edeacuterum) lsquocondennarersquo (70r) lsquosindicarersquo (111v) bull Cfr tevtiş
(teutisc) etmek lsquoinquisirersquo (Mol 215)tegel (tegheacutel) lsquoretiponto [= impuntura] sorte di cusiturarsquo (107v) bull Osm lsquocuci-
tura con seta che si vedersquo (Men 1345)tek rarr ccedilifttek nefes (tec nefes) lsquoasma malersquo (63r)tekelluumlf (techielluacutef) lsquopensiero ansietagraversquo (103r)tellal (dillaacutel) lsquovenditore sanzalersquo (117r) bull La forma con sonora iniziale con-
forme alla fonte araba (dallāl) egrave presente nel t dial delal dellacircl (TTAS)telli rarr haretembih (tembiacute) lsquoammonitionersquo (61r)tembih et- (tembieacute edeacuterum) lsquoammonirersquo (61r) bull Riteniamo che la grafia del
F sia erroneatemel (temeacutel) lsquofondamentorsquo (78r)temel ko- (temeacutel coacuterum) lsquofondarersquo (78r)temiz (temiacutes) lsquomondo nettorsquo (98v) lsquopolitorsquo (104v)temizlik (temisliacutec) lsquopolitiarsquo (105r)ten (teacuten) lsquocorporsquo (71r)tencere (tiacutengera) lsquopignata di ferrorsquo (72r) tencere yapan (tingeraacute iappaacuten) lsquopi-
gnatarorsquo (104v)tenduumlruumlst (tendiriacutes) lsquoforte gagliardorsquo (78v) bull Osm lsquosano vigoroso viuo
gagliardorsquo (Men 1418) = t dial tendiriz lsquotaze diri sağlamrsquo (DS 3877)tenduumlruumlstlik (tendirisliacutec) lsquofortezza robustezzarsquo (78v) lsquogagliardezzarsquo (79v)tenha (tenagrave) lsquosolitariorsquo (112r)tenhace (tenageacute) lsquosolitariamentersquo (112r)tente (teacutenta) lsquotenda couerta di [ua]scelli etcrsquo (115r) bull Osm tml lsquoawningrsquo
(Redhsup2 856) lt it tenda (LF 426-28 a cui rimandiamo per la documenta-zione della voce)
tep- (tepeacuterum) lsquotirar a calcersquo (66v)tepe (tepeacute) lsquocima sommitagraversquo (69r) daġ tepesi (daacuteg tepesiacute) lsquocima del montersquo
(98v)
149corpus lessicale turco
tepele- (tepeleacuterum) lsquovcciderersquo (117r) bull Osm lsquoammazzare scannare uccidere trucidarersquo (Men 2027)
tepme (tepineacute) lsquocalce drsquoanimalersquo (66v) bull sect 226tepsi (tepessiacute) lsquopiattorsquo (104r) bull Cfr tepisi lsquopiattorsquo (Mol 304) tepesi lsquoidrsquo (Carr
319)ter (teacuter) lsquosudorersquo (114r)terazi (tereacutes) lsquoregolo drsquoarteggianorsquo (107v) bull Per unrsquoaltra attestazione di una
var ipercorretta cfr teraz lsquocontrapesorsquo (Carr 319) sect 312terbiyet (terbieacutet) lsquocorretionersquo (71r)terbiyet et- (terbieacutet edeacuterum) lsquocastigarersquo (68r) lsquocorreggerersquo (71r)terk et- (teacuterch edeacuterum) lsquoabbandonarersquo (57r)terke rarr ocak bull Cfr terke (tercheh) lsquobiadarsquo (Carr 320)terle- (terleacuterum) lsquosudarersquo (114r)tersane (darsnaacute) lsquoarsenalersquo (62v) bull La forma del F egrave prob mutuata direttamen-
te dallrsquoar dār ṣinālsquoa Per la documentazione turca v LF 428-431tesbih (teacutesbiacute) lsquocorona rosariorsquo (71r)tesbih aġacı (tesbiacute agaacutecc) lsquoalloro alberorsquo (60v) lsquolauro alberorsquo (95r) bull Osm
tesbih aġacı (tml tespih ağacı) lsquoarbre de la famille des Meacuteliaceacutees nommeacute azeacutedarach () il a reccedilu en turc le surnom drsquoarbre agrave chapelet parce qursquoen Orient comme en Italie ses grains canneleacutes servent agrave faire des chapeletsrsquo (BarbM 1 465) Il dato del F indica che anche i semi delle bacche drsquoalloro si usavano a tale scopo
testere (testeacuter) lsquoserra instrumentorsquo (111r) bull La var dester egrave segnalata da Mikl TE 2 74 sect 312
testi (testiacute) lsquogiarra vasorsquo (90r)tez (teacutes) lsquoprestorsquo daha tez (dahaacute teacutes) lsquopiugrave prestorsquo (105v) okadar tez (o cadaacuter
teacutes) lsquotanto prestorsquo (114v)tez ol- (teacutes holuacuterum) lsquoaffrettarsirsquo (58v)tezgacirch (tesghiaacuter) lsquotelarorsquo (115r) bull La forma del F egrave forse dovuta allrsquoinflusso
analogico dei persianismi in -gacircrtezkere (teschereacute) lsquocotildetrattorsquo (70v) lsquopolizarsquo (105r) bull La grafia del F permet-
terebbe la lettura teskere che egrave una var comunemente attestata (Megiser Molino Harsaacuteny Vaughan ecc v StS Ar 3 145)
Tırabolos Maġrep Trapulus (= Tırabolos-i ġarb) (magreacutep trapuluacutes) lsquoTripoli di Barbaria citagraversquo Şam Trapulus (= Tırabolos-i şam) (sciaacutem trapuluacutes) lsquoTri-poli di Suriarsquo (116r) bull Cfr Maġrıb Trabuluzı (Maghrib Trabuluszi) lsquoTripoli di Barbariarsquo Şam Trabuluzı (Sc=am Trabuluszi) lsquoTripoli di Soriarsquo (Mol 467) Abbiamo dato tra parentesi le forme del Meninski i toponimi turchi moderni suonano Trablusgarp risp Trablusşam (Redhsup2 884) sect 42
tırıstırız (terreacutes) lsquopedone soldatorsquo (103r) rarr mahalle bull Cfr osm tırız lsquoa gen-tle canterrsquo (Redhsup1 540) tml tırıs lsquotrot (gait of a horse)rsquo (Redhsup2 872) t dial tırısa lsquohiccedil durmadanrsquo tırısa gelmek lsquokoşarak gelmekrsquo (DS 3920)
150
tırnak (tarnaacutec) lsquoonghiarsquo (101r) lsquovnghiarsquo (118r)tiftik (tiftiacutech) lsquosfelazze [= filacce] di filorsquo (111v) bull Osm lsquostame fior di lana
lana di capra finarsquo (Men 1280) lsquocharpie de pansementrsquo (BarbM 1 473)tilki (tilchiȷ) lsquotigre animal crudelissimorsquo (115v) bull Non conosciamo altre fonti
che testimonino lrsquouso del lessema turco comune per lsquovolpersquo come denomi-nazione della tigre cfr rarr ccedilakal sect 212d
timar (timagraver) lsquobenefitio entrata data gratisrsquo (64v) lsquocurarsquo (72r) lsquogouernorsquo (91r) lsquooffitio di gouernorsquo (100v)
timar et-eyle- (timaacuter edeacuterum [ileacuterum (72r)]) lsquocoltiuare gouernarersquo (69v) lsquohauer curarsquo (72r)
timarcı (timargiacute) lsquogouernatorersquo (91r) bull Osm lsquoholder of a military fief holder of a timarrsquo (Redhsup2 871)
tirit (tiriacutet) lsquosuppa col brodorsquo (114r)titiz (titis) lsquofastidiosorsquo (76v)titre- (tetereacuterum) lsquotremarersquo korkusından titre- (corcusindeacuten tetereacuterum) lsquotre-
mare di paurarsquo (116r) bull sect 229titreyiş (teteriacutesc) lsquoterremotorsquo (115r) bull Osm tml lsquotremito tremorersquo (Pianz
238)tizccedile (tisceacute) lsquoin frettarsquo (94r) bull La voce egrave data da Men 1504 La grafia del F egrave
ambiguatizkacircr (tischiaacuter) lsquosollecitorsquo (112r) bull Osm lsquopronto prontamente presto subito
in quellrsquoistantersquo (Men 1503) La forma del F si puograve leggere anche tiskacircrtokmak (tocumaacutec) lsquomazzolarsquo (97v) bull sect 216top (toacutep) lsquoartiglieriarsquo (62v) lsquoballarsquo (64r) lsquobombardarsquo (65r) lsquocannonersquo (67r)
top at- (toacutep attaacuterum) lsquosparare artigliariarsquo (112v)top otu (topoacutet) lsquopoluere p(er) far fogorsquo (105r) bull Osm lsquobarutrsquo (TS 3824)topal (topaacutel) lsquozopporsquo (118v)topccedilı (topgiacute) lsquobombardierersquo (65r)toprak (topraacutec) lsquoterra elementorsquo (115r)topuz (dobuacutes) lsquomazzarsquo (97v) bull sect 221torba (toubraacute) lsquosaccorsquo (109r) bull Cfr osm tobra lsquotorbarsquo (TS 3824-26) conforme
alla fonte persiana tōbra sect 212btoz (taiacutes) lsquopoluere della terrarsquo (105r) bull sect 212ctoumlvbe et- (touacuteb edeacuterum) lsquoemendarsirsquo (75v) bull sect 312traş et- (traacutesc edeacuterum) lsquoraderersquo (107r) lsquotosarersquo (115v)traş ol- (traacutesc holuacuterum) lsquotosarsirsquo (115v)trinketa (trincheacutetta) lsquotrinchetto uelarsquo (116r) bull Il dato del F fa retrodatare la
prima attestazione lessicografica turca dellrsquoitalianismo (LF 446-47)tulum (tuluacutem) lsquotempie parte nella testa uicino alla frontersquo (115r) bull T dial
lsquoşakakrsquo (DS 3988)tuman (tumaacuten) lsquocalzersquo (66v)tunccedil (tuacutencc) lsquobronzo metallorsquo (65v)
151corpus lessicale turco
tuninadeg balıġı (tunniacutena baluacutec) lsquotonno pescersquo (115v) bull Ar dial tonina lsquotonnorsquo (Tunisia Oman 122) lt sp tonina lsquoatuacutenrsquo (Moliner 2 1336)
turp (truacutep) lsquoradice da mangiarersquo (107r) bull Cfr trup lsquoradicersquo (Carr 325)turunccedil (turuacutenci) lsquoarangio fruttorsquo (62r) bull Data la posizione dellrsquoaccento rite-
niamo che la i finale nella forma del F abbia qui solo valore grafico per indicare il suono affricato
tut (tuacutet) lsquocelse [= gelso] fruttorsquo (68v)tut- (tutaacuterum) lsquoafferrarersquo (58v) lsquomantenerersquo (97r) lsquopigliarersquo (104v) lsquotenere
uerborsquo (115r) soumlzsoumlzi tut- (suacutes [susiacute (100v)] tutaacuterum) lsquoobbedirersquo (100v) lsquovbedirersquo (117r) soumlz tutma- (suacutes tutmaacutem) lsquodisubidirersquo (74v) [propr lsquoman-tenerenon mantenere la parolarsquo]
tutkal (tutccaacutel) lsquocollarsquo (69v)tutkalla(n)- (tutucallaneacuterum) lsquoincollarersquo (93v) bull sectsect 216 3221atutul- (tutuluacuterum) lsquoecclissarersquo ay tutulur (aacutei tutuluacuter) lsquoecclisse della lunarsquo guuml-
neş tutulur (ghiuneacutesc tutuluacuter) lsquoecclisse del solersquo (75v) bull I sintagmi turchi del F sono verbali lsquola lunail sole si eclissarsquo
tutuş- (tutusciuacuterum) lsquoappigliarsirsquo (62r) lsquoauuamparsirsquo (63v) lsquoinfiammarsirsquo (94r)tuttur- (tututtuacuterum) lsquocommouerersquo (70r) bull La corrispondenza semantica tra il
verbo turco e quello italiano dato dal F non risulta molto chiaratuz (tuacutes) lsquosalersquo (109r)tuzla (tusanaacute) lsquosalinarsquo (109r) bull La forma del F deve essere sorta dallrsquoanaptissi
di una var tuzna sect 224tuzla(n)- (tuslaneacuterum) lsquosalarersquo (109r) bull sect 3221atuzlanmış (tuslanmiacutesc) lsquosalatorsquo (109r)tuzlı tuzlı su (tusliacute suacute) lsquoacqua salsarsquo (57v) tuzlı et (tusliacute et) lsquocarne salatarsquo
(67v)tuumlfek (tufeacutec) lsquoarchibugio scopettarsquo [= schioppo] (62v) rarr doldur-tuumlfekccedili (tufecciacute) lsquoarchibugierorsquo (62v) bull sect 225atuumlfeksiz yarak tuumlfeksiz (iaraacutec tufeacutec siacutes) lsquodisarmatorsquo [propr lsquosenza spada neacute
fucilersquo] (74r)tuumlkuumlr- (tuchuruacuterum) lsquosputarersquo (113v) bull sect 211dtuumlkuumlruumlk (tuchuruacutec) lsquosputazzarsquo (113v) bull sect 211dTuumlrk (tuacuterch) lsquoturchi nationersquo (116v) rarr yakatuumlrkuuml (turchiuacute) lsquocanzonersquo (67r)tuumlrli (turliacute) lsquodiuersitagraversquo (74v) lsquosorte specie di cosersquo (112r) lsquovarietagraversquo (117r)
tuumlrli tuumlrli (turliacute turliacute) lsquovario variorsquo (117r)tuumltuumln (tutuacuten) lsquofumorsquo (79r)tuumltuumlnle(n)- (tutunleacuterum [tutunleneacuterum (79r)]) lsquoaffumarersquo (58v) lsquofumarersquo (79r)tuumlyle- (tuilaacuterum) lsquopelare leuar le pẽnersquo (103r) lsquospennarersquo (113r) bull Il verbo egrave
dato anche da Pianz 241tuumlysiz (tui siacutes) lsquopelato senza pelorsquo (103r) rarr şefteli
152
U
uc (vgiacute) lsquopontarsquo (105r) bull sect 311auclı (vgiuliacute) lsquoacutorsquo (58r) bull Cfr ucılı (vgilli) lsquoappuntatorsquo (Carr 330)ucuz (vgiuacutes) lsquoa buon mercatorsquo (57r) rarr pahaucuzlık (vgiusliacutec) lsquoabbondanzarsquo ucuzlık var (vgiusliacutec vaacuter) lsquoabbondarersquo (57r)uccedil- (vcciaacuterum) lsquovolarersquo (118r)uccediluruk yer (vcciuruacutec ieacuter) lsquodiscesarsquo (74r) bull Cfr t dial uccedilurak lsquodağlardan or-
manlardan inen sarp ve dik yolrsquo (DS 4023)ufacık (vfagiacutec) lsquominutissimorsquo (98r)ufak (vfaacutec) lsquominutorsquo ufak ufak (vfaacutec vfaacutec) lsquominuto minutorsquo (98r)uluccedil (vluacutecc) lsquorenegatorsquo (107) bull Osm uluc (vlutz) lsquodesertor transfuga cui no-
men Itali dant rinegatorsquo (Leuncl 896-97) morfologicamente plur arabo di ılc lsquoqui agrave Barbaris transit ad Arabes proselytus etiam religionis ergorsquo (Men 3313) lt ar lsquoilǧ lsquoinfedele zoticonersquo (VAI 959) lsquoesclave blancrsquo (Beaussier 670) Il dato del F egrave prob dovuto alla fama di Uluccedil Ali (1519-1587 stor-piato in Ucciali Lucciali Occhiali nelle fonti italiane) il celebre corsaro di origine calabrese che assunse tale nome dopo aver rinnegato la religio-ne cristiana e divenne pure bey di Algeri Tunisi e Tripoli
ulufe (vlefeacute) lsquopaga salariorsquo (101v) bull La var ulefe (uumllefe) egrave largamente attestata (Argenti Megiser Carradori Harsaacuteny Mascis Viguier)
um- (vmmaacuterum) lsquoconfidare sperarersquo (70r)umumiyet (humeacutet) lsquogenere humanorsquo (90r) bull Il dato del F deve riflettere una
forma parlata lsquoallegrarsquo il sign dipende dal sintagma arabo lsquoumūmiyyatu an-nās lsquocomunitagrave degli uominirsquo
umut (vmuacutet) lsquosperanzarsquo (113r) umut kes- (vmuacutet chiesseacuterum) lsquodisperarsirsquo (74r) umutta ol- (vmuacutet holuacuterum) lsquosperarersquo (113r) bull La forma del F egrave giagrave quella impostasi in t moderno In Meninski sono attestate le varr uumlmiduumlmizuumlmmidumidumiz (427 550) Cfr umud in Dede Korkut 351 e omud
153corpus lessicale turco
(onmud) in Arg 187 Lrsquoultimo sintagma egrave stato emendato in base a uumlmidte olmak lsquostar in speranza sperarersquo (Men 428)
un (vn) lsquofarinarsquo (76v)unut- (onutuacuterum) lsquodimenticarersquo (73v) lsquoscordarsirsquo (110r) bull La var onutmak egrave
data anche da Pianz 189 e Pr 449uslı (vsliacute) lsquomodestorsquo (98r)uslılık (vsliacutec) lsquomodestiarsquo (98r) bull Osm lsquoprudentia sauiezarsquo (uslilich Arg 251)
sect 2211usta (ostaacute) lsquomaestro drsquoartersquo (96v)ustura (sturaacute) lsquorasoio di barbierersquo (107r) bull sect 214usul et- (vssuacutel edeacuterum) lsquoaddurre cotildedurrersquo (58r) lsquoguidarersquo (91v) bull Osm usul
lsquomodo maniera metodo gouerno ragionersquo (Men 261) La combinazione con etmek non pare segnalata da altre fonti
utan- (ottaneacuterum) lsquovergognarsirsquo (117v) bull Cfr otanmak (autanmak) lsquoto be ashamedrsquo (Vaughan 218)
utandır- (ottandireacuterum) lsquofar uergognarsquo (117v)uy- (oiaacuterum) lsquoconformarsirsquo (70r)uyan (oiaacuten) lsquobriglia frenorsquo (65v) bull Osm t dial oyan lsquouyanrsquo (TS 4025-28
DS 3300)uyan- (oianeacuterum) lsquorisuegliarsirsquo (108r) lsquosuegliarsirsquo (114r) bull La var oyanmak
egrave ben attestata sia in epoca ottomana (Mol 116 Men 554 Pianz 190) sia dialettalmente (DS 3300)
uyandır- (oiandereacuterum) lsquorisuegliarersquo (108r) lsquosuegliarersquo (114r)uyanmış (oianmiacutesc) lsquosuegliatorsquo (114r)uyansız (oiaacuten siacutes) lsquosfrenatorsquo (111v)uyu- (viuacuterum [oiuacuterum (75r)]) lsquoaddormentarsirsquo (58r) lsquodormirersquo (75r)uyuku (oiuchuacute) lsquosonnorsquo (112r) bull Cfr oyuku (auyucu) lsquosleeprsquo (Vaughan 218)uyumış (viumiacutesc) lsquoaddormentatorsquo (58r)uzak (osaacutec) lsquolontano discostorsquo (96r) uzaktan (osacdaacuten) lsquoda lontanorsquo (72v)uzan- (osaneacuterum) lsquostraccarsirsquo (113v)uzat- (osateacuterum) lsquoallontanare allongarersquo (60v) lsquodistenderersquo (74v) lsquoprolungarersquo
(106r) lsquoslongarersquo (111v) lsquostenderersquo (113v)uzatmış (osatmiacutesc) lsquodistesorsquo (74v)uzun (osuacuten) lsquolungorsquo (96r) rarr aġaccedil bull Cfr bukadar (buchadar) ozun sefer lsquotanto
lungo viaggiorsquo (Carr 287)
154
Uuml
uumlccedil uumlccediluumlmuumlzden birisi (vccmusdeacuten birsiacute) lsquoalcuno di noi trersquo (59v)uumlccediluumlnci (vcciungiacute) lsquoterzorsquo (115r)uumlleştir- (olestereacuterum) lsquodistribuirersquo lsquodiuidere ad altri qualche cosarsquo (74v) lsquospar-
tire dare ad ognrsquouno il suorsquo (112v)uumlslub (islupiacute) lsquofigura modellorsquo (77v) uumlslubine (sslupineacute) lsquoa foggia a modorsquo
(58v) eski uumlslubine (ischiacute slupineacute) lsquoallrsquoanticarsquo (59v) bull sectsect 211f 214 311
uumlşen- (vscieneacuterum) lsquoaffligersirsquo (58v) lsquoincrescerersquo (93v) lsquorincrescersirsquo (108r)uumlst uumlstuumlnden (vstundeacuten) lsquoda soprarsquo (72v) uumlstuumlne (vstuneacute) lsquosoprarsquo (112r) rarr
başuumlstuumlbi (stupiacute) lsquostopparsquo (114r) bull Si noti il mantenimento della bilabiale sorda
conformemente alla fonte greca (stoupiacute LF 577) di contro alle varr so-norizzate della restante lessicografia ottomana antica stuumlbi (stubi Arg 223 Mol 433) uumlstuumlbi (Carr 336 [vstubi] Men 177)
uumlvesuumlvez (vuueacutes) lsquosorbo fruttorsquo (112r)uumlvesuumlvez aġacı (vuueacutes agaacutecc) lsquosorbo alberorsquo (112r)uumlzengi (osanghiacute) lsquostaffarsquo (113v) bull T dial oumlzengi lsquouumlzengirsquo (DS 3371)uumlzuumlm (vsuacutem) lsquovuarsquo kur (= kuru) uumlzuumlm (cuacuter usuacutem) lsquovua passarsquo (118v) rarr gemri
uuml misket uuml parmak uuml salkım bull Per la forma kur del sintagma sect 312
155corpus lessicale turco
V
vahşi (vahsciacute) lsquoseluaggio forestersquo (110v)vakiyye (vachiacutea) lsquooncia parte della librarsquo (101r) bull Osm lsquoan ouncersquo (Redhsup1
2147)vaktı hoş et- (vateacute oacutesc edeacuterum) lsquoarrichirersquo (sic) (62v) bull Rifatto (erroneamente
ci pare) sul lemma seguentevaktı hoş ol- (vateacute oacutesc holuacuterum) lsquoarricchirsirsquo (62v) bull Prob il sintagma va
emendato ponendo il verbo alla terza persona (olur) e interpretato alla let-tera lsquoil suo tempo diventa prosperorsquo cfr hoş zaman lsquoprosperitagraversquo (rarr za-man) Si noti che nel Dialogo dello stesso Ferraguto va(k)t appare con lrsquoiniziale labiovelarizzata (sect 223 nota) evlenduumlġuumlŋ vaktın (eulenduacuten guaacuteten) lsquoquando ti sei accasatorsquo (Bombaci 229)
var rarr accedillık sıcak soukvar git- (vaacuter ghideacuterum) lsquoandar uiarsquo (61r) bull Cfr tml var git lsquowell then goGo
if thatrsquos what you want to dorsquo (Redhsup2 920)vardiya (vardia) lsquoguardiarsquo (91r) bull LF 457-58varilvarıl (variacutel) lsquobarrilersquo (64v) bull Osm varelvarıl (uarel) lsquocharratellorsquo (Arg
255) varilvarıl (varil) lsquobarilersquo (Mol 68) lt gr biz baruacutelion gr mod bareacuteli lsquoidrsquo (LF 96-97)
vasilillah (vasilillaacute) lsquoapostolorsquo (62r) lsquopredicatorersquo (105v) bull La voce ottomana (lt ar wāṣilu rsquollāhi lsquocollegato a Diorsquo) non lrsquoabbiamo rintracciata nei lessici ma egrave attestata nella lingua poetica da una fonte online (wwwkizildedemcom)
vasiyet (vassieacutet) rsquopredicarsquo (105v) bull La parola turca significa lsquotestamentorsquo Il F si egrave confuso con osm vaz (tml vaaz) lsquopredica sermonersquo
vasiyet et- (vassieacutet edeacuterum) rsquopredicarersquo (105v) bull V il lemma precedentevay (vaacutei) lsquoguairsquo (91r)vazgeccedil- (vasgheccieacuterum [var sgheccieacuterum (94v)]) lsquocessarersquo (68v) lsquointermet-
tere tralasciarersquo (94v) bull sect 228
156
vehm (hem) lsquosuspettorsquo (114v) bull sect 227vehm al- (hem aleacuterum) lsquosuspettarersquo (114v)vekil (vechiacutel) lsquoauuocatorsquo (63v) lsquotutorersquo (116v)veled-i zina (vleacutet szinaacute) lsquofiglio bastardorsquo (77v) bull Data lrsquoambiguitagrave grafica non
egrave possibile stabilire se in seguito alla sincope della prima sillaba la labio-dentale si sia mantenuta o si sia vocalizzata in ulet come riteniamo piugrave verosimile sect 42
ver- (vereacuterum) lsquodare donarersquo (72v) rarr cevap ver- destur ver- er hısab ver- kira koca marta muştuluk ver- nasip nur ver- oumlduumlnccedil ver- oumlġuumlt ver- rehin ver- suumlt ver- şevk ver- yedek ver-
vera (veacutera) lsquotregua pace p(er) alcũ tẽporsquo (116r) bull Osm virevereviravera lsquomilitaumlr-technischer Ausdruck fuumlr Waffenstillstand Ergebung in Kriegsge-fangenschaft Capitulationrsquo (Mikl Sl 23) di origine slavo-balcanica cfr cr sb vjera lsquofides foedus pactum testamentum pax amicitiarsquo (Monte-negro) zadatiuhvatiti vjeru lsquoWaffenstillstand schliessen inducias facerersquo (AkRj 21 84) Per lo svolgimento semantico cfr la stessa parola italiana tregua che egrave la romanizzazione del longobardo latinizzato treuua (leggi di Liutprando) lsquogiuramento di non riprendere le ostilitagrave prima del giudizio definitivo del giudicersquo = antico alto ted triuwa lsquoTreue Glaubersquo (v DELI 5 1369 e la bibliografia colagrave citata)
vezne (vesineacute) lsquopoluerino doue si tiene la polu(ere)rsquo (105r) bull Osm lsquofiasca da poluerersquo (Men 5368)
vilayet (velaieacutet [velaeacutet (101v)]) lsquocitagraversquo (69r) lsquopaesersquo (101v) rarr Ceneviz v dolaş- Macar bull T dial velacircyet lsquovilayetrsquo (TTAS)
virane et- (veraneacute edeacuterum) lsquodesolare un paesersquo (74r) bull Cfr veran etmek lsquodiser-tarersquo (Mol 122) verane (vegraveranegrave) lsquomasure ruinersquo (Vig 296)
virane yer (veraneacute ieacuter) lsquodeserto solitudinersquo (73r)voltasup1olta (voacutelta) lsquoamo di piscarersquo (61r) lsquohamo da pescarersquo (91v) bull Per lrsquoetimo
greco v LF 492-94 Eren 306voltasup2 ccedilal- (voacutelta c(i)elaacuterum) lsquopasseggiarersquo (102v) lsquospasseggiarersquo (112v) bull Sin-
tagma dato da Men 5411 Per la documentazione turca dellrsquoitalianismo vol-ta v LF 466-69
voypedeg (voacuteipe) lsquotumino [= unitagrave di misura per aridi] misurarsquo (116v) bull Ar dial waybaʰ lsquomisura di capacitagrave per gli aridi pari a l 33rsquo (Egitto VAI 1750) lsquoouiba mesure de capaciteacute pour les ceacutereacutealesrsquo (Tunisia Beaussier 1087)
vur- kapı(yı) vur- (capiacute uuruacuterum) lsquobussar la portarsquo (66r) rarr boyun saġırlıkvurul- rarr cin-vusul bul- (vssuacutel holuacuterum) lsquoarriuarersquo (62v) bull Osm lsquoarriuare capitarersquo (Men
5379) sect 227vuumlcut (uugiugravet) lsquocorpo bisognosorsquo (71r)
157corpus lessicale turco
Y
yaban (abaacuten) lsquosaluaggiorsquo (109r) lsquoseluaggio forestersquo (110v) rarr sayıkla-yaban domuz (abaacuten domuacutes) lsquocignalersquo (69r) lsquoporco saluaticorsquo (105r)yadigacircr (iadiaacuter) lsquobel presentersquo (105v)yaġ domuz yaġı (domus iaacuteg) lsquolardo di porcorsquo (95r)yaġ mumı (iaacuteg muacutem) lsquocandela di seuorsquo (67r)yaġ- yaġmur yaġar (iamuacuter iagaacuter) lsquopiouerersquo (104v)yaġla- gemi yaġla- (ghiemi iaglaacuterum) lsquospalmare le galerirsquo (sic) (112v)yaġmala- (iamalaacuterum) lsquosaccheggiarersquo (109r)yaġmur (iamuacuter) lsquopioggiarsquo (104v) rarr suyahni (ianiacute) lsquoalessorsquo (59v) lsquocarne alessarsquo (67v) bull Cfr t dial yacircnı lsquoyahni et
yemeğirsquo (TTAS)yahni et- (ianiacute edeacuterum) lsquoalessar la carnersquo (59v)yahudi (iahudiacute) lsquogiudeorsquo (90v)yaka (iacchaacute [achaacute (101v)]) lsquocollarersquo (69v) lsquopaesersquo (101v) Rum yakası (rum
achasiacute) lsquoGreciarsquo (91r) Tuumlrk yakası (tuacuterch acasiacute) lsquoTurchia paesersquo (116v) bull Il sign di lsquopaesersquo che pare documentato dal solo F egrave palesemente dovuto allrsquoestensione semantica dei significati connotativi di yaka lsquokıyı taraf semtrsquo (TuumlS 2109) sect 227
yakın (iachiacuten) lsquoacanto vicinorsquo (57r) lsquoappressorsquo (62r) lsquonotilde discostorsquo (117v) yakınden (iacindeacuten) lsquoda vicinorsquo (72v) bull Riteniamo che lo iacinden del F sia piugrave facilmente un errore di grafia che non un caso di palatalizzazione (sect 222)
yakın ol- (iachiacuten holuacuterum) lsquoappressarsirsquo (62r) bull Osm lsquoaccostarsi prossimarsirsquo (iachiniaqin olurum Carr 343)
yakış- (iachiscieacuterum) lsquoappartenerersquo [= convenire] (61v)yala- (ialaacuterum) lsquoleccar cotilde la linguarsquo (95r)yalan (iallaacuten) lsquobugiarsquo (66r) rarr şahidyalan soumlyle- (iallaacuten suileacuterum) lsquodir bugiersquo (66r)
158
yalancı (iallangiacute) lsquobugiardorsquo (66r)yalı (ialiacute) lsquolito riua del marersquo (96r) lsquospiagia di marersquo (113r)yalnız (ialinuacutes) lsquosolorsquo (112r) bull Cfr osm yalınız (ialenis) lsquoidrsquo (Arg 260) ya-
lantildeuz yaluntildeuz lsquoyalnızrsquo (TS 4230)yalvar- (ialuareacuterum [aluereacuterum (93r)]) lsquoimpetrarersquo (93r) lsquoinuocarersquo (94v) lsquopre-
garersquo (105v) lsquosupplicarersquo (114v) bull Per la var con caduta di y- cfr alivermak lsquoimplorarersquo (Pianz 38)
yama (iamaacute) lsquopezza da porre ad un loco stracciatorsquo (104r)yamala- (iamalaacuterum) lsquorapezzarersquo (107r)yan (iaacuten) lsquobanda latorsquo (64r) benuumlm yanımdan (benuacutem ianimdaacuten) lsquoin quatildeto
che toccarsquo (106v) yanına (ianinaacute) lsquoa latorsquo (60r) her yandan (eacuter iandaacuten) lsquodrsquoogni partersquo (74v) rarr saġ sol
yan- (ianaacuterum) lsquoabbruciarersquo (57r) lsquoarderersquo (62v)yaŋak (ianghaacutec) lsquomascella parte della facciarsquo (97r)yaŋıl- (iangileacuterum) lsquoerrarersquo (76r)yaŋlış (iangiacutesc) lsquoerrorersquo (76r) bull Cfr osm yaġnış t dial yacircnış yağnış yantildeyış
lsquoyanlışrsquo (TS 4203 DS 4169)yanmış (ianmiacutesc) lsquoabbruciatorsquo (57r) lsquoarso brugiatorsquo (62v)yap- (iappaacuterum) lsquoedificare fabricarersquo (75v) lsquomurarersquo (9r) rarr etmek tencereyapccedile yapccedile (iaacutepce iaacutepce) lsquoa bellrsquoagiorsquo (57r)yapı (iappiacute) lsquoedifitio fabricarsquo (75v)yapıcı (iappigiacute) lsquomuratorersquo (99r)yapış- (apiscieacuterum) lsquomaneggiarersquo (96v)yaprak (iapraacutec) lsquofoglia drsquoalberorsquo (78r)yar- (iaraacuterum) lsquofiaccare diuiderersquo (77v) lsquospaccarersquo (112v)yara (iaraacute) lsquoferitarsquo (77r) lsquopiagarsquo (104r)yara- (iaraacuterum) lsquogiouarersquo (90v)yarak (iaraacutec) lsquospadarsquo (112v) yarak ccedilıkar- (iaraacutec cicaacuterum) lsquosfod[r]ar la spa-
darsquo (111v) rarr tuumlfeksizyaralı (iaraliacute) lsquoferitorsquo (77r) lsquoimpiagatorsquo (93r)yaramaz (iaramaacutes) lsquotristo uigliaccorsquo (116r) rarr kurbaġayaramazlık (iaramasliacutec) lsquotristitiarsquo (117r)yarasa (iaraseacuten) lsquosportiglione [= pipistrello] ugello di nottersquo (113r) bull sect 228
Cfr anche la forma yarasar (jarasar) data da Arg 262yarat- (eradeacuterum) lsquocrearersquo (71v) bull sectsect 211a 227yaratıcı (eratgiacute) lsquocreatorersquo (71v)yardumyardım (iarduacutem) lsquoaiutorsquo (59v) Allahuŋ yardımıyla (allauacuten iardeacutemile)
lsquocon la gratia et agiuto drsquoIdiorsquo (103r)yardum et- (iarduacutem edeacuterum) lsquoaiutarersquo (59v) lsquogiouare aggiutarersquo (90v) lsquosoc-
correrersquo (111v)yarı (iarisiacute) lsquometagraversquo (98r) bull sect 311ayarılmış (iarilmiacutesc) lsquospaccatorsquo (112v)yarın (iaacuteran) lsquodimanersquo (73v)
159corpus lessicale turco
yarın gece (iaacuteran ghiegieacute) lsquodiman a serarsquo (73v)yarın sabah (iaacuteran sabaacute) lsquodiman matinarsquo (73v)yasak (iasaacutec) lsquopena con prohibitionersquo (103r)yasakccedilı (iasacciacute) lsquosbirrorsquo (109v) bull sect 225ayastık (iasteacutec) lsquocapezzalersquo (67r)yaşsup1 (iasciacute) lsquoetagraversquo (76r) bull sect 311ayaşsup2 rarr goumlz yaşıyaşıl kuşakdeg (iasciacutel cusciaacutec) lsquoarco celestersquo (62v) bull Cfr t dial alyeşil kuşak
lsquoalacircimisema goumlk kuşağırsquo (DS 191-92)yat- (iateacuterum) lsquocolcarsirsquo (69v)yatak koyun yataġı (coiuacuten iataghiacute) lsquoouile stalla di pecorersquo (101v)yaukul- (iaucluacuterum) lsquoperderersquo (103v) yol yaukul- (ioacutel iaculuacuterum) lsquosmarrire la
stradarsquo (111v) bull Osm yavu kılmakkulmak lsquokaybetmekrsquo (TS 4410-15) yau-kulmak lsquoperderersquo (Men 5555) Quanto alle forme del F yaukl- egrave dovuta a sincope (sect 215) yakul- a successiva metatesi (sect 229)
yavala- (iaualaacuterum) lsquosupplicarersquo (114v) bull Osm yavalanmak lsquoyalvarmak te-zelluumll etmekrsquo (TS 4400)
yavaş (iaguaacutesc) lsquoaffabile benignorsquo (58v) lsquomansuetorsquo (97r)yavaş et- (iaguaacutesc edeacuterum) lsquoammanzirersquo (74v) lsquomansuefarersquo (97r)yavaşccedilesine (iaguascesineacute) lsquobenignamentersquo (58v) bull sect 315ayavaşlan- (iaguasclaneacuterum) lsquomansuefarsirsquo (97r)yavaşlık (iaguascliacutec) lsquobenignitagraversquo (58v) lsquomansuetudinersquo (97r)yavrı (iauriacute) lsquopiccionersquo tavuk yavrısı (tauacutec iaurisiacute) lsquopollastrorsquo (104v)yavuz (iahuacutes iaus) lsquobrauo poterosorsquo (65v) lsquosuperborsquo (114r) lsquovalente valorosorsquo
(117r)yavuzlık (iausliacutec) lsquosuperbiarsquo (114r)yay (iaj) lsquoarcorsquo (62v)yaycı (iaigiacute) lsquoarciero soldatorsquo (62v) bull Per le rare attestazioni di questo deri-
vato v Carr 350yayka- (iaiccaacuterum) lsquolauarersquo (95r)yaz (iaacutes) lsquoestate staggionersquo (76r)yaz- (iasaacuterum) lsquoscriuerersquo (110v) kitapta yaz- (chitapdaacute iasaacuterum) lsquonotare a librorsquo
(100r)yazıcı (iasigiacute) lsquoscrittorersquo (110v)ye- (ieacuterum) lsquomangiarersquo (97r)yedek (iedeacutec) lsquobattellorsquo (64v) bull Osm lsquorimorchio ograve naue rimorchiata tirata da
unrsquoaltra a cui viene attaccatarsquo (Men 5564-65)yedek ver- (iedeacutec uereacuterum) lsquorimorchiarersquo (108r)yedinci (iedingiacute) lsquosettimorsquo (111r)yelek (ghileacutec) lsquocammiciolarsquo (66v) bull sect 222yelken (ielchieacuten) lsquovela di vascellorsquo (117r)yelkenci (ielchengiacute) lsquocomito di galerarsquo (69v)yelpaze (elpese) lsquomoscarolorsquo (99r) lsquoventagliorsquo (117r)
160
yemin (iemiacuten) lsquogiuramentorsquo (90v) lsquospergiurorsquo [rarr and nota] (113r)yemin et- (iemiacuten edeacuterum) lsquogiurarersquo (90v)yemiş yemişler (ghiemiscleacuter) lsquofrutti drsquoalberirsquo (79r) bull sect 222yeŋ- (igneacuterum) lsquovincerersquo (117v) bull La grafia del F riflette (y)iŋ-yengec (engheacuteg) lsquograncio animale del marersquo (91r) bull Cfr engeccedil (enghieacuteccj)
lsquogranchiorsquo (Arg 94) attestato anche dialettalmente (DS 1752) Per altre varr v Carr 59
yengişdeg (ienghiacutesc) lsquospatiosorsquo (112v) bull A nostro parere si tratta della var pro-stetica (sect 2210a) di un engiş sorto dallrsquoincrocio delle voci sinonimiche engin x geniş
yeŋi (igniacute) lsquonouello nouitiorsquo (100r) bull La var yiŋi egrave ben attestata (TS 4605 Men 5645)
yeŋiccedileri (iacutenciri) lsquosoldatorsquo (111v) yeŋiccedileri aġası (inciacuter agasiacute) lsquocapitan generale di soldatirsquo (67r) bull Per la var inccedilir sect 312
yer (ieacuter) lsquoluocorsquo (96r) lsquoterra elementorsquo (115r) bu yerde (buacute ierdeacute) lsquoqua in q(ues)to locorsquo (106v) ol yerden (ol ierdeacuten) lsquoda quel locorsquo (72v) yer altuna (ier altunaacute) lsquosotto terrarsquo (112r) yerine (ierineacute) lsquoa propositorsquo (62r) yerine ko- (ierineacute coacuterum) lsquosostituirersquo (114v) rarr baluk batıl yere ccedilukur y gayr konacak y sarp y virane yer
yeşil (iasciacutel) lsquoverdersquo (117v) rarr yaşıl kuşak bull La var yaşıl egrave ben attestata sia in osmanlı sia nei dialetti turchi odierni (TS 4379-4381 DS 4197)
yet- (ieteacuterum) lsquobastarrsquo (64v)yetiş- (ietiscieacuterum) lsquoarriuarersquo (62v) lsquogiongerersquo (90r) lsquosopra giungerersquo (112r)yevm-i şek yevm-i şektuumlr (ieuimiscieacutecdur) lsquola cosa sta in dubbiorsquo (75r) bull Osm
yevm-i şek (yevm-uumlş-şekk) lsquoa day at the end of Shaban on which uncertain-ty exists as to whether the new moon of the first of Ramazan has appearedrsquo (Redhsup1 1131) Il dato del F egrave unrsquointeressante testimonianza dellrsquouso popo-lare figurato di questo arabismo
yeyecek (ieg(i)eacutec) lsquociborsquo (69r) lsquovidandarsquo [= vivanda] (118r) bull Cfr yecek (ie-gech) lsquodesinare cibo vittorsquo (Carr 354) sect 2211
yezid (iesiacuted) lsquoastuto malitiosorsquo (63r) lsquoempio crudelersquo (75v) bull Osm lsquonom du deuxiegraveme khalife de la dynastie des Omeyyades meurtrier de lrsquoimam Huccedileiumln et ennemi acharneacute de la famille drsquoAli meacutechant cruel perfidersquo (BarbM 2 880)
yezidlik (iesidliacutec) lsquomalitiarsquo (96v) lsquotrama ingannorsquo (116r) lsquovegliacchariarsquo (117r)yıg- (ighileacuterum) lsquoaccatastarersquo (57r) bull Non sappiamo se la forma del F rifletta
(erroneamente) il passivo (y)ıgıl- o non derivi invece dallrsquoassimilazione di un (y)ıgınle- cfr eventualmente tml yığınlamak lsquoto stack (hay or stalks of grain)rsquo (Redhsup2 963)
yıgın (ighiacuten) lsquomassa montonersquo (97r)yık- (icchaacuterum) lsquobuttar agrave basso diroccarersquo (66r) lsquogettar a terrarsquo (90r) lsquosfarersquo
(111r)yıkıcı (icchigiacute) lsquodissipatorersquo (74v)
161corpus lessicale turco
yıkıl- (icchileacuterum) lsquocadere diruparsirsquo (66r)yıl (ghiacutel) lsquoannorsquo (61v) her yıl (eacuter ghiacutel) lsquoogni annorsquo (100v) kaccedil yıl (caiacutecc ghiacutel)
lsquoquantrsquoannirsquo (106v) ol yıldan (ol ghildeacuten) lsquoda quellrsquoannorsquo (72v) hayli yıl-dan soŋra (haiacuteli ghildensuraacute) lsquodopo moltrsquoannirsquo (75r)
yılan (ilaacuten) lsquoserpersquo (111r)yılan balıġı (ilaacuten baluacutec) lsquoanguillarsquo (61v)yıldız (ghildiacutes) lsquostellarsquo (113v)yıldızlı (ghildisliacute) lsquostellatorsquo (113v)yırt- (irtaacuterum) lsquolacerarersquo (95r) lsquostracciarersquo (114r)yigit rarr bahadır fitozyoġur- (iouuruacuterum) lsquoimpastarersquo (92v) bull Cfr t dial yuvurmak lsquoyoğurmakrsquo
(TTAS)yok (ioacutec) lsquonorsquo (100r) rarr ahır evvelyokardan (ioccardaacuten) lsquoda sopra da sursquo (72v) bull Osm lsquodesuperrsquo (Men 5627)yokarı yokarı doġrı (ioccariacute douacuteri) lsquoallrsquoinsursquo (60r)yokla- (iocclaacuterum) lsquocercarersquo (68v)yol (ioacutel) lsquoordine aggiustamentorsquo (101r) lsquostrada uiarsquo (114r) rarr su yolı yaukul-yol- (iolaacuterum) lsquospennarersquo (113r)yolcı (iolgiacute) lsquoviandantersquo (117v)yon- kalem yon- (caleacutem ionaacuterum) lsquotagliar la pennarsquo (114v)yonak (ionaacutec) lsquoforastierorsquo (78r) bull Dal punto di vista semantico si puograve por-
re a raffronto lo yalakyol(o)k che si riscontra nel passo seguente laquoEx lkoucirc vocabulo Graeco [etimologia fantasiosa] Turci fecerunt ialac vel ioloc velut iolc [corsivi miei] vt ipsorum lingua denotaret aliquid alioqui peregrinũ amp ipsis ignotumraquo (Leuncl 884) Formalmente il dato ferra-gutiano corrisponde in modo preciso a yonak lsquovir sagirsquo (Men On 1767 manca nel Thesaurus) che riteniamo sia documentato anche nel Reisebuch di Salomon Schweigger (1608) nella forma pluralizzata alla tedesca Jona-ken come lsquoaus der einheimischen Bevoumllkerung stammender Gardist am Hofe des Paschas von Budarsquo (Stein 253 la quale pensa invece trattarsi di una var dellrsquoosm yamak lsquoa locally hired soldier at a detached fortrsquo [Redhsup1 2192]) A nostro parere la voce egrave di probabile origine slavo-balcanica cfr bulg юнак lsquoHeld tapferer Soldat Braumlutigam Mannrsquo (Weigand 428) cr sb junak lsquojuvenis miles vir fortisrsquo (AkRj 4 681-82)
yonos balıġı (ionuacutes baluacutec) lsquodelfino pescersquo (73r)yorgan (iorgaacuten) lsquocoltra da coprirsirsquo (69v)yorgun (iorguacuten) lsquolasso stancorsquo (95r)yorul- (ioroluacuterum) lsquostancarsirsquo (113v)yorulmış (iorolmiacutesc) lsquostancorsquo (113v)yoz yoz guumln (ioacutes iuacuten) lsquogiorno di lauororsquo (90r) bull Cfr osm tml yoz lsquovahşi
yavan bayağı zararlı suumlruumllmemiş ve ekilmemiş (yer)rsquo (TS 4680) lsquosingle (flower) simple-mindedrsquo (Redhsup1 2214) lsquouncouth boorish degenerate decadentrsquo (Redhsup2 972) Il sintagma del F va prob inteso come lsquogiorno
162
senza valoresenza importanzarsquo visto che lsquogiorno di festarsquo viene da lui tradotto lsquogiorno importantersquo (rarr aġır)
yular (iolaacuter) lsquocauezza del cauallorsquo (68r)yum- (iumaacuterum) lsquoserrare chiuderersquo (111r)yumak kirpi (iumaacutec chirpiacute) lsquoriccio animalettorsquo (107v) bull Il sintagma non egrave
registrato dai repertori consultati anche se appare su fonti onlineyumruk (iumuruacutec) lsquopugnorsquo (106r) bull Per lrsquoanaptissi cfr il derivato yumurukla-
(iumuruchlarum) lsquofar a pugnirsquo (Carr 358)yumurcak (iumurgiaacutec) lsquopeste contagionersquo (104r)yumurta (imurtaacute) lsquoouorsquo deve kuş yumurtası (deueacute cuacutesc imurtasiacute) lsquoouo di
sturzorsquo kaz yumurtası (caacutes imurtasiacute) lsquoouo di papararsquo (101v) bull Cfr imurta (jmurta possibile la lettura yımurta) lsquououorsquo (Arg 128 Arg Ad 294)
yumuşak (humusciaacutec [vmusciaacutec (98v)]) lsquolento tardorsquo (95v) lsquomollersquo (98v)yumuşaklık (umusciacliacutec) lsquomollezzarsquo (98v)yut- (viutuacuterum) lsquodeuorarersquo (73r) lsquoinghiottirersquo (94r) bull La var uyut- data dal F
non pare altrimenti documentata Cfr eventualmente la forma yovut- (iout-) del Codex Cumanicus (Groslashnbech 127)
yuva kuş yuvası (cuacutesc iouasiacute) lsquonido drsquougellirsquo (100r)yuumlk (iuacutec) lsquocarico pesorsquo (67v) rarr aġıryuumlkle(t)- (ghiucleteacuterum) lsquocaricar lrsquoanimalersquo (67v) bull sect 3222byuumlksek yuumlksekten (iupsecdeacuten) lsquoda altorsquo (72v) bull sect 226yuumlrek (iureacutech44) lsquocuorersquo (72r) yuumlrek accedil- (ghiureacutec accileacuterum) lsquoesalarersquo [= ma-
nifestare i propri sentimenti] (76r) bull Cfr tml yuumlreğini accedilmak lsquoto bare onersquos soul torsquo (Redhsup2 979) sect 3221a
yuumlreksiz (ghiureacutec siacutes) lsquopusillanimorsquo (71r)yuumlruuml- (iuruacuterum) lsquocaminarersquo (66v)yuumlzsup1 (iuacutes) lsquocospettorsquo (71v) lsquopresenzarsquo (105v)yuumlzsup2 (iuacutes) lsquocento numerorsquo (68v) rarr beş y iki y kerretyuumlz-sup1 (vseacuterum) lsquonatarersquo yuumlze yuumlze geccedil- (vseacute vseacute ghieccieacuterum) lsquopassar a guaz-
zorsquo [= guado] (102v) yuumlzerek yuumlzerek git- (vsereacutec vsereacutec ghideacuterum) lsquoandar a gallarsquo (99v) bull Cfr uumlz- (userum) lsquonuotorsquo (Arg 254) (usmek) lsquonuotarersquo (Mol 275)
yuumlz-sup2 yuumlz- deri (iuseacuterum deriacute) lsquoscorticarersquo (110r) bull sect 411byuumlzluuml kara yuumlzluuml (caraacute iasliacute) lsquobrunettorsquo (65v) bull sect 211fyuumlzuumlk (iusuacutec) lsquoanello genericorsquo altun yuumlzuumlġi (altuacuten iusughiacute) lsquoanello drsquoororsquo
(61r)
44 Corr in luogo di ghiureacutec
163corpus lessicale turco
Z
zabun (szabuacuten) lsquodebilersquo (73r) lsquofiaccorsquo (77r) lsquolanguidorsquo (95r)zabunlık (szabunliacutec) lsquofiacchezzarsquo (77v)zaccedil (szaacutecc) lsquovitriolorsquo (118r)zagar (szagaacuter) lsquocane braccorsquo (66v)zahmet (szameacutet) lsquoguairsquo (91r) lsquotrauagliorsquo (116r)zaman (szamaacuten) lsquotemporsquo (115r) zamanımuzda (szamanimusdaacute) lsquoa digrave nostrirsquo
(58r) az zamanında (as szamanindaacute) lsquoin breve temporsquo (93v) hayli zaman-dan soŋra (haiacuteliacute szamatildedensuraacute) lsquodopo molto temporsquo (75r) her zaman (er szamaacuten) lsquoeternamentersquo (76r) lsquoperpetuamentersquo (103v) lsquosemprersquo (110v) hoş zaman (oacutesc szamaacuten) lsquoprosperitagraversquo (106r) ne z[a]m[an] (ne sz[]m[]) lsquoquando in che tẽporsquo (106v) ol zamanda (ol szamandaacute) lsquoa quel temporsquo (62r) ol zamanında (ol szamanindaacute) lsquoallrsquohora a quel temporsquo (60v) ol za-mandan (ol szamandaacuten) lsquoda quel temporsquo (72v) rarr kış zamanı
zambak (szambaacutec) lsquogiglio fiorersquo (90r)zamk (szaacutemc) lsquogommarsquo (90v)zanaat (szanaacutet) lsquoartersquo (62v) rarr zerduz bull Cfr zanat lsquomestierorsquo (VN 48) Per
altre varrv Arg 274 Carr 284-85zanaatccedilı (szanatciacute) lsquoarteggianorsquo (62v) bull Cfr zaanatcızana(h)atcı (zaanatgi
zana(h)atgi -gi) lsquoarteficersquo (Pianz 265) Per altre testimonianze v StS HWb 181-82
zapt et- (szaacutept ederum) lsquocastigarersquo (68r) lsquodomarersquo (74v) lsquomoderarersquo (98r) lsquoraffrenarersquo (107r)
zaptccedilı (szaptgiacute) lsquomoderatorersquo (98r) lsquorettore gouernatorersquo (107v)zarbuzan (szarbusaacuten) lsquomuiana [= pezzo drsquoartiglieria di medio calibro] arti-
gliariarsquo (99r) bull Osm lsquofalconetto pezzo drsquoartiglieriarsquo (Men 3036)zarif (szariacutef) lsquoelegante politorsquo (75v) lsquogalantersquo (79v)zaumlwiyadeg (szeacuteguia) lsquohospitalersquo (92r) bull Ar zāwiyaʰ laquoIn late mediaeval times par-
ticularly in North Africa () the term came to designate a building designed
164
to house and feed travellers and members on a local Ṣūfī brotherhoodraquo (EI 11 466) In osm lett la voce egrave attestata come zaviye lsquoangolo cantone cella romitorio conuento monasterio di religiosirsquo (Men 2419-20)
zeamet (sziametiacute) lsquopentionersquo (103r) bull sect 311azehir (szeeacuter) lsquotossicorsquo (115v) bull Cfr zi(y)er (szier) lsquotossico velenorsquo (Masc 250)zehirle- (szeerleacuterum) lsquoattossicarersquo (63r) lsquotossicarersquo (115v)zekacirct (szecchiaacutet) lsquodecima che si pagarsquo (73r) bull Osm lsquodecime limosine parte
dersquo beni che si dagrave per lrsquoamor di Diorsquo (Men 2455)zelil (szeliacutel) lsquopizzentersquo (104v)Zemzem (szeacutem szeacutem) lsquoGiordanorsquo (90r) bull Osm tml lsquoZamzam (a famous well
very near the Kaaba in Mecca)rsquo (Redhsup2 991) Il sign dato dal F si puograve spiegare soltanto tramite una interessante operazione culturale di interpre-tatio christiana delle acque di una fonte sacra per i musulmani equiparate alle acque del fiume dove egrave stato battezzato Gesugrave
zengin (szenghiacuten) lsquoriccorsquo (108r)zerduz (szerduacutes) lsquoricamatorersquo zerduz zanat işi eyle- (szerduacutes szanati scileacuterum)
lsquoricamarersquo (107v) bull Il sintagma significa propr lsquosvolgere il lavoro (osm sanat işi lsquolauoro di mano fatto con artersquo [Men 2993]) del ricamatorersquo
zerre (szirreacute) lsquoatomi che si uedono dentro de li raggi del solersquo (63r) bull Cfr zere (xere) lsquolo spoluerio fatto dalla spera del solersquo (Arg 275)
zevk-u safa (szauacutec safaacute) lsquodelettationersquo zevk-u safa suumlr- (szauacutec safaacute sureacuterum) lsquodelettarsirsquo (73r) bull Osm zevk-uuml sefa (zegravevq u segravefa) lsquodivertissementrsquo zevk-uuml sefa suumlrmek (zegravevq u segravefa surmegravek) lsquose divertirrsquo (Vig 319) La forma posta come lemma si basa sul sintagma zevk-u safa etmek dato da Men 2246
zeyt yaġı (szaiacutet iaacuteg) lsquoogliorsquo zeyt yaġı bardaġı (szaiacutet iaacuteg bardachiacute) lsquoogliaro vase drsquoogliorsquo zeyt yaġı satıcı (szaiacutet iaacuteg satigiacute) lsquoogliaro chi uẽde ogliorsquo (100v) bull Il sintagma dato come lemma egrave registrato da Men 2497 Per la forma del F cfr zeytyag (seitiag) lsquooleumrsquo (Meg)
zeytun (szaittuacuten) lsquooliua fruttorsquo (100v)zeytun aġacı (szaittuacuten45 agaacutecc) lsquooliua alberorsquo (100v)zeytunlık (szaittunliacutec) lsquooliuetorsquo (100v)zift (szuiacutet) lsquopece pegolarsquo (102v) bull Cfr zivt (sziut) lsquoidrsquo (Mol 296) La grafia
del F denota un mero errore sect 226ziftle- (sziutleacuterum) lsquoimpeciarersquo (93r)zikir et- (szicchiacuter edeacuterum) lsquoricordarsi con grati(tudi)ne drsquoalcun benefitio rice-
uutorsquo (107v)zincir (ssengiacuter) lsquocatenarsquo (68r) bull Cfr sencir (sendschir) lsquochainersquo (Pr 234)zindan (szindaacuten) lsquocarcerersquo (67v)zira (sziacuterem) lsquocioegraversquo (69r) bull Per lrsquoepitesi di nasale (sect 228) cfr il parallelo of-
ferto da t pop ccediluumlnkuumlm lsquoccediluumlnkuuml zirarsquo (TETTL 1 541) Lrsquoaspetto semantico resta perograve problematico percheacute lrsquoit cioegrave non ha certo valore causale
45 Corr in luogo di szaiacutet
165corpus lessicale turco
ziyade (sziadeacute) lsquosouerchiorsquo (112r) rarr kerretzuluumlm (szuluacutem) lsquotiranneggiorsquo [= tirannia] zuluumlm adamdur (szuluacutem adaacutemdur)
lsquotirannorsquo (115v) bull Il sintagma egrave forse da interpretare lsquotirannia (che) egrave uomorsquo cioegrave lsquotirannia fatta personarsquo
zuluumlm et- (szuluacutem edeacuterum) lsquotiranneggiarersquo (115v)zuumlmruumlt taş (szummurruacutet taacutesc) lsquopietra uerde pretiosarsquo (104v)
166
Parole di identificazioneproblematica
aiuaacuten sahiacutel lsquoanimale imperfettorsquo (61v) bull Una possibile soluzione sarebbe quel-la di emendare il secondo elemento del sintagma in sachil = sakil lsquougly ill-proportionedrsquo (Redhsup2 731)
alaacutet lsquotasche di sottanarsquo (114v)baguacutena lsquogambaro pescersquo (89v) bull Forse da confrontare con lrsquoar dial (costa
nordafricana) barġūṭ che designa varie specie di crostacei (Oman 181-83) perograve non sapremmo spiegarci lrsquoorigine della terminazione -na nel dato del Ferraguto Drsquoaltronde anche lrsquoipotesi di derivazione dal tunisino boga avant lsquoscamporsquo (Oman 186) lt sp bogavante lsquoHomarus vulgarisrsquo (Moliner 1 391) va incontro a serie difficoltagrave fonetiche
beacutert lsquobizzarrorsquo (65r)chịẹll[]poacutesc lsquoberrettinorsquo [= (panno) di colore grigiastro] (64v) bull Si tratta forse
del pers kulā-pušt lsquoa kind of goatsrsquo-hair cloth black and green worn parti-cularly in Gīlān and Mazandarānrsquo (Steingass 1040)
chiestiacutel lsquocrista di gallo etcrsquo (71v) chijtliacutec lsquocoperta di libro etcrsquo (71r) bull Possibilmente un der di kacircğıt cfr tml
kacircğıtlık lsquosmall shelved filing box filing basketrsquo (Redhsup2 466)cittoacutel holuacuterum lsquotacere star cittorsquo (114v) bull Di base onomatopeica analogamen-
te a it zitto
167corpus lessicale turco
iuguluacutec lsquoturcasso doue si pongono le fleccie fatto di tela inceratarsquo (116v) bull Forse una var di okluk lsquofaretrarsquo con prostesi di j sonorizzazione della velare e anaptissi Non ci convince Bombaci 220 secondo cui la voce si identifica con t dial youmlguumlruumlk lsquomazı ile ok arasında okları muhafaza iccedilin yapılan aletrsquo che perograve indica un elemento ligneo del carro agricolo (v la definizione piugrave precisa data da DD 3 1556 sv yuumlğruumlk)
methiacutea lsquoAfricarsquo (58v) bull Un toponimo (e di tale importanza) che ci risulta davvero oscuro
raiacutea lsquoscarpinirsquo beacutes raiasiacute lsquoscarpini di telarsquo (110r)scheacutera lsquosaccorsquo (109r)suacutetur edeacuterum lsquosodisfarersquo (111v)tharaacute lsquoronca instrumentorsquo (108v)vaiuaacute cuacutesc lsquocigno ucellorsquo (69r)vcsuacutec (vcsuacutee) cicheacuterum lsquosospirarersquo (112r)vleacutet saheacutel lsquofiglio legitimorsquo (77v) bull Il secondo elemento del sintagma egrave forse da
emendare in saheli = saheluuml (sahelu) lsquocertain sucircrrsquo (Pr 234 547) Per lrsquoaspetto semantico cfr sahi lsquolegitimorsquo (Mol 230)
vluacuter lsquomugitorsquo (99r)vniacute carisiacute lsquotreccia di donnarsquo (116r) bull Ovviamente il sintagma presenta lrsquoinver-
sione degli elementi (sect 412a) ma non riusciamo a identificare la voce vniszaguaacuten lsquodeserto solitudinersquo (73r) lsquoeremorsquo (76r) bull Bombaci 220-21 pone a
raffronto il primo elemento del sintagma kipciaco savan keyik lsquocheacutevre sau-vage antilopersquo
szataacuter baacutel lsquomiele eccellentersquo (98r)
Finito di stampare nel mese di marzo 2012 presso la Ripartizione Comunicazione Istituzionale e Organizzazione Eventi
dellrsquoUniversitagrave degli Studi di Triesteper conto di EUT ndash Edizioni Universitagrave di Trieste
- Sommario
- Introduzione
- Abbreviazioni
- Bibliografia Sitografia
- Appunti linguistici
- Tabella di raffronto tra le forme del Ferraguto e quelle del turco(-ottomano) letterario
- Corpus lessicale turco
- Parole di identificazione problematica
-
Sommario
IntroduzIone 7
AbbrevIAzIonI 11
bIblIogrAfIA SItogrAfIA 13
AppuntI lInguIStIcI
1 Grafematica 212 Fonologiafonetica 23 21 Vocalismo 23 22 Consonantismo 263 Morfologia 31 31 Nome 31 32 Verbo 334 Sintassi 365 Lessico 37
tAbellA dI rAffronto trA le forme del ferrAguto
e quelle turco(-ottomAno) letterArIo 39
corpuS leSSIcAle turco 51
pArole dI IdentIfIcAzIone problemAtIcA 166
7introduzione
Introduzione
1
Spetta al grande turcologo Alessio Bombaci il merito di avere scoperto e portato allrsquoattenzione degli studiosi il manoscritto conservato alla Biblioteca Nazionale di Napoli con la collocazione III F 52 Riassumendo in breve le in-formazioni giagrave date dal Bombaci nel suo noto saggio del 1940 esso fu redatto da Pietro Ferraguto un messinese nato verso il 1580 che venne catturato dai turchi ancora giovinetto e tenuto prigioniero a Tunisi per circa sei anni Una volta rientrato in Italia dopo essere stato riscattato entrograve nella Compagnia di Gesugrave e mise a frutto le conoscenze linguistiche acquisite durante la prigionia con la stesura dellrsquoopera di cui ci occupiamo allo scopo di favorire lrsquoattivitagrave dei missionari attraverso uno strumento atto a far apprendere la lingua tur-ca Distintosi per il suo zelo religioso fu in seguito nominato soprintendente spirituale di tutte le carceri di Napoli incarico che mantenne fino alla morte (1656)
Il manoscritto egrave un codice in 8deg composto di 131 carte (non 141 come in-dica la numerazione originale poicheacute si passa direttamente da c 79v a c 90r saltando i numeri da 80 a 89) ed egrave suddiviso in tre parti 1) Una esposizione delle regole grammaticali del turco preceduta da una lettera dedicatoria al cardinal Bellarmino datata 5 agosto 1611 e da un proemio (cc 1-55) 2) Un repertorio lessicale italo-turco intitolato Dittionario della lingua Turchesca seguito da alcune appendici (cc 56-123) 3) Un lungo Dialogo tra un Turco et un Christiano fatto acciograve si ueda il stile che tengono nellrsquoordine delle parole nel parlare (cc 124-141)
Nel suo lavoro il Bombaci ha edito integralmente il Dialogo ed excerp-ta delle prime due parti In particolare per quanto riguarda il Dittionario il
8
turcologo siciliano scrive laquoIl materiale lessicografico mi sembra meriti di esser trattato in un lavoro a parte data la sua abbondanza ed il suo interesse che appariragrave da un saggio che ne darograveraquo (211) Non sappiamo quali circostanze abbiano impedito al Bombaci di pubblicare tale saggio la cui mancanza egrave una grave lacuna negli studi di lessicografia storica ottomana Abbiamo per-tanto deciso di dedicare il presente studio alla disamina dellrsquointero materiale presente nel Dittionario nella speranza di portare un valido contributo alla conoscenza del turco-ottomano lsquobarbarescorsquo parlato un tempo nellrsquoarea ma-ghrebina Esso vuol anche rappresentare un omaggio per quanto modesto alla memoria del Bombaci nellrsquoimminenza del centesimo anniversario della nascita del Maestro
2
Il repertorio lessicale redatto dal F in ordine alfabetico comincia alla c 57r e termina alla c 118v in fondo alla quale dopo la scritta Laus Deo il gesuita messinese annota laquosono in tutto tremila trecento diece uocaboliraquo il riferi-mento egrave volto al numero delle voci italiane in quanto quelle turche assomma-no a circa 2500 Le condizioni in cui versa il manoscritto sono tuttrsquoaltro che ottimali quasi ogni pagina presenta macchie ed abrasioni che rendono molte parole di difficile lettura Se a ciograve aggiungiamo che la calligrafia del F egrave una delle peggiori che ci sia capitato di incontrare (ad es sono tracciate in modo pressocheacute identico ltcgt e ltegt ltccgt e ltugt ltHgt e ltNgt) possiamo senzrsquoal-tro affermare che la semplice lettura del testo si egrave rivelata una delle parti piugrave difficoltose del lavoro Nella nostra edizione abbiamo posto un puntino sotto le lettere di lettura incerta (ma in molti casi quando la lettura ci pareva ragio-nevolmente sicura abbiamo integrato tacitamente) Tra parentesi quadre sono racchiuse le porzioni di testo totalmente illeggibili Le abbreviazioni del F sono sciolte tra parentesi tonde
3
La nostra trattazione del materiale del F egrave cosigrave suddivisa
1) Una parte grammaticale intitolata lsquoAppunti linguisticirsquo dove vengono esaminate le principali particolaritagrave grafematiche fonologicofonetiche morfologiche sintattiche e lessicali delle voci del Dittionario
2) Segue una tabella di raffronto tra le forme date dal F trascritte in grafia turca normalizzata (basata sullrsquoalfabeto moderno con lrsquoaggiunta di auml ŋ w
9introduzione
[lsquoAppunti linguisticirsquo sect 1]) e quelle turco-ottomane letterarie (per le quali abbiamo preso come riferimento soprattutto il Thesaurus di Meninski)
3) Infine registriamo il corpus lessicale vero e proprio ordinato alfabetica-mente secondo i lemmi turchi Questi vengono dati in neretto nella for-ma (se attestata) del turco-ottomano letterario seguita (tra parentesi) dalla forma in grafia originale registrata dal Ferraguto Lo stesso criterio si egrave adoperato per quanto possibile per lrsquoeventuale parte fraseologica conte-nuta nellrsquoentrata del dizionario Ad es la voce ferragutiana apana (attestata nellrsquoodierno t dialettale) nel corpus viene invece lemmatizzata come ab-hane che egrave la forma osmanlı del Meninski e cosigrave pure il sintagma apanaa git- viene lsquonormalizzatorsquo in abhaneye git- Dal punto di vista morfologico le forme di participio passato che risultano prive dellrsquoinfisso passivante ri-chiesto dalla norma grammaticale sono state mantenute nella forma del F abbiamo invece corretto la sola che presenta tale infisso aggiunto in modo erroneo (rarr şaşmış) I lemmi costituiti da tamlama possessivi che presenta-no assenza di marcatura (sect 314a) o inversione sintattica (sect 412a) sono stati in genere regolarizzati secondo la norma
Ovviamente le voci di cui non abbiamo trovato corrispondenti nelle altre fon-ti turche (come pure quelle che non ci paiono varr dellrsquoosm comune ma sono mutuate direttamente dallrsquoar parlato) sono lemmatizzate in grafia normaliz-zata nella forma del Ferraguto e contrassegnate col simbolo deg ad es berdadeg koffadeg santarbartadeg nel caso perograve si tratti di derivati le loro basi sono state ricondotte alla forma letteraria ad es dokundıdeg gabelikdeg sey(i)rlideg
Gli equivalenti italiani sono riportati nella grafia del F e sono accompa-gnati da una nota esplicativa nel caso siano obsoleti o dialettali Abbiamo cer-cato di distinguere i traducenti veri e propri dalle eventuali giunte esplicative ponendo queste ultime in corsivo
Il commento al lemma che abbiamo aggiunto laddove ci egrave parso opportu-no egrave introdotto dal simbolo bull Tale commento puograve contenere a) un rinvio a paragrafi degli lsquoAppunti linguisticirsquo b) chiarimenti circa il significato che il lemma in questione ha in osmanlı eo in turco moderno c) menzione di forme attestate nelle fonti ottomane o nel turco dialettale che siano paragonabili a quella del F qualora essa si differenzi da quella letteraria d) informazioni sullrsquoetimo del materiale alloglotto in particolare se esso egrave di origine arabo-maghrebina o europea (le voci greche sono scritte secondo il sistema lsquomono-tonicorsquo attualmente in uso a meno che non si citino parole proprie del greco antico o bizantino) e) segnalazioni circa errori o solecismi in cui egrave incorso il Ferraguto
In fondo al volume si trova una lista di parole problematiche
11abbreviazioni
Abbreviazioni
alb = albanesealg = algerinoant = anticoar = arabobalc = balcanicobiz = bizantinobulg = bulgaroc = cartacfr = confrontacorr = correzionecr = croatodef = deficitder = derivatodial = dialettaleF = Ferragutofr = francesegr = grecoibid = ibidemid = idemingl = ingleseit = italianolat = latinolc = loco citatolett = letterariomod = moderno
osm = osmanlıpers = persianoplur = pluralepop = popolareport = portoghesepres = presenteprob = probabilmentepropr = propriamenterisp = rispettivamenterum = rumenosb = serboscil = scilicetsign = significatosp = spagnolosuff = suffissosv = sub vocet = turcoted = tedescotml = turco moderno letterarotrad = traduzioneungh = ungheresevar(r) = variantevariantiv = vedivenz = veneziano
13bibliografia sitografia
Bibliografia Sitografia
AkRj Rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika Na svijet izdaje Ju-goslavenska Akademija Znanosti i Umjetnosti 1-23 Za-greb 1881-1976
Arg l rocchI Ricerche sulla lingua osmanlı del XVI secolo ndash Il corpus lessicale turco del manoscritto fiorentino di Filippo Argenti (1533) Wiesbaden 2007
Arg Ad M AdAMović Das Tuumlrkische des 16 Jahrhunderts Nach den Aufzeichnungen des Florentiners Filippo Argenti (1533) Goumlttingen 2001
Arveiller r ArveIller Addenda au FEW XIX (Orientalia) Tuumlbin-gen 1999
BarbM Ac bArbIer de meynArd Dictionnaire turc-franccedilais1-2 Paris 1881-1886
Beaussier m beAuSSIer Dictionnaire pratique arabe-franccedilais con-tenant tous les mots employeacutes dans lrsquoarabe parleacute en Algeacuterie et en Tunisie () Alger 1958
Birnbaum e bIrnbAum The Book of Advice by King Kārsquous ibn Is-kander ‒ The earliest Old Ottoman Turkish Version of his Ḳābūsnāme Harvard University 1981
Bombaci A bombAcI Padre Pietro Ferraguto e la sua Grammati-ca turca (1611) in laquoPubblicazioni dellrsquoIstituto Superiore Orientale di Napoli Annaliraquo N S 11 205-236
14
Boretzky n boretzky Der tuumlrkische Einfluss auf das Albanische 1-2 Wiesbaden 1976
BTS Buumlyuumlk Tuumlrkccedile Soumlzluumlk (wwwtdkterimgovtrbts)
Carr l rocchI Il dizionario turco-ottomano di Arcangelo Car-radori (1650) Trieste 2011
Clauson g clAuSon An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish Oxford 1972
Dankoff r dAnkoff An Evliya Ccedilelebi glossary Unusual dialectal and foreign words in the Seyahat-name Harvard University 1991
DD Tuumlrkiyersquode halk ağzından soumlz derleme dergisi 1-5 İstanbul 1939-1957
Dede Korkut e roSSI Il ldquoKitāb-i Dede Qorqutrdquo Racconti epico-caval-lereschi dei Turchi Oġuz tradotti e annotati con laquofacsimileraquo del ms Vat Turco 102 Cittagrave del Vaticano 1952
DEI c bAttIStI ndash g AleSSIo Dizionario etimologico italiano 1-5 Firenze 1950-1957
DELI m cortelAzzo ndash p zollI Dizionario etimologico della lin-gua italiana 1-5 Bologna 1979-1988
Deny J deny Grammaire de la langue turque (dialecte osmanli) Paris 1921
Dozy r dozy Suppleacutement aux dictionnaires arabe 1-2 Leyde 1877-1881
Dozy V r dozy Dictionnaire deacutetailleacute des noms des vecirctements chez les Arabes Amsterdam 1845
DS Tuumlrkiyersquode halk ağzından derleme soumlzluumlğuuml 1-12 Ankara 1963-1982
DTB A GrAnnes ndash Kj raring HAuGe ndash H suumlleyMAnoğlu A Dic-tionary of Turkisms in Bulgarian Oslo 2002
EI The Encyclopaedia of Islam 1-11 Leiden 1979-2002
EIC l rocchI Esotismi nellrsquoitaliano cinquecentesco il corpus alloglotto dellrsquoopera di Luigi Bassano da Zara in laquoRivista Italiana di Linguistica e di Dialettologiaraquo VIII (2006) 57-84
Eren h eren Tuumlrk Dilinin Etimolojik Soumlzluumlğuuml Ankara 1999
15bibliografia sitografia
Georgievits W heffenIng Die tuumlrkischen Transkriptionstexte des Bar-tholomaeus Georgievits aus den Jahren 1544-1548 Leipzig 1942
Groslashnbech k groslashnbech Komanisches Woumlrterbuch Tuumlrkischer Wort-index zu Codex Cumanicus Koslashbenhavn 1942
Hars gy hAzAI Das Osmanisch-Tuumlrkische im XVII Jahrhun-dert Untersuchungen an den Transkriptionstexten von Ja-kab Nagy de Harsaacuteny Budapest 1973
Hindoglu A hIndoglu Dictionnaire abreacutegeacute turc-franccedilais Vienne 1838
Holdermann [J b holdermAnn] Grammaire turque ou methode courte amp facile pour apprendre la langue turque Constantinople 1730
ITS M AdAMović Ein italienisch-tuumlrkisches Sprachbuch aus den Jahren 1525-1530 in laquoWiener Zeitschrift fuumlr die Kunde des Morgenlandesraquo 67 (1975) 217-247
Jal A JAl Glossaire nautique Paris 1848
Junker-Alavi h f J Junker ndash b AlAvI Woumlrterbuch Persisch-Deutsch Leipzig 1965
Kakuk S kAkuk Recherches sur lrsquohistoire de la langue osmanlie des XVIe et XVIIe siegravecles Les eacuteleacutements osmanlis de la lan-gue hongroise Budapest 1973
Kieffer-Bianchi J d kIeffer ndash t X bIAnchI Dictionnaire turc-franccedilais 1-2 Paris 1835-1837
Korkmaz z korkmAz Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi grameri (şekil bilgisi) An-kara 2007
KTS r topArlI h vurAl r kArAAtlI Kıpccedilak Tuumlrkccedilesi Soumlzluuml-ğuuml 2 Baskı Ankara 2007
LF h amp r kAhAne ndash A tIetze The Lingua Franca in the Levant Urbana 1958
Leuncl J leunclAvIuS Historiae Musulmanae Turcorum de mo-numentis ipsorum exscriptae libri XVIII Francofurti 1591
Lewis g leWIS Turkish Grammar Oxford 2000
Liddell-Scott h g lIddell ndash r Scott A Greek-Englisk lexicon revised and augmented throughout by H Stuart Jones Oxford 1996
16
Lupis Opera nova de M Pietro Lupis Valentiano La qual insegna a parlare Turchesco Ancona [1527]
Masc A mAScIS Vocabolario toscano e turchesco Firenze 1677
Meg h megISer Dictionarium Turcico-Latinum (pagine non numerate) in Institutionum linguae Turcicae libri quatuor Lipsiae 1612
Men fr agrave meSgnIen menInSkI Thesaurus linguarum orienta-lium turcicae-arabicae-persicae Lexicon turcico-arabico-persicum 1-3 Vienna 1680 [ristampa anastatica İstanbul 2000]
Men On fr agrave meSgnIen menInSkI Complementum Thesauri lingua-rum orientalium seu onomasticum latino-turcico-arabico-persicum Vienna 1687 [ristampa anastatica İstanbul 2000]
Meyer g meyer Tuumlrkische Studien I Die griechischen und ro-manischen Bestandtheile im Wortschatze des Osmanisch-Tuumlrkischen Wien 1893
Mikl Sl fr mIkloSIch Die slavischen magyarischen und rumu-nischen Elemente im tuumlrkischen Sprachschatze Wien 1889
Mikl TE fr mIkloSIch Die tuumlrkischen Elemente in den suumldost- und osteuropaumlischen Sprachen 1-2 Wien 1884
Mol g molIno Dittionario della lingua Italiana Turchesca Roma 1641
Moliner m molIner Diccionario de uso del espantildeol 1-2 Madrid 1966
Neacutemeth J neacutemeth Die tuumlrkische Sprache in Ungarn im siebzehnten Jahrhundert Amsterdam 1970
Nişanyan s nişAnyAn Soumlzlerin Soyağacı Ccedilağdaş Tuumlrkccedilenin Etimo-lojik Soumlzluumlğuuml 3 Basım İstanbul 2007
Oman g omAn Lrsquoittionimia nei Paesi Arabi del Mediterraneo Firenze 1966
Pellegrini gb pellegrInI Gli arabismi nelle lingue neolatine 1-2 Brescia 1972
Pianz l rocchI Il lessico turco nellrsquoopera di Bernardino Pian-zola Materiali per la conoscenza del turco parlato di fine Settecento Trieste 2009
17bibliografia sitografia
Pr [J de preIndl] Grammaire turque drsquoune toute nouvelle me-thode drsquoapprendre cette langue en peu de semaines avec un vocabulaire () Berlin 1790
Radl W rAdloff Versuch eines Woumlrterbuches der Tuumlrk-Dia-lecte 1-4 Sanktpeterburg 1893-1911
Redhsup1 JW redhouSe A Turkish and English lexicon Constanti-nople 1890
Redhsup2 Tuumlrkccedile-İngilizce Redhouse SoumlzluumlğuumlThe Redhouse Turkish-English Dictionary İstanbul 1999
Şăineanu l şăineAnu Elemente turceştĭ icircn limba romacircnacirc Bucureştĭ 1885
Schweickard Osm
W SchWeIckArd Osmanismen in den europaumlischen Spra-chen Voruumlberlegungen zu einem vergleichenden histori-schen Woumlrterbuch in laquoLexicographicaraquo 27 (2011) 221-239
Somavera A dA SomAverA Tesoro della lingua greca-volgare ed ita-liana cioe ricchissimo Dizzionario greco-volgare et italia-no Parigi 1709
SS Sesli Soumlzluumlk (wwwseslisozlukcom)
Stein H SteIn Das tuumlrkische Sprachmaterial in Salomon Schweiggers Reisebuch (1608) in laquoActa Orientalia Aca-demiae Scientiarum Hungaricaeraquo 41 (1987) 217-266
Steingass f SteIngASS A comprehensive Persian-English dictionary London 1892
Steuerwald k SteuerWAld Tuumlrkish-Deutsches Woumlrterbuch ndash Tuumlrkccedile-Almanca Soumlzluumlk Wiesbaden 1972
StM GEN m StAchoWSkI Beitraumlge zur Geschichte der geographi-schen und ethnischen Namen europaumlischen Ursprungs im Osmanischen-Tuumlrkischen in laquoUral-Altaische Jahrbuumlcherraquo 58 (1986) 99-126
StM Zig m StAchoWSkI Das Ethnonym Zigeuner sein slawisch-tuumlrkischer Hintergrund und ungarisch szegeacuteny lsquoarmrsquo in laquoStudia Etymologica Cracoviensiaraquo 7 (2002) 159-169
StS Ar St StAchoWSkI Studien uumlber die arabischen Lehnwoumlrter im Osmanisch-Tuumlrkischen 1-4 Wrocław 1975-1986
StS Chr St StAchoWSkI Studia nad chronologią turcyzmoacutew w języku serbsko-chorwackim Krakoacutew 1967
18
StS Gr St StAchoWSkI Beitraumlge zur Geschichte der griechi-schen Lehnwoumlrter im Osmanisch-Tuumlrkischen in laquoFolia Orientaliaraquo 13 (1971) 267-298
StS HWb St StAchoWSkI Historisches Woumlrterbuch der Bildungen auf -ci-ici im Osmanisch-Tuumlrkischen Krakoacutew 1996
StS Pers St StAchoWSkI Osmanlı Tuumlrkccedilesinde yeni Farsccedila alıntılar soumlzluumlğuuml ndash Woumlrterbuch der neupersischen Lehnwoumlrter im Osmanisch-Tuumlrkischen İstanbul 1988
Sym GLT ch SymeonIdIS Griechische Lehnwoumlrter im Tuumlrkischen in laquoBalkan Studiesraquo 141 (1973) 167-200
TETTL A tIetze Tarihi ve Etimolojik Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi Lugatı ndash Sprachgeschichtliches und etymologisches Woumlrterbuch des Tuumlrkei-Tuumlrkischen I (A-E) İstanbul-Wien 2002 II ( F-J) Wien 2009
Thung l rocchI Turcohungarica Elementi magiari diretti e in-diretti nella lingua turca in laquoPlurilinguismoraquo 12 (2005) 89-127
Tietze A tIetze Woumlrterbuch der griechischen slavischen ara-bischen und persischen Lehnwoumlrter im Anatolischen Tuumlr-kisch (1 Griechische Lehnwoumlrter in anatolischen Tuumlrkisch 2 Einige weitere griechische Lehnwoumlrter in anatolischen Tuumlrkisch 3 Slavische Lehnwoumlrter in der tuumlrkischen Volks-sprache 4 Direkte arabische Entlehnungen im anatoli-schen Tuumlrkisch 5 Persian Loanwords in Anatolian Turk-ish) İstanbul 1999
TS XIII yuumlzyıldan beri Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesiyle yazılmış kitaplar-dan toplanan tanıklariyle tarama soumlzluumlğuuml 1-8 Ankara 1963-1977
TTAS Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi Ağızları Soumlzluumlğuuml (wwwtdkterimgovtrttas)
TuumlS Tuumlrkccedile Soumlzluumlk 10 baskı Ankara 2005
Tuzlacı e tuzlAcI Tuumlrkiye bitkileri soumlzluumlğuuml (A dictionary of Turk-ish plants) İstanbul 2006
Tzitzilis chr tzItzIlIS Griechische Lehnwoumlrter im Tuumlrkischen (mit besonderer Beruumlcksichtigung der anatolischen Dialekte) Wien 1987
VAI Vocabolario arabo-italiano 1-3 Roma 1966-1973
19bibliografia sitografia
Vaughan e hItzIgrAth gIlSon The Turkish grammar of Thomas Vaughan ndash Ottoman-turkish at the end of the XVIIth century according to an English ldquoTranskriptionstextrdquoWiesbaden 1987
Vig St StAchoWSkI Lexique turc dans le Vocabulaire de PF Viguier (1790) Krakoacutew 2002
VN M AdAMović lsquoVocabulario nuovorsquo mit seinem tuumlrkischen Teil in laquoRocznik Orientalistycznyraquo 38 (1976) 43-69
Weigand g WeIgAnd Bulgarisch-deutsches Woumlrterbuch unter Mit-wirkung von A Doritsch Leipzig 1943
Youssouf r youSSouf Dictionnaire portatif turc-franccedilais de la lan-gue usuelle en caractegraveres latins et turcs Constantinople 1890
21appunti linguistici
Appunti linguistici
1 ndash grAfemAtIcA
I vocaboli turchi sono trascritti dal F in caratteri latini solo tredici (i tra-ducenti dei primi lemmi italiani del Dittionario da lsquoabacorsquo a lsquoabbruciarersquo con lrsquoeccezione di lsquoabbandonarersquo) sono accompagnati anche dalla versione in caratteri arabo-ottomani La trascrizione segue fedelmente le norme ortogra-fiche italiane dellrsquoepoca ed egrave spesso foneticamente ambigua (p es per quanto riguarda il valore di ltcgt = k ʧ ltggt = g ~ ɣ ʤ ltch(h)gt = k h ltsgt = s z ltvgt = u ~ y v) A parte poche eccezioni le parole turche sono sempre accentate
Segnaliamo alcune particolaritagrave riguardo alla resa grafica di certi fonemi turchi (TN = trascrizione normalizzata delle forme del F usata nella lsquoTabella di raffrontorsquo)
ɨ Alla vocale alta centrale della lingua letteraria il F fa corrispondere vari grafemi Riteniamo possibile che essa sia mantenuta e quindi lrsquoabbiamo resa di norma come ı in TN quando appare notata come 1) ltigt 2) ltegt ltiegt tranne negli esempi in cui la palatalizzazione della consonante che precede la vocale indica unrsquoeffettiva anteriorizzazione di questrsquoultima (cfr sect 211c) 3) ltOslashgt aluer- alıver- carndaacutesc karındaş scneacute (ı)şıne Se invece il F scrive in suo luogo ltagt o ltugt siamo dellrsquoopinione che sia intervenuto un mutamento fonetico (sectsect 211b 211d)
oslash y Come di solito nei Transkriptionstexte redatti da italiani le anterio-ri arrotondate sono graficamente distinte dalle omologhe posteriori solo
22
se seguono unrsquoocclusiva velare tramite i digrafi ltiogt ltiugt ochiuacutes oumlkuumlz ghioacutel goumll ghiuneacutesc guumlneş
j La corrispondenza usuale egrave ltigt A parte casi sporadici il grafema ltjgt vie-ne adoperato dal F solo come secondo elemento del dittongo ltijgt che puograve equivalere sia a yV sia a Vy pes baijleacuterum bayıl- biȷg bıyık dijneacutec diynek (değnek) chijmaacute kıyma V anche sect 212d
ʧ Lrsquoaffricata postalveolare sorda se preceduta da a egrave talora resa curiosa-mente come ltic(c)gt bacharaiacutec bakaraccedil caiacutecc kaccedil saiacuteclar saccedillar Suppo-niamo che sia un escamotage del F per notare che la ltcgt ha valore di affricata e non di occlusiva una specie di inversione di ltcigt anche se non ci egrave chiaro percheacute lrsquoaccento venga posto su ltigt Comunque che si tratti di un fenomeno puramente grafico ci pare assodato da coppie quali ltagaacutecc ~ agaiacuteccgt
k Talora il F usa anche il singolare digrafo lthcgt specie in posizione finale asciacutehc aşık balciacutehc balccedilık bolasciacutehc bulaşık ihcsiacute ikşi ecc
g ɣ Spesso non si puograve stabilire se ltggt ltghgt indichino unrsquoocclusiva o (eventualmente) una fricativa Data tale incertezza in TN abbiamo optato per la trascrizione g generalizzata
ŋ Oltre ai consueti ltnggt ltnghgt in un paio di casi il F si serve del digrafo ltgngt igniacute iŋi (= t comune yeŋi) igneacuterum iŋ- (= t comune yeŋ-)
z La fricativa alveolare sonora egrave resa regolarmente col digrafo ltszgt (cfr nel Molino) in posizione iniziale (szabuacuten zabun szamaacuten zaman szelil zelil) e talvolta in alternativa a ltsgt e ltzgt anche allrsquointerno di parola eszaacutep azap benszeacuterum benze- masziacute mazı
Per quanto riguarda la TN oltre che degli usuali grafemi dellrsquoalfabeto turco moderno e di ŋ ci siamo valsi di auml per [aelig] e di w per lrsquoapprossimante svi-luppatasi sia dalla labiovelarizzazione di v e notata ltgugt dal Ferraguto (sect 223) sia dalla dittongazione di o (sect 212) Per lrsquoh- con puro valore grafico sect 2210
23appunti linguistici
2 ndash fonologIAfonetIcA
In questo e nei successivi paragrafi il materiale ferragutiano viene citato in TN Per i fenomeni piugrave frequenti si riportano soltanto alcuni degli esempi del corpus Il simbolo ~ introduce varianti dello stesso Ferraguto Poniamo tra parentesi il materiale morfemico aggiunto al lemma
21 Vocalismo
Per quel che concerne lrsquoarmonia vocalica che presenta le oscillazioni comuni nei Transkriptionstexte rimandiamo alla trattazione di Bombaci 212-213
211 Modificazioni del timbro
211a Innalzamento
(o gt u ouml gt uuml) Questi due passaggi fonetici diffusissimi nel turco parlato (v le nostre osservazioni in Carr 19) riguardano il corpus ferragutiano in ma-niera pressocheacute generalizzata
(a gt auml) aauml aumlrat- baumlzıryan ccedilaumlkşır ccedilaumll- ccedilaumlnak şaumlmdar şaumlyirt yarasaumln Non teniamo conto dei prestiti dallrsquoarabo dove lrsquooscillazione ae per notare [aelig] egrave comune in turco
(a gt ı) kıskınmaklık
(e gt i) cidd Ciniviz Cizayir ccediligirge ccedilik- ccediliktri digirmen dillal dirin divit gilek ikşi iski ecc
211b Abbassamento
(i gt e) ccedilekerdek devşer- eblis ekiyat et- elet- elistra etfak et(i)kat et- evtira hekmet hesan hetiyar ileman ecc
(ı gt a) aar asum(ı) ccedilarşa hanzır harsız hazmet karancauml kaskan- mahaladıs pastarma ecc
(i gt a) hazane kacircace lakardı nasar (et) nayet
24
(u gt o) bolaş bolaşık boz kalon kolauz kovat morat osta otan- oy- oyan- ozak ecc
(uuml gt ouml) oumllester- oumlzaumlngi
211c Anteriorizzazione
(ı gt i ı gt e) Gli unici casi ragionevolmente certi di questo passaggio sono quelli in cui la vocale palatalizza una consonante velare precedente (sempre che la grafia del F sia fededegna sect 222) acer (~ accediler) acer(si) ccediliskan-
211d Posteriorizzazione
(uumlouml gt u) Anche questo processo (diffuso nei dialetti anatolici e rumelici v Hars 331) si appalesa graficamente solo dopo una velare bukulmış guf-tegor- kuccediluk kukurt tukur- tukuruk Alcuni di questi casi potrebbero co-munque essere solo apparenti e celare semplici trascuratezze grafiche per kukurt cfr pes lrsquooscillazione ltcucuacutertchiucuacutertgt
211e Labializzazione
(a gt o) karonfil
(a gt u) dumag mustar muşırıp
(ı gt u) asum(ı) buccedilak ccedilubansup1 ccediluplak hadum katur komulda- (lt kumulda-) sucak
(i gt uuml) kuumlrpek
(i gt u) kumyon sutara
211f Delabializzazione
(o gt a) naut sauk
(oumluuml gt e) ccedilez- meruumlet(inden) (u gt a) mahabet
(u gt e) testersup1
(u gt ı) sıccedilış-
25appunti linguistici
(uuml gt a) yazlı
(oumluuml gt i) inkacircr islup(i) şila- tendiriz
212 Dittongazione
212 a (e gt ey iy) eygri kiyccedili Per altri esempi di questo fenomeno in turco v Carr 20 Riteniamo invece che peyriz (= t comune pehrizperhiz) presenti una pseudo-dittongazione sia sorto cioegrave da anaptissi (peheriz attestato da Arg 196) con successive assimilazione (pehiriz) e caduta di h
212b (o gt ow) dowrı (v perograve infra) owglan owglı owlancık (ma in questo caso si potrebbe leggere anche ovlancık sect 224) ownruha towbra Circa dowri non si puograve comunque escludere che tale forma derivi da un processo analogo a quello succitato per peyriz ossia doġurı (attestato da Carr 126) gt douri (cfr nello stesso F yuumln dousı = guumln doġusı) lrsquoaccentazione douacuteri rende in ogni caso impossibile la lettura dovrı
212c Un caso particolare egrave dato da tayz (= t comune toz) bisogna presup-porre che unrsquooriginaria forma dittongata towz abbia subito sia lrsquoapertura e la delabializzazione della vocale (cfr supra naut sauk sect 211f) sia la palatalizzazione dellrsquoapprossimante
212d Egrave dubbio che la grafia ltchijgt riscontrata in kıtı (prob lt ıktı) kibrit tilki indichi unrsquoeffettiva dittongazione Nellrsquoultimo caso si potrebbe even-tualmente pensare a un accusativo tilkiyi
213 Monottongazione
(ey gt e) ccedilerek(le)- Per il fenomeno v Hars 337
214 Aferesi
Abbastanza frequente anche davanti a gruppi consonantici cazet ccedilıda (= t comune accedilıkta) krar ncit- nşalla sır- sırgan slup(ine) smarla- spap sta (= t comune iştah) ste- stura şın(e) şit- Puograve darsi che questo fenomeno sia dovuto almeno in parte al tramite di parlanti arabofoni
26
215 Sincope
Egrave notevole che questo fenomeno produca piugrave volte gruppi consonantici di norma ostici alla fonotattica turca bikş (sect 229) blezik blut ccediliktri darsna davcı dekş- dellik eldven etfak etkat inccediliri kurksız meclis princcedil yaukl-
216 Anaptissi
Frequentissima cibis ccedilatıla- ccedilevere ccediluluha darıccedilın(i) fehem kapılıbaga ka-rılangıccedil katıran kısırak kıtılık koyuruk mahaladıs matamura mederes ecc
217 Prostesi
Solo due esempi erende (per il timbro vocalico e- cfr Carr 21) ileman (col der ilemanlık) Va notata lrsquoassenza di vocale prostetica davanti alle voci drsquoac-catto inizianti con s + consonante La forma uyut- (= t comune yut-) non ha chiare spiegazioni
22 Consonantismo
221 Sonorizzazionedesonorizzazione
(b gt p) apana arapa iperşim kapran sapun (alcune di queste forme sor-dizzate si riscontrano nel t dialettale v i lemmi) Il fenomeno egrave attestato anche negli arabismi maghrebini rahpa voype
(p gt b) dobuz A differenza di quanto sovente si registra in osm comune i grecismi documentati dal F mantengono la bilabiale sorda sia nei nomi comuni (piper stuumlpi) sia nei toponimi (İgripoz Kıprıs Trapulus) Cfr an-che Anapol(i) rispetto allrsquoAnabulu del Molino
(d ~ t) (ada) davşan beten dobuz haznatar katıncık katır katife mahaladıs marta ret et- talak testersup1 tegine tevter
(c gt ccedil) accediler (lt acer sect 211c)
(s gt z) furzat zerdar zuumlnbuumll
(g gt k) kacirc kacircace kaba kavka kayr kayraumlt kuumllge
(k gt g) bıyıg ccedilagır ccediligirge goumlmo guftegor sıg sıg
27appunti linguistici
222 Palatalizzazionevelarizzazione
(k gt ccedil) ccediliskan- ccediliskancı ccediluumlfli pirccedilel (v il commento a rarr pergel)V infra
(g gt c) acer acer(si) cuumlzel (~ guumlzel) enceme (~ engeme) nacaumlgan Lrsquoeffettiva realizzazione di questi due processi di palatalizzazione (cfr anche i casi segnalati a rarr doumlg- goumllge) egrave comunque sub judice poicheacute come egrave confer-mato da esempi paralleli nel testo italiano il F pare scrivere talora cg al posto di chgh
(g gt y) Frequente baumlzıryan beyen- ccediliy dey- diynek eylen- peryaumlnde şaumlyirtsup2 yad(i)yar yece yeccedilende yelimkara yendi(si) yerccedilek ecc
(ccedil gt k) bik- (~ biccedil-) forse dovuto a ipercorrezione
(y gt g) gemiş gıl gıldız gırla- gilek guumlklet- guumlreksiz Per kilik sect 2210a
223 Labiovelarizzazione
Un tratto caratteristico del turco lsquobarbarescorsquo documentato dal F egrave lrsquoabba-stanza frequente passaggio a w della v intervocalica1 seguita da a e notata come ltgugt dal gesuita messinese awa awan awara awaz ba(k)ccedil(a)wan dawar kowa kowan tawa yawaş (e derivati) Nel caso di zaumlwiya (= osm zaviye) egrave certa una mutuazione diretta dallrsquoarabo maghrebino anche in virtugrave del significato (v il commento al lemma) Bombaci 215 scrive laquoEssendo im-probabile che in codesti casi si tratti di una labiovelare bisognerebbe pensare ad un indebolimento della v verso ṷ comprensibile in territorio arabofono o piuttosto ad una bilabialeraquo Ma tale lsquoindebolimento della v verso ṷrsquo per usare le parole del Maestro egrave giagrave a nostro parere indice di un processo di labiove-larizzazione
223a Un chiaro esempio di labiovelarizzazione di unrsquoapprossimante palatale egrave dato da sowka (lt soyka)
224 Altre variazioni consonantiche
(gġ gt v) avostos ccediluumlvuumlr duumlvme yovur- Spesso tende a dileguarsi (sect 227)
(g gt h) ownruha
1 Nel Dialogo se ne riscontra un esempio anche in posizione iniziale (v rarr vaktı hoş ol- nel nostro corpus) evidentemente come fenomeno di sandhi
28
(k gt h) mahaladıs (lt makna-)
(h gt kg) guftegor (h)akt kurma (agaccedil) nacaumlgan
(h gt v) muvtac saravoş
(ŋ gt g) uumlguumlnde (~ uumluumlnde sect 227)
(ŋ gt n) benze- benz(i) bin en inccediliri sun nsura (lt soŋra) Regolarmente nei genitivi (sect 313a)
(l gt r) suumlguumlruumln (lt suumlgruumln)
(l gt n) tuzana (lt tuzna)
(n gt l) mahaladıs (v supra)
(ccedil gt ş) avariş tarşın (~ darıccedilın(ı) sect 216)
(ş gt ccedil) ccedilalgam ccedilefteli (agaccedil)
(ş gt s) Regolarmente davanti a consonante tranne poche eccezioni barıstır- baska ccedileste feriste iskil karıstır- mesk mustuluk oumllester- pestamal piskeş ecc Un caso si registra anche a fine di parola ccedilaus
225 Assimilazione
225a Regressiva
(pg gt bg) kebgir
(kt gt (t)t) vat
(kccedil gt (ccedil)ccedil) peccedile In genere la grafia del F non permette di stabilire se tale assi-milazione abbia avuto luogo cfr akccedila bakccedila bekccedili oumlkccedile tuumlfekccedili yasakccedilı
(ks gt (s)s) pesimet
(ŋs (ngs) gt nks) sanksar
(gş gt kş) bakşıla- dekş-
(mc gt nc) kuyuncı
(md gt nd) den(de) dendi
225b Progressiva
(tv gt tf) fetfauml
(sv gt sf) ruumlsfay tasfir
(zk gt zg) rızg
29appunti linguistici
226 Dissimilazione
(pm gt pn) tepine (lt tepne)
(ft gt vt) avta evtira tevter tevtiş zivt
(gd gt kd) bokday rikdan
(ŋl gt ml) guumlmli guumlmluumlmli
(n-n gt n-l) donalma
(m-n gt m-r) şaumlmdar(r-r gt n-r) mundar
(k-k gt p-k) yuumlpsek(den)
227 Caduta
(gġ gt (v) gt Oslash) aşa bir ordan duuml(v)- (~ duumlg-) olak oumlren oumlret- suuml(v)- urla- uursız uumluumlt yamala- yamur Il fenomeno puograve interessare anche la velare sorta dalla denasalizzazione di ŋ (sect 224) oar- uumluumlnde uumluumlnden Cfr douz (= doŋuz) puar (= buŋar) nel Molino e le osservazioni di Gy Hazai in Hars 358
(v gt Oslash) Il dileguo della labiodentale sonora egrave particolarmente frequente in po-sizione intervocalica se almeno una delle vocali egrave arrotondata come egrave ben attestato nei testi in trascrizione e ne riscontriamo un paio di esempi anche in posizione iniziale hem (lt vehm) usul (lt vusul)
(h gt Oslash) Fenomeno estremamente diffuso in tutte le posizioni allrsquoinizio di parola abs(a) acet akik alka amur anda arba arman ecc allrsquointerno aar aauml anatar atapot ccedilua daa kacircace kacircma kape ecc a fine parola guumlna kacirc kadauml nikacirc padişapadeşa perda saba ecc
(y gt Oslash) Frequentemente allrsquoinizio di parola aban aka alver- apış- aumlrat- elpeze engec ıgın ık- ılan ımurtaimurta ırt- igit ecc In posizione in-tervocalica il dileguo egrave attestato in velaet (~ velayet) e pressocheacute regolar-mente nei dativi apanaa buluşmaa damlaa gemia guumlme (lt guumlmmeye) kapıa keraa kocaa martaa le poche eccezioni sono Allaya (~ Allaa) avaya (ricostruito erroneamente su ava v rarr av) aynaya paaya
(t gt Oslash) hazmekacircr ras gel- tendiriz
(k gt Oslash) ccedilıda (sect 214) pezevenlik
(s gt Oslash) elistra
(r gt Oslash) ccedilikin
30
(n gt Oslash) danışma
(l gt Oslash) yaŋış
228 Epentesiepitesi
Contrariamente a quanto documentato da altri Transkriptionstexte nel corpus del F le consonanti epentetiche sono poco frequenti n in ninşan enimşeri (lt heminşeri) k in akşıla- r in ccedilarşıt rurzname varzgeccedil-Suoni nasali o vibranti riguardano anche i casi di epitesi lukuman yarasaumln zirem oumltuumlruumlr
229 Metatesi
Piuttosto frequente bakşıla- berahal bikş (lt bikiş lt beşik) eminşeri (sect 228) iperşim izma katrekakatrıka (baluk) kruşun kuumlfrez maharma mahlum (sect 2212) masalat micaz nsura (sect 224) ownruha sahba sarınccedil sılan- sılat- siha şuumlbefli teter- trup yunk (lt uyn(a)k) In casi come hamak hesan hetiyar non sappiamo se si tratti di una vera metatesi o non piuttosto dei feno-meni descritti ai sectsect 227 2210
2210 Prostesi
Con estrema frequenza il F antepone il grafema h- alle parole inizianti per vocale Come giagrave a suo tempo aveva supposto il Bombaci egrave molto probabile che ciograve costituisca solo un vezzo grafico dovuto forse in parte a una reazione ipercorrettistica alla caduta di h (sect 227)
2210a Abbiamo due esempi di y- prostetica yaklaş- (~ aklaş lt haklaş-) yengiş (v il lemma) cfranche kilik (= t comune ilik) lt yilik con susseguenti velarizzazione (sect 222) e desonorizzazione (sect 221)
2211 Aplologia
Gli esempi che ci paiono dovuti a questo fenomeno sono iptidan skacirct şila- uslık yecek
31appunti linguistici
2212 Resa dellrsquolsquoayn
Come egrave diffuso nel turco popolare il F testimonia diversi esempi di Lautsub-stitution dellrsquoocclusiva glottidale araba sia con h kıtha lahl mahlum (lt malsquomul) mısırahmısrha sia con vocale muucize nece (v il lemma) niamet
3 ndash morfologIA
31 Nome
311 Aggiunta di materiale morfemico
311a Molti lemmi appaiono registrati non al caso assoluto ma col suffisso possessivo di terza persona acersi adı artanı asılı asumı beli benzi borcı boynu burnu ciddi ccedilevermesi guumlmli ilmi islupi kuumlyuuml meski owglı ecc
311b Per quanto riguarda gli altri morfemi sono attestati alcuni esempi di errata aggiunta del locativo dende (dato come lemma = t comune dem) ahir-da (rarr ahir) yerde (rarr baluk) uno anche di dativo absa Nel caso di papa(y)ı (rarr Rim papa) egrave presumibile che la parola sia posta allrsquoaccusativo (v perograve il commento al lemma)
312 Ipercorrettismo
Abbastanza frequente egrave il fenomeno inverso di quello illustrato precedente-mente cioegrave la caduta ipercorrettistica della vocale finale scambiata per un morfo grammaticale ag bileg celal dir furgat karş kaşak konş kur orat tecirip terez testersup2 toumluumlb
313 Suffissi di caso
313a Il genitivo che ha sempre vocalismo labiale giagrave presenta costante-mente la nasale develarizzata sia nei sostantivi (agaccedilleruumln Allaun geminuumln padişanun) sia nei pronomi (bunun senuumln olnununun [= onun] sezuumln) Si noti come diversamente che per Alla(h) il F usi per padişa(h) il suff post-vocalico -nun
32
313b Lrsquoaccusativo ha attestazioni limitate e abbastanza curiosamente due di queste riguardano sintagmi in cui lrsquooggetto egrave indefinito (başı kaldır- uumlmuumlri yeccedilin- [= oumlmuumlr geccedilir-]) mentre in altri casi lrsquooggetto definito egrave privo di mar-ca (p es suumlzuumlm [= soumlzuumlm] doumlnduumlr-)
313c Lrsquouso dei casi locali risulta sufficientemente corretto a differenza p es di quanto si riscontra nel Carradori Abbiamo notato un solo esempio di locativo al posto del dativo absda ko- (e si noti che la forma absa egrave data come lemma sect 311b) nel caso di baş uumlstuumlnde (per il regolare uumlstuumlne) non si puograve escludere che si tratti di una var parlataPer la caduta di y nel suff dativale -yA v sect 227
314 Suffissi possessivi
In generale i suffissi possessivi appaiono morfologicamente corretti Solo per il Px di 3deg singolare segnaliamo un paio di casi di doppio suffisso furnusı (prob costruito dal F su furnu dato come lemma) dişisi (sect 412a)
314a Nel belirtili tamlama il secondo elemento si presenta spesso non-marcato come egrave ben documentato in osmanlı ada davşan agaz ot balmum besleme kızowglan ccedilukur yer digirmen taş domuz yaġ fildiş guumll macun guumll su nasar et şarap bok topot ecc cosigrave pure tutti i sintagmi formati con agaccedil (alma a armut a ccedilam a ecc) e con baluk (ılan b katrekakatrıka b kefal b ecc) Per i casi di inversione sintattica sect 412a
314b Troviamo due esempi di mancanza di marcatura possessiva anche nel-la lsquobaşıbozuk constructionrsquo (secondo la definizione di Lewis 255) baş buumlyuumlk lsquosuperborsquo goumlz accedilık lsquodiligentersquo di contro ai regolari başı devletli başı pek beli bukulmış kel başı (per lrsquoinversione sect 412b)
315 Suffissi di derivazione
Come egrave usuale in turco i derivati sono formati soprattutto col morfo polifun-zionale +lIklUk lrsquoaggettivale +lI gli agentivi +CI -IcI il diminutivo +CIk il caritivo +sIz Si noti che tutti questi suffissi hanno costantemente il vocali-smo non-labiale con la sola eccezione di +lIklUk che presenta qualche caso di vocalismo labiale kuşluk mustuluk otuluk
315a Si riscontrano tre occorrenze del suff +CAsInA (nel F sempre +ccedile-sine) usato per formare derivati denominali corrispondenti ad avverbi italiani (Deny 646 Lewis 195) arabccedilesine sertccedilesine yawaşccedilesine
33appunti linguistici
315b Fra il materiale ferragutiano egrave inoltre di notevole interesse la voce dukundı (= dokundı) lsquoscoglio nel marersquo che non puograve essere altro che un der in -DI (per lrsquoaspetto morfologico v Korkmaz 172 per ulteriori esempi v Carr 29) del verbo dokun- lsquourtarersquo Lrsquoimmagine sottesa egrave lsquoqualcosa contro cui va a urtare la naversquo
32 Verbo
321 Tempi e modi
3211 AoristoCome forma-base del verbo in corrispondenza dellrsquoinfinito italiano il F dagrave la prima (o terza nei casi di verbo impersonale) persona dellrsquoaoristo (cfr Argenti e Carradori) In linea generale queste forme aoristali dagravenno lrsquoimpressione di sufficiente correttezza grammaticale contrariamente p es a quanto si puograve no-tare nel Carradori Egrave pure attestato un negativo di 1ordf persona tutmam (rarr soumlz) che rimarchevolmente presenta giagrave la forma del turco moderno in luogo dellrsquoosm classico -mazımNella fraseologia troviamo inoltre due forme di 2deg persona gidersen stersen questo morfema desinenziale -sen egrave comune in ant osm (Deny 386 Carr 31)
3212 Passato definito (Belirligoumlruumllen geccedilmiş zaman)Due occorrenze una di 1degsingolare dolaştum lrsquoaltra di 1deg plurale smarladık
3213 Passato indefinito (Belirsizduyulan geccedilmiş zaman)
a) Un bellrsquoesempio ci sembra quello dato da cinden vurulmışum lsquospiritarsirsquo propr lsquo(pare che) io sia stato colpito da un ǧinnrsquo (il sintagma non risulta attestato da altre fonti a nostra conoscenza)
b) Troviamo anche un caso di aggiunta della copula al suff -mIş il che provoca la scomparsa della modalitagrave inferenziale şitilmaumlmişduumlr (= işitilmemiştir) perograve il F dagrave questa forma come equivalente a un semplice participio (rarr işitil-)
3214 ImperativoAttestate solo forme del verbo olmak gafil olma (negativo 2deg persona) ossun (= olsun) (3deg persona)
34
3215 Condizionale (Dilek-şart kipi)Lrsquounica occorrenza egrave olursa (rarr kim nice)
3216 InfinitoA differenza di altri Transkriptionstexte il dizionario del F egrave molto parco nella registrazione di forme infinitivali aksırmak lsquosternutorsquo es[ne]mek lsquobadi-gliorsquo altrimenti solo in qualche combinazione sintagmatica buluşmaa git- demek ste- guumlme (sect 227) ko-
3217 Participio presente artan(ı) (sostantivato) come elemento di sintagmi akan (su) (dil) ccedilaumllan (buġazına) ccedilalışaumln (şevk) veren (tincerauml) yapan
3218 Participio passatoDopo lrsquoaoristo egrave la forma verbale piugrave frequentemente lemmatizzata dal Ferra-guto Il vocalismo del suff -mIş non egrave mai labializzato Il suo sign egrave sempre passivo (tranne per okumış) anche se spesso nei verbi attivi manca lrsquoinfisso di passivazione
3219 Participio aoristosatılır (usato in modo solecistico rarr baluk) le altre occorrenze sono al nega-tivo accedilmaz suumlylemez uumllmez (= oumllmez)
32110 Participio futuroalacak (rarr şişe) konacak (yer) olmayacak sostantivato in (diş) ayıtlıyacak
32111 Participio personale (-DIk-DUk sıfat-fiili)sevdiġi (dato come lemma) oldu(ġu)m nel sintagma katır oldum (= kadir olduġum) kadar
32112 Gerundi (Zarf-fiiller)
a) -(y)A uumlze (= t comune yuumlze)b) -(y)ArAk uumlzerek (= t comune yuumlzerek)c) -(y)Ip asılıp dolaşıp durmayıpd) -(y)IncA doyıncaumle) -(i)ken sıccedilrarken
35appunti linguistici
322 Diatesi
3221 Passivo
a Piugrave volte un verbo morfologicamente passivo viene (erroneamente) dato dal F come traducente di un verbo italiano attivo cfr accedilıl- (rarr yuumlrek) ccedileccediliklen- sulan- tutkallan- tuzlan-
b In qualche caso si nota lrsquoestensione arbitraria dellrsquoinfisso passivante batıl- buumlyuumll- eril- şaşılmış
3222 Causativo
a Lrsquoinfisso causativo dei verbi con vocalismo labiale egrave regolarmente -DUr- mentre quello dei verbi con vocalismo non-labiale appare -Der- con le ec-cezioni di bildir- otandır- (= utandır-) Non egrave facile stabilire se tale grafia rifletta sempre la forma causativa ottomana -DAr- (Korkmaz 561-62) o se invece (come supponiamo) a volte sia una resa di -Dır- Notevoli le forme şaster- (prob -tır-) (= t comune şaşır-) yuumlstuumlr- (= t comune goumlster-)
b Con le basi verbali che lo richiedono egrave correttamente usato lrsquoinfisso -t- (per un suo impiego erroneo rarr geydir-geyduumlr- nel caso degli aoristi di rarr barıştır- karıştır- non si puograve escludere una mera aplografia lt-teacuterumgt per lt-tereacuterumgt) Talora esso egrave aggiunto in modo ridondante altunlaumlt- bilet- boyat- yuumlklet-
Morfologicamente molto dubbi sono inoltre dirit- gebet-
323 Verbum substantivum
a La prima persona ha una sola occorenza susızım
b La copula di 3deg persona egrave piuttosto frequente e ha sempre vocalismo labia-le accedilıkdur ademduumlr azdur belliduumlr blutlıdur ccedilokdur ccediloktandur dolıdur ecc
36
4 ndash SIntASSI
41 Inversione del normale ordine regressivo
411 Sintagmi non-possessivi
411a Sintagma nominaleay tamam milk ccedilok
411b Sintagma verbaleAllaha smarladık seni in- aşaa ne kadar istersen bu nested[en] yuumlz- deri Puograve darsi che questi esempi dipendano almeno in parte dalla devrik cuumlmle tipica del parlato (Lewis 238-41)
412 Sintagma possessivo
a Lrsquoinversione degli elementi del tamlama fa sigrave che la marcatura possessiva si sposti erroneamente dal determinato (tamlanan) al determinante (tamlayan) at kerası (= kira atı) et dişisi (= diş eti) hendek suyı (= su hendeġi) saccedil karısı (= karı saccedilı) yol suyı (= su yolı) Cfr esempi del tutto analoghi in Carr 35-36 (e si noti che il testo carradoriano proviene presumibilmente da fonti egiziane anchrsquoesso quindi da zona arabofona)
b Abbiamo riscontrato un caso di inversione anche nella lsquobaşıbozuk con-structionrsquo (ma qui la marcatura possessiva resta corretta) kel başı
42 Costruzioni alla persiana
Nei sintagmi che in osm lett hanno per connettore lrsquoezafat persiano questrsquoul-timo egrave mantenuto dal F in un solo esempio yevimişek(duumlr) altrove esso cade regolarmente ayvan natık ayvan gayr natık Kuds mobarek ulet (vlet) zina za(v)uk safa In un paio di casi si registra pure unrsquointeressante turchizzazione sin-tattica con ordine regressivo degli elementi Magrep Trapulus Şam Trapulus
37appunti linguistici
5 ndash leSSIco
Diamo lrsquoelenco delle voci del Dittionario di cui abbiamo trovato riscontro nelle fonti dialettali turche (comprese anche le semplici varianti della forma letteraria) e di quelle mutuate direttamente dallrsquoarabo maghrebino o da lingue europee
a) Dialettalismi aar adaş (cfr il sign) akpak alka algit- anatar apana ar-man asta avostos ayvan ccedilalgam ccedilarşıt ccedilerek ccedilikin diynek dugun du-guş duguş- gemri iccedil kapran karagan kırt kırt kıyat kuvalan- mantaka meneverek mundar nayet () olak ovarda perin ruumlzger sapun suumltlaş telli hare tendiriz tulum uccediluruk (yer) urla- uumlr- yani yaşıl kuşak yelim-kara yovur-
b) Arabismi orali (maghrebini) barra berda beynet- carafa (baluk) karakol karamanol et- () kaytun mahalle matar mersinmerzin (baluk) min bat nece rahpa riyat(a) () santarbarta satur (segnalato come lsquoaraborsquo anche dal F ed egrave lrsquounico caso) şuhudşuumlhud tunina voype zaumlwiya Per le ca-ratteristiche fonetiche prob fanno parte di questa categoria anche darsna ganima gurfa kaba matamura muna nşalla spaulu um(m)et
c) Grecismi afendi alay anatar atapot avostos avlu ccedilingane () diynek () durrakı elistra fuccedilı goumlmo guumlren halatalat katrekakatrıka (baluk) kefal kestene kiler kirez klisiya kumyon kuumlfrez laana magaze man-tar meneverek mermer mersin muşmula omuz () orat orfana organ paccedilarız peryande-dauml pesimet piper poyraspoyraz rum sandal skara skelauml skemele spinaka stakos stuumlpi suumlnger temel uumlrekauml varilvarıl vol-tasup1 yalı Per altre parole di origine greca egrave presumibile un tramite arabo o persiano flaska () furn(u) kilit musikimuziki simit
d) Italianismi barccedila bast(i)yun berber buffin dimen festa fiska (ccedilal-) fur-gat furtuna kaliyota kamara kapitan (başa) makaruna manga maryol misket pala papa salata salpa (et-) sardinasardinya (baluk) stiva tapa () tenta trinketa vardiya voltasup2 (ccedilal-)
e) Slavismi fitoz () şapka vera yonak ()
f) Iberismi aşılı milyer
g) Magiarismi macar şayka
39tabella di raffronto tra le formehellip
Non registriamo le forme che si differenziano da quelle letterarie solo per h- grafica (sect 2210) Abbiamo inserito nellrsquoelenco contrassegnandole con lrsquoasterisco le voci che hanno materiale morfemico aggiunto solo se presentano ulteriori differenze formali
aar ahır
aauml aha
aban yaban
absa habs
aceraccediler agır
acersi agrı
acet hacet
accedilan haccedilan
accedilımaz -dan accedilmaz -dan
ada davşan adatavşanı
afendi efendi
ag agu
agaz aġız
agaz ot aġız otu aka yaka
akik hakik
aklaş- haklaş-
akşıla- aşıla-
akt aht
alat halat
alayık halayık
aldacı aldayıcı
alka halka
alver- yalvar-
amaylık hamaylı
amur hamur
Anapol(i) Anabulu
anatar -cı anahtar -cı
anda handa
andan handan
apana abhane
apış- yapış-
arapa -cı araba -cı
arba harba
Tabella di raffronto tra le forme del Ferraguto e quelle del turco(-ottomano) letterario
40
aumlrat- -cı yarat- -ıcı
arman harman
asıl (et- ol-) hasıl (et- ol-)
asta -lık hasta -lık
asumı hısım
aşa aşaġa
atapot ahtapotıhtapot
atriccediluumln hatrı iccediluumln
auccedil havuccedil
avariş havaric
avıcı avcı
avla- havla-
avostos aġostos
avta hafta
awa hava
awan havan
awara avare
awaz avaz
ayran hayran
ayvan hayvan
azır -la- hazır -la-
babuccedil papucpabuc
bakaraccedil bakraccedil
ba(k)ccedila baġccedilabahccedile
ba(k)ccedil(a)wan baġccedilavan
bakşıla- baġışla-
balmum balmumı
barıstır- barıştır-
baska -ce başka -ca
batul batıl
baumlzıryan -lık bazırgacircn -lık
berahal beherhal
besile- -me besle- -me
beten beden
beyen- begen-
beynet- beyn-
bezuumlm bizuumlm
bıyıg bıyık
bik- biccedil-
bikş beşik
bileg bilegi
bir ordan bir oġurdan
blezik bilezik
blut -len- -lı bulut -lan- -lı
bokday bogday
bolanık bulanık
bolaş- bulaş-
bolaşık bulaşık
borcılı borclı
boz buz
bozol- bozul-
bugaz -la- boġaz -la-
buccedilak bıccedilak
bugu -le- boumlgiboumlguuml -le-
bukulmış buumlkuumllmiş
bu yuumln buguumln
buumlcek boumlcek
buumlluumlk boumlluumlk
buumlylesine boumlylesine
cazet icazet
celasın cılasın
cibis cibs
ciddi cedd
Cinuviz Ceneviz
Cizayir Cezayir
cuap cevap
cuma cemaat
cuumlmert -lik coumlmert -lik
cuumlzel -lik guumlzel -lik
ccedilagır ccedilakır
ccedilalgam şalgam
41tabella di raffronto tra le formehellip
ccedilarşa ccedilarşı
ccedilarşıt ccedilaşıt
ccedilatıla(t)- ccedilatla(t)-
ccedilaumlkşır ccedilakşır
ccedilaumll- ccedilal-
ccedilaumlnak ccedilanak
ccedilefteli (agaccedil) şefteli (aġaccedil)
ccedilekerdek ccedilekirdek
ccedilerek ccedileyrek
ccedilerekle- ccedileyrekle-
ccedileste ccedileşte
ccedileşimet ccedileşme
ccedilever- ccedilevir-
ccedilevere ccedilevre
ccedilevermesi ccedilevirme
ccedileyne- ccediliyne-
ccedilez- ccediloumlz-
ccedilıda accedilıkta
ccediliġ ccediliy
ccediligirge ccedilekirge
ccedilik- ccedilek-
ccedilikil- ccedilekil-
ccedilikin ccedilirkin
ccedilikinlik ccedilirkinlik
ccedilikş- ccedilekiş-
ccediliktri ccedilektiri
ccediliskan- kıskan-
ccediliskancı kıskanccedil
ccediloviccediloumlvi ccedilivi
ccedilua ccediluha
ccedilual ccediluval
ccedilualdız ccediluvaldız
ccedilubansup1 ccedilıban
ccedilubansup2 ccediloban
ccediluluha ccedilulha
ccediluplak ccedilıplak
ccediluumlfli kuumlfluuml
ccediluumlmlek ccediloumlmlek
ccediluumlvuumlr ccediloumlguumlr
daa daha
dalap et- talep et-
danışma danışman
darıccedilını tarccedilın
darsna tersane
daul davul
davcı davacı
davşan tavşan
dawar davar
dekş- degiş-
dekster- degiştir-
deli kan delikanlı
dellik delilik
dende dem
dendi de imdi
devit divit
devşer- devşir-
dey- deg-
digirmen -ci degirmen -ci
dillal tellaldellal
dimen duumlmen
dir deri
dirin derin
dirit- dirilt-
divit devit
diyne- diŋle-
diynek deg(e)nek
dobuz topuz
donalma donanma
dowrı (et-) dogrı (et-)
dowrılık dogrılık
doumlrtıncıdortıncı doumlrduumlncuumldoumlrdinci
doumlşet- duumlşet-
duar duvar
42
dugan doġan
dugun duumlguumln
duguş doumlguumlş
duguş- doumlguumlş-
dukan- dokan-
dumag damak
duumlg-duuml(v)- doumlg-
duumlk- doumlk-
duumlken duumlkacircn
duumlkuumll- doumlkuumll-
duumln- doumln-
duumlnduumlr- doumlnduumlr-
duumlşet- doumlşet-
duumlvmesup1 duumlgme
duumlvmesup2 duumlguumlm
eblis iblis
ekim hekim
ekiyat et- hikacircyet et-
ela ehl
eldven eldiven
elistra silistra
elpeze yelpaze
endek hendek
engec yengec
engemeenceme hengacircme
enimşeri hemşeri
ep hep
er her
erende rende
etfak (et- ol-) ittifak (et- ol-)
et(i)kat et- itikat et-
etkatsız itikatsız
evilkinden ev(v)elden
evtira iftira
ezdra ejderha
fehem fehm
ferecauml ferace
feriste ferişte
fetfauml fetva
furgat fırkata
furn(u) furun
furtuna fırtına
furzat fursat
galof gılaf
ganima ganimet
gemiş yemiş
geter- getuumlr-
gıl yıl
gıldız -lı yıldız -lı
gırla- ırla-gilek yelek
goumlmo koumlmi
guftegor koumlftehor
guumlccedil goumlccedil
guumlccedil- goumlccedil-
guumlk goumlk
guumlklet- yuumlklet-
guumlluuml[k] goumlluumlk
guumlm- goumlm-
guumlmlek goumlmlek
guumlmli goumlŋuumll
guumlmluumlmli goumlŋuumllluuml
guumlna guumlnah
guumlnaker guumlnahkacircr
guumlr- goumlr-
guumlreksiz yuumlreksiz
guumlz goumlz
guumlz yaşı goumlz yaşı
guumlzet- goumlzet-
guumlzlik goumlzluumlk
43tabella di raffronto tra le formehellip
hadum (et-) hadım (et-)
hamak ahmak
hanzır hınzır
harsız -lık hırsız -lık
havan ellik havan eli
hazane hazine
hazmet (et-) hızmet (et-)
hazmekacircr hızmetkacircr
haznatar haznedar
hekmet hikmet
hem vehm
hesan ihsan
hetiyar ihtiyar
hinduba hindiba
hormet hurmet
ıgın yıgın
ık- -ıl- yık- -ıl-
ıkıcı yıkıcı
ılan yılan
ılan baluk yılan b
ımurtaimurta yumurta
ınccedilikirikenccedili- ınccedilkirik
ırt- yırt-
iccedil hiccedil
igit yigit
Igripoz Eġriboz
ikşi -lik ekşi -lik
ileman -lık liman -lık
inatıcı inatccedilı
iŋ- yeŋ-
inccediliri yeŋiccedileri
ingliz ingiliz
iŋi yeŋi
inkacircr hunkacircrhuumlnkacircr
iperşimipirşim ibrişim
iptidan iptidadan
isab et- hisab et-
isar hisar
iski (ol-) eski (ol-)
iskil -li -len- işkil -li -len-
islupi uumlslup
işek eşek
işek arısı eşek arısı
iyle- eyle-
iyne iġne
izma (et-) imza (et-)
kacirc gacirch
kacircace gacirchice
kacircat kıyat kacircġit
kaba gabe
kadauml kadeh
kalon kalınkalun
kacircma kemha
kape kahpe
kapılıbaġa kaplıbaġa
kapitan başa kaptanpaşa
kapran -lık kabran -lık
karancauml karınca
karılangıc kırlangıccedil
karıster- karıştır-
karonfil karanfil
kasabanauml kasabhane
kaskan- kıskan-
kaş- kaşı-
kaşak kaşagı
katalan- katlan-
katıncık kadıncık
katır kadır
katıran katran
katife kadife
katreka-ıka baluk kadırga b
44
katur -cı katır -cı
kavka (et-) kavga (et-)
ka(v)ul et- kavl et- kayr gayr
kayraumlt -li gayret -li
kebgir kepgir
kele kehle
kemence kemanccedilekemance
kera -ci kira -ci
keremilla kerem eyle
kestenkeler kertenkeler
Kıprıs Kıbrıs
kısırak kısrak
kıskınmaklık kıskanmaklık
kıtha kıta
kıtı ıkd
kıtılık kıtlık
kız owglan kız oġlan
kilik ilik
kiyccedili keccedili
klisiya kilise
koffa kuumlffe
kolauz kulavuz
komulda(n)- kımılda(n)-
konş konşu
konuklı (et-) konuklık (et-)
kovat kuvvet
kowa kova
kowan kovan
koyuruk kuyruk
kozı kuzı
krar et- ikrar et-
kruşun -la- kurşun -la-
kuccediluk kuumlccediluumlk
kudoş -lık kodoş -lık
Kuds mobarek Kuds-i muumlbarek
kuk- kok-
kukurt kuumlkuumlrt
kukusı koku
kulay -ına kolay -ına
kum kom
kumyon kimyon
kur kuru
kurk- kork-
kurksız korkusız
kurkut- korkut-
kurma (agaccedil) hurma (aġacı)
kuvalak kovalak
kuvalan- kovalan-
kuyuncı kuyumcı
kuumlfrez koumlrfez
kuumlk koumlk
kuumllge goumllge
kuumlmuumlr koumlmuumlr
kuumlpek koumlpek
kuumlpre koumlpri
kuumlr (et- ol-) koumlr (et- ol-)
kuumlrpek kirpik
kuumlstek -le- koumlstek -le-
kuumlyuuml koumly
laana lahana
lahl lal
lakardı (et-) lakırdı (et-)
lukuman lokma
Magrep MaġrebMaġrib
Magrep Trapulus Tırabolos-i ġarb
mahabet (et-) muhabbet (et-)
mahaladıs taş mıknatıs t
maharma mahrama
ma(h)na bahane
makaruna makarna
mahlum mamul
45tabella di raffronto tra le formehellip
marta marda
masalat (et-) maslahat (et-)
matamura matmuumlret
mbare bari
mbarek muumlbarek
mecilis meclis
mederes medrese
melehem melhem
meneverek menevrek
meruumletinden muumlruuml(vv)et
meski meşk
mevulut mevlut
meyana -cı meyhane -ci
mısırah mısrha mısra
micaz mizac
miktup mektup
morat murad
mukayer mukarrer
muna muuml(uuml)net
mundar (et-) murdar (et-)
musabet (et-) musahabet (et-)
mustar mastar
mustuluk muştuluk
musuluk musluk
muşırıp maşrık
mutubak mutfak
muucize mucize
muvtac muhtac
muumlrikep muumlrekkep
muumlrikep baluk muumlrekkep b
muumlsuumllman muumlsluumlman
muumlzever muumlzevir
nacaumlgan nagehan
nasar et nasır eti
naut nohut
nayet niyet
nemert -lik namerd -lik
niamet nimet
nikacirc nikacirch
ncit- incit-
ninşan nişan
nsura soŋra
nşalla inşallah
nuumlbet -ci noumlbet -ccedili
oar- oŋar-
okum (et-) hukmhuumlk(uuml)m (et-)
olak oġlak
oların onlarıŋ
olnun onuŋ
onut- unut-
orat (et-) horata (et-)
oratacı horatacı
osta usta
oş (et-) hoş (et-)
otan- -dır- utan- -dır-
otuluk otluk
ovarda hovarda
owglan oġlan
owglı oġul
owlancık oġlancık
ownruha oŋurga
oy- uy-
oyan -sız uyan -sız
oyan- -dır- uyan- -dır-
oyu- uyu-
oyuku uyku
ozak uzak
ozan- uzan-
ozat- uzat-
ozun uzun oumllester- uumlleştir-
46
oumlren- oumlġren-
oumlret- oumlgret-
oumlte yuumln oumlte guumln
oumltuumlruumlr oumltuumlruuml
oumlzaumlngi uumlzengi
paa -lı paha -lı
paccedilavur paccedilavra
padişapadeşa padişah
pastarma pastırma
peccedile pekccedile
peket- pekit-
perda et- perdah et-
peryaumlnde-dauml pergende
pesimet peksimet
peşembe perşembe
peyriz pehrizperhiz
pestamal peştemal
peşembe perşembe
pezevenlik pezevenklik
pincerauml pencere
piper biber
pirccedilel pergel
piskeş peşkeş
pişer- pişir-
piyner peyner
princcedil pirinccedil
rahbi rabbi
rain rehin
ras gel- rast gel-
rat rad
raya reaya
rayet (et-) riayet (et-)
renccediliper -lik renccedilper -lik
ret et- redd et-
rızg rızk
rik rig
rikdan rigdan
Ruma Roma Rum Rim
Ruma papayı Rim papa
rurzname ruzname
ruzger ruzgacircr
ruumlsfay ruumlsvay
saan sehni sahan
sabı sahib
saba sahba sabah
salkam salkım
sanksar saŋsar
sapun sabun
saramusak sarmısak
saravoş -lık sarhoş -luk
sarınccedil sarnıccedil
satiyan sahtiyan
sauk (et- ol-) so(v)uk (et- ol-)
sauklık so(v)ukluk
seelce sehelce
segil siġil
sencir zincir
seni sini
serenk sireng
sezuumln sizuumlŋ
sıccedilış- succedilı-
sıg sıg sık sık
sılan- ıslan-
sılat- ıslat-
sır- ısır-
sırgan ısırgan
sigirt- seġirt-
siha (et-) siyah (et-)
sirccedile serccedile
siyir et- sey(i)r et-
Skanderiya İskenderiye
47tabella di raffronto tra le formehellip
skara ıskara
skacirct (et-) şikacircyat (et-)
skacirctla- şikacircyatla-
skelauml iskele
skembe işkembe
skemele iskemle
skence (et-) işkence (et-)
slupine uumlslup
smarla- ısmarla-
sowka soyka
spailik sipahilik
spap esvabespab
spat et- ispat et-
spaulu ıspavlı
spinaka ıspanak
sta iştah
stakos ıstakos
Stambol İstanbul
ste- iste-
stiva istif
stura ustura
stuumlpi uumlstuumlbi
sucak sıcak
suf sof
sufita softa
sufra sofra
sugan soġan
suk- sok-
sulak solak
sun soŋ
sur- sor-
sutara -lı -sız sitara -lı -sız
suyun- soyun-
suumlguumlruumln suumlgluumln
suumlk- soumlk-
suumltlaş suumltluumlsuumldluuml aş
suuml(v)- soumlg-
suumlyle- -mez soumlyle- -mez
suumlyleş- soumlyleş-
suumlyuumlnduumlr- soumlyuumlnduumlr-
suumlz soumlz
şahad -lık şahid -lik
Şam Trapulus Tırabolos-i şam
şarat şeriat
şaskın şaşkın
şastır- şaşır-
şaumlmdar şamdan
şaumlyirtsup1 şair
şaumlyirtsup2 şagirdşakirt
şeher -li şehir -li
şeid şehid
şıne ışın
şiker şeker
şikil şekil
şila- şoumllelen-
simden gerek şimden geruuml
şit- şitil- işit- işitil-
şuumlbe şuumlbhe
şuumlbefli şuumlbheli
talak dalak
tamakacircr -lık tamahkacircr -lık
Taŋarı Taŋrı
tarnak tırnak
tarşın tarccedilın
tasfir tasvir
tata bit tahtabit
tatılı (et-) tatlı (et-)
tauk kuş ta(v)us
tawa tava
tayz toz
tecirip (et-) tecribe (et-)
tegine dikine
48
tembi (et-) tembih (et-)
tena -ce tenha -ce
tendiriz -lik tenduumlruumlst -luumlk
tepesi tepsi
tepine tepme
terez terazi
tesbi (agaccedil) tesbih (aġacı)
testersup1 destur
testersup2 testere
teter- titre-
teteriş titreyiş
tevter defter
tevtiş et- teftiş et-
tezgacircr tezgacirch
tincerauml tencere
tokumak tokmak
topot top otu
towbra torba
toumluumlb et- toumlvbe et-
trup turp
tukur- tuumlkuumlr-
tukuruk tuumlkuumlruumlk
tututur- tuttur-
tuzana tuzla
uculı uclı
udun -cı odun -cı
ulefeuumllefe ulufe
ulet (vlet) zina veled-i zina
um(m)et umumiyet
umuşak -lık yumuşak -lık
undan ondan
unkacircruumlnkacircr hunkacircrhuumlnkacircr
urla- oġurla-
usul vusul
uyna- oyna-
uynu oyun
uyut- yut-
uursız oġursız
uzur (et-) huzur (et-)
uumlduumlnccedil ver- oumlduumlnccedil ver-
uumlfuumlr- oumlfuumlr-
uumlgey oumlgey
uumlge(y)ik oumlge(y)ik
uumlguumlnde uumluumlnde oumlŋuumlnde
uuml(k)ccedile oumlkccedile
uumlke -len- -li oumlke -len- -li
uumlksiz oumlksuumlz
uumlksuumlruumlk oumlksuumlruumlk
uumll- oumll-
uumllmez oumllmez
uumllccedil- oumllccedil-
uumllccedilek oumllccedilek
uumllduumlr- oumllduumlr-
uumllisi oumlli
uumlmuumlr oumlmuumlr
uumlp- oumlp-
uumlr- oumlr-
uumlrdek oumlrdek
uumlrekauml oumlreke
uumlrt- oumlrt-
uumlruumlmce oumlruumlmcek
uumlt oumld
uumltuumlş oumltuumlş
uumluumlnden oumlŋuumlnden
uumluumlt (ver-) oumlguumlt (ver-)
uumlyle oumlyle
uumlz- yuumlz-sup1
vatı vak(i)t
vela(y)et vilayet
verane virane
vezine vezne
49tabella di raffronto tra le formehellip
yad(i)yar yadigacircr
yaklaş- haklaş-
yalınuz yalnız
yamala- yaġmala-
yamur yaġmur
yaŋış yaŋlış
yani (et-) yahni (et-)
yaran yarın
yarasaumln yarasa
yaşıl yeşil
yaukl-yakul- ya(v)ukul-
yawaş (et-) yavaş (et-)
yawaşlan- yavaşlan-
yawaşlık yavaşlık
yazlı yuumlzluuml
yece gece
yecek yeyecek
yeccedilende geccedilende
yelimkara gelimkara (t dial)yendi(si) gendi(si)
yerccedilek gerccedilek
yerek gerek
yevim-i şek yevm-i şek
yit yigit
yolar yular
yonus baluk yonos b
yorol- yorul-
yova yuva
yovur- yoġur-
yunk oynak
yuumlbek goumlbek
yuumlc guumlc
yuumlguumls goumlguumls
yuumln guumln
yuumlnduumlr- goumlnduumlr-
yuumlnduumlz guumlnduumlz
yuumlpsek yuumlksek
yuumlstuumlr- goumlster-
yuumlvde goumlvde
zamet zahmet
zanat -ccedilı zanaat -ccedilı
za(v)uk safa zevk-u safa
zayt yag zeyt yaġı
zeer -le- zehir -le-
zerdar serdar
ziameti zeamet
zirem zira
zirre zerre
zivt -le- zift -le-
zuumlmuumlruumlt taş zuumlmruumlt t
zuumlnbuumll suumlmbuumll
Corpus lessicale turco
52
A
abhane (apanaacute) lsquochiauica di bruttezzarsquo (68v) abhaneye git- (apanaa ghideacuterum) lsquoandar del corporsquo (61r) bull Osm lsquolatrinarsquo (Men 17) Per la forma del F cfr apane lsquonecessariorsquo (VN 61) t dial apana lsquoapteshane helacircrsquo (DS 283)
acep (ageacutep) lsquomarauigliarsquo (97r)acep ol- (ageacutep holuacuterum) lsquoammirarersquo (61r) lsquomarauigliarsirsquo (97r) bull Cfr acap et-
(agiap ederum) lsquoammirare maruigliarsirsquo (Carr 48)acı (agiacute) lsquoamarorsquo (60v) rarr suacı ol- (agiacute holuacuterum) lsquoamareggiarersquo (60v)acılık (agiliacutec) lsquoamarezzarsquo (60v)accedil- (acciaacuterum) lsquoaprirersquo (62r) lsquodiscoprirersquo (74r) lsquomanifestare palesarersquo (97r)
lsquoscoprire scouerchiarersquo (110r) rarr fal accedil- goumlz yuumlrekaccedilmaz ko- (accimaacutes coacuterum) lsquodissimularersquo (74r) bull Osm lsquoidrsquo (Men 65)accedilmazdan (accimasdaacuten) lsquodi nascostorsquo (73v) lsquodissimulatamentersquo (74r) lsquoin se-
cretorsquo (94r) bull Osm lsquosenza scuoprirsi senza far finta di nientersquo (Men 65)accedilık rarr goumlzaccedilıkta (cidaacute) lsquoal serenorsquo (60v) bull Tml lsquooutdoors in the open airrsquo (Redhsup2 7) sectsect
214 227accedilıl- (accilaacuterum) lsquoaprirsirsquo (62r)accedillık accedillıġum var (acciliacutegum vaacuter) lsquohauer famersquo (92r) accedillıktan oumll- (accilictaacuten
vluacuterum) lsquomorirsi di famersquo (98v)ad (adiacute) lsquofama nomersquo (76v) rarr ccedilek-ada (adaacute) lsquoisolarsquo (94v) rarr Kıbrıs adası Malta adası Rodos adasıada tavşanı (adaacute dausciaacuten) lsquoconiglio animalersquo (70v) bull Tml adatavşanı lsquoEu-
ropean rabbit cony Oryctolagus cuniculusrsquo (Redhsup2 12) In Men 107 tro-viamo la forma diminutiva ada tavşancıġı
adam adem (adeacutem) lsquohuomorsquo (92r) eyi ademduumlr (eacutei adeacutemdur) lsquoegrave buono huo-morsquo (75v) rarr aġır fitoz horatacı kadir pek şevkli
53corpus lessicale turco
adaş (adaacutesc) lsquocompagnorsquo (70r) bull Osm tml lsquonamesakersquo (Redhsup2 12) t dial lsquodost arkadaşrsquo (DS 64)
adet (adeacutet) lsquocostume usanzarsquo (71v) lsquosolitorsquo (112r)af et- (af edeacuterum) lsquoperdonarersquo (103v)af(i)yun (afiuacuten) rsquoapio herbarsquo (62r) bull La forma afiyun egrave data da Men 326
Il F ha palesemente confuso i termini italiani ap(p)io lsquosedanorsquo e op(p)io forse avragrave chiesto a un informatore laquoCome si dice apioraquo e costui avragrave capito opio
aġ (aacuteg) lsquorete da cacciarsquo (107v)aġa (agaacute) lsquocapitanorsquo (67r) rarr hisar yeniccedileriaġaccedil (agaacutecc) lsquoalberorsquo (59v) uzun aġaccedil (osuacuten agaacutecc) lsquoperticarsquo (103v) rarr alma a
armut a ccedilam a erik a hurma a goumllge incir a kavun a koz a mersin a pelit a sakız a servi a şefteli a tesbih a uumlvez a zeytun aġacı
agıl (aghiacutel) lsquomandra ouilersquo (96v)aġır (ageacuter) lsquograue pesantersquo (91r) aġir adam (agheacuter adaacutem) lsquocostante huomo
fermorsquo (70v) aġır guumln (agheacuter iuacuten) lsquogiorno di festarsquo (90r) aġır iş (aceacuter iacutesc) lsquoimportante cosarsquo (93r) aġır yuumlk (agheacuter iuacuteg) lsquopesantersquo [manca la traduzione di yuumlk] (104r) bull sectsect 221 222 Per il sintagma con guumln cfr aġır guumln lsquogior-no festivorsquo (Dede Korkut 331) lsquofestarsquo (aghir ghiun Mol 145) v anche rarr yoz guumln
agır- (aghereacuterum) lsquoragliare proprio dellrsquoasinorsquo (107r) bull Osm agırmakaŋırmak lsquoragghiarersquo (Men 302)
aġız (agaacutes) lsquoboccarsquo (65r) aġzına ko- (agasinaacute coacuterum) lsquoimboccarersquo (92v) bull Cfr aġaz (aghaz) lsquoboccarsquo (Carr 51) t dial ağaz lsquoağızrsquo (DS 85)
aġız otı (agaacutes oacutet) lsquopoluerino poluere minutarsquo (105r) bull Osm lsquopoluere finissimarsquo (Men 303)
aġla- (aglaacuterum) lsquopiangerersquo (104r)aġostos ayı (auostoacutes aacutei) lsquoagosto il mesersquo (59r) bull T dial avostos (Sym GL 173)
avustos avustoz lsquoağustosrsquo (TTAS)agrı (agersiacute) lsquodoglia dolorersquo baş agrısı (baacutesc agersiacute) lsquodoglia di testarsquo diş
agrısı (diacutesc agersiacute) lsquodoglia di dentirsquo karın agrısı (carn agersiacute) lsquodoglia di ventrersquo (74v) rarr inceagrı bull Cfr agırsı (aghersi) lsquodolore duolo extrinsecorsquo (Arg 28) sectsect 222 311a
agrı- (agreacuterum) lsquodolersirsquo (74v)agu (aacuteg) lsquotossicorsquo (115v) bull sect 312aha (aeacute) lsquoecco aduerbiorsquo (75v) bull Osm t dial lsquoiştersquo (TS 62 DS 121)ahccedilıaşccedilı (acciacute1) lsquocuocorsquo (72r) bull Cfr osm t dial asccedilı lsquochuoco quocorsquo (astci
astcj Arg 37) lsquoaşccedilırsquo (DS 341)ahccedilılıkaşccedilılık et- (acciliacutec2 edeacuterum) lsquofar il cuocorsquo (72r) bull Osm aşccedilılık etmek
(ascilik etmek) lsquocucinarersquo (Pianz 42)
1 Sopra la prima c egrave tracciata una s2 Sopra la prima c egrave tracciata una s
54
ahırsup1ahir (ahhiacuter) lsquofinersquo (77v) ahırahir yok (achhirda ioacutec) lsquosenza finersquo (111r) bull Il suff locativo del sintagma citato egrave certo aggiunto per errore sect 311b
ahırsup2 (aaacuter) lsquostallarsquo (113v) bull Cfr t dial ağar lsquoahırrsquo (DS 81)ahmak (hamaacutec) lsquoignorantersquo (92v) lsquorozzorsquo (108v) bull Osm tml lsquomatto balordo
sciocco poltrone pazzo goffo ignorantersquo (Men 87) sect 229ahmaklık (hamaacutecliacutec) lsquoignoranzarsquo (92v)aht (haacutect) lsquopromessarsquo (106r) bull sect 224aht et- (haacutect edeacuterum) lsquoprometterersquo (106r)ahtapot (attaacutepoacutet) lsquopolpo pescersquo (105r) bull Abbiamo posto come lemma la forma
moderna del termine Quella del F egrave la piugrave antica registrazione lessicogra-fica di questo grecismo precedendo lrsquoohtaput (ıhtaput) baloġı (ochtaput baloghi) attestato da Carr 260 Manca in Molino e Meninski Nelle fonti letterarie ottomane la voce egrave documentata dal XVI sec (TETTL 2 346)
ak (ac) lsquobiancorsquo (65r)ak- (accaacuterum) lsquoscorrere scolarersquo (110r) rarr suakccedila (acciaacute) lsquodanarorsquo (72v) rarr bas- bull La grafia del F egrave ambigua e potrebbe
denotare anche una forma assimilata accedilccedila (cfr Arg 26) sect 225aakıl (achiacutel [acliacute (97v)]) lsquoceruellorsquo (68v) lsquoingegnorsquo (94r) lsquola mentersquo (97v) lsquosenno
prudenzarsquo (110v) aklıma (aclimaacute) lsquoa giuditio miorsquo (59r) bull La versione turca di questrsquoultimo sintagma dovrebbe correttamente suonare aklıma goumlre
akıllı (achilliacute) lsquoaccorto giuditiosorsquo (57v) lsquoingegnosorsquo (94r) lsquoprudentersquo (106r)akılsız (achiacutel siacutes) lsquoimprudentersquo (93r)aklık (acliacutec) lsquobianchezzarsquo (65r) akpak (acpaacutec) lsquosemplicersquo (110v) bull T dial lsquobembeyaz tertemizrsquo (DS 136) Per il
sign dato dal F cfr rarr paklıkaksa- (acsaacuterum) lsquozoppicarersquo (118v)aksır- (acsireacuterum) lsquosternutarersquo (113v)aksırmak (acsirmaacutec) lsquosternutorsquo (113v)akşam (acsciaacutem) lsquonottersquo (100r) akşama karşı (acsciamaacute caacutersc) lsquoal tardirsquo (60v)
rarr dekakşam ol- (acsciaacutem holuacuter) lsquoannottarsi farsi nottersquo (61v)al- (aleacuterum) lsquoleuar pigliarersquo (95v) rarr baş borc al- destur al- haber al- hı-
sab al- kan al- koumlpuumlk al- şişe tecribealay (alaacutei) lsquomostra di soldatirsquo (99r) lsquoordinanza di soldatirsquo (101r)alccedilak (alciaacutec) lsquobassorsquo (64v) alccedilaktan (alciacdaacuten) lsquoda bassorsquo (72v)alda- (aldaacuterum) lsquofrodare ingatildenarersquo (79r) lsquogabbarersquo (79v)aldayıcı (aldagiacute) lsquogabbatorersquo (79v) lsquoingannatorersquo (94r) bull Le forme ottomane al-
trove attestate sono aldayıcı aldat(ı)cı aldadıcı aldaccedilı (StS HWb 21 Carr 56)
alemsup1 (aleacutem [alemiacute (104v)]) lsquocreaturarsquo (71v) lsquopopalo [= popolo] ognrsquouno che ha lrsquoesserersquo (105r)
alemsup2 (aleacutem) lsquoinsegnia bandierarsquo (94r) lsquostendardorsquo (113v)alet (alaacutet) lsquoinstrumento meccanicorsquo (94v)
55corpus lessicale turco
alev (aleacuteu) lsquofiamma di fuocorsquo (77v)algit- (alghideacuterum) lsquomenar cotildedur uiarsquo (97v) bull T dial lsquoiletmek goumltuumlrmek alıp
gitmekrsquo (DS 211) Per unrsquoattestazione in un testo turco in trascrizione del lsquo500 cfr beni Istanbol algittme lsquoa condurmi a Costantinopolirsquo (VN 64) Per lrsquoaspetto morfologico v Deny 518 Korkmaz 831
alıccedil (aliacutecc) lsquoazzaroli fruttirsquo (63v) bull Tml lsquoazarole Mediterranean medlar Cra-taegus azarolusrsquo (Redhsup2 36)
alıko- (alicoacuterum) lsquolasciarersquo (95r) lsquoritenerersquo (108r)alın (aliacuten) lsquofrontersquo (79r)alıver- (aluereacuterum) lsquoottenerersquo (101r) bull Osm lsquoto take procure or buy a thing
without difficulty or delayrsquo (Redhsup1 192) lsquoprendere ad imprestitorsquo (Pianz 38)
alkış (alchiacutesc) lsquoorationersquo (101r) lsquoprieghirsquo (105v) lsquoringratiamentorsquo (108r) bull Osm lsquomedih sitayiş duarsquo (TS 106)
alkış et- (alchiacutesc edeacuterum) lsquoringratiarersquo (108r)Allah (allaacute) lsquoIdiorsquo (92v) rarr hatır ısmarla- ikrar et- şuumlkuumlr yardumalma (almaacute) lsquomela pomorsquo (97v)alma aġacı (almaacute agaacutecc) lsquopomo alberorsquo (105r)alt altundan (altundaacuten) lsquoda sottorsquo (72v) altuna (altunaacute) lsquosottorsquo rarr yeraltıncı (altingiacute) lsquosesto numerorsquo (111r)altun (altuacuten) lsquooro metallo finiss(im)orsquo (101r) rarr yuumlzuumlkaltunla(t)- (altunleteacuterum) lsquodorare far drsquoororsquo (75r) lsquoindorarersquo (93v) bull sect 3222balum satum (aluacutem satuacutem) lsquotrafico mercantiarsquo (116r) bull Osm alım satım lsquoalış-
veriş ticaretrsquo (TS 104) Men 398 registra il sintagma alum satum resmialum satum et- (aluacutem satuacutem edeacuterum) lsquotraficare far mercatildetiarsquo (116r) bull Osm
alım satım etmek lsquoalışveriş yapmakrsquo (TS 105)aman (amaacuten [hamaacuten (95v)) lsquofidanza sicurtagraversquo (77v) lsquolega treguarsquo (95v) aman
kacircġıt iste- (hamaacuten3 chiaacutet steacuterum) lsquodomandar saluo condottorsquo (74v)amanet (hamaneacutet) lsquodepositorsquo amanete ko- (hamaneacutet coacuterum) lsquodepositarersquo (73r)
bull Per il sintagma cfr amanet komak (amanet comach) lsquodepositare diposi-tarersquo (Masc 37 39) Piugrave corretto ci pare il dato amanete komak registrato da Mol 115 120
ambar (ambaacuter) lsquosentina del vascellorsquo (111r)amca (amgiaacute) lsquoauo tiorsquo (63v)aŋ (aacuteng) lsquogiuntura di mẽbrirsquo (90r) bull Osm lsquogiunturarsquo (Men 344)aŋ- (angaacuterum) lsquoricordarsirsquo (107v)ana (anaacute) lsquomadrersquo (96v) rarr buumlyuumlk ana oumlgey anaAnabulu (anaacutepol4) lsquoNapoli citagrave famosiss(im)arsquo (99v) bull La forma data come
lemma egrave quella del Molino (266) laquoDie im 17 J[ahr]h[undert] guumlltigen
3 La h iniziale egrave stata aggiunta in un secondo tempo4 Dato che la parola egrave oscurata da una macchia non si riesce a leggere se dopo la l ci sia o no
una i Nel Dialogo dello stesso F sono attestati sia Anapol sia Anapoli (Bombaci 223)
56
Formen sind durch die Kontamination mit Anadolu ldquoAnatolienrdquo entstan-denraquo (StM GEN 110)
anahtaacuter (anataacuter) lsquochiauersquo (68v) bull T dial anacirctar lsquoanahtarrsquo (DS 249)anahtarcı (anatargiacute) lsquochiauetteierorsquo [= chi fabbrica chiavi] (68v)ancak (angiaacutec) lsquoapenarsquo (61v)and (aacutend) lsquogiuramentorsquo (90v) lsquospergiurorsquo5 (113r)and iccedil- (andiccieacuterum) lsquogiurarersquo (90v)aŋla- (anglaacuterum) lsquointendere capirersquo (94v) lsquosentire percepirersquo (111r)aŋlat- (anglateacuterum) lsquodar ad intenderersquo (111r)apaccedilık (ap acciacutech aacutep acciacutec) lsquoalla scopertarsquo (60r) lsquoin palesersquo (94r)ara- (araacuterum) lsquocercarersquo (68v) dil ara- (diacutel araacuterum) lsquoesaminarersquo (76r) bull Il sin-
tagma con dil non ci egrave noto da altre fontiarab arap (areacutep araacuteb) lsquomoro nationersquo (98v)arabcesine (arabciesineacute) rsquomorescarsquo [recte lsquoalla morescarsquo] (98v) bull sect 315aaraba (arapaacute) lsquocarrozzarsquo (67v) lsquorotarsquo (108v) bull Il sign di lsquoruotarsquo puograve essere do -
vuto a un calco semantico sullrsquoar lsquoaǧalaʰ lsquoruota carro veicolo vetturarsquo (VAI 892) sect 221
arabacı (arapagiacute) lsquocarrozzierersquo (67v)arap rarr arabarasına (arasinaacute) lsquointorno al cantorsquo (94v)arı (ariacute) lsquoape che fa il mielersquo (61v) rarr eşekarısıarık (arriacutec) lsquomagrorsquo (96v)arıklan- (ariclaneacuterum) lsquosmagrirsirsquo (111v)arma[ġan] (arma[]) lsquopresente donorsquo (105v)armut (armuacutet) lsquopero fruttorsquo (103v)armut aġacı (armuacutet agaacutecc) lsquopero alberorsquo (103v)arpa (arpaacute) lsquoorzo biadarsquo (101r)arslan (arslaacuten) lsquoleone animal ferocersquo (95v)art ardunda (ardundaacute) lsquoa dietrorsquo (58r) ardundan (ardundaacuten) lsquoda dietrorsquo (72v)
arduna git- (ardunaacute ghideacuterum) lsquosequitarersquo (110r)art- (artaacuterum) lsquoaccrescerersquo (57v) lsquosouerchiarersquo (112r)artan (artaniacute) lsquoauanzo il restorsquo (63v) bull sect 311aarz et- (aacuters edeacuterum) lsquoauisare fare a saperersquo (63v)as- (assaacuterum) lsquoappicarersquo (62r)asıl (assiliacute) lsquocagione causarsquo (66r) bull sect 311aasıl- (assileacuterum) lsquoappicarsirsquo (62r) asılıp dur- (assiliacutep duruacuterum) lsquopenderersquo (102v)asma (asmaacute) lsquopergolarsquo (103v)astar (astaacuter) lsquoin forrarsquo [= fodera] (94r)astarla- (astarlaacuterum) lsquoinforrrarersquo [= foderare] (94r)aşaġa aşaġa doġrı (asciaacute douacuteri) lsquoallrsquoingiuacutersquo (60r) aşaġadan (asciadaacuten) lsquoda sotto
da giugraversquo (72v) rarr in-
5 Evidentemente un deverbale da spergiurare lsquogiurare con forzarsquo
57corpus lessicale turco
aşccedilı aşccedilılık et- rarr ahccedilı ahccedilılık et-aşık (asciacutehc asciacutech) lsquoamantersquo (60v) lsquoinnamoratorsquo (94r)aşık ol- (asciacutech holuacuterum) lsquoinnamorarsirsquo (94r)aşıla- (acscilaacuterum) lsquoinsertarersquo (94r) bull sect 228aşılıdeg (asciliacute) lsquoscudo monetarsquo (110v) bull La voce senza altre attestazioni note
non puograve che essere come giagrave aveva supposto Bombaci 229 un prestito dallo sp excelente lsquomoneda antigua de oro equivalente a una doblarsquo (Moliner 1 1248) attraverso una serie di processi fonetici ben individuabili (apocope passaggio [ks] gt [ʃ] apertura del timbro della prima vocale e chiusura di quello delle altre)
aşır- (asciereacuterum) lsquotralasciarersquo (116r) bull Osm aşırmakaşurmak lsquoto convey away to escape an evil to steal to plunder to smugglersquo (Redhsup1 124)
at (aacutet) lsquocauallorsquo (68r) rarr kira kiracıat- (attaacuterum) lsquogettare lanciarersquo (90r) lsquogittarersquo (90v) rarr topat sal- (at salaacuterum) lsquoassalire assaltarersquo (63r) lsquodar assaltorsquo (73r) bull Osm lsquoat suumlr-
mek at suumlrerek huumlcum etmekrsquo (TS 279)ata atalar (attalaacuter) lsquoantecessori trapassatirsquo (61v)ateş (ateacutesc) lsquofocorsquo (78r)atlas (atlaacutes) lsquodemasco di setarsquo (73r)atlı (atliacute) lsquocaualierorsquo (68r) rarr mahalleav (au6) lsquocaccia drsquoanimalirsquo ava git- (auaiaacute ghideacuterum) lsquoandar a cacciarsquo (66r) bull Il
dativo del sintagma egrave rifatto erronemente su ava (v la nota)avare (agụaṛaacute) lsquovacanza cessatione drsquoalcun esercitiorsquo (117r) bull Osm tml lsquoidle
out of workrsquo (Redhsup1 233)avaz (aguaacutes) lsquotonorsquo (112r)avcı (auigiacute) lsquocacciatorersquo (66r) bull Cfr avıcı (auiggi) lsquochacciatore uccellatorersquo
(Arg 38) Si veda inoltre lrsquoantico turchismo albanese ltauigijgt (la trascri-zione in grafia moderna sarebbe avixhi) lsquocacciatorersquo (Dizzionario Italia-no amp Albanese per Alfabeto manoscritto del 1710 conservato nella Badia Greca di Grottaferrata cortese segnalazione del dott Gjorgji Bufli) Per i riflessi della voce turca in francese italiano e altre lingue v Schweickard Osm 231
avla-rarr baluk avla-avlu (auluacute) lsquocortilersquo (71r) lsquoporticorsquo (105r)avret (aureacutet7) lsquodonnarsquo (74v)ay (aiacute aacutei) lsquolunarsquo (96r) lsquomesersquo (98r) ay tamam (aacutei tamaacutem) lsquoluna quintadecimarsquo
[= plenilunio] (96r) her ay (eacuter aacutei) lsquoogni mesersquo (100v) ol aydan (ol aidaacuten) lsquoda quel mesersquo (72v) rarr aġostos tutul- bull sect 411a
ayak (aiaacutec) lsquogambarsquo (79v) lsquopasso mesura di piedirsquo (102v) lsquopiedersquo (104v)ayart- (aiarteacuterum) lsquoleuar di piede inuitiarersquo [= viziare] (95v)
6 Prima era scritto auaacute poi la lettera finale egrave stata cancellata7 Corr in luogo di auraacutet
58
aydınlık (aidinliacutec) lsquolucersquo (96r) goumlzuumln aydınlık olsun (ghiusũ aidinliacutec ossuacuten) lsquoalla buonrsquohora congratula(zio)nersquo (59v) bull Per il sintagma cfr tml goumlzuumln aydın olsun lsquocongratulationsrsquo (SS)
ayır- (aireacuterum) lsquodiuiderersquo (74v)ayıtla- (aitlaacuterum) lsquoscieglierersquo (110r) rarr diş ayıtl[ıya]cakaylak (ailaacutec) lsquosenza merceacute gratisrsquo (111r) bull Osm lsquootiosus gratuitus otiosus
gratis in vanumrsquo (Men 604)ayna (ainaacute) lsquospecchiorsquo aynaya bak- (ainaiaacute baccaacuterum) lsquospecchiarsirsquo (112v)ayrıl- (hairileacuterum) lsquodisiungerersquo (74r) lsquoeleggerersquo (75r) lsquosepararersquo (111r) bull I si-
gnificati del F corrispondono piuttosto al causativo ayrıltmak lsquoseligere se-cernere separarersquo (Men 591)
ayrılmış (hairilmiacutesc) lsquoseparatorsquo (111r)ayu (aiuacute) lsquoorso animale crudeliss(im)orsquo (101r)ayva (aiuaacute) lsquocotogno fruttorsquo (71v)az azdur (aacutesdur) lsquoegrave pocorsquo (76r) rarr zamanaz- (asaacuterum) lsquoalterarsirsquo (60v)azadlı (asatliacute) lsquofranco liberorsquo (78v) bull Osm lsquolibero franco uscito di schiauitugrave
fatto libero licentiatorsquo (Men 157)azadlık (asatliacutec) lsquofranchezza libertagraversquo (78v)azap (eszaacutep) lsquocalamitagrave penuriarsquo (66r) lsquopenarsquo (103r) lsquotrauagliorsquo (116r) azap
ccedilek- (eszaacutep cicheacuterum) lsquopatir penarsquo (103r)azarla- (asarlaacuterum) lsquoriprenderersquo (108r)azdır- (asdereacuterum) lsquoincitare al malersquo (93v) lsquostizzare cioegrave inasprirersquo (113v)
59corpus lessicale turco
B
baba (babaacute) lsquopadrersquo (101v) rarr oumlgey bbaccedil (baacutecc) lsquogabbellarsquo (79v)baġsup1 (baacuteg) lsquofasciettorsquo (76v)baġsup2 (baacuteg) lsquopergolarsquo (103v) lsquovignarsquo (117v) lsquovite drsquouuarsquo (118r)baġccedila (bacciaacute) lsquogiardinorsquo (90r) bull La forma posta come lemma egrave quella di Men
671 (che corrisponde alla fonte persiana) Il dato del F si puograve leggere bakccedila o ba(ccedil)ccedila sect 225a
baġccedilavan (bacciaguaacuten8 bacuaacuten) lsquogiardinierorsquo (90r) bull Per lrsquoambiguitagrave grafica v lemma precedente
baġişla- (bacscilaacuterum) lsquoappresentarersquo [= offrire] (62r) succedil baġışla- (suacutecc bac- scilaacuterum) lsquoperdonarersquo (103v) bull Cfr bahşişla- (bachscisclarum) lsquodedicare donarersquo (Carr 72) Per il sintagma cfr tml succedilunu bağışlamak lsquoto pardonrsquo (Redhsup2 786)
baġla- (baglaacuterum) lsquoannodare ligarersquo (61v) lsquoattaccarersquo (63r) lsquolegarersquo (95v)bahadır (bahadiacuter) lsquocoraggiosorsquo (71r) lsquogenerosorsquo (90r) bahadır yigit (bahadiacuter it)
lsquohuomo ualorosorsquo (92r)bahadırlık (bahadirliacutec) lsquoazione coraggiosarsquo (71r) lsquofatto generosorsquo (77r) lsquogene-
rositagraversquo (90r)bahane (mahnaacute [manaacute (110v)]) lsquoscusarsquo (110v) lsquostratagemmarsquo (114r) bahane
bul- (mahnaacute buluacuterum) lsquoscusarsirsquo (110v) bull Cfr mahana (machana) lsquoscusarsquo (Arg 164) mahane lsquoidrsquo (Mol 390) t dial mahana lsquo(ileri suumlruumllen) soumlzde neden bahanersquo (DS 3105 4583)
bak- (baccaacuterum) lsquoguardarersquo (91r) vederersquo (117r) rarr aynabakır (baccheacuter) lsquorame metallorsquo (107r)bakış (bacchiacutesc) lsquoguardaturarsquo (91v)bakla (baclaacute) lsquofaua legumersquo (77r)
8 Corr in luogo di bacciagiacute
60
bakraccedil (baccharaiacutec9) lsquococcoma da scaldar acquarsquo (69v) bull Cfr bakaraccedilbakıraccedil (bacharac) lsquosechiarsquo (Carr 72)
bal (baacutel) lsquomielersquo (98r)balaban (balabaacuten) lsquobrauo poterosorsquo (65v) bull Osm t dial lsquogrande e grossorsquo
(Men 870-71) lsquoyiğit yakışıklırsquo (DS 496)balccedilık (balciacutech balciacutehc) lsquocreta fangorsquo (71v) lsquoletamersquo (95v)baldız (baldiacutes) lsquocognata dotildenarsquo (69v)balgam (balgaacutem) lsquofleumme escrementirsquo (78r)balmumı (balmuacutem baacutel muacutem) lsquocandela di cerarsquo (67r) lsquocerarsquo (68v) lsquotorciarsquo (115v)
bull La forma balmum egrave attestata pure da Hars 205 e Pianz 48balta (baltagrave) lsquoascione da tagliar legnjrsquo (63r)baluk (baluacutec) lsquopescersquo baluk satılır yer (baluacutec satileacuter ierdeacute) lsquopescaria doue si
uẽde [scil il pesce]rsquo (104r) rarr kadırga b kefal b mersinmerzin b muuml-rekkep b sardina b tunina b yılan b yunus b bull Nel sintagma il locativo egrave ovviamente erroneo (sect 311b) inoltre la forma participiale corretta do-vrebbe essere satılan
baluk avla- (baluacutec aulaacuterum) lsquopescarersquo (104r)balukccedilık (balucgiacutec) lsquopescitello piccolorsquo (104r)barccedila (baacutercia) lsquonauersquo (99v) bull Osm lsquobarca nauersquo (Men 757) lt ant venz barza
lsquobarca da carico da guerra e da piratirsquo (LF 98 alla cui documentazione vanno aggiunti non solo il dato del F ma anche il barccedila (barcia) lsquonauersquo di VN 62)
bardak (bardaacutec) lsquobocalersquo (65r) rarr zeyt yaġıbarış- (bariscieacuterum) lsquoaccordarsi far il pattorsquo (57v) lsquopacificarsirsquo (101v)barışık (barisciacutech) lsquopacersquo (101v) lsquopartito pattorsquo (102v)barıştır- (baristeacuterum) lsquopacificar altrorsquo (101v) bull sect 3222bbari (mbaacutere) lsquoalmeno al mancorsquo (60v) bull La forma del F egrave forse dovuta a con-
taminazione con mbarek (rarr mubarek su)barradeg (barragrave) lsquobanditorersquo (64r) bull Ar dial (Maghreb) barrāḥ lsquocrieur publicrsquo
(Dozy 1 66 Beaussier 42)barradeg et- (barragrave [barrhaacute (106r)] edeacuterum) lsquobandire publicarersquo (64r) lsquodiuolgarersquo
(74v) lsquofar bandorsquo (76v) lsquopromulgarersquo (106r)bas- (bassaacuterum) lsquoassalire assaltarersquo (63r) lsquodar assaltorsquo (73r) lsquocalpestrarersquo (66v)
lsquoinuestire proprio drsquoesercitirsquo (94v) lsquostamparersquo (113v) akccedila bas- (acciaacute bassaacuterum) lsquobatter monetarsquo (64v)
basma (basmaacute) lsquostamparsquo (113v)bast(i)yun (bastiuacuten) lsquobastionersquo (64v) bull Per altre attestazioni di questo italiani-
smo v Pianz 49baş (baacutesc) lsquocapo testarsquo (67r) başı buumlyuumlk (baacutesc buiuacutec) lsquosuperborsquo (114r) baş
uumlstuumlnde (= uumlstuumlne) (baacutesc ustundeacute) lsquovolentierersquo (118r) başı pek (basciacute peacutec) lsquopertinac[e]rsquo (104r) baştanevvel baştan (bascdaacuten [73r] euueacutel bascdaacuten [72v])
9 Bombaci 214 legge baccharaacutec
61corpus lessicale turco
lsquoda principiorsquo (72v 73r) baştan al- (bascdaacuten aleacuterum) lsquodisconsigliarersquo (74r) rarr agrı bogday devletli haznadar başı kaldır- kel bull sectsect 313c 314b
baş boġ (baacutesc boacuteg) lsquocapo di squadrarsquo (67r) lsquorettore gouernatorersquo (107v) lsquocapo di alquante personersquo (115r) bull Osm lsquocapo di squadra christiana capitano guidarsquo (Men 657)
başar- (basciaraacuterum) lsquocondur a fine alcuna impresarsquo (70r) lsquoriuscire alcun ne-gotiorsquo (108v)
başka (baschaacute) lsquoparticolarersquo (102r)başkace (baschagieacute) lsquoparticolarmentersquo (102r)başla- (bascilaacuterum) lsquocominciarersquo (69v) lsquoincominciarersquo (93v)bat- (battaacuterum) lsquoaffondarersquo (58v) bull Sospettiamo che il F abbia dato al verbo un
errato sign attivo cfr rarr bat(ıl)-batı rarr guumln batısıbatıl yere (batuacutel iereacute) lsquoin uano in darnorsquo (94v) bull Cfr osm tml boş yere lsquoin vainrsquo
(Redhsup2 138) Nel dato del F il primo elemento del sintagma egrave sostituito da batul = batılbattal lsquofalsus vanus inanisrsquo (Men 666)
bat(ıl)- (battileacuterum) lsquoaffondarsirsquo (58v) bull sect 3221bbattal et- (battaledeacuterum) lsquotralasciarersquo (116r) bull Osm lsquoannullare cassare render
inutilersquo (Men 841) Cfr rarr batıl yerebayat (baiaacutet) lsquoduro non frescorsquo (75r)bayıl- (baijleacuterum) lsquostramortirsirsquo (114r)bazırgacircn (bezeriaacuten) lsquomercantersquo (97v) bull Cfr baumlzaryaumln lsquomercantersquo (bezarien
Lupis 1b) lsquomerchadantersquo (bezariem ITS 237)bazırgacircnlık (bezerianliacutec) lsquomercantiarsquo (97v) lsquotraficorsquo (116r)bazırgacircnlık et- (bezerianliacutec edeacuterum) lsquotraficare far mercantiarsquo (116r)beden (beteacuten) lsquomergolersquo [= merli delle mura] (97v)begen- (beieneacuterum) lsquoaggradire piacerersquo (59r)beherhal (berahagravel) lsquoad ogni modorsquo (58r) lsquoin ogni modorsquo (94r) bull Osm lsquoin ogni
modo ad ogni modo come si siarsquo (Men 957) La forma del F dipende dalla metatesi be(h)rehal sect 229
bekccedili (beccgiacute [becciacute (111r)]) lsquoguardianorsquo (91v) lsquosentinella guardiarsquo (111r)bekle- (beccleacuterum) lsquoguardare far guardiarsquo (91r) lsquovegliarersquo (117r)bel (beliacute) lsquofianchirsquo (77v) lsquoreni parte della schienarsquo (107v) rarr buumlkuumllmiş bull
sect 311abela (belaacute) lsquodisaggiorsquo (73v) lsquorouinarsquo (108v) bela ccedilek- (belaacute cicheacuterum) lsquopatirersquo
(102v) bull Per il sintagma cfr tml belasını ccedilekmek lsquoto suffer (for some deed)rsquo (Redhsup2 109)
belki (beacutelchi) lsquoforsersquo (78v)belli belliduumlr (belliacutedur) lsquoegrave manifestorsquo (75v)ben (beacuten) lsquoiorsquo ben genduumlm (beacuten ienduacutem) lsquoio stessorsquo (92v) benden (bendeacuten)
lsquoda parte miarsquo (72v)benuumlm rarr hatır pay yan
62
beŋz (benziacute) lsquoeffigiersquo (75v) bull Osm lsquocera aria di volto sembianzarsquo (Men 863) sect 311a
beŋze- (benszeacuterum) lsquoassomigliarersquo (63r) lsquorassomigliarersquo (108r) lsquosomigliarersquo (111v)
berber (berbeacuter) lsquobarbierorsquo (64v)berdadeg (beacuterda) lsquocauallo da somarsquo (68r) bull Cfr ar alg bardal lsquomauvais cheval
rossersquo bardan lsquoharidelle cheval qui nrsquoa pas de sangrsquo (Beaussier 44) = ar lett birdawn lsquocavallo di razza inferiore ronzino cavallo da soma da trainorsquo (VAI 66) Circa la d del F va detto che in molte varietagrave parlate dellrsquoarabo egrave comune la sostituzione delle interdentali con le rispettive dento-alveo- lari cfr laquodans la prononciation usuelle ce son (scil d) se confond geacute-neacuteralement avec celui de draquo (Beaussier 361 in riferimento allrsquoalgerino-tunisino) Nellrsquoosm lett questo arabismo egrave attestato come birzevn lsquoa com-mon work-horse not of Arabian bloodrsquo (Redhsup1 355)
beri rarr ccedilokberk (baacuterc10) lsquolamporsquo (95r)besbelli besbelliduumlr (besbelliacutedur) lsquoaperto manifestorsquo (62r)besle- (besleacuterum [bessileacuterum (69r 100r)]) lsquoalleuarersquo (60r) lsquocibare nutrirersquo
(69r) lsquonodrirersquo (100r)besleme besleme kız (bessilemeacute chiacutes) lsquofigliola adottiuarsquo besleme oġlan (bes-
silemeacute ouglaacuten) lsquofigliolo adottiuorsquo (77v) bull I sintagmi dati dal F non paiono segnalati da altre fonti
beslenmiş (beslenmiacutesc) lsquoalleuatorsquo (60r)beş (beacutesc) lsquocinquersquo (69r)beş yuumlz (beacutesc iuacutes) lsquocinquecentorsquo (69r)beşer beşer (bescieacuter bescieacuter) lsquoa cinque a cinquersquo (69r)beşik (biacutecsc) lsquocuna culla di batildebinirsquo (72r) bull sect 229beşinci (bescscingiacute) lsquoquintorsquo (106v) rarr on beşincibeyit (beiacutet) lsquodistico di uersirsquo (74v) lsquosentenza dettorsquo (110v)beyn- beynuumlmuumlzde (beinetmusdeacute) lsquotra di noirsquo beynuumlnuumlzde (beinetnisdeacute) lsquotra
di uoirsquo (116r) bull Le varr date dal F sono costruite sulla base araba parlata baumlynat- (cfr p es baynātkum lsquoentre vousrsquo Beaussier 96)
bez (beacutes) lsquopanno di linorsquo (102r) lsquotela di linorsquo (115r)bez- (beszeacuterum [bezeacuterum (93v)]) lsquoaffannarsi fastidirsirsquo (58v) lsquoinfastidirsirsquo
(93v)bezdir- (besdereacuterum) lsquoesasperare sdegnarersquo (76r) lsquoinfastidirersquo (93v) lsquopertur-
barersquo (104r)bezdirmiş (besdermiacutesc) lsquoesasperatorsquo (76r)bıccedilak (bucciaacutec) lsquocoltellorsquo (69v) bull Cfr buccedilak (buciak) lsquoidrsquo (Mol 97)bıccedilakccedilı (bucciacgiacute) lsquocoltellarorsquo (69v)bırak- (braccaacuterum) lsquobuttar uiarsquo (66r) lsquogittarersquo (90v)
10 Corr in luogo di scimscieacutec
63corpus lessicale turco
bıyık (biȷg) lsquomostacciorsquo (99r)biber (pipeacuter) lsquopepe aromatorsquo (103r) bull La forma del F denota ancora la con-
servazione delle bilabiali sorde conformemente alla fonte greca pipeacuteribiccedil- (biccieacuterum [bicchieacuterum (111r)] lsquometere il grano etcrsquo (98r) lsquoserrare cotilde la
serrarsquo [= segare] (111r) bull La var bik- del F egrave dovuta prob a ipercorrettismobiccedilici (biccigiacute) lsquometitorersquo (98r)bil- (bileacuterum) lsquoconoscerersquo (71r) lsquosaperersquo (109v)bildir- (bildireacuterum) lsquoragguagliarersquo (107r) lsquoreuelarersquo (107v) rarr sipahilikbildircin (bildirgiacuten) lsquoquaglia vgellorsquo (106v)bile (bileacute) lsquogiontamente insiemersquo (90r)bilegi (bileacuteg) lsquopietra drsquoammolarersquo [= cote] (104v) bull Osm bilegi (bileghi) lsquoruo-
tarsquo (Arg 53)bileguuml lsquocote pietra da affilarersquo (Men 1004) sect 312bile(t)- (bileteacuterum) lsquoammolarersquo [= affilare] (104v) bull sect 3222bbilezik (blesiacutec) lsquomanettersquo (97r)bilmiş ol- (bilmiacutesc holuacuterum) lsquoaccorgersirsquo (57v) bull Osm lsquoaduertiscorsquo (bilmisci-
olurum Arg 53)biŋ (biacuten) lsquomille numerorsquo (98r) rarr on biŋbin- (bineacuterum) lsquocaualcarersquo (68r) bull Il sign del F corrisponde a ata bin-binici (binigiacute) lsquocaualcatorersquo (68r)Binzert (binszeacutert) lsquoBiserta citagrave in Africarsquo (65r)bir (biacuter) lsquovnorsquo (118r) rarr dem her kimse neste soumlz uumlccedilbir et- (biacuter edeacuterum) lsquoagguagliarersquo (59r) lsquocongiungerersquo (70v)bir ezden (bir esdeacuten) lsquodi cqua un pocorsquo (73v) bull Osm lsquodi qui a pocorsquo (bir esden
Arg 53)bir oġurdan (biacuter ordaacuten) lsquotutta ad una uoltarsquo (73v) lsquotuttrsquoa un co[l]porsquo (116v) bull
Osm lsquotutto in una volta in un impeto in un tratto in un fiatorsquo (Men 521-522) Per la forma del F cfr bir ordan lsquoaffattorsquo (Masc 8)
birer birer (bireacuter bireacuter) lsquoad uno ad unorsquo (58r) lsquovno per unorsquo (118r)bit (biacutet) lsquopedocchiorsquo (103r)bit- (bitteacuterum) lsquogermogliarersquo (90r)biz (biacutes) lsquonoirsquo (100r)bizuumlm (bisuacutem) lsquonostrorsquo (100r) rarr hatırbodur (bo[]duacuter11) lsquonano mostrorsquo (99v) bull Osm tml lsquoshort squat dwarfrsquo
(Redhsup2 134)bog- (bogaacuterum) lsquoaffogarersquo (58v) lsquosoffogarersquo (111v)boġaz (bugaacutes) lsquofaucirsquo (77r) lsquogolarsquo (90v) rarr ccedilalış- Misina boġazıboġaz ıktı (bugaacutes chijttiacute) lsquocollanarsquo (69v) bull Il secondo elemento del sintagma
dato dal F puograve essere una var metatetica di osm ıkd lsquocollana vezzorsquo (Men 3295-96) sect 212d
boġazla- (bugaslaacuterum) lsquoscannarersquo (109v)boġazlanmış (bugaslanmiacutesc) lsquoscannatorsquo (109v)
11 La parola egrave semicancellata da una macchia tra o e d sembra tracciata unrsquoaltra lettera
64
bogday (bocdaacutei) lsquograno frumentorsquo (91r) bogday başı (bocdaacutei basciacute) lsquospica di granorsquo (113r) bull Cfr bokday (bocdai) lsquofurmentorsquo (ITS 220)
bogul- (boguluacuterum) lsquoaffogarsirsquo (58v)bok (boacutec) lsquostercorsquo (113v) şarap bok (sciaraacutep boacutec) lsquofeccia di uinorsquo (77r) bull Per
il sintagma cfr şarap bokı (sciarap bochi) lsquoidrsquo (Arg 228)bokla- (bocclaacuterum) lsquoimbrattarersquo (92v)bol (boacutel) lsquolargorsquo (95r)bol et- (bol edeacuterum) lsquoallargarersquo (60r)borc (boacutergi) lsquodebitorsquo (73r) bull sect 311aborc al- (boacutergg aleacuterum) lsquoobligarsirsquo (100v)borclı (borgiliacute [borggliacute (100v)]) lsquodebitorersquo (73r) lsquoobligatorsquo (100v)borclı ol- (borgiliacute [borggliacute (100v)] holuacuterum) lsquofar debitorsquo (76v) lsquoobligarsirsquo
(100v)borı (boriacute) lsquotromba da guerrarsquo (116v)bostan (bostaacuten) lsquohortorsquo (92r) lsquoorto di foglie etcrsquo (101r)bostancı (bostangiacute) lsquohortolanorsquo (92r) lsquoortolanorsquo (101r)boşanmış (boscianmiacutesc) lsquoallentatorsquo (60r)boşat- (bosciateacuterum) lsquoallentarersquo (60r) lsquolentarersquo (95v) lsquosligarersquo (111v) lsquospararersquo
(112v) lsquosuotarersquo (114r) lsquovotarersquo (118v) karı boşat- (cariacute bosciateacuterum) lsquore-pudiar la mogliersquo (107v)
boya (boiaacute) lsquotintarsquo (115v)boya(t)- (boiateacuterum) lsquotingerersquo (115v) bull sect 3222bboya(t)mış (boiatmiacutesc) lsquotintorsquo (115v)boynuz (boinuacutes) lsquocornorsquo (71r)boyun (boinuacute) lsquocollorsquo (69v) boynu vur- (boinuacute uuruacuterum) lsquodecapitarersquo (73r)
lsquotroncare il caporsquo (116v) bull Per il sintagma cfr osm boyun [boynunboynu-nu (TS 654-55)] urmak lsquotagliar il collorsquo (Men 950-51) sect 311a
boyunduruk (boiunduruacutec) lsquogiogo di buouersquo (90r)boz- (bosaacuterum) lsquodisfarersquo (74r) lsquoguastarersquo (91v) lsquosconciarersquo (110r)boza (bosaacute) lsquoceruosarsquo (68v)bozmış (bosmiacutesc) lsquosconciatorsquo (110r)bozul- (bosoluacuterum) lsquoguastarsirsquo (91v)boumlcek (bugeacutech) lsquovermersquo (117v) rarr suumlmuumlkli boumlcek bull Cfr buumlcek lsquobaco uerminersquo
(buggech Arg 57) lsquolombrico ruga bruco vermersquo (bugech Carr 93)boumlgiboumlguuml (buguacute) lsquofatturarsquo (77r) bull Osm lsquomagia negromantia stregaria incante-
simorsquo (Men 937) Lo stesso Meninski dagrave anche le varr delabializzate bugubugı
boumlgile-boumlguumlle- (buguleacuterum) lsquofar fattucchiariarsquo (77r) bull Osm buumlgile(n)- (bu-ghilenurum) lsquoammalio unorsquo (Arg 57) tml buumlyuumllemek lsquoto bewitch to charm fascinate enchantrsquo (Redhsup2 151)
boumlluumlk (buluacutec) lsquoparte portionersquo (102r) lsquosquadra di gentirsquo (113v) boumlluumlk boumlluumlk (buluacutec buluacutec) lsquoa schiera a schierarsquo (59r)
boumlylesine (builesineacute) lsquoa questo modorsquo (62r) lsquocostiacute in questo modorsquo (71v)
65corpus lessicale turco
bu (buacute) lsquoquestorsquo (106v) bunuŋ iccediluumln (bunuacuten icciuacuten) lsquoper questorsquo (103v) rarr gece sabah yer
bucak (bugiaacutec) lsquoangolo cantonersquo (61v)budak (budaacutec) lsquoramo drsquoalberorsquo (107r)buffindeg (buffiacuten) lsquobuffonersquo (65v) bull Italianismo senza altri riscontribuga (bugaacute) lsquotoro animalersquo (115v)buguumln (buacute iuacuten) lsquohoggi questo giornorsquo (92r)buhur (buchhuacuter) lsquoperfumorsquo (103v)buhur et- (buchhuacuter edeacuterum) lsquoperfumarersquo (103v)buhurcı (buchhurgi) lsquoperfumierersquo (103v) bull Si noti che nella restante lessico-
grafia ottomana questo derivato egrave attestato solo dalla fine del XVIII sec (StS HWb 39)
buh[ur]la- (buch[]larum) lsquoperfumarersquo (103v)bul- (buluacuterum) lsquoritrouarersquo (108v) lsquotrouarersquo (116v) rarr bahanebulanık (bolaniacutech) lsquoturbidorsquo (116v)bulaş- suyı bulaş- (suiacute bolascieacuterum) lsquotorbidare lrsquoaquarsquo (115v) bull Il verbo do-
vrebbe avere la forma causativa bulaştır-bulaşık (bolasciacutehc) lsquotorbidorsquo (115v)buldur (bulduacuter) lsquoautunnorsquo (63v) bull Osm bıldırbuldur lsquogeccedilen yılrsquo (TS 538-39)
Il sign dato dal F si puograve spiegare supponendo che egli abbia sentito usare la voce nei primi mesi dellrsquoanno e lrsquoabbia interpretata come riferentesi alla sola stagione precedente e non allrsquointero anno
bulun- (bulunuacuterum) lsquoritrouarsirsquo (108v)buluşmak buluşmaya git- (buluacutescmaaacute ghideacuterum) lsquoandar a invitarersquo (61r)bulut (bluacutet) lsquonuuolarsquo (100r)bulutlan- hava bulutlanır (aguaacute blutleneacuter) lsquoannebbiarsi lrsquoariarsquo (61v)bulutlı (blutliacute) lsquonuuolosorsquo (100r) hava bulutlıdur (aguaacute blutliacutedur) lsquolrsquoaere egrave
annebbiatorsquo (61v)bunda (bundaacute) lsquoqua in q(ues)to locorsquo (106v)bundan (bundaacuten) lsquoda cquarsquo (73v)burun (burnuacute) lsquonasorsquo (99v) bull sect 311aburuş- (burusciuacuterum) lsquoarrapparsi arronchiarsirsquo [= raggrinzirsi] (62v)but (buacutet [buduacuten (61v)]) lsquoanguitagliarsquo [prob var di anguinaglia lsquozone adia-
centi alla radice anteriore della coscia inguinersquo] (61v) lsquocosciarsquo (71v) bull Lrsquoipotesi piugrave probabile per spiegare la forma budun egrave che il F abbia chiesto a un informatore laquoCome si dice questoraquo indicando la propria regione inguinale e che lrsquoaltro abbia risposto budun lsquo(Egrave) la tua cosciarsquo Lrsquoosm budbut designa propr la parte superiore della coscia (Men 911) cfr pure budler başı (budler basci) lsquolrsquoanguinagliarsquo (Mol 183)
buyur- (buiuruacuterum) lsquocomandarersquo (69v)buyuruk (buiuruacutec) lsquocomandamentorsquo (70r) lsquoordinersquo (101r)buz (boacutes) lsquogiacciorsquo (90r)buzaġı (busaghiacute) lsquovitella di lattersquo (118r)
66
buumlkuumllmiş beli buumlkuumllmiş (beliacute bucculmiacutesc) lsquoaggobatorsquo (59r) lsquogobborsquo (90v) bull Cfr osm beli boumlkuumlldi lsquosrsquoincuruograve la di lui schiena ograve staturarsquo (Men 936) La grafia del F sembra indicare una var bukulmış (v perograve sect 211d) Nel t anatolico egrave attestata la forma bukmak lsquobuumlkmekrsquo (TTAS)
buumltuumln (buttuacuten) lsquointiero sanorsquo (94v)buumlyuuml- (buiuluacuterum) lsquocrescerersquo (71v) bull sect 3221b Cfr comunque osm buumlyuumln-
mek lsquobuumlyuumlmekrsquo (TS 746)buumlyuumlk (buiuacutec) lsquograndersquo (91r)buumlyuumlk ana (buiuacutec anaacute) lsquomadre della madrersquo (96v)buumlyuumlk et- (buiuacutec edeacuterum) lsquoaggrandirersquo (59r)buumlyuumlklen- (buiucleneacuterum) lsquoinsuperbirsirsquo (94v)
67corpus lessicale turco
C
caba ccedilek- (ccedilık-) (giaacuteba cicheacuterum) lsquopresentarersquo (105v) bull I sintagmi ottomani dati da Meninski sono caba etmekvermek lsquodar in dono per niente donare presentarersquo (Men 1574)
cafa (giafaacute) lsquoguairsquo (91r)caiz (giais) lsquoconuenientersquo (70v) lsquolecitorsquo (95v) caiz degilduumlr (giaiacutes deiacuteldur)
lsquoinconuenientersquo (70v)caiz ol- (giaiacutes holuacuterum) lsquoconuenire esser lecitorsquo (70v)cambaz (giambaacutes) lsquosaltatore che fa prouersquo (109r)can (giaacuten) lsquoanimarsquo (61v) lsquospiritorsquo (113r) rarr ccedilekiş-canavar (gianauaacuter) lsquoanimalersquo (61v)carafadeg balıġı (giarraacuteffa baluacutec) lsquosalpa pescersquo (109r) bull Ar dial (Tunisia) ǧa-
rafaʰ lsquoalosersquo (Dozy 1 187) geraffagerafagiraffa (mantengo la grafia del-la fonte) lsquooratarsquo (Oman 82)
cariye (giariaacute) lsquodonzellarsquo (74v) lsquoschiauarsquo (110r)cazu (giasuacute) lsquofattucchiarorsquo (77r)cebe (giebeacute) lsquogiacco armaturarsquo (90r)cebeci (giebegiacute) lsquogiacchierorsquo (90r)cedd (giddiacute) lsquoschiatta generationersquo (110r) bull Osm lsquoauolo auorsquo (Men 1587) Il
dato del F egrave tratto evidentemente da sintagmi del tipo yedi ceddine varince lsquosinrsquoalla settima generationersquo (ibid)
celali (gelaacutel) lsquoribbellorsquo (107v) bull Osm celalicalali (gelali gialali) lsquoassassino rebellersquo (Mol 62 339) Per la forma ipercorretta del F cfr cilacircl (dschilal) lsquorebellersquo (Pr 503) sect 312
cemaat (giumaacute) lsquochiesarsquo (69r) bull Osm lsquoconsessus communitas ecclesia con-cilium synagogarsquo (Men 164) = cuumlmayat (giumaiat) lsquocomunitagraversquo (Mol 98) La forma del F puograve essere dovuta a contaminazione con cuma lsquovenerdigraversquo
cenk (gieacutenc) lsquocombattimentorsquo (69v) lsquoguerrarsquo (91v) cenkte oumll- (giencdeacute uluacuterum) lsquomorire nella guerrarsquo (98v)
68
cenk et- (gieacutenc edeacuterum) lsquocombatterersquo (69v) lsquofar battagliarsquo (76v)Ceneviz vilayet (ginuuiacutes velaieacutet) lsquoGenoa citagraversquo (90r) bull La forma Cinviz egrave atte-
stata da Enveri [1464] e Piri Reis [1525] (TETTL 1 428)cenkccedili (giencgi) lsquocombattentersquo (69v)cerrah (giarraacute) lsquomedico di chirurgiarsquo (97v)cevap (giuaacutep) lsquorispostarsquo (108r) bull Cfr coap (gioap) lsquoidrsquo (Arg 64 a cui rinvia-
mo per ulteriore documentazione) La forma del F va certo letta cuap non civap
cevap ver- (giuaacutep uereacuterum) lsquorisponderersquo (108r)ceviz (gieuiacutes) lsquonoce moscatarsquo (100r)Cezayir (gisaiacuter) lsquoAlgieri citagrave in Barberiarsquo (59v)cılasıncelasın (gielasiacuten) lsquobrauo poterosorsquo (65v) bull Osm lsquokahraman babayiğit
guumlrbuumlz delikanlırsquo (TS 767-68) La forma celacircsın egrave data da TETTL 1 425cıva (giuaacute) lsquoargento uiuorsquo (62v)cibs (gibiacutes) lsquogesso p(er) fabricarersquo (90r)ciger (gigheacuter) lsquofecatorsquo (77r)cin (giacuten) lsquospiriti infernalirsquo cinden vurul- (gindeacuten uurulmiacutescium) lsquospiritarsirsquo
(113r) bull sect 3213acins (giacutens) lsquogente nationersquo (90r) lsquolegnagiorsquo (95v) lsquostripe (sic) razzarsquo (113v)
rarr ccedilingana cins Macarcoumlmert (giumeacutert) lsquocortese liberalersquo (71r)coumlmertlik (giumertliacutec) lsquoliberalitagraversquo (95v)cuumlmle (giuacutemle) lsquotuttrsquoinsiemersquo (116v)cuumlnk (giuacutenc) lsquolibro di ricordo squarciafogliorsquo [= taccuino notes] (95v) bull Osm
lsquolibretto di canzoni ograve altri versirsquo (Men 1663) Secondo TETTL 1 453 evoluzione semantica di coumlngcuumlnkcuumlng lsquobir ccedileşit buumlyuumlk gemirsquo di origine ultima malese (cfr port junco ingl junk it giunca ecc)
cuumlz (giuacutes) lsquoquinternorsquo (106v)
69corpus lessicale turco
Ccedil
ccediladır (ciadeacuter) lsquopadiglionersquo (101v)ccedilak (ciaacutec) lsquofincheacutersquo (77v) bull Osm lsquousque usque adeo utrsquo (Men 1553)ccedilak- (ciaccaacuterum) lsquovenire agrave gran moltitudinersquo (177r) rarr şimşek ccedilak- bull Il sign
del F non egrave riscontrabileccedilakal (ciaccaacutel) lsquocontadinorsquo (70v) lsquorustico uillanorsquo (109r) lsquovolpersquo (118r) bull Lo
zoonimo turco significa ovviamente lsquosciacallorsquo il passaggio semantico a lsquovolpersquo non pare altrimenti attestato (cfr rarr tilki) Per i significati connotativi cfr t dial ccedilakal lsquoipsiz serseri işbilmeyen acemi toy cimrirsquo (DS 1041)
ccedilakı (ciacchiacute) lsquocoltello a rasolorsquo [= a serramanico] (69v)ccedilakır (ciaghiacuter) lsquovinorsquo (117v)ccedilakşır (ciecscieacuter) lsquocalzettersquo (66v) rarr gey-ccedilal- (cielaacuterum) lsquopercuoterersquo (103v) lsquosonarersquo (112r) rarr ccedilingane ccedilal- dil ccedilal-
dilbazlık fiska ccedilal- muziki ccedilal- taban ccedilal- volta ccedilal-ccedilalış- (cialiscieacuterum) lsquoaffaticarsirsquo (58v) lsquofaticarersquo (76v) lsquoprocurarersquo (105v) bo-
ġazına ccedilalışan (bugasinaacute cialisceacuten) lsquogolosorsquo (90v) bull Il sintagma ottomano usuale per lsquogolosorsquo egrave boġaz kulukulı (Men 3801 Pianz 157)
ccedilalka- (cialcaacuterum) lsquocriuellarersquo (71v) bull Osm tml ccedilalka(la)mak lsquoto shake agi-tate to sieve (grain) (by shaking it)rsquo (Redhsup2 169)
ccedilam (ciaacutem) lsquopigna fruttorsquo (104v)ccedilam aġacı (ciaacutem agaacutecc) lsquopigna alberorsquo (104v)ccedilanak (cienaacutec) lsquopiattorsquo (104r) lsquovaso nomersquo (117r)ccedilardak (ciardaacutec) lsquocapannarsquo (67r)ccedilare (ciaacutera) lsquoricapitorsquo [= aiuto sostegno provvisione] (107v)ccedilarşaf (ciarsciaacutef) lsquolenzuolorsquo (95v)ccedilarşı (ciarsciaacute) lsquopiazzarsquo (104v)ccedilaşıt (ciarsciacutet) lsquospia spionersquo (113r) bull Per lrsquoepentesi cfr t dial ccedilarşut lsquobildir-
meden denetleyen (kimse)rsquo (DS 1084)
70
ccedilat- (ciataacuterum) lsquoinuestire proprio di vascellirsquo (94v) bull Osm lsquose joindre srsquoem-boicircter srsquoentre-choquer se heurter aborderrsquo (BarbM 1 555-56)
ccedilatla- (ciatilaacuterum) lsquocreparsirsquo (71v)ccedilatlat- (ciatilateacuterum) lsquocrepar ad altrorsquo (71v)ccedila(v)uş (ciauacutesc [ciauacutes (98r)]) lsquoambasciadorersquo (60v) lsquomessagierorsquo (98r) hunkacircr
ccedila(v)uşı (inchiaacuter ciausciacute) lsquoambasciador del Rersquo (61r) bull Osm lsquoa herald a poursuivant a messengerrsquo (Redhsup1 711) Cfr lrsquoantico turchismo italiano chiausso (chiaus ciaus) lsquomesso drsquouna autoritagraversquo (DEI 895)
ccedila(v)uşlık ccedilavuşlıġa git- (ciauacutesclighaacute ghideacuterum) lsquoandar in atildebasci[e]riarsquo (61r)ccedilay (ciaacutei) lsquofiumersquo (78r) rarr kenar Nil succedilek- (cicheacuterum) lsquotirar dietrorsquo (115v) adı ccedilek- (adiacute cicherum) lsquoleuar la famarsquo
(76v) kem adı ccedilek- (chieacutem adiacute cicheacuterum) lsquoinfamarersquo (93v) kuumlrek ccedilek- (ghiureacutec cicheacuterum) lsquovocarersquo [= vogare] (118r) rarr azap bela caba ccedilek- succedil bull Per il primo sintagma cfr adı ccedilekmek (adi ciekmek) lsquosmaccare [= svergognare] qualchunorsquo (Mol 406)
ccedilekiccedil (ciechiacutecc) lsquomartellorsquo (97r)ccedilekiccedille(n)- (ciechiccleneacuterum) lsquomartellarersquo (97r) bull sect 3221accedilekil- (cichileacuterum) lsquoarrapparsi arronchiarsirsquo [rarr buruş-] (62v) bull Cfr ccedilikil-
(cichilurum) lsquoritirarsi ragrinzarsirsquo (Carr 108)ccedilekirdek (ciecheacuterdec) lsquoossa dei fruttirsquo (100v)ccedilekirge (cighirgheacute) lsquogrillo animalettorsquo (91r)ccedilekiş- can ccedilekişir (giaacuten cicscieacuter) lsquosta facendo il trattorsquo [= egrave agonizzante] (98v)
bull Tml can ccedilekişmek lsquoto be dying in agonyrsquo (Redhsup2 154)ccedilektiri gemi (cictriacute ghiemiacute) lsquogalerarsquo (79v) bull Osm ccedilektuumlri lsquotriremisrsquo (Men On
1695)ccedilektiri lsquogalley (used for wartrading)rsquo (Redhsup2 180)ccedilelebi (cielebiacute) lsquocaualiero persona nobilersquo (68r) lsquogentilrsquohuomorsquo (90r) lsquonobi-
lersquo (100r)ccedilelik (cieliacutec) lsquoacciaro metallorsquo (57v)ccedilengel demir ccedilengeli (demiacuter ciengeliacute) lsquocrocco di ferrorsquo (71v)ccedilerak (cieraacutec) lsquocandelierersquo (67r)ccedileşme (ciescimeacutet) lsquofontanarsquo (78r) bull La forma del F denota lrsquoinflusso analogico
degli arabismi in -et (riflesso della tārsquo marbūṭa)ccedileşte (ciesteacute) lsquoliuto da sonarersquo (96r) bull Osm lsquouzun saplı buumlyuumlk tekneli bir ccedileşit
musiki aletirsquo (TS 870) ccedileşde (cescdeh) lsquocitararsquo (Carr 105)ccedilevir- (cieuereacuterum) lsquocircondare girare intornorsquo (69r) lsquotorniarersquo (115v) ben
şişi ccedileviriruumlm (ben scisciacute cieuereacuterum) lsquoio uolto lo spitorsquo (59r)ccedilevirme (cieuermesiacute) lsquoriparo siepersquo (108r) bull Il dato del F egrave palesemente tratto
da un sintagma del tipo ccedilit ccedilevirmesi Cfr ccedilit ile ccedilevirmek lsquosiepare assie-parersquo (Men On 1541)
ccedilevre (cieueregrave) lsquocircolo o ruota di (per)sone i q(ua)li o stanno in piedi o seden-do o in qualsiuoglrsquoaltro modorsquo (69r)
ccedileyne- (cineacuterum) lsquomasticarersquo (97r) bull Il F documenta giagrave la forma lsquomodernarsquo ccediliyne-ccediliğne- (TETTL 1 524)
71corpus lessicale turco
ccedileyrek (ciereacutec) lsquoquarto partersquo (106v) bull T dial ccedilerek lsquoccedileyrekrsquo (DS 1145)ccedileyrekle- (cierecleacuterum) lsquosquartarersquo (113v) bull In questo sign il verbo egrave registrato
pure da Arg70 e Mol 427ccedilıban (ciubaacuten) lsquoaposteumarsquo (62r) lsquoposteumarsquo [= ascesso] (105v) lsquocarbonchiorsquo
(67v)ccedilıfut (cifuacutet) lsquogiudeorsquo (90v)ccedilıġır- (cighireacuterum [cighereacuterum (91r)]) lsquocantarersquo (67r) lsquochiamarersquo (68v) lsquogridarersquo
(91r) meydana ccedilıġır- (maidanaacute cighireacuterum) lsquodisfidarersquo (74r) bull Osm lsquoba-ğırmak haykırmak davet etmek ccedilağırmakrsquo (TS 886-87) t dial ccedilığırmak lsquoto call to sing (a song)rsquo (prov[incial] Redhsup2 184) Il sintagma usuale per lsquosfidarersquo egrave meydana okumak
ccedilıġırt- (cighirteacuterum) lsquomandar a chiamarersquo (96v) bull Osm lsquoinvitare chiamare indirersquo (Dede Korkut 336)
ccedilık- (cicheacuterum) lsquoascendere salirersquo (63r) rarr deġirmen gemi bull Dal punto di vista formale egrave palese la confusione con rarr ccedilek-
ccedilıkar- rarr embik koumlk yarakccedilıplak (ciuplaacutec) lsquonudorsquo (100r)ccedilıplak et- (ciuplaacutec edeacuterum) lsquospogliarersquo (113r)ccedilıra (cieraacute) lsquoedera legnorsquo (75v) bull Osm tml lsquoresinous piece of woodrsquo (Redhsup2
189)ccediliccedilek (cicieacutec) lsquofiorersquo (78r) lsquovaroli mal di puttirsquo (117r)ccediliccedileklen- (ciciecleneacuterum) lsquofiorirersquo (78r) lsquometter li uarolirsquo (117r)ccediliccedilekli (ciciecliacute) lsquofioritorsquo (78r)ccedilift (ciacuteft) lsquocoppiarsquo (71r) lsquoparorsquo (101v) ccedilift tek (ciacuteft teacutec) lsquopari et disparirsquo (102r)ccedilift suumlr- (cift sureacuterum) lsquoararersquo (62r) lsquocultiuar la terrarsquo (72r)ccediliftccedili (ciftciacute [ciftgiacute (62r 97r)]) lsquoagricoltorersquo (59r) lsquoaratorersquo (62r) lsquomassaro di
biadersquo (97r)ccediliftccedililik (ciftiliacutec) lsquoagricolturarsquo (59r)ccediliġ (ciacute) lsquocrudo n(on) cottorsquo (71v)ccedilimdi- (cimdireacuterum) lsquopizzicarersquo (104v) bull Attestato sia nelle fonti ottomane sia
nel t dial (TS 921 DS 1222)ccedilin sabah (ciacuten sabaacute) lsquoa buonrsquohora matinorsquo (57r) lsquoal far del giornorsquo (59v)ccedilingane cins (ciacutengana giacutens) lsquozingari popolirsquo (118v) bull La tesi comunemente
accettata che vede come fonte dellrsquoetnonimo il gr Aqiacutegganoj denomina-zione dei membri di una setta medievale di eretici (TETTL 1 519) egrave stata messa in discussione da M Stachowski il quale la considera laquoeine ge-lehrte Volksetymologieraquo (StM Zig 161) e dal canto suo pone la voce in possibile relazione etimologica coi termini ungherese szegeacuteny e ant turco čiumlgāń entrambi lsquopoverorsquo (ibid)
ccedilingane ccedilal- (cinganeacute cielaacuterum) lsquoadularersquo (58r) lsquoallettare lusingarersquo (59v) bull Sintagma di cui non abbiamo trovato altra documentazione
ccedilirkin (cichiacuten) lsquobruttorsquo (65v) bull T dial ccedilikin lsquoccedilirkinrsquo (TTAS)ccedilirkinlik (cichinliacutec) lsquobruttezzarsquo (65v)
72
ccedilivi (ciouiacute) lsquochiodorsquo (68v) bull Il dato del F deve provenire da una Beiform turca ccediluviccediluumlvi cfr kipciaco ccediluvu lsquobiz sivri uccedillu alet tığrsquo (KTS 549) tataro di Crimea ccediluumly lsquoder Nagelrsquo (Radl 3 2189)
ccedilivile- (ciuileacuterum) lsquoinchiodarersquo (93v)ccediliz- (ciseacuterum) lsquointagliarersquo (94v)ccedilizi (cisiacute) lsquolinearsquo (96r)ccediloban (ciubaacuten) lsquopastore drsquoarmentirsquo (102v)ccedilok (cioacutec) lsquoassairsquo (63r) ccediloktan (ciocdaacuten) lsquodi lungo temporsquo ccediloktan beri (cioc-
daacuten beriacute) lsquodi lungo tẽpo in quarsquo (73v) ccediloktandur (cioctaacutendur) lsquogran tempo egraversquo (91r) katı ccediloktur (catiacute cioacutecdur) lsquoegrave tropporsquo (76r) rarr şuumlkuumlr
ccediloumlguumlr (ciuuuacuter) lsquoliuto da sonarersquo (96r) bull Osm lsquoinstrumentum musicum cithara crassius feregrave ut Italicum colascionersquo (Men 1682)
ccediloumlmlek (ciumleacutec) lsquovaso nomersquo (117r)ccediloumlz- (cieseacuterum) lsquoscioglierersquo (110r) bull Cfr ccedilezmek (cesmek) lsquodisciogliere disli-
gare sciogliere slegarersquo (Mol 121 passim)ccediloumlzgi (ciosghiacute) lsquofilato p(er) far telarsquo (72v) lsquovrdimento et trama cioegrave il filato il
quale srsquoha da tessere innante drsquoesser tessutorsquo (115r)ccedilubuk (ciubuacutec) lsquobacchettarsquo (64r)ccediluha (ciuaacute) lsquopanno di lanarsquo (102r)ccedilukur yer (ciucuacuter ieacuter) lsquocauarsquo (68r)ccedilulha (ciuluhaacute) lsquotessitorersquo (115r) bull sect 216ccediluval (ciuaacutel) lsquobisaccia saccorsquo (65r)ccediluvaldız (ciualdiacutes) lsquoaco saccora[]rsquo (57v)ccediluumlnki (ciunchiacute) lsquoda poicheacutersquo (72v) lsquopoicheacutersquo (104v)ccediluumlruumlk (ciuruacutec) lsquofracitorsquo (78v)ccediluumlruumlk ol- (ciuruacutec holuacuterum) lsquoammarcirsirsquo (61r)
73corpus lessicale turco
D
daġ (daacuteg) lsquomontagnarsquo (98v) rarr tepedaġıt- (daghiteacuterum) lsquodispargierersquo (74r) lsquodissiparersquo (74v) lsquosbaragliare sbarat-
tarersquo (109v)daġlı (dagliacute) lsquomontuosorsquo (98v)daha (daaacute) lsquoanchora aduerbiorsquo (61r) daha degil (dahaacute deiacutel) lsquonon ancorarsquo
(100r) rarr eyi tezdaima (daacuteima) lsquoeternamentersquo (76r) lsquosemprersquo (110v)daira (dahiraacute) lsquocircolorsquo (69r)dalak (talaacutec) lsquomilzarsquo (98r)damak (dumaacuteg) lsquopalato nella boccarsquo (101v) bull Puograve darsi che la forma del F sia
sorta per accostamento a rarr dumagudamar (damaacuter) lsquovena del sanguersquo (117r)damla (damlaacute) lsquogocciolarsquo (90v) damlaya damlaya (damlaaacute damlaaacute) lsquoa goccia
a gocciarsquo (59r)damla- (damlaacuterum) lsquogocciolarersquo (90v)danış- (daniscieacuterum) lsquoconferire domatildedar cotildesigliorsquo (70r) lsquoconsegliarsirsquo (70v)danışman (daniscmaacute) lsquoconsiglierersquo (70v) bull Osm lsquodanışılan kimse fakih acirclimrsquo
(TS 1000) lsquowise scholarrsquo (Birnbaum 74) tml lsquoconsultant adviserrsquo (Redhsup2 209) La forma del F egrave forse dovuta a ipercorrezione con accostamento ai nomi verbali in -ma
dar (daacuter) lsquoangusto strettorsquo (61v)dar et- (daacuter edeacuterum) lsquostringerersquo (114r)darccedilın rarr tarccedilındarı (dariacute) lsquomiglio biadarsquo (98r)darıl- (darileacuterum) lsquosentir affannorsquo (111r)davacı (daugiacute) lsquocontrariorsquo (70v) bull Cfr davcı (daugi) lsquoactor Klaumlgerrsquo (Meg)davar (daguaacuter) lsquobestia genericorsquo (65r) bull Osm lsquopecus jumentumrsquo (Men 2153)davul (dauacutel) lsquotamburrorsquo (114v)
74
dayan- (daianeacuterum) lsquoappogiarsirsquo (sic) (62r) lsquodurarersquo (75r) lsquopontellarersquo (105r)de imdi (deacute ndiacute) lsquohorsuacutersquo (92r) lsquosu uiarsquo (114r) bull Osm lsquosugrave dunque sugrave sugraversquo (Men
417) La forma dendi egrave attestata nel Divano di Mustafa Acircli (1584) (TS 1078)
de- (deacuterum) lsquodirersquo (73v) rarr demek iste-dede (dedegrave) lsquoauo il padre del padre o della madrersquo dede karı (dedeacute carigrave)
lsquolrsquoauarsquo (63v)defin (defiacuten) lsquoesequie di mortirsquo (76r)defin et- (defiacuten edeacuterum) lsquofar lrsquoesequiersquo (76r)defter (teuteacuter) lsquolibro di contirsquo (95v) bull T dial tevter lsquodefterrsquo (TTAS)deg- (deieacuterum) lsquoapprezzarersquo (62r) lsquotassare stimarersquo (114v) kaccedil deger (caiacutecc
deier) lsquoquanto ualersquo (106v) bull In Mol 331 questrsquoultimo sintagma italiano egrave tradotto niccedile deger (nice deghier)
deg(e)nek (dijneacutec) lsquobastonersquo (64v) bull T dial diynek lsquodeğnekrsquo (DS 1529) Per la discussione etimologica v Carr 117
degil rarr caiz dahadeġirmen (dighirmeacuten) lsquomolinorsquo (98v) deġirmene ccedilık- (dighirmenaacute cicheacuterum)
lsquomacinarersquo (96v)deġirmen taşı (dighirmeacuten taacutesc) lsquomacina di molinorsquo (96v)deġirmenci (deghirmengiacute) lsquomolinarorsquo (98v)degiş- (decscieacuterum) lsquobarattare catildebiarersquo (64v) lsquomutarersquo (99r) din degiş- (diacuten
decscieacuterum) lsquorenegarersquo (107v) bull La forma del F presenta sincope (sect 215) e successiva assimilazione (sect 225a)
degiştir- (decstereacuterum) lsquocambiarersquo (66v)deġmede (deimedeacute) lsquodifficilmentersquo (73v) lsquopiugrave presto di no che di sigrave mi par
difficilersquo (104v) bull Osm deġme de lsquonon facile vix quasi verorsquo (Men 2112) değmede (dejmede) lsquostento a crederlo non mi parersquo (Pianz 78)
dek akşama dek (acsciamaacute deacutec) lsquofin a nottersquo şimdiyedek (sciacutemdi edeacutec scim-diedeacutech) lsquofin adessorsquo (77v) lsquoinfin adessorsquo (94r)
del- (deleacuterum) lsquobucarersquo (65v) lsquoforarersquo (78r)deli (deliacute) lsquofarneticorsquo (76v) lsquomattorsquo (97v) lsquopazzorsquo (102v)deli ol- (deliacute holuacuterum) lsquofarneticarersquo (76v) lsquoimpazzirersquo (93r)delik (deliacutec) lsquobucorsquo (65v) lsquopertusorsquo (104r)delikanlı (deli caacuten) lsquogiouanersquo (90v) bull Abbiamo posto come lemma la forma
turca comune La voce del F egrave prob dovuta a una retroformazionedelikle- (delicleacuterum) lsquopertusarersquo (104r) bull Il verbo usuale egrave rarr del-delil (deliacutel) lsquoguidarsquo (91v)delilik (delliacutec) lsquopazziarsquo (102v) bull sect 215dem bir demde (bir dendeacute) lsquoistante di temporsquo (94v) ol demden (ol dendedeacuten)
lsquoda quel punto di tẽporsquo (72v) bull Osm bir demde lsquoin un momentorsquo (Men 2133) Nel dato del F il suff di locativo egrave stato incorporato nella parola (sect 311b)
demek iste- (demecsteacuterum) lsquosignificarersquo (111v) bull Tml lsquoto mean mean to sayrsquo (Redhsup2 217)
75corpus lessicale turco
demir (demiacuter) lsquoferrorsquo (77r) geminuumlŋ demiri (ghieminuacuten demiriacute) lsquoancora di nauersquo (61r) rarr ccedilengel kazık
demirci (demirgiacute) lsquoferrarorsquo (77r)deŋiz (denghiacutes) lsquomarersquo (97r) deŋiz geccedil-gez- (denghiacutes ghieccieacuterum denghiacutes
ghieseacuterum) lsquonauigarersquo (99v) rarr fırtına Kara Deŋiz suderi (diacuter) lsquocoiro pellersquo (69v) rarr yuumlz-sup2 bull sectsect 211a 312derin (deriacuten [diriacuten (105v)]) lsquofondale del marersquo (78r) lsquoprofondorsquo (105v)derman (dermaacuten) lsquoremediorsquo (107v)derman et- (dermaacuten edeacuterum) lsquoremediarersquo (107v)derun (deruacuten) lsquocuorersquo (72r) bull Osm lsquolrsquointeriore il cuore le viscerersquo (Men
2066)derviş (deruiacutesc) lsquoperegrinorsquo (103) bull Lo stesso sign egrave dato da Masc 123 e si ri-
ferisce al fatto che alcuni dervisci erano itineranti e vivevano di elemosina passando di cittagrave in cittagrave e di villaggio in villaggio
dervişlik (deruiscliacutec) lsquoperegrinaggiorsquo (103v)dervişlik et- (deruiscliacutec edeacuterum) lsquoperegrinarersquo (103v)derya (deriaacute) lsquovastitagraversquo (117r) bull Comrsquoegrave noto questo persianismo significa propr
lsquomarersquo Per il sign figurato del F cfr tml derya lsquosea vast expanse (of st)rsquo derya gibi lsquolots of superabundantrsquo (Redhsup2 223)
destur (testeacuter) lsquolicenzarsquo (96r) bull Cfr testir lsquolicentiarsquo (Arg 243) Per la forma del F cfr lrsquoantico turchismo serbo tester (testěrь) (StS Chr 66)
destur al- (testeacuter aleacuterum) lsquolicentiarsirsquo (96r)destur ver- (testeacuter uereacuterum) lsquolicentiarersquo (96r) bull Cfr testir ver- (testir uerurum)
lsquolicentio do licentia ad unorsquo (Arg 243)deve (deueacute) lsquocamelorsquo (66v)deve kuşu rarr yumurtadeveci (deuegiacute) lsquocameliero guard(iano) di cam(melli)rsquo (66v)devlet (deuleacutet) lsquosortersquo (112r)devletli başı devletli (basciacute deuletliacute) lsquobeatorsquo (64v) lsquofelicersquo (77r)devran (deuraacuten) lsquomondorsquo (98v) bull Per il sign cfr devraumln (deuraelign) lsquoil mondorsquo
(Arg 80)devşir- (deusciereacuterum) lsquocoglierersquo (69v) lsquocongregare raccoglierersquo (70v) lsquopie-
garersquo (104v)deyiş (deiacutesc) lsquomotto diceriarsquo (99r) lsquoprouerbiorsquo (106r)deyiver- (deiuereacuterum) lsquoproponere un negotiorsquo (106) lsquoraccontarersquo (107r) bull
Osm deyivirmekdiyuumlvirmekdeyivermek lsquodire dettare raccontare riferi-re espor rersquo (Men 2224)
dışarı (discieriacute) lsquofuorarsquo (79r)dib (dibiacute) lsquofondale del marersquo (78r) bull sect 311adibelik (dibeliacutec) lsquoagrave fatto dellrsquointuttorsquo (58v)didar dizar (didaacuter [disaacuter (75v 92v)]) lsquoaspetto voltorsquo (63r) lsquoeffigiersquo (75v) lsquoima-
gine figurarsquo (92v) bull Osm didardizar lsquocospetto vista viso volto facciarsquo (Men 2209)
76
dik-sup1 (dicheacuterum) lsquocugirersquo (72r)dik-sup2 (dicheacuterum) lsquopiantarersquo (104r)diken (dichieacuten) lsquospinarsquo (113r) rarr ısırgan dikeni kara dikendikine (teghineacute) lsquoalla riuersarsquo (60r) bull Osm dikine gitmek lsquoaksine hareket et-
mekrsquo (TS 1144) t dial tikine lsquodikine dik dik aksirsquo (TTAS)dil (diacutel) lsquolengua drsquoanimalersquo (95v) rarr ara- doumlnduumlr-dil ccedilal- (dil cielaacuterum) lsquotartagliare intoppar la linguarsquo dil ccedilalan (dil cielaacuten)
lsquotartaglio blesorsquo (114v) bull In tml dili ccedilalmak egrave attestato nel sign di lsquoto have the accent (of)rsquo (Redhsup2 230)
dilbaz (dilbaacutes) lsquolosingatorersquo (96r) lsquoparlatore adulatorersquo (102r)dilbazlık (dilbasliacutec) lsquolosingersquo dilbazlık ccedilal- (dilbasliacutec cielaacuterum) lsquolosingarersquo
(96r)dilek (dileacutec) lsquodimanda richiestarsquo (73v)dilek et- (dileacutec edeacuterum) lsquodimandar cotilde prighierersquo (73v)dilen- (dileneacuterum) lsquodimandar p(er) amor di Diorsquo (73v) lsquomendicarersquo (97v)dilenci (dilengiacute) lsquomendicantersquo (97v)dilsiz (diacutel siacutes) lsquomutorsquo (99r)din rarr degiş-diŋle- (dineacuterum) lsquoascoltarersquo (63r) lsquovdire intenderersquo (117r) bull La var diğne-
diyne- egrave ben attestata sia in epoca ottomana sia nei dialetti turchi odierni (v Pianz 81 e i dati colagrave segnalati)
direk (direacutec) lsquoantenna di vascellorsquo (61v) lsquocolonnarsquo (69v)diri (diriacute) lsquovi[uo]rsquo (118r)diril- (dirileacuterum) lsquoresuscitarsirsquo (107v)dirilt- (diriteacuterum) lsquoresuscitarersquo (107v) bull La forma del F egrave molto dubbiadirlen-deg (dirleneacuterum12) lsquoesercitarsirsquo (76r) bull Rifatto su rarr dirlikdirlenmişdeg (dirlenmiacutesc) lsquoesercitatorsquo (76r)dirlik (dirliacutec13) lsquoesercitiorsquo (76r) bull Osm lsquovita mezzi da viuere modo di viuerersquo
(Men 2060-61)diş (diacutesc) lsquodentersquo (73r) rarr agrı fil dişdiş ayıtl[ıya]cak (diacutesc aitl[]giaacutec) lsquonetta dentirsquo (99v) bull Nella Kamus Tercuumlmesi
(18deg-19deg sec) il lemma arabo al-ḫilacircl viene cosigrave illustrato diş ve kulak ayırtlıyacak şeye denir (TS 321)
diş eti (eacutet discisiacute) lsquogengiua di dentirsquo (90r) bull sect 412adişi (disciacute) lsquofeminarsquo (77r) rarr koyundivit (deuiacutet) lsquocalamaro da scriuerersquo (66r) bull La var devit egrave data anche da Masc 23diz (diacutes) lsquoginocchio parte della gatildebarsquo (90r)diz egil- (diacutes eghileacuterum) lsquoinginocchiarsirsquo (94r) bull Il sintagma usuale egrave diz ccediloumlk-
mek
12 Corr in luogo di iacutesc edeacuterum13 Corr in luogo di iacutesc
77corpus lessicale turco
dizar rarr didardizlik (disliacutec) lsquocalzersquo (66v) bull Osm tml lsquoknee-length pants knee-length stock-
ingsrsquo (Redhsup2 237)doġ- (douruacuterum) lsquonascerersquo (99v) bull Lrsquoaoristo del F denota confusione con
doġur- lsquopartorirersquodoġan (dugaacuten dughaacuten) lsquofalcone ugellorsquo (76v) lsquosparuiere ugellorsquo (112v)doġrı (douacuteri) lsquodirittorsquo (75r) lsquofedelersquo (77r) lsquofidato sincierorsquo (77v) lsquogiustorsquo
(90v) doġrına (dourinaacute) lsquoal drittorsquo (59v) rarr aşaġa yukarı bull sect 212bdoġrı et- (douacuteri edeacuterum) lsquodrizzarersquo (75r)doġrılık (douriliacutec) lsquosinceritagraversquo (111v)doġu rarr guumln doġusıdoku- (dochuacuterum) lsquotesserersquo (115r)dokun- (duccaneacuterum) lsquovrtare a qualche locorsquo (118v) hayrına dokun- (chairinaacute
duchaneacuterum) lsquofar benefitiorsquo (76v) bull Osm t dial dokanmak lsquotoccarersquo (Pianz 84) lsquodokunmakrsquo (DS 1540) Per il sintagma cfr tml hayrı dokunmak lsquoto be of use (to) be a help (to)rsquo (Redhsup2 324)
dokundıdeg (duchundiacute) lsquoscoglio nel marersquo (110r) bull sect 315bdolaş- (dolascieacuterum) lsquoaggirarersquo (59r) lsquocircondarersquo (69r) lsquogiarare (sic) atildedar ua-
gabondorsquo (90v) nerede dolaşıp gidersen (neredeacute dolasciacutep ghideacutersen) lsquodoue uai giratildedorsquo ben vilayeti dolaştum (beacuten velaietiacute dolasctuacutem) lsquoio hograve girato la citagraversquo (59r)
doldur- (dolduruacuterum) lsquoempirersquo (75v) lsquoimpirersquo (93r) tuumlfek doldur- (tufeacutec dol-duruacuterum) lsquocaricar la scopettarsquo [rarr tuumlfek] (67v)
dolısup1 (doliacute) lsquopienorsquo (104v) dolıdur (doliacutedur) lsquoegrave pienorsquo (76r)dolısup2 (doliacute) lsquodiluuiorsquo (73v)domuz (domuacutes) lsquoporcorsquo (105r) rarr yaban d yaġ bull Rispetto allrsquoosm lett
doŋuz la forma con nasale labiale impostasi poi nel turco moderno egrave giagrave attestata in testi in trascrizione del XVI sec (cfr Arg 85)
donanma (donalmaacute) lsquoarmata per marersquo (62v) bull sect 226dost (doacutest) lsquoamicorsquo (61r)dost ol- (doacutest holuacuterum) lsquoamicarsirsquo (61r) lsquofar amicitiarsquo (76v)dostlan- (dostlaneacuterum) lsquoinamicarsirsquo (93r)dostlık (dostliacutec) lsquoamicitiarsquo (61r) dostlıġum var (dostiliguacutem vaacuter) lsquohauer ami-
citiarsquo (91v)doy- (doiuacuterum) lsquosatiarsirsquo (109v) doyınca (doiacutenge) lsquoa satietagraversquo (62v)doyumlık (doiumliacutec) lsquobọṭṭịṇorsquo14 (65v)doyur- (doiuruacuterum) lsquosatiarersquo (109v)doyurmış (doiurmiacutesc15) lsquosatiatorsquo (109v)
14 Dopo questa parola semicancellata crsquoegrave una grossa macchia che potrebbe nascondere altre parole
15 La tracciatura della r egrave molto incerta si potrebbe leggere anche doiumiacutesc
78
doumlg- (dueacuterum [dugeacuterum (57r)]) lsquoabbatterersquo (57r) lsquobatterersquo (64v) lsquopercuoterersquo (103v) lsquopestarersquo (104r) bull Siamo incerti se considerare dugerum un errore grafico per dugherum o un effettivo caso di palatalizzazione (sect 222)
doumlguumlş (duguacutesc) lsquobattagliarsquo (64v) lsquocombattimentorsquo (69v) lsquoguerrarsquo (91v) bull Cfr t dial doguş lsquodoumlvuumlşrsquo (TTAS)
doumlguumlş- (dugusciuacuterum) lsquoazzuffarsirsquo (63v) bull Cfr t dial doguşmak lsquodoumlvuumlşmek vuruşmakrsquo (TTAS)
doumlk- (ducchieacuterum) lsquodiffonderersquo (73v) lsquoriuersare spanderersquo (108v) lsquobuttarersquo (112v)
doumlkuumll- (ducculuacuterum [ducchiuluacuterum (112v)]) lsquodiffondersirsquo (73v) lsquospandersirsquo (112v) bull In questo caso egrave supponibile che la grafia duccul- sia una mera trascuratezza
doumln- (duneacuterum) lsquoritornarersquo (108r) lsquovoltarsirsquo (118r)doumlnduumlr- (dunduruacuterum) lsquorenderersquo (107v) lsquovoltarersquo (118r) dilden dile doumlnduumlr-
(dildeacuten dileacute dunduruacuterum) lsquotradurre drsquouna lingua ad ũrsquoaltrarsquo (116r) soumlzuumlm(uuml) doumlnduumlr- (susuacutem dunduruacuterum) lsquodisdirersquo (74r) bull Il sign di lsquoccedilevirmek tercuuml-me etmekrsquo egrave ben attestato in ant osm (TS 1238)
doumlrdinci (dortngiacute) lsquoquarto numerorsquo (106v) bull La forma doumlrdinci egrave data da Men 2162 La grafia del F pare denotare una var doumlrtıncıdortıncı
doumlrt (doacutert) lsquoquattrorsquo (106v)doumlşet- (duscieteacuterum) lsquodistenderersquo (74v)dua (duacutea) lsquoorationersquo (101r)dudak (dudaacutec) lsquolabrorsquo (95r)dudu kuşu (duduacute cuacutesc) lsquopappagallorsquo (102r)duhavi (duchauiacute) lsquovilluto lauoratorsquo (117v) bull Osm lsquoalto et basso uellutorsquo
(duchaauj16 Arg 87) lsquoa type of green velvetrsquo (E Ccedilelebi Dankoff 33) Queste due erano finora le sole attestazioni note della voce che egrave di origine sconosciuta (TETTL 1 658)
dumagu (dumaacuteg) lsquocatarrorsquo (68r) bull sect 312duman (dumaacuten) lsquonebbia vaporersquo (99v)dumanlı (dumanliacute) lsquonebbiosorsquo (99v)dur- (duruacuterum) lsquofermarsirsquo (77r) durmayıp (durmaiacutep) lsquocontinuamentersquo (70v)
lsquotuttauiarsquo [= ancora] (116r) rarr asıl-durrakı (durrachiacute) lsquonoce persicorsquo (100r) bull Osm lsquonoce persicarsquo (Men 2044)
tml durakı lsquonectarine Prunus persica nectarinarsquo (Redhsup2 248) lt gr dw-raacutekinon lsquo= lat duracinum a kind of peachrsquo (Liddel-Scott 464) forse per tramite arabo (Meyer 29)
duvar (duaacuter) lsquomoragliarsquo (98v) lsquomurorsquo (99r)duumlduumlk (duduacutec) lsquoflauti di sonarersquo (78r)duumlge (dugheacute) lsquovitello grandersquo (118r) bull Osm lsquoiki yaşında sığırrsquo (TS 1300-01)duumlgme (duumeacute) lsquobo[ttone]rsquo (65v)
16 La lezione duchaanj (Arg Ad 173) egrave erronea
79corpus lessicale turco
duumlguumlm (duumeacute) lsquogroppo nodorsquo (91r) bull Evidentemente la forma del F si egrave contaminata col lemma precedente
duumlguumln (duguacuten) lsquonozze di sposirsquo (100r) bull T dial dugun lsquoduumlğuumlnrsquo (TTAS)duumlkacircn (duchieacuten) lsquobottegarsquo (65v) bull Cfr duumlgen (dughien) lsquobottegharsquo (Arg 88)duumllger (dulgheacuter) lsquomaestro drsquoasciarsquo (96v)duumlmduumlz (duacutem duacutes) lsquoliscio pianorsquo (96r) lsquoritondorsquo (108r) duumlmduumlz ovadur (duacutem
duacutes ouaacutedur) lsquoegrave pianarsquo (76r)duumlmduumlz et- (duacutemduacutes edeacuterum) lsquopianarersquo (104r)duumlmen (dimeacuten) lsquotemone di uascellorsquo (115r) bull Cfr timen lsquotimonersquo (Arg 244)
La var del F non pare segnalata da altre fonti (v LF 432-435)duumln (duacuten) lsquohierirsquo duumln gece (duacuten iegieacute) lsquohieri serarsquo duumln sabah (duacuten sahbaacute)
lsquohieri mattinarsquo (92r)duumlnya (duniaacute) lsquomondorsquo (98v)duumlş (duacutesc) lsquosognorsquo (111v) lsquovisione del sonnorsquo (118r) duumlşte (duscde) lsquoin sognorsquo
(94r) duumlşte goumlr- (duscdeacute ghiuruacuterum) lsquosognarersquo (111v)duumlş- (duscieacuterum) lsquocaderersquo (66r) lsquocascarersquo (67v)duumlşek (duscieacutech) lsquoletto di dormirersquo (95v) lsquomatarazzorsquo (97r)duumlşman (duscmaacuten) lsquoinimicorsquo (94r) lsquonemicorsquo (99v)duumlşmanlık (duscmanliacutec) lsquoinimicitiarsquo (94v) lsquonemicitiarsquo (99v)duumlşuumlr- karı oġlan duumlşuumlr- (cariacute ouglaacuten dusciuruacuter) lsquodisconciarsi la dotildena grauidarsquo
(74r) bull Osm oġlan duumlşuumlrmek lsquosconciarsi disperdere il fruttorsquo (Men 2173)duumlz- (duseacuterum) lsquoabbellirersquo (57r) lsquoadornarersquo (58r) lsquoordinare metter in ord(in)ersquo
(101r)duumlzuumllmiş (dusulmiacutesc) lsquoabbellitorsquo (57r)
80
E
ebe (ebeacute) lsquomadre del padrersquo (96v) bull Osm t dial lsquoaua cioegrave nonnarsquo (Mol 63-64) lsquograndmotherrsquo (prov[incial] Redhsup2 257)
ebe guumlmeci (hebbeacute ghiumegiacute) lsquomalua herbarsquo (96v)ebeda (ebedeacute) lsquosempiternorsquo (110v) bull Cfr ebede lsquoeterno in eterno senza fine
sempiternorsquo (Mol 138 passim)ebedi (ebediacute) lsquoeternamentersquo (76r)edep (edeacutep) lsquocreanzarsquo (71v) lsquovergognarsquo (117v)edepli (edepliacute) lsquoben creatorsquo (71v)edepsiz (edepsiacutes) lsquoimmodestorsquo (92v)edepsizlik (edepsisliacutec) lsquoimmodestiarsquo (92v)efendi (afeacutendi) lsquopadronersquo (101v) lsquosignorersquo (111v) bull laquoLa variante en a- plus
proche de lrsquoeacutetymon grec passe aux dignitaires turcs de Barbarieraquo (Arveil-ler 94) v lrsquoattestazione seguente (1686 Algeri) laquoLes Chrecirctiens traitent le Bacha drsquoAltesse et les Turcs lui donnent le surnom drsquoAffendi qui marque les Grands du Palaisraquo (id 93) Per altre testimonianze della forma con a- v StS Gr 271
egesup1 (egheacute) lsquolima instromentorsquo (96r)egesup2 (egheacute) lsquocostarsquo [= costola] (71v) bull Osm ege pro eyge lsquocostarsquo (Men 361) =
eyeguuml lsquokaburga kemiğirsquo (TS 1579-80)egele- (egheleacuterum) lsquolimarersquo (96r)egil- (eghileacuterum) lsquoabbassarsirsquo (57r) lsquoinchinarsirsquo (93v) rarr diz egil-egir- (eghireacuterum) lsquofilarersquo (77v)eġlen- (eileneacuterum) lsquodimorarersquo [= tardare] (73v) lsquosoprasederersquo (112r) lsquospassar
il temporsquo (112v)eġlence (eilengieacute) lsquospassa temporsquo (112v)egri (eigriacute) lsquodistortorsquo (74v) bull sect 212aEgriboz (igripoacutes) lsquoNegroponte isola in Tu[rchi]arsquo (99v) bull Osm lsquoEuboja Ne-
gropontersquo (Men 351) lt gr Euacuteripoj propr nome dello stretto che separa
81corpus lessicale turco
lrsquoEubea dal continente e di cui il venz Negroponte egrave una deformazione paretimologica Si noti che la forma del F mantiene la bilabiale sorda della fonte greca per unrsquoaltra testimonianza di tale conservazione cfr Egripos lsquoNegropontersquo (VN 61)
ehl (elaacute) lsquofinorsquo (77v) lsquohabile attorsquo (91v) bull Osm lsquohabilis aptus idoneus dig-nus capaxrsquo (Men 564) Non ci egrave chiara lrsquoorigine della terminazione voca-lica nella forma del Ferraguto
ejderha (esdraacute) lsquoserpentersquo (111r) bull Osm tml lsquodragon large snakersquo (Redhsup2 262)
ek- (eccheacuterum) lsquoseminarersquo (110v)eksik et- (ecsiacutec edeacuterum) lsquosminuirersquo (111v)eksik ol- (ecsiacutec holuacuterum) lsquomancarersquo (96v)eksikli (ecsicliacute17) lsquoimperfettorsquo (93r)eksiklik (ecsicliacutec [echiliacutec (93r)]) lsquoimperfettionersquo (93r) lsquomancamentorsquo (96v)
bull Prob la grafia echilic egrave errata v la correzione apportata dal F al lemma precedente
ekşi (icsciacute [ihcsciacute (57v)]) lsquoacetosorsquo (57v) lsquoagrorsquo (59r)ekşilik (icsciliacutec) lsquoagrezzarsquo (59r)el (eacutel) lsquomanorsquo (97r) elden ele (eldeacuten elleacute) lsquodi mano in manorsquo (73v)elbett (elbeacutet) lsquoad ogni modorsquo (58r)eldiven (eldueacuten) lsquoguanto per le manirsquo (91r)elek (eleacutec) lsquocriuo di farinarsquo (71v)elem (eleacutem) lsquoaffanno fastidiorsquo (58v)elet- (eleteacuterum) lsquocondurrersquo (70r) bull Comune var ottomana e dialettale di ilet-
(Arg 92 Men 381 TS 2048-54 DS 1712)elli (elliacute) lsquocinquantarsquo (69r)elmas taşı (almaacutes taacutesc) lsquodiamante pietra pretiosarsquo (73r) bull T dial almas lsquoel-
masrsquo (DS 227) La forma con a- egrave ben documentata nei Transkriptionstexte (Arg 32 Meg Carr 57)
embik (embiacutehc) lsquolambico instrumentorsquo embikle ccedilıkar- (embicleacute cicaacuterum) lsquolambicare q(ua)lche cosarsquo (95r)
emin (emiacuten) lsquogabbellierorsquo (79v) bull Osm lsquosoprastante intendente doganiere datiaro gabellierersquo (Men 431)
eminlik (eminliacutec) lsquogabbellarsquo (79v) bull Osm lsquosicurezza tranquillitagrave pace uffi-cio di doganierersquo (Men 432)
eŋ rarr eyi soŋ soŋraer (eacuter) lsquomaritorsquo ere ver- (eraacute uereacuterum) lsquomaritar la donnarsquo (97r)er- (eriacuterum) lsquocomprenderersquo (70r) bull Osm tml ermek lsquoto attain achieve to
reachrsquo (Redhsup2 278) Il sign del F corrisponde piuttosto al sintagma aklı ermek lsquoto understand grasprsquo (id 26)
17 Corr in luogo di echiliacute
82
erik (eriacutec) lsquopruno fruttorsquo (106r)erik aġacı (eriacutec agaacutecc) lsquopruno alberorsquo (106r)eri- (erileacuterum) lsquoliquefarsirsquo (96r) lsquosquagliarsirsquo (113v) bull sect 3221b (cfr la cor-
retta forma participiale del lemma seguente)erimiş (erimiacutesc) lsquofuso liquefattorsquo (78r) lsquoliquidorsquo (96r)erit- (eriteacuterum [ereacuterum (78r)]) lsquofondere liquefarersquo (78r) lsquosquagliarersquo (96r)erkek (ercheacutec) lsquomascolorsquo (97r)erkenden (erchendeacuten) lsquoquanto primarsquo (106v)esir (esiacuter) lsquoschiauorsquo (110r)esirge- (esirgheacuterum) lsquosparagnarersquo (112v)eski rarr uumlslupeski ol- (ischiacute holuacuterum) lsquoinuecchiarsi la robbarsquo (94v)esne- (esneacuterum) lsquobadagliare cotilde la boccarsquo (64r)es[ne]mek (es[]meacutec) lsquobadigliorsquo (64r)espab rarr geyin-eşek (iscieacutech) lsquoasinorsquo (63r) bull La var işek egrave attestata in testi ottomani del XVI
sec (TS 2112)eşekarısı (iscieacutech arisiacute) lsquovesparsquo (117v)eşkere (eschereacute [aschiaraacute (97r)]) lsquoalla scopertarsquo (60r) lsquomanifestamentersquo (97r)et (eacutet) lsquocarnersquo (67v) rarr diş eti nasır eti tuzlıet suyı (et suiacute) lsquobrodo di carnersquo (65v)etmek (etmeacutec) lsquopanersquo (102r) etmek yap- (etmeacutec iapp[hellip]) lsquoimpastarersquo (92v)etmekccedili (etmecgiacute) lsquopanettierorsquo (102r)ev (eacuteu) lsquocasarsquo (67v)ev- (eueacuterum) lsquodesiderarersquo (73r) lsquofrettarsi hauer presciarsquo (79r) bull Il sign di lsquode-
siderarersquo non pare avere altri riscontrievet (eacuteuet) lsquosi particola affir(mati)uarsquo (111v)evlen- (euleneacuterum) lsquoaccasarersquo (57r) lsquoammogliarsirsquo (61r) lsquomaritarsi accasarsirsquo
(97r)evli (euliacute) lsquomaritato accasatorsquo (97r)ev(v)el (eueacutel [euueliacute lsquoprincipiorsquo]) lsquoprimo principiorsquo (105v) evvel yok (euueacutel
ioacutec) lsquosenza principiorsquo (111r) rarr başev(v)elden (euilchindeacuten) lsquoprimieramentersquo (105v) bull Lrsquoablativo del F egrave ricostru-
ito sulla forma pronominale ev(v)elkieyer (eieacuter) lsquosellarsquo (68r)eyi (eiacute) lsquobuonorsquo (66r) eyiduumlr (eacuteidur) lsquoegrave buonorsquo (75v) daha eyi (dahaacute eiacute) lsquome-
gliorersquo (97v) eŋ eyisi (eacuteng eisiacute) katı eyiduumlr (catiacute eacuteidur) lsquoottimo buonissi-norsquo (101v) rarr adamadem nasip sitara
eyilik (eiliacutec) lsquobontagraversquo (66r) eyiliġi soumlyle- (eilighiacute suileacuterum) lsquolaudarersquo (95r)eyle- (ileacuterum) lsquofarersquo (76v) rarr iş eyle- timar eyle- bull La forma del F egrave prob da
leggere iyle-
83corpus lessicale turco
eyyam (eiaacutem) lsquobonaccia buon tẽporsquo (65r) lsquoserenorsquo (111r) lsquotempo serenorsquo (115r) bull Osm lsquovento temporsquo (Men 579) tml eyyam hava lsquofine weather with a fair windrsquo (Redhsup2 289)
eyyamlıkdeg (eiamliacutec) lsquotranquillitagraversquo (116r) bull Morfologizzazione turca di rarr eyyam
84
F
fakir (fachiacuter) lsquomendico pouerorsquo (97v)fakir ol- (fachiacuter holuacuterum) lsquoimpouerirsirsquo (93r)fakirlik (fachirliacutec) lsquopouertagraversquo (105v)fal (faacutel) lsquofato destinorsquo (77r)fal accedil- (faacutel acciaacuterum) lsquobuttar la sortersquo (66r) lsquoindouinarersquo (93v) bull Osm tml lsquoin -
douinare le cose future per sortilegio pronosticare dire la sua buona ven-turarsquo (Men 3457)
farfara (farfaraacute) lsquociarlonersquo (69r) bull Per lrsquoetimo assai discusso della parola v Carr 152
fayda (faacuteida18 [feidaacute (91r)]) lsquoguadagniorsquo (91r) lsquovtilirsquo (118v)fayda et- (feidaacute edeacuterum) lsquoguadagnarersquo (91r)fehm (feheacutem) lsquointellettorsquo (94v)fena (fenaacute) rsquotransitoriorsquo (116r) bull Il sign del F egrave dovuto a confusione con
lrsquoaltro arabismo fani lsquotransitory mortalrsquo (Redhsup2 291)ferace (fereacutegia) lsquocappa matildetellorsquo (67r) bull Per lrsquoetimo (lt arabo lt greco) v Carr
153ferişte (feristeacute) lsquoangelorsquo (61r) lsquospirito cielestersquo (113r)ferman (fermaacuten) lsquocomandamentorsquo (70r)festadeg (feacutesta) lsquofestarsquo (77r) bull Crudo italianismo di cui non abbiamo trovato altri
riscontrifetva (fetfeacute) lsquotentationersquo (115r) bull Per lrsquoassordimento della labiodentale cfr
fetfa lsquorisolutione di dubijrsquo (Arg 100) Il sign del F non ci risulta chiarofetva ver- (fetfeacute uereacuterum) lsquotentarersquo (115r)fevrice (feacuteurice) lsquoimmediatamentersquo (92v) lsquoprestorsquo (105v)fırkata (furgaacutet) lsquofragatarsquo (78v) bull Cfr furgata firgata (Bernardo da Parigi
[1665] LF 230) sect 311b
18 Possibile anche la lettura feacuteida
85corpus lessicale turco
fırsat (furzaacutet) lsquooccasione commoditagraversquo (100v)fırtına (furtuacutena) lsquofortuna di marersquo (78v) deŋiz fırtınası (denghiacutes furtunasi)
lsquotempesta di marersquo (115r) bull Osm fortuna lsquofortuna tempesta di marersquo (Arg 101) furtuna lsquoa storm tempest a galersquo (Redhsup1 1400) Cfr LF 225-228
fikir (fichiacuter) lsquodisegnorsquo (74r) lsquopensamento giuditiorsquo (103r)fikir et- (fichiacuter edeacuterum) lsquoconsiderarersquo (70v) lsquodisegnarersquo (74r) lsquopensarersquo (103r)fil (fil) lsquoaliestro () animale elifantersquo (59v) lsquoleofantersquo (95v)fildişi (fil disc) lsquoauoliorsquo [= avorio] (63v)fiskadeg ccedilal- (fiacutesca cialaacuterum) lsquofiscarersquo (78r) bull Cfr osm fisket (lt it fischietto)
ccedilalmak lsquoto pipe (on board ship)rsquo (Redhsup1 1385 LF 216) Il primo elemento del sintagma nel dato del F non puograve che essere un prestito da fischio
fitoz fitoz yigit (fittoacutes iȷt) lsquohuomo brauorsquo (92r) bull Osm t dial fitoz lsquofine strongrsquo (Evliya Ccedilelebi Dankoff 38) lsquoguumlzel boumlbuumlrluuml ccedilalımlırsquo (DS 1874) fitozlı (fitozli) lsquoanimoso ardito coraggiosorsquo (Carr 155) Voce di probabile provenienza slavo-balcanica cfr sb cr vitez lsquoprode eroersquo (ibid)
flaskadeg (flaacutescha) lsquofiascorsquo (77v) bull Secondo Bombaci 219 si tratta di un italia-nismo ma a nostro parere egrave piugrave facile che la fonte sia il gr flaacuteska con probabile tramite dellrsquoar nordafricano cfr la forma flasḳiyyaʰ lsquobouteillersquo data da Dozy 2 287
freng gacircvur (freacuteng ghiauacuter) lsquoitalianorsquo (94v) bull Propr lsquoinfedele francorsquoFrengistan (frenghistaacuten) lsquoItaliarsquo (94v) bull Lrsquoidentico dato si riscontra in Men
3510fuccedilı (fuciacute) lsquobottersquo (65r)fuccedilıcı (fucigiacute) lsquobo[tt]arorsquo (65v) bull Il dato del F fa retrodatare lrsquoattestazione les-
sicografica della voce considerata finora quella del Molino (StS HWb 68)funduk (funduacutec) lsquoballa di scopettarsquo [= palla drsquoarchibugio] (64r) lsquonocellarsquofurun (fuacutern [fuacuternu (78v)]) lsquofurnorsquo (72r) lsquofornorsquo kireccedil furnu (chireacutecc furnusiacute)
lsquofornacersquo (78v) bull Da gr (lt lat) fouacuternoj o direttamente (Eren 144) o con maggiore verosimiglianza per tramite dellrsquoar furn (TETTL 2 86) Per il furnusı del F sect 314
86
G
gabe (cabaacute) lsquoboscorsquo (65r) bull Osm lsquoforest thicketrsquo (Redhsup1 1333) lt ar ġābah lsquoforesta selvarsquo (VAI 1048)
gabelikdeg (cabaliacutec) lsquoboscatarsquo (65r) bull Per una formazione parallela cfr tml or-manlık lsquoheavily forested (area)rsquo (Redhsup2 656)
gafil (gafiacutel) lsquotrascuratorsquo (116r)gafil ol- (gafiacutel holuacuterum) lsquotrascurarersquo (116r) gafil olma (gafil hoacutelma) lsquosta in
ceruellorsquo (113v)gacirch gacirch (chiaacute chiaacute) lsquoalle uoltersquo (60r)gacirchice gacirchice (chiaageacute chiaageacute) lsquoalcuna uoltarsquo (59v) bull Osm gacirchice = gacirch gacirch
(Men 3858)Galata (galataacute) lsquoPera isola in Costantinop(oli)rsquo (103r)ganimet (ganiacutema) lsquobọṭṭịṇorsquo19 (65v)gacircvur rarr freng ggayr (caiacuter) lsquoaltrorsquo gayr yerde (caiacuter ierdeacute) lsquoaltrouersquo (60v) rarr natıkgayret (cairaacutet) lsquoanimo coraggiorsquo (61v) lsquobaldanza ardirersquo (64r)gayret et- (cairaacutet edeacuterum) lsquoinanimarsirsquo (93r) lsquopigliar ardirersquo (104v) lsquosforzarsirsquo
(111v) bull Cfr kayrat et- (chairatt ederum) lsquodifendomi da nimici et similirsquo (Arg 143)
gayretli (cairatliacute) lsquobaldanzosorsquo (64r)gayrı -den gayrı (dengaacuteire) lsquoeccettorsquo (75v)gazel (gaseacutel) lsquocapriolorsquo (67v) bull Osm lsquocapriuolo pollo di ceruo ceruo giouinersquo
(Men 3402)gebe (ghiebeacute) lsquograuidarsquo (91r) gebe karı (ghiebeacute cariacute) lsquodonna grauidarsquo (74v)gebe et- (ghiebeteacuterum) lsquoingrauidarersquo (94r) bull Abbiamo posto come lemma il
sintagma ottomano regolare Il dato del F egrave morfologicamente molto dub-bio (ci si aspetterebbe eventualmente una formazione come gebele(t)-)
19 V la nota a rarr doyumlık
87corpus lessicale turco
gece (iegeacute) lsquoserarsquo (111r) gecede (ghiegiedeacute) lsquodi nottersquo (73r) bu gece (buacute iegieacute) lsquoquesta serarsquo (106v) rarr duumln guumlnduumlz yarın g
geccedil (ghieacutecc) lsquotardirsquo geccedil geccedil (ghieacutecc ghieacutecc) lsquotardamentersquo (114v)geccedil- (ghieccieacuterum [ieccieacuterum (116r)]) lsquopassarersquo (102v) lsquotrapassarersquo sırıkle
geccedil- (siriacutecle ieccieacuterum) lsquotrafiggere cotilde una lanciarsquo (116r) rarr deŋiz yuumlz-geccedilende (iecciendeacute) lsquoper il passatorsquo (102v) bull Osm lsquoper lo adietro pel passatorsquo
(ghieccende Arg 103)geccedilir- rarr oumlmuumlrgel- (ghieleacuterum) lsquovenirersquo (117r) sık sık gel- (siacuteg siacuteg ghi[e]leacuterum) lsquofrequentarersquo
(79r)gelimkara (ieliacutem caraacute) lsquoviscorsquo (118r) bull T dial lsquoviscum albumrsquo (Tuzlacı 66)gelincik (ghielingiacutec) lsquomustella animalettorsquo (99r)gemi gemiya ko- (ghiemiaacute coacuterum) lsquoimbarcarersquo gemiden ccedilık- (ghiemideacuten ci-
cheacuterum) lsquosbarcarersquo (109v) gemiya gir- (ghiemiaacute ghireacuterum) lsquoimbarcarsirsquo (92v) rarr ccedilektiri g demir yaġla-
gemici (ghiemigiacute) lsquomarinarorsquo (97r)gemri uumlzuumlmuuml (ghiemriacute uszuacutem) lsquovua di pergolarsquo (118v) bull T dial gemri lsquoson
turfanda yetişen sert kabuklu siyah bir ccedileşit uumlzuumlmrsquo (DS 1987)genccedil (ghieacutencc) lsquogiouanersquo (90v)genccedillik (ghienccliacutec) lsquogiouentugraversquo (90v)gendi gendisi (iendisiacute) lsquose stessorsquo (111r) gendinden (iendindeacuten) lsquoda per seacutersquo
(72v) rarr bengerccedilek (iercieacutec) lsquocertorsquo (68v) gerccedilek soumlz (iercieacutec suacutes) lsquoveritagraversquo (117v) gerccedilekten
(ierciecteacuten [ierciecdeacuten (73r)]) lsquocertamente da douerorsquo (68v [def certa-mente] 73r) lsquoin ueritagraversquo (94v)
gerek ol- (ghiereacutec holuacuterum [iereacutec holuacuter (75v)]) lsquobisognarersquo (65r) lsquoegrave necessa-riorsquo (75v)
getir-getuumlr- bir yere geter- (bir iereacute ghietereacuterum) lsquoadunare congregarersquo (58r) bull La forma geter- si riscontra sia in osm (Arg 105 Carr 161) sia nel t dial odierno (TTAS)
gey-giy- (ghieacuterum) lsquocalzare uestirersquo papucpabuc gey- (babuacutecc ghieacuterum) lsquocal zar le scarpersquo ccedilakşır gey- (ciechscieacuter ghieacuterum) lsquocalzar le calzettersquo (66v) bull Per le attestazioni delle varr babuccedilbabuc v Arg 43 Carr 70
geyik (ghieiacutec) lsquoceruo animalersquo (68v)geyin- espap geyin- (spap gheineacuterum) lsquovestirsirsquo bull Per lrsquoosm espab e varr
lsquovestitorsquo v StS Ar 1 58 Carr 145geydir-geyduumlr- (ghieiteacuterum) lsquovestirersquo (117v) bull sect 3222bgeyecekgiyecek (ghiegieacutec) lsquohabito uestitorsquo (91v)gez- rarr deŋizgılaf (galoacutef) lsquofodrorsquo (78r) bull Osm lsquoguaina vagina foderorsquo (Men 3417) La
forma del F puograve derivare dal plurale arabo ġulufgicik (ghigiacutec) lsquorognia malersquo (108v)gidi (ghidiacute) lsquocornuto ingiuriarsquo (71r)
88
gir- (ghireacuterum) lsquoentrarersquo (75v) lsquointrarersquo (94v) rarr gemigit- (ghideacuterum) lsquoandarersquo (61r) rarr apana art av buluşmak karşı var git- yuumlz-giy- giyecek rarr gey- geyecekgizle- (ghisleacuterum) lsquoasconderersquo (63r) lsquonasconderersquo (99v)goumlbek (iubeacutec) lsquobilicorsquo [= ombelico] (65r)goumlccedil (ghiuacutecc) lsquopartenzarsquo (102v)goumlccedil- (ghiuccieacuterum) lsquopartirersquo (102v)goumlguumls (iughuacutes) lsquopettorsquo (104r)goumlk (ghiuacutec) lsquoazzurro colorersquo (63v)goumlk guumlrle- (ghiuacutec ghiurleacuter) lsquotuonarersquo (116v)goumll (ghioacutel) lsquolago drsquoacquarsquo (95r)goumllge (chiulgheacute) lsquoombra del sole etcrsquo (100v) agaccedilleruumlŋ goumllgesinde (agacc-
leruacuten chiulgesindeacute) lsquoallrsquoombra de glrsquoalberirsquo (60v) bull Egrave probabile che la se-conda attestazione del F sia da emendare in chiulghesinde
goumlluuml[k] (ghiuluacute[]20) lsquo[best]ia ḍ[a] [ca]ualcarersquo (65r) bull Osm lsquoa beast of burdenrsquo (Redhsup1 1600) t pop koumlluumlk lsquoiş ve yuumlk hayvanırsquo (TuumlS 1230) t dial guumlluumlk lsquoeşekrsquo (DS 2220)
goumlm- goumlmmeye ko- (ghiumeacuterum ghiumeacute coacuterum) lsquosepelirersquo (111r)goumlmlek (ghiumleacutec) lsquocammiciarsquo (66v)goumlmuumllmiş (ghiumulmiacutesc) lsquosepelitorsquo (111r)goumln (ghioacuten) lsquosola di scarparsquo (112r)goumlnduumlr- (iunduruacuterum) lsquomandarersquo (96v) bull Forma comune in osm (Men 4095
TS 1751-52)goumlŋuumll goumlŋluuml (ghiumliacute) lsquovoglia uoluntagraversquo (118r) goumlŋluumlna (ghiumlunaacute) lsquoa tuo
piacerersquo (63r) bull sectsect 226 311goumlŋuumlllı (ghiumlumliacute) lsquovolunterosorsquo (118r) bull Prob il dato del F egrave rifatto sulla
prima persona del possessivo goumlmluumlm (lt goumlŋluumlm)goumlr- (ghiuruacuterum) lsquovedere guardarersquo (117r) rarr duumlş tedarikin goumlr-goumlster- (iusturuacuterum) lsquodimostrarersquo (73v) lsquomostrarersquo (99r) bull sect 3222agoumltuumlr- (ghiuturuacuterum) lsquoportare in collorsquo (105r)goumlvde (iuudeacute) lsquocorporsquo lsquocorpo mortorsquo (71r)goumlz (ghiuacutes) lsquoocchiorsquo (100v) goumlzuuml accedilık (ghiuacutes acciacutech) lsquodiligentersquo (73v) goumlzuuml
accedilıktur (ghiuacutes acciacutecdur) lsquoaccorto suegliatorsquo (63r) goumlzleri accedil- (ghiusleriacute acciaacuterum) lsquoilluminarersquo [propr lsquoaprire gli occhirsquo] (92v)rarr aydınlık bull Per il sintagma nominale cfr tml goumlzuuml accedilık lsquoclever sharp wide-awake shrewdrsquo (Redhsup2 338) sect 314b
goumlz yaşı (ghiuacutes iasciacute) lsquolagrimersquo (95r)goumlzet- (ghiuseteacuterum) lsquoaccarezzarersquo (57r) lsquocarezzarersquo (67v) bull Osm lsquoosservare
guardare custodire attendere hauer riguardo portar rispetto rispettarersquo (Men 4071)
goumlzlik (ghiusliacutech) lsquoocchialersquo (100v)
20 Bombaci 219 legge ghiuluacutecc
89corpus lessicale turco
goumlzuumln-deg (ghiusunuacuterum) lsquoapparirersquo (62r) bull Sembra un incrocio fra i due verbi sinonimici goumlruumlnmek lsquoto appear come into sightrsquo (Redhsup2 336) e gozuumlkmek lsquoidrsquo (id 343)
gurbet ko- (gurbeacutet coacuterum) lsquolasciar orfani li figlijrsquo (95r) bull Osm gurbet lsquolon-tananza lo stare fuori della patria stato di forastierersquo (Men 3389) Il dato del F si spiega col passaggio semantico lsquoprivo della patriarsquo gt lsquoprivo di famigliarsquo
gurfe(t) (guacuterfa) lsquocamera drsquoallogiarersquo (66v) lsquostanza drsquohabitarersquo (113v) bull Osm lsquocœnaculum salarsquo (Men 3394)
guumlc guumlccedil (iuacuteg) lsquodifficoltagraversquo (73v) guumlcile (iuacutegile [ghiuacutegile (111v)]) lsquocontra uo-glia p(er) forzarsquo (70v) lsquosforzatamentersquo (111v) rarr maslahat
guumll (ghiuacutel) lsquorosa fiorersquo (108v)guumll macunu (ghiuacutel magiuacuten) lsquoconserua di rosersquo (70v)guumll suyı (ghiulsuacute) lsquoacqua rosarsquo (57v)guumll- (ghiuleacuterum) lsquoriderersquo (108r)guumlliş (ghiuliacutesc) lsquoriso passione dellrsquohuomorsquo (108r)guumlmiş (ghiumiacutesc) lsquoargentorsquo (62v)guumlmişle- (ghiumiscleacuterum) lsquoinargentarersquo (93v)guumlmle- (ghiumleacuterum) lsquomuggire come il leone etcrsquo (98r) bull Osm tml lsquoto emit
a hollow booming roaring soundrsquo (Redhsup1 1602)guumlmuumlrde- (ghiumurdereacuterum) lsquomurmurarersquo (99r) bull Osm guumlmuumlrde(n)mek lsquoho-
murdanmakrsquo (TS 1859-61) Lrsquoaoristo del F egrave rifatto erroneamente su quello dei causativi
guumln (iun) lsquogiornorsquo guumlnden guumlne (iundeacuten iuneacute) lsquoalla giornatarsquo (60r) her guumln (eacuter iuacuten) lsquoogni giornorsquo (100v) rarr aġır oumlte guumln
guumln batısı (iuacuten battisiacute) lsquoponente occidentersquo (95v) bull Osm guumlnbatısı lsquoguumlneşin battığı tarafrsquo (TS 1865)
guumln doġusı (iuacuten dousiacute) lsquoleuante orientersquo (95v) bull Osm guumlndoġusu lsquoşark meş-rikrsquo (TS 1868)
guumlnah (ghiunaacute) lsquopeccatorsquo (102v) rarr ikrar et-guumlnah et- (ghiunaacute edeacuterum) lsquopeccarersquo (102v)guumlnahkacircr (ghiunacchieacuter) lsquopeccatorersquo (102v)guumlnduumlz (iunduacutes) lsquodi giornorsquo (73r) gece guumlnduumlz (ghiegeacute iunduacutes) lsquogiorno et
nottersquo (90r)guumlneş (ghiuneacutesc) lsquosole pianetarsquo (112r) rarr ser- tutul-guumlren (ghiureacuten) lsquozinzoli [= giuggiole] frutti piccoli et russi come lrsquoazarolirsquo
(118v) bull Osm t dial lsquokızılcıkrsquo (TS 1882 DS 2235) lt gr kraacuteno lsquoKornel-kirschersquo (Tietze 1 228)
guumlreş (ghiureacutesc) lsquolotta giuocorsquo (96r)guumlreş et- (ghiureacutesc edeacuterum) lsquoallottarersquo (60r) lsquolottarersquo (96r)guumlreşccedili (ghiurescciacute) lsquolottatorersquo (96r)guumlrle- rarr goumlk guumlrle-
90
guumlve (ghiueacute) lsquotarla uerme che rodersquo (114v) bull Riteniamo che il dato del F vada letto guumle (sect 227)
guumlvercin (ghiuuergiacuten) lsquocolombarsquo (69v) lsquopalumborsquo (102r)guumlvercinlik (ghiuuerginliacutec) lsquopalumbaiorsquo (102r)guumlzel (giuseacutel) lsquobellorsquo (64v) rarr kok- bull sect 222guumlzellik (giuselliacutec) lsquobellezzarsquo (64v)
91corpus lessicale turco
H
haber (habaacuter chhabaacuter) lsquoannuntio auisorsquo (61v) lsquonouella nuntiorsquo (100r)haber al- (habaacuter haleacuterum) lsquoauuedersirsquo (63v)haber et- (habaacuter edeacuterum) lsquoannuntiare auisarersquo (61v)habeş maymunu (habeacutesc maimuacuten) lsquogatto maimonersquo (79v) bull Osm tml lsquosacred
baboon Papio hamadryasrsquo (Redhsup2 355)habs (aacutebsa) lsquocarcerersquo (67v) habsa ko- (absdaacute coacuterum) lsquoimprigionarersquo (93r) bull
La forma absa egrave prob posta al dativo (sect 311b) Per la perdita dellrsquoaspirata cfr t balc apus lsquoGefaumlngnisrsquo (Boretzky 209)
hac (haacuteg) lsquocrocersquo (71v) rarr tak-hacet (ageacutet) lsquoorationersquo (101r) bull Osm tml lsquoneed wish (made in the form of a
prayer)rsquo (Redhsup2 355)haccedilan (acciaacuten) lsquoquando in che tẽporsquo (106v) bull Osm kaccedilanhaccedilan lsquoquandorsquo
(Men 3632)hadım (haduacutem) lsquocastrato eunucorsquo (68r) bull Per le attestazioni della var hadum
v Arg 112hadım et- (haduacutem edeacuterum) lsquocastrarersquo (68r)hafta (autaacute) lsquosettimanarsquo (111r) her hafta (eacuter autaacute) lsquoogni settimanarsquo (100v) ol
haftadan (ol autadaacuten) lsquoda quella settimanarsquo (72v) bull Per la var afta v Pianz 112 La forma con labiodentale sonora egrave ben attestata nei Transkriptions-texte (StS Pers 75)
hain (chhaiacuten) lsquoribbellorsquo (107v) lsquotraditorersquo (116r)hain ol- (chhaiacuten holuacuterum) lsquoribellarsirsquo (107v)hainlik (chhainliacutec) lsquoinsidiersquo (94r) lsquotradimentorsquo (116r)hainlik et- (chhainliacutec edeacuterum) lsquotradirersquo (116r)hak (haacutec) lsquoraggionersquo (107r) lsquovendettarsquo (117r) bull Per questrsquoultimo sign cfr rarr
hak al- haklaş-
92
hak al- (haacutec aleacuterum) lsquovendicarsirsquo (117r) bull Non attestato in tale sign cfr filanuŋ hakkından gelmek (filanuntilde haqqenden guelmek) lsquose venger de quelqursquounrsquo (BarbM 1 658)
hak ver- (haacutec uereacuterum) lsquogiustificarsirsquo (90v) lsquopagarersquo (101v) bull Cfr hak ver- (hach verirum) lsquoristorar la fatica sodisfar la faticarsquo (Carr 169)
hakik (acchiacutech) lsquopietra pretiosa che ha p(er) proprietagrave guardar dalli tuonirsquo (104v) bull Osm lsquogemma carniola dictarsquo (Men 1794) laquoFin dal tempo degli Egizi e poi in Arabia in Oriente e in tutto il mondo la corniola varietagrave di calcedonio egrave stata considerata una pietra dai grandissimi poteri protettivi fra cui quello di evitare i pericoliraquo (wwwwitaitpietrecorniola)
haklaş- (aclascieacuterum [iaclascieacuterum (117r)]) lsquoaggiustar li contirsquo (59r) lsquoven-dicarsirsquo (117r) bull Osm tml lsquofar agrave conti insieme accordarsi aggiustarsirsquo (Men 1786) sect 2210a
hal (haacutel) lsquopericolorsquo (103v) bull Per il sign peggiorativo cfr tml hal lsquokoumltuuml durum sıkıntı dertrsquo (TuumlS 833)
halat (halaacutet [alaacutet (79r 91v 109v)]) lsquocorda guminarsquo (71r) lsquofune di nauersquo (79r) lsquogumina di vascellirsquo (91v) lsquosarte fune di vascellirsquo (109v) bull Per lrsquoetimo greco (lt biz kalOacutedion lsquoropersquo) v LF 518
halayık (alaiacutech) lsquodonzella schiauarsquo (110r) bull Cfr alayık (allaiech) lsquofantescarsquo (VN 61)
hali (haliacute) lsquotappetorsquo (114v)halk (chhaacutelc) lsquocreaturarsquo (71v) bull Osm tml lsquores creataelig creaturaeligrsquo (Men 1934)
lsquocreationrsquo (Redhsup2 360)halka (alcaacute) lsquoanello o qualsiuoglrsquoaltra cosa rotunda et uota di dentrorsquo (61r)
lsquomaglia o anello di catena o qualsiuoglia cosa rotondarsquo (96v) bull T dial alka lsquoccedilember halkarsquo (DS TTAS) cfr pure alka daira (alca daira) lsquocircolorsquo (Masc 28)
ham (haacutem) lsquoacerbo notilde maturorsquo (57v)hamam (hamaacutem) lsquobagno stufarsquo (64r)hamayli (amailiacutec) lsquooffitio libro drsquoorationirsquo (100v) bull La forma del F ammesso
che non sia erronea ha subigraveto lrsquoinflusso analogico dei derivati in +lIkhamis guumlnuuml (chhamiacutes iuacuten) lsquogiouedigrave giorno della settim(an)arsquo (90v) bull Osm
hamis (lt ar ḫamīs) lsquoThursdayrsquo (Redhsup1 865)hamur (amuacuter) lsquopastarsquo (102v) rarr maya bull Cfr amur lsquomassa ouuero pastarsquo
(Masc 91)hanccedilar (hhanciaacuter) rsquocrocco [= uncino] di ferrorsquo (71v) bull La voce ottomana
significa notoriamente lsquopugnalersquo Il F si egrave palesemente confuso con kanca lsquogancio uncinorsquo
handa (andaacute) lsquoonde doue in che locorsquo (101r) bull Osm lsquoubirsquo (Men 1812)handan (andaacuten) lsquoonde drsquoondersquo (101r)haraccedil (haraacutecc) lsquotributorsquo (116r)haram (haraacutem) lsquoprohibitorsquo (106r)haram et- (haraacutem edeacuterum) lsquointerdire maledirersquo (94v) lsquoprohibirersquo (105v)
93corpus lessicale turco
harba (arbaacute) lsquoalabardarsquo (59v) bull Cfr arba lsquoidrsquo (Masc 10)harc et- (haacuterg edeacuterum) lsquospenderersquo (113r)hardaliye (hardalieacute) lsquomostardarsquo (99r) bull Tml lsquogrape juice flavored with mus-
tardrsquo (Redhsup2 365)hare (chhareacute) lsquotiletta [= stoffa pregiata] di setarsquo telli hare (telliacute chhareacute) lsquoim-
brocatellorsquo [= broccatello] (115v) bull Osm tml lsquosericum undulatumrsquo (Men 1705) lsquomoireacute water moireacuted clothrsquo (Redhsup2 365) Il telli hare si trova re-gistrato tra i componenti del vestiario femminile della regione di Afyon (wwwfolklorgentrhalk-giysileriafyon-yoresi-giysilerihtml)
harman (armaacuten) lsquoaia doue si batte il granorsquo (59v) lsquocampo doue [] seminatirsquo (66v) lsquoseminato lauori di biadersquo (110v) bull T dial armanacircrman lsquoharmanrsquo (TTAS) attestato pure da Masc 10 arman lsquoaiarsquo
haşhaş (chaacutesc chaacutesc) lsquopapagna [= papavero] herba che fa dormirersquo (102r)hasıl et- (assiacutel edeacuterum) lsquogenerarersquo (79v) lsquoprodurrersquo (105v)hasıl olmış (assiacutel holmiacutesc) lsquogeneratorsquo (90r)hasta (astaacute) lsquoammalatorsquo (60v) bull La forma asta egrave diffusa nei dialetti rumelici
(StS Pers 110 TTAS)hasta ol- (astaacute holuacuterum) lsquoammalarsirsquo (60v) bull Cfr asta olmak (asta olmach)
lsquoammalarersquo (Masc 12)hastalık (astaliacutec) lsquoammalatiarsquo (60v) lsquoinfermitagraversquo (94r) bull Cfr astalık (astalich)
lsquomalatiarsquo (Masc 87) attestato anche nel t balc (Boretzky 209)hat (chhaacutet) lsquolettera caretterersquo (95v)hatır benuumlmsenuumlŋonuŋbizuumlmsizuumlŋonlaruumlŋAllahuŋ hatrı iccediluumln (benuacutem
senuacutenolnuacutenbesuacutemsesuacutenollaruacutenallauacuten atriacutecciun) lsquoper amor miotuodi quel lonostrouostrodi quellidrsquoIdiorsquo (103r) bull Circa il pronome di 3deg plu-rale dato dal F cfr ant osm olar lsquoonlarrsquo (TS 2966-67) La forma olnun egrave prob errata
hav (hhaacuteu) lsquoil pelo del uillutorsquo (117v)hava (aguaacute) lsquoaerersquo (58v) rarr bulutlan- bulutlıhavan (aguaacuten) lsquomurtarorsquo (72r) lsquomortarorsquo (98v) bull Cfr evan (euan) lsquomortaio o
mortarorsquo (Masc 100)havan elliġideg (aguaacuten elliacutec) lsquopistone del mortarorsquo (98v) bull Il sintagma turco co-
mune egrave havan eli Per un sintagma parallelo a quello del F cfr havan elccedileġi lsquohavan elirsquo (TS 1903 elcek ed ellik sono voci sinonimiche id 1421 1443)
havaric (auariacutesc) lsquohereticorsquo (92r) bull Osm lsquoeretici scismaticirsquo (Men 1959) lt ar ḫawāriǧ plur di ḫāriǧī lsquoappartenente alla setta dei Khārigiti separatista dissidente eretico scismaticorsquo (VAI 281-82) La forma del F deriva da ha-variccedil con regolare neutralizzazione fonologica della consonante finale sect 224
havla- (aulaacuterum) lsquoabbaiarersquo (57r)havuccedil (auacutec) lsquopastinaca radicersquo (102v) bull Cfr hauc (haug = ḫwǧ) lsquopastinaca
radicarsquo (Carr 172)hayli rarr yıl zaman
94
hayr (chhaacuteir) lsquoelemosinarsquo (75v) rarr dokun-hayran (airaacuten) lsquostupitorsquo (114r)hayran ol- (airaacuten holuacuterum) lsquostupirersquo (114r)hayrsız (chaacuteir siacutes) lsquodiscortesersquo (74r)hayvan (aiuaacuten) lsquobestiarsquo (65r) rarr natık sakil bull Cfr ayvan lsquoanimalersquo (aiuan
Masc 13) lsquohayvanrsquo (t balc TTAS)hazır (asiacuter) lsquopronto apparecchiatorsquo (106r) hazırdur (asiacuterdur) lsquoin ordine ap-
parecchiatorsquo (94r)hazır et- hazırla- (asiacuter edeacuterum asirlaacuterum) lsquoprepararersquo (105v)hazine (chhasnaacute [hasaacutene (115r)]) lsquomagazzenorsquo (96v) lsquoriposto salua robbarsquo
(108r) lsquotesorariarsquo (115r) bull Per la var con -a- cfr guumlmiş hazanesi (ghiumisc chhazanesi) lsquoargentaria credenzarsquo (Carr 174)
haznedar (chhasnataacuter) lsquoguarda robbarsquo (91v) bull La var con alveolare sorda egrave comune negli imprestiti balcanici cfr bulg хазнатар alb haznatar rum haznatarhaznetar gr xasnataacuterhj (Kakuk 182)
haznedar başı (chhasnataacuter basciacute) lsquomaiordrsquohomorsquo (96v)hazzet- (haacutes edeacuterum) lsquocompiacersirsquo (70r)hece (hegeacute21) lsquosillabarsquo (111v)hecele- (hẹ[g]iẹlẹrum) lsquocompitare la parolarsquo (70r)hekim (ecchiacutem) lsquomedico fisicorsquo (97v) bull Cfr ekim (echim) lsquodottorrsquo (Lupis 1b)
lsquomedicorsquo (ITS 236 Masc 92)helal et- (halaacutel edeacuterum) lsquobenedirersquo (64v) lsquoconcedere lecitamentersquo (70r) bull Osm
lsquorender ograve riconoscere legitimo accordare ograve donarersquo (Men 1796) Per il sign di lsquobenedirersquo cfr tml helal olsun lsquotake it with my blessing (and enjoy it)rsquo (Redhsup2 378)
hemşeri (enimscieriacute) lsquopaesanorsquo (101v) bull Riteniamo che la forma del F derivi dalla metatesi di una var epentetica heminşeri (sect 228)
hendek rarr su hendeġihengacircme (enghiemeacute [engemeacute (108v 110r)]) lsquofolla fratteriarsquo [= calca ressa]
lsquoromore strepitorsquo (108v) lsquoschiamazzo gridorsquo (110r) lsquotumultorsquo (116v) bull Osm tml lsquostrepito rumore tumulto furia calca pressa mischiarsquo (Men 5505-06) t dial hengeme lsquokalabalık kavga guumlruumlltuumlrsquo (DS 2339) Per la perdita di h- cfr engeme (enghieme) lsquoromorersquo (Arg 94) sect 222
hep (eacutep) lsquotuttorsquo (116v) bull Cfr ep (epp) lsquoogni tuttorsquo (Arg 95)hepsi hepsinden soŋra (epsindeacuten nsuraacute) lsquoultimorsquo (118r)her (eacuter) lsquoognirsquo her birisi (eacuter birsiacute) lsquoogniunorsquo (100v) lsquovno per uno ciaschedunorsquo
(118r) rarr ay guumln hafta yan yıl zaman bull Cfr er (er) lsquoogni tuttorsquo (Arg 95)hınzır (chhanziacuter) lsquoporcorsquo (105r)hırsız (chharsiacutes) lsquoladrorsquo (95r)hırsızlık (charsisliacutec chharsisliacutec) lsquofurtorsquo (79r) lsquoladroniggiorsquo (95r) lsquorubbamentorsquo
(108v)
21 Prima di hegeacute egrave scritto un cara che non comprendiamo
95corpus lessicale turco
hırsızlık et- (chharsisliacutec edeacuterum) lsquorubbarersquo (108v)hısabhisab (hisaacuteb22) lsquoabacorsquo (57r) bull Per la forma con caduta dellrsquoaspirata (v
la nota a piersquo di pagina e i lemmi successivi) cfr esaumlp (essep essep essap possibile anche la lettura ısaumlp) lsquoconto ragionersquo (Arg 95)
hısab al- (isaacuteb aleacuterum) lsquopigliar contorsquo (70v)hısab et- (isaacuteb edeacuterum) lsquofar contorsquo (70v)hısab ver- (isaacuteb uereacuterum) lsquorender contorsquo (70v) lsquodar contorsquo (72v)hısım (assumiacute) lsquoconsobrinorsquo (70v) lsquofratello consobrinorsquo (78v) lsquoparentersquo
(102r) bull Per la var con -u- cfr hısımhısum (cheesim chessum) lsquoparentersquo (Arg 119) sect 311a
hıyar (chhiaacuter) lsquocitrolorsquo (69r)hızmet (chhasmet) lsquoseruitiorsquo (111r) bull La forma con ɨ egrave ampiamente attesta-
ta cfr Arg 119 (chesmet(t)) Carr 177 (chhezmet hesmet) Men 1867 (hyzmet) Pianz 119 (chyzmet)
hızmet et- (chhasmet edeacuterum) lsquoseruirersquo (111r)hızmetkacircr (chhasmecchiaacuter [chhasm[]hiaacuter (79v)]) lsquogarzone seruitorersquo (79v)
lsquopaggiorsquo (101v)hiccedil (iacutecc) lsquonientersquo (100r) rarr oumllmez bull Cfr iccedil (jccj) lsquomai nulla punto nientersquo
(Arg 126) t dial iccedil lsquohiccedilrsquo (TTAS)hiccedilbir rarr oumltuumlruumlhikacircyet et- (ecchiat edegraverum) lsquodiscorrerersquo (74r) lsquoraccontarersquo (107r) lsquoriferirersquo
(108r) bull Cfr hekiyat (hekijat) lsquohistoriarsquo (Mol 175)hikmet (hecmeacutet) lsquomiraculorsquo (98r) bull La var con -e- egrave data pure da Arg 118 e
Mol 148 passimhilal (hilaacutel) lsquonetta orecchiersquo (99v) bull Osm lsquoany instrument shaped like a pin a
skewer a toothpick and the likersquo (Redhsup1 859)hindiba (hindubaacute) lsquocicori sorte drsquoerbersquo (69r) bull La var hinduumlba egrave data da Men
5503hisarhısar (isaacuter) lsquocastellorsquo (68r) lsquofortezzarsquo (78v) hisarhısar aġası (isaacuter agasiacute)
lsquocastellanorsquo (68r) bull Cfr ısarisar (isar) lsquocastello fortezza cittadellarsquo (Mol 82 153)
hoca (chhoacutegia) lsquomaestro di scolarsquo (96v)hokkabaz (hoccabaacutes) lsquohuomo che fa giuochi di manorsquo (92r)horata (oraacutet) lsquobuffonaria burlarsquo (66r) bull sect 312horata et- (oraacutet edeacuterum) lsquobuffoneggiare burlarersquo (66r)horatacı horatacı adam (oratagiacute adam) lsquohuomo burlierersquo (92r)horılda- (horịḷdaacuterum) lsquoronfare nel sonnorsquo (108v)hoş rarr vakti hoş (et- ol-) zamanhoş et- (oacutesc edeacuterum) lsquoconfortarersquo (70r)hovarda (ouardaacute) lsquootiorsquo (101r) bull Cfr ovarda lsquovagabondo vagorsquo (Pianz 190)
dato anche da Tietze (TETTL 2 330) come forma dei dialetti rumelici Il
22 La h egrave stata aggiunta in un secondo tempo
96
sign del F non pare segnalato da altre fonti ed egrave prob quello originale Per lrsquoevoluzione semantica cfr ayafta (aiafta) lsquootiorsquo (Arg 39) attestato in t dial odierno come lsquonazlı buumlyuumltuumllmuumlş beceriksiz işe alıştırılmamışrsquo (DS 397)
hukmhuumlk(uuml)m (occhuacutem) lsquoordine comatildedamentorsquo (101r) bull Cfr hokumhoumlkuumlm lsquocomandamento in scriptorsquo (chochum Arg 120) lsquoautoritagrave comandamen-to ordinersquo (hokum hokium Mol 65 passim)
hukmhuumlk(uuml)m et- (occhuacutem edeacuterum) lsquoordinare comatildedarersquo (101r)humma (humma) lsquofebrersquo (77r)hunkacircr (hvnchiaacuter23 [vnchiaacuter (107r)]) lsquoimperadorersquo persian(o) lsquospargitor di
sanguersquo (93r) lsquorersquo (107r) rarr ccedila(v)uş bull Osm lsquoimperatore regrave dersquo Turchirsquo (Men 1979) prob forma contratta di hudavendigacircr lsquodominus creator mundi princeps rexrsquo (id 1865 TETTL 2 332) Lrsquoaccostamento allrsquoaltra parola persiana ḫūnkacircr lsquoMoumlrderrsquo (Junker-Alavi 291 der da ḫūn lsquosanguersquo) cui si riferisce il secondo sign del F egrave secondario e paretimologico (cfr Nişan-yan 206) La var inkacircr registrata a rarr ccedila(v)uş ci fa sospettare che il dato del F sia da leggere huumlnkacircr che egrave la forma impostasi in t moderno
hurma (curmaacute) lsquodattilo fruttorsquo (73r) bull Cfr kurma lsquodatolorsquo (Pianz 121)hurma aġacı (curmaacute agaacutecc) lsquodattilo palmarsquo (73r) bull Cfr kurma aġacı (kurma
agagi) lsquopalma albero notorsquo (Mol 290)hurmet (hormeacutet) lsquohonorersquo (92r) lsquoriuerenzarsquo (108v) bull Cfr hormethoumlrmet lsquoho-
norersquo (Arg 121)hurmet et- (hormeacutet edeacuterum) lsquoriuerirersquo (108v)huruf (churuacutef) lsquolettera caretterersquo (95v) bull Plur arabo di harfhuzur (vsuacuter) lsquootiorsquo (100v) lsquoquietersquo (106v) huzurum var (vsuacuterum vaacuter) lsquohaver
refrigeriorsquo (92r)huzur et- (vsuacuter edeacuterum) lsquoquietarsirsquo (106v)
23 La h egrave stata aggiunta in un secondo tempo
97corpus lessicale turco
I
ıkdrarr boġaz ıktıınccedilkırık (encichiriacutech) lsquosinghiozzorsquo (111v) bull La forma posta come lemma egrave
data con altre varr da TS 1949-50ırak (eraacutec) lsquolontano discostorsquo (96r) ıraktan (eracdeacuten) lsquoda lontanorsquo (72v) bull La
grafia del F potrebbe qui indicare unrsquoeffettiva pronuncia erak cfr laquoBazı 19 asır lugati kelimenin telaffuzunu erak olarak tesbit ederlerraquo (TETTL 2 351)
ırla- (ghirlaacuterum) lsquocantarersquo (67r) bull Il dato del F deriva dalla Beiform popolare turca yırlamak (TuumlS 2183) sect 222
ısır- (sireacuterum) lsquomorsicarersquo (98v) bull sect 214ısırgan dikeni (sirg(h)aacuten dichieniacute) lsquoortica herba pũgentersquo (101r) lsquovrtica
herbarsquo (118v) bull Il sintagma con diken egrave attestato pure dal Molino ısır-gan dikeni (isirghan dikieni [Indice le grafie nel corpo del dizionario sono scorrette]) lsquoortica vrticarsquo (285 488)
ıskara (schaacutera) lsquograticolarsquo (72r)ıslan- (sselaneacuterum) lsquobagnarsirsquo (64r) bull sect 229ıslanmış (sselanmiacutesc) lsquoinfuso bagnatorsquo (94r)ıslat- (sselateacuterum) lsquobagnarersquo (64r)ısmarla- (smarlaacuterum) lsquocommetterersquo (70r) lsquolasciar la curarsquo (95r) lsquoraccomandarersquo
(107r) Allaha ısmarladık seni (allaacute smarladiacutec seniacute) lsquosta con Diorsquo (113v)ıspanak (spinaacuteca) lsquospinaci herbarsquo (113r) bull Per la forma del F cfr spinak
(spi nach) lsquospinaci erba da mangiarersquo (Masc 223) Puograve darsi che queste varianti con -i- dipendano da contaminazione con lrsquoitaliano
ıspavli (spauacutelu) lsquospaco filo di catildenauorsquo (112v) bull Osm tml lsquotwine cordrsquo (Redhsup2 404) lt venz spagolo lsquoidrsquo (LF 412) Nelle fonti ottomane la voce egrave attestata in diverse altre varr p es ispagula ispavloıspavlo (ibid) Il dato del F saragrave facilmente mutuato da parlanti arabofoni cfr ar dial
98
spaolo lsquofil agrave voilersquo (costa nordafricana Jal 1375) sbaulu (sbāwlw) lsquopetite ficelle gros fil de chanvrersquo (Algeria Beaussier 459)
ıstakos (stacoacutes) lsquolocusta [= aragosta] sorta di pescersquo (96r)ışın ışıne ko- (scneacute coacuterum) lsquospatildedere al [sole24]rsquo (112v)
24 La parola egrave cancellata dalla rilegatura Lrsquointegrazione si basa sul sintagma sinonimico guumlneşe ser- (rarr ser-)
99corpus lessicale turco
İ
iblis (ebliacutes) lsquodemoniorsquo (73r) bull Parola che risale al gr diaacuteboloj per tramite arabo (TETTL 2 362)
ibrişim (ipersciacutem) lsquosetarsquo (111r) rarr kumaşicazet (giaseacutet) lsquolicenzarsquo (96r)iccedil iccedilimuumlzde (iccimusdeacute) lsquofra di noirsquo (78v) tra di noirsquo (116r) iccedilinizde (iccinis-
deacute) lsquotra di uoirsquo (116r)iccedil- (iccieacuterum) lsquoberersquo (64v) rarr and iccedil-iccediledik (icciediacutech) lsquobolzacchinirsquo (65r) bull Osm lsquostiualetti sottilirsquo (jccedich Arg
126)iccedileri (iccieriacute) lsquodentrorsquo (73r) lsquoentrorsquo (75v)iccediluumln rarr bu hatır sey(i)ridrak (idraacutec) lsquomemoriarsquo (97v)iftira (eutiraacute) lsquotestimonio falsorsquo (115r) bull La voce turca significa propr lsquocalun-
niarsquo Per la sonorizzazione della labiodentale cfr turchismi balcanici quali bulg ivtrija (Mikl TE 1 88 non registrato da DTB) sb ivtira (ibid)
iġ (iacutegh) lsquofusorsquo (79r)iġne (ineacute) lsquoacorsquo (57v) bull T dial iyne lsquoiğnersquo (TTAS)ihsan (hesaacuten) lsquopresente dono spontaneamente fattorsquo (105v) bull Osm tml lsquoge-
nerous gift benevolence favorrsquo (Redhsup2 417)[ih]tiyaccedil ([]tiiaacuteg] lsquobisogno necessitagraversquo (65r)ihtiyar (hetthiaacuter) lsquopersonaggiorsquo (103v) bull Osm tml lsquoold person elder senior
prominent citizenrsquo (Redhsup2 418)iki rarr kerret soumlziki yuumlz (ichiacute iuacutes) lsquoducentorsquo (75r)ikisi (ichisiacute) lsquoambeduersquo (61r)ikişer ikişer (ichiscieacuter ichiscieacuter) lsquoa due a duersquo (58r)ikrar (icraacuter) lsquopromessarsquo (106r)
100
ikrar et- (icraacuter [craacuter (58v)] edeacuterum) lsquoaccettare dir di sirsquo (57r) lsquoaffermarersquo (58v) lsquoprometterersquo (106r) Allaha ikrar et- (allaaacute craacuter edeacuterum) lsquofar uotorsquo (76v) guumlnahlar ikrar et- (ghiunalaacuter craacuter edeacuterum) lsquoconfessar li peccatirsquo (70r)
il- (ileacuterum) lsquoinchhimare [= imbastire] cusire alla grossarsquo (93v)ilik (chiliacutec) lsquomedollarsquo (97v) bull sect 2210ailinti (ilintiacute) lsquoincchimaturarsquo [= imbastitura] (93v)ilm (ilmj) lsquovirtugraversquo (118r) bull sect 311aimam (himaacutem) lsquoparocchianorsquo [= parroco] (102r)imansız (imaacuten siacutes [imaacutem sis (111r)]) lsquosenza lege o federsquo (111r) lsquosleale man-
cator di federsquo (111v) bull La forma imam egrave prob dovuta allrsquoinflusso del lemma precedente
imaret (himaacuteret himareacutet) lsquohospitalersquo (92r) lsquospedalersquo (112v)imdi (imdi) lsquodunquersquo (58r) rarr de imdiimla (himlaacute) lsquodittionersquo (74v) lsquosillabarsquo (111v)imza et- (hismaacute edeacuterum) lsquofirmarersquo (78r) lsquosottoscriuerersquo (112r) bull sect 229in (iacuten) lsquotana drsquoanimalirsquo (114v)in- (ineacuterum) lsquodiscenderersquo (74r) in- aşaġa (ineacuterum asciaacute) lsquocalar in giugrave scẽderersquo
(66v) bull sect 411binan- (inaneacuterum) lsquocrederersquo (71v) lsquofidarsirsquo (77v)inat (innaacutet) lsquoostinationersquo (101r)inat et- (innaacutet edeacuterum) lsquoostinarsirsquo (101r) lsquoperfidiarersquo (103v)inatccedilı (innategiacute) lsquoostinatorsquo (101r) lsquoperfidiosorsquo (103v)ince (ingiegrave [eacutengeisiacute (77v)]) lsquofinorsquo (77v) lsquosottilersquo (112r) bull La forma engeisi non
egrave chiaramente spiegabile (aggiunta del suff possessivo)ince et- (ingieacute edeacuterum) lsquoassottigliarersquo (63r)inceaġrı (ingieacute agriacute) lsquotisicia malersquo inceaġrıdan hasta (ingieacute agrideacuten astaacute)
lsquotisicorsquo (115v) bull Osm inceaġrı lsquoveremrsquo (TS 2078) t dial inceağrı lsquotuber-colosis TBrsquo (prov[incial] Redhsup2 435) Cfr it mal sottile lsquotubercolosirsquo
incecik (ing(i)egiacutec) lsquoaggilersquo (59r) lsquodelicatorsquo (73r) lsquoleggierorsquo (95v)inci (ingiacute) lsquoperla marg[h]eritarsquo (103v)incin- (ingineacuterum) lsquosdegnarsirsquo (110v)incinmiş (inginmiacutesc) lsquosdegnatorsquo (110v)incir (ingiacuter) lsquofico fruttorsquo (77v)incir aġacı (ingiacuter agaiacutecc) lsquofico alberorsquo (77v)incit- (ngiteacuterum) lsquonuocerersquo (100r) lsquoprouocarersquo (106r) bull sect 214ingiliz (ingliacutes) lsquoinglesersquo (94r)inkacircr et- (inchiaacuter edeacuterum) lsquonegare dir di norsquo (99v)insan (insagraven) lsquoanimale raggioneuolersquo (61v)inşallah (nnsciaacutella) lsquocon lrsquoaiuto di Idiorsquo (69v) bull La forma del F puograve essere
mutuata direttamente dallrsquoar parlato nşallahip (iacutep) lsquocorda funersquo (71r)iplik (ipliacutec) lsquofilorsquo (77v)
101corpus lessicale turco
iptida iptidadan (iptidaacuten [iptid[] (105v)]) lsquoda principiorsquo (72v) lsquoprimiera-mentersquo (105v) bull Cfr iptidadem lsquojm principiorsquo (Arg 129) iptidaden (ipdi-dahden) lsquoa bella prima cioegrave alla primarsquo (Mol 4) Riteniamo che la forma del F sia aplologica (sect 2211)
iskele (schieacutela) lsquocommerciorsquo (70r) bull Cfr skele lsquoscala oue uanno le naui et li mercantirsquo (schiele Arg 219) lsquolitus scalarsquo (scele Meg) Il F testimonia un interessante passaggio metonimico da lsquoscalo porto emporiorsquo a lsquocom-merciorsquo
iskemle (schemeleacute) lsquosediarsquo (110v) bull La forma del F egrave una var anaptittica di skemle (Hars 255) cfr anche skemli (schiemlj) lsquoseggiolarsquo (Arg 219) ska-mili (schamili) lsquotauolarsquo (VN 64) eskemle (eschiemleh) lsquobanchetto da se-derersquo (Carr 145)
İskenderiye (scanderiacutea) lsquoAlessandria drsquoEgittorsquo (59v) bull Cfr Mısır Skenderiya (missir schienderia) lsquoAlexandria di Egiptorsquo (Arg 171) Skinderiya (scinde-ria) lsquoAlessandriarsquo (VN 45)
ispat et- (spaacutet edeacuterum) lsquodefenderersquo (73r) bull Cfr spat eyle-et- (spatt eilerum spattederum) lsquoprouo per testimonirsquo (Arg 222) Il sign del F denota un restringimento semantico a lsquotestimoniare in difesa (di)rsquo
İstanbul (stamboacutel) lsquoCostantinopolirsquo (71v) bull La forma Stambol egrave comune in antico ottomano (v Arg 223 Kakuk 200)
iste- ne kadar istersen bu nested[en] (neacute cadaacuter sterseacuten buacute nested[]) lsquoquanto ti uoi di q(uest)a cosarsquo (106v) rarr aman demek iste-
istif (stiacuteua) lsquosauorra de25 vascellirsquo (109v) bull Osm lsquopieno colmorsquo (Men 196) lsquothe arrangement of goods when laid up in order as in a ship or warehousersquo (Redhsup1 101) Per la storia abbastanza complessa di questa voce v LF 416-19 da cui appare che quella del F egrave lrsquounica attestazione turca che riproduca fedelmente la fonte italiana stiva
iş (iacutesc) lsquoattionersquo (63r) lsquofacendarsquo (76v) lsquooperarsquo (101r) rarr agır zerduziş et- iş eyle-(iacutesc edeacuterum [iacutesc scileacuterum (95r)]) lsquolauorare operarersquo (95r [def
lauorare] 101r)işit- (sciteacuterum) lsquoascoltarersquo (63r) lsquovdire intenderersquo (117r)işitil- işitilmemiştuumlr (scitilmamiacutescdur) lsquoinaudito notilde intesorsquo (94r) bull sect 3213bişkembe (schembeacute) lsquobudella interiorarsquo (65v) lsquoentragnarsquo (75v) bull Cfr skembe
(schiembe) lsquouentrersquo (Arg 219)işkence (schengieacute) lsquoflagello tormentorsquo (78r) bull Cfr skence (schieng(i)e) lsquocolla
tormentorsquo (Arg 220)işkence et- (schengieacute edeacuterum) lsquoflagellarersquo (78r) lsquotormentarersquo (115v)işkil (ischiacutel) lsquodifficoltagrave cioegrave dubiorsquo (73v) lsquosospettorsquo (112r)işkillen- (ischilleneacuterum) lsquodubitarersquo (75r)işkilli (ischilliacute) lsquodubbiosorsquo (75r) lsquosospettosorsquo (112r)iştah (staacute) lsquoappetitorsquo (62r) lsquodesideriorsquo (73r)
25 Bombaci 219 legge di
102
itikat et- (etticaacutet [etcaacutet (91v)] edeacuterum) lsquocrederersquo (71v) lsquohauer creditorsquo (91v)itikatsız (etcatsiacutes26) lsquoincredulorsquo (93v)itiver- (ittiuereacuterum) lsquospengere alcunorsquo (113r)ittifak et- (etfaacutec edeacuterum) lsquostabilirersquo (113v)ittifak olmış (etfaacutec holmiacutesc) lsquostabilitorsquo (113v)
26 La parola egrave semicancellata da una macchia e si legge molto male
103corpus lessicale turco
K
kabak (cabaacutec) lsquocucuzzarsquo [= zucca] (72r)Kacircbe (chiabeacute) lsquoMecca paese doue i turchi dicono che stia il corpo del perfido
Maumettorsquo (97v)kabran (capraacuten) lsquoaccidioso o pultronersquo (57v) lsquopoltronersquo (105r) bull Osm lsquohare-
ketten kalmış uyuşuk amelmandarsquo (TS 2148) t dial kapran lsquoağır yuumlruumlyen oyalanan insanrsquo (DS 2635)
kabran ol- (capraacuten holuacuterum) lsquoimpigrirsirsquo (93r)kabranlık (capranliacutec) lsquoaccidia o pultronariarsquo (57v) lsquopoltronariarsquo (105r)kabuk (cabuacutec) lsquoscorzarsquo (110r) pelit kabuġı (pelit cabuchiacute) lsquosouero scorzarsquo
(112v)kabul et- (cabuacutel edeacuterum) lsquoaccettarersquo (57r) lsquoessaudirersquo (76r)kaccedil (caiacutecc) lsquoquantorsquo (106v) rarr deġ- kerret yılkaccedil- (cacciaacuterum) lsquofuggirersquo (79r)kaccedilkın (cacchiacuten) lsquofuggitivorsquo (79r) bull Supponiamo che la forma del F sia da
leggere kaccedilkın e non kakınkadar rarr iste- kadır sev-kadeh (cadaacute) lsquobicchierersquo (65r)kadı (cadiacute) lsquogiudicersquo (90v)kadıncık (catingiacutec) lsquosignora padronarsquo (111v) bull Le forme katunkatın sono ben
documentate nelle fonti ottomane (TS 2354-55)kadır kadır adam (cateacuter adaacutem) lsquopotentersquo (105r)kadır ol- kadır olduġum k[ad]ar (cateacuter holduacutem c[]aacuter) lsquoquantrsquoio possorsquo (106v)
rarr sev-kadırga balıġı (caacutetreca baluacutec) lsquobalena pescersquo (64r) bull Il primo elemento del
sintagma egrave un prestito dal gr biz kaacutetergon lsquogalleyrsquo (LF 523) Per la me-tatesi cfr katrega (cathrega) lsquogalearsquo (Lupis 1b nella versione della stessa opera apparsa anonima ed edita dallrsquoAdamović la voce turca egrave stampata
104
catherha ITS 219) katrıgaya komak (catrigaia comach) lsquomettere in gale-rarsquo (Masc 94) Cfr pure lrsquoantica forma kipciaca katrıġa (KTS 132)
kadife (catifeacute) lsquovillutorsquo (117v) bull La var con alveolare sorda si riscontra anche nel Meg (katiffe) e in Mol 475 (ghatife)
kafas kuş kafası (cuacutesc cafasiacute) lsquogabbia drsquougellirsquo (79v)kacircfil (chiafiacutel) lsquopreggiorsquo [= mallevadore garante] (105v)kacircfil ol- (chiafiacutel holuacuterum) lsquopreggiarersquo [= garantire] (105v)kacircfillik (chiafilliacutec) lsquopreggiariarsquo [= garanzia] (105v)kacircġıt (chijaacutet [66r] chiaaacutet [67v]) lsquocartarsquo (66r) lsquocarta da scriuerersquo (67v) rarr aman
bull Cfr kacirchat (chiachat) lsquofogliorsquo (Arg 133) kihat lsquocarta papyrusrsquo (Meg) t dial kıyat lsquokacircğıtrsquo (DS 2854)
kahpe (capeacute) lsquodonna publicarsquo (75r)kail et- (caacuteil edeacuterum) lsquocontentar altrirsquo (70v)kail ol- (caiacutel holuacuterum) lsquoacconsentirersquo (57v) lsquocontentarsirsquo (70v)kal- (caacutet caleacuterum) lsquorestarersquo (107v) bull Non sapremmo spiegare quel kat preposto
al verbo dal Ferragutokalabalık (calabaliacutec) lsquoturba calca di gentersquo (116v)kalavrizdeg (calauriacutes) lsquocalabresersquo (66v) bull Dai repertori consultati lrsquounica altra
attestazione della voce appare nella forma galabres-brez (ghalabres) lsquocala-bresirsquo (Mol 76) In Masc 26 egrave registrato il nome della regione Kalabri(y)a vilayeti (Calabria vilaietti)
kalay (calaacutei) lsquostagno metallorsquo (113v)kalbur (calbuacuter) lsquocriuo [= staccio vaglio] grossorsquo (71v)kaldır- (caldereacuterum) lsquoalzarersquo (60v) lsquoinnalzarersquo (93r) baş(ı) kaldır- (basciacute cal-
dereacuterum) lsquoribbellarsirsquo (107v) bull Osm tml baş kaldırmak lsquoto rebel (against)rsquo (Redhsup2 99)
kalem (caleacutem) lsquopenna di scriuerersquo (103r) rarr katet- oŋar- yon-kalemdan (calemdaacuten) lsquostucchio [= astuccio custodia] di pennersquo (114r)kalemtraş (caleacutem traacutesc) lsquotemperino di pennersquo (115r)kalınkalun (caloacuten) lsquogrossorsquo (91r)kaliyota (calioacutetta) lsquogaliottarsquo (79v) bull Per la documentazione di questo italiani-
smo nelle fonti turche v LF 241-43kalk- (calcaacuterum) lsquosorgersi alzarsirsquo (112r)kalkan (calcaacuten) lsquoscudo p(er) riparorsquo (110v)kamara (caacutemara) lsquocamera drsquoallogiarersquo (66v) bull Cfr gamera (ghamera) lsquoca-
merarsquo (Mol 77) Le altre fonti turche (documentarie e lessicografiche) re-gistrano questo italianismo (venezianismo) nella particolare accezione di lsquocabina della naversquo (v LF 134-35)
kamış (camiacutesc) lsquocannarsquokamışlık (camiscliacutec) lsquocannetorsquo (67r)kan (caacuten) lsquosanguersquo (109v) rarr delikanlıkan al- (caacuten aleacuterum) lsquocauar sanguersquo (68r) rarr şişekanat (cannaacutet) lsquoala da uolarersquo (59v)
105corpus lessicale turco
kandil (candiacutel) lsquoturcasso doue si pongono le fleccie fatto di tauolarsquo (116v) bull La voce turca (lt ar lt gr lt lat) significa comrsquoegrave noto lsquolampada lucernarsquo Lrsquoaccezione datale dal F non lrsquoabbiamo riscontrata da altre fonti
kanlı (canliacute) lsquosanguignorsquo (109v)kantar (cantaacuter) lsquostatera da pesarersquo (113v)kapa- (capaacuterum) lsquochiudere serrarersquo (69r)kapak (capaacutec) lsquocoperchiorsquo (71r)kapı (capiacute) lsquoportarsquo (105r) kapıdan kapıya (capidaacuten capiaacute) lsquoa porta agrave portarsquo
(62r) rarr vur-kaplan (caplaacuten) lsquogatto pardorsquo (79v) lsquopardo animalersquo (102r)kaplı baġa (capiliacute baghaacute) lsquotartaruca animal terrestrersquo (114v)kaptanpaşa (capitaacuten basciaacute) lsquogeneral drsquoesercitorsquo (79v) bull Osm kapudankap-
tan paşa lsquoThe Lord High Admiral and Minister of Marine of the Ottoman Empirersquo (Redhsup1 1436) Il Ferraguto pare lrsquounica fonte che attribuisca que-sto titolo a un comandante di forze terrestri
kar (caacuter) lsquoneuersquo (99v)karasup1 (caraacute) lsquonegrorsquo (99v) lsquonigro colorersquo (100r) rarr yuumlzluumlkarasup2 (caraacute) lsquoterra elementorsquo (115r)Kara Deŋiz (caragrave denghiacutes) lsquoMare Nigrorsquo (97r)kara diken (caragrave dicheacuten) lsquoriccio del mare ancinorsquo (107v)kara et- (caraacute edeacuterum) lsquoannegrirersquo (99v)karagan (caragaacuten) lsquopuleio [= puleggio Mentha pulegium] herbarsquo (106r)
lsquospica drsquoosso [= lavanda] herba odoriferarsquo (113r) bull T dial karagankara-ğan lsquoCistus creticusrsquo lsquoLavandula stoechasrsquo lsquoCistus laurifoliusrsquo lsquoDipsacus laciniatusrsquo lsquoPhlomis grandiflorarsquo (Tuzlacı 94)
karakoldeg (caracoacutel) lsquolumaca di marersquo (96r) bull Ar alg (Orano) karagol garagol lsquochiocciola di marersquo (Oman 155) lt sp caracol lsquose llama asiacute a diversas es-pecies de moluscos gasteroacutepodos terrestres o marinos del geacutenero laquoHeacutelixraquorsquo (Moliner 1 514)
karamanoldeg et- (caramanoacutel edeacuterum) lsquofare a chi piglia pigliarsquo (109r) bull Egrave pre-sumibile che il dato del F (di cui non abbiamo trovato altri riscontri nel-le fonti turche) sia in relazione con ar alg ḳārābarṭāl lsquopillagersquo lsquoamila ḳārābarṭāl lsquofaire main basse pillerrsquo (Beaussier 771) anche se la differen-ziazione formale non egrave facile da spiegare (intromissione dellrsquoit mano con accostamento secondario al toponimo Karaman)
karamusal (caramusaacutel) lsquonauiliorsquo (99v) bull Osm lsquosorte di nauersquo (Men 3660) laquonamed probably after the little town KaramusalKaramuumlrsel on the Gulf of İzmitraquo (LF 334)
karanfil (caronfiacutel) lsquogaroffalorsquo (79v) bull sect 211ekaranlık (caranliacutec) lsquooscurorsquo (101r) lsquotenebre oscuritagraversquo (115r) karanlıkta (ca-
ranlictaacute) lsquoallrsquooscurorsquo (60v)karart- (cararteacuterum) lsquoannegrirersquo (99v)
106
karı (cariacute) lsquodonna maritatarsquo (74v) lsquomogliersquo (97r) rarr boşat- dede duumlşuumlr- gebe kısır padişah saccedil
karın rarr agrıkarınca (carangieacute) lsquoformicarsquo (78r) bull Cfr karanca (carangia) lsquoformicharsquo (Arg
138 a cui rinviamo per altre attestazioni)karındaş (carndaacutesc) lsquofratellorsquo (78v)karındaşlık (carndascliacutec) lsquofraternitagraversquo (78v)karış (cariacutesc) lsquopalmo mesurarsquo (102r)karış- (cariscieacuterum) lsquoimpacciarsirsquo (92v) lsquomescolarsirsquo (97v) lsquopratticarersquo (105v)karışık (carisciacutehc) lsquomisto mescolatorsquo (98r)karıştır- (cariscteacuterum caristeacuterum) lsquoconfondere mescolarrsquo (70r) lsquomescola-
re insiemersquo (97v) bull sect 322bkarpuz (carpuacutes) lsquomelone drsquoacquarsquo (97v)karşı karşımda (carscimdaacute) lsquoinnante il mio cospettorsquo (63v) karşında (car-
scindaacute) lsquoallrsquoincontrorsquo (60r) lsquorimpettorsquo (108r) karşı git- (caacutersc ghi deacuterum) lsquoandar incontrorsquo (61r) rarr akşam bull Per la forma karş sect 312
karşılı rarr ruzgacircrkartal kuşu (cartaacutel cuacutesc) lsquoaquila vcellorsquo (62r)kasab (cassaacuteb) lsquomacellarorsquo (96v)kasaba (cassabaacute) lsquoterra habitatarsquo (115r)kasabhane (cassabanaacute) lsquomacellariarsquo (96v)kast kastile (caacutestile) lsquoa bel studiorsquo (57r) bull Osm kast ile lsquodeliberatamente
appostatamente agrave postarsquo (Men 3706)kaş (caacutesc) lsquociglio dellrsquoocchiorsquo (69r)kaşaġı (casciaacutec) lsquostrigliarsquo (68r) lsquostregliarsquo (114r) bull sect 312kaşı- (casciaacuterum) lsquograttarersquo (91r) lsquostregliarersquo (114r) bull Cfr kaşmak (kasmak)
lsquogratarersquo (sic) (Pianz 143)kaşık (casciacutech) lsquocucchiaro piccolorsquo (71v)kat (caacutet) lsquopiegarsquo (104v)kat- (cataacuterum) lsquoaggiungerersquo (59r) lsquorifonderersquo (108r)katet- kalem katet- (caleacutem caacutet edeacuterum) lsquodar il taglio alla punta della pennarsquo
(114v)katı rarr ccedilok eyikatır (catuacuter) lsquomula animalersquo (99r) bull Cfr katur lsquomulusrsquo (Meg)katırcı (caturgiacute) lsquomulittierersquo (99r)katlan- (catalaneacuterum) lsquoaspettarersquo (63r)katran (cateraacuten) lsquopece pegolarsquo (102v)kavga (caucaacute) lsquobriga contesarsquo (65v) bull La var kavka egrave documentata (TS 2357)kavga et- (caucaacute edeacuterum) lsquofar brigarsquo (65v)kavl et- (cauacutel edeacuterum) lsquocongiurarsirsquo (70v)kavun (cauacuten) lsquomelone di panersquo [= popone] (97v)kavun agacı (cauacuten agaiacutec) lsquocedrorsquo (68v) bull Osm aġaccedil kavun aġacı lsquocedro ci-
trone alberorsquo (Men 3603) In tml il cedro (sia lrsquoalbero sia il frutto) egrave de-
107corpus lessicale turco
nominato ağaccedil kavunu mentre il sintagma inverso kavun ağacı egrave usato per designare la papaia
kavurma (caurmaacute) lsquocarne in guazzettorsquo (67v) lsquoguazzetto saporettorsquo (91v)kavuş- (causcieacuterum) lsquostare in piedirsquo (113v) bull Osm tml lsquogiongersi congion-
gersi venir insieme incontrarsirsquo (Men 3603) Il sign del F non egrave riscon-trabile
kayalık (caialiacutehc) lsquoprora di vascellirsquo (106r) bull Osm lsquosperone di naue ograve galearsquo (Men 3819)
kayn (caiacuteniacute) lsquocognato mascolorsquo (69v) bull sect 311akayna- (cainaacuterum) lsquobollirersquo (65r)kaynamış (cainamiacutesc) rsquobollentersquo (65r) bull Ovviamente il sign corretto egrave lsquobol-
litorsquokaynana kaynanam (caiacuten anaacutem) lsquosuocera miarsquo (114r)kaynata kaynatam (caiacuten attaacutem) lsquosuocero miorsquo (114r)kaytundeg (caituacuten) lsquocapannarsquo (67r) lsquotenda couerta di [ua]scelli etcrsquo (115r) bull Ar
alg gayṭūn lsquotente surtout tente en toilersquo (Beaussier 844)kaz (caacutes) lsquooca vgello papararsquo (100v) rarr yumurtakaz- (casaacuterum) lsquocauarersquo (68r) lsquofossare far fossarsquo (78v) lsquozapparersquo (118v)kazan (casaacuten) lsquocaldararsquo (66v) lsquocaldarorsquo (72r)kazan- (casaneacuterum) lsquoacquistarersquo (58r) lsquoguadagnarersquo (91r)kazanc (casangieacute) lsquoguadagniorsquo (91r) bull Supponiamo che la forma del F rifletta
una forma di possessivo kazancı sect 311akazanc et- (casangieacute edeacuterum) lsquoconseguire acq(ui)starersquo (70v) bull Osm kazanc
etmek lsquofar guadagno cercar profittorsquo (Men 3688)kazık demir kazık (demiacuter casiacutec) lsquopalo di ferrorsquo (102r) kazıġa ko- (casicaacute
coacuterum) lsquoimpalarersquo (92v)kazma (casmaacute) lsquozapparsquo (118v)kazmacı (casmagiacute) lsquozappatorersquo (118v) bull Si noti che la successiva attestazione
lessicografica di questo derivato risale al 1867 (StS HWb 97)kebab (chiabaacuteb) lsquocarne arrostorsquo (67v) bull La var del F egrave attestata pure da Arg
132 (chiabap) e Mol 60 (kiabab)keccedili (chijciacute) lsquocaprarsquo (67r) bull Cfr keyccedili (chieici) lsquocaprarsquo (Carr 208) = geyccedili (ghi-
eici) lsquoidrsquo (Mol 81) Per lo sviluppo fonetico del F cfr piyner (rarr peynir) sect 212a
kedi (chiedi) lsquogatto animalersquo (79v)kefal balıġı (chiefaacutel baluacutec) lsquocefalo pescersquo (68v)kel (chieacutel) lsquotigna mal del caporsquo (115r) kel başı (= başı kel) (chieacutel basciacute) lsquoti-
gnosorsquo (115v) bull sect 412bkehle (chielleacute) lsquopedocchiorsquo (103r)kelam (chielaacutem) lsquoparolarsquo (102r)keler (chieleacuter) lsquolacerta animalersquo (95r)kem (chieacutem) lsquocattiuo tristorsquo (68r) rarr ccedilek- kokukemanccedile -ce (chiemengieacute) lsquoviola instromẽto da sonarersquo (118r)
108
kemer (chiemeacuter) lsquolamia di fabricarsquo [= arco volta] (95r)kemha (chiamaacute) lsquotaffitagrave di setarsquo (114v) bull Cfr kacircmuha (chiamuccha) lsquodomma-
scorsquo (Arg 136) kacircmha (kiamcha) lsquodamascorsquo (Mol 113)kemik (chiemiacutech) lsquoossa drsquoanimalirsquo (100v)kemlik (chiemliacutec) lsquomalersquo (96v)kenar ccedilay kena[rı] (ciaacutei chienaacute) lsquoripa sponda del fiumersquo (108r)kepccedile (chiepcieacute) lsquocucchiaro da ministronersquo (71v)kepgir (chiebghiacuter) lsquocucchiaro da sc[h]iumarersquo (71v) bull Osm kefgir lsquocucchiaro
da leuar la schiumarsquo (Men 3983) = kepgir lsquoa perforated ladle or skimmer a strainerrsquo (Redhsup1 1523)
kerem eyle (chieremiacutella) lsquodi gratiarsquo (73v) bull Osm lsquodi grazia vi prego fate gra-ziarsquo (Men 3924) La resa del F egrave dovuta secondo noi a una falsa identifi-cazione del secondo elemento del sintagma con rarr Allah Per la posizione dellrsquoaccento cfr rarr inşallah
kerim (chieriacutem) lsquopietosorsquo (104r)kerimlik (chierimliacutec) lsquopietagraversquo (104r)kerkes (chierchies) lsquofenice vcellorsquo (77r) bull Osm kerges lsquoavis quae aliquot
annorum millia vivere dicitur nulli animali nocet sed ex morticinio vivitrsquo (Men 3923) kerkes lsquothe Egyptian vulture neophron percnopterusrsquo (Redhsup1 1539)
kerret iki kerret (ichiacute chierreacutet) lsquodue uoltersquo (75r) iki kerret ziyade (ichiacute chi-erret sziadeacute) lsquoal doppiorsquo (59v) kaccedil kerret (caiacutecc cherreacutet) lsquoquante uoltersquo (106v) yuumlz kerret (iuacutes cherreacutet) lsquocento uoltersquo (68v)
kertenkeler (chiesteacuten chieleacuter) lsquolacerta uerminararsquo (95r) bull La var con -s- del F non pare segnalata da altre fonti
kes- (chiesseacuterum) lsquotagliarersquo (114v) rarr umutkese (chieseacute) lsquoborzarsquo (65r)keser (chiesseacuter) lsquoascia di fa legnamersquo (63r)keskin (chieschiacuten cheschiacuten) lsquoferuente huomorsquo (77r) lsquotaglio del coltello o spa-
darsquo (114v) keskinden (cheschindeacuten) lsquodi tagliorsquo (74v)keskin et- (chieschiacuten edeacuterum) lsquoaffilarersquo (58v)kestene (chiesteneacute) lsquocastagna fruttorsquo (68r)keşiş (chiesciacutesc) lsquomonacorsquo (98v)keşişlik (chiesciscliacutec) lsquomonasteriorsquo (98v)keten (chieteacuten) lsquolinorsquo (96r)Kıbrıs adası (chipriacutes adasiacute) lsquoCipro isolarsquo (69r) bull Per la forma con bilabiale
sorda cfr Kıprıs adası (cpris adasi) lsquoCipro isolarsquo (Mol 92) sect 221kıccedil (chiacutecc) lsquo[po]ppa di vascellirsquo (105r)kıdre (chiacutedra) lsquopignata di terrarsquo (72r) bull Osm lsquoccediloumlmlekrsquo (Devellioğlu 616)kıgılcım (chighilgiacutem) lsquoscintilla di fuocorsquo (110r)kımıldan- (comuldaneacuterum) lsquomouersirsquo (99r)kımılda(t)- (comuldaacuterum) lsquomouerersquo (99r) bull Cfr kumulda- (chumuldarum qu-
mul-) lsquocrollare mouere scrollare scuotere smouerersquo (Carr 226) Per espri-
109corpus lessicale turco
mere i significati attivi si usa perograve di regola il causativo kımıldat-kın (chiacuten) lsquofodrorsquo (78r)kıpkırmızı ol- (chiacutep chirmisiacute holuacuterum) lsquoarrossirsirsquo (62v)kır- (chiraacuterum) lsquoromperersquo (108v)kırba (chirbaacute) lsquovtrersquo (118v)kırk (cheacuterc) lsquoquarantarsquo (106v)kırlangıccedil (carilanghiacuteg) lsquorondinellarsquo (108v) bull Cfr karlangıccedil (charlanghicc)
lsquorondinersquo (Arg 140) t dial karılğaccedilkarlangaccedilkarlanğıccedil lsquokırlangıccedilrsquo (DS 2664)
kırmızı (chirmisiacute) lsquoincarnato colorersquo (93v) lsquorosso colorersquo (108v)kırt kırt et- (chiacutert chiacutert edeacuterum) lsquorosicarersquo (108v) bull Cfr t dial kırt kırt lsquobıccedilak-
la kesilen nesnenin ccedilıkardığı ses iccedilinrsquo (DS 4546)kısa (chessaacute) lsquocortorsquo (71v)kısa et- (chessaacute edeacuterum) lsquoabbreuiarersquo (57r)kısır (chissiacuter) lsquosterilersquo kısır karı (chissiacuter cariacute) lsquodonna sterilersquo (113v)kıskan- (chischanuacuterum [caschaneacuterum (92r) cischaneacuterum (79v)]) lsquogelosia
hauerersquo (79v) lsquohauer inuidiarsquo (92r) lsquoinuidiarersquo (94v) bull sectsect 211b 211c 222
kıskanccedil (cischangiacute) lsquogelosorsquo (79v) bull Cfr kıskancı (cheschangi) lsquoidrsquo (Arg 148) Non sappiamo se i dati dellrsquoArgenti e del Ferraguto dipendano dalla suffis-sazione del possessivo o non piuttosto da un facile accostamento ai derivati in +CI sect 222
kıskanmaklık (chischinmacliacutec) lsquoinuidiarsquo (94v)kısrak (chesseraacutec) lsquogiumentarsquo (90v)kış zamanı (chiacutesc szamaacuten) lsquoinuerno stagionersquo (94v)kışla- (chisclaacuterum) lsquosuernarersquo (114r)kıta (chithaacute) lsquoepigramma di uersirsquo (76r) bull Osm lsquoa fragmentary piece of poetry
of two or more distichs on the Arabian system complete in itself as to an idearsquo (Redhsup1 1462) lt ar ḳiṭlsquoaʰ lsquopezzo frammentorsquo bull sect 2212
kıtlık (chitiliacutec) lsquocarestiarsquo (67v)kıy- (chiaacuterum) lsquotritare minuzzarersquo (116v)kıyma (chijmaacute) lsquocarne trinciatarsquo (67v)kıyma et- (chijmaacute edeacuterum) lsquotritare minuzzarersquo (116r)kız rarr beslemekız kardaş (chiacutes cardaacutesc) lsquosorellarsquo (112r)kız oġlan (chiacutes ouglaacuten) lsquodonzellarsquo (74v) lsquofigliolarsquo (77v) lsquoverginersquo (117v)kızılcık (chisilgiacutec) lsquozinzoli [rarr guumlren] frutti piccoli et russi come lrsquoazarolirsquo
(118v)kızlık (chisliacutech) lsquoverginitagraversquo (117v)kibrit (chijbriacutet) lsquosolforsquo lsquosolfarellorsquo (112r) bull sect 212dkiler (chileacuter27) lsquocannaua dispenzarsquo (67r) lsquoriposto salua robbarsquo (108r)
27 Corr in luogo di chieleacuter
110
kilerci (chilergiacute28) lsquocannauaro despensierersquo (67r)kilise (cliacutesia) lsquochiesarsquo (69r) bull Il dato del F egrave particolarmente interessante percheacute
ci documenta una forma ancora assai vicina alla fonte greca ekklhsiacuteakilit (chiliacutet) lsquocadenacciorsquo (66r) lsquochiauatura caten[a]zzorsquo (68v)kim (chiacutem) lsquoquale il qual[]rsquo kim olursa olsun (chiacutem holuacuterse hossuacuten) lsquoqual-
siuoglia si siarsquo (106v) rarr ol bull Tml kim olursa olsun lsquoit doesnrsquot matter who heshe isrsquo (Redhsup2 531)
kimse (chiacutemse) lsquonessunorsquo (99v) bir kimse (bir chiacutemse) lsquoalcunorsquo (59v)kimyon (cumioacuten) lsquociminorsquo (69r) bull La forma del F va ad aggiungersi alle altre
varr ottomane di questo fitonimo di origine greca kimyun (chimiun Carr 217) kimnun (Men 4022) kimyon (Vig 175) impostasi questrsquoultima nella lingua letteraria moderna
kira at kirası (= kira atı) (aacutet chierasiacute) lsquocauallo di logerirsquo29 (68r) kiraya al- (chieraaacute alereacuterum30) lsquoaffittare drsquoaltrorsquo kiraya ver- (chieraaacute uereacuterum) lsquoaf-fittare pegionarersquo (58v) lsquodar ad affittorsquo (72v) bull Cfr kerekera (chiere chi-era) lsquoaffitto fitto pagha salariorsquo (Carr 211) Per lrsquoinversione nel sintagma possessivo sect 412a
kiracı (chieragiacute) lsquoalloggiatore allogatorersquo (60v) at kiracısı (at chieragisiacute) lsquolo-gator di cauallirsquo (68r)
kiraz (chireacutes) lsquocerasorsquo (68v) bull Le varr kireskirez sono ben attestate sia nei testi in trascrizione sia nelle fonti dialettali (StS Gr 283)
kireccedil (chireacutecc) lsquocalce da fabricarersquo (66v) rarr furunkirpi rarr oklı kirpi yumak kirpikirpik (chiurpeacutec) lsquopalpebre deglrsquoocchirsquo (102r) bull sect 211ekispet (chispeacutet) lsquomaniera del uestirersquo (96v) bull Osm lsquoforma maniera di vestito
portaturarsquo (Men 3947)kişi (chisciacute) lsquopersonarsquo (103v)kişniş şeker kişniş (scichieacuter chiscniacutesc31) lsquoconfetti di zuccarorsquo (70r) bull Cfr osm
sekerlenmiş kişniş kişniş şeker lsquocoriandrum saccharo conditum coriando-lo confettatorsquo (Men 3969)
kitap (chitaacutep) lsquolibrorsquo (95v) rarr yaz-ko- (coacuterum) lsquometterersquo (98r) rarr aġız amanet gemi goumlmmeye ko- gurbet ko-
habs ışın kazık rehin ko- temel ko- yerkoca (cogiaacute) lsquomaritorsquo lsquovecchiorsquo (117r) kocaya ver- (cogiaaacute uereacuterum) lsquomaritar
la donnarsquo (97r)koca ol- (cogiaacute holuacuterum) lsquoinuecchiarsi lrsquohuomorsquo (94v)kocacık (cogiagiacutech) lsquovecchiarellorsquo (117r)kocalık (cogialiacutech) lsquovecchiezzarsquo (117r)
28 Corr in luogo di chielergiacute29 Prob da emendare in logheri parola dialettale siciliana che significa lsquonolo affittorsquo30 Prima il F aveva scritto uereacuterum poi ha corretto il dato solo parzialmente31 La h egrave stata inserita in un secondo tempo
111corpus lessicale turco
koccedil (coacutecc) lsquomontone animalersquo (98v)kodoş (cudoacutesc) lsquoruffianarsquo (108v) bull Osm lsquoruffiano beccorsquo (Men 3786)kodoşlık (cudoscliacutec) lsquoruffianiggiorsquo (108v)koffadeg (coacuteffa) lsquocesta sportarsquo (68v) bull Ar ḳuffah lsquocestarsquo (VAI 1194) riflesso
pure dal koffe (coffe) lsquocoffa canestro cofanorsquo di Carr 219 In osm lett lrsquoarabismo egrave attestato come kuumlfekuumlffe lsquocophinusrsquo (Men 4084)
kok- (cuccaacuterum [coccaacuterum (106r)]) lsquoannasare odorarersquo (61v) lsquonasarersquo (99v) lsquopuzzarersquo (106r) guumlzel kok- (ghiuseacutel cuccaacuterum) lsquoodorarersquo (100v)
koku (cocusiacute [cucusiacute (100v)]) lsquofetorersquo (77r) lsquoodorersquo (100v) kem koku (chieacutem cuccusiacute) lsquopuzza fetorersquo (106r) bull sect 311a
kokumış (cocumiacutesc) lsquofetentersquo (77r) lsquopuzzolentersquo (106r)kol (coacutel) lsquobracciorsquo (65v)kolay (culaacutei) lsquoageuole facilersquo (59r) lsquoprosperorsquo (106r) rarr ruzgacircrkolayına (culainaacute) lsquoageuolmentersquo (59r) lsquofacilmentersquo (76v) bull Osm kolayıne
(kolayına TS 2613) lsquofacilmente commodamente con facilitagraversquo (Men 3803)kom (cuacutem) lsquoonda del marersquo (101r) bull Osm kom (kum TS 2729-30) lsquowaversquo (Ev-
liya Ccedilelebi Dankoff 75) Cfr nel Codex Cumanicus qom (com) lsquoWellen Wogenrsquo (Groslashnbech 199) Per la documentazione in altre lingue turche v Clauson 625
kon- (conaacuterum) lsquoalbergare accatildeparersquo (59v) rarr mahalle kon-konacak yer (conagiaacutec ieacuter) lsquoallogiamento posatarsquo (60v)konşu (coacutensc) lsquovicino uicino di casarsquo (117v) bull sect 312konukla- (conucclaacuterum) lsquoinuitarersquo (94v)konuklık (conuccliacute) lsquoconuitorsquo (71r) bull Cfr konuklu lsquoconviviumrsquo (Meg) Ab-
biamo posto come lemma la forma di Meninskikonuklık et- (conuccliacute edeacuterum) lsquofar conuitorsquo (71r) bull Osm lsquofare un pasto un
conuitorsquo (Men 3809)kork- (curcaacuterum) lsquoimpaurirsirsquo (93r) lsquospauentarsirsquo (112v)korku rarr titre-korkusız (cuacuterc siacutes) lsquoalla liberarsquo (60r) lsquosicurorsquo (111v)korkut- (curcutuacuterum) lsquoimpaurirersquo (92v) lsquospauentarersquo (112v)koruk (coruacutec) lsquoagrestarsquo (59r)kov- (couaacuterum) lsquobandire discacciarersquo (64v) lsquosbandirersquo (109v) lsquosequitare si-
cutar dietrorsquo (110v)kova (coguaacute) lsquogionco herbarsquo (90r)kovalak (cuualaacutec) lsquoauantatorersquo (63v) lsquovantatorersquo (117r) bull Osm lsquomillantatorersquo
(Men 3776) t dial kuvalak lsquoccedilalımlı gururlursquo (DS 2987)kovalan- (cuualaneacuterum [cuualacneacuterum (63v)]) lsquoauantarsirsquo (63v) lsquouantarsirsquo
(117r) bull Cfr t dial kovalanmak lsquobaşkasına guumlvenip yiğitlik goumlstermekrsquo (DS 2938) La forma con inserzione di -k- egrave palesemente dovuta a interfe-renza grafica col lemma precedente
kovan (coguaacuten) lsquoapaio doue stanno lrsquoapirsquo (61v)kovmış (coumiacutesc) lsquosbanditorsquo (109v)
112
koyul- (coiuluacuterum) lsquoaggelarsirsquo (59r) lsquocongelarsirsquo (70v) lsquogelarsirsquo (79v)koyulmış (coiulmiacutesc) lsquoaggelatorsquo (59r)koyun (coiuacuten) lsquocastrato beccorsquo (68r) lsquomontone animalersquo (98v) dişi koyun
(disciacute coiuacuten) lsquopecorarsquo (102v) rarr yatakkoz (coacutes) lsquonoce fruttorsquo (100r)koz aġacı (coacutes agaacutecc) lsquonoce alberorsquo (100r)koumlftehor (gufteghoacuter) lsquociarlonersquo (69r) bull Osm lsquoa random talker who has to take
back his wordsrsquo (Redhsup1 1596)koumlk (chiuacutec) lsquoradice drsquoalberorsquo (107r) koumlkinden ccedilıkar- (chiucchindeacuten cicaacuterum)
lsquospiantarersquo (113r)koumlmi (ghioacutemo) lsquonochiero gouernator di nauersquo (100r) bull Osm koumlmi lsquooverseer
of the galley slavesrsquo lt gr koacutemhj lsquoidrsquo (LF 527-29 a cui rimandiamo per la storia della voce che risale al lat comes) La o finale della forma del F puograve essere dovuta allrsquoinflusso di nostromo (gt t lostromo) o forse della forma italiana gomitocomito
koumlmuumlr (chiumuacuter) lsquocarbonersquo (67v)koumlpek (chiupeacutec) lsquocanersquo (66v)koumlpri (chiupreacute) lsquoponte da passarersquo (105r) bull La vecchia ipotesi di un prestito
dal gr geacutefura viene respinta dalla maggioranza degli studiosi (v la biblio-grafia in Arg 155)
koumlr (chiuacuter) lsquociecorsquo (69r)koumlr et- (chiuacuter edeacuterum) lsquoacciecar ad altrorsquo (57v)koumlr ol- (chiuacuter holuacuterum) lsquoacciecarsirsquo (57v)koumlrfez (chiufreacutes) lsquogolforsquo (90v) bull sect 229koumlstek (chiusteacutec) lsquopastora che si mette a glrsquoanimalirsquo (102v)koumlstekle- (chiustecleacuterum) lsquopastorarersquo (102v)koumly (chiuacuteiu) lsquocasalersquo (67v) bull sect 311akubur (cubuacuter) lsquoturcasso doue si pongono le fleccie fatto di pellersquo (116v)kucakla- (cugiacclaacuterum) lsquoabbracciarersquo (57r)Kuds-i muumlbarek (cuacutez mobareacutec) lsquoGierusaleacutem citagrave famosiss(ima)rsquo (90r) bull Per
la forma del F cfr Cuzu Mobarech nel Sansovino (cit in Arg 159)kuduz (cuduacutes) lsquorabbiarsquo (107r)kuduzlan- (cudusleneacuterum) lsquoarrabbiarsirsquo (62v) lsquorabbiarsirsquo (107r)kulak (culaacutec) lsquoorecchiarsquo (101r)kulavuz (colauacutes) lsquocondottierorsquo (70r) lsquopidotorsquo [= pilota] (104v) lsquospia spionersquo
(113r) bull Cfr kolauz (chollaus) lsquopiloto di nauersquo (Arg 152)kullan- (cullaneacuterum) lsquoconsumarersquo (70v)kum (cuacutem) lsquoarena di marersquo (62v)kumar kumarile oyna- (cumaacuterile vinaacuterum) lsquogiocare a giochi prohibitirsquo (90v)
bull Osm kumar lsquoalea aleatorius quivis ludus pec quo captatur lucrum aliagraves lege Mahometana prohibitusrsquo (Men 3758)
kumaş ibrişim kumaşı (ipirsciacutem cumasciacute) lsquobrocato di setarsquo (65v)kumlı (cumliacute) lsquoarenosorsquo (62v)
113corpus lessicale turco
kurbaġa (curbagaacute) lsquorana ranonchiarsquo (107r) yaramaz kurbaġa (iaramaacutes cur-baghiacute) lsquobuffo animale uenenosorsquo (65v) bull La var kurbaġı egrave attestata (TS 2734)
kurban (curbaacuten) lsquoanimale di sacrifitiorsquo (61v) lsquosacrifitiorsquo (109r) lsquovittimarsquo (118r)kurban et- (curbaacuten edeacuterum) lsquosacrificarersquo (109r)kurbanlık (curbanliacutec) lsquoanimal di sacrifitiorsquo (109r)kursak (cuacutersaacutec) lsquostomacorsquo (113v) bull Osm tml lsquothe crop of a bird a stomachrsquo
(Redhsup1 1483)kursan (cursaacuten) lsquocorsarorsquo (71r) bull In base a LF 194-95 il dato del Ferraguto
fa retrodatare la piugrave antica attestazione lessicografica (finora considerato il Meninski) della voce turca che risale allrsquoitaliano per tramite dellrsquoar ḳurṣān
kurşun (crusciuacuten) lsquopiomborsquo (104v) bull sect 229kurşunla- (crusciunlaacuterum) lsquoimpio[m]barersquo (93r)kurtsup1 (cuacutert) lsquolupo animalersquo (96r)kurtsup2 (cuacutert) lsquovermersquo (117v)kurtar- (curtareacuterum) lsquoliberarersquo (95v) pahayle kurtar- (paaacuteile curtareacuterum) lsquori-
cattarersquo [= riscattare] (108r)kurtul- (curtuluacuterum) lsquoliberarsirsquo (95v) pahayle kurtul- (paaacuteile curtuluacuterum) lsquori-
cattarsirsquo [= riscattarsi] (108r)kuru rarr uumlzuumlmkurul- (curuluacuterum) lsquosciugarsirsquo (110r) bull Cfr kurul- (churulurum) lsquoseccarsirsquo
(Carr 228)kurut- (curutuacuterum) lsquoasciugarersquo (63r) lsquosciugarersquo (110r)kus- (cussaacuterum) lsquovomitarersquo (118r)kusur (cusugraver) lsquoil restorsquo (107v)kuş (cuacutesc) lsquovgello nomersquo (117r) rarr dudu k kafas kartal k leylek k oumlge(y)ik
oumlrdek k serccedile k tauk k yuvakuşak (cusciaacutec) lsquocintarsquo (68r) lsquocenta centurarsquo (68v) rarr yaşıl kuşakkuşluk rarr saba kuşluġıkuvvet (couaacutet) lsquoforzarsquo (78v) bull Cfr kovat (chouatt) lsquogagliardia potestagrave poten-
tiarsquo (Arg 154) kovvat (chouuat) lsquobalia potere autoritagraversquo (Carr 229)kuyruk (coiuruacutec) lsquocodarsquo (69v)kuyu (cuiuacute) lsquopozzorsquo (105v) rarr sukuyumcı (cuiungiacute) lsquooreficersquo (101r) bull Cfr kuyuncı (quiungi) lsquoargentierersquo (Carr
229) sect 225akuzgun (cusguacuten) lsquocorbo ugellorsquo (71r)kuzı (cosiacute) lsquoagnellorsquo (59r)kuumlccediluumlk (cucciuacutec) lsquopiccolorsquo (104v) bull La var kuccediluk egrave data anche da Arg 156
(chucciuch lsquopiccolorsquo) e Hars 242 (kucsuk lsquoklein geringrsquo)kuumlf (chiuacutef) lsquomoffarsquo (98r)kuumlflen- (chiufleneacuterum) lsquomoffirsirsquo (98r)kuumlfluuml (ciufliacute) lsquorancidorsquo (107r) bull sect 222
114
kuumlkuumlrt (cucuacutert) lsquosolforsquo (112r) bull sect 211d (cfr perograve il lemma seguente dove la prima vocale egrave notata uuml)
kuumlkuumlrt taşı (chiucuacutert taacutesc) lsquopietra pumicersquo (104v) bull Sintagma che non abbia-mo riscontrato da altre fonti
kuumll (chiuacutel) lsquocenerersquo (68v)kuumll ol- (chiuacutel holuacuterum) lsquoincinerirsirsquo (93v)kuumlluumlnk (chiuluacutenc) lsquopicone instrumento da tagliar pietra et di sfabricarersquo
(104v)kuumlpuumlk (chiupuacutec) lsquoschiumarsquo (110r)kuumlpuumlk al- (chiupuacutec aleacuterum) lsquoschiumarersquo (110r)kuumlrek (chiureacutec) lsquoremo da vocarersquo [= vogare] (107v) rarr ccedilek-kuumlrk (chiuacuterc) lsquoveste inforrata [= foderata] di pellersquo (117v)kuumltuumlk (chiutuacutec) lsquoceppo di legnorsquo (68v)
115corpus lessicale turco
L
lahana (laanaacute) lsquocaolo herbarsquo (67r) bull Cfr lana lsquoverzersquo (Lupis 2a) t dial lāna lsquolahanarsquo (StS Gr 284)
lakırdı (lacardiacute) lsquodiscorso raggionamentorsquo (74r)lakırdı et- (lacardiacute edeacuterum) lsquodiscorrere raggionarersquo (74r)lal taşı (laacutehl taacutesc) lsquogranatina pietra pretiosarsquo (91r) bull Osm tml lal (lt ar lalsquol)
lsquoruby (a gem)rsquo (Redhsup2 574) sect 2212lazım ol- (lasim holuacuter) lsquoegrave necessariorsquo (75v)legen (legheacuten) lsquobacilersquo (64r)lerze (lerseacute) lsquoparalisia malersquo (102r) bull Osm lsquotremore febre freddarsquo (Men 4165)lerzeli (lerseliacute) lsquoparaliticorsquo (102r)leş (leacutesc) lsquocadauerorsquo (66r) lsquomortorsquo (99r)leylek kuşu (leileacutec cuacutesc) lsquogrue ugellorsquo (91r) bull Comrsquoegrave noto lrsquoornitonimo turco
designa di norma la cicogna Comunque il sign di lsquogrursquo egrave dato anche da altri autori (Carr 233 Pianz 169)
lezzet (lezeacutet) lsquosaporersquo (109v)lezzetli (lezetliacute) lsquosaporosorsquo (109v)lika (liccaacute) lsquostupino del calamarorsquo [= borra di calamaio] (114r)liman (ilemaacuten) lsquoporto del marersquo (105r) bull Cfr iliman lsquoportorsquo (Mol 312) ileman
lsquoportrsquo (Pr 479)limanlık (ilemanliacutec) lsquobonaccia di marersquo (65r)lokma (lucumaacuten) lsquobocconersquo (65r) bull sectsect 216 228 Non si puograve escludere che
la forma del F sia sorta per un accostamento secondario al nome proprio Luḳmān figura leggendaria di saggio a cui egrave intitolata la 31a Sura del Co-rano
lor (loacuter) lsquoricottarsquo (107v)lutfi (lutfiacute) lsquoamoreuole cortesersquo (61r)
116
M
Macar Macar cins (maggiaacuter giacutens) lsquovngari gentersquo Macar vilayet (maggiaacuter uelaeacutet) lsquovngaria paesersquo (118r)
macun (maggiuacuten) lsquomedicina in bocconersquo (97v) rarr guumll macunumaden (madeacuten) lsquominera di metallirsquo (98r)maġara (magaraacute) lsquogrottarsquo (91r)maġaza (magazeacute) lsquomagazzenorsquo (96v) bull Per lrsquoetimo della voce (lt gr (lt it)
magazeacute) v LF 278-79MaġrebMaġrib (magreacutep) lsquoBarbariarsquo (64v) lsquoponente occidentersquo (95v) rarr Tı-
rabolos bull Cfr Maġrip (magrip) lsquoAfrica item Occidens (situs coeli)rsquo (Meg)maġrıbli (magrepliacute) lsquobarbarorsquo (64v)mahalledeg (mahalleacute) lsquoarmata per terrarsquo (62v) lsquocampo esercitorsquo (66v) atlı mahal-
lesi (atliacute mahallesiacute) lsquoesercito a cauallorsquo tırıstırız mahallesi (terreacutes mahallesiacute) lsquoesercito a piedirsquo (76r) bull Ar alg maḥallaʰ lsquocorps expeacuteditionnaire armeacutee en campagne colonne expeacuteditionnaire corps drsquoarmeacutee armeacutee colonne camprsquo (Beaussier 229) In osm lett questo arabismo ha il sign di lsquocontra-da drsquouna cittagrave rione quartierersquo (Men 4455)
mahalle hana (mahallenaacute) lsquoschola di letterersquo (110r) bull Supponiamo che il dato del F sia una forma contratta del lemma che abbiamo ricostruito ma di cui non abbiamo trovato attestazioni Il sintagma ottomano comune egrave mahalle mektebi
mahalledeg kon- (mahalleacute conaacuterum) lsquoaccampar lrsquoesercitorsquo (57r)mahmuz (mahmuacutes) lsquospronersquo (68r) lsquosperonersquo (113r)mahrama (maharmaacute) lsquofazzolettorsquo (77r) lsquotouagliettorsquo (116r) bull sect 229macircide (maacuteida) lsquomanna ciborsquo (96v) bull Osm lsquoa table tray etc set out with
viandsrsquo (Redhsup1 1665) Per il sign dato dal F cfr Macircide-i Mesih lsquoHz İsacirc ile Havacircrilerine goumlkten nacirczil olan sofrarsquo (Devellioğlu 684 cfr Corano 5 112-115)
117corpus lessicale turco
makarna (maccarruacutena) lsquomaccarronirsquo (96v) bull Cfr makarun lsquomaccharonersquo (Mol 238) makaronya (macarogravegna) lsquomacaronirsquo (Pianz 167)
makas (maccaacutes) lsquoforbici di tagliarersquo (78r)makpere (macparaacute) lsquofossa di mortirsquo (78v) lsquosepolcrorsquo (111r) bull Osm makbere
makpere lsquosepolcro tombarsquo (Mol 397 458) La var makpara si riscontra pure in Arg 165 (machpara) e Carr 236 (machparah)
mal (maacutel) lsquobeni in danarirsquo (64v) lsquomonetarsquo (98v) lsquoricchezzarsquo (107v) lsquorobbarsquo (108v)
Malta adası (maacutelta adasiacute) lsquoMalta isolarsquo (96v)mamul (mahlum) lsquoesercitiorsquo (76r) bull Osm lsquooperazione azzione effettorsquo (Men
4782) lt ar malsquomūl lsquofatto compiutorsquo sectsect 229 2212manga (maacutenga) lsquobancho da sederersquo (64r) bull Osm bankamanka lsquobanca di gale-
rarsquo (Men 902) tml manga lsquo(sailorrsquos) mess room (on a naval ship)rsquo (Redhsup2 590)
mangadaş (mangrsquoadaacutesc) lsquobanchiere cotildepagno di batildecorsquo (64r) bull Osm lsquofellow oarsman of the same benchrsquo (LF 89)
mantaka (mantacaacute) lsquocustura cusiturarsquo (72r) bull T dial lsquoiri dikiş teyelrsquo (DS 3125)
mantar (mantaacuter) lsquofongarsquo (78r)marabut (marabuacutet) lsquoeremitarsquo (76r)marda (maacuterta) lsquovsurarsquo (118v) mardaya (martaaacute) lsquoad vsurarsquo (58r) mardaya
al- (martaaacute aleacuterum) lsquopigliar ad vsurarsquo mardaya ver- (martaaacute vereacuterum) lsquodare ad vsurarsquo (58v) bull Osm lsquociograve che si prende dal compratore di piugrave di quel che la cosa valersquo (Men 4234)
maryol (marioacutel) lsquomalandrinorsquo (96v)maskara (mascaraacute) lsquobuffonersquo (65v)maskaralık (mascaraliacutec) lsquobuffonaria burlarsquo (66r)maslahat (massalaacutet) lsquonegotiorsquo (99v) guumlccedil maslahat (iuacutecc massalaacutet) lsquodifficilersquo
[manca la trad di masalat] (73v) bull sect 229maslahat et- (massalaacutet edeacuterum) lsquonegotiarersquo (99v)mastar (mustaacuter) lsquoriga da rigar la cartarsquo (108r) bull Osm lsquoriga da rigarersquo (Men
4649)masumcık (massumgiacutec) lsquobambinorsquo (64r)maşrık (musciriacutep) lsquoleuante orientersquo (95v) bull La bilabiale nella forma del F
egrave dovuta certamente a contaminazione con Maġrep (rarr MaġrıbMaġreb)matardeg (mattaacuter) lsquosustaro mesura drsquoogliorsquo (114v) bull Ar dial maṭr (Tunisia)
lsquometar mesure pour lrsquohuile eacutequivalent au poids de 18 agrave 27 kg suivant les localiteacutesrsquo (Beaussier 938)
matmuradeg (mattamuacuterra) lsquofossa di granorsquo (78v) bull Ar maṭmūraʰ lsquomagazzino deposito sotterraneo (per conservare i cereali)rsquo (VAI 848) gt osm matmūret lsquofossa ograve grotta sotto terra doue si riserua e conserua il granorsquo (Men 4735)
mavi (mauiacute) lsquoturchino colorersquo (116v)
118
mavna (mauna) lsquogaliazzarsquo (79v) bull Per le varr della voce turca e il suo etimo v Arg 166
maya hamur mayası (amuacuter maiasiacute) lsquoleuito del panersquo (95v) peynir mayası (pijneacuter maiasiacute) lsquoquaglio cotilde che si fa il casciorsquo (91r) suumlt mayası (suacutet maiasiacute) lsquoquaglio di lattersquo (106v)
maymun rarr habeş maymunumazı (masziacute) lsquogalla cotilde che si fa la tintarsquo (79v)meclis (megiliacutes) lsquooratorio loco doue si radunanorsquo (101r)medet (medeacutet) lsquoaimeacutersquo (59r) lsquohaime segno di dolorersquo (91v) bull Osm lsquodi gratia
misericordia pietagraversquo (medett Arg 169) brevayya meded lsquooimegrave aitarsquo (Men 4514)
medres (medereacutes) lsquocoro loco doue si cantano lrsquooffitjrsquo (71r) bull Osm medrese(t) (etiam midrās et medres) lsquogymnasium academia collegium universitasrsquo (Men 4516-17) Il sign del F egrave dovuto al fatto che nelle madrase si inse-gnava la recitazione salmodiata del Corano
mehakk (mehhaacutec) lsquopietra di paragone p(er) conoscere lrsquoororsquo (104v) bull Osm lett maumlhakk (lt ar miḥakk) lsquolapis Lydius paragonersquo (Men 4451) Nellrsquoosm parlato la forma corrente egrave la var epentetica mehenk (tml mihenk)
mekik (mecchieacute) lsquonauetta instrum(ent)o per tesserersquo (99v) bull Riteniamo che il dato del F dipenda da un mero errore grafico (la e e la c sono scritte in modo quasi identico)
Mekke (meacutecchia) lsquoMecca paese doue i turchi dicono che stia il corpo del perfido Maumettorsquo (97v)
mektep (mecteacutep) lsquoschola di letterersquo (110r)mektup (mictuacutep) lsquolettera che si matildedarsquo (95v)melek (meleacutec) lsquoangelorsquo (61r)melhem (meleheacutem) lsquoempiastrorsquo (75v) lsquoimpiastrorsquo (93r) bull Cfr melehem (mel-
lechem) lsquojmpiastro unguentorsquo (Arg 169)meme (memeacute) lsquo[pop]pa mamellarsquo (105r) lsquotetta mennarsquo (115r)meneverek (meneuereacutec32) lsquocalzersquo (66v) bull T dial menevrek lsquokıldan dokunmuş
şalvarrsquo (DS 3162) lt gr apanwbraacuteki lsquoweite Uumlberhosersquo (Tietze 1 211)menevşe (meneuscieacute) lsquoviola fiorersquo (118r)mercuumlmek (mergiumeacutec) lsquolentecchia legumersquo (95v)mermer taşı (mermeacuter taacutesc) lsquomarmore pietrarsquo (97r)mersin (mersiacuten) lsquomortellarsquo [= mirto] (98v)mersin aġacı (mersiacuten agaacutecc) lsquomortella piantarsquo (98v)mersinmerzindeg balıġı (mersiacuten baluacutec) lsquomorena pescersquo (98v) bull Il dato del F
non puograve ovviamente identificarsi con lrsquoosm mersin balıġı (tml mersinba-lığı) che designa lo storione un pesce completamente diverso A nostro
32 Ci basiamo sulla lettura di Bombaci 219 Dalla riproduzione fotografica in nostro possesso le ultime tre lettere risultano illeggibili
119corpus lessicale turco
parere si tratta di una forma metatetica di zemrin = ar della costa nor-dafricana zemrina zimrina lsquoMuraena helenarsquo (Oman 50) lt gr smeacuterna smuacuteraina lsquoidrsquo Una var assimilata dello stesso ittionimo egrave documentata dallo zemzin (baloġı) lsquomorenarsquo di Carr 367
mersinlik (mersinliacutec) lsquomortelletorsquo (98v)mertek (merteacutech) lsquotrauorsquo (116r)meşk (meschiacute) lsquoesempiorsquo (76r) bull Osm lsquoessemplare essempio copiarsquo (Men
4682) sect 311amevlut (meuuluacutet) lsquonascimentorsquo (99v)meydan rarr ccedilıġır-meyhane (meianaacute) lsquohosteria tauernarsquo (92r) bull La var meyane egrave ben attestata
dialettalmente (StS Pers 171)meyhaneci (meianagiacute) lsquohoste tauern(ier)orsquo (92r)mezele(n)- (mezzeleacuterum [mezeleneacuterum (113v)]) lsquodilleggiarersquo (73v) lsquospreg-
giarersquo (113v) bull Osm mezele(n)mek lsquobeffare schernirersquo (Men 4602)mıknatıs taşı (mahalladiacutes taacutesc) lsquocalamiacuteta pietrarsquo (66r) bull Cfr muhlatı[s] taş
(muchlati tasc) lsquomagnesrsquo (Meg) muhlatız taşı (muhhlatez tasci) lsquocalami-tarsquo (Carr 247)
Mısır (missiacuter) lsquoCairo nel Egittorsquo (66r)mısra (misrhaacute [missiraacuteh (117v)]) lsquoriga di letterarsquo (108r) lsquoversorsquo (117v) bull sect
2212milk (miacutelch [miacutelhc (109v)]) lsquobeni in poderirsquo (64v) lsquostabili benirsquo (113v) lsquorob-
ba ricchezzarsquo (109v) milk ccedilok (miacutelhc cioacutec) lsquoricchezzarsquo (107v) bull sect 411amillet (milleacutet) lsquogente nationersquo (90r)milyerdeg (milieacuter) lsquomiglio spatio di uiaggiorsquo (98r) bull Prob prestito dallo sp
millar lsquomigliorsquomin batdeg (miacuten baacutet) lsquoeternamentersquo (76r) lsquoin eternorsquo (93v) lsquoperpetuamentersquo
(103v) lsquosempiternorsquo (110v) bull Da una forma parlata dellrsquoar lett min al-rsquoabadi lsquoab aeternorsquo
minnet (mineacutet) lsquoringratiamentorsquo (108r)Misina boġazı (missiacutena bugasiacute) lsquofaro [= stretto] di Missinarsquo (76v) bull Cfr Misi-
na boġazı (Misina boghasi) lsquofaro di Messinarsquo (Mol 142)misk (miacutesch) lsquomuscho odorersquo (99r)misket şarabı (mischeacutet sciaraacutep) lsquomoscatello vinorsquo (99r) bull Si noti che Nişanyan
325 data la voce turca misket al XX sec () nonostante che sia registrata da Molino e Meninski e nella var muumlsket (muschiett) giagrave da Arg 177
misket uumlzuumlmuuml (mischeacutet vsuacutem) lsquomoscatello uuarsquo (99r)mizac (migiaacutes) lsquocomplessionersquo (70r) lsquoinclinationersquo (93v) bull sect 229mizan (mizaacuten) lsquobilanciarsquo (65r)mucize (muugiseacute33) lsquomiraculorsquo (98r) bull La u aggiunta dal F riflette indubbia-
mente lrsquolsquoayn (la fonte araba egrave mulsquoǧizaʰ) sect 2212 Cfr la forma muumlaumlcezet
33 Bombaci 217 legge mungiseacute ma a noi pare che il F scriva chiaramente una doppia u
120
(muœdschezet) lsquomerveillersquo (Pr 415)muhabbet (mahabeacutet34) lsquoamorersquo (61r) bull La var mahab(b)et (piugrave vicina alla
fonte araba maḥabbaʰ) egrave attestata anche da Hars 244muhabbet et- (mahabeacutet edeacuterum) lsquoamarsi lrsquoun lrsquoaltrorsquo (61r)muhtac (muutaacuteg) lsquonecessitagraversquo (99v) bull Riteniamo che il dato del F vada letto
muvtac (sect 224) piuttosto che muutac Per il sign sostantivale cfr muumlhtac (muhtadj) lsquobesoinrsquo (Vig 206)
mukarrer (mucchaieacuter) lsquopattorsquo (102v) bull La forma del F deve essere sorta per incrocio con lrsquoaltro arabismo mukayyed lsquolegato dedito attento diligente notato registratorsquo (Men 4853) Il sign di lsquopattorsquo egrave certo tratto dal sintagma seguente
mukarrer pazar et- (mucchaieacuter pazaacuter edeacuterum) lsquopigliar a pattorsquo (102v) bull Propr lsquofare mercato certorsquo cioegrave lsquopattuire il prezzorsquo
mum (muacutem) lsquocandelarsquo (67r) rarr balmumı yaġ mumımumla- (mumlaacuterum) lsquoincierarersquo (93v)munadeg (muacutena) lsquoprouisione di uettouaglie che si fa p(er) il uittorsquo (106r) bull Ar
mūnaʰ lsquoviveri vettovaglie provvista scortarsquo (VAI 1448) In osm questo arabismo egrave attestato come muumluumlnetmūnet lsquoprovisionersquo (Men 5039)
murad (moraacutet) lsquovoglia uoluntagraversquo (118r)murdar (mundaacuter) lsquobrutto sporcorsquo (65v) lsquoimmondorsquo (92v) bull T pop mundar
lsquomurdarrsquo (TuumlS 1420)murdar et- (mundaacuter ed[eacuterum]) lsquoimbrattarersquo (92v)musafir (musafiacuter) lsquoforastierersquo (78r) lsquostranierorsquo (114r)musahabet (musabeacutet) lsquodiscorso raggionamentorsquo (74r)musahabet et- (musabeacutet edeacuterum) lsquoraggionarersquo (107r)musikimuziki ccedilal- (musichiacute cielaacuterum) lsquocantar di musicarsquo (67r) bull Sintagma
che non abbiamo rintracciato in altre fontimusluk (musuluacutec) lsquosecchio da tirar acquarsquo (110v)muşamma (musciammaacute) lsquoincieratarsquo (93v) bull Osm lsquotoile cireacuteersquo (mouchamma
Vig 204)muşmula (muacutescmula) lsquonespolo fruttorsquo (99v)muştuluk (mustuluacutec) lsquopremio in beueraggiorsquo [= mancia prebenda] (105v) bull
Osm lsquoa present given to a bringer of good newsrsquo (Redhsup1 2030)muştuluk ver- (mustuluacutec uereacuterum) lsquopremiarersquo (105v)mutfak (mutubaacutec) lsquocucinarsquo (71v) bull La var mutbak egrave data da Mol 111 e Pianz
179muumlbarek muumlbarek su (mbaacuterec suacute) lsquoacqua benedettarsquo (57v) rarr Kuds-i muuml-
barek bull Il dato del F dipende certo dalla pronuncia araba tunisina mbārek (Beaussier 48 dato come nome proprio)
muumlhre (muhreacute) lsquoquello con che srsquoimposimarsquo (93r) bull Osm tml lsquostone used for polishinggrindingrsquo (Redhsup2 624)
34 Corr in luogo di seumeacutec
121corpus lessicale turco
muumlhrele- (muhreleacuterum) lsquoimposimarersquo [= imbozzimare inamidare] (93r)muumlhuumlr (muhuacuter) lsquosigillorsquo (111v)muumlhuumlrle- (muhurleacuterum) lsquosigillarersquo (111v)muumlnakkaş (munaccaacutesc) lsquoricamo operarsquo (107v)muumlrekkep (murichieacutep) lsquoinchiostrorsquo (93v)muumlrekkep balıġı (murichieacutep baluacutec) lsquocalamaro sorte di pescersquo (66r)muumlruuml(vv)et muumlruumletinden (meruetindeacuten) lsquodi buona uogliarsquo (74v) lsquospontane-
amentersquo (113r) bull Per la delabializzazione della prima vocale (sect 211f) cfr miruet (mirouet) lsquobeacutenigniteacutersquo (Pr 213)
muumlrver (murueacuter) lsquosanbuco albero notorsquo (109r)muumlsluumlman (musulmaacuten) lsquoturchi nationersquo (116v) bull La var metatetica muumlsuumll-
man egrave data anche da Men 4656muumlşebbek (musciabaacutec) lsquogelosia sorte de fenestrarsquo (79v) bull Osm lsquoreticolato
intrecciato gelosiarsquo (Men 4671)muumlzevir (museuueacuter) lsquofalsificatore di letterarsquo (76v)
122
N
na ne (nagrave neacute) lsquotersquo piglia modo di parlarersquo (115r) bull laquoDans le langage fami-lier on emploie au lieu de ište lrsquointerjection na lsquovoilagrave prendsrsquo () Cette particule est couramment employeacutee en russe en polonais et dans les lan-gues balkaniques [bulgare serbe roumain grec moderne]raquo (Deny 720) In turco la voce attestata dal XVI sec (VN 48) egrave prob giunta da una delle lingue balcaniche citate
nacak (nagiaacutec) lsquoaccetta instrumẽtorsquo (57r) lsquomannararsquo (96v)nagehan (nagiagaacuten) lsquoallrsquoimprouisorsquo (60v) bull Osm nagehan = nagacirch lsquoallrsquoim-
prouiso subitamente tuttrsquoin vn temporsquo (Men 5109-10) La forma del F sembra sorta da una var nagaumlgan con successiva palatalizzazione della prima velare (sect 222)
naip (naiacutep) lsquonotaro publicorsquo (100r) bull Cfr naibnaip lsquonodare35 notarorsquo (Mol 271 273)
nakış (nachiacutesc) lsquolauororsquo (95r) bull Osm lsquopittura ricamorsquo (Men 5236) Il sign del F va interpretato come un caso di restringimento semantico della pa-rola italiana
nakışla- (nachisclaacuterum) lsquolauorarersquo (95r)nakkaş (naccaacutesc) lsquopittorersquo (104v)nakt (nacteacute) lsquocontanti danarirsquo (70v) bull sect 311analın (naliacuten) lsquozoccolo di legnorsquo (118v)namerd (nemert) lsquoauarorsquo (63v) bull Osm lsquohuomo senza virtugrave vile indegno drsquoesser
chiamato huomo codardo sciaguratorsquo (Men 5114) lsquoavarersquo (Pr 204)namerdlik (nemertliacutec) lsquoauaritiarsquo (63v)nane (naneacute) lsquomenta herbarsquo (97v)nar (naacuter) lsquogranato fruttorsquo (91r)
35 Non sappiamo se sia un errore di stampa per nodaro o una formazione analogica sui nomi in -are
123corpus lessicale turco
nasas (nassaacutes) lsquogofforsquo (90v) lsquoimportuno fastidiosorsquo (93r) lsquoscioccorsquo (110r) bull Osm lsquobarbaro feroce bestiale inhumano crudelersquo (Mol 67 passim) t dial lsquoters duumlşuumlncesizce konuşanrsquo (DS 3240)
nasaslık (nassasliacutec) lsquosciocchezzarsquo (110r)nasır eti (nassareacutet) lsquocallorsquo (66v) bull Abbiamo posto come lemma lrsquounico al-
tro dato lessicografico riscontrato del sintagma nasır eti (nasiretti) lsquocallorsquo (Masc 24)
nasip (nasiacutep) lsquosortersquo (112r) eyi nasip (eiacute nasiacutep) lsquobuona sortersquo (66r) nasipina ver- (nasipinaacute uereacuterum) lsquoarrisc[h]iarersquo (62v)
natık hayvan-ı natık (aiuaacuten natiacutehc) lsquoanimale raggioneuolersquo hayvan-ı gayr-ı natık (aiuaacuten ghaiacuter natiacutehc) lsquoanimale irraggioneuolersquo (61v) bull Osm hayvan-ı natık lsquoanimal rationale homorsquo hayvan-ı gayr-ı natık lsquoanimal irrationale bestiarsquo (Men 5103) sect 42
nesup1 (neacute) lsquochersquo (68v) rarr iste-nesup2 rarr nanecedeg (negeacute) lsquomandra drsquoanimalirsquo (98r) bull Sicuramente una resa dellrsquoar naǧlsquo
che nella lingua letteraria ha il sign di lsquopiccolo villaggio paesellorsquo (VAI 1470) ma che dialettalmente doveva avere pure quello dato dal F visto che il suo plur nuǧūlsquo egrave attestato come lsquotroupeauxrsquo (Dozy 2 651)
nefais (nafaacuteis) lsquocibo delicatorsquo (69r) bull Osm lsquocose pretiose squisite cibi delica-ti delicatezzersquo (Men 5220)
nefes (nefeacutes) lsquoalito fiatorsquo (60r) lsquohalitorsquo (91v) rarr tek nnefesle- (nefesleacuterum) lsquofiatarersquo (77v) lsquorespirarersquo (107v)nefs (neacutefs) lsquoappetito sensorsquo (62r)nerede (neredeacute) lsquodoue aduerbiorsquo (75r) lsquoonde doue in che locorsquo (101r)nereden (neredeacuten) lsquoonde drsquoondersquo (101r)neste (nesteacute) lsquocosarsquo (71r) bir neste (biacuter nesteacute) lsquoalcuna cosarsquo (59v) rarr iste-
oumltuumlruumlnice nice olursa olsun (neacutege holuacutersa hossuacuten) lsquocomunque si siarsquo (70r) bull Cfr
tml ne olursa olsun lsquoin any event in any case whatever happensrsquo (Redhsup2 636)
nicesine (negeacutesineacute) lsquocome in che modorsquo (69v) bull Osm nicesi nicesine lsquonasıl ne suretlersquo (TS 2872-75)
nikacirch (nichiaacute) lsquodote che dagrave la moglie al maritorsquo (75r) bull Oltre che nel consueto sign di lsquomatrimoniorsquo in osm la voce egrave attestata anche col valore di lsquothe marriage portion agreed to be paid by the bridegroom to the bride and agreed to be received by herrsquo (Redhsup1 2100) ossia lrsquoinverso di quanto af-fermato dal Ferraguto
Nil ccedilay (nil ciaacutei) lsquoNilo fiume famosiss(im)orsquo (100r)nimet (niamet) lsquola gratia drsquoIdiorsquo (91r) bull La grafia del F rispecchia la presenza
dellrsquolsquoayn (ar nilsquomaʰ) sect 2212nispet (nispeacutet) lsquodispettorsquo nispetine (nispettinaacute) lsquoa dispetto tuorsquo (58r)nispetccedili (nispetgi) lsquodispettosorsquo (74r)
124
nişan (ninsciaacuten) lsquoinditio segnorsquo (93v) lsquoprodigiorsquo (105v) bull sect 228niyet (naieacutet) lsquofine intentionersquo (77v) bull La forma del F denota un possibile (e
semanticamente facile) accostamento al t dial nayet lsquonihayetrsquo (TTAS)nohut (nauacutet) lsquoceci legumirsquo (68r) bull Cfr gli imprestiti balcanici della voce tur-
ca bulg нaхут нaут (DTB 198) rum năut năhut (Şăineanu 76)nola (noacutela) lsquovolentierersquo (118r) bull Osm lsquofia sigrave bene volontierirsquo (Men 5279)noumlbet (nubeacutet) lsquoguardiarsquo (91r) bull Osm lsquovicenda guardia di notte sentinellarsquo
(Men 5271)noumlbetccedili (nubetgiacute) lsquoguardianorsquo (91v)nur (nuacuter) lsquochiarezzarsquo (68v) lsquoreflessione del sole o altra cosa risblẽdentersquo
(107v)nur ver- (nur uereacuterum) lsquorefletterersquo (107v)nurlı (nurliacute) lsquochiaro risplendentersquo (68v)nuzla (nugraveslaacute) lsquocataratta deglrsquoocchirsquo (68r) lsquodiscenso malersquo (74r) bull Osm lsquodi-
scesa drsquohumori scesa catarrorsquo (Men 5166)
125corpus lessicale turco
O
ocak (ogiaacutec) lsquofocolarersquo (78r) terke ocaġı (terchieacute ogiaghiacute) lsquofertile terreno abondatildetersquo [alla lettera lsquofocolare di biadersquo] (77r)
od (oacutet) lsquofocorsquo (78r)odabaşı (odabasciacute) lsquocaporalersquo (67r) bull Osm lsquotenente drsquouna compagnia di Gia-
nizzari amp altri soldati di guardia come anco delli bostangi ograve giardinieri amp altri seruitori della Cortersquo (Men 495)
odun (vduacuten) lsquolegnorsquo (95v)oduncı (vdungiacute) lsquolegnaiolorsquo (95v)oġlak (olaacutec) lsquocaprettorsquo (67v) bull Cfr t dial olak lsquooğlakrsquo (DS 3276)oġlan rarr besleme duumlşuumlr- kız oġlanoġlancık (oulangiacutec) lsquofanciullorsquo (76v) bull sect 212boġul (ougliacute) lsquofigliolorsquo (77v) rarr oumlgey oġul bull sectsect 212b 311aoġurla- (vrlaacuterum) lsquorubbarersquo (108v) bull T dial urlamak lsquoccedilalmakrsquo (DS 4041)oġursız (vuacuter siacutes) lsquoinfelicersquo (93v) bull Cfr uġursız lsquosuenturatorsquo (Arg 249)ok (oacutec) lsquofrezza saettarsquo (79r)okadar (ocadaacuter) lsquoaltre tantirsquo (60v) lsquotantorsquo (114v) rarr tezoklı kirpi (ocliacute chirpiacute) lsquoporco spinorsquo (105r) bull Tml oklukirpi lsquoporcupine
Hystrix cristatarsquo (Redhsup2 649)okşa- (ocsciar[hellip]) lsquoallisciare cioegrave far carezze cotilde le manirsquo (60r)oku- (ocuacuterum) lsquoleggerersquo (95v)okumış (ocumiacutesc) lsquodottorsquo (75r)ol ol kim (oacutel chiacutem) lsquoquello chersquo (106v) onuŋ (vnuacuten) lsquosuorsquo (114r) rarr ay dem
hafta hatır saat yer yıl zamanol- (holuacuterum) lsquodiuenire diuentarersquo (74v) lsquohabitarersquo (91v) rarr aydınlık kadır
kim niceolmayacak (holmaiagiaacutec) lsquoimpossibilersquo (93r)omuz (homuacutes) lsquospallarsquo (112v) bull Lrsquoipotesi di derivazione dal gr ώμος egrave respin-
ta da molti studiosi (v Eren 307)
126
on (oacuten) lsquodiecersquo (73v)on beşinci (on bescscingi) lsquoquintodecimorsquo (106v)on biŋ (oacuten biacuten) rsquocinquemilarsquo [recte diecimila] (69r)on iki (on ichiacute) lsquododicirsquo (74v)oŋar- (oareacuterum) lsquoaccomodare acconciarersquo (57v) lsquoconciarersquo (70r) kalem oŋar-
(caleacutem oareacuterum) lsquotemperar le pennersquo (115r) bull sect 227ondan (vndaacuten) lsquoda llaacutersquo (73v)oŋurga (ounruchhaacute) lsquoil spico delli renirsquo [= spina dorsale] (113r) bull sectsect 212b
224 229orak (oraacutec) lsquofalce da meterersquo (76v)orfana (orfanaacute) lsquodonna publicarsquo (75r) bull Osm lsquofœmina parentibus destituta
aut cujus parentes non sunt noti orphana adeograveque hoc nomine Costanti-nopoli vocant impudicas aut vagas quasi dicant meretrix puttana etc In citerioribus autem confinijs eodem nomine vocant suas ancillas () serva fantesca orfanellarsquo (Men 502) lt gr orfanoacutej lsquoorfanorsquo (Meyer 37)
organ (orgaacuten) lsquocorda funersquo (71r) lsquogumina di vascellirsquo (91v) lsquopalomara di va-scellirsquo (101v) bull Osm lsquocorda grossarsquo (Men 502) lt gr ant oumlrganon lsquotacklersquo gr mod dial orgaacuteni lsquoropersquo (LF 550-52)
orta (ortaacute) lsquocommunersquo (70r)ortak (ortaacutec) lsquocompagnorsquo (70r)Ost(ı)kadeg (oacutestca) lsquoLustrica [= Ustica] isola di Ciciliarsquo (96r) bull Dai repertori
consultati lrsquounica altra attestazione lessicografica turca del toponimo pare essere Ustra ada (Vstra ada) lsquoUstica isolarsquo (Masc 276)
ot rarr aġız ot topotot tuzıdeg (oacutet tusiacute) lsquosalnitrorsquo (109r) bull Senza altre attestazioni a noi noteotluk (otuluacutec) lsquoherbarsquo (92r) bull Cfr otuluk (otuluch) lsquoidrsquo (Carr 263)otur- (otturuacuterum) lsquoassettare sederersquo (63r)ova (ouaacute) lsquocampagna pianurarsquo (66v) rarr duumlmduumlzoyna- (vinaacuterum) lsquogiuocarersquo (90v) lsquopalpitare sbatterersquo (102r) rarr kumaroynak (iuacutenc) lsquogiuntura di mẽbrirsquo (90r) bull Osm tml lsquoarticoli gionturersquo (Men
560) sect 229oyun (vinuacute) lsquogiuocorsquo (90v) bull sect 311a
127corpus lessicale turco
Ouml
oumld (t) lsquofiele di animalersquo (77v)oumlduumlnccedil ver- (vduacutencc uereacuterum) lsquodare in prentorsquo [= prestito] (72v) lsquoimprentarersquo
(93r) lsquoprestarersquo (105v)oumlfuumlr- (vffuruacuterum) lsquosoffiarersquo (111v)oumlgey ana (vgheacutei anaacute) lsquomadrearsquo [= matrigna] (96v)oumlgey baba (vgheacutei babaacute) lsquopadregnorsquo (101v)oumlgey oġul (vgheacutei ougliacute) lsquofigliastrorsquo (77v) bull sect 311aoumlge(y)ik kuşu (vgheiacutehc cuacutesc) lsquotortorarsquo (115v)oumlġren- (oreneacuterum) lsquoassuefarsirsquo (63r) lsquoimpararersquo (92v)oumlġret- (oreteacuterum) lsquoammaestrarersquo (61r) lsquoinsegnarersquo (94r)oumlġuumlt (vuacutet) lsquoconseglio auertimentorsquo (70v) bull La grafia del F riflette ovviamente
la forma uumluumltoumlġuumlt ver- (vuacutet uereacuterum) lsquoconsegliar altrirsquo (70v) lsquoincitare al benersquo (93v)oumlkccedile (vcc(i)eacute) lsquocalcagno del piedersquo (66v) lsquotallone del piedersquo (114v) bull sect 225aoumlke (vcchieacute) lsquocolerarsquo (69v) lsquoimpetorsquo (93r)oumlkelen- (vcchieleneacuterum) lsquoadirarsirsquo (58r) lsquocorrucciarsirsquo (71r) lsquominacciarersquo (98r)oumlkeli (vcchieliacute) lsquocolericorsquo (69v) lsquoimpetuosorsquo (93r)oumlksuumlruumlk (vcsuruacutec) lsquotossersquo (115v)oumlksuumlz (vcsiacutes) lsquoorfanorsquo (101r)oumlkuumlz (ochiuacutes) lsquobouersquo (65v)oumll- (vluacuterum) lsquomorirersquo (98v) rarr accedillık cenkoumllccedil- (vlcieacuterum) lsquomisurarersquo (98r)oumllccedilek (vlcieacutec) lsquocanna mesurarsquo (67r) lsquomisurarsquo (98r) lsquoregolarsquo (107v)oumllduumlr- (vlduruacuterum) lsquoammazzarersquo (61r) lsquovcciderersquo (117r)oumlli (vlisiacute) lsquocadauerorsquo (66r) lsquocorpo mortorsquo (71r) lsquomortorsquo (99r) bull sect 311aoumllmeli oumllmeliduumlr (vlmeliacutedur) lsquomoribondorsquo (98v) bull Osm oumllmeluuml lsquomoriturusrsquo
(Men 545)
128
oumllmez hiccedil oumllmez (hiacutecc36 vlmeacutes) lsquoimmortalersquo (92v)oumllmiş (vlmiacutesc) lsquomortorsquo (99r)oumlmuumlr (mur) lsquovitarsquo oumlmuumlr(i) geccedilir- (muri ieccineacuterum) lsquoviuerersquo (118r) bull Cfr
tml oumlmuumlr geccedilirmek lsquoto live spend onersquos lifersquo (Redhsup2 669) Il F ha confuso le basi verbali geccedilin- e geccedilir-
oumlŋ oumlŋuumlnde (vgundeacute [vvndeacute (93v)]) lsquoinnantirsquo (93v) lsquoauante innantersquo (63v) oumlŋuumlnden (vuacutendeacuten) lsquoda uantersquo (72v) bull Per la forma con -g- cfr i dati di Arg 191 (ughunde) Mol 113 (oghiundhe) e Carr 265 (oghiunde(h)ochiun-de(h))
oumlp- (vppeacuterum) lsquobaciarersquo (64r)oumlr- (vreacuterum) lsquoabbaiarersquo (57r) bull T dial uumlrmek lsquohavlamakrsquo (DS 4070)oumlrdek kuşu (vrdeacutec cuacutesc) lsquoanatra ugellorsquo (61r)oumlreke (vreacutecchia) lsquoconocchia da filarersquo (70v) bull Dal gr (lt it) roacuteka lsquoidrsquo (v il
nostro commento a Pianz 194)oumlrt- (vrteacuterum) lsquocoprirersquo (71r)oumlruumlmcek (vrumgieacute) lsquoaragno animalettorsquo (62r) lsquoragnorsquo (107r) bull Cfr uumlruumlmce37
(urumgie) lsquoragnatelorsquo (Arg 192) oumlruumlncauml (orungia) lsquoragnorsquo (Mol 336) t dial oumlruumlmce lsquooumlruumlmcekrsquo (DS 3354)
oumlte guumln (otteacute iuacuten) lsquolrsquoaltro hierirsquo (95r)oumltuumlruuml hiccedilbir nesteden oumltuumlruuml (iacutecc bir nestedeacuten otturuacuter) lsquoper nientersquo (103v)
neden oumltuumlruuml (nedeacuten otturuacuter) lsquoa che finersquo (57v) bull sect 228oumltuumlş (vttuacutesc) lsquoscruscio il rumore che fanno i danari quatildedo cascano in terrarsquo
(110v) bull Osm lsquoa way or manner of singing (in birds) or of sounding (in things)rsquo (Redhsup1 236)
oumlyle (vileacute) lsquomezzo giornorsquo (98r) oumlyleden soŋra (vileacute densuraacute) lsquodopo mezzo giornorsquo (75r)
36 Lrsquoh egrave stata aggiunta in un secondo tempo37 Da correggere la forma oumlruumlmce che avevamo messo come lemma (cfr Arg Ad 282)
129corpus lessicale turco
P
paccedilarız (pacciariacutes) lsquoimpedimentorsquo (93r) bull Per lrsquoetimo della voce v LF 258-60paccedilarız et- (pacciariacutes edeacuterum) lsquoimpedirersquo (93r)paccedilarız ol- (pacciariacutes holuacuterum) lsquodisturbarersquo (74v) lsquoimpedirersquo (93r)paccedilavra (pacciauuacuter) lsquocannauacciorsquo (67r) bull La var del F non pare altrimenti
attestata Cfr eventualmente lrsquoimprestito albanese paccedilaveacuterpaccedilaveumlr (Bo-retzky 102)
padişah (padisciaacute [padesciaacute (107r)]) lsquoimperadorersquo (93r) lsquorersquo (107r) padişahuŋ karısı (padescianuacuten carisiacute) lsquoreginarsquo (107r) bull sect 313a
paha (paaacute) lsquoprezzo ualeragraversquo (105v) lsquoricattorsquo [= riscatto] ucuz pahaya (vgiuacutes paaiaacute) lsquomercato notilde carorsquo (97v) rarr kurtar- kurtul-
pahalı (paaliacute) lsquocaro di molto prezzorsquo (67v)paklık (pacliacutec) lsquosemplicitagraversquo (110v)pala (paacutela) lsquopalarsquo (101v) bull Osm tml lsquoblade (of an oar or oar-like implement)rsquo
(Redhsup2 679) Per la documentazione di questo italianismo v LF 328pamuk (pamuacutec) lsquobambacersquo (64r)panca (pangiaacute) lsquobranca drsquoanimalirsquo (65v)papa rarr Rim papapapucpabuc rarr gey-giy-para (paraacute) lsquopezzorsquo (104r)parala- (paralaacuterum) lsquolacerarersquo (95r)parmak (parmaacutec) lsquoditorsquo (73r)parmak uumlzuumlmuuml (parmaacutec uszuacutem) lsquovua longarsquo (118v) bull Tml lsquoa grape whose
fruit is somewhat elongatedrsquo (Redhsup2 685)pas (paacutes) lsquoruginersquo (108v)pas ol- (paacutes holuacuterum) lsquoarroginirsirsquo (62v)pas olmış (pas holmisc) lsquorugginitorsquo (108v)paslan- (passalaneacuterum) lsquorugginirsirsquo (108v)
130
pastırma (pastarmaacute) lsquocarne seccatarsquo (67v) bull Cfr pastarma lsquocaro siccarsquo (Ge-orgievits 115)
paşmak (pascmaacutec) lsquopianelle di piedirsquo (104r)patadak (patadaacutec) lsquoa caso per sortersquo (57r) lsquoper auuẽturarsquo (57v) lsquoallrsquoimpensatarsquo
(60r) lsquodi botto subitorsquo (73v) bull Tml patadakpattadak lsquoansızınrsquo (TuumlS 1583) lsquosuddenlyrsquo (Redhsup2 688)
pay (paacutei) lsquoparte portionersquo (102r) benuumlm payıma (benuacutem paimaacute) lsquoquanto a mersquo (106v)
pay et- (paacutei edeacuterum) lsquospartire diuiderersquo (112v)pazar (paszagrave[]) lsquopiazzarsquo (104v) rarr mukarrer p et-pazı (pasiacute) lsquofoglia molle [= bietola] herbarsquo (78r)pehrizperhiz (peiriacutes) lsquoastinenzarsquo (63r) bull sect 212apek (peacutec) lsquoauarorsquo (63v) lsquoduro fortersquo (75r) pek adam (peacutech adaacutem) lsquohuomo aua-
rorsquo (92r) rarr başpek ol- (peacutec holuacuterum) lsquoindurirsirsquo (93v)pekccedile (pecieacute) lsquofortementersquo (78v) bull sect 225apekit- (pecheteacuterum) lsquofortificarersquo (78v)peklik (pecliacutec) lsquoauaritiarsquo (63v)peksimet (pessimeacutet) lsquobiscottorsquo (65r)pelit (peliacutet) lsquoglianda fruttorsquo (90r) rarr kabuk bull Per lrsquoetimo (lt arabo forse per
tramito curdo) v Arg 196pelit aġacı (peliacutet agaacutecc) lsquoglianda [= quercia] alberorsquo (90r) aġaccedil pelit (agaacutecc
peliacutet) lsquosouero alberorsquo (112v) bull Il tipo fitonimico pelit indica dialettalmente varie specie del genere Quercus (Tuzlacı 142) Egrave interessante notare come nel dato ferragutiano lrsquoanteposizione di aġaccedil consenta di designare una pianta diversa per un caso simile cfr rarr kavun aġacı
pencere (pingieraacute) lsquofenestrarsquo (77r)perdah et- (perdagrave edeacuterum) lsquoperfettionare qualche cosarsquo (103v) lsquoripolire nel
perfettionarersquo (108r)pergel (pircieacutel) lsquocompassorsquo (70r) bull La forma del F proviene dalla palatalizza-
zione di un perkel con la sorda della fonte persiana parkār conservata Cfr perkacircr (pegraverkiar) lsquocompasrsquo (Youssouf 469)
pergende (periandaacute [periandeacute (79r 79v)]) lsquobergantinorsquo (64v) lsquofusta di corsa-rorsquo (79r) lsquogaliottarsquo (79v) bull Osm lsquosmall man-of-war with 18 or 19 banks of oars of the 16th and 17th centuriesrsquo (LF 105) tml perkende lsquoa brigantine (propelled by oars and sails)rsquo (Redhsup2 692) lt gr pergantiacute lsquobergantinorsquo (Somavera 321) lt venz bergantiacuten lsquopiccolo bastimento sottile da scortarsquo (LF lc)
perin (periacuten) lsquorosa marino herbarsquo (108v) bull Cfr t dial puumlren fitonimo che designa parecchie piante tra cui pure il lsquoRosmarinus officinalisrsquo (Tuzlacı 146)
perşembe (pescembeacute) lsquogiouedigrave giorno della settim(an)arsquo (90v) bull La var pe-şembe egrave largamente attestata (Megiser Molino Meninski TTAS)
131corpus lessicale turco
peşkeş (pischeacutesc) lsquopresente donorsquo (105v) bull La var pişkeş egrave registrata da Pr 487 (pischkesch) e Hindoglu 139 (pichkeacutech)
peştemal (pestamal) lsquotouagliarsquo (116r)petmez (petmeacutes38) lsquovino cottorsquo (117v)pey (peacutei) lsquoarra caparrarsquo (62v)peyk (peiacutec) lsquoalabardierersquo (59v)peynir (pijneacuter) lsquocascio formaggiorsquo (67v) rarr maya bull Cfr lor pi(y)neri (lor
pineri) lsquopuina ricottarsquo (Carr 234)pezevenk (peseueacutenc) lsquoruffianarsquo (108v) bull Si noti che il dato del F fa retrodatare
di centosettantrsquoanni lrsquoattestazione della forma impostasi in turco moderno che finora si assegnava al Pianzola Molino ha puumlzuumlrenk Mascis poumlzevenk Meninski puumlzevenk Vaughan pesivink in precedenza troviamo buumlzevenk in Argenti
pezevenklik (peseuenliacutec) lsquoruffianiggiorsquo (108v) bull sect 227 (purcheacute non si tratti di un errore grafico)
piliccedil (piliacutecc [pil[] (104v)]) lsquopollastrorsquo (104v) lsquopullorsquo (106r)pir (pir) lsquoanticorsquo (61v)pire (pireacute) lsquopulicersquo (106r)pirinccedil (priacutencc) lsquoriso legume da matildegiarersquo (108r)piruze (piruseacute) lsquopietra torchinarsquo (104v)pişir- (pisciereacuterum) lsquocucinarersquo (72r)pişman ol- (piscmaacuten holuacuterum) lsquopentirsirsquo (103r)pişmanlık (piscmanliacutec) lsquopentimento penitenzarsquo (103r)pişmiş tavada pişmiş (taguadaacute piscmiacutesc) lsquofrittorsquo (79r)posteki (postechiacute) lsquocoiro pellersquo (69v) bull Osm lsquopellis cui insideturrsquo (Men 923)poyraspoyraz (poiraacutes) lsquoscirocco uentorsquo (111v) bull La voce turca (di origine
greca v LF 494-96 Arg 55) indica di norma un vento di nord-est mentre lo scirocco spira da sud-est
pul (puacutel) lsquodanarorsquo (72v)put (puacutet) lsquoidolorsquo (92v) lsquoritratto in rilieuorsquo (108r)
38 La lettera iniziale si potrebbe leggere anche b
132
R
Rabbi ya Rabbi (iaacute rahbiacute) lsquoo Diorsquo (100v) bull La forma del F pare denotare una contaminazione con rahib lsquomonacorsquo
rad (raacutet) lsquotuonorsquo (116v) bull Osm(lt ar) ralsquod lsquotuonorsquo (Men 2333)rahpadeg (raacutehpa) lsquomercato doue si uẽde et comprarsquo (97v) bull Ar alg raḥbaʰ lsquohalle
marcheacute (aux grains aux bestiaux ou aux huiles)rsquo (Beaussier 387)rakasdeg (rachaacutes) lsquocorrierersquo (71r) bull Ar dial (Sahara Tunisia) raḳḳāṣ lsquocourrier
messagerrsquo (Beaussier 409) Egrave ormai generalmente accettata la tesi che vede in questa voce maghrebina lrsquoorigine dellrsquoit ragazzo e dei corrispondenti occitanici francesi e catalano-aragonesi (Pellegrini 64-65)
rast gel- (raacutes ghieleacuterum) lsquoaffrontare scontrarersquo (58v) lsquoimbattersirsquo (92v) lsquoin-contrarersquo (93v) bull Cfr rasgelmek lsquobegegnen treffenrsquo (Hars 253)
reaya (raiaacute) lsquovassallorsquo (117) bull Cfr raya (raiagrave) lsquovasallo sudditorsquo (Mol 473)redd et- (reacutet edeacuterum) lsquonegare qualche piacere ad alcunorsquo (99v) bull Per la deso-
norizzazione della dentale cfr reteylemek (reteilemek) lsquorefutarersquo (Meg)rehin (raiacuten) lsquoarra caparrarsquo (62v) lsquopegnorsquo (103r)rehin ko- (raiacuten coacuterum) lsquoimpignarersquo (93r)rehin ver- (raiacuten uereacuterum) lsquodar pegnorsquo (72v) lsquopegnorar impegnarrsquo (103r)reis (reacuteis) lsquocapitano di galera o drsquoaltro uascellorsquo (67r)remmal (rammaacutel) lsquomago incantatorersquo (96v) bull La forma rammal egrave data anche
da Vig 233renccedilper (rencipeacuter) lsquofaticatorersquo (77r) lsquolauorante operariorsquo (95r)renccedilperlik (renciperliacutec) lsquofatica opera quotidianarsquo (77r) lsquooperarsquo (101r)renccedilperlik et- (renciperliacutec edeacuterum) lsquofaticarersquo (77r)rende (erendeacute) lsquochiana [= pialla] instrumento di mastro drsquoasciarsquo (68v) lsquograt-
ta casorsquo [= grattugia] (91r) bull sect 217renk (renghiacute) lsquocolorersquo (69v) bull sect 311arezene (reszenaacute raszianeacute) lsquofinocchio herbarsquo (78r) bull La forma raziyane (Men
2254) riproduce fedelmente la fonte persiana
133corpus lessicale turco
rızk (riacutesg) lsquobeni in biade et massarizzirsquo (64v) bull Cfr rızg (risgh) lsquovalere cioegrave facoltagraversquo (Mol 471)
riayet (raieacutet) lsquocarezzersquo (67v) bull Cfr rayet lsquoreverancersquo (Pr 517)riayet et- (raieacutet edeacuterum) lsquocarezzarersquo (67v) bull Cfr rayet et- (raiet ederum) lsquoac-
carezzare accogliere far cortesiarsquo (Carr 277)riyatdeg (riaacutet) lsquogararsquo (79v) bull V il lemma seguenteriyatriyatadeg et- (riaacutet [riaacutetta (59r)] edeacuterum) lsquofare a gararsquo (59r) lsquogareggiarersquo (79v)
bull Il sintagma egrave rifatto prob su una var parlata con alveolare sorda dellrsquoar riyāḍaʰ lsquoesercizio pratica esercizio fisico ginnastica sportrsquo (VAI 497) A nostro parere il F deve avere scambiato la terminazione -ta col suffisso locativo turco (indotto in ciograve anche dal corrispondente it lsquofare a gararsquo) e avere tratto di conseguenza la forma ipercorretta riyat (sect 312)
rig (ric) lsquoarenarsquo (62v) bull Cfr rik lsquosablersquo (Youssouf 483)rigdan (ricdaacuten) lsquoarenalororsquo [= recipiente per polverino] (62v) bull Cfr rikdan
lsquopoudriegravere sablierrsquo (Youssouf 483) La forma letteraria moderna egrave rıhdanRim papa (ruacutema papaiacute) lsquopapa ponteficersquo (102r) bull Osm lsquothe pope of Romersquo
(Redhsup1 999) Il papa(y)ı del F pare posto allrsquoaccusativo (sect 311b) a meno che non si tratti di un errore per il possessivo papası Cfr rarr Roma
Rodos adası (rohdoacutes adasiacute) lsquoRodi isola di Turchirsquo (107v) bull Riteniamo che lrsquoh inserita dal F sia puramente grafica dovuta forse a reminiscenze della forma greco-latina con rh-
Roma (ruacutema) lsquoRoma citagrave celebrersquo (108v) bull Le forme ottomane attestate sono Rim Rom Roma Rum (StM GEN 110-11)
Rum (ruacutem) lsquogreco nationersquo (91r) rarr yakaruzgacircr (rusghieacuter) lsquoventorsquo karşılı ruzgacircr (carscliacute rusghieacuter) lsquovento contrariorsquo
kolay ruzgacircr (culaacutei rusghieacuter) lsquovento fauoreuolersquo (117v) bull La var ruumlzger egrave attestata dialettalmente (TTAS)
ruzname (rursnameacute) lsquofilosophiarsquo (77v) bull Osm lsquocalendario catalogo libro dersquo conti giornalersquo (Men 2381-82) Il sign del F egrave sorprendente e non sa-premmo spiegare attraverso quale evoluzione semantica ci si sia arrivati sect 228
ruumlsvay (rusfaacutei) lsquobruttamentersquo (65v) bull Per la labiodentale sorda cfr ruumlsfay (rusfaacutei) lsquouituperio di parolersquo (Arg 204) Di norma il sign della voce egrave ag-gettivale lsquodishonorato infamatorsquo (Men 2313)
134
S
saat (sahaacutet) lsquohora tempo horologiorsquo (92r) ol saatten (ol saatdaacuten) lsquoda quel-lrsquohorarsquo (72v)
sabah (sahbaacute) lsquomatina del giornorsquo (97v) bu sabah (buacute sabaacute) lsquoquesta matinarsquo (106v) rarr duumln yarın sabah
sabah kuşluġı (sabaacute cusclughiacute) lsquoalba aurorarsquo (59v) bull Il t kuşluk indica propr lsquola matineacutee le temps depuis le lever du soleil jusque vers 10 heuresrsquo (BarbM 2 564)
sabah ol- (sahbaacute holuacuter [sabaacute holmiacutesc (59r)]) lsquoaggiornarsirsquo (59r) lsquofarsi gior-norsquo (76v)
saban (sabaacuten) lsquoaratrorsquo (62r)sabancı (sabangiacute) lsquoaratorersquo (62r) bull Osm tml lsquoa maker or seller of ploughsrsquo
(Redhsup1 1166) lsquoPfluumlgerrsquo (Steuerwald 783)sabır (saacutebir) lsquopatienzarsquo (102v)sabır et- (sabiacuter edeacuterum) lsquosopportarersquo (112r)sabırlı (sabirliacute) lsquopatientersquo (102v)sabırsız (sabir sis) lsquoimpatientersquo (92v)sabun (sapuacuten) lsquosaponersquo (109v) bull T dial sapun lsquosabunrsquo (DS 4671) La var con
bilabiale sorda egrave attestata anche da Men 2906 nel sintagma rakı sabun vel sapunı lsquosapone di Turchiarsquo
sacayak (saacutegg aiaacutec [saggaiaacutec (116r)]) lsquotripedersquo (72r) lsquotripiede di ferrorsquo (116r)saccedil saccedillar (saiacuteclaacuter) lsquocapellirsquo (67r) saccedil karısı (= karı saccedilı) (saacutecc carisiacute) lsquotrec-
cia di donnarsquo (116r) bull sect 412asadaka (sadachaacute) lsquoelemosinarsquo (75v)safa (safaacute) lsquoamenitagrave spassorsquo (61r) lsquopiacerersquo (104r) lsquorecreationersquo (107r) rarr
zevk-u safasafran (safraacuten) lsquosafrana aromatorsquo (109r) lsquozafaranorsquo (118v)saġ (saacuteg) lsquodestro drittorsquo (73r) saġına soluna (saghinaacute solunaacute) lsquoa dritto o a tortorsquo
(58r) saġ yanına (saacuteg ianinaacute) lsquobanda destrarsquo [recte lsquo a banda destrarsquo] (64r)
135corpus lessicale turco
saġ et- (saacuteg edeacuterum) lsquosanarersquo (109r)saġ ol- (saacuteg holuacuterum) lsquosanarsirsquo (109r)saġ- (sagaacuterum) lsquomungerersquo (99r)saġır (saghiacuter) lsquosordorsquo (112r)saġırlık (saghirliacutehc) lsquosorditagraversquo (112r) saġırlıġa vur- (saghirligaacute uuruacuterum) lsquofarsi
del sordorsquo (76v) bull Tml sağırlığa vurmak lsquosich taub stellenrsquo (Steuerwald 787)
saġlık (sagliacutec) lsquosanitagraversquo (109v) saġlıkle (sagliacutegle) lsquoa saluamentorsquo (62v)sahan (saaacuten [sehniacute (115v)]) lsquopiattorsquo (104r) lsquotondo di rame o stagnorsquo (115v)
bull La var sehni (sect 311a) egrave prob mutuata oralmente dallrsquoar ṣaḥn lsquopiatto ciotola scodellarsquo (VAI 730)
sahib (saacutebi) lsquopadrone drsquoalcuna cosarsquo (101v) bull sect 311asahtiyan (sattiaacuten) lsquocordoana pellersquo (71r)sakal (sachaacutel) lsquobarbarsquo (64v)sakallı (sachalliacute) lsquobarbatorsquo (64v)sakat (sacaacutet) lsquocionco stroppiatorsquo (69r)sakat et- (sacaacutet edeacuterum) lsquostroppiarersquo (114r)Sakız (saacutechis) lsquoChhio isolarsquo (68v)sakız aġacı (sachiacutes agaacutecc) lsquolentisco piantarsquo (95v)sakın- (sacchineacuterum) lsquoguardarsi hauersi curarsquo (91v)sakin ol- (sacchiacuten holuacuterum) lsquostare di famegliarsquo (113v) bull Osm lsquohabitare sog-
giornare dimorarersquo (Men 2520)sakla- (saclaacuterum) lsquoconseruare saluarersquo (70v) lsquonasconderersquo (99v)sal-sup1 (salaacuterum) lsquogettare lanciarersquo (90r) rarr at ssal-sup2 (salaacuterum) lsquosbatterersquo lsquosbalanzarersquo (109v) bull Osm lsquoventolarersquo (salarum
Carr 283) lsquosallamakrsquo (TS 3283-84)salam rarr selamsalata (ssalaacuteta) lsquoinsalatarsquo (94r)salkım (salcaacutem) lsquograspo drsquovua etcrsquo (91r) uumlzuumlm salkımı (vsuacutem salcamiacute) lsquogra-
spo drsquovuarsquo (118v)salpa et- (saacutelpa edeacuterum) lsquosalpare il ferrorsquo (109r) bull Per le attestazioni di questo
italianismo in turco (quella del F egrave la piugrave antica) v LF 382-83saman (samaacuten) lsquofieno pagliarsquo (77v)san- (saneacuterum) lsquogiudicare hauer concettorsquo (90v) lsquoimaginarsirsquo (92v)sancak (sangiaacutec) lsquobandierarsquo (64r)sancaktar (sangiactaacuter) lsquoalfierorsquo (59v) lsquobandieraro alfierersquo (64r)sandal (sandaacutel) lsquobarcarsquo (64v)sandalcı (sandalgiacute) lsquobarcaiolorsquo (64v) bull Lrsquoattestazione del F egrave la piugrave antica
finora nota (v Carr 285)sanduk (sanduacutec) lsquocassarsquo (67v) lsquoforzierorsquo (78v)saŋsar (sancsaacuter) lsquomartora animalersquo (97r) bull sect 225asantarbartadeg (santarbaacuterta) lsquogabbano ueste g[ro]ssarsquo (79v) bull Cfr ar dial san-
tabarra laquoUn habit fourreacute ouvert sur le devant garni drsquoun capuchon qui
136
pendait sur le dos et agrave manches pendantes () Un tel habit est appeleacute chez eux Sant agrave Barra () et il est porteacute fort souvent par les marins surtout en hiver en effet crsquoest un vecirctement commode pour ceux qui doivent travailler car on lrsquoocircte et on le passe facilementraquo (Dozy V 211 che cita un documento riferentesi allrsquoabito indossato da un servitore che accompagnava gli am-basciatori del re di Fez e del Marocco inviati ad Amsterdam nel 1659) In osmanlı egrave attestato lrsquoallotropo saltamarka lsquokurzes Matrosenjacketrsquo (Steu- erwald 794) che proviene direttamente dal gr dial saltamaacuterka (LF 384) Fonte di questo tipo lessicale largamente diffuso nel Mediterraneo egrave lrsquoit saltambarca e varr lsquocappotto alla marinararsquo (ibid con ulteriori det-tagli)
sapa saġ (saacuteppa saacuteg) lsquofermo stabilersquo (77r) bull Osm lsquoin perfect health all aliversquo (Redhsup1 1151)
sapan (sapaacuten) lsquofionda da tirar sassirsquo (77v)sapancı (sapangiacute) lsquofiondierersquo (78r)sapsarı ol- (saacutep sariacute holuacuterum) lsquoimpallidirsirsquo (92v) bull Tml sapsarı lsquovery pale
(personface)rsquo (Redhsup2 738)sar- (saraacuterum) lsquofasciarersquo (76v)saray (seraacutei) lsquochiostrorsquo (69r) lsquopalaggiorsquo (101v)sardinasardinyadeg balıġı (sardiacutena [sardiacutegna (109v)] baluacutec) lsquoalice sardinarsquo
(59v) lsquosardella pescersquo (109v) bull Lrsquounica altra attestazione turca di questo ittionimo che ci sia nota egrave data dal sardine lsquosardinarsquo di Carr 285 a cui rinviamo per ulteriori osservazioni Lrsquoorigine della var con nasale palata-lizzata non ci egrave chiara cfr eventualmente il tipo sardintildeasardinha drsquoarea gallego-portoghese
sarhoş (sarauoacutesc) lsquobriacorsquo (65v) bull sectsect 216 224sarhoşlık (sarauoscliacutec) lsquobriachezzarsquo (65v)sarı (sariacute) lsquobiondorsquo (65r) lsquogiallorsquo (90r) lsquopallidorsquo (101v)sarık (sariacutec) lsquofasciarsquo (76v)sarmaşık (sarmasciacutech) lsquoedera herbarsquo (75v)sarmısak (saramusaacutec) lsquoagliorsquo (59r)sarnıccedil sarnıccedil suyı (sariacutenc suacute) lsquoacqua di cisternarsquo (57v) bull sect 229sarp yer (saacuterp ieacuter) lsquoascesa salitarsquo (63r) lsquoerto loco altorsquo (76r)sat- (sataacuterum) lsquovenderersquo (117r)satıcı rarr zeytyaġsatıl- rarr baluksatın al- (satinaleacuterum) lsquoaccattare comprarersquo (57r)satır (satiacuter) lsquoriga di letterarsquo (108r)satranc (settraacuteng) lsquoschacchi da giocarersquo (109v)saturdeg (satuacuter) arab(o) lsquomannara acciettarsquo (96v) bull Ar dial (Tunisia) ṣāṭūr
lsquocouperet hachoirrsquo (Beaussier 472)say- (saiaacuterum) lsquoannumerare contarersquo (61v)
137corpus lessicale turco
sayıkla- (saicclaacuterum) lsquociarlarersquo (69r) yabana sayıkla- (abanaacute saicclaacuterum) lsquosparlare in uanorsquo (112v) bull Per il sintagma cfr tml yabana soumlylemek lsquoto talk nonsense talk rotrsquo (Redhsup2 929)
saz (saacutes) lsquogionco herbarsquo (90r)sebeb (sebeacuteb) lsquomeritorsquo (97v)seccedil- (seccieacuterum) lsquodiscernerersquo (74r)sedef (sedeacutef) lsquoruta sorte drsquoherbarsquo (109r) bull Il sign del F egrave espresso di norma
dal sintagma sedef otı (tml sedefotu)sefer (sefeacuter) lsquoviaggiorsquo (117v)seferci (sefergiacute) lsquoviandantersquo (117v)seġirt- (sighirteacuterum) lsquocorrerersquo (71r)sehelce sehelce (seeacutelgie seeacutelgie) lsquoa poco a pocorsquo (62r) bull Osm sehelce (schel-
ge [recte sehelge]) lsquopaululumrsquo (Meg) forma avverbiale di sehel (sechel) lsquopocorsquo (Arg 213)
sekiz (sechiacutes) lsquoottorsquo (101r)selam salam (selaacutem salaacutem) lsquosalutorsquo (109r)selam ver- selamla- (selaacutem uereacuterum selamlaacuterum) lsquosalutarersquo (109r)semiz (semiacutes) lsquograssorsquo (91r)semiz et- (semiacutes edeacuterum) lsquoengrassarersquo (75v) lsquoingrassarersquo (94r)semiz ol- (semiacutes holuacuterum) lsquoengrassarsirsquo (75v)semizlen- (semisleneacuterum) lsquoingrassarsirsquo (94r)semizlik (semisliacutec) lsquograssezzarsquo (91r)sen (seacuten) lsquote tu pronomersquo senuumlŋle (senile) lsquoteco con tersquo (115r) rarr hatır ıs-
marla- sev- bull Il comitativo dato dal F non egrave ignoto alla lingua parlata laquoOn dit aussi sen-ileraquo (Deny 586) come attestazione lessicografica cfr senile (seni ilhe) lsquoteco con esso tersquo (Mol 447)
sepet (ssepeacutet) lsquocassarsquo (67v) lsquoforzierorsquo (78v) lsquopanaro [= paniere] sportellarsquo (102r)
ser- guumlneşe ser- (ghiunesceacute ser[]) lsquospatildedere al [sole39]rsquo (112v)seraser (seraseacuter) lsquoimbrocato drappo di setarsquo (92v)serccedile kuşu (sircieacute cuacutesc) lsquopassero ugellorsquo (102v)serdar (szerdaacuter) lsquocapitan generale drsquoun esercito o armatarsquo (67r) bull sect 221seren (sereacuten) lsquointenna di vascellirsquo (94v)serilmiş (serilmiacutesc) lsquospaso [= esteso] stesorsquosert (seacutert) lsquoaspro terribilersquo (63r) lsquocrudelersquo (71v)sertccedilesine (sertciesineacute) lsquoaspramentersquo (63r) bull sect 315asertlik (sertliacutec) lsquoasprezzarsquo (63r)serviselvi aġacı (seruiacute agaacutecc) lsquocipresso alberorsquo (69r)ses (sessiacute) lsquoeccho vocersquo (75v) lsquoribbomborsquo (107v) bull sect 311aseslen- (sessleneacuterum) lsquofar ecchorsquo (75v) lsquoribbombarersquo (107v)
39 Parola cancellata dalla rilegatura
138
sev- (seueacuterum) lsquoamarersquo kadır olduġum kadar seni severuumlm (cateacuter holduacutem cadaacuter seniacute seueacuterum) lsquoio trsquoamo quatildeto possorsquo (60v)
sevdiġi (seudighiacute) lsquoamantersquo (60v) bull Cfr sevdiġuumlm (sewdighum) lsquoamato carorsquo (Arg 214) Il dato del F deve essere tratto da sintagmi quali sevdiġi (adamkarı) lsquo(lrsquouomola donna) che (luilei) amarsquo = lsquoil suola sua amantersquo
sevgili (seughiliacute) lsquoamabilersquo (60v)sevin- (seuineacuterum) lsquorallegrarsirsquo (107r)sey(i)r (seiacuter seiȷr) lsquoamenitagrave spassorsquo (61r) lsquovisione del sonnorsquo (118r) sey(i)r
iccediluumln (seiacuter icciuacuten) lsquoper spassorsquo (103v) bull Il sign di lsquosognorsquo non egrave documenta-to da altre fonti a nostra conoscenza
sey(i)rlideg (seiriliacute) lsquoameno piaceuolersquo (61r) bull Derivato che non pare altrimente attestato
sey(i)r et- (sijr edeacuterum) lsquovagheggiarersquo (117r) bull Osm seyr etmek lsquodiportarsi viaggiare vagheggiare mirare riguardarersquo (Men 2730)
sıcak (sugiaacutec) lsquocaldorsquo (66v) sıcaġım var (sugiaguacutem vaacuter) lsquohauer caldorsquo (92r)sıccedil- (sicciaacuterum) lsquoandar del corporsquo (61r)sıccedilan (sicciaacuten) lsquosorcersquo (112r)sıccedilra- (siccieraacuterum) lsquoballare saltarersquo (64r) sıccedilrarken (siccieraacuterchen) lsquoa ga-
lopporsquo (58v) bull Questrsquoultimo dato del F si spiega suppenendolo tratto dal sintagma at sıccedilrarken lsquomentre il cavallo saltarsquo = lsquoprocede a balzirsquo = lsquocorre al galopporsquo sect 32112e
sıg- (sigaacuterum) lsquocapirersquo (67r)sıġır (sighiacuter) lsquovaccarsquo (117r) rarr su sıġırsıġır dili (sighiacuter diliacute) lsquoborragine herbarsquo (65r)sıgış- (sighisceacuterũ) lsquocapirersquo (67r) bull Osm lsquocapire ograve far in modo che capiscano
tutti in un luogorsquo (Men 2960)sık sık (siacuteg siacuteg) lsquodenso spessorsquo (73r) lsquofrequentementersquo (79r) lsquosouente spes-
sorsquo (112v) rarr gel-sık- (siccaacuterum) lsquoammaccare premerersquo (60v) lsquocalcarersquo (66v) lsquospremerersquo (113r)
lsquotorcerersquo (115v)sıkılcım et- (sicchilgiacutem edeacuterum) lsquocostringerersquo (70r) bull Osm lsquosıkıştırmak taz-
yik etmek rahatsız etmekrsquo (TS 3411)sıla (silaacute) lsquopatriarsquo (102v)sındı (sindiacute) lsquoforbici di tagliarersquo (78r)sıngınlık (singhinliacutec) lsquopusillanimitagrave atto uilersquo (71r) lsquofatto codardorsquo (77r) bull
Osm lsquobozgunluk mağlucircbiyyetrsquo (TS 3440)sırccedila (sirciaacute) lsquovetrorsquo (117v)sırık (siriacutehc siriacutech) lsquohasta lanciarsquo (91v) rarr geccedil-sırt (sirtiacute) lsquogroppa drsquoanimalersquo (91r) bull sect 311asırtlan (sirtlaacuten) lsquolupo ceruierorsquo [= lince] (96r) lsquopantera animalersquo (102r) bull
Osm tml lsquohyaelignarsquo (Men 2585)sıtma (setmaacute) lsquofebrersquo (77r)sızı (sisiacute) lsquospasmo dolore tensissimorsquo (112v)
139corpus lessicale turco
sidik (sidiacutech) lsquovrinarsquo (118r)siġil (seghiacutel) lsquoporro della mano o drsquoaltre partersquo (105r)sil- (sileacuterum) lsquoannettarersquo (61v) lsquonettare forbirersquo (99v)silistra (eliacutestra) lsquofiscetto [prob da emendare in fisch(i)etto] di comitorsquo (78r) bull
Osm lsquosifflet de manœvrersquo (BarbM 2 92) lt gr suriacutestria lsquoboatswainrsquos pipersquo (LF 580) Cfr anche la var ccedililistr(i)ya (cilistria) lsquofischiorsquo (Arg 72) La caduta del suono iniziale nella forma ferragutiana non ha chiare spie-gazioni
silk- (silchieacuterum) lsquoscotolarersquo [= scuotere] (110r)simit (simiacutet) lsquosemolarsquo (110v) bull Per lrsquoetimo (lt gr simigdaacuteli lsquosemolarsquo prob
per tramite arabo) v Carr 295sinek (sineacutec) lsquomoscarsquo (99r)sini (seniacute) lsquomensa loco doue si matildegiarsquo (97v) bull Osm lsquomensa seu magnus orbis
pelvisve ex ligno orichalco aeligre vel argento sine magna profunditate quo cibum in suis catinis positum afferunt amp proponuntrsquo (Men 2691)
siŋir (singhiacuter) lsquoneruorsquo (99v)sipahilik bildir- (spailiacutec bildireacuterum) lsquodomarersquo (74v) bull Propr lsquofar conoscere la
(propria) perizia di cavalierersquo Il sostantivo egrave un der del noto persianismo sipahi (spahi ispahi) lsquocavalierersquo
sireng (sereacutenc) lsquocataluffo [= sorta di stoffa] di setarsquo (68r) bull Osm lsquoa kind of silk brocadersquo (Redhsup1 1055)
sirke (sirchieacute) lsquoacetorsquo (57r)sirr(sirriacute) lsquosecretorsquo (110v) bull sect 311asitare (suttaraacute) lsquofortuna sortersquo (78v) eyi sitara (eiacute suttaraacute) lsquobuona sortersquo (66r)
bull La var sutara egrave ben documentata (Meg Carr 302 v inoltre StS Pers 197)
sitareli (suttaraliacute) lsquofortunato auuẽturatorsquo (78v) bull Cfr sitaralı (sitarali) lsquofelice fortunato auenturato in buona parte uenturatorsquo (Arg 219)
sitaresiz (suttaraacute siacutes) lsquodisgratiato maluẽturatorsquo (74r) lsquoinfelicersquo (93v) lsquosuentu-ratorsquo (114r) bull Cfr sitarasız (sitarasis) lsquosuenturatorsquo (Arg 219)
siviş- (siuiscieacuterum) lsquosdrucciolarersquo (110v)siyah (sihaacute) lsquonegrorsquo (99v) bull sect 229siyah et- (sihaacute edeacuterum) lsquoannegrirersquo (99v)siyaset et- (siaseacutet edeacuterum) lsquofrustarersquo (79r)siz rarr hatır-siz (siacutes) lsquosenza aduerbiorsquo (111r)sof (suacutef) lsquolanarsquo (95r) bull Osm lsquolana vellorsquo (Men 3007)sofra (suacuteffra) lsquobanchetto conuitorsquo (64r) lsquomensa loco doue si matildegiarsquo (97v)
lsquotauola da matildegiarrsquo (114v)sofra et- (suacuteffra edeacuterum) lsquobanchettarersquo (64r) bull Sintagma che non pare avere
altre attestazionisofta (suffitaacute) lsquoforuscito banditorsquo (78v) lsquosbandito di campagnarsquo (109v) bull Osm
lsquoMuslim theological studentrsquo (Redhsup2 773) Il sign nettamente peggiorati-
140
vo del F puograve essere dovuto alla fama di ribelli che avevano questi studenti laquoSoftas from the Istanbul madrasas are frequently mentioned in Ottoman history from the 10th16th century onwards as an unruly mob element in the capital provoking or partecipating in several uprisings thereraquo (EI 9 702)
soġan (sugaacuten) lsquocipollarsquo (69r)sok- (succaacuterum) lsquoficcarersquo (77v)sokak (socchaacutec) lsquostrada viarsquo (114r)sol soluna (solunaacute) lsquoal sinistrorsquo (59v) sol yanına (soacutel ianinaacute) lsquobanda sinistrarsquo
[recte lsquoa banda sinistrarsquo] (64r) rarr saġsolak (solaacutec [sulaacutec (59v)]) lsquoalabardierersquo (59v) lsquomancinorsquo (96v) bull laquoThe name
of the sultanrsquos bodyguard in the old Ottoman military organisation () These were originally archers (ṣolaḳ ldquoleft-handedrdquo presumably because they carried bows in the left hand)raquo (EI 9 712)
soŋ eŋ soŋ (en suacuten) lsquoalla finersquo (59v) bull Il sintagma usuale egrave eŋ soŋra (tml en sonra)
soŋra (nnsuacutera) lsquodapoirsquo (72v)rarr hepsi oumlyle yıl zaman bull sect 229sor- (suraacuterum) lsquodimandare interrogarersquo (73v) lsquodomatildedarersquo (74v) lsquospiarersquo (113r)so(v)uk (sauacutec) lsquofreddorsquo (78v) so(v)uġum var (sauccuacutem vaacuter) lsquohauer freddorsquo
(92r) bull Cfr sauk lsquokaltrsquo (Hars 257) osm t dial savuk lsquosoğukrsquo (TS 3344 DS 4675)
so(v)uk et- (sauacutec edeacuterum) lsquoraffredarersquo (sic) (107r)so(v)uk ol- (sauacutec holuacuterum) lsquoraffredarsirsquo (sic) (107r)so(v)uklık (saucliacutec) lsquofreddezzarsquo (78v) lsquofrescorsquo (79r)soya (soiaacute) lsquocoltello a rasolorsquo [rarr ccedilakı] (69v) bull Osm lsquocoltello che si serrarsquo
(Men 3013)soyka (soucaacute) lsquohabito uestitorsquo (91v) bull sect 223asoyun- (suiunuacuterum) rsquospogliarersquo [recte spogliarsi] (113r)soumlk- (succhieacuterum succheacuterum) lsquodiscosirersquo (74r) lsquoscusirersquo (110v)soumlkuumllmiş (succhulmiacutesc) lsquoscusitorsquo (110v) bull Siamo inclini a considerare il dato
del F una semplice scorrettezza per succhiulmiscsoumlg- (sueacuterum) lsquobiastemmiarersquo (65r) lsquomaledirersquo (96v) bull sect 227soumlyle- (suileacuterum) lsquoparlarersquo (102r) rarr eyilik yalan soumlyle-soumlylemez soumlylemez adam (suilemeacutes adaacutem) lsquotaciturnorsquo (114v)soumlyleş- (suilescieacuterum) lsquotrattare cotilde alcunorsquo (116r)soumlyuumlnduumlr- (suiunduruacuterum) lsquosmorzarersquo (111v) bull Osm lsquosoumlnduumlrmekrsquo (TS 3544-
47)soumlz (suacutes) lsquoparolarsquo (102r) bir iki soumlzle (biacuter ichiacute suacutesle) lsquobreuementersquo (65v) rarr
doumlnduumlr- gerccedilek tut-su (suacute) lsquoacquarsquo (57v) acı su (agiacute suacute) lsquoacqua amararsquo (58r) akan su (accaacuten suacute)
lsquoacqua correntersquo ccedilay suyı (ciaiacute su) lsquoacqua di fiumersquo ccediliccedilek suyı (cicieacutec suacute) lsquoacqua di fiorirsquo (57v) deŋiz suyı (denghiacutes suacute) lsquoacqua di marersquo (58r) kuyı suyı (cui suacute) lsquoacqua di pozzorsquo (57v) yaġmur suyı (iamuacuter suacute) lsquoacqua pioua-narsquo (57v) rarr bulaş- et suyı mubarek sarnıccedil tuzlı
141corpus lessicale turco
su hendeġi (endeacutec suiacute) lsquoaquedottorsquo (58r) bull Sintagma a elementi invertiti (sect 412a) che significa propr lsquofossa drsquoacquarsquo in tml su hendeği egrave usato come termine tecnico sportivo equivalente allrsquoingl lsquowater jumprsquo (BTS) Il sign di lsquoacquedottorsquo egrave reso di norma dal sintagma rarr su yolı Per la caduta dellrsquoaspirata cfr endek (endech) lsquofossarsquo (Arg 94 Masc 52)
su sıġırı (sugrave sighiacuter) lsquobufalo animalersquo (65v)su yolı (ioacutel suiacute) lsquocanali drsquoacquarsquo (66v) bull sect 412asucuk (sugiuacutec) lsquosalcicciarsquo (109r)succedil (suacutecc) lsquocolpa difettorsquo (69v) succedil ccedilek- (suacutecc cicheacuterum) lsquoportar la colparsquo
(105r) rarr baġışla- bull Non abbiamo rintracciato altre attestazioni del sintag-ma dato dal Ferraguto
succedilı- (sicciscieacuterum) lsquoguizzare come pescersquo (91v) bull Abbiamo posto come lem-ma un antico verbo turco che si trova attestato in opere lessicografiche ottomane col sign di lsquoserkeşlik etmek birdenbire sıccedilramakrsquo (TS 3567) La forma del F puograve riflettere lrsquoişteş ccedilatı del verbo documentata nel Divan di Kāšġarī (Clauson 798)
succedillı (succliacute) lsquocolpeuolersquo (69v)succedilsız (suacutecc siacutes) lsquoinnocentersquo (94r)sula(n)- (sulaneacuterum) lsquoadacquarersquo (58r) lsquoallagarersquo (60r) bull sect 3221asulanmış (sulanmiacutesc) lsquoadacquatorsquo (58r)sultan (sultaacuten) lsquoimperadorersquo (93r) lsquorersquo (107r)suret (suraacutet) lsquoeffigiersquo (75v) lsquofacciarsquo (76v)susız (suacute siacutes) lsquoassetatorsquo (63r) susızım (suacute siacutesim) lsquohauer setersquo (92r)susızlık (susisliacutec) lsquosete uoglia di berersquo (111r)suvar- (su uareacuterum) lsquoabbeuerarersquo (57r) lsquoadacquarersquo (58r)suvarmış (suuarmiacutesc) lsquoadacquatorsquo (58r)suumlgluumln (sughuruacuten) lsquopernice ugellorsquo (103v) bull Lrsquoornitonimo ottomano (tml suuml-
luumln) designa propr il fagiano Circa il sign del F va detto che in it pop si dagrave il nome di pernice anche a varie specie di uccelli della famiglia dei fasianidi sect 224
suumlmbuumll (szunbuacutel) lsquocapello uennero herba che nasce in lochi humidirsquo (67r) bull Il fitonimo turco designa il giacinto dialettalmente anche diverse altre piante (Tuzlacı 161-62) non perograve il capelvenere a quanto ci risulta Per la sonorizzazione iniziale cfr zuumlmbuumll (zumbul) lsquohyacinthersquo (Vig 322)
suumlmuumlk (sumuacutec) lsquomocco materia che esce dal nasorsquo (98r)suumlmuumlkli boumlcek (sumuccliacute bugieacutec) lsquolumaca animalettorsquo (96r)suumlnger (sunghieacuter) lsquospongiarsquo (113r)suumlnnet et- (sunneacutet edeacuterum) lsquocirconciderersquo (69r)suumlnnetli (sunnetiliacute) lsquocirconcisorsquo (69r)suumlpuumlr- (supuruacuterum) lsquoscoparersquo (110r)suumlpuumlrge (supurgheacute) lsquoscoparsquo (110r)suumlpuumlrgecik (supurghegiacutec) lsquoscopettarsquo (110r)suumlpuumlruumlndi (supurundiacute) lsquospazzatura mundezzersquo (112v)
142
suumlr- (sureacuterum) lsquofregarersquo (79r) lsquoongerersquo (101r) lsquovngere vntarersquo (118r) yerde suumlr- (ierdeacute sureacuterum) lsquotrascinarersquo (116r) rarr ccedilift suumlr- zevk-u safa
suumlruuml (surusiacute) lsquomandra drsquoanimalirsquo (96v) bull sect 311asuumlt rarr mayasuumlt ver- (sut uereacuterum) lsquoallattarersquo (60r)suumltlen- (sutlaneacuterum) lsquoallattarsirsquo (60r)suumltluumlsuumldluuml aş (sutlaacutesc) lsquovedanda [= vivanda] di lattersquo (60r) bull Osm suumldluuml (suumlt-
luuml TS 3639-40) aş lsquominestra di riso col lattersquo (Men 2574) = t dial suumltlaş lsquosuumltlaccedilrsquo (DS 3727 TTAS)
143corpus lessicale turco
Ş
şadişadı (sciadiacute) lsquoscimia animalersquo (110r) bull Osm lsquobir ccedileşit maymunrsquo (TS 3643) lsquobertucciarsquo (Carr 305) lsquogatto maimone babuinorsquo (Men 2745)
şagirdşakirt (scieiacutert) lsquodiscepolorsquo (74r) bull Cfr şayırd (chayerd) lsquoapprentif dis-ciple eacutecolier eacutelegraveversquo (Vig 260)
şahid (sciahaacuted) lsquotestimoniorsquo yalan şahad (iallaacuten sciahaacuted) lsquotestimonio falsorsquo (115r) bull Cfr şahadler ko- (sciahhadler qorum) lsquoallegar testimonirsquo (Carr 305) Cfr rarr şehid şuhudşuumlhud
şahidlik (sciahadliacutec) lsquotestimonianzarsquo (115r)şair (scieiacutert) lsquopoetarsquo (104v) bull Il dato del F denota una palese confusione con
rarr şagirdşakirtşalgam (cialgaacutem) lsquoraparsquo (107r) bull T dial ccedilalgam lsquoşalgamrsquo (DS 1051 TTAS)
cfr anche la forma ccedilolgan (ciolgan) lsquoraparsquo (Carr 305)Şam rarr Tırabolosşamdan (sciemdaacuter) lsquocandelierersquo (67r) bull sect 226şap (scieacutep) lsquoalume di roccarsquo (60v)şapka (sciaacutepca) lsquobarrettarsquo (64v)şarap (sciaraacutep) lsquovinorsquo (117v) rarr bok misket şarapşaş- (sciasciaacuterum) lsquoabbagliarersquo (57r) lsquosbigottirsirsquo (109v)şaşır- (sciastereacuterum) lsquosbigottirersquo (109v) bull Osm şaşurmak pro şaşturmak lsquostor-
dire confondere sgomentare sbigottire sbalordirersquo (Men 2748)şaşkın (sciaschiacuten) lsquopusillanimo huomorsquo (106r) bull Osm lsquopusillanimis timidus
confususrsquo (Men 2748)şaşmış (sciascilmiacutesc) lsquosbigottitorsquo (109v) bull sect 3221bşayka (sciaacuteicha) lsquosaittia sorte di vascellorsquo (109r) bull Osm lsquobarca alla Greca
senza sperone sursquol Danubio con remi Ciaicarsquo (Men 2765) lt ungh sayka lsquoimbarcazione fluvialersquo lt it saettia (cfr il dato italiano del F) lsquogalea sottile e velocissimarsquo (Thung 119-20 Eren 384) Quella del F pare la piugrave antica attestazione lessicografica di questo magiarismo
144
şefteli (ciefteliacute40) lsquobaciorsquo (64r) lsquopersico fruttorsquo (103v) tuumlysiz şefteli (tui siacutes ciefteliacute) lsquonoce persicorsquo (100r) bull Osm t dial şeftalişefteli (-luuml Men) lsquoma-lum Persicum osculum basiumrsquo (Men 2828) lsquooumlpuumlcuumlkrsquo (DS 3756) sect 224
şefteli aġacı (ciefteliacute agaacutecc) lsquopersico alberorsquo (109v)şehid (scieiacuted) lsquomartirersquo (97r)şehir (scieheacuter) lsquocitagraversquo (69r) bull Per le attestazioni della var şeher v Carr 306şehirli (scieherliacute) lsquocitadinorsquo (69r) bull Cfr şeherli lsquociuisrsquo (scheherli Meg) lsquoter-
razzanorsquo (sceherli Carr 306)şek (scieacutech) lsquodubbioso perplessorsquo şekkim (sciecchiacutem) lsquodubbio cioegrave per-
plessitagraversquo (75r) rarr yevm-i şek bull Osm lsquodubium dubitatio suspiciorsquo (Men 2836) La forma şekkim presenta la suffissazione del possessivo di prima persona ed egrave tratta a nostro parere dal sintagma şekkim var lsquo(ne) dubitorsquo Il sign aggettivale dato dal F egrave prob errato
şeker (scicheacuter) lsquozuccarorsquo (118v) rarr kişniş bull Cfr şikar (shikar) lsquosugarrsquo (Vau-ghan 209)
şekil (scichiacutel) lsquomaniera foggiarsquo (96v) bull T dial şikil lsquosurat biccedilim kılıkrsquo (DS 3776) lsquoşekilrsquo (TTAS) attestato anche da Carr 307 (schichil accanto a scechil)
şen (scieacuten) lsquoallegrorsquo şen şen (scieacuten scieacuten) lsquoallegramentersquo (60r)şen et- (scieacuten edeacuterum) lsquoallegrarersquo (60r) lsquorallegrarersquo (107r)şen ol- (scieacuten holuacuterum) lsquoallegrarsirsquo (60r)şenlik (scienliacutec) lsquoallegrezzarsquo (60r) lsquoapplausorsquo (62r)şenlik et- (scienliacutec edeacuterum) lsquofar festa allegrezzarsquo (76v)şepccedilırak (sciepciraacutec) lsquopietra finissima carbun(chi)orsquo (104v)şerbet (scierbeacutet) lsquobeuanda medecinarsquo (64v) lsquomedicina in beuandarsquo (97v)şeriat (sciaraacutet) lsquogiustitiarsquo (90v) bull Il dato del F riflette la forma parlata şaumlraat
(v Arg 228)şevk (scieacuteuc) lsquolucersquo (96r) lsquosplendorersquo (113r)şevk ver- (scieacuteuc uereacuterum) lsquosplenderersquo (113r) şevk veren (scieacuteuc uereacuten) lsquolu-
cente risblendentersquo (96r)şevkli (scieucliacute) lsquorisplendentersquo (108r) şevkli adam (sceuccliacute adaacutem) lsquohuomo
uiuace et giouialersquo (92r)şeytan (sciaitaacuten) lsquodemoniorsquo (73r) bull Cfr şaytan (sciaitan) lsquofuria infernalersquo
(Carr 306)şikacircyat (schiaacutet) lsquoaccusa querelarsquo (57v) lsquolamentationersquo (95r) lsquolamentorsquo (106v)
bull sectsect 215 2211şikacircyat et- şikacircyatla- (schiaacutet edeacuterum [57v 95v 106v] schiaacutetlarum [57v]
schiatl[] [106v]) lsquoaccusarersquo (57v) lsquolamentarsirsquo (95v) lsquoquerelarsirsquo (106v)şimden geruuml (scimdeacuten ghiereacutec) lsquodi cqua innantersquo (73v) lsquoper lrsquoauuenirersquo (103v)
bull Osm lsquobundan sonra bundan boumlylersquo (TS 3666-68) La forma del F denota
40 In Bombaci 216 appare scritto cieftaliacute ma la lezione del ms egrave chiaramente ciefteliacute
145corpus lessicale turco
un palese accostamento formale a gerek forse anche il t dial şimden gayrı lsquoşimdiden sonrarsquo (TTAS) deriva da unrsquoaltra modificazione di geruumlgeri
şimdi (sciacutemdi) lsquoadessorsquo (58r) rarr dekşimşek (scimscieacutech) lsquobaleno lamporsquo (64r) lsquofolgorersquo (78r)şimşek ccedilak- (scimscieacutech ciaccaacuter) lsquobalenare latildeparersquo (64r) lsquofulminarersquo (79r)
lsquolampeggiarersquo (95r)şişsup1 (sciacutesc) lsquospedo di cocinarsquo (112v) rarr ccedilever-şissup2 (sciacutesc) lsquogonfiaturarsquo (90v)şis- (sciscieacuterum) lsquogonfiarsirsquo (90v)şişe (scisciaacute) lsquocaraffarsquo (67v) kan alacak şişe (caacuten alagiaacutec scisciaacute) lsquoventose da
cauar sanguersquo (117v)şoumllelen- (scilaacuterum) lsquorisplenderersquo (108r) bull Osm lsquoinfiammarsi avvampare bril-
lare risplenderersquo (Men 2821) Supponiamo che il dato del F derivi da un processo aplologico sectsect 211f 2211
şuumlbhe (sciubeacute) lsquodubbiorsquo (75r) bull Cfr şuumlbe (sciubee) lsquodubiorsquo (Arg 232 con ulteriori dati)
şuumlbheli (sciubefliacute41) lsquodubbiosorsquo (75r) bull Cfr şuumlpfeli (sciupfeliacute) lsquosospettosorsquo (Arg 232) sect 229
şuhudşuumlhuddeg (sciuhuacuted) lsquonotaro che fa cotildetrattirsquo (100r) bull Ar šuhūd plur di šāhid lsquotestimoniorsquo (rarr şahid) Per il sign del F cfr ar dial (Tunisia) aš-šāhidāni lsquoi due notai redattori di un attorsquo (VAI 704) šāhidu lsquoadālatin lsquono-tairersquo (Beaussier 545) In osm şuumlhud egrave attestato solo come lsquowitnessesrsquo (Redhsup1 1144)
şuumlkuumlr ccedilok şuumlkuumlr Allaha (cioacutec sciuacutechiur allaiaacute) lsquoper gratia drsquoIdiorsquo (103r)şuumlkuumlr et- (sciuchiuacuter edeacuterum) lsquoringratiarersquo (108r)
41 Prima il F aveva scritto sciubebliacute poi pare abbia corretto la seconda b in f
146
T
taban ccedilal- (tabaacuten cielaacuterum) lsquoandar a piedirsquo (61r) lsquocaminarersquo (66v) bull Osm lsquoandar a piedi far una buona caminatarsquo (Men 3083)
tabiet (tabbiaacutet) lsquoappetitorsquo (62r) lsquodesideriorsquo (73r) bull La parola turca (lt arabo) significa propr lsquonatura essentia indoles instinctus naturalisrsquo (Men 3089) Il F attesta una sua evoluzione semantica a lsquoinclinazione naturale (per)rsquo
tac (taacuteg) lsquocorona di rersquo (71r)tacin (tagiacuten) lsquotesto uaso di frigerersquo (115r) bull Osm lsquofrying-panrsquo (Redhsup1 1219)tahta (tahtaacute) lsquotauola nome genericorsquo (114v)tahtabit (tataacute biacutet) lsquocimice animalettorsquo (69r)tak- (taccaacuterum) lsquoaffiggerersquo (58v) lsquoconficcarersquo (70r) lsquolegare attaccarersquo (95v)takılmış haca takılmış (agiaacute tacchilmiacutesc) lsquoconficcato in crocersquo (70r)takya (tachiaacute) lsquocappello del caporsquo (67r)talep et- (dalaacutep edeacuterum) lsquorenuntiarersquo () (107v) bull Cfr dalap et- (dalap ederum)
lsquodomando in iuditio una cosa ad uno richiamomi di dare et hauere fo ri-chiedere uno in juditiorsquo (Arg 75) Il sorprendente equivalente italiano dato dal F va forse emendato in lsquodenuntiarersquo
tamahkacircr (tamacchiaacuter) lsquoingordo huomorsquo (94r)tamahkacircrlık (tamacchiarliacutec) lsquoingordigiarsquo (94r)tamam (tamaacutem) lsquoa pienorsquo (61v) lsquocompitamentersquo (70r) lsquofinersquo (77v) rarr aytamam et- (tamaacutem edeacuterum) lsquocompire finirersquo (70r) lsquosbrigare spedirersquo (109v)tamam ol- (tamaacutem holuacuterum) lsquosbrigarsi spedirsirsquo (109v)Taŋrı (taacutengari) lsquoIdiorsquo (92v) bull sect 216tap- (tappagraverum) lsquoadorarersquo (58r)tapa (taacuteppa) lsquosigillorsquo (111v) bull Osm tml lsquostopper (for a bottlea jar) bung (for
a cask) plugrsquo (Redhsup2 829) Sullrsquoetimo della voce v le nostre osservazioni sv tabalık di Carr 311
tapala- (tappalaacuterum) lsquosigillarersquo (111v)tapanca (tapangiaacute) lsquoboffettonersquo [= schiaffo] (65r)
147corpus lessicale turco
tarak (taraacutec) lsquopettinorsquo (104r)tarakla- (taraclaacuterum) lsquopettinarersquo (104r)tarccedilındarccedilın (tarsciacuten42 et daricceniacute) lsquocannella aromatorsquo43 (67r) bull sectsect 216
224 311tarla (tarlaacute) lsquofertilitagraversquo (77r) bull Metonimia (lsquocamporsquo rarr lsquoqualitagrave propria di un
camporsquo)tart- (tartaacuterum) lsquopesarersquo (104r)tasa (tassaacute) lsquoaffanno fastidiorsquo (58v) lsquomalinconiarsquo (96v)tasalanmış (tassalanmiacutesc) lsquoafflittorsquo (58v) lsquomalinconicorsquo (96v)tasla- (taslaacuterum) lsquoabbozzare fare alla grossarsquo (57r)tasvir (tasfiacuter) lsquoimagine figurarsquo (92v) bull Cfr tasfir lsquodipintura jmagine picturarsquo
(Arg 236)taş (taacutesc) lsquopietrarsquo (104v) rarr elmas t kuumlkuumlrt t lal t mermer t mıknatis t
zuumlmruumlt taşıtaşla- (tasclaacuterum) lsquolapidarersquo (95r)taşlı (tascliacute) lsquopietrosorsquo (104v)tat- (tataacuterum) lsquoassagiare (sic) prouarersquo (63r) lsquogustare assaggiarersquo (91v)tatlı (tatiliacute) lsquodolcersquo (74v)tatli et- (tatiliacute edeacuterum) lsquoaddolcirersquo (58r)tavus kuşu (tauacute cuacutesc) lsquopauone vgello belliss(im)orsquo (102v) bull Cfr tauk kuşu
(tauk kusu) lsquopavonersquo (Pianz 231) Il tauacute del F dipende certo da unrsquoerrata suddivisione di questo sintagma e va emendato in tauacutec Le forme attesta-te dal F e dal Pianzola sono sorte per accostamento paretimologico a rarr tavuk
taun (taun) lsquopeste contagionersquo (104r)tava (taguaacute) lsquopadellarsquo (72r) rarr pişmiştavşan (dausciaacuten) lsquolepre animalersquo (95v) rarr ada tavşanı bull T dial davşan
lsquotavşanrsquo (DS 1381)tavuk (tauacutec) lsquogallinarsquo (79v) rarr yavrıtavukccedilı (taucgiacute) lsquogallinarorsquo (79v)tavuklık (taucciliacutec) lsquopullaro doue statildeno [scil i polli]rsquo (106r) bull La grafia del F
va prob emendata in taucchilictay (taacutei) lsquopolledrorsquo (104v)taya (taiaacute) lsquobaacutelia nutricersquo (64r) lsquonutriccia donnarsquo (100r)tayfa (taifaacute) lsquoadunanzarsquo (58r) lsquobrigata compagniarsquo (65v)tayin et- (taiacuten edeacuterum) lsquoassegnarersquo (63r) lsquoconstituirersquo (70v) lsquostatuirersquo (113v)tayin olmış (taiacuten holmiacutesc) lsquodeputato designatorsquo (73r)taze (taseacute) lsquofresco cioegrave cosa fatta di frescorsquo (79r) lsquotenerorsquo (115r)tazı (tasiacute) lsquocane leurierersquo (66v)
42 La lettera finale pare una m corretta in n43 A bordo pagina il F aveva ripetuto lo stesso lemma italiano con la traduzione tarciacuten et
daricciniacute poi cancellata da alcuni tratti di penna
148
tecribe (teggiriacutep) lsquoproua esperienzarsquo tecribeye al- (teggiripeacute aleacuterum) lsquopiglia-re a prouarsquo (106r) bull sectsect 216 312
tecribe et- (teggiriacutep edeacuterum) lsquoprouarersquo (106r) lsquoesperimentarersquo (76r) bull Cfr tec-rib edeyim (tegsrib ideim) lsquopericulum faciamrsquo (Hars 80-81) Per lrsquoanaptissi cfr teciribe et- (tegiribe ederum) lsquoraffrontare comparare confrontarersquo (Carr 316)
tedarik (tedarichiacuten) lsquoremediorsquo (107v) bull La forma del F egrave tratta dal sintagma seguente
tedarikin goumlr- (tedarichiacuten ghiuruacuterum) lsquoprocurarersquo (105v) lsquoprouederersquo (106r) bull Il sintagma egrave registrato da Men 1121
tefe (tefeacute) lsquopettino di telarorsquo (104r)teftiş et- (teutiacutesc edeacuterum) lsquocondennarersquo (70r) lsquosindicarersquo (111v) bull Cfr tevtiş
(teutisc) etmek lsquoinquisirersquo (Mol 215)tegel (tegheacutel) lsquoretiponto [= impuntura] sorte di cusiturarsquo (107v) bull Osm lsquocuci-
tura con seta che si vedersquo (Men 1345)tek rarr ccedilifttek nefes (tec nefes) lsquoasma malersquo (63r)tekelluumlf (techielluacutef) lsquopensiero ansietagraversquo (103r)tellal (dillaacutel) lsquovenditore sanzalersquo (117r) bull La forma con sonora iniziale con-
forme alla fonte araba (dallāl) egrave presente nel t dial delal dellacircl (TTAS)telli rarr haretembih (tembiacute) lsquoammonitionersquo (61r)tembih et- (tembieacute edeacuterum) lsquoammonirersquo (61r) bull Riteniamo che la grafia del
F sia erroneatemel (temeacutel) lsquofondamentorsquo (78r)temel ko- (temeacutel coacuterum) lsquofondarersquo (78r)temiz (temiacutes) lsquomondo nettorsquo (98v) lsquopolitorsquo (104v)temizlik (temisliacutec) lsquopolitiarsquo (105r)ten (teacuten) lsquocorporsquo (71r)tencere (tiacutengera) lsquopignata di ferrorsquo (72r) tencere yapan (tingeraacute iappaacuten) lsquopi-
gnatarorsquo (104v)tenduumlruumlst (tendiriacutes) lsquoforte gagliardorsquo (78v) bull Osm lsquosano vigoroso viuo
gagliardorsquo (Men 1418) = t dial tendiriz lsquotaze diri sağlamrsquo (DS 3877)tenduumlruumlstlik (tendirisliacutec) lsquofortezza robustezzarsquo (78v) lsquogagliardezzarsquo (79v)tenha (tenagrave) lsquosolitariorsquo (112r)tenhace (tenageacute) lsquosolitariamentersquo (112r)tente (teacutenta) lsquotenda couerta di [ua]scelli etcrsquo (115r) bull Osm tml lsquoawningrsquo
(Redhsup2 856) lt it tenda (LF 426-28 a cui rimandiamo per la documenta-zione della voce)
tep- (tepeacuterum) lsquotirar a calcersquo (66v)tepe (tepeacute) lsquocima sommitagraversquo (69r) daġ tepesi (daacuteg tepesiacute) lsquocima del montersquo
(98v)
149corpus lessicale turco
tepele- (tepeleacuterum) lsquovcciderersquo (117r) bull Osm lsquoammazzare scannare uccidere trucidarersquo (Men 2027)
tepme (tepineacute) lsquocalce drsquoanimalersquo (66v) bull sect 226tepsi (tepessiacute) lsquopiattorsquo (104r) bull Cfr tepisi lsquopiattorsquo (Mol 304) tepesi lsquoidrsquo (Carr
319)ter (teacuter) lsquosudorersquo (114r)terazi (tereacutes) lsquoregolo drsquoarteggianorsquo (107v) bull Per unrsquoaltra attestazione di una
var ipercorretta cfr teraz lsquocontrapesorsquo (Carr 319) sect 312terbiyet (terbieacutet) lsquocorretionersquo (71r)terbiyet et- (terbieacutet edeacuterum) lsquocastigarersquo (68r) lsquocorreggerersquo (71r)terk et- (teacuterch edeacuterum) lsquoabbandonarersquo (57r)terke rarr ocak bull Cfr terke (tercheh) lsquobiadarsquo (Carr 320)terle- (terleacuterum) lsquosudarersquo (114r)tersane (darsnaacute) lsquoarsenalersquo (62v) bull La forma del F egrave prob mutuata direttamen-
te dallrsquoar dār ṣinālsquoa Per la documentazione turca v LF 428-431tesbih (teacutesbiacute) lsquocorona rosariorsquo (71r)tesbih aġacı (tesbiacute agaacutecc) lsquoalloro alberorsquo (60v) lsquolauro alberorsquo (95r) bull Osm
tesbih aġacı (tml tespih ağacı) lsquoarbre de la famille des Meacuteliaceacutees nommeacute azeacutedarach () il a reccedilu en turc le surnom drsquoarbre agrave chapelet parce qursquoen Orient comme en Italie ses grains canneleacutes servent agrave faire des chapeletsrsquo (BarbM 1 465) Il dato del F indica che anche i semi delle bacche drsquoalloro si usavano a tale scopo
testere (testeacuter) lsquoserra instrumentorsquo (111r) bull La var dester egrave segnalata da Mikl TE 2 74 sect 312
testi (testiacute) lsquogiarra vasorsquo (90r)tez (teacutes) lsquoprestorsquo daha tez (dahaacute teacutes) lsquopiugrave prestorsquo (105v) okadar tez (o cadaacuter
teacutes) lsquotanto prestorsquo (114v)tez ol- (teacutes holuacuterum) lsquoaffrettarsirsquo (58v)tezgacirch (tesghiaacuter) lsquotelarorsquo (115r) bull La forma del F egrave forse dovuta allrsquoinflusso
analogico dei persianismi in -gacircrtezkere (teschereacute) lsquocotildetrattorsquo (70v) lsquopolizarsquo (105r) bull La grafia del F permet-
terebbe la lettura teskere che egrave una var comunemente attestata (Megiser Molino Harsaacuteny Vaughan ecc v StS Ar 3 145)
Tırabolos Maġrep Trapulus (= Tırabolos-i ġarb) (magreacutep trapuluacutes) lsquoTripoli di Barbaria citagraversquo Şam Trapulus (= Tırabolos-i şam) (sciaacutem trapuluacutes) lsquoTri-poli di Suriarsquo (116r) bull Cfr Maġrıb Trabuluzı (Maghrib Trabuluszi) lsquoTripoli di Barbariarsquo Şam Trabuluzı (Sc=am Trabuluszi) lsquoTripoli di Soriarsquo (Mol 467) Abbiamo dato tra parentesi le forme del Meninski i toponimi turchi moderni suonano Trablusgarp risp Trablusşam (Redhsup2 884) sect 42
tırıstırız (terreacutes) lsquopedone soldatorsquo (103r) rarr mahalle bull Cfr osm tırız lsquoa gen-tle canterrsquo (Redhsup1 540) tml tırıs lsquotrot (gait of a horse)rsquo (Redhsup2 872) t dial tırısa lsquohiccedil durmadanrsquo tırısa gelmek lsquokoşarak gelmekrsquo (DS 3920)
150
tırnak (tarnaacutec) lsquoonghiarsquo (101r) lsquovnghiarsquo (118r)tiftik (tiftiacutech) lsquosfelazze [= filacce] di filorsquo (111v) bull Osm lsquostame fior di lana
lana di capra finarsquo (Men 1280) lsquocharpie de pansementrsquo (BarbM 1 473)tilki (tilchiȷ) lsquotigre animal crudelissimorsquo (115v) bull Non conosciamo altre fonti
che testimonino lrsquouso del lessema turco comune per lsquovolpersquo come denomi-nazione della tigre cfr rarr ccedilakal sect 212d
timar (timagraver) lsquobenefitio entrata data gratisrsquo (64v) lsquocurarsquo (72r) lsquogouernorsquo (91r) lsquooffitio di gouernorsquo (100v)
timar et-eyle- (timaacuter edeacuterum [ileacuterum (72r)]) lsquocoltiuare gouernarersquo (69v) lsquohauer curarsquo (72r)
timarcı (timargiacute) lsquogouernatorersquo (91r) bull Osm lsquoholder of a military fief holder of a timarrsquo (Redhsup2 871)
tirit (tiriacutet) lsquosuppa col brodorsquo (114r)titiz (titis) lsquofastidiosorsquo (76v)titre- (tetereacuterum) lsquotremarersquo korkusından titre- (corcusindeacuten tetereacuterum) lsquotre-
mare di paurarsquo (116r) bull sect 229titreyiş (teteriacutesc) lsquoterremotorsquo (115r) bull Osm tml lsquotremito tremorersquo (Pianz
238)tizccedile (tisceacute) lsquoin frettarsquo (94r) bull La voce egrave data da Men 1504 La grafia del F egrave
ambiguatizkacircr (tischiaacuter) lsquosollecitorsquo (112r) bull Osm lsquopronto prontamente presto subito
in quellrsquoistantersquo (Men 1503) La forma del F si puograve leggere anche tiskacircrtokmak (tocumaacutec) lsquomazzolarsquo (97v) bull sect 216top (toacutep) lsquoartiglieriarsquo (62v) lsquoballarsquo (64r) lsquobombardarsquo (65r) lsquocannonersquo (67r)
top at- (toacutep attaacuterum) lsquosparare artigliariarsquo (112v)top otu (topoacutet) lsquopoluere p(er) far fogorsquo (105r) bull Osm lsquobarutrsquo (TS 3824)topal (topaacutel) lsquozopporsquo (118v)topccedilı (topgiacute) lsquobombardierersquo (65r)toprak (topraacutec) lsquoterra elementorsquo (115r)topuz (dobuacutes) lsquomazzarsquo (97v) bull sect 221torba (toubraacute) lsquosaccorsquo (109r) bull Cfr osm tobra lsquotorbarsquo (TS 3824-26) conforme
alla fonte persiana tōbra sect 212btoz (taiacutes) lsquopoluere della terrarsquo (105r) bull sect 212ctoumlvbe et- (touacuteb edeacuterum) lsquoemendarsirsquo (75v) bull sect 312traş et- (traacutesc edeacuterum) lsquoraderersquo (107r) lsquotosarersquo (115v)traş ol- (traacutesc holuacuterum) lsquotosarsirsquo (115v)trinketa (trincheacutetta) lsquotrinchetto uelarsquo (116r) bull Il dato del F fa retrodatare la
prima attestazione lessicografica turca dellrsquoitalianismo (LF 446-47)tulum (tuluacutem) lsquotempie parte nella testa uicino alla frontersquo (115r) bull T dial
lsquoşakakrsquo (DS 3988)tuman (tumaacuten) lsquocalzersquo (66v)tunccedil (tuacutencc) lsquobronzo metallorsquo (65v)
151corpus lessicale turco
tuninadeg balıġı (tunniacutena baluacutec) lsquotonno pescersquo (115v) bull Ar dial tonina lsquotonnorsquo (Tunisia Oman 122) lt sp tonina lsquoatuacutenrsquo (Moliner 2 1336)
turp (truacutep) lsquoradice da mangiarersquo (107r) bull Cfr trup lsquoradicersquo (Carr 325)turunccedil (turuacutenci) lsquoarangio fruttorsquo (62r) bull Data la posizione dellrsquoaccento rite-
niamo che la i finale nella forma del F abbia qui solo valore grafico per indicare il suono affricato
tut (tuacutet) lsquocelse [= gelso] fruttorsquo (68v)tut- (tutaacuterum) lsquoafferrarersquo (58v) lsquomantenerersquo (97r) lsquopigliarersquo (104v) lsquotenere
uerborsquo (115r) soumlzsoumlzi tut- (suacutes [susiacute (100v)] tutaacuterum) lsquoobbedirersquo (100v) lsquovbedirersquo (117r) soumlz tutma- (suacutes tutmaacutem) lsquodisubidirersquo (74v) [propr lsquoman-tenerenon mantenere la parolarsquo]
tutkal (tutccaacutel) lsquocollarsquo (69v)tutkalla(n)- (tutucallaneacuterum) lsquoincollarersquo (93v) bull sectsect 216 3221atutul- (tutuluacuterum) lsquoecclissarersquo ay tutulur (aacutei tutuluacuter) lsquoecclisse della lunarsquo guuml-
neş tutulur (ghiuneacutesc tutuluacuter) lsquoecclisse del solersquo (75v) bull I sintagmi turchi del F sono verbali lsquola lunail sole si eclissarsquo
tutuş- (tutusciuacuterum) lsquoappigliarsirsquo (62r) lsquoauuamparsirsquo (63v) lsquoinfiammarsirsquo (94r)tuttur- (tututtuacuterum) lsquocommouerersquo (70r) bull La corrispondenza semantica tra il
verbo turco e quello italiano dato dal F non risulta molto chiaratuz (tuacutes) lsquosalersquo (109r)tuzla (tusanaacute) lsquosalinarsquo (109r) bull La forma del F deve essere sorta dallrsquoanaptissi
di una var tuzna sect 224tuzla(n)- (tuslaneacuterum) lsquosalarersquo (109r) bull sect 3221atuzlanmış (tuslanmiacutesc) lsquosalatorsquo (109r)tuzlı tuzlı su (tusliacute suacute) lsquoacqua salsarsquo (57v) tuzlı et (tusliacute et) lsquocarne salatarsquo
(67v)tuumlfek (tufeacutec) lsquoarchibugio scopettarsquo [= schioppo] (62v) rarr doldur-tuumlfekccedili (tufecciacute) lsquoarchibugierorsquo (62v) bull sect 225atuumlfeksiz yarak tuumlfeksiz (iaraacutec tufeacutec siacutes) lsquodisarmatorsquo [propr lsquosenza spada neacute
fucilersquo] (74r)tuumlkuumlr- (tuchuruacuterum) lsquosputarersquo (113v) bull sect 211dtuumlkuumlruumlk (tuchuruacutec) lsquosputazzarsquo (113v) bull sect 211dTuumlrk (tuacuterch) lsquoturchi nationersquo (116v) rarr yakatuumlrkuuml (turchiuacute) lsquocanzonersquo (67r)tuumlrli (turliacute) lsquodiuersitagraversquo (74v) lsquosorte specie di cosersquo (112r) lsquovarietagraversquo (117r)
tuumlrli tuumlrli (turliacute turliacute) lsquovario variorsquo (117r)tuumltuumln (tutuacuten) lsquofumorsquo (79r)tuumltuumlnle(n)- (tutunleacuterum [tutunleneacuterum (79r)]) lsquoaffumarersquo (58v) lsquofumarersquo (79r)tuumlyle- (tuilaacuterum) lsquopelare leuar le pẽnersquo (103r) lsquospennarersquo (113r) bull Il verbo egrave
dato anche da Pianz 241tuumlysiz (tui siacutes) lsquopelato senza pelorsquo (103r) rarr şefteli
152
U
uc (vgiacute) lsquopontarsquo (105r) bull sect 311auclı (vgiuliacute) lsquoacutorsquo (58r) bull Cfr ucılı (vgilli) lsquoappuntatorsquo (Carr 330)ucuz (vgiuacutes) lsquoa buon mercatorsquo (57r) rarr pahaucuzlık (vgiusliacutec) lsquoabbondanzarsquo ucuzlık var (vgiusliacutec vaacuter) lsquoabbondarersquo (57r)uccedil- (vcciaacuterum) lsquovolarersquo (118r)uccediluruk yer (vcciuruacutec ieacuter) lsquodiscesarsquo (74r) bull Cfr t dial uccedilurak lsquodağlardan or-
manlardan inen sarp ve dik yolrsquo (DS 4023)ufacık (vfagiacutec) lsquominutissimorsquo (98r)ufak (vfaacutec) lsquominutorsquo ufak ufak (vfaacutec vfaacutec) lsquominuto minutorsquo (98r)uluccedil (vluacutecc) lsquorenegatorsquo (107) bull Osm uluc (vlutz) lsquodesertor transfuga cui no-
men Itali dant rinegatorsquo (Leuncl 896-97) morfologicamente plur arabo di ılc lsquoqui agrave Barbaris transit ad Arabes proselytus etiam religionis ergorsquo (Men 3313) lt ar lsquoilǧ lsquoinfedele zoticonersquo (VAI 959) lsquoesclave blancrsquo (Beaussier 670) Il dato del F egrave prob dovuto alla fama di Uluccedil Ali (1519-1587 stor-piato in Ucciali Lucciali Occhiali nelle fonti italiane) il celebre corsaro di origine calabrese che assunse tale nome dopo aver rinnegato la religio-ne cristiana e divenne pure bey di Algeri Tunisi e Tripoli
ulufe (vlefeacute) lsquopaga salariorsquo (101v) bull La var ulefe (uumllefe) egrave largamente attestata (Argenti Megiser Carradori Harsaacuteny Mascis Viguier)
um- (vmmaacuterum) lsquoconfidare sperarersquo (70r)umumiyet (humeacutet) lsquogenere humanorsquo (90r) bull Il dato del F deve riflettere una
forma parlata lsquoallegrarsquo il sign dipende dal sintagma arabo lsquoumūmiyyatu an-nās lsquocomunitagrave degli uominirsquo
umut (vmuacutet) lsquosperanzarsquo (113r) umut kes- (vmuacutet chiesseacuterum) lsquodisperarsirsquo (74r) umutta ol- (vmuacutet holuacuterum) lsquosperarersquo (113r) bull La forma del F egrave giagrave quella impostasi in t moderno In Meninski sono attestate le varr uumlmiduumlmizuumlmmidumidumiz (427 550) Cfr umud in Dede Korkut 351 e omud
153corpus lessicale turco
(onmud) in Arg 187 Lrsquoultimo sintagma egrave stato emendato in base a uumlmidte olmak lsquostar in speranza sperarersquo (Men 428)
un (vn) lsquofarinarsquo (76v)unut- (onutuacuterum) lsquodimenticarersquo (73v) lsquoscordarsirsquo (110r) bull La var onutmak egrave
data anche da Pianz 189 e Pr 449uslı (vsliacute) lsquomodestorsquo (98r)uslılık (vsliacutec) lsquomodestiarsquo (98r) bull Osm lsquoprudentia sauiezarsquo (uslilich Arg 251)
sect 2211usta (ostaacute) lsquomaestro drsquoartersquo (96v)ustura (sturaacute) lsquorasoio di barbierersquo (107r) bull sect 214usul et- (vssuacutel edeacuterum) lsquoaddurre cotildedurrersquo (58r) lsquoguidarersquo (91v) bull Osm usul
lsquomodo maniera metodo gouerno ragionersquo (Men 261) La combinazione con etmek non pare segnalata da altre fonti
utan- (ottaneacuterum) lsquovergognarsirsquo (117v) bull Cfr otanmak (autanmak) lsquoto be ashamedrsquo (Vaughan 218)
utandır- (ottandireacuterum) lsquofar uergognarsquo (117v)uy- (oiaacuterum) lsquoconformarsirsquo (70r)uyan (oiaacuten) lsquobriglia frenorsquo (65v) bull Osm t dial oyan lsquouyanrsquo (TS 4025-28
DS 3300)uyan- (oianeacuterum) lsquorisuegliarsirsquo (108r) lsquosuegliarsirsquo (114r) bull La var oyanmak
egrave ben attestata sia in epoca ottomana (Mol 116 Men 554 Pianz 190) sia dialettalmente (DS 3300)
uyandır- (oiandereacuterum) lsquorisuegliarersquo (108r) lsquosuegliarersquo (114r)uyanmış (oianmiacutesc) lsquosuegliatorsquo (114r)uyansız (oiaacuten siacutes) lsquosfrenatorsquo (111v)uyu- (viuacuterum [oiuacuterum (75r)]) lsquoaddormentarsirsquo (58r) lsquodormirersquo (75r)uyuku (oiuchuacute) lsquosonnorsquo (112r) bull Cfr oyuku (auyucu) lsquosleeprsquo (Vaughan 218)uyumış (viumiacutesc) lsquoaddormentatorsquo (58r)uzak (osaacutec) lsquolontano discostorsquo (96r) uzaktan (osacdaacuten) lsquoda lontanorsquo (72v)uzan- (osaneacuterum) lsquostraccarsirsquo (113v)uzat- (osateacuterum) lsquoallontanare allongarersquo (60v) lsquodistenderersquo (74v) lsquoprolungarersquo
(106r) lsquoslongarersquo (111v) lsquostenderersquo (113v)uzatmış (osatmiacutesc) lsquodistesorsquo (74v)uzun (osuacuten) lsquolungorsquo (96r) rarr aġaccedil bull Cfr bukadar (buchadar) ozun sefer lsquotanto
lungo viaggiorsquo (Carr 287)
154
Uuml
uumlccedil uumlccediluumlmuumlzden birisi (vccmusdeacuten birsiacute) lsquoalcuno di noi trersquo (59v)uumlccediluumlnci (vcciungiacute) lsquoterzorsquo (115r)uumlleştir- (olestereacuterum) lsquodistribuirersquo lsquodiuidere ad altri qualche cosarsquo (74v) lsquospar-
tire dare ad ognrsquouno il suorsquo (112v)uumlslub (islupiacute) lsquofigura modellorsquo (77v) uumlslubine (sslupineacute) lsquoa foggia a modorsquo
(58v) eski uumlslubine (ischiacute slupineacute) lsquoallrsquoanticarsquo (59v) bull sectsect 211f 214 311
uumlşen- (vscieneacuterum) lsquoaffligersirsquo (58v) lsquoincrescerersquo (93v) lsquorincrescersirsquo (108r)uumlst uumlstuumlnden (vstundeacuten) lsquoda soprarsquo (72v) uumlstuumlne (vstuneacute) lsquosoprarsquo (112r) rarr
başuumlstuumlbi (stupiacute) lsquostopparsquo (114r) bull Si noti il mantenimento della bilabiale sorda
conformemente alla fonte greca (stoupiacute LF 577) di contro alle varr so-norizzate della restante lessicografia ottomana antica stuumlbi (stubi Arg 223 Mol 433) uumlstuumlbi (Carr 336 [vstubi] Men 177)
uumlvesuumlvez (vuueacutes) lsquosorbo fruttorsquo (112r)uumlvesuumlvez aġacı (vuueacutes agaacutecc) lsquosorbo alberorsquo (112r)uumlzengi (osanghiacute) lsquostaffarsquo (113v) bull T dial oumlzengi lsquouumlzengirsquo (DS 3371)uumlzuumlm (vsuacutem) lsquovuarsquo kur (= kuru) uumlzuumlm (cuacuter usuacutem) lsquovua passarsquo (118v) rarr gemri
uuml misket uuml parmak uuml salkım bull Per la forma kur del sintagma sect 312
155corpus lessicale turco
V
vahşi (vahsciacute) lsquoseluaggio forestersquo (110v)vakiyye (vachiacutea) lsquooncia parte della librarsquo (101r) bull Osm lsquoan ouncersquo (Redhsup1
2147)vaktı hoş et- (vateacute oacutesc edeacuterum) lsquoarrichirersquo (sic) (62v) bull Rifatto (erroneamente
ci pare) sul lemma seguentevaktı hoş ol- (vateacute oacutesc holuacuterum) lsquoarricchirsirsquo (62v) bull Prob il sintagma va
emendato ponendo il verbo alla terza persona (olur) e interpretato alla let-tera lsquoil suo tempo diventa prosperorsquo cfr hoş zaman lsquoprosperitagraversquo (rarr za-man) Si noti che nel Dialogo dello stesso Ferraguto va(k)t appare con lrsquoiniziale labiovelarizzata (sect 223 nota) evlenduumlġuumlŋ vaktın (eulenduacuten guaacuteten) lsquoquando ti sei accasatorsquo (Bombaci 229)
var rarr accedillık sıcak soukvar git- (vaacuter ghideacuterum) lsquoandar uiarsquo (61r) bull Cfr tml var git lsquowell then goGo
if thatrsquos what you want to dorsquo (Redhsup2 920)vardiya (vardia) lsquoguardiarsquo (91r) bull LF 457-58varilvarıl (variacutel) lsquobarrilersquo (64v) bull Osm varelvarıl (uarel) lsquocharratellorsquo (Arg
255) varilvarıl (varil) lsquobarilersquo (Mol 68) lt gr biz baruacutelion gr mod bareacuteli lsquoidrsquo (LF 96-97)
vasilillah (vasilillaacute) lsquoapostolorsquo (62r) lsquopredicatorersquo (105v) bull La voce ottomana (lt ar wāṣilu rsquollāhi lsquocollegato a Diorsquo) non lrsquoabbiamo rintracciata nei lessici ma egrave attestata nella lingua poetica da una fonte online (wwwkizildedemcom)
vasiyet (vassieacutet) rsquopredicarsquo (105v) bull La parola turca significa lsquotestamentorsquo Il F si egrave confuso con osm vaz (tml vaaz) lsquopredica sermonersquo
vasiyet et- (vassieacutet edeacuterum) rsquopredicarersquo (105v) bull V il lemma precedentevay (vaacutei) lsquoguairsquo (91r)vazgeccedil- (vasgheccieacuterum [var sgheccieacuterum (94v)]) lsquocessarersquo (68v) lsquointermet-
tere tralasciarersquo (94v) bull sect 228
156
vehm (hem) lsquosuspettorsquo (114v) bull sect 227vehm al- (hem aleacuterum) lsquosuspettarersquo (114v)vekil (vechiacutel) lsquoauuocatorsquo (63v) lsquotutorersquo (116v)veled-i zina (vleacutet szinaacute) lsquofiglio bastardorsquo (77v) bull Data lrsquoambiguitagrave grafica non
egrave possibile stabilire se in seguito alla sincope della prima sillaba la labio-dentale si sia mantenuta o si sia vocalizzata in ulet come riteniamo piugrave verosimile sect 42
ver- (vereacuterum) lsquodare donarersquo (72v) rarr cevap ver- destur ver- er hısab ver- kira koca marta muştuluk ver- nasip nur ver- oumlduumlnccedil ver- oumlġuumlt ver- rehin ver- suumlt ver- şevk ver- yedek ver-
vera (veacutera) lsquotregua pace p(er) alcũ tẽporsquo (116r) bull Osm virevereviravera lsquomilitaumlr-technischer Ausdruck fuumlr Waffenstillstand Ergebung in Kriegsge-fangenschaft Capitulationrsquo (Mikl Sl 23) di origine slavo-balcanica cfr cr sb vjera lsquofides foedus pactum testamentum pax amicitiarsquo (Monte-negro) zadatiuhvatiti vjeru lsquoWaffenstillstand schliessen inducias facerersquo (AkRj 21 84) Per lo svolgimento semantico cfr la stessa parola italiana tregua che egrave la romanizzazione del longobardo latinizzato treuua (leggi di Liutprando) lsquogiuramento di non riprendere le ostilitagrave prima del giudizio definitivo del giudicersquo = antico alto ted triuwa lsquoTreue Glaubersquo (v DELI 5 1369 e la bibliografia colagrave citata)
vezne (vesineacute) lsquopoluerino doue si tiene la polu(ere)rsquo (105r) bull Osm lsquofiasca da poluerersquo (Men 5368)
vilayet (velaieacutet [velaeacutet (101v)]) lsquocitagraversquo (69r) lsquopaesersquo (101v) rarr Ceneviz v dolaş- Macar bull T dial velacircyet lsquovilayetrsquo (TTAS)
virane et- (veraneacute edeacuterum) lsquodesolare un paesersquo (74r) bull Cfr veran etmek lsquodiser-tarersquo (Mol 122) verane (vegraveranegrave) lsquomasure ruinersquo (Vig 296)
virane yer (veraneacute ieacuter) lsquodeserto solitudinersquo (73r)voltasup1olta (voacutelta) lsquoamo di piscarersquo (61r) lsquohamo da pescarersquo (91v) bull Per lrsquoetimo
greco v LF 492-94 Eren 306voltasup2 ccedilal- (voacutelta c(i)elaacuterum) lsquopasseggiarersquo (102v) lsquospasseggiarersquo (112v) bull Sin-
tagma dato da Men 5411 Per la documentazione turca dellrsquoitalianismo vol-ta v LF 466-69
voypedeg (voacuteipe) lsquotumino [= unitagrave di misura per aridi] misurarsquo (116v) bull Ar dial waybaʰ lsquomisura di capacitagrave per gli aridi pari a l 33rsquo (Egitto VAI 1750) lsquoouiba mesure de capaciteacute pour les ceacutereacutealesrsquo (Tunisia Beaussier 1087)
vur- kapı(yı) vur- (capiacute uuruacuterum) lsquobussar la portarsquo (66r) rarr boyun saġırlıkvurul- rarr cin-vusul bul- (vssuacutel holuacuterum) lsquoarriuarersquo (62v) bull Osm lsquoarriuare capitarersquo (Men
5379) sect 227vuumlcut (uugiugravet) lsquocorpo bisognosorsquo (71r)
157corpus lessicale turco
Y
yaban (abaacuten) lsquosaluaggiorsquo (109r) lsquoseluaggio forestersquo (110v) rarr sayıkla-yaban domuz (abaacuten domuacutes) lsquocignalersquo (69r) lsquoporco saluaticorsquo (105r)yadigacircr (iadiaacuter) lsquobel presentersquo (105v)yaġ domuz yaġı (domus iaacuteg) lsquolardo di porcorsquo (95r)yaġ mumı (iaacuteg muacutem) lsquocandela di seuorsquo (67r)yaġ- yaġmur yaġar (iamuacuter iagaacuter) lsquopiouerersquo (104v)yaġla- gemi yaġla- (ghiemi iaglaacuterum) lsquospalmare le galerirsquo (sic) (112v)yaġmala- (iamalaacuterum) lsquosaccheggiarersquo (109r)yaġmur (iamuacuter) lsquopioggiarsquo (104v) rarr suyahni (ianiacute) lsquoalessorsquo (59v) lsquocarne alessarsquo (67v) bull Cfr t dial yacircnı lsquoyahni et
yemeğirsquo (TTAS)yahni et- (ianiacute edeacuterum) lsquoalessar la carnersquo (59v)yahudi (iahudiacute) lsquogiudeorsquo (90v)yaka (iacchaacute [achaacute (101v)]) lsquocollarersquo (69v) lsquopaesersquo (101v) Rum yakası (rum
achasiacute) lsquoGreciarsquo (91r) Tuumlrk yakası (tuacuterch acasiacute) lsquoTurchia paesersquo (116v) bull Il sign di lsquopaesersquo che pare documentato dal solo F egrave palesemente dovuto allrsquoestensione semantica dei significati connotativi di yaka lsquokıyı taraf semtrsquo (TuumlS 2109) sect 227
yakın (iachiacuten) lsquoacanto vicinorsquo (57r) lsquoappressorsquo (62r) lsquonotilde discostorsquo (117v) yakınden (iacindeacuten) lsquoda vicinorsquo (72v) bull Riteniamo che lo iacinden del F sia piugrave facilmente un errore di grafia che non un caso di palatalizzazione (sect 222)
yakın ol- (iachiacuten holuacuterum) lsquoappressarsirsquo (62r) bull Osm lsquoaccostarsi prossimarsirsquo (iachiniaqin olurum Carr 343)
yakış- (iachiscieacuterum) lsquoappartenerersquo [= convenire] (61v)yala- (ialaacuterum) lsquoleccar cotilde la linguarsquo (95r)yalan (iallaacuten) lsquobugiarsquo (66r) rarr şahidyalan soumlyle- (iallaacuten suileacuterum) lsquodir bugiersquo (66r)
158
yalancı (iallangiacute) lsquobugiardorsquo (66r)yalı (ialiacute) lsquolito riua del marersquo (96r) lsquospiagia di marersquo (113r)yalnız (ialinuacutes) lsquosolorsquo (112r) bull Cfr osm yalınız (ialenis) lsquoidrsquo (Arg 260) ya-
lantildeuz yaluntildeuz lsquoyalnızrsquo (TS 4230)yalvar- (ialuareacuterum [aluereacuterum (93r)]) lsquoimpetrarersquo (93r) lsquoinuocarersquo (94v) lsquopre-
garersquo (105v) lsquosupplicarersquo (114v) bull Per la var con caduta di y- cfr alivermak lsquoimplorarersquo (Pianz 38)
yama (iamaacute) lsquopezza da porre ad un loco stracciatorsquo (104r)yamala- (iamalaacuterum) lsquorapezzarersquo (107r)yan (iaacuten) lsquobanda latorsquo (64r) benuumlm yanımdan (benuacutem ianimdaacuten) lsquoin quatildeto
che toccarsquo (106v) yanına (ianinaacute) lsquoa latorsquo (60r) her yandan (eacuter iandaacuten) lsquodrsquoogni partersquo (74v) rarr saġ sol
yan- (ianaacuterum) lsquoabbruciarersquo (57r) lsquoarderersquo (62v)yaŋak (ianghaacutec) lsquomascella parte della facciarsquo (97r)yaŋıl- (iangileacuterum) lsquoerrarersquo (76r)yaŋlış (iangiacutesc) lsquoerrorersquo (76r) bull Cfr osm yaġnış t dial yacircnış yağnış yantildeyış
lsquoyanlışrsquo (TS 4203 DS 4169)yanmış (ianmiacutesc) lsquoabbruciatorsquo (57r) lsquoarso brugiatorsquo (62v)yap- (iappaacuterum) lsquoedificare fabricarersquo (75v) lsquomurarersquo (9r) rarr etmek tencereyapccedile yapccedile (iaacutepce iaacutepce) lsquoa bellrsquoagiorsquo (57r)yapı (iappiacute) lsquoedifitio fabricarsquo (75v)yapıcı (iappigiacute) lsquomuratorersquo (99r)yapış- (apiscieacuterum) lsquomaneggiarersquo (96v)yaprak (iapraacutec) lsquofoglia drsquoalberorsquo (78r)yar- (iaraacuterum) lsquofiaccare diuiderersquo (77v) lsquospaccarersquo (112v)yara (iaraacute) lsquoferitarsquo (77r) lsquopiagarsquo (104r)yara- (iaraacuterum) lsquogiouarersquo (90v)yarak (iaraacutec) lsquospadarsquo (112v) yarak ccedilıkar- (iaraacutec cicaacuterum) lsquosfod[r]ar la spa-
darsquo (111v) rarr tuumlfeksizyaralı (iaraliacute) lsquoferitorsquo (77r) lsquoimpiagatorsquo (93r)yaramaz (iaramaacutes) lsquotristo uigliaccorsquo (116r) rarr kurbaġayaramazlık (iaramasliacutec) lsquotristitiarsquo (117r)yarasa (iaraseacuten) lsquosportiglione [= pipistrello] ugello di nottersquo (113r) bull sect 228
Cfr anche la forma yarasar (jarasar) data da Arg 262yarat- (eradeacuterum) lsquocrearersquo (71v) bull sectsect 211a 227yaratıcı (eratgiacute) lsquocreatorersquo (71v)yardumyardım (iarduacutem) lsquoaiutorsquo (59v) Allahuŋ yardımıyla (allauacuten iardeacutemile)
lsquocon la gratia et agiuto drsquoIdiorsquo (103r)yardum et- (iarduacutem edeacuterum) lsquoaiutarersquo (59v) lsquogiouare aggiutarersquo (90v) lsquosoc-
correrersquo (111v)yarı (iarisiacute) lsquometagraversquo (98r) bull sect 311ayarılmış (iarilmiacutesc) lsquospaccatorsquo (112v)yarın (iaacuteran) lsquodimanersquo (73v)
159corpus lessicale turco
yarın gece (iaacuteran ghiegieacute) lsquodiman a serarsquo (73v)yarın sabah (iaacuteran sabaacute) lsquodiman matinarsquo (73v)yasak (iasaacutec) lsquopena con prohibitionersquo (103r)yasakccedilı (iasacciacute) lsquosbirrorsquo (109v) bull sect 225ayastık (iasteacutec) lsquocapezzalersquo (67r)yaşsup1 (iasciacute) lsquoetagraversquo (76r) bull sect 311ayaşsup2 rarr goumlz yaşıyaşıl kuşakdeg (iasciacutel cusciaacutec) lsquoarco celestersquo (62v) bull Cfr t dial alyeşil kuşak
lsquoalacircimisema goumlk kuşağırsquo (DS 191-92)yat- (iateacuterum) lsquocolcarsirsquo (69v)yatak koyun yataġı (coiuacuten iataghiacute) lsquoouile stalla di pecorersquo (101v)yaukul- (iaucluacuterum) lsquoperderersquo (103v) yol yaukul- (ioacutel iaculuacuterum) lsquosmarrire la
stradarsquo (111v) bull Osm yavu kılmakkulmak lsquokaybetmekrsquo (TS 4410-15) yau-kulmak lsquoperderersquo (Men 5555) Quanto alle forme del F yaukl- egrave dovuta a sincope (sect 215) yakul- a successiva metatesi (sect 229)
yavala- (iaualaacuterum) lsquosupplicarersquo (114v) bull Osm yavalanmak lsquoyalvarmak te-zelluumll etmekrsquo (TS 4400)
yavaş (iaguaacutesc) lsquoaffabile benignorsquo (58v) lsquomansuetorsquo (97r)yavaş et- (iaguaacutesc edeacuterum) lsquoammanzirersquo (74v) lsquomansuefarersquo (97r)yavaşccedilesine (iaguascesineacute) lsquobenignamentersquo (58v) bull sect 315ayavaşlan- (iaguasclaneacuterum) lsquomansuefarsirsquo (97r)yavaşlık (iaguascliacutec) lsquobenignitagraversquo (58v) lsquomansuetudinersquo (97r)yavrı (iauriacute) lsquopiccionersquo tavuk yavrısı (tauacutec iaurisiacute) lsquopollastrorsquo (104v)yavuz (iahuacutes iaus) lsquobrauo poterosorsquo (65v) lsquosuperborsquo (114r) lsquovalente valorosorsquo
(117r)yavuzlık (iausliacutec) lsquosuperbiarsquo (114r)yay (iaj) lsquoarcorsquo (62v)yaycı (iaigiacute) lsquoarciero soldatorsquo (62v) bull Per le rare attestazioni di questo deri-
vato v Carr 350yayka- (iaiccaacuterum) lsquolauarersquo (95r)yaz (iaacutes) lsquoestate staggionersquo (76r)yaz- (iasaacuterum) lsquoscriuerersquo (110v) kitapta yaz- (chitapdaacute iasaacuterum) lsquonotare a librorsquo
(100r)yazıcı (iasigiacute) lsquoscrittorersquo (110v)ye- (ieacuterum) lsquomangiarersquo (97r)yedek (iedeacutec) lsquobattellorsquo (64v) bull Osm lsquorimorchio ograve naue rimorchiata tirata da
unrsquoaltra a cui viene attaccatarsquo (Men 5564-65)yedek ver- (iedeacutec uereacuterum) lsquorimorchiarersquo (108r)yedinci (iedingiacute) lsquosettimorsquo (111r)yelek (ghileacutec) lsquocammiciolarsquo (66v) bull sect 222yelken (ielchieacuten) lsquovela di vascellorsquo (117r)yelkenci (ielchengiacute) lsquocomito di galerarsquo (69v)yelpaze (elpese) lsquomoscarolorsquo (99r) lsquoventagliorsquo (117r)
160
yemin (iemiacuten) lsquogiuramentorsquo (90v) lsquospergiurorsquo [rarr and nota] (113r)yemin et- (iemiacuten edeacuterum) lsquogiurarersquo (90v)yemiş yemişler (ghiemiscleacuter) lsquofrutti drsquoalberirsquo (79r) bull sect 222yeŋ- (igneacuterum) lsquovincerersquo (117v) bull La grafia del F riflette (y)iŋ-yengec (engheacuteg) lsquograncio animale del marersquo (91r) bull Cfr engeccedil (enghieacuteccj)
lsquogranchiorsquo (Arg 94) attestato anche dialettalmente (DS 1752) Per altre varr v Carr 59
yengişdeg (ienghiacutesc) lsquospatiosorsquo (112v) bull A nostro parere si tratta della var pro-stetica (sect 2210a) di un engiş sorto dallrsquoincrocio delle voci sinonimiche engin x geniş
yeŋi (igniacute) lsquonouello nouitiorsquo (100r) bull La var yiŋi egrave ben attestata (TS 4605 Men 5645)
yeŋiccedileri (iacutenciri) lsquosoldatorsquo (111v) yeŋiccedileri aġası (inciacuter agasiacute) lsquocapitan generale di soldatirsquo (67r) bull Per la var inccedilir sect 312
yer (ieacuter) lsquoluocorsquo (96r) lsquoterra elementorsquo (115r) bu yerde (buacute ierdeacute) lsquoqua in q(ues)to locorsquo (106v) ol yerden (ol ierdeacuten) lsquoda quel locorsquo (72v) yer altuna (ier altunaacute) lsquosotto terrarsquo (112r) yerine (ierineacute) lsquoa propositorsquo (62r) yerine ko- (ierineacute coacuterum) lsquosostituirersquo (114v) rarr baluk batıl yere ccedilukur y gayr konacak y sarp y virane yer
yeşil (iasciacutel) lsquoverdersquo (117v) rarr yaşıl kuşak bull La var yaşıl egrave ben attestata sia in osmanlı sia nei dialetti turchi odierni (TS 4379-4381 DS 4197)
yet- (ieteacuterum) lsquobastarrsquo (64v)yetiş- (ietiscieacuterum) lsquoarriuarersquo (62v) lsquogiongerersquo (90r) lsquosopra giungerersquo (112r)yevm-i şek yevm-i şektuumlr (ieuimiscieacutecdur) lsquola cosa sta in dubbiorsquo (75r) bull Osm
yevm-i şek (yevm-uumlş-şekk) lsquoa day at the end of Shaban on which uncertain-ty exists as to whether the new moon of the first of Ramazan has appearedrsquo (Redhsup1 1131) Il dato del F egrave unrsquointeressante testimonianza dellrsquouso popo-lare figurato di questo arabismo
yeyecek (ieg(i)eacutec) lsquociborsquo (69r) lsquovidandarsquo [= vivanda] (118r) bull Cfr yecek (ie-gech) lsquodesinare cibo vittorsquo (Carr 354) sect 2211
yezid (iesiacuted) lsquoastuto malitiosorsquo (63r) lsquoempio crudelersquo (75v) bull Osm lsquonom du deuxiegraveme khalife de la dynastie des Omeyyades meurtrier de lrsquoimam Huccedileiumln et ennemi acharneacute de la famille drsquoAli meacutechant cruel perfidersquo (BarbM 2 880)
yezidlik (iesidliacutec) lsquomalitiarsquo (96v) lsquotrama ingannorsquo (116r) lsquovegliacchariarsquo (117r)yıg- (ighileacuterum) lsquoaccatastarersquo (57r) bull Non sappiamo se la forma del F rifletta
(erroneamente) il passivo (y)ıgıl- o non derivi invece dallrsquoassimilazione di un (y)ıgınle- cfr eventualmente tml yığınlamak lsquoto stack (hay or stalks of grain)rsquo (Redhsup2 963)
yıgın (ighiacuten) lsquomassa montonersquo (97r)yık- (icchaacuterum) lsquobuttar agrave basso diroccarersquo (66r) lsquogettar a terrarsquo (90r) lsquosfarersquo
(111r)yıkıcı (icchigiacute) lsquodissipatorersquo (74v)
161corpus lessicale turco
yıkıl- (icchileacuterum) lsquocadere diruparsirsquo (66r)yıl (ghiacutel) lsquoannorsquo (61v) her yıl (eacuter ghiacutel) lsquoogni annorsquo (100v) kaccedil yıl (caiacutecc ghiacutel)
lsquoquantrsquoannirsquo (106v) ol yıldan (ol ghildeacuten) lsquoda quellrsquoannorsquo (72v) hayli yıl-dan soŋra (haiacuteli ghildensuraacute) lsquodopo moltrsquoannirsquo (75r)
yılan (ilaacuten) lsquoserpersquo (111r)yılan balıġı (ilaacuten baluacutec) lsquoanguillarsquo (61v)yıldız (ghildiacutes) lsquostellarsquo (113v)yıldızlı (ghildisliacute) lsquostellatorsquo (113v)yırt- (irtaacuterum) lsquolacerarersquo (95r) lsquostracciarersquo (114r)yigit rarr bahadır fitozyoġur- (iouuruacuterum) lsquoimpastarersquo (92v) bull Cfr t dial yuvurmak lsquoyoğurmakrsquo
(TTAS)yok (ioacutec) lsquonorsquo (100r) rarr ahır evvelyokardan (ioccardaacuten) lsquoda sopra da sursquo (72v) bull Osm lsquodesuperrsquo (Men 5627)yokarı yokarı doġrı (ioccariacute douacuteri) lsquoallrsquoinsursquo (60r)yokla- (iocclaacuterum) lsquocercarersquo (68v)yol (ioacutel) lsquoordine aggiustamentorsquo (101r) lsquostrada uiarsquo (114r) rarr su yolı yaukul-yol- (iolaacuterum) lsquospennarersquo (113r)yolcı (iolgiacute) lsquoviandantersquo (117v)yon- kalem yon- (caleacutem ionaacuterum) lsquotagliar la pennarsquo (114v)yonak (ionaacutec) lsquoforastierorsquo (78r) bull Dal punto di vista semantico si puograve por-
re a raffronto lo yalakyol(o)k che si riscontra nel passo seguente laquoEx lkoucirc vocabulo Graeco [etimologia fantasiosa] Turci fecerunt ialac vel ioloc velut iolc [corsivi miei] vt ipsorum lingua denotaret aliquid alioqui peregrinũ amp ipsis ignotumraquo (Leuncl 884) Formalmente il dato ferra-gutiano corrisponde in modo preciso a yonak lsquovir sagirsquo (Men On 1767 manca nel Thesaurus) che riteniamo sia documentato anche nel Reisebuch di Salomon Schweigger (1608) nella forma pluralizzata alla tedesca Jona-ken come lsquoaus der einheimischen Bevoumllkerung stammender Gardist am Hofe des Paschas von Budarsquo (Stein 253 la quale pensa invece trattarsi di una var dellrsquoosm yamak lsquoa locally hired soldier at a detached fortrsquo [Redhsup1 2192]) A nostro parere la voce egrave di probabile origine slavo-balcanica cfr bulg юнак lsquoHeld tapferer Soldat Braumlutigam Mannrsquo (Weigand 428) cr sb junak lsquojuvenis miles vir fortisrsquo (AkRj 4 681-82)
yonos balıġı (ionuacutes baluacutec) lsquodelfino pescersquo (73r)yorgan (iorgaacuten) lsquocoltra da coprirsirsquo (69v)yorgun (iorguacuten) lsquolasso stancorsquo (95r)yorul- (ioroluacuterum) lsquostancarsirsquo (113v)yorulmış (iorolmiacutesc) lsquostancorsquo (113v)yoz yoz guumln (ioacutes iuacuten) lsquogiorno di lauororsquo (90r) bull Cfr osm tml yoz lsquovahşi
yavan bayağı zararlı suumlruumllmemiş ve ekilmemiş (yer)rsquo (TS 4680) lsquosingle (flower) simple-mindedrsquo (Redhsup1 2214) lsquouncouth boorish degenerate decadentrsquo (Redhsup2 972) Il sintagma del F va prob inteso come lsquogiorno
162
senza valoresenza importanzarsquo visto che lsquogiorno di festarsquo viene da lui tradotto lsquogiorno importantersquo (rarr aġır)
yular (iolaacuter) lsquocauezza del cauallorsquo (68r)yum- (iumaacuterum) lsquoserrare chiuderersquo (111r)yumak kirpi (iumaacutec chirpiacute) lsquoriccio animalettorsquo (107v) bull Il sintagma non egrave
registrato dai repertori consultati anche se appare su fonti onlineyumruk (iumuruacutec) lsquopugnorsquo (106r) bull Per lrsquoanaptissi cfr il derivato yumurukla-
(iumuruchlarum) lsquofar a pugnirsquo (Carr 358)yumurcak (iumurgiaacutec) lsquopeste contagionersquo (104r)yumurta (imurtaacute) lsquoouorsquo deve kuş yumurtası (deueacute cuacutesc imurtasiacute) lsquoouo di
sturzorsquo kaz yumurtası (caacutes imurtasiacute) lsquoouo di papararsquo (101v) bull Cfr imurta (jmurta possibile la lettura yımurta) lsquououorsquo (Arg 128 Arg Ad 294)
yumuşak (humusciaacutec [vmusciaacutec (98v)]) lsquolento tardorsquo (95v) lsquomollersquo (98v)yumuşaklık (umusciacliacutec) lsquomollezzarsquo (98v)yut- (viutuacuterum) lsquodeuorarersquo (73r) lsquoinghiottirersquo (94r) bull La var uyut- data dal F
non pare altrimenti documentata Cfr eventualmente la forma yovut- (iout-) del Codex Cumanicus (Groslashnbech 127)
yuva kuş yuvası (cuacutesc iouasiacute) lsquonido drsquougellirsquo (100r)yuumlk (iuacutec) lsquocarico pesorsquo (67v) rarr aġıryuumlkle(t)- (ghiucleteacuterum) lsquocaricar lrsquoanimalersquo (67v) bull sect 3222byuumlksek yuumlksekten (iupsecdeacuten) lsquoda altorsquo (72v) bull sect 226yuumlrek (iureacutech44) lsquocuorersquo (72r) yuumlrek accedil- (ghiureacutec accileacuterum) lsquoesalarersquo [= ma-
nifestare i propri sentimenti] (76r) bull Cfr tml yuumlreğini accedilmak lsquoto bare onersquos soul torsquo (Redhsup2 979) sect 3221a
yuumlreksiz (ghiureacutec siacutes) lsquopusillanimorsquo (71r)yuumlruuml- (iuruacuterum) lsquocaminarersquo (66v)yuumlzsup1 (iuacutes) lsquocospettorsquo (71v) lsquopresenzarsquo (105v)yuumlzsup2 (iuacutes) lsquocento numerorsquo (68v) rarr beş y iki y kerretyuumlz-sup1 (vseacuterum) lsquonatarersquo yuumlze yuumlze geccedil- (vseacute vseacute ghieccieacuterum) lsquopassar a guaz-
zorsquo [= guado] (102v) yuumlzerek yuumlzerek git- (vsereacutec vsereacutec ghideacuterum) lsquoandar a gallarsquo (99v) bull Cfr uumlz- (userum) lsquonuotorsquo (Arg 254) (usmek) lsquonuotarersquo (Mol 275)
yuumlz-sup2 yuumlz- deri (iuseacuterum deriacute) lsquoscorticarersquo (110r) bull sect 411byuumlzluuml kara yuumlzluuml (caraacute iasliacute) lsquobrunettorsquo (65v) bull sect 211fyuumlzuumlk (iusuacutec) lsquoanello genericorsquo altun yuumlzuumlġi (altuacuten iusughiacute) lsquoanello drsquoororsquo
(61r)
44 Corr in luogo di ghiureacutec
163corpus lessicale turco
Z
zabun (szabuacuten) lsquodebilersquo (73r) lsquofiaccorsquo (77r) lsquolanguidorsquo (95r)zabunlık (szabunliacutec) lsquofiacchezzarsquo (77v)zaccedil (szaacutecc) lsquovitriolorsquo (118r)zagar (szagaacuter) lsquocane braccorsquo (66v)zahmet (szameacutet) lsquoguairsquo (91r) lsquotrauagliorsquo (116r)zaman (szamaacuten) lsquotemporsquo (115r) zamanımuzda (szamanimusdaacute) lsquoa digrave nostrirsquo
(58r) az zamanında (as szamanindaacute) lsquoin breve temporsquo (93v) hayli zaman-dan soŋra (haiacuteliacute szamatildedensuraacute) lsquodopo molto temporsquo (75r) her zaman (er szamaacuten) lsquoeternamentersquo (76r) lsquoperpetuamentersquo (103v) lsquosemprersquo (110v) hoş zaman (oacutesc szamaacuten) lsquoprosperitagraversquo (106r) ne z[a]m[an] (ne sz[]m[]) lsquoquando in che tẽporsquo (106v) ol zamanda (ol szamandaacute) lsquoa quel temporsquo (62r) ol zamanında (ol szamanindaacute) lsquoallrsquohora a quel temporsquo (60v) ol za-mandan (ol szamandaacuten) lsquoda quel temporsquo (72v) rarr kış zamanı
zambak (szambaacutec) lsquogiglio fiorersquo (90r)zamk (szaacutemc) lsquogommarsquo (90v)zanaat (szanaacutet) lsquoartersquo (62v) rarr zerduz bull Cfr zanat lsquomestierorsquo (VN 48) Per
altre varrv Arg 274 Carr 284-85zanaatccedilı (szanatciacute) lsquoarteggianorsquo (62v) bull Cfr zaanatcızana(h)atcı (zaanatgi
zana(h)atgi -gi) lsquoarteficersquo (Pianz 265) Per altre testimonianze v StS HWb 181-82
zapt et- (szaacutept ederum) lsquocastigarersquo (68r) lsquodomarersquo (74v) lsquomoderarersquo (98r) lsquoraffrenarersquo (107r)
zaptccedilı (szaptgiacute) lsquomoderatorersquo (98r) lsquorettore gouernatorersquo (107v)zarbuzan (szarbusaacuten) lsquomuiana [= pezzo drsquoartiglieria di medio calibro] arti-
gliariarsquo (99r) bull Osm lsquofalconetto pezzo drsquoartiglieriarsquo (Men 3036)zarif (szariacutef) lsquoelegante politorsquo (75v) lsquogalantersquo (79v)zaumlwiyadeg (szeacuteguia) lsquohospitalersquo (92r) bull Ar zāwiyaʰ laquoIn late mediaeval times par-
ticularly in North Africa () the term came to designate a building designed
164
to house and feed travellers and members on a local Ṣūfī brotherhoodraquo (EI 11 466) In osm lett la voce egrave attestata come zaviye lsquoangolo cantone cella romitorio conuento monasterio di religiosirsquo (Men 2419-20)
zeamet (sziametiacute) lsquopentionersquo (103r) bull sect 311azehir (szeeacuter) lsquotossicorsquo (115v) bull Cfr zi(y)er (szier) lsquotossico velenorsquo (Masc 250)zehirle- (szeerleacuterum) lsquoattossicarersquo (63r) lsquotossicarersquo (115v)zekacirct (szecchiaacutet) lsquodecima che si pagarsquo (73r) bull Osm lsquodecime limosine parte
dersquo beni che si dagrave per lrsquoamor di Diorsquo (Men 2455)zelil (szeliacutel) lsquopizzentersquo (104v)Zemzem (szeacutem szeacutem) lsquoGiordanorsquo (90r) bull Osm tml lsquoZamzam (a famous well
very near the Kaaba in Mecca)rsquo (Redhsup2 991) Il sign dato dal F si puograve spiegare soltanto tramite una interessante operazione culturale di interpre-tatio christiana delle acque di una fonte sacra per i musulmani equiparate alle acque del fiume dove egrave stato battezzato Gesugrave
zengin (szenghiacuten) lsquoriccorsquo (108r)zerduz (szerduacutes) lsquoricamatorersquo zerduz zanat işi eyle- (szerduacutes szanati scileacuterum)
lsquoricamarersquo (107v) bull Il sintagma significa propr lsquosvolgere il lavoro (osm sanat işi lsquolauoro di mano fatto con artersquo [Men 2993]) del ricamatorersquo
zerre (szirreacute) lsquoatomi che si uedono dentro de li raggi del solersquo (63r) bull Cfr zere (xere) lsquolo spoluerio fatto dalla spera del solersquo (Arg 275)
zevk-u safa (szauacutec safaacute) lsquodelettationersquo zevk-u safa suumlr- (szauacutec safaacute sureacuterum) lsquodelettarsirsquo (73r) bull Osm zevk-uuml sefa (zegravevq u segravefa) lsquodivertissementrsquo zevk-uuml sefa suumlrmek (zegravevq u segravefa surmegravek) lsquose divertirrsquo (Vig 319) La forma posta come lemma si basa sul sintagma zevk-u safa etmek dato da Men 2246
zeyt yaġı (szaiacutet iaacuteg) lsquoogliorsquo zeyt yaġı bardaġı (szaiacutet iaacuteg bardachiacute) lsquoogliaro vase drsquoogliorsquo zeyt yaġı satıcı (szaiacutet iaacuteg satigiacute) lsquoogliaro chi uẽde ogliorsquo (100v) bull Il sintagma dato come lemma egrave registrato da Men 2497 Per la forma del F cfr zeytyag (seitiag) lsquooleumrsquo (Meg)
zeytun (szaittuacuten) lsquooliua fruttorsquo (100v)zeytun aġacı (szaittuacuten45 agaacutecc) lsquooliua alberorsquo (100v)zeytunlık (szaittunliacutec) lsquooliuetorsquo (100v)zift (szuiacutet) lsquopece pegolarsquo (102v) bull Cfr zivt (sziut) lsquoidrsquo (Mol 296) La grafia
del F denota un mero errore sect 226ziftle- (sziutleacuterum) lsquoimpeciarersquo (93r)zikir et- (szicchiacuter edeacuterum) lsquoricordarsi con grati(tudi)ne drsquoalcun benefitio rice-
uutorsquo (107v)zincir (ssengiacuter) lsquocatenarsquo (68r) bull Cfr sencir (sendschir) lsquochainersquo (Pr 234)zindan (szindaacuten) lsquocarcerersquo (67v)zira (sziacuterem) lsquocioegraversquo (69r) bull Per lrsquoepitesi di nasale (sect 228) cfr il parallelo of-
ferto da t pop ccediluumlnkuumlm lsquoccediluumlnkuuml zirarsquo (TETTL 1 541) Lrsquoaspetto semantico resta perograve problematico percheacute lrsquoit cioegrave non ha certo valore causale
45 Corr in luogo di szaiacutet
165corpus lessicale turco
ziyade (sziadeacute) lsquosouerchiorsquo (112r) rarr kerretzuluumlm (szuluacutem) lsquotiranneggiorsquo [= tirannia] zuluumlm adamdur (szuluacutem adaacutemdur)
lsquotirannorsquo (115v) bull Il sintagma egrave forse da interpretare lsquotirannia (che) egrave uomorsquo cioegrave lsquotirannia fatta personarsquo
zuluumlm et- (szuluacutem edeacuterum) lsquotiranneggiarersquo (115v)zuumlmruumlt taş (szummurruacutet taacutesc) lsquopietra uerde pretiosarsquo (104v)
166
Parole di identificazioneproblematica
aiuaacuten sahiacutel lsquoanimale imperfettorsquo (61v) bull Una possibile soluzione sarebbe quel-la di emendare il secondo elemento del sintagma in sachil = sakil lsquougly ill-proportionedrsquo (Redhsup2 731)
alaacutet lsquotasche di sottanarsquo (114v)baguacutena lsquogambaro pescersquo (89v) bull Forse da confrontare con lrsquoar dial (costa
nordafricana) barġūṭ che designa varie specie di crostacei (Oman 181-83) perograve non sapremmo spiegarci lrsquoorigine della terminazione -na nel dato del Ferraguto Drsquoaltronde anche lrsquoipotesi di derivazione dal tunisino boga avant lsquoscamporsquo (Oman 186) lt sp bogavante lsquoHomarus vulgarisrsquo (Moliner 1 391) va incontro a serie difficoltagrave fonetiche
beacutert lsquobizzarrorsquo (65r)chịẹll[]poacutesc lsquoberrettinorsquo [= (panno) di colore grigiastro] (64v) bull Si tratta forse
del pers kulā-pušt lsquoa kind of goatsrsquo-hair cloth black and green worn parti-cularly in Gīlān and Mazandarānrsquo (Steingass 1040)
chiestiacutel lsquocrista di gallo etcrsquo (71v) chijtliacutec lsquocoperta di libro etcrsquo (71r) bull Possibilmente un der di kacircğıt cfr tml
kacircğıtlık lsquosmall shelved filing box filing basketrsquo (Redhsup2 466)cittoacutel holuacuterum lsquotacere star cittorsquo (114v) bull Di base onomatopeica analogamen-
te a it zitto
167corpus lessicale turco
iuguluacutec lsquoturcasso doue si pongono le fleccie fatto di tela inceratarsquo (116v) bull Forse una var di okluk lsquofaretrarsquo con prostesi di j sonorizzazione della velare e anaptissi Non ci convince Bombaci 220 secondo cui la voce si identifica con t dial youmlguumlruumlk lsquomazı ile ok arasında okları muhafaza iccedilin yapılan aletrsquo che perograve indica un elemento ligneo del carro agricolo (v la definizione piugrave precisa data da DD 3 1556 sv yuumlğruumlk)
methiacutea lsquoAfricarsquo (58v) bull Un toponimo (e di tale importanza) che ci risulta davvero oscuro
raiacutea lsquoscarpinirsquo beacutes raiasiacute lsquoscarpini di telarsquo (110r)scheacutera lsquosaccorsquo (109r)suacutetur edeacuterum lsquosodisfarersquo (111v)tharaacute lsquoronca instrumentorsquo (108v)vaiuaacute cuacutesc lsquocigno ucellorsquo (69r)vcsuacutec (vcsuacutee) cicheacuterum lsquosospirarersquo (112r)vleacutet saheacutel lsquofiglio legitimorsquo (77v) bull Il secondo elemento del sintagma egrave forse da
emendare in saheli = saheluuml (sahelu) lsquocertain sucircrrsquo (Pr 234 547) Per lrsquoaspetto semantico cfr sahi lsquolegitimorsquo (Mol 230)
vluacuter lsquomugitorsquo (99r)vniacute carisiacute lsquotreccia di donnarsquo (116r) bull Ovviamente il sintagma presenta lrsquoinver-
sione degli elementi (sect 412a) ma non riusciamo a identificare la voce vniszaguaacuten lsquodeserto solitudinersquo (73r) lsquoeremorsquo (76r) bull Bombaci 220-21 pone a
raffronto il primo elemento del sintagma kipciaco savan keyik lsquocheacutevre sau-vage antilopersquo
szataacuter baacutel lsquomiele eccellentersquo (98r)
Finito di stampare nel mese di marzo 2012 presso la Ripartizione Comunicazione Istituzionale e Organizzazione Eventi
dellrsquoUniversitagrave degli Studi di Triesteper conto di EUT ndash Edizioni Universitagrave di Trieste
- Sommario
- Introduzione
- Abbreviazioni
- Bibliografia Sitografia
- Appunti linguistici
- Tabella di raffronto tra le forme del Ferraguto e quelle del turco(-ottomano) letterario
- Corpus lessicale turco
- Parole di identificazione problematica
-
7introduzione
Introduzione
1
Spetta al grande turcologo Alessio Bombaci il merito di avere scoperto e portato allrsquoattenzione degli studiosi il manoscritto conservato alla Biblioteca Nazionale di Napoli con la collocazione III F 52 Riassumendo in breve le in-formazioni giagrave date dal Bombaci nel suo noto saggio del 1940 esso fu redatto da Pietro Ferraguto un messinese nato verso il 1580 che venne catturato dai turchi ancora giovinetto e tenuto prigioniero a Tunisi per circa sei anni Una volta rientrato in Italia dopo essere stato riscattato entrograve nella Compagnia di Gesugrave e mise a frutto le conoscenze linguistiche acquisite durante la prigionia con la stesura dellrsquoopera di cui ci occupiamo allo scopo di favorire lrsquoattivitagrave dei missionari attraverso uno strumento atto a far apprendere la lingua tur-ca Distintosi per il suo zelo religioso fu in seguito nominato soprintendente spirituale di tutte le carceri di Napoli incarico che mantenne fino alla morte (1656)
Il manoscritto egrave un codice in 8deg composto di 131 carte (non 141 come in-dica la numerazione originale poicheacute si passa direttamente da c 79v a c 90r saltando i numeri da 80 a 89) ed egrave suddiviso in tre parti 1) Una esposizione delle regole grammaticali del turco preceduta da una lettera dedicatoria al cardinal Bellarmino datata 5 agosto 1611 e da un proemio (cc 1-55) 2) Un repertorio lessicale italo-turco intitolato Dittionario della lingua Turchesca seguito da alcune appendici (cc 56-123) 3) Un lungo Dialogo tra un Turco et un Christiano fatto acciograve si ueda il stile che tengono nellrsquoordine delle parole nel parlare (cc 124-141)
Nel suo lavoro il Bombaci ha edito integralmente il Dialogo ed excerp-ta delle prime due parti In particolare per quanto riguarda il Dittionario il
8
turcologo siciliano scrive laquoIl materiale lessicografico mi sembra meriti di esser trattato in un lavoro a parte data la sua abbondanza ed il suo interesse che appariragrave da un saggio che ne darograveraquo (211) Non sappiamo quali circostanze abbiano impedito al Bombaci di pubblicare tale saggio la cui mancanza egrave una grave lacuna negli studi di lessicografia storica ottomana Abbiamo per-tanto deciso di dedicare il presente studio alla disamina dellrsquointero materiale presente nel Dittionario nella speranza di portare un valido contributo alla conoscenza del turco-ottomano lsquobarbarescorsquo parlato un tempo nellrsquoarea ma-ghrebina Esso vuol anche rappresentare un omaggio per quanto modesto alla memoria del Bombaci nellrsquoimminenza del centesimo anniversario della nascita del Maestro
2
Il repertorio lessicale redatto dal F in ordine alfabetico comincia alla c 57r e termina alla c 118v in fondo alla quale dopo la scritta Laus Deo il gesuita messinese annota laquosono in tutto tremila trecento diece uocaboliraquo il riferi-mento egrave volto al numero delle voci italiane in quanto quelle turche assomma-no a circa 2500 Le condizioni in cui versa il manoscritto sono tuttrsquoaltro che ottimali quasi ogni pagina presenta macchie ed abrasioni che rendono molte parole di difficile lettura Se a ciograve aggiungiamo che la calligrafia del F egrave una delle peggiori che ci sia capitato di incontrare (ad es sono tracciate in modo pressocheacute identico ltcgt e ltegt ltccgt e ltugt ltHgt e ltNgt) possiamo senzrsquoal-tro affermare che la semplice lettura del testo si egrave rivelata una delle parti piugrave difficoltose del lavoro Nella nostra edizione abbiamo posto un puntino sotto le lettere di lettura incerta (ma in molti casi quando la lettura ci pareva ragio-nevolmente sicura abbiamo integrato tacitamente) Tra parentesi quadre sono racchiuse le porzioni di testo totalmente illeggibili Le abbreviazioni del F sono sciolte tra parentesi tonde
3
La nostra trattazione del materiale del F egrave cosigrave suddivisa
1) Una parte grammaticale intitolata lsquoAppunti linguisticirsquo dove vengono esaminate le principali particolaritagrave grafematiche fonologicofonetiche morfologiche sintattiche e lessicali delle voci del Dittionario
2) Segue una tabella di raffronto tra le forme date dal F trascritte in grafia turca normalizzata (basata sullrsquoalfabeto moderno con lrsquoaggiunta di auml ŋ w
9introduzione
[lsquoAppunti linguisticirsquo sect 1]) e quelle turco-ottomane letterarie (per le quali abbiamo preso come riferimento soprattutto il Thesaurus di Meninski)
3) Infine registriamo il corpus lessicale vero e proprio ordinato alfabetica-mente secondo i lemmi turchi Questi vengono dati in neretto nella for-ma (se attestata) del turco-ottomano letterario seguita (tra parentesi) dalla forma in grafia originale registrata dal Ferraguto Lo stesso criterio si egrave adoperato per quanto possibile per lrsquoeventuale parte fraseologica conte-nuta nellrsquoentrata del dizionario Ad es la voce ferragutiana apana (attestata nellrsquoodierno t dialettale) nel corpus viene invece lemmatizzata come ab-hane che egrave la forma osmanlı del Meninski e cosigrave pure il sintagma apanaa git- viene lsquonormalizzatorsquo in abhaneye git- Dal punto di vista morfologico le forme di participio passato che risultano prive dellrsquoinfisso passivante ri-chiesto dalla norma grammaticale sono state mantenute nella forma del F abbiamo invece corretto la sola che presenta tale infisso aggiunto in modo erroneo (rarr şaşmış) I lemmi costituiti da tamlama possessivi che presenta-no assenza di marcatura (sect 314a) o inversione sintattica (sect 412a) sono stati in genere regolarizzati secondo la norma
Ovviamente le voci di cui non abbiamo trovato corrispondenti nelle altre fon-ti turche (come pure quelle che non ci paiono varr dellrsquoosm comune ma sono mutuate direttamente dallrsquoar parlato) sono lemmatizzate in grafia normaliz-zata nella forma del Ferraguto e contrassegnate col simbolo deg ad es berdadeg koffadeg santarbartadeg nel caso perograve si tratti di derivati le loro basi sono state ricondotte alla forma letteraria ad es dokundıdeg gabelikdeg sey(i)rlideg
Gli equivalenti italiani sono riportati nella grafia del F e sono accompa-gnati da una nota esplicativa nel caso siano obsoleti o dialettali Abbiamo cer-cato di distinguere i traducenti veri e propri dalle eventuali giunte esplicative ponendo queste ultime in corsivo
Il commento al lemma che abbiamo aggiunto laddove ci egrave parso opportu-no egrave introdotto dal simbolo bull Tale commento puograve contenere a) un rinvio a paragrafi degli lsquoAppunti linguisticirsquo b) chiarimenti circa il significato che il lemma in questione ha in osmanlı eo in turco moderno c) menzione di forme attestate nelle fonti ottomane o nel turco dialettale che siano paragonabili a quella del F qualora essa si differenzi da quella letteraria d) informazioni sullrsquoetimo del materiale alloglotto in particolare se esso egrave di origine arabo-maghrebina o europea (le voci greche sono scritte secondo il sistema lsquomono-tonicorsquo attualmente in uso a meno che non si citino parole proprie del greco antico o bizantino) e) segnalazioni circa errori o solecismi in cui egrave incorso il Ferraguto
In fondo al volume si trova una lista di parole problematiche
11abbreviazioni
Abbreviazioni
alb = albanesealg = algerinoant = anticoar = arabobalc = balcanicobiz = bizantinobulg = bulgaroc = cartacfr = confrontacorr = correzionecr = croatodef = deficitder = derivatodial = dialettaleF = Ferragutofr = francesegr = grecoibid = ibidemid = idemingl = ingleseit = italianolat = latinolc = loco citatolett = letterariomod = moderno
osm = osmanlıpers = persianoplur = pluralepop = popolareport = portoghesepres = presenteprob = probabilmentepropr = propriamenterisp = rispettivamenterum = rumenosb = serboscil = scilicetsign = significatosp = spagnolosuff = suffissosv = sub vocet = turcoted = tedescotml = turco moderno letterarotrad = traduzioneungh = ungheresevar(r) = variantevariantiv = vedivenz = veneziano
13bibliografia sitografia
Bibliografia Sitografia
AkRj Rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika Na svijet izdaje Ju-goslavenska Akademija Znanosti i Umjetnosti 1-23 Za-greb 1881-1976
Arg l rocchI Ricerche sulla lingua osmanlı del XVI secolo ndash Il corpus lessicale turco del manoscritto fiorentino di Filippo Argenti (1533) Wiesbaden 2007
Arg Ad M AdAMović Das Tuumlrkische des 16 Jahrhunderts Nach den Aufzeichnungen des Florentiners Filippo Argenti (1533) Goumlttingen 2001
Arveiller r ArveIller Addenda au FEW XIX (Orientalia) Tuumlbin-gen 1999
BarbM Ac bArbIer de meynArd Dictionnaire turc-franccedilais1-2 Paris 1881-1886
Beaussier m beAuSSIer Dictionnaire pratique arabe-franccedilais con-tenant tous les mots employeacutes dans lrsquoarabe parleacute en Algeacuterie et en Tunisie () Alger 1958
Birnbaum e bIrnbAum The Book of Advice by King Kārsquous ibn Is-kander ‒ The earliest Old Ottoman Turkish Version of his Ḳābūsnāme Harvard University 1981
Bombaci A bombAcI Padre Pietro Ferraguto e la sua Grammati-ca turca (1611) in laquoPubblicazioni dellrsquoIstituto Superiore Orientale di Napoli Annaliraquo N S 11 205-236
14
Boretzky n boretzky Der tuumlrkische Einfluss auf das Albanische 1-2 Wiesbaden 1976
BTS Buumlyuumlk Tuumlrkccedile Soumlzluumlk (wwwtdkterimgovtrbts)
Carr l rocchI Il dizionario turco-ottomano di Arcangelo Car-radori (1650) Trieste 2011
Clauson g clAuSon An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish Oxford 1972
Dankoff r dAnkoff An Evliya Ccedilelebi glossary Unusual dialectal and foreign words in the Seyahat-name Harvard University 1991
DD Tuumlrkiyersquode halk ağzından soumlz derleme dergisi 1-5 İstanbul 1939-1957
Dede Korkut e roSSI Il ldquoKitāb-i Dede Qorqutrdquo Racconti epico-caval-lereschi dei Turchi Oġuz tradotti e annotati con laquofacsimileraquo del ms Vat Turco 102 Cittagrave del Vaticano 1952
DEI c bAttIStI ndash g AleSSIo Dizionario etimologico italiano 1-5 Firenze 1950-1957
DELI m cortelAzzo ndash p zollI Dizionario etimologico della lin-gua italiana 1-5 Bologna 1979-1988
Deny J deny Grammaire de la langue turque (dialecte osmanli) Paris 1921
Dozy r dozy Suppleacutement aux dictionnaires arabe 1-2 Leyde 1877-1881
Dozy V r dozy Dictionnaire deacutetailleacute des noms des vecirctements chez les Arabes Amsterdam 1845
DS Tuumlrkiyersquode halk ağzından derleme soumlzluumlğuuml 1-12 Ankara 1963-1982
DTB A GrAnnes ndash Kj raring HAuGe ndash H suumlleyMAnoğlu A Dic-tionary of Turkisms in Bulgarian Oslo 2002
EI The Encyclopaedia of Islam 1-11 Leiden 1979-2002
EIC l rocchI Esotismi nellrsquoitaliano cinquecentesco il corpus alloglotto dellrsquoopera di Luigi Bassano da Zara in laquoRivista Italiana di Linguistica e di Dialettologiaraquo VIII (2006) 57-84
Eren h eren Tuumlrk Dilinin Etimolojik Soumlzluumlğuuml Ankara 1999
15bibliografia sitografia
Georgievits W heffenIng Die tuumlrkischen Transkriptionstexte des Bar-tholomaeus Georgievits aus den Jahren 1544-1548 Leipzig 1942
Groslashnbech k groslashnbech Komanisches Woumlrterbuch Tuumlrkischer Wort-index zu Codex Cumanicus Koslashbenhavn 1942
Hars gy hAzAI Das Osmanisch-Tuumlrkische im XVII Jahrhun-dert Untersuchungen an den Transkriptionstexten von Ja-kab Nagy de Harsaacuteny Budapest 1973
Hindoglu A hIndoglu Dictionnaire abreacutegeacute turc-franccedilais Vienne 1838
Holdermann [J b holdermAnn] Grammaire turque ou methode courte amp facile pour apprendre la langue turque Constantinople 1730
ITS M AdAMović Ein italienisch-tuumlrkisches Sprachbuch aus den Jahren 1525-1530 in laquoWiener Zeitschrift fuumlr die Kunde des Morgenlandesraquo 67 (1975) 217-247
Jal A JAl Glossaire nautique Paris 1848
Junker-Alavi h f J Junker ndash b AlAvI Woumlrterbuch Persisch-Deutsch Leipzig 1965
Kakuk S kAkuk Recherches sur lrsquohistoire de la langue osmanlie des XVIe et XVIIe siegravecles Les eacuteleacutements osmanlis de la lan-gue hongroise Budapest 1973
Kieffer-Bianchi J d kIeffer ndash t X bIAnchI Dictionnaire turc-franccedilais 1-2 Paris 1835-1837
Korkmaz z korkmAz Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi grameri (şekil bilgisi) An-kara 2007
KTS r topArlI h vurAl r kArAAtlI Kıpccedilak Tuumlrkccedilesi Soumlzluuml-ğuuml 2 Baskı Ankara 2007
LF h amp r kAhAne ndash A tIetze The Lingua Franca in the Levant Urbana 1958
Leuncl J leunclAvIuS Historiae Musulmanae Turcorum de mo-numentis ipsorum exscriptae libri XVIII Francofurti 1591
Lewis g leWIS Turkish Grammar Oxford 2000
Liddell-Scott h g lIddell ndash r Scott A Greek-Englisk lexicon revised and augmented throughout by H Stuart Jones Oxford 1996
16
Lupis Opera nova de M Pietro Lupis Valentiano La qual insegna a parlare Turchesco Ancona [1527]
Masc A mAScIS Vocabolario toscano e turchesco Firenze 1677
Meg h megISer Dictionarium Turcico-Latinum (pagine non numerate) in Institutionum linguae Turcicae libri quatuor Lipsiae 1612
Men fr agrave meSgnIen menInSkI Thesaurus linguarum orienta-lium turcicae-arabicae-persicae Lexicon turcico-arabico-persicum 1-3 Vienna 1680 [ristampa anastatica İstanbul 2000]
Men On fr agrave meSgnIen menInSkI Complementum Thesauri lingua-rum orientalium seu onomasticum latino-turcico-arabico-persicum Vienna 1687 [ristampa anastatica İstanbul 2000]
Meyer g meyer Tuumlrkische Studien I Die griechischen und ro-manischen Bestandtheile im Wortschatze des Osmanisch-Tuumlrkischen Wien 1893
Mikl Sl fr mIkloSIch Die slavischen magyarischen und rumu-nischen Elemente im tuumlrkischen Sprachschatze Wien 1889
Mikl TE fr mIkloSIch Die tuumlrkischen Elemente in den suumldost- und osteuropaumlischen Sprachen 1-2 Wien 1884
Mol g molIno Dittionario della lingua Italiana Turchesca Roma 1641
Moliner m molIner Diccionario de uso del espantildeol 1-2 Madrid 1966
Neacutemeth J neacutemeth Die tuumlrkische Sprache in Ungarn im siebzehnten Jahrhundert Amsterdam 1970
Nişanyan s nişAnyAn Soumlzlerin Soyağacı Ccedilağdaş Tuumlrkccedilenin Etimo-lojik Soumlzluumlğuuml 3 Basım İstanbul 2007
Oman g omAn Lrsquoittionimia nei Paesi Arabi del Mediterraneo Firenze 1966
Pellegrini gb pellegrInI Gli arabismi nelle lingue neolatine 1-2 Brescia 1972
Pianz l rocchI Il lessico turco nellrsquoopera di Bernardino Pian-zola Materiali per la conoscenza del turco parlato di fine Settecento Trieste 2009
17bibliografia sitografia
Pr [J de preIndl] Grammaire turque drsquoune toute nouvelle me-thode drsquoapprendre cette langue en peu de semaines avec un vocabulaire () Berlin 1790
Radl W rAdloff Versuch eines Woumlrterbuches der Tuumlrk-Dia-lecte 1-4 Sanktpeterburg 1893-1911
Redhsup1 JW redhouSe A Turkish and English lexicon Constanti-nople 1890
Redhsup2 Tuumlrkccedile-İngilizce Redhouse SoumlzluumlğuumlThe Redhouse Turkish-English Dictionary İstanbul 1999
Şăineanu l şăineAnu Elemente turceştĭ icircn limba romacircnacirc Bucureştĭ 1885
Schweickard Osm
W SchWeIckArd Osmanismen in den europaumlischen Spra-chen Voruumlberlegungen zu einem vergleichenden histori-schen Woumlrterbuch in laquoLexicographicaraquo 27 (2011) 221-239
Somavera A dA SomAverA Tesoro della lingua greca-volgare ed ita-liana cioe ricchissimo Dizzionario greco-volgare et italia-no Parigi 1709
SS Sesli Soumlzluumlk (wwwseslisozlukcom)
Stein H SteIn Das tuumlrkische Sprachmaterial in Salomon Schweiggers Reisebuch (1608) in laquoActa Orientalia Aca-demiae Scientiarum Hungaricaeraquo 41 (1987) 217-266
Steingass f SteIngASS A comprehensive Persian-English dictionary London 1892
Steuerwald k SteuerWAld Tuumlrkish-Deutsches Woumlrterbuch ndash Tuumlrkccedile-Almanca Soumlzluumlk Wiesbaden 1972
StM GEN m StAchoWSkI Beitraumlge zur Geschichte der geographi-schen und ethnischen Namen europaumlischen Ursprungs im Osmanischen-Tuumlrkischen in laquoUral-Altaische Jahrbuumlcherraquo 58 (1986) 99-126
StM Zig m StAchoWSkI Das Ethnonym Zigeuner sein slawisch-tuumlrkischer Hintergrund und ungarisch szegeacuteny lsquoarmrsquo in laquoStudia Etymologica Cracoviensiaraquo 7 (2002) 159-169
StS Ar St StAchoWSkI Studien uumlber die arabischen Lehnwoumlrter im Osmanisch-Tuumlrkischen 1-4 Wrocław 1975-1986
StS Chr St StAchoWSkI Studia nad chronologią turcyzmoacutew w języku serbsko-chorwackim Krakoacutew 1967
18
StS Gr St StAchoWSkI Beitraumlge zur Geschichte der griechi-schen Lehnwoumlrter im Osmanisch-Tuumlrkischen in laquoFolia Orientaliaraquo 13 (1971) 267-298
StS HWb St StAchoWSkI Historisches Woumlrterbuch der Bildungen auf -ci-ici im Osmanisch-Tuumlrkischen Krakoacutew 1996
StS Pers St StAchoWSkI Osmanlı Tuumlrkccedilesinde yeni Farsccedila alıntılar soumlzluumlğuuml ndash Woumlrterbuch der neupersischen Lehnwoumlrter im Osmanisch-Tuumlrkischen İstanbul 1988
Sym GLT ch SymeonIdIS Griechische Lehnwoumlrter im Tuumlrkischen in laquoBalkan Studiesraquo 141 (1973) 167-200
TETTL A tIetze Tarihi ve Etimolojik Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi Lugatı ndash Sprachgeschichtliches und etymologisches Woumlrterbuch des Tuumlrkei-Tuumlrkischen I (A-E) İstanbul-Wien 2002 II ( F-J) Wien 2009
Thung l rocchI Turcohungarica Elementi magiari diretti e in-diretti nella lingua turca in laquoPlurilinguismoraquo 12 (2005) 89-127
Tietze A tIetze Woumlrterbuch der griechischen slavischen ara-bischen und persischen Lehnwoumlrter im Anatolischen Tuumlr-kisch (1 Griechische Lehnwoumlrter in anatolischen Tuumlrkisch 2 Einige weitere griechische Lehnwoumlrter in anatolischen Tuumlrkisch 3 Slavische Lehnwoumlrter in der tuumlrkischen Volks-sprache 4 Direkte arabische Entlehnungen im anatoli-schen Tuumlrkisch 5 Persian Loanwords in Anatolian Turk-ish) İstanbul 1999
TS XIII yuumlzyıldan beri Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesiyle yazılmış kitaplar-dan toplanan tanıklariyle tarama soumlzluumlğuuml 1-8 Ankara 1963-1977
TTAS Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi Ağızları Soumlzluumlğuuml (wwwtdkterimgovtrttas)
TuumlS Tuumlrkccedile Soumlzluumlk 10 baskı Ankara 2005
Tuzlacı e tuzlAcI Tuumlrkiye bitkileri soumlzluumlğuuml (A dictionary of Turk-ish plants) İstanbul 2006
Tzitzilis chr tzItzIlIS Griechische Lehnwoumlrter im Tuumlrkischen (mit besonderer Beruumlcksichtigung der anatolischen Dialekte) Wien 1987
VAI Vocabolario arabo-italiano 1-3 Roma 1966-1973
19bibliografia sitografia
Vaughan e hItzIgrAth gIlSon The Turkish grammar of Thomas Vaughan ndash Ottoman-turkish at the end of the XVIIth century according to an English ldquoTranskriptionstextrdquoWiesbaden 1987
Vig St StAchoWSkI Lexique turc dans le Vocabulaire de PF Viguier (1790) Krakoacutew 2002
VN M AdAMović lsquoVocabulario nuovorsquo mit seinem tuumlrkischen Teil in laquoRocznik Orientalistycznyraquo 38 (1976) 43-69
Weigand g WeIgAnd Bulgarisch-deutsches Woumlrterbuch unter Mit-wirkung von A Doritsch Leipzig 1943
Youssouf r youSSouf Dictionnaire portatif turc-franccedilais de la lan-gue usuelle en caractegraveres latins et turcs Constantinople 1890
21appunti linguistici
Appunti linguistici
1 ndash grAfemAtIcA
I vocaboli turchi sono trascritti dal F in caratteri latini solo tredici (i tra-ducenti dei primi lemmi italiani del Dittionario da lsquoabacorsquo a lsquoabbruciarersquo con lrsquoeccezione di lsquoabbandonarersquo) sono accompagnati anche dalla versione in caratteri arabo-ottomani La trascrizione segue fedelmente le norme ortogra-fiche italiane dellrsquoepoca ed egrave spesso foneticamente ambigua (p es per quanto riguarda il valore di ltcgt = k ʧ ltggt = g ~ ɣ ʤ ltch(h)gt = k h ltsgt = s z ltvgt = u ~ y v) A parte poche eccezioni le parole turche sono sempre accentate
Segnaliamo alcune particolaritagrave riguardo alla resa grafica di certi fonemi turchi (TN = trascrizione normalizzata delle forme del F usata nella lsquoTabella di raffrontorsquo)
ɨ Alla vocale alta centrale della lingua letteraria il F fa corrispondere vari grafemi Riteniamo possibile che essa sia mantenuta e quindi lrsquoabbiamo resa di norma come ı in TN quando appare notata come 1) ltigt 2) ltegt ltiegt tranne negli esempi in cui la palatalizzazione della consonante che precede la vocale indica unrsquoeffettiva anteriorizzazione di questrsquoultima (cfr sect 211c) 3) ltOslashgt aluer- alıver- carndaacutesc karındaş scneacute (ı)şıne Se invece il F scrive in suo luogo ltagt o ltugt siamo dellrsquoopinione che sia intervenuto un mutamento fonetico (sectsect 211b 211d)
oslash y Come di solito nei Transkriptionstexte redatti da italiani le anterio-ri arrotondate sono graficamente distinte dalle omologhe posteriori solo
22
se seguono unrsquoocclusiva velare tramite i digrafi ltiogt ltiugt ochiuacutes oumlkuumlz ghioacutel goumll ghiuneacutesc guumlneş
j La corrispondenza usuale egrave ltigt A parte casi sporadici il grafema ltjgt vie-ne adoperato dal F solo come secondo elemento del dittongo ltijgt che puograve equivalere sia a yV sia a Vy pes baijleacuterum bayıl- biȷg bıyık dijneacutec diynek (değnek) chijmaacute kıyma V anche sect 212d
ʧ Lrsquoaffricata postalveolare sorda se preceduta da a egrave talora resa curiosa-mente come ltic(c)gt bacharaiacutec bakaraccedil caiacutecc kaccedil saiacuteclar saccedillar Suppo-niamo che sia un escamotage del F per notare che la ltcgt ha valore di affricata e non di occlusiva una specie di inversione di ltcigt anche se non ci egrave chiaro percheacute lrsquoaccento venga posto su ltigt Comunque che si tratti di un fenomeno puramente grafico ci pare assodato da coppie quali ltagaacutecc ~ agaiacuteccgt
k Talora il F usa anche il singolare digrafo lthcgt specie in posizione finale asciacutehc aşık balciacutehc balccedilık bolasciacutehc bulaşık ihcsiacute ikşi ecc
g ɣ Spesso non si puograve stabilire se ltggt ltghgt indichino unrsquoocclusiva o (eventualmente) una fricativa Data tale incertezza in TN abbiamo optato per la trascrizione g generalizzata
ŋ Oltre ai consueti ltnggt ltnghgt in un paio di casi il F si serve del digrafo ltgngt igniacute iŋi (= t comune yeŋi) igneacuterum iŋ- (= t comune yeŋ-)
z La fricativa alveolare sonora egrave resa regolarmente col digrafo ltszgt (cfr nel Molino) in posizione iniziale (szabuacuten zabun szamaacuten zaman szelil zelil) e talvolta in alternativa a ltsgt e ltzgt anche allrsquointerno di parola eszaacutep azap benszeacuterum benze- masziacute mazı
Per quanto riguarda la TN oltre che degli usuali grafemi dellrsquoalfabeto turco moderno e di ŋ ci siamo valsi di auml per [aelig] e di w per lrsquoapprossimante svi-luppatasi sia dalla labiovelarizzazione di v e notata ltgugt dal Ferraguto (sect 223) sia dalla dittongazione di o (sect 212) Per lrsquoh- con puro valore grafico sect 2210
23appunti linguistici
2 ndash fonologIAfonetIcA
In questo e nei successivi paragrafi il materiale ferragutiano viene citato in TN Per i fenomeni piugrave frequenti si riportano soltanto alcuni degli esempi del corpus Il simbolo ~ introduce varianti dello stesso Ferraguto Poniamo tra parentesi il materiale morfemico aggiunto al lemma
21 Vocalismo
Per quel che concerne lrsquoarmonia vocalica che presenta le oscillazioni comuni nei Transkriptionstexte rimandiamo alla trattazione di Bombaci 212-213
211 Modificazioni del timbro
211a Innalzamento
(o gt u ouml gt uuml) Questi due passaggi fonetici diffusissimi nel turco parlato (v le nostre osservazioni in Carr 19) riguardano il corpus ferragutiano in ma-niera pressocheacute generalizzata
(a gt auml) aauml aumlrat- baumlzıryan ccedilaumlkşır ccedilaumll- ccedilaumlnak şaumlmdar şaumlyirt yarasaumln Non teniamo conto dei prestiti dallrsquoarabo dove lrsquooscillazione ae per notare [aelig] egrave comune in turco
(a gt ı) kıskınmaklık
(e gt i) cidd Ciniviz Cizayir ccediligirge ccedilik- ccediliktri digirmen dillal dirin divit gilek ikşi iski ecc
211b Abbassamento
(i gt e) ccedilekerdek devşer- eblis ekiyat et- elet- elistra etfak et(i)kat et- evtira hekmet hesan hetiyar ileman ecc
(ı gt a) aar asum(ı) ccedilarşa hanzır harsız hazmet karancauml kaskan- mahaladıs pastarma ecc
(i gt a) hazane kacircace lakardı nasar (et) nayet
24
(u gt o) bolaş bolaşık boz kalon kolauz kovat morat osta otan- oy- oyan- ozak ecc
(uuml gt ouml) oumllester- oumlzaumlngi
211c Anteriorizzazione
(ı gt i ı gt e) Gli unici casi ragionevolmente certi di questo passaggio sono quelli in cui la vocale palatalizza una consonante velare precedente (sempre che la grafia del F sia fededegna sect 222) acer (~ accediler) acer(si) ccediliskan-
211d Posteriorizzazione
(uumlouml gt u) Anche questo processo (diffuso nei dialetti anatolici e rumelici v Hars 331) si appalesa graficamente solo dopo una velare bukulmış guf-tegor- kuccediluk kukurt tukur- tukuruk Alcuni di questi casi potrebbero co-munque essere solo apparenti e celare semplici trascuratezze grafiche per kukurt cfr pes lrsquooscillazione ltcucuacutertchiucuacutertgt
211e Labializzazione
(a gt o) karonfil
(a gt u) dumag mustar muşırıp
(ı gt u) asum(ı) buccedilak ccedilubansup1 ccediluplak hadum katur komulda- (lt kumulda-) sucak
(i gt uuml) kuumlrpek
(i gt u) kumyon sutara
211f Delabializzazione
(o gt a) naut sauk
(oumluuml gt e) ccedilez- meruumlet(inden) (u gt a) mahabet
(u gt e) testersup1
(u gt ı) sıccedilış-
25appunti linguistici
(uuml gt a) yazlı
(oumluuml gt i) inkacircr islup(i) şila- tendiriz
212 Dittongazione
212 a (e gt ey iy) eygri kiyccedili Per altri esempi di questo fenomeno in turco v Carr 20 Riteniamo invece che peyriz (= t comune pehrizperhiz) presenti una pseudo-dittongazione sia sorto cioegrave da anaptissi (peheriz attestato da Arg 196) con successive assimilazione (pehiriz) e caduta di h
212b (o gt ow) dowrı (v perograve infra) owglan owglı owlancık (ma in questo caso si potrebbe leggere anche ovlancık sect 224) ownruha towbra Circa dowri non si puograve comunque escludere che tale forma derivi da un processo analogo a quello succitato per peyriz ossia doġurı (attestato da Carr 126) gt douri (cfr nello stesso F yuumln dousı = guumln doġusı) lrsquoaccentazione douacuteri rende in ogni caso impossibile la lettura dovrı
212c Un caso particolare egrave dato da tayz (= t comune toz) bisogna presup-porre che unrsquooriginaria forma dittongata towz abbia subito sia lrsquoapertura e la delabializzazione della vocale (cfr supra naut sauk sect 211f) sia la palatalizzazione dellrsquoapprossimante
212d Egrave dubbio che la grafia ltchijgt riscontrata in kıtı (prob lt ıktı) kibrit tilki indichi unrsquoeffettiva dittongazione Nellrsquoultimo caso si potrebbe even-tualmente pensare a un accusativo tilkiyi
213 Monottongazione
(ey gt e) ccedilerek(le)- Per il fenomeno v Hars 337
214 Aferesi
Abbastanza frequente anche davanti a gruppi consonantici cazet ccedilıda (= t comune accedilıkta) krar ncit- nşalla sır- sırgan slup(ine) smarla- spap sta (= t comune iştah) ste- stura şın(e) şit- Puograve darsi che questo fenomeno sia dovuto almeno in parte al tramite di parlanti arabofoni
26
215 Sincope
Egrave notevole che questo fenomeno produca piugrave volte gruppi consonantici di norma ostici alla fonotattica turca bikş (sect 229) blezik blut ccediliktri darsna davcı dekş- dellik eldven etfak etkat inccediliri kurksız meclis princcedil yaukl-
216 Anaptissi
Frequentissima cibis ccedilatıla- ccedilevere ccediluluha darıccedilın(i) fehem kapılıbaga ka-rılangıccedil katıran kısırak kıtılık koyuruk mahaladıs matamura mederes ecc
217 Prostesi
Solo due esempi erende (per il timbro vocalico e- cfr Carr 21) ileman (col der ilemanlık) Va notata lrsquoassenza di vocale prostetica davanti alle voci drsquoac-catto inizianti con s + consonante La forma uyut- (= t comune yut-) non ha chiare spiegazioni
22 Consonantismo
221 Sonorizzazionedesonorizzazione
(b gt p) apana arapa iperşim kapran sapun (alcune di queste forme sor-dizzate si riscontrano nel t dialettale v i lemmi) Il fenomeno egrave attestato anche negli arabismi maghrebini rahpa voype
(p gt b) dobuz A differenza di quanto sovente si registra in osm comune i grecismi documentati dal F mantengono la bilabiale sorda sia nei nomi comuni (piper stuumlpi) sia nei toponimi (İgripoz Kıprıs Trapulus) Cfr an-che Anapol(i) rispetto allrsquoAnabulu del Molino
(d ~ t) (ada) davşan beten dobuz haznatar katıncık katır katife mahaladıs marta ret et- talak testersup1 tegine tevter
(c gt ccedil) accediler (lt acer sect 211c)
(s gt z) furzat zerdar zuumlnbuumll
(g gt k) kacirc kacircace kaba kavka kayr kayraumlt kuumllge
(k gt g) bıyıg ccedilagır ccediligirge goumlmo guftegor sıg sıg
27appunti linguistici
222 Palatalizzazionevelarizzazione
(k gt ccedil) ccediliskan- ccediliskancı ccediluumlfli pirccedilel (v il commento a rarr pergel)V infra
(g gt c) acer acer(si) cuumlzel (~ guumlzel) enceme (~ engeme) nacaumlgan Lrsquoeffettiva realizzazione di questi due processi di palatalizzazione (cfr anche i casi segnalati a rarr doumlg- goumllge) egrave comunque sub judice poicheacute come egrave confer-mato da esempi paralleli nel testo italiano il F pare scrivere talora cg al posto di chgh
(g gt y) Frequente baumlzıryan beyen- ccediliy dey- diynek eylen- peryaumlnde şaumlyirtsup2 yad(i)yar yece yeccedilende yelimkara yendi(si) yerccedilek ecc
(ccedil gt k) bik- (~ biccedil-) forse dovuto a ipercorrezione
(y gt g) gemiş gıl gıldız gırla- gilek guumlklet- guumlreksiz Per kilik sect 2210a
223 Labiovelarizzazione
Un tratto caratteristico del turco lsquobarbarescorsquo documentato dal F egrave lrsquoabba-stanza frequente passaggio a w della v intervocalica1 seguita da a e notata come ltgugt dal gesuita messinese awa awan awara awaz ba(k)ccedil(a)wan dawar kowa kowan tawa yawaş (e derivati) Nel caso di zaumlwiya (= osm zaviye) egrave certa una mutuazione diretta dallrsquoarabo maghrebino anche in virtugrave del significato (v il commento al lemma) Bombaci 215 scrive laquoEssendo im-probabile che in codesti casi si tratti di una labiovelare bisognerebbe pensare ad un indebolimento della v verso ṷ comprensibile in territorio arabofono o piuttosto ad una bilabialeraquo Ma tale lsquoindebolimento della v verso ṷrsquo per usare le parole del Maestro egrave giagrave a nostro parere indice di un processo di labiove-larizzazione
223a Un chiaro esempio di labiovelarizzazione di unrsquoapprossimante palatale egrave dato da sowka (lt soyka)
224 Altre variazioni consonantiche
(gġ gt v) avostos ccediluumlvuumlr duumlvme yovur- Spesso tende a dileguarsi (sect 227)
(g gt h) ownruha
1 Nel Dialogo se ne riscontra un esempio anche in posizione iniziale (v rarr vaktı hoş ol- nel nostro corpus) evidentemente come fenomeno di sandhi
28
(k gt h) mahaladıs (lt makna-)
(h gt kg) guftegor (h)akt kurma (agaccedil) nacaumlgan
(h gt v) muvtac saravoş
(ŋ gt g) uumlguumlnde (~ uumluumlnde sect 227)
(ŋ gt n) benze- benz(i) bin en inccediliri sun nsura (lt soŋra) Regolarmente nei genitivi (sect 313a)
(l gt r) suumlguumlruumln (lt suumlgruumln)
(l gt n) tuzana (lt tuzna)
(n gt l) mahaladıs (v supra)
(ccedil gt ş) avariş tarşın (~ darıccedilın(ı) sect 216)
(ş gt ccedil) ccedilalgam ccedilefteli (agaccedil)
(ş gt s) Regolarmente davanti a consonante tranne poche eccezioni barıstır- baska ccedileste feriste iskil karıstır- mesk mustuluk oumllester- pestamal piskeş ecc Un caso si registra anche a fine di parola ccedilaus
225 Assimilazione
225a Regressiva
(pg gt bg) kebgir
(kt gt (t)t) vat
(kccedil gt (ccedil)ccedil) peccedile In genere la grafia del F non permette di stabilire se tale assi-milazione abbia avuto luogo cfr akccedila bakccedila bekccedili oumlkccedile tuumlfekccedili yasakccedilı
(ks gt (s)s) pesimet
(ŋs (ngs) gt nks) sanksar
(gş gt kş) bakşıla- dekş-
(mc gt nc) kuyuncı
(md gt nd) den(de) dendi
225b Progressiva
(tv gt tf) fetfauml
(sv gt sf) ruumlsfay tasfir
(zk gt zg) rızg
29appunti linguistici
226 Dissimilazione
(pm gt pn) tepine (lt tepne)
(ft gt vt) avta evtira tevter tevtiş zivt
(gd gt kd) bokday rikdan
(ŋl gt ml) guumlmli guumlmluumlmli
(n-n gt n-l) donalma
(m-n gt m-r) şaumlmdar(r-r gt n-r) mundar
(k-k gt p-k) yuumlpsek(den)
227 Caduta
(gġ gt (v) gt Oslash) aşa bir ordan duuml(v)- (~ duumlg-) olak oumlren oumlret- suuml(v)- urla- uursız uumluumlt yamala- yamur Il fenomeno puograve interessare anche la velare sorta dalla denasalizzazione di ŋ (sect 224) oar- uumluumlnde uumluumlnden Cfr douz (= doŋuz) puar (= buŋar) nel Molino e le osservazioni di Gy Hazai in Hars 358
(v gt Oslash) Il dileguo della labiodentale sonora egrave particolarmente frequente in po-sizione intervocalica se almeno una delle vocali egrave arrotondata come egrave ben attestato nei testi in trascrizione e ne riscontriamo un paio di esempi anche in posizione iniziale hem (lt vehm) usul (lt vusul)
(h gt Oslash) Fenomeno estremamente diffuso in tutte le posizioni allrsquoinizio di parola abs(a) acet akik alka amur anda arba arman ecc allrsquointerno aar aauml anatar atapot ccedilua daa kacircace kacircma kape ecc a fine parola guumlna kacirc kadauml nikacirc padişapadeşa perda saba ecc
(y gt Oslash) Frequentemente allrsquoinizio di parola aban aka alver- apış- aumlrat- elpeze engec ıgın ık- ılan ımurtaimurta ırt- igit ecc In posizione in-tervocalica il dileguo egrave attestato in velaet (~ velayet) e pressocheacute regolar-mente nei dativi apanaa buluşmaa damlaa gemia guumlme (lt guumlmmeye) kapıa keraa kocaa martaa le poche eccezioni sono Allaya (~ Allaa) avaya (ricostruito erroneamente su ava v rarr av) aynaya paaya
(t gt Oslash) hazmekacircr ras gel- tendiriz
(k gt Oslash) ccedilıda (sect 214) pezevenlik
(s gt Oslash) elistra
(r gt Oslash) ccedilikin
30
(n gt Oslash) danışma
(l gt Oslash) yaŋış
228 Epentesiepitesi
Contrariamente a quanto documentato da altri Transkriptionstexte nel corpus del F le consonanti epentetiche sono poco frequenti n in ninşan enimşeri (lt heminşeri) k in akşıla- r in ccedilarşıt rurzname varzgeccedil-Suoni nasali o vibranti riguardano anche i casi di epitesi lukuman yarasaumln zirem oumltuumlruumlr
229 Metatesi
Piuttosto frequente bakşıla- berahal bikş (lt bikiş lt beşik) eminşeri (sect 228) iperşim izma katrekakatrıka (baluk) kruşun kuumlfrez maharma mahlum (sect 2212) masalat micaz nsura (sect 224) ownruha sahba sarınccedil sılan- sılat- siha şuumlbefli teter- trup yunk (lt uyn(a)k) In casi come hamak hesan hetiyar non sappiamo se si tratti di una vera metatesi o non piuttosto dei feno-meni descritti ai sectsect 227 2210
2210 Prostesi
Con estrema frequenza il F antepone il grafema h- alle parole inizianti per vocale Come giagrave a suo tempo aveva supposto il Bombaci egrave molto probabile che ciograve costituisca solo un vezzo grafico dovuto forse in parte a una reazione ipercorrettistica alla caduta di h (sect 227)
2210a Abbiamo due esempi di y- prostetica yaklaş- (~ aklaş lt haklaş-) yengiş (v il lemma) cfranche kilik (= t comune ilik) lt yilik con susseguenti velarizzazione (sect 222) e desonorizzazione (sect 221)
2211 Aplologia
Gli esempi che ci paiono dovuti a questo fenomeno sono iptidan skacirct şila- uslık yecek
31appunti linguistici
2212 Resa dellrsquolsquoayn
Come egrave diffuso nel turco popolare il F testimonia diversi esempi di Lautsub-stitution dellrsquoocclusiva glottidale araba sia con h kıtha lahl mahlum (lt malsquomul) mısırahmısrha sia con vocale muucize nece (v il lemma) niamet
3 ndash morfologIA
31 Nome
311 Aggiunta di materiale morfemico
311a Molti lemmi appaiono registrati non al caso assoluto ma col suffisso possessivo di terza persona acersi adı artanı asılı asumı beli benzi borcı boynu burnu ciddi ccedilevermesi guumlmli ilmi islupi kuumlyuuml meski owglı ecc
311b Per quanto riguarda gli altri morfemi sono attestati alcuni esempi di errata aggiunta del locativo dende (dato come lemma = t comune dem) ahir-da (rarr ahir) yerde (rarr baluk) uno anche di dativo absa Nel caso di papa(y)ı (rarr Rim papa) egrave presumibile che la parola sia posta allrsquoaccusativo (v perograve il commento al lemma)
312 Ipercorrettismo
Abbastanza frequente egrave il fenomeno inverso di quello illustrato precedente-mente cioegrave la caduta ipercorrettistica della vocale finale scambiata per un morfo grammaticale ag bileg celal dir furgat karş kaşak konş kur orat tecirip terez testersup2 toumluumlb
313 Suffissi di caso
313a Il genitivo che ha sempre vocalismo labiale giagrave presenta costante-mente la nasale develarizzata sia nei sostantivi (agaccedilleruumln Allaun geminuumln padişanun) sia nei pronomi (bunun senuumln olnununun [= onun] sezuumln) Si noti come diversamente che per Alla(h) il F usi per padişa(h) il suff post-vocalico -nun
32
313b Lrsquoaccusativo ha attestazioni limitate e abbastanza curiosamente due di queste riguardano sintagmi in cui lrsquooggetto egrave indefinito (başı kaldır- uumlmuumlri yeccedilin- [= oumlmuumlr geccedilir-]) mentre in altri casi lrsquooggetto definito egrave privo di mar-ca (p es suumlzuumlm [= soumlzuumlm] doumlnduumlr-)
313c Lrsquouso dei casi locali risulta sufficientemente corretto a differenza p es di quanto si riscontra nel Carradori Abbiamo notato un solo esempio di locativo al posto del dativo absda ko- (e si noti che la forma absa egrave data come lemma sect 311b) nel caso di baş uumlstuumlnde (per il regolare uumlstuumlne) non si puograve escludere che si tratti di una var parlataPer la caduta di y nel suff dativale -yA v sect 227
314 Suffissi possessivi
In generale i suffissi possessivi appaiono morfologicamente corretti Solo per il Px di 3deg singolare segnaliamo un paio di casi di doppio suffisso furnusı (prob costruito dal F su furnu dato come lemma) dişisi (sect 412a)
314a Nel belirtili tamlama il secondo elemento si presenta spesso non-marcato come egrave ben documentato in osmanlı ada davşan agaz ot balmum besleme kızowglan ccedilukur yer digirmen taş domuz yaġ fildiş guumll macun guumll su nasar et şarap bok topot ecc cosigrave pure tutti i sintagmi formati con agaccedil (alma a armut a ccedilam a ecc) e con baluk (ılan b katrekakatrıka b kefal b ecc) Per i casi di inversione sintattica sect 412a
314b Troviamo due esempi di mancanza di marcatura possessiva anche nel-la lsquobaşıbozuk constructionrsquo (secondo la definizione di Lewis 255) baş buumlyuumlk lsquosuperborsquo goumlz accedilık lsquodiligentersquo di contro ai regolari başı devletli başı pek beli bukulmış kel başı (per lrsquoinversione sect 412b)
315 Suffissi di derivazione
Come egrave usuale in turco i derivati sono formati soprattutto col morfo polifun-zionale +lIklUk lrsquoaggettivale +lI gli agentivi +CI -IcI il diminutivo +CIk il caritivo +sIz Si noti che tutti questi suffissi hanno costantemente il vocali-smo non-labiale con la sola eccezione di +lIklUk che presenta qualche caso di vocalismo labiale kuşluk mustuluk otuluk
315a Si riscontrano tre occorrenze del suff +CAsInA (nel F sempre +ccedile-sine) usato per formare derivati denominali corrispondenti ad avverbi italiani (Deny 646 Lewis 195) arabccedilesine sertccedilesine yawaşccedilesine
33appunti linguistici
315b Fra il materiale ferragutiano egrave inoltre di notevole interesse la voce dukundı (= dokundı) lsquoscoglio nel marersquo che non puograve essere altro che un der in -DI (per lrsquoaspetto morfologico v Korkmaz 172 per ulteriori esempi v Carr 29) del verbo dokun- lsquourtarersquo Lrsquoimmagine sottesa egrave lsquoqualcosa contro cui va a urtare la naversquo
32 Verbo
321 Tempi e modi
3211 AoristoCome forma-base del verbo in corrispondenza dellrsquoinfinito italiano il F dagrave la prima (o terza nei casi di verbo impersonale) persona dellrsquoaoristo (cfr Argenti e Carradori) In linea generale queste forme aoristali dagravenno lrsquoimpressione di sufficiente correttezza grammaticale contrariamente p es a quanto si puograve no-tare nel Carradori Egrave pure attestato un negativo di 1ordf persona tutmam (rarr soumlz) che rimarchevolmente presenta giagrave la forma del turco moderno in luogo dellrsquoosm classico -mazımNella fraseologia troviamo inoltre due forme di 2deg persona gidersen stersen questo morfema desinenziale -sen egrave comune in ant osm (Deny 386 Carr 31)
3212 Passato definito (Belirligoumlruumllen geccedilmiş zaman)Due occorrenze una di 1degsingolare dolaştum lrsquoaltra di 1deg plurale smarladık
3213 Passato indefinito (Belirsizduyulan geccedilmiş zaman)
a) Un bellrsquoesempio ci sembra quello dato da cinden vurulmışum lsquospiritarsirsquo propr lsquo(pare che) io sia stato colpito da un ǧinnrsquo (il sintagma non risulta attestato da altre fonti a nostra conoscenza)
b) Troviamo anche un caso di aggiunta della copula al suff -mIş il che provoca la scomparsa della modalitagrave inferenziale şitilmaumlmişduumlr (= işitilmemiştir) perograve il F dagrave questa forma come equivalente a un semplice participio (rarr işitil-)
3214 ImperativoAttestate solo forme del verbo olmak gafil olma (negativo 2deg persona) ossun (= olsun) (3deg persona)
34
3215 Condizionale (Dilek-şart kipi)Lrsquounica occorrenza egrave olursa (rarr kim nice)
3216 InfinitoA differenza di altri Transkriptionstexte il dizionario del F egrave molto parco nella registrazione di forme infinitivali aksırmak lsquosternutorsquo es[ne]mek lsquobadi-gliorsquo altrimenti solo in qualche combinazione sintagmatica buluşmaa git- demek ste- guumlme (sect 227) ko-
3217 Participio presente artan(ı) (sostantivato) come elemento di sintagmi akan (su) (dil) ccedilaumllan (buġazına) ccedilalışaumln (şevk) veren (tincerauml) yapan
3218 Participio passatoDopo lrsquoaoristo egrave la forma verbale piugrave frequentemente lemmatizzata dal Ferra-guto Il vocalismo del suff -mIş non egrave mai labializzato Il suo sign egrave sempre passivo (tranne per okumış) anche se spesso nei verbi attivi manca lrsquoinfisso di passivazione
3219 Participio aoristosatılır (usato in modo solecistico rarr baluk) le altre occorrenze sono al nega-tivo accedilmaz suumlylemez uumllmez (= oumllmez)
32110 Participio futuroalacak (rarr şişe) konacak (yer) olmayacak sostantivato in (diş) ayıtlıyacak
32111 Participio personale (-DIk-DUk sıfat-fiili)sevdiġi (dato come lemma) oldu(ġu)m nel sintagma katır oldum (= kadir olduġum) kadar
32112 Gerundi (Zarf-fiiller)
a) -(y)A uumlze (= t comune yuumlze)b) -(y)ArAk uumlzerek (= t comune yuumlzerek)c) -(y)Ip asılıp dolaşıp durmayıpd) -(y)IncA doyıncaumle) -(i)ken sıccedilrarken
35appunti linguistici
322 Diatesi
3221 Passivo
a Piugrave volte un verbo morfologicamente passivo viene (erroneamente) dato dal F come traducente di un verbo italiano attivo cfr accedilıl- (rarr yuumlrek) ccedileccediliklen- sulan- tutkallan- tuzlan-
b In qualche caso si nota lrsquoestensione arbitraria dellrsquoinfisso passivante batıl- buumlyuumll- eril- şaşılmış
3222 Causativo
a Lrsquoinfisso causativo dei verbi con vocalismo labiale egrave regolarmente -DUr- mentre quello dei verbi con vocalismo non-labiale appare -Der- con le ec-cezioni di bildir- otandır- (= utandır-) Non egrave facile stabilire se tale grafia rifletta sempre la forma causativa ottomana -DAr- (Korkmaz 561-62) o se invece (come supponiamo) a volte sia una resa di -Dır- Notevoli le forme şaster- (prob -tır-) (= t comune şaşır-) yuumlstuumlr- (= t comune goumlster-)
b Con le basi verbali che lo richiedono egrave correttamente usato lrsquoinfisso -t- (per un suo impiego erroneo rarr geydir-geyduumlr- nel caso degli aoristi di rarr barıştır- karıştır- non si puograve escludere una mera aplografia lt-teacuterumgt per lt-tereacuterumgt) Talora esso egrave aggiunto in modo ridondante altunlaumlt- bilet- boyat- yuumlklet-
Morfologicamente molto dubbi sono inoltre dirit- gebet-
323 Verbum substantivum
a La prima persona ha una sola occorenza susızım
b La copula di 3deg persona egrave piuttosto frequente e ha sempre vocalismo labia-le accedilıkdur ademduumlr azdur belliduumlr blutlıdur ccedilokdur ccediloktandur dolıdur ecc
36
4 ndash SIntASSI
41 Inversione del normale ordine regressivo
411 Sintagmi non-possessivi
411a Sintagma nominaleay tamam milk ccedilok
411b Sintagma verbaleAllaha smarladık seni in- aşaa ne kadar istersen bu nested[en] yuumlz- deri Puograve darsi che questi esempi dipendano almeno in parte dalla devrik cuumlmle tipica del parlato (Lewis 238-41)
412 Sintagma possessivo
a Lrsquoinversione degli elementi del tamlama fa sigrave che la marcatura possessiva si sposti erroneamente dal determinato (tamlanan) al determinante (tamlayan) at kerası (= kira atı) et dişisi (= diş eti) hendek suyı (= su hendeġi) saccedil karısı (= karı saccedilı) yol suyı (= su yolı) Cfr esempi del tutto analoghi in Carr 35-36 (e si noti che il testo carradoriano proviene presumibilmente da fonti egiziane anchrsquoesso quindi da zona arabofona)
b Abbiamo riscontrato un caso di inversione anche nella lsquobaşıbozuk con-structionrsquo (ma qui la marcatura possessiva resta corretta) kel başı
42 Costruzioni alla persiana
Nei sintagmi che in osm lett hanno per connettore lrsquoezafat persiano questrsquoul-timo egrave mantenuto dal F in un solo esempio yevimişek(duumlr) altrove esso cade regolarmente ayvan natık ayvan gayr natık Kuds mobarek ulet (vlet) zina za(v)uk safa In un paio di casi si registra pure unrsquointeressante turchizzazione sin-tattica con ordine regressivo degli elementi Magrep Trapulus Şam Trapulus
37appunti linguistici
5 ndash leSSIco
Diamo lrsquoelenco delle voci del Dittionario di cui abbiamo trovato riscontro nelle fonti dialettali turche (comprese anche le semplici varianti della forma letteraria) e di quelle mutuate direttamente dallrsquoarabo maghrebino o da lingue europee
a) Dialettalismi aar adaş (cfr il sign) akpak alka algit- anatar apana ar-man asta avostos ayvan ccedilalgam ccedilarşıt ccedilerek ccedilikin diynek dugun du-guş duguş- gemri iccedil kapran karagan kırt kırt kıyat kuvalan- mantaka meneverek mundar nayet () olak ovarda perin ruumlzger sapun suumltlaş telli hare tendiriz tulum uccediluruk (yer) urla- uumlr- yani yaşıl kuşak yelim-kara yovur-
b) Arabismi orali (maghrebini) barra berda beynet- carafa (baluk) karakol karamanol et- () kaytun mahalle matar mersinmerzin (baluk) min bat nece rahpa riyat(a) () santarbarta satur (segnalato come lsquoaraborsquo anche dal F ed egrave lrsquounico caso) şuhudşuumlhud tunina voype zaumlwiya Per le ca-ratteristiche fonetiche prob fanno parte di questa categoria anche darsna ganima gurfa kaba matamura muna nşalla spaulu um(m)et
c) Grecismi afendi alay anatar atapot avostos avlu ccedilingane () diynek () durrakı elistra fuccedilı goumlmo guumlren halatalat katrekakatrıka (baluk) kefal kestene kiler kirez klisiya kumyon kuumlfrez laana magaze man-tar meneverek mermer mersin muşmula omuz () orat orfana organ paccedilarız peryande-dauml pesimet piper poyraspoyraz rum sandal skara skelauml skemele spinaka stakos stuumlpi suumlnger temel uumlrekauml varilvarıl vol-tasup1 yalı Per altre parole di origine greca egrave presumibile un tramite arabo o persiano flaska () furn(u) kilit musikimuziki simit
d) Italianismi barccedila bast(i)yun berber buffin dimen festa fiska (ccedilal-) fur-gat furtuna kaliyota kamara kapitan (başa) makaruna manga maryol misket pala papa salata salpa (et-) sardinasardinya (baluk) stiva tapa () tenta trinketa vardiya voltasup2 (ccedilal-)
e) Slavismi fitoz () şapka vera yonak ()
f) Iberismi aşılı milyer
g) Magiarismi macar şayka
39tabella di raffronto tra le formehellip
Non registriamo le forme che si differenziano da quelle letterarie solo per h- grafica (sect 2210) Abbiamo inserito nellrsquoelenco contrassegnandole con lrsquoasterisco le voci che hanno materiale morfemico aggiunto solo se presentano ulteriori differenze formali
aar ahır
aauml aha
aban yaban
absa habs
aceraccediler agır
acersi agrı
acet hacet
accedilan haccedilan
accedilımaz -dan accedilmaz -dan
ada davşan adatavşanı
afendi efendi
ag agu
agaz aġız
agaz ot aġız otu aka yaka
akik hakik
aklaş- haklaş-
akşıla- aşıla-
akt aht
alat halat
alayık halayık
aldacı aldayıcı
alka halka
alver- yalvar-
amaylık hamaylı
amur hamur
Anapol(i) Anabulu
anatar -cı anahtar -cı
anda handa
andan handan
apana abhane
apış- yapış-
arapa -cı araba -cı
arba harba
Tabella di raffronto tra le forme del Ferraguto e quelle del turco(-ottomano) letterario
40
aumlrat- -cı yarat- -ıcı
arman harman
asıl (et- ol-) hasıl (et- ol-)
asta -lık hasta -lık
asumı hısım
aşa aşaġa
atapot ahtapotıhtapot
atriccediluumln hatrı iccediluumln
auccedil havuccedil
avariş havaric
avıcı avcı
avla- havla-
avostos aġostos
avta hafta
awa hava
awan havan
awara avare
awaz avaz
ayran hayran
ayvan hayvan
azır -la- hazır -la-
babuccedil papucpabuc
bakaraccedil bakraccedil
ba(k)ccedila baġccedilabahccedile
ba(k)ccedil(a)wan baġccedilavan
bakşıla- baġışla-
balmum balmumı
barıstır- barıştır-
baska -ce başka -ca
batul batıl
baumlzıryan -lık bazırgacircn -lık
berahal beherhal
besile- -me besle- -me
beten beden
beyen- begen-
beynet- beyn-
bezuumlm bizuumlm
bıyıg bıyık
bik- biccedil-
bikş beşik
bileg bilegi
bir ordan bir oġurdan
blezik bilezik
blut -len- -lı bulut -lan- -lı
bokday bogday
bolanık bulanık
bolaş- bulaş-
bolaşık bulaşık
borcılı borclı
boz buz
bozol- bozul-
bugaz -la- boġaz -la-
buccedilak bıccedilak
bugu -le- boumlgiboumlguuml -le-
bukulmış buumlkuumllmiş
bu yuumln buguumln
buumlcek boumlcek
buumlluumlk boumlluumlk
buumlylesine boumlylesine
cazet icazet
celasın cılasın
cibis cibs
ciddi cedd
Cinuviz Ceneviz
Cizayir Cezayir
cuap cevap
cuma cemaat
cuumlmert -lik coumlmert -lik
cuumlzel -lik guumlzel -lik
ccedilagır ccedilakır
ccedilalgam şalgam
41tabella di raffronto tra le formehellip
ccedilarşa ccedilarşı
ccedilarşıt ccedilaşıt
ccedilatıla(t)- ccedilatla(t)-
ccedilaumlkşır ccedilakşır
ccedilaumll- ccedilal-
ccedilaumlnak ccedilanak
ccedilefteli (agaccedil) şefteli (aġaccedil)
ccedilekerdek ccedilekirdek
ccedilerek ccedileyrek
ccedilerekle- ccedileyrekle-
ccedileste ccedileşte
ccedileşimet ccedileşme
ccedilever- ccedilevir-
ccedilevere ccedilevre
ccedilevermesi ccedilevirme
ccedileyne- ccediliyne-
ccedilez- ccediloumlz-
ccedilıda accedilıkta
ccediliġ ccediliy
ccediligirge ccedilekirge
ccedilik- ccedilek-
ccedilikil- ccedilekil-
ccedilikin ccedilirkin
ccedilikinlik ccedilirkinlik
ccedilikş- ccedilekiş-
ccediliktri ccedilektiri
ccediliskan- kıskan-
ccediliskancı kıskanccedil
ccediloviccediloumlvi ccedilivi
ccedilua ccediluha
ccedilual ccediluval
ccedilualdız ccediluvaldız
ccedilubansup1 ccedilıban
ccedilubansup2 ccediloban
ccediluluha ccedilulha
ccediluplak ccedilıplak
ccediluumlfli kuumlfluuml
ccediluumlmlek ccediloumlmlek
ccediluumlvuumlr ccediloumlguumlr
daa daha
dalap et- talep et-
danışma danışman
darıccedilını tarccedilın
darsna tersane
daul davul
davcı davacı
davşan tavşan
dawar davar
dekş- degiş-
dekster- degiştir-
deli kan delikanlı
dellik delilik
dende dem
dendi de imdi
devit divit
devşer- devşir-
dey- deg-
digirmen -ci degirmen -ci
dillal tellaldellal
dimen duumlmen
dir deri
dirin derin
dirit- dirilt-
divit devit
diyne- diŋle-
diynek deg(e)nek
dobuz topuz
donalma donanma
dowrı (et-) dogrı (et-)
dowrılık dogrılık
doumlrtıncıdortıncı doumlrduumlncuumldoumlrdinci
doumlşet- duumlşet-
duar duvar
42
dugan doġan
dugun duumlguumln
duguş doumlguumlş
duguş- doumlguumlş-
dukan- dokan-
dumag damak
duumlg-duuml(v)- doumlg-
duumlk- doumlk-
duumlken duumlkacircn
duumlkuumll- doumlkuumll-
duumln- doumln-
duumlnduumlr- doumlnduumlr-
duumlşet- doumlşet-
duumlvmesup1 duumlgme
duumlvmesup2 duumlguumlm
eblis iblis
ekim hekim
ekiyat et- hikacircyet et-
ela ehl
eldven eldiven
elistra silistra
elpeze yelpaze
endek hendek
engec yengec
engemeenceme hengacircme
enimşeri hemşeri
ep hep
er her
erende rende
etfak (et- ol-) ittifak (et- ol-)
et(i)kat et- itikat et-
etkatsız itikatsız
evilkinden ev(v)elden
evtira iftira
ezdra ejderha
fehem fehm
ferecauml ferace
feriste ferişte
fetfauml fetva
furgat fırkata
furn(u) furun
furtuna fırtına
furzat fursat
galof gılaf
ganima ganimet
gemiş yemiş
geter- getuumlr-
gıl yıl
gıldız -lı yıldız -lı
gırla- ırla-gilek yelek
goumlmo koumlmi
guftegor koumlftehor
guumlccedil goumlccedil
guumlccedil- goumlccedil-
guumlk goumlk
guumlklet- yuumlklet-
guumlluuml[k] goumlluumlk
guumlm- goumlm-
guumlmlek goumlmlek
guumlmli goumlŋuumll
guumlmluumlmli goumlŋuumllluuml
guumlna guumlnah
guumlnaker guumlnahkacircr
guumlr- goumlr-
guumlreksiz yuumlreksiz
guumlz goumlz
guumlz yaşı goumlz yaşı
guumlzet- goumlzet-
guumlzlik goumlzluumlk
43tabella di raffronto tra le formehellip
hadum (et-) hadım (et-)
hamak ahmak
hanzır hınzır
harsız -lık hırsız -lık
havan ellik havan eli
hazane hazine
hazmet (et-) hızmet (et-)
hazmekacircr hızmetkacircr
haznatar haznedar
hekmet hikmet
hem vehm
hesan ihsan
hetiyar ihtiyar
hinduba hindiba
hormet hurmet
ıgın yıgın
ık- -ıl- yık- -ıl-
ıkıcı yıkıcı
ılan yılan
ılan baluk yılan b
ımurtaimurta yumurta
ınccedilikirikenccedili- ınccedilkirik
ırt- yırt-
iccedil hiccedil
igit yigit
Igripoz Eġriboz
ikşi -lik ekşi -lik
ileman -lık liman -lık
inatıcı inatccedilı
iŋ- yeŋ-
inccediliri yeŋiccedileri
ingliz ingiliz
iŋi yeŋi
inkacircr hunkacircrhuumlnkacircr
iperşimipirşim ibrişim
iptidan iptidadan
isab et- hisab et-
isar hisar
iski (ol-) eski (ol-)
iskil -li -len- işkil -li -len-
islupi uumlslup
işek eşek
işek arısı eşek arısı
iyle- eyle-
iyne iġne
izma (et-) imza (et-)
kacirc gacirch
kacircace gacirchice
kacircat kıyat kacircġit
kaba gabe
kadauml kadeh
kalon kalınkalun
kacircma kemha
kape kahpe
kapılıbaġa kaplıbaġa
kapitan başa kaptanpaşa
kapran -lık kabran -lık
karancauml karınca
karılangıc kırlangıccedil
karıster- karıştır-
karonfil karanfil
kasabanauml kasabhane
kaskan- kıskan-
kaş- kaşı-
kaşak kaşagı
katalan- katlan-
katıncık kadıncık
katır kadır
katıran katran
katife kadife
katreka-ıka baluk kadırga b
44
katur -cı katır -cı
kavka (et-) kavga (et-)
ka(v)ul et- kavl et- kayr gayr
kayraumlt -li gayret -li
kebgir kepgir
kele kehle
kemence kemanccedilekemance
kera -ci kira -ci
keremilla kerem eyle
kestenkeler kertenkeler
Kıprıs Kıbrıs
kısırak kısrak
kıskınmaklık kıskanmaklık
kıtha kıta
kıtı ıkd
kıtılık kıtlık
kız owglan kız oġlan
kilik ilik
kiyccedili keccedili
klisiya kilise
koffa kuumlffe
kolauz kulavuz
komulda(n)- kımılda(n)-
konş konşu
konuklı (et-) konuklık (et-)
kovat kuvvet
kowa kova
kowan kovan
koyuruk kuyruk
kozı kuzı
krar et- ikrar et-
kruşun -la- kurşun -la-
kuccediluk kuumlccediluumlk
kudoş -lık kodoş -lık
Kuds mobarek Kuds-i muumlbarek
kuk- kok-
kukurt kuumlkuumlrt
kukusı koku
kulay -ına kolay -ına
kum kom
kumyon kimyon
kur kuru
kurk- kork-
kurksız korkusız
kurkut- korkut-
kurma (agaccedil) hurma (aġacı)
kuvalak kovalak
kuvalan- kovalan-
kuyuncı kuyumcı
kuumlfrez koumlrfez
kuumlk koumlk
kuumllge goumllge
kuumlmuumlr koumlmuumlr
kuumlpek koumlpek
kuumlpre koumlpri
kuumlr (et- ol-) koumlr (et- ol-)
kuumlrpek kirpik
kuumlstek -le- koumlstek -le-
kuumlyuuml koumly
laana lahana
lahl lal
lakardı (et-) lakırdı (et-)
lukuman lokma
Magrep MaġrebMaġrib
Magrep Trapulus Tırabolos-i ġarb
mahabet (et-) muhabbet (et-)
mahaladıs taş mıknatıs t
maharma mahrama
ma(h)na bahane
makaruna makarna
mahlum mamul
45tabella di raffronto tra le formehellip
marta marda
masalat (et-) maslahat (et-)
matamura matmuumlret
mbare bari
mbarek muumlbarek
mecilis meclis
mederes medrese
melehem melhem
meneverek menevrek
meruumletinden muumlruuml(vv)et
meski meşk
mevulut mevlut
meyana -cı meyhane -ci
mısırah mısrha mısra
micaz mizac
miktup mektup
morat murad
mukayer mukarrer
muna muuml(uuml)net
mundar (et-) murdar (et-)
musabet (et-) musahabet (et-)
mustar mastar
mustuluk muştuluk
musuluk musluk
muşırıp maşrık
mutubak mutfak
muucize mucize
muvtac muhtac
muumlrikep muumlrekkep
muumlrikep baluk muumlrekkep b
muumlsuumllman muumlsluumlman
muumlzever muumlzevir
nacaumlgan nagehan
nasar et nasır eti
naut nohut
nayet niyet
nemert -lik namerd -lik
niamet nimet
nikacirc nikacirch
ncit- incit-
ninşan nişan
nsura soŋra
nşalla inşallah
nuumlbet -ci noumlbet -ccedili
oar- oŋar-
okum (et-) hukmhuumlk(uuml)m (et-)
olak oġlak
oların onlarıŋ
olnun onuŋ
onut- unut-
orat (et-) horata (et-)
oratacı horatacı
osta usta
oş (et-) hoş (et-)
otan- -dır- utan- -dır-
otuluk otluk
ovarda hovarda
owglan oġlan
owglı oġul
owlancık oġlancık
ownruha oŋurga
oy- uy-
oyan -sız uyan -sız
oyan- -dır- uyan- -dır-
oyu- uyu-
oyuku uyku
ozak uzak
ozan- uzan-
ozat- uzat-
ozun uzun oumllester- uumlleştir-
46
oumlren- oumlġren-
oumlret- oumlgret-
oumlte yuumln oumlte guumln
oumltuumlruumlr oumltuumlruuml
oumlzaumlngi uumlzengi
paa -lı paha -lı
paccedilavur paccedilavra
padişapadeşa padişah
pastarma pastırma
peccedile pekccedile
peket- pekit-
perda et- perdah et-
peryaumlnde-dauml pergende
pesimet peksimet
peşembe perşembe
peyriz pehrizperhiz
pestamal peştemal
peşembe perşembe
pezevenlik pezevenklik
pincerauml pencere
piper biber
pirccedilel pergel
piskeş peşkeş
pişer- pişir-
piyner peyner
princcedil pirinccedil
rahbi rabbi
rain rehin
ras gel- rast gel-
rat rad
raya reaya
rayet (et-) riayet (et-)
renccediliper -lik renccedilper -lik
ret et- redd et-
rızg rızk
rik rig
rikdan rigdan
Ruma Roma Rum Rim
Ruma papayı Rim papa
rurzname ruzname
ruzger ruzgacircr
ruumlsfay ruumlsvay
saan sehni sahan
sabı sahib
saba sahba sabah
salkam salkım
sanksar saŋsar
sapun sabun
saramusak sarmısak
saravoş -lık sarhoş -luk
sarınccedil sarnıccedil
satiyan sahtiyan
sauk (et- ol-) so(v)uk (et- ol-)
sauklık so(v)ukluk
seelce sehelce
segil siġil
sencir zincir
seni sini
serenk sireng
sezuumln sizuumlŋ
sıccedilış- succedilı-
sıg sıg sık sık
sılan- ıslan-
sılat- ıslat-
sır- ısır-
sırgan ısırgan
sigirt- seġirt-
siha (et-) siyah (et-)
sirccedile serccedile
siyir et- sey(i)r et-
Skanderiya İskenderiye
47tabella di raffronto tra le formehellip
skara ıskara
skacirct (et-) şikacircyat (et-)
skacirctla- şikacircyatla-
skelauml iskele
skembe işkembe
skemele iskemle
skence (et-) işkence (et-)
slupine uumlslup
smarla- ısmarla-
sowka soyka
spailik sipahilik
spap esvabespab
spat et- ispat et-
spaulu ıspavlı
spinaka ıspanak
sta iştah
stakos ıstakos
Stambol İstanbul
ste- iste-
stiva istif
stura ustura
stuumlpi uumlstuumlbi
sucak sıcak
suf sof
sufita softa
sufra sofra
sugan soġan
suk- sok-
sulak solak
sun soŋ
sur- sor-
sutara -lı -sız sitara -lı -sız
suyun- soyun-
suumlguumlruumln suumlgluumln
suumlk- soumlk-
suumltlaş suumltluumlsuumldluuml aş
suuml(v)- soumlg-
suumlyle- -mez soumlyle- -mez
suumlyleş- soumlyleş-
suumlyuumlnduumlr- soumlyuumlnduumlr-
suumlz soumlz
şahad -lık şahid -lik
Şam Trapulus Tırabolos-i şam
şarat şeriat
şaskın şaşkın
şastır- şaşır-
şaumlmdar şamdan
şaumlyirtsup1 şair
şaumlyirtsup2 şagirdşakirt
şeher -li şehir -li
şeid şehid
şıne ışın
şiker şeker
şikil şekil
şila- şoumllelen-
simden gerek şimden geruuml
şit- şitil- işit- işitil-
şuumlbe şuumlbhe
şuumlbefli şuumlbheli
talak dalak
tamakacircr -lık tamahkacircr -lık
Taŋarı Taŋrı
tarnak tırnak
tarşın tarccedilın
tasfir tasvir
tata bit tahtabit
tatılı (et-) tatlı (et-)
tauk kuş ta(v)us
tawa tava
tayz toz
tecirip (et-) tecribe (et-)
tegine dikine
48
tembi (et-) tembih (et-)
tena -ce tenha -ce
tendiriz -lik tenduumlruumlst -luumlk
tepesi tepsi
tepine tepme
terez terazi
tesbi (agaccedil) tesbih (aġacı)
testersup1 destur
testersup2 testere
teter- titre-
teteriş titreyiş
tevter defter
tevtiş et- teftiş et-
tezgacircr tezgacirch
tincerauml tencere
tokumak tokmak
topot top otu
towbra torba
toumluumlb et- toumlvbe et-
trup turp
tukur- tuumlkuumlr-
tukuruk tuumlkuumlruumlk
tututur- tuttur-
tuzana tuzla
uculı uclı
udun -cı odun -cı
ulefeuumllefe ulufe
ulet (vlet) zina veled-i zina
um(m)et umumiyet
umuşak -lık yumuşak -lık
undan ondan
unkacircruumlnkacircr hunkacircrhuumlnkacircr
urla- oġurla-
usul vusul
uyna- oyna-
uynu oyun
uyut- yut-
uursız oġursız
uzur (et-) huzur (et-)
uumlduumlnccedil ver- oumlduumlnccedil ver-
uumlfuumlr- oumlfuumlr-
uumlgey oumlgey
uumlge(y)ik oumlge(y)ik
uumlguumlnde uumluumlnde oumlŋuumlnde
uuml(k)ccedile oumlkccedile
uumlke -len- -li oumlke -len- -li
uumlksiz oumlksuumlz
uumlksuumlruumlk oumlksuumlruumlk
uumll- oumll-
uumllmez oumllmez
uumllccedil- oumllccedil-
uumllccedilek oumllccedilek
uumllduumlr- oumllduumlr-
uumllisi oumlli
uumlmuumlr oumlmuumlr
uumlp- oumlp-
uumlr- oumlr-
uumlrdek oumlrdek
uumlrekauml oumlreke
uumlrt- oumlrt-
uumlruumlmce oumlruumlmcek
uumlt oumld
uumltuumlş oumltuumlş
uumluumlnden oumlŋuumlnden
uumluumlt (ver-) oumlguumlt (ver-)
uumlyle oumlyle
uumlz- yuumlz-sup1
vatı vak(i)t
vela(y)et vilayet
verane virane
vezine vezne
49tabella di raffronto tra le formehellip
yad(i)yar yadigacircr
yaklaş- haklaş-
yalınuz yalnız
yamala- yaġmala-
yamur yaġmur
yaŋış yaŋlış
yani (et-) yahni (et-)
yaran yarın
yarasaumln yarasa
yaşıl yeşil
yaukl-yakul- ya(v)ukul-
yawaş (et-) yavaş (et-)
yawaşlan- yavaşlan-
yawaşlık yavaşlık
yazlı yuumlzluuml
yece gece
yecek yeyecek
yeccedilende geccedilende
yelimkara gelimkara (t dial)yendi(si) gendi(si)
yerccedilek gerccedilek
yerek gerek
yevim-i şek yevm-i şek
yit yigit
yolar yular
yonus baluk yonos b
yorol- yorul-
yova yuva
yovur- yoġur-
yunk oynak
yuumlbek goumlbek
yuumlc guumlc
yuumlguumls goumlguumls
yuumln guumln
yuumlnduumlr- goumlnduumlr-
yuumlnduumlz guumlnduumlz
yuumlpsek yuumlksek
yuumlstuumlr- goumlster-
yuumlvde goumlvde
zamet zahmet
zanat -ccedilı zanaat -ccedilı
za(v)uk safa zevk-u safa
zayt yag zeyt yaġı
zeer -le- zehir -le-
zerdar serdar
ziameti zeamet
zirem zira
zirre zerre
zivt -le- zift -le-
zuumlmuumlruumlt taş zuumlmruumlt t
zuumlnbuumll suumlmbuumll
Corpus lessicale turco
52
A
abhane (apanaacute) lsquochiauica di bruttezzarsquo (68v) abhaneye git- (apanaa ghideacuterum) lsquoandar del corporsquo (61r) bull Osm lsquolatrinarsquo (Men 17) Per la forma del F cfr apane lsquonecessariorsquo (VN 61) t dial apana lsquoapteshane helacircrsquo (DS 283)
acep (ageacutep) lsquomarauigliarsquo (97r)acep ol- (ageacutep holuacuterum) lsquoammirarersquo (61r) lsquomarauigliarsirsquo (97r) bull Cfr acap et-
(agiap ederum) lsquoammirare maruigliarsirsquo (Carr 48)acı (agiacute) lsquoamarorsquo (60v) rarr suacı ol- (agiacute holuacuterum) lsquoamareggiarersquo (60v)acılık (agiliacutec) lsquoamarezzarsquo (60v)accedil- (acciaacuterum) lsquoaprirersquo (62r) lsquodiscoprirersquo (74r) lsquomanifestare palesarersquo (97r)
lsquoscoprire scouerchiarersquo (110r) rarr fal accedil- goumlz yuumlrekaccedilmaz ko- (accimaacutes coacuterum) lsquodissimularersquo (74r) bull Osm lsquoidrsquo (Men 65)accedilmazdan (accimasdaacuten) lsquodi nascostorsquo (73v) lsquodissimulatamentersquo (74r) lsquoin se-
cretorsquo (94r) bull Osm lsquosenza scuoprirsi senza far finta di nientersquo (Men 65)accedilık rarr goumlzaccedilıkta (cidaacute) lsquoal serenorsquo (60v) bull Tml lsquooutdoors in the open airrsquo (Redhsup2 7) sectsect
214 227accedilıl- (accilaacuterum) lsquoaprirsirsquo (62r)accedillık accedillıġum var (acciliacutegum vaacuter) lsquohauer famersquo (92r) accedillıktan oumll- (accilictaacuten
vluacuterum) lsquomorirsi di famersquo (98v)ad (adiacute) lsquofama nomersquo (76v) rarr ccedilek-ada (adaacute) lsquoisolarsquo (94v) rarr Kıbrıs adası Malta adası Rodos adasıada tavşanı (adaacute dausciaacuten) lsquoconiglio animalersquo (70v) bull Tml adatavşanı lsquoEu-
ropean rabbit cony Oryctolagus cuniculusrsquo (Redhsup2 12) In Men 107 tro-viamo la forma diminutiva ada tavşancıġı
adam adem (adeacutem) lsquohuomorsquo (92r) eyi ademduumlr (eacutei adeacutemdur) lsquoegrave buono huo-morsquo (75v) rarr aġır fitoz horatacı kadir pek şevkli
53corpus lessicale turco
adaş (adaacutesc) lsquocompagnorsquo (70r) bull Osm tml lsquonamesakersquo (Redhsup2 12) t dial lsquodost arkadaşrsquo (DS 64)
adet (adeacutet) lsquocostume usanzarsquo (71v) lsquosolitorsquo (112r)af et- (af edeacuterum) lsquoperdonarersquo (103v)af(i)yun (afiuacuten) rsquoapio herbarsquo (62r) bull La forma afiyun egrave data da Men 326
Il F ha palesemente confuso i termini italiani ap(p)io lsquosedanorsquo e op(p)io forse avragrave chiesto a un informatore laquoCome si dice apioraquo e costui avragrave capito opio
aġ (aacuteg) lsquorete da cacciarsquo (107v)aġa (agaacute) lsquocapitanorsquo (67r) rarr hisar yeniccedileriaġaccedil (agaacutecc) lsquoalberorsquo (59v) uzun aġaccedil (osuacuten agaacutecc) lsquoperticarsquo (103v) rarr alma a
armut a ccedilam a erik a hurma a goumllge incir a kavun a koz a mersin a pelit a sakız a servi a şefteli a tesbih a uumlvez a zeytun aġacı
agıl (aghiacutel) lsquomandra ouilersquo (96v)aġır (ageacuter) lsquograue pesantersquo (91r) aġir adam (agheacuter adaacutem) lsquocostante huomo
fermorsquo (70v) aġır guumln (agheacuter iuacuten) lsquogiorno di festarsquo (90r) aġır iş (aceacuter iacutesc) lsquoimportante cosarsquo (93r) aġır yuumlk (agheacuter iuacuteg) lsquopesantersquo [manca la traduzione di yuumlk] (104r) bull sectsect 221 222 Per il sintagma con guumln cfr aġır guumln lsquogior-no festivorsquo (Dede Korkut 331) lsquofestarsquo (aghir ghiun Mol 145) v anche rarr yoz guumln
agır- (aghereacuterum) lsquoragliare proprio dellrsquoasinorsquo (107r) bull Osm agırmakaŋırmak lsquoragghiarersquo (Men 302)
aġız (agaacutes) lsquoboccarsquo (65r) aġzına ko- (agasinaacute coacuterum) lsquoimboccarersquo (92v) bull Cfr aġaz (aghaz) lsquoboccarsquo (Carr 51) t dial ağaz lsquoağızrsquo (DS 85)
aġız otı (agaacutes oacutet) lsquopoluerino poluere minutarsquo (105r) bull Osm lsquopoluere finissimarsquo (Men 303)
aġla- (aglaacuterum) lsquopiangerersquo (104r)aġostos ayı (auostoacutes aacutei) lsquoagosto il mesersquo (59r) bull T dial avostos (Sym GL 173)
avustos avustoz lsquoağustosrsquo (TTAS)agrı (agersiacute) lsquodoglia dolorersquo baş agrısı (baacutesc agersiacute) lsquodoglia di testarsquo diş
agrısı (diacutesc agersiacute) lsquodoglia di dentirsquo karın agrısı (carn agersiacute) lsquodoglia di ventrersquo (74v) rarr inceagrı bull Cfr agırsı (aghersi) lsquodolore duolo extrinsecorsquo (Arg 28) sectsect 222 311a
agrı- (agreacuterum) lsquodolersirsquo (74v)agu (aacuteg) lsquotossicorsquo (115v) bull sect 312aha (aeacute) lsquoecco aduerbiorsquo (75v) bull Osm t dial lsquoiştersquo (TS 62 DS 121)ahccedilıaşccedilı (acciacute1) lsquocuocorsquo (72r) bull Cfr osm t dial asccedilı lsquochuoco quocorsquo (astci
astcj Arg 37) lsquoaşccedilırsquo (DS 341)ahccedilılıkaşccedilılık et- (acciliacutec2 edeacuterum) lsquofar il cuocorsquo (72r) bull Osm aşccedilılık etmek
(ascilik etmek) lsquocucinarersquo (Pianz 42)
1 Sopra la prima c egrave tracciata una s2 Sopra la prima c egrave tracciata una s
54
ahırsup1ahir (ahhiacuter) lsquofinersquo (77v) ahırahir yok (achhirda ioacutec) lsquosenza finersquo (111r) bull Il suff locativo del sintagma citato egrave certo aggiunto per errore sect 311b
ahırsup2 (aaacuter) lsquostallarsquo (113v) bull Cfr t dial ağar lsquoahırrsquo (DS 81)ahmak (hamaacutec) lsquoignorantersquo (92v) lsquorozzorsquo (108v) bull Osm tml lsquomatto balordo
sciocco poltrone pazzo goffo ignorantersquo (Men 87) sect 229ahmaklık (hamaacutecliacutec) lsquoignoranzarsquo (92v)aht (haacutect) lsquopromessarsquo (106r) bull sect 224aht et- (haacutect edeacuterum) lsquoprometterersquo (106r)ahtapot (attaacutepoacutet) lsquopolpo pescersquo (105r) bull Abbiamo posto come lemma la forma
moderna del termine Quella del F egrave la piugrave antica registrazione lessicogra-fica di questo grecismo precedendo lrsquoohtaput (ıhtaput) baloġı (ochtaput baloghi) attestato da Carr 260 Manca in Molino e Meninski Nelle fonti letterarie ottomane la voce egrave documentata dal XVI sec (TETTL 2 346)
ak (ac) lsquobiancorsquo (65r)ak- (accaacuterum) lsquoscorrere scolarersquo (110r) rarr suakccedila (acciaacute) lsquodanarorsquo (72v) rarr bas- bull La grafia del F egrave ambigua e potrebbe
denotare anche una forma assimilata accedilccedila (cfr Arg 26) sect 225aakıl (achiacutel [acliacute (97v)]) lsquoceruellorsquo (68v) lsquoingegnorsquo (94r) lsquola mentersquo (97v) lsquosenno
prudenzarsquo (110v) aklıma (aclimaacute) lsquoa giuditio miorsquo (59r) bull La versione turca di questrsquoultimo sintagma dovrebbe correttamente suonare aklıma goumlre
akıllı (achilliacute) lsquoaccorto giuditiosorsquo (57v) lsquoingegnosorsquo (94r) lsquoprudentersquo (106r)akılsız (achiacutel siacutes) lsquoimprudentersquo (93r)aklık (acliacutec) lsquobianchezzarsquo (65r) akpak (acpaacutec) lsquosemplicersquo (110v) bull T dial lsquobembeyaz tertemizrsquo (DS 136) Per il
sign dato dal F cfr rarr paklıkaksa- (acsaacuterum) lsquozoppicarersquo (118v)aksır- (acsireacuterum) lsquosternutarersquo (113v)aksırmak (acsirmaacutec) lsquosternutorsquo (113v)akşam (acsciaacutem) lsquonottersquo (100r) akşama karşı (acsciamaacute caacutersc) lsquoal tardirsquo (60v)
rarr dekakşam ol- (acsciaacutem holuacuter) lsquoannottarsi farsi nottersquo (61v)al- (aleacuterum) lsquoleuar pigliarersquo (95v) rarr baş borc al- destur al- haber al- hı-
sab al- kan al- koumlpuumlk al- şişe tecribealay (alaacutei) lsquomostra di soldatirsquo (99r) lsquoordinanza di soldatirsquo (101r)alccedilak (alciaacutec) lsquobassorsquo (64v) alccedilaktan (alciacdaacuten) lsquoda bassorsquo (72v)alda- (aldaacuterum) lsquofrodare ingatildenarersquo (79r) lsquogabbarersquo (79v)aldayıcı (aldagiacute) lsquogabbatorersquo (79v) lsquoingannatorersquo (94r) bull Le forme ottomane al-
trove attestate sono aldayıcı aldat(ı)cı aldadıcı aldaccedilı (StS HWb 21 Carr 56)
alemsup1 (aleacutem [alemiacute (104v)]) lsquocreaturarsquo (71v) lsquopopalo [= popolo] ognrsquouno che ha lrsquoesserersquo (105r)
alemsup2 (aleacutem) lsquoinsegnia bandierarsquo (94r) lsquostendardorsquo (113v)alet (alaacutet) lsquoinstrumento meccanicorsquo (94v)
55corpus lessicale turco
alev (aleacuteu) lsquofiamma di fuocorsquo (77v)algit- (alghideacuterum) lsquomenar cotildedur uiarsquo (97v) bull T dial lsquoiletmek goumltuumlrmek alıp
gitmekrsquo (DS 211) Per unrsquoattestazione in un testo turco in trascrizione del lsquo500 cfr beni Istanbol algittme lsquoa condurmi a Costantinopolirsquo (VN 64) Per lrsquoaspetto morfologico v Deny 518 Korkmaz 831
alıccedil (aliacutecc) lsquoazzaroli fruttirsquo (63v) bull Tml lsquoazarole Mediterranean medlar Cra-taegus azarolusrsquo (Redhsup2 36)
alıko- (alicoacuterum) lsquolasciarersquo (95r) lsquoritenerersquo (108r)alın (aliacuten) lsquofrontersquo (79r)alıver- (aluereacuterum) lsquoottenerersquo (101r) bull Osm lsquoto take procure or buy a thing
without difficulty or delayrsquo (Redhsup1 192) lsquoprendere ad imprestitorsquo (Pianz 38)
alkış (alchiacutesc) lsquoorationersquo (101r) lsquoprieghirsquo (105v) lsquoringratiamentorsquo (108r) bull Osm lsquomedih sitayiş duarsquo (TS 106)
alkış et- (alchiacutesc edeacuterum) lsquoringratiarersquo (108r)Allah (allaacute) lsquoIdiorsquo (92v) rarr hatır ısmarla- ikrar et- şuumlkuumlr yardumalma (almaacute) lsquomela pomorsquo (97v)alma aġacı (almaacute agaacutecc) lsquopomo alberorsquo (105r)alt altundan (altundaacuten) lsquoda sottorsquo (72v) altuna (altunaacute) lsquosottorsquo rarr yeraltıncı (altingiacute) lsquosesto numerorsquo (111r)altun (altuacuten) lsquooro metallo finiss(im)orsquo (101r) rarr yuumlzuumlkaltunla(t)- (altunleteacuterum) lsquodorare far drsquoororsquo (75r) lsquoindorarersquo (93v) bull sect 3222balum satum (aluacutem satuacutem) lsquotrafico mercantiarsquo (116r) bull Osm alım satım lsquoalış-
veriş ticaretrsquo (TS 104) Men 398 registra il sintagma alum satum resmialum satum et- (aluacutem satuacutem edeacuterum) lsquotraficare far mercatildetiarsquo (116r) bull Osm
alım satım etmek lsquoalışveriş yapmakrsquo (TS 105)aman (amaacuten [hamaacuten (95v)) lsquofidanza sicurtagraversquo (77v) lsquolega treguarsquo (95v) aman
kacircġıt iste- (hamaacuten3 chiaacutet steacuterum) lsquodomandar saluo condottorsquo (74v)amanet (hamaneacutet) lsquodepositorsquo amanete ko- (hamaneacutet coacuterum) lsquodepositarersquo (73r)
bull Per il sintagma cfr amanet komak (amanet comach) lsquodepositare diposi-tarersquo (Masc 37 39) Piugrave corretto ci pare il dato amanete komak registrato da Mol 115 120
ambar (ambaacuter) lsquosentina del vascellorsquo (111r)amca (amgiaacute) lsquoauo tiorsquo (63v)aŋ (aacuteng) lsquogiuntura di mẽbrirsquo (90r) bull Osm lsquogiunturarsquo (Men 344)aŋ- (angaacuterum) lsquoricordarsirsquo (107v)ana (anaacute) lsquomadrersquo (96v) rarr buumlyuumlk ana oumlgey anaAnabulu (anaacutepol4) lsquoNapoli citagrave famosiss(im)arsquo (99v) bull La forma data come
lemma egrave quella del Molino (266) laquoDie im 17 J[ahr]h[undert] guumlltigen
3 La h iniziale egrave stata aggiunta in un secondo tempo4 Dato che la parola egrave oscurata da una macchia non si riesce a leggere se dopo la l ci sia o no
una i Nel Dialogo dello stesso F sono attestati sia Anapol sia Anapoli (Bombaci 223)
56
Formen sind durch die Kontamination mit Anadolu ldquoAnatolienrdquo entstan-denraquo (StM GEN 110)
anahtaacuter (anataacuter) lsquochiauersquo (68v) bull T dial anacirctar lsquoanahtarrsquo (DS 249)anahtarcı (anatargiacute) lsquochiauetteierorsquo [= chi fabbrica chiavi] (68v)ancak (angiaacutec) lsquoapenarsquo (61v)and (aacutend) lsquogiuramentorsquo (90v) lsquospergiurorsquo5 (113r)and iccedil- (andiccieacuterum) lsquogiurarersquo (90v)aŋla- (anglaacuterum) lsquointendere capirersquo (94v) lsquosentire percepirersquo (111r)aŋlat- (anglateacuterum) lsquodar ad intenderersquo (111r)apaccedilık (ap acciacutech aacutep acciacutec) lsquoalla scopertarsquo (60r) lsquoin palesersquo (94r)ara- (araacuterum) lsquocercarersquo (68v) dil ara- (diacutel araacuterum) lsquoesaminarersquo (76r) bull Il sin-
tagma con dil non ci egrave noto da altre fontiarab arap (areacutep araacuteb) lsquomoro nationersquo (98v)arabcesine (arabciesineacute) rsquomorescarsquo [recte lsquoalla morescarsquo] (98v) bull sect 315aaraba (arapaacute) lsquocarrozzarsquo (67v) lsquorotarsquo (108v) bull Il sign di lsquoruotarsquo puograve essere do -
vuto a un calco semantico sullrsquoar lsquoaǧalaʰ lsquoruota carro veicolo vetturarsquo (VAI 892) sect 221
arabacı (arapagiacute) lsquocarrozzierersquo (67v)arap rarr arabarasına (arasinaacute) lsquointorno al cantorsquo (94v)arı (ariacute) lsquoape che fa il mielersquo (61v) rarr eşekarısıarık (arriacutec) lsquomagrorsquo (96v)arıklan- (ariclaneacuterum) lsquosmagrirsirsquo (111v)arma[ġan] (arma[]) lsquopresente donorsquo (105v)armut (armuacutet) lsquopero fruttorsquo (103v)armut aġacı (armuacutet agaacutecc) lsquopero alberorsquo (103v)arpa (arpaacute) lsquoorzo biadarsquo (101r)arslan (arslaacuten) lsquoleone animal ferocersquo (95v)art ardunda (ardundaacute) lsquoa dietrorsquo (58r) ardundan (ardundaacuten) lsquoda dietrorsquo (72v)
arduna git- (ardunaacute ghideacuterum) lsquosequitarersquo (110r)art- (artaacuterum) lsquoaccrescerersquo (57v) lsquosouerchiarersquo (112r)artan (artaniacute) lsquoauanzo il restorsquo (63v) bull sect 311aarz et- (aacuters edeacuterum) lsquoauisare fare a saperersquo (63v)as- (assaacuterum) lsquoappicarersquo (62r)asıl (assiliacute) lsquocagione causarsquo (66r) bull sect 311aasıl- (assileacuterum) lsquoappicarsirsquo (62r) asılıp dur- (assiliacutep duruacuterum) lsquopenderersquo (102v)asma (asmaacute) lsquopergolarsquo (103v)astar (astaacuter) lsquoin forrarsquo [= fodera] (94r)astarla- (astarlaacuterum) lsquoinforrrarersquo [= foderare] (94r)aşaġa aşaġa doġrı (asciaacute douacuteri) lsquoallrsquoingiuacutersquo (60r) aşaġadan (asciadaacuten) lsquoda sotto
da giugraversquo (72v) rarr in-
5 Evidentemente un deverbale da spergiurare lsquogiurare con forzarsquo
57corpus lessicale turco
aşccedilı aşccedilılık et- rarr ahccedilı ahccedilılık et-aşık (asciacutehc asciacutech) lsquoamantersquo (60v) lsquoinnamoratorsquo (94r)aşık ol- (asciacutech holuacuterum) lsquoinnamorarsirsquo (94r)aşıla- (acscilaacuterum) lsquoinsertarersquo (94r) bull sect 228aşılıdeg (asciliacute) lsquoscudo monetarsquo (110v) bull La voce senza altre attestazioni note
non puograve che essere come giagrave aveva supposto Bombaci 229 un prestito dallo sp excelente lsquomoneda antigua de oro equivalente a una doblarsquo (Moliner 1 1248) attraverso una serie di processi fonetici ben individuabili (apocope passaggio [ks] gt [ʃ] apertura del timbro della prima vocale e chiusura di quello delle altre)
aşır- (asciereacuterum) lsquotralasciarersquo (116r) bull Osm aşırmakaşurmak lsquoto convey away to escape an evil to steal to plunder to smugglersquo (Redhsup1 124)
at (aacutet) lsquocauallorsquo (68r) rarr kira kiracıat- (attaacuterum) lsquogettare lanciarersquo (90r) lsquogittarersquo (90v) rarr topat sal- (at salaacuterum) lsquoassalire assaltarersquo (63r) lsquodar assaltorsquo (73r) bull Osm lsquoat suumlr-
mek at suumlrerek huumlcum etmekrsquo (TS 279)ata atalar (attalaacuter) lsquoantecessori trapassatirsquo (61v)ateş (ateacutesc) lsquofocorsquo (78r)atlas (atlaacutes) lsquodemasco di setarsquo (73r)atlı (atliacute) lsquocaualierorsquo (68r) rarr mahalleav (au6) lsquocaccia drsquoanimalirsquo ava git- (auaiaacute ghideacuterum) lsquoandar a cacciarsquo (66r) bull Il
dativo del sintagma egrave rifatto erronemente su ava (v la nota)avare (agụaṛaacute) lsquovacanza cessatione drsquoalcun esercitiorsquo (117r) bull Osm tml lsquoidle
out of workrsquo (Redhsup1 233)avaz (aguaacutes) lsquotonorsquo (112r)avcı (auigiacute) lsquocacciatorersquo (66r) bull Cfr avıcı (auiggi) lsquochacciatore uccellatorersquo
(Arg 38) Si veda inoltre lrsquoantico turchismo albanese ltauigijgt (la trascri-zione in grafia moderna sarebbe avixhi) lsquocacciatorersquo (Dizzionario Italia-no amp Albanese per Alfabeto manoscritto del 1710 conservato nella Badia Greca di Grottaferrata cortese segnalazione del dott Gjorgji Bufli) Per i riflessi della voce turca in francese italiano e altre lingue v Schweickard Osm 231
avla-rarr baluk avla-avlu (auluacute) lsquocortilersquo (71r) lsquoporticorsquo (105r)avret (aureacutet7) lsquodonnarsquo (74v)ay (aiacute aacutei) lsquolunarsquo (96r) lsquomesersquo (98r) ay tamam (aacutei tamaacutem) lsquoluna quintadecimarsquo
[= plenilunio] (96r) her ay (eacuter aacutei) lsquoogni mesersquo (100v) ol aydan (ol aidaacuten) lsquoda quel mesersquo (72v) rarr aġostos tutul- bull sect 411a
ayak (aiaacutec) lsquogambarsquo (79v) lsquopasso mesura di piedirsquo (102v) lsquopiedersquo (104v)ayart- (aiarteacuterum) lsquoleuar di piede inuitiarersquo [= viziare] (95v)
6 Prima era scritto auaacute poi la lettera finale egrave stata cancellata7 Corr in luogo di auraacutet
58
aydınlık (aidinliacutec) lsquolucersquo (96r) goumlzuumln aydınlık olsun (ghiusũ aidinliacutec ossuacuten) lsquoalla buonrsquohora congratula(zio)nersquo (59v) bull Per il sintagma cfr tml goumlzuumln aydın olsun lsquocongratulationsrsquo (SS)
ayır- (aireacuterum) lsquodiuiderersquo (74v)ayıtla- (aitlaacuterum) lsquoscieglierersquo (110r) rarr diş ayıtl[ıya]cakaylak (ailaacutec) lsquosenza merceacute gratisrsquo (111r) bull Osm lsquootiosus gratuitus otiosus
gratis in vanumrsquo (Men 604)ayna (ainaacute) lsquospecchiorsquo aynaya bak- (ainaiaacute baccaacuterum) lsquospecchiarsirsquo (112v)ayrıl- (hairileacuterum) lsquodisiungerersquo (74r) lsquoeleggerersquo (75r) lsquosepararersquo (111r) bull I si-
gnificati del F corrispondono piuttosto al causativo ayrıltmak lsquoseligere se-cernere separarersquo (Men 591)
ayrılmış (hairilmiacutesc) lsquoseparatorsquo (111r)ayu (aiuacute) lsquoorso animale crudeliss(im)orsquo (101r)ayva (aiuaacute) lsquocotogno fruttorsquo (71v)az azdur (aacutesdur) lsquoegrave pocorsquo (76r) rarr zamanaz- (asaacuterum) lsquoalterarsirsquo (60v)azadlı (asatliacute) lsquofranco liberorsquo (78v) bull Osm lsquolibero franco uscito di schiauitugrave
fatto libero licentiatorsquo (Men 157)azadlık (asatliacutec) lsquofranchezza libertagraversquo (78v)azap (eszaacutep) lsquocalamitagrave penuriarsquo (66r) lsquopenarsquo (103r) lsquotrauagliorsquo (116r) azap
ccedilek- (eszaacutep cicheacuterum) lsquopatir penarsquo (103r)azarla- (asarlaacuterum) lsquoriprenderersquo (108r)azdır- (asdereacuterum) lsquoincitare al malersquo (93v) lsquostizzare cioegrave inasprirersquo (113v)
59corpus lessicale turco
B
baba (babaacute) lsquopadrersquo (101v) rarr oumlgey bbaccedil (baacutecc) lsquogabbellarsquo (79v)baġsup1 (baacuteg) lsquofasciettorsquo (76v)baġsup2 (baacuteg) lsquopergolarsquo (103v) lsquovignarsquo (117v) lsquovite drsquouuarsquo (118r)baġccedila (bacciaacute) lsquogiardinorsquo (90r) bull La forma posta come lemma egrave quella di Men
671 (che corrisponde alla fonte persiana) Il dato del F si puograve leggere bakccedila o ba(ccedil)ccedila sect 225a
baġccedilavan (bacciaguaacuten8 bacuaacuten) lsquogiardinierorsquo (90r) bull Per lrsquoambiguitagrave grafica v lemma precedente
baġişla- (bacscilaacuterum) lsquoappresentarersquo [= offrire] (62r) succedil baġışla- (suacutecc bac- scilaacuterum) lsquoperdonarersquo (103v) bull Cfr bahşişla- (bachscisclarum) lsquodedicare donarersquo (Carr 72) Per il sintagma cfr tml succedilunu bağışlamak lsquoto pardonrsquo (Redhsup2 786)
baġla- (baglaacuterum) lsquoannodare ligarersquo (61v) lsquoattaccarersquo (63r) lsquolegarersquo (95v)bahadır (bahadiacuter) lsquocoraggiosorsquo (71r) lsquogenerosorsquo (90r) bahadır yigit (bahadiacuter it)
lsquohuomo ualorosorsquo (92r)bahadırlık (bahadirliacutec) lsquoazione coraggiosarsquo (71r) lsquofatto generosorsquo (77r) lsquogene-
rositagraversquo (90r)bahane (mahnaacute [manaacute (110v)]) lsquoscusarsquo (110v) lsquostratagemmarsquo (114r) bahane
bul- (mahnaacute buluacuterum) lsquoscusarsirsquo (110v) bull Cfr mahana (machana) lsquoscusarsquo (Arg 164) mahane lsquoidrsquo (Mol 390) t dial mahana lsquo(ileri suumlruumllen) soumlzde neden bahanersquo (DS 3105 4583)
bak- (baccaacuterum) lsquoguardarersquo (91r) vederersquo (117r) rarr aynabakır (baccheacuter) lsquorame metallorsquo (107r)bakış (bacchiacutesc) lsquoguardaturarsquo (91v)bakla (baclaacute) lsquofaua legumersquo (77r)
8 Corr in luogo di bacciagiacute
60
bakraccedil (baccharaiacutec9) lsquococcoma da scaldar acquarsquo (69v) bull Cfr bakaraccedilbakıraccedil (bacharac) lsquosechiarsquo (Carr 72)
bal (baacutel) lsquomielersquo (98r)balaban (balabaacuten) lsquobrauo poterosorsquo (65v) bull Osm t dial lsquogrande e grossorsquo
(Men 870-71) lsquoyiğit yakışıklırsquo (DS 496)balccedilık (balciacutech balciacutehc) lsquocreta fangorsquo (71v) lsquoletamersquo (95v)baldız (baldiacutes) lsquocognata dotildenarsquo (69v)balgam (balgaacutem) lsquofleumme escrementirsquo (78r)balmumı (balmuacutem baacutel muacutem) lsquocandela di cerarsquo (67r) lsquocerarsquo (68v) lsquotorciarsquo (115v)
bull La forma balmum egrave attestata pure da Hars 205 e Pianz 48balta (baltagrave) lsquoascione da tagliar legnjrsquo (63r)baluk (baluacutec) lsquopescersquo baluk satılır yer (baluacutec satileacuter ierdeacute) lsquopescaria doue si
uẽde [scil il pesce]rsquo (104r) rarr kadırga b kefal b mersinmerzin b muuml-rekkep b sardina b tunina b yılan b yunus b bull Nel sintagma il locativo egrave ovviamente erroneo (sect 311b) inoltre la forma participiale corretta do-vrebbe essere satılan
baluk avla- (baluacutec aulaacuterum) lsquopescarersquo (104r)balukccedilık (balucgiacutec) lsquopescitello piccolorsquo (104r)barccedila (baacutercia) lsquonauersquo (99v) bull Osm lsquobarca nauersquo (Men 757) lt ant venz barza
lsquobarca da carico da guerra e da piratirsquo (LF 98 alla cui documentazione vanno aggiunti non solo il dato del F ma anche il barccedila (barcia) lsquonauersquo di VN 62)
bardak (bardaacutec) lsquobocalersquo (65r) rarr zeyt yaġıbarış- (bariscieacuterum) lsquoaccordarsi far il pattorsquo (57v) lsquopacificarsirsquo (101v)barışık (barisciacutech) lsquopacersquo (101v) lsquopartito pattorsquo (102v)barıştır- (baristeacuterum) lsquopacificar altrorsquo (101v) bull sect 3222bbari (mbaacutere) lsquoalmeno al mancorsquo (60v) bull La forma del F egrave forse dovuta a con-
taminazione con mbarek (rarr mubarek su)barradeg (barragrave) lsquobanditorersquo (64r) bull Ar dial (Maghreb) barrāḥ lsquocrieur publicrsquo
(Dozy 1 66 Beaussier 42)barradeg et- (barragrave [barrhaacute (106r)] edeacuterum) lsquobandire publicarersquo (64r) lsquodiuolgarersquo
(74v) lsquofar bandorsquo (76v) lsquopromulgarersquo (106r)bas- (bassaacuterum) lsquoassalire assaltarersquo (63r) lsquodar assaltorsquo (73r) lsquocalpestrarersquo (66v)
lsquoinuestire proprio drsquoesercitirsquo (94v) lsquostamparersquo (113v) akccedila bas- (acciaacute bassaacuterum) lsquobatter monetarsquo (64v)
basma (basmaacute) lsquostamparsquo (113v)bast(i)yun (bastiuacuten) lsquobastionersquo (64v) bull Per altre attestazioni di questo italiani-
smo v Pianz 49baş (baacutesc) lsquocapo testarsquo (67r) başı buumlyuumlk (baacutesc buiuacutec) lsquosuperborsquo (114r) baş
uumlstuumlnde (= uumlstuumlne) (baacutesc ustundeacute) lsquovolentierersquo (118r) başı pek (basciacute peacutec) lsquopertinac[e]rsquo (104r) baştanevvel baştan (bascdaacuten [73r] euueacutel bascdaacuten [72v])
9 Bombaci 214 legge baccharaacutec
61corpus lessicale turco
lsquoda principiorsquo (72v 73r) baştan al- (bascdaacuten aleacuterum) lsquodisconsigliarersquo (74r) rarr agrı bogday devletli haznadar başı kaldır- kel bull sectsect 313c 314b
baş boġ (baacutesc boacuteg) lsquocapo di squadrarsquo (67r) lsquorettore gouernatorersquo (107v) lsquocapo di alquante personersquo (115r) bull Osm lsquocapo di squadra christiana capitano guidarsquo (Men 657)
başar- (basciaraacuterum) lsquocondur a fine alcuna impresarsquo (70r) lsquoriuscire alcun ne-gotiorsquo (108v)
başka (baschaacute) lsquoparticolarersquo (102r)başkace (baschagieacute) lsquoparticolarmentersquo (102r)başla- (bascilaacuterum) lsquocominciarersquo (69v) lsquoincominciarersquo (93v)bat- (battaacuterum) lsquoaffondarersquo (58v) bull Sospettiamo che il F abbia dato al verbo un
errato sign attivo cfr rarr bat(ıl)-batı rarr guumln batısıbatıl yere (batuacutel iereacute) lsquoin uano in darnorsquo (94v) bull Cfr osm tml boş yere lsquoin vainrsquo
(Redhsup2 138) Nel dato del F il primo elemento del sintagma egrave sostituito da batul = batılbattal lsquofalsus vanus inanisrsquo (Men 666)
bat(ıl)- (battileacuterum) lsquoaffondarsirsquo (58v) bull sect 3221bbattal et- (battaledeacuterum) lsquotralasciarersquo (116r) bull Osm lsquoannullare cassare render
inutilersquo (Men 841) Cfr rarr batıl yerebayat (baiaacutet) lsquoduro non frescorsquo (75r)bayıl- (baijleacuterum) lsquostramortirsirsquo (114r)bazırgacircn (bezeriaacuten) lsquomercantersquo (97v) bull Cfr baumlzaryaumln lsquomercantersquo (bezarien
Lupis 1b) lsquomerchadantersquo (bezariem ITS 237)bazırgacircnlık (bezerianliacutec) lsquomercantiarsquo (97v) lsquotraficorsquo (116r)bazırgacircnlık et- (bezerianliacutec edeacuterum) lsquotraficare far mercantiarsquo (116r)beden (beteacuten) lsquomergolersquo [= merli delle mura] (97v)begen- (beieneacuterum) lsquoaggradire piacerersquo (59r)beherhal (berahagravel) lsquoad ogni modorsquo (58r) lsquoin ogni modorsquo (94r) bull Osm lsquoin ogni
modo ad ogni modo come si siarsquo (Men 957) La forma del F dipende dalla metatesi be(h)rehal sect 229
bekccedili (beccgiacute [becciacute (111r)]) lsquoguardianorsquo (91v) lsquosentinella guardiarsquo (111r)bekle- (beccleacuterum) lsquoguardare far guardiarsquo (91r) lsquovegliarersquo (117r)bel (beliacute) lsquofianchirsquo (77v) lsquoreni parte della schienarsquo (107v) rarr buumlkuumllmiş bull
sect 311abela (belaacute) lsquodisaggiorsquo (73v) lsquorouinarsquo (108v) bela ccedilek- (belaacute cicheacuterum) lsquopatirersquo
(102v) bull Per il sintagma cfr tml belasını ccedilekmek lsquoto suffer (for some deed)rsquo (Redhsup2 109)
belki (beacutelchi) lsquoforsersquo (78v)belli belliduumlr (belliacutedur) lsquoegrave manifestorsquo (75v)ben (beacuten) lsquoiorsquo ben genduumlm (beacuten ienduacutem) lsquoio stessorsquo (92v) benden (bendeacuten)
lsquoda parte miarsquo (72v)benuumlm rarr hatır pay yan
62
beŋz (benziacute) lsquoeffigiersquo (75v) bull Osm lsquocera aria di volto sembianzarsquo (Men 863) sect 311a
beŋze- (benszeacuterum) lsquoassomigliarersquo (63r) lsquorassomigliarersquo (108r) lsquosomigliarersquo (111v)
berber (berbeacuter) lsquobarbierorsquo (64v)berdadeg (beacuterda) lsquocauallo da somarsquo (68r) bull Cfr ar alg bardal lsquomauvais cheval
rossersquo bardan lsquoharidelle cheval qui nrsquoa pas de sangrsquo (Beaussier 44) = ar lett birdawn lsquocavallo di razza inferiore ronzino cavallo da soma da trainorsquo (VAI 66) Circa la d del F va detto che in molte varietagrave parlate dellrsquoarabo egrave comune la sostituzione delle interdentali con le rispettive dento-alveo- lari cfr laquodans la prononciation usuelle ce son (scil d) se confond geacute-neacuteralement avec celui de draquo (Beaussier 361 in riferimento allrsquoalgerino-tunisino) Nellrsquoosm lett questo arabismo egrave attestato come birzevn lsquoa com-mon work-horse not of Arabian bloodrsquo (Redhsup1 355)
beri rarr ccedilokberk (baacuterc10) lsquolamporsquo (95r)besbelli besbelliduumlr (besbelliacutedur) lsquoaperto manifestorsquo (62r)besle- (besleacuterum [bessileacuterum (69r 100r)]) lsquoalleuarersquo (60r) lsquocibare nutrirersquo
(69r) lsquonodrirersquo (100r)besleme besleme kız (bessilemeacute chiacutes) lsquofigliola adottiuarsquo besleme oġlan (bes-
silemeacute ouglaacuten) lsquofigliolo adottiuorsquo (77v) bull I sintagmi dati dal F non paiono segnalati da altre fonti
beslenmiş (beslenmiacutesc) lsquoalleuatorsquo (60r)beş (beacutesc) lsquocinquersquo (69r)beş yuumlz (beacutesc iuacutes) lsquocinquecentorsquo (69r)beşer beşer (bescieacuter bescieacuter) lsquoa cinque a cinquersquo (69r)beşik (biacutecsc) lsquocuna culla di batildebinirsquo (72r) bull sect 229beşinci (bescscingiacute) lsquoquintorsquo (106v) rarr on beşincibeyit (beiacutet) lsquodistico di uersirsquo (74v) lsquosentenza dettorsquo (110v)beyn- beynuumlmuumlzde (beinetmusdeacute) lsquotra di noirsquo beynuumlnuumlzde (beinetnisdeacute) lsquotra
di uoirsquo (116r) bull Le varr date dal F sono costruite sulla base araba parlata baumlynat- (cfr p es baynātkum lsquoentre vousrsquo Beaussier 96)
bez (beacutes) lsquopanno di linorsquo (102r) lsquotela di linorsquo (115r)bez- (beszeacuterum [bezeacuterum (93v)]) lsquoaffannarsi fastidirsirsquo (58v) lsquoinfastidirsirsquo
(93v)bezdir- (besdereacuterum) lsquoesasperare sdegnarersquo (76r) lsquoinfastidirersquo (93v) lsquopertur-
barersquo (104r)bezdirmiş (besdermiacutesc) lsquoesasperatorsquo (76r)bıccedilak (bucciaacutec) lsquocoltellorsquo (69v) bull Cfr buccedilak (buciak) lsquoidrsquo (Mol 97)bıccedilakccedilı (bucciacgiacute) lsquocoltellarorsquo (69v)bırak- (braccaacuterum) lsquobuttar uiarsquo (66r) lsquogittarersquo (90v)
10 Corr in luogo di scimscieacutec
63corpus lessicale turco
bıyık (biȷg) lsquomostacciorsquo (99r)biber (pipeacuter) lsquopepe aromatorsquo (103r) bull La forma del F denota ancora la con-
servazione delle bilabiali sorde conformemente alla fonte greca pipeacuteribiccedil- (biccieacuterum [bicchieacuterum (111r)] lsquometere il grano etcrsquo (98r) lsquoserrare cotilde la
serrarsquo [= segare] (111r) bull La var bik- del F egrave dovuta prob a ipercorrettismobiccedilici (biccigiacute) lsquometitorersquo (98r)bil- (bileacuterum) lsquoconoscerersquo (71r) lsquosaperersquo (109v)bildir- (bildireacuterum) lsquoragguagliarersquo (107r) lsquoreuelarersquo (107v) rarr sipahilikbildircin (bildirgiacuten) lsquoquaglia vgellorsquo (106v)bile (bileacute) lsquogiontamente insiemersquo (90r)bilegi (bileacuteg) lsquopietra drsquoammolarersquo [= cote] (104v) bull Osm bilegi (bileghi) lsquoruo-
tarsquo (Arg 53)bileguuml lsquocote pietra da affilarersquo (Men 1004) sect 312bile(t)- (bileteacuterum) lsquoammolarersquo [= affilare] (104v) bull sect 3222bbilezik (blesiacutec) lsquomanettersquo (97r)bilmiş ol- (bilmiacutesc holuacuterum) lsquoaccorgersirsquo (57v) bull Osm lsquoaduertiscorsquo (bilmisci-
olurum Arg 53)biŋ (biacuten) lsquomille numerorsquo (98r) rarr on biŋbin- (bineacuterum) lsquocaualcarersquo (68r) bull Il sign del F corrisponde a ata bin-binici (binigiacute) lsquocaualcatorersquo (68r)Binzert (binszeacutert) lsquoBiserta citagrave in Africarsquo (65r)bir (biacuter) lsquovnorsquo (118r) rarr dem her kimse neste soumlz uumlccedilbir et- (biacuter edeacuterum) lsquoagguagliarersquo (59r) lsquocongiungerersquo (70v)bir ezden (bir esdeacuten) lsquodi cqua un pocorsquo (73v) bull Osm lsquodi qui a pocorsquo (bir esden
Arg 53)bir oġurdan (biacuter ordaacuten) lsquotutta ad una uoltarsquo (73v) lsquotuttrsquoa un co[l]porsquo (116v) bull
Osm lsquotutto in una volta in un impeto in un tratto in un fiatorsquo (Men 521-522) Per la forma del F cfr bir ordan lsquoaffattorsquo (Masc 8)
birer birer (bireacuter bireacuter) lsquoad uno ad unorsquo (58r) lsquovno per unorsquo (118r)bit (biacutet) lsquopedocchiorsquo (103r)bit- (bitteacuterum) lsquogermogliarersquo (90r)biz (biacutes) lsquonoirsquo (100r)bizuumlm (bisuacutem) lsquonostrorsquo (100r) rarr hatırbodur (bo[]duacuter11) lsquonano mostrorsquo (99v) bull Osm tml lsquoshort squat dwarfrsquo
(Redhsup2 134)bog- (bogaacuterum) lsquoaffogarersquo (58v) lsquosoffogarersquo (111v)boġaz (bugaacutes) lsquofaucirsquo (77r) lsquogolarsquo (90v) rarr ccedilalış- Misina boġazıboġaz ıktı (bugaacutes chijttiacute) lsquocollanarsquo (69v) bull Il secondo elemento del sintagma
dato dal F puograve essere una var metatetica di osm ıkd lsquocollana vezzorsquo (Men 3295-96) sect 212d
boġazla- (bugaslaacuterum) lsquoscannarersquo (109v)boġazlanmış (bugaslanmiacutesc) lsquoscannatorsquo (109v)
11 La parola egrave semicancellata da una macchia tra o e d sembra tracciata unrsquoaltra lettera
64
bogday (bocdaacutei) lsquograno frumentorsquo (91r) bogday başı (bocdaacutei basciacute) lsquospica di granorsquo (113r) bull Cfr bokday (bocdai) lsquofurmentorsquo (ITS 220)
bogul- (boguluacuterum) lsquoaffogarsirsquo (58v)bok (boacutec) lsquostercorsquo (113v) şarap bok (sciaraacutep boacutec) lsquofeccia di uinorsquo (77r) bull Per
il sintagma cfr şarap bokı (sciarap bochi) lsquoidrsquo (Arg 228)bokla- (bocclaacuterum) lsquoimbrattarersquo (92v)bol (boacutel) lsquolargorsquo (95r)bol et- (bol edeacuterum) lsquoallargarersquo (60r)borc (boacutergi) lsquodebitorsquo (73r) bull sect 311aborc al- (boacutergg aleacuterum) lsquoobligarsirsquo (100v)borclı (borgiliacute [borggliacute (100v)]) lsquodebitorersquo (73r) lsquoobligatorsquo (100v)borclı ol- (borgiliacute [borggliacute (100v)] holuacuterum) lsquofar debitorsquo (76v) lsquoobligarsirsquo
(100v)borı (boriacute) lsquotromba da guerrarsquo (116v)bostan (bostaacuten) lsquohortorsquo (92r) lsquoorto di foglie etcrsquo (101r)bostancı (bostangiacute) lsquohortolanorsquo (92r) lsquoortolanorsquo (101r)boşanmış (boscianmiacutesc) lsquoallentatorsquo (60r)boşat- (bosciateacuterum) lsquoallentarersquo (60r) lsquolentarersquo (95v) lsquosligarersquo (111v) lsquospararersquo
(112v) lsquosuotarersquo (114r) lsquovotarersquo (118v) karı boşat- (cariacute bosciateacuterum) lsquore-pudiar la mogliersquo (107v)
boya (boiaacute) lsquotintarsquo (115v)boya(t)- (boiateacuterum) lsquotingerersquo (115v) bull sect 3222bboya(t)mış (boiatmiacutesc) lsquotintorsquo (115v)boynuz (boinuacutes) lsquocornorsquo (71r)boyun (boinuacute) lsquocollorsquo (69v) boynu vur- (boinuacute uuruacuterum) lsquodecapitarersquo (73r)
lsquotroncare il caporsquo (116v) bull Per il sintagma cfr osm boyun [boynunboynu-nu (TS 654-55)] urmak lsquotagliar il collorsquo (Men 950-51) sect 311a
boyunduruk (boiunduruacutec) lsquogiogo di buouersquo (90r)boz- (bosaacuterum) lsquodisfarersquo (74r) lsquoguastarersquo (91v) lsquosconciarersquo (110r)boza (bosaacute) lsquoceruosarsquo (68v)bozmış (bosmiacutesc) lsquosconciatorsquo (110r)bozul- (bosoluacuterum) lsquoguastarsirsquo (91v)boumlcek (bugeacutech) lsquovermersquo (117v) rarr suumlmuumlkli boumlcek bull Cfr buumlcek lsquobaco uerminersquo
(buggech Arg 57) lsquolombrico ruga bruco vermersquo (bugech Carr 93)boumlgiboumlguuml (buguacute) lsquofatturarsquo (77r) bull Osm lsquomagia negromantia stregaria incante-
simorsquo (Men 937) Lo stesso Meninski dagrave anche le varr delabializzate bugubugı
boumlgile-boumlguumlle- (buguleacuterum) lsquofar fattucchiariarsquo (77r) bull Osm buumlgile(n)- (bu-ghilenurum) lsquoammalio unorsquo (Arg 57) tml buumlyuumllemek lsquoto bewitch to charm fascinate enchantrsquo (Redhsup2 151)
boumlluumlk (buluacutec) lsquoparte portionersquo (102r) lsquosquadra di gentirsquo (113v) boumlluumlk boumlluumlk (buluacutec buluacutec) lsquoa schiera a schierarsquo (59r)
boumlylesine (builesineacute) lsquoa questo modorsquo (62r) lsquocostiacute in questo modorsquo (71v)
65corpus lessicale turco
bu (buacute) lsquoquestorsquo (106v) bunuŋ iccediluumln (bunuacuten icciuacuten) lsquoper questorsquo (103v) rarr gece sabah yer
bucak (bugiaacutec) lsquoangolo cantonersquo (61v)budak (budaacutec) lsquoramo drsquoalberorsquo (107r)buffindeg (buffiacuten) lsquobuffonersquo (65v) bull Italianismo senza altri riscontribuga (bugaacute) lsquotoro animalersquo (115v)buguumln (buacute iuacuten) lsquohoggi questo giornorsquo (92r)buhur (buchhuacuter) lsquoperfumorsquo (103v)buhur et- (buchhuacuter edeacuterum) lsquoperfumarersquo (103v)buhurcı (buchhurgi) lsquoperfumierersquo (103v) bull Si noti che nella restante lessico-
grafia ottomana questo derivato egrave attestato solo dalla fine del XVIII sec (StS HWb 39)
buh[ur]la- (buch[]larum) lsquoperfumarersquo (103v)bul- (buluacuterum) lsquoritrouarersquo (108v) lsquotrouarersquo (116v) rarr bahanebulanık (bolaniacutech) lsquoturbidorsquo (116v)bulaş- suyı bulaş- (suiacute bolascieacuterum) lsquotorbidare lrsquoaquarsquo (115v) bull Il verbo do-
vrebbe avere la forma causativa bulaştır-bulaşık (bolasciacutehc) lsquotorbidorsquo (115v)buldur (bulduacuter) lsquoautunnorsquo (63v) bull Osm bıldırbuldur lsquogeccedilen yılrsquo (TS 538-39)
Il sign dato dal F si puograve spiegare supponendo che egli abbia sentito usare la voce nei primi mesi dellrsquoanno e lrsquoabbia interpretata come riferentesi alla sola stagione precedente e non allrsquointero anno
bulun- (bulunuacuterum) lsquoritrouarsirsquo (108v)buluşmak buluşmaya git- (buluacutescmaaacute ghideacuterum) lsquoandar a invitarersquo (61r)bulut (bluacutet) lsquonuuolarsquo (100r)bulutlan- hava bulutlanır (aguaacute blutleneacuter) lsquoannebbiarsi lrsquoariarsquo (61v)bulutlı (blutliacute) lsquonuuolosorsquo (100r) hava bulutlıdur (aguaacute blutliacutedur) lsquolrsquoaere egrave
annebbiatorsquo (61v)bunda (bundaacute) lsquoqua in q(ues)to locorsquo (106v)bundan (bundaacuten) lsquoda cquarsquo (73v)burun (burnuacute) lsquonasorsquo (99v) bull sect 311aburuş- (burusciuacuterum) lsquoarrapparsi arronchiarsirsquo [= raggrinzirsi] (62v)but (buacutet [buduacuten (61v)]) lsquoanguitagliarsquo [prob var di anguinaglia lsquozone adia-
centi alla radice anteriore della coscia inguinersquo] (61v) lsquocosciarsquo (71v) bull Lrsquoipotesi piugrave probabile per spiegare la forma budun egrave che il F abbia chiesto a un informatore laquoCome si dice questoraquo indicando la propria regione inguinale e che lrsquoaltro abbia risposto budun lsquo(Egrave) la tua cosciarsquo Lrsquoosm budbut designa propr la parte superiore della coscia (Men 911) cfr pure budler başı (budler basci) lsquolrsquoanguinagliarsquo (Mol 183)
buyur- (buiuruacuterum) lsquocomandarersquo (69v)buyuruk (buiuruacutec) lsquocomandamentorsquo (70r) lsquoordinersquo (101r)buz (boacutes) lsquogiacciorsquo (90r)buzaġı (busaghiacute) lsquovitella di lattersquo (118r)
66
buumlkuumllmiş beli buumlkuumllmiş (beliacute bucculmiacutesc) lsquoaggobatorsquo (59r) lsquogobborsquo (90v) bull Cfr osm beli boumlkuumlldi lsquosrsquoincuruograve la di lui schiena ograve staturarsquo (Men 936) La grafia del F sembra indicare una var bukulmış (v perograve sect 211d) Nel t anatolico egrave attestata la forma bukmak lsquobuumlkmekrsquo (TTAS)
buumltuumln (buttuacuten) lsquointiero sanorsquo (94v)buumlyuuml- (buiuluacuterum) lsquocrescerersquo (71v) bull sect 3221b Cfr comunque osm buumlyuumln-
mek lsquobuumlyuumlmekrsquo (TS 746)buumlyuumlk (buiuacutec) lsquograndersquo (91r)buumlyuumlk ana (buiuacutec anaacute) lsquomadre della madrersquo (96v)buumlyuumlk et- (buiuacutec edeacuterum) lsquoaggrandirersquo (59r)buumlyuumlklen- (buiucleneacuterum) lsquoinsuperbirsirsquo (94v)
67corpus lessicale turco
C
caba ccedilek- (ccedilık-) (giaacuteba cicheacuterum) lsquopresentarersquo (105v) bull I sintagmi ottomani dati da Meninski sono caba etmekvermek lsquodar in dono per niente donare presentarersquo (Men 1574)
cafa (giafaacute) lsquoguairsquo (91r)caiz (giais) lsquoconuenientersquo (70v) lsquolecitorsquo (95v) caiz degilduumlr (giaiacutes deiacuteldur)
lsquoinconuenientersquo (70v)caiz ol- (giaiacutes holuacuterum) lsquoconuenire esser lecitorsquo (70v)cambaz (giambaacutes) lsquosaltatore che fa prouersquo (109r)can (giaacuten) lsquoanimarsquo (61v) lsquospiritorsquo (113r) rarr ccedilekiş-canavar (gianauaacuter) lsquoanimalersquo (61v)carafadeg balıġı (giarraacuteffa baluacutec) lsquosalpa pescersquo (109r) bull Ar dial (Tunisia) ǧa-
rafaʰ lsquoalosersquo (Dozy 1 187) geraffagerafagiraffa (mantengo la grafia del-la fonte) lsquooratarsquo (Oman 82)
cariye (giariaacute) lsquodonzellarsquo (74v) lsquoschiauarsquo (110r)cazu (giasuacute) lsquofattucchiarorsquo (77r)cebe (giebeacute) lsquogiacco armaturarsquo (90r)cebeci (giebegiacute) lsquogiacchierorsquo (90r)cedd (giddiacute) lsquoschiatta generationersquo (110r) bull Osm lsquoauolo auorsquo (Men 1587) Il
dato del F egrave tratto evidentemente da sintagmi del tipo yedi ceddine varince lsquosinrsquoalla settima generationersquo (ibid)
celali (gelaacutel) lsquoribbellorsquo (107v) bull Osm celalicalali (gelali gialali) lsquoassassino rebellersquo (Mol 62 339) Per la forma ipercorretta del F cfr cilacircl (dschilal) lsquorebellersquo (Pr 503) sect 312
cemaat (giumaacute) lsquochiesarsquo (69r) bull Osm lsquoconsessus communitas ecclesia con-cilium synagogarsquo (Men 164) = cuumlmayat (giumaiat) lsquocomunitagraversquo (Mol 98) La forma del F puograve essere dovuta a contaminazione con cuma lsquovenerdigraversquo
cenk (gieacutenc) lsquocombattimentorsquo (69v) lsquoguerrarsquo (91v) cenkte oumll- (giencdeacute uluacuterum) lsquomorire nella guerrarsquo (98v)
68
cenk et- (gieacutenc edeacuterum) lsquocombatterersquo (69v) lsquofar battagliarsquo (76v)Ceneviz vilayet (ginuuiacutes velaieacutet) lsquoGenoa citagraversquo (90r) bull La forma Cinviz egrave atte-
stata da Enveri [1464] e Piri Reis [1525] (TETTL 1 428)cenkccedili (giencgi) lsquocombattentersquo (69v)cerrah (giarraacute) lsquomedico di chirurgiarsquo (97v)cevap (giuaacutep) lsquorispostarsquo (108r) bull Cfr coap (gioap) lsquoidrsquo (Arg 64 a cui rinvia-
mo per ulteriore documentazione) La forma del F va certo letta cuap non civap
cevap ver- (giuaacutep uereacuterum) lsquorisponderersquo (108r)ceviz (gieuiacutes) lsquonoce moscatarsquo (100r)Cezayir (gisaiacuter) lsquoAlgieri citagrave in Barberiarsquo (59v)cılasıncelasın (gielasiacuten) lsquobrauo poterosorsquo (65v) bull Osm lsquokahraman babayiğit
guumlrbuumlz delikanlırsquo (TS 767-68) La forma celacircsın egrave data da TETTL 1 425cıva (giuaacute) lsquoargento uiuorsquo (62v)cibs (gibiacutes) lsquogesso p(er) fabricarersquo (90r)ciger (gigheacuter) lsquofecatorsquo (77r)cin (giacuten) lsquospiriti infernalirsquo cinden vurul- (gindeacuten uurulmiacutescium) lsquospiritarsirsquo
(113r) bull sect 3213acins (giacutens) lsquogente nationersquo (90r) lsquolegnagiorsquo (95v) lsquostripe (sic) razzarsquo (113v)
rarr ccedilingana cins Macarcoumlmert (giumeacutert) lsquocortese liberalersquo (71r)coumlmertlik (giumertliacutec) lsquoliberalitagraversquo (95v)cuumlmle (giuacutemle) lsquotuttrsquoinsiemersquo (116v)cuumlnk (giuacutenc) lsquolibro di ricordo squarciafogliorsquo [= taccuino notes] (95v) bull Osm
lsquolibretto di canzoni ograve altri versirsquo (Men 1663) Secondo TETTL 1 453 evoluzione semantica di coumlngcuumlnkcuumlng lsquobir ccedileşit buumlyuumlk gemirsquo di origine ultima malese (cfr port junco ingl junk it giunca ecc)
cuumlz (giuacutes) lsquoquinternorsquo (106v)
69corpus lessicale turco
Ccedil
ccediladır (ciadeacuter) lsquopadiglionersquo (101v)ccedilak (ciaacutec) lsquofincheacutersquo (77v) bull Osm lsquousque usque adeo utrsquo (Men 1553)ccedilak- (ciaccaacuterum) lsquovenire agrave gran moltitudinersquo (177r) rarr şimşek ccedilak- bull Il sign
del F non egrave riscontrabileccedilakal (ciaccaacutel) lsquocontadinorsquo (70v) lsquorustico uillanorsquo (109r) lsquovolpersquo (118r) bull Lo
zoonimo turco significa ovviamente lsquosciacallorsquo il passaggio semantico a lsquovolpersquo non pare altrimenti attestato (cfr rarr tilki) Per i significati connotativi cfr t dial ccedilakal lsquoipsiz serseri işbilmeyen acemi toy cimrirsquo (DS 1041)
ccedilakı (ciacchiacute) lsquocoltello a rasolorsquo [= a serramanico] (69v)ccedilakır (ciaghiacuter) lsquovinorsquo (117v)ccedilakşır (ciecscieacuter) lsquocalzettersquo (66v) rarr gey-ccedilal- (cielaacuterum) lsquopercuoterersquo (103v) lsquosonarersquo (112r) rarr ccedilingane ccedilal- dil ccedilal-
dilbazlık fiska ccedilal- muziki ccedilal- taban ccedilal- volta ccedilal-ccedilalış- (cialiscieacuterum) lsquoaffaticarsirsquo (58v) lsquofaticarersquo (76v) lsquoprocurarersquo (105v) bo-
ġazına ccedilalışan (bugasinaacute cialisceacuten) lsquogolosorsquo (90v) bull Il sintagma ottomano usuale per lsquogolosorsquo egrave boġaz kulukulı (Men 3801 Pianz 157)
ccedilalka- (cialcaacuterum) lsquocriuellarersquo (71v) bull Osm tml ccedilalka(la)mak lsquoto shake agi-tate to sieve (grain) (by shaking it)rsquo (Redhsup2 169)
ccedilam (ciaacutem) lsquopigna fruttorsquo (104v)ccedilam aġacı (ciaacutem agaacutecc) lsquopigna alberorsquo (104v)ccedilanak (cienaacutec) lsquopiattorsquo (104r) lsquovaso nomersquo (117r)ccedilardak (ciardaacutec) lsquocapannarsquo (67r)ccedilare (ciaacutera) lsquoricapitorsquo [= aiuto sostegno provvisione] (107v)ccedilarşaf (ciarsciaacutef) lsquolenzuolorsquo (95v)ccedilarşı (ciarsciaacute) lsquopiazzarsquo (104v)ccedilaşıt (ciarsciacutet) lsquospia spionersquo (113r) bull Per lrsquoepentesi cfr t dial ccedilarşut lsquobildir-
meden denetleyen (kimse)rsquo (DS 1084)
70
ccedilat- (ciataacuterum) lsquoinuestire proprio di vascellirsquo (94v) bull Osm lsquose joindre srsquoem-boicircter srsquoentre-choquer se heurter aborderrsquo (BarbM 1 555-56)
ccedilatla- (ciatilaacuterum) lsquocreparsirsquo (71v)ccedilatlat- (ciatilateacuterum) lsquocrepar ad altrorsquo (71v)ccedila(v)uş (ciauacutesc [ciauacutes (98r)]) lsquoambasciadorersquo (60v) lsquomessagierorsquo (98r) hunkacircr
ccedila(v)uşı (inchiaacuter ciausciacute) lsquoambasciador del Rersquo (61r) bull Osm lsquoa herald a poursuivant a messengerrsquo (Redhsup1 711) Cfr lrsquoantico turchismo italiano chiausso (chiaus ciaus) lsquomesso drsquouna autoritagraversquo (DEI 895)
ccedila(v)uşlık ccedilavuşlıġa git- (ciauacutesclighaacute ghideacuterum) lsquoandar in atildebasci[e]riarsquo (61r)ccedilay (ciaacutei) lsquofiumersquo (78r) rarr kenar Nil succedilek- (cicheacuterum) lsquotirar dietrorsquo (115v) adı ccedilek- (adiacute cicherum) lsquoleuar la famarsquo
(76v) kem adı ccedilek- (chieacutem adiacute cicheacuterum) lsquoinfamarersquo (93v) kuumlrek ccedilek- (ghiureacutec cicheacuterum) lsquovocarersquo [= vogare] (118r) rarr azap bela caba ccedilek- succedil bull Per il primo sintagma cfr adı ccedilekmek (adi ciekmek) lsquosmaccare [= svergognare] qualchunorsquo (Mol 406)
ccedilekiccedil (ciechiacutecc) lsquomartellorsquo (97r)ccedilekiccedille(n)- (ciechiccleneacuterum) lsquomartellarersquo (97r) bull sect 3221accedilekil- (cichileacuterum) lsquoarrapparsi arronchiarsirsquo [rarr buruş-] (62v) bull Cfr ccedilikil-
(cichilurum) lsquoritirarsi ragrinzarsirsquo (Carr 108)ccedilekirdek (ciecheacuterdec) lsquoossa dei fruttirsquo (100v)ccedilekirge (cighirgheacute) lsquogrillo animalettorsquo (91r)ccedilekiş- can ccedilekişir (giaacuten cicscieacuter) lsquosta facendo il trattorsquo [= egrave agonizzante] (98v)
bull Tml can ccedilekişmek lsquoto be dying in agonyrsquo (Redhsup2 154)ccedilektiri gemi (cictriacute ghiemiacute) lsquogalerarsquo (79v) bull Osm ccedilektuumlri lsquotriremisrsquo (Men On
1695)ccedilektiri lsquogalley (used for wartrading)rsquo (Redhsup2 180)ccedilelebi (cielebiacute) lsquocaualiero persona nobilersquo (68r) lsquogentilrsquohuomorsquo (90r) lsquonobi-
lersquo (100r)ccedilelik (cieliacutec) lsquoacciaro metallorsquo (57v)ccedilengel demir ccedilengeli (demiacuter ciengeliacute) lsquocrocco di ferrorsquo (71v)ccedilerak (cieraacutec) lsquocandelierersquo (67r)ccedileşme (ciescimeacutet) lsquofontanarsquo (78r) bull La forma del F denota lrsquoinflusso analogico
degli arabismi in -et (riflesso della tārsquo marbūṭa)ccedileşte (ciesteacute) lsquoliuto da sonarersquo (96r) bull Osm lsquouzun saplı buumlyuumlk tekneli bir ccedileşit
musiki aletirsquo (TS 870) ccedileşde (cescdeh) lsquocitararsquo (Carr 105)ccedilevir- (cieuereacuterum) lsquocircondare girare intornorsquo (69r) lsquotorniarersquo (115v) ben
şişi ccedileviriruumlm (ben scisciacute cieuereacuterum) lsquoio uolto lo spitorsquo (59r)ccedilevirme (cieuermesiacute) lsquoriparo siepersquo (108r) bull Il dato del F egrave palesemente tratto
da un sintagma del tipo ccedilit ccedilevirmesi Cfr ccedilit ile ccedilevirmek lsquosiepare assie-parersquo (Men On 1541)
ccedilevre (cieueregrave) lsquocircolo o ruota di (per)sone i q(ua)li o stanno in piedi o seden-do o in qualsiuoglrsquoaltro modorsquo (69r)
ccedileyne- (cineacuterum) lsquomasticarersquo (97r) bull Il F documenta giagrave la forma lsquomodernarsquo ccediliyne-ccediliğne- (TETTL 1 524)
71corpus lessicale turco
ccedileyrek (ciereacutec) lsquoquarto partersquo (106v) bull T dial ccedilerek lsquoccedileyrekrsquo (DS 1145)ccedileyrekle- (cierecleacuterum) lsquosquartarersquo (113v) bull In questo sign il verbo egrave registrato
pure da Arg70 e Mol 427ccedilıban (ciubaacuten) lsquoaposteumarsquo (62r) lsquoposteumarsquo [= ascesso] (105v) lsquocarbonchiorsquo
(67v)ccedilıfut (cifuacutet) lsquogiudeorsquo (90v)ccedilıġır- (cighireacuterum [cighereacuterum (91r)]) lsquocantarersquo (67r) lsquochiamarersquo (68v) lsquogridarersquo
(91r) meydana ccedilıġır- (maidanaacute cighireacuterum) lsquodisfidarersquo (74r) bull Osm lsquoba-ğırmak haykırmak davet etmek ccedilağırmakrsquo (TS 886-87) t dial ccedilığırmak lsquoto call to sing (a song)rsquo (prov[incial] Redhsup2 184) Il sintagma usuale per lsquosfidarersquo egrave meydana okumak
ccedilıġırt- (cighirteacuterum) lsquomandar a chiamarersquo (96v) bull Osm lsquoinvitare chiamare indirersquo (Dede Korkut 336)
ccedilık- (cicheacuterum) lsquoascendere salirersquo (63r) rarr deġirmen gemi bull Dal punto di vista formale egrave palese la confusione con rarr ccedilek-
ccedilıkar- rarr embik koumlk yarakccedilıplak (ciuplaacutec) lsquonudorsquo (100r)ccedilıplak et- (ciuplaacutec edeacuterum) lsquospogliarersquo (113r)ccedilıra (cieraacute) lsquoedera legnorsquo (75v) bull Osm tml lsquoresinous piece of woodrsquo (Redhsup2
189)ccediliccedilek (cicieacutec) lsquofiorersquo (78r) lsquovaroli mal di puttirsquo (117r)ccediliccedileklen- (ciciecleneacuterum) lsquofiorirersquo (78r) lsquometter li uarolirsquo (117r)ccediliccedilekli (ciciecliacute) lsquofioritorsquo (78r)ccedilift (ciacuteft) lsquocoppiarsquo (71r) lsquoparorsquo (101v) ccedilift tek (ciacuteft teacutec) lsquopari et disparirsquo (102r)ccedilift suumlr- (cift sureacuterum) lsquoararersquo (62r) lsquocultiuar la terrarsquo (72r)ccediliftccedili (ciftciacute [ciftgiacute (62r 97r)]) lsquoagricoltorersquo (59r) lsquoaratorersquo (62r) lsquomassaro di
biadersquo (97r)ccediliftccedililik (ciftiliacutec) lsquoagricolturarsquo (59r)ccediliġ (ciacute) lsquocrudo n(on) cottorsquo (71v)ccedilimdi- (cimdireacuterum) lsquopizzicarersquo (104v) bull Attestato sia nelle fonti ottomane sia
nel t dial (TS 921 DS 1222)ccedilin sabah (ciacuten sabaacute) lsquoa buonrsquohora matinorsquo (57r) lsquoal far del giornorsquo (59v)ccedilingane cins (ciacutengana giacutens) lsquozingari popolirsquo (118v) bull La tesi comunemente
accettata che vede come fonte dellrsquoetnonimo il gr Aqiacutegganoj denomina-zione dei membri di una setta medievale di eretici (TETTL 1 519) egrave stata messa in discussione da M Stachowski il quale la considera laquoeine ge-lehrte Volksetymologieraquo (StM Zig 161) e dal canto suo pone la voce in possibile relazione etimologica coi termini ungherese szegeacuteny e ant turco čiumlgāń entrambi lsquopoverorsquo (ibid)
ccedilingane ccedilal- (cinganeacute cielaacuterum) lsquoadularersquo (58r) lsquoallettare lusingarersquo (59v) bull Sintagma di cui non abbiamo trovato altra documentazione
ccedilirkin (cichiacuten) lsquobruttorsquo (65v) bull T dial ccedilikin lsquoccedilirkinrsquo (TTAS)ccedilirkinlik (cichinliacutec) lsquobruttezzarsquo (65v)
72
ccedilivi (ciouiacute) lsquochiodorsquo (68v) bull Il dato del F deve provenire da una Beiform turca ccediluviccediluumlvi cfr kipciaco ccediluvu lsquobiz sivri uccedillu alet tığrsquo (KTS 549) tataro di Crimea ccediluumly lsquoder Nagelrsquo (Radl 3 2189)
ccedilivile- (ciuileacuterum) lsquoinchiodarersquo (93v)ccediliz- (ciseacuterum) lsquointagliarersquo (94v)ccedilizi (cisiacute) lsquolinearsquo (96r)ccediloban (ciubaacuten) lsquopastore drsquoarmentirsquo (102v)ccedilok (cioacutec) lsquoassairsquo (63r) ccediloktan (ciocdaacuten) lsquodi lungo temporsquo ccediloktan beri (cioc-
daacuten beriacute) lsquodi lungo tẽpo in quarsquo (73v) ccediloktandur (cioctaacutendur) lsquogran tempo egraversquo (91r) katı ccediloktur (catiacute cioacutecdur) lsquoegrave tropporsquo (76r) rarr şuumlkuumlr
ccediloumlguumlr (ciuuuacuter) lsquoliuto da sonarersquo (96r) bull Osm lsquoinstrumentum musicum cithara crassius feregrave ut Italicum colascionersquo (Men 1682)
ccediloumlmlek (ciumleacutec) lsquovaso nomersquo (117r)ccediloumlz- (cieseacuterum) lsquoscioglierersquo (110r) bull Cfr ccedilezmek (cesmek) lsquodisciogliere disli-
gare sciogliere slegarersquo (Mol 121 passim)ccediloumlzgi (ciosghiacute) lsquofilato p(er) far telarsquo (72v) lsquovrdimento et trama cioegrave il filato il
quale srsquoha da tessere innante drsquoesser tessutorsquo (115r)ccedilubuk (ciubuacutec) lsquobacchettarsquo (64r)ccediluha (ciuaacute) lsquopanno di lanarsquo (102r)ccedilukur yer (ciucuacuter ieacuter) lsquocauarsquo (68r)ccedilulha (ciuluhaacute) lsquotessitorersquo (115r) bull sect 216ccediluval (ciuaacutel) lsquobisaccia saccorsquo (65r)ccediluvaldız (ciualdiacutes) lsquoaco saccora[]rsquo (57v)ccediluumlnki (ciunchiacute) lsquoda poicheacutersquo (72v) lsquopoicheacutersquo (104v)ccediluumlruumlk (ciuruacutec) lsquofracitorsquo (78v)ccediluumlruumlk ol- (ciuruacutec holuacuterum) lsquoammarcirsirsquo (61r)
73corpus lessicale turco
D
daġ (daacuteg) lsquomontagnarsquo (98v) rarr tepedaġıt- (daghiteacuterum) lsquodispargierersquo (74r) lsquodissiparersquo (74v) lsquosbaragliare sbarat-
tarersquo (109v)daġlı (dagliacute) lsquomontuosorsquo (98v)daha (daaacute) lsquoanchora aduerbiorsquo (61r) daha degil (dahaacute deiacutel) lsquonon ancorarsquo
(100r) rarr eyi tezdaima (daacuteima) lsquoeternamentersquo (76r) lsquosemprersquo (110v)daira (dahiraacute) lsquocircolorsquo (69r)dalak (talaacutec) lsquomilzarsquo (98r)damak (dumaacuteg) lsquopalato nella boccarsquo (101v) bull Puograve darsi che la forma del F sia
sorta per accostamento a rarr dumagudamar (damaacuter) lsquovena del sanguersquo (117r)damla (damlaacute) lsquogocciolarsquo (90v) damlaya damlaya (damlaaacute damlaaacute) lsquoa goccia
a gocciarsquo (59r)damla- (damlaacuterum) lsquogocciolarersquo (90v)danış- (daniscieacuterum) lsquoconferire domatildedar cotildesigliorsquo (70r) lsquoconsegliarsirsquo (70v)danışman (daniscmaacute) lsquoconsiglierersquo (70v) bull Osm lsquodanışılan kimse fakih acirclimrsquo
(TS 1000) lsquowise scholarrsquo (Birnbaum 74) tml lsquoconsultant adviserrsquo (Redhsup2 209) La forma del F egrave forse dovuta a ipercorrezione con accostamento ai nomi verbali in -ma
dar (daacuter) lsquoangusto strettorsquo (61v)dar et- (daacuter edeacuterum) lsquostringerersquo (114r)darccedilın rarr tarccedilındarı (dariacute) lsquomiglio biadarsquo (98r)darıl- (darileacuterum) lsquosentir affannorsquo (111r)davacı (daugiacute) lsquocontrariorsquo (70v) bull Cfr davcı (daugi) lsquoactor Klaumlgerrsquo (Meg)davar (daguaacuter) lsquobestia genericorsquo (65r) bull Osm lsquopecus jumentumrsquo (Men 2153)davul (dauacutel) lsquotamburrorsquo (114v)
74
dayan- (daianeacuterum) lsquoappogiarsirsquo (sic) (62r) lsquodurarersquo (75r) lsquopontellarersquo (105r)de imdi (deacute ndiacute) lsquohorsuacutersquo (92r) lsquosu uiarsquo (114r) bull Osm lsquosugrave dunque sugrave sugraversquo (Men
417) La forma dendi egrave attestata nel Divano di Mustafa Acircli (1584) (TS 1078)
de- (deacuterum) lsquodirersquo (73v) rarr demek iste-dede (dedegrave) lsquoauo il padre del padre o della madrersquo dede karı (dedeacute carigrave)
lsquolrsquoauarsquo (63v)defin (defiacuten) lsquoesequie di mortirsquo (76r)defin et- (defiacuten edeacuterum) lsquofar lrsquoesequiersquo (76r)defter (teuteacuter) lsquolibro di contirsquo (95v) bull T dial tevter lsquodefterrsquo (TTAS)deg- (deieacuterum) lsquoapprezzarersquo (62r) lsquotassare stimarersquo (114v) kaccedil deger (caiacutecc
deier) lsquoquanto ualersquo (106v) bull In Mol 331 questrsquoultimo sintagma italiano egrave tradotto niccedile deger (nice deghier)
deg(e)nek (dijneacutec) lsquobastonersquo (64v) bull T dial diynek lsquodeğnekrsquo (DS 1529) Per la discussione etimologica v Carr 117
degil rarr caiz dahadeġirmen (dighirmeacuten) lsquomolinorsquo (98v) deġirmene ccedilık- (dighirmenaacute cicheacuterum)
lsquomacinarersquo (96v)deġirmen taşı (dighirmeacuten taacutesc) lsquomacina di molinorsquo (96v)deġirmenci (deghirmengiacute) lsquomolinarorsquo (98v)degiş- (decscieacuterum) lsquobarattare catildebiarersquo (64v) lsquomutarersquo (99r) din degiş- (diacuten
decscieacuterum) lsquorenegarersquo (107v) bull La forma del F presenta sincope (sect 215) e successiva assimilazione (sect 225a)
degiştir- (decstereacuterum) lsquocambiarersquo (66v)deġmede (deimedeacute) lsquodifficilmentersquo (73v) lsquopiugrave presto di no che di sigrave mi par
difficilersquo (104v) bull Osm deġme de lsquonon facile vix quasi verorsquo (Men 2112) değmede (dejmede) lsquostento a crederlo non mi parersquo (Pianz 78)
dek akşama dek (acsciamaacute deacutec) lsquofin a nottersquo şimdiyedek (sciacutemdi edeacutec scim-diedeacutech) lsquofin adessorsquo (77v) lsquoinfin adessorsquo (94r)
del- (deleacuterum) lsquobucarersquo (65v) lsquoforarersquo (78r)deli (deliacute) lsquofarneticorsquo (76v) lsquomattorsquo (97v) lsquopazzorsquo (102v)deli ol- (deliacute holuacuterum) lsquofarneticarersquo (76v) lsquoimpazzirersquo (93r)delik (deliacutec) lsquobucorsquo (65v) lsquopertusorsquo (104r)delikanlı (deli caacuten) lsquogiouanersquo (90v) bull Abbiamo posto come lemma la forma
turca comune La voce del F egrave prob dovuta a una retroformazionedelikle- (delicleacuterum) lsquopertusarersquo (104r) bull Il verbo usuale egrave rarr del-delil (deliacutel) lsquoguidarsquo (91v)delilik (delliacutec) lsquopazziarsquo (102v) bull sect 215dem bir demde (bir dendeacute) lsquoistante di temporsquo (94v) ol demden (ol dendedeacuten)
lsquoda quel punto di tẽporsquo (72v) bull Osm bir demde lsquoin un momentorsquo (Men 2133) Nel dato del F il suff di locativo egrave stato incorporato nella parola (sect 311b)
demek iste- (demecsteacuterum) lsquosignificarersquo (111v) bull Tml lsquoto mean mean to sayrsquo (Redhsup2 217)
75corpus lessicale turco
demir (demiacuter) lsquoferrorsquo (77r) geminuumlŋ demiri (ghieminuacuten demiriacute) lsquoancora di nauersquo (61r) rarr ccedilengel kazık
demirci (demirgiacute) lsquoferrarorsquo (77r)deŋiz (denghiacutes) lsquomarersquo (97r) deŋiz geccedil-gez- (denghiacutes ghieccieacuterum denghiacutes
ghieseacuterum) lsquonauigarersquo (99v) rarr fırtına Kara Deŋiz suderi (diacuter) lsquocoiro pellersquo (69v) rarr yuumlz-sup2 bull sectsect 211a 312derin (deriacuten [diriacuten (105v)]) lsquofondale del marersquo (78r) lsquoprofondorsquo (105v)derman (dermaacuten) lsquoremediorsquo (107v)derman et- (dermaacuten edeacuterum) lsquoremediarersquo (107v)derun (deruacuten) lsquocuorersquo (72r) bull Osm lsquolrsquointeriore il cuore le viscerersquo (Men
2066)derviş (deruiacutesc) lsquoperegrinorsquo (103) bull Lo stesso sign egrave dato da Masc 123 e si ri-
ferisce al fatto che alcuni dervisci erano itineranti e vivevano di elemosina passando di cittagrave in cittagrave e di villaggio in villaggio
dervişlik (deruiscliacutec) lsquoperegrinaggiorsquo (103v)dervişlik et- (deruiscliacutec edeacuterum) lsquoperegrinarersquo (103v)derya (deriaacute) lsquovastitagraversquo (117r) bull Comrsquoegrave noto questo persianismo significa propr
lsquomarersquo Per il sign figurato del F cfr tml derya lsquosea vast expanse (of st)rsquo derya gibi lsquolots of superabundantrsquo (Redhsup2 223)
destur (testeacuter) lsquolicenzarsquo (96r) bull Cfr testir lsquolicentiarsquo (Arg 243) Per la forma del F cfr lrsquoantico turchismo serbo tester (testěrь) (StS Chr 66)
destur al- (testeacuter aleacuterum) lsquolicentiarsirsquo (96r)destur ver- (testeacuter uereacuterum) lsquolicentiarersquo (96r) bull Cfr testir ver- (testir uerurum)
lsquolicentio do licentia ad unorsquo (Arg 243)deve (deueacute) lsquocamelorsquo (66v)deve kuşu rarr yumurtadeveci (deuegiacute) lsquocameliero guard(iano) di cam(melli)rsquo (66v)devlet (deuleacutet) lsquosortersquo (112r)devletli başı devletli (basciacute deuletliacute) lsquobeatorsquo (64v) lsquofelicersquo (77r)devran (deuraacuten) lsquomondorsquo (98v) bull Per il sign cfr devraumln (deuraelign) lsquoil mondorsquo
(Arg 80)devşir- (deusciereacuterum) lsquocoglierersquo (69v) lsquocongregare raccoglierersquo (70v) lsquopie-
garersquo (104v)deyiş (deiacutesc) lsquomotto diceriarsquo (99r) lsquoprouerbiorsquo (106r)deyiver- (deiuereacuterum) lsquoproponere un negotiorsquo (106) lsquoraccontarersquo (107r) bull
Osm deyivirmekdiyuumlvirmekdeyivermek lsquodire dettare raccontare riferi-re espor rersquo (Men 2224)
dışarı (discieriacute) lsquofuorarsquo (79r)dib (dibiacute) lsquofondale del marersquo (78r) bull sect 311adibelik (dibeliacutec) lsquoagrave fatto dellrsquointuttorsquo (58v)didar dizar (didaacuter [disaacuter (75v 92v)]) lsquoaspetto voltorsquo (63r) lsquoeffigiersquo (75v) lsquoima-
gine figurarsquo (92v) bull Osm didardizar lsquocospetto vista viso volto facciarsquo (Men 2209)
76
dik-sup1 (dicheacuterum) lsquocugirersquo (72r)dik-sup2 (dicheacuterum) lsquopiantarersquo (104r)diken (dichieacuten) lsquospinarsquo (113r) rarr ısırgan dikeni kara dikendikine (teghineacute) lsquoalla riuersarsquo (60r) bull Osm dikine gitmek lsquoaksine hareket et-
mekrsquo (TS 1144) t dial tikine lsquodikine dik dik aksirsquo (TTAS)dil (diacutel) lsquolengua drsquoanimalersquo (95v) rarr ara- doumlnduumlr-dil ccedilal- (dil cielaacuterum) lsquotartagliare intoppar la linguarsquo dil ccedilalan (dil cielaacuten)
lsquotartaglio blesorsquo (114v) bull In tml dili ccedilalmak egrave attestato nel sign di lsquoto have the accent (of)rsquo (Redhsup2 230)
dilbaz (dilbaacutes) lsquolosingatorersquo (96r) lsquoparlatore adulatorersquo (102r)dilbazlık (dilbasliacutec) lsquolosingersquo dilbazlık ccedilal- (dilbasliacutec cielaacuterum) lsquolosingarersquo
(96r)dilek (dileacutec) lsquodimanda richiestarsquo (73v)dilek et- (dileacutec edeacuterum) lsquodimandar cotilde prighierersquo (73v)dilen- (dileneacuterum) lsquodimandar p(er) amor di Diorsquo (73v) lsquomendicarersquo (97v)dilenci (dilengiacute) lsquomendicantersquo (97v)dilsiz (diacutel siacutes) lsquomutorsquo (99r)din rarr degiş-diŋle- (dineacuterum) lsquoascoltarersquo (63r) lsquovdire intenderersquo (117r) bull La var diğne-
diyne- egrave ben attestata sia in epoca ottomana sia nei dialetti turchi odierni (v Pianz 81 e i dati colagrave segnalati)
direk (direacutec) lsquoantenna di vascellorsquo (61v) lsquocolonnarsquo (69v)diri (diriacute) lsquovi[uo]rsquo (118r)diril- (dirileacuterum) lsquoresuscitarsirsquo (107v)dirilt- (diriteacuterum) lsquoresuscitarersquo (107v) bull La forma del F egrave molto dubbiadirlen-deg (dirleneacuterum12) lsquoesercitarsirsquo (76r) bull Rifatto su rarr dirlikdirlenmişdeg (dirlenmiacutesc) lsquoesercitatorsquo (76r)dirlik (dirliacutec13) lsquoesercitiorsquo (76r) bull Osm lsquovita mezzi da viuere modo di viuerersquo
(Men 2060-61)diş (diacutesc) lsquodentersquo (73r) rarr agrı fil dişdiş ayıtl[ıya]cak (diacutesc aitl[]giaacutec) lsquonetta dentirsquo (99v) bull Nella Kamus Tercuumlmesi
(18deg-19deg sec) il lemma arabo al-ḫilacircl viene cosigrave illustrato diş ve kulak ayırtlıyacak şeye denir (TS 321)
diş eti (eacutet discisiacute) lsquogengiua di dentirsquo (90r) bull sect 412adişi (disciacute) lsquofeminarsquo (77r) rarr koyundivit (deuiacutet) lsquocalamaro da scriuerersquo (66r) bull La var devit egrave data anche da Masc 23diz (diacutes) lsquoginocchio parte della gatildebarsquo (90r)diz egil- (diacutes eghileacuterum) lsquoinginocchiarsirsquo (94r) bull Il sintagma usuale egrave diz ccediloumlk-
mek
12 Corr in luogo di iacutesc edeacuterum13 Corr in luogo di iacutesc
77corpus lessicale turco
dizar rarr didardizlik (disliacutec) lsquocalzersquo (66v) bull Osm tml lsquoknee-length pants knee-length stock-
ingsrsquo (Redhsup2 237)doġ- (douruacuterum) lsquonascerersquo (99v) bull Lrsquoaoristo del F denota confusione con
doġur- lsquopartorirersquodoġan (dugaacuten dughaacuten) lsquofalcone ugellorsquo (76v) lsquosparuiere ugellorsquo (112v)doġrı (douacuteri) lsquodirittorsquo (75r) lsquofedelersquo (77r) lsquofidato sincierorsquo (77v) lsquogiustorsquo
(90v) doġrına (dourinaacute) lsquoal drittorsquo (59v) rarr aşaġa yukarı bull sect 212bdoġrı et- (douacuteri edeacuterum) lsquodrizzarersquo (75r)doġrılık (douriliacutec) lsquosinceritagraversquo (111v)doġu rarr guumln doġusıdoku- (dochuacuterum) lsquotesserersquo (115r)dokun- (duccaneacuterum) lsquovrtare a qualche locorsquo (118v) hayrına dokun- (chairinaacute
duchaneacuterum) lsquofar benefitiorsquo (76v) bull Osm t dial dokanmak lsquotoccarersquo (Pianz 84) lsquodokunmakrsquo (DS 1540) Per il sintagma cfr tml hayrı dokunmak lsquoto be of use (to) be a help (to)rsquo (Redhsup2 324)
dokundıdeg (duchundiacute) lsquoscoglio nel marersquo (110r) bull sect 315bdolaş- (dolascieacuterum) lsquoaggirarersquo (59r) lsquocircondarersquo (69r) lsquogiarare (sic) atildedar ua-
gabondorsquo (90v) nerede dolaşıp gidersen (neredeacute dolasciacutep ghideacutersen) lsquodoue uai giratildedorsquo ben vilayeti dolaştum (beacuten velaietiacute dolasctuacutem) lsquoio hograve girato la citagraversquo (59r)
doldur- (dolduruacuterum) lsquoempirersquo (75v) lsquoimpirersquo (93r) tuumlfek doldur- (tufeacutec dol-duruacuterum) lsquocaricar la scopettarsquo [rarr tuumlfek] (67v)
dolısup1 (doliacute) lsquopienorsquo (104v) dolıdur (doliacutedur) lsquoegrave pienorsquo (76r)dolısup2 (doliacute) lsquodiluuiorsquo (73v)domuz (domuacutes) lsquoporcorsquo (105r) rarr yaban d yaġ bull Rispetto allrsquoosm lett
doŋuz la forma con nasale labiale impostasi poi nel turco moderno egrave giagrave attestata in testi in trascrizione del XVI sec (cfr Arg 85)
donanma (donalmaacute) lsquoarmata per marersquo (62v) bull sect 226dost (doacutest) lsquoamicorsquo (61r)dost ol- (doacutest holuacuterum) lsquoamicarsirsquo (61r) lsquofar amicitiarsquo (76v)dostlan- (dostlaneacuterum) lsquoinamicarsirsquo (93r)dostlık (dostliacutec) lsquoamicitiarsquo (61r) dostlıġum var (dostiliguacutem vaacuter) lsquohauer ami-
citiarsquo (91v)doy- (doiuacuterum) lsquosatiarsirsquo (109v) doyınca (doiacutenge) lsquoa satietagraversquo (62v)doyumlık (doiumliacutec) lsquobọṭṭịṇorsquo14 (65v)doyur- (doiuruacuterum) lsquosatiarersquo (109v)doyurmış (doiurmiacutesc15) lsquosatiatorsquo (109v)
14 Dopo questa parola semicancellata crsquoegrave una grossa macchia che potrebbe nascondere altre parole
15 La tracciatura della r egrave molto incerta si potrebbe leggere anche doiumiacutesc
78
doumlg- (dueacuterum [dugeacuterum (57r)]) lsquoabbatterersquo (57r) lsquobatterersquo (64v) lsquopercuoterersquo (103v) lsquopestarersquo (104r) bull Siamo incerti se considerare dugerum un errore grafico per dugherum o un effettivo caso di palatalizzazione (sect 222)
doumlguumlş (duguacutesc) lsquobattagliarsquo (64v) lsquocombattimentorsquo (69v) lsquoguerrarsquo (91v) bull Cfr t dial doguş lsquodoumlvuumlşrsquo (TTAS)
doumlguumlş- (dugusciuacuterum) lsquoazzuffarsirsquo (63v) bull Cfr t dial doguşmak lsquodoumlvuumlşmek vuruşmakrsquo (TTAS)
doumlk- (ducchieacuterum) lsquodiffonderersquo (73v) lsquoriuersare spanderersquo (108v) lsquobuttarersquo (112v)
doumlkuumll- (ducculuacuterum [ducchiuluacuterum (112v)]) lsquodiffondersirsquo (73v) lsquospandersirsquo (112v) bull In questo caso egrave supponibile che la grafia duccul- sia una mera trascuratezza
doumln- (duneacuterum) lsquoritornarersquo (108r) lsquovoltarsirsquo (118r)doumlnduumlr- (dunduruacuterum) lsquorenderersquo (107v) lsquovoltarersquo (118r) dilden dile doumlnduumlr-
(dildeacuten dileacute dunduruacuterum) lsquotradurre drsquouna lingua ad ũrsquoaltrarsquo (116r) soumlzuumlm(uuml) doumlnduumlr- (susuacutem dunduruacuterum) lsquodisdirersquo (74r) bull Il sign di lsquoccedilevirmek tercuuml-me etmekrsquo egrave ben attestato in ant osm (TS 1238)
doumlrdinci (dortngiacute) lsquoquarto numerorsquo (106v) bull La forma doumlrdinci egrave data da Men 2162 La grafia del F pare denotare una var doumlrtıncıdortıncı
doumlrt (doacutert) lsquoquattrorsquo (106v)doumlşet- (duscieteacuterum) lsquodistenderersquo (74v)dua (duacutea) lsquoorationersquo (101r)dudak (dudaacutec) lsquolabrorsquo (95r)dudu kuşu (duduacute cuacutesc) lsquopappagallorsquo (102r)duhavi (duchauiacute) lsquovilluto lauoratorsquo (117v) bull Osm lsquoalto et basso uellutorsquo
(duchaauj16 Arg 87) lsquoa type of green velvetrsquo (E Ccedilelebi Dankoff 33) Queste due erano finora le sole attestazioni note della voce che egrave di origine sconosciuta (TETTL 1 658)
dumagu (dumaacuteg) lsquocatarrorsquo (68r) bull sect 312duman (dumaacuten) lsquonebbia vaporersquo (99v)dumanlı (dumanliacute) lsquonebbiosorsquo (99v)dur- (duruacuterum) lsquofermarsirsquo (77r) durmayıp (durmaiacutep) lsquocontinuamentersquo (70v)
lsquotuttauiarsquo [= ancora] (116r) rarr asıl-durrakı (durrachiacute) lsquonoce persicorsquo (100r) bull Osm lsquonoce persicarsquo (Men 2044)
tml durakı lsquonectarine Prunus persica nectarinarsquo (Redhsup2 248) lt gr dw-raacutekinon lsquo= lat duracinum a kind of peachrsquo (Liddel-Scott 464) forse per tramite arabo (Meyer 29)
duvar (duaacuter) lsquomoragliarsquo (98v) lsquomurorsquo (99r)duumlduumlk (duduacutec) lsquoflauti di sonarersquo (78r)duumlge (dugheacute) lsquovitello grandersquo (118r) bull Osm lsquoiki yaşında sığırrsquo (TS 1300-01)duumlgme (duumeacute) lsquobo[ttone]rsquo (65v)
16 La lezione duchaanj (Arg Ad 173) egrave erronea
79corpus lessicale turco
duumlguumlm (duumeacute) lsquogroppo nodorsquo (91r) bull Evidentemente la forma del F si egrave contaminata col lemma precedente
duumlguumln (duguacuten) lsquonozze di sposirsquo (100r) bull T dial dugun lsquoduumlğuumlnrsquo (TTAS)duumlkacircn (duchieacuten) lsquobottegarsquo (65v) bull Cfr duumlgen (dughien) lsquobottegharsquo (Arg 88)duumllger (dulgheacuter) lsquomaestro drsquoasciarsquo (96v)duumlmduumlz (duacutem duacutes) lsquoliscio pianorsquo (96r) lsquoritondorsquo (108r) duumlmduumlz ovadur (duacutem
duacutes ouaacutedur) lsquoegrave pianarsquo (76r)duumlmduumlz et- (duacutemduacutes edeacuterum) lsquopianarersquo (104r)duumlmen (dimeacuten) lsquotemone di uascellorsquo (115r) bull Cfr timen lsquotimonersquo (Arg 244)
La var del F non pare segnalata da altre fonti (v LF 432-435)duumln (duacuten) lsquohierirsquo duumln gece (duacuten iegieacute) lsquohieri serarsquo duumln sabah (duacuten sahbaacute)
lsquohieri mattinarsquo (92r)duumlnya (duniaacute) lsquomondorsquo (98v)duumlş (duacutesc) lsquosognorsquo (111v) lsquovisione del sonnorsquo (118r) duumlşte (duscde) lsquoin sognorsquo
(94r) duumlşte goumlr- (duscdeacute ghiuruacuterum) lsquosognarersquo (111v)duumlş- (duscieacuterum) lsquocaderersquo (66r) lsquocascarersquo (67v)duumlşek (duscieacutech) lsquoletto di dormirersquo (95v) lsquomatarazzorsquo (97r)duumlşman (duscmaacuten) lsquoinimicorsquo (94r) lsquonemicorsquo (99v)duumlşmanlık (duscmanliacutec) lsquoinimicitiarsquo (94v) lsquonemicitiarsquo (99v)duumlşuumlr- karı oġlan duumlşuumlr- (cariacute ouglaacuten dusciuruacuter) lsquodisconciarsi la dotildena grauidarsquo
(74r) bull Osm oġlan duumlşuumlrmek lsquosconciarsi disperdere il fruttorsquo (Men 2173)duumlz- (duseacuterum) lsquoabbellirersquo (57r) lsquoadornarersquo (58r) lsquoordinare metter in ord(in)ersquo
(101r)duumlzuumllmiş (dusulmiacutesc) lsquoabbellitorsquo (57r)
80
E
ebe (ebeacute) lsquomadre del padrersquo (96v) bull Osm t dial lsquoaua cioegrave nonnarsquo (Mol 63-64) lsquograndmotherrsquo (prov[incial] Redhsup2 257)
ebe guumlmeci (hebbeacute ghiumegiacute) lsquomalua herbarsquo (96v)ebeda (ebedeacute) lsquosempiternorsquo (110v) bull Cfr ebede lsquoeterno in eterno senza fine
sempiternorsquo (Mol 138 passim)ebedi (ebediacute) lsquoeternamentersquo (76r)edep (edeacutep) lsquocreanzarsquo (71v) lsquovergognarsquo (117v)edepli (edepliacute) lsquoben creatorsquo (71v)edepsiz (edepsiacutes) lsquoimmodestorsquo (92v)edepsizlik (edepsisliacutec) lsquoimmodestiarsquo (92v)efendi (afeacutendi) lsquopadronersquo (101v) lsquosignorersquo (111v) bull laquoLa variante en a- plus
proche de lrsquoeacutetymon grec passe aux dignitaires turcs de Barbarieraquo (Arveil-ler 94) v lrsquoattestazione seguente (1686 Algeri) laquoLes Chrecirctiens traitent le Bacha drsquoAltesse et les Turcs lui donnent le surnom drsquoAffendi qui marque les Grands du Palaisraquo (id 93) Per altre testimonianze della forma con a- v StS Gr 271
egesup1 (egheacute) lsquolima instromentorsquo (96r)egesup2 (egheacute) lsquocostarsquo [= costola] (71v) bull Osm ege pro eyge lsquocostarsquo (Men 361) =
eyeguuml lsquokaburga kemiğirsquo (TS 1579-80)egele- (egheleacuterum) lsquolimarersquo (96r)egil- (eghileacuterum) lsquoabbassarsirsquo (57r) lsquoinchinarsirsquo (93v) rarr diz egil-egir- (eghireacuterum) lsquofilarersquo (77v)eġlen- (eileneacuterum) lsquodimorarersquo [= tardare] (73v) lsquosoprasederersquo (112r) lsquospassar
il temporsquo (112v)eġlence (eilengieacute) lsquospassa temporsquo (112v)egri (eigriacute) lsquodistortorsquo (74v) bull sect 212aEgriboz (igripoacutes) lsquoNegroponte isola in Tu[rchi]arsquo (99v) bull Osm lsquoEuboja Ne-
gropontersquo (Men 351) lt gr Euacuteripoj propr nome dello stretto che separa
81corpus lessicale turco
lrsquoEubea dal continente e di cui il venz Negroponte egrave una deformazione paretimologica Si noti che la forma del F mantiene la bilabiale sorda della fonte greca per unrsquoaltra testimonianza di tale conservazione cfr Egripos lsquoNegropontersquo (VN 61)
ehl (elaacute) lsquofinorsquo (77v) lsquohabile attorsquo (91v) bull Osm lsquohabilis aptus idoneus dig-nus capaxrsquo (Men 564) Non ci egrave chiara lrsquoorigine della terminazione voca-lica nella forma del Ferraguto
ejderha (esdraacute) lsquoserpentersquo (111r) bull Osm tml lsquodragon large snakersquo (Redhsup2 262)
ek- (eccheacuterum) lsquoseminarersquo (110v)eksik et- (ecsiacutec edeacuterum) lsquosminuirersquo (111v)eksik ol- (ecsiacutec holuacuterum) lsquomancarersquo (96v)eksikli (ecsicliacute17) lsquoimperfettorsquo (93r)eksiklik (ecsicliacutec [echiliacutec (93r)]) lsquoimperfettionersquo (93r) lsquomancamentorsquo (96v)
bull Prob la grafia echilic egrave errata v la correzione apportata dal F al lemma precedente
ekşi (icsciacute [ihcsciacute (57v)]) lsquoacetosorsquo (57v) lsquoagrorsquo (59r)ekşilik (icsciliacutec) lsquoagrezzarsquo (59r)el (eacutel) lsquomanorsquo (97r) elden ele (eldeacuten elleacute) lsquodi mano in manorsquo (73v)elbett (elbeacutet) lsquoad ogni modorsquo (58r)eldiven (eldueacuten) lsquoguanto per le manirsquo (91r)elek (eleacutec) lsquocriuo di farinarsquo (71v)elem (eleacutem) lsquoaffanno fastidiorsquo (58v)elet- (eleteacuterum) lsquocondurrersquo (70r) bull Comune var ottomana e dialettale di ilet-
(Arg 92 Men 381 TS 2048-54 DS 1712)elli (elliacute) lsquocinquantarsquo (69r)elmas taşı (almaacutes taacutesc) lsquodiamante pietra pretiosarsquo (73r) bull T dial almas lsquoel-
masrsquo (DS 227) La forma con a- egrave ben documentata nei Transkriptionstexte (Arg 32 Meg Carr 57)
embik (embiacutehc) lsquolambico instrumentorsquo embikle ccedilıkar- (embicleacute cicaacuterum) lsquolambicare q(ua)lche cosarsquo (95r)
emin (emiacuten) lsquogabbellierorsquo (79v) bull Osm lsquosoprastante intendente doganiere datiaro gabellierersquo (Men 431)
eminlik (eminliacutec) lsquogabbellarsquo (79v) bull Osm lsquosicurezza tranquillitagrave pace uffi-cio di doganierersquo (Men 432)
eŋ rarr eyi soŋ soŋraer (eacuter) lsquomaritorsquo ere ver- (eraacute uereacuterum) lsquomaritar la donnarsquo (97r)er- (eriacuterum) lsquocomprenderersquo (70r) bull Osm tml ermek lsquoto attain achieve to
reachrsquo (Redhsup2 278) Il sign del F corrisponde piuttosto al sintagma aklı ermek lsquoto understand grasprsquo (id 26)
17 Corr in luogo di echiliacute
82
erik (eriacutec) lsquopruno fruttorsquo (106r)erik aġacı (eriacutec agaacutecc) lsquopruno alberorsquo (106r)eri- (erileacuterum) lsquoliquefarsirsquo (96r) lsquosquagliarsirsquo (113v) bull sect 3221b (cfr la cor-
retta forma participiale del lemma seguente)erimiş (erimiacutesc) lsquofuso liquefattorsquo (78r) lsquoliquidorsquo (96r)erit- (eriteacuterum [ereacuterum (78r)]) lsquofondere liquefarersquo (78r) lsquosquagliarersquo (96r)erkek (ercheacutec) lsquomascolorsquo (97r)erkenden (erchendeacuten) lsquoquanto primarsquo (106v)esir (esiacuter) lsquoschiauorsquo (110r)esirge- (esirgheacuterum) lsquosparagnarersquo (112v)eski rarr uumlslupeski ol- (ischiacute holuacuterum) lsquoinuecchiarsi la robbarsquo (94v)esne- (esneacuterum) lsquobadagliare cotilde la boccarsquo (64r)es[ne]mek (es[]meacutec) lsquobadigliorsquo (64r)espab rarr geyin-eşek (iscieacutech) lsquoasinorsquo (63r) bull La var işek egrave attestata in testi ottomani del XVI
sec (TS 2112)eşekarısı (iscieacutech arisiacute) lsquovesparsquo (117v)eşkere (eschereacute [aschiaraacute (97r)]) lsquoalla scopertarsquo (60r) lsquomanifestamentersquo (97r)et (eacutet) lsquocarnersquo (67v) rarr diş eti nasır eti tuzlıet suyı (et suiacute) lsquobrodo di carnersquo (65v)etmek (etmeacutec) lsquopanersquo (102r) etmek yap- (etmeacutec iapp[hellip]) lsquoimpastarersquo (92v)etmekccedili (etmecgiacute) lsquopanettierorsquo (102r)ev (eacuteu) lsquocasarsquo (67v)ev- (eueacuterum) lsquodesiderarersquo (73r) lsquofrettarsi hauer presciarsquo (79r) bull Il sign di lsquode-
siderarersquo non pare avere altri riscontrievet (eacuteuet) lsquosi particola affir(mati)uarsquo (111v)evlen- (euleneacuterum) lsquoaccasarersquo (57r) lsquoammogliarsirsquo (61r) lsquomaritarsi accasarsirsquo
(97r)evli (euliacute) lsquomaritato accasatorsquo (97r)ev(v)el (eueacutel [euueliacute lsquoprincipiorsquo]) lsquoprimo principiorsquo (105v) evvel yok (euueacutel
ioacutec) lsquosenza principiorsquo (111r) rarr başev(v)elden (euilchindeacuten) lsquoprimieramentersquo (105v) bull Lrsquoablativo del F egrave ricostru-
ito sulla forma pronominale ev(v)elkieyer (eieacuter) lsquosellarsquo (68r)eyi (eiacute) lsquobuonorsquo (66r) eyiduumlr (eacuteidur) lsquoegrave buonorsquo (75v) daha eyi (dahaacute eiacute) lsquome-
gliorersquo (97v) eŋ eyisi (eacuteng eisiacute) katı eyiduumlr (catiacute eacuteidur) lsquoottimo buonissi-norsquo (101v) rarr adamadem nasip sitara
eyilik (eiliacutec) lsquobontagraversquo (66r) eyiliġi soumlyle- (eilighiacute suileacuterum) lsquolaudarersquo (95r)eyle- (ileacuterum) lsquofarersquo (76v) rarr iş eyle- timar eyle- bull La forma del F egrave prob da
leggere iyle-
83corpus lessicale turco
eyyam (eiaacutem) lsquobonaccia buon tẽporsquo (65r) lsquoserenorsquo (111r) lsquotempo serenorsquo (115r) bull Osm lsquovento temporsquo (Men 579) tml eyyam hava lsquofine weather with a fair windrsquo (Redhsup2 289)
eyyamlıkdeg (eiamliacutec) lsquotranquillitagraversquo (116r) bull Morfologizzazione turca di rarr eyyam
84
F
fakir (fachiacuter) lsquomendico pouerorsquo (97v)fakir ol- (fachiacuter holuacuterum) lsquoimpouerirsirsquo (93r)fakirlik (fachirliacutec) lsquopouertagraversquo (105v)fal (faacutel) lsquofato destinorsquo (77r)fal accedil- (faacutel acciaacuterum) lsquobuttar la sortersquo (66r) lsquoindouinarersquo (93v) bull Osm tml lsquoin -
douinare le cose future per sortilegio pronosticare dire la sua buona ven-turarsquo (Men 3457)
farfara (farfaraacute) lsquociarlonersquo (69r) bull Per lrsquoetimo assai discusso della parola v Carr 152
fayda (faacuteida18 [feidaacute (91r)]) lsquoguadagniorsquo (91r) lsquovtilirsquo (118v)fayda et- (feidaacute edeacuterum) lsquoguadagnarersquo (91r)fehm (feheacutem) lsquointellettorsquo (94v)fena (fenaacute) rsquotransitoriorsquo (116r) bull Il sign del F egrave dovuto a confusione con
lrsquoaltro arabismo fani lsquotransitory mortalrsquo (Redhsup2 291)ferace (fereacutegia) lsquocappa matildetellorsquo (67r) bull Per lrsquoetimo (lt arabo lt greco) v Carr
153ferişte (feristeacute) lsquoangelorsquo (61r) lsquospirito cielestersquo (113r)ferman (fermaacuten) lsquocomandamentorsquo (70r)festadeg (feacutesta) lsquofestarsquo (77r) bull Crudo italianismo di cui non abbiamo trovato altri
riscontrifetva (fetfeacute) lsquotentationersquo (115r) bull Per lrsquoassordimento della labiodentale cfr
fetfa lsquorisolutione di dubijrsquo (Arg 100) Il sign del F non ci risulta chiarofetva ver- (fetfeacute uereacuterum) lsquotentarersquo (115r)fevrice (feacuteurice) lsquoimmediatamentersquo (92v) lsquoprestorsquo (105v)fırkata (furgaacutet) lsquofragatarsquo (78v) bull Cfr furgata firgata (Bernardo da Parigi
[1665] LF 230) sect 311b
18 Possibile anche la lettura feacuteida
85corpus lessicale turco
fırsat (furzaacutet) lsquooccasione commoditagraversquo (100v)fırtına (furtuacutena) lsquofortuna di marersquo (78v) deŋiz fırtınası (denghiacutes furtunasi)
lsquotempesta di marersquo (115r) bull Osm fortuna lsquofortuna tempesta di marersquo (Arg 101) furtuna lsquoa storm tempest a galersquo (Redhsup1 1400) Cfr LF 225-228
fikir (fichiacuter) lsquodisegnorsquo (74r) lsquopensamento giuditiorsquo (103r)fikir et- (fichiacuter edeacuterum) lsquoconsiderarersquo (70v) lsquodisegnarersquo (74r) lsquopensarersquo (103r)fil (fil) lsquoaliestro () animale elifantersquo (59v) lsquoleofantersquo (95v)fildişi (fil disc) lsquoauoliorsquo [= avorio] (63v)fiskadeg ccedilal- (fiacutesca cialaacuterum) lsquofiscarersquo (78r) bull Cfr osm fisket (lt it fischietto)
ccedilalmak lsquoto pipe (on board ship)rsquo (Redhsup1 1385 LF 216) Il primo elemento del sintagma nel dato del F non puograve che essere un prestito da fischio
fitoz fitoz yigit (fittoacutes iȷt) lsquohuomo brauorsquo (92r) bull Osm t dial fitoz lsquofine strongrsquo (Evliya Ccedilelebi Dankoff 38) lsquoguumlzel boumlbuumlrluuml ccedilalımlırsquo (DS 1874) fitozlı (fitozli) lsquoanimoso ardito coraggiosorsquo (Carr 155) Voce di probabile provenienza slavo-balcanica cfr sb cr vitez lsquoprode eroersquo (ibid)
flaskadeg (flaacutescha) lsquofiascorsquo (77v) bull Secondo Bombaci 219 si tratta di un italia-nismo ma a nostro parere egrave piugrave facile che la fonte sia il gr flaacuteska con probabile tramite dellrsquoar nordafricano cfr la forma flasḳiyyaʰ lsquobouteillersquo data da Dozy 2 287
freng gacircvur (freacuteng ghiauacuter) lsquoitalianorsquo (94v) bull Propr lsquoinfedele francorsquoFrengistan (frenghistaacuten) lsquoItaliarsquo (94v) bull Lrsquoidentico dato si riscontra in Men
3510fuccedilı (fuciacute) lsquobottersquo (65r)fuccedilıcı (fucigiacute) lsquobo[tt]arorsquo (65v) bull Il dato del F fa retrodatare lrsquoattestazione les-
sicografica della voce considerata finora quella del Molino (StS HWb 68)funduk (funduacutec) lsquoballa di scopettarsquo [= palla drsquoarchibugio] (64r) lsquonocellarsquofurun (fuacutern [fuacuternu (78v)]) lsquofurnorsquo (72r) lsquofornorsquo kireccedil furnu (chireacutecc furnusiacute)
lsquofornacersquo (78v) bull Da gr (lt lat) fouacuternoj o direttamente (Eren 144) o con maggiore verosimiglianza per tramite dellrsquoar furn (TETTL 2 86) Per il furnusı del F sect 314
86
G
gabe (cabaacute) lsquoboscorsquo (65r) bull Osm lsquoforest thicketrsquo (Redhsup1 1333) lt ar ġābah lsquoforesta selvarsquo (VAI 1048)
gabelikdeg (cabaliacutec) lsquoboscatarsquo (65r) bull Per una formazione parallela cfr tml or-manlık lsquoheavily forested (area)rsquo (Redhsup2 656)
gafil (gafiacutel) lsquotrascuratorsquo (116r)gafil ol- (gafiacutel holuacuterum) lsquotrascurarersquo (116r) gafil olma (gafil hoacutelma) lsquosta in
ceruellorsquo (113v)gacirch gacirch (chiaacute chiaacute) lsquoalle uoltersquo (60r)gacirchice gacirchice (chiaageacute chiaageacute) lsquoalcuna uoltarsquo (59v) bull Osm gacirchice = gacirch gacirch
(Men 3858)Galata (galataacute) lsquoPera isola in Costantinop(oli)rsquo (103r)ganimet (ganiacutema) lsquobọṭṭịṇorsquo19 (65v)gacircvur rarr freng ggayr (caiacuter) lsquoaltrorsquo gayr yerde (caiacuter ierdeacute) lsquoaltrouersquo (60v) rarr natıkgayret (cairaacutet) lsquoanimo coraggiorsquo (61v) lsquobaldanza ardirersquo (64r)gayret et- (cairaacutet edeacuterum) lsquoinanimarsirsquo (93r) lsquopigliar ardirersquo (104v) lsquosforzarsirsquo
(111v) bull Cfr kayrat et- (chairatt ederum) lsquodifendomi da nimici et similirsquo (Arg 143)
gayretli (cairatliacute) lsquobaldanzosorsquo (64r)gayrı -den gayrı (dengaacuteire) lsquoeccettorsquo (75v)gazel (gaseacutel) lsquocapriolorsquo (67v) bull Osm lsquocapriuolo pollo di ceruo ceruo giouinersquo
(Men 3402)gebe (ghiebeacute) lsquograuidarsquo (91r) gebe karı (ghiebeacute cariacute) lsquodonna grauidarsquo (74v)gebe et- (ghiebeteacuterum) lsquoingrauidarersquo (94r) bull Abbiamo posto come lemma il
sintagma ottomano regolare Il dato del F egrave morfologicamente molto dub-bio (ci si aspetterebbe eventualmente una formazione come gebele(t)-)
19 V la nota a rarr doyumlık
87corpus lessicale turco
gece (iegeacute) lsquoserarsquo (111r) gecede (ghiegiedeacute) lsquodi nottersquo (73r) bu gece (buacute iegieacute) lsquoquesta serarsquo (106v) rarr duumln guumlnduumlz yarın g
geccedil (ghieacutecc) lsquotardirsquo geccedil geccedil (ghieacutecc ghieacutecc) lsquotardamentersquo (114v)geccedil- (ghieccieacuterum [ieccieacuterum (116r)]) lsquopassarersquo (102v) lsquotrapassarersquo sırıkle
geccedil- (siriacutecle ieccieacuterum) lsquotrafiggere cotilde una lanciarsquo (116r) rarr deŋiz yuumlz-geccedilende (iecciendeacute) lsquoper il passatorsquo (102v) bull Osm lsquoper lo adietro pel passatorsquo
(ghieccende Arg 103)geccedilir- rarr oumlmuumlrgel- (ghieleacuterum) lsquovenirersquo (117r) sık sık gel- (siacuteg siacuteg ghi[e]leacuterum) lsquofrequentarersquo
(79r)gelimkara (ieliacutem caraacute) lsquoviscorsquo (118r) bull T dial lsquoviscum albumrsquo (Tuzlacı 66)gelincik (ghielingiacutec) lsquomustella animalettorsquo (99r)gemi gemiya ko- (ghiemiaacute coacuterum) lsquoimbarcarersquo gemiden ccedilık- (ghiemideacuten ci-
cheacuterum) lsquosbarcarersquo (109v) gemiya gir- (ghiemiaacute ghireacuterum) lsquoimbarcarsirsquo (92v) rarr ccedilektiri g demir yaġla-
gemici (ghiemigiacute) lsquomarinarorsquo (97r)gemri uumlzuumlmuuml (ghiemriacute uszuacutem) lsquovua di pergolarsquo (118v) bull T dial gemri lsquoson
turfanda yetişen sert kabuklu siyah bir ccedileşit uumlzuumlmrsquo (DS 1987)genccedil (ghieacutencc) lsquogiouanersquo (90v)genccedillik (ghienccliacutec) lsquogiouentugraversquo (90v)gendi gendisi (iendisiacute) lsquose stessorsquo (111r) gendinden (iendindeacuten) lsquoda per seacutersquo
(72v) rarr bengerccedilek (iercieacutec) lsquocertorsquo (68v) gerccedilek soumlz (iercieacutec suacutes) lsquoveritagraversquo (117v) gerccedilekten
(ierciecteacuten [ierciecdeacuten (73r)]) lsquocertamente da douerorsquo (68v [def certa-mente] 73r) lsquoin ueritagraversquo (94v)
gerek ol- (ghiereacutec holuacuterum [iereacutec holuacuter (75v)]) lsquobisognarersquo (65r) lsquoegrave necessa-riorsquo (75v)
getir-getuumlr- bir yere geter- (bir iereacute ghietereacuterum) lsquoadunare congregarersquo (58r) bull La forma geter- si riscontra sia in osm (Arg 105 Carr 161) sia nel t dial odierno (TTAS)
gey-giy- (ghieacuterum) lsquocalzare uestirersquo papucpabuc gey- (babuacutecc ghieacuterum) lsquocal zar le scarpersquo ccedilakşır gey- (ciechscieacuter ghieacuterum) lsquocalzar le calzettersquo (66v) bull Per le attestazioni delle varr babuccedilbabuc v Arg 43 Carr 70
geyik (ghieiacutec) lsquoceruo animalersquo (68v)geyin- espap geyin- (spap gheineacuterum) lsquovestirsirsquo bull Per lrsquoosm espab e varr
lsquovestitorsquo v StS Ar 1 58 Carr 145geydir-geyduumlr- (ghieiteacuterum) lsquovestirersquo (117v) bull sect 3222bgeyecekgiyecek (ghiegieacutec) lsquohabito uestitorsquo (91v)gez- rarr deŋizgılaf (galoacutef) lsquofodrorsquo (78r) bull Osm lsquoguaina vagina foderorsquo (Men 3417) La
forma del F puograve derivare dal plurale arabo ġulufgicik (ghigiacutec) lsquorognia malersquo (108v)gidi (ghidiacute) lsquocornuto ingiuriarsquo (71r)
88
gir- (ghireacuterum) lsquoentrarersquo (75v) lsquointrarersquo (94v) rarr gemigit- (ghideacuterum) lsquoandarersquo (61r) rarr apana art av buluşmak karşı var git- yuumlz-giy- giyecek rarr gey- geyecekgizle- (ghisleacuterum) lsquoasconderersquo (63r) lsquonasconderersquo (99v)goumlbek (iubeacutec) lsquobilicorsquo [= ombelico] (65r)goumlccedil (ghiuacutecc) lsquopartenzarsquo (102v)goumlccedil- (ghiuccieacuterum) lsquopartirersquo (102v)goumlguumls (iughuacutes) lsquopettorsquo (104r)goumlk (ghiuacutec) lsquoazzurro colorersquo (63v)goumlk guumlrle- (ghiuacutec ghiurleacuter) lsquotuonarersquo (116v)goumll (ghioacutel) lsquolago drsquoacquarsquo (95r)goumllge (chiulgheacute) lsquoombra del sole etcrsquo (100v) agaccedilleruumlŋ goumllgesinde (agacc-
leruacuten chiulgesindeacute) lsquoallrsquoombra de glrsquoalberirsquo (60v) bull Egrave probabile che la se-conda attestazione del F sia da emendare in chiulghesinde
goumlluuml[k] (ghiuluacute[]20) lsquo[best]ia ḍ[a] [ca]ualcarersquo (65r) bull Osm lsquoa beast of burdenrsquo (Redhsup1 1600) t pop koumlluumlk lsquoiş ve yuumlk hayvanırsquo (TuumlS 1230) t dial guumlluumlk lsquoeşekrsquo (DS 2220)
goumlm- goumlmmeye ko- (ghiumeacuterum ghiumeacute coacuterum) lsquosepelirersquo (111r)goumlmlek (ghiumleacutec) lsquocammiciarsquo (66v)goumlmuumllmiş (ghiumulmiacutesc) lsquosepelitorsquo (111r)goumln (ghioacuten) lsquosola di scarparsquo (112r)goumlnduumlr- (iunduruacuterum) lsquomandarersquo (96v) bull Forma comune in osm (Men 4095
TS 1751-52)goumlŋuumll goumlŋluuml (ghiumliacute) lsquovoglia uoluntagraversquo (118r) goumlŋluumlna (ghiumlunaacute) lsquoa tuo
piacerersquo (63r) bull sectsect 226 311goumlŋuumlllı (ghiumlumliacute) lsquovolunterosorsquo (118r) bull Prob il dato del F egrave rifatto sulla
prima persona del possessivo goumlmluumlm (lt goumlŋluumlm)goumlr- (ghiuruacuterum) lsquovedere guardarersquo (117r) rarr duumlş tedarikin goumlr-goumlster- (iusturuacuterum) lsquodimostrarersquo (73v) lsquomostrarersquo (99r) bull sect 3222agoumltuumlr- (ghiuturuacuterum) lsquoportare in collorsquo (105r)goumlvde (iuudeacute) lsquocorporsquo lsquocorpo mortorsquo (71r)goumlz (ghiuacutes) lsquoocchiorsquo (100v) goumlzuuml accedilık (ghiuacutes acciacutech) lsquodiligentersquo (73v) goumlzuuml
accedilıktur (ghiuacutes acciacutecdur) lsquoaccorto suegliatorsquo (63r) goumlzleri accedil- (ghiusleriacute acciaacuterum) lsquoilluminarersquo [propr lsquoaprire gli occhirsquo] (92v)rarr aydınlık bull Per il sintagma nominale cfr tml goumlzuuml accedilık lsquoclever sharp wide-awake shrewdrsquo (Redhsup2 338) sect 314b
goumlz yaşı (ghiuacutes iasciacute) lsquolagrimersquo (95r)goumlzet- (ghiuseteacuterum) lsquoaccarezzarersquo (57r) lsquocarezzarersquo (67v) bull Osm lsquoosservare
guardare custodire attendere hauer riguardo portar rispetto rispettarersquo (Men 4071)
goumlzlik (ghiusliacutech) lsquoocchialersquo (100v)
20 Bombaci 219 legge ghiuluacutecc
89corpus lessicale turco
goumlzuumln-deg (ghiusunuacuterum) lsquoapparirersquo (62r) bull Sembra un incrocio fra i due verbi sinonimici goumlruumlnmek lsquoto appear come into sightrsquo (Redhsup2 336) e gozuumlkmek lsquoidrsquo (id 343)
gurbet ko- (gurbeacutet coacuterum) lsquolasciar orfani li figlijrsquo (95r) bull Osm gurbet lsquolon-tananza lo stare fuori della patria stato di forastierersquo (Men 3389) Il dato del F si spiega col passaggio semantico lsquoprivo della patriarsquo gt lsquoprivo di famigliarsquo
gurfe(t) (guacuterfa) lsquocamera drsquoallogiarersquo (66v) lsquostanza drsquohabitarersquo (113v) bull Osm lsquocœnaculum salarsquo (Men 3394)
guumlc guumlccedil (iuacuteg) lsquodifficoltagraversquo (73v) guumlcile (iuacutegile [ghiuacutegile (111v)]) lsquocontra uo-glia p(er) forzarsquo (70v) lsquosforzatamentersquo (111v) rarr maslahat
guumll (ghiuacutel) lsquorosa fiorersquo (108v)guumll macunu (ghiuacutel magiuacuten) lsquoconserua di rosersquo (70v)guumll suyı (ghiulsuacute) lsquoacqua rosarsquo (57v)guumll- (ghiuleacuterum) lsquoriderersquo (108r)guumlliş (ghiuliacutesc) lsquoriso passione dellrsquohuomorsquo (108r)guumlmiş (ghiumiacutesc) lsquoargentorsquo (62v)guumlmişle- (ghiumiscleacuterum) lsquoinargentarersquo (93v)guumlmle- (ghiumleacuterum) lsquomuggire come il leone etcrsquo (98r) bull Osm tml lsquoto emit
a hollow booming roaring soundrsquo (Redhsup1 1602)guumlmuumlrde- (ghiumurdereacuterum) lsquomurmurarersquo (99r) bull Osm guumlmuumlrde(n)mek lsquoho-
murdanmakrsquo (TS 1859-61) Lrsquoaoristo del F egrave rifatto erroneamente su quello dei causativi
guumln (iun) lsquogiornorsquo guumlnden guumlne (iundeacuten iuneacute) lsquoalla giornatarsquo (60r) her guumln (eacuter iuacuten) lsquoogni giornorsquo (100v) rarr aġır oumlte guumln
guumln batısı (iuacuten battisiacute) lsquoponente occidentersquo (95v) bull Osm guumlnbatısı lsquoguumlneşin battığı tarafrsquo (TS 1865)
guumln doġusı (iuacuten dousiacute) lsquoleuante orientersquo (95v) bull Osm guumlndoġusu lsquoşark meş-rikrsquo (TS 1868)
guumlnah (ghiunaacute) lsquopeccatorsquo (102v) rarr ikrar et-guumlnah et- (ghiunaacute edeacuterum) lsquopeccarersquo (102v)guumlnahkacircr (ghiunacchieacuter) lsquopeccatorersquo (102v)guumlnduumlz (iunduacutes) lsquodi giornorsquo (73r) gece guumlnduumlz (ghiegeacute iunduacutes) lsquogiorno et
nottersquo (90r)guumlneş (ghiuneacutesc) lsquosole pianetarsquo (112r) rarr ser- tutul-guumlren (ghiureacuten) lsquozinzoli [= giuggiole] frutti piccoli et russi come lrsquoazarolirsquo
(118v) bull Osm t dial lsquokızılcıkrsquo (TS 1882 DS 2235) lt gr kraacuteno lsquoKornel-kirschersquo (Tietze 1 228)
guumlreş (ghiureacutesc) lsquolotta giuocorsquo (96r)guumlreş et- (ghiureacutesc edeacuterum) lsquoallottarersquo (60r) lsquolottarersquo (96r)guumlreşccedili (ghiurescciacute) lsquolottatorersquo (96r)guumlrle- rarr goumlk guumlrle-
90
guumlve (ghiueacute) lsquotarla uerme che rodersquo (114v) bull Riteniamo che il dato del F vada letto guumle (sect 227)
guumlvercin (ghiuuergiacuten) lsquocolombarsquo (69v) lsquopalumborsquo (102r)guumlvercinlik (ghiuuerginliacutec) lsquopalumbaiorsquo (102r)guumlzel (giuseacutel) lsquobellorsquo (64v) rarr kok- bull sect 222guumlzellik (giuselliacutec) lsquobellezzarsquo (64v)
91corpus lessicale turco
H
haber (habaacuter chhabaacuter) lsquoannuntio auisorsquo (61v) lsquonouella nuntiorsquo (100r)haber al- (habaacuter haleacuterum) lsquoauuedersirsquo (63v)haber et- (habaacuter edeacuterum) lsquoannuntiare auisarersquo (61v)habeş maymunu (habeacutesc maimuacuten) lsquogatto maimonersquo (79v) bull Osm tml lsquosacred
baboon Papio hamadryasrsquo (Redhsup2 355)habs (aacutebsa) lsquocarcerersquo (67v) habsa ko- (absdaacute coacuterum) lsquoimprigionarersquo (93r) bull
La forma absa egrave prob posta al dativo (sect 311b) Per la perdita dellrsquoaspirata cfr t balc apus lsquoGefaumlngnisrsquo (Boretzky 209)
hac (haacuteg) lsquocrocersquo (71v) rarr tak-hacet (ageacutet) lsquoorationersquo (101r) bull Osm tml lsquoneed wish (made in the form of a
prayer)rsquo (Redhsup2 355)haccedilan (acciaacuten) lsquoquando in che tẽporsquo (106v) bull Osm kaccedilanhaccedilan lsquoquandorsquo
(Men 3632)hadım (haduacutem) lsquocastrato eunucorsquo (68r) bull Per le attestazioni della var hadum
v Arg 112hadım et- (haduacutem edeacuterum) lsquocastrarersquo (68r)hafta (autaacute) lsquosettimanarsquo (111r) her hafta (eacuter autaacute) lsquoogni settimanarsquo (100v) ol
haftadan (ol autadaacuten) lsquoda quella settimanarsquo (72v) bull Per la var afta v Pianz 112 La forma con labiodentale sonora egrave ben attestata nei Transkriptions-texte (StS Pers 75)
hain (chhaiacuten) lsquoribbellorsquo (107v) lsquotraditorersquo (116r)hain ol- (chhaiacuten holuacuterum) lsquoribellarsirsquo (107v)hainlik (chhainliacutec) lsquoinsidiersquo (94r) lsquotradimentorsquo (116r)hainlik et- (chhainliacutec edeacuterum) lsquotradirersquo (116r)hak (haacutec) lsquoraggionersquo (107r) lsquovendettarsquo (117r) bull Per questrsquoultimo sign cfr rarr
hak al- haklaş-
92
hak al- (haacutec aleacuterum) lsquovendicarsirsquo (117r) bull Non attestato in tale sign cfr filanuŋ hakkından gelmek (filanuntilde haqqenden guelmek) lsquose venger de quelqursquounrsquo (BarbM 1 658)
hak ver- (haacutec uereacuterum) lsquogiustificarsirsquo (90v) lsquopagarersquo (101v) bull Cfr hak ver- (hach verirum) lsquoristorar la fatica sodisfar la faticarsquo (Carr 169)
hakik (acchiacutech) lsquopietra pretiosa che ha p(er) proprietagrave guardar dalli tuonirsquo (104v) bull Osm lsquogemma carniola dictarsquo (Men 1794) laquoFin dal tempo degli Egizi e poi in Arabia in Oriente e in tutto il mondo la corniola varietagrave di calcedonio egrave stata considerata una pietra dai grandissimi poteri protettivi fra cui quello di evitare i pericoliraquo (wwwwitaitpietrecorniola)
haklaş- (aclascieacuterum [iaclascieacuterum (117r)]) lsquoaggiustar li contirsquo (59r) lsquoven-dicarsirsquo (117r) bull Osm tml lsquofar agrave conti insieme accordarsi aggiustarsirsquo (Men 1786) sect 2210a
hal (haacutel) lsquopericolorsquo (103v) bull Per il sign peggiorativo cfr tml hal lsquokoumltuuml durum sıkıntı dertrsquo (TuumlS 833)
halat (halaacutet [alaacutet (79r 91v 109v)]) lsquocorda guminarsquo (71r) lsquofune di nauersquo (79r) lsquogumina di vascellirsquo (91v) lsquosarte fune di vascellirsquo (109v) bull Per lrsquoetimo greco (lt biz kalOacutedion lsquoropersquo) v LF 518
halayık (alaiacutech) lsquodonzella schiauarsquo (110r) bull Cfr alayık (allaiech) lsquofantescarsquo (VN 61)
hali (haliacute) lsquotappetorsquo (114v)halk (chhaacutelc) lsquocreaturarsquo (71v) bull Osm tml lsquores creataelig creaturaeligrsquo (Men 1934)
lsquocreationrsquo (Redhsup2 360)halka (alcaacute) lsquoanello o qualsiuoglrsquoaltra cosa rotunda et uota di dentrorsquo (61r)
lsquomaglia o anello di catena o qualsiuoglia cosa rotondarsquo (96v) bull T dial alka lsquoccedilember halkarsquo (DS TTAS) cfr pure alka daira (alca daira) lsquocircolorsquo (Masc 28)
ham (haacutem) lsquoacerbo notilde maturorsquo (57v)hamam (hamaacutem) lsquobagno stufarsquo (64r)hamayli (amailiacutec) lsquooffitio libro drsquoorationirsquo (100v) bull La forma del F ammesso
che non sia erronea ha subigraveto lrsquoinflusso analogico dei derivati in +lIkhamis guumlnuuml (chhamiacutes iuacuten) lsquogiouedigrave giorno della settim(an)arsquo (90v) bull Osm
hamis (lt ar ḫamīs) lsquoThursdayrsquo (Redhsup1 865)hamur (amuacuter) lsquopastarsquo (102v) rarr maya bull Cfr amur lsquomassa ouuero pastarsquo
(Masc 91)hanccedilar (hhanciaacuter) rsquocrocco [= uncino] di ferrorsquo (71v) bull La voce ottomana
significa notoriamente lsquopugnalersquo Il F si egrave palesemente confuso con kanca lsquogancio uncinorsquo
handa (andaacute) lsquoonde doue in che locorsquo (101r) bull Osm lsquoubirsquo (Men 1812)handan (andaacuten) lsquoonde drsquoondersquo (101r)haraccedil (haraacutecc) lsquotributorsquo (116r)haram (haraacutem) lsquoprohibitorsquo (106r)haram et- (haraacutem edeacuterum) lsquointerdire maledirersquo (94v) lsquoprohibirersquo (105v)
93corpus lessicale turco
harba (arbaacute) lsquoalabardarsquo (59v) bull Cfr arba lsquoidrsquo (Masc 10)harc et- (haacuterg edeacuterum) lsquospenderersquo (113r)hardaliye (hardalieacute) lsquomostardarsquo (99r) bull Tml lsquogrape juice flavored with mus-
tardrsquo (Redhsup2 365)hare (chhareacute) lsquotiletta [= stoffa pregiata] di setarsquo telli hare (telliacute chhareacute) lsquoim-
brocatellorsquo [= broccatello] (115v) bull Osm tml lsquosericum undulatumrsquo (Men 1705) lsquomoireacute water moireacuted clothrsquo (Redhsup2 365) Il telli hare si trova re-gistrato tra i componenti del vestiario femminile della regione di Afyon (wwwfolklorgentrhalk-giysileriafyon-yoresi-giysilerihtml)
harman (armaacuten) lsquoaia doue si batte il granorsquo (59v) lsquocampo doue [] seminatirsquo (66v) lsquoseminato lauori di biadersquo (110v) bull T dial armanacircrman lsquoharmanrsquo (TTAS) attestato pure da Masc 10 arman lsquoaiarsquo
haşhaş (chaacutesc chaacutesc) lsquopapagna [= papavero] herba che fa dormirersquo (102r)hasıl et- (assiacutel edeacuterum) lsquogenerarersquo (79v) lsquoprodurrersquo (105v)hasıl olmış (assiacutel holmiacutesc) lsquogeneratorsquo (90r)hasta (astaacute) lsquoammalatorsquo (60v) bull La forma asta egrave diffusa nei dialetti rumelici
(StS Pers 110 TTAS)hasta ol- (astaacute holuacuterum) lsquoammalarsirsquo (60v) bull Cfr asta olmak (asta olmach)
lsquoammalarersquo (Masc 12)hastalık (astaliacutec) lsquoammalatiarsquo (60v) lsquoinfermitagraversquo (94r) bull Cfr astalık (astalich)
lsquomalatiarsquo (Masc 87) attestato anche nel t balc (Boretzky 209)hat (chhaacutet) lsquolettera caretterersquo (95v)hatır benuumlmsenuumlŋonuŋbizuumlmsizuumlŋonlaruumlŋAllahuŋ hatrı iccediluumln (benuacutem
senuacutenolnuacutenbesuacutemsesuacutenollaruacutenallauacuten atriacutecciun) lsquoper amor miotuodi quel lonostrouostrodi quellidrsquoIdiorsquo (103r) bull Circa il pronome di 3deg plu-rale dato dal F cfr ant osm olar lsquoonlarrsquo (TS 2966-67) La forma olnun egrave prob errata
hav (hhaacuteu) lsquoil pelo del uillutorsquo (117v)hava (aguaacute) lsquoaerersquo (58v) rarr bulutlan- bulutlıhavan (aguaacuten) lsquomurtarorsquo (72r) lsquomortarorsquo (98v) bull Cfr evan (euan) lsquomortaio o
mortarorsquo (Masc 100)havan elliġideg (aguaacuten elliacutec) lsquopistone del mortarorsquo (98v) bull Il sintagma turco co-
mune egrave havan eli Per un sintagma parallelo a quello del F cfr havan elccedileġi lsquohavan elirsquo (TS 1903 elcek ed ellik sono voci sinonimiche id 1421 1443)
havaric (auariacutesc) lsquohereticorsquo (92r) bull Osm lsquoeretici scismaticirsquo (Men 1959) lt ar ḫawāriǧ plur di ḫāriǧī lsquoappartenente alla setta dei Khārigiti separatista dissidente eretico scismaticorsquo (VAI 281-82) La forma del F deriva da ha-variccedil con regolare neutralizzazione fonologica della consonante finale sect 224
havla- (aulaacuterum) lsquoabbaiarersquo (57r)havuccedil (auacutec) lsquopastinaca radicersquo (102v) bull Cfr hauc (haug = ḫwǧ) lsquopastinaca
radicarsquo (Carr 172)hayli rarr yıl zaman
94
hayr (chhaacuteir) lsquoelemosinarsquo (75v) rarr dokun-hayran (airaacuten) lsquostupitorsquo (114r)hayran ol- (airaacuten holuacuterum) lsquostupirersquo (114r)hayrsız (chaacuteir siacutes) lsquodiscortesersquo (74r)hayvan (aiuaacuten) lsquobestiarsquo (65r) rarr natık sakil bull Cfr ayvan lsquoanimalersquo (aiuan
Masc 13) lsquohayvanrsquo (t balc TTAS)hazır (asiacuter) lsquopronto apparecchiatorsquo (106r) hazırdur (asiacuterdur) lsquoin ordine ap-
parecchiatorsquo (94r)hazır et- hazırla- (asiacuter edeacuterum asirlaacuterum) lsquoprepararersquo (105v)hazine (chhasnaacute [hasaacutene (115r)]) lsquomagazzenorsquo (96v) lsquoriposto salua robbarsquo
(108r) lsquotesorariarsquo (115r) bull Per la var con -a- cfr guumlmiş hazanesi (ghiumisc chhazanesi) lsquoargentaria credenzarsquo (Carr 174)
haznedar (chhasnataacuter) lsquoguarda robbarsquo (91v) bull La var con alveolare sorda egrave comune negli imprestiti balcanici cfr bulg хазнатар alb haznatar rum haznatarhaznetar gr xasnataacuterhj (Kakuk 182)
haznedar başı (chhasnataacuter basciacute) lsquomaiordrsquohomorsquo (96v)hazzet- (haacutes edeacuterum) lsquocompiacersirsquo (70r)hece (hegeacute21) lsquosillabarsquo (111v)hecele- (hẹ[g]iẹlẹrum) lsquocompitare la parolarsquo (70r)hekim (ecchiacutem) lsquomedico fisicorsquo (97v) bull Cfr ekim (echim) lsquodottorrsquo (Lupis 1b)
lsquomedicorsquo (ITS 236 Masc 92)helal et- (halaacutel edeacuterum) lsquobenedirersquo (64v) lsquoconcedere lecitamentersquo (70r) bull Osm
lsquorender ograve riconoscere legitimo accordare ograve donarersquo (Men 1796) Per il sign di lsquobenedirersquo cfr tml helal olsun lsquotake it with my blessing (and enjoy it)rsquo (Redhsup2 378)
hemşeri (enimscieriacute) lsquopaesanorsquo (101v) bull Riteniamo che la forma del F derivi dalla metatesi di una var epentetica heminşeri (sect 228)
hendek rarr su hendeġihengacircme (enghiemeacute [engemeacute (108v 110r)]) lsquofolla fratteriarsquo [= calca ressa]
lsquoromore strepitorsquo (108v) lsquoschiamazzo gridorsquo (110r) lsquotumultorsquo (116v) bull Osm tml lsquostrepito rumore tumulto furia calca pressa mischiarsquo (Men 5505-06) t dial hengeme lsquokalabalık kavga guumlruumlltuumlrsquo (DS 2339) Per la perdita di h- cfr engeme (enghieme) lsquoromorersquo (Arg 94) sect 222
hep (eacutep) lsquotuttorsquo (116v) bull Cfr ep (epp) lsquoogni tuttorsquo (Arg 95)hepsi hepsinden soŋra (epsindeacuten nsuraacute) lsquoultimorsquo (118r)her (eacuter) lsquoognirsquo her birisi (eacuter birsiacute) lsquoogniunorsquo (100v) lsquovno per uno ciaschedunorsquo
(118r) rarr ay guumln hafta yan yıl zaman bull Cfr er (er) lsquoogni tuttorsquo (Arg 95)hınzır (chhanziacuter) lsquoporcorsquo (105r)hırsız (chharsiacutes) lsquoladrorsquo (95r)hırsızlık (charsisliacutec chharsisliacutec) lsquofurtorsquo (79r) lsquoladroniggiorsquo (95r) lsquorubbamentorsquo
(108v)
21 Prima di hegeacute egrave scritto un cara che non comprendiamo
95corpus lessicale turco
hırsızlık et- (chharsisliacutec edeacuterum) lsquorubbarersquo (108v)hısabhisab (hisaacuteb22) lsquoabacorsquo (57r) bull Per la forma con caduta dellrsquoaspirata (v
la nota a piersquo di pagina e i lemmi successivi) cfr esaumlp (essep essep essap possibile anche la lettura ısaumlp) lsquoconto ragionersquo (Arg 95)
hısab al- (isaacuteb aleacuterum) lsquopigliar contorsquo (70v)hısab et- (isaacuteb edeacuterum) lsquofar contorsquo (70v)hısab ver- (isaacuteb uereacuterum) lsquorender contorsquo (70v) lsquodar contorsquo (72v)hısım (assumiacute) lsquoconsobrinorsquo (70v) lsquofratello consobrinorsquo (78v) lsquoparentersquo
(102r) bull Per la var con -u- cfr hısımhısum (cheesim chessum) lsquoparentersquo (Arg 119) sect 311a
hıyar (chhiaacuter) lsquocitrolorsquo (69r)hızmet (chhasmet) lsquoseruitiorsquo (111r) bull La forma con ɨ egrave ampiamente attesta-
ta cfr Arg 119 (chesmet(t)) Carr 177 (chhezmet hesmet) Men 1867 (hyzmet) Pianz 119 (chyzmet)
hızmet et- (chhasmet edeacuterum) lsquoseruirersquo (111r)hızmetkacircr (chhasmecchiaacuter [chhasm[]hiaacuter (79v)]) lsquogarzone seruitorersquo (79v)
lsquopaggiorsquo (101v)hiccedil (iacutecc) lsquonientersquo (100r) rarr oumllmez bull Cfr iccedil (jccj) lsquomai nulla punto nientersquo
(Arg 126) t dial iccedil lsquohiccedilrsquo (TTAS)hiccedilbir rarr oumltuumlruumlhikacircyet et- (ecchiat edegraverum) lsquodiscorrerersquo (74r) lsquoraccontarersquo (107r) lsquoriferirersquo
(108r) bull Cfr hekiyat (hekijat) lsquohistoriarsquo (Mol 175)hikmet (hecmeacutet) lsquomiraculorsquo (98r) bull La var con -e- egrave data pure da Arg 118 e
Mol 148 passimhilal (hilaacutel) lsquonetta orecchiersquo (99v) bull Osm lsquoany instrument shaped like a pin a
skewer a toothpick and the likersquo (Redhsup1 859)hindiba (hindubaacute) lsquocicori sorte drsquoerbersquo (69r) bull La var hinduumlba egrave data da Men
5503hisarhısar (isaacuter) lsquocastellorsquo (68r) lsquofortezzarsquo (78v) hisarhısar aġası (isaacuter agasiacute)
lsquocastellanorsquo (68r) bull Cfr ısarisar (isar) lsquocastello fortezza cittadellarsquo (Mol 82 153)
hoca (chhoacutegia) lsquomaestro di scolarsquo (96v)hokkabaz (hoccabaacutes) lsquohuomo che fa giuochi di manorsquo (92r)horata (oraacutet) lsquobuffonaria burlarsquo (66r) bull sect 312horata et- (oraacutet edeacuterum) lsquobuffoneggiare burlarersquo (66r)horatacı horatacı adam (oratagiacute adam) lsquohuomo burlierersquo (92r)horılda- (horịḷdaacuterum) lsquoronfare nel sonnorsquo (108v)hoş rarr vakti hoş (et- ol-) zamanhoş et- (oacutesc edeacuterum) lsquoconfortarersquo (70r)hovarda (ouardaacute) lsquootiorsquo (101r) bull Cfr ovarda lsquovagabondo vagorsquo (Pianz 190)
dato anche da Tietze (TETTL 2 330) come forma dei dialetti rumelici Il
22 La h egrave stata aggiunta in un secondo tempo
96
sign del F non pare segnalato da altre fonti ed egrave prob quello originale Per lrsquoevoluzione semantica cfr ayafta (aiafta) lsquootiorsquo (Arg 39) attestato in t dial odierno come lsquonazlı buumlyuumltuumllmuumlş beceriksiz işe alıştırılmamışrsquo (DS 397)
hukmhuumlk(uuml)m (occhuacutem) lsquoordine comatildedamentorsquo (101r) bull Cfr hokumhoumlkuumlm lsquocomandamento in scriptorsquo (chochum Arg 120) lsquoautoritagrave comandamen-to ordinersquo (hokum hokium Mol 65 passim)
hukmhuumlk(uuml)m et- (occhuacutem edeacuterum) lsquoordinare comatildedarersquo (101r)humma (humma) lsquofebrersquo (77r)hunkacircr (hvnchiaacuter23 [vnchiaacuter (107r)]) lsquoimperadorersquo persian(o) lsquospargitor di
sanguersquo (93r) lsquorersquo (107r) rarr ccedila(v)uş bull Osm lsquoimperatore regrave dersquo Turchirsquo (Men 1979) prob forma contratta di hudavendigacircr lsquodominus creator mundi princeps rexrsquo (id 1865 TETTL 2 332) Lrsquoaccostamento allrsquoaltra parola persiana ḫūnkacircr lsquoMoumlrderrsquo (Junker-Alavi 291 der da ḫūn lsquosanguersquo) cui si riferisce il secondo sign del F egrave secondario e paretimologico (cfr Nişan-yan 206) La var inkacircr registrata a rarr ccedila(v)uş ci fa sospettare che il dato del F sia da leggere huumlnkacircr che egrave la forma impostasi in t moderno
hurma (curmaacute) lsquodattilo fruttorsquo (73r) bull Cfr kurma lsquodatolorsquo (Pianz 121)hurma aġacı (curmaacute agaacutecc) lsquodattilo palmarsquo (73r) bull Cfr kurma aġacı (kurma
agagi) lsquopalma albero notorsquo (Mol 290)hurmet (hormeacutet) lsquohonorersquo (92r) lsquoriuerenzarsquo (108v) bull Cfr hormethoumlrmet lsquoho-
norersquo (Arg 121)hurmet et- (hormeacutet edeacuterum) lsquoriuerirersquo (108v)huruf (churuacutef) lsquolettera caretterersquo (95v) bull Plur arabo di harfhuzur (vsuacuter) lsquootiorsquo (100v) lsquoquietersquo (106v) huzurum var (vsuacuterum vaacuter) lsquohaver
refrigeriorsquo (92r)huzur et- (vsuacuter edeacuterum) lsquoquietarsirsquo (106v)
23 La h egrave stata aggiunta in un secondo tempo
97corpus lessicale turco
I
ıkdrarr boġaz ıktıınccedilkırık (encichiriacutech) lsquosinghiozzorsquo (111v) bull La forma posta come lemma egrave
data con altre varr da TS 1949-50ırak (eraacutec) lsquolontano discostorsquo (96r) ıraktan (eracdeacuten) lsquoda lontanorsquo (72v) bull La
grafia del F potrebbe qui indicare unrsquoeffettiva pronuncia erak cfr laquoBazı 19 asır lugati kelimenin telaffuzunu erak olarak tesbit ederlerraquo (TETTL 2 351)
ırla- (ghirlaacuterum) lsquocantarersquo (67r) bull Il dato del F deriva dalla Beiform popolare turca yırlamak (TuumlS 2183) sect 222
ısır- (sireacuterum) lsquomorsicarersquo (98v) bull sect 214ısırgan dikeni (sirg(h)aacuten dichieniacute) lsquoortica herba pũgentersquo (101r) lsquovrtica
herbarsquo (118v) bull Il sintagma con diken egrave attestato pure dal Molino ısır-gan dikeni (isirghan dikieni [Indice le grafie nel corpo del dizionario sono scorrette]) lsquoortica vrticarsquo (285 488)
ıskara (schaacutera) lsquograticolarsquo (72r)ıslan- (sselaneacuterum) lsquobagnarsirsquo (64r) bull sect 229ıslanmış (sselanmiacutesc) lsquoinfuso bagnatorsquo (94r)ıslat- (sselateacuterum) lsquobagnarersquo (64r)ısmarla- (smarlaacuterum) lsquocommetterersquo (70r) lsquolasciar la curarsquo (95r) lsquoraccomandarersquo
(107r) Allaha ısmarladık seni (allaacute smarladiacutec seniacute) lsquosta con Diorsquo (113v)ıspanak (spinaacuteca) lsquospinaci herbarsquo (113r) bull Per la forma del F cfr spinak
(spi nach) lsquospinaci erba da mangiarersquo (Masc 223) Puograve darsi che queste varianti con -i- dipendano da contaminazione con lrsquoitaliano
ıspavli (spauacutelu) lsquospaco filo di catildenauorsquo (112v) bull Osm tml lsquotwine cordrsquo (Redhsup2 404) lt venz spagolo lsquoidrsquo (LF 412) Nelle fonti ottomane la voce egrave attestata in diverse altre varr p es ispagula ispavloıspavlo (ibid) Il dato del F saragrave facilmente mutuato da parlanti arabofoni cfr ar dial
98
spaolo lsquofil agrave voilersquo (costa nordafricana Jal 1375) sbaulu (sbāwlw) lsquopetite ficelle gros fil de chanvrersquo (Algeria Beaussier 459)
ıstakos (stacoacutes) lsquolocusta [= aragosta] sorta di pescersquo (96r)ışın ışıne ko- (scneacute coacuterum) lsquospatildedere al [sole24]rsquo (112v)
24 La parola egrave cancellata dalla rilegatura Lrsquointegrazione si basa sul sintagma sinonimico guumlneşe ser- (rarr ser-)
99corpus lessicale turco
İ
iblis (ebliacutes) lsquodemoniorsquo (73r) bull Parola che risale al gr diaacuteboloj per tramite arabo (TETTL 2 362)
ibrişim (ipersciacutem) lsquosetarsquo (111r) rarr kumaşicazet (giaseacutet) lsquolicenzarsquo (96r)iccedil iccedilimuumlzde (iccimusdeacute) lsquofra di noirsquo (78v) tra di noirsquo (116r) iccedilinizde (iccinis-
deacute) lsquotra di uoirsquo (116r)iccedil- (iccieacuterum) lsquoberersquo (64v) rarr and iccedil-iccediledik (icciediacutech) lsquobolzacchinirsquo (65r) bull Osm lsquostiualetti sottilirsquo (jccedich Arg
126)iccedileri (iccieriacute) lsquodentrorsquo (73r) lsquoentrorsquo (75v)iccediluumln rarr bu hatır sey(i)ridrak (idraacutec) lsquomemoriarsquo (97v)iftira (eutiraacute) lsquotestimonio falsorsquo (115r) bull La voce turca significa propr lsquocalun-
niarsquo Per la sonorizzazione della labiodentale cfr turchismi balcanici quali bulg ivtrija (Mikl TE 1 88 non registrato da DTB) sb ivtira (ibid)
iġ (iacutegh) lsquofusorsquo (79r)iġne (ineacute) lsquoacorsquo (57v) bull T dial iyne lsquoiğnersquo (TTAS)ihsan (hesaacuten) lsquopresente dono spontaneamente fattorsquo (105v) bull Osm tml lsquoge-
nerous gift benevolence favorrsquo (Redhsup2 417)[ih]tiyaccedil ([]tiiaacuteg] lsquobisogno necessitagraversquo (65r)ihtiyar (hetthiaacuter) lsquopersonaggiorsquo (103v) bull Osm tml lsquoold person elder senior
prominent citizenrsquo (Redhsup2 418)iki rarr kerret soumlziki yuumlz (ichiacute iuacutes) lsquoducentorsquo (75r)ikisi (ichisiacute) lsquoambeduersquo (61r)ikişer ikişer (ichiscieacuter ichiscieacuter) lsquoa due a duersquo (58r)ikrar (icraacuter) lsquopromessarsquo (106r)
100
ikrar et- (icraacuter [craacuter (58v)] edeacuterum) lsquoaccettare dir di sirsquo (57r) lsquoaffermarersquo (58v) lsquoprometterersquo (106r) Allaha ikrar et- (allaaacute craacuter edeacuterum) lsquofar uotorsquo (76v) guumlnahlar ikrar et- (ghiunalaacuter craacuter edeacuterum) lsquoconfessar li peccatirsquo (70r)
il- (ileacuterum) lsquoinchhimare [= imbastire] cusire alla grossarsquo (93v)ilik (chiliacutec) lsquomedollarsquo (97v) bull sect 2210ailinti (ilintiacute) lsquoincchimaturarsquo [= imbastitura] (93v)ilm (ilmj) lsquovirtugraversquo (118r) bull sect 311aimam (himaacutem) lsquoparocchianorsquo [= parroco] (102r)imansız (imaacuten siacutes [imaacutem sis (111r)]) lsquosenza lege o federsquo (111r) lsquosleale man-
cator di federsquo (111v) bull La forma imam egrave prob dovuta allrsquoinflusso del lemma precedente
imaret (himaacuteret himareacutet) lsquohospitalersquo (92r) lsquospedalersquo (112v)imdi (imdi) lsquodunquersquo (58r) rarr de imdiimla (himlaacute) lsquodittionersquo (74v) lsquosillabarsquo (111v)imza et- (hismaacute edeacuterum) lsquofirmarersquo (78r) lsquosottoscriuerersquo (112r) bull sect 229in (iacuten) lsquotana drsquoanimalirsquo (114v)in- (ineacuterum) lsquodiscenderersquo (74r) in- aşaġa (ineacuterum asciaacute) lsquocalar in giugrave scẽderersquo
(66v) bull sect 411binan- (inaneacuterum) lsquocrederersquo (71v) lsquofidarsirsquo (77v)inat (innaacutet) lsquoostinationersquo (101r)inat et- (innaacutet edeacuterum) lsquoostinarsirsquo (101r) lsquoperfidiarersquo (103v)inatccedilı (innategiacute) lsquoostinatorsquo (101r) lsquoperfidiosorsquo (103v)ince (ingiegrave [eacutengeisiacute (77v)]) lsquofinorsquo (77v) lsquosottilersquo (112r) bull La forma engeisi non
egrave chiaramente spiegabile (aggiunta del suff possessivo)ince et- (ingieacute edeacuterum) lsquoassottigliarersquo (63r)inceaġrı (ingieacute agriacute) lsquotisicia malersquo inceaġrıdan hasta (ingieacute agrideacuten astaacute)
lsquotisicorsquo (115v) bull Osm inceaġrı lsquoveremrsquo (TS 2078) t dial inceağrı lsquotuber-colosis TBrsquo (prov[incial] Redhsup2 435) Cfr it mal sottile lsquotubercolosirsquo
incecik (ing(i)egiacutec) lsquoaggilersquo (59r) lsquodelicatorsquo (73r) lsquoleggierorsquo (95v)inci (ingiacute) lsquoperla marg[h]eritarsquo (103v)incin- (ingineacuterum) lsquosdegnarsirsquo (110v)incinmiş (inginmiacutesc) lsquosdegnatorsquo (110v)incir (ingiacuter) lsquofico fruttorsquo (77v)incir aġacı (ingiacuter agaiacutecc) lsquofico alberorsquo (77v)incit- (ngiteacuterum) lsquonuocerersquo (100r) lsquoprouocarersquo (106r) bull sect 214ingiliz (ingliacutes) lsquoinglesersquo (94r)inkacircr et- (inchiaacuter edeacuterum) lsquonegare dir di norsquo (99v)insan (insagraven) lsquoanimale raggioneuolersquo (61v)inşallah (nnsciaacutella) lsquocon lrsquoaiuto di Idiorsquo (69v) bull La forma del F puograve essere
mutuata direttamente dallrsquoar parlato nşallahip (iacutep) lsquocorda funersquo (71r)iplik (ipliacutec) lsquofilorsquo (77v)
101corpus lessicale turco
iptida iptidadan (iptidaacuten [iptid[] (105v)]) lsquoda principiorsquo (72v) lsquoprimiera-mentersquo (105v) bull Cfr iptidadem lsquojm principiorsquo (Arg 129) iptidaden (ipdi-dahden) lsquoa bella prima cioegrave alla primarsquo (Mol 4) Riteniamo che la forma del F sia aplologica (sect 2211)
iskele (schieacutela) lsquocommerciorsquo (70r) bull Cfr skele lsquoscala oue uanno le naui et li mercantirsquo (schiele Arg 219) lsquolitus scalarsquo (scele Meg) Il F testimonia un interessante passaggio metonimico da lsquoscalo porto emporiorsquo a lsquocom-merciorsquo
iskemle (schemeleacute) lsquosediarsquo (110v) bull La forma del F egrave una var anaptittica di skemle (Hars 255) cfr anche skemli (schiemlj) lsquoseggiolarsquo (Arg 219) ska-mili (schamili) lsquotauolarsquo (VN 64) eskemle (eschiemleh) lsquobanchetto da se-derersquo (Carr 145)
İskenderiye (scanderiacutea) lsquoAlessandria drsquoEgittorsquo (59v) bull Cfr Mısır Skenderiya (missir schienderia) lsquoAlexandria di Egiptorsquo (Arg 171) Skinderiya (scinde-ria) lsquoAlessandriarsquo (VN 45)
ispat et- (spaacutet edeacuterum) lsquodefenderersquo (73r) bull Cfr spat eyle-et- (spatt eilerum spattederum) lsquoprouo per testimonirsquo (Arg 222) Il sign del F denota un restringimento semantico a lsquotestimoniare in difesa (di)rsquo
İstanbul (stamboacutel) lsquoCostantinopolirsquo (71v) bull La forma Stambol egrave comune in antico ottomano (v Arg 223 Kakuk 200)
iste- ne kadar istersen bu nested[en] (neacute cadaacuter sterseacuten buacute nested[]) lsquoquanto ti uoi di q(uest)a cosarsquo (106v) rarr aman demek iste-
istif (stiacuteua) lsquosauorra de25 vascellirsquo (109v) bull Osm lsquopieno colmorsquo (Men 196) lsquothe arrangement of goods when laid up in order as in a ship or warehousersquo (Redhsup1 101) Per la storia abbastanza complessa di questa voce v LF 416-19 da cui appare che quella del F egrave lrsquounica attestazione turca che riproduca fedelmente la fonte italiana stiva
iş (iacutesc) lsquoattionersquo (63r) lsquofacendarsquo (76v) lsquooperarsquo (101r) rarr agır zerduziş et- iş eyle-(iacutesc edeacuterum [iacutesc scileacuterum (95r)]) lsquolauorare operarersquo (95r [def
lauorare] 101r)işit- (sciteacuterum) lsquoascoltarersquo (63r) lsquovdire intenderersquo (117r)işitil- işitilmemiştuumlr (scitilmamiacutescdur) lsquoinaudito notilde intesorsquo (94r) bull sect 3213bişkembe (schembeacute) lsquobudella interiorarsquo (65v) lsquoentragnarsquo (75v) bull Cfr skembe
(schiembe) lsquouentrersquo (Arg 219)işkence (schengieacute) lsquoflagello tormentorsquo (78r) bull Cfr skence (schieng(i)e) lsquocolla
tormentorsquo (Arg 220)işkence et- (schengieacute edeacuterum) lsquoflagellarersquo (78r) lsquotormentarersquo (115v)işkil (ischiacutel) lsquodifficoltagrave cioegrave dubiorsquo (73v) lsquosospettorsquo (112r)işkillen- (ischilleneacuterum) lsquodubitarersquo (75r)işkilli (ischilliacute) lsquodubbiosorsquo (75r) lsquosospettosorsquo (112r)iştah (staacute) lsquoappetitorsquo (62r) lsquodesideriorsquo (73r)
25 Bombaci 219 legge di
102
itikat et- (etticaacutet [etcaacutet (91v)] edeacuterum) lsquocrederersquo (71v) lsquohauer creditorsquo (91v)itikatsız (etcatsiacutes26) lsquoincredulorsquo (93v)itiver- (ittiuereacuterum) lsquospengere alcunorsquo (113r)ittifak et- (etfaacutec edeacuterum) lsquostabilirersquo (113v)ittifak olmış (etfaacutec holmiacutesc) lsquostabilitorsquo (113v)
26 La parola egrave semicancellata da una macchia e si legge molto male
103corpus lessicale turco
K
kabak (cabaacutec) lsquocucuzzarsquo [= zucca] (72r)Kacircbe (chiabeacute) lsquoMecca paese doue i turchi dicono che stia il corpo del perfido
Maumettorsquo (97v)kabran (capraacuten) lsquoaccidioso o pultronersquo (57v) lsquopoltronersquo (105r) bull Osm lsquohare-
ketten kalmış uyuşuk amelmandarsquo (TS 2148) t dial kapran lsquoağır yuumlruumlyen oyalanan insanrsquo (DS 2635)
kabran ol- (capraacuten holuacuterum) lsquoimpigrirsirsquo (93r)kabranlık (capranliacutec) lsquoaccidia o pultronariarsquo (57v) lsquopoltronariarsquo (105r)kabuk (cabuacutec) lsquoscorzarsquo (110r) pelit kabuġı (pelit cabuchiacute) lsquosouero scorzarsquo
(112v)kabul et- (cabuacutel edeacuterum) lsquoaccettarersquo (57r) lsquoessaudirersquo (76r)kaccedil (caiacutecc) lsquoquantorsquo (106v) rarr deġ- kerret yılkaccedil- (cacciaacuterum) lsquofuggirersquo (79r)kaccedilkın (cacchiacuten) lsquofuggitivorsquo (79r) bull Supponiamo che la forma del F sia da
leggere kaccedilkın e non kakınkadar rarr iste- kadır sev-kadeh (cadaacute) lsquobicchierersquo (65r)kadı (cadiacute) lsquogiudicersquo (90v)kadıncık (catingiacutec) lsquosignora padronarsquo (111v) bull Le forme katunkatın sono ben
documentate nelle fonti ottomane (TS 2354-55)kadır kadır adam (cateacuter adaacutem) lsquopotentersquo (105r)kadır ol- kadır olduġum k[ad]ar (cateacuter holduacutem c[]aacuter) lsquoquantrsquoio possorsquo (106v)
rarr sev-kadırga balıġı (caacutetreca baluacutec) lsquobalena pescersquo (64r) bull Il primo elemento del
sintagma egrave un prestito dal gr biz kaacutetergon lsquogalleyrsquo (LF 523) Per la me-tatesi cfr katrega (cathrega) lsquogalearsquo (Lupis 1b nella versione della stessa opera apparsa anonima ed edita dallrsquoAdamović la voce turca egrave stampata
104
catherha ITS 219) katrıgaya komak (catrigaia comach) lsquomettere in gale-rarsquo (Masc 94) Cfr pure lrsquoantica forma kipciaca katrıġa (KTS 132)
kadife (catifeacute) lsquovillutorsquo (117v) bull La var con alveolare sorda si riscontra anche nel Meg (katiffe) e in Mol 475 (ghatife)
kafas kuş kafası (cuacutesc cafasiacute) lsquogabbia drsquougellirsquo (79v)kacircfil (chiafiacutel) lsquopreggiorsquo [= mallevadore garante] (105v)kacircfil ol- (chiafiacutel holuacuterum) lsquopreggiarersquo [= garantire] (105v)kacircfillik (chiafilliacutec) lsquopreggiariarsquo [= garanzia] (105v)kacircġıt (chijaacutet [66r] chiaaacutet [67v]) lsquocartarsquo (66r) lsquocarta da scriuerersquo (67v) rarr aman
bull Cfr kacirchat (chiachat) lsquofogliorsquo (Arg 133) kihat lsquocarta papyrusrsquo (Meg) t dial kıyat lsquokacircğıtrsquo (DS 2854)
kahpe (capeacute) lsquodonna publicarsquo (75r)kail et- (caacuteil edeacuterum) lsquocontentar altrirsquo (70v)kail ol- (caiacutel holuacuterum) lsquoacconsentirersquo (57v) lsquocontentarsirsquo (70v)kal- (caacutet caleacuterum) lsquorestarersquo (107v) bull Non sapremmo spiegare quel kat preposto
al verbo dal Ferragutokalabalık (calabaliacutec) lsquoturba calca di gentersquo (116v)kalavrizdeg (calauriacutes) lsquocalabresersquo (66v) bull Dai repertori consultati lrsquounica altra
attestazione della voce appare nella forma galabres-brez (ghalabres) lsquocala-bresirsquo (Mol 76) In Masc 26 egrave registrato il nome della regione Kalabri(y)a vilayeti (Calabria vilaietti)
kalay (calaacutei) lsquostagno metallorsquo (113v)kalbur (calbuacuter) lsquocriuo [= staccio vaglio] grossorsquo (71v)kaldır- (caldereacuterum) lsquoalzarersquo (60v) lsquoinnalzarersquo (93r) baş(ı) kaldır- (basciacute cal-
dereacuterum) lsquoribbellarsirsquo (107v) bull Osm tml baş kaldırmak lsquoto rebel (against)rsquo (Redhsup2 99)
kalem (caleacutem) lsquopenna di scriuerersquo (103r) rarr katet- oŋar- yon-kalemdan (calemdaacuten) lsquostucchio [= astuccio custodia] di pennersquo (114r)kalemtraş (caleacutem traacutesc) lsquotemperino di pennersquo (115r)kalınkalun (caloacuten) lsquogrossorsquo (91r)kaliyota (calioacutetta) lsquogaliottarsquo (79v) bull Per la documentazione di questo italiani-
smo nelle fonti turche v LF 241-43kalk- (calcaacuterum) lsquosorgersi alzarsirsquo (112r)kalkan (calcaacuten) lsquoscudo p(er) riparorsquo (110v)kamara (caacutemara) lsquocamera drsquoallogiarersquo (66v) bull Cfr gamera (ghamera) lsquoca-
merarsquo (Mol 77) Le altre fonti turche (documentarie e lessicografiche) re-gistrano questo italianismo (venezianismo) nella particolare accezione di lsquocabina della naversquo (v LF 134-35)
kamış (camiacutesc) lsquocannarsquokamışlık (camiscliacutec) lsquocannetorsquo (67r)kan (caacuten) lsquosanguersquo (109v) rarr delikanlıkan al- (caacuten aleacuterum) lsquocauar sanguersquo (68r) rarr şişekanat (cannaacutet) lsquoala da uolarersquo (59v)
105corpus lessicale turco
kandil (candiacutel) lsquoturcasso doue si pongono le fleccie fatto di tauolarsquo (116v) bull La voce turca (lt ar lt gr lt lat) significa comrsquoegrave noto lsquolampada lucernarsquo Lrsquoaccezione datale dal F non lrsquoabbiamo riscontrata da altre fonti
kanlı (canliacute) lsquosanguignorsquo (109v)kantar (cantaacuter) lsquostatera da pesarersquo (113v)kapa- (capaacuterum) lsquochiudere serrarersquo (69r)kapak (capaacutec) lsquocoperchiorsquo (71r)kapı (capiacute) lsquoportarsquo (105r) kapıdan kapıya (capidaacuten capiaacute) lsquoa porta agrave portarsquo
(62r) rarr vur-kaplan (caplaacuten) lsquogatto pardorsquo (79v) lsquopardo animalersquo (102r)kaplı baġa (capiliacute baghaacute) lsquotartaruca animal terrestrersquo (114v)kaptanpaşa (capitaacuten basciaacute) lsquogeneral drsquoesercitorsquo (79v) bull Osm kapudankap-
tan paşa lsquoThe Lord High Admiral and Minister of Marine of the Ottoman Empirersquo (Redhsup1 1436) Il Ferraguto pare lrsquounica fonte che attribuisca que-sto titolo a un comandante di forze terrestri
kar (caacuter) lsquoneuersquo (99v)karasup1 (caraacute) lsquonegrorsquo (99v) lsquonigro colorersquo (100r) rarr yuumlzluumlkarasup2 (caraacute) lsquoterra elementorsquo (115r)Kara Deŋiz (caragrave denghiacutes) lsquoMare Nigrorsquo (97r)kara diken (caragrave dicheacuten) lsquoriccio del mare ancinorsquo (107v)kara et- (caraacute edeacuterum) lsquoannegrirersquo (99v)karagan (caragaacuten) lsquopuleio [= puleggio Mentha pulegium] herbarsquo (106r)
lsquospica drsquoosso [= lavanda] herba odoriferarsquo (113r) bull T dial karagankara-ğan lsquoCistus creticusrsquo lsquoLavandula stoechasrsquo lsquoCistus laurifoliusrsquo lsquoDipsacus laciniatusrsquo lsquoPhlomis grandiflorarsquo (Tuzlacı 94)
karakoldeg (caracoacutel) lsquolumaca di marersquo (96r) bull Ar alg (Orano) karagol garagol lsquochiocciola di marersquo (Oman 155) lt sp caracol lsquose llama asiacute a diversas es-pecies de moluscos gasteroacutepodos terrestres o marinos del geacutenero laquoHeacutelixraquorsquo (Moliner 1 514)
karamanoldeg et- (caramanoacutel edeacuterum) lsquofare a chi piglia pigliarsquo (109r) bull Egrave pre-sumibile che il dato del F (di cui non abbiamo trovato altri riscontri nel-le fonti turche) sia in relazione con ar alg ḳārābarṭāl lsquopillagersquo lsquoamila ḳārābarṭāl lsquofaire main basse pillerrsquo (Beaussier 771) anche se la differen-ziazione formale non egrave facile da spiegare (intromissione dellrsquoit mano con accostamento secondario al toponimo Karaman)
karamusal (caramusaacutel) lsquonauiliorsquo (99v) bull Osm lsquosorte di nauersquo (Men 3660) laquonamed probably after the little town KaramusalKaramuumlrsel on the Gulf of İzmitraquo (LF 334)
karanfil (caronfiacutel) lsquogaroffalorsquo (79v) bull sect 211ekaranlık (caranliacutec) lsquooscurorsquo (101r) lsquotenebre oscuritagraversquo (115r) karanlıkta (ca-
ranlictaacute) lsquoallrsquooscurorsquo (60v)karart- (cararteacuterum) lsquoannegrirersquo (99v)
106
karı (cariacute) lsquodonna maritatarsquo (74v) lsquomogliersquo (97r) rarr boşat- dede duumlşuumlr- gebe kısır padişah saccedil
karın rarr agrıkarınca (carangieacute) lsquoformicarsquo (78r) bull Cfr karanca (carangia) lsquoformicharsquo (Arg
138 a cui rinviamo per altre attestazioni)karındaş (carndaacutesc) lsquofratellorsquo (78v)karındaşlık (carndascliacutec) lsquofraternitagraversquo (78v)karış (cariacutesc) lsquopalmo mesurarsquo (102r)karış- (cariscieacuterum) lsquoimpacciarsirsquo (92v) lsquomescolarsirsquo (97v) lsquopratticarersquo (105v)karışık (carisciacutehc) lsquomisto mescolatorsquo (98r)karıştır- (cariscteacuterum caristeacuterum) lsquoconfondere mescolarrsquo (70r) lsquomescola-
re insiemersquo (97v) bull sect 322bkarpuz (carpuacutes) lsquomelone drsquoacquarsquo (97v)karşı karşımda (carscimdaacute) lsquoinnante il mio cospettorsquo (63v) karşında (car-
scindaacute) lsquoallrsquoincontrorsquo (60r) lsquorimpettorsquo (108r) karşı git- (caacutersc ghi deacuterum) lsquoandar incontrorsquo (61r) rarr akşam bull Per la forma karş sect 312
karşılı rarr ruzgacircrkartal kuşu (cartaacutel cuacutesc) lsquoaquila vcellorsquo (62r)kasab (cassaacuteb) lsquomacellarorsquo (96v)kasaba (cassabaacute) lsquoterra habitatarsquo (115r)kasabhane (cassabanaacute) lsquomacellariarsquo (96v)kast kastile (caacutestile) lsquoa bel studiorsquo (57r) bull Osm kast ile lsquodeliberatamente
appostatamente agrave postarsquo (Men 3706)kaş (caacutesc) lsquociglio dellrsquoocchiorsquo (69r)kaşaġı (casciaacutec) lsquostrigliarsquo (68r) lsquostregliarsquo (114r) bull sect 312kaşı- (casciaacuterum) lsquograttarersquo (91r) lsquostregliarersquo (114r) bull Cfr kaşmak (kasmak)
lsquogratarersquo (sic) (Pianz 143)kaşık (casciacutech) lsquocucchiaro piccolorsquo (71v)kat (caacutet) lsquopiegarsquo (104v)kat- (cataacuterum) lsquoaggiungerersquo (59r) lsquorifonderersquo (108r)katet- kalem katet- (caleacutem caacutet edeacuterum) lsquodar il taglio alla punta della pennarsquo
(114v)katı rarr ccedilok eyikatır (catuacuter) lsquomula animalersquo (99r) bull Cfr katur lsquomulusrsquo (Meg)katırcı (caturgiacute) lsquomulittierersquo (99r)katlan- (catalaneacuterum) lsquoaspettarersquo (63r)katran (cateraacuten) lsquopece pegolarsquo (102v)kavga (caucaacute) lsquobriga contesarsquo (65v) bull La var kavka egrave documentata (TS 2357)kavga et- (caucaacute edeacuterum) lsquofar brigarsquo (65v)kavl et- (cauacutel edeacuterum) lsquocongiurarsirsquo (70v)kavun (cauacuten) lsquomelone di panersquo [= popone] (97v)kavun agacı (cauacuten agaiacutec) lsquocedrorsquo (68v) bull Osm aġaccedil kavun aġacı lsquocedro ci-
trone alberorsquo (Men 3603) In tml il cedro (sia lrsquoalbero sia il frutto) egrave de-
107corpus lessicale turco
nominato ağaccedil kavunu mentre il sintagma inverso kavun ağacı egrave usato per designare la papaia
kavurma (caurmaacute) lsquocarne in guazzettorsquo (67v) lsquoguazzetto saporettorsquo (91v)kavuş- (causcieacuterum) lsquostare in piedirsquo (113v) bull Osm tml lsquogiongersi congion-
gersi venir insieme incontrarsirsquo (Men 3603) Il sign del F non egrave riscon-trabile
kayalık (caialiacutehc) lsquoprora di vascellirsquo (106r) bull Osm lsquosperone di naue ograve galearsquo (Men 3819)
kayn (caiacuteniacute) lsquocognato mascolorsquo (69v) bull sect 311akayna- (cainaacuterum) lsquobollirersquo (65r)kaynamış (cainamiacutesc) rsquobollentersquo (65r) bull Ovviamente il sign corretto egrave lsquobol-
litorsquokaynana kaynanam (caiacuten anaacutem) lsquosuocera miarsquo (114r)kaynata kaynatam (caiacuten attaacutem) lsquosuocero miorsquo (114r)kaytundeg (caituacuten) lsquocapannarsquo (67r) lsquotenda couerta di [ua]scelli etcrsquo (115r) bull Ar
alg gayṭūn lsquotente surtout tente en toilersquo (Beaussier 844)kaz (caacutes) lsquooca vgello papararsquo (100v) rarr yumurtakaz- (casaacuterum) lsquocauarersquo (68r) lsquofossare far fossarsquo (78v) lsquozapparersquo (118v)kazan (casaacuten) lsquocaldararsquo (66v) lsquocaldarorsquo (72r)kazan- (casaneacuterum) lsquoacquistarersquo (58r) lsquoguadagnarersquo (91r)kazanc (casangieacute) lsquoguadagniorsquo (91r) bull Supponiamo che la forma del F rifletta
una forma di possessivo kazancı sect 311akazanc et- (casangieacute edeacuterum) lsquoconseguire acq(ui)starersquo (70v) bull Osm kazanc
etmek lsquofar guadagno cercar profittorsquo (Men 3688)kazık demir kazık (demiacuter casiacutec) lsquopalo di ferrorsquo (102r) kazıġa ko- (casicaacute
coacuterum) lsquoimpalarersquo (92v)kazma (casmaacute) lsquozapparsquo (118v)kazmacı (casmagiacute) lsquozappatorersquo (118v) bull Si noti che la successiva attestazione
lessicografica di questo derivato risale al 1867 (StS HWb 97)kebab (chiabaacuteb) lsquocarne arrostorsquo (67v) bull La var del F egrave attestata pure da Arg
132 (chiabap) e Mol 60 (kiabab)keccedili (chijciacute) lsquocaprarsquo (67r) bull Cfr keyccedili (chieici) lsquocaprarsquo (Carr 208) = geyccedili (ghi-
eici) lsquoidrsquo (Mol 81) Per lo sviluppo fonetico del F cfr piyner (rarr peynir) sect 212a
kedi (chiedi) lsquogatto animalersquo (79v)kefal balıġı (chiefaacutel baluacutec) lsquocefalo pescersquo (68v)kel (chieacutel) lsquotigna mal del caporsquo (115r) kel başı (= başı kel) (chieacutel basciacute) lsquoti-
gnosorsquo (115v) bull sect 412bkehle (chielleacute) lsquopedocchiorsquo (103r)kelam (chielaacutem) lsquoparolarsquo (102r)keler (chieleacuter) lsquolacerta animalersquo (95r)kem (chieacutem) lsquocattiuo tristorsquo (68r) rarr ccedilek- kokukemanccedile -ce (chiemengieacute) lsquoviola instromẽto da sonarersquo (118r)
108
kemer (chiemeacuter) lsquolamia di fabricarsquo [= arco volta] (95r)kemha (chiamaacute) lsquotaffitagrave di setarsquo (114v) bull Cfr kacircmuha (chiamuccha) lsquodomma-
scorsquo (Arg 136) kacircmha (kiamcha) lsquodamascorsquo (Mol 113)kemik (chiemiacutech) lsquoossa drsquoanimalirsquo (100v)kemlik (chiemliacutec) lsquomalersquo (96v)kenar ccedilay kena[rı] (ciaacutei chienaacute) lsquoripa sponda del fiumersquo (108r)kepccedile (chiepcieacute) lsquocucchiaro da ministronersquo (71v)kepgir (chiebghiacuter) lsquocucchiaro da sc[h]iumarersquo (71v) bull Osm kefgir lsquocucchiaro
da leuar la schiumarsquo (Men 3983) = kepgir lsquoa perforated ladle or skimmer a strainerrsquo (Redhsup1 1523)
kerem eyle (chieremiacutella) lsquodi gratiarsquo (73v) bull Osm lsquodi grazia vi prego fate gra-ziarsquo (Men 3924) La resa del F egrave dovuta secondo noi a una falsa identifi-cazione del secondo elemento del sintagma con rarr Allah Per la posizione dellrsquoaccento cfr rarr inşallah
kerim (chieriacutem) lsquopietosorsquo (104r)kerimlik (chierimliacutec) lsquopietagraversquo (104r)kerkes (chierchies) lsquofenice vcellorsquo (77r) bull Osm kerges lsquoavis quae aliquot
annorum millia vivere dicitur nulli animali nocet sed ex morticinio vivitrsquo (Men 3923) kerkes lsquothe Egyptian vulture neophron percnopterusrsquo (Redhsup1 1539)
kerret iki kerret (ichiacute chierreacutet) lsquodue uoltersquo (75r) iki kerret ziyade (ichiacute chi-erret sziadeacute) lsquoal doppiorsquo (59v) kaccedil kerret (caiacutecc cherreacutet) lsquoquante uoltersquo (106v) yuumlz kerret (iuacutes cherreacutet) lsquocento uoltersquo (68v)
kertenkeler (chiesteacuten chieleacuter) lsquolacerta uerminararsquo (95r) bull La var con -s- del F non pare segnalata da altre fonti
kes- (chiesseacuterum) lsquotagliarersquo (114v) rarr umutkese (chieseacute) lsquoborzarsquo (65r)keser (chiesseacuter) lsquoascia di fa legnamersquo (63r)keskin (chieschiacuten cheschiacuten) lsquoferuente huomorsquo (77r) lsquotaglio del coltello o spa-
darsquo (114v) keskinden (cheschindeacuten) lsquodi tagliorsquo (74v)keskin et- (chieschiacuten edeacuterum) lsquoaffilarersquo (58v)kestene (chiesteneacute) lsquocastagna fruttorsquo (68r)keşiş (chiesciacutesc) lsquomonacorsquo (98v)keşişlik (chiesciscliacutec) lsquomonasteriorsquo (98v)keten (chieteacuten) lsquolinorsquo (96r)Kıbrıs adası (chipriacutes adasiacute) lsquoCipro isolarsquo (69r) bull Per la forma con bilabiale
sorda cfr Kıprıs adası (cpris adasi) lsquoCipro isolarsquo (Mol 92) sect 221kıccedil (chiacutecc) lsquo[po]ppa di vascellirsquo (105r)kıdre (chiacutedra) lsquopignata di terrarsquo (72r) bull Osm lsquoccediloumlmlekrsquo (Devellioğlu 616)kıgılcım (chighilgiacutem) lsquoscintilla di fuocorsquo (110r)kımıldan- (comuldaneacuterum) lsquomouersirsquo (99r)kımılda(t)- (comuldaacuterum) lsquomouerersquo (99r) bull Cfr kumulda- (chumuldarum qu-
mul-) lsquocrollare mouere scrollare scuotere smouerersquo (Carr 226) Per espri-
109corpus lessicale turco
mere i significati attivi si usa perograve di regola il causativo kımıldat-kın (chiacuten) lsquofodrorsquo (78r)kıpkırmızı ol- (chiacutep chirmisiacute holuacuterum) lsquoarrossirsirsquo (62v)kır- (chiraacuterum) lsquoromperersquo (108v)kırba (chirbaacute) lsquovtrersquo (118v)kırk (cheacuterc) lsquoquarantarsquo (106v)kırlangıccedil (carilanghiacuteg) lsquorondinellarsquo (108v) bull Cfr karlangıccedil (charlanghicc)
lsquorondinersquo (Arg 140) t dial karılğaccedilkarlangaccedilkarlanğıccedil lsquokırlangıccedilrsquo (DS 2664)
kırmızı (chirmisiacute) lsquoincarnato colorersquo (93v) lsquorosso colorersquo (108v)kırt kırt et- (chiacutert chiacutert edeacuterum) lsquorosicarersquo (108v) bull Cfr t dial kırt kırt lsquobıccedilak-
la kesilen nesnenin ccedilıkardığı ses iccedilinrsquo (DS 4546)kısa (chessaacute) lsquocortorsquo (71v)kısa et- (chessaacute edeacuterum) lsquoabbreuiarersquo (57r)kısır (chissiacuter) lsquosterilersquo kısır karı (chissiacuter cariacute) lsquodonna sterilersquo (113v)kıskan- (chischanuacuterum [caschaneacuterum (92r) cischaneacuterum (79v)]) lsquogelosia
hauerersquo (79v) lsquohauer inuidiarsquo (92r) lsquoinuidiarersquo (94v) bull sectsect 211b 211c 222
kıskanccedil (cischangiacute) lsquogelosorsquo (79v) bull Cfr kıskancı (cheschangi) lsquoidrsquo (Arg 148) Non sappiamo se i dati dellrsquoArgenti e del Ferraguto dipendano dalla suffis-sazione del possessivo o non piuttosto da un facile accostamento ai derivati in +CI sect 222
kıskanmaklık (chischinmacliacutec) lsquoinuidiarsquo (94v)kısrak (chesseraacutec) lsquogiumentarsquo (90v)kış zamanı (chiacutesc szamaacuten) lsquoinuerno stagionersquo (94v)kışla- (chisclaacuterum) lsquosuernarersquo (114r)kıta (chithaacute) lsquoepigramma di uersirsquo (76r) bull Osm lsquoa fragmentary piece of poetry
of two or more distichs on the Arabian system complete in itself as to an idearsquo (Redhsup1 1462) lt ar ḳiṭlsquoaʰ lsquopezzo frammentorsquo bull sect 2212
kıtlık (chitiliacutec) lsquocarestiarsquo (67v)kıy- (chiaacuterum) lsquotritare minuzzarersquo (116v)kıyma (chijmaacute) lsquocarne trinciatarsquo (67v)kıyma et- (chijmaacute edeacuterum) lsquotritare minuzzarersquo (116r)kız rarr beslemekız kardaş (chiacutes cardaacutesc) lsquosorellarsquo (112r)kız oġlan (chiacutes ouglaacuten) lsquodonzellarsquo (74v) lsquofigliolarsquo (77v) lsquoverginersquo (117v)kızılcık (chisilgiacutec) lsquozinzoli [rarr guumlren] frutti piccoli et russi come lrsquoazarolirsquo
(118v)kızlık (chisliacutech) lsquoverginitagraversquo (117v)kibrit (chijbriacutet) lsquosolforsquo lsquosolfarellorsquo (112r) bull sect 212dkiler (chileacuter27) lsquocannaua dispenzarsquo (67r) lsquoriposto salua robbarsquo (108r)
27 Corr in luogo di chieleacuter
110
kilerci (chilergiacute28) lsquocannauaro despensierersquo (67r)kilise (cliacutesia) lsquochiesarsquo (69r) bull Il dato del F egrave particolarmente interessante percheacute
ci documenta una forma ancora assai vicina alla fonte greca ekklhsiacuteakilit (chiliacutet) lsquocadenacciorsquo (66r) lsquochiauatura caten[a]zzorsquo (68v)kim (chiacutem) lsquoquale il qual[]rsquo kim olursa olsun (chiacutem holuacuterse hossuacuten) lsquoqual-
siuoglia si siarsquo (106v) rarr ol bull Tml kim olursa olsun lsquoit doesnrsquot matter who heshe isrsquo (Redhsup2 531)
kimse (chiacutemse) lsquonessunorsquo (99v) bir kimse (bir chiacutemse) lsquoalcunorsquo (59v)kimyon (cumioacuten) lsquociminorsquo (69r) bull La forma del F va ad aggiungersi alle altre
varr ottomane di questo fitonimo di origine greca kimyun (chimiun Carr 217) kimnun (Men 4022) kimyon (Vig 175) impostasi questrsquoultima nella lingua letteraria moderna
kira at kirası (= kira atı) (aacutet chierasiacute) lsquocauallo di logerirsquo29 (68r) kiraya al- (chieraaacute alereacuterum30) lsquoaffittare drsquoaltrorsquo kiraya ver- (chieraaacute uereacuterum) lsquoaf-fittare pegionarersquo (58v) lsquodar ad affittorsquo (72v) bull Cfr kerekera (chiere chi-era) lsquoaffitto fitto pagha salariorsquo (Carr 211) Per lrsquoinversione nel sintagma possessivo sect 412a
kiracı (chieragiacute) lsquoalloggiatore allogatorersquo (60v) at kiracısı (at chieragisiacute) lsquolo-gator di cauallirsquo (68r)
kiraz (chireacutes) lsquocerasorsquo (68v) bull Le varr kireskirez sono ben attestate sia nei testi in trascrizione sia nelle fonti dialettali (StS Gr 283)
kireccedil (chireacutecc) lsquocalce da fabricarersquo (66v) rarr furunkirpi rarr oklı kirpi yumak kirpikirpik (chiurpeacutec) lsquopalpebre deglrsquoocchirsquo (102r) bull sect 211ekispet (chispeacutet) lsquomaniera del uestirersquo (96v) bull Osm lsquoforma maniera di vestito
portaturarsquo (Men 3947)kişi (chisciacute) lsquopersonarsquo (103v)kişniş şeker kişniş (scichieacuter chiscniacutesc31) lsquoconfetti di zuccarorsquo (70r) bull Cfr osm
sekerlenmiş kişniş kişniş şeker lsquocoriandrum saccharo conditum coriando-lo confettatorsquo (Men 3969)
kitap (chitaacutep) lsquolibrorsquo (95v) rarr yaz-ko- (coacuterum) lsquometterersquo (98r) rarr aġız amanet gemi goumlmmeye ko- gurbet ko-
habs ışın kazık rehin ko- temel ko- yerkoca (cogiaacute) lsquomaritorsquo lsquovecchiorsquo (117r) kocaya ver- (cogiaaacute uereacuterum) lsquomaritar
la donnarsquo (97r)koca ol- (cogiaacute holuacuterum) lsquoinuecchiarsi lrsquohuomorsquo (94v)kocacık (cogiagiacutech) lsquovecchiarellorsquo (117r)kocalık (cogialiacutech) lsquovecchiezzarsquo (117r)
28 Corr in luogo di chielergiacute29 Prob da emendare in logheri parola dialettale siciliana che significa lsquonolo affittorsquo30 Prima il F aveva scritto uereacuterum poi ha corretto il dato solo parzialmente31 La h egrave stata inserita in un secondo tempo
111corpus lessicale turco
koccedil (coacutecc) lsquomontone animalersquo (98v)kodoş (cudoacutesc) lsquoruffianarsquo (108v) bull Osm lsquoruffiano beccorsquo (Men 3786)kodoşlık (cudoscliacutec) lsquoruffianiggiorsquo (108v)koffadeg (coacuteffa) lsquocesta sportarsquo (68v) bull Ar ḳuffah lsquocestarsquo (VAI 1194) riflesso
pure dal koffe (coffe) lsquocoffa canestro cofanorsquo di Carr 219 In osm lett lrsquoarabismo egrave attestato come kuumlfekuumlffe lsquocophinusrsquo (Men 4084)
kok- (cuccaacuterum [coccaacuterum (106r)]) lsquoannasare odorarersquo (61v) lsquonasarersquo (99v) lsquopuzzarersquo (106r) guumlzel kok- (ghiuseacutel cuccaacuterum) lsquoodorarersquo (100v)
koku (cocusiacute [cucusiacute (100v)]) lsquofetorersquo (77r) lsquoodorersquo (100v) kem koku (chieacutem cuccusiacute) lsquopuzza fetorersquo (106r) bull sect 311a
kokumış (cocumiacutesc) lsquofetentersquo (77r) lsquopuzzolentersquo (106r)kol (coacutel) lsquobracciorsquo (65v)kolay (culaacutei) lsquoageuole facilersquo (59r) lsquoprosperorsquo (106r) rarr ruzgacircrkolayına (culainaacute) lsquoageuolmentersquo (59r) lsquofacilmentersquo (76v) bull Osm kolayıne
(kolayına TS 2613) lsquofacilmente commodamente con facilitagraversquo (Men 3803)kom (cuacutem) lsquoonda del marersquo (101r) bull Osm kom (kum TS 2729-30) lsquowaversquo (Ev-
liya Ccedilelebi Dankoff 75) Cfr nel Codex Cumanicus qom (com) lsquoWellen Wogenrsquo (Groslashnbech 199) Per la documentazione in altre lingue turche v Clauson 625
kon- (conaacuterum) lsquoalbergare accatildeparersquo (59v) rarr mahalle kon-konacak yer (conagiaacutec ieacuter) lsquoallogiamento posatarsquo (60v)konşu (coacutensc) lsquovicino uicino di casarsquo (117v) bull sect 312konukla- (conucclaacuterum) lsquoinuitarersquo (94v)konuklık (conuccliacute) lsquoconuitorsquo (71r) bull Cfr konuklu lsquoconviviumrsquo (Meg) Ab-
biamo posto come lemma la forma di Meninskikonuklık et- (conuccliacute edeacuterum) lsquofar conuitorsquo (71r) bull Osm lsquofare un pasto un
conuitorsquo (Men 3809)kork- (curcaacuterum) lsquoimpaurirsirsquo (93r) lsquospauentarsirsquo (112v)korku rarr titre-korkusız (cuacuterc siacutes) lsquoalla liberarsquo (60r) lsquosicurorsquo (111v)korkut- (curcutuacuterum) lsquoimpaurirersquo (92v) lsquospauentarersquo (112v)koruk (coruacutec) lsquoagrestarsquo (59r)kov- (couaacuterum) lsquobandire discacciarersquo (64v) lsquosbandirersquo (109v) lsquosequitare si-
cutar dietrorsquo (110v)kova (coguaacute) lsquogionco herbarsquo (90r)kovalak (cuualaacutec) lsquoauantatorersquo (63v) lsquovantatorersquo (117r) bull Osm lsquomillantatorersquo
(Men 3776) t dial kuvalak lsquoccedilalımlı gururlursquo (DS 2987)kovalan- (cuualaneacuterum [cuualacneacuterum (63v)]) lsquoauantarsirsquo (63v) lsquouantarsirsquo
(117r) bull Cfr t dial kovalanmak lsquobaşkasına guumlvenip yiğitlik goumlstermekrsquo (DS 2938) La forma con inserzione di -k- egrave palesemente dovuta a interfe-renza grafica col lemma precedente
kovan (coguaacuten) lsquoapaio doue stanno lrsquoapirsquo (61v)kovmış (coumiacutesc) lsquosbanditorsquo (109v)
112
koyul- (coiuluacuterum) lsquoaggelarsirsquo (59r) lsquocongelarsirsquo (70v) lsquogelarsirsquo (79v)koyulmış (coiulmiacutesc) lsquoaggelatorsquo (59r)koyun (coiuacuten) lsquocastrato beccorsquo (68r) lsquomontone animalersquo (98v) dişi koyun
(disciacute coiuacuten) lsquopecorarsquo (102v) rarr yatakkoz (coacutes) lsquonoce fruttorsquo (100r)koz aġacı (coacutes agaacutecc) lsquonoce alberorsquo (100r)koumlftehor (gufteghoacuter) lsquociarlonersquo (69r) bull Osm lsquoa random talker who has to take
back his wordsrsquo (Redhsup1 1596)koumlk (chiuacutec) lsquoradice drsquoalberorsquo (107r) koumlkinden ccedilıkar- (chiucchindeacuten cicaacuterum)
lsquospiantarersquo (113r)koumlmi (ghioacutemo) lsquonochiero gouernator di nauersquo (100r) bull Osm koumlmi lsquooverseer
of the galley slavesrsquo lt gr koacutemhj lsquoidrsquo (LF 527-29 a cui rimandiamo per la storia della voce che risale al lat comes) La o finale della forma del F puograve essere dovuta allrsquoinflusso di nostromo (gt t lostromo) o forse della forma italiana gomitocomito
koumlmuumlr (chiumuacuter) lsquocarbonersquo (67v)koumlpek (chiupeacutec) lsquocanersquo (66v)koumlpri (chiupreacute) lsquoponte da passarersquo (105r) bull La vecchia ipotesi di un prestito
dal gr geacutefura viene respinta dalla maggioranza degli studiosi (v la biblio-grafia in Arg 155)
koumlr (chiuacuter) lsquociecorsquo (69r)koumlr et- (chiuacuter edeacuterum) lsquoacciecar ad altrorsquo (57v)koumlr ol- (chiuacuter holuacuterum) lsquoacciecarsirsquo (57v)koumlrfez (chiufreacutes) lsquogolforsquo (90v) bull sect 229koumlstek (chiusteacutec) lsquopastora che si mette a glrsquoanimalirsquo (102v)koumlstekle- (chiustecleacuterum) lsquopastorarersquo (102v)koumly (chiuacuteiu) lsquocasalersquo (67v) bull sect 311akubur (cubuacuter) lsquoturcasso doue si pongono le fleccie fatto di pellersquo (116v)kucakla- (cugiacclaacuterum) lsquoabbracciarersquo (57r)Kuds-i muumlbarek (cuacutez mobareacutec) lsquoGierusaleacutem citagrave famosiss(ima)rsquo (90r) bull Per
la forma del F cfr Cuzu Mobarech nel Sansovino (cit in Arg 159)kuduz (cuduacutes) lsquorabbiarsquo (107r)kuduzlan- (cudusleneacuterum) lsquoarrabbiarsirsquo (62v) lsquorabbiarsirsquo (107r)kulak (culaacutec) lsquoorecchiarsquo (101r)kulavuz (colauacutes) lsquocondottierorsquo (70r) lsquopidotorsquo [= pilota] (104v) lsquospia spionersquo
(113r) bull Cfr kolauz (chollaus) lsquopiloto di nauersquo (Arg 152)kullan- (cullaneacuterum) lsquoconsumarersquo (70v)kum (cuacutem) lsquoarena di marersquo (62v)kumar kumarile oyna- (cumaacuterile vinaacuterum) lsquogiocare a giochi prohibitirsquo (90v)
bull Osm kumar lsquoalea aleatorius quivis ludus pec quo captatur lucrum aliagraves lege Mahometana prohibitusrsquo (Men 3758)
kumaş ibrişim kumaşı (ipirsciacutem cumasciacute) lsquobrocato di setarsquo (65v)kumlı (cumliacute) lsquoarenosorsquo (62v)
113corpus lessicale turco
kurbaġa (curbagaacute) lsquorana ranonchiarsquo (107r) yaramaz kurbaġa (iaramaacutes cur-baghiacute) lsquobuffo animale uenenosorsquo (65v) bull La var kurbaġı egrave attestata (TS 2734)
kurban (curbaacuten) lsquoanimale di sacrifitiorsquo (61v) lsquosacrifitiorsquo (109r) lsquovittimarsquo (118r)kurban et- (curbaacuten edeacuterum) lsquosacrificarersquo (109r)kurbanlık (curbanliacutec) lsquoanimal di sacrifitiorsquo (109r)kursak (cuacutersaacutec) lsquostomacorsquo (113v) bull Osm tml lsquothe crop of a bird a stomachrsquo
(Redhsup1 1483)kursan (cursaacuten) lsquocorsarorsquo (71r) bull In base a LF 194-95 il dato del Ferraguto
fa retrodatare la piugrave antica attestazione lessicografica (finora considerato il Meninski) della voce turca che risale allrsquoitaliano per tramite dellrsquoar ḳurṣān
kurşun (crusciuacuten) lsquopiomborsquo (104v) bull sect 229kurşunla- (crusciunlaacuterum) lsquoimpio[m]barersquo (93r)kurtsup1 (cuacutert) lsquolupo animalersquo (96r)kurtsup2 (cuacutert) lsquovermersquo (117v)kurtar- (curtareacuterum) lsquoliberarersquo (95v) pahayle kurtar- (paaacuteile curtareacuterum) lsquori-
cattarersquo [= riscattare] (108r)kurtul- (curtuluacuterum) lsquoliberarsirsquo (95v) pahayle kurtul- (paaacuteile curtuluacuterum) lsquori-
cattarsirsquo [= riscattarsi] (108r)kuru rarr uumlzuumlmkurul- (curuluacuterum) lsquosciugarsirsquo (110r) bull Cfr kurul- (churulurum) lsquoseccarsirsquo
(Carr 228)kurut- (curutuacuterum) lsquoasciugarersquo (63r) lsquosciugarersquo (110r)kus- (cussaacuterum) lsquovomitarersquo (118r)kusur (cusugraver) lsquoil restorsquo (107v)kuş (cuacutesc) lsquovgello nomersquo (117r) rarr dudu k kafas kartal k leylek k oumlge(y)ik
oumlrdek k serccedile k tauk k yuvakuşak (cusciaacutec) lsquocintarsquo (68r) lsquocenta centurarsquo (68v) rarr yaşıl kuşakkuşluk rarr saba kuşluġıkuvvet (couaacutet) lsquoforzarsquo (78v) bull Cfr kovat (chouatt) lsquogagliardia potestagrave poten-
tiarsquo (Arg 154) kovvat (chouuat) lsquobalia potere autoritagraversquo (Carr 229)kuyruk (coiuruacutec) lsquocodarsquo (69v)kuyu (cuiuacute) lsquopozzorsquo (105v) rarr sukuyumcı (cuiungiacute) lsquooreficersquo (101r) bull Cfr kuyuncı (quiungi) lsquoargentierersquo (Carr
229) sect 225akuzgun (cusguacuten) lsquocorbo ugellorsquo (71r)kuzı (cosiacute) lsquoagnellorsquo (59r)kuumlccediluumlk (cucciuacutec) lsquopiccolorsquo (104v) bull La var kuccediluk egrave data anche da Arg 156
(chucciuch lsquopiccolorsquo) e Hars 242 (kucsuk lsquoklein geringrsquo)kuumlf (chiuacutef) lsquomoffarsquo (98r)kuumlflen- (chiufleneacuterum) lsquomoffirsirsquo (98r)kuumlfluuml (ciufliacute) lsquorancidorsquo (107r) bull sect 222
114
kuumlkuumlrt (cucuacutert) lsquosolforsquo (112r) bull sect 211d (cfr perograve il lemma seguente dove la prima vocale egrave notata uuml)
kuumlkuumlrt taşı (chiucuacutert taacutesc) lsquopietra pumicersquo (104v) bull Sintagma che non abbia-mo riscontrato da altre fonti
kuumll (chiuacutel) lsquocenerersquo (68v)kuumll ol- (chiuacutel holuacuterum) lsquoincinerirsirsquo (93v)kuumlluumlnk (chiuluacutenc) lsquopicone instrumento da tagliar pietra et di sfabricarersquo
(104v)kuumlpuumlk (chiupuacutec) lsquoschiumarsquo (110r)kuumlpuumlk al- (chiupuacutec aleacuterum) lsquoschiumarersquo (110r)kuumlrek (chiureacutec) lsquoremo da vocarersquo [= vogare] (107v) rarr ccedilek-kuumlrk (chiuacuterc) lsquoveste inforrata [= foderata] di pellersquo (117v)kuumltuumlk (chiutuacutec) lsquoceppo di legnorsquo (68v)
115corpus lessicale turco
L
lahana (laanaacute) lsquocaolo herbarsquo (67r) bull Cfr lana lsquoverzersquo (Lupis 2a) t dial lāna lsquolahanarsquo (StS Gr 284)
lakırdı (lacardiacute) lsquodiscorso raggionamentorsquo (74r)lakırdı et- (lacardiacute edeacuterum) lsquodiscorrere raggionarersquo (74r)lal taşı (laacutehl taacutesc) lsquogranatina pietra pretiosarsquo (91r) bull Osm tml lal (lt ar lalsquol)
lsquoruby (a gem)rsquo (Redhsup2 574) sect 2212lazım ol- (lasim holuacuter) lsquoegrave necessariorsquo (75v)legen (legheacuten) lsquobacilersquo (64r)lerze (lerseacute) lsquoparalisia malersquo (102r) bull Osm lsquotremore febre freddarsquo (Men 4165)lerzeli (lerseliacute) lsquoparaliticorsquo (102r)leş (leacutesc) lsquocadauerorsquo (66r) lsquomortorsquo (99r)leylek kuşu (leileacutec cuacutesc) lsquogrue ugellorsquo (91r) bull Comrsquoegrave noto lrsquoornitonimo turco
designa di norma la cicogna Comunque il sign di lsquogrursquo egrave dato anche da altri autori (Carr 233 Pianz 169)
lezzet (lezeacutet) lsquosaporersquo (109v)lezzetli (lezetliacute) lsquosaporosorsquo (109v)lika (liccaacute) lsquostupino del calamarorsquo [= borra di calamaio] (114r)liman (ilemaacuten) lsquoporto del marersquo (105r) bull Cfr iliman lsquoportorsquo (Mol 312) ileman
lsquoportrsquo (Pr 479)limanlık (ilemanliacutec) lsquobonaccia di marersquo (65r)lokma (lucumaacuten) lsquobocconersquo (65r) bull sectsect 216 228 Non si puograve escludere che
la forma del F sia sorta per un accostamento secondario al nome proprio Luḳmān figura leggendaria di saggio a cui egrave intitolata la 31a Sura del Co-rano
lor (loacuter) lsquoricottarsquo (107v)lutfi (lutfiacute) lsquoamoreuole cortesersquo (61r)
116
M
Macar Macar cins (maggiaacuter giacutens) lsquovngari gentersquo Macar vilayet (maggiaacuter uelaeacutet) lsquovngaria paesersquo (118r)
macun (maggiuacuten) lsquomedicina in bocconersquo (97v) rarr guumll macunumaden (madeacuten) lsquominera di metallirsquo (98r)maġara (magaraacute) lsquogrottarsquo (91r)maġaza (magazeacute) lsquomagazzenorsquo (96v) bull Per lrsquoetimo della voce (lt gr (lt it)
magazeacute) v LF 278-79MaġrebMaġrib (magreacutep) lsquoBarbariarsquo (64v) lsquoponente occidentersquo (95v) rarr Tı-
rabolos bull Cfr Maġrip (magrip) lsquoAfrica item Occidens (situs coeli)rsquo (Meg)maġrıbli (magrepliacute) lsquobarbarorsquo (64v)mahalledeg (mahalleacute) lsquoarmata per terrarsquo (62v) lsquocampo esercitorsquo (66v) atlı mahal-
lesi (atliacute mahallesiacute) lsquoesercito a cauallorsquo tırıstırız mahallesi (terreacutes mahallesiacute) lsquoesercito a piedirsquo (76r) bull Ar alg maḥallaʰ lsquocorps expeacuteditionnaire armeacutee en campagne colonne expeacuteditionnaire corps drsquoarmeacutee armeacutee colonne camprsquo (Beaussier 229) In osm lett questo arabismo ha il sign di lsquocontra-da drsquouna cittagrave rione quartierersquo (Men 4455)
mahalle hana (mahallenaacute) lsquoschola di letterersquo (110r) bull Supponiamo che il dato del F sia una forma contratta del lemma che abbiamo ricostruito ma di cui non abbiamo trovato attestazioni Il sintagma ottomano comune egrave mahalle mektebi
mahalledeg kon- (mahalleacute conaacuterum) lsquoaccampar lrsquoesercitorsquo (57r)mahmuz (mahmuacutes) lsquospronersquo (68r) lsquosperonersquo (113r)mahrama (maharmaacute) lsquofazzolettorsquo (77r) lsquotouagliettorsquo (116r) bull sect 229macircide (maacuteida) lsquomanna ciborsquo (96v) bull Osm lsquoa table tray etc set out with
viandsrsquo (Redhsup1 1665) Per il sign dato dal F cfr Macircide-i Mesih lsquoHz İsacirc ile Havacircrilerine goumlkten nacirczil olan sofrarsquo (Devellioğlu 684 cfr Corano 5 112-115)
117corpus lessicale turco
makarna (maccarruacutena) lsquomaccarronirsquo (96v) bull Cfr makarun lsquomaccharonersquo (Mol 238) makaronya (macarogravegna) lsquomacaronirsquo (Pianz 167)
makas (maccaacutes) lsquoforbici di tagliarersquo (78r)makpere (macparaacute) lsquofossa di mortirsquo (78v) lsquosepolcrorsquo (111r) bull Osm makbere
makpere lsquosepolcro tombarsquo (Mol 397 458) La var makpara si riscontra pure in Arg 165 (machpara) e Carr 236 (machparah)
mal (maacutel) lsquobeni in danarirsquo (64v) lsquomonetarsquo (98v) lsquoricchezzarsquo (107v) lsquorobbarsquo (108v)
Malta adası (maacutelta adasiacute) lsquoMalta isolarsquo (96v)mamul (mahlum) lsquoesercitiorsquo (76r) bull Osm lsquooperazione azzione effettorsquo (Men
4782) lt ar malsquomūl lsquofatto compiutorsquo sectsect 229 2212manga (maacutenga) lsquobancho da sederersquo (64r) bull Osm bankamanka lsquobanca di gale-
rarsquo (Men 902) tml manga lsquo(sailorrsquos) mess room (on a naval ship)rsquo (Redhsup2 590)
mangadaş (mangrsquoadaacutesc) lsquobanchiere cotildepagno di batildecorsquo (64r) bull Osm lsquofellow oarsman of the same benchrsquo (LF 89)
mantaka (mantacaacute) lsquocustura cusiturarsquo (72r) bull T dial lsquoiri dikiş teyelrsquo (DS 3125)
mantar (mantaacuter) lsquofongarsquo (78r)marabut (marabuacutet) lsquoeremitarsquo (76r)marda (maacuterta) lsquovsurarsquo (118v) mardaya (martaaacute) lsquoad vsurarsquo (58r) mardaya
al- (martaaacute aleacuterum) lsquopigliar ad vsurarsquo mardaya ver- (martaaacute vereacuterum) lsquodare ad vsurarsquo (58v) bull Osm lsquociograve che si prende dal compratore di piugrave di quel che la cosa valersquo (Men 4234)
maryol (marioacutel) lsquomalandrinorsquo (96v)maskara (mascaraacute) lsquobuffonersquo (65v)maskaralık (mascaraliacutec) lsquobuffonaria burlarsquo (66r)maslahat (massalaacutet) lsquonegotiorsquo (99v) guumlccedil maslahat (iuacutecc massalaacutet) lsquodifficilersquo
[manca la trad di masalat] (73v) bull sect 229maslahat et- (massalaacutet edeacuterum) lsquonegotiarersquo (99v)mastar (mustaacuter) lsquoriga da rigar la cartarsquo (108r) bull Osm lsquoriga da rigarersquo (Men
4649)masumcık (massumgiacutec) lsquobambinorsquo (64r)maşrık (musciriacutep) lsquoleuante orientersquo (95v) bull La bilabiale nella forma del F
egrave dovuta certamente a contaminazione con Maġrep (rarr MaġrıbMaġreb)matardeg (mattaacuter) lsquosustaro mesura drsquoogliorsquo (114v) bull Ar dial maṭr (Tunisia)
lsquometar mesure pour lrsquohuile eacutequivalent au poids de 18 agrave 27 kg suivant les localiteacutesrsquo (Beaussier 938)
matmuradeg (mattamuacuterra) lsquofossa di granorsquo (78v) bull Ar maṭmūraʰ lsquomagazzino deposito sotterraneo (per conservare i cereali)rsquo (VAI 848) gt osm matmūret lsquofossa ograve grotta sotto terra doue si riserua e conserua il granorsquo (Men 4735)
mavi (mauiacute) lsquoturchino colorersquo (116v)
118
mavna (mauna) lsquogaliazzarsquo (79v) bull Per le varr della voce turca e il suo etimo v Arg 166
maya hamur mayası (amuacuter maiasiacute) lsquoleuito del panersquo (95v) peynir mayası (pijneacuter maiasiacute) lsquoquaglio cotilde che si fa il casciorsquo (91r) suumlt mayası (suacutet maiasiacute) lsquoquaglio di lattersquo (106v)
maymun rarr habeş maymunumazı (masziacute) lsquogalla cotilde che si fa la tintarsquo (79v)meclis (megiliacutes) lsquooratorio loco doue si radunanorsquo (101r)medet (medeacutet) lsquoaimeacutersquo (59r) lsquohaime segno di dolorersquo (91v) bull Osm lsquodi gratia
misericordia pietagraversquo (medett Arg 169) brevayya meded lsquooimegrave aitarsquo (Men 4514)
medres (medereacutes) lsquocoro loco doue si cantano lrsquooffitjrsquo (71r) bull Osm medrese(t) (etiam midrās et medres) lsquogymnasium academia collegium universitasrsquo (Men 4516-17) Il sign del F egrave dovuto al fatto che nelle madrase si inse-gnava la recitazione salmodiata del Corano
mehakk (mehhaacutec) lsquopietra di paragone p(er) conoscere lrsquoororsquo (104v) bull Osm lett maumlhakk (lt ar miḥakk) lsquolapis Lydius paragonersquo (Men 4451) Nellrsquoosm parlato la forma corrente egrave la var epentetica mehenk (tml mihenk)
mekik (mecchieacute) lsquonauetta instrum(ent)o per tesserersquo (99v) bull Riteniamo che il dato del F dipenda da un mero errore grafico (la e e la c sono scritte in modo quasi identico)
Mekke (meacutecchia) lsquoMecca paese doue i turchi dicono che stia il corpo del perfido Maumettorsquo (97v)
mektep (mecteacutep) lsquoschola di letterersquo (110r)mektup (mictuacutep) lsquolettera che si matildedarsquo (95v)melek (meleacutec) lsquoangelorsquo (61r)melhem (meleheacutem) lsquoempiastrorsquo (75v) lsquoimpiastrorsquo (93r) bull Cfr melehem (mel-
lechem) lsquojmpiastro unguentorsquo (Arg 169)meme (memeacute) lsquo[pop]pa mamellarsquo (105r) lsquotetta mennarsquo (115r)meneverek (meneuereacutec32) lsquocalzersquo (66v) bull T dial menevrek lsquokıldan dokunmuş
şalvarrsquo (DS 3162) lt gr apanwbraacuteki lsquoweite Uumlberhosersquo (Tietze 1 211)menevşe (meneuscieacute) lsquoviola fiorersquo (118r)mercuumlmek (mergiumeacutec) lsquolentecchia legumersquo (95v)mermer taşı (mermeacuter taacutesc) lsquomarmore pietrarsquo (97r)mersin (mersiacuten) lsquomortellarsquo [= mirto] (98v)mersin aġacı (mersiacuten agaacutecc) lsquomortella piantarsquo (98v)mersinmerzindeg balıġı (mersiacuten baluacutec) lsquomorena pescersquo (98v) bull Il dato del F
non puograve ovviamente identificarsi con lrsquoosm mersin balıġı (tml mersinba-lığı) che designa lo storione un pesce completamente diverso A nostro
32 Ci basiamo sulla lettura di Bombaci 219 Dalla riproduzione fotografica in nostro possesso le ultime tre lettere risultano illeggibili
119corpus lessicale turco
parere si tratta di una forma metatetica di zemrin = ar della costa nor-dafricana zemrina zimrina lsquoMuraena helenarsquo (Oman 50) lt gr smeacuterna smuacuteraina lsquoidrsquo Una var assimilata dello stesso ittionimo egrave documentata dallo zemzin (baloġı) lsquomorenarsquo di Carr 367
mersinlik (mersinliacutec) lsquomortelletorsquo (98v)mertek (merteacutech) lsquotrauorsquo (116r)meşk (meschiacute) lsquoesempiorsquo (76r) bull Osm lsquoessemplare essempio copiarsquo (Men
4682) sect 311amevlut (meuuluacutet) lsquonascimentorsquo (99v)meydan rarr ccedilıġır-meyhane (meianaacute) lsquohosteria tauernarsquo (92r) bull La var meyane egrave ben attestata
dialettalmente (StS Pers 171)meyhaneci (meianagiacute) lsquohoste tauern(ier)orsquo (92r)mezele(n)- (mezzeleacuterum [mezeleneacuterum (113v)]) lsquodilleggiarersquo (73v) lsquospreg-
giarersquo (113v) bull Osm mezele(n)mek lsquobeffare schernirersquo (Men 4602)mıknatıs taşı (mahalladiacutes taacutesc) lsquocalamiacuteta pietrarsquo (66r) bull Cfr muhlatı[s] taş
(muchlati tasc) lsquomagnesrsquo (Meg) muhlatız taşı (muhhlatez tasci) lsquocalami-tarsquo (Carr 247)
Mısır (missiacuter) lsquoCairo nel Egittorsquo (66r)mısra (misrhaacute [missiraacuteh (117v)]) lsquoriga di letterarsquo (108r) lsquoversorsquo (117v) bull sect
2212milk (miacutelch [miacutelhc (109v)]) lsquobeni in poderirsquo (64v) lsquostabili benirsquo (113v) lsquorob-
ba ricchezzarsquo (109v) milk ccedilok (miacutelhc cioacutec) lsquoricchezzarsquo (107v) bull sect 411amillet (milleacutet) lsquogente nationersquo (90r)milyerdeg (milieacuter) lsquomiglio spatio di uiaggiorsquo (98r) bull Prob prestito dallo sp
millar lsquomigliorsquomin batdeg (miacuten baacutet) lsquoeternamentersquo (76r) lsquoin eternorsquo (93v) lsquoperpetuamentersquo
(103v) lsquosempiternorsquo (110v) bull Da una forma parlata dellrsquoar lett min al-rsquoabadi lsquoab aeternorsquo
minnet (mineacutet) lsquoringratiamentorsquo (108r)Misina boġazı (missiacutena bugasiacute) lsquofaro [= stretto] di Missinarsquo (76v) bull Cfr Misi-
na boġazı (Misina boghasi) lsquofaro di Messinarsquo (Mol 142)misk (miacutesch) lsquomuscho odorersquo (99r)misket şarabı (mischeacutet sciaraacutep) lsquomoscatello vinorsquo (99r) bull Si noti che Nişanyan
325 data la voce turca misket al XX sec () nonostante che sia registrata da Molino e Meninski e nella var muumlsket (muschiett) giagrave da Arg 177
misket uumlzuumlmuuml (mischeacutet vsuacutem) lsquomoscatello uuarsquo (99r)mizac (migiaacutes) lsquocomplessionersquo (70r) lsquoinclinationersquo (93v) bull sect 229mizan (mizaacuten) lsquobilanciarsquo (65r)mucize (muugiseacute33) lsquomiraculorsquo (98r) bull La u aggiunta dal F riflette indubbia-
mente lrsquolsquoayn (la fonte araba egrave mulsquoǧizaʰ) sect 2212 Cfr la forma muumlaumlcezet
33 Bombaci 217 legge mungiseacute ma a noi pare che il F scriva chiaramente una doppia u
120
(muœdschezet) lsquomerveillersquo (Pr 415)muhabbet (mahabeacutet34) lsquoamorersquo (61r) bull La var mahab(b)et (piugrave vicina alla
fonte araba maḥabbaʰ) egrave attestata anche da Hars 244muhabbet et- (mahabeacutet edeacuterum) lsquoamarsi lrsquoun lrsquoaltrorsquo (61r)muhtac (muutaacuteg) lsquonecessitagraversquo (99v) bull Riteniamo che il dato del F vada letto
muvtac (sect 224) piuttosto che muutac Per il sign sostantivale cfr muumlhtac (muhtadj) lsquobesoinrsquo (Vig 206)
mukarrer (mucchaieacuter) lsquopattorsquo (102v) bull La forma del F deve essere sorta per incrocio con lrsquoaltro arabismo mukayyed lsquolegato dedito attento diligente notato registratorsquo (Men 4853) Il sign di lsquopattorsquo egrave certo tratto dal sintagma seguente
mukarrer pazar et- (mucchaieacuter pazaacuter edeacuterum) lsquopigliar a pattorsquo (102v) bull Propr lsquofare mercato certorsquo cioegrave lsquopattuire il prezzorsquo
mum (muacutem) lsquocandelarsquo (67r) rarr balmumı yaġ mumımumla- (mumlaacuterum) lsquoincierarersquo (93v)munadeg (muacutena) lsquoprouisione di uettouaglie che si fa p(er) il uittorsquo (106r) bull Ar
mūnaʰ lsquoviveri vettovaglie provvista scortarsquo (VAI 1448) In osm questo arabismo egrave attestato come muumluumlnetmūnet lsquoprovisionersquo (Men 5039)
murad (moraacutet) lsquovoglia uoluntagraversquo (118r)murdar (mundaacuter) lsquobrutto sporcorsquo (65v) lsquoimmondorsquo (92v) bull T pop mundar
lsquomurdarrsquo (TuumlS 1420)murdar et- (mundaacuter ed[eacuterum]) lsquoimbrattarersquo (92v)musafir (musafiacuter) lsquoforastierersquo (78r) lsquostranierorsquo (114r)musahabet (musabeacutet) lsquodiscorso raggionamentorsquo (74r)musahabet et- (musabeacutet edeacuterum) lsquoraggionarersquo (107r)musikimuziki ccedilal- (musichiacute cielaacuterum) lsquocantar di musicarsquo (67r) bull Sintagma
che non abbiamo rintracciato in altre fontimusluk (musuluacutec) lsquosecchio da tirar acquarsquo (110v)muşamma (musciammaacute) lsquoincieratarsquo (93v) bull Osm lsquotoile cireacuteersquo (mouchamma
Vig 204)muşmula (muacutescmula) lsquonespolo fruttorsquo (99v)muştuluk (mustuluacutec) lsquopremio in beueraggiorsquo [= mancia prebenda] (105v) bull
Osm lsquoa present given to a bringer of good newsrsquo (Redhsup1 2030)muştuluk ver- (mustuluacutec uereacuterum) lsquopremiarersquo (105v)mutfak (mutubaacutec) lsquocucinarsquo (71v) bull La var mutbak egrave data da Mol 111 e Pianz
179muumlbarek muumlbarek su (mbaacuterec suacute) lsquoacqua benedettarsquo (57v) rarr Kuds-i muuml-
barek bull Il dato del F dipende certo dalla pronuncia araba tunisina mbārek (Beaussier 48 dato come nome proprio)
muumlhre (muhreacute) lsquoquello con che srsquoimposimarsquo (93r) bull Osm tml lsquostone used for polishinggrindingrsquo (Redhsup2 624)
34 Corr in luogo di seumeacutec
121corpus lessicale turco
muumlhrele- (muhreleacuterum) lsquoimposimarersquo [= imbozzimare inamidare] (93r)muumlhuumlr (muhuacuter) lsquosigillorsquo (111v)muumlhuumlrle- (muhurleacuterum) lsquosigillarersquo (111v)muumlnakkaş (munaccaacutesc) lsquoricamo operarsquo (107v)muumlrekkep (murichieacutep) lsquoinchiostrorsquo (93v)muumlrekkep balıġı (murichieacutep baluacutec) lsquocalamaro sorte di pescersquo (66r)muumlruuml(vv)et muumlruumletinden (meruetindeacuten) lsquodi buona uogliarsquo (74v) lsquospontane-
amentersquo (113r) bull Per la delabializzazione della prima vocale (sect 211f) cfr miruet (mirouet) lsquobeacutenigniteacutersquo (Pr 213)
muumlrver (murueacuter) lsquosanbuco albero notorsquo (109r)muumlsluumlman (musulmaacuten) lsquoturchi nationersquo (116v) bull La var metatetica muumlsuumll-
man egrave data anche da Men 4656muumlşebbek (musciabaacutec) lsquogelosia sorte de fenestrarsquo (79v) bull Osm lsquoreticolato
intrecciato gelosiarsquo (Men 4671)muumlzevir (museuueacuter) lsquofalsificatore di letterarsquo (76v)
122
N
na ne (nagrave neacute) lsquotersquo piglia modo di parlarersquo (115r) bull laquoDans le langage fami-lier on emploie au lieu de ište lrsquointerjection na lsquovoilagrave prendsrsquo () Cette particule est couramment employeacutee en russe en polonais et dans les lan-gues balkaniques [bulgare serbe roumain grec moderne]raquo (Deny 720) In turco la voce attestata dal XVI sec (VN 48) egrave prob giunta da una delle lingue balcaniche citate
nacak (nagiaacutec) lsquoaccetta instrumẽtorsquo (57r) lsquomannararsquo (96v)nagehan (nagiagaacuten) lsquoallrsquoimprouisorsquo (60v) bull Osm nagehan = nagacirch lsquoallrsquoim-
prouiso subitamente tuttrsquoin vn temporsquo (Men 5109-10) La forma del F sembra sorta da una var nagaumlgan con successiva palatalizzazione della prima velare (sect 222)
naip (naiacutep) lsquonotaro publicorsquo (100r) bull Cfr naibnaip lsquonodare35 notarorsquo (Mol 271 273)
nakış (nachiacutesc) lsquolauororsquo (95r) bull Osm lsquopittura ricamorsquo (Men 5236) Il sign del F va interpretato come un caso di restringimento semantico della pa-rola italiana
nakışla- (nachisclaacuterum) lsquolauorarersquo (95r)nakkaş (naccaacutesc) lsquopittorersquo (104v)nakt (nacteacute) lsquocontanti danarirsquo (70v) bull sect 311analın (naliacuten) lsquozoccolo di legnorsquo (118v)namerd (nemert) lsquoauarorsquo (63v) bull Osm lsquohuomo senza virtugrave vile indegno drsquoesser
chiamato huomo codardo sciaguratorsquo (Men 5114) lsquoavarersquo (Pr 204)namerdlik (nemertliacutec) lsquoauaritiarsquo (63v)nane (naneacute) lsquomenta herbarsquo (97v)nar (naacuter) lsquogranato fruttorsquo (91r)
35 Non sappiamo se sia un errore di stampa per nodaro o una formazione analogica sui nomi in -are
123corpus lessicale turco
nasas (nassaacutes) lsquogofforsquo (90v) lsquoimportuno fastidiosorsquo (93r) lsquoscioccorsquo (110r) bull Osm lsquobarbaro feroce bestiale inhumano crudelersquo (Mol 67 passim) t dial lsquoters duumlşuumlncesizce konuşanrsquo (DS 3240)
nasaslık (nassasliacutec) lsquosciocchezzarsquo (110r)nasır eti (nassareacutet) lsquocallorsquo (66v) bull Abbiamo posto come lemma lrsquounico al-
tro dato lessicografico riscontrato del sintagma nasır eti (nasiretti) lsquocallorsquo (Masc 24)
nasip (nasiacutep) lsquosortersquo (112r) eyi nasip (eiacute nasiacutep) lsquobuona sortersquo (66r) nasipina ver- (nasipinaacute uereacuterum) lsquoarrisc[h]iarersquo (62v)
natık hayvan-ı natık (aiuaacuten natiacutehc) lsquoanimale raggioneuolersquo hayvan-ı gayr-ı natık (aiuaacuten ghaiacuter natiacutehc) lsquoanimale irraggioneuolersquo (61v) bull Osm hayvan-ı natık lsquoanimal rationale homorsquo hayvan-ı gayr-ı natık lsquoanimal irrationale bestiarsquo (Men 5103) sect 42
nesup1 (neacute) lsquochersquo (68v) rarr iste-nesup2 rarr nanecedeg (negeacute) lsquomandra drsquoanimalirsquo (98r) bull Sicuramente una resa dellrsquoar naǧlsquo
che nella lingua letteraria ha il sign di lsquopiccolo villaggio paesellorsquo (VAI 1470) ma che dialettalmente doveva avere pure quello dato dal F visto che il suo plur nuǧūlsquo egrave attestato come lsquotroupeauxrsquo (Dozy 2 651)
nefais (nafaacuteis) lsquocibo delicatorsquo (69r) bull Osm lsquocose pretiose squisite cibi delica-ti delicatezzersquo (Men 5220)
nefes (nefeacutes) lsquoalito fiatorsquo (60r) lsquohalitorsquo (91v) rarr tek nnefesle- (nefesleacuterum) lsquofiatarersquo (77v) lsquorespirarersquo (107v)nefs (neacutefs) lsquoappetito sensorsquo (62r)nerede (neredeacute) lsquodoue aduerbiorsquo (75r) lsquoonde doue in che locorsquo (101r)nereden (neredeacuten) lsquoonde drsquoondersquo (101r)neste (nesteacute) lsquocosarsquo (71r) bir neste (biacuter nesteacute) lsquoalcuna cosarsquo (59v) rarr iste-
oumltuumlruumlnice nice olursa olsun (neacutege holuacutersa hossuacuten) lsquocomunque si siarsquo (70r) bull Cfr
tml ne olursa olsun lsquoin any event in any case whatever happensrsquo (Redhsup2 636)
nicesine (negeacutesineacute) lsquocome in che modorsquo (69v) bull Osm nicesi nicesine lsquonasıl ne suretlersquo (TS 2872-75)
nikacirch (nichiaacute) lsquodote che dagrave la moglie al maritorsquo (75r) bull Oltre che nel consueto sign di lsquomatrimoniorsquo in osm la voce egrave attestata anche col valore di lsquothe marriage portion agreed to be paid by the bridegroom to the bride and agreed to be received by herrsquo (Redhsup1 2100) ossia lrsquoinverso di quanto af-fermato dal Ferraguto
Nil ccedilay (nil ciaacutei) lsquoNilo fiume famosiss(im)orsquo (100r)nimet (niamet) lsquola gratia drsquoIdiorsquo (91r) bull La grafia del F rispecchia la presenza
dellrsquolsquoayn (ar nilsquomaʰ) sect 2212nispet (nispeacutet) lsquodispettorsquo nispetine (nispettinaacute) lsquoa dispetto tuorsquo (58r)nispetccedili (nispetgi) lsquodispettosorsquo (74r)
124
nişan (ninsciaacuten) lsquoinditio segnorsquo (93v) lsquoprodigiorsquo (105v) bull sect 228niyet (naieacutet) lsquofine intentionersquo (77v) bull La forma del F denota un possibile (e
semanticamente facile) accostamento al t dial nayet lsquonihayetrsquo (TTAS)nohut (nauacutet) lsquoceci legumirsquo (68r) bull Cfr gli imprestiti balcanici della voce tur-
ca bulg нaхут нaут (DTB 198) rum năut năhut (Şăineanu 76)nola (noacutela) lsquovolentierersquo (118r) bull Osm lsquofia sigrave bene volontierirsquo (Men 5279)noumlbet (nubeacutet) lsquoguardiarsquo (91r) bull Osm lsquovicenda guardia di notte sentinellarsquo
(Men 5271)noumlbetccedili (nubetgiacute) lsquoguardianorsquo (91v)nur (nuacuter) lsquochiarezzarsquo (68v) lsquoreflessione del sole o altra cosa risblẽdentersquo
(107v)nur ver- (nur uereacuterum) lsquorefletterersquo (107v)nurlı (nurliacute) lsquochiaro risplendentersquo (68v)nuzla (nugraveslaacute) lsquocataratta deglrsquoocchirsquo (68r) lsquodiscenso malersquo (74r) bull Osm lsquodi-
scesa drsquohumori scesa catarrorsquo (Men 5166)
125corpus lessicale turco
O
ocak (ogiaacutec) lsquofocolarersquo (78r) terke ocaġı (terchieacute ogiaghiacute) lsquofertile terreno abondatildetersquo [alla lettera lsquofocolare di biadersquo] (77r)
od (oacutet) lsquofocorsquo (78r)odabaşı (odabasciacute) lsquocaporalersquo (67r) bull Osm lsquotenente drsquouna compagnia di Gia-
nizzari amp altri soldati di guardia come anco delli bostangi ograve giardinieri amp altri seruitori della Cortersquo (Men 495)
odun (vduacuten) lsquolegnorsquo (95v)oduncı (vdungiacute) lsquolegnaiolorsquo (95v)oġlak (olaacutec) lsquocaprettorsquo (67v) bull Cfr t dial olak lsquooğlakrsquo (DS 3276)oġlan rarr besleme duumlşuumlr- kız oġlanoġlancık (oulangiacutec) lsquofanciullorsquo (76v) bull sect 212boġul (ougliacute) lsquofigliolorsquo (77v) rarr oumlgey oġul bull sectsect 212b 311aoġurla- (vrlaacuterum) lsquorubbarersquo (108v) bull T dial urlamak lsquoccedilalmakrsquo (DS 4041)oġursız (vuacuter siacutes) lsquoinfelicersquo (93v) bull Cfr uġursız lsquosuenturatorsquo (Arg 249)ok (oacutec) lsquofrezza saettarsquo (79r)okadar (ocadaacuter) lsquoaltre tantirsquo (60v) lsquotantorsquo (114v) rarr tezoklı kirpi (ocliacute chirpiacute) lsquoporco spinorsquo (105r) bull Tml oklukirpi lsquoporcupine
Hystrix cristatarsquo (Redhsup2 649)okşa- (ocsciar[hellip]) lsquoallisciare cioegrave far carezze cotilde le manirsquo (60r)oku- (ocuacuterum) lsquoleggerersquo (95v)okumış (ocumiacutesc) lsquodottorsquo (75r)ol ol kim (oacutel chiacutem) lsquoquello chersquo (106v) onuŋ (vnuacuten) lsquosuorsquo (114r) rarr ay dem
hafta hatır saat yer yıl zamanol- (holuacuterum) lsquodiuenire diuentarersquo (74v) lsquohabitarersquo (91v) rarr aydınlık kadır
kim niceolmayacak (holmaiagiaacutec) lsquoimpossibilersquo (93r)omuz (homuacutes) lsquospallarsquo (112v) bull Lrsquoipotesi di derivazione dal gr ώμος egrave respin-
ta da molti studiosi (v Eren 307)
126
on (oacuten) lsquodiecersquo (73v)on beşinci (on bescscingi) lsquoquintodecimorsquo (106v)on biŋ (oacuten biacuten) rsquocinquemilarsquo [recte diecimila] (69r)on iki (on ichiacute) lsquododicirsquo (74v)oŋar- (oareacuterum) lsquoaccomodare acconciarersquo (57v) lsquoconciarersquo (70r) kalem oŋar-
(caleacutem oareacuterum) lsquotemperar le pennersquo (115r) bull sect 227ondan (vndaacuten) lsquoda llaacutersquo (73v)oŋurga (ounruchhaacute) lsquoil spico delli renirsquo [= spina dorsale] (113r) bull sectsect 212b
224 229orak (oraacutec) lsquofalce da meterersquo (76v)orfana (orfanaacute) lsquodonna publicarsquo (75r) bull Osm lsquofœmina parentibus destituta
aut cujus parentes non sunt noti orphana adeograveque hoc nomine Costanti-nopoli vocant impudicas aut vagas quasi dicant meretrix puttana etc In citerioribus autem confinijs eodem nomine vocant suas ancillas () serva fantesca orfanellarsquo (Men 502) lt gr orfanoacutej lsquoorfanorsquo (Meyer 37)
organ (orgaacuten) lsquocorda funersquo (71r) lsquogumina di vascellirsquo (91v) lsquopalomara di va-scellirsquo (101v) bull Osm lsquocorda grossarsquo (Men 502) lt gr ant oumlrganon lsquotacklersquo gr mod dial orgaacuteni lsquoropersquo (LF 550-52)
orta (ortaacute) lsquocommunersquo (70r)ortak (ortaacutec) lsquocompagnorsquo (70r)Ost(ı)kadeg (oacutestca) lsquoLustrica [= Ustica] isola di Ciciliarsquo (96r) bull Dai repertori
consultati lrsquounica altra attestazione lessicografica turca del toponimo pare essere Ustra ada (Vstra ada) lsquoUstica isolarsquo (Masc 276)
ot rarr aġız ot topotot tuzıdeg (oacutet tusiacute) lsquosalnitrorsquo (109r) bull Senza altre attestazioni a noi noteotluk (otuluacutec) lsquoherbarsquo (92r) bull Cfr otuluk (otuluch) lsquoidrsquo (Carr 263)otur- (otturuacuterum) lsquoassettare sederersquo (63r)ova (ouaacute) lsquocampagna pianurarsquo (66v) rarr duumlmduumlzoyna- (vinaacuterum) lsquogiuocarersquo (90v) lsquopalpitare sbatterersquo (102r) rarr kumaroynak (iuacutenc) lsquogiuntura di mẽbrirsquo (90r) bull Osm tml lsquoarticoli gionturersquo (Men
560) sect 229oyun (vinuacute) lsquogiuocorsquo (90v) bull sect 311a
127corpus lessicale turco
Ouml
oumld (t) lsquofiele di animalersquo (77v)oumlduumlnccedil ver- (vduacutencc uereacuterum) lsquodare in prentorsquo [= prestito] (72v) lsquoimprentarersquo
(93r) lsquoprestarersquo (105v)oumlfuumlr- (vffuruacuterum) lsquosoffiarersquo (111v)oumlgey ana (vgheacutei anaacute) lsquomadrearsquo [= matrigna] (96v)oumlgey baba (vgheacutei babaacute) lsquopadregnorsquo (101v)oumlgey oġul (vgheacutei ougliacute) lsquofigliastrorsquo (77v) bull sect 311aoumlge(y)ik kuşu (vgheiacutehc cuacutesc) lsquotortorarsquo (115v)oumlġren- (oreneacuterum) lsquoassuefarsirsquo (63r) lsquoimpararersquo (92v)oumlġret- (oreteacuterum) lsquoammaestrarersquo (61r) lsquoinsegnarersquo (94r)oumlġuumlt (vuacutet) lsquoconseglio auertimentorsquo (70v) bull La grafia del F riflette ovviamente
la forma uumluumltoumlġuumlt ver- (vuacutet uereacuterum) lsquoconsegliar altrirsquo (70v) lsquoincitare al benersquo (93v)oumlkccedile (vcc(i)eacute) lsquocalcagno del piedersquo (66v) lsquotallone del piedersquo (114v) bull sect 225aoumlke (vcchieacute) lsquocolerarsquo (69v) lsquoimpetorsquo (93r)oumlkelen- (vcchieleneacuterum) lsquoadirarsirsquo (58r) lsquocorrucciarsirsquo (71r) lsquominacciarersquo (98r)oumlkeli (vcchieliacute) lsquocolericorsquo (69v) lsquoimpetuosorsquo (93r)oumlksuumlruumlk (vcsuruacutec) lsquotossersquo (115v)oumlksuumlz (vcsiacutes) lsquoorfanorsquo (101r)oumlkuumlz (ochiuacutes) lsquobouersquo (65v)oumll- (vluacuterum) lsquomorirersquo (98v) rarr accedillık cenkoumllccedil- (vlcieacuterum) lsquomisurarersquo (98r)oumllccedilek (vlcieacutec) lsquocanna mesurarsquo (67r) lsquomisurarsquo (98r) lsquoregolarsquo (107v)oumllduumlr- (vlduruacuterum) lsquoammazzarersquo (61r) lsquovcciderersquo (117r)oumlli (vlisiacute) lsquocadauerorsquo (66r) lsquocorpo mortorsquo (71r) lsquomortorsquo (99r) bull sect 311aoumllmeli oumllmeliduumlr (vlmeliacutedur) lsquomoribondorsquo (98v) bull Osm oumllmeluuml lsquomoriturusrsquo
(Men 545)
128
oumllmez hiccedil oumllmez (hiacutecc36 vlmeacutes) lsquoimmortalersquo (92v)oumllmiş (vlmiacutesc) lsquomortorsquo (99r)oumlmuumlr (mur) lsquovitarsquo oumlmuumlr(i) geccedilir- (muri ieccineacuterum) lsquoviuerersquo (118r) bull Cfr
tml oumlmuumlr geccedilirmek lsquoto live spend onersquos lifersquo (Redhsup2 669) Il F ha confuso le basi verbali geccedilin- e geccedilir-
oumlŋ oumlŋuumlnde (vgundeacute [vvndeacute (93v)]) lsquoinnantirsquo (93v) lsquoauante innantersquo (63v) oumlŋuumlnden (vuacutendeacuten) lsquoda uantersquo (72v) bull Per la forma con -g- cfr i dati di Arg 191 (ughunde) Mol 113 (oghiundhe) e Carr 265 (oghiunde(h)ochiun-de(h))
oumlp- (vppeacuterum) lsquobaciarersquo (64r)oumlr- (vreacuterum) lsquoabbaiarersquo (57r) bull T dial uumlrmek lsquohavlamakrsquo (DS 4070)oumlrdek kuşu (vrdeacutec cuacutesc) lsquoanatra ugellorsquo (61r)oumlreke (vreacutecchia) lsquoconocchia da filarersquo (70v) bull Dal gr (lt it) roacuteka lsquoidrsquo (v il
nostro commento a Pianz 194)oumlrt- (vrteacuterum) lsquocoprirersquo (71r)oumlruumlmcek (vrumgieacute) lsquoaragno animalettorsquo (62r) lsquoragnorsquo (107r) bull Cfr uumlruumlmce37
(urumgie) lsquoragnatelorsquo (Arg 192) oumlruumlncauml (orungia) lsquoragnorsquo (Mol 336) t dial oumlruumlmce lsquooumlruumlmcekrsquo (DS 3354)
oumlte guumln (otteacute iuacuten) lsquolrsquoaltro hierirsquo (95r)oumltuumlruuml hiccedilbir nesteden oumltuumlruuml (iacutecc bir nestedeacuten otturuacuter) lsquoper nientersquo (103v)
neden oumltuumlruuml (nedeacuten otturuacuter) lsquoa che finersquo (57v) bull sect 228oumltuumlş (vttuacutesc) lsquoscruscio il rumore che fanno i danari quatildedo cascano in terrarsquo
(110v) bull Osm lsquoa way or manner of singing (in birds) or of sounding (in things)rsquo (Redhsup1 236)
oumlyle (vileacute) lsquomezzo giornorsquo (98r) oumlyleden soŋra (vileacute densuraacute) lsquodopo mezzo giornorsquo (75r)
36 Lrsquoh egrave stata aggiunta in un secondo tempo37 Da correggere la forma oumlruumlmce che avevamo messo come lemma (cfr Arg Ad 282)
129corpus lessicale turco
P
paccedilarız (pacciariacutes) lsquoimpedimentorsquo (93r) bull Per lrsquoetimo della voce v LF 258-60paccedilarız et- (pacciariacutes edeacuterum) lsquoimpedirersquo (93r)paccedilarız ol- (pacciariacutes holuacuterum) lsquodisturbarersquo (74v) lsquoimpedirersquo (93r)paccedilavra (pacciauuacuter) lsquocannauacciorsquo (67r) bull La var del F non pare altrimenti
attestata Cfr eventualmente lrsquoimprestito albanese paccedilaveacuterpaccedilaveumlr (Bo-retzky 102)
padişah (padisciaacute [padesciaacute (107r)]) lsquoimperadorersquo (93r) lsquorersquo (107r) padişahuŋ karısı (padescianuacuten carisiacute) lsquoreginarsquo (107r) bull sect 313a
paha (paaacute) lsquoprezzo ualeragraversquo (105v) lsquoricattorsquo [= riscatto] ucuz pahaya (vgiuacutes paaiaacute) lsquomercato notilde carorsquo (97v) rarr kurtar- kurtul-
pahalı (paaliacute) lsquocaro di molto prezzorsquo (67v)paklık (pacliacutec) lsquosemplicitagraversquo (110v)pala (paacutela) lsquopalarsquo (101v) bull Osm tml lsquoblade (of an oar or oar-like implement)rsquo
(Redhsup2 679) Per la documentazione di questo italianismo v LF 328pamuk (pamuacutec) lsquobambacersquo (64r)panca (pangiaacute) lsquobranca drsquoanimalirsquo (65v)papa rarr Rim papapapucpabuc rarr gey-giy-para (paraacute) lsquopezzorsquo (104r)parala- (paralaacuterum) lsquolacerarersquo (95r)parmak (parmaacutec) lsquoditorsquo (73r)parmak uumlzuumlmuuml (parmaacutec uszuacutem) lsquovua longarsquo (118v) bull Tml lsquoa grape whose
fruit is somewhat elongatedrsquo (Redhsup2 685)pas (paacutes) lsquoruginersquo (108v)pas ol- (paacutes holuacuterum) lsquoarroginirsirsquo (62v)pas olmış (pas holmisc) lsquorugginitorsquo (108v)paslan- (passalaneacuterum) lsquorugginirsirsquo (108v)
130
pastırma (pastarmaacute) lsquocarne seccatarsquo (67v) bull Cfr pastarma lsquocaro siccarsquo (Ge-orgievits 115)
paşmak (pascmaacutec) lsquopianelle di piedirsquo (104r)patadak (patadaacutec) lsquoa caso per sortersquo (57r) lsquoper auuẽturarsquo (57v) lsquoallrsquoimpensatarsquo
(60r) lsquodi botto subitorsquo (73v) bull Tml patadakpattadak lsquoansızınrsquo (TuumlS 1583) lsquosuddenlyrsquo (Redhsup2 688)
pay (paacutei) lsquoparte portionersquo (102r) benuumlm payıma (benuacutem paimaacute) lsquoquanto a mersquo (106v)
pay et- (paacutei edeacuterum) lsquospartire diuiderersquo (112v)pazar (paszagrave[]) lsquopiazzarsquo (104v) rarr mukarrer p et-pazı (pasiacute) lsquofoglia molle [= bietola] herbarsquo (78r)pehrizperhiz (peiriacutes) lsquoastinenzarsquo (63r) bull sect 212apek (peacutec) lsquoauarorsquo (63v) lsquoduro fortersquo (75r) pek adam (peacutech adaacutem) lsquohuomo aua-
rorsquo (92r) rarr başpek ol- (peacutec holuacuterum) lsquoindurirsirsquo (93v)pekccedile (pecieacute) lsquofortementersquo (78v) bull sect 225apekit- (pecheteacuterum) lsquofortificarersquo (78v)peklik (pecliacutec) lsquoauaritiarsquo (63v)peksimet (pessimeacutet) lsquobiscottorsquo (65r)pelit (peliacutet) lsquoglianda fruttorsquo (90r) rarr kabuk bull Per lrsquoetimo (lt arabo forse per
tramito curdo) v Arg 196pelit aġacı (peliacutet agaacutecc) lsquoglianda [= quercia] alberorsquo (90r) aġaccedil pelit (agaacutecc
peliacutet) lsquosouero alberorsquo (112v) bull Il tipo fitonimico pelit indica dialettalmente varie specie del genere Quercus (Tuzlacı 142) Egrave interessante notare come nel dato ferragutiano lrsquoanteposizione di aġaccedil consenta di designare una pianta diversa per un caso simile cfr rarr kavun aġacı
pencere (pingieraacute) lsquofenestrarsquo (77r)perdah et- (perdagrave edeacuterum) lsquoperfettionare qualche cosarsquo (103v) lsquoripolire nel
perfettionarersquo (108r)pergel (pircieacutel) lsquocompassorsquo (70r) bull La forma del F proviene dalla palatalizza-
zione di un perkel con la sorda della fonte persiana parkār conservata Cfr perkacircr (pegraverkiar) lsquocompasrsquo (Youssouf 469)
pergende (periandaacute [periandeacute (79r 79v)]) lsquobergantinorsquo (64v) lsquofusta di corsa-rorsquo (79r) lsquogaliottarsquo (79v) bull Osm lsquosmall man-of-war with 18 or 19 banks of oars of the 16th and 17th centuriesrsquo (LF 105) tml perkende lsquoa brigantine (propelled by oars and sails)rsquo (Redhsup2 692) lt gr pergantiacute lsquobergantinorsquo (Somavera 321) lt venz bergantiacuten lsquopiccolo bastimento sottile da scortarsquo (LF lc)
perin (periacuten) lsquorosa marino herbarsquo (108v) bull Cfr t dial puumlren fitonimo che designa parecchie piante tra cui pure il lsquoRosmarinus officinalisrsquo (Tuzlacı 146)
perşembe (pescembeacute) lsquogiouedigrave giorno della settim(an)arsquo (90v) bull La var pe-şembe egrave largamente attestata (Megiser Molino Meninski TTAS)
131corpus lessicale turco
peşkeş (pischeacutesc) lsquopresente donorsquo (105v) bull La var pişkeş egrave registrata da Pr 487 (pischkesch) e Hindoglu 139 (pichkeacutech)
peştemal (pestamal) lsquotouagliarsquo (116r)petmez (petmeacutes38) lsquovino cottorsquo (117v)pey (peacutei) lsquoarra caparrarsquo (62v)peyk (peiacutec) lsquoalabardierersquo (59v)peynir (pijneacuter) lsquocascio formaggiorsquo (67v) rarr maya bull Cfr lor pi(y)neri (lor
pineri) lsquopuina ricottarsquo (Carr 234)pezevenk (peseueacutenc) lsquoruffianarsquo (108v) bull Si noti che il dato del F fa retrodatare
di centosettantrsquoanni lrsquoattestazione della forma impostasi in turco moderno che finora si assegnava al Pianzola Molino ha puumlzuumlrenk Mascis poumlzevenk Meninski puumlzevenk Vaughan pesivink in precedenza troviamo buumlzevenk in Argenti
pezevenklik (peseuenliacutec) lsquoruffianiggiorsquo (108v) bull sect 227 (purcheacute non si tratti di un errore grafico)
piliccedil (piliacutecc [pil[] (104v)]) lsquopollastrorsquo (104v) lsquopullorsquo (106r)pir (pir) lsquoanticorsquo (61v)pire (pireacute) lsquopulicersquo (106r)pirinccedil (priacutencc) lsquoriso legume da matildegiarersquo (108r)piruze (piruseacute) lsquopietra torchinarsquo (104v)pişir- (pisciereacuterum) lsquocucinarersquo (72r)pişman ol- (piscmaacuten holuacuterum) lsquopentirsirsquo (103r)pişmanlık (piscmanliacutec) lsquopentimento penitenzarsquo (103r)pişmiş tavada pişmiş (taguadaacute piscmiacutesc) lsquofrittorsquo (79r)posteki (postechiacute) lsquocoiro pellersquo (69v) bull Osm lsquopellis cui insideturrsquo (Men 923)poyraspoyraz (poiraacutes) lsquoscirocco uentorsquo (111v) bull La voce turca (di origine
greca v LF 494-96 Arg 55) indica di norma un vento di nord-est mentre lo scirocco spira da sud-est
pul (puacutel) lsquodanarorsquo (72v)put (puacutet) lsquoidolorsquo (92v) lsquoritratto in rilieuorsquo (108r)
38 La lettera iniziale si potrebbe leggere anche b
132
R
Rabbi ya Rabbi (iaacute rahbiacute) lsquoo Diorsquo (100v) bull La forma del F pare denotare una contaminazione con rahib lsquomonacorsquo
rad (raacutet) lsquotuonorsquo (116v) bull Osm(lt ar) ralsquod lsquotuonorsquo (Men 2333)rahpadeg (raacutehpa) lsquomercato doue si uẽde et comprarsquo (97v) bull Ar alg raḥbaʰ lsquohalle
marcheacute (aux grains aux bestiaux ou aux huiles)rsquo (Beaussier 387)rakasdeg (rachaacutes) lsquocorrierersquo (71r) bull Ar dial (Sahara Tunisia) raḳḳāṣ lsquocourrier
messagerrsquo (Beaussier 409) Egrave ormai generalmente accettata la tesi che vede in questa voce maghrebina lrsquoorigine dellrsquoit ragazzo e dei corrispondenti occitanici francesi e catalano-aragonesi (Pellegrini 64-65)
rast gel- (raacutes ghieleacuterum) lsquoaffrontare scontrarersquo (58v) lsquoimbattersirsquo (92v) lsquoin-contrarersquo (93v) bull Cfr rasgelmek lsquobegegnen treffenrsquo (Hars 253)
reaya (raiaacute) lsquovassallorsquo (117) bull Cfr raya (raiagrave) lsquovasallo sudditorsquo (Mol 473)redd et- (reacutet edeacuterum) lsquonegare qualche piacere ad alcunorsquo (99v) bull Per la deso-
norizzazione della dentale cfr reteylemek (reteilemek) lsquorefutarersquo (Meg)rehin (raiacuten) lsquoarra caparrarsquo (62v) lsquopegnorsquo (103r)rehin ko- (raiacuten coacuterum) lsquoimpignarersquo (93r)rehin ver- (raiacuten uereacuterum) lsquodar pegnorsquo (72v) lsquopegnorar impegnarrsquo (103r)reis (reacuteis) lsquocapitano di galera o drsquoaltro uascellorsquo (67r)remmal (rammaacutel) lsquomago incantatorersquo (96v) bull La forma rammal egrave data anche
da Vig 233renccedilper (rencipeacuter) lsquofaticatorersquo (77r) lsquolauorante operariorsquo (95r)renccedilperlik (renciperliacutec) lsquofatica opera quotidianarsquo (77r) lsquooperarsquo (101r)renccedilperlik et- (renciperliacutec edeacuterum) lsquofaticarersquo (77r)rende (erendeacute) lsquochiana [= pialla] instrumento di mastro drsquoasciarsquo (68v) lsquograt-
ta casorsquo [= grattugia] (91r) bull sect 217renk (renghiacute) lsquocolorersquo (69v) bull sect 311arezene (reszenaacute raszianeacute) lsquofinocchio herbarsquo (78r) bull La forma raziyane (Men
2254) riproduce fedelmente la fonte persiana
133corpus lessicale turco
rızk (riacutesg) lsquobeni in biade et massarizzirsquo (64v) bull Cfr rızg (risgh) lsquovalere cioegrave facoltagraversquo (Mol 471)
riayet (raieacutet) lsquocarezzersquo (67v) bull Cfr rayet lsquoreverancersquo (Pr 517)riayet et- (raieacutet edeacuterum) lsquocarezzarersquo (67v) bull Cfr rayet et- (raiet ederum) lsquoac-
carezzare accogliere far cortesiarsquo (Carr 277)riyatdeg (riaacutet) lsquogararsquo (79v) bull V il lemma seguenteriyatriyatadeg et- (riaacutet [riaacutetta (59r)] edeacuterum) lsquofare a gararsquo (59r) lsquogareggiarersquo (79v)
bull Il sintagma egrave rifatto prob su una var parlata con alveolare sorda dellrsquoar riyāḍaʰ lsquoesercizio pratica esercizio fisico ginnastica sportrsquo (VAI 497) A nostro parere il F deve avere scambiato la terminazione -ta col suffisso locativo turco (indotto in ciograve anche dal corrispondente it lsquofare a gararsquo) e avere tratto di conseguenza la forma ipercorretta riyat (sect 312)
rig (ric) lsquoarenarsquo (62v) bull Cfr rik lsquosablersquo (Youssouf 483)rigdan (ricdaacuten) lsquoarenalororsquo [= recipiente per polverino] (62v) bull Cfr rikdan
lsquopoudriegravere sablierrsquo (Youssouf 483) La forma letteraria moderna egrave rıhdanRim papa (ruacutema papaiacute) lsquopapa ponteficersquo (102r) bull Osm lsquothe pope of Romersquo
(Redhsup1 999) Il papa(y)ı del F pare posto allrsquoaccusativo (sect 311b) a meno che non si tratti di un errore per il possessivo papası Cfr rarr Roma
Rodos adası (rohdoacutes adasiacute) lsquoRodi isola di Turchirsquo (107v) bull Riteniamo che lrsquoh inserita dal F sia puramente grafica dovuta forse a reminiscenze della forma greco-latina con rh-
Roma (ruacutema) lsquoRoma citagrave celebrersquo (108v) bull Le forme ottomane attestate sono Rim Rom Roma Rum (StM GEN 110-11)
Rum (ruacutem) lsquogreco nationersquo (91r) rarr yakaruzgacircr (rusghieacuter) lsquoventorsquo karşılı ruzgacircr (carscliacute rusghieacuter) lsquovento contrariorsquo
kolay ruzgacircr (culaacutei rusghieacuter) lsquovento fauoreuolersquo (117v) bull La var ruumlzger egrave attestata dialettalmente (TTAS)
ruzname (rursnameacute) lsquofilosophiarsquo (77v) bull Osm lsquocalendario catalogo libro dersquo conti giornalersquo (Men 2381-82) Il sign del F egrave sorprendente e non sa-premmo spiegare attraverso quale evoluzione semantica ci si sia arrivati sect 228
ruumlsvay (rusfaacutei) lsquobruttamentersquo (65v) bull Per la labiodentale sorda cfr ruumlsfay (rusfaacutei) lsquouituperio di parolersquo (Arg 204) Di norma il sign della voce egrave ag-gettivale lsquodishonorato infamatorsquo (Men 2313)
134
S
saat (sahaacutet) lsquohora tempo horologiorsquo (92r) ol saatten (ol saatdaacuten) lsquoda quel-lrsquohorarsquo (72v)
sabah (sahbaacute) lsquomatina del giornorsquo (97v) bu sabah (buacute sabaacute) lsquoquesta matinarsquo (106v) rarr duumln yarın sabah
sabah kuşluġı (sabaacute cusclughiacute) lsquoalba aurorarsquo (59v) bull Il t kuşluk indica propr lsquola matineacutee le temps depuis le lever du soleil jusque vers 10 heuresrsquo (BarbM 2 564)
sabah ol- (sahbaacute holuacuter [sabaacute holmiacutesc (59r)]) lsquoaggiornarsirsquo (59r) lsquofarsi gior-norsquo (76v)
saban (sabaacuten) lsquoaratrorsquo (62r)sabancı (sabangiacute) lsquoaratorersquo (62r) bull Osm tml lsquoa maker or seller of ploughsrsquo
(Redhsup1 1166) lsquoPfluumlgerrsquo (Steuerwald 783)sabır (saacutebir) lsquopatienzarsquo (102v)sabır et- (sabiacuter edeacuterum) lsquosopportarersquo (112r)sabırlı (sabirliacute) lsquopatientersquo (102v)sabırsız (sabir sis) lsquoimpatientersquo (92v)sabun (sapuacuten) lsquosaponersquo (109v) bull T dial sapun lsquosabunrsquo (DS 4671) La var con
bilabiale sorda egrave attestata anche da Men 2906 nel sintagma rakı sabun vel sapunı lsquosapone di Turchiarsquo
sacayak (saacutegg aiaacutec [saggaiaacutec (116r)]) lsquotripedersquo (72r) lsquotripiede di ferrorsquo (116r)saccedil saccedillar (saiacuteclaacuter) lsquocapellirsquo (67r) saccedil karısı (= karı saccedilı) (saacutecc carisiacute) lsquotrec-
cia di donnarsquo (116r) bull sect 412asadaka (sadachaacute) lsquoelemosinarsquo (75v)safa (safaacute) lsquoamenitagrave spassorsquo (61r) lsquopiacerersquo (104r) lsquorecreationersquo (107r) rarr
zevk-u safasafran (safraacuten) lsquosafrana aromatorsquo (109r) lsquozafaranorsquo (118v)saġ (saacuteg) lsquodestro drittorsquo (73r) saġına soluna (saghinaacute solunaacute) lsquoa dritto o a tortorsquo
(58r) saġ yanına (saacuteg ianinaacute) lsquobanda destrarsquo [recte lsquo a banda destrarsquo] (64r)
135corpus lessicale turco
saġ et- (saacuteg edeacuterum) lsquosanarersquo (109r)saġ ol- (saacuteg holuacuterum) lsquosanarsirsquo (109r)saġ- (sagaacuterum) lsquomungerersquo (99r)saġır (saghiacuter) lsquosordorsquo (112r)saġırlık (saghirliacutehc) lsquosorditagraversquo (112r) saġırlıġa vur- (saghirligaacute uuruacuterum) lsquofarsi
del sordorsquo (76v) bull Tml sağırlığa vurmak lsquosich taub stellenrsquo (Steuerwald 787)
saġlık (sagliacutec) lsquosanitagraversquo (109v) saġlıkle (sagliacutegle) lsquoa saluamentorsquo (62v)sahan (saaacuten [sehniacute (115v)]) lsquopiattorsquo (104r) lsquotondo di rame o stagnorsquo (115v)
bull La var sehni (sect 311a) egrave prob mutuata oralmente dallrsquoar ṣaḥn lsquopiatto ciotola scodellarsquo (VAI 730)
sahib (saacutebi) lsquopadrone drsquoalcuna cosarsquo (101v) bull sect 311asahtiyan (sattiaacuten) lsquocordoana pellersquo (71r)sakal (sachaacutel) lsquobarbarsquo (64v)sakallı (sachalliacute) lsquobarbatorsquo (64v)sakat (sacaacutet) lsquocionco stroppiatorsquo (69r)sakat et- (sacaacutet edeacuterum) lsquostroppiarersquo (114r)Sakız (saacutechis) lsquoChhio isolarsquo (68v)sakız aġacı (sachiacutes agaacutecc) lsquolentisco piantarsquo (95v)sakın- (sacchineacuterum) lsquoguardarsi hauersi curarsquo (91v)sakin ol- (sacchiacuten holuacuterum) lsquostare di famegliarsquo (113v) bull Osm lsquohabitare sog-
giornare dimorarersquo (Men 2520)sakla- (saclaacuterum) lsquoconseruare saluarersquo (70v) lsquonasconderersquo (99v)sal-sup1 (salaacuterum) lsquogettare lanciarersquo (90r) rarr at ssal-sup2 (salaacuterum) lsquosbatterersquo lsquosbalanzarersquo (109v) bull Osm lsquoventolarersquo (salarum
Carr 283) lsquosallamakrsquo (TS 3283-84)salam rarr selamsalata (ssalaacuteta) lsquoinsalatarsquo (94r)salkım (salcaacutem) lsquograspo drsquovua etcrsquo (91r) uumlzuumlm salkımı (vsuacutem salcamiacute) lsquogra-
spo drsquovuarsquo (118v)salpa et- (saacutelpa edeacuterum) lsquosalpare il ferrorsquo (109r) bull Per le attestazioni di questo
italianismo in turco (quella del F egrave la piugrave antica) v LF 382-83saman (samaacuten) lsquofieno pagliarsquo (77v)san- (saneacuterum) lsquogiudicare hauer concettorsquo (90v) lsquoimaginarsirsquo (92v)sancak (sangiaacutec) lsquobandierarsquo (64r)sancaktar (sangiactaacuter) lsquoalfierorsquo (59v) lsquobandieraro alfierersquo (64r)sandal (sandaacutel) lsquobarcarsquo (64v)sandalcı (sandalgiacute) lsquobarcaiolorsquo (64v) bull Lrsquoattestazione del F egrave la piugrave antica
finora nota (v Carr 285)sanduk (sanduacutec) lsquocassarsquo (67v) lsquoforzierorsquo (78v)saŋsar (sancsaacuter) lsquomartora animalersquo (97r) bull sect 225asantarbartadeg (santarbaacuterta) lsquogabbano ueste g[ro]ssarsquo (79v) bull Cfr ar dial san-
tabarra laquoUn habit fourreacute ouvert sur le devant garni drsquoun capuchon qui
136
pendait sur le dos et agrave manches pendantes () Un tel habit est appeleacute chez eux Sant agrave Barra () et il est porteacute fort souvent par les marins surtout en hiver en effet crsquoest un vecirctement commode pour ceux qui doivent travailler car on lrsquoocircte et on le passe facilementraquo (Dozy V 211 che cita un documento riferentesi allrsquoabito indossato da un servitore che accompagnava gli am-basciatori del re di Fez e del Marocco inviati ad Amsterdam nel 1659) In osmanlı egrave attestato lrsquoallotropo saltamarka lsquokurzes Matrosenjacketrsquo (Steu- erwald 794) che proviene direttamente dal gr dial saltamaacuterka (LF 384) Fonte di questo tipo lessicale largamente diffuso nel Mediterraneo egrave lrsquoit saltambarca e varr lsquocappotto alla marinararsquo (ibid con ulteriori det-tagli)
sapa saġ (saacuteppa saacuteg) lsquofermo stabilersquo (77r) bull Osm lsquoin perfect health all aliversquo (Redhsup1 1151)
sapan (sapaacuten) lsquofionda da tirar sassirsquo (77v)sapancı (sapangiacute) lsquofiondierersquo (78r)sapsarı ol- (saacutep sariacute holuacuterum) lsquoimpallidirsirsquo (92v) bull Tml sapsarı lsquovery pale
(personface)rsquo (Redhsup2 738)sar- (saraacuterum) lsquofasciarersquo (76v)saray (seraacutei) lsquochiostrorsquo (69r) lsquopalaggiorsquo (101v)sardinasardinyadeg balıġı (sardiacutena [sardiacutegna (109v)] baluacutec) lsquoalice sardinarsquo
(59v) lsquosardella pescersquo (109v) bull Lrsquounica altra attestazione turca di questo ittionimo che ci sia nota egrave data dal sardine lsquosardinarsquo di Carr 285 a cui rinviamo per ulteriori osservazioni Lrsquoorigine della var con nasale palata-lizzata non ci egrave chiara cfr eventualmente il tipo sardintildeasardinha drsquoarea gallego-portoghese
sarhoş (sarauoacutesc) lsquobriacorsquo (65v) bull sectsect 216 224sarhoşlık (sarauoscliacutec) lsquobriachezzarsquo (65v)sarı (sariacute) lsquobiondorsquo (65r) lsquogiallorsquo (90r) lsquopallidorsquo (101v)sarık (sariacutec) lsquofasciarsquo (76v)sarmaşık (sarmasciacutech) lsquoedera herbarsquo (75v)sarmısak (saramusaacutec) lsquoagliorsquo (59r)sarnıccedil sarnıccedil suyı (sariacutenc suacute) lsquoacqua di cisternarsquo (57v) bull sect 229sarp yer (saacuterp ieacuter) lsquoascesa salitarsquo (63r) lsquoerto loco altorsquo (76r)sat- (sataacuterum) lsquovenderersquo (117r)satıcı rarr zeytyaġsatıl- rarr baluksatın al- (satinaleacuterum) lsquoaccattare comprarersquo (57r)satır (satiacuter) lsquoriga di letterarsquo (108r)satranc (settraacuteng) lsquoschacchi da giocarersquo (109v)saturdeg (satuacuter) arab(o) lsquomannara acciettarsquo (96v) bull Ar dial (Tunisia) ṣāṭūr
lsquocouperet hachoirrsquo (Beaussier 472)say- (saiaacuterum) lsquoannumerare contarersquo (61v)
137corpus lessicale turco
sayıkla- (saicclaacuterum) lsquociarlarersquo (69r) yabana sayıkla- (abanaacute saicclaacuterum) lsquosparlare in uanorsquo (112v) bull Per il sintagma cfr tml yabana soumlylemek lsquoto talk nonsense talk rotrsquo (Redhsup2 929)
saz (saacutes) lsquogionco herbarsquo (90r)sebeb (sebeacuteb) lsquomeritorsquo (97v)seccedil- (seccieacuterum) lsquodiscernerersquo (74r)sedef (sedeacutef) lsquoruta sorte drsquoherbarsquo (109r) bull Il sign del F egrave espresso di norma
dal sintagma sedef otı (tml sedefotu)sefer (sefeacuter) lsquoviaggiorsquo (117v)seferci (sefergiacute) lsquoviandantersquo (117v)seġirt- (sighirteacuterum) lsquocorrerersquo (71r)sehelce sehelce (seeacutelgie seeacutelgie) lsquoa poco a pocorsquo (62r) bull Osm sehelce (schel-
ge [recte sehelge]) lsquopaululumrsquo (Meg) forma avverbiale di sehel (sechel) lsquopocorsquo (Arg 213)
sekiz (sechiacutes) lsquoottorsquo (101r)selam salam (selaacutem salaacutem) lsquosalutorsquo (109r)selam ver- selamla- (selaacutem uereacuterum selamlaacuterum) lsquosalutarersquo (109r)semiz (semiacutes) lsquograssorsquo (91r)semiz et- (semiacutes edeacuterum) lsquoengrassarersquo (75v) lsquoingrassarersquo (94r)semiz ol- (semiacutes holuacuterum) lsquoengrassarsirsquo (75v)semizlen- (semisleneacuterum) lsquoingrassarsirsquo (94r)semizlik (semisliacutec) lsquograssezzarsquo (91r)sen (seacuten) lsquote tu pronomersquo senuumlŋle (senile) lsquoteco con tersquo (115r) rarr hatır ıs-
marla- sev- bull Il comitativo dato dal F non egrave ignoto alla lingua parlata laquoOn dit aussi sen-ileraquo (Deny 586) come attestazione lessicografica cfr senile (seni ilhe) lsquoteco con esso tersquo (Mol 447)
sepet (ssepeacutet) lsquocassarsquo (67v) lsquoforzierorsquo (78v) lsquopanaro [= paniere] sportellarsquo (102r)
ser- guumlneşe ser- (ghiunesceacute ser[]) lsquospatildedere al [sole39]rsquo (112v)seraser (seraseacuter) lsquoimbrocato drappo di setarsquo (92v)serccedile kuşu (sircieacute cuacutesc) lsquopassero ugellorsquo (102v)serdar (szerdaacuter) lsquocapitan generale drsquoun esercito o armatarsquo (67r) bull sect 221seren (sereacuten) lsquointenna di vascellirsquo (94v)serilmiş (serilmiacutesc) lsquospaso [= esteso] stesorsquosert (seacutert) lsquoaspro terribilersquo (63r) lsquocrudelersquo (71v)sertccedilesine (sertciesineacute) lsquoaspramentersquo (63r) bull sect 315asertlik (sertliacutec) lsquoasprezzarsquo (63r)serviselvi aġacı (seruiacute agaacutecc) lsquocipresso alberorsquo (69r)ses (sessiacute) lsquoeccho vocersquo (75v) lsquoribbomborsquo (107v) bull sect 311aseslen- (sessleneacuterum) lsquofar ecchorsquo (75v) lsquoribbombarersquo (107v)
39 Parola cancellata dalla rilegatura
138
sev- (seueacuterum) lsquoamarersquo kadır olduġum kadar seni severuumlm (cateacuter holduacutem cadaacuter seniacute seueacuterum) lsquoio trsquoamo quatildeto possorsquo (60v)
sevdiġi (seudighiacute) lsquoamantersquo (60v) bull Cfr sevdiġuumlm (sewdighum) lsquoamato carorsquo (Arg 214) Il dato del F deve essere tratto da sintagmi quali sevdiġi (adamkarı) lsquo(lrsquouomola donna) che (luilei) amarsquo = lsquoil suola sua amantersquo
sevgili (seughiliacute) lsquoamabilersquo (60v)sevin- (seuineacuterum) lsquorallegrarsirsquo (107r)sey(i)r (seiacuter seiȷr) lsquoamenitagrave spassorsquo (61r) lsquovisione del sonnorsquo (118r) sey(i)r
iccediluumln (seiacuter icciuacuten) lsquoper spassorsquo (103v) bull Il sign di lsquosognorsquo non egrave documenta-to da altre fonti a nostra conoscenza
sey(i)rlideg (seiriliacute) lsquoameno piaceuolersquo (61r) bull Derivato che non pare altrimente attestato
sey(i)r et- (sijr edeacuterum) lsquovagheggiarersquo (117r) bull Osm seyr etmek lsquodiportarsi viaggiare vagheggiare mirare riguardarersquo (Men 2730)
sıcak (sugiaacutec) lsquocaldorsquo (66v) sıcaġım var (sugiaguacutem vaacuter) lsquohauer caldorsquo (92r)sıccedil- (sicciaacuterum) lsquoandar del corporsquo (61r)sıccedilan (sicciaacuten) lsquosorcersquo (112r)sıccedilra- (siccieraacuterum) lsquoballare saltarersquo (64r) sıccedilrarken (siccieraacuterchen) lsquoa ga-
lopporsquo (58v) bull Questrsquoultimo dato del F si spiega suppenendolo tratto dal sintagma at sıccedilrarken lsquomentre il cavallo saltarsquo = lsquoprocede a balzirsquo = lsquocorre al galopporsquo sect 32112e
sıg- (sigaacuterum) lsquocapirersquo (67r)sıġır (sighiacuter) lsquovaccarsquo (117r) rarr su sıġırsıġır dili (sighiacuter diliacute) lsquoborragine herbarsquo (65r)sıgış- (sighisceacuterũ) lsquocapirersquo (67r) bull Osm lsquocapire ograve far in modo che capiscano
tutti in un luogorsquo (Men 2960)sık sık (siacuteg siacuteg) lsquodenso spessorsquo (73r) lsquofrequentementersquo (79r) lsquosouente spes-
sorsquo (112v) rarr gel-sık- (siccaacuterum) lsquoammaccare premerersquo (60v) lsquocalcarersquo (66v) lsquospremerersquo (113r)
lsquotorcerersquo (115v)sıkılcım et- (sicchilgiacutem edeacuterum) lsquocostringerersquo (70r) bull Osm lsquosıkıştırmak taz-
yik etmek rahatsız etmekrsquo (TS 3411)sıla (silaacute) lsquopatriarsquo (102v)sındı (sindiacute) lsquoforbici di tagliarersquo (78r)sıngınlık (singhinliacutec) lsquopusillanimitagrave atto uilersquo (71r) lsquofatto codardorsquo (77r) bull
Osm lsquobozgunluk mağlucircbiyyetrsquo (TS 3440)sırccedila (sirciaacute) lsquovetrorsquo (117v)sırık (siriacutehc siriacutech) lsquohasta lanciarsquo (91v) rarr geccedil-sırt (sirtiacute) lsquogroppa drsquoanimalersquo (91r) bull sect 311asırtlan (sirtlaacuten) lsquolupo ceruierorsquo [= lince] (96r) lsquopantera animalersquo (102r) bull
Osm tml lsquohyaelignarsquo (Men 2585)sıtma (setmaacute) lsquofebrersquo (77r)sızı (sisiacute) lsquospasmo dolore tensissimorsquo (112v)
139corpus lessicale turco
sidik (sidiacutech) lsquovrinarsquo (118r)siġil (seghiacutel) lsquoporro della mano o drsquoaltre partersquo (105r)sil- (sileacuterum) lsquoannettarersquo (61v) lsquonettare forbirersquo (99v)silistra (eliacutestra) lsquofiscetto [prob da emendare in fisch(i)etto] di comitorsquo (78r) bull
Osm lsquosifflet de manœvrersquo (BarbM 2 92) lt gr suriacutestria lsquoboatswainrsquos pipersquo (LF 580) Cfr anche la var ccedililistr(i)ya (cilistria) lsquofischiorsquo (Arg 72) La caduta del suono iniziale nella forma ferragutiana non ha chiare spie-gazioni
silk- (silchieacuterum) lsquoscotolarersquo [= scuotere] (110r)simit (simiacutet) lsquosemolarsquo (110v) bull Per lrsquoetimo (lt gr simigdaacuteli lsquosemolarsquo prob
per tramite arabo) v Carr 295sinek (sineacutec) lsquomoscarsquo (99r)sini (seniacute) lsquomensa loco doue si matildegiarsquo (97v) bull Osm lsquomensa seu magnus orbis
pelvisve ex ligno orichalco aeligre vel argento sine magna profunditate quo cibum in suis catinis positum afferunt amp proponuntrsquo (Men 2691)
siŋir (singhiacuter) lsquoneruorsquo (99v)sipahilik bildir- (spailiacutec bildireacuterum) lsquodomarersquo (74v) bull Propr lsquofar conoscere la
(propria) perizia di cavalierersquo Il sostantivo egrave un der del noto persianismo sipahi (spahi ispahi) lsquocavalierersquo
sireng (sereacutenc) lsquocataluffo [= sorta di stoffa] di setarsquo (68r) bull Osm lsquoa kind of silk brocadersquo (Redhsup1 1055)
sirke (sirchieacute) lsquoacetorsquo (57r)sirr(sirriacute) lsquosecretorsquo (110v) bull sect 311asitare (suttaraacute) lsquofortuna sortersquo (78v) eyi sitara (eiacute suttaraacute) lsquobuona sortersquo (66r)
bull La var sutara egrave ben documentata (Meg Carr 302 v inoltre StS Pers 197)
sitareli (suttaraliacute) lsquofortunato auuẽturatorsquo (78v) bull Cfr sitaralı (sitarali) lsquofelice fortunato auenturato in buona parte uenturatorsquo (Arg 219)
sitaresiz (suttaraacute siacutes) lsquodisgratiato maluẽturatorsquo (74r) lsquoinfelicersquo (93v) lsquosuentu-ratorsquo (114r) bull Cfr sitarasız (sitarasis) lsquosuenturatorsquo (Arg 219)
siviş- (siuiscieacuterum) lsquosdrucciolarersquo (110v)siyah (sihaacute) lsquonegrorsquo (99v) bull sect 229siyah et- (sihaacute edeacuterum) lsquoannegrirersquo (99v)siyaset et- (siaseacutet edeacuterum) lsquofrustarersquo (79r)siz rarr hatır-siz (siacutes) lsquosenza aduerbiorsquo (111r)sof (suacutef) lsquolanarsquo (95r) bull Osm lsquolana vellorsquo (Men 3007)sofra (suacuteffra) lsquobanchetto conuitorsquo (64r) lsquomensa loco doue si matildegiarsquo (97v)
lsquotauola da matildegiarrsquo (114v)sofra et- (suacuteffra edeacuterum) lsquobanchettarersquo (64r) bull Sintagma che non pare avere
altre attestazionisofta (suffitaacute) lsquoforuscito banditorsquo (78v) lsquosbandito di campagnarsquo (109v) bull Osm
lsquoMuslim theological studentrsquo (Redhsup2 773) Il sign nettamente peggiorati-
140
vo del F puograve essere dovuto alla fama di ribelli che avevano questi studenti laquoSoftas from the Istanbul madrasas are frequently mentioned in Ottoman history from the 10th16th century onwards as an unruly mob element in the capital provoking or partecipating in several uprisings thereraquo (EI 9 702)
soġan (sugaacuten) lsquocipollarsquo (69r)sok- (succaacuterum) lsquoficcarersquo (77v)sokak (socchaacutec) lsquostrada viarsquo (114r)sol soluna (solunaacute) lsquoal sinistrorsquo (59v) sol yanına (soacutel ianinaacute) lsquobanda sinistrarsquo
[recte lsquoa banda sinistrarsquo] (64r) rarr saġsolak (solaacutec [sulaacutec (59v)]) lsquoalabardierersquo (59v) lsquomancinorsquo (96v) bull laquoThe name
of the sultanrsquos bodyguard in the old Ottoman military organisation () These were originally archers (ṣolaḳ ldquoleft-handedrdquo presumably because they carried bows in the left hand)raquo (EI 9 712)
soŋ eŋ soŋ (en suacuten) lsquoalla finersquo (59v) bull Il sintagma usuale egrave eŋ soŋra (tml en sonra)
soŋra (nnsuacutera) lsquodapoirsquo (72v)rarr hepsi oumlyle yıl zaman bull sect 229sor- (suraacuterum) lsquodimandare interrogarersquo (73v) lsquodomatildedarersquo (74v) lsquospiarersquo (113r)so(v)uk (sauacutec) lsquofreddorsquo (78v) so(v)uġum var (sauccuacutem vaacuter) lsquohauer freddorsquo
(92r) bull Cfr sauk lsquokaltrsquo (Hars 257) osm t dial savuk lsquosoğukrsquo (TS 3344 DS 4675)
so(v)uk et- (sauacutec edeacuterum) lsquoraffredarersquo (sic) (107r)so(v)uk ol- (sauacutec holuacuterum) lsquoraffredarsirsquo (sic) (107r)so(v)uklık (saucliacutec) lsquofreddezzarsquo (78v) lsquofrescorsquo (79r)soya (soiaacute) lsquocoltello a rasolorsquo [rarr ccedilakı] (69v) bull Osm lsquocoltello che si serrarsquo
(Men 3013)soyka (soucaacute) lsquohabito uestitorsquo (91v) bull sect 223asoyun- (suiunuacuterum) rsquospogliarersquo [recte spogliarsi] (113r)soumlk- (succhieacuterum succheacuterum) lsquodiscosirersquo (74r) lsquoscusirersquo (110v)soumlkuumllmiş (succhulmiacutesc) lsquoscusitorsquo (110v) bull Siamo inclini a considerare il dato
del F una semplice scorrettezza per succhiulmiscsoumlg- (sueacuterum) lsquobiastemmiarersquo (65r) lsquomaledirersquo (96v) bull sect 227soumlyle- (suileacuterum) lsquoparlarersquo (102r) rarr eyilik yalan soumlyle-soumlylemez soumlylemez adam (suilemeacutes adaacutem) lsquotaciturnorsquo (114v)soumlyleş- (suilescieacuterum) lsquotrattare cotilde alcunorsquo (116r)soumlyuumlnduumlr- (suiunduruacuterum) lsquosmorzarersquo (111v) bull Osm lsquosoumlnduumlrmekrsquo (TS 3544-
47)soumlz (suacutes) lsquoparolarsquo (102r) bir iki soumlzle (biacuter ichiacute suacutesle) lsquobreuementersquo (65v) rarr
doumlnduumlr- gerccedilek tut-su (suacute) lsquoacquarsquo (57v) acı su (agiacute suacute) lsquoacqua amararsquo (58r) akan su (accaacuten suacute)
lsquoacqua correntersquo ccedilay suyı (ciaiacute su) lsquoacqua di fiumersquo ccediliccedilek suyı (cicieacutec suacute) lsquoacqua di fiorirsquo (57v) deŋiz suyı (denghiacutes suacute) lsquoacqua di marersquo (58r) kuyı suyı (cui suacute) lsquoacqua di pozzorsquo (57v) yaġmur suyı (iamuacuter suacute) lsquoacqua pioua-narsquo (57v) rarr bulaş- et suyı mubarek sarnıccedil tuzlı
141corpus lessicale turco
su hendeġi (endeacutec suiacute) lsquoaquedottorsquo (58r) bull Sintagma a elementi invertiti (sect 412a) che significa propr lsquofossa drsquoacquarsquo in tml su hendeği egrave usato come termine tecnico sportivo equivalente allrsquoingl lsquowater jumprsquo (BTS) Il sign di lsquoacquedottorsquo egrave reso di norma dal sintagma rarr su yolı Per la caduta dellrsquoaspirata cfr endek (endech) lsquofossarsquo (Arg 94 Masc 52)
su sıġırı (sugrave sighiacuter) lsquobufalo animalersquo (65v)su yolı (ioacutel suiacute) lsquocanali drsquoacquarsquo (66v) bull sect 412asucuk (sugiuacutec) lsquosalcicciarsquo (109r)succedil (suacutecc) lsquocolpa difettorsquo (69v) succedil ccedilek- (suacutecc cicheacuterum) lsquoportar la colparsquo
(105r) rarr baġışla- bull Non abbiamo rintracciato altre attestazioni del sintag-ma dato dal Ferraguto
succedilı- (sicciscieacuterum) lsquoguizzare come pescersquo (91v) bull Abbiamo posto come lem-ma un antico verbo turco che si trova attestato in opere lessicografiche ottomane col sign di lsquoserkeşlik etmek birdenbire sıccedilramakrsquo (TS 3567) La forma del F puograve riflettere lrsquoişteş ccedilatı del verbo documentata nel Divan di Kāšġarī (Clauson 798)
succedillı (succliacute) lsquocolpeuolersquo (69v)succedilsız (suacutecc siacutes) lsquoinnocentersquo (94r)sula(n)- (sulaneacuterum) lsquoadacquarersquo (58r) lsquoallagarersquo (60r) bull sect 3221asulanmış (sulanmiacutesc) lsquoadacquatorsquo (58r)sultan (sultaacuten) lsquoimperadorersquo (93r) lsquorersquo (107r)suret (suraacutet) lsquoeffigiersquo (75v) lsquofacciarsquo (76v)susız (suacute siacutes) lsquoassetatorsquo (63r) susızım (suacute siacutesim) lsquohauer setersquo (92r)susızlık (susisliacutec) lsquosete uoglia di berersquo (111r)suvar- (su uareacuterum) lsquoabbeuerarersquo (57r) lsquoadacquarersquo (58r)suvarmış (suuarmiacutesc) lsquoadacquatorsquo (58r)suumlgluumln (sughuruacuten) lsquopernice ugellorsquo (103v) bull Lrsquoornitonimo ottomano (tml suuml-
luumln) designa propr il fagiano Circa il sign del F va detto che in it pop si dagrave il nome di pernice anche a varie specie di uccelli della famiglia dei fasianidi sect 224
suumlmbuumll (szunbuacutel) lsquocapello uennero herba che nasce in lochi humidirsquo (67r) bull Il fitonimo turco designa il giacinto dialettalmente anche diverse altre piante (Tuzlacı 161-62) non perograve il capelvenere a quanto ci risulta Per la sonorizzazione iniziale cfr zuumlmbuumll (zumbul) lsquohyacinthersquo (Vig 322)
suumlmuumlk (sumuacutec) lsquomocco materia che esce dal nasorsquo (98r)suumlmuumlkli boumlcek (sumuccliacute bugieacutec) lsquolumaca animalettorsquo (96r)suumlnger (sunghieacuter) lsquospongiarsquo (113r)suumlnnet et- (sunneacutet edeacuterum) lsquocirconciderersquo (69r)suumlnnetli (sunnetiliacute) lsquocirconcisorsquo (69r)suumlpuumlr- (supuruacuterum) lsquoscoparersquo (110r)suumlpuumlrge (supurgheacute) lsquoscoparsquo (110r)suumlpuumlrgecik (supurghegiacutec) lsquoscopettarsquo (110r)suumlpuumlruumlndi (supurundiacute) lsquospazzatura mundezzersquo (112v)
142
suumlr- (sureacuterum) lsquofregarersquo (79r) lsquoongerersquo (101r) lsquovngere vntarersquo (118r) yerde suumlr- (ierdeacute sureacuterum) lsquotrascinarersquo (116r) rarr ccedilift suumlr- zevk-u safa
suumlruuml (surusiacute) lsquomandra drsquoanimalirsquo (96v) bull sect 311asuumlt rarr mayasuumlt ver- (sut uereacuterum) lsquoallattarersquo (60r)suumltlen- (sutlaneacuterum) lsquoallattarsirsquo (60r)suumltluumlsuumldluuml aş (sutlaacutesc) lsquovedanda [= vivanda] di lattersquo (60r) bull Osm suumldluuml (suumlt-
luuml TS 3639-40) aş lsquominestra di riso col lattersquo (Men 2574) = t dial suumltlaş lsquosuumltlaccedilrsquo (DS 3727 TTAS)
143corpus lessicale turco
Ş
şadişadı (sciadiacute) lsquoscimia animalersquo (110r) bull Osm lsquobir ccedileşit maymunrsquo (TS 3643) lsquobertucciarsquo (Carr 305) lsquogatto maimone babuinorsquo (Men 2745)
şagirdşakirt (scieiacutert) lsquodiscepolorsquo (74r) bull Cfr şayırd (chayerd) lsquoapprentif dis-ciple eacutecolier eacutelegraveversquo (Vig 260)
şahid (sciahaacuted) lsquotestimoniorsquo yalan şahad (iallaacuten sciahaacuted) lsquotestimonio falsorsquo (115r) bull Cfr şahadler ko- (sciahhadler qorum) lsquoallegar testimonirsquo (Carr 305) Cfr rarr şehid şuhudşuumlhud
şahidlik (sciahadliacutec) lsquotestimonianzarsquo (115r)şair (scieiacutert) lsquopoetarsquo (104v) bull Il dato del F denota una palese confusione con
rarr şagirdşakirtşalgam (cialgaacutem) lsquoraparsquo (107r) bull T dial ccedilalgam lsquoşalgamrsquo (DS 1051 TTAS)
cfr anche la forma ccedilolgan (ciolgan) lsquoraparsquo (Carr 305)Şam rarr Tırabolosşamdan (sciemdaacuter) lsquocandelierersquo (67r) bull sect 226şap (scieacutep) lsquoalume di roccarsquo (60v)şapka (sciaacutepca) lsquobarrettarsquo (64v)şarap (sciaraacutep) lsquovinorsquo (117v) rarr bok misket şarapşaş- (sciasciaacuterum) lsquoabbagliarersquo (57r) lsquosbigottirsirsquo (109v)şaşır- (sciastereacuterum) lsquosbigottirersquo (109v) bull Osm şaşurmak pro şaşturmak lsquostor-
dire confondere sgomentare sbigottire sbalordirersquo (Men 2748)şaşkın (sciaschiacuten) lsquopusillanimo huomorsquo (106r) bull Osm lsquopusillanimis timidus
confususrsquo (Men 2748)şaşmış (sciascilmiacutesc) lsquosbigottitorsquo (109v) bull sect 3221bşayka (sciaacuteicha) lsquosaittia sorte di vascellorsquo (109r) bull Osm lsquobarca alla Greca
senza sperone sursquol Danubio con remi Ciaicarsquo (Men 2765) lt ungh sayka lsquoimbarcazione fluvialersquo lt it saettia (cfr il dato italiano del F) lsquogalea sottile e velocissimarsquo (Thung 119-20 Eren 384) Quella del F pare la piugrave antica attestazione lessicografica di questo magiarismo
144
şefteli (ciefteliacute40) lsquobaciorsquo (64r) lsquopersico fruttorsquo (103v) tuumlysiz şefteli (tui siacutes ciefteliacute) lsquonoce persicorsquo (100r) bull Osm t dial şeftalişefteli (-luuml Men) lsquoma-lum Persicum osculum basiumrsquo (Men 2828) lsquooumlpuumlcuumlkrsquo (DS 3756) sect 224
şefteli aġacı (ciefteliacute agaacutecc) lsquopersico alberorsquo (109v)şehid (scieiacuted) lsquomartirersquo (97r)şehir (scieheacuter) lsquocitagraversquo (69r) bull Per le attestazioni della var şeher v Carr 306şehirli (scieherliacute) lsquocitadinorsquo (69r) bull Cfr şeherli lsquociuisrsquo (scheherli Meg) lsquoter-
razzanorsquo (sceherli Carr 306)şek (scieacutech) lsquodubbioso perplessorsquo şekkim (sciecchiacutem) lsquodubbio cioegrave per-
plessitagraversquo (75r) rarr yevm-i şek bull Osm lsquodubium dubitatio suspiciorsquo (Men 2836) La forma şekkim presenta la suffissazione del possessivo di prima persona ed egrave tratta a nostro parere dal sintagma şekkim var lsquo(ne) dubitorsquo Il sign aggettivale dato dal F egrave prob errato
şeker (scicheacuter) lsquozuccarorsquo (118v) rarr kişniş bull Cfr şikar (shikar) lsquosugarrsquo (Vau-ghan 209)
şekil (scichiacutel) lsquomaniera foggiarsquo (96v) bull T dial şikil lsquosurat biccedilim kılıkrsquo (DS 3776) lsquoşekilrsquo (TTAS) attestato anche da Carr 307 (schichil accanto a scechil)
şen (scieacuten) lsquoallegrorsquo şen şen (scieacuten scieacuten) lsquoallegramentersquo (60r)şen et- (scieacuten edeacuterum) lsquoallegrarersquo (60r) lsquorallegrarersquo (107r)şen ol- (scieacuten holuacuterum) lsquoallegrarsirsquo (60r)şenlik (scienliacutec) lsquoallegrezzarsquo (60r) lsquoapplausorsquo (62r)şenlik et- (scienliacutec edeacuterum) lsquofar festa allegrezzarsquo (76v)şepccedilırak (sciepciraacutec) lsquopietra finissima carbun(chi)orsquo (104v)şerbet (scierbeacutet) lsquobeuanda medecinarsquo (64v) lsquomedicina in beuandarsquo (97v)şeriat (sciaraacutet) lsquogiustitiarsquo (90v) bull Il dato del F riflette la forma parlata şaumlraat
(v Arg 228)şevk (scieacuteuc) lsquolucersquo (96r) lsquosplendorersquo (113r)şevk ver- (scieacuteuc uereacuterum) lsquosplenderersquo (113r) şevk veren (scieacuteuc uereacuten) lsquolu-
cente risblendentersquo (96r)şevkli (scieucliacute) lsquorisplendentersquo (108r) şevkli adam (sceuccliacute adaacutem) lsquohuomo
uiuace et giouialersquo (92r)şeytan (sciaitaacuten) lsquodemoniorsquo (73r) bull Cfr şaytan (sciaitan) lsquofuria infernalersquo
(Carr 306)şikacircyat (schiaacutet) lsquoaccusa querelarsquo (57v) lsquolamentationersquo (95r) lsquolamentorsquo (106v)
bull sectsect 215 2211şikacircyat et- şikacircyatla- (schiaacutet edeacuterum [57v 95v 106v] schiaacutetlarum [57v]
schiatl[] [106v]) lsquoaccusarersquo (57v) lsquolamentarsirsquo (95v) lsquoquerelarsirsquo (106v)şimden geruuml (scimdeacuten ghiereacutec) lsquodi cqua innantersquo (73v) lsquoper lrsquoauuenirersquo (103v)
bull Osm lsquobundan sonra bundan boumlylersquo (TS 3666-68) La forma del F denota
40 In Bombaci 216 appare scritto cieftaliacute ma la lezione del ms egrave chiaramente ciefteliacute
145corpus lessicale turco
un palese accostamento formale a gerek forse anche il t dial şimden gayrı lsquoşimdiden sonrarsquo (TTAS) deriva da unrsquoaltra modificazione di geruumlgeri
şimdi (sciacutemdi) lsquoadessorsquo (58r) rarr dekşimşek (scimscieacutech) lsquobaleno lamporsquo (64r) lsquofolgorersquo (78r)şimşek ccedilak- (scimscieacutech ciaccaacuter) lsquobalenare latildeparersquo (64r) lsquofulminarersquo (79r)
lsquolampeggiarersquo (95r)şişsup1 (sciacutesc) lsquospedo di cocinarsquo (112v) rarr ccedilever-şissup2 (sciacutesc) lsquogonfiaturarsquo (90v)şis- (sciscieacuterum) lsquogonfiarsirsquo (90v)şişe (scisciaacute) lsquocaraffarsquo (67v) kan alacak şişe (caacuten alagiaacutec scisciaacute) lsquoventose da
cauar sanguersquo (117v)şoumllelen- (scilaacuterum) lsquorisplenderersquo (108r) bull Osm lsquoinfiammarsi avvampare bril-
lare risplenderersquo (Men 2821) Supponiamo che il dato del F derivi da un processo aplologico sectsect 211f 2211
şuumlbhe (sciubeacute) lsquodubbiorsquo (75r) bull Cfr şuumlbe (sciubee) lsquodubiorsquo (Arg 232 con ulteriori dati)
şuumlbheli (sciubefliacute41) lsquodubbiosorsquo (75r) bull Cfr şuumlpfeli (sciupfeliacute) lsquosospettosorsquo (Arg 232) sect 229
şuhudşuumlhuddeg (sciuhuacuted) lsquonotaro che fa cotildetrattirsquo (100r) bull Ar šuhūd plur di šāhid lsquotestimoniorsquo (rarr şahid) Per il sign del F cfr ar dial (Tunisia) aš-šāhidāni lsquoi due notai redattori di un attorsquo (VAI 704) šāhidu lsquoadālatin lsquono-tairersquo (Beaussier 545) In osm şuumlhud egrave attestato solo come lsquowitnessesrsquo (Redhsup1 1144)
şuumlkuumlr ccedilok şuumlkuumlr Allaha (cioacutec sciuacutechiur allaiaacute) lsquoper gratia drsquoIdiorsquo (103r)şuumlkuumlr et- (sciuchiuacuter edeacuterum) lsquoringratiarersquo (108r)
41 Prima il F aveva scritto sciubebliacute poi pare abbia corretto la seconda b in f
146
T
taban ccedilal- (tabaacuten cielaacuterum) lsquoandar a piedirsquo (61r) lsquocaminarersquo (66v) bull Osm lsquoandar a piedi far una buona caminatarsquo (Men 3083)
tabiet (tabbiaacutet) lsquoappetitorsquo (62r) lsquodesideriorsquo (73r) bull La parola turca (lt arabo) significa propr lsquonatura essentia indoles instinctus naturalisrsquo (Men 3089) Il F attesta una sua evoluzione semantica a lsquoinclinazione naturale (per)rsquo
tac (taacuteg) lsquocorona di rersquo (71r)tacin (tagiacuten) lsquotesto uaso di frigerersquo (115r) bull Osm lsquofrying-panrsquo (Redhsup1 1219)tahta (tahtaacute) lsquotauola nome genericorsquo (114v)tahtabit (tataacute biacutet) lsquocimice animalettorsquo (69r)tak- (taccaacuterum) lsquoaffiggerersquo (58v) lsquoconficcarersquo (70r) lsquolegare attaccarersquo (95v)takılmış haca takılmış (agiaacute tacchilmiacutesc) lsquoconficcato in crocersquo (70r)takya (tachiaacute) lsquocappello del caporsquo (67r)talep et- (dalaacutep edeacuterum) lsquorenuntiarersquo () (107v) bull Cfr dalap et- (dalap ederum)
lsquodomando in iuditio una cosa ad uno richiamomi di dare et hauere fo ri-chiedere uno in juditiorsquo (Arg 75) Il sorprendente equivalente italiano dato dal F va forse emendato in lsquodenuntiarersquo
tamahkacircr (tamacchiaacuter) lsquoingordo huomorsquo (94r)tamahkacircrlık (tamacchiarliacutec) lsquoingordigiarsquo (94r)tamam (tamaacutem) lsquoa pienorsquo (61v) lsquocompitamentersquo (70r) lsquofinersquo (77v) rarr aytamam et- (tamaacutem edeacuterum) lsquocompire finirersquo (70r) lsquosbrigare spedirersquo (109v)tamam ol- (tamaacutem holuacuterum) lsquosbrigarsi spedirsirsquo (109v)Taŋrı (taacutengari) lsquoIdiorsquo (92v) bull sect 216tap- (tappagraverum) lsquoadorarersquo (58r)tapa (taacuteppa) lsquosigillorsquo (111v) bull Osm tml lsquostopper (for a bottlea jar) bung (for
a cask) plugrsquo (Redhsup2 829) Sullrsquoetimo della voce v le nostre osservazioni sv tabalık di Carr 311
tapala- (tappalaacuterum) lsquosigillarersquo (111v)tapanca (tapangiaacute) lsquoboffettonersquo [= schiaffo] (65r)
147corpus lessicale turco
tarak (taraacutec) lsquopettinorsquo (104r)tarakla- (taraclaacuterum) lsquopettinarersquo (104r)tarccedilındarccedilın (tarsciacuten42 et daricceniacute) lsquocannella aromatorsquo43 (67r) bull sectsect 216
224 311tarla (tarlaacute) lsquofertilitagraversquo (77r) bull Metonimia (lsquocamporsquo rarr lsquoqualitagrave propria di un
camporsquo)tart- (tartaacuterum) lsquopesarersquo (104r)tasa (tassaacute) lsquoaffanno fastidiorsquo (58v) lsquomalinconiarsquo (96v)tasalanmış (tassalanmiacutesc) lsquoafflittorsquo (58v) lsquomalinconicorsquo (96v)tasla- (taslaacuterum) lsquoabbozzare fare alla grossarsquo (57r)tasvir (tasfiacuter) lsquoimagine figurarsquo (92v) bull Cfr tasfir lsquodipintura jmagine picturarsquo
(Arg 236)taş (taacutesc) lsquopietrarsquo (104v) rarr elmas t kuumlkuumlrt t lal t mermer t mıknatis t
zuumlmruumlt taşıtaşla- (tasclaacuterum) lsquolapidarersquo (95r)taşlı (tascliacute) lsquopietrosorsquo (104v)tat- (tataacuterum) lsquoassagiare (sic) prouarersquo (63r) lsquogustare assaggiarersquo (91v)tatlı (tatiliacute) lsquodolcersquo (74v)tatli et- (tatiliacute edeacuterum) lsquoaddolcirersquo (58r)tavus kuşu (tauacute cuacutesc) lsquopauone vgello belliss(im)orsquo (102v) bull Cfr tauk kuşu
(tauk kusu) lsquopavonersquo (Pianz 231) Il tauacute del F dipende certo da unrsquoerrata suddivisione di questo sintagma e va emendato in tauacutec Le forme attesta-te dal F e dal Pianzola sono sorte per accostamento paretimologico a rarr tavuk
taun (taun) lsquopeste contagionersquo (104r)tava (taguaacute) lsquopadellarsquo (72r) rarr pişmiştavşan (dausciaacuten) lsquolepre animalersquo (95v) rarr ada tavşanı bull T dial davşan
lsquotavşanrsquo (DS 1381)tavuk (tauacutec) lsquogallinarsquo (79v) rarr yavrıtavukccedilı (taucgiacute) lsquogallinarorsquo (79v)tavuklık (taucciliacutec) lsquopullaro doue statildeno [scil i polli]rsquo (106r) bull La grafia del F
va prob emendata in taucchilictay (taacutei) lsquopolledrorsquo (104v)taya (taiaacute) lsquobaacutelia nutricersquo (64r) lsquonutriccia donnarsquo (100r)tayfa (taifaacute) lsquoadunanzarsquo (58r) lsquobrigata compagniarsquo (65v)tayin et- (taiacuten edeacuterum) lsquoassegnarersquo (63r) lsquoconstituirersquo (70v) lsquostatuirersquo (113v)tayin olmış (taiacuten holmiacutesc) lsquodeputato designatorsquo (73r)taze (taseacute) lsquofresco cioegrave cosa fatta di frescorsquo (79r) lsquotenerorsquo (115r)tazı (tasiacute) lsquocane leurierersquo (66v)
42 La lettera finale pare una m corretta in n43 A bordo pagina il F aveva ripetuto lo stesso lemma italiano con la traduzione tarciacuten et
daricciniacute poi cancellata da alcuni tratti di penna
148
tecribe (teggiriacutep) lsquoproua esperienzarsquo tecribeye al- (teggiripeacute aleacuterum) lsquopiglia-re a prouarsquo (106r) bull sectsect 216 312
tecribe et- (teggiriacutep edeacuterum) lsquoprouarersquo (106r) lsquoesperimentarersquo (76r) bull Cfr tec-rib edeyim (tegsrib ideim) lsquopericulum faciamrsquo (Hars 80-81) Per lrsquoanaptissi cfr teciribe et- (tegiribe ederum) lsquoraffrontare comparare confrontarersquo (Carr 316)
tedarik (tedarichiacuten) lsquoremediorsquo (107v) bull La forma del F egrave tratta dal sintagma seguente
tedarikin goumlr- (tedarichiacuten ghiuruacuterum) lsquoprocurarersquo (105v) lsquoprouederersquo (106r) bull Il sintagma egrave registrato da Men 1121
tefe (tefeacute) lsquopettino di telarorsquo (104r)teftiş et- (teutiacutesc edeacuterum) lsquocondennarersquo (70r) lsquosindicarersquo (111v) bull Cfr tevtiş
(teutisc) etmek lsquoinquisirersquo (Mol 215)tegel (tegheacutel) lsquoretiponto [= impuntura] sorte di cusiturarsquo (107v) bull Osm lsquocuci-
tura con seta che si vedersquo (Men 1345)tek rarr ccedilifttek nefes (tec nefes) lsquoasma malersquo (63r)tekelluumlf (techielluacutef) lsquopensiero ansietagraversquo (103r)tellal (dillaacutel) lsquovenditore sanzalersquo (117r) bull La forma con sonora iniziale con-
forme alla fonte araba (dallāl) egrave presente nel t dial delal dellacircl (TTAS)telli rarr haretembih (tembiacute) lsquoammonitionersquo (61r)tembih et- (tembieacute edeacuterum) lsquoammonirersquo (61r) bull Riteniamo che la grafia del
F sia erroneatemel (temeacutel) lsquofondamentorsquo (78r)temel ko- (temeacutel coacuterum) lsquofondarersquo (78r)temiz (temiacutes) lsquomondo nettorsquo (98v) lsquopolitorsquo (104v)temizlik (temisliacutec) lsquopolitiarsquo (105r)ten (teacuten) lsquocorporsquo (71r)tencere (tiacutengera) lsquopignata di ferrorsquo (72r) tencere yapan (tingeraacute iappaacuten) lsquopi-
gnatarorsquo (104v)tenduumlruumlst (tendiriacutes) lsquoforte gagliardorsquo (78v) bull Osm lsquosano vigoroso viuo
gagliardorsquo (Men 1418) = t dial tendiriz lsquotaze diri sağlamrsquo (DS 3877)tenduumlruumlstlik (tendirisliacutec) lsquofortezza robustezzarsquo (78v) lsquogagliardezzarsquo (79v)tenha (tenagrave) lsquosolitariorsquo (112r)tenhace (tenageacute) lsquosolitariamentersquo (112r)tente (teacutenta) lsquotenda couerta di [ua]scelli etcrsquo (115r) bull Osm tml lsquoawningrsquo
(Redhsup2 856) lt it tenda (LF 426-28 a cui rimandiamo per la documenta-zione della voce)
tep- (tepeacuterum) lsquotirar a calcersquo (66v)tepe (tepeacute) lsquocima sommitagraversquo (69r) daġ tepesi (daacuteg tepesiacute) lsquocima del montersquo
(98v)
149corpus lessicale turco
tepele- (tepeleacuterum) lsquovcciderersquo (117r) bull Osm lsquoammazzare scannare uccidere trucidarersquo (Men 2027)
tepme (tepineacute) lsquocalce drsquoanimalersquo (66v) bull sect 226tepsi (tepessiacute) lsquopiattorsquo (104r) bull Cfr tepisi lsquopiattorsquo (Mol 304) tepesi lsquoidrsquo (Carr
319)ter (teacuter) lsquosudorersquo (114r)terazi (tereacutes) lsquoregolo drsquoarteggianorsquo (107v) bull Per unrsquoaltra attestazione di una
var ipercorretta cfr teraz lsquocontrapesorsquo (Carr 319) sect 312terbiyet (terbieacutet) lsquocorretionersquo (71r)terbiyet et- (terbieacutet edeacuterum) lsquocastigarersquo (68r) lsquocorreggerersquo (71r)terk et- (teacuterch edeacuterum) lsquoabbandonarersquo (57r)terke rarr ocak bull Cfr terke (tercheh) lsquobiadarsquo (Carr 320)terle- (terleacuterum) lsquosudarersquo (114r)tersane (darsnaacute) lsquoarsenalersquo (62v) bull La forma del F egrave prob mutuata direttamen-
te dallrsquoar dār ṣinālsquoa Per la documentazione turca v LF 428-431tesbih (teacutesbiacute) lsquocorona rosariorsquo (71r)tesbih aġacı (tesbiacute agaacutecc) lsquoalloro alberorsquo (60v) lsquolauro alberorsquo (95r) bull Osm
tesbih aġacı (tml tespih ağacı) lsquoarbre de la famille des Meacuteliaceacutees nommeacute azeacutedarach () il a reccedilu en turc le surnom drsquoarbre agrave chapelet parce qursquoen Orient comme en Italie ses grains canneleacutes servent agrave faire des chapeletsrsquo (BarbM 1 465) Il dato del F indica che anche i semi delle bacche drsquoalloro si usavano a tale scopo
testere (testeacuter) lsquoserra instrumentorsquo (111r) bull La var dester egrave segnalata da Mikl TE 2 74 sect 312
testi (testiacute) lsquogiarra vasorsquo (90r)tez (teacutes) lsquoprestorsquo daha tez (dahaacute teacutes) lsquopiugrave prestorsquo (105v) okadar tez (o cadaacuter
teacutes) lsquotanto prestorsquo (114v)tez ol- (teacutes holuacuterum) lsquoaffrettarsirsquo (58v)tezgacirch (tesghiaacuter) lsquotelarorsquo (115r) bull La forma del F egrave forse dovuta allrsquoinflusso
analogico dei persianismi in -gacircrtezkere (teschereacute) lsquocotildetrattorsquo (70v) lsquopolizarsquo (105r) bull La grafia del F permet-
terebbe la lettura teskere che egrave una var comunemente attestata (Megiser Molino Harsaacuteny Vaughan ecc v StS Ar 3 145)
Tırabolos Maġrep Trapulus (= Tırabolos-i ġarb) (magreacutep trapuluacutes) lsquoTripoli di Barbaria citagraversquo Şam Trapulus (= Tırabolos-i şam) (sciaacutem trapuluacutes) lsquoTri-poli di Suriarsquo (116r) bull Cfr Maġrıb Trabuluzı (Maghrib Trabuluszi) lsquoTripoli di Barbariarsquo Şam Trabuluzı (Sc=am Trabuluszi) lsquoTripoli di Soriarsquo (Mol 467) Abbiamo dato tra parentesi le forme del Meninski i toponimi turchi moderni suonano Trablusgarp risp Trablusşam (Redhsup2 884) sect 42
tırıstırız (terreacutes) lsquopedone soldatorsquo (103r) rarr mahalle bull Cfr osm tırız lsquoa gen-tle canterrsquo (Redhsup1 540) tml tırıs lsquotrot (gait of a horse)rsquo (Redhsup2 872) t dial tırısa lsquohiccedil durmadanrsquo tırısa gelmek lsquokoşarak gelmekrsquo (DS 3920)
150
tırnak (tarnaacutec) lsquoonghiarsquo (101r) lsquovnghiarsquo (118r)tiftik (tiftiacutech) lsquosfelazze [= filacce] di filorsquo (111v) bull Osm lsquostame fior di lana
lana di capra finarsquo (Men 1280) lsquocharpie de pansementrsquo (BarbM 1 473)tilki (tilchiȷ) lsquotigre animal crudelissimorsquo (115v) bull Non conosciamo altre fonti
che testimonino lrsquouso del lessema turco comune per lsquovolpersquo come denomi-nazione della tigre cfr rarr ccedilakal sect 212d
timar (timagraver) lsquobenefitio entrata data gratisrsquo (64v) lsquocurarsquo (72r) lsquogouernorsquo (91r) lsquooffitio di gouernorsquo (100v)
timar et-eyle- (timaacuter edeacuterum [ileacuterum (72r)]) lsquocoltiuare gouernarersquo (69v) lsquohauer curarsquo (72r)
timarcı (timargiacute) lsquogouernatorersquo (91r) bull Osm lsquoholder of a military fief holder of a timarrsquo (Redhsup2 871)
tirit (tiriacutet) lsquosuppa col brodorsquo (114r)titiz (titis) lsquofastidiosorsquo (76v)titre- (tetereacuterum) lsquotremarersquo korkusından titre- (corcusindeacuten tetereacuterum) lsquotre-
mare di paurarsquo (116r) bull sect 229titreyiş (teteriacutesc) lsquoterremotorsquo (115r) bull Osm tml lsquotremito tremorersquo (Pianz
238)tizccedile (tisceacute) lsquoin frettarsquo (94r) bull La voce egrave data da Men 1504 La grafia del F egrave
ambiguatizkacircr (tischiaacuter) lsquosollecitorsquo (112r) bull Osm lsquopronto prontamente presto subito
in quellrsquoistantersquo (Men 1503) La forma del F si puograve leggere anche tiskacircrtokmak (tocumaacutec) lsquomazzolarsquo (97v) bull sect 216top (toacutep) lsquoartiglieriarsquo (62v) lsquoballarsquo (64r) lsquobombardarsquo (65r) lsquocannonersquo (67r)
top at- (toacutep attaacuterum) lsquosparare artigliariarsquo (112v)top otu (topoacutet) lsquopoluere p(er) far fogorsquo (105r) bull Osm lsquobarutrsquo (TS 3824)topal (topaacutel) lsquozopporsquo (118v)topccedilı (topgiacute) lsquobombardierersquo (65r)toprak (topraacutec) lsquoterra elementorsquo (115r)topuz (dobuacutes) lsquomazzarsquo (97v) bull sect 221torba (toubraacute) lsquosaccorsquo (109r) bull Cfr osm tobra lsquotorbarsquo (TS 3824-26) conforme
alla fonte persiana tōbra sect 212btoz (taiacutes) lsquopoluere della terrarsquo (105r) bull sect 212ctoumlvbe et- (touacuteb edeacuterum) lsquoemendarsirsquo (75v) bull sect 312traş et- (traacutesc edeacuterum) lsquoraderersquo (107r) lsquotosarersquo (115v)traş ol- (traacutesc holuacuterum) lsquotosarsirsquo (115v)trinketa (trincheacutetta) lsquotrinchetto uelarsquo (116r) bull Il dato del F fa retrodatare la
prima attestazione lessicografica turca dellrsquoitalianismo (LF 446-47)tulum (tuluacutem) lsquotempie parte nella testa uicino alla frontersquo (115r) bull T dial
lsquoşakakrsquo (DS 3988)tuman (tumaacuten) lsquocalzersquo (66v)tunccedil (tuacutencc) lsquobronzo metallorsquo (65v)
151corpus lessicale turco
tuninadeg balıġı (tunniacutena baluacutec) lsquotonno pescersquo (115v) bull Ar dial tonina lsquotonnorsquo (Tunisia Oman 122) lt sp tonina lsquoatuacutenrsquo (Moliner 2 1336)
turp (truacutep) lsquoradice da mangiarersquo (107r) bull Cfr trup lsquoradicersquo (Carr 325)turunccedil (turuacutenci) lsquoarangio fruttorsquo (62r) bull Data la posizione dellrsquoaccento rite-
niamo che la i finale nella forma del F abbia qui solo valore grafico per indicare il suono affricato
tut (tuacutet) lsquocelse [= gelso] fruttorsquo (68v)tut- (tutaacuterum) lsquoafferrarersquo (58v) lsquomantenerersquo (97r) lsquopigliarersquo (104v) lsquotenere
uerborsquo (115r) soumlzsoumlzi tut- (suacutes [susiacute (100v)] tutaacuterum) lsquoobbedirersquo (100v) lsquovbedirersquo (117r) soumlz tutma- (suacutes tutmaacutem) lsquodisubidirersquo (74v) [propr lsquoman-tenerenon mantenere la parolarsquo]
tutkal (tutccaacutel) lsquocollarsquo (69v)tutkalla(n)- (tutucallaneacuterum) lsquoincollarersquo (93v) bull sectsect 216 3221atutul- (tutuluacuterum) lsquoecclissarersquo ay tutulur (aacutei tutuluacuter) lsquoecclisse della lunarsquo guuml-
neş tutulur (ghiuneacutesc tutuluacuter) lsquoecclisse del solersquo (75v) bull I sintagmi turchi del F sono verbali lsquola lunail sole si eclissarsquo
tutuş- (tutusciuacuterum) lsquoappigliarsirsquo (62r) lsquoauuamparsirsquo (63v) lsquoinfiammarsirsquo (94r)tuttur- (tututtuacuterum) lsquocommouerersquo (70r) bull La corrispondenza semantica tra il
verbo turco e quello italiano dato dal F non risulta molto chiaratuz (tuacutes) lsquosalersquo (109r)tuzla (tusanaacute) lsquosalinarsquo (109r) bull La forma del F deve essere sorta dallrsquoanaptissi
di una var tuzna sect 224tuzla(n)- (tuslaneacuterum) lsquosalarersquo (109r) bull sect 3221atuzlanmış (tuslanmiacutesc) lsquosalatorsquo (109r)tuzlı tuzlı su (tusliacute suacute) lsquoacqua salsarsquo (57v) tuzlı et (tusliacute et) lsquocarne salatarsquo
(67v)tuumlfek (tufeacutec) lsquoarchibugio scopettarsquo [= schioppo] (62v) rarr doldur-tuumlfekccedili (tufecciacute) lsquoarchibugierorsquo (62v) bull sect 225atuumlfeksiz yarak tuumlfeksiz (iaraacutec tufeacutec siacutes) lsquodisarmatorsquo [propr lsquosenza spada neacute
fucilersquo] (74r)tuumlkuumlr- (tuchuruacuterum) lsquosputarersquo (113v) bull sect 211dtuumlkuumlruumlk (tuchuruacutec) lsquosputazzarsquo (113v) bull sect 211dTuumlrk (tuacuterch) lsquoturchi nationersquo (116v) rarr yakatuumlrkuuml (turchiuacute) lsquocanzonersquo (67r)tuumlrli (turliacute) lsquodiuersitagraversquo (74v) lsquosorte specie di cosersquo (112r) lsquovarietagraversquo (117r)
tuumlrli tuumlrli (turliacute turliacute) lsquovario variorsquo (117r)tuumltuumln (tutuacuten) lsquofumorsquo (79r)tuumltuumlnle(n)- (tutunleacuterum [tutunleneacuterum (79r)]) lsquoaffumarersquo (58v) lsquofumarersquo (79r)tuumlyle- (tuilaacuterum) lsquopelare leuar le pẽnersquo (103r) lsquospennarersquo (113r) bull Il verbo egrave
dato anche da Pianz 241tuumlysiz (tui siacutes) lsquopelato senza pelorsquo (103r) rarr şefteli
152
U
uc (vgiacute) lsquopontarsquo (105r) bull sect 311auclı (vgiuliacute) lsquoacutorsquo (58r) bull Cfr ucılı (vgilli) lsquoappuntatorsquo (Carr 330)ucuz (vgiuacutes) lsquoa buon mercatorsquo (57r) rarr pahaucuzlık (vgiusliacutec) lsquoabbondanzarsquo ucuzlık var (vgiusliacutec vaacuter) lsquoabbondarersquo (57r)uccedil- (vcciaacuterum) lsquovolarersquo (118r)uccediluruk yer (vcciuruacutec ieacuter) lsquodiscesarsquo (74r) bull Cfr t dial uccedilurak lsquodağlardan or-
manlardan inen sarp ve dik yolrsquo (DS 4023)ufacık (vfagiacutec) lsquominutissimorsquo (98r)ufak (vfaacutec) lsquominutorsquo ufak ufak (vfaacutec vfaacutec) lsquominuto minutorsquo (98r)uluccedil (vluacutecc) lsquorenegatorsquo (107) bull Osm uluc (vlutz) lsquodesertor transfuga cui no-
men Itali dant rinegatorsquo (Leuncl 896-97) morfologicamente plur arabo di ılc lsquoqui agrave Barbaris transit ad Arabes proselytus etiam religionis ergorsquo (Men 3313) lt ar lsquoilǧ lsquoinfedele zoticonersquo (VAI 959) lsquoesclave blancrsquo (Beaussier 670) Il dato del F egrave prob dovuto alla fama di Uluccedil Ali (1519-1587 stor-piato in Ucciali Lucciali Occhiali nelle fonti italiane) il celebre corsaro di origine calabrese che assunse tale nome dopo aver rinnegato la religio-ne cristiana e divenne pure bey di Algeri Tunisi e Tripoli
ulufe (vlefeacute) lsquopaga salariorsquo (101v) bull La var ulefe (uumllefe) egrave largamente attestata (Argenti Megiser Carradori Harsaacuteny Mascis Viguier)
um- (vmmaacuterum) lsquoconfidare sperarersquo (70r)umumiyet (humeacutet) lsquogenere humanorsquo (90r) bull Il dato del F deve riflettere una
forma parlata lsquoallegrarsquo il sign dipende dal sintagma arabo lsquoumūmiyyatu an-nās lsquocomunitagrave degli uominirsquo
umut (vmuacutet) lsquosperanzarsquo (113r) umut kes- (vmuacutet chiesseacuterum) lsquodisperarsirsquo (74r) umutta ol- (vmuacutet holuacuterum) lsquosperarersquo (113r) bull La forma del F egrave giagrave quella impostasi in t moderno In Meninski sono attestate le varr uumlmiduumlmizuumlmmidumidumiz (427 550) Cfr umud in Dede Korkut 351 e omud
153corpus lessicale turco
(onmud) in Arg 187 Lrsquoultimo sintagma egrave stato emendato in base a uumlmidte olmak lsquostar in speranza sperarersquo (Men 428)
un (vn) lsquofarinarsquo (76v)unut- (onutuacuterum) lsquodimenticarersquo (73v) lsquoscordarsirsquo (110r) bull La var onutmak egrave
data anche da Pianz 189 e Pr 449uslı (vsliacute) lsquomodestorsquo (98r)uslılık (vsliacutec) lsquomodestiarsquo (98r) bull Osm lsquoprudentia sauiezarsquo (uslilich Arg 251)
sect 2211usta (ostaacute) lsquomaestro drsquoartersquo (96v)ustura (sturaacute) lsquorasoio di barbierersquo (107r) bull sect 214usul et- (vssuacutel edeacuterum) lsquoaddurre cotildedurrersquo (58r) lsquoguidarersquo (91v) bull Osm usul
lsquomodo maniera metodo gouerno ragionersquo (Men 261) La combinazione con etmek non pare segnalata da altre fonti
utan- (ottaneacuterum) lsquovergognarsirsquo (117v) bull Cfr otanmak (autanmak) lsquoto be ashamedrsquo (Vaughan 218)
utandır- (ottandireacuterum) lsquofar uergognarsquo (117v)uy- (oiaacuterum) lsquoconformarsirsquo (70r)uyan (oiaacuten) lsquobriglia frenorsquo (65v) bull Osm t dial oyan lsquouyanrsquo (TS 4025-28
DS 3300)uyan- (oianeacuterum) lsquorisuegliarsirsquo (108r) lsquosuegliarsirsquo (114r) bull La var oyanmak
egrave ben attestata sia in epoca ottomana (Mol 116 Men 554 Pianz 190) sia dialettalmente (DS 3300)
uyandır- (oiandereacuterum) lsquorisuegliarersquo (108r) lsquosuegliarersquo (114r)uyanmış (oianmiacutesc) lsquosuegliatorsquo (114r)uyansız (oiaacuten siacutes) lsquosfrenatorsquo (111v)uyu- (viuacuterum [oiuacuterum (75r)]) lsquoaddormentarsirsquo (58r) lsquodormirersquo (75r)uyuku (oiuchuacute) lsquosonnorsquo (112r) bull Cfr oyuku (auyucu) lsquosleeprsquo (Vaughan 218)uyumış (viumiacutesc) lsquoaddormentatorsquo (58r)uzak (osaacutec) lsquolontano discostorsquo (96r) uzaktan (osacdaacuten) lsquoda lontanorsquo (72v)uzan- (osaneacuterum) lsquostraccarsirsquo (113v)uzat- (osateacuterum) lsquoallontanare allongarersquo (60v) lsquodistenderersquo (74v) lsquoprolungarersquo
(106r) lsquoslongarersquo (111v) lsquostenderersquo (113v)uzatmış (osatmiacutesc) lsquodistesorsquo (74v)uzun (osuacuten) lsquolungorsquo (96r) rarr aġaccedil bull Cfr bukadar (buchadar) ozun sefer lsquotanto
lungo viaggiorsquo (Carr 287)
154
Uuml
uumlccedil uumlccediluumlmuumlzden birisi (vccmusdeacuten birsiacute) lsquoalcuno di noi trersquo (59v)uumlccediluumlnci (vcciungiacute) lsquoterzorsquo (115r)uumlleştir- (olestereacuterum) lsquodistribuirersquo lsquodiuidere ad altri qualche cosarsquo (74v) lsquospar-
tire dare ad ognrsquouno il suorsquo (112v)uumlslub (islupiacute) lsquofigura modellorsquo (77v) uumlslubine (sslupineacute) lsquoa foggia a modorsquo
(58v) eski uumlslubine (ischiacute slupineacute) lsquoallrsquoanticarsquo (59v) bull sectsect 211f 214 311
uumlşen- (vscieneacuterum) lsquoaffligersirsquo (58v) lsquoincrescerersquo (93v) lsquorincrescersirsquo (108r)uumlst uumlstuumlnden (vstundeacuten) lsquoda soprarsquo (72v) uumlstuumlne (vstuneacute) lsquosoprarsquo (112r) rarr
başuumlstuumlbi (stupiacute) lsquostopparsquo (114r) bull Si noti il mantenimento della bilabiale sorda
conformemente alla fonte greca (stoupiacute LF 577) di contro alle varr so-norizzate della restante lessicografia ottomana antica stuumlbi (stubi Arg 223 Mol 433) uumlstuumlbi (Carr 336 [vstubi] Men 177)
uumlvesuumlvez (vuueacutes) lsquosorbo fruttorsquo (112r)uumlvesuumlvez aġacı (vuueacutes agaacutecc) lsquosorbo alberorsquo (112r)uumlzengi (osanghiacute) lsquostaffarsquo (113v) bull T dial oumlzengi lsquouumlzengirsquo (DS 3371)uumlzuumlm (vsuacutem) lsquovuarsquo kur (= kuru) uumlzuumlm (cuacuter usuacutem) lsquovua passarsquo (118v) rarr gemri
uuml misket uuml parmak uuml salkım bull Per la forma kur del sintagma sect 312
155corpus lessicale turco
V
vahşi (vahsciacute) lsquoseluaggio forestersquo (110v)vakiyye (vachiacutea) lsquooncia parte della librarsquo (101r) bull Osm lsquoan ouncersquo (Redhsup1
2147)vaktı hoş et- (vateacute oacutesc edeacuterum) lsquoarrichirersquo (sic) (62v) bull Rifatto (erroneamente
ci pare) sul lemma seguentevaktı hoş ol- (vateacute oacutesc holuacuterum) lsquoarricchirsirsquo (62v) bull Prob il sintagma va
emendato ponendo il verbo alla terza persona (olur) e interpretato alla let-tera lsquoil suo tempo diventa prosperorsquo cfr hoş zaman lsquoprosperitagraversquo (rarr za-man) Si noti che nel Dialogo dello stesso Ferraguto va(k)t appare con lrsquoiniziale labiovelarizzata (sect 223 nota) evlenduumlġuumlŋ vaktın (eulenduacuten guaacuteten) lsquoquando ti sei accasatorsquo (Bombaci 229)
var rarr accedillık sıcak soukvar git- (vaacuter ghideacuterum) lsquoandar uiarsquo (61r) bull Cfr tml var git lsquowell then goGo
if thatrsquos what you want to dorsquo (Redhsup2 920)vardiya (vardia) lsquoguardiarsquo (91r) bull LF 457-58varilvarıl (variacutel) lsquobarrilersquo (64v) bull Osm varelvarıl (uarel) lsquocharratellorsquo (Arg
255) varilvarıl (varil) lsquobarilersquo (Mol 68) lt gr biz baruacutelion gr mod bareacuteli lsquoidrsquo (LF 96-97)
vasilillah (vasilillaacute) lsquoapostolorsquo (62r) lsquopredicatorersquo (105v) bull La voce ottomana (lt ar wāṣilu rsquollāhi lsquocollegato a Diorsquo) non lrsquoabbiamo rintracciata nei lessici ma egrave attestata nella lingua poetica da una fonte online (wwwkizildedemcom)
vasiyet (vassieacutet) rsquopredicarsquo (105v) bull La parola turca significa lsquotestamentorsquo Il F si egrave confuso con osm vaz (tml vaaz) lsquopredica sermonersquo
vasiyet et- (vassieacutet edeacuterum) rsquopredicarersquo (105v) bull V il lemma precedentevay (vaacutei) lsquoguairsquo (91r)vazgeccedil- (vasgheccieacuterum [var sgheccieacuterum (94v)]) lsquocessarersquo (68v) lsquointermet-
tere tralasciarersquo (94v) bull sect 228
156
vehm (hem) lsquosuspettorsquo (114v) bull sect 227vehm al- (hem aleacuterum) lsquosuspettarersquo (114v)vekil (vechiacutel) lsquoauuocatorsquo (63v) lsquotutorersquo (116v)veled-i zina (vleacutet szinaacute) lsquofiglio bastardorsquo (77v) bull Data lrsquoambiguitagrave grafica non
egrave possibile stabilire se in seguito alla sincope della prima sillaba la labio-dentale si sia mantenuta o si sia vocalizzata in ulet come riteniamo piugrave verosimile sect 42
ver- (vereacuterum) lsquodare donarersquo (72v) rarr cevap ver- destur ver- er hısab ver- kira koca marta muştuluk ver- nasip nur ver- oumlduumlnccedil ver- oumlġuumlt ver- rehin ver- suumlt ver- şevk ver- yedek ver-
vera (veacutera) lsquotregua pace p(er) alcũ tẽporsquo (116r) bull Osm virevereviravera lsquomilitaumlr-technischer Ausdruck fuumlr Waffenstillstand Ergebung in Kriegsge-fangenschaft Capitulationrsquo (Mikl Sl 23) di origine slavo-balcanica cfr cr sb vjera lsquofides foedus pactum testamentum pax amicitiarsquo (Monte-negro) zadatiuhvatiti vjeru lsquoWaffenstillstand schliessen inducias facerersquo (AkRj 21 84) Per lo svolgimento semantico cfr la stessa parola italiana tregua che egrave la romanizzazione del longobardo latinizzato treuua (leggi di Liutprando) lsquogiuramento di non riprendere le ostilitagrave prima del giudizio definitivo del giudicersquo = antico alto ted triuwa lsquoTreue Glaubersquo (v DELI 5 1369 e la bibliografia colagrave citata)
vezne (vesineacute) lsquopoluerino doue si tiene la polu(ere)rsquo (105r) bull Osm lsquofiasca da poluerersquo (Men 5368)
vilayet (velaieacutet [velaeacutet (101v)]) lsquocitagraversquo (69r) lsquopaesersquo (101v) rarr Ceneviz v dolaş- Macar bull T dial velacircyet lsquovilayetrsquo (TTAS)
virane et- (veraneacute edeacuterum) lsquodesolare un paesersquo (74r) bull Cfr veran etmek lsquodiser-tarersquo (Mol 122) verane (vegraveranegrave) lsquomasure ruinersquo (Vig 296)
virane yer (veraneacute ieacuter) lsquodeserto solitudinersquo (73r)voltasup1olta (voacutelta) lsquoamo di piscarersquo (61r) lsquohamo da pescarersquo (91v) bull Per lrsquoetimo
greco v LF 492-94 Eren 306voltasup2 ccedilal- (voacutelta c(i)elaacuterum) lsquopasseggiarersquo (102v) lsquospasseggiarersquo (112v) bull Sin-
tagma dato da Men 5411 Per la documentazione turca dellrsquoitalianismo vol-ta v LF 466-69
voypedeg (voacuteipe) lsquotumino [= unitagrave di misura per aridi] misurarsquo (116v) bull Ar dial waybaʰ lsquomisura di capacitagrave per gli aridi pari a l 33rsquo (Egitto VAI 1750) lsquoouiba mesure de capaciteacute pour les ceacutereacutealesrsquo (Tunisia Beaussier 1087)
vur- kapı(yı) vur- (capiacute uuruacuterum) lsquobussar la portarsquo (66r) rarr boyun saġırlıkvurul- rarr cin-vusul bul- (vssuacutel holuacuterum) lsquoarriuarersquo (62v) bull Osm lsquoarriuare capitarersquo (Men
5379) sect 227vuumlcut (uugiugravet) lsquocorpo bisognosorsquo (71r)
157corpus lessicale turco
Y
yaban (abaacuten) lsquosaluaggiorsquo (109r) lsquoseluaggio forestersquo (110v) rarr sayıkla-yaban domuz (abaacuten domuacutes) lsquocignalersquo (69r) lsquoporco saluaticorsquo (105r)yadigacircr (iadiaacuter) lsquobel presentersquo (105v)yaġ domuz yaġı (domus iaacuteg) lsquolardo di porcorsquo (95r)yaġ mumı (iaacuteg muacutem) lsquocandela di seuorsquo (67r)yaġ- yaġmur yaġar (iamuacuter iagaacuter) lsquopiouerersquo (104v)yaġla- gemi yaġla- (ghiemi iaglaacuterum) lsquospalmare le galerirsquo (sic) (112v)yaġmala- (iamalaacuterum) lsquosaccheggiarersquo (109r)yaġmur (iamuacuter) lsquopioggiarsquo (104v) rarr suyahni (ianiacute) lsquoalessorsquo (59v) lsquocarne alessarsquo (67v) bull Cfr t dial yacircnı lsquoyahni et
yemeğirsquo (TTAS)yahni et- (ianiacute edeacuterum) lsquoalessar la carnersquo (59v)yahudi (iahudiacute) lsquogiudeorsquo (90v)yaka (iacchaacute [achaacute (101v)]) lsquocollarersquo (69v) lsquopaesersquo (101v) Rum yakası (rum
achasiacute) lsquoGreciarsquo (91r) Tuumlrk yakası (tuacuterch acasiacute) lsquoTurchia paesersquo (116v) bull Il sign di lsquopaesersquo che pare documentato dal solo F egrave palesemente dovuto allrsquoestensione semantica dei significati connotativi di yaka lsquokıyı taraf semtrsquo (TuumlS 2109) sect 227
yakın (iachiacuten) lsquoacanto vicinorsquo (57r) lsquoappressorsquo (62r) lsquonotilde discostorsquo (117v) yakınden (iacindeacuten) lsquoda vicinorsquo (72v) bull Riteniamo che lo iacinden del F sia piugrave facilmente un errore di grafia che non un caso di palatalizzazione (sect 222)
yakın ol- (iachiacuten holuacuterum) lsquoappressarsirsquo (62r) bull Osm lsquoaccostarsi prossimarsirsquo (iachiniaqin olurum Carr 343)
yakış- (iachiscieacuterum) lsquoappartenerersquo [= convenire] (61v)yala- (ialaacuterum) lsquoleccar cotilde la linguarsquo (95r)yalan (iallaacuten) lsquobugiarsquo (66r) rarr şahidyalan soumlyle- (iallaacuten suileacuterum) lsquodir bugiersquo (66r)
158
yalancı (iallangiacute) lsquobugiardorsquo (66r)yalı (ialiacute) lsquolito riua del marersquo (96r) lsquospiagia di marersquo (113r)yalnız (ialinuacutes) lsquosolorsquo (112r) bull Cfr osm yalınız (ialenis) lsquoidrsquo (Arg 260) ya-
lantildeuz yaluntildeuz lsquoyalnızrsquo (TS 4230)yalvar- (ialuareacuterum [aluereacuterum (93r)]) lsquoimpetrarersquo (93r) lsquoinuocarersquo (94v) lsquopre-
garersquo (105v) lsquosupplicarersquo (114v) bull Per la var con caduta di y- cfr alivermak lsquoimplorarersquo (Pianz 38)
yama (iamaacute) lsquopezza da porre ad un loco stracciatorsquo (104r)yamala- (iamalaacuterum) lsquorapezzarersquo (107r)yan (iaacuten) lsquobanda latorsquo (64r) benuumlm yanımdan (benuacutem ianimdaacuten) lsquoin quatildeto
che toccarsquo (106v) yanına (ianinaacute) lsquoa latorsquo (60r) her yandan (eacuter iandaacuten) lsquodrsquoogni partersquo (74v) rarr saġ sol
yan- (ianaacuterum) lsquoabbruciarersquo (57r) lsquoarderersquo (62v)yaŋak (ianghaacutec) lsquomascella parte della facciarsquo (97r)yaŋıl- (iangileacuterum) lsquoerrarersquo (76r)yaŋlış (iangiacutesc) lsquoerrorersquo (76r) bull Cfr osm yaġnış t dial yacircnış yağnış yantildeyış
lsquoyanlışrsquo (TS 4203 DS 4169)yanmış (ianmiacutesc) lsquoabbruciatorsquo (57r) lsquoarso brugiatorsquo (62v)yap- (iappaacuterum) lsquoedificare fabricarersquo (75v) lsquomurarersquo (9r) rarr etmek tencereyapccedile yapccedile (iaacutepce iaacutepce) lsquoa bellrsquoagiorsquo (57r)yapı (iappiacute) lsquoedifitio fabricarsquo (75v)yapıcı (iappigiacute) lsquomuratorersquo (99r)yapış- (apiscieacuterum) lsquomaneggiarersquo (96v)yaprak (iapraacutec) lsquofoglia drsquoalberorsquo (78r)yar- (iaraacuterum) lsquofiaccare diuiderersquo (77v) lsquospaccarersquo (112v)yara (iaraacute) lsquoferitarsquo (77r) lsquopiagarsquo (104r)yara- (iaraacuterum) lsquogiouarersquo (90v)yarak (iaraacutec) lsquospadarsquo (112v) yarak ccedilıkar- (iaraacutec cicaacuterum) lsquosfod[r]ar la spa-
darsquo (111v) rarr tuumlfeksizyaralı (iaraliacute) lsquoferitorsquo (77r) lsquoimpiagatorsquo (93r)yaramaz (iaramaacutes) lsquotristo uigliaccorsquo (116r) rarr kurbaġayaramazlık (iaramasliacutec) lsquotristitiarsquo (117r)yarasa (iaraseacuten) lsquosportiglione [= pipistrello] ugello di nottersquo (113r) bull sect 228
Cfr anche la forma yarasar (jarasar) data da Arg 262yarat- (eradeacuterum) lsquocrearersquo (71v) bull sectsect 211a 227yaratıcı (eratgiacute) lsquocreatorersquo (71v)yardumyardım (iarduacutem) lsquoaiutorsquo (59v) Allahuŋ yardımıyla (allauacuten iardeacutemile)
lsquocon la gratia et agiuto drsquoIdiorsquo (103r)yardum et- (iarduacutem edeacuterum) lsquoaiutarersquo (59v) lsquogiouare aggiutarersquo (90v) lsquosoc-
correrersquo (111v)yarı (iarisiacute) lsquometagraversquo (98r) bull sect 311ayarılmış (iarilmiacutesc) lsquospaccatorsquo (112v)yarın (iaacuteran) lsquodimanersquo (73v)
159corpus lessicale turco
yarın gece (iaacuteran ghiegieacute) lsquodiman a serarsquo (73v)yarın sabah (iaacuteran sabaacute) lsquodiman matinarsquo (73v)yasak (iasaacutec) lsquopena con prohibitionersquo (103r)yasakccedilı (iasacciacute) lsquosbirrorsquo (109v) bull sect 225ayastık (iasteacutec) lsquocapezzalersquo (67r)yaşsup1 (iasciacute) lsquoetagraversquo (76r) bull sect 311ayaşsup2 rarr goumlz yaşıyaşıl kuşakdeg (iasciacutel cusciaacutec) lsquoarco celestersquo (62v) bull Cfr t dial alyeşil kuşak
lsquoalacircimisema goumlk kuşağırsquo (DS 191-92)yat- (iateacuterum) lsquocolcarsirsquo (69v)yatak koyun yataġı (coiuacuten iataghiacute) lsquoouile stalla di pecorersquo (101v)yaukul- (iaucluacuterum) lsquoperderersquo (103v) yol yaukul- (ioacutel iaculuacuterum) lsquosmarrire la
stradarsquo (111v) bull Osm yavu kılmakkulmak lsquokaybetmekrsquo (TS 4410-15) yau-kulmak lsquoperderersquo (Men 5555) Quanto alle forme del F yaukl- egrave dovuta a sincope (sect 215) yakul- a successiva metatesi (sect 229)
yavala- (iaualaacuterum) lsquosupplicarersquo (114v) bull Osm yavalanmak lsquoyalvarmak te-zelluumll etmekrsquo (TS 4400)
yavaş (iaguaacutesc) lsquoaffabile benignorsquo (58v) lsquomansuetorsquo (97r)yavaş et- (iaguaacutesc edeacuterum) lsquoammanzirersquo (74v) lsquomansuefarersquo (97r)yavaşccedilesine (iaguascesineacute) lsquobenignamentersquo (58v) bull sect 315ayavaşlan- (iaguasclaneacuterum) lsquomansuefarsirsquo (97r)yavaşlık (iaguascliacutec) lsquobenignitagraversquo (58v) lsquomansuetudinersquo (97r)yavrı (iauriacute) lsquopiccionersquo tavuk yavrısı (tauacutec iaurisiacute) lsquopollastrorsquo (104v)yavuz (iahuacutes iaus) lsquobrauo poterosorsquo (65v) lsquosuperborsquo (114r) lsquovalente valorosorsquo
(117r)yavuzlık (iausliacutec) lsquosuperbiarsquo (114r)yay (iaj) lsquoarcorsquo (62v)yaycı (iaigiacute) lsquoarciero soldatorsquo (62v) bull Per le rare attestazioni di questo deri-
vato v Carr 350yayka- (iaiccaacuterum) lsquolauarersquo (95r)yaz (iaacutes) lsquoestate staggionersquo (76r)yaz- (iasaacuterum) lsquoscriuerersquo (110v) kitapta yaz- (chitapdaacute iasaacuterum) lsquonotare a librorsquo
(100r)yazıcı (iasigiacute) lsquoscrittorersquo (110v)ye- (ieacuterum) lsquomangiarersquo (97r)yedek (iedeacutec) lsquobattellorsquo (64v) bull Osm lsquorimorchio ograve naue rimorchiata tirata da
unrsquoaltra a cui viene attaccatarsquo (Men 5564-65)yedek ver- (iedeacutec uereacuterum) lsquorimorchiarersquo (108r)yedinci (iedingiacute) lsquosettimorsquo (111r)yelek (ghileacutec) lsquocammiciolarsquo (66v) bull sect 222yelken (ielchieacuten) lsquovela di vascellorsquo (117r)yelkenci (ielchengiacute) lsquocomito di galerarsquo (69v)yelpaze (elpese) lsquomoscarolorsquo (99r) lsquoventagliorsquo (117r)
160
yemin (iemiacuten) lsquogiuramentorsquo (90v) lsquospergiurorsquo [rarr and nota] (113r)yemin et- (iemiacuten edeacuterum) lsquogiurarersquo (90v)yemiş yemişler (ghiemiscleacuter) lsquofrutti drsquoalberirsquo (79r) bull sect 222yeŋ- (igneacuterum) lsquovincerersquo (117v) bull La grafia del F riflette (y)iŋ-yengec (engheacuteg) lsquograncio animale del marersquo (91r) bull Cfr engeccedil (enghieacuteccj)
lsquogranchiorsquo (Arg 94) attestato anche dialettalmente (DS 1752) Per altre varr v Carr 59
yengişdeg (ienghiacutesc) lsquospatiosorsquo (112v) bull A nostro parere si tratta della var pro-stetica (sect 2210a) di un engiş sorto dallrsquoincrocio delle voci sinonimiche engin x geniş
yeŋi (igniacute) lsquonouello nouitiorsquo (100r) bull La var yiŋi egrave ben attestata (TS 4605 Men 5645)
yeŋiccedileri (iacutenciri) lsquosoldatorsquo (111v) yeŋiccedileri aġası (inciacuter agasiacute) lsquocapitan generale di soldatirsquo (67r) bull Per la var inccedilir sect 312
yer (ieacuter) lsquoluocorsquo (96r) lsquoterra elementorsquo (115r) bu yerde (buacute ierdeacute) lsquoqua in q(ues)to locorsquo (106v) ol yerden (ol ierdeacuten) lsquoda quel locorsquo (72v) yer altuna (ier altunaacute) lsquosotto terrarsquo (112r) yerine (ierineacute) lsquoa propositorsquo (62r) yerine ko- (ierineacute coacuterum) lsquosostituirersquo (114v) rarr baluk batıl yere ccedilukur y gayr konacak y sarp y virane yer
yeşil (iasciacutel) lsquoverdersquo (117v) rarr yaşıl kuşak bull La var yaşıl egrave ben attestata sia in osmanlı sia nei dialetti turchi odierni (TS 4379-4381 DS 4197)
yet- (ieteacuterum) lsquobastarrsquo (64v)yetiş- (ietiscieacuterum) lsquoarriuarersquo (62v) lsquogiongerersquo (90r) lsquosopra giungerersquo (112r)yevm-i şek yevm-i şektuumlr (ieuimiscieacutecdur) lsquola cosa sta in dubbiorsquo (75r) bull Osm
yevm-i şek (yevm-uumlş-şekk) lsquoa day at the end of Shaban on which uncertain-ty exists as to whether the new moon of the first of Ramazan has appearedrsquo (Redhsup1 1131) Il dato del F egrave unrsquointeressante testimonianza dellrsquouso popo-lare figurato di questo arabismo
yeyecek (ieg(i)eacutec) lsquociborsquo (69r) lsquovidandarsquo [= vivanda] (118r) bull Cfr yecek (ie-gech) lsquodesinare cibo vittorsquo (Carr 354) sect 2211
yezid (iesiacuted) lsquoastuto malitiosorsquo (63r) lsquoempio crudelersquo (75v) bull Osm lsquonom du deuxiegraveme khalife de la dynastie des Omeyyades meurtrier de lrsquoimam Huccedileiumln et ennemi acharneacute de la famille drsquoAli meacutechant cruel perfidersquo (BarbM 2 880)
yezidlik (iesidliacutec) lsquomalitiarsquo (96v) lsquotrama ingannorsquo (116r) lsquovegliacchariarsquo (117r)yıg- (ighileacuterum) lsquoaccatastarersquo (57r) bull Non sappiamo se la forma del F rifletta
(erroneamente) il passivo (y)ıgıl- o non derivi invece dallrsquoassimilazione di un (y)ıgınle- cfr eventualmente tml yığınlamak lsquoto stack (hay or stalks of grain)rsquo (Redhsup2 963)
yıgın (ighiacuten) lsquomassa montonersquo (97r)yık- (icchaacuterum) lsquobuttar agrave basso diroccarersquo (66r) lsquogettar a terrarsquo (90r) lsquosfarersquo
(111r)yıkıcı (icchigiacute) lsquodissipatorersquo (74v)
161corpus lessicale turco
yıkıl- (icchileacuterum) lsquocadere diruparsirsquo (66r)yıl (ghiacutel) lsquoannorsquo (61v) her yıl (eacuter ghiacutel) lsquoogni annorsquo (100v) kaccedil yıl (caiacutecc ghiacutel)
lsquoquantrsquoannirsquo (106v) ol yıldan (ol ghildeacuten) lsquoda quellrsquoannorsquo (72v) hayli yıl-dan soŋra (haiacuteli ghildensuraacute) lsquodopo moltrsquoannirsquo (75r)
yılan (ilaacuten) lsquoserpersquo (111r)yılan balıġı (ilaacuten baluacutec) lsquoanguillarsquo (61v)yıldız (ghildiacutes) lsquostellarsquo (113v)yıldızlı (ghildisliacute) lsquostellatorsquo (113v)yırt- (irtaacuterum) lsquolacerarersquo (95r) lsquostracciarersquo (114r)yigit rarr bahadır fitozyoġur- (iouuruacuterum) lsquoimpastarersquo (92v) bull Cfr t dial yuvurmak lsquoyoğurmakrsquo
(TTAS)yok (ioacutec) lsquonorsquo (100r) rarr ahır evvelyokardan (ioccardaacuten) lsquoda sopra da sursquo (72v) bull Osm lsquodesuperrsquo (Men 5627)yokarı yokarı doġrı (ioccariacute douacuteri) lsquoallrsquoinsursquo (60r)yokla- (iocclaacuterum) lsquocercarersquo (68v)yol (ioacutel) lsquoordine aggiustamentorsquo (101r) lsquostrada uiarsquo (114r) rarr su yolı yaukul-yol- (iolaacuterum) lsquospennarersquo (113r)yolcı (iolgiacute) lsquoviandantersquo (117v)yon- kalem yon- (caleacutem ionaacuterum) lsquotagliar la pennarsquo (114v)yonak (ionaacutec) lsquoforastierorsquo (78r) bull Dal punto di vista semantico si puograve por-
re a raffronto lo yalakyol(o)k che si riscontra nel passo seguente laquoEx lkoucirc vocabulo Graeco [etimologia fantasiosa] Turci fecerunt ialac vel ioloc velut iolc [corsivi miei] vt ipsorum lingua denotaret aliquid alioqui peregrinũ amp ipsis ignotumraquo (Leuncl 884) Formalmente il dato ferra-gutiano corrisponde in modo preciso a yonak lsquovir sagirsquo (Men On 1767 manca nel Thesaurus) che riteniamo sia documentato anche nel Reisebuch di Salomon Schweigger (1608) nella forma pluralizzata alla tedesca Jona-ken come lsquoaus der einheimischen Bevoumllkerung stammender Gardist am Hofe des Paschas von Budarsquo (Stein 253 la quale pensa invece trattarsi di una var dellrsquoosm yamak lsquoa locally hired soldier at a detached fortrsquo [Redhsup1 2192]) A nostro parere la voce egrave di probabile origine slavo-balcanica cfr bulg юнак lsquoHeld tapferer Soldat Braumlutigam Mannrsquo (Weigand 428) cr sb junak lsquojuvenis miles vir fortisrsquo (AkRj 4 681-82)
yonos balıġı (ionuacutes baluacutec) lsquodelfino pescersquo (73r)yorgan (iorgaacuten) lsquocoltra da coprirsirsquo (69v)yorgun (iorguacuten) lsquolasso stancorsquo (95r)yorul- (ioroluacuterum) lsquostancarsirsquo (113v)yorulmış (iorolmiacutesc) lsquostancorsquo (113v)yoz yoz guumln (ioacutes iuacuten) lsquogiorno di lauororsquo (90r) bull Cfr osm tml yoz lsquovahşi
yavan bayağı zararlı suumlruumllmemiş ve ekilmemiş (yer)rsquo (TS 4680) lsquosingle (flower) simple-mindedrsquo (Redhsup1 2214) lsquouncouth boorish degenerate decadentrsquo (Redhsup2 972) Il sintagma del F va prob inteso come lsquogiorno
162
senza valoresenza importanzarsquo visto che lsquogiorno di festarsquo viene da lui tradotto lsquogiorno importantersquo (rarr aġır)
yular (iolaacuter) lsquocauezza del cauallorsquo (68r)yum- (iumaacuterum) lsquoserrare chiuderersquo (111r)yumak kirpi (iumaacutec chirpiacute) lsquoriccio animalettorsquo (107v) bull Il sintagma non egrave
registrato dai repertori consultati anche se appare su fonti onlineyumruk (iumuruacutec) lsquopugnorsquo (106r) bull Per lrsquoanaptissi cfr il derivato yumurukla-
(iumuruchlarum) lsquofar a pugnirsquo (Carr 358)yumurcak (iumurgiaacutec) lsquopeste contagionersquo (104r)yumurta (imurtaacute) lsquoouorsquo deve kuş yumurtası (deueacute cuacutesc imurtasiacute) lsquoouo di
sturzorsquo kaz yumurtası (caacutes imurtasiacute) lsquoouo di papararsquo (101v) bull Cfr imurta (jmurta possibile la lettura yımurta) lsquououorsquo (Arg 128 Arg Ad 294)
yumuşak (humusciaacutec [vmusciaacutec (98v)]) lsquolento tardorsquo (95v) lsquomollersquo (98v)yumuşaklık (umusciacliacutec) lsquomollezzarsquo (98v)yut- (viutuacuterum) lsquodeuorarersquo (73r) lsquoinghiottirersquo (94r) bull La var uyut- data dal F
non pare altrimenti documentata Cfr eventualmente la forma yovut- (iout-) del Codex Cumanicus (Groslashnbech 127)
yuva kuş yuvası (cuacutesc iouasiacute) lsquonido drsquougellirsquo (100r)yuumlk (iuacutec) lsquocarico pesorsquo (67v) rarr aġıryuumlkle(t)- (ghiucleteacuterum) lsquocaricar lrsquoanimalersquo (67v) bull sect 3222byuumlksek yuumlksekten (iupsecdeacuten) lsquoda altorsquo (72v) bull sect 226yuumlrek (iureacutech44) lsquocuorersquo (72r) yuumlrek accedil- (ghiureacutec accileacuterum) lsquoesalarersquo [= ma-
nifestare i propri sentimenti] (76r) bull Cfr tml yuumlreğini accedilmak lsquoto bare onersquos soul torsquo (Redhsup2 979) sect 3221a
yuumlreksiz (ghiureacutec siacutes) lsquopusillanimorsquo (71r)yuumlruuml- (iuruacuterum) lsquocaminarersquo (66v)yuumlzsup1 (iuacutes) lsquocospettorsquo (71v) lsquopresenzarsquo (105v)yuumlzsup2 (iuacutes) lsquocento numerorsquo (68v) rarr beş y iki y kerretyuumlz-sup1 (vseacuterum) lsquonatarersquo yuumlze yuumlze geccedil- (vseacute vseacute ghieccieacuterum) lsquopassar a guaz-
zorsquo [= guado] (102v) yuumlzerek yuumlzerek git- (vsereacutec vsereacutec ghideacuterum) lsquoandar a gallarsquo (99v) bull Cfr uumlz- (userum) lsquonuotorsquo (Arg 254) (usmek) lsquonuotarersquo (Mol 275)
yuumlz-sup2 yuumlz- deri (iuseacuterum deriacute) lsquoscorticarersquo (110r) bull sect 411byuumlzluuml kara yuumlzluuml (caraacute iasliacute) lsquobrunettorsquo (65v) bull sect 211fyuumlzuumlk (iusuacutec) lsquoanello genericorsquo altun yuumlzuumlġi (altuacuten iusughiacute) lsquoanello drsquoororsquo
(61r)
44 Corr in luogo di ghiureacutec
163corpus lessicale turco
Z
zabun (szabuacuten) lsquodebilersquo (73r) lsquofiaccorsquo (77r) lsquolanguidorsquo (95r)zabunlık (szabunliacutec) lsquofiacchezzarsquo (77v)zaccedil (szaacutecc) lsquovitriolorsquo (118r)zagar (szagaacuter) lsquocane braccorsquo (66v)zahmet (szameacutet) lsquoguairsquo (91r) lsquotrauagliorsquo (116r)zaman (szamaacuten) lsquotemporsquo (115r) zamanımuzda (szamanimusdaacute) lsquoa digrave nostrirsquo
(58r) az zamanında (as szamanindaacute) lsquoin breve temporsquo (93v) hayli zaman-dan soŋra (haiacuteliacute szamatildedensuraacute) lsquodopo molto temporsquo (75r) her zaman (er szamaacuten) lsquoeternamentersquo (76r) lsquoperpetuamentersquo (103v) lsquosemprersquo (110v) hoş zaman (oacutesc szamaacuten) lsquoprosperitagraversquo (106r) ne z[a]m[an] (ne sz[]m[]) lsquoquando in che tẽporsquo (106v) ol zamanda (ol szamandaacute) lsquoa quel temporsquo (62r) ol zamanında (ol szamanindaacute) lsquoallrsquohora a quel temporsquo (60v) ol za-mandan (ol szamandaacuten) lsquoda quel temporsquo (72v) rarr kış zamanı
zambak (szambaacutec) lsquogiglio fiorersquo (90r)zamk (szaacutemc) lsquogommarsquo (90v)zanaat (szanaacutet) lsquoartersquo (62v) rarr zerduz bull Cfr zanat lsquomestierorsquo (VN 48) Per
altre varrv Arg 274 Carr 284-85zanaatccedilı (szanatciacute) lsquoarteggianorsquo (62v) bull Cfr zaanatcızana(h)atcı (zaanatgi
zana(h)atgi -gi) lsquoarteficersquo (Pianz 265) Per altre testimonianze v StS HWb 181-82
zapt et- (szaacutept ederum) lsquocastigarersquo (68r) lsquodomarersquo (74v) lsquomoderarersquo (98r) lsquoraffrenarersquo (107r)
zaptccedilı (szaptgiacute) lsquomoderatorersquo (98r) lsquorettore gouernatorersquo (107v)zarbuzan (szarbusaacuten) lsquomuiana [= pezzo drsquoartiglieria di medio calibro] arti-
gliariarsquo (99r) bull Osm lsquofalconetto pezzo drsquoartiglieriarsquo (Men 3036)zarif (szariacutef) lsquoelegante politorsquo (75v) lsquogalantersquo (79v)zaumlwiyadeg (szeacuteguia) lsquohospitalersquo (92r) bull Ar zāwiyaʰ laquoIn late mediaeval times par-
ticularly in North Africa () the term came to designate a building designed
164
to house and feed travellers and members on a local Ṣūfī brotherhoodraquo (EI 11 466) In osm lett la voce egrave attestata come zaviye lsquoangolo cantone cella romitorio conuento monasterio di religiosirsquo (Men 2419-20)
zeamet (sziametiacute) lsquopentionersquo (103r) bull sect 311azehir (szeeacuter) lsquotossicorsquo (115v) bull Cfr zi(y)er (szier) lsquotossico velenorsquo (Masc 250)zehirle- (szeerleacuterum) lsquoattossicarersquo (63r) lsquotossicarersquo (115v)zekacirct (szecchiaacutet) lsquodecima che si pagarsquo (73r) bull Osm lsquodecime limosine parte
dersquo beni che si dagrave per lrsquoamor di Diorsquo (Men 2455)zelil (szeliacutel) lsquopizzentersquo (104v)Zemzem (szeacutem szeacutem) lsquoGiordanorsquo (90r) bull Osm tml lsquoZamzam (a famous well
very near the Kaaba in Mecca)rsquo (Redhsup2 991) Il sign dato dal F si puograve spiegare soltanto tramite una interessante operazione culturale di interpre-tatio christiana delle acque di una fonte sacra per i musulmani equiparate alle acque del fiume dove egrave stato battezzato Gesugrave
zengin (szenghiacuten) lsquoriccorsquo (108r)zerduz (szerduacutes) lsquoricamatorersquo zerduz zanat işi eyle- (szerduacutes szanati scileacuterum)
lsquoricamarersquo (107v) bull Il sintagma significa propr lsquosvolgere il lavoro (osm sanat işi lsquolauoro di mano fatto con artersquo [Men 2993]) del ricamatorersquo
zerre (szirreacute) lsquoatomi che si uedono dentro de li raggi del solersquo (63r) bull Cfr zere (xere) lsquolo spoluerio fatto dalla spera del solersquo (Arg 275)
zevk-u safa (szauacutec safaacute) lsquodelettationersquo zevk-u safa suumlr- (szauacutec safaacute sureacuterum) lsquodelettarsirsquo (73r) bull Osm zevk-uuml sefa (zegravevq u segravefa) lsquodivertissementrsquo zevk-uuml sefa suumlrmek (zegravevq u segravefa surmegravek) lsquose divertirrsquo (Vig 319) La forma posta come lemma si basa sul sintagma zevk-u safa etmek dato da Men 2246
zeyt yaġı (szaiacutet iaacuteg) lsquoogliorsquo zeyt yaġı bardaġı (szaiacutet iaacuteg bardachiacute) lsquoogliaro vase drsquoogliorsquo zeyt yaġı satıcı (szaiacutet iaacuteg satigiacute) lsquoogliaro chi uẽde ogliorsquo (100v) bull Il sintagma dato come lemma egrave registrato da Men 2497 Per la forma del F cfr zeytyag (seitiag) lsquooleumrsquo (Meg)
zeytun (szaittuacuten) lsquooliua fruttorsquo (100v)zeytun aġacı (szaittuacuten45 agaacutecc) lsquooliua alberorsquo (100v)zeytunlık (szaittunliacutec) lsquooliuetorsquo (100v)zift (szuiacutet) lsquopece pegolarsquo (102v) bull Cfr zivt (sziut) lsquoidrsquo (Mol 296) La grafia
del F denota un mero errore sect 226ziftle- (sziutleacuterum) lsquoimpeciarersquo (93r)zikir et- (szicchiacuter edeacuterum) lsquoricordarsi con grati(tudi)ne drsquoalcun benefitio rice-
uutorsquo (107v)zincir (ssengiacuter) lsquocatenarsquo (68r) bull Cfr sencir (sendschir) lsquochainersquo (Pr 234)zindan (szindaacuten) lsquocarcerersquo (67v)zira (sziacuterem) lsquocioegraversquo (69r) bull Per lrsquoepitesi di nasale (sect 228) cfr il parallelo of-
ferto da t pop ccediluumlnkuumlm lsquoccediluumlnkuuml zirarsquo (TETTL 1 541) Lrsquoaspetto semantico resta perograve problematico percheacute lrsquoit cioegrave non ha certo valore causale
45 Corr in luogo di szaiacutet
165corpus lessicale turco
ziyade (sziadeacute) lsquosouerchiorsquo (112r) rarr kerretzuluumlm (szuluacutem) lsquotiranneggiorsquo [= tirannia] zuluumlm adamdur (szuluacutem adaacutemdur)
lsquotirannorsquo (115v) bull Il sintagma egrave forse da interpretare lsquotirannia (che) egrave uomorsquo cioegrave lsquotirannia fatta personarsquo
zuluumlm et- (szuluacutem edeacuterum) lsquotiranneggiarersquo (115v)zuumlmruumlt taş (szummurruacutet taacutesc) lsquopietra uerde pretiosarsquo (104v)
166
Parole di identificazioneproblematica
aiuaacuten sahiacutel lsquoanimale imperfettorsquo (61v) bull Una possibile soluzione sarebbe quel-la di emendare il secondo elemento del sintagma in sachil = sakil lsquougly ill-proportionedrsquo (Redhsup2 731)
alaacutet lsquotasche di sottanarsquo (114v)baguacutena lsquogambaro pescersquo (89v) bull Forse da confrontare con lrsquoar dial (costa
nordafricana) barġūṭ che designa varie specie di crostacei (Oman 181-83) perograve non sapremmo spiegarci lrsquoorigine della terminazione -na nel dato del Ferraguto Drsquoaltronde anche lrsquoipotesi di derivazione dal tunisino boga avant lsquoscamporsquo (Oman 186) lt sp bogavante lsquoHomarus vulgarisrsquo (Moliner 1 391) va incontro a serie difficoltagrave fonetiche
beacutert lsquobizzarrorsquo (65r)chịẹll[]poacutesc lsquoberrettinorsquo [= (panno) di colore grigiastro] (64v) bull Si tratta forse
del pers kulā-pušt lsquoa kind of goatsrsquo-hair cloth black and green worn parti-cularly in Gīlān and Mazandarānrsquo (Steingass 1040)
chiestiacutel lsquocrista di gallo etcrsquo (71v) chijtliacutec lsquocoperta di libro etcrsquo (71r) bull Possibilmente un der di kacircğıt cfr tml
kacircğıtlık lsquosmall shelved filing box filing basketrsquo (Redhsup2 466)cittoacutel holuacuterum lsquotacere star cittorsquo (114v) bull Di base onomatopeica analogamen-
te a it zitto
167corpus lessicale turco
iuguluacutec lsquoturcasso doue si pongono le fleccie fatto di tela inceratarsquo (116v) bull Forse una var di okluk lsquofaretrarsquo con prostesi di j sonorizzazione della velare e anaptissi Non ci convince Bombaci 220 secondo cui la voce si identifica con t dial youmlguumlruumlk lsquomazı ile ok arasında okları muhafaza iccedilin yapılan aletrsquo che perograve indica un elemento ligneo del carro agricolo (v la definizione piugrave precisa data da DD 3 1556 sv yuumlğruumlk)
methiacutea lsquoAfricarsquo (58v) bull Un toponimo (e di tale importanza) che ci risulta davvero oscuro
raiacutea lsquoscarpinirsquo beacutes raiasiacute lsquoscarpini di telarsquo (110r)scheacutera lsquosaccorsquo (109r)suacutetur edeacuterum lsquosodisfarersquo (111v)tharaacute lsquoronca instrumentorsquo (108v)vaiuaacute cuacutesc lsquocigno ucellorsquo (69r)vcsuacutec (vcsuacutee) cicheacuterum lsquosospirarersquo (112r)vleacutet saheacutel lsquofiglio legitimorsquo (77v) bull Il secondo elemento del sintagma egrave forse da
emendare in saheli = saheluuml (sahelu) lsquocertain sucircrrsquo (Pr 234 547) Per lrsquoaspetto semantico cfr sahi lsquolegitimorsquo (Mol 230)
vluacuter lsquomugitorsquo (99r)vniacute carisiacute lsquotreccia di donnarsquo (116r) bull Ovviamente il sintagma presenta lrsquoinver-
sione degli elementi (sect 412a) ma non riusciamo a identificare la voce vniszaguaacuten lsquodeserto solitudinersquo (73r) lsquoeremorsquo (76r) bull Bombaci 220-21 pone a
raffronto il primo elemento del sintagma kipciaco savan keyik lsquocheacutevre sau-vage antilopersquo
szataacuter baacutel lsquomiele eccellentersquo (98r)
Finito di stampare nel mese di marzo 2012 presso la Ripartizione Comunicazione Istituzionale e Organizzazione Eventi
dellrsquoUniversitagrave degli Studi di Triesteper conto di EUT ndash Edizioni Universitagrave di Trieste
- Sommario
- Introduzione
- Abbreviazioni
- Bibliografia Sitografia
- Appunti linguistici
- Tabella di raffronto tra le forme del Ferraguto e quelle del turco(-ottomano) letterario
- Corpus lessicale turco
- Parole di identificazione problematica
-
8
turcologo siciliano scrive laquoIl materiale lessicografico mi sembra meriti di esser trattato in un lavoro a parte data la sua abbondanza ed il suo interesse che appariragrave da un saggio che ne darograveraquo (211) Non sappiamo quali circostanze abbiano impedito al Bombaci di pubblicare tale saggio la cui mancanza egrave una grave lacuna negli studi di lessicografia storica ottomana Abbiamo per-tanto deciso di dedicare il presente studio alla disamina dellrsquointero materiale presente nel Dittionario nella speranza di portare un valido contributo alla conoscenza del turco-ottomano lsquobarbarescorsquo parlato un tempo nellrsquoarea ma-ghrebina Esso vuol anche rappresentare un omaggio per quanto modesto alla memoria del Bombaci nellrsquoimminenza del centesimo anniversario della nascita del Maestro
2
Il repertorio lessicale redatto dal F in ordine alfabetico comincia alla c 57r e termina alla c 118v in fondo alla quale dopo la scritta Laus Deo il gesuita messinese annota laquosono in tutto tremila trecento diece uocaboliraquo il riferi-mento egrave volto al numero delle voci italiane in quanto quelle turche assomma-no a circa 2500 Le condizioni in cui versa il manoscritto sono tuttrsquoaltro che ottimali quasi ogni pagina presenta macchie ed abrasioni che rendono molte parole di difficile lettura Se a ciograve aggiungiamo che la calligrafia del F egrave una delle peggiori che ci sia capitato di incontrare (ad es sono tracciate in modo pressocheacute identico ltcgt e ltegt ltccgt e ltugt ltHgt e ltNgt) possiamo senzrsquoal-tro affermare che la semplice lettura del testo si egrave rivelata una delle parti piugrave difficoltose del lavoro Nella nostra edizione abbiamo posto un puntino sotto le lettere di lettura incerta (ma in molti casi quando la lettura ci pareva ragio-nevolmente sicura abbiamo integrato tacitamente) Tra parentesi quadre sono racchiuse le porzioni di testo totalmente illeggibili Le abbreviazioni del F sono sciolte tra parentesi tonde
3
La nostra trattazione del materiale del F egrave cosigrave suddivisa
1) Una parte grammaticale intitolata lsquoAppunti linguisticirsquo dove vengono esaminate le principali particolaritagrave grafematiche fonologicofonetiche morfologiche sintattiche e lessicali delle voci del Dittionario
2) Segue una tabella di raffronto tra le forme date dal F trascritte in grafia turca normalizzata (basata sullrsquoalfabeto moderno con lrsquoaggiunta di auml ŋ w
9introduzione
[lsquoAppunti linguisticirsquo sect 1]) e quelle turco-ottomane letterarie (per le quali abbiamo preso come riferimento soprattutto il Thesaurus di Meninski)
3) Infine registriamo il corpus lessicale vero e proprio ordinato alfabetica-mente secondo i lemmi turchi Questi vengono dati in neretto nella for-ma (se attestata) del turco-ottomano letterario seguita (tra parentesi) dalla forma in grafia originale registrata dal Ferraguto Lo stesso criterio si egrave adoperato per quanto possibile per lrsquoeventuale parte fraseologica conte-nuta nellrsquoentrata del dizionario Ad es la voce ferragutiana apana (attestata nellrsquoodierno t dialettale) nel corpus viene invece lemmatizzata come ab-hane che egrave la forma osmanlı del Meninski e cosigrave pure il sintagma apanaa git- viene lsquonormalizzatorsquo in abhaneye git- Dal punto di vista morfologico le forme di participio passato che risultano prive dellrsquoinfisso passivante ri-chiesto dalla norma grammaticale sono state mantenute nella forma del F abbiamo invece corretto la sola che presenta tale infisso aggiunto in modo erroneo (rarr şaşmış) I lemmi costituiti da tamlama possessivi che presenta-no assenza di marcatura (sect 314a) o inversione sintattica (sect 412a) sono stati in genere regolarizzati secondo la norma
Ovviamente le voci di cui non abbiamo trovato corrispondenti nelle altre fon-ti turche (come pure quelle che non ci paiono varr dellrsquoosm comune ma sono mutuate direttamente dallrsquoar parlato) sono lemmatizzate in grafia normaliz-zata nella forma del Ferraguto e contrassegnate col simbolo deg ad es berdadeg koffadeg santarbartadeg nel caso perograve si tratti di derivati le loro basi sono state ricondotte alla forma letteraria ad es dokundıdeg gabelikdeg sey(i)rlideg
Gli equivalenti italiani sono riportati nella grafia del F e sono accompa-gnati da una nota esplicativa nel caso siano obsoleti o dialettali Abbiamo cer-cato di distinguere i traducenti veri e propri dalle eventuali giunte esplicative ponendo queste ultime in corsivo
Il commento al lemma che abbiamo aggiunto laddove ci egrave parso opportu-no egrave introdotto dal simbolo bull Tale commento puograve contenere a) un rinvio a paragrafi degli lsquoAppunti linguisticirsquo b) chiarimenti circa il significato che il lemma in questione ha in osmanlı eo in turco moderno c) menzione di forme attestate nelle fonti ottomane o nel turco dialettale che siano paragonabili a quella del F qualora essa si differenzi da quella letteraria d) informazioni sullrsquoetimo del materiale alloglotto in particolare se esso egrave di origine arabo-maghrebina o europea (le voci greche sono scritte secondo il sistema lsquomono-tonicorsquo attualmente in uso a meno che non si citino parole proprie del greco antico o bizantino) e) segnalazioni circa errori o solecismi in cui egrave incorso il Ferraguto
In fondo al volume si trova una lista di parole problematiche
11abbreviazioni
Abbreviazioni
alb = albanesealg = algerinoant = anticoar = arabobalc = balcanicobiz = bizantinobulg = bulgaroc = cartacfr = confrontacorr = correzionecr = croatodef = deficitder = derivatodial = dialettaleF = Ferragutofr = francesegr = grecoibid = ibidemid = idemingl = ingleseit = italianolat = latinolc = loco citatolett = letterariomod = moderno
osm = osmanlıpers = persianoplur = pluralepop = popolareport = portoghesepres = presenteprob = probabilmentepropr = propriamenterisp = rispettivamenterum = rumenosb = serboscil = scilicetsign = significatosp = spagnolosuff = suffissosv = sub vocet = turcoted = tedescotml = turco moderno letterarotrad = traduzioneungh = ungheresevar(r) = variantevariantiv = vedivenz = veneziano
13bibliografia sitografia
Bibliografia Sitografia
AkRj Rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika Na svijet izdaje Ju-goslavenska Akademija Znanosti i Umjetnosti 1-23 Za-greb 1881-1976
Arg l rocchI Ricerche sulla lingua osmanlı del XVI secolo ndash Il corpus lessicale turco del manoscritto fiorentino di Filippo Argenti (1533) Wiesbaden 2007
Arg Ad M AdAMović Das Tuumlrkische des 16 Jahrhunderts Nach den Aufzeichnungen des Florentiners Filippo Argenti (1533) Goumlttingen 2001
Arveiller r ArveIller Addenda au FEW XIX (Orientalia) Tuumlbin-gen 1999
BarbM Ac bArbIer de meynArd Dictionnaire turc-franccedilais1-2 Paris 1881-1886
Beaussier m beAuSSIer Dictionnaire pratique arabe-franccedilais con-tenant tous les mots employeacutes dans lrsquoarabe parleacute en Algeacuterie et en Tunisie () Alger 1958
Birnbaum e bIrnbAum The Book of Advice by King Kārsquous ibn Is-kander ‒ The earliest Old Ottoman Turkish Version of his Ḳābūsnāme Harvard University 1981
Bombaci A bombAcI Padre Pietro Ferraguto e la sua Grammati-ca turca (1611) in laquoPubblicazioni dellrsquoIstituto Superiore Orientale di Napoli Annaliraquo N S 11 205-236
14
Boretzky n boretzky Der tuumlrkische Einfluss auf das Albanische 1-2 Wiesbaden 1976
BTS Buumlyuumlk Tuumlrkccedile Soumlzluumlk (wwwtdkterimgovtrbts)
Carr l rocchI Il dizionario turco-ottomano di Arcangelo Car-radori (1650) Trieste 2011
Clauson g clAuSon An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish Oxford 1972
Dankoff r dAnkoff An Evliya Ccedilelebi glossary Unusual dialectal and foreign words in the Seyahat-name Harvard University 1991
DD Tuumlrkiyersquode halk ağzından soumlz derleme dergisi 1-5 İstanbul 1939-1957
Dede Korkut e roSSI Il ldquoKitāb-i Dede Qorqutrdquo Racconti epico-caval-lereschi dei Turchi Oġuz tradotti e annotati con laquofacsimileraquo del ms Vat Turco 102 Cittagrave del Vaticano 1952
DEI c bAttIStI ndash g AleSSIo Dizionario etimologico italiano 1-5 Firenze 1950-1957
DELI m cortelAzzo ndash p zollI Dizionario etimologico della lin-gua italiana 1-5 Bologna 1979-1988
Deny J deny Grammaire de la langue turque (dialecte osmanli) Paris 1921
Dozy r dozy Suppleacutement aux dictionnaires arabe 1-2 Leyde 1877-1881
Dozy V r dozy Dictionnaire deacutetailleacute des noms des vecirctements chez les Arabes Amsterdam 1845
DS Tuumlrkiyersquode halk ağzından derleme soumlzluumlğuuml 1-12 Ankara 1963-1982
DTB A GrAnnes ndash Kj raring HAuGe ndash H suumlleyMAnoğlu A Dic-tionary of Turkisms in Bulgarian Oslo 2002
EI The Encyclopaedia of Islam 1-11 Leiden 1979-2002
EIC l rocchI Esotismi nellrsquoitaliano cinquecentesco il corpus alloglotto dellrsquoopera di Luigi Bassano da Zara in laquoRivista Italiana di Linguistica e di Dialettologiaraquo VIII (2006) 57-84
Eren h eren Tuumlrk Dilinin Etimolojik Soumlzluumlğuuml Ankara 1999
15bibliografia sitografia
Georgievits W heffenIng Die tuumlrkischen Transkriptionstexte des Bar-tholomaeus Georgievits aus den Jahren 1544-1548 Leipzig 1942
Groslashnbech k groslashnbech Komanisches Woumlrterbuch Tuumlrkischer Wort-index zu Codex Cumanicus Koslashbenhavn 1942
Hars gy hAzAI Das Osmanisch-Tuumlrkische im XVII Jahrhun-dert Untersuchungen an den Transkriptionstexten von Ja-kab Nagy de Harsaacuteny Budapest 1973
Hindoglu A hIndoglu Dictionnaire abreacutegeacute turc-franccedilais Vienne 1838
Holdermann [J b holdermAnn] Grammaire turque ou methode courte amp facile pour apprendre la langue turque Constantinople 1730
ITS M AdAMović Ein italienisch-tuumlrkisches Sprachbuch aus den Jahren 1525-1530 in laquoWiener Zeitschrift fuumlr die Kunde des Morgenlandesraquo 67 (1975) 217-247
Jal A JAl Glossaire nautique Paris 1848
Junker-Alavi h f J Junker ndash b AlAvI Woumlrterbuch Persisch-Deutsch Leipzig 1965
Kakuk S kAkuk Recherches sur lrsquohistoire de la langue osmanlie des XVIe et XVIIe siegravecles Les eacuteleacutements osmanlis de la lan-gue hongroise Budapest 1973
Kieffer-Bianchi J d kIeffer ndash t X bIAnchI Dictionnaire turc-franccedilais 1-2 Paris 1835-1837
Korkmaz z korkmAz Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi grameri (şekil bilgisi) An-kara 2007
KTS r topArlI h vurAl r kArAAtlI Kıpccedilak Tuumlrkccedilesi Soumlzluuml-ğuuml 2 Baskı Ankara 2007
LF h amp r kAhAne ndash A tIetze The Lingua Franca in the Levant Urbana 1958
Leuncl J leunclAvIuS Historiae Musulmanae Turcorum de mo-numentis ipsorum exscriptae libri XVIII Francofurti 1591
Lewis g leWIS Turkish Grammar Oxford 2000
Liddell-Scott h g lIddell ndash r Scott A Greek-Englisk lexicon revised and augmented throughout by H Stuart Jones Oxford 1996
16
Lupis Opera nova de M Pietro Lupis Valentiano La qual insegna a parlare Turchesco Ancona [1527]
Masc A mAScIS Vocabolario toscano e turchesco Firenze 1677
Meg h megISer Dictionarium Turcico-Latinum (pagine non numerate) in Institutionum linguae Turcicae libri quatuor Lipsiae 1612
Men fr agrave meSgnIen menInSkI Thesaurus linguarum orienta-lium turcicae-arabicae-persicae Lexicon turcico-arabico-persicum 1-3 Vienna 1680 [ristampa anastatica İstanbul 2000]
Men On fr agrave meSgnIen menInSkI Complementum Thesauri lingua-rum orientalium seu onomasticum latino-turcico-arabico-persicum Vienna 1687 [ristampa anastatica İstanbul 2000]
Meyer g meyer Tuumlrkische Studien I Die griechischen und ro-manischen Bestandtheile im Wortschatze des Osmanisch-Tuumlrkischen Wien 1893
Mikl Sl fr mIkloSIch Die slavischen magyarischen und rumu-nischen Elemente im tuumlrkischen Sprachschatze Wien 1889
Mikl TE fr mIkloSIch Die tuumlrkischen Elemente in den suumldost- und osteuropaumlischen Sprachen 1-2 Wien 1884
Mol g molIno Dittionario della lingua Italiana Turchesca Roma 1641
Moliner m molIner Diccionario de uso del espantildeol 1-2 Madrid 1966
Neacutemeth J neacutemeth Die tuumlrkische Sprache in Ungarn im siebzehnten Jahrhundert Amsterdam 1970
Nişanyan s nişAnyAn Soumlzlerin Soyağacı Ccedilağdaş Tuumlrkccedilenin Etimo-lojik Soumlzluumlğuuml 3 Basım İstanbul 2007
Oman g omAn Lrsquoittionimia nei Paesi Arabi del Mediterraneo Firenze 1966
Pellegrini gb pellegrInI Gli arabismi nelle lingue neolatine 1-2 Brescia 1972
Pianz l rocchI Il lessico turco nellrsquoopera di Bernardino Pian-zola Materiali per la conoscenza del turco parlato di fine Settecento Trieste 2009
17bibliografia sitografia
Pr [J de preIndl] Grammaire turque drsquoune toute nouvelle me-thode drsquoapprendre cette langue en peu de semaines avec un vocabulaire () Berlin 1790
Radl W rAdloff Versuch eines Woumlrterbuches der Tuumlrk-Dia-lecte 1-4 Sanktpeterburg 1893-1911
Redhsup1 JW redhouSe A Turkish and English lexicon Constanti-nople 1890
Redhsup2 Tuumlrkccedile-İngilizce Redhouse SoumlzluumlğuumlThe Redhouse Turkish-English Dictionary İstanbul 1999
Şăineanu l şăineAnu Elemente turceştĭ icircn limba romacircnacirc Bucureştĭ 1885
Schweickard Osm
W SchWeIckArd Osmanismen in den europaumlischen Spra-chen Voruumlberlegungen zu einem vergleichenden histori-schen Woumlrterbuch in laquoLexicographicaraquo 27 (2011) 221-239
Somavera A dA SomAverA Tesoro della lingua greca-volgare ed ita-liana cioe ricchissimo Dizzionario greco-volgare et italia-no Parigi 1709
SS Sesli Soumlzluumlk (wwwseslisozlukcom)
Stein H SteIn Das tuumlrkische Sprachmaterial in Salomon Schweiggers Reisebuch (1608) in laquoActa Orientalia Aca-demiae Scientiarum Hungaricaeraquo 41 (1987) 217-266
Steingass f SteIngASS A comprehensive Persian-English dictionary London 1892
Steuerwald k SteuerWAld Tuumlrkish-Deutsches Woumlrterbuch ndash Tuumlrkccedile-Almanca Soumlzluumlk Wiesbaden 1972
StM GEN m StAchoWSkI Beitraumlge zur Geschichte der geographi-schen und ethnischen Namen europaumlischen Ursprungs im Osmanischen-Tuumlrkischen in laquoUral-Altaische Jahrbuumlcherraquo 58 (1986) 99-126
StM Zig m StAchoWSkI Das Ethnonym Zigeuner sein slawisch-tuumlrkischer Hintergrund und ungarisch szegeacuteny lsquoarmrsquo in laquoStudia Etymologica Cracoviensiaraquo 7 (2002) 159-169
StS Ar St StAchoWSkI Studien uumlber die arabischen Lehnwoumlrter im Osmanisch-Tuumlrkischen 1-4 Wrocław 1975-1986
StS Chr St StAchoWSkI Studia nad chronologią turcyzmoacutew w języku serbsko-chorwackim Krakoacutew 1967
18
StS Gr St StAchoWSkI Beitraumlge zur Geschichte der griechi-schen Lehnwoumlrter im Osmanisch-Tuumlrkischen in laquoFolia Orientaliaraquo 13 (1971) 267-298
StS HWb St StAchoWSkI Historisches Woumlrterbuch der Bildungen auf -ci-ici im Osmanisch-Tuumlrkischen Krakoacutew 1996
StS Pers St StAchoWSkI Osmanlı Tuumlrkccedilesinde yeni Farsccedila alıntılar soumlzluumlğuuml ndash Woumlrterbuch der neupersischen Lehnwoumlrter im Osmanisch-Tuumlrkischen İstanbul 1988
Sym GLT ch SymeonIdIS Griechische Lehnwoumlrter im Tuumlrkischen in laquoBalkan Studiesraquo 141 (1973) 167-200
TETTL A tIetze Tarihi ve Etimolojik Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi Lugatı ndash Sprachgeschichtliches und etymologisches Woumlrterbuch des Tuumlrkei-Tuumlrkischen I (A-E) İstanbul-Wien 2002 II ( F-J) Wien 2009
Thung l rocchI Turcohungarica Elementi magiari diretti e in-diretti nella lingua turca in laquoPlurilinguismoraquo 12 (2005) 89-127
Tietze A tIetze Woumlrterbuch der griechischen slavischen ara-bischen und persischen Lehnwoumlrter im Anatolischen Tuumlr-kisch (1 Griechische Lehnwoumlrter in anatolischen Tuumlrkisch 2 Einige weitere griechische Lehnwoumlrter in anatolischen Tuumlrkisch 3 Slavische Lehnwoumlrter in der tuumlrkischen Volks-sprache 4 Direkte arabische Entlehnungen im anatoli-schen Tuumlrkisch 5 Persian Loanwords in Anatolian Turk-ish) İstanbul 1999
TS XIII yuumlzyıldan beri Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesiyle yazılmış kitaplar-dan toplanan tanıklariyle tarama soumlzluumlğuuml 1-8 Ankara 1963-1977
TTAS Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi Ağızları Soumlzluumlğuuml (wwwtdkterimgovtrttas)
TuumlS Tuumlrkccedile Soumlzluumlk 10 baskı Ankara 2005
Tuzlacı e tuzlAcI Tuumlrkiye bitkileri soumlzluumlğuuml (A dictionary of Turk-ish plants) İstanbul 2006
Tzitzilis chr tzItzIlIS Griechische Lehnwoumlrter im Tuumlrkischen (mit besonderer Beruumlcksichtigung der anatolischen Dialekte) Wien 1987
VAI Vocabolario arabo-italiano 1-3 Roma 1966-1973
19bibliografia sitografia
Vaughan e hItzIgrAth gIlSon The Turkish grammar of Thomas Vaughan ndash Ottoman-turkish at the end of the XVIIth century according to an English ldquoTranskriptionstextrdquoWiesbaden 1987
Vig St StAchoWSkI Lexique turc dans le Vocabulaire de PF Viguier (1790) Krakoacutew 2002
VN M AdAMović lsquoVocabulario nuovorsquo mit seinem tuumlrkischen Teil in laquoRocznik Orientalistycznyraquo 38 (1976) 43-69
Weigand g WeIgAnd Bulgarisch-deutsches Woumlrterbuch unter Mit-wirkung von A Doritsch Leipzig 1943
Youssouf r youSSouf Dictionnaire portatif turc-franccedilais de la lan-gue usuelle en caractegraveres latins et turcs Constantinople 1890
21appunti linguistici
Appunti linguistici
1 ndash grAfemAtIcA
I vocaboli turchi sono trascritti dal F in caratteri latini solo tredici (i tra-ducenti dei primi lemmi italiani del Dittionario da lsquoabacorsquo a lsquoabbruciarersquo con lrsquoeccezione di lsquoabbandonarersquo) sono accompagnati anche dalla versione in caratteri arabo-ottomani La trascrizione segue fedelmente le norme ortogra-fiche italiane dellrsquoepoca ed egrave spesso foneticamente ambigua (p es per quanto riguarda il valore di ltcgt = k ʧ ltggt = g ~ ɣ ʤ ltch(h)gt = k h ltsgt = s z ltvgt = u ~ y v) A parte poche eccezioni le parole turche sono sempre accentate
Segnaliamo alcune particolaritagrave riguardo alla resa grafica di certi fonemi turchi (TN = trascrizione normalizzata delle forme del F usata nella lsquoTabella di raffrontorsquo)
ɨ Alla vocale alta centrale della lingua letteraria il F fa corrispondere vari grafemi Riteniamo possibile che essa sia mantenuta e quindi lrsquoabbiamo resa di norma come ı in TN quando appare notata come 1) ltigt 2) ltegt ltiegt tranne negli esempi in cui la palatalizzazione della consonante che precede la vocale indica unrsquoeffettiva anteriorizzazione di questrsquoultima (cfr sect 211c) 3) ltOslashgt aluer- alıver- carndaacutesc karındaş scneacute (ı)şıne Se invece il F scrive in suo luogo ltagt o ltugt siamo dellrsquoopinione che sia intervenuto un mutamento fonetico (sectsect 211b 211d)
oslash y Come di solito nei Transkriptionstexte redatti da italiani le anterio-ri arrotondate sono graficamente distinte dalle omologhe posteriori solo
22
se seguono unrsquoocclusiva velare tramite i digrafi ltiogt ltiugt ochiuacutes oumlkuumlz ghioacutel goumll ghiuneacutesc guumlneş
j La corrispondenza usuale egrave ltigt A parte casi sporadici il grafema ltjgt vie-ne adoperato dal F solo come secondo elemento del dittongo ltijgt che puograve equivalere sia a yV sia a Vy pes baijleacuterum bayıl- biȷg bıyık dijneacutec diynek (değnek) chijmaacute kıyma V anche sect 212d
ʧ Lrsquoaffricata postalveolare sorda se preceduta da a egrave talora resa curiosa-mente come ltic(c)gt bacharaiacutec bakaraccedil caiacutecc kaccedil saiacuteclar saccedillar Suppo-niamo che sia un escamotage del F per notare che la ltcgt ha valore di affricata e non di occlusiva una specie di inversione di ltcigt anche se non ci egrave chiaro percheacute lrsquoaccento venga posto su ltigt Comunque che si tratti di un fenomeno puramente grafico ci pare assodato da coppie quali ltagaacutecc ~ agaiacuteccgt
k Talora il F usa anche il singolare digrafo lthcgt specie in posizione finale asciacutehc aşık balciacutehc balccedilık bolasciacutehc bulaşık ihcsiacute ikşi ecc
g ɣ Spesso non si puograve stabilire se ltggt ltghgt indichino unrsquoocclusiva o (eventualmente) una fricativa Data tale incertezza in TN abbiamo optato per la trascrizione g generalizzata
ŋ Oltre ai consueti ltnggt ltnghgt in un paio di casi il F si serve del digrafo ltgngt igniacute iŋi (= t comune yeŋi) igneacuterum iŋ- (= t comune yeŋ-)
z La fricativa alveolare sonora egrave resa regolarmente col digrafo ltszgt (cfr nel Molino) in posizione iniziale (szabuacuten zabun szamaacuten zaman szelil zelil) e talvolta in alternativa a ltsgt e ltzgt anche allrsquointerno di parola eszaacutep azap benszeacuterum benze- masziacute mazı
Per quanto riguarda la TN oltre che degli usuali grafemi dellrsquoalfabeto turco moderno e di ŋ ci siamo valsi di auml per [aelig] e di w per lrsquoapprossimante svi-luppatasi sia dalla labiovelarizzazione di v e notata ltgugt dal Ferraguto (sect 223) sia dalla dittongazione di o (sect 212) Per lrsquoh- con puro valore grafico sect 2210
23appunti linguistici
2 ndash fonologIAfonetIcA
In questo e nei successivi paragrafi il materiale ferragutiano viene citato in TN Per i fenomeni piugrave frequenti si riportano soltanto alcuni degli esempi del corpus Il simbolo ~ introduce varianti dello stesso Ferraguto Poniamo tra parentesi il materiale morfemico aggiunto al lemma
21 Vocalismo
Per quel che concerne lrsquoarmonia vocalica che presenta le oscillazioni comuni nei Transkriptionstexte rimandiamo alla trattazione di Bombaci 212-213
211 Modificazioni del timbro
211a Innalzamento
(o gt u ouml gt uuml) Questi due passaggi fonetici diffusissimi nel turco parlato (v le nostre osservazioni in Carr 19) riguardano il corpus ferragutiano in ma-niera pressocheacute generalizzata
(a gt auml) aauml aumlrat- baumlzıryan ccedilaumlkşır ccedilaumll- ccedilaumlnak şaumlmdar şaumlyirt yarasaumln Non teniamo conto dei prestiti dallrsquoarabo dove lrsquooscillazione ae per notare [aelig] egrave comune in turco
(a gt ı) kıskınmaklık
(e gt i) cidd Ciniviz Cizayir ccediligirge ccedilik- ccediliktri digirmen dillal dirin divit gilek ikşi iski ecc
211b Abbassamento
(i gt e) ccedilekerdek devşer- eblis ekiyat et- elet- elistra etfak et(i)kat et- evtira hekmet hesan hetiyar ileman ecc
(ı gt a) aar asum(ı) ccedilarşa hanzır harsız hazmet karancauml kaskan- mahaladıs pastarma ecc
(i gt a) hazane kacircace lakardı nasar (et) nayet
24
(u gt o) bolaş bolaşık boz kalon kolauz kovat morat osta otan- oy- oyan- ozak ecc
(uuml gt ouml) oumllester- oumlzaumlngi
211c Anteriorizzazione
(ı gt i ı gt e) Gli unici casi ragionevolmente certi di questo passaggio sono quelli in cui la vocale palatalizza una consonante velare precedente (sempre che la grafia del F sia fededegna sect 222) acer (~ accediler) acer(si) ccediliskan-
211d Posteriorizzazione
(uumlouml gt u) Anche questo processo (diffuso nei dialetti anatolici e rumelici v Hars 331) si appalesa graficamente solo dopo una velare bukulmış guf-tegor- kuccediluk kukurt tukur- tukuruk Alcuni di questi casi potrebbero co-munque essere solo apparenti e celare semplici trascuratezze grafiche per kukurt cfr pes lrsquooscillazione ltcucuacutertchiucuacutertgt
211e Labializzazione
(a gt o) karonfil
(a gt u) dumag mustar muşırıp
(ı gt u) asum(ı) buccedilak ccedilubansup1 ccediluplak hadum katur komulda- (lt kumulda-) sucak
(i gt uuml) kuumlrpek
(i gt u) kumyon sutara
211f Delabializzazione
(o gt a) naut sauk
(oumluuml gt e) ccedilez- meruumlet(inden) (u gt a) mahabet
(u gt e) testersup1
(u gt ı) sıccedilış-
25appunti linguistici
(uuml gt a) yazlı
(oumluuml gt i) inkacircr islup(i) şila- tendiriz
212 Dittongazione
212 a (e gt ey iy) eygri kiyccedili Per altri esempi di questo fenomeno in turco v Carr 20 Riteniamo invece che peyriz (= t comune pehrizperhiz) presenti una pseudo-dittongazione sia sorto cioegrave da anaptissi (peheriz attestato da Arg 196) con successive assimilazione (pehiriz) e caduta di h
212b (o gt ow) dowrı (v perograve infra) owglan owglı owlancık (ma in questo caso si potrebbe leggere anche ovlancık sect 224) ownruha towbra Circa dowri non si puograve comunque escludere che tale forma derivi da un processo analogo a quello succitato per peyriz ossia doġurı (attestato da Carr 126) gt douri (cfr nello stesso F yuumln dousı = guumln doġusı) lrsquoaccentazione douacuteri rende in ogni caso impossibile la lettura dovrı
212c Un caso particolare egrave dato da tayz (= t comune toz) bisogna presup-porre che unrsquooriginaria forma dittongata towz abbia subito sia lrsquoapertura e la delabializzazione della vocale (cfr supra naut sauk sect 211f) sia la palatalizzazione dellrsquoapprossimante
212d Egrave dubbio che la grafia ltchijgt riscontrata in kıtı (prob lt ıktı) kibrit tilki indichi unrsquoeffettiva dittongazione Nellrsquoultimo caso si potrebbe even-tualmente pensare a un accusativo tilkiyi
213 Monottongazione
(ey gt e) ccedilerek(le)- Per il fenomeno v Hars 337
214 Aferesi
Abbastanza frequente anche davanti a gruppi consonantici cazet ccedilıda (= t comune accedilıkta) krar ncit- nşalla sır- sırgan slup(ine) smarla- spap sta (= t comune iştah) ste- stura şın(e) şit- Puograve darsi che questo fenomeno sia dovuto almeno in parte al tramite di parlanti arabofoni
26
215 Sincope
Egrave notevole che questo fenomeno produca piugrave volte gruppi consonantici di norma ostici alla fonotattica turca bikş (sect 229) blezik blut ccediliktri darsna davcı dekş- dellik eldven etfak etkat inccediliri kurksız meclis princcedil yaukl-
216 Anaptissi
Frequentissima cibis ccedilatıla- ccedilevere ccediluluha darıccedilın(i) fehem kapılıbaga ka-rılangıccedil katıran kısırak kıtılık koyuruk mahaladıs matamura mederes ecc
217 Prostesi
Solo due esempi erende (per il timbro vocalico e- cfr Carr 21) ileman (col der ilemanlık) Va notata lrsquoassenza di vocale prostetica davanti alle voci drsquoac-catto inizianti con s + consonante La forma uyut- (= t comune yut-) non ha chiare spiegazioni
22 Consonantismo
221 Sonorizzazionedesonorizzazione
(b gt p) apana arapa iperşim kapran sapun (alcune di queste forme sor-dizzate si riscontrano nel t dialettale v i lemmi) Il fenomeno egrave attestato anche negli arabismi maghrebini rahpa voype
(p gt b) dobuz A differenza di quanto sovente si registra in osm comune i grecismi documentati dal F mantengono la bilabiale sorda sia nei nomi comuni (piper stuumlpi) sia nei toponimi (İgripoz Kıprıs Trapulus) Cfr an-che Anapol(i) rispetto allrsquoAnabulu del Molino
(d ~ t) (ada) davşan beten dobuz haznatar katıncık katır katife mahaladıs marta ret et- talak testersup1 tegine tevter
(c gt ccedil) accediler (lt acer sect 211c)
(s gt z) furzat zerdar zuumlnbuumll
(g gt k) kacirc kacircace kaba kavka kayr kayraumlt kuumllge
(k gt g) bıyıg ccedilagır ccediligirge goumlmo guftegor sıg sıg
27appunti linguistici
222 Palatalizzazionevelarizzazione
(k gt ccedil) ccediliskan- ccediliskancı ccediluumlfli pirccedilel (v il commento a rarr pergel)V infra
(g gt c) acer acer(si) cuumlzel (~ guumlzel) enceme (~ engeme) nacaumlgan Lrsquoeffettiva realizzazione di questi due processi di palatalizzazione (cfr anche i casi segnalati a rarr doumlg- goumllge) egrave comunque sub judice poicheacute come egrave confer-mato da esempi paralleli nel testo italiano il F pare scrivere talora cg al posto di chgh
(g gt y) Frequente baumlzıryan beyen- ccediliy dey- diynek eylen- peryaumlnde şaumlyirtsup2 yad(i)yar yece yeccedilende yelimkara yendi(si) yerccedilek ecc
(ccedil gt k) bik- (~ biccedil-) forse dovuto a ipercorrezione
(y gt g) gemiş gıl gıldız gırla- gilek guumlklet- guumlreksiz Per kilik sect 2210a
223 Labiovelarizzazione
Un tratto caratteristico del turco lsquobarbarescorsquo documentato dal F egrave lrsquoabba-stanza frequente passaggio a w della v intervocalica1 seguita da a e notata come ltgugt dal gesuita messinese awa awan awara awaz ba(k)ccedil(a)wan dawar kowa kowan tawa yawaş (e derivati) Nel caso di zaumlwiya (= osm zaviye) egrave certa una mutuazione diretta dallrsquoarabo maghrebino anche in virtugrave del significato (v il commento al lemma) Bombaci 215 scrive laquoEssendo im-probabile che in codesti casi si tratti di una labiovelare bisognerebbe pensare ad un indebolimento della v verso ṷ comprensibile in territorio arabofono o piuttosto ad una bilabialeraquo Ma tale lsquoindebolimento della v verso ṷrsquo per usare le parole del Maestro egrave giagrave a nostro parere indice di un processo di labiove-larizzazione
223a Un chiaro esempio di labiovelarizzazione di unrsquoapprossimante palatale egrave dato da sowka (lt soyka)
224 Altre variazioni consonantiche
(gġ gt v) avostos ccediluumlvuumlr duumlvme yovur- Spesso tende a dileguarsi (sect 227)
(g gt h) ownruha
1 Nel Dialogo se ne riscontra un esempio anche in posizione iniziale (v rarr vaktı hoş ol- nel nostro corpus) evidentemente come fenomeno di sandhi
28
(k gt h) mahaladıs (lt makna-)
(h gt kg) guftegor (h)akt kurma (agaccedil) nacaumlgan
(h gt v) muvtac saravoş
(ŋ gt g) uumlguumlnde (~ uumluumlnde sect 227)
(ŋ gt n) benze- benz(i) bin en inccediliri sun nsura (lt soŋra) Regolarmente nei genitivi (sect 313a)
(l gt r) suumlguumlruumln (lt suumlgruumln)
(l gt n) tuzana (lt tuzna)
(n gt l) mahaladıs (v supra)
(ccedil gt ş) avariş tarşın (~ darıccedilın(ı) sect 216)
(ş gt ccedil) ccedilalgam ccedilefteli (agaccedil)
(ş gt s) Regolarmente davanti a consonante tranne poche eccezioni barıstır- baska ccedileste feriste iskil karıstır- mesk mustuluk oumllester- pestamal piskeş ecc Un caso si registra anche a fine di parola ccedilaus
225 Assimilazione
225a Regressiva
(pg gt bg) kebgir
(kt gt (t)t) vat
(kccedil gt (ccedil)ccedil) peccedile In genere la grafia del F non permette di stabilire se tale assi-milazione abbia avuto luogo cfr akccedila bakccedila bekccedili oumlkccedile tuumlfekccedili yasakccedilı
(ks gt (s)s) pesimet
(ŋs (ngs) gt nks) sanksar
(gş gt kş) bakşıla- dekş-
(mc gt nc) kuyuncı
(md gt nd) den(de) dendi
225b Progressiva
(tv gt tf) fetfauml
(sv gt sf) ruumlsfay tasfir
(zk gt zg) rızg
29appunti linguistici
226 Dissimilazione
(pm gt pn) tepine (lt tepne)
(ft gt vt) avta evtira tevter tevtiş zivt
(gd gt kd) bokday rikdan
(ŋl gt ml) guumlmli guumlmluumlmli
(n-n gt n-l) donalma
(m-n gt m-r) şaumlmdar(r-r gt n-r) mundar
(k-k gt p-k) yuumlpsek(den)
227 Caduta
(gġ gt (v) gt Oslash) aşa bir ordan duuml(v)- (~ duumlg-) olak oumlren oumlret- suuml(v)- urla- uursız uumluumlt yamala- yamur Il fenomeno puograve interessare anche la velare sorta dalla denasalizzazione di ŋ (sect 224) oar- uumluumlnde uumluumlnden Cfr douz (= doŋuz) puar (= buŋar) nel Molino e le osservazioni di Gy Hazai in Hars 358
(v gt Oslash) Il dileguo della labiodentale sonora egrave particolarmente frequente in po-sizione intervocalica se almeno una delle vocali egrave arrotondata come egrave ben attestato nei testi in trascrizione e ne riscontriamo un paio di esempi anche in posizione iniziale hem (lt vehm) usul (lt vusul)
(h gt Oslash) Fenomeno estremamente diffuso in tutte le posizioni allrsquoinizio di parola abs(a) acet akik alka amur anda arba arman ecc allrsquointerno aar aauml anatar atapot ccedilua daa kacircace kacircma kape ecc a fine parola guumlna kacirc kadauml nikacirc padişapadeşa perda saba ecc
(y gt Oslash) Frequentemente allrsquoinizio di parola aban aka alver- apış- aumlrat- elpeze engec ıgın ık- ılan ımurtaimurta ırt- igit ecc In posizione in-tervocalica il dileguo egrave attestato in velaet (~ velayet) e pressocheacute regolar-mente nei dativi apanaa buluşmaa damlaa gemia guumlme (lt guumlmmeye) kapıa keraa kocaa martaa le poche eccezioni sono Allaya (~ Allaa) avaya (ricostruito erroneamente su ava v rarr av) aynaya paaya
(t gt Oslash) hazmekacircr ras gel- tendiriz
(k gt Oslash) ccedilıda (sect 214) pezevenlik
(s gt Oslash) elistra
(r gt Oslash) ccedilikin
30
(n gt Oslash) danışma
(l gt Oslash) yaŋış
228 Epentesiepitesi
Contrariamente a quanto documentato da altri Transkriptionstexte nel corpus del F le consonanti epentetiche sono poco frequenti n in ninşan enimşeri (lt heminşeri) k in akşıla- r in ccedilarşıt rurzname varzgeccedil-Suoni nasali o vibranti riguardano anche i casi di epitesi lukuman yarasaumln zirem oumltuumlruumlr
229 Metatesi
Piuttosto frequente bakşıla- berahal bikş (lt bikiş lt beşik) eminşeri (sect 228) iperşim izma katrekakatrıka (baluk) kruşun kuumlfrez maharma mahlum (sect 2212) masalat micaz nsura (sect 224) ownruha sahba sarınccedil sılan- sılat- siha şuumlbefli teter- trup yunk (lt uyn(a)k) In casi come hamak hesan hetiyar non sappiamo se si tratti di una vera metatesi o non piuttosto dei feno-meni descritti ai sectsect 227 2210
2210 Prostesi
Con estrema frequenza il F antepone il grafema h- alle parole inizianti per vocale Come giagrave a suo tempo aveva supposto il Bombaci egrave molto probabile che ciograve costituisca solo un vezzo grafico dovuto forse in parte a una reazione ipercorrettistica alla caduta di h (sect 227)
2210a Abbiamo due esempi di y- prostetica yaklaş- (~ aklaş lt haklaş-) yengiş (v il lemma) cfranche kilik (= t comune ilik) lt yilik con susseguenti velarizzazione (sect 222) e desonorizzazione (sect 221)
2211 Aplologia
Gli esempi che ci paiono dovuti a questo fenomeno sono iptidan skacirct şila- uslık yecek
31appunti linguistici
2212 Resa dellrsquolsquoayn
Come egrave diffuso nel turco popolare il F testimonia diversi esempi di Lautsub-stitution dellrsquoocclusiva glottidale araba sia con h kıtha lahl mahlum (lt malsquomul) mısırahmısrha sia con vocale muucize nece (v il lemma) niamet
3 ndash morfologIA
31 Nome
311 Aggiunta di materiale morfemico
311a Molti lemmi appaiono registrati non al caso assoluto ma col suffisso possessivo di terza persona acersi adı artanı asılı asumı beli benzi borcı boynu burnu ciddi ccedilevermesi guumlmli ilmi islupi kuumlyuuml meski owglı ecc
311b Per quanto riguarda gli altri morfemi sono attestati alcuni esempi di errata aggiunta del locativo dende (dato come lemma = t comune dem) ahir-da (rarr ahir) yerde (rarr baluk) uno anche di dativo absa Nel caso di papa(y)ı (rarr Rim papa) egrave presumibile che la parola sia posta allrsquoaccusativo (v perograve il commento al lemma)
312 Ipercorrettismo
Abbastanza frequente egrave il fenomeno inverso di quello illustrato precedente-mente cioegrave la caduta ipercorrettistica della vocale finale scambiata per un morfo grammaticale ag bileg celal dir furgat karş kaşak konş kur orat tecirip terez testersup2 toumluumlb
313 Suffissi di caso
313a Il genitivo che ha sempre vocalismo labiale giagrave presenta costante-mente la nasale develarizzata sia nei sostantivi (agaccedilleruumln Allaun geminuumln padişanun) sia nei pronomi (bunun senuumln olnununun [= onun] sezuumln) Si noti come diversamente che per Alla(h) il F usi per padişa(h) il suff post-vocalico -nun
32
313b Lrsquoaccusativo ha attestazioni limitate e abbastanza curiosamente due di queste riguardano sintagmi in cui lrsquooggetto egrave indefinito (başı kaldır- uumlmuumlri yeccedilin- [= oumlmuumlr geccedilir-]) mentre in altri casi lrsquooggetto definito egrave privo di mar-ca (p es suumlzuumlm [= soumlzuumlm] doumlnduumlr-)
313c Lrsquouso dei casi locali risulta sufficientemente corretto a differenza p es di quanto si riscontra nel Carradori Abbiamo notato un solo esempio di locativo al posto del dativo absda ko- (e si noti che la forma absa egrave data come lemma sect 311b) nel caso di baş uumlstuumlnde (per il regolare uumlstuumlne) non si puograve escludere che si tratti di una var parlataPer la caduta di y nel suff dativale -yA v sect 227
314 Suffissi possessivi
In generale i suffissi possessivi appaiono morfologicamente corretti Solo per il Px di 3deg singolare segnaliamo un paio di casi di doppio suffisso furnusı (prob costruito dal F su furnu dato come lemma) dişisi (sect 412a)
314a Nel belirtili tamlama il secondo elemento si presenta spesso non-marcato come egrave ben documentato in osmanlı ada davşan agaz ot balmum besleme kızowglan ccedilukur yer digirmen taş domuz yaġ fildiş guumll macun guumll su nasar et şarap bok topot ecc cosigrave pure tutti i sintagmi formati con agaccedil (alma a armut a ccedilam a ecc) e con baluk (ılan b katrekakatrıka b kefal b ecc) Per i casi di inversione sintattica sect 412a
314b Troviamo due esempi di mancanza di marcatura possessiva anche nel-la lsquobaşıbozuk constructionrsquo (secondo la definizione di Lewis 255) baş buumlyuumlk lsquosuperborsquo goumlz accedilık lsquodiligentersquo di contro ai regolari başı devletli başı pek beli bukulmış kel başı (per lrsquoinversione sect 412b)
315 Suffissi di derivazione
Come egrave usuale in turco i derivati sono formati soprattutto col morfo polifun-zionale +lIklUk lrsquoaggettivale +lI gli agentivi +CI -IcI il diminutivo +CIk il caritivo +sIz Si noti che tutti questi suffissi hanno costantemente il vocali-smo non-labiale con la sola eccezione di +lIklUk che presenta qualche caso di vocalismo labiale kuşluk mustuluk otuluk
315a Si riscontrano tre occorrenze del suff +CAsInA (nel F sempre +ccedile-sine) usato per formare derivati denominali corrispondenti ad avverbi italiani (Deny 646 Lewis 195) arabccedilesine sertccedilesine yawaşccedilesine
33appunti linguistici
315b Fra il materiale ferragutiano egrave inoltre di notevole interesse la voce dukundı (= dokundı) lsquoscoglio nel marersquo che non puograve essere altro che un der in -DI (per lrsquoaspetto morfologico v Korkmaz 172 per ulteriori esempi v Carr 29) del verbo dokun- lsquourtarersquo Lrsquoimmagine sottesa egrave lsquoqualcosa contro cui va a urtare la naversquo
32 Verbo
321 Tempi e modi
3211 AoristoCome forma-base del verbo in corrispondenza dellrsquoinfinito italiano il F dagrave la prima (o terza nei casi di verbo impersonale) persona dellrsquoaoristo (cfr Argenti e Carradori) In linea generale queste forme aoristali dagravenno lrsquoimpressione di sufficiente correttezza grammaticale contrariamente p es a quanto si puograve no-tare nel Carradori Egrave pure attestato un negativo di 1ordf persona tutmam (rarr soumlz) che rimarchevolmente presenta giagrave la forma del turco moderno in luogo dellrsquoosm classico -mazımNella fraseologia troviamo inoltre due forme di 2deg persona gidersen stersen questo morfema desinenziale -sen egrave comune in ant osm (Deny 386 Carr 31)
3212 Passato definito (Belirligoumlruumllen geccedilmiş zaman)Due occorrenze una di 1degsingolare dolaştum lrsquoaltra di 1deg plurale smarladık
3213 Passato indefinito (Belirsizduyulan geccedilmiş zaman)
a) Un bellrsquoesempio ci sembra quello dato da cinden vurulmışum lsquospiritarsirsquo propr lsquo(pare che) io sia stato colpito da un ǧinnrsquo (il sintagma non risulta attestato da altre fonti a nostra conoscenza)
b) Troviamo anche un caso di aggiunta della copula al suff -mIş il che provoca la scomparsa della modalitagrave inferenziale şitilmaumlmişduumlr (= işitilmemiştir) perograve il F dagrave questa forma come equivalente a un semplice participio (rarr işitil-)
3214 ImperativoAttestate solo forme del verbo olmak gafil olma (negativo 2deg persona) ossun (= olsun) (3deg persona)
34
3215 Condizionale (Dilek-şart kipi)Lrsquounica occorrenza egrave olursa (rarr kim nice)
3216 InfinitoA differenza di altri Transkriptionstexte il dizionario del F egrave molto parco nella registrazione di forme infinitivali aksırmak lsquosternutorsquo es[ne]mek lsquobadi-gliorsquo altrimenti solo in qualche combinazione sintagmatica buluşmaa git- demek ste- guumlme (sect 227) ko-
3217 Participio presente artan(ı) (sostantivato) come elemento di sintagmi akan (su) (dil) ccedilaumllan (buġazına) ccedilalışaumln (şevk) veren (tincerauml) yapan
3218 Participio passatoDopo lrsquoaoristo egrave la forma verbale piugrave frequentemente lemmatizzata dal Ferra-guto Il vocalismo del suff -mIş non egrave mai labializzato Il suo sign egrave sempre passivo (tranne per okumış) anche se spesso nei verbi attivi manca lrsquoinfisso di passivazione
3219 Participio aoristosatılır (usato in modo solecistico rarr baluk) le altre occorrenze sono al nega-tivo accedilmaz suumlylemez uumllmez (= oumllmez)
32110 Participio futuroalacak (rarr şişe) konacak (yer) olmayacak sostantivato in (diş) ayıtlıyacak
32111 Participio personale (-DIk-DUk sıfat-fiili)sevdiġi (dato come lemma) oldu(ġu)m nel sintagma katır oldum (= kadir olduġum) kadar
32112 Gerundi (Zarf-fiiller)
a) -(y)A uumlze (= t comune yuumlze)b) -(y)ArAk uumlzerek (= t comune yuumlzerek)c) -(y)Ip asılıp dolaşıp durmayıpd) -(y)IncA doyıncaumle) -(i)ken sıccedilrarken
35appunti linguistici
322 Diatesi
3221 Passivo
a Piugrave volte un verbo morfologicamente passivo viene (erroneamente) dato dal F come traducente di un verbo italiano attivo cfr accedilıl- (rarr yuumlrek) ccedileccediliklen- sulan- tutkallan- tuzlan-
b In qualche caso si nota lrsquoestensione arbitraria dellrsquoinfisso passivante batıl- buumlyuumll- eril- şaşılmış
3222 Causativo
a Lrsquoinfisso causativo dei verbi con vocalismo labiale egrave regolarmente -DUr- mentre quello dei verbi con vocalismo non-labiale appare -Der- con le ec-cezioni di bildir- otandır- (= utandır-) Non egrave facile stabilire se tale grafia rifletta sempre la forma causativa ottomana -DAr- (Korkmaz 561-62) o se invece (come supponiamo) a volte sia una resa di -Dır- Notevoli le forme şaster- (prob -tır-) (= t comune şaşır-) yuumlstuumlr- (= t comune goumlster-)
b Con le basi verbali che lo richiedono egrave correttamente usato lrsquoinfisso -t- (per un suo impiego erroneo rarr geydir-geyduumlr- nel caso degli aoristi di rarr barıştır- karıştır- non si puograve escludere una mera aplografia lt-teacuterumgt per lt-tereacuterumgt) Talora esso egrave aggiunto in modo ridondante altunlaumlt- bilet- boyat- yuumlklet-
Morfologicamente molto dubbi sono inoltre dirit- gebet-
323 Verbum substantivum
a La prima persona ha una sola occorenza susızım
b La copula di 3deg persona egrave piuttosto frequente e ha sempre vocalismo labia-le accedilıkdur ademduumlr azdur belliduumlr blutlıdur ccedilokdur ccediloktandur dolıdur ecc
36
4 ndash SIntASSI
41 Inversione del normale ordine regressivo
411 Sintagmi non-possessivi
411a Sintagma nominaleay tamam milk ccedilok
411b Sintagma verbaleAllaha smarladık seni in- aşaa ne kadar istersen bu nested[en] yuumlz- deri Puograve darsi che questi esempi dipendano almeno in parte dalla devrik cuumlmle tipica del parlato (Lewis 238-41)
412 Sintagma possessivo
a Lrsquoinversione degli elementi del tamlama fa sigrave che la marcatura possessiva si sposti erroneamente dal determinato (tamlanan) al determinante (tamlayan) at kerası (= kira atı) et dişisi (= diş eti) hendek suyı (= su hendeġi) saccedil karısı (= karı saccedilı) yol suyı (= su yolı) Cfr esempi del tutto analoghi in Carr 35-36 (e si noti che il testo carradoriano proviene presumibilmente da fonti egiziane anchrsquoesso quindi da zona arabofona)
b Abbiamo riscontrato un caso di inversione anche nella lsquobaşıbozuk con-structionrsquo (ma qui la marcatura possessiva resta corretta) kel başı
42 Costruzioni alla persiana
Nei sintagmi che in osm lett hanno per connettore lrsquoezafat persiano questrsquoul-timo egrave mantenuto dal F in un solo esempio yevimişek(duumlr) altrove esso cade regolarmente ayvan natık ayvan gayr natık Kuds mobarek ulet (vlet) zina za(v)uk safa In un paio di casi si registra pure unrsquointeressante turchizzazione sin-tattica con ordine regressivo degli elementi Magrep Trapulus Şam Trapulus
37appunti linguistici
5 ndash leSSIco
Diamo lrsquoelenco delle voci del Dittionario di cui abbiamo trovato riscontro nelle fonti dialettali turche (comprese anche le semplici varianti della forma letteraria) e di quelle mutuate direttamente dallrsquoarabo maghrebino o da lingue europee
a) Dialettalismi aar adaş (cfr il sign) akpak alka algit- anatar apana ar-man asta avostos ayvan ccedilalgam ccedilarşıt ccedilerek ccedilikin diynek dugun du-guş duguş- gemri iccedil kapran karagan kırt kırt kıyat kuvalan- mantaka meneverek mundar nayet () olak ovarda perin ruumlzger sapun suumltlaş telli hare tendiriz tulum uccediluruk (yer) urla- uumlr- yani yaşıl kuşak yelim-kara yovur-
b) Arabismi orali (maghrebini) barra berda beynet- carafa (baluk) karakol karamanol et- () kaytun mahalle matar mersinmerzin (baluk) min bat nece rahpa riyat(a) () santarbarta satur (segnalato come lsquoaraborsquo anche dal F ed egrave lrsquounico caso) şuhudşuumlhud tunina voype zaumlwiya Per le ca-ratteristiche fonetiche prob fanno parte di questa categoria anche darsna ganima gurfa kaba matamura muna nşalla spaulu um(m)et
c) Grecismi afendi alay anatar atapot avostos avlu ccedilingane () diynek () durrakı elistra fuccedilı goumlmo guumlren halatalat katrekakatrıka (baluk) kefal kestene kiler kirez klisiya kumyon kuumlfrez laana magaze man-tar meneverek mermer mersin muşmula omuz () orat orfana organ paccedilarız peryande-dauml pesimet piper poyraspoyraz rum sandal skara skelauml skemele spinaka stakos stuumlpi suumlnger temel uumlrekauml varilvarıl vol-tasup1 yalı Per altre parole di origine greca egrave presumibile un tramite arabo o persiano flaska () furn(u) kilit musikimuziki simit
d) Italianismi barccedila bast(i)yun berber buffin dimen festa fiska (ccedilal-) fur-gat furtuna kaliyota kamara kapitan (başa) makaruna manga maryol misket pala papa salata salpa (et-) sardinasardinya (baluk) stiva tapa () tenta trinketa vardiya voltasup2 (ccedilal-)
e) Slavismi fitoz () şapka vera yonak ()
f) Iberismi aşılı milyer
g) Magiarismi macar şayka
39tabella di raffronto tra le formehellip
Non registriamo le forme che si differenziano da quelle letterarie solo per h- grafica (sect 2210) Abbiamo inserito nellrsquoelenco contrassegnandole con lrsquoasterisco le voci che hanno materiale morfemico aggiunto solo se presentano ulteriori differenze formali
aar ahır
aauml aha
aban yaban
absa habs
aceraccediler agır
acersi agrı
acet hacet
accedilan haccedilan
accedilımaz -dan accedilmaz -dan
ada davşan adatavşanı
afendi efendi
ag agu
agaz aġız
agaz ot aġız otu aka yaka
akik hakik
aklaş- haklaş-
akşıla- aşıla-
akt aht
alat halat
alayık halayık
aldacı aldayıcı
alka halka
alver- yalvar-
amaylık hamaylı
amur hamur
Anapol(i) Anabulu
anatar -cı anahtar -cı
anda handa
andan handan
apana abhane
apış- yapış-
arapa -cı araba -cı
arba harba
Tabella di raffronto tra le forme del Ferraguto e quelle del turco(-ottomano) letterario
40
aumlrat- -cı yarat- -ıcı
arman harman
asıl (et- ol-) hasıl (et- ol-)
asta -lık hasta -lık
asumı hısım
aşa aşaġa
atapot ahtapotıhtapot
atriccediluumln hatrı iccediluumln
auccedil havuccedil
avariş havaric
avıcı avcı
avla- havla-
avostos aġostos
avta hafta
awa hava
awan havan
awara avare
awaz avaz
ayran hayran
ayvan hayvan
azır -la- hazır -la-
babuccedil papucpabuc
bakaraccedil bakraccedil
ba(k)ccedila baġccedilabahccedile
ba(k)ccedil(a)wan baġccedilavan
bakşıla- baġışla-
balmum balmumı
barıstır- barıştır-
baska -ce başka -ca
batul batıl
baumlzıryan -lık bazırgacircn -lık
berahal beherhal
besile- -me besle- -me
beten beden
beyen- begen-
beynet- beyn-
bezuumlm bizuumlm
bıyıg bıyık
bik- biccedil-
bikş beşik
bileg bilegi
bir ordan bir oġurdan
blezik bilezik
blut -len- -lı bulut -lan- -lı
bokday bogday
bolanık bulanık
bolaş- bulaş-
bolaşık bulaşık
borcılı borclı
boz buz
bozol- bozul-
bugaz -la- boġaz -la-
buccedilak bıccedilak
bugu -le- boumlgiboumlguuml -le-
bukulmış buumlkuumllmiş
bu yuumln buguumln
buumlcek boumlcek
buumlluumlk boumlluumlk
buumlylesine boumlylesine
cazet icazet
celasın cılasın
cibis cibs
ciddi cedd
Cinuviz Ceneviz
Cizayir Cezayir
cuap cevap
cuma cemaat
cuumlmert -lik coumlmert -lik
cuumlzel -lik guumlzel -lik
ccedilagır ccedilakır
ccedilalgam şalgam
41tabella di raffronto tra le formehellip
ccedilarşa ccedilarşı
ccedilarşıt ccedilaşıt
ccedilatıla(t)- ccedilatla(t)-
ccedilaumlkşır ccedilakşır
ccedilaumll- ccedilal-
ccedilaumlnak ccedilanak
ccedilefteli (agaccedil) şefteli (aġaccedil)
ccedilekerdek ccedilekirdek
ccedilerek ccedileyrek
ccedilerekle- ccedileyrekle-
ccedileste ccedileşte
ccedileşimet ccedileşme
ccedilever- ccedilevir-
ccedilevere ccedilevre
ccedilevermesi ccedilevirme
ccedileyne- ccediliyne-
ccedilez- ccediloumlz-
ccedilıda accedilıkta
ccediliġ ccediliy
ccediligirge ccedilekirge
ccedilik- ccedilek-
ccedilikil- ccedilekil-
ccedilikin ccedilirkin
ccedilikinlik ccedilirkinlik
ccedilikş- ccedilekiş-
ccediliktri ccedilektiri
ccediliskan- kıskan-
ccediliskancı kıskanccedil
ccediloviccediloumlvi ccedilivi
ccedilua ccediluha
ccedilual ccediluval
ccedilualdız ccediluvaldız
ccedilubansup1 ccedilıban
ccedilubansup2 ccediloban
ccediluluha ccedilulha
ccediluplak ccedilıplak
ccediluumlfli kuumlfluuml
ccediluumlmlek ccediloumlmlek
ccediluumlvuumlr ccediloumlguumlr
daa daha
dalap et- talep et-
danışma danışman
darıccedilını tarccedilın
darsna tersane
daul davul
davcı davacı
davşan tavşan
dawar davar
dekş- degiş-
dekster- degiştir-
deli kan delikanlı
dellik delilik
dende dem
dendi de imdi
devit divit
devşer- devşir-
dey- deg-
digirmen -ci degirmen -ci
dillal tellaldellal
dimen duumlmen
dir deri
dirin derin
dirit- dirilt-
divit devit
diyne- diŋle-
diynek deg(e)nek
dobuz topuz
donalma donanma
dowrı (et-) dogrı (et-)
dowrılık dogrılık
doumlrtıncıdortıncı doumlrduumlncuumldoumlrdinci
doumlşet- duumlşet-
duar duvar
42
dugan doġan
dugun duumlguumln
duguş doumlguumlş
duguş- doumlguumlş-
dukan- dokan-
dumag damak
duumlg-duuml(v)- doumlg-
duumlk- doumlk-
duumlken duumlkacircn
duumlkuumll- doumlkuumll-
duumln- doumln-
duumlnduumlr- doumlnduumlr-
duumlşet- doumlşet-
duumlvmesup1 duumlgme
duumlvmesup2 duumlguumlm
eblis iblis
ekim hekim
ekiyat et- hikacircyet et-
ela ehl
eldven eldiven
elistra silistra
elpeze yelpaze
endek hendek
engec yengec
engemeenceme hengacircme
enimşeri hemşeri
ep hep
er her
erende rende
etfak (et- ol-) ittifak (et- ol-)
et(i)kat et- itikat et-
etkatsız itikatsız
evilkinden ev(v)elden
evtira iftira
ezdra ejderha
fehem fehm
ferecauml ferace
feriste ferişte
fetfauml fetva
furgat fırkata
furn(u) furun
furtuna fırtına
furzat fursat
galof gılaf
ganima ganimet
gemiş yemiş
geter- getuumlr-
gıl yıl
gıldız -lı yıldız -lı
gırla- ırla-gilek yelek
goumlmo koumlmi
guftegor koumlftehor
guumlccedil goumlccedil
guumlccedil- goumlccedil-
guumlk goumlk
guumlklet- yuumlklet-
guumlluuml[k] goumlluumlk
guumlm- goumlm-
guumlmlek goumlmlek
guumlmli goumlŋuumll
guumlmluumlmli goumlŋuumllluuml
guumlna guumlnah
guumlnaker guumlnahkacircr
guumlr- goumlr-
guumlreksiz yuumlreksiz
guumlz goumlz
guumlz yaşı goumlz yaşı
guumlzet- goumlzet-
guumlzlik goumlzluumlk
43tabella di raffronto tra le formehellip
hadum (et-) hadım (et-)
hamak ahmak
hanzır hınzır
harsız -lık hırsız -lık
havan ellik havan eli
hazane hazine
hazmet (et-) hızmet (et-)
hazmekacircr hızmetkacircr
haznatar haznedar
hekmet hikmet
hem vehm
hesan ihsan
hetiyar ihtiyar
hinduba hindiba
hormet hurmet
ıgın yıgın
ık- -ıl- yık- -ıl-
ıkıcı yıkıcı
ılan yılan
ılan baluk yılan b
ımurtaimurta yumurta
ınccedilikirikenccedili- ınccedilkirik
ırt- yırt-
iccedil hiccedil
igit yigit
Igripoz Eġriboz
ikşi -lik ekşi -lik
ileman -lık liman -lık
inatıcı inatccedilı
iŋ- yeŋ-
inccediliri yeŋiccedileri
ingliz ingiliz
iŋi yeŋi
inkacircr hunkacircrhuumlnkacircr
iperşimipirşim ibrişim
iptidan iptidadan
isab et- hisab et-
isar hisar
iski (ol-) eski (ol-)
iskil -li -len- işkil -li -len-
islupi uumlslup
işek eşek
işek arısı eşek arısı
iyle- eyle-
iyne iġne
izma (et-) imza (et-)
kacirc gacirch
kacircace gacirchice
kacircat kıyat kacircġit
kaba gabe
kadauml kadeh
kalon kalınkalun
kacircma kemha
kape kahpe
kapılıbaġa kaplıbaġa
kapitan başa kaptanpaşa
kapran -lık kabran -lık
karancauml karınca
karılangıc kırlangıccedil
karıster- karıştır-
karonfil karanfil
kasabanauml kasabhane
kaskan- kıskan-
kaş- kaşı-
kaşak kaşagı
katalan- katlan-
katıncık kadıncık
katır kadır
katıran katran
katife kadife
katreka-ıka baluk kadırga b
44
katur -cı katır -cı
kavka (et-) kavga (et-)
ka(v)ul et- kavl et- kayr gayr
kayraumlt -li gayret -li
kebgir kepgir
kele kehle
kemence kemanccedilekemance
kera -ci kira -ci
keremilla kerem eyle
kestenkeler kertenkeler
Kıprıs Kıbrıs
kısırak kısrak
kıskınmaklık kıskanmaklık
kıtha kıta
kıtı ıkd
kıtılık kıtlık
kız owglan kız oġlan
kilik ilik
kiyccedili keccedili
klisiya kilise
koffa kuumlffe
kolauz kulavuz
komulda(n)- kımılda(n)-
konş konşu
konuklı (et-) konuklık (et-)
kovat kuvvet
kowa kova
kowan kovan
koyuruk kuyruk
kozı kuzı
krar et- ikrar et-
kruşun -la- kurşun -la-
kuccediluk kuumlccediluumlk
kudoş -lık kodoş -lık
Kuds mobarek Kuds-i muumlbarek
kuk- kok-
kukurt kuumlkuumlrt
kukusı koku
kulay -ına kolay -ına
kum kom
kumyon kimyon
kur kuru
kurk- kork-
kurksız korkusız
kurkut- korkut-
kurma (agaccedil) hurma (aġacı)
kuvalak kovalak
kuvalan- kovalan-
kuyuncı kuyumcı
kuumlfrez koumlrfez
kuumlk koumlk
kuumllge goumllge
kuumlmuumlr koumlmuumlr
kuumlpek koumlpek
kuumlpre koumlpri
kuumlr (et- ol-) koumlr (et- ol-)
kuumlrpek kirpik
kuumlstek -le- koumlstek -le-
kuumlyuuml koumly
laana lahana
lahl lal
lakardı (et-) lakırdı (et-)
lukuman lokma
Magrep MaġrebMaġrib
Magrep Trapulus Tırabolos-i ġarb
mahabet (et-) muhabbet (et-)
mahaladıs taş mıknatıs t
maharma mahrama
ma(h)na bahane
makaruna makarna
mahlum mamul
45tabella di raffronto tra le formehellip
marta marda
masalat (et-) maslahat (et-)
matamura matmuumlret
mbare bari
mbarek muumlbarek
mecilis meclis
mederes medrese
melehem melhem
meneverek menevrek
meruumletinden muumlruuml(vv)et
meski meşk
mevulut mevlut
meyana -cı meyhane -ci
mısırah mısrha mısra
micaz mizac
miktup mektup
morat murad
mukayer mukarrer
muna muuml(uuml)net
mundar (et-) murdar (et-)
musabet (et-) musahabet (et-)
mustar mastar
mustuluk muştuluk
musuluk musluk
muşırıp maşrık
mutubak mutfak
muucize mucize
muvtac muhtac
muumlrikep muumlrekkep
muumlrikep baluk muumlrekkep b
muumlsuumllman muumlsluumlman
muumlzever muumlzevir
nacaumlgan nagehan
nasar et nasır eti
naut nohut
nayet niyet
nemert -lik namerd -lik
niamet nimet
nikacirc nikacirch
ncit- incit-
ninşan nişan
nsura soŋra
nşalla inşallah
nuumlbet -ci noumlbet -ccedili
oar- oŋar-
okum (et-) hukmhuumlk(uuml)m (et-)
olak oġlak
oların onlarıŋ
olnun onuŋ
onut- unut-
orat (et-) horata (et-)
oratacı horatacı
osta usta
oş (et-) hoş (et-)
otan- -dır- utan- -dır-
otuluk otluk
ovarda hovarda
owglan oġlan
owglı oġul
owlancık oġlancık
ownruha oŋurga
oy- uy-
oyan -sız uyan -sız
oyan- -dır- uyan- -dır-
oyu- uyu-
oyuku uyku
ozak uzak
ozan- uzan-
ozat- uzat-
ozun uzun oumllester- uumlleştir-
46
oumlren- oumlġren-
oumlret- oumlgret-
oumlte yuumln oumlte guumln
oumltuumlruumlr oumltuumlruuml
oumlzaumlngi uumlzengi
paa -lı paha -lı
paccedilavur paccedilavra
padişapadeşa padişah
pastarma pastırma
peccedile pekccedile
peket- pekit-
perda et- perdah et-
peryaumlnde-dauml pergende
pesimet peksimet
peşembe perşembe
peyriz pehrizperhiz
pestamal peştemal
peşembe perşembe
pezevenlik pezevenklik
pincerauml pencere
piper biber
pirccedilel pergel
piskeş peşkeş
pişer- pişir-
piyner peyner
princcedil pirinccedil
rahbi rabbi
rain rehin
ras gel- rast gel-
rat rad
raya reaya
rayet (et-) riayet (et-)
renccediliper -lik renccedilper -lik
ret et- redd et-
rızg rızk
rik rig
rikdan rigdan
Ruma Roma Rum Rim
Ruma papayı Rim papa
rurzname ruzname
ruzger ruzgacircr
ruumlsfay ruumlsvay
saan sehni sahan
sabı sahib
saba sahba sabah
salkam salkım
sanksar saŋsar
sapun sabun
saramusak sarmısak
saravoş -lık sarhoş -luk
sarınccedil sarnıccedil
satiyan sahtiyan
sauk (et- ol-) so(v)uk (et- ol-)
sauklık so(v)ukluk
seelce sehelce
segil siġil
sencir zincir
seni sini
serenk sireng
sezuumln sizuumlŋ
sıccedilış- succedilı-
sıg sıg sık sık
sılan- ıslan-
sılat- ıslat-
sır- ısır-
sırgan ısırgan
sigirt- seġirt-
siha (et-) siyah (et-)
sirccedile serccedile
siyir et- sey(i)r et-
Skanderiya İskenderiye
47tabella di raffronto tra le formehellip
skara ıskara
skacirct (et-) şikacircyat (et-)
skacirctla- şikacircyatla-
skelauml iskele
skembe işkembe
skemele iskemle
skence (et-) işkence (et-)
slupine uumlslup
smarla- ısmarla-
sowka soyka
spailik sipahilik
spap esvabespab
spat et- ispat et-
spaulu ıspavlı
spinaka ıspanak
sta iştah
stakos ıstakos
Stambol İstanbul
ste- iste-
stiva istif
stura ustura
stuumlpi uumlstuumlbi
sucak sıcak
suf sof
sufita softa
sufra sofra
sugan soġan
suk- sok-
sulak solak
sun soŋ
sur- sor-
sutara -lı -sız sitara -lı -sız
suyun- soyun-
suumlguumlruumln suumlgluumln
suumlk- soumlk-
suumltlaş suumltluumlsuumldluuml aş
suuml(v)- soumlg-
suumlyle- -mez soumlyle- -mez
suumlyleş- soumlyleş-
suumlyuumlnduumlr- soumlyuumlnduumlr-
suumlz soumlz
şahad -lık şahid -lik
Şam Trapulus Tırabolos-i şam
şarat şeriat
şaskın şaşkın
şastır- şaşır-
şaumlmdar şamdan
şaumlyirtsup1 şair
şaumlyirtsup2 şagirdşakirt
şeher -li şehir -li
şeid şehid
şıne ışın
şiker şeker
şikil şekil
şila- şoumllelen-
simden gerek şimden geruuml
şit- şitil- işit- işitil-
şuumlbe şuumlbhe
şuumlbefli şuumlbheli
talak dalak
tamakacircr -lık tamahkacircr -lık
Taŋarı Taŋrı
tarnak tırnak
tarşın tarccedilın
tasfir tasvir
tata bit tahtabit
tatılı (et-) tatlı (et-)
tauk kuş ta(v)us
tawa tava
tayz toz
tecirip (et-) tecribe (et-)
tegine dikine
48
tembi (et-) tembih (et-)
tena -ce tenha -ce
tendiriz -lik tenduumlruumlst -luumlk
tepesi tepsi
tepine tepme
terez terazi
tesbi (agaccedil) tesbih (aġacı)
testersup1 destur
testersup2 testere
teter- titre-
teteriş titreyiş
tevter defter
tevtiş et- teftiş et-
tezgacircr tezgacirch
tincerauml tencere
tokumak tokmak
topot top otu
towbra torba
toumluumlb et- toumlvbe et-
trup turp
tukur- tuumlkuumlr-
tukuruk tuumlkuumlruumlk
tututur- tuttur-
tuzana tuzla
uculı uclı
udun -cı odun -cı
ulefeuumllefe ulufe
ulet (vlet) zina veled-i zina
um(m)et umumiyet
umuşak -lık yumuşak -lık
undan ondan
unkacircruumlnkacircr hunkacircrhuumlnkacircr
urla- oġurla-
usul vusul
uyna- oyna-
uynu oyun
uyut- yut-
uursız oġursız
uzur (et-) huzur (et-)
uumlduumlnccedil ver- oumlduumlnccedil ver-
uumlfuumlr- oumlfuumlr-
uumlgey oumlgey
uumlge(y)ik oumlge(y)ik
uumlguumlnde uumluumlnde oumlŋuumlnde
uuml(k)ccedile oumlkccedile
uumlke -len- -li oumlke -len- -li
uumlksiz oumlksuumlz
uumlksuumlruumlk oumlksuumlruumlk
uumll- oumll-
uumllmez oumllmez
uumllccedil- oumllccedil-
uumllccedilek oumllccedilek
uumllduumlr- oumllduumlr-
uumllisi oumlli
uumlmuumlr oumlmuumlr
uumlp- oumlp-
uumlr- oumlr-
uumlrdek oumlrdek
uumlrekauml oumlreke
uumlrt- oumlrt-
uumlruumlmce oumlruumlmcek
uumlt oumld
uumltuumlş oumltuumlş
uumluumlnden oumlŋuumlnden
uumluumlt (ver-) oumlguumlt (ver-)
uumlyle oumlyle
uumlz- yuumlz-sup1
vatı vak(i)t
vela(y)et vilayet
verane virane
vezine vezne
49tabella di raffronto tra le formehellip
yad(i)yar yadigacircr
yaklaş- haklaş-
yalınuz yalnız
yamala- yaġmala-
yamur yaġmur
yaŋış yaŋlış
yani (et-) yahni (et-)
yaran yarın
yarasaumln yarasa
yaşıl yeşil
yaukl-yakul- ya(v)ukul-
yawaş (et-) yavaş (et-)
yawaşlan- yavaşlan-
yawaşlık yavaşlık
yazlı yuumlzluuml
yece gece
yecek yeyecek
yeccedilende geccedilende
yelimkara gelimkara (t dial)yendi(si) gendi(si)
yerccedilek gerccedilek
yerek gerek
yevim-i şek yevm-i şek
yit yigit
yolar yular
yonus baluk yonos b
yorol- yorul-
yova yuva
yovur- yoġur-
yunk oynak
yuumlbek goumlbek
yuumlc guumlc
yuumlguumls goumlguumls
yuumln guumln
yuumlnduumlr- goumlnduumlr-
yuumlnduumlz guumlnduumlz
yuumlpsek yuumlksek
yuumlstuumlr- goumlster-
yuumlvde goumlvde
zamet zahmet
zanat -ccedilı zanaat -ccedilı
za(v)uk safa zevk-u safa
zayt yag zeyt yaġı
zeer -le- zehir -le-
zerdar serdar
ziameti zeamet
zirem zira
zirre zerre
zivt -le- zift -le-
zuumlmuumlruumlt taş zuumlmruumlt t
zuumlnbuumll suumlmbuumll
Corpus lessicale turco
52
A
abhane (apanaacute) lsquochiauica di bruttezzarsquo (68v) abhaneye git- (apanaa ghideacuterum) lsquoandar del corporsquo (61r) bull Osm lsquolatrinarsquo (Men 17) Per la forma del F cfr apane lsquonecessariorsquo (VN 61) t dial apana lsquoapteshane helacircrsquo (DS 283)
acep (ageacutep) lsquomarauigliarsquo (97r)acep ol- (ageacutep holuacuterum) lsquoammirarersquo (61r) lsquomarauigliarsirsquo (97r) bull Cfr acap et-
(agiap ederum) lsquoammirare maruigliarsirsquo (Carr 48)acı (agiacute) lsquoamarorsquo (60v) rarr suacı ol- (agiacute holuacuterum) lsquoamareggiarersquo (60v)acılık (agiliacutec) lsquoamarezzarsquo (60v)accedil- (acciaacuterum) lsquoaprirersquo (62r) lsquodiscoprirersquo (74r) lsquomanifestare palesarersquo (97r)
lsquoscoprire scouerchiarersquo (110r) rarr fal accedil- goumlz yuumlrekaccedilmaz ko- (accimaacutes coacuterum) lsquodissimularersquo (74r) bull Osm lsquoidrsquo (Men 65)accedilmazdan (accimasdaacuten) lsquodi nascostorsquo (73v) lsquodissimulatamentersquo (74r) lsquoin se-
cretorsquo (94r) bull Osm lsquosenza scuoprirsi senza far finta di nientersquo (Men 65)accedilık rarr goumlzaccedilıkta (cidaacute) lsquoal serenorsquo (60v) bull Tml lsquooutdoors in the open airrsquo (Redhsup2 7) sectsect
214 227accedilıl- (accilaacuterum) lsquoaprirsirsquo (62r)accedillık accedillıġum var (acciliacutegum vaacuter) lsquohauer famersquo (92r) accedillıktan oumll- (accilictaacuten
vluacuterum) lsquomorirsi di famersquo (98v)ad (adiacute) lsquofama nomersquo (76v) rarr ccedilek-ada (adaacute) lsquoisolarsquo (94v) rarr Kıbrıs adası Malta adası Rodos adasıada tavşanı (adaacute dausciaacuten) lsquoconiglio animalersquo (70v) bull Tml adatavşanı lsquoEu-
ropean rabbit cony Oryctolagus cuniculusrsquo (Redhsup2 12) In Men 107 tro-viamo la forma diminutiva ada tavşancıġı
adam adem (adeacutem) lsquohuomorsquo (92r) eyi ademduumlr (eacutei adeacutemdur) lsquoegrave buono huo-morsquo (75v) rarr aġır fitoz horatacı kadir pek şevkli
53corpus lessicale turco
adaş (adaacutesc) lsquocompagnorsquo (70r) bull Osm tml lsquonamesakersquo (Redhsup2 12) t dial lsquodost arkadaşrsquo (DS 64)
adet (adeacutet) lsquocostume usanzarsquo (71v) lsquosolitorsquo (112r)af et- (af edeacuterum) lsquoperdonarersquo (103v)af(i)yun (afiuacuten) rsquoapio herbarsquo (62r) bull La forma afiyun egrave data da Men 326
Il F ha palesemente confuso i termini italiani ap(p)io lsquosedanorsquo e op(p)io forse avragrave chiesto a un informatore laquoCome si dice apioraquo e costui avragrave capito opio
aġ (aacuteg) lsquorete da cacciarsquo (107v)aġa (agaacute) lsquocapitanorsquo (67r) rarr hisar yeniccedileriaġaccedil (agaacutecc) lsquoalberorsquo (59v) uzun aġaccedil (osuacuten agaacutecc) lsquoperticarsquo (103v) rarr alma a
armut a ccedilam a erik a hurma a goumllge incir a kavun a koz a mersin a pelit a sakız a servi a şefteli a tesbih a uumlvez a zeytun aġacı
agıl (aghiacutel) lsquomandra ouilersquo (96v)aġır (ageacuter) lsquograue pesantersquo (91r) aġir adam (agheacuter adaacutem) lsquocostante huomo
fermorsquo (70v) aġır guumln (agheacuter iuacuten) lsquogiorno di festarsquo (90r) aġır iş (aceacuter iacutesc) lsquoimportante cosarsquo (93r) aġır yuumlk (agheacuter iuacuteg) lsquopesantersquo [manca la traduzione di yuumlk] (104r) bull sectsect 221 222 Per il sintagma con guumln cfr aġır guumln lsquogior-no festivorsquo (Dede Korkut 331) lsquofestarsquo (aghir ghiun Mol 145) v anche rarr yoz guumln
agır- (aghereacuterum) lsquoragliare proprio dellrsquoasinorsquo (107r) bull Osm agırmakaŋırmak lsquoragghiarersquo (Men 302)
aġız (agaacutes) lsquoboccarsquo (65r) aġzına ko- (agasinaacute coacuterum) lsquoimboccarersquo (92v) bull Cfr aġaz (aghaz) lsquoboccarsquo (Carr 51) t dial ağaz lsquoağızrsquo (DS 85)
aġız otı (agaacutes oacutet) lsquopoluerino poluere minutarsquo (105r) bull Osm lsquopoluere finissimarsquo (Men 303)
aġla- (aglaacuterum) lsquopiangerersquo (104r)aġostos ayı (auostoacutes aacutei) lsquoagosto il mesersquo (59r) bull T dial avostos (Sym GL 173)
avustos avustoz lsquoağustosrsquo (TTAS)agrı (agersiacute) lsquodoglia dolorersquo baş agrısı (baacutesc agersiacute) lsquodoglia di testarsquo diş
agrısı (diacutesc agersiacute) lsquodoglia di dentirsquo karın agrısı (carn agersiacute) lsquodoglia di ventrersquo (74v) rarr inceagrı bull Cfr agırsı (aghersi) lsquodolore duolo extrinsecorsquo (Arg 28) sectsect 222 311a
agrı- (agreacuterum) lsquodolersirsquo (74v)agu (aacuteg) lsquotossicorsquo (115v) bull sect 312aha (aeacute) lsquoecco aduerbiorsquo (75v) bull Osm t dial lsquoiştersquo (TS 62 DS 121)ahccedilıaşccedilı (acciacute1) lsquocuocorsquo (72r) bull Cfr osm t dial asccedilı lsquochuoco quocorsquo (astci
astcj Arg 37) lsquoaşccedilırsquo (DS 341)ahccedilılıkaşccedilılık et- (acciliacutec2 edeacuterum) lsquofar il cuocorsquo (72r) bull Osm aşccedilılık etmek
(ascilik etmek) lsquocucinarersquo (Pianz 42)
1 Sopra la prima c egrave tracciata una s2 Sopra la prima c egrave tracciata una s
54
ahırsup1ahir (ahhiacuter) lsquofinersquo (77v) ahırahir yok (achhirda ioacutec) lsquosenza finersquo (111r) bull Il suff locativo del sintagma citato egrave certo aggiunto per errore sect 311b
ahırsup2 (aaacuter) lsquostallarsquo (113v) bull Cfr t dial ağar lsquoahırrsquo (DS 81)ahmak (hamaacutec) lsquoignorantersquo (92v) lsquorozzorsquo (108v) bull Osm tml lsquomatto balordo
sciocco poltrone pazzo goffo ignorantersquo (Men 87) sect 229ahmaklık (hamaacutecliacutec) lsquoignoranzarsquo (92v)aht (haacutect) lsquopromessarsquo (106r) bull sect 224aht et- (haacutect edeacuterum) lsquoprometterersquo (106r)ahtapot (attaacutepoacutet) lsquopolpo pescersquo (105r) bull Abbiamo posto come lemma la forma
moderna del termine Quella del F egrave la piugrave antica registrazione lessicogra-fica di questo grecismo precedendo lrsquoohtaput (ıhtaput) baloġı (ochtaput baloghi) attestato da Carr 260 Manca in Molino e Meninski Nelle fonti letterarie ottomane la voce egrave documentata dal XVI sec (TETTL 2 346)
ak (ac) lsquobiancorsquo (65r)ak- (accaacuterum) lsquoscorrere scolarersquo (110r) rarr suakccedila (acciaacute) lsquodanarorsquo (72v) rarr bas- bull La grafia del F egrave ambigua e potrebbe
denotare anche una forma assimilata accedilccedila (cfr Arg 26) sect 225aakıl (achiacutel [acliacute (97v)]) lsquoceruellorsquo (68v) lsquoingegnorsquo (94r) lsquola mentersquo (97v) lsquosenno
prudenzarsquo (110v) aklıma (aclimaacute) lsquoa giuditio miorsquo (59r) bull La versione turca di questrsquoultimo sintagma dovrebbe correttamente suonare aklıma goumlre
akıllı (achilliacute) lsquoaccorto giuditiosorsquo (57v) lsquoingegnosorsquo (94r) lsquoprudentersquo (106r)akılsız (achiacutel siacutes) lsquoimprudentersquo (93r)aklık (acliacutec) lsquobianchezzarsquo (65r) akpak (acpaacutec) lsquosemplicersquo (110v) bull T dial lsquobembeyaz tertemizrsquo (DS 136) Per il
sign dato dal F cfr rarr paklıkaksa- (acsaacuterum) lsquozoppicarersquo (118v)aksır- (acsireacuterum) lsquosternutarersquo (113v)aksırmak (acsirmaacutec) lsquosternutorsquo (113v)akşam (acsciaacutem) lsquonottersquo (100r) akşama karşı (acsciamaacute caacutersc) lsquoal tardirsquo (60v)
rarr dekakşam ol- (acsciaacutem holuacuter) lsquoannottarsi farsi nottersquo (61v)al- (aleacuterum) lsquoleuar pigliarersquo (95v) rarr baş borc al- destur al- haber al- hı-
sab al- kan al- koumlpuumlk al- şişe tecribealay (alaacutei) lsquomostra di soldatirsquo (99r) lsquoordinanza di soldatirsquo (101r)alccedilak (alciaacutec) lsquobassorsquo (64v) alccedilaktan (alciacdaacuten) lsquoda bassorsquo (72v)alda- (aldaacuterum) lsquofrodare ingatildenarersquo (79r) lsquogabbarersquo (79v)aldayıcı (aldagiacute) lsquogabbatorersquo (79v) lsquoingannatorersquo (94r) bull Le forme ottomane al-
trove attestate sono aldayıcı aldat(ı)cı aldadıcı aldaccedilı (StS HWb 21 Carr 56)
alemsup1 (aleacutem [alemiacute (104v)]) lsquocreaturarsquo (71v) lsquopopalo [= popolo] ognrsquouno che ha lrsquoesserersquo (105r)
alemsup2 (aleacutem) lsquoinsegnia bandierarsquo (94r) lsquostendardorsquo (113v)alet (alaacutet) lsquoinstrumento meccanicorsquo (94v)
55corpus lessicale turco
alev (aleacuteu) lsquofiamma di fuocorsquo (77v)algit- (alghideacuterum) lsquomenar cotildedur uiarsquo (97v) bull T dial lsquoiletmek goumltuumlrmek alıp
gitmekrsquo (DS 211) Per unrsquoattestazione in un testo turco in trascrizione del lsquo500 cfr beni Istanbol algittme lsquoa condurmi a Costantinopolirsquo (VN 64) Per lrsquoaspetto morfologico v Deny 518 Korkmaz 831
alıccedil (aliacutecc) lsquoazzaroli fruttirsquo (63v) bull Tml lsquoazarole Mediterranean medlar Cra-taegus azarolusrsquo (Redhsup2 36)
alıko- (alicoacuterum) lsquolasciarersquo (95r) lsquoritenerersquo (108r)alın (aliacuten) lsquofrontersquo (79r)alıver- (aluereacuterum) lsquoottenerersquo (101r) bull Osm lsquoto take procure or buy a thing
without difficulty or delayrsquo (Redhsup1 192) lsquoprendere ad imprestitorsquo (Pianz 38)
alkış (alchiacutesc) lsquoorationersquo (101r) lsquoprieghirsquo (105v) lsquoringratiamentorsquo (108r) bull Osm lsquomedih sitayiş duarsquo (TS 106)
alkış et- (alchiacutesc edeacuterum) lsquoringratiarersquo (108r)Allah (allaacute) lsquoIdiorsquo (92v) rarr hatır ısmarla- ikrar et- şuumlkuumlr yardumalma (almaacute) lsquomela pomorsquo (97v)alma aġacı (almaacute agaacutecc) lsquopomo alberorsquo (105r)alt altundan (altundaacuten) lsquoda sottorsquo (72v) altuna (altunaacute) lsquosottorsquo rarr yeraltıncı (altingiacute) lsquosesto numerorsquo (111r)altun (altuacuten) lsquooro metallo finiss(im)orsquo (101r) rarr yuumlzuumlkaltunla(t)- (altunleteacuterum) lsquodorare far drsquoororsquo (75r) lsquoindorarersquo (93v) bull sect 3222balum satum (aluacutem satuacutem) lsquotrafico mercantiarsquo (116r) bull Osm alım satım lsquoalış-
veriş ticaretrsquo (TS 104) Men 398 registra il sintagma alum satum resmialum satum et- (aluacutem satuacutem edeacuterum) lsquotraficare far mercatildetiarsquo (116r) bull Osm
alım satım etmek lsquoalışveriş yapmakrsquo (TS 105)aman (amaacuten [hamaacuten (95v)) lsquofidanza sicurtagraversquo (77v) lsquolega treguarsquo (95v) aman
kacircġıt iste- (hamaacuten3 chiaacutet steacuterum) lsquodomandar saluo condottorsquo (74v)amanet (hamaneacutet) lsquodepositorsquo amanete ko- (hamaneacutet coacuterum) lsquodepositarersquo (73r)
bull Per il sintagma cfr amanet komak (amanet comach) lsquodepositare diposi-tarersquo (Masc 37 39) Piugrave corretto ci pare il dato amanete komak registrato da Mol 115 120
ambar (ambaacuter) lsquosentina del vascellorsquo (111r)amca (amgiaacute) lsquoauo tiorsquo (63v)aŋ (aacuteng) lsquogiuntura di mẽbrirsquo (90r) bull Osm lsquogiunturarsquo (Men 344)aŋ- (angaacuterum) lsquoricordarsirsquo (107v)ana (anaacute) lsquomadrersquo (96v) rarr buumlyuumlk ana oumlgey anaAnabulu (anaacutepol4) lsquoNapoli citagrave famosiss(im)arsquo (99v) bull La forma data come
lemma egrave quella del Molino (266) laquoDie im 17 J[ahr]h[undert] guumlltigen
3 La h iniziale egrave stata aggiunta in un secondo tempo4 Dato che la parola egrave oscurata da una macchia non si riesce a leggere se dopo la l ci sia o no
una i Nel Dialogo dello stesso F sono attestati sia Anapol sia Anapoli (Bombaci 223)
56
Formen sind durch die Kontamination mit Anadolu ldquoAnatolienrdquo entstan-denraquo (StM GEN 110)
anahtaacuter (anataacuter) lsquochiauersquo (68v) bull T dial anacirctar lsquoanahtarrsquo (DS 249)anahtarcı (anatargiacute) lsquochiauetteierorsquo [= chi fabbrica chiavi] (68v)ancak (angiaacutec) lsquoapenarsquo (61v)and (aacutend) lsquogiuramentorsquo (90v) lsquospergiurorsquo5 (113r)and iccedil- (andiccieacuterum) lsquogiurarersquo (90v)aŋla- (anglaacuterum) lsquointendere capirersquo (94v) lsquosentire percepirersquo (111r)aŋlat- (anglateacuterum) lsquodar ad intenderersquo (111r)apaccedilık (ap acciacutech aacutep acciacutec) lsquoalla scopertarsquo (60r) lsquoin palesersquo (94r)ara- (araacuterum) lsquocercarersquo (68v) dil ara- (diacutel araacuterum) lsquoesaminarersquo (76r) bull Il sin-
tagma con dil non ci egrave noto da altre fontiarab arap (areacutep araacuteb) lsquomoro nationersquo (98v)arabcesine (arabciesineacute) rsquomorescarsquo [recte lsquoalla morescarsquo] (98v) bull sect 315aaraba (arapaacute) lsquocarrozzarsquo (67v) lsquorotarsquo (108v) bull Il sign di lsquoruotarsquo puograve essere do -
vuto a un calco semantico sullrsquoar lsquoaǧalaʰ lsquoruota carro veicolo vetturarsquo (VAI 892) sect 221
arabacı (arapagiacute) lsquocarrozzierersquo (67v)arap rarr arabarasına (arasinaacute) lsquointorno al cantorsquo (94v)arı (ariacute) lsquoape che fa il mielersquo (61v) rarr eşekarısıarık (arriacutec) lsquomagrorsquo (96v)arıklan- (ariclaneacuterum) lsquosmagrirsirsquo (111v)arma[ġan] (arma[]) lsquopresente donorsquo (105v)armut (armuacutet) lsquopero fruttorsquo (103v)armut aġacı (armuacutet agaacutecc) lsquopero alberorsquo (103v)arpa (arpaacute) lsquoorzo biadarsquo (101r)arslan (arslaacuten) lsquoleone animal ferocersquo (95v)art ardunda (ardundaacute) lsquoa dietrorsquo (58r) ardundan (ardundaacuten) lsquoda dietrorsquo (72v)
arduna git- (ardunaacute ghideacuterum) lsquosequitarersquo (110r)art- (artaacuterum) lsquoaccrescerersquo (57v) lsquosouerchiarersquo (112r)artan (artaniacute) lsquoauanzo il restorsquo (63v) bull sect 311aarz et- (aacuters edeacuterum) lsquoauisare fare a saperersquo (63v)as- (assaacuterum) lsquoappicarersquo (62r)asıl (assiliacute) lsquocagione causarsquo (66r) bull sect 311aasıl- (assileacuterum) lsquoappicarsirsquo (62r) asılıp dur- (assiliacutep duruacuterum) lsquopenderersquo (102v)asma (asmaacute) lsquopergolarsquo (103v)astar (astaacuter) lsquoin forrarsquo [= fodera] (94r)astarla- (astarlaacuterum) lsquoinforrrarersquo [= foderare] (94r)aşaġa aşaġa doġrı (asciaacute douacuteri) lsquoallrsquoingiuacutersquo (60r) aşaġadan (asciadaacuten) lsquoda sotto
da giugraversquo (72v) rarr in-
5 Evidentemente un deverbale da spergiurare lsquogiurare con forzarsquo
57corpus lessicale turco
aşccedilı aşccedilılık et- rarr ahccedilı ahccedilılık et-aşık (asciacutehc asciacutech) lsquoamantersquo (60v) lsquoinnamoratorsquo (94r)aşık ol- (asciacutech holuacuterum) lsquoinnamorarsirsquo (94r)aşıla- (acscilaacuterum) lsquoinsertarersquo (94r) bull sect 228aşılıdeg (asciliacute) lsquoscudo monetarsquo (110v) bull La voce senza altre attestazioni note
non puograve che essere come giagrave aveva supposto Bombaci 229 un prestito dallo sp excelente lsquomoneda antigua de oro equivalente a una doblarsquo (Moliner 1 1248) attraverso una serie di processi fonetici ben individuabili (apocope passaggio [ks] gt [ʃ] apertura del timbro della prima vocale e chiusura di quello delle altre)
aşır- (asciereacuterum) lsquotralasciarersquo (116r) bull Osm aşırmakaşurmak lsquoto convey away to escape an evil to steal to plunder to smugglersquo (Redhsup1 124)
at (aacutet) lsquocauallorsquo (68r) rarr kira kiracıat- (attaacuterum) lsquogettare lanciarersquo (90r) lsquogittarersquo (90v) rarr topat sal- (at salaacuterum) lsquoassalire assaltarersquo (63r) lsquodar assaltorsquo (73r) bull Osm lsquoat suumlr-
mek at suumlrerek huumlcum etmekrsquo (TS 279)ata atalar (attalaacuter) lsquoantecessori trapassatirsquo (61v)ateş (ateacutesc) lsquofocorsquo (78r)atlas (atlaacutes) lsquodemasco di setarsquo (73r)atlı (atliacute) lsquocaualierorsquo (68r) rarr mahalleav (au6) lsquocaccia drsquoanimalirsquo ava git- (auaiaacute ghideacuterum) lsquoandar a cacciarsquo (66r) bull Il
dativo del sintagma egrave rifatto erronemente su ava (v la nota)avare (agụaṛaacute) lsquovacanza cessatione drsquoalcun esercitiorsquo (117r) bull Osm tml lsquoidle
out of workrsquo (Redhsup1 233)avaz (aguaacutes) lsquotonorsquo (112r)avcı (auigiacute) lsquocacciatorersquo (66r) bull Cfr avıcı (auiggi) lsquochacciatore uccellatorersquo
(Arg 38) Si veda inoltre lrsquoantico turchismo albanese ltauigijgt (la trascri-zione in grafia moderna sarebbe avixhi) lsquocacciatorersquo (Dizzionario Italia-no amp Albanese per Alfabeto manoscritto del 1710 conservato nella Badia Greca di Grottaferrata cortese segnalazione del dott Gjorgji Bufli) Per i riflessi della voce turca in francese italiano e altre lingue v Schweickard Osm 231
avla-rarr baluk avla-avlu (auluacute) lsquocortilersquo (71r) lsquoporticorsquo (105r)avret (aureacutet7) lsquodonnarsquo (74v)ay (aiacute aacutei) lsquolunarsquo (96r) lsquomesersquo (98r) ay tamam (aacutei tamaacutem) lsquoluna quintadecimarsquo
[= plenilunio] (96r) her ay (eacuter aacutei) lsquoogni mesersquo (100v) ol aydan (ol aidaacuten) lsquoda quel mesersquo (72v) rarr aġostos tutul- bull sect 411a
ayak (aiaacutec) lsquogambarsquo (79v) lsquopasso mesura di piedirsquo (102v) lsquopiedersquo (104v)ayart- (aiarteacuterum) lsquoleuar di piede inuitiarersquo [= viziare] (95v)
6 Prima era scritto auaacute poi la lettera finale egrave stata cancellata7 Corr in luogo di auraacutet
58
aydınlık (aidinliacutec) lsquolucersquo (96r) goumlzuumln aydınlık olsun (ghiusũ aidinliacutec ossuacuten) lsquoalla buonrsquohora congratula(zio)nersquo (59v) bull Per il sintagma cfr tml goumlzuumln aydın olsun lsquocongratulationsrsquo (SS)
ayır- (aireacuterum) lsquodiuiderersquo (74v)ayıtla- (aitlaacuterum) lsquoscieglierersquo (110r) rarr diş ayıtl[ıya]cakaylak (ailaacutec) lsquosenza merceacute gratisrsquo (111r) bull Osm lsquootiosus gratuitus otiosus
gratis in vanumrsquo (Men 604)ayna (ainaacute) lsquospecchiorsquo aynaya bak- (ainaiaacute baccaacuterum) lsquospecchiarsirsquo (112v)ayrıl- (hairileacuterum) lsquodisiungerersquo (74r) lsquoeleggerersquo (75r) lsquosepararersquo (111r) bull I si-
gnificati del F corrispondono piuttosto al causativo ayrıltmak lsquoseligere se-cernere separarersquo (Men 591)
ayrılmış (hairilmiacutesc) lsquoseparatorsquo (111r)ayu (aiuacute) lsquoorso animale crudeliss(im)orsquo (101r)ayva (aiuaacute) lsquocotogno fruttorsquo (71v)az azdur (aacutesdur) lsquoegrave pocorsquo (76r) rarr zamanaz- (asaacuterum) lsquoalterarsirsquo (60v)azadlı (asatliacute) lsquofranco liberorsquo (78v) bull Osm lsquolibero franco uscito di schiauitugrave
fatto libero licentiatorsquo (Men 157)azadlık (asatliacutec) lsquofranchezza libertagraversquo (78v)azap (eszaacutep) lsquocalamitagrave penuriarsquo (66r) lsquopenarsquo (103r) lsquotrauagliorsquo (116r) azap
ccedilek- (eszaacutep cicheacuterum) lsquopatir penarsquo (103r)azarla- (asarlaacuterum) lsquoriprenderersquo (108r)azdır- (asdereacuterum) lsquoincitare al malersquo (93v) lsquostizzare cioegrave inasprirersquo (113v)
59corpus lessicale turco
B
baba (babaacute) lsquopadrersquo (101v) rarr oumlgey bbaccedil (baacutecc) lsquogabbellarsquo (79v)baġsup1 (baacuteg) lsquofasciettorsquo (76v)baġsup2 (baacuteg) lsquopergolarsquo (103v) lsquovignarsquo (117v) lsquovite drsquouuarsquo (118r)baġccedila (bacciaacute) lsquogiardinorsquo (90r) bull La forma posta come lemma egrave quella di Men
671 (che corrisponde alla fonte persiana) Il dato del F si puograve leggere bakccedila o ba(ccedil)ccedila sect 225a
baġccedilavan (bacciaguaacuten8 bacuaacuten) lsquogiardinierorsquo (90r) bull Per lrsquoambiguitagrave grafica v lemma precedente
baġişla- (bacscilaacuterum) lsquoappresentarersquo [= offrire] (62r) succedil baġışla- (suacutecc bac- scilaacuterum) lsquoperdonarersquo (103v) bull Cfr bahşişla- (bachscisclarum) lsquodedicare donarersquo (Carr 72) Per il sintagma cfr tml succedilunu bağışlamak lsquoto pardonrsquo (Redhsup2 786)
baġla- (baglaacuterum) lsquoannodare ligarersquo (61v) lsquoattaccarersquo (63r) lsquolegarersquo (95v)bahadır (bahadiacuter) lsquocoraggiosorsquo (71r) lsquogenerosorsquo (90r) bahadır yigit (bahadiacuter it)
lsquohuomo ualorosorsquo (92r)bahadırlık (bahadirliacutec) lsquoazione coraggiosarsquo (71r) lsquofatto generosorsquo (77r) lsquogene-
rositagraversquo (90r)bahane (mahnaacute [manaacute (110v)]) lsquoscusarsquo (110v) lsquostratagemmarsquo (114r) bahane
bul- (mahnaacute buluacuterum) lsquoscusarsirsquo (110v) bull Cfr mahana (machana) lsquoscusarsquo (Arg 164) mahane lsquoidrsquo (Mol 390) t dial mahana lsquo(ileri suumlruumllen) soumlzde neden bahanersquo (DS 3105 4583)
bak- (baccaacuterum) lsquoguardarersquo (91r) vederersquo (117r) rarr aynabakır (baccheacuter) lsquorame metallorsquo (107r)bakış (bacchiacutesc) lsquoguardaturarsquo (91v)bakla (baclaacute) lsquofaua legumersquo (77r)
8 Corr in luogo di bacciagiacute
60
bakraccedil (baccharaiacutec9) lsquococcoma da scaldar acquarsquo (69v) bull Cfr bakaraccedilbakıraccedil (bacharac) lsquosechiarsquo (Carr 72)
bal (baacutel) lsquomielersquo (98r)balaban (balabaacuten) lsquobrauo poterosorsquo (65v) bull Osm t dial lsquogrande e grossorsquo
(Men 870-71) lsquoyiğit yakışıklırsquo (DS 496)balccedilık (balciacutech balciacutehc) lsquocreta fangorsquo (71v) lsquoletamersquo (95v)baldız (baldiacutes) lsquocognata dotildenarsquo (69v)balgam (balgaacutem) lsquofleumme escrementirsquo (78r)balmumı (balmuacutem baacutel muacutem) lsquocandela di cerarsquo (67r) lsquocerarsquo (68v) lsquotorciarsquo (115v)
bull La forma balmum egrave attestata pure da Hars 205 e Pianz 48balta (baltagrave) lsquoascione da tagliar legnjrsquo (63r)baluk (baluacutec) lsquopescersquo baluk satılır yer (baluacutec satileacuter ierdeacute) lsquopescaria doue si
uẽde [scil il pesce]rsquo (104r) rarr kadırga b kefal b mersinmerzin b muuml-rekkep b sardina b tunina b yılan b yunus b bull Nel sintagma il locativo egrave ovviamente erroneo (sect 311b) inoltre la forma participiale corretta do-vrebbe essere satılan
baluk avla- (baluacutec aulaacuterum) lsquopescarersquo (104r)balukccedilık (balucgiacutec) lsquopescitello piccolorsquo (104r)barccedila (baacutercia) lsquonauersquo (99v) bull Osm lsquobarca nauersquo (Men 757) lt ant venz barza
lsquobarca da carico da guerra e da piratirsquo (LF 98 alla cui documentazione vanno aggiunti non solo il dato del F ma anche il barccedila (barcia) lsquonauersquo di VN 62)
bardak (bardaacutec) lsquobocalersquo (65r) rarr zeyt yaġıbarış- (bariscieacuterum) lsquoaccordarsi far il pattorsquo (57v) lsquopacificarsirsquo (101v)barışık (barisciacutech) lsquopacersquo (101v) lsquopartito pattorsquo (102v)barıştır- (baristeacuterum) lsquopacificar altrorsquo (101v) bull sect 3222bbari (mbaacutere) lsquoalmeno al mancorsquo (60v) bull La forma del F egrave forse dovuta a con-
taminazione con mbarek (rarr mubarek su)barradeg (barragrave) lsquobanditorersquo (64r) bull Ar dial (Maghreb) barrāḥ lsquocrieur publicrsquo
(Dozy 1 66 Beaussier 42)barradeg et- (barragrave [barrhaacute (106r)] edeacuterum) lsquobandire publicarersquo (64r) lsquodiuolgarersquo
(74v) lsquofar bandorsquo (76v) lsquopromulgarersquo (106r)bas- (bassaacuterum) lsquoassalire assaltarersquo (63r) lsquodar assaltorsquo (73r) lsquocalpestrarersquo (66v)
lsquoinuestire proprio drsquoesercitirsquo (94v) lsquostamparersquo (113v) akccedila bas- (acciaacute bassaacuterum) lsquobatter monetarsquo (64v)
basma (basmaacute) lsquostamparsquo (113v)bast(i)yun (bastiuacuten) lsquobastionersquo (64v) bull Per altre attestazioni di questo italiani-
smo v Pianz 49baş (baacutesc) lsquocapo testarsquo (67r) başı buumlyuumlk (baacutesc buiuacutec) lsquosuperborsquo (114r) baş
uumlstuumlnde (= uumlstuumlne) (baacutesc ustundeacute) lsquovolentierersquo (118r) başı pek (basciacute peacutec) lsquopertinac[e]rsquo (104r) baştanevvel baştan (bascdaacuten [73r] euueacutel bascdaacuten [72v])
9 Bombaci 214 legge baccharaacutec
61corpus lessicale turco
lsquoda principiorsquo (72v 73r) baştan al- (bascdaacuten aleacuterum) lsquodisconsigliarersquo (74r) rarr agrı bogday devletli haznadar başı kaldır- kel bull sectsect 313c 314b
baş boġ (baacutesc boacuteg) lsquocapo di squadrarsquo (67r) lsquorettore gouernatorersquo (107v) lsquocapo di alquante personersquo (115r) bull Osm lsquocapo di squadra christiana capitano guidarsquo (Men 657)
başar- (basciaraacuterum) lsquocondur a fine alcuna impresarsquo (70r) lsquoriuscire alcun ne-gotiorsquo (108v)
başka (baschaacute) lsquoparticolarersquo (102r)başkace (baschagieacute) lsquoparticolarmentersquo (102r)başla- (bascilaacuterum) lsquocominciarersquo (69v) lsquoincominciarersquo (93v)bat- (battaacuterum) lsquoaffondarersquo (58v) bull Sospettiamo che il F abbia dato al verbo un
errato sign attivo cfr rarr bat(ıl)-batı rarr guumln batısıbatıl yere (batuacutel iereacute) lsquoin uano in darnorsquo (94v) bull Cfr osm tml boş yere lsquoin vainrsquo
(Redhsup2 138) Nel dato del F il primo elemento del sintagma egrave sostituito da batul = batılbattal lsquofalsus vanus inanisrsquo (Men 666)
bat(ıl)- (battileacuterum) lsquoaffondarsirsquo (58v) bull sect 3221bbattal et- (battaledeacuterum) lsquotralasciarersquo (116r) bull Osm lsquoannullare cassare render
inutilersquo (Men 841) Cfr rarr batıl yerebayat (baiaacutet) lsquoduro non frescorsquo (75r)bayıl- (baijleacuterum) lsquostramortirsirsquo (114r)bazırgacircn (bezeriaacuten) lsquomercantersquo (97v) bull Cfr baumlzaryaumln lsquomercantersquo (bezarien
Lupis 1b) lsquomerchadantersquo (bezariem ITS 237)bazırgacircnlık (bezerianliacutec) lsquomercantiarsquo (97v) lsquotraficorsquo (116r)bazırgacircnlık et- (bezerianliacutec edeacuterum) lsquotraficare far mercantiarsquo (116r)beden (beteacuten) lsquomergolersquo [= merli delle mura] (97v)begen- (beieneacuterum) lsquoaggradire piacerersquo (59r)beherhal (berahagravel) lsquoad ogni modorsquo (58r) lsquoin ogni modorsquo (94r) bull Osm lsquoin ogni
modo ad ogni modo come si siarsquo (Men 957) La forma del F dipende dalla metatesi be(h)rehal sect 229
bekccedili (beccgiacute [becciacute (111r)]) lsquoguardianorsquo (91v) lsquosentinella guardiarsquo (111r)bekle- (beccleacuterum) lsquoguardare far guardiarsquo (91r) lsquovegliarersquo (117r)bel (beliacute) lsquofianchirsquo (77v) lsquoreni parte della schienarsquo (107v) rarr buumlkuumllmiş bull
sect 311abela (belaacute) lsquodisaggiorsquo (73v) lsquorouinarsquo (108v) bela ccedilek- (belaacute cicheacuterum) lsquopatirersquo
(102v) bull Per il sintagma cfr tml belasını ccedilekmek lsquoto suffer (for some deed)rsquo (Redhsup2 109)
belki (beacutelchi) lsquoforsersquo (78v)belli belliduumlr (belliacutedur) lsquoegrave manifestorsquo (75v)ben (beacuten) lsquoiorsquo ben genduumlm (beacuten ienduacutem) lsquoio stessorsquo (92v) benden (bendeacuten)
lsquoda parte miarsquo (72v)benuumlm rarr hatır pay yan
62
beŋz (benziacute) lsquoeffigiersquo (75v) bull Osm lsquocera aria di volto sembianzarsquo (Men 863) sect 311a
beŋze- (benszeacuterum) lsquoassomigliarersquo (63r) lsquorassomigliarersquo (108r) lsquosomigliarersquo (111v)
berber (berbeacuter) lsquobarbierorsquo (64v)berdadeg (beacuterda) lsquocauallo da somarsquo (68r) bull Cfr ar alg bardal lsquomauvais cheval
rossersquo bardan lsquoharidelle cheval qui nrsquoa pas de sangrsquo (Beaussier 44) = ar lett birdawn lsquocavallo di razza inferiore ronzino cavallo da soma da trainorsquo (VAI 66) Circa la d del F va detto che in molte varietagrave parlate dellrsquoarabo egrave comune la sostituzione delle interdentali con le rispettive dento-alveo- lari cfr laquodans la prononciation usuelle ce son (scil d) se confond geacute-neacuteralement avec celui de draquo (Beaussier 361 in riferimento allrsquoalgerino-tunisino) Nellrsquoosm lett questo arabismo egrave attestato come birzevn lsquoa com-mon work-horse not of Arabian bloodrsquo (Redhsup1 355)
beri rarr ccedilokberk (baacuterc10) lsquolamporsquo (95r)besbelli besbelliduumlr (besbelliacutedur) lsquoaperto manifestorsquo (62r)besle- (besleacuterum [bessileacuterum (69r 100r)]) lsquoalleuarersquo (60r) lsquocibare nutrirersquo
(69r) lsquonodrirersquo (100r)besleme besleme kız (bessilemeacute chiacutes) lsquofigliola adottiuarsquo besleme oġlan (bes-
silemeacute ouglaacuten) lsquofigliolo adottiuorsquo (77v) bull I sintagmi dati dal F non paiono segnalati da altre fonti
beslenmiş (beslenmiacutesc) lsquoalleuatorsquo (60r)beş (beacutesc) lsquocinquersquo (69r)beş yuumlz (beacutesc iuacutes) lsquocinquecentorsquo (69r)beşer beşer (bescieacuter bescieacuter) lsquoa cinque a cinquersquo (69r)beşik (biacutecsc) lsquocuna culla di batildebinirsquo (72r) bull sect 229beşinci (bescscingiacute) lsquoquintorsquo (106v) rarr on beşincibeyit (beiacutet) lsquodistico di uersirsquo (74v) lsquosentenza dettorsquo (110v)beyn- beynuumlmuumlzde (beinetmusdeacute) lsquotra di noirsquo beynuumlnuumlzde (beinetnisdeacute) lsquotra
di uoirsquo (116r) bull Le varr date dal F sono costruite sulla base araba parlata baumlynat- (cfr p es baynātkum lsquoentre vousrsquo Beaussier 96)
bez (beacutes) lsquopanno di linorsquo (102r) lsquotela di linorsquo (115r)bez- (beszeacuterum [bezeacuterum (93v)]) lsquoaffannarsi fastidirsirsquo (58v) lsquoinfastidirsirsquo
(93v)bezdir- (besdereacuterum) lsquoesasperare sdegnarersquo (76r) lsquoinfastidirersquo (93v) lsquopertur-
barersquo (104r)bezdirmiş (besdermiacutesc) lsquoesasperatorsquo (76r)bıccedilak (bucciaacutec) lsquocoltellorsquo (69v) bull Cfr buccedilak (buciak) lsquoidrsquo (Mol 97)bıccedilakccedilı (bucciacgiacute) lsquocoltellarorsquo (69v)bırak- (braccaacuterum) lsquobuttar uiarsquo (66r) lsquogittarersquo (90v)
10 Corr in luogo di scimscieacutec
63corpus lessicale turco
bıyık (biȷg) lsquomostacciorsquo (99r)biber (pipeacuter) lsquopepe aromatorsquo (103r) bull La forma del F denota ancora la con-
servazione delle bilabiali sorde conformemente alla fonte greca pipeacuteribiccedil- (biccieacuterum [bicchieacuterum (111r)] lsquometere il grano etcrsquo (98r) lsquoserrare cotilde la
serrarsquo [= segare] (111r) bull La var bik- del F egrave dovuta prob a ipercorrettismobiccedilici (biccigiacute) lsquometitorersquo (98r)bil- (bileacuterum) lsquoconoscerersquo (71r) lsquosaperersquo (109v)bildir- (bildireacuterum) lsquoragguagliarersquo (107r) lsquoreuelarersquo (107v) rarr sipahilikbildircin (bildirgiacuten) lsquoquaglia vgellorsquo (106v)bile (bileacute) lsquogiontamente insiemersquo (90r)bilegi (bileacuteg) lsquopietra drsquoammolarersquo [= cote] (104v) bull Osm bilegi (bileghi) lsquoruo-
tarsquo (Arg 53)bileguuml lsquocote pietra da affilarersquo (Men 1004) sect 312bile(t)- (bileteacuterum) lsquoammolarersquo [= affilare] (104v) bull sect 3222bbilezik (blesiacutec) lsquomanettersquo (97r)bilmiş ol- (bilmiacutesc holuacuterum) lsquoaccorgersirsquo (57v) bull Osm lsquoaduertiscorsquo (bilmisci-
olurum Arg 53)biŋ (biacuten) lsquomille numerorsquo (98r) rarr on biŋbin- (bineacuterum) lsquocaualcarersquo (68r) bull Il sign del F corrisponde a ata bin-binici (binigiacute) lsquocaualcatorersquo (68r)Binzert (binszeacutert) lsquoBiserta citagrave in Africarsquo (65r)bir (biacuter) lsquovnorsquo (118r) rarr dem her kimse neste soumlz uumlccedilbir et- (biacuter edeacuterum) lsquoagguagliarersquo (59r) lsquocongiungerersquo (70v)bir ezden (bir esdeacuten) lsquodi cqua un pocorsquo (73v) bull Osm lsquodi qui a pocorsquo (bir esden
Arg 53)bir oġurdan (biacuter ordaacuten) lsquotutta ad una uoltarsquo (73v) lsquotuttrsquoa un co[l]porsquo (116v) bull
Osm lsquotutto in una volta in un impeto in un tratto in un fiatorsquo (Men 521-522) Per la forma del F cfr bir ordan lsquoaffattorsquo (Masc 8)
birer birer (bireacuter bireacuter) lsquoad uno ad unorsquo (58r) lsquovno per unorsquo (118r)bit (biacutet) lsquopedocchiorsquo (103r)bit- (bitteacuterum) lsquogermogliarersquo (90r)biz (biacutes) lsquonoirsquo (100r)bizuumlm (bisuacutem) lsquonostrorsquo (100r) rarr hatırbodur (bo[]duacuter11) lsquonano mostrorsquo (99v) bull Osm tml lsquoshort squat dwarfrsquo
(Redhsup2 134)bog- (bogaacuterum) lsquoaffogarersquo (58v) lsquosoffogarersquo (111v)boġaz (bugaacutes) lsquofaucirsquo (77r) lsquogolarsquo (90v) rarr ccedilalış- Misina boġazıboġaz ıktı (bugaacutes chijttiacute) lsquocollanarsquo (69v) bull Il secondo elemento del sintagma
dato dal F puograve essere una var metatetica di osm ıkd lsquocollana vezzorsquo (Men 3295-96) sect 212d
boġazla- (bugaslaacuterum) lsquoscannarersquo (109v)boġazlanmış (bugaslanmiacutesc) lsquoscannatorsquo (109v)
11 La parola egrave semicancellata da una macchia tra o e d sembra tracciata unrsquoaltra lettera
64
bogday (bocdaacutei) lsquograno frumentorsquo (91r) bogday başı (bocdaacutei basciacute) lsquospica di granorsquo (113r) bull Cfr bokday (bocdai) lsquofurmentorsquo (ITS 220)
bogul- (boguluacuterum) lsquoaffogarsirsquo (58v)bok (boacutec) lsquostercorsquo (113v) şarap bok (sciaraacutep boacutec) lsquofeccia di uinorsquo (77r) bull Per
il sintagma cfr şarap bokı (sciarap bochi) lsquoidrsquo (Arg 228)bokla- (bocclaacuterum) lsquoimbrattarersquo (92v)bol (boacutel) lsquolargorsquo (95r)bol et- (bol edeacuterum) lsquoallargarersquo (60r)borc (boacutergi) lsquodebitorsquo (73r) bull sect 311aborc al- (boacutergg aleacuterum) lsquoobligarsirsquo (100v)borclı (borgiliacute [borggliacute (100v)]) lsquodebitorersquo (73r) lsquoobligatorsquo (100v)borclı ol- (borgiliacute [borggliacute (100v)] holuacuterum) lsquofar debitorsquo (76v) lsquoobligarsirsquo
(100v)borı (boriacute) lsquotromba da guerrarsquo (116v)bostan (bostaacuten) lsquohortorsquo (92r) lsquoorto di foglie etcrsquo (101r)bostancı (bostangiacute) lsquohortolanorsquo (92r) lsquoortolanorsquo (101r)boşanmış (boscianmiacutesc) lsquoallentatorsquo (60r)boşat- (bosciateacuterum) lsquoallentarersquo (60r) lsquolentarersquo (95v) lsquosligarersquo (111v) lsquospararersquo
(112v) lsquosuotarersquo (114r) lsquovotarersquo (118v) karı boşat- (cariacute bosciateacuterum) lsquore-pudiar la mogliersquo (107v)
boya (boiaacute) lsquotintarsquo (115v)boya(t)- (boiateacuterum) lsquotingerersquo (115v) bull sect 3222bboya(t)mış (boiatmiacutesc) lsquotintorsquo (115v)boynuz (boinuacutes) lsquocornorsquo (71r)boyun (boinuacute) lsquocollorsquo (69v) boynu vur- (boinuacute uuruacuterum) lsquodecapitarersquo (73r)
lsquotroncare il caporsquo (116v) bull Per il sintagma cfr osm boyun [boynunboynu-nu (TS 654-55)] urmak lsquotagliar il collorsquo (Men 950-51) sect 311a
boyunduruk (boiunduruacutec) lsquogiogo di buouersquo (90r)boz- (bosaacuterum) lsquodisfarersquo (74r) lsquoguastarersquo (91v) lsquosconciarersquo (110r)boza (bosaacute) lsquoceruosarsquo (68v)bozmış (bosmiacutesc) lsquosconciatorsquo (110r)bozul- (bosoluacuterum) lsquoguastarsirsquo (91v)boumlcek (bugeacutech) lsquovermersquo (117v) rarr suumlmuumlkli boumlcek bull Cfr buumlcek lsquobaco uerminersquo
(buggech Arg 57) lsquolombrico ruga bruco vermersquo (bugech Carr 93)boumlgiboumlguuml (buguacute) lsquofatturarsquo (77r) bull Osm lsquomagia negromantia stregaria incante-
simorsquo (Men 937) Lo stesso Meninski dagrave anche le varr delabializzate bugubugı
boumlgile-boumlguumlle- (buguleacuterum) lsquofar fattucchiariarsquo (77r) bull Osm buumlgile(n)- (bu-ghilenurum) lsquoammalio unorsquo (Arg 57) tml buumlyuumllemek lsquoto bewitch to charm fascinate enchantrsquo (Redhsup2 151)
boumlluumlk (buluacutec) lsquoparte portionersquo (102r) lsquosquadra di gentirsquo (113v) boumlluumlk boumlluumlk (buluacutec buluacutec) lsquoa schiera a schierarsquo (59r)
boumlylesine (builesineacute) lsquoa questo modorsquo (62r) lsquocostiacute in questo modorsquo (71v)
65corpus lessicale turco
bu (buacute) lsquoquestorsquo (106v) bunuŋ iccediluumln (bunuacuten icciuacuten) lsquoper questorsquo (103v) rarr gece sabah yer
bucak (bugiaacutec) lsquoangolo cantonersquo (61v)budak (budaacutec) lsquoramo drsquoalberorsquo (107r)buffindeg (buffiacuten) lsquobuffonersquo (65v) bull Italianismo senza altri riscontribuga (bugaacute) lsquotoro animalersquo (115v)buguumln (buacute iuacuten) lsquohoggi questo giornorsquo (92r)buhur (buchhuacuter) lsquoperfumorsquo (103v)buhur et- (buchhuacuter edeacuterum) lsquoperfumarersquo (103v)buhurcı (buchhurgi) lsquoperfumierersquo (103v) bull Si noti che nella restante lessico-
grafia ottomana questo derivato egrave attestato solo dalla fine del XVIII sec (StS HWb 39)
buh[ur]la- (buch[]larum) lsquoperfumarersquo (103v)bul- (buluacuterum) lsquoritrouarersquo (108v) lsquotrouarersquo (116v) rarr bahanebulanık (bolaniacutech) lsquoturbidorsquo (116v)bulaş- suyı bulaş- (suiacute bolascieacuterum) lsquotorbidare lrsquoaquarsquo (115v) bull Il verbo do-
vrebbe avere la forma causativa bulaştır-bulaşık (bolasciacutehc) lsquotorbidorsquo (115v)buldur (bulduacuter) lsquoautunnorsquo (63v) bull Osm bıldırbuldur lsquogeccedilen yılrsquo (TS 538-39)
Il sign dato dal F si puograve spiegare supponendo che egli abbia sentito usare la voce nei primi mesi dellrsquoanno e lrsquoabbia interpretata come riferentesi alla sola stagione precedente e non allrsquointero anno
bulun- (bulunuacuterum) lsquoritrouarsirsquo (108v)buluşmak buluşmaya git- (buluacutescmaaacute ghideacuterum) lsquoandar a invitarersquo (61r)bulut (bluacutet) lsquonuuolarsquo (100r)bulutlan- hava bulutlanır (aguaacute blutleneacuter) lsquoannebbiarsi lrsquoariarsquo (61v)bulutlı (blutliacute) lsquonuuolosorsquo (100r) hava bulutlıdur (aguaacute blutliacutedur) lsquolrsquoaere egrave
annebbiatorsquo (61v)bunda (bundaacute) lsquoqua in q(ues)to locorsquo (106v)bundan (bundaacuten) lsquoda cquarsquo (73v)burun (burnuacute) lsquonasorsquo (99v) bull sect 311aburuş- (burusciuacuterum) lsquoarrapparsi arronchiarsirsquo [= raggrinzirsi] (62v)but (buacutet [buduacuten (61v)]) lsquoanguitagliarsquo [prob var di anguinaglia lsquozone adia-
centi alla radice anteriore della coscia inguinersquo] (61v) lsquocosciarsquo (71v) bull Lrsquoipotesi piugrave probabile per spiegare la forma budun egrave che il F abbia chiesto a un informatore laquoCome si dice questoraquo indicando la propria regione inguinale e che lrsquoaltro abbia risposto budun lsquo(Egrave) la tua cosciarsquo Lrsquoosm budbut designa propr la parte superiore della coscia (Men 911) cfr pure budler başı (budler basci) lsquolrsquoanguinagliarsquo (Mol 183)
buyur- (buiuruacuterum) lsquocomandarersquo (69v)buyuruk (buiuruacutec) lsquocomandamentorsquo (70r) lsquoordinersquo (101r)buz (boacutes) lsquogiacciorsquo (90r)buzaġı (busaghiacute) lsquovitella di lattersquo (118r)
66
buumlkuumllmiş beli buumlkuumllmiş (beliacute bucculmiacutesc) lsquoaggobatorsquo (59r) lsquogobborsquo (90v) bull Cfr osm beli boumlkuumlldi lsquosrsquoincuruograve la di lui schiena ograve staturarsquo (Men 936) La grafia del F sembra indicare una var bukulmış (v perograve sect 211d) Nel t anatolico egrave attestata la forma bukmak lsquobuumlkmekrsquo (TTAS)
buumltuumln (buttuacuten) lsquointiero sanorsquo (94v)buumlyuuml- (buiuluacuterum) lsquocrescerersquo (71v) bull sect 3221b Cfr comunque osm buumlyuumln-
mek lsquobuumlyuumlmekrsquo (TS 746)buumlyuumlk (buiuacutec) lsquograndersquo (91r)buumlyuumlk ana (buiuacutec anaacute) lsquomadre della madrersquo (96v)buumlyuumlk et- (buiuacutec edeacuterum) lsquoaggrandirersquo (59r)buumlyuumlklen- (buiucleneacuterum) lsquoinsuperbirsirsquo (94v)
67corpus lessicale turco
C
caba ccedilek- (ccedilık-) (giaacuteba cicheacuterum) lsquopresentarersquo (105v) bull I sintagmi ottomani dati da Meninski sono caba etmekvermek lsquodar in dono per niente donare presentarersquo (Men 1574)
cafa (giafaacute) lsquoguairsquo (91r)caiz (giais) lsquoconuenientersquo (70v) lsquolecitorsquo (95v) caiz degilduumlr (giaiacutes deiacuteldur)
lsquoinconuenientersquo (70v)caiz ol- (giaiacutes holuacuterum) lsquoconuenire esser lecitorsquo (70v)cambaz (giambaacutes) lsquosaltatore che fa prouersquo (109r)can (giaacuten) lsquoanimarsquo (61v) lsquospiritorsquo (113r) rarr ccedilekiş-canavar (gianauaacuter) lsquoanimalersquo (61v)carafadeg balıġı (giarraacuteffa baluacutec) lsquosalpa pescersquo (109r) bull Ar dial (Tunisia) ǧa-
rafaʰ lsquoalosersquo (Dozy 1 187) geraffagerafagiraffa (mantengo la grafia del-la fonte) lsquooratarsquo (Oman 82)
cariye (giariaacute) lsquodonzellarsquo (74v) lsquoschiauarsquo (110r)cazu (giasuacute) lsquofattucchiarorsquo (77r)cebe (giebeacute) lsquogiacco armaturarsquo (90r)cebeci (giebegiacute) lsquogiacchierorsquo (90r)cedd (giddiacute) lsquoschiatta generationersquo (110r) bull Osm lsquoauolo auorsquo (Men 1587) Il
dato del F egrave tratto evidentemente da sintagmi del tipo yedi ceddine varince lsquosinrsquoalla settima generationersquo (ibid)
celali (gelaacutel) lsquoribbellorsquo (107v) bull Osm celalicalali (gelali gialali) lsquoassassino rebellersquo (Mol 62 339) Per la forma ipercorretta del F cfr cilacircl (dschilal) lsquorebellersquo (Pr 503) sect 312
cemaat (giumaacute) lsquochiesarsquo (69r) bull Osm lsquoconsessus communitas ecclesia con-cilium synagogarsquo (Men 164) = cuumlmayat (giumaiat) lsquocomunitagraversquo (Mol 98) La forma del F puograve essere dovuta a contaminazione con cuma lsquovenerdigraversquo
cenk (gieacutenc) lsquocombattimentorsquo (69v) lsquoguerrarsquo (91v) cenkte oumll- (giencdeacute uluacuterum) lsquomorire nella guerrarsquo (98v)
68
cenk et- (gieacutenc edeacuterum) lsquocombatterersquo (69v) lsquofar battagliarsquo (76v)Ceneviz vilayet (ginuuiacutes velaieacutet) lsquoGenoa citagraversquo (90r) bull La forma Cinviz egrave atte-
stata da Enveri [1464] e Piri Reis [1525] (TETTL 1 428)cenkccedili (giencgi) lsquocombattentersquo (69v)cerrah (giarraacute) lsquomedico di chirurgiarsquo (97v)cevap (giuaacutep) lsquorispostarsquo (108r) bull Cfr coap (gioap) lsquoidrsquo (Arg 64 a cui rinvia-
mo per ulteriore documentazione) La forma del F va certo letta cuap non civap
cevap ver- (giuaacutep uereacuterum) lsquorisponderersquo (108r)ceviz (gieuiacutes) lsquonoce moscatarsquo (100r)Cezayir (gisaiacuter) lsquoAlgieri citagrave in Barberiarsquo (59v)cılasıncelasın (gielasiacuten) lsquobrauo poterosorsquo (65v) bull Osm lsquokahraman babayiğit
guumlrbuumlz delikanlırsquo (TS 767-68) La forma celacircsın egrave data da TETTL 1 425cıva (giuaacute) lsquoargento uiuorsquo (62v)cibs (gibiacutes) lsquogesso p(er) fabricarersquo (90r)ciger (gigheacuter) lsquofecatorsquo (77r)cin (giacuten) lsquospiriti infernalirsquo cinden vurul- (gindeacuten uurulmiacutescium) lsquospiritarsirsquo
(113r) bull sect 3213acins (giacutens) lsquogente nationersquo (90r) lsquolegnagiorsquo (95v) lsquostripe (sic) razzarsquo (113v)
rarr ccedilingana cins Macarcoumlmert (giumeacutert) lsquocortese liberalersquo (71r)coumlmertlik (giumertliacutec) lsquoliberalitagraversquo (95v)cuumlmle (giuacutemle) lsquotuttrsquoinsiemersquo (116v)cuumlnk (giuacutenc) lsquolibro di ricordo squarciafogliorsquo [= taccuino notes] (95v) bull Osm
lsquolibretto di canzoni ograve altri versirsquo (Men 1663) Secondo TETTL 1 453 evoluzione semantica di coumlngcuumlnkcuumlng lsquobir ccedileşit buumlyuumlk gemirsquo di origine ultima malese (cfr port junco ingl junk it giunca ecc)
cuumlz (giuacutes) lsquoquinternorsquo (106v)
69corpus lessicale turco
Ccedil
ccediladır (ciadeacuter) lsquopadiglionersquo (101v)ccedilak (ciaacutec) lsquofincheacutersquo (77v) bull Osm lsquousque usque adeo utrsquo (Men 1553)ccedilak- (ciaccaacuterum) lsquovenire agrave gran moltitudinersquo (177r) rarr şimşek ccedilak- bull Il sign
del F non egrave riscontrabileccedilakal (ciaccaacutel) lsquocontadinorsquo (70v) lsquorustico uillanorsquo (109r) lsquovolpersquo (118r) bull Lo
zoonimo turco significa ovviamente lsquosciacallorsquo il passaggio semantico a lsquovolpersquo non pare altrimenti attestato (cfr rarr tilki) Per i significati connotativi cfr t dial ccedilakal lsquoipsiz serseri işbilmeyen acemi toy cimrirsquo (DS 1041)
ccedilakı (ciacchiacute) lsquocoltello a rasolorsquo [= a serramanico] (69v)ccedilakır (ciaghiacuter) lsquovinorsquo (117v)ccedilakşır (ciecscieacuter) lsquocalzettersquo (66v) rarr gey-ccedilal- (cielaacuterum) lsquopercuoterersquo (103v) lsquosonarersquo (112r) rarr ccedilingane ccedilal- dil ccedilal-
dilbazlık fiska ccedilal- muziki ccedilal- taban ccedilal- volta ccedilal-ccedilalış- (cialiscieacuterum) lsquoaffaticarsirsquo (58v) lsquofaticarersquo (76v) lsquoprocurarersquo (105v) bo-
ġazına ccedilalışan (bugasinaacute cialisceacuten) lsquogolosorsquo (90v) bull Il sintagma ottomano usuale per lsquogolosorsquo egrave boġaz kulukulı (Men 3801 Pianz 157)
ccedilalka- (cialcaacuterum) lsquocriuellarersquo (71v) bull Osm tml ccedilalka(la)mak lsquoto shake agi-tate to sieve (grain) (by shaking it)rsquo (Redhsup2 169)
ccedilam (ciaacutem) lsquopigna fruttorsquo (104v)ccedilam aġacı (ciaacutem agaacutecc) lsquopigna alberorsquo (104v)ccedilanak (cienaacutec) lsquopiattorsquo (104r) lsquovaso nomersquo (117r)ccedilardak (ciardaacutec) lsquocapannarsquo (67r)ccedilare (ciaacutera) lsquoricapitorsquo [= aiuto sostegno provvisione] (107v)ccedilarşaf (ciarsciaacutef) lsquolenzuolorsquo (95v)ccedilarşı (ciarsciaacute) lsquopiazzarsquo (104v)ccedilaşıt (ciarsciacutet) lsquospia spionersquo (113r) bull Per lrsquoepentesi cfr t dial ccedilarşut lsquobildir-
meden denetleyen (kimse)rsquo (DS 1084)
70
ccedilat- (ciataacuterum) lsquoinuestire proprio di vascellirsquo (94v) bull Osm lsquose joindre srsquoem-boicircter srsquoentre-choquer se heurter aborderrsquo (BarbM 1 555-56)
ccedilatla- (ciatilaacuterum) lsquocreparsirsquo (71v)ccedilatlat- (ciatilateacuterum) lsquocrepar ad altrorsquo (71v)ccedila(v)uş (ciauacutesc [ciauacutes (98r)]) lsquoambasciadorersquo (60v) lsquomessagierorsquo (98r) hunkacircr
ccedila(v)uşı (inchiaacuter ciausciacute) lsquoambasciador del Rersquo (61r) bull Osm lsquoa herald a poursuivant a messengerrsquo (Redhsup1 711) Cfr lrsquoantico turchismo italiano chiausso (chiaus ciaus) lsquomesso drsquouna autoritagraversquo (DEI 895)
ccedila(v)uşlık ccedilavuşlıġa git- (ciauacutesclighaacute ghideacuterum) lsquoandar in atildebasci[e]riarsquo (61r)ccedilay (ciaacutei) lsquofiumersquo (78r) rarr kenar Nil succedilek- (cicheacuterum) lsquotirar dietrorsquo (115v) adı ccedilek- (adiacute cicherum) lsquoleuar la famarsquo
(76v) kem adı ccedilek- (chieacutem adiacute cicheacuterum) lsquoinfamarersquo (93v) kuumlrek ccedilek- (ghiureacutec cicheacuterum) lsquovocarersquo [= vogare] (118r) rarr azap bela caba ccedilek- succedil bull Per il primo sintagma cfr adı ccedilekmek (adi ciekmek) lsquosmaccare [= svergognare] qualchunorsquo (Mol 406)
ccedilekiccedil (ciechiacutecc) lsquomartellorsquo (97r)ccedilekiccedille(n)- (ciechiccleneacuterum) lsquomartellarersquo (97r) bull sect 3221accedilekil- (cichileacuterum) lsquoarrapparsi arronchiarsirsquo [rarr buruş-] (62v) bull Cfr ccedilikil-
(cichilurum) lsquoritirarsi ragrinzarsirsquo (Carr 108)ccedilekirdek (ciecheacuterdec) lsquoossa dei fruttirsquo (100v)ccedilekirge (cighirgheacute) lsquogrillo animalettorsquo (91r)ccedilekiş- can ccedilekişir (giaacuten cicscieacuter) lsquosta facendo il trattorsquo [= egrave agonizzante] (98v)
bull Tml can ccedilekişmek lsquoto be dying in agonyrsquo (Redhsup2 154)ccedilektiri gemi (cictriacute ghiemiacute) lsquogalerarsquo (79v) bull Osm ccedilektuumlri lsquotriremisrsquo (Men On
1695)ccedilektiri lsquogalley (used for wartrading)rsquo (Redhsup2 180)ccedilelebi (cielebiacute) lsquocaualiero persona nobilersquo (68r) lsquogentilrsquohuomorsquo (90r) lsquonobi-
lersquo (100r)ccedilelik (cieliacutec) lsquoacciaro metallorsquo (57v)ccedilengel demir ccedilengeli (demiacuter ciengeliacute) lsquocrocco di ferrorsquo (71v)ccedilerak (cieraacutec) lsquocandelierersquo (67r)ccedileşme (ciescimeacutet) lsquofontanarsquo (78r) bull La forma del F denota lrsquoinflusso analogico
degli arabismi in -et (riflesso della tārsquo marbūṭa)ccedileşte (ciesteacute) lsquoliuto da sonarersquo (96r) bull Osm lsquouzun saplı buumlyuumlk tekneli bir ccedileşit
musiki aletirsquo (TS 870) ccedileşde (cescdeh) lsquocitararsquo (Carr 105)ccedilevir- (cieuereacuterum) lsquocircondare girare intornorsquo (69r) lsquotorniarersquo (115v) ben
şişi ccedileviriruumlm (ben scisciacute cieuereacuterum) lsquoio uolto lo spitorsquo (59r)ccedilevirme (cieuermesiacute) lsquoriparo siepersquo (108r) bull Il dato del F egrave palesemente tratto
da un sintagma del tipo ccedilit ccedilevirmesi Cfr ccedilit ile ccedilevirmek lsquosiepare assie-parersquo (Men On 1541)
ccedilevre (cieueregrave) lsquocircolo o ruota di (per)sone i q(ua)li o stanno in piedi o seden-do o in qualsiuoglrsquoaltro modorsquo (69r)
ccedileyne- (cineacuterum) lsquomasticarersquo (97r) bull Il F documenta giagrave la forma lsquomodernarsquo ccediliyne-ccediliğne- (TETTL 1 524)
71corpus lessicale turco
ccedileyrek (ciereacutec) lsquoquarto partersquo (106v) bull T dial ccedilerek lsquoccedileyrekrsquo (DS 1145)ccedileyrekle- (cierecleacuterum) lsquosquartarersquo (113v) bull In questo sign il verbo egrave registrato
pure da Arg70 e Mol 427ccedilıban (ciubaacuten) lsquoaposteumarsquo (62r) lsquoposteumarsquo [= ascesso] (105v) lsquocarbonchiorsquo
(67v)ccedilıfut (cifuacutet) lsquogiudeorsquo (90v)ccedilıġır- (cighireacuterum [cighereacuterum (91r)]) lsquocantarersquo (67r) lsquochiamarersquo (68v) lsquogridarersquo
(91r) meydana ccedilıġır- (maidanaacute cighireacuterum) lsquodisfidarersquo (74r) bull Osm lsquoba-ğırmak haykırmak davet etmek ccedilağırmakrsquo (TS 886-87) t dial ccedilığırmak lsquoto call to sing (a song)rsquo (prov[incial] Redhsup2 184) Il sintagma usuale per lsquosfidarersquo egrave meydana okumak
ccedilıġırt- (cighirteacuterum) lsquomandar a chiamarersquo (96v) bull Osm lsquoinvitare chiamare indirersquo (Dede Korkut 336)
ccedilık- (cicheacuterum) lsquoascendere salirersquo (63r) rarr deġirmen gemi bull Dal punto di vista formale egrave palese la confusione con rarr ccedilek-
ccedilıkar- rarr embik koumlk yarakccedilıplak (ciuplaacutec) lsquonudorsquo (100r)ccedilıplak et- (ciuplaacutec edeacuterum) lsquospogliarersquo (113r)ccedilıra (cieraacute) lsquoedera legnorsquo (75v) bull Osm tml lsquoresinous piece of woodrsquo (Redhsup2
189)ccediliccedilek (cicieacutec) lsquofiorersquo (78r) lsquovaroli mal di puttirsquo (117r)ccediliccedileklen- (ciciecleneacuterum) lsquofiorirersquo (78r) lsquometter li uarolirsquo (117r)ccediliccedilekli (ciciecliacute) lsquofioritorsquo (78r)ccedilift (ciacuteft) lsquocoppiarsquo (71r) lsquoparorsquo (101v) ccedilift tek (ciacuteft teacutec) lsquopari et disparirsquo (102r)ccedilift suumlr- (cift sureacuterum) lsquoararersquo (62r) lsquocultiuar la terrarsquo (72r)ccediliftccedili (ciftciacute [ciftgiacute (62r 97r)]) lsquoagricoltorersquo (59r) lsquoaratorersquo (62r) lsquomassaro di
biadersquo (97r)ccediliftccedililik (ciftiliacutec) lsquoagricolturarsquo (59r)ccediliġ (ciacute) lsquocrudo n(on) cottorsquo (71v)ccedilimdi- (cimdireacuterum) lsquopizzicarersquo (104v) bull Attestato sia nelle fonti ottomane sia
nel t dial (TS 921 DS 1222)ccedilin sabah (ciacuten sabaacute) lsquoa buonrsquohora matinorsquo (57r) lsquoal far del giornorsquo (59v)ccedilingane cins (ciacutengana giacutens) lsquozingari popolirsquo (118v) bull La tesi comunemente
accettata che vede come fonte dellrsquoetnonimo il gr Aqiacutegganoj denomina-zione dei membri di una setta medievale di eretici (TETTL 1 519) egrave stata messa in discussione da M Stachowski il quale la considera laquoeine ge-lehrte Volksetymologieraquo (StM Zig 161) e dal canto suo pone la voce in possibile relazione etimologica coi termini ungherese szegeacuteny e ant turco čiumlgāń entrambi lsquopoverorsquo (ibid)
ccedilingane ccedilal- (cinganeacute cielaacuterum) lsquoadularersquo (58r) lsquoallettare lusingarersquo (59v) bull Sintagma di cui non abbiamo trovato altra documentazione
ccedilirkin (cichiacuten) lsquobruttorsquo (65v) bull T dial ccedilikin lsquoccedilirkinrsquo (TTAS)ccedilirkinlik (cichinliacutec) lsquobruttezzarsquo (65v)
72
ccedilivi (ciouiacute) lsquochiodorsquo (68v) bull Il dato del F deve provenire da una Beiform turca ccediluviccediluumlvi cfr kipciaco ccediluvu lsquobiz sivri uccedillu alet tığrsquo (KTS 549) tataro di Crimea ccediluumly lsquoder Nagelrsquo (Radl 3 2189)
ccedilivile- (ciuileacuterum) lsquoinchiodarersquo (93v)ccediliz- (ciseacuterum) lsquointagliarersquo (94v)ccedilizi (cisiacute) lsquolinearsquo (96r)ccediloban (ciubaacuten) lsquopastore drsquoarmentirsquo (102v)ccedilok (cioacutec) lsquoassairsquo (63r) ccediloktan (ciocdaacuten) lsquodi lungo temporsquo ccediloktan beri (cioc-
daacuten beriacute) lsquodi lungo tẽpo in quarsquo (73v) ccediloktandur (cioctaacutendur) lsquogran tempo egraversquo (91r) katı ccediloktur (catiacute cioacutecdur) lsquoegrave tropporsquo (76r) rarr şuumlkuumlr
ccediloumlguumlr (ciuuuacuter) lsquoliuto da sonarersquo (96r) bull Osm lsquoinstrumentum musicum cithara crassius feregrave ut Italicum colascionersquo (Men 1682)
ccediloumlmlek (ciumleacutec) lsquovaso nomersquo (117r)ccediloumlz- (cieseacuterum) lsquoscioglierersquo (110r) bull Cfr ccedilezmek (cesmek) lsquodisciogliere disli-
gare sciogliere slegarersquo (Mol 121 passim)ccediloumlzgi (ciosghiacute) lsquofilato p(er) far telarsquo (72v) lsquovrdimento et trama cioegrave il filato il
quale srsquoha da tessere innante drsquoesser tessutorsquo (115r)ccedilubuk (ciubuacutec) lsquobacchettarsquo (64r)ccediluha (ciuaacute) lsquopanno di lanarsquo (102r)ccedilukur yer (ciucuacuter ieacuter) lsquocauarsquo (68r)ccedilulha (ciuluhaacute) lsquotessitorersquo (115r) bull sect 216ccediluval (ciuaacutel) lsquobisaccia saccorsquo (65r)ccediluvaldız (ciualdiacutes) lsquoaco saccora[]rsquo (57v)ccediluumlnki (ciunchiacute) lsquoda poicheacutersquo (72v) lsquopoicheacutersquo (104v)ccediluumlruumlk (ciuruacutec) lsquofracitorsquo (78v)ccediluumlruumlk ol- (ciuruacutec holuacuterum) lsquoammarcirsirsquo (61r)
73corpus lessicale turco
D
daġ (daacuteg) lsquomontagnarsquo (98v) rarr tepedaġıt- (daghiteacuterum) lsquodispargierersquo (74r) lsquodissiparersquo (74v) lsquosbaragliare sbarat-
tarersquo (109v)daġlı (dagliacute) lsquomontuosorsquo (98v)daha (daaacute) lsquoanchora aduerbiorsquo (61r) daha degil (dahaacute deiacutel) lsquonon ancorarsquo
(100r) rarr eyi tezdaima (daacuteima) lsquoeternamentersquo (76r) lsquosemprersquo (110v)daira (dahiraacute) lsquocircolorsquo (69r)dalak (talaacutec) lsquomilzarsquo (98r)damak (dumaacuteg) lsquopalato nella boccarsquo (101v) bull Puograve darsi che la forma del F sia
sorta per accostamento a rarr dumagudamar (damaacuter) lsquovena del sanguersquo (117r)damla (damlaacute) lsquogocciolarsquo (90v) damlaya damlaya (damlaaacute damlaaacute) lsquoa goccia
a gocciarsquo (59r)damla- (damlaacuterum) lsquogocciolarersquo (90v)danış- (daniscieacuterum) lsquoconferire domatildedar cotildesigliorsquo (70r) lsquoconsegliarsirsquo (70v)danışman (daniscmaacute) lsquoconsiglierersquo (70v) bull Osm lsquodanışılan kimse fakih acirclimrsquo
(TS 1000) lsquowise scholarrsquo (Birnbaum 74) tml lsquoconsultant adviserrsquo (Redhsup2 209) La forma del F egrave forse dovuta a ipercorrezione con accostamento ai nomi verbali in -ma
dar (daacuter) lsquoangusto strettorsquo (61v)dar et- (daacuter edeacuterum) lsquostringerersquo (114r)darccedilın rarr tarccedilındarı (dariacute) lsquomiglio biadarsquo (98r)darıl- (darileacuterum) lsquosentir affannorsquo (111r)davacı (daugiacute) lsquocontrariorsquo (70v) bull Cfr davcı (daugi) lsquoactor Klaumlgerrsquo (Meg)davar (daguaacuter) lsquobestia genericorsquo (65r) bull Osm lsquopecus jumentumrsquo (Men 2153)davul (dauacutel) lsquotamburrorsquo (114v)
74
dayan- (daianeacuterum) lsquoappogiarsirsquo (sic) (62r) lsquodurarersquo (75r) lsquopontellarersquo (105r)de imdi (deacute ndiacute) lsquohorsuacutersquo (92r) lsquosu uiarsquo (114r) bull Osm lsquosugrave dunque sugrave sugraversquo (Men
417) La forma dendi egrave attestata nel Divano di Mustafa Acircli (1584) (TS 1078)
de- (deacuterum) lsquodirersquo (73v) rarr demek iste-dede (dedegrave) lsquoauo il padre del padre o della madrersquo dede karı (dedeacute carigrave)
lsquolrsquoauarsquo (63v)defin (defiacuten) lsquoesequie di mortirsquo (76r)defin et- (defiacuten edeacuterum) lsquofar lrsquoesequiersquo (76r)defter (teuteacuter) lsquolibro di contirsquo (95v) bull T dial tevter lsquodefterrsquo (TTAS)deg- (deieacuterum) lsquoapprezzarersquo (62r) lsquotassare stimarersquo (114v) kaccedil deger (caiacutecc
deier) lsquoquanto ualersquo (106v) bull In Mol 331 questrsquoultimo sintagma italiano egrave tradotto niccedile deger (nice deghier)
deg(e)nek (dijneacutec) lsquobastonersquo (64v) bull T dial diynek lsquodeğnekrsquo (DS 1529) Per la discussione etimologica v Carr 117
degil rarr caiz dahadeġirmen (dighirmeacuten) lsquomolinorsquo (98v) deġirmene ccedilık- (dighirmenaacute cicheacuterum)
lsquomacinarersquo (96v)deġirmen taşı (dighirmeacuten taacutesc) lsquomacina di molinorsquo (96v)deġirmenci (deghirmengiacute) lsquomolinarorsquo (98v)degiş- (decscieacuterum) lsquobarattare catildebiarersquo (64v) lsquomutarersquo (99r) din degiş- (diacuten
decscieacuterum) lsquorenegarersquo (107v) bull La forma del F presenta sincope (sect 215) e successiva assimilazione (sect 225a)
degiştir- (decstereacuterum) lsquocambiarersquo (66v)deġmede (deimedeacute) lsquodifficilmentersquo (73v) lsquopiugrave presto di no che di sigrave mi par
difficilersquo (104v) bull Osm deġme de lsquonon facile vix quasi verorsquo (Men 2112) değmede (dejmede) lsquostento a crederlo non mi parersquo (Pianz 78)
dek akşama dek (acsciamaacute deacutec) lsquofin a nottersquo şimdiyedek (sciacutemdi edeacutec scim-diedeacutech) lsquofin adessorsquo (77v) lsquoinfin adessorsquo (94r)
del- (deleacuterum) lsquobucarersquo (65v) lsquoforarersquo (78r)deli (deliacute) lsquofarneticorsquo (76v) lsquomattorsquo (97v) lsquopazzorsquo (102v)deli ol- (deliacute holuacuterum) lsquofarneticarersquo (76v) lsquoimpazzirersquo (93r)delik (deliacutec) lsquobucorsquo (65v) lsquopertusorsquo (104r)delikanlı (deli caacuten) lsquogiouanersquo (90v) bull Abbiamo posto come lemma la forma
turca comune La voce del F egrave prob dovuta a una retroformazionedelikle- (delicleacuterum) lsquopertusarersquo (104r) bull Il verbo usuale egrave rarr del-delil (deliacutel) lsquoguidarsquo (91v)delilik (delliacutec) lsquopazziarsquo (102v) bull sect 215dem bir demde (bir dendeacute) lsquoistante di temporsquo (94v) ol demden (ol dendedeacuten)
lsquoda quel punto di tẽporsquo (72v) bull Osm bir demde lsquoin un momentorsquo (Men 2133) Nel dato del F il suff di locativo egrave stato incorporato nella parola (sect 311b)
demek iste- (demecsteacuterum) lsquosignificarersquo (111v) bull Tml lsquoto mean mean to sayrsquo (Redhsup2 217)
75corpus lessicale turco
demir (demiacuter) lsquoferrorsquo (77r) geminuumlŋ demiri (ghieminuacuten demiriacute) lsquoancora di nauersquo (61r) rarr ccedilengel kazık
demirci (demirgiacute) lsquoferrarorsquo (77r)deŋiz (denghiacutes) lsquomarersquo (97r) deŋiz geccedil-gez- (denghiacutes ghieccieacuterum denghiacutes
ghieseacuterum) lsquonauigarersquo (99v) rarr fırtına Kara Deŋiz suderi (diacuter) lsquocoiro pellersquo (69v) rarr yuumlz-sup2 bull sectsect 211a 312derin (deriacuten [diriacuten (105v)]) lsquofondale del marersquo (78r) lsquoprofondorsquo (105v)derman (dermaacuten) lsquoremediorsquo (107v)derman et- (dermaacuten edeacuterum) lsquoremediarersquo (107v)derun (deruacuten) lsquocuorersquo (72r) bull Osm lsquolrsquointeriore il cuore le viscerersquo (Men
2066)derviş (deruiacutesc) lsquoperegrinorsquo (103) bull Lo stesso sign egrave dato da Masc 123 e si ri-
ferisce al fatto che alcuni dervisci erano itineranti e vivevano di elemosina passando di cittagrave in cittagrave e di villaggio in villaggio
dervişlik (deruiscliacutec) lsquoperegrinaggiorsquo (103v)dervişlik et- (deruiscliacutec edeacuterum) lsquoperegrinarersquo (103v)derya (deriaacute) lsquovastitagraversquo (117r) bull Comrsquoegrave noto questo persianismo significa propr
lsquomarersquo Per il sign figurato del F cfr tml derya lsquosea vast expanse (of st)rsquo derya gibi lsquolots of superabundantrsquo (Redhsup2 223)
destur (testeacuter) lsquolicenzarsquo (96r) bull Cfr testir lsquolicentiarsquo (Arg 243) Per la forma del F cfr lrsquoantico turchismo serbo tester (testěrь) (StS Chr 66)
destur al- (testeacuter aleacuterum) lsquolicentiarsirsquo (96r)destur ver- (testeacuter uereacuterum) lsquolicentiarersquo (96r) bull Cfr testir ver- (testir uerurum)
lsquolicentio do licentia ad unorsquo (Arg 243)deve (deueacute) lsquocamelorsquo (66v)deve kuşu rarr yumurtadeveci (deuegiacute) lsquocameliero guard(iano) di cam(melli)rsquo (66v)devlet (deuleacutet) lsquosortersquo (112r)devletli başı devletli (basciacute deuletliacute) lsquobeatorsquo (64v) lsquofelicersquo (77r)devran (deuraacuten) lsquomondorsquo (98v) bull Per il sign cfr devraumln (deuraelign) lsquoil mondorsquo
(Arg 80)devşir- (deusciereacuterum) lsquocoglierersquo (69v) lsquocongregare raccoglierersquo (70v) lsquopie-
garersquo (104v)deyiş (deiacutesc) lsquomotto diceriarsquo (99r) lsquoprouerbiorsquo (106r)deyiver- (deiuereacuterum) lsquoproponere un negotiorsquo (106) lsquoraccontarersquo (107r) bull
Osm deyivirmekdiyuumlvirmekdeyivermek lsquodire dettare raccontare riferi-re espor rersquo (Men 2224)
dışarı (discieriacute) lsquofuorarsquo (79r)dib (dibiacute) lsquofondale del marersquo (78r) bull sect 311adibelik (dibeliacutec) lsquoagrave fatto dellrsquointuttorsquo (58v)didar dizar (didaacuter [disaacuter (75v 92v)]) lsquoaspetto voltorsquo (63r) lsquoeffigiersquo (75v) lsquoima-
gine figurarsquo (92v) bull Osm didardizar lsquocospetto vista viso volto facciarsquo (Men 2209)
76
dik-sup1 (dicheacuterum) lsquocugirersquo (72r)dik-sup2 (dicheacuterum) lsquopiantarersquo (104r)diken (dichieacuten) lsquospinarsquo (113r) rarr ısırgan dikeni kara dikendikine (teghineacute) lsquoalla riuersarsquo (60r) bull Osm dikine gitmek lsquoaksine hareket et-
mekrsquo (TS 1144) t dial tikine lsquodikine dik dik aksirsquo (TTAS)dil (diacutel) lsquolengua drsquoanimalersquo (95v) rarr ara- doumlnduumlr-dil ccedilal- (dil cielaacuterum) lsquotartagliare intoppar la linguarsquo dil ccedilalan (dil cielaacuten)
lsquotartaglio blesorsquo (114v) bull In tml dili ccedilalmak egrave attestato nel sign di lsquoto have the accent (of)rsquo (Redhsup2 230)
dilbaz (dilbaacutes) lsquolosingatorersquo (96r) lsquoparlatore adulatorersquo (102r)dilbazlık (dilbasliacutec) lsquolosingersquo dilbazlık ccedilal- (dilbasliacutec cielaacuterum) lsquolosingarersquo
(96r)dilek (dileacutec) lsquodimanda richiestarsquo (73v)dilek et- (dileacutec edeacuterum) lsquodimandar cotilde prighierersquo (73v)dilen- (dileneacuterum) lsquodimandar p(er) amor di Diorsquo (73v) lsquomendicarersquo (97v)dilenci (dilengiacute) lsquomendicantersquo (97v)dilsiz (diacutel siacutes) lsquomutorsquo (99r)din rarr degiş-diŋle- (dineacuterum) lsquoascoltarersquo (63r) lsquovdire intenderersquo (117r) bull La var diğne-
diyne- egrave ben attestata sia in epoca ottomana sia nei dialetti turchi odierni (v Pianz 81 e i dati colagrave segnalati)
direk (direacutec) lsquoantenna di vascellorsquo (61v) lsquocolonnarsquo (69v)diri (diriacute) lsquovi[uo]rsquo (118r)diril- (dirileacuterum) lsquoresuscitarsirsquo (107v)dirilt- (diriteacuterum) lsquoresuscitarersquo (107v) bull La forma del F egrave molto dubbiadirlen-deg (dirleneacuterum12) lsquoesercitarsirsquo (76r) bull Rifatto su rarr dirlikdirlenmişdeg (dirlenmiacutesc) lsquoesercitatorsquo (76r)dirlik (dirliacutec13) lsquoesercitiorsquo (76r) bull Osm lsquovita mezzi da viuere modo di viuerersquo
(Men 2060-61)diş (diacutesc) lsquodentersquo (73r) rarr agrı fil dişdiş ayıtl[ıya]cak (diacutesc aitl[]giaacutec) lsquonetta dentirsquo (99v) bull Nella Kamus Tercuumlmesi
(18deg-19deg sec) il lemma arabo al-ḫilacircl viene cosigrave illustrato diş ve kulak ayırtlıyacak şeye denir (TS 321)
diş eti (eacutet discisiacute) lsquogengiua di dentirsquo (90r) bull sect 412adişi (disciacute) lsquofeminarsquo (77r) rarr koyundivit (deuiacutet) lsquocalamaro da scriuerersquo (66r) bull La var devit egrave data anche da Masc 23diz (diacutes) lsquoginocchio parte della gatildebarsquo (90r)diz egil- (diacutes eghileacuterum) lsquoinginocchiarsirsquo (94r) bull Il sintagma usuale egrave diz ccediloumlk-
mek
12 Corr in luogo di iacutesc edeacuterum13 Corr in luogo di iacutesc
77corpus lessicale turco
dizar rarr didardizlik (disliacutec) lsquocalzersquo (66v) bull Osm tml lsquoknee-length pants knee-length stock-
ingsrsquo (Redhsup2 237)doġ- (douruacuterum) lsquonascerersquo (99v) bull Lrsquoaoristo del F denota confusione con
doġur- lsquopartorirersquodoġan (dugaacuten dughaacuten) lsquofalcone ugellorsquo (76v) lsquosparuiere ugellorsquo (112v)doġrı (douacuteri) lsquodirittorsquo (75r) lsquofedelersquo (77r) lsquofidato sincierorsquo (77v) lsquogiustorsquo
(90v) doġrına (dourinaacute) lsquoal drittorsquo (59v) rarr aşaġa yukarı bull sect 212bdoġrı et- (douacuteri edeacuterum) lsquodrizzarersquo (75r)doġrılık (douriliacutec) lsquosinceritagraversquo (111v)doġu rarr guumln doġusıdoku- (dochuacuterum) lsquotesserersquo (115r)dokun- (duccaneacuterum) lsquovrtare a qualche locorsquo (118v) hayrına dokun- (chairinaacute
duchaneacuterum) lsquofar benefitiorsquo (76v) bull Osm t dial dokanmak lsquotoccarersquo (Pianz 84) lsquodokunmakrsquo (DS 1540) Per il sintagma cfr tml hayrı dokunmak lsquoto be of use (to) be a help (to)rsquo (Redhsup2 324)
dokundıdeg (duchundiacute) lsquoscoglio nel marersquo (110r) bull sect 315bdolaş- (dolascieacuterum) lsquoaggirarersquo (59r) lsquocircondarersquo (69r) lsquogiarare (sic) atildedar ua-
gabondorsquo (90v) nerede dolaşıp gidersen (neredeacute dolasciacutep ghideacutersen) lsquodoue uai giratildedorsquo ben vilayeti dolaştum (beacuten velaietiacute dolasctuacutem) lsquoio hograve girato la citagraversquo (59r)
doldur- (dolduruacuterum) lsquoempirersquo (75v) lsquoimpirersquo (93r) tuumlfek doldur- (tufeacutec dol-duruacuterum) lsquocaricar la scopettarsquo [rarr tuumlfek] (67v)
dolısup1 (doliacute) lsquopienorsquo (104v) dolıdur (doliacutedur) lsquoegrave pienorsquo (76r)dolısup2 (doliacute) lsquodiluuiorsquo (73v)domuz (domuacutes) lsquoporcorsquo (105r) rarr yaban d yaġ bull Rispetto allrsquoosm lett
doŋuz la forma con nasale labiale impostasi poi nel turco moderno egrave giagrave attestata in testi in trascrizione del XVI sec (cfr Arg 85)
donanma (donalmaacute) lsquoarmata per marersquo (62v) bull sect 226dost (doacutest) lsquoamicorsquo (61r)dost ol- (doacutest holuacuterum) lsquoamicarsirsquo (61r) lsquofar amicitiarsquo (76v)dostlan- (dostlaneacuterum) lsquoinamicarsirsquo (93r)dostlık (dostliacutec) lsquoamicitiarsquo (61r) dostlıġum var (dostiliguacutem vaacuter) lsquohauer ami-
citiarsquo (91v)doy- (doiuacuterum) lsquosatiarsirsquo (109v) doyınca (doiacutenge) lsquoa satietagraversquo (62v)doyumlık (doiumliacutec) lsquobọṭṭịṇorsquo14 (65v)doyur- (doiuruacuterum) lsquosatiarersquo (109v)doyurmış (doiurmiacutesc15) lsquosatiatorsquo (109v)
14 Dopo questa parola semicancellata crsquoegrave una grossa macchia che potrebbe nascondere altre parole
15 La tracciatura della r egrave molto incerta si potrebbe leggere anche doiumiacutesc
78
doumlg- (dueacuterum [dugeacuterum (57r)]) lsquoabbatterersquo (57r) lsquobatterersquo (64v) lsquopercuoterersquo (103v) lsquopestarersquo (104r) bull Siamo incerti se considerare dugerum un errore grafico per dugherum o un effettivo caso di palatalizzazione (sect 222)
doumlguumlş (duguacutesc) lsquobattagliarsquo (64v) lsquocombattimentorsquo (69v) lsquoguerrarsquo (91v) bull Cfr t dial doguş lsquodoumlvuumlşrsquo (TTAS)
doumlguumlş- (dugusciuacuterum) lsquoazzuffarsirsquo (63v) bull Cfr t dial doguşmak lsquodoumlvuumlşmek vuruşmakrsquo (TTAS)
doumlk- (ducchieacuterum) lsquodiffonderersquo (73v) lsquoriuersare spanderersquo (108v) lsquobuttarersquo (112v)
doumlkuumll- (ducculuacuterum [ducchiuluacuterum (112v)]) lsquodiffondersirsquo (73v) lsquospandersirsquo (112v) bull In questo caso egrave supponibile che la grafia duccul- sia una mera trascuratezza
doumln- (duneacuterum) lsquoritornarersquo (108r) lsquovoltarsirsquo (118r)doumlnduumlr- (dunduruacuterum) lsquorenderersquo (107v) lsquovoltarersquo (118r) dilden dile doumlnduumlr-
(dildeacuten dileacute dunduruacuterum) lsquotradurre drsquouna lingua ad ũrsquoaltrarsquo (116r) soumlzuumlm(uuml) doumlnduumlr- (susuacutem dunduruacuterum) lsquodisdirersquo (74r) bull Il sign di lsquoccedilevirmek tercuuml-me etmekrsquo egrave ben attestato in ant osm (TS 1238)
doumlrdinci (dortngiacute) lsquoquarto numerorsquo (106v) bull La forma doumlrdinci egrave data da Men 2162 La grafia del F pare denotare una var doumlrtıncıdortıncı
doumlrt (doacutert) lsquoquattrorsquo (106v)doumlşet- (duscieteacuterum) lsquodistenderersquo (74v)dua (duacutea) lsquoorationersquo (101r)dudak (dudaacutec) lsquolabrorsquo (95r)dudu kuşu (duduacute cuacutesc) lsquopappagallorsquo (102r)duhavi (duchauiacute) lsquovilluto lauoratorsquo (117v) bull Osm lsquoalto et basso uellutorsquo
(duchaauj16 Arg 87) lsquoa type of green velvetrsquo (E Ccedilelebi Dankoff 33) Queste due erano finora le sole attestazioni note della voce che egrave di origine sconosciuta (TETTL 1 658)
dumagu (dumaacuteg) lsquocatarrorsquo (68r) bull sect 312duman (dumaacuten) lsquonebbia vaporersquo (99v)dumanlı (dumanliacute) lsquonebbiosorsquo (99v)dur- (duruacuterum) lsquofermarsirsquo (77r) durmayıp (durmaiacutep) lsquocontinuamentersquo (70v)
lsquotuttauiarsquo [= ancora] (116r) rarr asıl-durrakı (durrachiacute) lsquonoce persicorsquo (100r) bull Osm lsquonoce persicarsquo (Men 2044)
tml durakı lsquonectarine Prunus persica nectarinarsquo (Redhsup2 248) lt gr dw-raacutekinon lsquo= lat duracinum a kind of peachrsquo (Liddel-Scott 464) forse per tramite arabo (Meyer 29)
duvar (duaacuter) lsquomoragliarsquo (98v) lsquomurorsquo (99r)duumlduumlk (duduacutec) lsquoflauti di sonarersquo (78r)duumlge (dugheacute) lsquovitello grandersquo (118r) bull Osm lsquoiki yaşında sığırrsquo (TS 1300-01)duumlgme (duumeacute) lsquobo[ttone]rsquo (65v)
16 La lezione duchaanj (Arg Ad 173) egrave erronea
79corpus lessicale turco
duumlguumlm (duumeacute) lsquogroppo nodorsquo (91r) bull Evidentemente la forma del F si egrave contaminata col lemma precedente
duumlguumln (duguacuten) lsquonozze di sposirsquo (100r) bull T dial dugun lsquoduumlğuumlnrsquo (TTAS)duumlkacircn (duchieacuten) lsquobottegarsquo (65v) bull Cfr duumlgen (dughien) lsquobottegharsquo (Arg 88)duumllger (dulgheacuter) lsquomaestro drsquoasciarsquo (96v)duumlmduumlz (duacutem duacutes) lsquoliscio pianorsquo (96r) lsquoritondorsquo (108r) duumlmduumlz ovadur (duacutem
duacutes ouaacutedur) lsquoegrave pianarsquo (76r)duumlmduumlz et- (duacutemduacutes edeacuterum) lsquopianarersquo (104r)duumlmen (dimeacuten) lsquotemone di uascellorsquo (115r) bull Cfr timen lsquotimonersquo (Arg 244)
La var del F non pare segnalata da altre fonti (v LF 432-435)duumln (duacuten) lsquohierirsquo duumln gece (duacuten iegieacute) lsquohieri serarsquo duumln sabah (duacuten sahbaacute)
lsquohieri mattinarsquo (92r)duumlnya (duniaacute) lsquomondorsquo (98v)duumlş (duacutesc) lsquosognorsquo (111v) lsquovisione del sonnorsquo (118r) duumlşte (duscde) lsquoin sognorsquo
(94r) duumlşte goumlr- (duscdeacute ghiuruacuterum) lsquosognarersquo (111v)duumlş- (duscieacuterum) lsquocaderersquo (66r) lsquocascarersquo (67v)duumlşek (duscieacutech) lsquoletto di dormirersquo (95v) lsquomatarazzorsquo (97r)duumlşman (duscmaacuten) lsquoinimicorsquo (94r) lsquonemicorsquo (99v)duumlşmanlık (duscmanliacutec) lsquoinimicitiarsquo (94v) lsquonemicitiarsquo (99v)duumlşuumlr- karı oġlan duumlşuumlr- (cariacute ouglaacuten dusciuruacuter) lsquodisconciarsi la dotildena grauidarsquo
(74r) bull Osm oġlan duumlşuumlrmek lsquosconciarsi disperdere il fruttorsquo (Men 2173)duumlz- (duseacuterum) lsquoabbellirersquo (57r) lsquoadornarersquo (58r) lsquoordinare metter in ord(in)ersquo
(101r)duumlzuumllmiş (dusulmiacutesc) lsquoabbellitorsquo (57r)
80
E
ebe (ebeacute) lsquomadre del padrersquo (96v) bull Osm t dial lsquoaua cioegrave nonnarsquo (Mol 63-64) lsquograndmotherrsquo (prov[incial] Redhsup2 257)
ebe guumlmeci (hebbeacute ghiumegiacute) lsquomalua herbarsquo (96v)ebeda (ebedeacute) lsquosempiternorsquo (110v) bull Cfr ebede lsquoeterno in eterno senza fine
sempiternorsquo (Mol 138 passim)ebedi (ebediacute) lsquoeternamentersquo (76r)edep (edeacutep) lsquocreanzarsquo (71v) lsquovergognarsquo (117v)edepli (edepliacute) lsquoben creatorsquo (71v)edepsiz (edepsiacutes) lsquoimmodestorsquo (92v)edepsizlik (edepsisliacutec) lsquoimmodestiarsquo (92v)efendi (afeacutendi) lsquopadronersquo (101v) lsquosignorersquo (111v) bull laquoLa variante en a- plus
proche de lrsquoeacutetymon grec passe aux dignitaires turcs de Barbarieraquo (Arveil-ler 94) v lrsquoattestazione seguente (1686 Algeri) laquoLes Chrecirctiens traitent le Bacha drsquoAltesse et les Turcs lui donnent le surnom drsquoAffendi qui marque les Grands du Palaisraquo (id 93) Per altre testimonianze della forma con a- v StS Gr 271
egesup1 (egheacute) lsquolima instromentorsquo (96r)egesup2 (egheacute) lsquocostarsquo [= costola] (71v) bull Osm ege pro eyge lsquocostarsquo (Men 361) =
eyeguuml lsquokaburga kemiğirsquo (TS 1579-80)egele- (egheleacuterum) lsquolimarersquo (96r)egil- (eghileacuterum) lsquoabbassarsirsquo (57r) lsquoinchinarsirsquo (93v) rarr diz egil-egir- (eghireacuterum) lsquofilarersquo (77v)eġlen- (eileneacuterum) lsquodimorarersquo [= tardare] (73v) lsquosoprasederersquo (112r) lsquospassar
il temporsquo (112v)eġlence (eilengieacute) lsquospassa temporsquo (112v)egri (eigriacute) lsquodistortorsquo (74v) bull sect 212aEgriboz (igripoacutes) lsquoNegroponte isola in Tu[rchi]arsquo (99v) bull Osm lsquoEuboja Ne-
gropontersquo (Men 351) lt gr Euacuteripoj propr nome dello stretto che separa
81corpus lessicale turco
lrsquoEubea dal continente e di cui il venz Negroponte egrave una deformazione paretimologica Si noti che la forma del F mantiene la bilabiale sorda della fonte greca per unrsquoaltra testimonianza di tale conservazione cfr Egripos lsquoNegropontersquo (VN 61)
ehl (elaacute) lsquofinorsquo (77v) lsquohabile attorsquo (91v) bull Osm lsquohabilis aptus idoneus dig-nus capaxrsquo (Men 564) Non ci egrave chiara lrsquoorigine della terminazione voca-lica nella forma del Ferraguto
ejderha (esdraacute) lsquoserpentersquo (111r) bull Osm tml lsquodragon large snakersquo (Redhsup2 262)
ek- (eccheacuterum) lsquoseminarersquo (110v)eksik et- (ecsiacutec edeacuterum) lsquosminuirersquo (111v)eksik ol- (ecsiacutec holuacuterum) lsquomancarersquo (96v)eksikli (ecsicliacute17) lsquoimperfettorsquo (93r)eksiklik (ecsicliacutec [echiliacutec (93r)]) lsquoimperfettionersquo (93r) lsquomancamentorsquo (96v)
bull Prob la grafia echilic egrave errata v la correzione apportata dal F al lemma precedente
ekşi (icsciacute [ihcsciacute (57v)]) lsquoacetosorsquo (57v) lsquoagrorsquo (59r)ekşilik (icsciliacutec) lsquoagrezzarsquo (59r)el (eacutel) lsquomanorsquo (97r) elden ele (eldeacuten elleacute) lsquodi mano in manorsquo (73v)elbett (elbeacutet) lsquoad ogni modorsquo (58r)eldiven (eldueacuten) lsquoguanto per le manirsquo (91r)elek (eleacutec) lsquocriuo di farinarsquo (71v)elem (eleacutem) lsquoaffanno fastidiorsquo (58v)elet- (eleteacuterum) lsquocondurrersquo (70r) bull Comune var ottomana e dialettale di ilet-
(Arg 92 Men 381 TS 2048-54 DS 1712)elli (elliacute) lsquocinquantarsquo (69r)elmas taşı (almaacutes taacutesc) lsquodiamante pietra pretiosarsquo (73r) bull T dial almas lsquoel-
masrsquo (DS 227) La forma con a- egrave ben documentata nei Transkriptionstexte (Arg 32 Meg Carr 57)
embik (embiacutehc) lsquolambico instrumentorsquo embikle ccedilıkar- (embicleacute cicaacuterum) lsquolambicare q(ua)lche cosarsquo (95r)
emin (emiacuten) lsquogabbellierorsquo (79v) bull Osm lsquosoprastante intendente doganiere datiaro gabellierersquo (Men 431)
eminlik (eminliacutec) lsquogabbellarsquo (79v) bull Osm lsquosicurezza tranquillitagrave pace uffi-cio di doganierersquo (Men 432)
eŋ rarr eyi soŋ soŋraer (eacuter) lsquomaritorsquo ere ver- (eraacute uereacuterum) lsquomaritar la donnarsquo (97r)er- (eriacuterum) lsquocomprenderersquo (70r) bull Osm tml ermek lsquoto attain achieve to
reachrsquo (Redhsup2 278) Il sign del F corrisponde piuttosto al sintagma aklı ermek lsquoto understand grasprsquo (id 26)
17 Corr in luogo di echiliacute
82
erik (eriacutec) lsquopruno fruttorsquo (106r)erik aġacı (eriacutec agaacutecc) lsquopruno alberorsquo (106r)eri- (erileacuterum) lsquoliquefarsirsquo (96r) lsquosquagliarsirsquo (113v) bull sect 3221b (cfr la cor-
retta forma participiale del lemma seguente)erimiş (erimiacutesc) lsquofuso liquefattorsquo (78r) lsquoliquidorsquo (96r)erit- (eriteacuterum [ereacuterum (78r)]) lsquofondere liquefarersquo (78r) lsquosquagliarersquo (96r)erkek (ercheacutec) lsquomascolorsquo (97r)erkenden (erchendeacuten) lsquoquanto primarsquo (106v)esir (esiacuter) lsquoschiauorsquo (110r)esirge- (esirgheacuterum) lsquosparagnarersquo (112v)eski rarr uumlslupeski ol- (ischiacute holuacuterum) lsquoinuecchiarsi la robbarsquo (94v)esne- (esneacuterum) lsquobadagliare cotilde la boccarsquo (64r)es[ne]mek (es[]meacutec) lsquobadigliorsquo (64r)espab rarr geyin-eşek (iscieacutech) lsquoasinorsquo (63r) bull La var işek egrave attestata in testi ottomani del XVI
sec (TS 2112)eşekarısı (iscieacutech arisiacute) lsquovesparsquo (117v)eşkere (eschereacute [aschiaraacute (97r)]) lsquoalla scopertarsquo (60r) lsquomanifestamentersquo (97r)et (eacutet) lsquocarnersquo (67v) rarr diş eti nasır eti tuzlıet suyı (et suiacute) lsquobrodo di carnersquo (65v)etmek (etmeacutec) lsquopanersquo (102r) etmek yap- (etmeacutec iapp[hellip]) lsquoimpastarersquo (92v)etmekccedili (etmecgiacute) lsquopanettierorsquo (102r)ev (eacuteu) lsquocasarsquo (67v)ev- (eueacuterum) lsquodesiderarersquo (73r) lsquofrettarsi hauer presciarsquo (79r) bull Il sign di lsquode-
siderarersquo non pare avere altri riscontrievet (eacuteuet) lsquosi particola affir(mati)uarsquo (111v)evlen- (euleneacuterum) lsquoaccasarersquo (57r) lsquoammogliarsirsquo (61r) lsquomaritarsi accasarsirsquo
(97r)evli (euliacute) lsquomaritato accasatorsquo (97r)ev(v)el (eueacutel [euueliacute lsquoprincipiorsquo]) lsquoprimo principiorsquo (105v) evvel yok (euueacutel
ioacutec) lsquosenza principiorsquo (111r) rarr başev(v)elden (euilchindeacuten) lsquoprimieramentersquo (105v) bull Lrsquoablativo del F egrave ricostru-
ito sulla forma pronominale ev(v)elkieyer (eieacuter) lsquosellarsquo (68r)eyi (eiacute) lsquobuonorsquo (66r) eyiduumlr (eacuteidur) lsquoegrave buonorsquo (75v) daha eyi (dahaacute eiacute) lsquome-
gliorersquo (97v) eŋ eyisi (eacuteng eisiacute) katı eyiduumlr (catiacute eacuteidur) lsquoottimo buonissi-norsquo (101v) rarr adamadem nasip sitara
eyilik (eiliacutec) lsquobontagraversquo (66r) eyiliġi soumlyle- (eilighiacute suileacuterum) lsquolaudarersquo (95r)eyle- (ileacuterum) lsquofarersquo (76v) rarr iş eyle- timar eyle- bull La forma del F egrave prob da
leggere iyle-
83corpus lessicale turco
eyyam (eiaacutem) lsquobonaccia buon tẽporsquo (65r) lsquoserenorsquo (111r) lsquotempo serenorsquo (115r) bull Osm lsquovento temporsquo (Men 579) tml eyyam hava lsquofine weather with a fair windrsquo (Redhsup2 289)
eyyamlıkdeg (eiamliacutec) lsquotranquillitagraversquo (116r) bull Morfologizzazione turca di rarr eyyam
84
F
fakir (fachiacuter) lsquomendico pouerorsquo (97v)fakir ol- (fachiacuter holuacuterum) lsquoimpouerirsirsquo (93r)fakirlik (fachirliacutec) lsquopouertagraversquo (105v)fal (faacutel) lsquofato destinorsquo (77r)fal accedil- (faacutel acciaacuterum) lsquobuttar la sortersquo (66r) lsquoindouinarersquo (93v) bull Osm tml lsquoin -
douinare le cose future per sortilegio pronosticare dire la sua buona ven-turarsquo (Men 3457)
farfara (farfaraacute) lsquociarlonersquo (69r) bull Per lrsquoetimo assai discusso della parola v Carr 152
fayda (faacuteida18 [feidaacute (91r)]) lsquoguadagniorsquo (91r) lsquovtilirsquo (118v)fayda et- (feidaacute edeacuterum) lsquoguadagnarersquo (91r)fehm (feheacutem) lsquointellettorsquo (94v)fena (fenaacute) rsquotransitoriorsquo (116r) bull Il sign del F egrave dovuto a confusione con
lrsquoaltro arabismo fani lsquotransitory mortalrsquo (Redhsup2 291)ferace (fereacutegia) lsquocappa matildetellorsquo (67r) bull Per lrsquoetimo (lt arabo lt greco) v Carr
153ferişte (feristeacute) lsquoangelorsquo (61r) lsquospirito cielestersquo (113r)ferman (fermaacuten) lsquocomandamentorsquo (70r)festadeg (feacutesta) lsquofestarsquo (77r) bull Crudo italianismo di cui non abbiamo trovato altri
riscontrifetva (fetfeacute) lsquotentationersquo (115r) bull Per lrsquoassordimento della labiodentale cfr
fetfa lsquorisolutione di dubijrsquo (Arg 100) Il sign del F non ci risulta chiarofetva ver- (fetfeacute uereacuterum) lsquotentarersquo (115r)fevrice (feacuteurice) lsquoimmediatamentersquo (92v) lsquoprestorsquo (105v)fırkata (furgaacutet) lsquofragatarsquo (78v) bull Cfr furgata firgata (Bernardo da Parigi
[1665] LF 230) sect 311b
18 Possibile anche la lettura feacuteida
85corpus lessicale turco
fırsat (furzaacutet) lsquooccasione commoditagraversquo (100v)fırtına (furtuacutena) lsquofortuna di marersquo (78v) deŋiz fırtınası (denghiacutes furtunasi)
lsquotempesta di marersquo (115r) bull Osm fortuna lsquofortuna tempesta di marersquo (Arg 101) furtuna lsquoa storm tempest a galersquo (Redhsup1 1400) Cfr LF 225-228
fikir (fichiacuter) lsquodisegnorsquo (74r) lsquopensamento giuditiorsquo (103r)fikir et- (fichiacuter edeacuterum) lsquoconsiderarersquo (70v) lsquodisegnarersquo (74r) lsquopensarersquo (103r)fil (fil) lsquoaliestro () animale elifantersquo (59v) lsquoleofantersquo (95v)fildişi (fil disc) lsquoauoliorsquo [= avorio] (63v)fiskadeg ccedilal- (fiacutesca cialaacuterum) lsquofiscarersquo (78r) bull Cfr osm fisket (lt it fischietto)
ccedilalmak lsquoto pipe (on board ship)rsquo (Redhsup1 1385 LF 216) Il primo elemento del sintagma nel dato del F non puograve che essere un prestito da fischio
fitoz fitoz yigit (fittoacutes iȷt) lsquohuomo brauorsquo (92r) bull Osm t dial fitoz lsquofine strongrsquo (Evliya Ccedilelebi Dankoff 38) lsquoguumlzel boumlbuumlrluuml ccedilalımlırsquo (DS 1874) fitozlı (fitozli) lsquoanimoso ardito coraggiosorsquo (Carr 155) Voce di probabile provenienza slavo-balcanica cfr sb cr vitez lsquoprode eroersquo (ibid)
flaskadeg (flaacutescha) lsquofiascorsquo (77v) bull Secondo Bombaci 219 si tratta di un italia-nismo ma a nostro parere egrave piugrave facile che la fonte sia il gr flaacuteska con probabile tramite dellrsquoar nordafricano cfr la forma flasḳiyyaʰ lsquobouteillersquo data da Dozy 2 287
freng gacircvur (freacuteng ghiauacuter) lsquoitalianorsquo (94v) bull Propr lsquoinfedele francorsquoFrengistan (frenghistaacuten) lsquoItaliarsquo (94v) bull Lrsquoidentico dato si riscontra in Men
3510fuccedilı (fuciacute) lsquobottersquo (65r)fuccedilıcı (fucigiacute) lsquobo[tt]arorsquo (65v) bull Il dato del F fa retrodatare lrsquoattestazione les-
sicografica della voce considerata finora quella del Molino (StS HWb 68)funduk (funduacutec) lsquoballa di scopettarsquo [= palla drsquoarchibugio] (64r) lsquonocellarsquofurun (fuacutern [fuacuternu (78v)]) lsquofurnorsquo (72r) lsquofornorsquo kireccedil furnu (chireacutecc furnusiacute)
lsquofornacersquo (78v) bull Da gr (lt lat) fouacuternoj o direttamente (Eren 144) o con maggiore verosimiglianza per tramite dellrsquoar furn (TETTL 2 86) Per il furnusı del F sect 314
86
G
gabe (cabaacute) lsquoboscorsquo (65r) bull Osm lsquoforest thicketrsquo (Redhsup1 1333) lt ar ġābah lsquoforesta selvarsquo (VAI 1048)
gabelikdeg (cabaliacutec) lsquoboscatarsquo (65r) bull Per una formazione parallela cfr tml or-manlık lsquoheavily forested (area)rsquo (Redhsup2 656)
gafil (gafiacutel) lsquotrascuratorsquo (116r)gafil ol- (gafiacutel holuacuterum) lsquotrascurarersquo (116r) gafil olma (gafil hoacutelma) lsquosta in
ceruellorsquo (113v)gacirch gacirch (chiaacute chiaacute) lsquoalle uoltersquo (60r)gacirchice gacirchice (chiaageacute chiaageacute) lsquoalcuna uoltarsquo (59v) bull Osm gacirchice = gacirch gacirch
(Men 3858)Galata (galataacute) lsquoPera isola in Costantinop(oli)rsquo (103r)ganimet (ganiacutema) lsquobọṭṭịṇorsquo19 (65v)gacircvur rarr freng ggayr (caiacuter) lsquoaltrorsquo gayr yerde (caiacuter ierdeacute) lsquoaltrouersquo (60v) rarr natıkgayret (cairaacutet) lsquoanimo coraggiorsquo (61v) lsquobaldanza ardirersquo (64r)gayret et- (cairaacutet edeacuterum) lsquoinanimarsirsquo (93r) lsquopigliar ardirersquo (104v) lsquosforzarsirsquo
(111v) bull Cfr kayrat et- (chairatt ederum) lsquodifendomi da nimici et similirsquo (Arg 143)
gayretli (cairatliacute) lsquobaldanzosorsquo (64r)gayrı -den gayrı (dengaacuteire) lsquoeccettorsquo (75v)gazel (gaseacutel) lsquocapriolorsquo (67v) bull Osm lsquocapriuolo pollo di ceruo ceruo giouinersquo
(Men 3402)gebe (ghiebeacute) lsquograuidarsquo (91r) gebe karı (ghiebeacute cariacute) lsquodonna grauidarsquo (74v)gebe et- (ghiebeteacuterum) lsquoingrauidarersquo (94r) bull Abbiamo posto come lemma il
sintagma ottomano regolare Il dato del F egrave morfologicamente molto dub-bio (ci si aspetterebbe eventualmente una formazione come gebele(t)-)
19 V la nota a rarr doyumlık
87corpus lessicale turco
gece (iegeacute) lsquoserarsquo (111r) gecede (ghiegiedeacute) lsquodi nottersquo (73r) bu gece (buacute iegieacute) lsquoquesta serarsquo (106v) rarr duumln guumlnduumlz yarın g
geccedil (ghieacutecc) lsquotardirsquo geccedil geccedil (ghieacutecc ghieacutecc) lsquotardamentersquo (114v)geccedil- (ghieccieacuterum [ieccieacuterum (116r)]) lsquopassarersquo (102v) lsquotrapassarersquo sırıkle
geccedil- (siriacutecle ieccieacuterum) lsquotrafiggere cotilde una lanciarsquo (116r) rarr deŋiz yuumlz-geccedilende (iecciendeacute) lsquoper il passatorsquo (102v) bull Osm lsquoper lo adietro pel passatorsquo
(ghieccende Arg 103)geccedilir- rarr oumlmuumlrgel- (ghieleacuterum) lsquovenirersquo (117r) sık sık gel- (siacuteg siacuteg ghi[e]leacuterum) lsquofrequentarersquo
(79r)gelimkara (ieliacutem caraacute) lsquoviscorsquo (118r) bull T dial lsquoviscum albumrsquo (Tuzlacı 66)gelincik (ghielingiacutec) lsquomustella animalettorsquo (99r)gemi gemiya ko- (ghiemiaacute coacuterum) lsquoimbarcarersquo gemiden ccedilık- (ghiemideacuten ci-
cheacuterum) lsquosbarcarersquo (109v) gemiya gir- (ghiemiaacute ghireacuterum) lsquoimbarcarsirsquo (92v) rarr ccedilektiri g demir yaġla-
gemici (ghiemigiacute) lsquomarinarorsquo (97r)gemri uumlzuumlmuuml (ghiemriacute uszuacutem) lsquovua di pergolarsquo (118v) bull T dial gemri lsquoson
turfanda yetişen sert kabuklu siyah bir ccedileşit uumlzuumlmrsquo (DS 1987)genccedil (ghieacutencc) lsquogiouanersquo (90v)genccedillik (ghienccliacutec) lsquogiouentugraversquo (90v)gendi gendisi (iendisiacute) lsquose stessorsquo (111r) gendinden (iendindeacuten) lsquoda per seacutersquo
(72v) rarr bengerccedilek (iercieacutec) lsquocertorsquo (68v) gerccedilek soumlz (iercieacutec suacutes) lsquoveritagraversquo (117v) gerccedilekten
(ierciecteacuten [ierciecdeacuten (73r)]) lsquocertamente da douerorsquo (68v [def certa-mente] 73r) lsquoin ueritagraversquo (94v)
gerek ol- (ghiereacutec holuacuterum [iereacutec holuacuter (75v)]) lsquobisognarersquo (65r) lsquoegrave necessa-riorsquo (75v)
getir-getuumlr- bir yere geter- (bir iereacute ghietereacuterum) lsquoadunare congregarersquo (58r) bull La forma geter- si riscontra sia in osm (Arg 105 Carr 161) sia nel t dial odierno (TTAS)
gey-giy- (ghieacuterum) lsquocalzare uestirersquo papucpabuc gey- (babuacutecc ghieacuterum) lsquocal zar le scarpersquo ccedilakşır gey- (ciechscieacuter ghieacuterum) lsquocalzar le calzettersquo (66v) bull Per le attestazioni delle varr babuccedilbabuc v Arg 43 Carr 70
geyik (ghieiacutec) lsquoceruo animalersquo (68v)geyin- espap geyin- (spap gheineacuterum) lsquovestirsirsquo bull Per lrsquoosm espab e varr
lsquovestitorsquo v StS Ar 1 58 Carr 145geydir-geyduumlr- (ghieiteacuterum) lsquovestirersquo (117v) bull sect 3222bgeyecekgiyecek (ghiegieacutec) lsquohabito uestitorsquo (91v)gez- rarr deŋizgılaf (galoacutef) lsquofodrorsquo (78r) bull Osm lsquoguaina vagina foderorsquo (Men 3417) La
forma del F puograve derivare dal plurale arabo ġulufgicik (ghigiacutec) lsquorognia malersquo (108v)gidi (ghidiacute) lsquocornuto ingiuriarsquo (71r)
88
gir- (ghireacuterum) lsquoentrarersquo (75v) lsquointrarersquo (94v) rarr gemigit- (ghideacuterum) lsquoandarersquo (61r) rarr apana art av buluşmak karşı var git- yuumlz-giy- giyecek rarr gey- geyecekgizle- (ghisleacuterum) lsquoasconderersquo (63r) lsquonasconderersquo (99v)goumlbek (iubeacutec) lsquobilicorsquo [= ombelico] (65r)goumlccedil (ghiuacutecc) lsquopartenzarsquo (102v)goumlccedil- (ghiuccieacuterum) lsquopartirersquo (102v)goumlguumls (iughuacutes) lsquopettorsquo (104r)goumlk (ghiuacutec) lsquoazzurro colorersquo (63v)goumlk guumlrle- (ghiuacutec ghiurleacuter) lsquotuonarersquo (116v)goumll (ghioacutel) lsquolago drsquoacquarsquo (95r)goumllge (chiulgheacute) lsquoombra del sole etcrsquo (100v) agaccedilleruumlŋ goumllgesinde (agacc-
leruacuten chiulgesindeacute) lsquoallrsquoombra de glrsquoalberirsquo (60v) bull Egrave probabile che la se-conda attestazione del F sia da emendare in chiulghesinde
goumlluuml[k] (ghiuluacute[]20) lsquo[best]ia ḍ[a] [ca]ualcarersquo (65r) bull Osm lsquoa beast of burdenrsquo (Redhsup1 1600) t pop koumlluumlk lsquoiş ve yuumlk hayvanırsquo (TuumlS 1230) t dial guumlluumlk lsquoeşekrsquo (DS 2220)
goumlm- goumlmmeye ko- (ghiumeacuterum ghiumeacute coacuterum) lsquosepelirersquo (111r)goumlmlek (ghiumleacutec) lsquocammiciarsquo (66v)goumlmuumllmiş (ghiumulmiacutesc) lsquosepelitorsquo (111r)goumln (ghioacuten) lsquosola di scarparsquo (112r)goumlnduumlr- (iunduruacuterum) lsquomandarersquo (96v) bull Forma comune in osm (Men 4095
TS 1751-52)goumlŋuumll goumlŋluuml (ghiumliacute) lsquovoglia uoluntagraversquo (118r) goumlŋluumlna (ghiumlunaacute) lsquoa tuo
piacerersquo (63r) bull sectsect 226 311goumlŋuumlllı (ghiumlumliacute) lsquovolunterosorsquo (118r) bull Prob il dato del F egrave rifatto sulla
prima persona del possessivo goumlmluumlm (lt goumlŋluumlm)goumlr- (ghiuruacuterum) lsquovedere guardarersquo (117r) rarr duumlş tedarikin goumlr-goumlster- (iusturuacuterum) lsquodimostrarersquo (73v) lsquomostrarersquo (99r) bull sect 3222agoumltuumlr- (ghiuturuacuterum) lsquoportare in collorsquo (105r)goumlvde (iuudeacute) lsquocorporsquo lsquocorpo mortorsquo (71r)goumlz (ghiuacutes) lsquoocchiorsquo (100v) goumlzuuml accedilık (ghiuacutes acciacutech) lsquodiligentersquo (73v) goumlzuuml
accedilıktur (ghiuacutes acciacutecdur) lsquoaccorto suegliatorsquo (63r) goumlzleri accedil- (ghiusleriacute acciaacuterum) lsquoilluminarersquo [propr lsquoaprire gli occhirsquo] (92v)rarr aydınlık bull Per il sintagma nominale cfr tml goumlzuuml accedilık lsquoclever sharp wide-awake shrewdrsquo (Redhsup2 338) sect 314b
goumlz yaşı (ghiuacutes iasciacute) lsquolagrimersquo (95r)goumlzet- (ghiuseteacuterum) lsquoaccarezzarersquo (57r) lsquocarezzarersquo (67v) bull Osm lsquoosservare
guardare custodire attendere hauer riguardo portar rispetto rispettarersquo (Men 4071)
goumlzlik (ghiusliacutech) lsquoocchialersquo (100v)
20 Bombaci 219 legge ghiuluacutecc
89corpus lessicale turco
goumlzuumln-deg (ghiusunuacuterum) lsquoapparirersquo (62r) bull Sembra un incrocio fra i due verbi sinonimici goumlruumlnmek lsquoto appear come into sightrsquo (Redhsup2 336) e gozuumlkmek lsquoidrsquo (id 343)
gurbet ko- (gurbeacutet coacuterum) lsquolasciar orfani li figlijrsquo (95r) bull Osm gurbet lsquolon-tananza lo stare fuori della patria stato di forastierersquo (Men 3389) Il dato del F si spiega col passaggio semantico lsquoprivo della patriarsquo gt lsquoprivo di famigliarsquo
gurfe(t) (guacuterfa) lsquocamera drsquoallogiarersquo (66v) lsquostanza drsquohabitarersquo (113v) bull Osm lsquocœnaculum salarsquo (Men 3394)
guumlc guumlccedil (iuacuteg) lsquodifficoltagraversquo (73v) guumlcile (iuacutegile [ghiuacutegile (111v)]) lsquocontra uo-glia p(er) forzarsquo (70v) lsquosforzatamentersquo (111v) rarr maslahat
guumll (ghiuacutel) lsquorosa fiorersquo (108v)guumll macunu (ghiuacutel magiuacuten) lsquoconserua di rosersquo (70v)guumll suyı (ghiulsuacute) lsquoacqua rosarsquo (57v)guumll- (ghiuleacuterum) lsquoriderersquo (108r)guumlliş (ghiuliacutesc) lsquoriso passione dellrsquohuomorsquo (108r)guumlmiş (ghiumiacutesc) lsquoargentorsquo (62v)guumlmişle- (ghiumiscleacuterum) lsquoinargentarersquo (93v)guumlmle- (ghiumleacuterum) lsquomuggire come il leone etcrsquo (98r) bull Osm tml lsquoto emit
a hollow booming roaring soundrsquo (Redhsup1 1602)guumlmuumlrde- (ghiumurdereacuterum) lsquomurmurarersquo (99r) bull Osm guumlmuumlrde(n)mek lsquoho-
murdanmakrsquo (TS 1859-61) Lrsquoaoristo del F egrave rifatto erroneamente su quello dei causativi
guumln (iun) lsquogiornorsquo guumlnden guumlne (iundeacuten iuneacute) lsquoalla giornatarsquo (60r) her guumln (eacuter iuacuten) lsquoogni giornorsquo (100v) rarr aġır oumlte guumln
guumln batısı (iuacuten battisiacute) lsquoponente occidentersquo (95v) bull Osm guumlnbatısı lsquoguumlneşin battığı tarafrsquo (TS 1865)
guumln doġusı (iuacuten dousiacute) lsquoleuante orientersquo (95v) bull Osm guumlndoġusu lsquoşark meş-rikrsquo (TS 1868)
guumlnah (ghiunaacute) lsquopeccatorsquo (102v) rarr ikrar et-guumlnah et- (ghiunaacute edeacuterum) lsquopeccarersquo (102v)guumlnahkacircr (ghiunacchieacuter) lsquopeccatorersquo (102v)guumlnduumlz (iunduacutes) lsquodi giornorsquo (73r) gece guumlnduumlz (ghiegeacute iunduacutes) lsquogiorno et
nottersquo (90r)guumlneş (ghiuneacutesc) lsquosole pianetarsquo (112r) rarr ser- tutul-guumlren (ghiureacuten) lsquozinzoli [= giuggiole] frutti piccoli et russi come lrsquoazarolirsquo
(118v) bull Osm t dial lsquokızılcıkrsquo (TS 1882 DS 2235) lt gr kraacuteno lsquoKornel-kirschersquo (Tietze 1 228)
guumlreş (ghiureacutesc) lsquolotta giuocorsquo (96r)guumlreş et- (ghiureacutesc edeacuterum) lsquoallottarersquo (60r) lsquolottarersquo (96r)guumlreşccedili (ghiurescciacute) lsquolottatorersquo (96r)guumlrle- rarr goumlk guumlrle-
90
guumlve (ghiueacute) lsquotarla uerme che rodersquo (114v) bull Riteniamo che il dato del F vada letto guumle (sect 227)
guumlvercin (ghiuuergiacuten) lsquocolombarsquo (69v) lsquopalumborsquo (102r)guumlvercinlik (ghiuuerginliacutec) lsquopalumbaiorsquo (102r)guumlzel (giuseacutel) lsquobellorsquo (64v) rarr kok- bull sect 222guumlzellik (giuselliacutec) lsquobellezzarsquo (64v)
91corpus lessicale turco
H
haber (habaacuter chhabaacuter) lsquoannuntio auisorsquo (61v) lsquonouella nuntiorsquo (100r)haber al- (habaacuter haleacuterum) lsquoauuedersirsquo (63v)haber et- (habaacuter edeacuterum) lsquoannuntiare auisarersquo (61v)habeş maymunu (habeacutesc maimuacuten) lsquogatto maimonersquo (79v) bull Osm tml lsquosacred
baboon Papio hamadryasrsquo (Redhsup2 355)habs (aacutebsa) lsquocarcerersquo (67v) habsa ko- (absdaacute coacuterum) lsquoimprigionarersquo (93r) bull
La forma absa egrave prob posta al dativo (sect 311b) Per la perdita dellrsquoaspirata cfr t balc apus lsquoGefaumlngnisrsquo (Boretzky 209)
hac (haacuteg) lsquocrocersquo (71v) rarr tak-hacet (ageacutet) lsquoorationersquo (101r) bull Osm tml lsquoneed wish (made in the form of a
prayer)rsquo (Redhsup2 355)haccedilan (acciaacuten) lsquoquando in che tẽporsquo (106v) bull Osm kaccedilanhaccedilan lsquoquandorsquo
(Men 3632)hadım (haduacutem) lsquocastrato eunucorsquo (68r) bull Per le attestazioni della var hadum
v Arg 112hadım et- (haduacutem edeacuterum) lsquocastrarersquo (68r)hafta (autaacute) lsquosettimanarsquo (111r) her hafta (eacuter autaacute) lsquoogni settimanarsquo (100v) ol
haftadan (ol autadaacuten) lsquoda quella settimanarsquo (72v) bull Per la var afta v Pianz 112 La forma con labiodentale sonora egrave ben attestata nei Transkriptions-texte (StS Pers 75)
hain (chhaiacuten) lsquoribbellorsquo (107v) lsquotraditorersquo (116r)hain ol- (chhaiacuten holuacuterum) lsquoribellarsirsquo (107v)hainlik (chhainliacutec) lsquoinsidiersquo (94r) lsquotradimentorsquo (116r)hainlik et- (chhainliacutec edeacuterum) lsquotradirersquo (116r)hak (haacutec) lsquoraggionersquo (107r) lsquovendettarsquo (117r) bull Per questrsquoultimo sign cfr rarr
hak al- haklaş-
92
hak al- (haacutec aleacuterum) lsquovendicarsirsquo (117r) bull Non attestato in tale sign cfr filanuŋ hakkından gelmek (filanuntilde haqqenden guelmek) lsquose venger de quelqursquounrsquo (BarbM 1 658)
hak ver- (haacutec uereacuterum) lsquogiustificarsirsquo (90v) lsquopagarersquo (101v) bull Cfr hak ver- (hach verirum) lsquoristorar la fatica sodisfar la faticarsquo (Carr 169)
hakik (acchiacutech) lsquopietra pretiosa che ha p(er) proprietagrave guardar dalli tuonirsquo (104v) bull Osm lsquogemma carniola dictarsquo (Men 1794) laquoFin dal tempo degli Egizi e poi in Arabia in Oriente e in tutto il mondo la corniola varietagrave di calcedonio egrave stata considerata una pietra dai grandissimi poteri protettivi fra cui quello di evitare i pericoliraquo (wwwwitaitpietrecorniola)
haklaş- (aclascieacuterum [iaclascieacuterum (117r)]) lsquoaggiustar li contirsquo (59r) lsquoven-dicarsirsquo (117r) bull Osm tml lsquofar agrave conti insieme accordarsi aggiustarsirsquo (Men 1786) sect 2210a
hal (haacutel) lsquopericolorsquo (103v) bull Per il sign peggiorativo cfr tml hal lsquokoumltuuml durum sıkıntı dertrsquo (TuumlS 833)
halat (halaacutet [alaacutet (79r 91v 109v)]) lsquocorda guminarsquo (71r) lsquofune di nauersquo (79r) lsquogumina di vascellirsquo (91v) lsquosarte fune di vascellirsquo (109v) bull Per lrsquoetimo greco (lt biz kalOacutedion lsquoropersquo) v LF 518
halayık (alaiacutech) lsquodonzella schiauarsquo (110r) bull Cfr alayık (allaiech) lsquofantescarsquo (VN 61)
hali (haliacute) lsquotappetorsquo (114v)halk (chhaacutelc) lsquocreaturarsquo (71v) bull Osm tml lsquores creataelig creaturaeligrsquo (Men 1934)
lsquocreationrsquo (Redhsup2 360)halka (alcaacute) lsquoanello o qualsiuoglrsquoaltra cosa rotunda et uota di dentrorsquo (61r)
lsquomaglia o anello di catena o qualsiuoglia cosa rotondarsquo (96v) bull T dial alka lsquoccedilember halkarsquo (DS TTAS) cfr pure alka daira (alca daira) lsquocircolorsquo (Masc 28)
ham (haacutem) lsquoacerbo notilde maturorsquo (57v)hamam (hamaacutem) lsquobagno stufarsquo (64r)hamayli (amailiacutec) lsquooffitio libro drsquoorationirsquo (100v) bull La forma del F ammesso
che non sia erronea ha subigraveto lrsquoinflusso analogico dei derivati in +lIkhamis guumlnuuml (chhamiacutes iuacuten) lsquogiouedigrave giorno della settim(an)arsquo (90v) bull Osm
hamis (lt ar ḫamīs) lsquoThursdayrsquo (Redhsup1 865)hamur (amuacuter) lsquopastarsquo (102v) rarr maya bull Cfr amur lsquomassa ouuero pastarsquo
(Masc 91)hanccedilar (hhanciaacuter) rsquocrocco [= uncino] di ferrorsquo (71v) bull La voce ottomana
significa notoriamente lsquopugnalersquo Il F si egrave palesemente confuso con kanca lsquogancio uncinorsquo
handa (andaacute) lsquoonde doue in che locorsquo (101r) bull Osm lsquoubirsquo (Men 1812)handan (andaacuten) lsquoonde drsquoondersquo (101r)haraccedil (haraacutecc) lsquotributorsquo (116r)haram (haraacutem) lsquoprohibitorsquo (106r)haram et- (haraacutem edeacuterum) lsquointerdire maledirersquo (94v) lsquoprohibirersquo (105v)
93corpus lessicale turco
harba (arbaacute) lsquoalabardarsquo (59v) bull Cfr arba lsquoidrsquo (Masc 10)harc et- (haacuterg edeacuterum) lsquospenderersquo (113r)hardaliye (hardalieacute) lsquomostardarsquo (99r) bull Tml lsquogrape juice flavored with mus-
tardrsquo (Redhsup2 365)hare (chhareacute) lsquotiletta [= stoffa pregiata] di setarsquo telli hare (telliacute chhareacute) lsquoim-
brocatellorsquo [= broccatello] (115v) bull Osm tml lsquosericum undulatumrsquo (Men 1705) lsquomoireacute water moireacuted clothrsquo (Redhsup2 365) Il telli hare si trova re-gistrato tra i componenti del vestiario femminile della regione di Afyon (wwwfolklorgentrhalk-giysileriafyon-yoresi-giysilerihtml)
harman (armaacuten) lsquoaia doue si batte il granorsquo (59v) lsquocampo doue [] seminatirsquo (66v) lsquoseminato lauori di biadersquo (110v) bull T dial armanacircrman lsquoharmanrsquo (TTAS) attestato pure da Masc 10 arman lsquoaiarsquo
haşhaş (chaacutesc chaacutesc) lsquopapagna [= papavero] herba che fa dormirersquo (102r)hasıl et- (assiacutel edeacuterum) lsquogenerarersquo (79v) lsquoprodurrersquo (105v)hasıl olmış (assiacutel holmiacutesc) lsquogeneratorsquo (90r)hasta (astaacute) lsquoammalatorsquo (60v) bull La forma asta egrave diffusa nei dialetti rumelici
(StS Pers 110 TTAS)hasta ol- (astaacute holuacuterum) lsquoammalarsirsquo (60v) bull Cfr asta olmak (asta olmach)
lsquoammalarersquo (Masc 12)hastalık (astaliacutec) lsquoammalatiarsquo (60v) lsquoinfermitagraversquo (94r) bull Cfr astalık (astalich)
lsquomalatiarsquo (Masc 87) attestato anche nel t balc (Boretzky 209)hat (chhaacutet) lsquolettera caretterersquo (95v)hatır benuumlmsenuumlŋonuŋbizuumlmsizuumlŋonlaruumlŋAllahuŋ hatrı iccediluumln (benuacutem
senuacutenolnuacutenbesuacutemsesuacutenollaruacutenallauacuten atriacutecciun) lsquoper amor miotuodi quel lonostrouostrodi quellidrsquoIdiorsquo (103r) bull Circa il pronome di 3deg plu-rale dato dal F cfr ant osm olar lsquoonlarrsquo (TS 2966-67) La forma olnun egrave prob errata
hav (hhaacuteu) lsquoil pelo del uillutorsquo (117v)hava (aguaacute) lsquoaerersquo (58v) rarr bulutlan- bulutlıhavan (aguaacuten) lsquomurtarorsquo (72r) lsquomortarorsquo (98v) bull Cfr evan (euan) lsquomortaio o
mortarorsquo (Masc 100)havan elliġideg (aguaacuten elliacutec) lsquopistone del mortarorsquo (98v) bull Il sintagma turco co-
mune egrave havan eli Per un sintagma parallelo a quello del F cfr havan elccedileġi lsquohavan elirsquo (TS 1903 elcek ed ellik sono voci sinonimiche id 1421 1443)
havaric (auariacutesc) lsquohereticorsquo (92r) bull Osm lsquoeretici scismaticirsquo (Men 1959) lt ar ḫawāriǧ plur di ḫāriǧī lsquoappartenente alla setta dei Khārigiti separatista dissidente eretico scismaticorsquo (VAI 281-82) La forma del F deriva da ha-variccedil con regolare neutralizzazione fonologica della consonante finale sect 224
havla- (aulaacuterum) lsquoabbaiarersquo (57r)havuccedil (auacutec) lsquopastinaca radicersquo (102v) bull Cfr hauc (haug = ḫwǧ) lsquopastinaca
radicarsquo (Carr 172)hayli rarr yıl zaman
94
hayr (chhaacuteir) lsquoelemosinarsquo (75v) rarr dokun-hayran (airaacuten) lsquostupitorsquo (114r)hayran ol- (airaacuten holuacuterum) lsquostupirersquo (114r)hayrsız (chaacuteir siacutes) lsquodiscortesersquo (74r)hayvan (aiuaacuten) lsquobestiarsquo (65r) rarr natık sakil bull Cfr ayvan lsquoanimalersquo (aiuan
Masc 13) lsquohayvanrsquo (t balc TTAS)hazır (asiacuter) lsquopronto apparecchiatorsquo (106r) hazırdur (asiacuterdur) lsquoin ordine ap-
parecchiatorsquo (94r)hazır et- hazırla- (asiacuter edeacuterum asirlaacuterum) lsquoprepararersquo (105v)hazine (chhasnaacute [hasaacutene (115r)]) lsquomagazzenorsquo (96v) lsquoriposto salua robbarsquo
(108r) lsquotesorariarsquo (115r) bull Per la var con -a- cfr guumlmiş hazanesi (ghiumisc chhazanesi) lsquoargentaria credenzarsquo (Carr 174)
haznedar (chhasnataacuter) lsquoguarda robbarsquo (91v) bull La var con alveolare sorda egrave comune negli imprestiti balcanici cfr bulg хазнатар alb haznatar rum haznatarhaznetar gr xasnataacuterhj (Kakuk 182)
haznedar başı (chhasnataacuter basciacute) lsquomaiordrsquohomorsquo (96v)hazzet- (haacutes edeacuterum) lsquocompiacersirsquo (70r)hece (hegeacute21) lsquosillabarsquo (111v)hecele- (hẹ[g]iẹlẹrum) lsquocompitare la parolarsquo (70r)hekim (ecchiacutem) lsquomedico fisicorsquo (97v) bull Cfr ekim (echim) lsquodottorrsquo (Lupis 1b)
lsquomedicorsquo (ITS 236 Masc 92)helal et- (halaacutel edeacuterum) lsquobenedirersquo (64v) lsquoconcedere lecitamentersquo (70r) bull Osm
lsquorender ograve riconoscere legitimo accordare ograve donarersquo (Men 1796) Per il sign di lsquobenedirersquo cfr tml helal olsun lsquotake it with my blessing (and enjoy it)rsquo (Redhsup2 378)
hemşeri (enimscieriacute) lsquopaesanorsquo (101v) bull Riteniamo che la forma del F derivi dalla metatesi di una var epentetica heminşeri (sect 228)
hendek rarr su hendeġihengacircme (enghiemeacute [engemeacute (108v 110r)]) lsquofolla fratteriarsquo [= calca ressa]
lsquoromore strepitorsquo (108v) lsquoschiamazzo gridorsquo (110r) lsquotumultorsquo (116v) bull Osm tml lsquostrepito rumore tumulto furia calca pressa mischiarsquo (Men 5505-06) t dial hengeme lsquokalabalık kavga guumlruumlltuumlrsquo (DS 2339) Per la perdita di h- cfr engeme (enghieme) lsquoromorersquo (Arg 94) sect 222
hep (eacutep) lsquotuttorsquo (116v) bull Cfr ep (epp) lsquoogni tuttorsquo (Arg 95)hepsi hepsinden soŋra (epsindeacuten nsuraacute) lsquoultimorsquo (118r)her (eacuter) lsquoognirsquo her birisi (eacuter birsiacute) lsquoogniunorsquo (100v) lsquovno per uno ciaschedunorsquo
(118r) rarr ay guumln hafta yan yıl zaman bull Cfr er (er) lsquoogni tuttorsquo (Arg 95)hınzır (chhanziacuter) lsquoporcorsquo (105r)hırsız (chharsiacutes) lsquoladrorsquo (95r)hırsızlık (charsisliacutec chharsisliacutec) lsquofurtorsquo (79r) lsquoladroniggiorsquo (95r) lsquorubbamentorsquo
(108v)
21 Prima di hegeacute egrave scritto un cara che non comprendiamo
95corpus lessicale turco
hırsızlık et- (chharsisliacutec edeacuterum) lsquorubbarersquo (108v)hısabhisab (hisaacuteb22) lsquoabacorsquo (57r) bull Per la forma con caduta dellrsquoaspirata (v
la nota a piersquo di pagina e i lemmi successivi) cfr esaumlp (essep essep essap possibile anche la lettura ısaumlp) lsquoconto ragionersquo (Arg 95)
hısab al- (isaacuteb aleacuterum) lsquopigliar contorsquo (70v)hısab et- (isaacuteb edeacuterum) lsquofar contorsquo (70v)hısab ver- (isaacuteb uereacuterum) lsquorender contorsquo (70v) lsquodar contorsquo (72v)hısım (assumiacute) lsquoconsobrinorsquo (70v) lsquofratello consobrinorsquo (78v) lsquoparentersquo
(102r) bull Per la var con -u- cfr hısımhısum (cheesim chessum) lsquoparentersquo (Arg 119) sect 311a
hıyar (chhiaacuter) lsquocitrolorsquo (69r)hızmet (chhasmet) lsquoseruitiorsquo (111r) bull La forma con ɨ egrave ampiamente attesta-
ta cfr Arg 119 (chesmet(t)) Carr 177 (chhezmet hesmet) Men 1867 (hyzmet) Pianz 119 (chyzmet)
hızmet et- (chhasmet edeacuterum) lsquoseruirersquo (111r)hızmetkacircr (chhasmecchiaacuter [chhasm[]hiaacuter (79v)]) lsquogarzone seruitorersquo (79v)
lsquopaggiorsquo (101v)hiccedil (iacutecc) lsquonientersquo (100r) rarr oumllmez bull Cfr iccedil (jccj) lsquomai nulla punto nientersquo
(Arg 126) t dial iccedil lsquohiccedilrsquo (TTAS)hiccedilbir rarr oumltuumlruumlhikacircyet et- (ecchiat edegraverum) lsquodiscorrerersquo (74r) lsquoraccontarersquo (107r) lsquoriferirersquo
(108r) bull Cfr hekiyat (hekijat) lsquohistoriarsquo (Mol 175)hikmet (hecmeacutet) lsquomiraculorsquo (98r) bull La var con -e- egrave data pure da Arg 118 e
Mol 148 passimhilal (hilaacutel) lsquonetta orecchiersquo (99v) bull Osm lsquoany instrument shaped like a pin a
skewer a toothpick and the likersquo (Redhsup1 859)hindiba (hindubaacute) lsquocicori sorte drsquoerbersquo (69r) bull La var hinduumlba egrave data da Men
5503hisarhısar (isaacuter) lsquocastellorsquo (68r) lsquofortezzarsquo (78v) hisarhısar aġası (isaacuter agasiacute)
lsquocastellanorsquo (68r) bull Cfr ısarisar (isar) lsquocastello fortezza cittadellarsquo (Mol 82 153)
hoca (chhoacutegia) lsquomaestro di scolarsquo (96v)hokkabaz (hoccabaacutes) lsquohuomo che fa giuochi di manorsquo (92r)horata (oraacutet) lsquobuffonaria burlarsquo (66r) bull sect 312horata et- (oraacutet edeacuterum) lsquobuffoneggiare burlarersquo (66r)horatacı horatacı adam (oratagiacute adam) lsquohuomo burlierersquo (92r)horılda- (horịḷdaacuterum) lsquoronfare nel sonnorsquo (108v)hoş rarr vakti hoş (et- ol-) zamanhoş et- (oacutesc edeacuterum) lsquoconfortarersquo (70r)hovarda (ouardaacute) lsquootiorsquo (101r) bull Cfr ovarda lsquovagabondo vagorsquo (Pianz 190)
dato anche da Tietze (TETTL 2 330) come forma dei dialetti rumelici Il
22 La h egrave stata aggiunta in un secondo tempo
96
sign del F non pare segnalato da altre fonti ed egrave prob quello originale Per lrsquoevoluzione semantica cfr ayafta (aiafta) lsquootiorsquo (Arg 39) attestato in t dial odierno come lsquonazlı buumlyuumltuumllmuumlş beceriksiz işe alıştırılmamışrsquo (DS 397)
hukmhuumlk(uuml)m (occhuacutem) lsquoordine comatildedamentorsquo (101r) bull Cfr hokumhoumlkuumlm lsquocomandamento in scriptorsquo (chochum Arg 120) lsquoautoritagrave comandamen-to ordinersquo (hokum hokium Mol 65 passim)
hukmhuumlk(uuml)m et- (occhuacutem edeacuterum) lsquoordinare comatildedarersquo (101r)humma (humma) lsquofebrersquo (77r)hunkacircr (hvnchiaacuter23 [vnchiaacuter (107r)]) lsquoimperadorersquo persian(o) lsquospargitor di
sanguersquo (93r) lsquorersquo (107r) rarr ccedila(v)uş bull Osm lsquoimperatore regrave dersquo Turchirsquo (Men 1979) prob forma contratta di hudavendigacircr lsquodominus creator mundi princeps rexrsquo (id 1865 TETTL 2 332) Lrsquoaccostamento allrsquoaltra parola persiana ḫūnkacircr lsquoMoumlrderrsquo (Junker-Alavi 291 der da ḫūn lsquosanguersquo) cui si riferisce il secondo sign del F egrave secondario e paretimologico (cfr Nişan-yan 206) La var inkacircr registrata a rarr ccedila(v)uş ci fa sospettare che il dato del F sia da leggere huumlnkacircr che egrave la forma impostasi in t moderno
hurma (curmaacute) lsquodattilo fruttorsquo (73r) bull Cfr kurma lsquodatolorsquo (Pianz 121)hurma aġacı (curmaacute agaacutecc) lsquodattilo palmarsquo (73r) bull Cfr kurma aġacı (kurma
agagi) lsquopalma albero notorsquo (Mol 290)hurmet (hormeacutet) lsquohonorersquo (92r) lsquoriuerenzarsquo (108v) bull Cfr hormethoumlrmet lsquoho-
norersquo (Arg 121)hurmet et- (hormeacutet edeacuterum) lsquoriuerirersquo (108v)huruf (churuacutef) lsquolettera caretterersquo (95v) bull Plur arabo di harfhuzur (vsuacuter) lsquootiorsquo (100v) lsquoquietersquo (106v) huzurum var (vsuacuterum vaacuter) lsquohaver
refrigeriorsquo (92r)huzur et- (vsuacuter edeacuterum) lsquoquietarsirsquo (106v)
23 La h egrave stata aggiunta in un secondo tempo
97corpus lessicale turco
I
ıkdrarr boġaz ıktıınccedilkırık (encichiriacutech) lsquosinghiozzorsquo (111v) bull La forma posta come lemma egrave
data con altre varr da TS 1949-50ırak (eraacutec) lsquolontano discostorsquo (96r) ıraktan (eracdeacuten) lsquoda lontanorsquo (72v) bull La
grafia del F potrebbe qui indicare unrsquoeffettiva pronuncia erak cfr laquoBazı 19 asır lugati kelimenin telaffuzunu erak olarak tesbit ederlerraquo (TETTL 2 351)
ırla- (ghirlaacuterum) lsquocantarersquo (67r) bull Il dato del F deriva dalla Beiform popolare turca yırlamak (TuumlS 2183) sect 222
ısır- (sireacuterum) lsquomorsicarersquo (98v) bull sect 214ısırgan dikeni (sirg(h)aacuten dichieniacute) lsquoortica herba pũgentersquo (101r) lsquovrtica
herbarsquo (118v) bull Il sintagma con diken egrave attestato pure dal Molino ısır-gan dikeni (isirghan dikieni [Indice le grafie nel corpo del dizionario sono scorrette]) lsquoortica vrticarsquo (285 488)
ıskara (schaacutera) lsquograticolarsquo (72r)ıslan- (sselaneacuterum) lsquobagnarsirsquo (64r) bull sect 229ıslanmış (sselanmiacutesc) lsquoinfuso bagnatorsquo (94r)ıslat- (sselateacuterum) lsquobagnarersquo (64r)ısmarla- (smarlaacuterum) lsquocommetterersquo (70r) lsquolasciar la curarsquo (95r) lsquoraccomandarersquo
(107r) Allaha ısmarladık seni (allaacute smarladiacutec seniacute) lsquosta con Diorsquo (113v)ıspanak (spinaacuteca) lsquospinaci herbarsquo (113r) bull Per la forma del F cfr spinak
(spi nach) lsquospinaci erba da mangiarersquo (Masc 223) Puograve darsi che queste varianti con -i- dipendano da contaminazione con lrsquoitaliano
ıspavli (spauacutelu) lsquospaco filo di catildenauorsquo (112v) bull Osm tml lsquotwine cordrsquo (Redhsup2 404) lt venz spagolo lsquoidrsquo (LF 412) Nelle fonti ottomane la voce egrave attestata in diverse altre varr p es ispagula ispavloıspavlo (ibid) Il dato del F saragrave facilmente mutuato da parlanti arabofoni cfr ar dial
98
spaolo lsquofil agrave voilersquo (costa nordafricana Jal 1375) sbaulu (sbāwlw) lsquopetite ficelle gros fil de chanvrersquo (Algeria Beaussier 459)
ıstakos (stacoacutes) lsquolocusta [= aragosta] sorta di pescersquo (96r)ışın ışıne ko- (scneacute coacuterum) lsquospatildedere al [sole24]rsquo (112v)
24 La parola egrave cancellata dalla rilegatura Lrsquointegrazione si basa sul sintagma sinonimico guumlneşe ser- (rarr ser-)
99corpus lessicale turco
İ
iblis (ebliacutes) lsquodemoniorsquo (73r) bull Parola che risale al gr diaacuteboloj per tramite arabo (TETTL 2 362)
ibrişim (ipersciacutem) lsquosetarsquo (111r) rarr kumaşicazet (giaseacutet) lsquolicenzarsquo (96r)iccedil iccedilimuumlzde (iccimusdeacute) lsquofra di noirsquo (78v) tra di noirsquo (116r) iccedilinizde (iccinis-
deacute) lsquotra di uoirsquo (116r)iccedil- (iccieacuterum) lsquoberersquo (64v) rarr and iccedil-iccediledik (icciediacutech) lsquobolzacchinirsquo (65r) bull Osm lsquostiualetti sottilirsquo (jccedich Arg
126)iccedileri (iccieriacute) lsquodentrorsquo (73r) lsquoentrorsquo (75v)iccediluumln rarr bu hatır sey(i)ridrak (idraacutec) lsquomemoriarsquo (97v)iftira (eutiraacute) lsquotestimonio falsorsquo (115r) bull La voce turca significa propr lsquocalun-
niarsquo Per la sonorizzazione della labiodentale cfr turchismi balcanici quali bulg ivtrija (Mikl TE 1 88 non registrato da DTB) sb ivtira (ibid)
iġ (iacutegh) lsquofusorsquo (79r)iġne (ineacute) lsquoacorsquo (57v) bull T dial iyne lsquoiğnersquo (TTAS)ihsan (hesaacuten) lsquopresente dono spontaneamente fattorsquo (105v) bull Osm tml lsquoge-
nerous gift benevolence favorrsquo (Redhsup2 417)[ih]tiyaccedil ([]tiiaacuteg] lsquobisogno necessitagraversquo (65r)ihtiyar (hetthiaacuter) lsquopersonaggiorsquo (103v) bull Osm tml lsquoold person elder senior
prominent citizenrsquo (Redhsup2 418)iki rarr kerret soumlziki yuumlz (ichiacute iuacutes) lsquoducentorsquo (75r)ikisi (ichisiacute) lsquoambeduersquo (61r)ikişer ikişer (ichiscieacuter ichiscieacuter) lsquoa due a duersquo (58r)ikrar (icraacuter) lsquopromessarsquo (106r)
100
ikrar et- (icraacuter [craacuter (58v)] edeacuterum) lsquoaccettare dir di sirsquo (57r) lsquoaffermarersquo (58v) lsquoprometterersquo (106r) Allaha ikrar et- (allaaacute craacuter edeacuterum) lsquofar uotorsquo (76v) guumlnahlar ikrar et- (ghiunalaacuter craacuter edeacuterum) lsquoconfessar li peccatirsquo (70r)
il- (ileacuterum) lsquoinchhimare [= imbastire] cusire alla grossarsquo (93v)ilik (chiliacutec) lsquomedollarsquo (97v) bull sect 2210ailinti (ilintiacute) lsquoincchimaturarsquo [= imbastitura] (93v)ilm (ilmj) lsquovirtugraversquo (118r) bull sect 311aimam (himaacutem) lsquoparocchianorsquo [= parroco] (102r)imansız (imaacuten siacutes [imaacutem sis (111r)]) lsquosenza lege o federsquo (111r) lsquosleale man-
cator di federsquo (111v) bull La forma imam egrave prob dovuta allrsquoinflusso del lemma precedente
imaret (himaacuteret himareacutet) lsquohospitalersquo (92r) lsquospedalersquo (112v)imdi (imdi) lsquodunquersquo (58r) rarr de imdiimla (himlaacute) lsquodittionersquo (74v) lsquosillabarsquo (111v)imza et- (hismaacute edeacuterum) lsquofirmarersquo (78r) lsquosottoscriuerersquo (112r) bull sect 229in (iacuten) lsquotana drsquoanimalirsquo (114v)in- (ineacuterum) lsquodiscenderersquo (74r) in- aşaġa (ineacuterum asciaacute) lsquocalar in giugrave scẽderersquo
(66v) bull sect 411binan- (inaneacuterum) lsquocrederersquo (71v) lsquofidarsirsquo (77v)inat (innaacutet) lsquoostinationersquo (101r)inat et- (innaacutet edeacuterum) lsquoostinarsirsquo (101r) lsquoperfidiarersquo (103v)inatccedilı (innategiacute) lsquoostinatorsquo (101r) lsquoperfidiosorsquo (103v)ince (ingiegrave [eacutengeisiacute (77v)]) lsquofinorsquo (77v) lsquosottilersquo (112r) bull La forma engeisi non
egrave chiaramente spiegabile (aggiunta del suff possessivo)ince et- (ingieacute edeacuterum) lsquoassottigliarersquo (63r)inceaġrı (ingieacute agriacute) lsquotisicia malersquo inceaġrıdan hasta (ingieacute agrideacuten astaacute)
lsquotisicorsquo (115v) bull Osm inceaġrı lsquoveremrsquo (TS 2078) t dial inceağrı lsquotuber-colosis TBrsquo (prov[incial] Redhsup2 435) Cfr it mal sottile lsquotubercolosirsquo
incecik (ing(i)egiacutec) lsquoaggilersquo (59r) lsquodelicatorsquo (73r) lsquoleggierorsquo (95v)inci (ingiacute) lsquoperla marg[h]eritarsquo (103v)incin- (ingineacuterum) lsquosdegnarsirsquo (110v)incinmiş (inginmiacutesc) lsquosdegnatorsquo (110v)incir (ingiacuter) lsquofico fruttorsquo (77v)incir aġacı (ingiacuter agaiacutecc) lsquofico alberorsquo (77v)incit- (ngiteacuterum) lsquonuocerersquo (100r) lsquoprouocarersquo (106r) bull sect 214ingiliz (ingliacutes) lsquoinglesersquo (94r)inkacircr et- (inchiaacuter edeacuterum) lsquonegare dir di norsquo (99v)insan (insagraven) lsquoanimale raggioneuolersquo (61v)inşallah (nnsciaacutella) lsquocon lrsquoaiuto di Idiorsquo (69v) bull La forma del F puograve essere
mutuata direttamente dallrsquoar parlato nşallahip (iacutep) lsquocorda funersquo (71r)iplik (ipliacutec) lsquofilorsquo (77v)
101corpus lessicale turco
iptida iptidadan (iptidaacuten [iptid[] (105v)]) lsquoda principiorsquo (72v) lsquoprimiera-mentersquo (105v) bull Cfr iptidadem lsquojm principiorsquo (Arg 129) iptidaden (ipdi-dahden) lsquoa bella prima cioegrave alla primarsquo (Mol 4) Riteniamo che la forma del F sia aplologica (sect 2211)
iskele (schieacutela) lsquocommerciorsquo (70r) bull Cfr skele lsquoscala oue uanno le naui et li mercantirsquo (schiele Arg 219) lsquolitus scalarsquo (scele Meg) Il F testimonia un interessante passaggio metonimico da lsquoscalo porto emporiorsquo a lsquocom-merciorsquo
iskemle (schemeleacute) lsquosediarsquo (110v) bull La forma del F egrave una var anaptittica di skemle (Hars 255) cfr anche skemli (schiemlj) lsquoseggiolarsquo (Arg 219) ska-mili (schamili) lsquotauolarsquo (VN 64) eskemle (eschiemleh) lsquobanchetto da se-derersquo (Carr 145)
İskenderiye (scanderiacutea) lsquoAlessandria drsquoEgittorsquo (59v) bull Cfr Mısır Skenderiya (missir schienderia) lsquoAlexandria di Egiptorsquo (Arg 171) Skinderiya (scinde-ria) lsquoAlessandriarsquo (VN 45)
ispat et- (spaacutet edeacuterum) lsquodefenderersquo (73r) bull Cfr spat eyle-et- (spatt eilerum spattederum) lsquoprouo per testimonirsquo (Arg 222) Il sign del F denota un restringimento semantico a lsquotestimoniare in difesa (di)rsquo
İstanbul (stamboacutel) lsquoCostantinopolirsquo (71v) bull La forma Stambol egrave comune in antico ottomano (v Arg 223 Kakuk 200)
iste- ne kadar istersen bu nested[en] (neacute cadaacuter sterseacuten buacute nested[]) lsquoquanto ti uoi di q(uest)a cosarsquo (106v) rarr aman demek iste-
istif (stiacuteua) lsquosauorra de25 vascellirsquo (109v) bull Osm lsquopieno colmorsquo (Men 196) lsquothe arrangement of goods when laid up in order as in a ship or warehousersquo (Redhsup1 101) Per la storia abbastanza complessa di questa voce v LF 416-19 da cui appare che quella del F egrave lrsquounica attestazione turca che riproduca fedelmente la fonte italiana stiva
iş (iacutesc) lsquoattionersquo (63r) lsquofacendarsquo (76v) lsquooperarsquo (101r) rarr agır zerduziş et- iş eyle-(iacutesc edeacuterum [iacutesc scileacuterum (95r)]) lsquolauorare operarersquo (95r [def
lauorare] 101r)işit- (sciteacuterum) lsquoascoltarersquo (63r) lsquovdire intenderersquo (117r)işitil- işitilmemiştuumlr (scitilmamiacutescdur) lsquoinaudito notilde intesorsquo (94r) bull sect 3213bişkembe (schembeacute) lsquobudella interiorarsquo (65v) lsquoentragnarsquo (75v) bull Cfr skembe
(schiembe) lsquouentrersquo (Arg 219)işkence (schengieacute) lsquoflagello tormentorsquo (78r) bull Cfr skence (schieng(i)e) lsquocolla
tormentorsquo (Arg 220)işkence et- (schengieacute edeacuterum) lsquoflagellarersquo (78r) lsquotormentarersquo (115v)işkil (ischiacutel) lsquodifficoltagrave cioegrave dubiorsquo (73v) lsquosospettorsquo (112r)işkillen- (ischilleneacuterum) lsquodubitarersquo (75r)işkilli (ischilliacute) lsquodubbiosorsquo (75r) lsquosospettosorsquo (112r)iştah (staacute) lsquoappetitorsquo (62r) lsquodesideriorsquo (73r)
25 Bombaci 219 legge di
102
itikat et- (etticaacutet [etcaacutet (91v)] edeacuterum) lsquocrederersquo (71v) lsquohauer creditorsquo (91v)itikatsız (etcatsiacutes26) lsquoincredulorsquo (93v)itiver- (ittiuereacuterum) lsquospengere alcunorsquo (113r)ittifak et- (etfaacutec edeacuterum) lsquostabilirersquo (113v)ittifak olmış (etfaacutec holmiacutesc) lsquostabilitorsquo (113v)
26 La parola egrave semicancellata da una macchia e si legge molto male
103corpus lessicale turco
K
kabak (cabaacutec) lsquocucuzzarsquo [= zucca] (72r)Kacircbe (chiabeacute) lsquoMecca paese doue i turchi dicono che stia il corpo del perfido
Maumettorsquo (97v)kabran (capraacuten) lsquoaccidioso o pultronersquo (57v) lsquopoltronersquo (105r) bull Osm lsquohare-
ketten kalmış uyuşuk amelmandarsquo (TS 2148) t dial kapran lsquoağır yuumlruumlyen oyalanan insanrsquo (DS 2635)
kabran ol- (capraacuten holuacuterum) lsquoimpigrirsirsquo (93r)kabranlık (capranliacutec) lsquoaccidia o pultronariarsquo (57v) lsquopoltronariarsquo (105r)kabuk (cabuacutec) lsquoscorzarsquo (110r) pelit kabuġı (pelit cabuchiacute) lsquosouero scorzarsquo
(112v)kabul et- (cabuacutel edeacuterum) lsquoaccettarersquo (57r) lsquoessaudirersquo (76r)kaccedil (caiacutecc) lsquoquantorsquo (106v) rarr deġ- kerret yılkaccedil- (cacciaacuterum) lsquofuggirersquo (79r)kaccedilkın (cacchiacuten) lsquofuggitivorsquo (79r) bull Supponiamo che la forma del F sia da
leggere kaccedilkın e non kakınkadar rarr iste- kadır sev-kadeh (cadaacute) lsquobicchierersquo (65r)kadı (cadiacute) lsquogiudicersquo (90v)kadıncık (catingiacutec) lsquosignora padronarsquo (111v) bull Le forme katunkatın sono ben
documentate nelle fonti ottomane (TS 2354-55)kadır kadır adam (cateacuter adaacutem) lsquopotentersquo (105r)kadır ol- kadır olduġum k[ad]ar (cateacuter holduacutem c[]aacuter) lsquoquantrsquoio possorsquo (106v)
rarr sev-kadırga balıġı (caacutetreca baluacutec) lsquobalena pescersquo (64r) bull Il primo elemento del
sintagma egrave un prestito dal gr biz kaacutetergon lsquogalleyrsquo (LF 523) Per la me-tatesi cfr katrega (cathrega) lsquogalearsquo (Lupis 1b nella versione della stessa opera apparsa anonima ed edita dallrsquoAdamović la voce turca egrave stampata
104
catherha ITS 219) katrıgaya komak (catrigaia comach) lsquomettere in gale-rarsquo (Masc 94) Cfr pure lrsquoantica forma kipciaca katrıġa (KTS 132)
kadife (catifeacute) lsquovillutorsquo (117v) bull La var con alveolare sorda si riscontra anche nel Meg (katiffe) e in Mol 475 (ghatife)
kafas kuş kafası (cuacutesc cafasiacute) lsquogabbia drsquougellirsquo (79v)kacircfil (chiafiacutel) lsquopreggiorsquo [= mallevadore garante] (105v)kacircfil ol- (chiafiacutel holuacuterum) lsquopreggiarersquo [= garantire] (105v)kacircfillik (chiafilliacutec) lsquopreggiariarsquo [= garanzia] (105v)kacircġıt (chijaacutet [66r] chiaaacutet [67v]) lsquocartarsquo (66r) lsquocarta da scriuerersquo (67v) rarr aman
bull Cfr kacirchat (chiachat) lsquofogliorsquo (Arg 133) kihat lsquocarta papyrusrsquo (Meg) t dial kıyat lsquokacircğıtrsquo (DS 2854)
kahpe (capeacute) lsquodonna publicarsquo (75r)kail et- (caacuteil edeacuterum) lsquocontentar altrirsquo (70v)kail ol- (caiacutel holuacuterum) lsquoacconsentirersquo (57v) lsquocontentarsirsquo (70v)kal- (caacutet caleacuterum) lsquorestarersquo (107v) bull Non sapremmo spiegare quel kat preposto
al verbo dal Ferragutokalabalık (calabaliacutec) lsquoturba calca di gentersquo (116v)kalavrizdeg (calauriacutes) lsquocalabresersquo (66v) bull Dai repertori consultati lrsquounica altra
attestazione della voce appare nella forma galabres-brez (ghalabres) lsquocala-bresirsquo (Mol 76) In Masc 26 egrave registrato il nome della regione Kalabri(y)a vilayeti (Calabria vilaietti)
kalay (calaacutei) lsquostagno metallorsquo (113v)kalbur (calbuacuter) lsquocriuo [= staccio vaglio] grossorsquo (71v)kaldır- (caldereacuterum) lsquoalzarersquo (60v) lsquoinnalzarersquo (93r) baş(ı) kaldır- (basciacute cal-
dereacuterum) lsquoribbellarsirsquo (107v) bull Osm tml baş kaldırmak lsquoto rebel (against)rsquo (Redhsup2 99)
kalem (caleacutem) lsquopenna di scriuerersquo (103r) rarr katet- oŋar- yon-kalemdan (calemdaacuten) lsquostucchio [= astuccio custodia] di pennersquo (114r)kalemtraş (caleacutem traacutesc) lsquotemperino di pennersquo (115r)kalınkalun (caloacuten) lsquogrossorsquo (91r)kaliyota (calioacutetta) lsquogaliottarsquo (79v) bull Per la documentazione di questo italiani-
smo nelle fonti turche v LF 241-43kalk- (calcaacuterum) lsquosorgersi alzarsirsquo (112r)kalkan (calcaacuten) lsquoscudo p(er) riparorsquo (110v)kamara (caacutemara) lsquocamera drsquoallogiarersquo (66v) bull Cfr gamera (ghamera) lsquoca-
merarsquo (Mol 77) Le altre fonti turche (documentarie e lessicografiche) re-gistrano questo italianismo (venezianismo) nella particolare accezione di lsquocabina della naversquo (v LF 134-35)
kamış (camiacutesc) lsquocannarsquokamışlık (camiscliacutec) lsquocannetorsquo (67r)kan (caacuten) lsquosanguersquo (109v) rarr delikanlıkan al- (caacuten aleacuterum) lsquocauar sanguersquo (68r) rarr şişekanat (cannaacutet) lsquoala da uolarersquo (59v)
105corpus lessicale turco
kandil (candiacutel) lsquoturcasso doue si pongono le fleccie fatto di tauolarsquo (116v) bull La voce turca (lt ar lt gr lt lat) significa comrsquoegrave noto lsquolampada lucernarsquo Lrsquoaccezione datale dal F non lrsquoabbiamo riscontrata da altre fonti
kanlı (canliacute) lsquosanguignorsquo (109v)kantar (cantaacuter) lsquostatera da pesarersquo (113v)kapa- (capaacuterum) lsquochiudere serrarersquo (69r)kapak (capaacutec) lsquocoperchiorsquo (71r)kapı (capiacute) lsquoportarsquo (105r) kapıdan kapıya (capidaacuten capiaacute) lsquoa porta agrave portarsquo
(62r) rarr vur-kaplan (caplaacuten) lsquogatto pardorsquo (79v) lsquopardo animalersquo (102r)kaplı baġa (capiliacute baghaacute) lsquotartaruca animal terrestrersquo (114v)kaptanpaşa (capitaacuten basciaacute) lsquogeneral drsquoesercitorsquo (79v) bull Osm kapudankap-
tan paşa lsquoThe Lord High Admiral and Minister of Marine of the Ottoman Empirersquo (Redhsup1 1436) Il Ferraguto pare lrsquounica fonte che attribuisca que-sto titolo a un comandante di forze terrestri
kar (caacuter) lsquoneuersquo (99v)karasup1 (caraacute) lsquonegrorsquo (99v) lsquonigro colorersquo (100r) rarr yuumlzluumlkarasup2 (caraacute) lsquoterra elementorsquo (115r)Kara Deŋiz (caragrave denghiacutes) lsquoMare Nigrorsquo (97r)kara diken (caragrave dicheacuten) lsquoriccio del mare ancinorsquo (107v)kara et- (caraacute edeacuterum) lsquoannegrirersquo (99v)karagan (caragaacuten) lsquopuleio [= puleggio Mentha pulegium] herbarsquo (106r)
lsquospica drsquoosso [= lavanda] herba odoriferarsquo (113r) bull T dial karagankara-ğan lsquoCistus creticusrsquo lsquoLavandula stoechasrsquo lsquoCistus laurifoliusrsquo lsquoDipsacus laciniatusrsquo lsquoPhlomis grandiflorarsquo (Tuzlacı 94)
karakoldeg (caracoacutel) lsquolumaca di marersquo (96r) bull Ar alg (Orano) karagol garagol lsquochiocciola di marersquo (Oman 155) lt sp caracol lsquose llama asiacute a diversas es-pecies de moluscos gasteroacutepodos terrestres o marinos del geacutenero laquoHeacutelixraquorsquo (Moliner 1 514)
karamanoldeg et- (caramanoacutel edeacuterum) lsquofare a chi piglia pigliarsquo (109r) bull Egrave pre-sumibile che il dato del F (di cui non abbiamo trovato altri riscontri nel-le fonti turche) sia in relazione con ar alg ḳārābarṭāl lsquopillagersquo lsquoamila ḳārābarṭāl lsquofaire main basse pillerrsquo (Beaussier 771) anche se la differen-ziazione formale non egrave facile da spiegare (intromissione dellrsquoit mano con accostamento secondario al toponimo Karaman)
karamusal (caramusaacutel) lsquonauiliorsquo (99v) bull Osm lsquosorte di nauersquo (Men 3660) laquonamed probably after the little town KaramusalKaramuumlrsel on the Gulf of İzmitraquo (LF 334)
karanfil (caronfiacutel) lsquogaroffalorsquo (79v) bull sect 211ekaranlık (caranliacutec) lsquooscurorsquo (101r) lsquotenebre oscuritagraversquo (115r) karanlıkta (ca-
ranlictaacute) lsquoallrsquooscurorsquo (60v)karart- (cararteacuterum) lsquoannegrirersquo (99v)
106
karı (cariacute) lsquodonna maritatarsquo (74v) lsquomogliersquo (97r) rarr boşat- dede duumlşuumlr- gebe kısır padişah saccedil
karın rarr agrıkarınca (carangieacute) lsquoformicarsquo (78r) bull Cfr karanca (carangia) lsquoformicharsquo (Arg
138 a cui rinviamo per altre attestazioni)karındaş (carndaacutesc) lsquofratellorsquo (78v)karındaşlık (carndascliacutec) lsquofraternitagraversquo (78v)karış (cariacutesc) lsquopalmo mesurarsquo (102r)karış- (cariscieacuterum) lsquoimpacciarsirsquo (92v) lsquomescolarsirsquo (97v) lsquopratticarersquo (105v)karışık (carisciacutehc) lsquomisto mescolatorsquo (98r)karıştır- (cariscteacuterum caristeacuterum) lsquoconfondere mescolarrsquo (70r) lsquomescola-
re insiemersquo (97v) bull sect 322bkarpuz (carpuacutes) lsquomelone drsquoacquarsquo (97v)karşı karşımda (carscimdaacute) lsquoinnante il mio cospettorsquo (63v) karşında (car-
scindaacute) lsquoallrsquoincontrorsquo (60r) lsquorimpettorsquo (108r) karşı git- (caacutersc ghi deacuterum) lsquoandar incontrorsquo (61r) rarr akşam bull Per la forma karş sect 312
karşılı rarr ruzgacircrkartal kuşu (cartaacutel cuacutesc) lsquoaquila vcellorsquo (62r)kasab (cassaacuteb) lsquomacellarorsquo (96v)kasaba (cassabaacute) lsquoterra habitatarsquo (115r)kasabhane (cassabanaacute) lsquomacellariarsquo (96v)kast kastile (caacutestile) lsquoa bel studiorsquo (57r) bull Osm kast ile lsquodeliberatamente
appostatamente agrave postarsquo (Men 3706)kaş (caacutesc) lsquociglio dellrsquoocchiorsquo (69r)kaşaġı (casciaacutec) lsquostrigliarsquo (68r) lsquostregliarsquo (114r) bull sect 312kaşı- (casciaacuterum) lsquograttarersquo (91r) lsquostregliarersquo (114r) bull Cfr kaşmak (kasmak)
lsquogratarersquo (sic) (Pianz 143)kaşık (casciacutech) lsquocucchiaro piccolorsquo (71v)kat (caacutet) lsquopiegarsquo (104v)kat- (cataacuterum) lsquoaggiungerersquo (59r) lsquorifonderersquo (108r)katet- kalem katet- (caleacutem caacutet edeacuterum) lsquodar il taglio alla punta della pennarsquo
(114v)katı rarr ccedilok eyikatır (catuacuter) lsquomula animalersquo (99r) bull Cfr katur lsquomulusrsquo (Meg)katırcı (caturgiacute) lsquomulittierersquo (99r)katlan- (catalaneacuterum) lsquoaspettarersquo (63r)katran (cateraacuten) lsquopece pegolarsquo (102v)kavga (caucaacute) lsquobriga contesarsquo (65v) bull La var kavka egrave documentata (TS 2357)kavga et- (caucaacute edeacuterum) lsquofar brigarsquo (65v)kavl et- (cauacutel edeacuterum) lsquocongiurarsirsquo (70v)kavun (cauacuten) lsquomelone di panersquo [= popone] (97v)kavun agacı (cauacuten agaiacutec) lsquocedrorsquo (68v) bull Osm aġaccedil kavun aġacı lsquocedro ci-
trone alberorsquo (Men 3603) In tml il cedro (sia lrsquoalbero sia il frutto) egrave de-
107corpus lessicale turco
nominato ağaccedil kavunu mentre il sintagma inverso kavun ağacı egrave usato per designare la papaia
kavurma (caurmaacute) lsquocarne in guazzettorsquo (67v) lsquoguazzetto saporettorsquo (91v)kavuş- (causcieacuterum) lsquostare in piedirsquo (113v) bull Osm tml lsquogiongersi congion-
gersi venir insieme incontrarsirsquo (Men 3603) Il sign del F non egrave riscon-trabile
kayalık (caialiacutehc) lsquoprora di vascellirsquo (106r) bull Osm lsquosperone di naue ograve galearsquo (Men 3819)
kayn (caiacuteniacute) lsquocognato mascolorsquo (69v) bull sect 311akayna- (cainaacuterum) lsquobollirersquo (65r)kaynamış (cainamiacutesc) rsquobollentersquo (65r) bull Ovviamente il sign corretto egrave lsquobol-
litorsquokaynana kaynanam (caiacuten anaacutem) lsquosuocera miarsquo (114r)kaynata kaynatam (caiacuten attaacutem) lsquosuocero miorsquo (114r)kaytundeg (caituacuten) lsquocapannarsquo (67r) lsquotenda couerta di [ua]scelli etcrsquo (115r) bull Ar
alg gayṭūn lsquotente surtout tente en toilersquo (Beaussier 844)kaz (caacutes) lsquooca vgello papararsquo (100v) rarr yumurtakaz- (casaacuterum) lsquocauarersquo (68r) lsquofossare far fossarsquo (78v) lsquozapparersquo (118v)kazan (casaacuten) lsquocaldararsquo (66v) lsquocaldarorsquo (72r)kazan- (casaneacuterum) lsquoacquistarersquo (58r) lsquoguadagnarersquo (91r)kazanc (casangieacute) lsquoguadagniorsquo (91r) bull Supponiamo che la forma del F rifletta
una forma di possessivo kazancı sect 311akazanc et- (casangieacute edeacuterum) lsquoconseguire acq(ui)starersquo (70v) bull Osm kazanc
etmek lsquofar guadagno cercar profittorsquo (Men 3688)kazık demir kazık (demiacuter casiacutec) lsquopalo di ferrorsquo (102r) kazıġa ko- (casicaacute
coacuterum) lsquoimpalarersquo (92v)kazma (casmaacute) lsquozapparsquo (118v)kazmacı (casmagiacute) lsquozappatorersquo (118v) bull Si noti che la successiva attestazione
lessicografica di questo derivato risale al 1867 (StS HWb 97)kebab (chiabaacuteb) lsquocarne arrostorsquo (67v) bull La var del F egrave attestata pure da Arg
132 (chiabap) e Mol 60 (kiabab)keccedili (chijciacute) lsquocaprarsquo (67r) bull Cfr keyccedili (chieici) lsquocaprarsquo (Carr 208) = geyccedili (ghi-
eici) lsquoidrsquo (Mol 81) Per lo sviluppo fonetico del F cfr piyner (rarr peynir) sect 212a
kedi (chiedi) lsquogatto animalersquo (79v)kefal balıġı (chiefaacutel baluacutec) lsquocefalo pescersquo (68v)kel (chieacutel) lsquotigna mal del caporsquo (115r) kel başı (= başı kel) (chieacutel basciacute) lsquoti-
gnosorsquo (115v) bull sect 412bkehle (chielleacute) lsquopedocchiorsquo (103r)kelam (chielaacutem) lsquoparolarsquo (102r)keler (chieleacuter) lsquolacerta animalersquo (95r)kem (chieacutem) lsquocattiuo tristorsquo (68r) rarr ccedilek- kokukemanccedile -ce (chiemengieacute) lsquoviola instromẽto da sonarersquo (118r)
108
kemer (chiemeacuter) lsquolamia di fabricarsquo [= arco volta] (95r)kemha (chiamaacute) lsquotaffitagrave di setarsquo (114v) bull Cfr kacircmuha (chiamuccha) lsquodomma-
scorsquo (Arg 136) kacircmha (kiamcha) lsquodamascorsquo (Mol 113)kemik (chiemiacutech) lsquoossa drsquoanimalirsquo (100v)kemlik (chiemliacutec) lsquomalersquo (96v)kenar ccedilay kena[rı] (ciaacutei chienaacute) lsquoripa sponda del fiumersquo (108r)kepccedile (chiepcieacute) lsquocucchiaro da ministronersquo (71v)kepgir (chiebghiacuter) lsquocucchiaro da sc[h]iumarersquo (71v) bull Osm kefgir lsquocucchiaro
da leuar la schiumarsquo (Men 3983) = kepgir lsquoa perforated ladle or skimmer a strainerrsquo (Redhsup1 1523)
kerem eyle (chieremiacutella) lsquodi gratiarsquo (73v) bull Osm lsquodi grazia vi prego fate gra-ziarsquo (Men 3924) La resa del F egrave dovuta secondo noi a una falsa identifi-cazione del secondo elemento del sintagma con rarr Allah Per la posizione dellrsquoaccento cfr rarr inşallah
kerim (chieriacutem) lsquopietosorsquo (104r)kerimlik (chierimliacutec) lsquopietagraversquo (104r)kerkes (chierchies) lsquofenice vcellorsquo (77r) bull Osm kerges lsquoavis quae aliquot
annorum millia vivere dicitur nulli animali nocet sed ex morticinio vivitrsquo (Men 3923) kerkes lsquothe Egyptian vulture neophron percnopterusrsquo (Redhsup1 1539)
kerret iki kerret (ichiacute chierreacutet) lsquodue uoltersquo (75r) iki kerret ziyade (ichiacute chi-erret sziadeacute) lsquoal doppiorsquo (59v) kaccedil kerret (caiacutecc cherreacutet) lsquoquante uoltersquo (106v) yuumlz kerret (iuacutes cherreacutet) lsquocento uoltersquo (68v)
kertenkeler (chiesteacuten chieleacuter) lsquolacerta uerminararsquo (95r) bull La var con -s- del F non pare segnalata da altre fonti
kes- (chiesseacuterum) lsquotagliarersquo (114v) rarr umutkese (chieseacute) lsquoborzarsquo (65r)keser (chiesseacuter) lsquoascia di fa legnamersquo (63r)keskin (chieschiacuten cheschiacuten) lsquoferuente huomorsquo (77r) lsquotaglio del coltello o spa-
darsquo (114v) keskinden (cheschindeacuten) lsquodi tagliorsquo (74v)keskin et- (chieschiacuten edeacuterum) lsquoaffilarersquo (58v)kestene (chiesteneacute) lsquocastagna fruttorsquo (68r)keşiş (chiesciacutesc) lsquomonacorsquo (98v)keşişlik (chiesciscliacutec) lsquomonasteriorsquo (98v)keten (chieteacuten) lsquolinorsquo (96r)Kıbrıs adası (chipriacutes adasiacute) lsquoCipro isolarsquo (69r) bull Per la forma con bilabiale
sorda cfr Kıprıs adası (cpris adasi) lsquoCipro isolarsquo (Mol 92) sect 221kıccedil (chiacutecc) lsquo[po]ppa di vascellirsquo (105r)kıdre (chiacutedra) lsquopignata di terrarsquo (72r) bull Osm lsquoccediloumlmlekrsquo (Devellioğlu 616)kıgılcım (chighilgiacutem) lsquoscintilla di fuocorsquo (110r)kımıldan- (comuldaneacuterum) lsquomouersirsquo (99r)kımılda(t)- (comuldaacuterum) lsquomouerersquo (99r) bull Cfr kumulda- (chumuldarum qu-
mul-) lsquocrollare mouere scrollare scuotere smouerersquo (Carr 226) Per espri-
109corpus lessicale turco
mere i significati attivi si usa perograve di regola il causativo kımıldat-kın (chiacuten) lsquofodrorsquo (78r)kıpkırmızı ol- (chiacutep chirmisiacute holuacuterum) lsquoarrossirsirsquo (62v)kır- (chiraacuterum) lsquoromperersquo (108v)kırba (chirbaacute) lsquovtrersquo (118v)kırk (cheacuterc) lsquoquarantarsquo (106v)kırlangıccedil (carilanghiacuteg) lsquorondinellarsquo (108v) bull Cfr karlangıccedil (charlanghicc)
lsquorondinersquo (Arg 140) t dial karılğaccedilkarlangaccedilkarlanğıccedil lsquokırlangıccedilrsquo (DS 2664)
kırmızı (chirmisiacute) lsquoincarnato colorersquo (93v) lsquorosso colorersquo (108v)kırt kırt et- (chiacutert chiacutert edeacuterum) lsquorosicarersquo (108v) bull Cfr t dial kırt kırt lsquobıccedilak-
la kesilen nesnenin ccedilıkardığı ses iccedilinrsquo (DS 4546)kısa (chessaacute) lsquocortorsquo (71v)kısa et- (chessaacute edeacuterum) lsquoabbreuiarersquo (57r)kısır (chissiacuter) lsquosterilersquo kısır karı (chissiacuter cariacute) lsquodonna sterilersquo (113v)kıskan- (chischanuacuterum [caschaneacuterum (92r) cischaneacuterum (79v)]) lsquogelosia
hauerersquo (79v) lsquohauer inuidiarsquo (92r) lsquoinuidiarersquo (94v) bull sectsect 211b 211c 222
kıskanccedil (cischangiacute) lsquogelosorsquo (79v) bull Cfr kıskancı (cheschangi) lsquoidrsquo (Arg 148) Non sappiamo se i dati dellrsquoArgenti e del Ferraguto dipendano dalla suffis-sazione del possessivo o non piuttosto da un facile accostamento ai derivati in +CI sect 222
kıskanmaklık (chischinmacliacutec) lsquoinuidiarsquo (94v)kısrak (chesseraacutec) lsquogiumentarsquo (90v)kış zamanı (chiacutesc szamaacuten) lsquoinuerno stagionersquo (94v)kışla- (chisclaacuterum) lsquosuernarersquo (114r)kıta (chithaacute) lsquoepigramma di uersirsquo (76r) bull Osm lsquoa fragmentary piece of poetry
of two or more distichs on the Arabian system complete in itself as to an idearsquo (Redhsup1 1462) lt ar ḳiṭlsquoaʰ lsquopezzo frammentorsquo bull sect 2212
kıtlık (chitiliacutec) lsquocarestiarsquo (67v)kıy- (chiaacuterum) lsquotritare minuzzarersquo (116v)kıyma (chijmaacute) lsquocarne trinciatarsquo (67v)kıyma et- (chijmaacute edeacuterum) lsquotritare minuzzarersquo (116r)kız rarr beslemekız kardaş (chiacutes cardaacutesc) lsquosorellarsquo (112r)kız oġlan (chiacutes ouglaacuten) lsquodonzellarsquo (74v) lsquofigliolarsquo (77v) lsquoverginersquo (117v)kızılcık (chisilgiacutec) lsquozinzoli [rarr guumlren] frutti piccoli et russi come lrsquoazarolirsquo
(118v)kızlık (chisliacutech) lsquoverginitagraversquo (117v)kibrit (chijbriacutet) lsquosolforsquo lsquosolfarellorsquo (112r) bull sect 212dkiler (chileacuter27) lsquocannaua dispenzarsquo (67r) lsquoriposto salua robbarsquo (108r)
27 Corr in luogo di chieleacuter
110
kilerci (chilergiacute28) lsquocannauaro despensierersquo (67r)kilise (cliacutesia) lsquochiesarsquo (69r) bull Il dato del F egrave particolarmente interessante percheacute
ci documenta una forma ancora assai vicina alla fonte greca ekklhsiacuteakilit (chiliacutet) lsquocadenacciorsquo (66r) lsquochiauatura caten[a]zzorsquo (68v)kim (chiacutem) lsquoquale il qual[]rsquo kim olursa olsun (chiacutem holuacuterse hossuacuten) lsquoqual-
siuoglia si siarsquo (106v) rarr ol bull Tml kim olursa olsun lsquoit doesnrsquot matter who heshe isrsquo (Redhsup2 531)
kimse (chiacutemse) lsquonessunorsquo (99v) bir kimse (bir chiacutemse) lsquoalcunorsquo (59v)kimyon (cumioacuten) lsquociminorsquo (69r) bull La forma del F va ad aggiungersi alle altre
varr ottomane di questo fitonimo di origine greca kimyun (chimiun Carr 217) kimnun (Men 4022) kimyon (Vig 175) impostasi questrsquoultima nella lingua letteraria moderna
kira at kirası (= kira atı) (aacutet chierasiacute) lsquocauallo di logerirsquo29 (68r) kiraya al- (chieraaacute alereacuterum30) lsquoaffittare drsquoaltrorsquo kiraya ver- (chieraaacute uereacuterum) lsquoaf-fittare pegionarersquo (58v) lsquodar ad affittorsquo (72v) bull Cfr kerekera (chiere chi-era) lsquoaffitto fitto pagha salariorsquo (Carr 211) Per lrsquoinversione nel sintagma possessivo sect 412a
kiracı (chieragiacute) lsquoalloggiatore allogatorersquo (60v) at kiracısı (at chieragisiacute) lsquolo-gator di cauallirsquo (68r)
kiraz (chireacutes) lsquocerasorsquo (68v) bull Le varr kireskirez sono ben attestate sia nei testi in trascrizione sia nelle fonti dialettali (StS Gr 283)
kireccedil (chireacutecc) lsquocalce da fabricarersquo (66v) rarr furunkirpi rarr oklı kirpi yumak kirpikirpik (chiurpeacutec) lsquopalpebre deglrsquoocchirsquo (102r) bull sect 211ekispet (chispeacutet) lsquomaniera del uestirersquo (96v) bull Osm lsquoforma maniera di vestito
portaturarsquo (Men 3947)kişi (chisciacute) lsquopersonarsquo (103v)kişniş şeker kişniş (scichieacuter chiscniacutesc31) lsquoconfetti di zuccarorsquo (70r) bull Cfr osm
sekerlenmiş kişniş kişniş şeker lsquocoriandrum saccharo conditum coriando-lo confettatorsquo (Men 3969)
kitap (chitaacutep) lsquolibrorsquo (95v) rarr yaz-ko- (coacuterum) lsquometterersquo (98r) rarr aġız amanet gemi goumlmmeye ko- gurbet ko-
habs ışın kazık rehin ko- temel ko- yerkoca (cogiaacute) lsquomaritorsquo lsquovecchiorsquo (117r) kocaya ver- (cogiaaacute uereacuterum) lsquomaritar
la donnarsquo (97r)koca ol- (cogiaacute holuacuterum) lsquoinuecchiarsi lrsquohuomorsquo (94v)kocacık (cogiagiacutech) lsquovecchiarellorsquo (117r)kocalık (cogialiacutech) lsquovecchiezzarsquo (117r)
28 Corr in luogo di chielergiacute29 Prob da emendare in logheri parola dialettale siciliana che significa lsquonolo affittorsquo30 Prima il F aveva scritto uereacuterum poi ha corretto il dato solo parzialmente31 La h egrave stata inserita in un secondo tempo
111corpus lessicale turco
koccedil (coacutecc) lsquomontone animalersquo (98v)kodoş (cudoacutesc) lsquoruffianarsquo (108v) bull Osm lsquoruffiano beccorsquo (Men 3786)kodoşlık (cudoscliacutec) lsquoruffianiggiorsquo (108v)koffadeg (coacuteffa) lsquocesta sportarsquo (68v) bull Ar ḳuffah lsquocestarsquo (VAI 1194) riflesso
pure dal koffe (coffe) lsquocoffa canestro cofanorsquo di Carr 219 In osm lett lrsquoarabismo egrave attestato come kuumlfekuumlffe lsquocophinusrsquo (Men 4084)
kok- (cuccaacuterum [coccaacuterum (106r)]) lsquoannasare odorarersquo (61v) lsquonasarersquo (99v) lsquopuzzarersquo (106r) guumlzel kok- (ghiuseacutel cuccaacuterum) lsquoodorarersquo (100v)
koku (cocusiacute [cucusiacute (100v)]) lsquofetorersquo (77r) lsquoodorersquo (100v) kem koku (chieacutem cuccusiacute) lsquopuzza fetorersquo (106r) bull sect 311a
kokumış (cocumiacutesc) lsquofetentersquo (77r) lsquopuzzolentersquo (106r)kol (coacutel) lsquobracciorsquo (65v)kolay (culaacutei) lsquoageuole facilersquo (59r) lsquoprosperorsquo (106r) rarr ruzgacircrkolayına (culainaacute) lsquoageuolmentersquo (59r) lsquofacilmentersquo (76v) bull Osm kolayıne
(kolayına TS 2613) lsquofacilmente commodamente con facilitagraversquo (Men 3803)kom (cuacutem) lsquoonda del marersquo (101r) bull Osm kom (kum TS 2729-30) lsquowaversquo (Ev-
liya Ccedilelebi Dankoff 75) Cfr nel Codex Cumanicus qom (com) lsquoWellen Wogenrsquo (Groslashnbech 199) Per la documentazione in altre lingue turche v Clauson 625
kon- (conaacuterum) lsquoalbergare accatildeparersquo (59v) rarr mahalle kon-konacak yer (conagiaacutec ieacuter) lsquoallogiamento posatarsquo (60v)konşu (coacutensc) lsquovicino uicino di casarsquo (117v) bull sect 312konukla- (conucclaacuterum) lsquoinuitarersquo (94v)konuklık (conuccliacute) lsquoconuitorsquo (71r) bull Cfr konuklu lsquoconviviumrsquo (Meg) Ab-
biamo posto come lemma la forma di Meninskikonuklık et- (conuccliacute edeacuterum) lsquofar conuitorsquo (71r) bull Osm lsquofare un pasto un
conuitorsquo (Men 3809)kork- (curcaacuterum) lsquoimpaurirsirsquo (93r) lsquospauentarsirsquo (112v)korku rarr titre-korkusız (cuacuterc siacutes) lsquoalla liberarsquo (60r) lsquosicurorsquo (111v)korkut- (curcutuacuterum) lsquoimpaurirersquo (92v) lsquospauentarersquo (112v)koruk (coruacutec) lsquoagrestarsquo (59r)kov- (couaacuterum) lsquobandire discacciarersquo (64v) lsquosbandirersquo (109v) lsquosequitare si-
cutar dietrorsquo (110v)kova (coguaacute) lsquogionco herbarsquo (90r)kovalak (cuualaacutec) lsquoauantatorersquo (63v) lsquovantatorersquo (117r) bull Osm lsquomillantatorersquo
(Men 3776) t dial kuvalak lsquoccedilalımlı gururlursquo (DS 2987)kovalan- (cuualaneacuterum [cuualacneacuterum (63v)]) lsquoauantarsirsquo (63v) lsquouantarsirsquo
(117r) bull Cfr t dial kovalanmak lsquobaşkasına guumlvenip yiğitlik goumlstermekrsquo (DS 2938) La forma con inserzione di -k- egrave palesemente dovuta a interfe-renza grafica col lemma precedente
kovan (coguaacuten) lsquoapaio doue stanno lrsquoapirsquo (61v)kovmış (coumiacutesc) lsquosbanditorsquo (109v)
112
koyul- (coiuluacuterum) lsquoaggelarsirsquo (59r) lsquocongelarsirsquo (70v) lsquogelarsirsquo (79v)koyulmış (coiulmiacutesc) lsquoaggelatorsquo (59r)koyun (coiuacuten) lsquocastrato beccorsquo (68r) lsquomontone animalersquo (98v) dişi koyun
(disciacute coiuacuten) lsquopecorarsquo (102v) rarr yatakkoz (coacutes) lsquonoce fruttorsquo (100r)koz aġacı (coacutes agaacutecc) lsquonoce alberorsquo (100r)koumlftehor (gufteghoacuter) lsquociarlonersquo (69r) bull Osm lsquoa random talker who has to take
back his wordsrsquo (Redhsup1 1596)koumlk (chiuacutec) lsquoradice drsquoalberorsquo (107r) koumlkinden ccedilıkar- (chiucchindeacuten cicaacuterum)
lsquospiantarersquo (113r)koumlmi (ghioacutemo) lsquonochiero gouernator di nauersquo (100r) bull Osm koumlmi lsquooverseer
of the galley slavesrsquo lt gr koacutemhj lsquoidrsquo (LF 527-29 a cui rimandiamo per la storia della voce che risale al lat comes) La o finale della forma del F puograve essere dovuta allrsquoinflusso di nostromo (gt t lostromo) o forse della forma italiana gomitocomito
koumlmuumlr (chiumuacuter) lsquocarbonersquo (67v)koumlpek (chiupeacutec) lsquocanersquo (66v)koumlpri (chiupreacute) lsquoponte da passarersquo (105r) bull La vecchia ipotesi di un prestito
dal gr geacutefura viene respinta dalla maggioranza degli studiosi (v la biblio-grafia in Arg 155)
koumlr (chiuacuter) lsquociecorsquo (69r)koumlr et- (chiuacuter edeacuterum) lsquoacciecar ad altrorsquo (57v)koumlr ol- (chiuacuter holuacuterum) lsquoacciecarsirsquo (57v)koumlrfez (chiufreacutes) lsquogolforsquo (90v) bull sect 229koumlstek (chiusteacutec) lsquopastora che si mette a glrsquoanimalirsquo (102v)koumlstekle- (chiustecleacuterum) lsquopastorarersquo (102v)koumly (chiuacuteiu) lsquocasalersquo (67v) bull sect 311akubur (cubuacuter) lsquoturcasso doue si pongono le fleccie fatto di pellersquo (116v)kucakla- (cugiacclaacuterum) lsquoabbracciarersquo (57r)Kuds-i muumlbarek (cuacutez mobareacutec) lsquoGierusaleacutem citagrave famosiss(ima)rsquo (90r) bull Per
la forma del F cfr Cuzu Mobarech nel Sansovino (cit in Arg 159)kuduz (cuduacutes) lsquorabbiarsquo (107r)kuduzlan- (cudusleneacuterum) lsquoarrabbiarsirsquo (62v) lsquorabbiarsirsquo (107r)kulak (culaacutec) lsquoorecchiarsquo (101r)kulavuz (colauacutes) lsquocondottierorsquo (70r) lsquopidotorsquo [= pilota] (104v) lsquospia spionersquo
(113r) bull Cfr kolauz (chollaus) lsquopiloto di nauersquo (Arg 152)kullan- (cullaneacuterum) lsquoconsumarersquo (70v)kum (cuacutem) lsquoarena di marersquo (62v)kumar kumarile oyna- (cumaacuterile vinaacuterum) lsquogiocare a giochi prohibitirsquo (90v)
bull Osm kumar lsquoalea aleatorius quivis ludus pec quo captatur lucrum aliagraves lege Mahometana prohibitusrsquo (Men 3758)
kumaş ibrişim kumaşı (ipirsciacutem cumasciacute) lsquobrocato di setarsquo (65v)kumlı (cumliacute) lsquoarenosorsquo (62v)
113corpus lessicale turco
kurbaġa (curbagaacute) lsquorana ranonchiarsquo (107r) yaramaz kurbaġa (iaramaacutes cur-baghiacute) lsquobuffo animale uenenosorsquo (65v) bull La var kurbaġı egrave attestata (TS 2734)
kurban (curbaacuten) lsquoanimale di sacrifitiorsquo (61v) lsquosacrifitiorsquo (109r) lsquovittimarsquo (118r)kurban et- (curbaacuten edeacuterum) lsquosacrificarersquo (109r)kurbanlık (curbanliacutec) lsquoanimal di sacrifitiorsquo (109r)kursak (cuacutersaacutec) lsquostomacorsquo (113v) bull Osm tml lsquothe crop of a bird a stomachrsquo
(Redhsup1 1483)kursan (cursaacuten) lsquocorsarorsquo (71r) bull In base a LF 194-95 il dato del Ferraguto
fa retrodatare la piugrave antica attestazione lessicografica (finora considerato il Meninski) della voce turca che risale allrsquoitaliano per tramite dellrsquoar ḳurṣān
kurşun (crusciuacuten) lsquopiomborsquo (104v) bull sect 229kurşunla- (crusciunlaacuterum) lsquoimpio[m]barersquo (93r)kurtsup1 (cuacutert) lsquolupo animalersquo (96r)kurtsup2 (cuacutert) lsquovermersquo (117v)kurtar- (curtareacuterum) lsquoliberarersquo (95v) pahayle kurtar- (paaacuteile curtareacuterum) lsquori-
cattarersquo [= riscattare] (108r)kurtul- (curtuluacuterum) lsquoliberarsirsquo (95v) pahayle kurtul- (paaacuteile curtuluacuterum) lsquori-
cattarsirsquo [= riscattarsi] (108r)kuru rarr uumlzuumlmkurul- (curuluacuterum) lsquosciugarsirsquo (110r) bull Cfr kurul- (churulurum) lsquoseccarsirsquo
(Carr 228)kurut- (curutuacuterum) lsquoasciugarersquo (63r) lsquosciugarersquo (110r)kus- (cussaacuterum) lsquovomitarersquo (118r)kusur (cusugraver) lsquoil restorsquo (107v)kuş (cuacutesc) lsquovgello nomersquo (117r) rarr dudu k kafas kartal k leylek k oumlge(y)ik
oumlrdek k serccedile k tauk k yuvakuşak (cusciaacutec) lsquocintarsquo (68r) lsquocenta centurarsquo (68v) rarr yaşıl kuşakkuşluk rarr saba kuşluġıkuvvet (couaacutet) lsquoforzarsquo (78v) bull Cfr kovat (chouatt) lsquogagliardia potestagrave poten-
tiarsquo (Arg 154) kovvat (chouuat) lsquobalia potere autoritagraversquo (Carr 229)kuyruk (coiuruacutec) lsquocodarsquo (69v)kuyu (cuiuacute) lsquopozzorsquo (105v) rarr sukuyumcı (cuiungiacute) lsquooreficersquo (101r) bull Cfr kuyuncı (quiungi) lsquoargentierersquo (Carr
229) sect 225akuzgun (cusguacuten) lsquocorbo ugellorsquo (71r)kuzı (cosiacute) lsquoagnellorsquo (59r)kuumlccediluumlk (cucciuacutec) lsquopiccolorsquo (104v) bull La var kuccediluk egrave data anche da Arg 156
(chucciuch lsquopiccolorsquo) e Hars 242 (kucsuk lsquoklein geringrsquo)kuumlf (chiuacutef) lsquomoffarsquo (98r)kuumlflen- (chiufleneacuterum) lsquomoffirsirsquo (98r)kuumlfluuml (ciufliacute) lsquorancidorsquo (107r) bull sect 222
114
kuumlkuumlrt (cucuacutert) lsquosolforsquo (112r) bull sect 211d (cfr perograve il lemma seguente dove la prima vocale egrave notata uuml)
kuumlkuumlrt taşı (chiucuacutert taacutesc) lsquopietra pumicersquo (104v) bull Sintagma che non abbia-mo riscontrato da altre fonti
kuumll (chiuacutel) lsquocenerersquo (68v)kuumll ol- (chiuacutel holuacuterum) lsquoincinerirsirsquo (93v)kuumlluumlnk (chiuluacutenc) lsquopicone instrumento da tagliar pietra et di sfabricarersquo
(104v)kuumlpuumlk (chiupuacutec) lsquoschiumarsquo (110r)kuumlpuumlk al- (chiupuacutec aleacuterum) lsquoschiumarersquo (110r)kuumlrek (chiureacutec) lsquoremo da vocarersquo [= vogare] (107v) rarr ccedilek-kuumlrk (chiuacuterc) lsquoveste inforrata [= foderata] di pellersquo (117v)kuumltuumlk (chiutuacutec) lsquoceppo di legnorsquo (68v)
115corpus lessicale turco
L
lahana (laanaacute) lsquocaolo herbarsquo (67r) bull Cfr lana lsquoverzersquo (Lupis 2a) t dial lāna lsquolahanarsquo (StS Gr 284)
lakırdı (lacardiacute) lsquodiscorso raggionamentorsquo (74r)lakırdı et- (lacardiacute edeacuterum) lsquodiscorrere raggionarersquo (74r)lal taşı (laacutehl taacutesc) lsquogranatina pietra pretiosarsquo (91r) bull Osm tml lal (lt ar lalsquol)
lsquoruby (a gem)rsquo (Redhsup2 574) sect 2212lazım ol- (lasim holuacuter) lsquoegrave necessariorsquo (75v)legen (legheacuten) lsquobacilersquo (64r)lerze (lerseacute) lsquoparalisia malersquo (102r) bull Osm lsquotremore febre freddarsquo (Men 4165)lerzeli (lerseliacute) lsquoparaliticorsquo (102r)leş (leacutesc) lsquocadauerorsquo (66r) lsquomortorsquo (99r)leylek kuşu (leileacutec cuacutesc) lsquogrue ugellorsquo (91r) bull Comrsquoegrave noto lrsquoornitonimo turco
designa di norma la cicogna Comunque il sign di lsquogrursquo egrave dato anche da altri autori (Carr 233 Pianz 169)
lezzet (lezeacutet) lsquosaporersquo (109v)lezzetli (lezetliacute) lsquosaporosorsquo (109v)lika (liccaacute) lsquostupino del calamarorsquo [= borra di calamaio] (114r)liman (ilemaacuten) lsquoporto del marersquo (105r) bull Cfr iliman lsquoportorsquo (Mol 312) ileman
lsquoportrsquo (Pr 479)limanlık (ilemanliacutec) lsquobonaccia di marersquo (65r)lokma (lucumaacuten) lsquobocconersquo (65r) bull sectsect 216 228 Non si puograve escludere che
la forma del F sia sorta per un accostamento secondario al nome proprio Luḳmān figura leggendaria di saggio a cui egrave intitolata la 31a Sura del Co-rano
lor (loacuter) lsquoricottarsquo (107v)lutfi (lutfiacute) lsquoamoreuole cortesersquo (61r)
116
M
Macar Macar cins (maggiaacuter giacutens) lsquovngari gentersquo Macar vilayet (maggiaacuter uelaeacutet) lsquovngaria paesersquo (118r)
macun (maggiuacuten) lsquomedicina in bocconersquo (97v) rarr guumll macunumaden (madeacuten) lsquominera di metallirsquo (98r)maġara (magaraacute) lsquogrottarsquo (91r)maġaza (magazeacute) lsquomagazzenorsquo (96v) bull Per lrsquoetimo della voce (lt gr (lt it)
magazeacute) v LF 278-79MaġrebMaġrib (magreacutep) lsquoBarbariarsquo (64v) lsquoponente occidentersquo (95v) rarr Tı-
rabolos bull Cfr Maġrip (magrip) lsquoAfrica item Occidens (situs coeli)rsquo (Meg)maġrıbli (magrepliacute) lsquobarbarorsquo (64v)mahalledeg (mahalleacute) lsquoarmata per terrarsquo (62v) lsquocampo esercitorsquo (66v) atlı mahal-
lesi (atliacute mahallesiacute) lsquoesercito a cauallorsquo tırıstırız mahallesi (terreacutes mahallesiacute) lsquoesercito a piedirsquo (76r) bull Ar alg maḥallaʰ lsquocorps expeacuteditionnaire armeacutee en campagne colonne expeacuteditionnaire corps drsquoarmeacutee armeacutee colonne camprsquo (Beaussier 229) In osm lett questo arabismo ha il sign di lsquocontra-da drsquouna cittagrave rione quartierersquo (Men 4455)
mahalle hana (mahallenaacute) lsquoschola di letterersquo (110r) bull Supponiamo che il dato del F sia una forma contratta del lemma che abbiamo ricostruito ma di cui non abbiamo trovato attestazioni Il sintagma ottomano comune egrave mahalle mektebi
mahalledeg kon- (mahalleacute conaacuterum) lsquoaccampar lrsquoesercitorsquo (57r)mahmuz (mahmuacutes) lsquospronersquo (68r) lsquosperonersquo (113r)mahrama (maharmaacute) lsquofazzolettorsquo (77r) lsquotouagliettorsquo (116r) bull sect 229macircide (maacuteida) lsquomanna ciborsquo (96v) bull Osm lsquoa table tray etc set out with
viandsrsquo (Redhsup1 1665) Per il sign dato dal F cfr Macircide-i Mesih lsquoHz İsacirc ile Havacircrilerine goumlkten nacirczil olan sofrarsquo (Devellioğlu 684 cfr Corano 5 112-115)
117corpus lessicale turco
makarna (maccarruacutena) lsquomaccarronirsquo (96v) bull Cfr makarun lsquomaccharonersquo (Mol 238) makaronya (macarogravegna) lsquomacaronirsquo (Pianz 167)
makas (maccaacutes) lsquoforbici di tagliarersquo (78r)makpere (macparaacute) lsquofossa di mortirsquo (78v) lsquosepolcrorsquo (111r) bull Osm makbere
makpere lsquosepolcro tombarsquo (Mol 397 458) La var makpara si riscontra pure in Arg 165 (machpara) e Carr 236 (machparah)
mal (maacutel) lsquobeni in danarirsquo (64v) lsquomonetarsquo (98v) lsquoricchezzarsquo (107v) lsquorobbarsquo (108v)
Malta adası (maacutelta adasiacute) lsquoMalta isolarsquo (96v)mamul (mahlum) lsquoesercitiorsquo (76r) bull Osm lsquooperazione azzione effettorsquo (Men
4782) lt ar malsquomūl lsquofatto compiutorsquo sectsect 229 2212manga (maacutenga) lsquobancho da sederersquo (64r) bull Osm bankamanka lsquobanca di gale-
rarsquo (Men 902) tml manga lsquo(sailorrsquos) mess room (on a naval ship)rsquo (Redhsup2 590)
mangadaş (mangrsquoadaacutesc) lsquobanchiere cotildepagno di batildecorsquo (64r) bull Osm lsquofellow oarsman of the same benchrsquo (LF 89)
mantaka (mantacaacute) lsquocustura cusiturarsquo (72r) bull T dial lsquoiri dikiş teyelrsquo (DS 3125)
mantar (mantaacuter) lsquofongarsquo (78r)marabut (marabuacutet) lsquoeremitarsquo (76r)marda (maacuterta) lsquovsurarsquo (118v) mardaya (martaaacute) lsquoad vsurarsquo (58r) mardaya
al- (martaaacute aleacuterum) lsquopigliar ad vsurarsquo mardaya ver- (martaaacute vereacuterum) lsquodare ad vsurarsquo (58v) bull Osm lsquociograve che si prende dal compratore di piugrave di quel che la cosa valersquo (Men 4234)
maryol (marioacutel) lsquomalandrinorsquo (96v)maskara (mascaraacute) lsquobuffonersquo (65v)maskaralık (mascaraliacutec) lsquobuffonaria burlarsquo (66r)maslahat (massalaacutet) lsquonegotiorsquo (99v) guumlccedil maslahat (iuacutecc massalaacutet) lsquodifficilersquo
[manca la trad di masalat] (73v) bull sect 229maslahat et- (massalaacutet edeacuterum) lsquonegotiarersquo (99v)mastar (mustaacuter) lsquoriga da rigar la cartarsquo (108r) bull Osm lsquoriga da rigarersquo (Men
4649)masumcık (massumgiacutec) lsquobambinorsquo (64r)maşrık (musciriacutep) lsquoleuante orientersquo (95v) bull La bilabiale nella forma del F
egrave dovuta certamente a contaminazione con Maġrep (rarr MaġrıbMaġreb)matardeg (mattaacuter) lsquosustaro mesura drsquoogliorsquo (114v) bull Ar dial maṭr (Tunisia)
lsquometar mesure pour lrsquohuile eacutequivalent au poids de 18 agrave 27 kg suivant les localiteacutesrsquo (Beaussier 938)
matmuradeg (mattamuacuterra) lsquofossa di granorsquo (78v) bull Ar maṭmūraʰ lsquomagazzino deposito sotterraneo (per conservare i cereali)rsquo (VAI 848) gt osm matmūret lsquofossa ograve grotta sotto terra doue si riserua e conserua il granorsquo (Men 4735)
mavi (mauiacute) lsquoturchino colorersquo (116v)
118
mavna (mauna) lsquogaliazzarsquo (79v) bull Per le varr della voce turca e il suo etimo v Arg 166
maya hamur mayası (amuacuter maiasiacute) lsquoleuito del panersquo (95v) peynir mayası (pijneacuter maiasiacute) lsquoquaglio cotilde che si fa il casciorsquo (91r) suumlt mayası (suacutet maiasiacute) lsquoquaglio di lattersquo (106v)
maymun rarr habeş maymunumazı (masziacute) lsquogalla cotilde che si fa la tintarsquo (79v)meclis (megiliacutes) lsquooratorio loco doue si radunanorsquo (101r)medet (medeacutet) lsquoaimeacutersquo (59r) lsquohaime segno di dolorersquo (91v) bull Osm lsquodi gratia
misericordia pietagraversquo (medett Arg 169) brevayya meded lsquooimegrave aitarsquo (Men 4514)
medres (medereacutes) lsquocoro loco doue si cantano lrsquooffitjrsquo (71r) bull Osm medrese(t) (etiam midrās et medres) lsquogymnasium academia collegium universitasrsquo (Men 4516-17) Il sign del F egrave dovuto al fatto che nelle madrase si inse-gnava la recitazione salmodiata del Corano
mehakk (mehhaacutec) lsquopietra di paragone p(er) conoscere lrsquoororsquo (104v) bull Osm lett maumlhakk (lt ar miḥakk) lsquolapis Lydius paragonersquo (Men 4451) Nellrsquoosm parlato la forma corrente egrave la var epentetica mehenk (tml mihenk)
mekik (mecchieacute) lsquonauetta instrum(ent)o per tesserersquo (99v) bull Riteniamo che il dato del F dipenda da un mero errore grafico (la e e la c sono scritte in modo quasi identico)
Mekke (meacutecchia) lsquoMecca paese doue i turchi dicono che stia il corpo del perfido Maumettorsquo (97v)
mektep (mecteacutep) lsquoschola di letterersquo (110r)mektup (mictuacutep) lsquolettera che si matildedarsquo (95v)melek (meleacutec) lsquoangelorsquo (61r)melhem (meleheacutem) lsquoempiastrorsquo (75v) lsquoimpiastrorsquo (93r) bull Cfr melehem (mel-
lechem) lsquojmpiastro unguentorsquo (Arg 169)meme (memeacute) lsquo[pop]pa mamellarsquo (105r) lsquotetta mennarsquo (115r)meneverek (meneuereacutec32) lsquocalzersquo (66v) bull T dial menevrek lsquokıldan dokunmuş
şalvarrsquo (DS 3162) lt gr apanwbraacuteki lsquoweite Uumlberhosersquo (Tietze 1 211)menevşe (meneuscieacute) lsquoviola fiorersquo (118r)mercuumlmek (mergiumeacutec) lsquolentecchia legumersquo (95v)mermer taşı (mermeacuter taacutesc) lsquomarmore pietrarsquo (97r)mersin (mersiacuten) lsquomortellarsquo [= mirto] (98v)mersin aġacı (mersiacuten agaacutecc) lsquomortella piantarsquo (98v)mersinmerzindeg balıġı (mersiacuten baluacutec) lsquomorena pescersquo (98v) bull Il dato del F
non puograve ovviamente identificarsi con lrsquoosm mersin balıġı (tml mersinba-lığı) che designa lo storione un pesce completamente diverso A nostro
32 Ci basiamo sulla lettura di Bombaci 219 Dalla riproduzione fotografica in nostro possesso le ultime tre lettere risultano illeggibili
119corpus lessicale turco
parere si tratta di una forma metatetica di zemrin = ar della costa nor-dafricana zemrina zimrina lsquoMuraena helenarsquo (Oman 50) lt gr smeacuterna smuacuteraina lsquoidrsquo Una var assimilata dello stesso ittionimo egrave documentata dallo zemzin (baloġı) lsquomorenarsquo di Carr 367
mersinlik (mersinliacutec) lsquomortelletorsquo (98v)mertek (merteacutech) lsquotrauorsquo (116r)meşk (meschiacute) lsquoesempiorsquo (76r) bull Osm lsquoessemplare essempio copiarsquo (Men
4682) sect 311amevlut (meuuluacutet) lsquonascimentorsquo (99v)meydan rarr ccedilıġır-meyhane (meianaacute) lsquohosteria tauernarsquo (92r) bull La var meyane egrave ben attestata
dialettalmente (StS Pers 171)meyhaneci (meianagiacute) lsquohoste tauern(ier)orsquo (92r)mezele(n)- (mezzeleacuterum [mezeleneacuterum (113v)]) lsquodilleggiarersquo (73v) lsquospreg-
giarersquo (113v) bull Osm mezele(n)mek lsquobeffare schernirersquo (Men 4602)mıknatıs taşı (mahalladiacutes taacutesc) lsquocalamiacuteta pietrarsquo (66r) bull Cfr muhlatı[s] taş
(muchlati tasc) lsquomagnesrsquo (Meg) muhlatız taşı (muhhlatez tasci) lsquocalami-tarsquo (Carr 247)
Mısır (missiacuter) lsquoCairo nel Egittorsquo (66r)mısra (misrhaacute [missiraacuteh (117v)]) lsquoriga di letterarsquo (108r) lsquoversorsquo (117v) bull sect
2212milk (miacutelch [miacutelhc (109v)]) lsquobeni in poderirsquo (64v) lsquostabili benirsquo (113v) lsquorob-
ba ricchezzarsquo (109v) milk ccedilok (miacutelhc cioacutec) lsquoricchezzarsquo (107v) bull sect 411amillet (milleacutet) lsquogente nationersquo (90r)milyerdeg (milieacuter) lsquomiglio spatio di uiaggiorsquo (98r) bull Prob prestito dallo sp
millar lsquomigliorsquomin batdeg (miacuten baacutet) lsquoeternamentersquo (76r) lsquoin eternorsquo (93v) lsquoperpetuamentersquo
(103v) lsquosempiternorsquo (110v) bull Da una forma parlata dellrsquoar lett min al-rsquoabadi lsquoab aeternorsquo
minnet (mineacutet) lsquoringratiamentorsquo (108r)Misina boġazı (missiacutena bugasiacute) lsquofaro [= stretto] di Missinarsquo (76v) bull Cfr Misi-
na boġazı (Misina boghasi) lsquofaro di Messinarsquo (Mol 142)misk (miacutesch) lsquomuscho odorersquo (99r)misket şarabı (mischeacutet sciaraacutep) lsquomoscatello vinorsquo (99r) bull Si noti che Nişanyan
325 data la voce turca misket al XX sec () nonostante che sia registrata da Molino e Meninski e nella var muumlsket (muschiett) giagrave da Arg 177
misket uumlzuumlmuuml (mischeacutet vsuacutem) lsquomoscatello uuarsquo (99r)mizac (migiaacutes) lsquocomplessionersquo (70r) lsquoinclinationersquo (93v) bull sect 229mizan (mizaacuten) lsquobilanciarsquo (65r)mucize (muugiseacute33) lsquomiraculorsquo (98r) bull La u aggiunta dal F riflette indubbia-
mente lrsquolsquoayn (la fonte araba egrave mulsquoǧizaʰ) sect 2212 Cfr la forma muumlaumlcezet
33 Bombaci 217 legge mungiseacute ma a noi pare che il F scriva chiaramente una doppia u
120
(muœdschezet) lsquomerveillersquo (Pr 415)muhabbet (mahabeacutet34) lsquoamorersquo (61r) bull La var mahab(b)et (piugrave vicina alla
fonte araba maḥabbaʰ) egrave attestata anche da Hars 244muhabbet et- (mahabeacutet edeacuterum) lsquoamarsi lrsquoun lrsquoaltrorsquo (61r)muhtac (muutaacuteg) lsquonecessitagraversquo (99v) bull Riteniamo che il dato del F vada letto
muvtac (sect 224) piuttosto che muutac Per il sign sostantivale cfr muumlhtac (muhtadj) lsquobesoinrsquo (Vig 206)
mukarrer (mucchaieacuter) lsquopattorsquo (102v) bull La forma del F deve essere sorta per incrocio con lrsquoaltro arabismo mukayyed lsquolegato dedito attento diligente notato registratorsquo (Men 4853) Il sign di lsquopattorsquo egrave certo tratto dal sintagma seguente
mukarrer pazar et- (mucchaieacuter pazaacuter edeacuterum) lsquopigliar a pattorsquo (102v) bull Propr lsquofare mercato certorsquo cioegrave lsquopattuire il prezzorsquo
mum (muacutem) lsquocandelarsquo (67r) rarr balmumı yaġ mumımumla- (mumlaacuterum) lsquoincierarersquo (93v)munadeg (muacutena) lsquoprouisione di uettouaglie che si fa p(er) il uittorsquo (106r) bull Ar
mūnaʰ lsquoviveri vettovaglie provvista scortarsquo (VAI 1448) In osm questo arabismo egrave attestato come muumluumlnetmūnet lsquoprovisionersquo (Men 5039)
murad (moraacutet) lsquovoglia uoluntagraversquo (118r)murdar (mundaacuter) lsquobrutto sporcorsquo (65v) lsquoimmondorsquo (92v) bull T pop mundar
lsquomurdarrsquo (TuumlS 1420)murdar et- (mundaacuter ed[eacuterum]) lsquoimbrattarersquo (92v)musafir (musafiacuter) lsquoforastierersquo (78r) lsquostranierorsquo (114r)musahabet (musabeacutet) lsquodiscorso raggionamentorsquo (74r)musahabet et- (musabeacutet edeacuterum) lsquoraggionarersquo (107r)musikimuziki ccedilal- (musichiacute cielaacuterum) lsquocantar di musicarsquo (67r) bull Sintagma
che non abbiamo rintracciato in altre fontimusluk (musuluacutec) lsquosecchio da tirar acquarsquo (110v)muşamma (musciammaacute) lsquoincieratarsquo (93v) bull Osm lsquotoile cireacuteersquo (mouchamma
Vig 204)muşmula (muacutescmula) lsquonespolo fruttorsquo (99v)muştuluk (mustuluacutec) lsquopremio in beueraggiorsquo [= mancia prebenda] (105v) bull
Osm lsquoa present given to a bringer of good newsrsquo (Redhsup1 2030)muştuluk ver- (mustuluacutec uereacuterum) lsquopremiarersquo (105v)mutfak (mutubaacutec) lsquocucinarsquo (71v) bull La var mutbak egrave data da Mol 111 e Pianz
179muumlbarek muumlbarek su (mbaacuterec suacute) lsquoacqua benedettarsquo (57v) rarr Kuds-i muuml-
barek bull Il dato del F dipende certo dalla pronuncia araba tunisina mbārek (Beaussier 48 dato come nome proprio)
muumlhre (muhreacute) lsquoquello con che srsquoimposimarsquo (93r) bull Osm tml lsquostone used for polishinggrindingrsquo (Redhsup2 624)
34 Corr in luogo di seumeacutec
121corpus lessicale turco
muumlhrele- (muhreleacuterum) lsquoimposimarersquo [= imbozzimare inamidare] (93r)muumlhuumlr (muhuacuter) lsquosigillorsquo (111v)muumlhuumlrle- (muhurleacuterum) lsquosigillarersquo (111v)muumlnakkaş (munaccaacutesc) lsquoricamo operarsquo (107v)muumlrekkep (murichieacutep) lsquoinchiostrorsquo (93v)muumlrekkep balıġı (murichieacutep baluacutec) lsquocalamaro sorte di pescersquo (66r)muumlruuml(vv)et muumlruumletinden (meruetindeacuten) lsquodi buona uogliarsquo (74v) lsquospontane-
amentersquo (113r) bull Per la delabializzazione della prima vocale (sect 211f) cfr miruet (mirouet) lsquobeacutenigniteacutersquo (Pr 213)
muumlrver (murueacuter) lsquosanbuco albero notorsquo (109r)muumlsluumlman (musulmaacuten) lsquoturchi nationersquo (116v) bull La var metatetica muumlsuumll-
man egrave data anche da Men 4656muumlşebbek (musciabaacutec) lsquogelosia sorte de fenestrarsquo (79v) bull Osm lsquoreticolato
intrecciato gelosiarsquo (Men 4671)muumlzevir (museuueacuter) lsquofalsificatore di letterarsquo (76v)
122
N
na ne (nagrave neacute) lsquotersquo piglia modo di parlarersquo (115r) bull laquoDans le langage fami-lier on emploie au lieu de ište lrsquointerjection na lsquovoilagrave prendsrsquo () Cette particule est couramment employeacutee en russe en polonais et dans les lan-gues balkaniques [bulgare serbe roumain grec moderne]raquo (Deny 720) In turco la voce attestata dal XVI sec (VN 48) egrave prob giunta da una delle lingue balcaniche citate
nacak (nagiaacutec) lsquoaccetta instrumẽtorsquo (57r) lsquomannararsquo (96v)nagehan (nagiagaacuten) lsquoallrsquoimprouisorsquo (60v) bull Osm nagehan = nagacirch lsquoallrsquoim-
prouiso subitamente tuttrsquoin vn temporsquo (Men 5109-10) La forma del F sembra sorta da una var nagaumlgan con successiva palatalizzazione della prima velare (sect 222)
naip (naiacutep) lsquonotaro publicorsquo (100r) bull Cfr naibnaip lsquonodare35 notarorsquo (Mol 271 273)
nakış (nachiacutesc) lsquolauororsquo (95r) bull Osm lsquopittura ricamorsquo (Men 5236) Il sign del F va interpretato come un caso di restringimento semantico della pa-rola italiana
nakışla- (nachisclaacuterum) lsquolauorarersquo (95r)nakkaş (naccaacutesc) lsquopittorersquo (104v)nakt (nacteacute) lsquocontanti danarirsquo (70v) bull sect 311analın (naliacuten) lsquozoccolo di legnorsquo (118v)namerd (nemert) lsquoauarorsquo (63v) bull Osm lsquohuomo senza virtugrave vile indegno drsquoesser
chiamato huomo codardo sciaguratorsquo (Men 5114) lsquoavarersquo (Pr 204)namerdlik (nemertliacutec) lsquoauaritiarsquo (63v)nane (naneacute) lsquomenta herbarsquo (97v)nar (naacuter) lsquogranato fruttorsquo (91r)
35 Non sappiamo se sia un errore di stampa per nodaro o una formazione analogica sui nomi in -are
123corpus lessicale turco
nasas (nassaacutes) lsquogofforsquo (90v) lsquoimportuno fastidiosorsquo (93r) lsquoscioccorsquo (110r) bull Osm lsquobarbaro feroce bestiale inhumano crudelersquo (Mol 67 passim) t dial lsquoters duumlşuumlncesizce konuşanrsquo (DS 3240)
nasaslık (nassasliacutec) lsquosciocchezzarsquo (110r)nasır eti (nassareacutet) lsquocallorsquo (66v) bull Abbiamo posto come lemma lrsquounico al-
tro dato lessicografico riscontrato del sintagma nasır eti (nasiretti) lsquocallorsquo (Masc 24)
nasip (nasiacutep) lsquosortersquo (112r) eyi nasip (eiacute nasiacutep) lsquobuona sortersquo (66r) nasipina ver- (nasipinaacute uereacuterum) lsquoarrisc[h]iarersquo (62v)
natık hayvan-ı natık (aiuaacuten natiacutehc) lsquoanimale raggioneuolersquo hayvan-ı gayr-ı natık (aiuaacuten ghaiacuter natiacutehc) lsquoanimale irraggioneuolersquo (61v) bull Osm hayvan-ı natık lsquoanimal rationale homorsquo hayvan-ı gayr-ı natık lsquoanimal irrationale bestiarsquo (Men 5103) sect 42
nesup1 (neacute) lsquochersquo (68v) rarr iste-nesup2 rarr nanecedeg (negeacute) lsquomandra drsquoanimalirsquo (98r) bull Sicuramente una resa dellrsquoar naǧlsquo
che nella lingua letteraria ha il sign di lsquopiccolo villaggio paesellorsquo (VAI 1470) ma che dialettalmente doveva avere pure quello dato dal F visto che il suo plur nuǧūlsquo egrave attestato come lsquotroupeauxrsquo (Dozy 2 651)
nefais (nafaacuteis) lsquocibo delicatorsquo (69r) bull Osm lsquocose pretiose squisite cibi delica-ti delicatezzersquo (Men 5220)
nefes (nefeacutes) lsquoalito fiatorsquo (60r) lsquohalitorsquo (91v) rarr tek nnefesle- (nefesleacuterum) lsquofiatarersquo (77v) lsquorespirarersquo (107v)nefs (neacutefs) lsquoappetito sensorsquo (62r)nerede (neredeacute) lsquodoue aduerbiorsquo (75r) lsquoonde doue in che locorsquo (101r)nereden (neredeacuten) lsquoonde drsquoondersquo (101r)neste (nesteacute) lsquocosarsquo (71r) bir neste (biacuter nesteacute) lsquoalcuna cosarsquo (59v) rarr iste-
oumltuumlruumlnice nice olursa olsun (neacutege holuacutersa hossuacuten) lsquocomunque si siarsquo (70r) bull Cfr
tml ne olursa olsun lsquoin any event in any case whatever happensrsquo (Redhsup2 636)
nicesine (negeacutesineacute) lsquocome in che modorsquo (69v) bull Osm nicesi nicesine lsquonasıl ne suretlersquo (TS 2872-75)
nikacirch (nichiaacute) lsquodote che dagrave la moglie al maritorsquo (75r) bull Oltre che nel consueto sign di lsquomatrimoniorsquo in osm la voce egrave attestata anche col valore di lsquothe marriage portion agreed to be paid by the bridegroom to the bride and agreed to be received by herrsquo (Redhsup1 2100) ossia lrsquoinverso di quanto af-fermato dal Ferraguto
Nil ccedilay (nil ciaacutei) lsquoNilo fiume famosiss(im)orsquo (100r)nimet (niamet) lsquola gratia drsquoIdiorsquo (91r) bull La grafia del F rispecchia la presenza
dellrsquolsquoayn (ar nilsquomaʰ) sect 2212nispet (nispeacutet) lsquodispettorsquo nispetine (nispettinaacute) lsquoa dispetto tuorsquo (58r)nispetccedili (nispetgi) lsquodispettosorsquo (74r)
124
nişan (ninsciaacuten) lsquoinditio segnorsquo (93v) lsquoprodigiorsquo (105v) bull sect 228niyet (naieacutet) lsquofine intentionersquo (77v) bull La forma del F denota un possibile (e
semanticamente facile) accostamento al t dial nayet lsquonihayetrsquo (TTAS)nohut (nauacutet) lsquoceci legumirsquo (68r) bull Cfr gli imprestiti balcanici della voce tur-
ca bulg нaхут нaут (DTB 198) rum năut năhut (Şăineanu 76)nola (noacutela) lsquovolentierersquo (118r) bull Osm lsquofia sigrave bene volontierirsquo (Men 5279)noumlbet (nubeacutet) lsquoguardiarsquo (91r) bull Osm lsquovicenda guardia di notte sentinellarsquo
(Men 5271)noumlbetccedili (nubetgiacute) lsquoguardianorsquo (91v)nur (nuacuter) lsquochiarezzarsquo (68v) lsquoreflessione del sole o altra cosa risblẽdentersquo
(107v)nur ver- (nur uereacuterum) lsquorefletterersquo (107v)nurlı (nurliacute) lsquochiaro risplendentersquo (68v)nuzla (nugraveslaacute) lsquocataratta deglrsquoocchirsquo (68r) lsquodiscenso malersquo (74r) bull Osm lsquodi-
scesa drsquohumori scesa catarrorsquo (Men 5166)
125corpus lessicale turco
O
ocak (ogiaacutec) lsquofocolarersquo (78r) terke ocaġı (terchieacute ogiaghiacute) lsquofertile terreno abondatildetersquo [alla lettera lsquofocolare di biadersquo] (77r)
od (oacutet) lsquofocorsquo (78r)odabaşı (odabasciacute) lsquocaporalersquo (67r) bull Osm lsquotenente drsquouna compagnia di Gia-
nizzari amp altri soldati di guardia come anco delli bostangi ograve giardinieri amp altri seruitori della Cortersquo (Men 495)
odun (vduacuten) lsquolegnorsquo (95v)oduncı (vdungiacute) lsquolegnaiolorsquo (95v)oġlak (olaacutec) lsquocaprettorsquo (67v) bull Cfr t dial olak lsquooğlakrsquo (DS 3276)oġlan rarr besleme duumlşuumlr- kız oġlanoġlancık (oulangiacutec) lsquofanciullorsquo (76v) bull sect 212boġul (ougliacute) lsquofigliolorsquo (77v) rarr oumlgey oġul bull sectsect 212b 311aoġurla- (vrlaacuterum) lsquorubbarersquo (108v) bull T dial urlamak lsquoccedilalmakrsquo (DS 4041)oġursız (vuacuter siacutes) lsquoinfelicersquo (93v) bull Cfr uġursız lsquosuenturatorsquo (Arg 249)ok (oacutec) lsquofrezza saettarsquo (79r)okadar (ocadaacuter) lsquoaltre tantirsquo (60v) lsquotantorsquo (114v) rarr tezoklı kirpi (ocliacute chirpiacute) lsquoporco spinorsquo (105r) bull Tml oklukirpi lsquoporcupine
Hystrix cristatarsquo (Redhsup2 649)okşa- (ocsciar[hellip]) lsquoallisciare cioegrave far carezze cotilde le manirsquo (60r)oku- (ocuacuterum) lsquoleggerersquo (95v)okumış (ocumiacutesc) lsquodottorsquo (75r)ol ol kim (oacutel chiacutem) lsquoquello chersquo (106v) onuŋ (vnuacuten) lsquosuorsquo (114r) rarr ay dem
hafta hatır saat yer yıl zamanol- (holuacuterum) lsquodiuenire diuentarersquo (74v) lsquohabitarersquo (91v) rarr aydınlık kadır
kim niceolmayacak (holmaiagiaacutec) lsquoimpossibilersquo (93r)omuz (homuacutes) lsquospallarsquo (112v) bull Lrsquoipotesi di derivazione dal gr ώμος egrave respin-
ta da molti studiosi (v Eren 307)
126
on (oacuten) lsquodiecersquo (73v)on beşinci (on bescscingi) lsquoquintodecimorsquo (106v)on biŋ (oacuten biacuten) rsquocinquemilarsquo [recte diecimila] (69r)on iki (on ichiacute) lsquododicirsquo (74v)oŋar- (oareacuterum) lsquoaccomodare acconciarersquo (57v) lsquoconciarersquo (70r) kalem oŋar-
(caleacutem oareacuterum) lsquotemperar le pennersquo (115r) bull sect 227ondan (vndaacuten) lsquoda llaacutersquo (73v)oŋurga (ounruchhaacute) lsquoil spico delli renirsquo [= spina dorsale] (113r) bull sectsect 212b
224 229orak (oraacutec) lsquofalce da meterersquo (76v)orfana (orfanaacute) lsquodonna publicarsquo (75r) bull Osm lsquofœmina parentibus destituta
aut cujus parentes non sunt noti orphana adeograveque hoc nomine Costanti-nopoli vocant impudicas aut vagas quasi dicant meretrix puttana etc In citerioribus autem confinijs eodem nomine vocant suas ancillas () serva fantesca orfanellarsquo (Men 502) lt gr orfanoacutej lsquoorfanorsquo (Meyer 37)
organ (orgaacuten) lsquocorda funersquo (71r) lsquogumina di vascellirsquo (91v) lsquopalomara di va-scellirsquo (101v) bull Osm lsquocorda grossarsquo (Men 502) lt gr ant oumlrganon lsquotacklersquo gr mod dial orgaacuteni lsquoropersquo (LF 550-52)
orta (ortaacute) lsquocommunersquo (70r)ortak (ortaacutec) lsquocompagnorsquo (70r)Ost(ı)kadeg (oacutestca) lsquoLustrica [= Ustica] isola di Ciciliarsquo (96r) bull Dai repertori
consultati lrsquounica altra attestazione lessicografica turca del toponimo pare essere Ustra ada (Vstra ada) lsquoUstica isolarsquo (Masc 276)
ot rarr aġız ot topotot tuzıdeg (oacutet tusiacute) lsquosalnitrorsquo (109r) bull Senza altre attestazioni a noi noteotluk (otuluacutec) lsquoherbarsquo (92r) bull Cfr otuluk (otuluch) lsquoidrsquo (Carr 263)otur- (otturuacuterum) lsquoassettare sederersquo (63r)ova (ouaacute) lsquocampagna pianurarsquo (66v) rarr duumlmduumlzoyna- (vinaacuterum) lsquogiuocarersquo (90v) lsquopalpitare sbatterersquo (102r) rarr kumaroynak (iuacutenc) lsquogiuntura di mẽbrirsquo (90r) bull Osm tml lsquoarticoli gionturersquo (Men
560) sect 229oyun (vinuacute) lsquogiuocorsquo (90v) bull sect 311a
127corpus lessicale turco
Ouml
oumld (t) lsquofiele di animalersquo (77v)oumlduumlnccedil ver- (vduacutencc uereacuterum) lsquodare in prentorsquo [= prestito] (72v) lsquoimprentarersquo
(93r) lsquoprestarersquo (105v)oumlfuumlr- (vffuruacuterum) lsquosoffiarersquo (111v)oumlgey ana (vgheacutei anaacute) lsquomadrearsquo [= matrigna] (96v)oumlgey baba (vgheacutei babaacute) lsquopadregnorsquo (101v)oumlgey oġul (vgheacutei ougliacute) lsquofigliastrorsquo (77v) bull sect 311aoumlge(y)ik kuşu (vgheiacutehc cuacutesc) lsquotortorarsquo (115v)oumlġren- (oreneacuterum) lsquoassuefarsirsquo (63r) lsquoimpararersquo (92v)oumlġret- (oreteacuterum) lsquoammaestrarersquo (61r) lsquoinsegnarersquo (94r)oumlġuumlt (vuacutet) lsquoconseglio auertimentorsquo (70v) bull La grafia del F riflette ovviamente
la forma uumluumltoumlġuumlt ver- (vuacutet uereacuterum) lsquoconsegliar altrirsquo (70v) lsquoincitare al benersquo (93v)oumlkccedile (vcc(i)eacute) lsquocalcagno del piedersquo (66v) lsquotallone del piedersquo (114v) bull sect 225aoumlke (vcchieacute) lsquocolerarsquo (69v) lsquoimpetorsquo (93r)oumlkelen- (vcchieleneacuterum) lsquoadirarsirsquo (58r) lsquocorrucciarsirsquo (71r) lsquominacciarersquo (98r)oumlkeli (vcchieliacute) lsquocolericorsquo (69v) lsquoimpetuosorsquo (93r)oumlksuumlruumlk (vcsuruacutec) lsquotossersquo (115v)oumlksuumlz (vcsiacutes) lsquoorfanorsquo (101r)oumlkuumlz (ochiuacutes) lsquobouersquo (65v)oumll- (vluacuterum) lsquomorirersquo (98v) rarr accedillık cenkoumllccedil- (vlcieacuterum) lsquomisurarersquo (98r)oumllccedilek (vlcieacutec) lsquocanna mesurarsquo (67r) lsquomisurarsquo (98r) lsquoregolarsquo (107v)oumllduumlr- (vlduruacuterum) lsquoammazzarersquo (61r) lsquovcciderersquo (117r)oumlli (vlisiacute) lsquocadauerorsquo (66r) lsquocorpo mortorsquo (71r) lsquomortorsquo (99r) bull sect 311aoumllmeli oumllmeliduumlr (vlmeliacutedur) lsquomoribondorsquo (98v) bull Osm oumllmeluuml lsquomoriturusrsquo
(Men 545)
128
oumllmez hiccedil oumllmez (hiacutecc36 vlmeacutes) lsquoimmortalersquo (92v)oumllmiş (vlmiacutesc) lsquomortorsquo (99r)oumlmuumlr (mur) lsquovitarsquo oumlmuumlr(i) geccedilir- (muri ieccineacuterum) lsquoviuerersquo (118r) bull Cfr
tml oumlmuumlr geccedilirmek lsquoto live spend onersquos lifersquo (Redhsup2 669) Il F ha confuso le basi verbali geccedilin- e geccedilir-
oumlŋ oumlŋuumlnde (vgundeacute [vvndeacute (93v)]) lsquoinnantirsquo (93v) lsquoauante innantersquo (63v) oumlŋuumlnden (vuacutendeacuten) lsquoda uantersquo (72v) bull Per la forma con -g- cfr i dati di Arg 191 (ughunde) Mol 113 (oghiundhe) e Carr 265 (oghiunde(h)ochiun-de(h))
oumlp- (vppeacuterum) lsquobaciarersquo (64r)oumlr- (vreacuterum) lsquoabbaiarersquo (57r) bull T dial uumlrmek lsquohavlamakrsquo (DS 4070)oumlrdek kuşu (vrdeacutec cuacutesc) lsquoanatra ugellorsquo (61r)oumlreke (vreacutecchia) lsquoconocchia da filarersquo (70v) bull Dal gr (lt it) roacuteka lsquoidrsquo (v il
nostro commento a Pianz 194)oumlrt- (vrteacuterum) lsquocoprirersquo (71r)oumlruumlmcek (vrumgieacute) lsquoaragno animalettorsquo (62r) lsquoragnorsquo (107r) bull Cfr uumlruumlmce37
(urumgie) lsquoragnatelorsquo (Arg 192) oumlruumlncauml (orungia) lsquoragnorsquo (Mol 336) t dial oumlruumlmce lsquooumlruumlmcekrsquo (DS 3354)
oumlte guumln (otteacute iuacuten) lsquolrsquoaltro hierirsquo (95r)oumltuumlruuml hiccedilbir nesteden oumltuumlruuml (iacutecc bir nestedeacuten otturuacuter) lsquoper nientersquo (103v)
neden oumltuumlruuml (nedeacuten otturuacuter) lsquoa che finersquo (57v) bull sect 228oumltuumlş (vttuacutesc) lsquoscruscio il rumore che fanno i danari quatildedo cascano in terrarsquo
(110v) bull Osm lsquoa way or manner of singing (in birds) or of sounding (in things)rsquo (Redhsup1 236)
oumlyle (vileacute) lsquomezzo giornorsquo (98r) oumlyleden soŋra (vileacute densuraacute) lsquodopo mezzo giornorsquo (75r)
36 Lrsquoh egrave stata aggiunta in un secondo tempo37 Da correggere la forma oumlruumlmce che avevamo messo come lemma (cfr Arg Ad 282)
129corpus lessicale turco
P
paccedilarız (pacciariacutes) lsquoimpedimentorsquo (93r) bull Per lrsquoetimo della voce v LF 258-60paccedilarız et- (pacciariacutes edeacuterum) lsquoimpedirersquo (93r)paccedilarız ol- (pacciariacutes holuacuterum) lsquodisturbarersquo (74v) lsquoimpedirersquo (93r)paccedilavra (pacciauuacuter) lsquocannauacciorsquo (67r) bull La var del F non pare altrimenti
attestata Cfr eventualmente lrsquoimprestito albanese paccedilaveacuterpaccedilaveumlr (Bo-retzky 102)
padişah (padisciaacute [padesciaacute (107r)]) lsquoimperadorersquo (93r) lsquorersquo (107r) padişahuŋ karısı (padescianuacuten carisiacute) lsquoreginarsquo (107r) bull sect 313a
paha (paaacute) lsquoprezzo ualeragraversquo (105v) lsquoricattorsquo [= riscatto] ucuz pahaya (vgiuacutes paaiaacute) lsquomercato notilde carorsquo (97v) rarr kurtar- kurtul-
pahalı (paaliacute) lsquocaro di molto prezzorsquo (67v)paklık (pacliacutec) lsquosemplicitagraversquo (110v)pala (paacutela) lsquopalarsquo (101v) bull Osm tml lsquoblade (of an oar or oar-like implement)rsquo
(Redhsup2 679) Per la documentazione di questo italianismo v LF 328pamuk (pamuacutec) lsquobambacersquo (64r)panca (pangiaacute) lsquobranca drsquoanimalirsquo (65v)papa rarr Rim papapapucpabuc rarr gey-giy-para (paraacute) lsquopezzorsquo (104r)parala- (paralaacuterum) lsquolacerarersquo (95r)parmak (parmaacutec) lsquoditorsquo (73r)parmak uumlzuumlmuuml (parmaacutec uszuacutem) lsquovua longarsquo (118v) bull Tml lsquoa grape whose
fruit is somewhat elongatedrsquo (Redhsup2 685)pas (paacutes) lsquoruginersquo (108v)pas ol- (paacutes holuacuterum) lsquoarroginirsirsquo (62v)pas olmış (pas holmisc) lsquorugginitorsquo (108v)paslan- (passalaneacuterum) lsquorugginirsirsquo (108v)
130
pastırma (pastarmaacute) lsquocarne seccatarsquo (67v) bull Cfr pastarma lsquocaro siccarsquo (Ge-orgievits 115)
paşmak (pascmaacutec) lsquopianelle di piedirsquo (104r)patadak (patadaacutec) lsquoa caso per sortersquo (57r) lsquoper auuẽturarsquo (57v) lsquoallrsquoimpensatarsquo
(60r) lsquodi botto subitorsquo (73v) bull Tml patadakpattadak lsquoansızınrsquo (TuumlS 1583) lsquosuddenlyrsquo (Redhsup2 688)
pay (paacutei) lsquoparte portionersquo (102r) benuumlm payıma (benuacutem paimaacute) lsquoquanto a mersquo (106v)
pay et- (paacutei edeacuterum) lsquospartire diuiderersquo (112v)pazar (paszagrave[]) lsquopiazzarsquo (104v) rarr mukarrer p et-pazı (pasiacute) lsquofoglia molle [= bietola] herbarsquo (78r)pehrizperhiz (peiriacutes) lsquoastinenzarsquo (63r) bull sect 212apek (peacutec) lsquoauarorsquo (63v) lsquoduro fortersquo (75r) pek adam (peacutech adaacutem) lsquohuomo aua-
rorsquo (92r) rarr başpek ol- (peacutec holuacuterum) lsquoindurirsirsquo (93v)pekccedile (pecieacute) lsquofortementersquo (78v) bull sect 225apekit- (pecheteacuterum) lsquofortificarersquo (78v)peklik (pecliacutec) lsquoauaritiarsquo (63v)peksimet (pessimeacutet) lsquobiscottorsquo (65r)pelit (peliacutet) lsquoglianda fruttorsquo (90r) rarr kabuk bull Per lrsquoetimo (lt arabo forse per
tramito curdo) v Arg 196pelit aġacı (peliacutet agaacutecc) lsquoglianda [= quercia] alberorsquo (90r) aġaccedil pelit (agaacutecc
peliacutet) lsquosouero alberorsquo (112v) bull Il tipo fitonimico pelit indica dialettalmente varie specie del genere Quercus (Tuzlacı 142) Egrave interessante notare come nel dato ferragutiano lrsquoanteposizione di aġaccedil consenta di designare una pianta diversa per un caso simile cfr rarr kavun aġacı
pencere (pingieraacute) lsquofenestrarsquo (77r)perdah et- (perdagrave edeacuterum) lsquoperfettionare qualche cosarsquo (103v) lsquoripolire nel
perfettionarersquo (108r)pergel (pircieacutel) lsquocompassorsquo (70r) bull La forma del F proviene dalla palatalizza-
zione di un perkel con la sorda della fonte persiana parkār conservata Cfr perkacircr (pegraverkiar) lsquocompasrsquo (Youssouf 469)
pergende (periandaacute [periandeacute (79r 79v)]) lsquobergantinorsquo (64v) lsquofusta di corsa-rorsquo (79r) lsquogaliottarsquo (79v) bull Osm lsquosmall man-of-war with 18 or 19 banks of oars of the 16th and 17th centuriesrsquo (LF 105) tml perkende lsquoa brigantine (propelled by oars and sails)rsquo (Redhsup2 692) lt gr pergantiacute lsquobergantinorsquo (Somavera 321) lt venz bergantiacuten lsquopiccolo bastimento sottile da scortarsquo (LF lc)
perin (periacuten) lsquorosa marino herbarsquo (108v) bull Cfr t dial puumlren fitonimo che designa parecchie piante tra cui pure il lsquoRosmarinus officinalisrsquo (Tuzlacı 146)
perşembe (pescembeacute) lsquogiouedigrave giorno della settim(an)arsquo (90v) bull La var pe-şembe egrave largamente attestata (Megiser Molino Meninski TTAS)
131corpus lessicale turco
peşkeş (pischeacutesc) lsquopresente donorsquo (105v) bull La var pişkeş egrave registrata da Pr 487 (pischkesch) e Hindoglu 139 (pichkeacutech)
peştemal (pestamal) lsquotouagliarsquo (116r)petmez (petmeacutes38) lsquovino cottorsquo (117v)pey (peacutei) lsquoarra caparrarsquo (62v)peyk (peiacutec) lsquoalabardierersquo (59v)peynir (pijneacuter) lsquocascio formaggiorsquo (67v) rarr maya bull Cfr lor pi(y)neri (lor
pineri) lsquopuina ricottarsquo (Carr 234)pezevenk (peseueacutenc) lsquoruffianarsquo (108v) bull Si noti che il dato del F fa retrodatare
di centosettantrsquoanni lrsquoattestazione della forma impostasi in turco moderno che finora si assegnava al Pianzola Molino ha puumlzuumlrenk Mascis poumlzevenk Meninski puumlzevenk Vaughan pesivink in precedenza troviamo buumlzevenk in Argenti
pezevenklik (peseuenliacutec) lsquoruffianiggiorsquo (108v) bull sect 227 (purcheacute non si tratti di un errore grafico)
piliccedil (piliacutecc [pil[] (104v)]) lsquopollastrorsquo (104v) lsquopullorsquo (106r)pir (pir) lsquoanticorsquo (61v)pire (pireacute) lsquopulicersquo (106r)pirinccedil (priacutencc) lsquoriso legume da matildegiarersquo (108r)piruze (piruseacute) lsquopietra torchinarsquo (104v)pişir- (pisciereacuterum) lsquocucinarersquo (72r)pişman ol- (piscmaacuten holuacuterum) lsquopentirsirsquo (103r)pişmanlık (piscmanliacutec) lsquopentimento penitenzarsquo (103r)pişmiş tavada pişmiş (taguadaacute piscmiacutesc) lsquofrittorsquo (79r)posteki (postechiacute) lsquocoiro pellersquo (69v) bull Osm lsquopellis cui insideturrsquo (Men 923)poyraspoyraz (poiraacutes) lsquoscirocco uentorsquo (111v) bull La voce turca (di origine
greca v LF 494-96 Arg 55) indica di norma un vento di nord-est mentre lo scirocco spira da sud-est
pul (puacutel) lsquodanarorsquo (72v)put (puacutet) lsquoidolorsquo (92v) lsquoritratto in rilieuorsquo (108r)
38 La lettera iniziale si potrebbe leggere anche b
132
R
Rabbi ya Rabbi (iaacute rahbiacute) lsquoo Diorsquo (100v) bull La forma del F pare denotare una contaminazione con rahib lsquomonacorsquo
rad (raacutet) lsquotuonorsquo (116v) bull Osm(lt ar) ralsquod lsquotuonorsquo (Men 2333)rahpadeg (raacutehpa) lsquomercato doue si uẽde et comprarsquo (97v) bull Ar alg raḥbaʰ lsquohalle
marcheacute (aux grains aux bestiaux ou aux huiles)rsquo (Beaussier 387)rakasdeg (rachaacutes) lsquocorrierersquo (71r) bull Ar dial (Sahara Tunisia) raḳḳāṣ lsquocourrier
messagerrsquo (Beaussier 409) Egrave ormai generalmente accettata la tesi che vede in questa voce maghrebina lrsquoorigine dellrsquoit ragazzo e dei corrispondenti occitanici francesi e catalano-aragonesi (Pellegrini 64-65)
rast gel- (raacutes ghieleacuterum) lsquoaffrontare scontrarersquo (58v) lsquoimbattersirsquo (92v) lsquoin-contrarersquo (93v) bull Cfr rasgelmek lsquobegegnen treffenrsquo (Hars 253)
reaya (raiaacute) lsquovassallorsquo (117) bull Cfr raya (raiagrave) lsquovasallo sudditorsquo (Mol 473)redd et- (reacutet edeacuterum) lsquonegare qualche piacere ad alcunorsquo (99v) bull Per la deso-
norizzazione della dentale cfr reteylemek (reteilemek) lsquorefutarersquo (Meg)rehin (raiacuten) lsquoarra caparrarsquo (62v) lsquopegnorsquo (103r)rehin ko- (raiacuten coacuterum) lsquoimpignarersquo (93r)rehin ver- (raiacuten uereacuterum) lsquodar pegnorsquo (72v) lsquopegnorar impegnarrsquo (103r)reis (reacuteis) lsquocapitano di galera o drsquoaltro uascellorsquo (67r)remmal (rammaacutel) lsquomago incantatorersquo (96v) bull La forma rammal egrave data anche
da Vig 233renccedilper (rencipeacuter) lsquofaticatorersquo (77r) lsquolauorante operariorsquo (95r)renccedilperlik (renciperliacutec) lsquofatica opera quotidianarsquo (77r) lsquooperarsquo (101r)renccedilperlik et- (renciperliacutec edeacuterum) lsquofaticarersquo (77r)rende (erendeacute) lsquochiana [= pialla] instrumento di mastro drsquoasciarsquo (68v) lsquograt-
ta casorsquo [= grattugia] (91r) bull sect 217renk (renghiacute) lsquocolorersquo (69v) bull sect 311arezene (reszenaacute raszianeacute) lsquofinocchio herbarsquo (78r) bull La forma raziyane (Men
2254) riproduce fedelmente la fonte persiana
133corpus lessicale turco
rızk (riacutesg) lsquobeni in biade et massarizzirsquo (64v) bull Cfr rızg (risgh) lsquovalere cioegrave facoltagraversquo (Mol 471)
riayet (raieacutet) lsquocarezzersquo (67v) bull Cfr rayet lsquoreverancersquo (Pr 517)riayet et- (raieacutet edeacuterum) lsquocarezzarersquo (67v) bull Cfr rayet et- (raiet ederum) lsquoac-
carezzare accogliere far cortesiarsquo (Carr 277)riyatdeg (riaacutet) lsquogararsquo (79v) bull V il lemma seguenteriyatriyatadeg et- (riaacutet [riaacutetta (59r)] edeacuterum) lsquofare a gararsquo (59r) lsquogareggiarersquo (79v)
bull Il sintagma egrave rifatto prob su una var parlata con alveolare sorda dellrsquoar riyāḍaʰ lsquoesercizio pratica esercizio fisico ginnastica sportrsquo (VAI 497) A nostro parere il F deve avere scambiato la terminazione -ta col suffisso locativo turco (indotto in ciograve anche dal corrispondente it lsquofare a gararsquo) e avere tratto di conseguenza la forma ipercorretta riyat (sect 312)
rig (ric) lsquoarenarsquo (62v) bull Cfr rik lsquosablersquo (Youssouf 483)rigdan (ricdaacuten) lsquoarenalororsquo [= recipiente per polverino] (62v) bull Cfr rikdan
lsquopoudriegravere sablierrsquo (Youssouf 483) La forma letteraria moderna egrave rıhdanRim papa (ruacutema papaiacute) lsquopapa ponteficersquo (102r) bull Osm lsquothe pope of Romersquo
(Redhsup1 999) Il papa(y)ı del F pare posto allrsquoaccusativo (sect 311b) a meno che non si tratti di un errore per il possessivo papası Cfr rarr Roma
Rodos adası (rohdoacutes adasiacute) lsquoRodi isola di Turchirsquo (107v) bull Riteniamo che lrsquoh inserita dal F sia puramente grafica dovuta forse a reminiscenze della forma greco-latina con rh-
Roma (ruacutema) lsquoRoma citagrave celebrersquo (108v) bull Le forme ottomane attestate sono Rim Rom Roma Rum (StM GEN 110-11)
Rum (ruacutem) lsquogreco nationersquo (91r) rarr yakaruzgacircr (rusghieacuter) lsquoventorsquo karşılı ruzgacircr (carscliacute rusghieacuter) lsquovento contrariorsquo
kolay ruzgacircr (culaacutei rusghieacuter) lsquovento fauoreuolersquo (117v) bull La var ruumlzger egrave attestata dialettalmente (TTAS)
ruzname (rursnameacute) lsquofilosophiarsquo (77v) bull Osm lsquocalendario catalogo libro dersquo conti giornalersquo (Men 2381-82) Il sign del F egrave sorprendente e non sa-premmo spiegare attraverso quale evoluzione semantica ci si sia arrivati sect 228
ruumlsvay (rusfaacutei) lsquobruttamentersquo (65v) bull Per la labiodentale sorda cfr ruumlsfay (rusfaacutei) lsquouituperio di parolersquo (Arg 204) Di norma il sign della voce egrave ag-gettivale lsquodishonorato infamatorsquo (Men 2313)
134
S
saat (sahaacutet) lsquohora tempo horologiorsquo (92r) ol saatten (ol saatdaacuten) lsquoda quel-lrsquohorarsquo (72v)
sabah (sahbaacute) lsquomatina del giornorsquo (97v) bu sabah (buacute sabaacute) lsquoquesta matinarsquo (106v) rarr duumln yarın sabah
sabah kuşluġı (sabaacute cusclughiacute) lsquoalba aurorarsquo (59v) bull Il t kuşluk indica propr lsquola matineacutee le temps depuis le lever du soleil jusque vers 10 heuresrsquo (BarbM 2 564)
sabah ol- (sahbaacute holuacuter [sabaacute holmiacutesc (59r)]) lsquoaggiornarsirsquo (59r) lsquofarsi gior-norsquo (76v)
saban (sabaacuten) lsquoaratrorsquo (62r)sabancı (sabangiacute) lsquoaratorersquo (62r) bull Osm tml lsquoa maker or seller of ploughsrsquo
(Redhsup1 1166) lsquoPfluumlgerrsquo (Steuerwald 783)sabır (saacutebir) lsquopatienzarsquo (102v)sabır et- (sabiacuter edeacuterum) lsquosopportarersquo (112r)sabırlı (sabirliacute) lsquopatientersquo (102v)sabırsız (sabir sis) lsquoimpatientersquo (92v)sabun (sapuacuten) lsquosaponersquo (109v) bull T dial sapun lsquosabunrsquo (DS 4671) La var con
bilabiale sorda egrave attestata anche da Men 2906 nel sintagma rakı sabun vel sapunı lsquosapone di Turchiarsquo
sacayak (saacutegg aiaacutec [saggaiaacutec (116r)]) lsquotripedersquo (72r) lsquotripiede di ferrorsquo (116r)saccedil saccedillar (saiacuteclaacuter) lsquocapellirsquo (67r) saccedil karısı (= karı saccedilı) (saacutecc carisiacute) lsquotrec-
cia di donnarsquo (116r) bull sect 412asadaka (sadachaacute) lsquoelemosinarsquo (75v)safa (safaacute) lsquoamenitagrave spassorsquo (61r) lsquopiacerersquo (104r) lsquorecreationersquo (107r) rarr
zevk-u safasafran (safraacuten) lsquosafrana aromatorsquo (109r) lsquozafaranorsquo (118v)saġ (saacuteg) lsquodestro drittorsquo (73r) saġına soluna (saghinaacute solunaacute) lsquoa dritto o a tortorsquo
(58r) saġ yanına (saacuteg ianinaacute) lsquobanda destrarsquo [recte lsquo a banda destrarsquo] (64r)
135corpus lessicale turco
saġ et- (saacuteg edeacuterum) lsquosanarersquo (109r)saġ ol- (saacuteg holuacuterum) lsquosanarsirsquo (109r)saġ- (sagaacuterum) lsquomungerersquo (99r)saġır (saghiacuter) lsquosordorsquo (112r)saġırlık (saghirliacutehc) lsquosorditagraversquo (112r) saġırlıġa vur- (saghirligaacute uuruacuterum) lsquofarsi
del sordorsquo (76v) bull Tml sağırlığa vurmak lsquosich taub stellenrsquo (Steuerwald 787)
saġlık (sagliacutec) lsquosanitagraversquo (109v) saġlıkle (sagliacutegle) lsquoa saluamentorsquo (62v)sahan (saaacuten [sehniacute (115v)]) lsquopiattorsquo (104r) lsquotondo di rame o stagnorsquo (115v)
bull La var sehni (sect 311a) egrave prob mutuata oralmente dallrsquoar ṣaḥn lsquopiatto ciotola scodellarsquo (VAI 730)
sahib (saacutebi) lsquopadrone drsquoalcuna cosarsquo (101v) bull sect 311asahtiyan (sattiaacuten) lsquocordoana pellersquo (71r)sakal (sachaacutel) lsquobarbarsquo (64v)sakallı (sachalliacute) lsquobarbatorsquo (64v)sakat (sacaacutet) lsquocionco stroppiatorsquo (69r)sakat et- (sacaacutet edeacuterum) lsquostroppiarersquo (114r)Sakız (saacutechis) lsquoChhio isolarsquo (68v)sakız aġacı (sachiacutes agaacutecc) lsquolentisco piantarsquo (95v)sakın- (sacchineacuterum) lsquoguardarsi hauersi curarsquo (91v)sakin ol- (sacchiacuten holuacuterum) lsquostare di famegliarsquo (113v) bull Osm lsquohabitare sog-
giornare dimorarersquo (Men 2520)sakla- (saclaacuterum) lsquoconseruare saluarersquo (70v) lsquonasconderersquo (99v)sal-sup1 (salaacuterum) lsquogettare lanciarersquo (90r) rarr at ssal-sup2 (salaacuterum) lsquosbatterersquo lsquosbalanzarersquo (109v) bull Osm lsquoventolarersquo (salarum
Carr 283) lsquosallamakrsquo (TS 3283-84)salam rarr selamsalata (ssalaacuteta) lsquoinsalatarsquo (94r)salkım (salcaacutem) lsquograspo drsquovua etcrsquo (91r) uumlzuumlm salkımı (vsuacutem salcamiacute) lsquogra-
spo drsquovuarsquo (118v)salpa et- (saacutelpa edeacuterum) lsquosalpare il ferrorsquo (109r) bull Per le attestazioni di questo
italianismo in turco (quella del F egrave la piugrave antica) v LF 382-83saman (samaacuten) lsquofieno pagliarsquo (77v)san- (saneacuterum) lsquogiudicare hauer concettorsquo (90v) lsquoimaginarsirsquo (92v)sancak (sangiaacutec) lsquobandierarsquo (64r)sancaktar (sangiactaacuter) lsquoalfierorsquo (59v) lsquobandieraro alfierersquo (64r)sandal (sandaacutel) lsquobarcarsquo (64v)sandalcı (sandalgiacute) lsquobarcaiolorsquo (64v) bull Lrsquoattestazione del F egrave la piugrave antica
finora nota (v Carr 285)sanduk (sanduacutec) lsquocassarsquo (67v) lsquoforzierorsquo (78v)saŋsar (sancsaacuter) lsquomartora animalersquo (97r) bull sect 225asantarbartadeg (santarbaacuterta) lsquogabbano ueste g[ro]ssarsquo (79v) bull Cfr ar dial san-
tabarra laquoUn habit fourreacute ouvert sur le devant garni drsquoun capuchon qui
136
pendait sur le dos et agrave manches pendantes () Un tel habit est appeleacute chez eux Sant agrave Barra () et il est porteacute fort souvent par les marins surtout en hiver en effet crsquoest un vecirctement commode pour ceux qui doivent travailler car on lrsquoocircte et on le passe facilementraquo (Dozy V 211 che cita un documento riferentesi allrsquoabito indossato da un servitore che accompagnava gli am-basciatori del re di Fez e del Marocco inviati ad Amsterdam nel 1659) In osmanlı egrave attestato lrsquoallotropo saltamarka lsquokurzes Matrosenjacketrsquo (Steu- erwald 794) che proviene direttamente dal gr dial saltamaacuterka (LF 384) Fonte di questo tipo lessicale largamente diffuso nel Mediterraneo egrave lrsquoit saltambarca e varr lsquocappotto alla marinararsquo (ibid con ulteriori det-tagli)
sapa saġ (saacuteppa saacuteg) lsquofermo stabilersquo (77r) bull Osm lsquoin perfect health all aliversquo (Redhsup1 1151)
sapan (sapaacuten) lsquofionda da tirar sassirsquo (77v)sapancı (sapangiacute) lsquofiondierersquo (78r)sapsarı ol- (saacutep sariacute holuacuterum) lsquoimpallidirsirsquo (92v) bull Tml sapsarı lsquovery pale
(personface)rsquo (Redhsup2 738)sar- (saraacuterum) lsquofasciarersquo (76v)saray (seraacutei) lsquochiostrorsquo (69r) lsquopalaggiorsquo (101v)sardinasardinyadeg balıġı (sardiacutena [sardiacutegna (109v)] baluacutec) lsquoalice sardinarsquo
(59v) lsquosardella pescersquo (109v) bull Lrsquounica altra attestazione turca di questo ittionimo che ci sia nota egrave data dal sardine lsquosardinarsquo di Carr 285 a cui rinviamo per ulteriori osservazioni Lrsquoorigine della var con nasale palata-lizzata non ci egrave chiara cfr eventualmente il tipo sardintildeasardinha drsquoarea gallego-portoghese
sarhoş (sarauoacutesc) lsquobriacorsquo (65v) bull sectsect 216 224sarhoşlık (sarauoscliacutec) lsquobriachezzarsquo (65v)sarı (sariacute) lsquobiondorsquo (65r) lsquogiallorsquo (90r) lsquopallidorsquo (101v)sarık (sariacutec) lsquofasciarsquo (76v)sarmaşık (sarmasciacutech) lsquoedera herbarsquo (75v)sarmısak (saramusaacutec) lsquoagliorsquo (59r)sarnıccedil sarnıccedil suyı (sariacutenc suacute) lsquoacqua di cisternarsquo (57v) bull sect 229sarp yer (saacuterp ieacuter) lsquoascesa salitarsquo (63r) lsquoerto loco altorsquo (76r)sat- (sataacuterum) lsquovenderersquo (117r)satıcı rarr zeytyaġsatıl- rarr baluksatın al- (satinaleacuterum) lsquoaccattare comprarersquo (57r)satır (satiacuter) lsquoriga di letterarsquo (108r)satranc (settraacuteng) lsquoschacchi da giocarersquo (109v)saturdeg (satuacuter) arab(o) lsquomannara acciettarsquo (96v) bull Ar dial (Tunisia) ṣāṭūr
lsquocouperet hachoirrsquo (Beaussier 472)say- (saiaacuterum) lsquoannumerare contarersquo (61v)
137corpus lessicale turco
sayıkla- (saicclaacuterum) lsquociarlarersquo (69r) yabana sayıkla- (abanaacute saicclaacuterum) lsquosparlare in uanorsquo (112v) bull Per il sintagma cfr tml yabana soumlylemek lsquoto talk nonsense talk rotrsquo (Redhsup2 929)
saz (saacutes) lsquogionco herbarsquo (90r)sebeb (sebeacuteb) lsquomeritorsquo (97v)seccedil- (seccieacuterum) lsquodiscernerersquo (74r)sedef (sedeacutef) lsquoruta sorte drsquoherbarsquo (109r) bull Il sign del F egrave espresso di norma
dal sintagma sedef otı (tml sedefotu)sefer (sefeacuter) lsquoviaggiorsquo (117v)seferci (sefergiacute) lsquoviandantersquo (117v)seġirt- (sighirteacuterum) lsquocorrerersquo (71r)sehelce sehelce (seeacutelgie seeacutelgie) lsquoa poco a pocorsquo (62r) bull Osm sehelce (schel-
ge [recte sehelge]) lsquopaululumrsquo (Meg) forma avverbiale di sehel (sechel) lsquopocorsquo (Arg 213)
sekiz (sechiacutes) lsquoottorsquo (101r)selam salam (selaacutem salaacutem) lsquosalutorsquo (109r)selam ver- selamla- (selaacutem uereacuterum selamlaacuterum) lsquosalutarersquo (109r)semiz (semiacutes) lsquograssorsquo (91r)semiz et- (semiacutes edeacuterum) lsquoengrassarersquo (75v) lsquoingrassarersquo (94r)semiz ol- (semiacutes holuacuterum) lsquoengrassarsirsquo (75v)semizlen- (semisleneacuterum) lsquoingrassarsirsquo (94r)semizlik (semisliacutec) lsquograssezzarsquo (91r)sen (seacuten) lsquote tu pronomersquo senuumlŋle (senile) lsquoteco con tersquo (115r) rarr hatır ıs-
marla- sev- bull Il comitativo dato dal F non egrave ignoto alla lingua parlata laquoOn dit aussi sen-ileraquo (Deny 586) come attestazione lessicografica cfr senile (seni ilhe) lsquoteco con esso tersquo (Mol 447)
sepet (ssepeacutet) lsquocassarsquo (67v) lsquoforzierorsquo (78v) lsquopanaro [= paniere] sportellarsquo (102r)
ser- guumlneşe ser- (ghiunesceacute ser[]) lsquospatildedere al [sole39]rsquo (112v)seraser (seraseacuter) lsquoimbrocato drappo di setarsquo (92v)serccedile kuşu (sircieacute cuacutesc) lsquopassero ugellorsquo (102v)serdar (szerdaacuter) lsquocapitan generale drsquoun esercito o armatarsquo (67r) bull sect 221seren (sereacuten) lsquointenna di vascellirsquo (94v)serilmiş (serilmiacutesc) lsquospaso [= esteso] stesorsquosert (seacutert) lsquoaspro terribilersquo (63r) lsquocrudelersquo (71v)sertccedilesine (sertciesineacute) lsquoaspramentersquo (63r) bull sect 315asertlik (sertliacutec) lsquoasprezzarsquo (63r)serviselvi aġacı (seruiacute agaacutecc) lsquocipresso alberorsquo (69r)ses (sessiacute) lsquoeccho vocersquo (75v) lsquoribbomborsquo (107v) bull sect 311aseslen- (sessleneacuterum) lsquofar ecchorsquo (75v) lsquoribbombarersquo (107v)
39 Parola cancellata dalla rilegatura
138
sev- (seueacuterum) lsquoamarersquo kadır olduġum kadar seni severuumlm (cateacuter holduacutem cadaacuter seniacute seueacuterum) lsquoio trsquoamo quatildeto possorsquo (60v)
sevdiġi (seudighiacute) lsquoamantersquo (60v) bull Cfr sevdiġuumlm (sewdighum) lsquoamato carorsquo (Arg 214) Il dato del F deve essere tratto da sintagmi quali sevdiġi (adamkarı) lsquo(lrsquouomola donna) che (luilei) amarsquo = lsquoil suola sua amantersquo
sevgili (seughiliacute) lsquoamabilersquo (60v)sevin- (seuineacuterum) lsquorallegrarsirsquo (107r)sey(i)r (seiacuter seiȷr) lsquoamenitagrave spassorsquo (61r) lsquovisione del sonnorsquo (118r) sey(i)r
iccediluumln (seiacuter icciuacuten) lsquoper spassorsquo (103v) bull Il sign di lsquosognorsquo non egrave documenta-to da altre fonti a nostra conoscenza
sey(i)rlideg (seiriliacute) lsquoameno piaceuolersquo (61r) bull Derivato che non pare altrimente attestato
sey(i)r et- (sijr edeacuterum) lsquovagheggiarersquo (117r) bull Osm seyr etmek lsquodiportarsi viaggiare vagheggiare mirare riguardarersquo (Men 2730)
sıcak (sugiaacutec) lsquocaldorsquo (66v) sıcaġım var (sugiaguacutem vaacuter) lsquohauer caldorsquo (92r)sıccedil- (sicciaacuterum) lsquoandar del corporsquo (61r)sıccedilan (sicciaacuten) lsquosorcersquo (112r)sıccedilra- (siccieraacuterum) lsquoballare saltarersquo (64r) sıccedilrarken (siccieraacuterchen) lsquoa ga-
lopporsquo (58v) bull Questrsquoultimo dato del F si spiega suppenendolo tratto dal sintagma at sıccedilrarken lsquomentre il cavallo saltarsquo = lsquoprocede a balzirsquo = lsquocorre al galopporsquo sect 32112e
sıg- (sigaacuterum) lsquocapirersquo (67r)sıġır (sighiacuter) lsquovaccarsquo (117r) rarr su sıġırsıġır dili (sighiacuter diliacute) lsquoborragine herbarsquo (65r)sıgış- (sighisceacuterũ) lsquocapirersquo (67r) bull Osm lsquocapire ograve far in modo che capiscano
tutti in un luogorsquo (Men 2960)sık sık (siacuteg siacuteg) lsquodenso spessorsquo (73r) lsquofrequentementersquo (79r) lsquosouente spes-
sorsquo (112v) rarr gel-sık- (siccaacuterum) lsquoammaccare premerersquo (60v) lsquocalcarersquo (66v) lsquospremerersquo (113r)
lsquotorcerersquo (115v)sıkılcım et- (sicchilgiacutem edeacuterum) lsquocostringerersquo (70r) bull Osm lsquosıkıştırmak taz-
yik etmek rahatsız etmekrsquo (TS 3411)sıla (silaacute) lsquopatriarsquo (102v)sındı (sindiacute) lsquoforbici di tagliarersquo (78r)sıngınlık (singhinliacutec) lsquopusillanimitagrave atto uilersquo (71r) lsquofatto codardorsquo (77r) bull
Osm lsquobozgunluk mağlucircbiyyetrsquo (TS 3440)sırccedila (sirciaacute) lsquovetrorsquo (117v)sırık (siriacutehc siriacutech) lsquohasta lanciarsquo (91v) rarr geccedil-sırt (sirtiacute) lsquogroppa drsquoanimalersquo (91r) bull sect 311asırtlan (sirtlaacuten) lsquolupo ceruierorsquo [= lince] (96r) lsquopantera animalersquo (102r) bull
Osm tml lsquohyaelignarsquo (Men 2585)sıtma (setmaacute) lsquofebrersquo (77r)sızı (sisiacute) lsquospasmo dolore tensissimorsquo (112v)
139corpus lessicale turco
sidik (sidiacutech) lsquovrinarsquo (118r)siġil (seghiacutel) lsquoporro della mano o drsquoaltre partersquo (105r)sil- (sileacuterum) lsquoannettarersquo (61v) lsquonettare forbirersquo (99v)silistra (eliacutestra) lsquofiscetto [prob da emendare in fisch(i)etto] di comitorsquo (78r) bull
Osm lsquosifflet de manœvrersquo (BarbM 2 92) lt gr suriacutestria lsquoboatswainrsquos pipersquo (LF 580) Cfr anche la var ccedililistr(i)ya (cilistria) lsquofischiorsquo (Arg 72) La caduta del suono iniziale nella forma ferragutiana non ha chiare spie-gazioni
silk- (silchieacuterum) lsquoscotolarersquo [= scuotere] (110r)simit (simiacutet) lsquosemolarsquo (110v) bull Per lrsquoetimo (lt gr simigdaacuteli lsquosemolarsquo prob
per tramite arabo) v Carr 295sinek (sineacutec) lsquomoscarsquo (99r)sini (seniacute) lsquomensa loco doue si matildegiarsquo (97v) bull Osm lsquomensa seu magnus orbis
pelvisve ex ligno orichalco aeligre vel argento sine magna profunditate quo cibum in suis catinis positum afferunt amp proponuntrsquo (Men 2691)
siŋir (singhiacuter) lsquoneruorsquo (99v)sipahilik bildir- (spailiacutec bildireacuterum) lsquodomarersquo (74v) bull Propr lsquofar conoscere la
(propria) perizia di cavalierersquo Il sostantivo egrave un der del noto persianismo sipahi (spahi ispahi) lsquocavalierersquo
sireng (sereacutenc) lsquocataluffo [= sorta di stoffa] di setarsquo (68r) bull Osm lsquoa kind of silk brocadersquo (Redhsup1 1055)
sirke (sirchieacute) lsquoacetorsquo (57r)sirr(sirriacute) lsquosecretorsquo (110v) bull sect 311asitare (suttaraacute) lsquofortuna sortersquo (78v) eyi sitara (eiacute suttaraacute) lsquobuona sortersquo (66r)
bull La var sutara egrave ben documentata (Meg Carr 302 v inoltre StS Pers 197)
sitareli (suttaraliacute) lsquofortunato auuẽturatorsquo (78v) bull Cfr sitaralı (sitarali) lsquofelice fortunato auenturato in buona parte uenturatorsquo (Arg 219)
sitaresiz (suttaraacute siacutes) lsquodisgratiato maluẽturatorsquo (74r) lsquoinfelicersquo (93v) lsquosuentu-ratorsquo (114r) bull Cfr sitarasız (sitarasis) lsquosuenturatorsquo (Arg 219)
siviş- (siuiscieacuterum) lsquosdrucciolarersquo (110v)siyah (sihaacute) lsquonegrorsquo (99v) bull sect 229siyah et- (sihaacute edeacuterum) lsquoannegrirersquo (99v)siyaset et- (siaseacutet edeacuterum) lsquofrustarersquo (79r)siz rarr hatır-siz (siacutes) lsquosenza aduerbiorsquo (111r)sof (suacutef) lsquolanarsquo (95r) bull Osm lsquolana vellorsquo (Men 3007)sofra (suacuteffra) lsquobanchetto conuitorsquo (64r) lsquomensa loco doue si matildegiarsquo (97v)
lsquotauola da matildegiarrsquo (114v)sofra et- (suacuteffra edeacuterum) lsquobanchettarersquo (64r) bull Sintagma che non pare avere
altre attestazionisofta (suffitaacute) lsquoforuscito banditorsquo (78v) lsquosbandito di campagnarsquo (109v) bull Osm
lsquoMuslim theological studentrsquo (Redhsup2 773) Il sign nettamente peggiorati-
140
vo del F puograve essere dovuto alla fama di ribelli che avevano questi studenti laquoSoftas from the Istanbul madrasas are frequently mentioned in Ottoman history from the 10th16th century onwards as an unruly mob element in the capital provoking or partecipating in several uprisings thereraquo (EI 9 702)
soġan (sugaacuten) lsquocipollarsquo (69r)sok- (succaacuterum) lsquoficcarersquo (77v)sokak (socchaacutec) lsquostrada viarsquo (114r)sol soluna (solunaacute) lsquoal sinistrorsquo (59v) sol yanına (soacutel ianinaacute) lsquobanda sinistrarsquo
[recte lsquoa banda sinistrarsquo] (64r) rarr saġsolak (solaacutec [sulaacutec (59v)]) lsquoalabardierersquo (59v) lsquomancinorsquo (96v) bull laquoThe name
of the sultanrsquos bodyguard in the old Ottoman military organisation () These were originally archers (ṣolaḳ ldquoleft-handedrdquo presumably because they carried bows in the left hand)raquo (EI 9 712)
soŋ eŋ soŋ (en suacuten) lsquoalla finersquo (59v) bull Il sintagma usuale egrave eŋ soŋra (tml en sonra)
soŋra (nnsuacutera) lsquodapoirsquo (72v)rarr hepsi oumlyle yıl zaman bull sect 229sor- (suraacuterum) lsquodimandare interrogarersquo (73v) lsquodomatildedarersquo (74v) lsquospiarersquo (113r)so(v)uk (sauacutec) lsquofreddorsquo (78v) so(v)uġum var (sauccuacutem vaacuter) lsquohauer freddorsquo
(92r) bull Cfr sauk lsquokaltrsquo (Hars 257) osm t dial savuk lsquosoğukrsquo (TS 3344 DS 4675)
so(v)uk et- (sauacutec edeacuterum) lsquoraffredarersquo (sic) (107r)so(v)uk ol- (sauacutec holuacuterum) lsquoraffredarsirsquo (sic) (107r)so(v)uklık (saucliacutec) lsquofreddezzarsquo (78v) lsquofrescorsquo (79r)soya (soiaacute) lsquocoltello a rasolorsquo [rarr ccedilakı] (69v) bull Osm lsquocoltello che si serrarsquo
(Men 3013)soyka (soucaacute) lsquohabito uestitorsquo (91v) bull sect 223asoyun- (suiunuacuterum) rsquospogliarersquo [recte spogliarsi] (113r)soumlk- (succhieacuterum succheacuterum) lsquodiscosirersquo (74r) lsquoscusirersquo (110v)soumlkuumllmiş (succhulmiacutesc) lsquoscusitorsquo (110v) bull Siamo inclini a considerare il dato
del F una semplice scorrettezza per succhiulmiscsoumlg- (sueacuterum) lsquobiastemmiarersquo (65r) lsquomaledirersquo (96v) bull sect 227soumlyle- (suileacuterum) lsquoparlarersquo (102r) rarr eyilik yalan soumlyle-soumlylemez soumlylemez adam (suilemeacutes adaacutem) lsquotaciturnorsquo (114v)soumlyleş- (suilescieacuterum) lsquotrattare cotilde alcunorsquo (116r)soumlyuumlnduumlr- (suiunduruacuterum) lsquosmorzarersquo (111v) bull Osm lsquosoumlnduumlrmekrsquo (TS 3544-
47)soumlz (suacutes) lsquoparolarsquo (102r) bir iki soumlzle (biacuter ichiacute suacutesle) lsquobreuementersquo (65v) rarr
doumlnduumlr- gerccedilek tut-su (suacute) lsquoacquarsquo (57v) acı su (agiacute suacute) lsquoacqua amararsquo (58r) akan su (accaacuten suacute)
lsquoacqua correntersquo ccedilay suyı (ciaiacute su) lsquoacqua di fiumersquo ccediliccedilek suyı (cicieacutec suacute) lsquoacqua di fiorirsquo (57v) deŋiz suyı (denghiacutes suacute) lsquoacqua di marersquo (58r) kuyı suyı (cui suacute) lsquoacqua di pozzorsquo (57v) yaġmur suyı (iamuacuter suacute) lsquoacqua pioua-narsquo (57v) rarr bulaş- et suyı mubarek sarnıccedil tuzlı
141corpus lessicale turco
su hendeġi (endeacutec suiacute) lsquoaquedottorsquo (58r) bull Sintagma a elementi invertiti (sect 412a) che significa propr lsquofossa drsquoacquarsquo in tml su hendeği egrave usato come termine tecnico sportivo equivalente allrsquoingl lsquowater jumprsquo (BTS) Il sign di lsquoacquedottorsquo egrave reso di norma dal sintagma rarr su yolı Per la caduta dellrsquoaspirata cfr endek (endech) lsquofossarsquo (Arg 94 Masc 52)
su sıġırı (sugrave sighiacuter) lsquobufalo animalersquo (65v)su yolı (ioacutel suiacute) lsquocanali drsquoacquarsquo (66v) bull sect 412asucuk (sugiuacutec) lsquosalcicciarsquo (109r)succedil (suacutecc) lsquocolpa difettorsquo (69v) succedil ccedilek- (suacutecc cicheacuterum) lsquoportar la colparsquo
(105r) rarr baġışla- bull Non abbiamo rintracciato altre attestazioni del sintag-ma dato dal Ferraguto
succedilı- (sicciscieacuterum) lsquoguizzare come pescersquo (91v) bull Abbiamo posto come lem-ma un antico verbo turco che si trova attestato in opere lessicografiche ottomane col sign di lsquoserkeşlik etmek birdenbire sıccedilramakrsquo (TS 3567) La forma del F puograve riflettere lrsquoişteş ccedilatı del verbo documentata nel Divan di Kāšġarī (Clauson 798)
succedillı (succliacute) lsquocolpeuolersquo (69v)succedilsız (suacutecc siacutes) lsquoinnocentersquo (94r)sula(n)- (sulaneacuterum) lsquoadacquarersquo (58r) lsquoallagarersquo (60r) bull sect 3221asulanmış (sulanmiacutesc) lsquoadacquatorsquo (58r)sultan (sultaacuten) lsquoimperadorersquo (93r) lsquorersquo (107r)suret (suraacutet) lsquoeffigiersquo (75v) lsquofacciarsquo (76v)susız (suacute siacutes) lsquoassetatorsquo (63r) susızım (suacute siacutesim) lsquohauer setersquo (92r)susızlık (susisliacutec) lsquosete uoglia di berersquo (111r)suvar- (su uareacuterum) lsquoabbeuerarersquo (57r) lsquoadacquarersquo (58r)suvarmış (suuarmiacutesc) lsquoadacquatorsquo (58r)suumlgluumln (sughuruacuten) lsquopernice ugellorsquo (103v) bull Lrsquoornitonimo ottomano (tml suuml-
luumln) designa propr il fagiano Circa il sign del F va detto che in it pop si dagrave il nome di pernice anche a varie specie di uccelli della famiglia dei fasianidi sect 224
suumlmbuumll (szunbuacutel) lsquocapello uennero herba che nasce in lochi humidirsquo (67r) bull Il fitonimo turco designa il giacinto dialettalmente anche diverse altre piante (Tuzlacı 161-62) non perograve il capelvenere a quanto ci risulta Per la sonorizzazione iniziale cfr zuumlmbuumll (zumbul) lsquohyacinthersquo (Vig 322)
suumlmuumlk (sumuacutec) lsquomocco materia che esce dal nasorsquo (98r)suumlmuumlkli boumlcek (sumuccliacute bugieacutec) lsquolumaca animalettorsquo (96r)suumlnger (sunghieacuter) lsquospongiarsquo (113r)suumlnnet et- (sunneacutet edeacuterum) lsquocirconciderersquo (69r)suumlnnetli (sunnetiliacute) lsquocirconcisorsquo (69r)suumlpuumlr- (supuruacuterum) lsquoscoparersquo (110r)suumlpuumlrge (supurgheacute) lsquoscoparsquo (110r)suumlpuumlrgecik (supurghegiacutec) lsquoscopettarsquo (110r)suumlpuumlruumlndi (supurundiacute) lsquospazzatura mundezzersquo (112v)
142
suumlr- (sureacuterum) lsquofregarersquo (79r) lsquoongerersquo (101r) lsquovngere vntarersquo (118r) yerde suumlr- (ierdeacute sureacuterum) lsquotrascinarersquo (116r) rarr ccedilift suumlr- zevk-u safa
suumlruuml (surusiacute) lsquomandra drsquoanimalirsquo (96v) bull sect 311asuumlt rarr mayasuumlt ver- (sut uereacuterum) lsquoallattarersquo (60r)suumltlen- (sutlaneacuterum) lsquoallattarsirsquo (60r)suumltluumlsuumldluuml aş (sutlaacutesc) lsquovedanda [= vivanda] di lattersquo (60r) bull Osm suumldluuml (suumlt-
luuml TS 3639-40) aş lsquominestra di riso col lattersquo (Men 2574) = t dial suumltlaş lsquosuumltlaccedilrsquo (DS 3727 TTAS)
143corpus lessicale turco
Ş
şadişadı (sciadiacute) lsquoscimia animalersquo (110r) bull Osm lsquobir ccedileşit maymunrsquo (TS 3643) lsquobertucciarsquo (Carr 305) lsquogatto maimone babuinorsquo (Men 2745)
şagirdşakirt (scieiacutert) lsquodiscepolorsquo (74r) bull Cfr şayırd (chayerd) lsquoapprentif dis-ciple eacutecolier eacutelegraveversquo (Vig 260)
şahid (sciahaacuted) lsquotestimoniorsquo yalan şahad (iallaacuten sciahaacuted) lsquotestimonio falsorsquo (115r) bull Cfr şahadler ko- (sciahhadler qorum) lsquoallegar testimonirsquo (Carr 305) Cfr rarr şehid şuhudşuumlhud
şahidlik (sciahadliacutec) lsquotestimonianzarsquo (115r)şair (scieiacutert) lsquopoetarsquo (104v) bull Il dato del F denota una palese confusione con
rarr şagirdşakirtşalgam (cialgaacutem) lsquoraparsquo (107r) bull T dial ccedilalgam lsquoşalgamrsquo (DS 1051 TTAS)
cfr anche la forma ccedilolgan (ciolgan) lsquoraparsquo (Carr 305)Şam rarr Tırabolosşamdan (sciemdaacuter) lsquocandelierersquo (67r) bull sect 226şap (scieacutep) lsquoalume di roccarsquo (60v)şapka (sciaacutepca) lsquobarrettarsquo (64v)şarap (sciaraacutep) lsquovinorsquo (117v) rarr bok misket şarapşaş- (sciasciaacuterum) lsquoabbagliarersquo (57r) lsquosbigottirsirsquo (109v)şaşır- (sciastereacuterum) lsquosbigottirersquo (109v) bull Osm şaşurmak pro şaşturmak lsquostor-
dire confondere sgomentare sbigottire sbalordirersquo (Men 2748)şaşkın (sciaschiacuten) lsquopusillanimo huomorsquo (106r) bull Osm lsquopusillanimis timidus
confususrsquo (Men 2748)şaşmış (sciascilmiacutesc) lsquosbigottitorsquo (109v) bull sect 3221bşayka (sciaacuteicha) lsquosaittia sorte di vascellorsquo (109r) bull Osm lsquobarca alla Greca
senza sperone sursquol Danubio con remi Ciaicarsquo (Men 2765) lt ungh sayka lsquoimbarcazione fluvialersquo lt it saettia (cfr il dato italiano del F) lsquogalea sottile e velocissimarsquo (Thung 119-20 Eren 384) Quella del F pare la piugrave antica attestazione lessicografica di questo magiarismo
144
şefteli (ciefteliacute40) lsquobaciorsquo (64r) lsquopersico fruttorsquo (103v) tuumlysiz şefteli (tui siacutes ciefteliacute) lsquonoce persicorsquo (100r) bull Osm t dial şeftalişefteli (-luuml Men) lsquoma-lum Persicum osculum basiumrsquo (Men 2828) lsquooumlpuumlcuumlkrsquo (DS 3756) sect 224
şefteli aġacı (ciefteliacute agaacutecc) lsquopersico alberorsquo (109v)şehid (scieiacuted) lsquomartirersquo (97r)şehir (scieheacuter) lsquocitagraversquo (69r) bull Per le attestazioni della var şeher v Carr 306şehirli (scieherliacute) lsquocitadinorsquo (69r) bull Cfr şeherli lsquociuisrsquo (scheherli Meg) lsquoter-
razzanorsquo (sceherli Carr 306)şek (scieacutech) lsquodubbioso perplessorsquo şekkim (sciecchiacutem) lsquodubbio cioegrave per-
plessitagraversquo (75r) rarr yevm-i şek bull Osm lsquodubium dubitatio suspiciorsquo (Men 2836) La forma şekkim presenta la suffissazione del possessivo di prima persona ed egrave tratta a nostro parere dal sintagma şekkim var lsquo(ne) dubitorsquo Il sign aggettivale dato dal F egrave prob errato
şeker (scicheacuter) lsquozuccarorsquo (118v) rarr kişniş bull Cfr şikar (shikar) lsquosugarrsquo (Vau-ghan 209)
şekil (scichiacutel) lsquomaniera foggiarsquo (96v) bull T dial şikil lsquosurat biccedilim kılıkrsquo (DS 3776) lsquoşekilrsquo (TTAS) attestato anche da Carr 307 (schichil accanto a scechil)
şen (scieacuten) lsquoallegrorsquo şen şen (scieacuten scieacuten) lsquoallegramentersquo (60r)şen et- (scieacuten edeacuterum) lsquoallegrarersquo (60r) lsquorallegrarersquo (107r)şen ol- (scieacuten holuacuterum) lsquoallegrarsirsquo (60r)şenlik (scienliacutec) lsquoallegrezzarsquo (60r) lsquoapplausorsquo (62r)şenlik et- (scienliacutec edeacuterum) lsquofar festa allegrezzarsquo (76v)şepccedilırak (sciepciraacutec) lsquopietra finissima carbun(chi)orsquo (104v)şerbet (scierbeacutet) lsquobeuanda medecinarsquo (64v) lsquomedicina in beuandarsquo (97v)şeriat (sciaraacutet) lsquogiustitiarsquo (90v) bull Il dato del F riflette la forma parlata şaumlraat
(v Arg 228)şevk (scieacuteuc) lsquolucersquo (96r) lsquosplendorersquo (113r)şevk ver- (scieacuteuc uereacuterum) lsquosplenderersquo (113r) şevk veren (scieacuteuc uereacuten) lsquolu-
cente risblendentersquo (96r)şevkli (scieucliacute) lsquorisplendentersquo (108r) şevkli adam (sceuccliacute adaacutem) lsquohuomo
uiuace et giouialersquo (92r)şeytan (sciaitaacuten) lsquodemoniorsquo (73r) bull Cfr şaytan (sciaitan) lsquofuria infernalersquo
(Carr 306)şikacircyat (schiaacutet) lsquoaccusa querelarsquo (57v) lsquolamentationersquo (95r) lsquolamentorsquo (106v)
bull sectsect 215 2211şikacircyat et- şikacircyatla- (schiaacutet edeacuterum [57v 95v 106v] schiaacutetlarum [57v]
schiatl[] [106v]) lsquoaccusarersquo (57v) lsquolamentarsirsquo (95v) lsquoquerelarsirsquo (106v)şimden geruuml (scimdeacuten ghiereacutec) lsquodi cqua innantersquo (73v) lsquoper lrsquoauuenirersquo (103v)
bull Osm lsquobundan sonra bundan boumlylersquo (TS 3666-68) La forma del F denota
40 In Bombaci 216 appare scritto cieftaliacute ma la lezione del ms egrave chiaramente ciefteliacute
145corpus lessicale turco
un palese accostamento formale a gerek forse anche il t dial şimden gayrı lsquoşimdiden sonrarsquo (TTAS) deriva da unrsquoaltra modificazione di geruumlgeri
şimdi (sciacutemdi) lsquoadessorsquo (58r) rarr dekşimşek (scimscieacutech) lsquobaleno lamporsquo (64r) lsquofolgorersquo (78r)şimşek ccedilak- (scimscieacutech ciaccaacuter) lsquobalenare latildeparersquo (64r) lsquofulminarersquo (79r)
lsquolampeggiarersquo (95r)şişsup1 (sciacutesc) lsquospedo di cocinarsquo (112v) rarr ccedilever-şissup2 (sciacutesc) lsquogonfiaturarsquo (90v)şis- (sciscieacuterum) lsquogonfiarsirsquo (90v)şişe (scisciaacute) lsquocaraffarsquo (67v) kan alacak şişe (caacuten alagiaacutec scisciaacute) lsquoventose da
cauar sanguersquo (117v)şoumllelen- (scilaacuterum) lsquorisplenderersquo (108r) bull Osm lsquoinfiammarsi avvampare bril-
lare risplenderersquo (Men 2821) Supponiamo che il dato del F derivi da un processo aplologico sectsect 211f 2211
şuumlbhe (sciubeacute) lsquodubbiorsquo (75r) bull Cfr şuumlbe (sciubee) lsquodubiorsquo (Arg 232 con ulteriori dati)
şuumlbheli (sciubefliacute41) lsquodubbiosorsquo (75r) bull Cfr şuumlpfeli (sciupfeliacute) lsquosospettosorsquo (Arg 232) sect 229
şuhudşuumlhuddeg (sciuhuacuted) lsquonotaro che fa cotildetrattirsquo (100r) bull Ar šuhūd plur di šāhid lsquotestimoniorsquo (rarr şahid) Per il sign del F cfr ar dial (Tunisia) aš-šāhidāni lsquoi due notai redattori di un attorsquo (VAI 704) šāhidu lsquoadālatin lsquono-tairersquo (Beaussier 545) In osm şuumlhud egrave attestato solo come lsquowitnessesrsquo (Redhsup1 1144)
şuumlkuumlr ccedilok şuumlkuumlr Allaha (cioacutec sciuacutechiur allaiaacute) lsquoper gratia drsquoIdiorsquo (103r)şuumlkuumlr et- (sciuchiuacuter edeacuterum) lsquoringratiarersquo (108r)
41 Prima il F aveva scritto sciubebliacute poi pare abbia corretto la seconda b in f
146
T
taban ccedilal- (tabaacuten cielaacuterum) lsquoandar a piedirsquo (61r) lsquocaminarersquo (66v) bull Osm lsquoandar a piedi far una buona caminatarsquo (Men 3083)
tabiet (tabbiaacutet) lsquoappetitorsquo (62r) lsquodesideriorsquo (73r) bull La parola turca (lt arabo) significa propr lsquonatura essentia indoles instinctus naturalisrsquo (Men 3089) Il F attesta una sua evoluzione semantica a lsquoinclinazione naturale (per)rsquo
tac (taacuteg) lsquocorona di rersquo (71r)tacin (tagiacuten) lsquotesto uaso di frigerersquo (115r) bull Osm lsquofrying-panrsquo (Redhsup1 1219)tahta (tahtaacute) lsquotauola nome genericorsquo (114v)tahtabit (tataacute biacutet) lsquocimice animalettorsquo (69r)tak- (taccaacuterum) lsquoaffiggerersquo (58v) lsquoconficcarersquo (70r) lsquolegare attaccarersquo (95v)takılmış haca takılmış (agiaacute tacchilmiacutesc) lsquoconficcato in crocersquo (70r)takya (tachiaacute) lsquocappello del caporsquo (67r)talep et- (dalaacutep edeacuterum) lsquorenuntiarersquo () (107v) bull Cfr dalap et- (dalap ederum)
lsquodomando in iuditio una cosa ad uno richiamomi di dare et hauere fo ri-chiedere uno in juditiorsquo (Arg 75) Il sorprendente equivalente italiano dato dal F va forse emendato in lsquodenuntiarersquo
tamahkacircr (tamacchiaacuter) lsquoingordo huomorsquo (94r)tamahkacircrlık (tamacchiarliacutec) lsquoingordigiarsquo (94r)tamam (tamaacutem) lsquoa pienorsquo (61v) lsquocompitamentersquo (70r) lsquofinersquo (77v) rarr aytamam et- (tamaacutem edeacuterum) lsquocompire finirersquo (70r) lsquosbrigare spedirersquo (109v)tamam ol- (tamaacutem holuacuterum) lsquosbrigarsi spedirsirsquo (109v)Taŋrı (taacutengari) lsquoIdiorsquo (92v) bull sect 216tap- (tappagraverum) lsquoadorarersquo (58r)tapa (taacuteppa) lsquosigillorsquo (111v) bull Osm tml lsquostopper (for a bottlea jar) bung (for
a cask) plugrsquo (Redhsup2 829) Sullrsquoetimo della voce v le nostre osservazioni sv tabalık di Carr 311
tapala- (tappalaacuterum) lsquosigillarersquo (111v)tapanca (tapangiaacute) lsquoboffettonersquo [= schiaffo] (65r)
147corpus lessicale turco
tarak (taraacutec) lsquopettinorsquo (104r)tarakla- (taraclaacuterum) lsquopettinarersquo (104r)tarccedilındarccedilın (tarsciacuten42 et daricceniacute) lsquocannella aromatorsquo43 (67r) bull sectsect 216
224 311tarla (tarlaacute) lsquofertilitagraversquo (77r) bull Metonimia (lsquocamporsquo rarr lsquoqualitagrave propria di un
camporsquo)tart- (tartaacuterum) lsquopesarersquo (104r)tasa (tassaacute) lsquoaffanno fastidiorsquo (58v) lsquomalinconiarsquo (96v)tasalanmış (tassalanmiacutesc) lsquoafflittorsquo (58v) lsquomalinconicorsquo (96v)tasla- (taslaacuterum) lsquoabbozzare fare alla grossarsquo (57r)tasvir (tasfiacuter) lsquoimagine figurarsquo (92v) bull Cfr tasfir lsquodipintura jmagine picturarsquo
(Arg 236)taş (taacutesc) lsquopietrarsquo (104v) rarr elmas t kuumlkuumlrt t lal t mermer t mıknatis t
zuumlmruumlt taşıtaşla- (tasclaacuterum) lsquolapidarersquo (95r)taşlı (tascliacute) lsquopietrosorsquo (104v)tat- (tataacuterum) lsquoassagiare (sic) prouarersquo (63r) lsquogustare assaggiarersquo (91v)tatlı (tatiliacute) lsquodolcersquo (74v)tatli et- (tatiliacute edeacuterum) lsquoaddolcirersquo (58r)tavus kuşu (tauacute cuacutesc) lsquopauone vgello belliss(im)orsquo (102v) bull Cfr tauk kuşu
(tauk kusu) lsquopavonersquo (Pianz 231) Il tauacute del F dipende certo da unrsquoerrata suddivisione di questo sintagma e va emendato in tauacutec Le forme attesta-te dal F e dal Pianzola sono sorte per accostamento paretimologico a rarr tavuk
taun (taun) lsquopeste contagionersquo (104r)tava (taguaacute) lsquopadellarsquo (72r) rarr pişmiştavşan (dausciaacuten) lsquolepre animalersquo (95v) rarr ada tavşanı bull T dial davşan
lsquotavşanrsquo (DS 1381)tavuk (tauacutec) lsquogallinarsquo (79v) rarr yavrıtavukccedilı (taucgiacute) lsquogallinarorsquo (79v)tavuklık (taucciliacutec) lsquopullaro doue statildeno [scil i polli]rsquo (106r) bull La grafia del F
va prob emendata in taucchilictay (taacutei) lsquopolledrorsquo (104v)taya (taiaacute) lsquobaacutelia nutricersquo (64r) lsquonutriccia donnarsquo (100r)tayfa (taifaacute) lsquoadunanzarsquo (58r) lsquobrigata compagniarsquo (65v)tayin et- (taiacuten edeacuterum) lsquoassegnarersquo (63r) lsquoconstituirersquo (70v) lsquostatuirersquo (113v)tayin olmış (taiacuten holmiacutesc) lsquodeputato designatorsquo (73r)taze (taseacute) lsquofresco cioegrave cosa fatta di frescorsquo (79r) lsquotenerorsquo (115r)tazı (tasiacute) lsquocane leurierersquo (66v)
42 La lettera finale pare una m corretta in n43 A bordo pagina il F aveva ripetuto lo stesso lemma italiano con la traduzione tarciacuten et
daricciniacute poi cancellata da alcuni tratti di penna
148
tecribe (teggiriacutep) lsquoproua esperienzarsquo tecribeye al- (teggiripeacute aleacuterum) lsquopiglia-re a prouarsquo (106r) bull sectsect 216 312
tecribe et- (teggiriacutep edeacuterum) lsquoprouarersquo (106r) lsquoesperimentarersquo (76r) bull Cfr tec-rib edeyim (tegsrib ideim) lsquopericulum faciamrsquo (Hars 80-81) Per lrsquoanaptissi cfr teciribe et- (tegiribe ederum) lsquoraffrontare comparare confrontarersquo (Carr 316)
tedarik (tedarichiacuten) lsquoremediorsquo (107v) bull La forma del F egrave tratta dal sintagma seguente
tedarikin goumlr- (tedarichiacuten ghiuruacuterum) lsquoprocurarersquo (105v) lsquoprouederersquo (106r) bull Il sintagma egrave registrato da Men 1121
tefe (tefeacute) lsquopettino di telarorsquo (104r)teftiş et- (teutiacutesc edeacuterum) lsquocondennarersquo (70r) lsquosindicarersquo (111v) bull Cfr tevtiş
(teutisc) etmek lsquoinquisirersquo (Mol 215)tegel (tegheacutel) lsquoretiponto [= impuntura] sorte di cusiturarsquo (107v) bull Osm lsquocuci-
tura con seta che si vedersquo (Men 1345)tek rarr ccedilifttek nefes (tec nefes) lsquoasma malersquo (63r)tekelluumlf (techielluacutef) lsquopensiero ansietagraversquo (103r)tellal (dillaacutel) lsquovenditore sanzalersquo (117r) bull La forma con sonora iniziale con-
forme alla fonte araba (dallāl) egrave presente nel t dial delal dellacircl (TTAS)telli rarr haretembih (tembiacute) lsquoammonitionersquo (61r)tembih et- (tembieacute edeacuterum) lsquoammonirersquo (61r) bull Riteniamo che la grafia del
F sia erroneatemel (temeacutel) lsquofondamentorsquo (78r)temel ko- (temeacutel coacuterum) lsquofondarersquo (78r)temiz (temiacutes) lsquomondo nettorsquo (98v) lsquopolitorsquo (104v)temizlik (temisliacutec) lsquopolitiarsquo (105r)ten (teacuten) lsquocorporsquo (71r)tencere (tiacutengera) lsquopignata di ferrorsquo (72r) tencere yapan (tingeraacute iappaacuten) lsquopi-
gnatarorsquo (104v)tenduumlruumlst (tendiriacutes) lsquoforte gagliardorsquo (78v) bull Osm lsquosano vigoroso viuo
gagliardorsquo (Men 1418) = t dial tendiriz lsquotaze diri sağlamrsquo (DS 3877)tenduumlruumlstlik (tendirisliacutec) lsquofortezza robustezzarsquo (78v) lsquogagliardezzarsquo (79v)tenha (tenagrave) lsquosolitariorsquo (112r)tenhace (tenageacute) lsquosolitariamentersquo (112r)tente (teacutenta) lsquotenda couerta di [ua]scelli etcrsquo (115r) bull Osm tml lsquoawningrsquo
(Redhsup2 856) lt it tenda (LF 426-28 a cui rimandiamo per la documenta-zione della voce)
tep- (tepeacuterum) lsquotirar a calcersquo (66v)tepe (tepeacute) lsquocima sommitagraversquo (69r) daġ tepesi (daacuteg tepesiacute) lsquocima del montersquo
(98v)
149corpus lessicale turco
tepele- (tepeleacuterum) lsquovcciderersquo (117r) bull Osm lsquoammazzare scannare uccidere trucidarersquo (Men 2027)
tepme (tepineacute) lsquocalce drsquoanimalersquo (66v) bull sect 226tepsi (tepessiacute) lsquopiattorsquo (104r) bull Cfr tepisi lsquopiattorsquo (Mol 304) tepesi lsquoidrsquo (Carr
319)ter (teacuter) lsquosudorersquo (114r)terazi (tereacutes) lsquoregolo drsquoarteggianorsquo (107v) bull Per unrsquoaltra attestazione di una
var ipercorretta cfr teraz lsquocontrapesorsquo (Carr 319) sect 312terbiyet (terbieacutet) lsquocorretionersquo (71r)terbiyet et- (terbieacutet edeacuterum) lsquocastigarersquo (68r) lsquocorreggerersquo (71r)terk et- (teacuterch edeacuterum) lsquoabbandonarersquo (57r)terke rarr ocak bull Cfr terke (tercheh) lsquobiadarsquo (Carr 320)terle- (terleacuterum) lsquosudarersquo (114r)tersane (darsnaacute) lsquoarsenalersquo (62v) bull La forma del F egrave prob mutuata direttamen-
te dallrsquoar dār ṣinālsquoa Per la documentazione turca v LF 428-431tesbih (teacutesbiacute) lsquocorona rosariorsquo (71r)tesbih aġacı (tesbiacute agaacutecc) lsquoalloro alberorsquo (60v) lsquolauro alberorsquo (95r) bull Osm
tesbih aġacı (tml tespih ağacı) lsquoarbre de la famille des Meacuteliaceacutees nommeacute azeacutedarach () il a reccedilu en turc le surnom drsquoarbre agrave chapelet parce qursquoen Orient comme en Italie ses grains canneleacutes servent agrave faire des chapeletsrsquo (BarbM 1 465) Il dato del F indica che anche i semi delle bacche drsquoalloro si usavano a tale scopo
testere (testeacuter) lsquoserra instrumentorsquo (111r) bull La var dester egrave segnalata da Mikl TE 2 74 sect 312
testi (testiacute) lsquogiarra vasorsquo (90r)tez (teacutes) lsquoprestorsquo daha tez (dahaacute teacutes) lsquopiugrave prestorsquo (105v) okadar tez (o cadaacuter
teacutes) lsquotanto prestorsquo (114v)tez ol- (teacutes holuacuterum) lsquoaffrettarsirsquo (58v)tezgacirch (tesghiaacuter) lsquotelarorsquo (115r) bull La forma del F egrave forse dovuta allrsquoinflusso
analogico dei persianismi in -gacircrtezkere (teschereacute) lsquocotildetrattorsquo (70v) lsquopolizarsquo (105r) bull La grafia del F permet-
terebbe la lettura teskere che egrave una var comunemente attestata (Megiser Molino Harsaacuteny Vaughan ecc v StS Ar 3 145)
Tırabolos Maġrep Trapulus (= Tırabolos-i ġarb) (magreacutep trapuluacutes) lsquoTripoli di Barbaria citagraversquo Şam Trapulus (= Tırabolos-i şam) (sciaacutem trapuluacutes) lsquoTri-poli di Suriarsquo (116r) bull Cfr Maġrıb Trabuluzı (Maghrib Trabuluszi) lsquoTripoli di Barbariarsquo Şam Trabuluzı (Sc=am Trabuluszi) lsquoTripoli di Soriarsquo (Mol 467) Abbiamo dato tra parentesi le forme del Meninski i toponimi turchi moderni suonano Trablusgarp risp Trablusşam (Redhsup2 884) sect 42
tırıstırız (terreacutes) lsquopedone soldatorsquo (103r) rarr mahalle bull Cfr osm tırız lsquoa gen-tle canterrsquo (Redhsup1 540) tml tırıs lsquotrot (gait of a horse)rsquo (Redhsup2 872) t dial tırısa lsquohiccedil durmadanrsquo tırısa gelmek lsquokoşarak gelmekrsquo (DS 3920)
150
tırnak (tarnaacutec) lsquoonghiarsquo (101r) lsquovnghiarsquo (118r)tiftik (tiftiacutech) lsquosfelazze [= filacce] di filorsquo (111v) bull Osm lsquostame fior di lana
lana di capra finarsquo (Men 1280) lsquocharpie de pansementrsquo (BarbM 1 473)tilki (tilchiȷ) lsquotigre animal crudelissimorsquo (115v) bull Non conosciamo altre fonti
che testimonino lrsquouso del lessema turco comune per lsquovolpersquo come denomi-nazione della tigre cfr rarr ccedilakal sect 212d
timar (timagraver) lsquobenefitio entrata data gratisrsquo (64v) lsquocurarsquo (72r) lsquogouernorsquo (91r) lsquooffitio di gouernorsquo (100v)
timar et-eyle- (timaacuter edeacuterum [ileacuterum (72r)]) lsquocoltiuare gouernarersquo (69v) lsquohauer curarsquo (72r)
timarcı (timargiacute) lsquogouernatorersquo (91r) bull Osm lsquoholder of a military fief holder of a timarrsquo (Redhsup2 871)
tirit (tiriacutet) lsquosuppa col brodorsquo (114r)titiz (titis) lsquofastidiosorsquo (76v)titre- (tetereacuterum) lsquotremarersquo korkusından titre- (corcusindeacuten tetereacuterum) lsquotre-
mare di paurarsquo (116r) bull sect 229titreyiş (teteriacutesc) lsquoterremotorsquo (115r) bull Osm tml lsquotremito tremorersquo (Pianz
238)tizccedile (tisceacute) lsquoin frettarsquo (94r) bull La voce egrave data da Men 1504 La grafia del F egrave
ambiguatizkacircr (tischiaacuter) lsquosollecitorsquo (112r) bull Osm lsquopronto prontamente presto subito
in quellrsquoistantersquo (Men 1503) La forma del F si puograve leggere anche tiskacircrtokmak (tocumaacutec) lsquomazzolarsquo (97v) bull sect 216top (toacutep) lsquoartiglieriarsquo (62v) lsquoballarsquo (64r) lsquobombardarsquo (65r) lsquocannonersquo (67r)
top at- (toacutep attaacuterum) lsquosparare artigliariarsquo (112v)top otu (topoacutet) lsquopoluere p(er) far fogorsquo (105r) bull Osm lsquobarutrsquo (TS 3824)topal (topaacutel) lsquozopporsquo (118v)topccedilı (topgiacute) lsquobombardierersquo (65r)toprak (topraacutec) lsquoterra elementorsquo (115r)topuz (dobuacutes) lsquomazzarsquo (97v) bull sect 221torba (toubraacute) lsquosaccorsquo (109r) bull Cfr osm tobra lsquotorbarsquo (TS 3824-26) conforme
alla fonte persiana tōbra sect 212btoz (taiacutes) lsquopoluere della terrarsquo (105r) bull sect 212ctoumlvbe et- (touacuteb edeacuterum) lsquoemendarsirsquo (75v) bull sect 312traş et- (traacutesc edeacuterum) lsquoraderersquo (107r) lsquotosarersquo (115v)traş ol- (traacutesc holuacuterum) lsquotosarsirsquo (115v)trinketa (trincheacutetta) lsquotrinchetto uelarsquo (116r) bull Il dato del F fa retrodatare la
prima attestazione lessicografica turca dellrsquoitalianismo (LF 446-47)tulum (tuluacutem) lsquotempie parte nella testa uicino alla frontersquo (115r) bull T dial
lsquoşakakrsquo (DS 3988)tuman (tumaacuten) lsquocalzersquo (66v)tunccedil (tuacutencc) lsquobronzo metallorsquo (65v)
151corpus lessicale turco
tuninadeg balıġı (tunniacutena baluacutec) lsquotonno pescersquo (115v) bull Ar dial tonina lsquotonnorsquo (Tunisia Oman 122) lt sp tonina lsquoatuacutenrsquo (Moliner 2 1336)
turp (truacutep) lsquoradice da mangiarersquo (107r) bull Cfr trup lsquoradicersquo (Carr 325)turunccedil (turuacutenci) lsquoarangio fruttorsquo (62r) bull Data la posizione dellrsquoaccento rite-
niamo che la i finale nella forma del F abbia qui solo valore grafico per indicare il suono affricato
tut (tuacutet) lsquocelse [= gelso] fruttorsquo (68v)tut- (tutaacuterum) lsquoafferrarersquo (58v) lsquomantenerersquo (97r) lsquopigliarersquo (104v) lsquotenere
uerborsquo (115r) soumlzsoumlzi tut- (suacutes [susiacute (100v)] tutaacuterum) lsquoobbedirersquo (100v) lsquovbedirersquo (117r) soumlz tutma- (suacutes tutmaacutem) lsquodisubidirersquo (74v) [propr lsquoman-tenerenon mantenere la parolarsquo]
tutkal (tutccaacutel) lsquocollarsquo (69v)tutkalla(n)- (tutucallaneacuterum) lsquoincollarersquo (93v) bull sectsect 216 3221atutul- (tutuluacuterum) lsquoecclissarersquo ay tutulur (aacutei tutuluacuter) lsquoecclisse della lunarsquo guuml-
neş tutulur (ghiuneacutesc tutuluacuter) lsquoecclisse del solersquo (75v) bull I sintagmi turchi del F sono verbali lsquola lunail sole si eclissarsquo
tutuş- (tutusciuacuterum) lsquoappigliarsirsquo (62r) lsquoauuamparsirsquo (63v) lsquoinfiammarsirsquo (94r)tuttur- (tututtuacuterum) lsquocommouerersquo (70r) bull La corrispondenza semantica tra il
verbo turco e quello italiano dato dal F non risulta molto chiaratuz (tuacutes) lsquosalersquo (109r)tuzla (tusanaacute) lsquosalinarsquo (109r) bull La forma del F deve essere sorta dallrsquoanaptissi
di una var tuzna sect 224tuzla(n)- (tuslaneacuterum) lsquosalarersquo (109r) bull sect 3221atuzlanmış (tuslanmiacutesc) lsquosalatorsquo (109r)tuzlı tuzlı su (tusliacute suacute) lsquoacqua salsarsquo (57v) tuzlı et (tusliacute et) lsquocarne salatarsquo
(67v)tuumlfek (tufeacutec) lsquoarchibugio scopettarsquo [= schioppo] (62v) rarr doldur-tuumlfekccedili (tufecciacute) lsquoarchibugierorsquo (62v) bull sect 225atuumlfeksiz yarak tuumlfeksiz (iaraacutec tufeacutec siacutes) lsquodisarmatorsquo [propr lsquosenza spada neacute
fucilersquo] (74r)tuumlkuumlr- (tuchuruacuterum) lsquosputarersquo (113v) bull sect 211dtuumlkuumlruumlk (tuchuruacutec) lsquosputazzarsquo (113v) bull sect 211dTuumlrk (tuacuterch) lsquoturchi nationersquo (116v) rarr yakatuumlrkuuml (turchiuacute) lsquocanzonersquo (67r)tuumlrli (turliacute) lsquodiuersitagraversquo (74v) lsquosorte specie di cosersquo (112r) lsquovarietagraversquo (117r)
tuumlrli tuumlrli (turliacute turliacute) lsquovario variorsquo (117r)tuumltuumln (tutuacuten) lsquofumorsquo (79r)tuumltuumlnle(n)- (tutunleacuterum [tutunleneacuterum (79r)]) lsquoaffumarersquo (58v) lsquofumarersquo (79r)tuumlyle- (tuilaacuterum) lsquopelare leuar le pẽnersquo (103r) lsquospennarersquo (113r) bull Il verbo egrave
dato anche da Pianz 241tuumlysiz (tui siacutes) lsquopelato senza pelorsquo (103r) rarr şefteli
152
U
uc (vgiacute) lsquopontarsquo (105r) bull sect 311auclı (vgiuliacute) lsquoacutorsquo (58r) bull Cfr ucılı (vgilli) lsquoappuntatorsquo (Carr 330)ucuz (vgiuacutes) lsquoa buon mercatorsquo (57r) rarr pahaucuzlık (vgiusliacutec) lsquoabbondanzarsquo ucuzlık var (vgiusliacutec vaacuter) lsquoabbondarersquo (57r)uccedil- (vcciaacuterum) lsquovolarersquo (118r)uccediluruk yer (vcciuruacutec ieacuter) lsquodiscesarsquo (74r) bull Cfr t dial uccedilurak lsquodağlardan or-
manlardan inen sarp ve dik yolrsquo (DS 4023)ufacık (vfagiacutec) lsquominutissimorsquo (98r)ufak (vfaacutec) lsquominutorsquo ufak ufak (vfaacutec vfaacutec) lsquominuto minutorsquo (98r)uluccedil (vluacutecc) lsquorenegatorsquo (107) bull Osm uluc (vlutz) lsquodesertor transfuga cui no-
men Itali dant rinegatorsquo (Leuncl 896-97) morfologicamente plur arabo di ılc lsquoqui agrave Barbaris transit ad Arabes proselytus etiam religionis ergorsquo (Men 3313) lt ar lsquoilǧ lsquoinfedele zoticonersquo (VAI 959) lsquoesclave blancrsquo (Beaussier 670) Il dato del F egrave prob dovuto alla fama di Uluccedil Ali (1519-1587 stor-piato in Ucciali Lucciali Occhiali nelle fonti italiane) il celebre corsaro di origine calabrese che assunse tale nome dopo aver rinnegato la religio-ne cristiana e divenne pure bey di Algeri Tunisi e Tripoli
ulufe (vlefeacute) lsquopaga salariorsquo (101v) bull La var ulefe (uumllefe) egrave largamente attestata (Argenti Megiser Carradori Harsaacuteny Mascis Viguier)
um- (vmmaacuterum) lsquoconfidare sperarersquo (70r)umumiyet (humeacutet) lsquogenere humanorsquo (90r) bull Il dato del F deve riflettere una
forma parlata lsquoallegrarsquo il sign dipende dal sintagma arabo lsquoumūmiyyatu an-nās lsquocomunitagrave degli uominirsquo
umut (vmuacutet) lsquosperanzarsquo (113r) umut kes- (vmuacutet chiesseacuterum) lsquodisperarsirsquo (74r) umutta ol- (vmuacutet holuacuterum) lsquosperarersquo (113r) bull La forma del F egrave giagrave quella impostasi in t moderno In Meninski sono attestate le varr uumlmiduumlmizuumlmmidumidumiz (427 550) Cfr umud in Dede Korkut 351 e omud
153corpus lessicale turco
(onmud) in Arg 187 Lrsquoultimo sintagma egrave stato emendato in base a uumlmidte olmak lsquostar in speranza sperarersquo (Men 428)
un (vn) lsquofarinarsquo (76v)unut- (onutuacuterum) lsquodimenticarersquo (73v) lsquoscordarsirsquo (110r) bull La var onutmak egrave
data anche da Pianz 189 e Pr 449uslı (vsliacute) lsquomodestorsquo (98r)uslılık (vsliacutec) lsquomodestiarsquo (98r) bull Osm lsquoprudentia sauiezarsquo (uslilich Arg 251)
sect 2211usta (ostaacute) lsquomaestro drsquoartersquo (96v)ustura (sturaacute) lsquorasoio di barbierersquo (107r) bull sect 214usul et- (vssuacutel edeacuterum) lsquoaddurre cotildedurrersquo (58r) lsquoguidarersquo (91v) bull Osm usul
lsquomodo maniera metodo gouerno ragionersquo (Men 261) La combinazione con etmek non pare segnalata da altre fonti
utan- (ottaneacuterum) lsquovergognarsirsquo (117v) bull Cfr otanmak (autanmak) lsquoto be ashamedrsquo (Vaughan 218)
utandır- (ottandireacuterum) lsquofar uergognarsquo (117v)uy- (oiaacuterum) lsquoconformarsirsquo (70r)uyan (oiaacuten) lsquobriglia frenorsquo (65v) bull Osm t dial oyan lsquouyanrsquo (TS 4025-28
DS 3300)uyan- (oianeacuterum) lsquorisuegliarsirsquo (108r) lsquosuegliarsirsquo (114r) bull La var oyanmak
egrave ben attestata sia in epoca ottomana (Mol 116 Men 554 Pianz 190) sia dialettalmente (DS 3300)
uyandır- (oiandereacuterum) lsquorisuegliarersquo (108r) lsquosuegliarersquo (114r)uyanmış (oianmiacutesc) lsquosuegliatorsquo (114r)uyansız (oiaacuten siacutes) lsquosfrenatorsquo (111v)uyu- (viuacuterum [oiuacuterum (75r)]) lsquoaddormentarsirsquo (58r) lsquodormirersquo (75r)uyuku (oiuchuacute) lsquosonnorsquo (112r) bull Cfr oyuku (auyucu) lsquosleeprsquo (Vaughan 218)uyumış (viumiacutesc) lsquoaddormentatorsquo (58r)uzak (osaacutec) lsquolontano discostorsquo (96r) uzaktan (osacdaacuten) lsquoda lontanorsquo (72v)uzan- (osaneacuterum) lsquostraccarsirsquo (113v)uzat- (osateacuterum) lsquoallontanare allongarersquo (60v) lsquodistenderersquo (74v) lsquoprolungarersquo
(106r) lsquoslongarersquo (111v) lsquostenderersquo (113v)uzatmış (osatmiacutesc) lsquodistesorsquo (74v)uzun (osuacuten) lsquolungorsquo (96r) rarr aġaccedil bull Cfr bukadar (buchadar) ozun sefer lsquotanto
lungo viaggiorsquo (Carr 287)
154
Uuml
uumlccedil uumlccediluumlmuumlzden birisi (vccmusdeacuten birsiacute) lsquoalcuno di noi trersquo (59v)uumlccediluumlnci (vcciungiacute) lsquoterzorsquo (115r)uumlleştir- (olestereacuterum) lsquodistribuirersquo lsquodiuidere ad altri qualche cosarsquo (74v) lsquospar-
tire dare ad ognrsquouno il suorsquo (112v)uumlslub (islupiacute) lsquofigura modellorsquo (77v) uumlslubine (sslupineacute) lsquoa foggia a modorsquo
(58v) eski uumlslubine (ischiacute slupineacute) lsquoallrsquoanticarsquo (59v) bull sectsect 211f 214 311
uumlşen- (vscieneacuterum) lsquoaffligersirsquo (58v) lsquoincrescerersquo (93v) lsquorincrescersirsquo (108r)uumlst uumlstuumlnden (vstundeacuten) lsquoda soprarsquo (72v) uumlstuumlne (vstuneacute) lsquosoprarsquo (112r) rarr
başuumlstuumlbi (stupiacute) lsquostopparsquo (114r) bull Si noti il mantenimento della bilabiale sorda
conformemente alla fonte greca (stoupiacute LF 577) di contro alle varr so-norizzate della restante lessicografia ottomana antica stuumlbi (stubi Arg 223 Mol 433) uumlstuumlbi (Carr 336 [vstubi] Men 177)
uumlvesuumlvez (vuueacutes) lsquosorbo fruttorsquo (112r)uumlvesuumlvez aġacı (vuueacutes agaacutecc) lsquosorbo alberorsquo (112r)uumlzengi (osanghiacute) lsquostaffarsquo (113v) bull T dial oumlzengi lsquouumlzengirsquo (DS 3371)uumlzuumlm (vsuacutem) lsquovuarsquo kur (= kuru) uumlzuumlm (cuacuter usuacutem) lsquovua passarsquo (118v) rarr gemri
uuml misket uuml parmak uuml salkım bull Per la forma kur del sintagma sect 312
155corpus lessicale turco
V
vahşi (vahsciacute) lsquoseluaggio forestersquo (110v)vakiyye (vachiacutea) lsquooncia parte della librarsquo (101r) bull Osm lsquoan ouncersquo (Redhsup1
2147)vaktı hoş et- (vateacute oacutesc edeacuterum) lsquoarrichirersquo (sic) (62v) bull Rifatto (erroneamente
ci pare) sul lemma seguentevaktı hoş ol- (vateacute oacutesc holuacuterum) lsquoarricchirsirsquo (62v) bull Prob il sintagma va
emendato ponendo il verbo alla terza persona (olur) e interpretato alla let-tera lsquoil suo tempo diventa prosperorsquo cfr hoş zaman lsquoprosperitagraversquo (rarr za-man) Si noti che nel Dialogo dello stesso Ferraguto va(k)t appare con lrsquoiniziale labiovelarizzata (sect 223 nota) evlenduumlġuumlŋ vaktın (eulenduacuten guaacuteten) lsquoquando ti sei accasatorsquo (Bombaci 229)
var rarr accedillık sıcak soukvar git- (vaacuter ghideacuterum) lsquoandar uiarsquo (61r) bull Cfr tml var git lsquowell then goGo
if thatrsquos what you want to dorsquo (Redhsup2 920)vardiya (vardia) lsquoguardiarsquo (91r) bull LF 457-58varilvarıl (variacutel) lsquobarrilersquo (64v) bull Osm varelvarıl (uarel) lsquocharratellorsquo (Arg
255) varilvarıl (varil) lsquobarilersquo (Mol 68) lt gr biz baruacutelion gr mod bareacuteli lsquoidrsquo (LF 96-97)
vasilillah (vasilillaacute) lsquoapostolorsquo (62r) lsquopredicatorersquo (105v) bull La voce ottomana (lt ar wāṣilu rsquollāhi lsquocollegato a Diorsquo) non lrsquoabbiamo rintracciata nei lessici ma egrave attestata nella lingua poetica da una fonte online (wwwkizildedemcom)
vasiyet (vassieacutet) rsquopredicarsquo (105v) bull La parola turca significa lsquotestamentorsquo Il F si egrave confuso con osm vaz (tml vaaz) lsquopredica sermonersquo
vasiyet et- (vassieacutet edeacuterum) rsquopredicarersquo (105v) bull V il lemma precedentevay (vaacutei) lsquoguairsquo (91r)vazgeccedil- (vasgheccieacuterum [var sgheccieacuterum (94v)]) lsquocessarersquo (68v) lsquointermet-
tere tralasciarersquo (94v) bull sect 228
156
vehm (hem) lsquosuspettorsquo (114v) bull sect 227vehm al- (hem aleacuterum) lsquosuspettarersquo (114v)vekil (vechiacutel) lsquoauuocatorsquo (63v) lsquotutorersquo (116v)veled-i zina (vleacutet szinaacute) lsquofiglio bastardorsquo (77v) bull Data lrsquoambiguitagrave grafica non
egrave possibile stabilire se in seguito alla sincope della prima sillaba la labio-dentale si sia mantenuta o si sia vocalizzata in ulet come riteniamo piugrave verosimile sect 42
ver- (vereacuterum) lsquodare donarersquo (72v) rarr cevap ver- destur ver- er hısab ver- kira koca marta muştuluk ver- nasip nur ver- oumlduumlnccedil ver- oumlġuumlt ver- rehin ver- suumlt ver- şevk ver- yedek ver-
vera (veacutera) lsquotregua pace p(er) alcũ tẽporsquo (116r) bull Osm virevereviravera lsquomilitaumlr-technischer Ausdruck fuumlr Waffenstillstand Ergebung in Kriegsge-fangenschaft Capitulationrsquo (Mikl Sl 23) di origine slavo-balcanica cfr cr sb vjera lsquofides foedus pactum testamentum pax amicitiarsquo (Monte-negro) zadatiuhvatiti vjeru lsquoWaffenstillstand schliessen inducias facerersquo (AkRj 21 84) Per lo svolgimento semantico cfr la stessa parola italiana tregua che egrave la romanizzazione del longobardo latinizzato treuua (leggi di Liutprando) lsquogiuramento di non riprendere le ostilitagrave prima del giudizio definitivo del giudicersquo = antico alto ted triuwa lsquoTreue Glaubersquo (v DELI 5 1369 e la bibliografia colagrave citata)
vezne (vesineacute) lsquopoluerino doue si tiene la polu(ere)rsquo (105r) bull Osm lsquofiasca da poluerersquo (Men 5368)
vilayet (velaieacutet [velaeacutet (101v)]) lsquocitagraversquo (69r) lsquopaesersquo (101v) rarr Ceneviz v dolaş- Macar bull T dial velacircyet lsquovilayetrsquo (TTAS)
virane et- (veraneacute edeacuterum) lsquodesolare un paesersquo (74r) bull Cfr veran etmek lsquodiser-tarersquo (Mol 122) verane (vegraveranegrave) lsquomasure ruinersquo (Vig 296)
virane yer (veraneacute ieacuter) lsquodeserto solitudinersquo (73r)voltasup1olta (voacutelta) lsquoamo di piscarersquo (61r) lsquohamo da pescarersquo (91v) bull Per lrsquoetimo
greco v LF 492-94 Eren 306voltasup2 ccedilal- (voacutelta c(i)elaacuterum) lsquopasseggiarersquo (102v) lsquospasseggiarersquo (112v) bull Sin-
tagma dato da Men 5411 Per la documentazione turca dellrsquoitalianismo vol-ta v LF 466-69
voypedeg (voacuteipe) lsquotumino [= unitagrave di misura per aridi] misurarsquo (116v) bull Ar dial waybaʰ lsquomisura di capacitagrave per gli aridi pari a l 33rsquo (Egitto VAI 1750) lsquoouiba mesure de capaciteacute pour les ceacutereacutealesrsquo (Tunisia Beaussier 1087)
vur- kapı(yı) vur- (capiacute uuruacuterum) lsquobussar la portarsquo (66r) rarr boyun saġırlıkvurul- rarr cin-vusul bul- (vssuacutel holuacuterum) lsquoarriuarersquo (62v) bull Osm lsquoarriuare capitarersquo (Men
5379) sect 227vuumlcut (uugiugravet) lsquocorpo bisognosorsquo (71r)
157corpus lessicale turco
Y
yaban (abaacuten) lsquosaluaggiorsquo (109r) lsquoseluaggio forestersquo (110v) rarr sayıkla-yaban domuz (abaacuten domuacutes) lsquocignalersquo (69r) lsquoporco saluaticorsquo (105r)yadigacircr (iadiaacuter) lsquobel presentersquo (105v)yaġ domuz yaġı (domus iaacuteg) lsquolardo di porcorsquo (95r)yaġ mumı (iaacuteg muacutem) lsquocandela di seuorsquo (67r)yaġ- yaġmur yaġar (iamuacuter iagaacuter) lsquopiouerersquo (104v)yaġla- gemi yaġla- (ghiemi iaglaacuterum) lsquospalmare le galerirsquo (sic) (112v)yaġmala- (iamalaacuterum) lsquosaccheggiarersquo (109r)yaġmur (iamuacuter) lsquopioggiarsquo (104v) rarr suyahni (ianiacute) lsquoalessorsquo (59v) lsquocarne alessarsquo (67v) bull Cfr t dial yacircnı lsquoyahni et
yemeğirsquo (TTAS)yahni et- (ianiacute edeacuterum) lsquoalessar la carnersquo (59v)yahudi (iahudiacute) lsquogiudeorsquo (90v)yaka (iacchaacute [achaacute (101v)]) lsquocollarersquo (69v) lsquopaesersquo (101v) Rum yakası (rum
achasiacute) lsquoGreciarsquo (91r) Tuumlrk yakası (tuacuterch acasiacute) lsquoTurchia paesersquo (116v) bull Il sign di lsquopaesersquo che pare documentato dal solo F egrave palesemente dovuto allrsquoestensione semantica dei significati connotativi di yaka lsquokıyı taraf semtrsquo (TuumlS 2109) sect 227
yakın (iachiacuten) lsquoacanto vicinorsquo (57r) lsquoappressorsquo (62r) lsquonotilde discostorsquo (117v) yakınden (iacindeacuten) lsquoda vicinorsquo (72v) bull Riteniamo che lo iacinden del F sia piugrave facilmente un errore di grafia che non un caso di palatalizzazione (sect 222)
yakın ol- (iachiacuten holuacuterum) lsquoappressarsirsquo (62r) bull Osm lsquoaccostarsi prossimarsirsquo (iachiniaqin olurum Carr 343)
yakış- (iachiscieacuterum) lsquoappartenerersquo [= convenire] (61v)yala- (ialaacuterum) lsquoleccar cotilde la linguarsquo (95r)yalan (iallaacuten) lsquobugiarsquo (66r) rarr şahidyalan soumlyle- (iallaacuten suileacuterum) lsquodir bugiersquo (66r)
158
yalancı (iallangiacute) lsquobugiardorsquo (66r)yalı (ialiacute) lsquolito riua del marersquo (96r) lsquospiagia di marersquo (113r)yalnız (ialinuacutes) lsquosolorsquo (112r) bull Cfr osm yalınız (ialenis) lsquoidrsquo (Arg 260) ya-
lantildeuz yaluntildeuz lsquoyalnızrsquo (TS 4230)yalvar- (ialuareacuterum [aluereacuterum (93r)]) lsquoimpetrarersquo (93r) lsquoinuocarersquo (94v) lsquopre-
garersquo (105v) lsquosupplicarersquo (114v) bull Per la var con caduta di y- cfr alivermak lsquoimplorarersquo (Pianz 38)
yama (iamaacute) lsquopezza da porre ad un loco stracciatorsquo (104r)yamala- (iamalaacuterum) lsquorapezzarersquo (107r)yan (iaacuten) lsquobanda latorsquo (64r) benuumlm yanımdan (benuacutem ianimdaacuten) lsquoin quatildeto
che toccarsquo (106v) yanına (ianinaacute) lsquoa latorsquo (60r) her yandan (eacuter iandaacuten) lsquodrsquoogni partersquo (74v) rarr saġ sol
yan- (ianaacuterum) lsquoabbruciarersquo (57r) lsquoarderersquo (62v)yaŋak (ianghaacutec) lsquomascella parte della facciarsquo (97r)yaŋıl- (iangileacuterum) lsquoerrarersquo (76r)yaŋlış (iangiacutesc) lsquoerrorersquo (76r) bull Cfr osm yaġnış t dial yacircnış yağnış yantildeyış
lsquoyanlışrsquo (TS 4203 DS 4169)yanmış (ianmiacutesc) lsquoabbruciatorsquo (57r) lsquoarso brugiatorsquo (62v)yap- (iappaacuterum) lsquoedificare fabricarersquo (75v) lsquomurarersquo (9r) rarr etmek tencereyapccedile yapccedile (iaacutepce iaacutepce) lsquoa bellrsquoagiorsquo (57r)yapı (iappiacute) lsquoedifitio fabricarsquo (75v)yapıcı (iappigiacute) lsquomuratorersquo (99r)yapış- (apiscieacuterum) lsquomaneggiarersquo (96v)yaprak (iapraacutec) lsquofoglia drsquoalberorsquo (78r)yar- (iaraacuterum) lsquofiaccare diuiderersquo (77v) lsquospaccarersquo (112v)yara (iaraacute) lsquoferitarsquo (77r) lsquopiagarsquo (104r)yara- (iaraacuterum) lsquogiouarersquo (90v)yarak (iaraacutec) lsquospadarsquo (112v) yarak ccedilıkar- (iaraacutec cicaacuterum) lsquosfod[r]ar la spa-
darsquo (111v) rarr tuumlfeksizyaralı (iaraliacute) lsquoferitorsquo (77r) lsquoimpiagatorsquo (93r)yaramaz (iaramaacutes) lsquotristo uigliaccorsquo (116r) rarr kurbaġayaramazlık (iaramasliacutec) lsquotristitiarsquo (117r)yarasa (iaraseacuten) lsquosportiglione [= pipistrello] ugello di nottersquo (113r) bull sect 228
Cfr anche la forma yarasar (jarasar) data da Arg 262yarat- (eradeacuterum) lsquocrearersquo (71v) bull sectsect 211a 227yaratıcı (eratgiacute) lsquocreatorersquo (71v)yardumyardım (iarduacutem) lsquoaiutorsquo (59v) Allahuŋ yardımıyla (allauacuten iardeacutemile)
lsquocon la gratia et agiuto drsquoIdiorsquo (103r)yardum et- (iarduacutem edeacuterum) lsquoaiutarersquo (59v) lsquogiouare aggiutarersquo (90v) lsquosoc-
correrersquo (111v)yarı (iarisiacute) lsquometagraversquo (98r) bull sect 311ayarılmış (iarilmiacutesc) lsquospaccatorsquo (112v)yarın (iaacuteran) lsquodimanersquo (73v)
159corpus lessicale turco
yarın gece (iaacuteran ghiegieacute) lsquodiman a serarsquo (73v)yarın sabah (iaacuteran sabaacute) lsquodiman matinarsquo (73v)yasak (iasaacutec) lsquopena con prohibitionersquo (103r)yasakccedilı (iasacciacute) lsquosbirrorsquo (109v) bull sect 225ayastık (iasteacutec) lsquocapezzalersquo (67r)yaşsup1 (iasciacute) lsquoetagraversquo (76r) bull sect 311ayaşsup2 rarr goumlz yaşıyaşıl kuşakdeg (iasciacutel cusciaacutec) lsquoarco celestersquo (62v) bull Cfr t dial alyeşil kuşak
lsquoalacircimisema goumlk kuşağırsquo (DS 191-92)yat- (iateacuterum) lsquocolcarsirsquo (69v)yatak koyun yataġı (coiuacuten iataghiacute) lsquoouile stalla di pecorersquo (101v)yaukul- (iaucluacuterum) lsquoperderersquo (103v) yol yaukul- (ioacutel iaculuacuterum) lsquosmarrire la
stradarsquo (111v) bull Osm yavu kılmakkulmak lsquokaybetmekrsquo (TS 4410-15) yau-kulmak lsquoperderersquo (Men 5555) Quanto alle forme del F yaukl- egrave dovuta a sincope (sect 215) yakul- a successiva metatesi (sect 229)
yavala- (iaualaacuterum) lsquosupplicarersquo (114v) bull Osm yavalanmak lsquoyalvarmak te-zelluumll etmekrsquo (TS 4400)
yavaş (iaguaacutesc) lsquoaffabile benignorsquo (58v) lsquomansuetorsquo (97r)yavaş et- (iaguaacutesc edeacuterum) lsquoammanzirersquo (74v) lsquomansuefarersquo (97r)yavaşccedilesine (iaguascesineacute) lsquobenignamentersquo (58v) bull sect 315ayavaşlan- (iaguasclaneacuterum) lsquomansuefarsirsquo (97r)yavaşlık (iaguascliacutec) lsquobenignitagraversquo (58v) lsquomansuetudinersquo (97r)yavrı (iauriacute) lsquopiccionersquo tavuk yavrısı (tauacutec iaurisiacute) lsquopollastrorsquo (104v)yavuz (iahuacutes iaus) lsquobrauo poterosorsquo (65v) lsquosuperborsquo (114r) lsquovalente valorosorsquo
(117r)yavuzlık (iausliacutec) lsquosuperbiarsquo (114r)yay (iaj) lsquoarcorsquo (62v)yaycı (iaigiacute) lsquoarciero soldatorsquo (62v) bull Per le rare attestazioni di questo deri-
vato v Carr 350yayka- (iaiccaacuterum) lsquolauarersquo (95r)yaz (iaacutes) lsquoestate staggionersquo (76r)yaz- (iasaacuterum) lsquoscriuerersquo (110v) kitapta yaz- (chitapdaacute iasaacuterum) lsquonotare a librorsquo
(100r)yazıcı (iasigiacute) lsquoscrittorersquo (110v)ye- (ieacuterum) lsquomangiarersquo (97r)yedek (iedeacutec) lsquobattellorsquo (64v) bull Osm lsquorimorchio ograve naue rimorchiata tirata da
unrsquoaltra a cui viene attaccatarsquo (Men 5564-65)yedek ver- (iedeacutec uereacuterum) lsquorimorchiarersquo (108r)yedinci (iedingiacute) lsquosettimorsquo (111r)yelek (ghileacutec) lsquocammiciolarsquo (66v) bull sect 222yelken (ielchieacuten) lsquovela di vascellorsquo (117r)yelkenci (ielchengiacute) lsquocomito di galerarsquo (69v)yelpaze (elpese) lsquomoscarolorsquo (99r) lsquoventagliorsquo (117r)
160
yemin (iemiacuten) lsquogiuramentorsquo (90v) lsquospergiurorsquo [rarr and nota] (113r)yemin et- (iemiacuten edeacuterum) lsquogiurarersquo (90v)yemiş yemişler (ghiemiscleacuter) lsquofrutti drsquoalberirsquo (79r) bull sect 222yeŋ- (igneacuterum) lsquovincerersquo (117v) bull La grafia del F riflette (y)iŋ-yengec (engheacuteg) lsquograncio animale del marersquo (91r) bull Cfr engeccedil (enghieacuteccj)
lsquogranchiorsquo (Arg 94) attestato anche dialettalmente (DS 1752) Per altre varr v Carr 59
yengişdeg (ienghiacutesc) lsquospatiosorsquo (112v) bull A nostro parere si tratta della var pro-stetica (sect 2210a) di un engiş sorto dallrsquoincrocio delle voci sinonimiche engin x geniş
yeŋi (igniacute) lsquonouello nouitiorsquo (100r) bull La var yiŋi egrave ben attestata (TS 4605 Men 5645)
yeŋiccedileri (iacutenciri) lsquosoldatorsquo (111v) yeŋiccedileri aġası (inciacuter agasiacute) lsquocapitan generale di soldatirsquo (67r) bull Per la var inccedilir sect 312
yer (ieacuter) lsquoluocorsquo (96r) lsquoterra elementorsquo (115r) bu yerde (buacute ierdeacute) lsquoqua in q(ues)to locorsquo (106v) ol yerden (ol ierdeacuten) lsquoda quel locorsquo (72v) yer altuna (ier altunaacute) lsquosotto terrarsquo (112r) yerine (ierineacute) lsquoa propositorsquo (62r) yerine ko- (ierineacute coacuterum) lsquosostituirersquo (114v) rarr baluk batıl yere ccedilukur y gayr konacak y sarp y virane yer
yeşil (iasciacutel) lsquoverdersquo (117v) rarr yaşıl kuşak bull La var yaşıl egrave ben attestata sia in osmanlı sia nei dialetti turchi odierni (TS 4379-4381 DS 4197)
yet- (ieteacuterum) lsquobastarrsquo (64v)yetiş- (ietiscieacuterum) lsquoarriuarersquo (62v) lsquogiongerersquo (90r) lsquosopra giungerersquo (112r)yevm-i şek yevm-i şektuumlr (ieuimiscieacutecdur) lsquola cosa sta in dubbiorsquo (75r) bull Osm
yevm-i şek (yevm-uumlş-şekk) lsquoa day at the end of Shaban on which uncertain-ty exists as to whether the new moon of the first of Ramazan has appearedrsquo (Redhsup1 1131) Il dato del F egrave unrsquointeressante testimonianza dellrsquouso popo-lare figurato di questo arabismo
yeyecek (ieg(i)eacutec) lsquociborsquo (69r) lsquovidandarsquo [= vivanda] (118r) bull Cfr yecek (ie-gech) lsquodesinare cibo vittorsquo (Carr 354) sect 2211
yezid (iesiacuted) lsquoastuto malitiosorsquo (63r) lsquoempio crudelersquo (75v) bull Osm lsquonom du deuxiegraveme khalife de la dynastie des Omeyyades meurtrier de lrsquoimam Huccedileiumln et ennemi acharneacute de la famille drsquoAli meacutechant cruel perfidersquo (BarbM 2 880)
yezidlik (iesidliacutec) lsquomalitiarsquo (96v) lsquotrama ingannorsquo (116r) lsquovegliacchariarsquo (117r)yıg- (ighileacuterum) lsquoaccatastarersquo (57r) bull Non sappiamo se la forma del F rifletta
(erroneamente) il passivo (y)ıgıl- o non derivi invece dallrsquoassimilazione di un (y)ıgınle- cfr eventualmente tml yığınlamak lsquoto stack (hay or stalks of grain)rsquo (Redhsup2 963)
yıgın (ighiacuten) lsquomassa montonersquo (97r)yık- (icchaacuterum) lsquobuttar agrave basso diroccarersquo (66r) lsquogettar a terrarsquo (90r) lsquosfarersquo
(111r)yıkıcı (icchigiacute) lsquodissipatorersquo (74v)
161corpus lessicale turco
yıkıl- (icchileacuterum) lsquocadere diruparsirsquo (66r)yıl (ghiacutel) lsquoannorsquo (61v) her yıl (eacuter ghiacutel) lsquoogni annorsquo (100v) kaccedil yıl (caiacutecc ghiacutel)
lsquoquantrsquoannirsquo (106v) ol yıldan (ol ghildeacuten) lsquoda quellrsquoannorsquo (72v) hayli yıl-dan soŋra (haiacuteli ghildensuraacute) lsquodopo moltrsquoannirsquo (75r)
yılan (ilaacuten) lsquoserpersquo (111r)yılan balıġı (ilaacuten baluacutec) lsquoanguillarsquo (61v)yıldız (ghildiacutes) lsquostellarsquo (113v)yıldızlı (ghildisliacute) lsquostellatorsquo (113v)yırt- (irtaacuterum) lsquolacerarersquo (95r) lsquostracciarersquo (114r)yigit rarr bahadır fitozyoġur- (iouuruacuterum) lsquoimpastarersquo (92v) bull Cfr t dial yuvurmak lsquoyoğurmakrsquo
(TTAS)yok (ioacutec) lsquonorsquo (100r) rarr ahır evvelyokardan (ioccardaacuten) lsquoda sopra da sursquo (72v) bull Osm lsquodesuperrsquo (Men 5627)yokarı yokarı doġrı (ioccariacute douacuteri) lsquoallrsquoinsursquo (60r)yokla- (iocclaacuterum) lsquocercarersquo (68v)yol (ioacutel) lsquoordine aggiustamentorsquo (101r) lsquostrada uiarsquo (114r) rarr su yolı yaukul-yol- (iolaacuterum) lsquospennarersquo (113r)yolcı (iolgiacute) lsquoviandantersquo (117v)yon- kalem yon- (caleacutem ionaacuterum) lsquotagliar la pennarsquo (114v)yonak (ionaacutec) lsquoforastierorsquo (78r) bull Dal punto di vista semantico si puograve por-
re a raffronto lo yalakyol(o)k che si riscontra nel passo seguente laquoEx lkoucirc vocabulo Graeco [etimologia fantasiosa] Turci fecerunt ialac vel ioloc velut iolc [corsivi miei] vt ipsorum lingua denotaret aliquid alioqui peregrinũ amp ipsis ignotumraquo (Leuncl 884) Formalmente il dato ferra-gutiano corrisponde in modo preciso a yonak lsquovir sagirsquo (Men On 1767 manca nel Thesaurus) che riteniamo sia documentato anche nel Reisebuch di Salomon Schweigger (1608) nella forma pluralizzata alla tedesca Jona-ken come lsquoaus der einheimischen Bevoumllkerung stammender Gardist am Hofe des Paschas von Budarsquo (Stein 253 la quale pensa invece trattarsi di una var dellrsquoosm yamak lsquoa locally hired soldier at a detached fortrsquo [Redhsup1 2192]) A nostro parere la voce egrave di probabile origine slavo-balcanica cfr bulg юнак lsquoHeld tapferer Soldat Braumlutigam Mannrsquo (Weigand 428) cr sb junak lsquojuvenis miles vir fortisrsquo (AkRj 4 681-82)
yonos balıġı (ionuacutes baluacutec) lsquodelfino pescersquo (73r)yorgan (iorgaacuten) lsquocoltra da coprirsirsquo (69v)yorgun (iorguacuten) lsquolasso stancorsquo (95r)yorul- (ioroluacuterum) lsquostancarsirsquo (113v)yorulmış (iorolmiacutesc) lsquostancorsquo (113v)yoz yoz guumln (ioacutes iuacuten) lsquogiorno di lauororsquo (90r) bull Cfr osm tml yoz lsquovahşi
yavan bayağı zararlı suumlruumllmemiş ve ekilmemiş (yer)rsquo (TS 4680) lsquosingle (flower) simple-mindedrsquo (Redhsup1 2214) lsquouncouth boorish degenerate decadentrsquo (Redhsup2 972) Il sintagma del F va prob inteso come lsquogiorno
162
senza valoresenza importanzarsquo visto che lsquogiorno di festarsquo viene da lui tradotto lsquogiorno importantersquo (rarr aġır)
yular (iolaacuter) lsquocauezza del cauallorsquo (68r)yum- (iumaacuterum) lsquoserrare chiuderersquo (111r)yumak kirpi (iumaacutec chirpiacute) lsquoriccio animalettorsquo (107v) bull Il sintagma non egrave
registrato dai repertori consultati anche se appare su fonti onlineyumruk (iumuruacutec) lsquopugnorsquo (106r) bull Per lrsquoanaptissi cfr il derivato yumurukla-
(iumuruchlarum) lsquofar a pugnirsquo (Carr 358)yumurcak (iumurgiaacutec) lsquopeste contagionersquo (104r)yumurta (imurtaacute) lsquoouorsquo deve kuş yumurtası (deueacute cuacutesc imurtasiacute) lsquoouo di
sturzorsquo kaz yumurtası (caacutes imurtasiacute) lsquoouo di papararsquo (101v) bull Cfr imurta (jmurta possibile la lettura yımurta) lsquououorsquo (Arg 128 Arg Ad 294)
yumuşak (humusciaacutec [vmusciaacutec (98v)]) lsquolento tardorsquo (95v) lsquomollersquo (98v)yumuşaklık (umusciacliacutec) lsquomollezzarsquo (98v)yut- (viutuacuterum) lsquodeuorarersquo (73r) lsquoinghiottirersquo (94r) bull La var uyut- data dal F
non pare altrimenti documentata Cfr eventualmente la forma yovut- (iout-) del Codex Cumanicus (Groslashnbech 127)
yuva kuş yuvası (cuacutesc iouasiacute) lsquonido drsquougellirsquo (100r)yuumlk (iuacutec) lsquocarico pesorsquo (67v) rarr aġıryuumlkle(t)- (ghiucleteacuterum) lsquocaricar lrsquoanimalersquo (67v) bull sect 3222byuumlksek yuumlksekten (iupsecdeacuten) lsquoda altorsquo (72v) bull sect 226yuumlrek (iureacutech44) lsquocuorersquo (72r) yuumlrek accedil- (ghiureacutec accileacuterum) lsquoesalarersquo [= ma-
nifestare i propri sentimenti] (76r) bull Cfr tml yuumlreğini accedilmak lsquoto bare onersquos soul torsquo (Redhsup2 979) sect 3221a
yuumlreksiz (ghiureacutec siacutes) lsquopusillanimorsquo (71r)yuumlruuml- (iuruacuterum) lsquocaminarersquo (66v)yuumlzsup1 (iuacutes) lsquocospettorsquo (71v) lsquopresenzarsquo (105v)yuumlzsup2 (iuacutes) lsquocento numerorsquo (68v) rarr beş y iki y kerretyuumlz-sup1 (vseacuterum) lsquonatarersquo yuumlze yuumlze geccedil- (vseacute vseacute ghieccieacuterum) lsquopassar a guaz-
zorsquo [= guado] (102v) yuumlzerek yuumlzerek git- (vsereacutec vsereacutec ghideacuterum) lsquoandar a gallarsquo (99v) bull Cfr uumlz- (userum) lsquonuotorsquo (Arg 254) (usmek) lsquonuotarersquo (Mol 275)
yuumlz-sup2 yuumlz- deri (iuseacuterum deriacute) lsquoscorticarersquo (110r) bull sect 411byuumlzluuml kara yuumlzluuml (caraacute iasliacute) lsquobrunettorsquo (65v) bull sect 211fyuumlzuumlk (iusuacutec) lsquoanello genericorsquo altun yuumlzuumlġi (altuacuten iusughiacute) lsquoanello drsquoororsquo
(61r)
44 Corr in luogo di ghiureacutec
163corpus lessicale turco
Z
zabun (szabuacuten) lsquodebilersquo (73r) lsquofiaccorsquo (77r) lsquolanguidorsquo (95r)zabunlık (szabunliacutec) lsquofiacchezzarsquo (77v)zaccedil (szaacutecc) lsquovitriolorsquo (118r)zagar (szagaacuter) lsquocane braccorsquo (66v)zahmet (szameacutet) lsquoguairsquo (91r) lsquotrauagliorsquo (116r)zaman (szamaacuten) lsquotemporsquo (115r) zamanımuzda (szamanimusdaacute) lsquoa digrave nostrirsquo
(58r) az zamanında (as szamanindaacute) lsquoin breve temporsquo (93v) hayli zaman-dan soŋra (haiacuteliacute szamatildedensuraacute) lsquodopo molto temporsquo (75r) her zaman (er szamaacuten) lsquoeternamentersquo (76r) lsquoperpetuamentersquo (103v) lsquosemprersquo (110v) hoş zaman (oacutesc szamaacuten) lsquoprosperitagraversquo (106r) ne z[a]m[an] (ne sz[]m[]) lsquoquando in che tẽporsquo (106v) ol zamanda (ol szamandaacute) lsquoa quel temporsquo (62r) ol zamanında (ol szamanindaacute) lsquoallrsquohora a quel temporsquo (60v) ol za-mandan (ol szamandaacuten) lsquoda quel temporsquo (72v) rarr kış zamanı
zambak (szambaacutec) lsquogiglio fiorersquo (90r)zamk (szaacutemc) lsquogommarsquo (90v)zanaat (szanaacutet) lsquoartersquo (62v) rarr zerduz bull Cfr zanat lsquomestierorsquo (VN 48) Per
altre varrv Arg 274 Carr 284-85zanaatccedilı (szanatciacute) lsquoarteggianorsquo (62v) bull Cfr zaanatcızana(h)atcı (zaanatgi
zana(h)atgi -gi) lsquoarteficersquo (Pianz 265) Per altre testimonianze v StS HWb 181-82
zapt et- (szaacutept ederum) lsquocastigarersquo (68r) lsquodomarersquo (74v) lsquomoderarersquo (98r) lsquoraffrenarersquo (107r)
zaptccedilı (szaptgiacute) lsquomoderatorersquo (98r) lsquorettore gouernatorersquo (107v)zarbuzan (szarbusaacuten) lsquomuiana [= pezzo drsquoartiglieria di medio calibro] arti-
gliariarsquo (99r) bull Osm lsquofalconetto pezzo drsquoartiglieriarsquo (Men 3036)zarif (szariacutef) lsquoelegante politorsquo (75v) lsquogalantersquo (79v)zaumlwiyadeg (szeacuteguia) lsquohospitalersquo (92r) bull Ar zāwiyaʰ laquoIn late mediaeval times par-
ticularly in North Africa () the term came to designate a building designed
164
to house and feed travellers and members on a local Ṣūfī brotherhoodraquo (EI 11 466) In osm lett la voce egrave attestata come zaviye lsquoangolo cantone cella romitorio conuento monasterio di religiosirsquo (Men 2419-20)
zeamet (sziametiacute) lsquopentionersquo (103r) bull sect 311azehir (szeeacuter) lsquotossicorsquo (115v) bull Cfr zi(y)er (szier) lsquotossico velenorsquo (Masc 250)zehirle- (szeerleacuterum) lsquoattossicarersquo (63r) lsquotossicarersquo (115v)zekacirct (szecchiaacutet) lsquodecima che si pagarsquo (73r) bull Osm lsquodecime limosine parte
dersquo beni che si dagrave per lrsquoamor di Diorsquo (Men 2455)zelil (szeliacutel) lsquopizzentersquo (104v)Zemzem (szeacutem szeacutem) lsquoGiordanorsquo (90r) bull Osm tml lsquoZamzam (a famous well
very near the Kaaba in Mecca)rsquo (Redhsup2 991) Il sign dato dal F si puograve spiegare soltanto tramite una interessante operazione culturale di interpre-tatio christiana delle acque di una fonte sacra per i musulmani equiparate alle acque del fiume dove egrave stato battezzato Gesugrave
zengin (szenghiacuten) lsquoriccorsquo (108r)zerduz (szerduacutes) lsquoricamatorersquo zerduz zanat işi eyle- (szerduacutes szanati scileacuterum)
lsquoricamarersquo (107v) bull Il sintagma significa propr lsquosvolgere il lavoro (osm sanat işi lsquolauoro di mano fatto con artersquo [Men 2993]) del ricamatorersquo
zerre (szirreacute) lsquoatomi che si uedono dentro de li raggi del solersquo (63r) bull Cfr zere (xere) lsquolo spoluerio fatto dalla spera del solersquo (Arg 275)
zevk-u safa (szauacutec safaacute) lsquodelettationersquo zevk-u safa suumlr- (szauacutec safaacute sureacuterum) lsquodelettarsirsquo (73r) bull Osm zevk-uuml sefa (zegravevq u segravefa) lsquodivertissementrsquo zevk-uuml sefa suumlrmek (zegravevq u segravefa surmegravek) lsquose divertirrsquo (Vig 319) La forma posta come lemma si basa sul sintagma zevk-u safa etmek dato da Men 2246
zeyt yaġı (szaiacutet iaacuteg) lsquoogliorsquo zeyt yaġı bardaġı (szaiacutet iaacuteg bardachiacute) lsquoogliaro vase drsquoogliorsquo zeyt yaġı satıcı (szaiacutet iaacuteg satigiacute) lsquoogliaro chi uẽde ogliorsquo (100v) bull Il sintagma dato come lemma egrave registrato da Men 2497 Per la forma del F cfr zeytyag (seitiag) lsquooleumrsquo (Meg)
zeytun (szaittuacuten) lsquooliua fruttorsquo (100v)zeytun aġacı (szaittuacuten45 agaacutecc) lsquooliua alberorsquo (100v)zeytunlık (szaittunliacutec) lsquooliuetorsquo (100v)zift (szuiacutet) lsquopece pegolarsquo (102v) bull Cfr zivt (sziut) lsquoidrsquo (Mol 296) La grafia
del F denota un mero errore sect 226ziftle- (sziutleacuterum) lsquoimpeciarersquo (93r)zikir et- (szicchiacuter edeacuterum) lsquoricordarsi con grati(tudi)ne drsquoalcun benefitio rice-
uutorsquo (107v)zincir (ssengiacuter) lsquocatenarsquo (68r) bull Cfr sencir (sendschir) lsquochainersquo (Pr 234)zindan (szindaacuten) lsquocarcerersquo (67v)zira (sziacuterem) lsquocioegraversquo (69r) bull Per lrsquoepitesi di nasale (sect 228) cfr il parallelo of-
ferto da t pop ccediluumlnkuumlm lsquoccediluumlnkuuml zirarsquo (TETTL 1 541) Lrsquoaspetto semantico resta perograve problematico percheacute lrsquoit cioegrave non ha certo valore causale
45 Corr in luogo di szaiacutet
165corpus lessicale turco
ziyade (sziadeacute) lsquosouerchiorsquo (112r) rarr kerretzuluumlm (szuluacutem) lsquotiranneggiorsquo [= tirannia] zuluumlm adamdur (szuluacutem adaacutemdur)
lsquotirannorsquo (115v) bull Il sintagma egrave forse da interpretare lsquotirannia (che) egrave uomorsquo cioegrave lsquotirannia fatta personarsquo
zuluumlm et- (szuluacutem edeacuterum) lsquotiranneggiarersquo (115v)zuumlmruumlt taş (szummurruacutet taacutesc) lsquopietra uerde pretiosarsquo (104v)
166
Parole di identificazioneproblematica
aiuaacuten sahiacutel lsquoanimale imperfettorsquo (61v) bull Una possibile soluzione sarebbe quel-la di emendare il secondo elemento del sintagma in sachil = sakil lsquougly ill-proportionedrsquo (Redhsup2 731)
alaacutet lsquotasche di sottanarsquo (114v)baguacutena lsquogambaro pescersquo (89v) bull Forse da confrontare con lrsquoar dial (costa
nordafricana) barġūṭ che designa varie specie di crostacei (Oman 181-83) perograve non sapremmo spiegarci lrsquoorigine della terminazione -na nel dato del Ferraguto Drsquoaltronde anche lrsquoipotesi di derivazione dal tunisino boga avant lsquoscamporsquo (Oman 186) lt sp bogavante lsquoHomarus vulgarisrsquo (Moliner 1 391) va incontro a serie difficoltagrave fonetiche
beacutert lsquobizzarrorsquo (65r)chịẹll[]poacutesc lsquoberrettinorsquo [= (panno) di colore grigiastro] (64v) bull Si tratta forse
del pers kulā-pušt lsquoa kind of goatsrsquo-hair cloth black and green worn parti-cularly in Gīlān and Mazandarānrsquo (Steingass 1040)
chiestiacutel lsquocrista di gallo etcrsquo (71v) chijtliacutec lsquocoperta di libro etcrsquo (71r) bull Possibilmente un der di kacircğıt cfr tml
kacircğıtlık lsquosmall shelved filing box filing basketrsquo (Redhsup2 466)cittoacutel holuacuterum lsquotacere star cittorsquo (114v) bull Di base onomatopeica analogamen-
te a it zitto
167corpus lessicale turco
iuguluacutec lsquoturcasso doue si pongono le fleccie fatto di tela inceratarsquo (116v) bull Forse una var di okluk lsquofaretrarsquo con prostesi di j sonorizzazione della velare e anaptissi Non ci convince Bombaci 220 secondo cui la voce si identifica con t dial youmlguumlruumlk lsquomazı ile ok arasında okları muhafaza iccedilin yapılan aletrsquo che perograve indica un elemento ligneo del carro agricolo (v la definizione piugrave precisa data da DD 3 1556 sv yuumlğruumlk)
methiacutea lsquoAfricarsquo (58v) bull Un toponimo (e di tale importanza) che ci risulta davvero oscuro
raiacutea lsquoscarpinirsquo beacutes raiasiacute lsquoscarpini di telarsquo (110r)scheacutera lsquosaccorsquo (109r)suacutetur edeacuterum lsquosodisfarersquo (111v)tharaacute lsquoronca instrumentorsquo (108v)vaiuaacute cuacutesc lsquocigno ucellorsquo (69r)vcsuacutec (vcsuacutee) cicheacuterum lsquosospirarersquo (112r)vleacutet saheacutel lsquofiglio legitimorsquo (77v) bull Il secondo elemento del sintagma egrave forse da
emendare in saheli = saheluuml (sahelu) lsquocertain sucircrrsquo (Pr 234 547) Per lrsquoaspetto semantico cfr sahi lsquolegitimorsquo (Mol 230)
vluacuter lsquomugitorsquo (99r)vniacute carisiacute lsquotreccia di donnarsquo (116r) bull Ovviamente il sintagma presenta lrsquoinver-
sione degli elementi (sect 412a) ma non riusciamo a identificare la voce vniszaguaacuten lsquodeserto solitudinersquo (73r) lsquoeremorsquo (76r) bull Bombaci 220-21 pone a
raffronto il primo elemento del sintagma kipciaco savan keyik lsquocheacutevre sau-vage antilopersquo
szataacuter baacutel lsquomiele eccellentersquo (98r)
Finito di stampare nel mese di marzo 2012 presso la Ripartizione Comunicazione Istituzionale e Organizzazione Eventi
dellrsquoUniversitagrave degli Studi di Triesteper conto di EUT ndash Edizioni Universitagrave di Trieste
- Sommario
- Introduzione
- Abbreviazioni
- Bibliografia Sitografia
- Appunti linguistici
- Tabella di raffronto tra le forme del Ferraguto e quelle del turco(-ottomano) letterario
- Corpus lessicale turco
- Parole di identificazione problematica
-
9introduzione
[lsquoAppunti linguisticirsquo sect 1]) e quelle turco-ottomane letterarie (per le quali abbiamo preso come riferimento soprattutto il Thesaurus di Meninski)
3) Infine registriamo il corpus lessicale vero e proprio ordinato alfabetica-mente secondo i lemmi turchi Questi vengono dati in neretto nella for-ma (se attestata) del turco-ottomano letterario seguita (tra parentesi) dalla forma in grafia originale registrata dal Ferraguto Lo stesso criterio si egrave adoperato per quanto possibile per lrsquoeventuale parte fraseologica conte-nuta nellrsquoentrata del dizionario Ad es la voce ferragutiana apana (attestata nellrsquoodierno t dialettale) nel corpus viene invece lemmatizzata come ab-hane che egrave la forma osmanlı del Meninski e cosigrave pure il sintagma apanaa git- viene lsquonormalizzatorsquo in abhaneye git- Dal punto di vista morfologico le forme di participio passato che risultano prive dellrsquoinfisso passivante ri-chiesto dalla norma grammaticale sono state mantenute nella forma del F abbiamo invece corretto la sola che presenta tale infisso aggiunto in modo erroneo (rarr şaşmış) I lemmi costituiti da tamlama possessivi che presenta-no assenza di marcatura (sect 314a) o inversione sintattica (sect 412a) sono stati in genere regolarizzati secondo la norma
Ovviamente le voci di cui non abbiamo trovato corrispondenti nelle altre fon-ti turche (come pure quelle che non ci paiono varr dellrsquoosm comune ma sono mutuate direttamente dallrsquoar parlato) sono lemmatizzate in grafia normaliz-zata nella forma del Ferraguto e contrassegnate col simbolo deg ad es berdadeg koffadeg santarbartadeg nel caso perograve si tratti di derivati le loro basi sono state ricondotte alla forma letteraria ad es dokundıdeg gabelikdeg sey(i)rlideg
Gli equivalenti italiani sono riportati nella grafia del F e sono accompa-gnati da una nota esplicativa nel caso siano obsoleti o dialettali Abbiamo cer-cato di distinguere i traducenti veri e propri dalle eventuali giunte esplicative ponendo queste ultime in corsivo
Il commento al lemma che abbiamo aggiunto laddove ci egrave parso opportu-no egrave introdotto dal simbolo bull Tale commento puograve contenere a) un rinvio a paragrafi degli lsquoAppunti linguisticirsquo b) chiarimenti circa il significato che il lemma in questione ha in osmanlı eo in turco moderno c) menzione di forme attestate nelle fonti ottomane o nel turco dialettale che siano paragonabili a quella del F qualora essa si differenzi da quella letteraria d) informazioni sullrsquoetimo del materiale alloglotto in particolare se esso egrave di origine arabo-maghrebina o europea (le voci greche sono scritte secondo il sistema lsquomono-tonicorsquo attualmente in uso a meno che non si citino parole proprie del greco antico o bizantino) e) segnalazioni circa errori o solecismi in cui egrave incorso il Ferraguto
In fondo al volume si trova una lista di parole problematiche
11abbreviazioni
Abbreviazioni
alb = albanesealg = algerinoant = anticoar = arabobalc = balcanicobiz = bizantinobulg = bulgaroc = cartacfr = confrontacorr = correzionecr = croatodef = deficitder = derivatodial = dialettaleF = Ferragutofr = francesegr = grecoibid = ibidemid = idemingl = ingleseit = italianolat = latinolc = loco citatolett = letterariomod = moderno
osm = osmanlıpers = persianoplur = pluralepop = popolareport = portoghesepres = presenteprob = probabilmentepropr = propriamenterisp = rispettivamenterum = rumenosb = serboscil = scilicetsign = significatosp = spagnolosuff = suffissosv = sub vocet = turcoted = tedescotml = turco moderno letterarotrad = traduzioneungh = ungheresevar(r) = variantevariantiv = vedivenz = veneziano
13bibliografia sitografia
Bibliografia Sitografia
AkRj Rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika Na svijet izdaje Ju-goslavenska Akademija Znanosti i Umjetnosti 1-23 Za-greb 1881-1976
Arg l rocchI Ricerche sulla lingua osmanlı del XVI secolo ndash Il corpus lessicale turco del manoscritto fiorentino di Filippo Argenti (1533) Wiesbaden 2007
Arg Ad M AdAMović Das Tuumlrkische des 16 Jahrhunderts Nach den Aufzeichnungen des Florentiners Filippo Argenti (1533) Goumlttingen 2001
Arveiller r ArveIller Addenda au FEW XIX (Orientalia) Tuumlbin-gen 1999
BarbM Ac bArbIer de meynArd Dictionnaire turc-franccedilais1-2 Paris 1881-1886
Beaussier m beAuSSIer Dictionnaire pratique arabe-franccedilais con-tenant tous les mots employeacutes dans lrsquoarabe parleacute en Algeacuterie et en Tunisie () Alger 1958
Birnbaum e bIrnbAum The Book of Advice by King Kārsquous ibn Is-kander ‒ The earliest Old Ottoman Turkish Version of his Ḳābūsnāme Harvard University 1981
Bombaci A bombAcI Padre Pietro Ferraguto e la sua Grammati-ca turca (1611) in laquoPubblicazioni dellrsquoIstituto Superiore Orientale di Napoli Annaliraquo N S 11 205-236
14
Boretzky n boretzky Der tuumlrkische Einfluss auf das Albanische 1-2 Wiesbaden 1976
BTS Buumlyuumlk Tuumlrkccedile Soumlzluumlk (wwwtdkterimgovtrbts)
Carr l rocchI Il dizionario turco-ottomano di Arcangelo Car-radori (1650) Trieste 2011
Clauson g clAuSon An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish Oxford 1972
Dankoff r dAnkoff An Evliya Ccedilelebi glossary Unusual dialectal and foreign words in the Seyahat-name Harvard University 1991
DD Tuumlrkiyersquode halk ağzından soumlz derleme dergisi 1-5 İstanbul 1939-1957
Dede Korkut e roSSI Il ldquoKitāb-i Dede Qorqutrdquo Racconti epico-caval-lereschi dei Turchi Oġuz tradotti e annotati con laquofacsimileraquo del ms Vat Turco 102 Cittagrave del Vaticano 1952
DEI c bAttIStI ndash g AleSSIo Dizionario etimologico italiano 1-5 Firenze 1950-1957
DELI m cortelAzzo ndash p zollI Dizionario etimologico della lin-gua italiana 1-5 Bologna 1979-1988
Deny J deny Grammaire de la langue turque (dialecte osmanli) Paris 1921
Dozy r dozy Suppleacutement aux dictionnaires arabe 1-2 Leyde 1877-1881
Dozy V r dozy Dictionnaire deacutetailleacute des noms des vecirctements chez les Arabes Amsterdam 1845
DS Tuumlrkiyersquode halk ağzından derleme soumlzluumlğuuml 1-12 Ankara 1963-1982
DTB A GrAnnes ndash Kj raring HAuGe ndash H suumlleyMAnoğlu A Dic-tionary of Turkisms in Bulgarian Oslo 2002
EI The Encyclopaedia of Islam 1-11 Leiden 1979-2002
EIC l rocchI Esotismi nellrsquoitaliano cinquecentesco il corpus alloglotto dellrsquoopera di Luigi Bassano da Zara in laquoRivista Italiana di Linguistica e di Dialettologiaraquo VIII (2006) 57-84
Eren h eren Tuumlrk Dilinin Etimolojik Soumlzluumlğuuml Ankara 1999
15bibliografia sitografia
Georgievits W heffenIng Die tuumlrkischen Transkriptionstexte des Bar-tholomaeus Georgievits aus den Jahren 1544-1548 Leipzig 1942
Groslashnbech k groslashnbech Komanisches Woumlrterbuch Tuumlrkischer Wort-index zu Codex Cumanicus Koslashbenhavn 1942
Hars gy hAzAI Das Osmanisch-Tuumlrkische im XVII Jahrhun-dert Untersuchungen an den Transkriptionstexten von Ja-kab Nagy de Harsaacuteny Budapest 1973
Hindoglu A hIndoglu Dictionnaire abreacutegeacute turc-franccedilais Vienne 1838
Holdermann [J b holdermAnn] Grammaire turque ou methode courte amp facile pour apprendre la langue turque Constantinople 1730
ITS M AdAMović Ein italienisch-tuumlrkisches Sprachbuch aus den Jahren 1525-1530 in laquoWiener Zeitschrift fuumlr die Kunde des Morgenlandesraquo 67 (1975) 217-247
Jal A JAl Glossaire nautique Paris 1848
Junker-Alavi h f J Junker ndash b AlAvI Woumlrterbuch Persisch-Deutsch Leipzig 1965
Kakuk S kAkuk Recherches sur lrsquohistoire de la langue osmanlie des XVIe et XVIIe siegravecles Les eacuteleacutements osmanlis de la lan-gue hongroise Budapest 1973
Kieffer-Bianchi J d kIeffer ndash t X bIAnchI Dictionnaire turc-franccedilais 1-2 Paris 1835-1837
Korkmaz z korkmAz Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi grameri (şekil bilgisi) An-kara 2007
KTS r topArlI h vurAl r kArAAtlI Kıpccedilak Tuumlrkccedilesi Soumlzluuml-ğuuml 2 Baskı Ankara 2007
LF h amp r kAhAne ndash A tIetze The Lingua Franca in the Levant Urbana 1958
Leuncl J leunclAvIuS Historiae Musulmanae Turcorum de mo-numentis ipsorum exscriptae libri XVIII Francofurti 1591
Lewis g leWIS Turkish Grammar Oxford 2000
Liddell-Scott h g lIddell ndash r Scott A Greek-Englisk lexicon revised and augmented throughout by H Stuart Jones Oxford 1996
16
Lupis Opera nova de M Pietro Lupis Valentiano La qual insegna a parlare Turchesco Ancona [1527]
Masc A mAScIS Vocabolario toscano e turchesco Firenze 1677
Meg h megISer Dictionarium Turcico-Latinum (pagine non numerate) in Institutionum linguae Turcicae libri quatuor Lipsiae 1612
Men fr agrave meSgnIen menInSkI Thesaurus linguarum orienta-lium turcicae-arabicae-persicae Lexicon turcico-arabico-persicum 1-3 Vienna 1680 [ristampa anastatica İstanbul 2000]
Men On fr agrave meSgnIen menInSkI Complementum Thesauri lingua-rum orientalium seu onomasticum latino-turcico-arabico-persicum Vienna 1687 [ristampa anastatica İstanbul 2000]
Meyer g meyer Tuumlrkische Studien I Die griechischen und ro-manischen Bestandtheile im Wortschatze des Osmanisch-Tuumlrkischen Wien 1893
Mikl Sl fr mIkloSIch Die slavischen magyarischen und rumu-nischen Elemente im tuumlrkischen Sprachschatze Wien 1889
Mikl TE fr mIkloSIch Die tuumlrkischen Elemente in den suumldost- und osteuropaumlischen Sprachen 1-2 Wien 1884
Mol g molIno Dittionario della lingua Italiana Turchesca Roma 1641
Moliner m molIner Diccionario de uso del espantildeol 1-2 Madrid 1966
Neacutemeth J neacutemeth Die tuumlrkische Sprache in Ungarn im siebzehnten Jahrhundert Amsterdam 1970
Nişanyan s nişAnyAn Soumlzlerin Soyağacı Ccedilağdaş Tuumlrkccedilenin Etimo-lojik Soumlzluumlğuuml 3 Basım İstanbul 2007
Oman g omAn Lrsquoittionimia nei Paesi Arabi del Mediterraneo Firenze 1966
Pellegrini gb pellegrInI Gli arabismi nelle lingue neolatine 1-2 Brescia 1972
Pianz l rocchI Il lessico turco nellrsquoopera di Bernardino Pian-zola Materiali per la conoscenza del turco parlato di fine Settecento Trieste 2009
17bibliografia sitografia
Pr [J de preIndl] Grammaire turque drsquoune toute nouvelle me-thode drsquoapprendre cette langue en peu de semaines avec un vocabulaire () Berlin 1790
Radl W rAdloff Versuch eines Woumlrterbuches der Tuumlrk-Dia-lecte 1-4 Sanktpeterburg 1893-1911
Redhsup1 JW redhouSe A Turkish and English lexicon Constanti-nople 1890
Redhsup2 Tuumlrkccedile-İngilizce Redhouse SoumlzluumlğuumlThe Redhouse Turkish-English Dictionary İstanbul 1999
Şăineanu l şăineAnu Elemente turceştĭ icircn limba romacircnacirc Bucureştĭ 1885
Schweickard Osm
W SchWeIckArd Osmanismen in den europaumlischen Spra-chen Voruumlberlegungen zu einem vergleichenden histori-schen Woumlrterbuch in laquoLexicographicaraquo 27 (2011) 221-239
Somavera A dA SomAverA Tesoro della lingua greca-volgare ed ita-liana cioe ricchissimo Dizzionario greco-volgare et italia-no Parigi 1709
SS Sesli Soumlzluumlk (wwwseslisozlukcom)
Stein H SteIn Das tuumlrkische Sprachmaterial in Salomon Schweiggers Reisebuch (1608) in laquoActa Orientalia Aca-demiae Scientiarum Hungaricaeraquo 41 (1987) 217-266
Steingass f SteIngASS A comprehensive Persian-English dictionary London 1892
Steuerwald k SteuerWAld Tuumlrkish-Deutsches Woumlrterbuch ndash Tuumlrkccedile-Almanca Soumlzluumlk Wiesbaden 1972
StM GEN m StAchoWSkI Beitraumlge zur Geschichte der geographi-schen und ethnischen Namen europaumlischen Ursprungs im Osmanischen-Tuumlrkischen in laquoUral-Altaische Jahrbuumlcherraquo 58 (1986) 99-126
StM Zig m StAchoWSkI Das Ethnonym Zigeuner sein slawisch-tuumlrkischer Hintergrund und ungarisch szegeacuteny lsquoarmrsquo in laquoStudia Etymologica Cracoviensiaraquo 7 (2002) 159-169
StS Ar St StAchoWSkI Studien uumlber die arabischen Lehnwoumlrter im Osmanisch-Tuumlrkischen 1-4 Wrocław 1975-1986
StS Chr St StAchoWSkI Studia nad chronologią turcyzmoacutew w języku serbsko-chorwackim Krakoacutew 1967
18
StS Gr St StAchoWSkI Beitraumlge zur Geschichte der griechi-schen Lehnwoumlrter im Osmanisch-Tuumlrkischen in laquoFolia Orientaliaraquo 13 (1971) 267-298
StS HWb St StAchoWSkI Historisches Woumlrterbuch der Bildungen auf -ci-ici im Osmanisch-Tuumlrkischen Krakoacutew 1996
StS Pers St StAchoWSkI Osmanlı Tuumlrkccedilesinde yeni Farsccedila alıntılar soumlzluumlğuuml ndash Woumlrterbuch der neupersischen Lehnwoumlrter im Osmanisch-Tuumlrkischen İstanbul 1988
Sym GLT ch SymeonIdIS Griechische Lehnwoumlrter im Tuumlrkischen in laquoBalkan Studiesraquo 141 (1973) 167-200
TETTL A tIetze Tarihi ve Etimolojik Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi Lugatı ndash Sprachgeschichtliches und etymologisches Woumlrterbuch des Tuumlrkei-Tuumlrkischen I (A-E) İstanbul-Wien 2002 II ( F-J) Wien 2009
Thung l rocchI Turcohungarica Elementi magiari diretti e in-diretti nella lingua turca in laquoPlurilinguismoraquo 12 (2005) 89-127
Tietze A tIetze Woumlrterbuch der griechischen slavischen ara-bischen und persischen Lehnwoumlrter im Anatolischen Tuumlr-kisch (1 Griechische Lehnwoumlrter in anatolischen Tuumlrkisch 2 Einige weitere griechische Lehnwoumlrter in anatolischen Tuumlrkisch 3 Slavische Lehnwoumlrter in der tuumlrkischen Volks-sprache 4 Direkte arabische Entlehnungen im anatoli-schen Tuumlrkisch 5 Persian Loanwords in Anatolian Turk-ish) İstanbul 1999
TS XIII yuumlzyıldan beri Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesiyle yazılmış kitaplar-dan toplanan tanıklariyle tarama soumlzluumlğuuml 1-8 Ankara 1963-1977
TTAS Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi Ağızları Soumlzluumlğuuml (wwwtdkterimgovtrttas)
TuumlS Tuumlrkccedile Soumlzluumlk 10 baskı Ankara 2005
Tuzlacı e tuzlAcI Tuumlrkiye bitkileri soumlzluumlğuuml (A dictionary of Turk-ish plants) İstanbul 2006
Tzitzilis chr tzItzIlIS Griechische Lehnwoumlrter im Tuumlrkischen (mit besonderer Beruumlcksichtigung der anatolischen Dialekte) Wien 1987
VAI Vocabolario arabo-italiano 1-3 Roma 1966-1973
19bibliografia sitografia
Vaughan e hItzIgrAth gIlSon The Turkish grammar of Thomas Vaughan ndash Ottoman-turkish at the end of the XVIIth century according to an English ldquoTranskriptionstextrdquoWiesbaden 1987
Vig St StAchoWSkI Lexique turc dans le Vocabulaire de PF Viguier (1790) Krakoacutew 2002
VN M AdAMović lsquoVocabulario nuovorsquo mit seinem tuumlrkischen Teil in laquoRocznik Orientalistycznyraquo 38 (1976) 43-69
Weigand g WeIgAnd Bulgarisch-deutsches Woumlrterbuch unter Mit-wirkung von A Doritsch Leipzig 1943
Youssouf r youSSouf Dictionnaire portatif turc-franccedilais de la lan-gue usuelle en caractegraveres latins et turcs Constantinople 1890
21appunti linguistici
Appunti linguistici
1 ndash grAfemAtIcA
I vocaboli turchi sono trascritti dal F in caratteri latini solo tredici (i tra-ducenti dei primi lemmi italiani del Dittionario da lsquoabacorsquo a lsquoabbruciarersquo con lrsquoeccezione di lsquoabbandonarersquo) sono accompagnati anche dalla versione in caratteri arabo-ottomani La trascrizione segue fedelmente le norme ortogra-fiche italiane dellrsquoepoca ed egrave spesso foneticamente ambigua (p es per quanto riguarda il valore di ltcgt = k ʧ ltggt = g ~ ɣ ʤ ltch(h)gt = k h ltsgt = s z ltvgt = u ~ y v) A parte poche eccezioni le parole turche sono sempre accentate
Segnaliamo alcune particolaritagrave riguardo alla resa grafica di certi fonemi turchi (TN = trascrizione normalizzata delle forme del F usata nella lsquoTabella di raffrontorsquo)
ɨ Alla vocale alta centrale della lingua letteraria il F fa corrispondere vari grafemi Riteniamo possibile che essa sia mantenuta e quindi lrsquoabbiamo resa di norma come ı in TN quando appare notata come 1) ltigt 2) ltegt ltiegt tranne negli esempi in cui la palatalizzazione della consonante che precede la vocale indica unrsquoeffettiva anteriorizzazione di questrsquoultima (cfr sect 211c) 3) ltOslashgt aluer- alıver- carndaacutesc karındaş scneacute (ı)şıne Se invece il F scrive in suo luogo ltagt o ltugt siamo dellrsquoopinione che sia intervenuto un mutamento fonetico (sectsect 211b 211d)
oslash y Come di solito nei Transkriptionstexte redatti da italiani le anterio-ri arrotondate sono graficamente distinte dalle omologhe posteriori solo
22
se seguono unrsquoocclusiva velare tramite i digrafi ltiogt ltiugt ochiuacutes oumlkuumlz ghioacutel goumll ghiuneacutesc guumlneş
j La corrispondenza usuale egrave ltigt A parte casi sporadici il grafema ltjgt vie-ne adoperato dal F solo come secondo elemento del dittongo ltijgt che puograve equivalere sia a yV sia a Vy pes baijleacuterum bayıl- biȷg bıyık dijneacutec diynek (değnek) chijmaacute kıyma V anche sect 212d
ʧ Lrsquoaffricata postalveolare sorda se preceduta da a egrave talora resa curiosa-mente come ltic(c)gt bacharaiacutec bakaraccedil caiacutecc kaccedil saiacuteclar saccedillar Suppo-niamo che sia un escamotage del F per notare che la ltcgt ha valore di affricata e non di occlusiva una specie di inversione di ltcigt anche se non ci egrave chiaro percheacute lrsquoaccento venga posto su ltigt Comunque che si tratti di un fenomeno puramente grafico ci pare assodato da coppie quali ltagaacutecc ~ agaiacuteccgt
k Talora il F usa anche il singolare digrafo lthcgt specie in posizione finale asciacutehc aşık balciacutehc balccedilık bolasciacutehc bulaşık ihcsiacute ikşi ecc
g ɣ Spesso non si puograve stabilire se ltggt ltghgt indichino unrsquoocclusiva o (eventualmente) una fricativa Data tale incertezza in TN abbiamo optato per la trascrizione g generalizzata
ŋ Oltre ai consueti ltnggt ltnghgt in un paio di casi il F si serve del digrafo ltgngt igniacute iŋi (= t comune yeŋi) igneacuterum iŋ- (= t comune yeŋ-)
z La fricativa alveolare sonora egrave resa regolarmente col digrafo ltszgt (cfr nel Molino) in posizione iniziale (szabuacuten zabun szamaacuten zaman szelil zelil) e talvolta in alternativa a ltsgt e ltzgt anche allrsquointerno di parola eszaacutep azap benszeacuterum benze- masziacute mazı
Per quanto riguarda la TN oltre che degli usuali grafemi dellrsquoalfabeto turco moderno e di ŋ ci siamo valsi di auml per [aelig] e di w per lrsquoapprossimante svi-luppatasi sia dalla labiovelarizzazione di v e notata ltgugt dal Ferraguto (sect 223) sia dalla dittongazione di o (sect 212) Per lrsquoh- con puro valore grafico sect 2210
23appunti linguistici
2 ndash fonologIAfonetIcA
In questo e nei successivi paragrafi il materiale ferragutiano viene citato in TN Per i fenomeni piugrave frequenti si riportano soltanto alcuni degli esempi del corpus Il simbolo ~ introduce varianti dello stesso Ferraguto Poniamo tra parentesi il materiale morfemico aggiunto al lemma
21 Vocalismo
Per quel che concerne lrsquoarmonia vocalica che presenta le oscillazioni comuni nei Transkriptionstexte rimandiamo alla trattazione di Bombaci 212-213
211 Modificazioni del timbro
211a Innalzamento
(o gt u ouml gt uuml) Questi due passaggi fonetici diffusissimi nel turco parlato (v le nostre osservazioni in Carr 19) riguardano il corpus ferragutiano in ma-niera pressocheacute generalizzata
(a gt auml) aauml aumlrat- baumlzıryan ccedilaumlkşır ccedilaumll- ccedilaumlnak şaumlmdar şaumlyirt yarasaumln Non teniamo conto dei prestiti dallrsquoarabo dove lrsquooscillazione ae per notare [aelig] egrave comune in turco
(a gt ı) kıskınmaklık
(e gt i) cidd Ciniviz Cizayir ccediligirge ccedilik- ccediliktri digirmen dillal dirin divit gilek ikşi iski ecc
211b Abbassamento
(i gt e) ccedilekerdek devşer- eblis ekiyat et- elet- elistra etfak et(i)kat et- evtira hekmet hesan hetiyar ileman ecc
(ı gt a) aar asum(ı) ccedilarşa hanzır harsız hazmet karancauml kaskan- mahaladıs pastarma ecc
(i gt a) hazane kacircace lakardı nasar (et) nayet
24
(u gt o) bolaş bolaşık boz kalon kolauz kovat morat osta otan- oy- oyan- ozak ecc
(uuml gt ouml) oumllester- oumlzaumlngi
211c Anteriorizzazione
(ı gt i ı gt e) Gli unici casi ragionevolmente certi di questo passaggio sono quelli in cui la vocale palatalizza una consonante velare precedente (sempre che la grafia del F sia fededegna sect 222) acer (~ accediler) acer(si) ccediliskan-
211d Posteriorizzazione
(uumlouml gt u) Anche questo processo (diffuso nei dialetti anatolici e rumelici v Hars 331) si appalesa graficamente solo dopo una velare bukulmış guf-tegor- kuccediluk kukurt tukur- tukuruk Alcuni di questi casi potrebbero co-munque essere solo apparenti e celare semplici trascuratezze grafiche per kukurt cfr pes lrsquooscillazione ltcucuacutertchiucuacutertgt
211e Labializzazione
(a gt o) karonfil
(a gt u) dumag mustar muşırıp
(ı gt u) asum(ı) buccedilak ccedilubansup1 ccediluplak hadum katur komulda- (lt kumulda-) sucak
(i gt uuml) kuumlrpek
(i gt u) kumyon sutara
211f Delabializzazione
(o gt a) naut sauk
(oumluuml gt e) ccedilez- meruumlet(inden) (u gt a) mahabet
(u gt e) testersup1
(u gt ı) sıccedilış-
25appunti linguistici
(uuml gt a) yazlı
(oumluuml gt i) inkacircr islup(i) şila- tendiriz
212 Dittongazione
212 a (e gt ey iy) eygri kiyccedili Per altri esempi di questo fenomeno in turco v Carr 20 Riteniamo invece che peyriz (= t comune pehrizperhiz) presenti una pseudo-dittongazione sia sorto cioegrave da anaptissi (peheriz attestato da Arg 196) con successive assimilazione (pehiriz) e caduta di h
212b (o gt ow) dowrı (v perograve infra) owglan owglı owlancık (ma in questo caso si potrebbe leggere anche ovlancık sect 224) ownruha towbra Circa dowri non si puograve comunque escludere che tale forma derivi da un processo analogo a quello succitato per peyriz ossia doġurı (attestato da Carr 126) gt douri (cfr nello stesso F yuumln dousı = guumln doġusı) lrsquoaccentazione douacuteri rende in ogni caso impossibile la lettura dovrı
212c Un caso particolare egrave dato da tayz (= t comune toz) bisogna presup-porre che unrsquooriginaria forma dittongata towz abbia subito sia lrsquoapertura e la delabializzazione della vocale (cfr supra naut sauk sect 211f) sia la palatalizzazione dellrsquoapprossimante
212d Egrave dubbio che la grafia ltchijgt riscontrata in kıtı (prob lt ıktı) kibrit tilki indichi unrsquoeffettiva dittongazione Nellrsquoultimo caso si potrebbe even-tualmente pensare a un accusativo tilkiyi
213 Monottongazione
(ey gt e) ccedilerek(le)- Per il fenomeno v Hars 337
214 Aferesi
Abbastanza frequente anche davanti a gruppi consonantici cazet ccedilıda (= t comune accedilıkta) krar ncit- nşalla sır- sırgan slup(ine) smarla- spap sta (= t comune iştah) ste- stura şın(e) şit- Puograve darsi che questo fenomeno sia dovuto almeno in parte al tramite di parlanti arabofoni
26
215 Sincope
Egrave notevole che questo fenomeno produca piugrave volte gruppi consonantici di norma ostici alla fonotattica turca bikş (sect 229) blezik blut ccediliktri darsna davcı dekş- dellik eldven etfak etkat inccediliri kurksız meclis princcedil yaukl-
216 Anaptissi
Frequentissima cibis ccedilatıla- ccedilevere ccediluluha darıccedilın(i) fehem kapılıbaga ka-rılangıccedil katıran kısırak kıtılık koyuruk mahaladıs matamura mederes ecc
217 Prostesi
Solo due esempi erende (per il timbro vocalico e- cfr Carr 21) ileman (col der ilemanlık) Va notata lrsquoassenza di vocale prostetica davanti alle voci drsquoac-catto inizianti con s + consonante La forma uyut- (= t comune yut-) non ha chiare spiegazioni
22 Consonantismo
221 Sonorizzazionedesonorizzazione
(b gt p) apana arapa iperşim kapran sapun (alcune di queste forme sor-dizzate si riscontrano nel t dialettale v i lemmi) Il fenomeno egrave attestato anche negli arabismi maghrebini rahpa voype
(p gt b) dobuz A differenza di quanto sovente si registra in osm comune i grecismi documentati dal F mantengono la bilabiale sorda sia nei nomi comuni (piper stuumlpi) sia nei toponimi (İgripoz Kıprıs Trapulus) Cfr an-che Anapol(i) rispetto allrsquoAnabulu del Molino
(d ~ t) (ada) davşan beten dobuz haznatar katıncık katır katife mahaladıs marta ret et- talak testersup1 tegine tevter
(c gt ccedil) accediler (lt acer sect 211c)
(s gt z) furzat zerdar zuumlnbuumll
(g gt k) kacirc kacircace kaba kavka kayr kayraumlt kuumllge
(k gt g) bıyıg ccedilagır ccediligirge goumlmo guftegor sıg sıg
27appunti linguistici
222 Palatalizzazionevelarizzazione
(k gt ccedil) ccediliskan- ccediliskancı ccediluumlfli pirccedilel (v il commento a rarr pergel)V infra
(g gt c) acer acer(si) cuumlzel (~ guumlzel) enceme (~ engeme) nacaumlgan Lrsquoeffettiva realizzazione di questi due processi di palatalizzazione (cfr anche i casi segnalati a rarr doumlg- goumllge) egrave comunque sub judice poicheacute come egrave confer-mato da esempi paralleli nel testo italiano il F pare scrivere talora cg al posto di chgh
(g gt y) Frequente baumlzıryan beyen- ccediliy dey- diynek eylen- peryaumlnde şaumlyirtsup2 yad(i)yar yece yeccedilende yelimkara yendi(si) yerccedilek ecc
(ccedil gt k) bik- (~ biccedil-) forse dovuto a ipercorrezione
(y gt g) gemiş gıl gıldız gırla- gilek guumlklet- guumlreksiz Per kilik sect 2210a
223 Labiovelarizzazione
Un tratto caratteristico del turco lsquobarbarescorsquo documentato dal F egrave lrsquoabba-stanza frequente passaggio a w della v intervocalica1 seguita da a e notata come ltgugt dal gesuita messinese awa awan awara awaz ba(k)ccedil(a)wan dawar kowa kowan tawa yawaş (e derivati) Nel caso di zaumlwiya (= osm zaviye) egrave certa una mutuazione diretta dallrsquoarabo maghrebino anche in virtugrave del significato (v il commento al lemma) Bombaci 215 scrive laquoEssendo im-probabile che in codesti casi si tratti di una labiovelare bisognerebbe pensare ad un indebolimento della v verso ṷ comprensibile in territorio arabofono o piuttosto ad una bilabialeraquo Ma tale lsquoindebolimento della v verso ṷrsquo per usare le parole del Maestro egrave giagrave a nostro parere indice di un processo di labiove-larizzazione
223a Un chiaro esempio di labiovelarizzazione di unrsquoapprossimante palatale egrave dato da sowka (lt soyka)
224 Altre variazioni consonantiche
(gġ gt v) avostos ccediluumlvuumlr duumlvme yovur- Spesso tende a dileguarsi (sect 227)
(g gt h) ownruha
1 Nel Dialogo se ne riscontra un esempio anche in posizione iniziale (v rarr vaktı hoş ol- nel nostro corpus) evidentemente come fenomeno di sandhi
28
(k gt h) mahaladıs (lt makna-)
(h gt kg) guftegor (h)akt kurma (agaccedil) nacaumlgan
(h gt v) muvtac saravoş
(ŋ gt g) uumlguumlnde (~ uumluumlnde sect 227)
(ŋ gt n) benze- benz(i) bin en inccediliri sun nsura (lt soŋra) Regolarmente nei genitivi (sect 313a)
(l gt r) suumlguumlruumln (lt suumlgruumln)
(l gt n) tuzana (lt tuzna)
(n gt l) mahaladıs (v supra)
(ccedil gt ş) avariş tarşın (~ darıccedilın(ı) sect 216)
(ş gt ccedil) ccedilalgam ccedilefteli (agaccedil)
(ş gt s) Regolarmente davanti a consonante tranne poche eccezioni barıstır- baska ccedileste feriste iskil karıstır- mesk mustuluk oumllester- pestamal piskeş ecc Un caso si registra anche a fine di parola ccedilaus
225 Assimilazione
225a Regressiva
(pg gt bg) kebgir
(kt gt (t)t) vat
(kccedil gt (ccedil)ccedil) peccedile In genere la grafia del F non permette di stabilire se tale assi-milazione abbia avuto luogo cfr akccedila bakccedila bekccedili oumlkccedile tuumlfekccedili yasakccedilı
(ks gt (s)s) pesimet
(ŋs (ngs) gt nks) sanksar
(gş gt kş) bakşıla- dekş-
(mc gt nc) kuyuncı
(md gt nd) den(de) dendi
225b Progressiva
(tv gt tf) fetfauml
(sv gt sf) ruumlsfay tasfir
(zk gt zg) rızg
29appunti linguistici
226 Dissimilazione
(pm gt pn) tepine (lt tepne)
(ft gt vt) avta evtira tevter tevtiş zivt
(gd gt kd) bokday rikdan
(ŋl gt ml) guumlmli guumlmluumlmli
(n-n gt n-l) donalma
(m-n gt m-r) şaumlmdar(r-r gt n-r) mundar
(k-k gt p-k) yuumlpsek(den)
227 Caduta
(gġ gt (v) gt Oslash) aşa bir ordan duuml(v)- (~ duumlg-) olak oumlren oumlret- suuml(v)- urla- uursız uumluumlt yamala- yamur Il fenomeno puograve interessare anche la velare sorta dalla denasalizzazione di ŋ (sect 224) oar- uumluumlnde uumluumlnden Cfr douz (= doŋuz) puar (= buŋar) nel Molino e le osservazioni di Gy Hazai in Hars 358
(v gt Oslash) Il dileguo della labiodentale sonora egrave particolarmente frequente in po-sizione intervocalica se almeno una delle vocali egrave arrotondata come egrave ben attestato nei testi in trascrizione e ne riscontriamo un paio di esempi anche in posizione iniziale hem (lt vehm) usul (lt vusul)
(h gt Oslash) Fenomeno estremamente diffuso in tutte le posizioni allrsquoinizio di parola abs(a) acet akik alka amur anda arba arman ecc allrsquointerno aar aauml anatar atapot ccedilua daa kacircace kacircma kape ecc a fine parola guumlna kacirc kadauml nikacirc padişapadeşa perda saba ecc
(y gt Oslash) Frequentemente allrsquoinizio di parola aban aka alver- apış- aumlrat- elpeze engec ıgın ık- ılan ımurtaimurta ırt- igit ecc In posizione in-tervocalica il dileguo egrave attestato in velaet (~ velayet) e pressocheacute regolar-mente nei dativi apanaa buluşmaa damlaa gemia guumlme (lt guumlmmeye) kapıa keraa kocaa martaa le poche eccezioni sono Allaya (~ Allaa) avaya (ricostruito erroneamente su ava v rarr av) aynaya paaya
(t gt Oslash) hazmekacircr ras gel- tendiriz
(k gt Oslash) ccedilıda (sect 214) pezevenlik
(s gt Oslash) elistra
(r gt Oslash) ccedilikin
30
(n gt Oslash) danışma
(l gt Oslash) yaŋış
228 Epentesiepitesi
Contrariamente a quanto documentato da altri Transkriptionstexte nel corpus del F le consonanti epentetiche sono poco frequenti n in ninşan enimşeri (lt heminşeri) k in akşıla- r in ccedilarşıt rurzname varzgeccedil-Suoni nasali o vibranti riguardano anche i casi di epitesi lukuman yarasaumln zirem oumltuumlruumlr
229 Metatesi
Piuttosto frequente bakşıla- berahal bikş (lt bikiş lt beşik) eminşeri (sect 228) iperşim izma katrekakatrıka (baluk) kruşun kuumlfrez maharma mahlum (sect 2212) masalat micaz nsura (sect 224) ownruha sahba sarınccedil sılan- sılat- siha şuumlbefli teter- trup yunk (lt uyn(a)k) In casi come hamak hesan hetiyar non sappiamo se si tratti di una vera metatesi o non piuttosto dei feno-meni descritti ai sectsect 227 2210
2210 Prostesi
Con estrema frequenza il F antepone il grafema h- alle parole inizianti per vocale Come giagrave a suo tempo aveva supposto il Bombaci egrave molto probabile che ciograve costituisca solo un vezzo grafico dovuto forse in parte a una reazione ipercorrettistica alla caduta di h (sect 227)
2210a Abbiamo due esempi di y- prostetica yaklaş- (~ aklaş lt haklaş-) yengiş (v il lemma) cfranche kilik (= t comune ilik) lt yilik con susseguenti velarizzazione (sect 222) e desonorizzazione (sect 221)
2211 Aplologia
Gli esempi che ci paiono dovuti a questo fenomeno sono iptidan skacirct şila- uslık yecek
31appunti linguistici
2212 Resa dellrsquolsquoayn
Come egrave diffuso nel turco popolare il F testimonia diversi esempi di Lautsub-stitution dellrsquoocclusiva glottidale araba sia con h kıtha lahl mahlum (lt malsquomul) mısırahmısrha sia con vocale muucize nece (v il lemma) niamet
3 ndash morfologIA
31 Nome
311 Aggiunta di materiale morfemico
311a Molti lemmi appaiono registrati non al caso assoluto ma col suffisso possessivo di terza persona acersi adı artanı asılı asumı beli benzi borcı boynu burnu ciddi ccedilevermesi guumlmli ilmi islupi kuumlyuuml meski owglı ecc
311b Per quanto riguarda gli altri morfemi sono attestati alcuni esempi di errata aggiunta del locativo dende (dato come lemma = t comune dem) ahir-da (rarr ahir) yerde (rarr baluk) uno anche di dativo absa Nel caso di papa(y)ı (rarr Rim papa) egrave presumibile che la parola sia posta allrsquoaccusativo (v perograve il commento al lemma)
312 Ipercorrettismo
Abbastanza frequente egrave il fenomeno inverso di quello illustrato precedente-mente cioegrave la caduta ipercorrettistica della vocale finale scambiata per un morfo grammaticale ag bileg celal dir furgat karş kaşak konş kur orat tecirip terez testersup2 toumluumlb
313 Suffissi di caso
313a Il genitivo che ha sempre vocalismo labiale giagrave presenta costante-mente la nasale develarizzata sia nei sostantivi (agaccedilleruumln Allaun geminuumln padişanun) sia nei pronomi (bunun senuumln olnununun [= onun] sezuumln) Si noti come diversamente che per Alla(h) il F usi per padişa(h) il suff post-vocalico -nun
32
313b Lrsquoaccusativo ha attestazioni limitate e abbastanza curiosamente due di queste riguardano sintagmi in cui lrsquooggetto egrave indefinito (başı kaldır- uumlmuumlri yeccedilin- [= oumlmuumlr geccedilir-]) mentre in altri casi lrsquooggetto definito egrave privo di mar-ca (p es suumlzuumlm [= soumlzuumlm] doumlnduumlr-)
313c Lrsquouso dei casi locali risulta sufficientemente corretto a differenza p es di quanto si riscontra nel Carradori Abbiamo notato un solo esempio di locativo al posto del dativo absda ko- (e si noti che la forma absa egrave data come lemma sect 311b) nel caso di baş uumlstuumlnde (per il regolare uumlstuumlne) non si puograve escludere che si tratti di una var parlataPer la caduta di y nel suff dativale -yA v sect 227
314 Suffissi possessivi
In generale i suffissi possessivi appaiono morfologicamente corretti Solo per il Px di 3deg singolare segnaliamo un paio di casi di doppio suffisso furnusı (prob costruito dal F su furnu dato come lemma) dişisi (sect 412a)
314a Nel belirtili tamlama il secondo elemento si presenta spesso non-marcato come egrave ben documentato in osmanlı ada davşan agaz ot balmum besleme kızowglan ccedilukur yer digirmen taş domuz yaġ fildiş guumll macun guumll su nasar et şarap bok topot ecc cosigrave pure tutti i sintagmi formati con agaccedil (alma a armut a ccedilam a ecc) e con baluk (ılan b katrekakatrıka b kefal b ecc) Per i casi di inversione sintattica sect 412a
314b Troviamo due esempi di mancanza di marcatura possessiva anche nel-la lsquobaşıbozuk constructionrsquo (secondo la definizione di Lewis 255) baş buumlyuumlk lsquosuperborsquo goumlz accedilık lsquodiligentersquo di contro ai regolari başı devletli başı pek beli bukulmış kel başı (per lrsquoinversione sect 412b)
315 Suffissi di derivazione
Come egrave usuale in turco i derivati sono formati soprattutto col morfo polifun-zionale +lIklUk lrsquoaggettivale +lI gli agentivi +CI -IcI il diminutivo +CIk il caritivo +sIz Si noti che tutti questi suffissi hanno costantemente il vocali-smo non-labiale con la sola eccezione di +lIklUk che presenta qualche caso di vocalismo labiale kuşluk mustuluk otuluk
315a Si riscontrano tre occorrenze del suff +CAsInA (nel F sempre +ccedile-sine) usato per formare derivati denominali corrispondenti ad avverbi italiani (Deny 646 Lewis 195) arabccedilesine sertccedilesine yawaşccedilesine
33appunti linguistici
315b Fra il materiale ferragutiano egrave inoltre di notevole interesse la voce dukundı (= dokundı) lsquoscoglio nel marersquo che non puograve essere altro che un der in -DI (per lrsquoaspetto morfologico v Korkmaz 172 per ulteriori esempi v Carr 29) del verbo dokun- lsquourtarersquo Lrsquoimmagine sottesa egrave lsquoqualcosa contro cui va a urtare la naversquo
32 Verbo
321 Tempi e modi
3211 AoristoCome forma-base del verbo in corrispondenza dellrsquoinfinito italiano il F dagrave la prima (o terza nei casi di verbo impersonale) persona dellrsquoaoristo (cfr Argenti e Carradori) In linea generale queste forme aoristali dagravenno lrsquoimpressione di sufficiente correttezza grammaticale contrariamente p es a quanto si puograve no-tare nel Carradori Egrave pure attestato un negativo di 1ordf persona tutmam (rarr soumlz) che rimarchevolmente presenta giagrave la forma del turco moderno in luogo dellrsquoosm classico -mazımNella fraseologia troviamo inoltre due forme di 2deg persona gidersen stersen questo morfema desinenziale -sen egrave comune in ant osm (Deny 386 Carr 31)
3212 Passato definito (Belirligoumlruumllen geccedilmiş zaman)Due occorrenze una di 1degsingolare dolaştum lrsquoaltra di 1deg plurale smarladık
3213 Passato indefinito (Belirsizduyulan geccedilmiş zaman)
a) Un bellrsquoesempio ci sembra quello dato da cinden vurulmışum lsquospiritarsirsquo propr lsquo(pare che) io sia stato colpito da un ǧinnrsquo (il sintagma non risulta attestato da altre fonti a nostra conoscenza)
b) Troviamo anche un caso di aggiunta della copula al suff -mIş il che provoca la scomparsa della modalitagrave inferenziale şitilmaumlmişduumlr (= işitilmemiştir) perograve il F dagrave questa forma come equivalente a un semplice participio (rarr işitil-)
3214 ImperativoAttestate solo forme del verbo olmak gafil olma (negativo 2deg persona) ossun (= olsun) (3deg persona)
34
3215 Condizionale (Dilek-şart kipi)Lrsquounica occorrenza egrave olursa (rarr kim nice)
3216 InfinitoA differenza di altri Transkriptionstexte il dizionario del F egrave molto parco nella registrazione di forme infinitivali aksırmak lsquosternutorsquo es[ne]mek lsquobadi-gliorsquo altrimenti solo in qualche combinazione sintagmatica buluşmaa git- demek ste- guumlme (sect 227) ko-
3217 Participio presente artan(ı) (sostantivato) come elemento di sintagmi akan (su) (dil) ccedilaumllan (buġazına) ccedilalışaumln (şevk) veren (tincerauml) yapan
3218 Participio passatoDopo lrsquoaoristo egrave la forma verbale piugrave frequentemente lemmatizzata dal Ferra-guto Il vocalismo del suff -mIş non egrave mai labializzato Il suo sign egrave sempre passivo (tranne per okumış) anche se spesso nei verbi attivi manca lrsquoinfisso di passivazione
3219 Participio aoristosatılır (usato in modo solecistico rarr baluk) le altre occorrenze sono al nega-tivo accedilmaz suumlylemez uumllmez (= oumllmez)
32110 Participio futuroalacak (rarr şişe) konacak (yer) olmayacak sostantivato in (diş) ayıtlıyacak
32111 Participio personale (-DIk-DUk sıfat-fiili)sevdiġi (dato come lemma) oldu(ġu)m nel sintagma katır oldum (= kadir olduġum) kadar
32112 Gerundi (Zarf-fiiller)
a) -(y)A uumlze (= t comune yuumlze)b) -(y)ArAk uumlzerek (= t comune yuumlzerek)c) -(y)Ip asılıp dolaşıp durmayıpd) -(y)IncA doyıncaumle) -(i)ken sıccedilrarken
35appunti linguistici
322 Diatesi
3221 Passivo
a Piugrave volte un verbo morfologicamente passivo viene (erroneamente) dato dal F come traducente di un verbo italiano attivo cfr accedilıl- (rarr yuumlrek) ccedileccediliklen- sulan- tutkallan- tuzlan-
b In qualche caso si nota lrsquoestensione arbitraria dellrsquoinfisso passivante batıl- buumlyuumll- eril- şaşılmış
3222 Causativo
a Lrsquoinfisso causativo dei verbi con vocalismo labiale egrave regolarmente -DUr- mentre quello dei verbi con vocalismo non-labiale appare -Der- con le ec-cezioni di bildir- otandır- (= utandır-) Non egrave facile stabilire se tale grafia rifletta sempre la forma causativa ottomana -DAr- (Korkmaz 561-62) o se invece (come supponiamo) a volte sia una resa di -Dır- Notevoli le forme şaster- (prob -tır-) (= t comune şaşır-) yuumlstuumlr- (= t comune goumlster-)
b Con le basi verbali che lo richiedono egrave correttamente usato lrsquoinfisso -t- (per un suo impiego erroneo rarr geydir-geyduumlr- nel caso degli aoristi di rarr barıştır- karıştır- non si puograve escludere una mera aplografia lt-teacuterumgt per lt-tereacuterumgt) Talora esso egrave aggiunto in modo ridondante altunlaumlt- bilet- boyat- yuumlklet-
Morfologicamente molto dubbi sono inoltre dirit- gebet-
323 Verbum substantivum
a La prima persona ha una sola occorenza susızım
b La copula di 3deg persona egrave piuttosto frequente e ha sempre vocalismo labia-le accedilıkdur ademduumlr azdur belliduumlr blutlıdur ccedilokdur ccediloktandur dolıdur ecc
36
4 ndash SIntASSI
41 Inversione del normale ordine regressivo
411 Sintagmi non-possessivi
411a Sintagma nominaleay tamam milk ccedilok
411b Sintagma verbaleAllaha smarladık seni in- aşaa ne kadar istersen bu nested[en] yuumlz- deri Puograve darsi che questi esempi dipendano almeno in parte dalla devrik cuumlmle tipica del parlato (Lewis 238-41)
412 Sintagma possessivo
a Lrsquoinversione degli elementi del tamlama fa sigrave che la marcatura possessiva si sposti erroneamente dal determinato (tamlanan) al determinante (tamlayan) at kerası (= kira atı) et dişisi (= diş eti) hendek suyı (= su hendeġi) saccedil karısı (= karı saccedilı) yol suyı (= su yolı) Cfr esempi del tutto analoghi in Carr 35-36 (e si noti che il testo carradoriano proviene presumibilmente da fonti egiziane anchrsquoesso quindi da zona arabofona)
b Abbiamo riscontrato un caso di inversione anche nella lsquobaşıbozuk con-structionrsquo (ma qui la marcatura possessiva resta corretta) kel başı
42 Costruzioni alla persiana
Nei sintagmi che in osm lett hanno per connettore lrsquoezafat persiano questrsquoul-timo egrave mantenuto dal F in un solo esempio yevimişek(duumlr) altrove esso cade regolarmente ayvan natık ayvan gayr natık Kuds mobarek ulet (vlet) zina za(v)uk safa In un paio di casi si registra pure unrsquointeressante turchizzazione sin-tattica con ordine regressivo degli elementi Magrep Trapulus Şam Trapulus
37appunti linguistici
5 ndash leSSIco
Diamo lrsquoelenco delle voci del Dittionario di cui abbiamo trovato riscontro nelle fonti dialettali turche (comprese anche le semplici varianti della forma letteraria) e di quelle mutuate direttamente dallrsquoarabo maghrebino o da lingue europee
a) Dialettalismi aar adaş (cfr il sign) akpak alka algit- anatar apana ar-man asta avostos ayvan ccedilalgam ccedilarşıt ccedilerek ccedilikin diynek dugun du-guş duguş- gemri iccedil kapran karagan kırt kırt kıyat kuvalan- mantaka meneverek mundar nayet () olak ovarda perin ruumlzger sapun suumltlaş telli hare tendiriz tulum uccediluruk (yer) urla- uumlr- yani yaşıl kuşak yelim-kara yovur-
b) Arabismi orali (maghrebini) barra berda beynet- carafa (baluk) karakol karamanol et- () kaytun mahalle matar mersinmerzin (baluk) min bat nece rahpa riyat(a) () santarbarta satur (segnalato come lsquoaraborsquo anche dal F ed egrave lrsquounico caso) şuhudşuumlhud tunina voype zaumlwiya Per le ca-ratteristiche fonetiche prob fanno parte di questa categoria anche darsna ganima gurfa kaba matamura muna nşalla spaulu um(m)et
c) Grecismi afendi alay anatar atapot avostos avlu ccedilingane () diynek () durrakı elistra fuccedilı goumlmo guumlren halatalat katrekakatrıka (baluk) kefal kestene kiler kirez klisiya kumyon kuumlfrez laana magaze man-tar meneverek mermer mersin muşmula omuz () orat orfana organ paccedilarız peryande-dauml pesimet piper poyraspoyraz rum sandal skara skelauml skemele spinaka stakos stuumlpi suumlnger temel uumlrekauml varilvarıl vol-tasup1 yalı Per altre parole di origine greca egrave presumibile un tramite arabo o persiano flaska () furn(u) kilit musikimuziki simit
d) Italianismi barccedila bast(i)yun berber buffin dimen festa fiska (ccedilal-) fur-gat furtuna kaliyota kamara kapitan (başa) makaruna manga maryol misket pala papa salata salpa (et-) sardinasardinya (baluk) stiva tapa () tenta trinketa vardiya voltasup2 (ccedilal-)
e) Slavismi fitoz () şapka vera yonak ()
f) Iberismi aşılı milyer
g) Magiarismi macar şayka
39tabella di raffronto tra le formehellip
Non registriamo le forme che si differenziano da quelle letterarie solo per h- grafica (sect 2210) Abbiamo inserito nellrsquoelenco contrassegnandole con lrsquoasterisco le voci che hanno materiale morfemico aggiunto solo se presentano ulteriori differenze formali
aar ahır
aauml aha
aban yaban
absa habs
aceraccediler agır
acersi agrı
acet hacet
accedilan haccedilan
accedilımaz -dan accedilmaz -dan
ada davşan adatavşanı
afendi efendi
ag agu
agaz aġız
agaz ot aġız otu aka yaka
akik hakik
aklaş- haklaş-
akşıla- aşıla-
akt aht
alat halat
alayık halayık
aldacı aldayıcı
alka halka
alver- yalvar-
amaylık hamaylı
amur hamur
Anapol(i) Anabulu
anatar -cı anahtar -cı
anda handa
andan handan
apana abhane
apış- yapış-
arapa -cı araba -cı
arba harba
Tabella di raffronto tra le forme del Ferraguto e quelle del turco(-ottomano) letterario
40
aumlrat- -cı yarat- -ıcı
arman harman
asıl (et- ol-) hasıl (et- ol-)
asta -lık hasta -lık
asumı hısım
aşa aşaġa
atapot ahtapotıhtapot
atriccediluumln hatrı iccediluumln
auccedil havuccedil
avariş havaric
avıcı avcı
avla- havla-
avostos aġostos
avta hafta
awa hava
awan havan
awara avare
awaz avaz
ayran hayran
ayvan hayvan
azır -la- hazır -la-
babuccedil papucpabuc
bakaraccedil bakraccedil
ba(k)ccedila baġccedilabahccedile
ba(k)ccedil(a)wan baġccedilavan
bakşıla- baġışla-
balmum balmumı
barıstır- barıştır-
baska -ce başka -ca
batul batıl
baumlzıryan -lık bazırgacircn -lık
berahal beherhal
besile- -me besle- -me
beten beden
beyen- begen-
beynet- beyn-
bezuumlm bizuumlm
bıyıg bıyık
bik- biccedil-
bikş beşik
bileg bilegi
bir ordan bir oġurdan
blezik bilezik
blut -len- -lı bulut -lan- -lı
bokday bogday
bolanık bulanık
bolaş- bulaş-
bolaşık bulaşık
borcılı borclı
boz buz
bozol- bozul-
bugaz -la- boġaz -la-
buccedilak bıccedilak
bugu -le- boumlgiboumlguuml -le-
bukulmış buumlkuumllmiş
bu yuumln buguumln
buumlcek boumlcek
buumlluumlk boumlluumlk
buumlylesine boumlylesine
cazet icazet
celasın cılasın
cibis cibs
ciddi cedd
Cinuviz Ceneviz
Cizayir Cezayir
cuap cevap
cuma cemaat
cuumlmert -lik coumlmert -lik
cuumlzel -lik guumlzel -lik
ccedilagır ccedilakır
ccedilalgam şalgam
41tabella di raffronto tra le formehellip
ccedilarşa ccedilarşı
ccedilarşıt ccedilaşıt
ccedilatıla(t)- ccedilatla(t)-
ccedilaumlkşır ccedilakşır
ccedilaumll- ccedilal-
ccedilaumlnak ccedilanak
ccedilefteli (agaccedil) şefteli (aġaccedil)
ccedilekerdek ccedilekirdek
ccedilerek ccedileyrek
ccedilerekle- ccedileyrekle-
ccedileste ccedileşte
ccedileşimet ccedileşme
ccedilever- ccedilevir-
ccedilevere ccedilevre
ccedilevermesi ccedilevirme
ccedileyne- ccediliyne-
ccedilez- ccediloumlz-
ccedilıda accedilıkta
ccediliġ ccediliy
ccediligirge ccedilekirge
ccedilik- ccedilek-
ccedilikil- ccedilekil-
ccedilikin ccedilirkin
ccedilikinlik ccedilirkinlik
ccedilikş- ccedilekiş-
ccediliktri ccedilektiri
ccediliskan- kıskan-
ccediliskancı kıskanccedil
ccediloviccediloumlvi ccedilivi
ccedilua ccediluha
ccedilual ccediluval
ccedilualdız ccediluvaldız
ccedilubansup1 ccedilıban
ccedilubansup2 ccediloban
ccediluluha ccedilulha
ccediluplak ccedilıplak
ccediluumlfli kuumlfluuml
ccediluumlmlek ccediloumlmlek
ccediluumlvuumlr ccediloumlguumlr
daa daha
dalap et- talep et-
danışma danışman
darıccedilını tarccedilın
darsna tersane
daul davul
davcı davacı
davşan tavşan
dawar davar
dekş- degiş-
dekster- degiştir-
deli kan delikanlı
dellik delilik
dende dem
dendi de imdi
devit divit
devşer- devşir-
dey- deg-
digirmen -ci degirmen -ci
dillal tellaldellal
dimen duumlmen
dir deri
dirin derin
dirit- dirilt-
divit devit
diyne- diŋle-
diynek deg(e)nek
dobuz topuz
donalma donanma
dowrı (et-) dogrı (et-)
dowrılık dogrılık
doumlrtıncıdortıncı doumlrduumlncuumldoumlrdinci
doumlşet- duumlşet-
duar duvar
42
dugan doġan
dugun duumlguumln
duguş doumlguumlş
duguş- doumlguumlş-
dukan- dokan-
dumag damak
duumlg-duuml(v)- doumlg-
duumlk- doumlk-
duumlken duumlkacircn
duumlkuumll- doumlkuumll-
duumln- doumln-
duumlnduumlr- doumlnduumlr-
duumlşet- doumlşet-
duumlvmesup1 duumlgme
duumlvmesup2 duumlguumlm
eblis iblis
ekim hekim
ekiyat et- hikacircyet et-
ela ehl
eldven eldiven
elistra silistra
elpeze yelpaze
endek hendek
engec yengec
engemeenceme hengacircme
enimşeri hemşeri
ep hep
er her
erende rende
etfak (et- ol-) ittifak (et- ol-)
et(i)kat et- itikat et-
etkatsız itikatsız
evilkinden ev(v)elden
evtira iftira
ezdra ejderha
fehem fehm
ferecauml ferace
feriste ferişte
fetfauml fetva
furgat fırkata
furn(u) furun
furtuna fırtına
furzat fursat
galof gılaf
ganima ganimet
gemiş yemiş
geter- getuumlr-
gıl yıl
gıldız -lı yıldız -lı
gırla- ırla-gilek yelek
goumlmo koumlmi
guftegor koumlftehor
guumlccedil goumlccedil
guumlccedil- goumlccedil-
guumlk goumlk
guumlklet- yuumlklet-
guumlluuml[k] goumlluumlk
guumlm- goumlm-
guumlmlek goumlmlek
guumlmli goumlŋuumll
guumlmluumlmli goumlŋuumllluuml
guumlna guumlnah
guumlnaker guumlnahkacircr
guumlr- goumlr-
guumlreksiz yuumlreksiz
guumlz goumlz
guumlz yaşı goumlz yaşı
guumlzet- goumlzet-
guumlzlik goumlzluumlk
43tabella di raffronto tra le formehellip
hadum (et-) hadım (et-)
hamak ahmak
hanzır hınzır
harsız -lık hırsız -lık
havan ellik havan eli
hazane hazine
hazmet (et-) hızmet (et-)
hazmekacircr hızmetkacircr
haznatar haznedar
hekmet hikmet
hem vehm
hesan ihsan
hetiyar ihtiyar
hinduba hindiba
hormet hurmet
ıgın yıgın
ık- -ıl- yık- -ıl-
ıkıcı yıkıcı
ılan yılan
ılan baluk yılan b
ımurtaimurta yumurta
ınccedilikirikenccedili- ınccedilkirik
ırt- yırt-
iccedil hiccedil
igit yigit
Igripoz Eġriboz
ikşi -lik ekşi -lik
ileman -lık liman -lık
inatıcı inatccedilı
iŋ- yeŋ-
inccediliri yeŋiccedileri
ingliz ingiliz
iŋi yeŋi
inkacircr hunkacircrhuumlnkacircr
iperşimipirşim ibrişim
iptidan iptidadan
isab et- hisab et-
isar hisar
iski (ol-) eski (ol-)
iskil -li -len- işkil -li -len-
islupi uumlslup
işek eşek
işek arısı eşek arısı
iyle- eyle-
iyne iġne
izma (et-) imza (et-)
kacirc gacirch
kacircace gacirchice
kacircat kıyat kacircġit
kaba gabe
kadauml kadeh
kalon kalınkalun
kacircma kemha
kape kahpe
kapılıbaġa kaplıbaġa
kapitan başa kaptanpaşa
kapran -lık kabran -lık
karancauml karınca
karılangıc kırlangıccedil
karıster- karıştır-
karonfil karanfil
kasabanauml kasabhane
kaskan- kıskan-
kaş- kaşı-
kaşak kaşagı
katalan- katlan-
katıncık kadıncık
katır kadır
katıran katran
katife kadife
katreka-ıka baluk kadırga b
44
katur -cı katır -cı
kavka (et-) kavga (et-)
ka(v)ul et- kavl et- kayr gayr
kayraumlt -li gayret -li
kebgir kepgir
kele kehle
kemence kemanccedilekemance
kera -ci kira -ci
keremilla kerem eyle
kestenkeler kertenkeler
Kıprıs Kıbrıs
kısırak kısrak
kıskınmaklık kıskanmaklık
kıtha kıta
kıtı ıkd
kıtılık kıtlık
kız owglan kız oġlan
kilik ilik
kiyccedili keccedili
klisiya kilise
koffa kuumlffe
kolauz kulavuz
komulda(n)- kımılda(n)-
konş konşu
konuklı (et-) konuklık (et-)
kovat kuvvet
kowa kova
kowan kovan
koyuruk kuyruk
kozı kuzı
krar et- ikrar et-
kruşun -la- kurşun -la-
kuccediluk kuumlccediluumlk
kudoş -lık kodoş -lık
Kuds mobarek Kuds-i muumlbarek
kuk- kok-
kukurt kuumlkuumlrt
kukusı koku
kulay -ına kolay -ına
kum kom
kumyon kimyon
kur kuru
kurk- kork-
kurksız korkusız
kurkut- korkut-
kurma (agaccedil) hurma (aġacı)
kuvalak kovalak
kuvalan- kovalan-
kuyuncı kuyumcı
kuumlfrez koumlrfez
kuumlk koumlk
kuumllge goumllge
kuumlmuumlr koumlmuumlr
kuumlpek koumlpek
kuumlpre koumlpri
kuumlr (et- ol-) koumlr (et- ol-)
kuumlrpek kirpik
kuumlstek -le- koumlstek -le-
kuumlyuuml koumly
laana lahana
lahl lal
lakardı (et-) lakırdı (et-)
lukuman lokma
Magrep MaġrebMaġrib
Magrep Trapulus Tırabolos-i ġarb
mahabet (et-) muhabbet (et-)
mahaladıs taş mıknatıs t
maharma mahrama
ma(h)na bahane
makaruna makarna
mahlum mamul
45tabella di raffronto tra le formehellip
marta marda
masalat (et-) maslahat (et-)
matamura matmuumlret
mbare bari
mbarek muumlbarek
mecilis meclis
mederes medrese
melehem melhem
meneverek menevrek
meruumletinden muumlruuml(vv)et
meski meşk
mevulut mevlut
meyana -cı meyhane -ci
mısırah mısrha mısra
micaz mizac
miktup mektup
morat murad
mukayer mukarrer
muna muuml(uuml)net
mundar (et-) murdar (et-)
musabet (et-) musahabet (et-)
mustar mastar
mustuluk muştuluk
musuluk musluk
muşırıp maşrık
mutubak mutfak
muucize mucize
muvtac muhtac
muumlrikep muumlrekkep
muumlrikep baluk muumlrekkep b
muumlsuumllman muumlsluumlman
muumlzever muumlzevir
nacaumlgan nagehan
nasar et nasır eti
naut nohut
nayet niyet
nemert -lik namerd -lik
niamet nimet
nikacirc nikacirch
ncit- incit-
ninşan nişan
nsura soŋra
nşalla inşallah
nuumlbet -ci noumlbet -ccedili
oar- oŋar-
okum (et-) hukmhuumlk(uuml)m (et-)
olak oġlak
oların onlarıŋ
olnun onuŋ
onut- unut-
orat (et-) horata (et-)
oratacı horatacı
osta usta
oş (et-) hoş (et-)
otan- -dır- utan- -dır-
otuluk otluk
ovarda hovarda
owglan oġlan
owglı oġul
owlancık oġlancık
ownruha oŋurga
oy- uy-
oyan -sız uyan -sız
oyan- -dır- uyan- -dır-
oyu- uyu-
oyuku uyku
ozak uzak
ozan- uzan-
ozat- uzat-
ozun uzun oumllester- uumlleştir-
46
oumlren- oumlġren-
oumlret- oumlgret-
oumlte yuumln oumlte guumln
oumltuumlruumlr oumltuumlruuml
oumlzaumlngi uumlzengi
paa -lı paha -lı
paccedilavur paccedilavra
padişapadeşa padişah
pastarma pastırma
peccedile pekccedile
peket- pekit-
perda et- perdah et-
peryaumlnde-dauml pergende
pesimet peksimet
peşembe perşembe
peyriz pehrizperhiz
pestamal peştemal
peşembe perşembe
pezevenlik pezevenklik
pincerauml pencere
piper biber
pirccedilel pergel
piskeş peşkeş
pişer- pişir-
piyner peyner
princcedil pirinccedil
rahbi rabbi
rain rehin
ras gel- rast gel-
rat rad
raya reaya
rayet (et-) riayet (et-)
renccediliper -lik renccedilper -lik
ret et- redd et-
rızg rızk
rik rig
rikdan rigdan
Ruma Roma Rum Rim
Ruma papayı Rim papa
rurzname ruzname
ruzger ruzgacircr
ruumlsfay ruumlsvay
saan sehni sahan
sabı sahib
saba sahba sabah
salkam salkım
sanksar saŋsar
sapun sabun
saramusak sarmısak
saravoş -lık sarhoş -luk
sarınccedil sarnıccedil
satiyan sahtiyan
sauk (et- ol-) so(v)uk (et- ol-)
sauklık so(v)ukluk
seelce sehelce
segil siġil
sencir zincir
seni sini
serenk sireng
sezuumln sizuumlŋ
sıccedilış- succedilı-
sıg sıg sık sık
sılan- ıslan-
sılat- ıslat-
sır- ısır-
sırgan ısırgan
sigirt- seġirt-
siha (et-) siyah (et-)
sirccedile serccedile
siyir et- sey(i)r et-
Skanderiya İskenderiye
47tabella di raffronto tra le formehellip
skara ıskara
skacirct (et-) şikacircyat (et-)
skacirctla- şikacircyatla-
skelauml iskele
skembe işkembe
skemele iskemle
skence (et-) işkence (et-)
slupine uumlslup
smarla- ısmarla-
sowka soyka
spailik sipahilik
spap esvabespab
spat et- ispat et-
spaulu ıspavlı
spinaka ıspanak
sta iştah
stakos ıstakos
Stambol İstanbul
ste- iste-
stiva istif
stura ustura
stuumlpi uumlstuumlbi
sucak sıcak
suf sof
sufita softa
sufra sofra
sugan soġan
suk- sok-
sulak solak
sun soŋ
sur- sor-
sutara -lı -sız sitara -lı -sız
suyun- soyun-
suumlguumlruumln suumlgluumln
suumlk- soumlk-
suumltlaş suumltluumlsuumldluuml aş
suuml(v)- soumlg-
suumlyle- -mez soumlyle- -mez
suumlyleş- soumlyleş-
suumlyuumlnduumlr- soumlyuumlnduumlr-
suumlz soumlz
şahad -lık şahid -lik
Şam Trapulus Tırabolos-i şam
şarat şeriat
şaskın şaşkın
şastır- şaşır-
şaumlmdar şamdan
şaumlyirtsup1 şair
şaumlyirtsup2 şagirdşakirt
şeher -li şehir -li
şeid şehid
şıne ışın
şiker şeker
şikil şekil
şila- şoumllelen-
simden gerek şimden geruuml
şit- şitil- işit- işitil-
şuumlbe şuumlbhe
şuumlbefli şuumlbheli
talak dalak
tamakacircr -lık tamahkacircr -lık
Taŋarı Taŋrı
tarnak tırnak
tarşın tarccedilın
tasfir tasvir
tata bit tahtabit
tatılı (et-) tatlı (et-)
tauk kuş ta(v)us
tawa tava
tayz toz
tecirip (et-) tecribe (et-)
tegine dikine
48
tembi (et-) tembih (et-)
tena -ce tenha -ce
tendiriz -lik tenduumlruumlst -luumlk
tepesi tepsi
tepine tepme
terez terazi
tesbi (agaccedil) tesbih (aġacı)
testersup1 destur
testersup2 testere
teter- titre-
teteriş titreyiş
tevter defter
tevtiş et- teftiş et-
tezgacircr tezgacirch
tincerauml tencere
tokumak tokmak
topot top otu
towbra torba
toumluumlb et- toumlvbe et-
trup turp
tukur- tuumlkuumlr-
tukuruk tuumlkuumlruumlk
tututur- tuttur-
tuzana tuzla
uculı uclı
udun -cı odun -cı
ulefeuumllefe ulufe
ulet (vlet) zina veled-i zina
um(m)et umumiyet
umuşak -lık yumuşak -lık
undan ondan
unkacircruumlnkacircr hunkacircrhuumlnkacircr
urla- oġurla-
usul vusul
uyna- oyna-
uynu oyun
uyut- yut-
uursız oġursız
uzur (et-) huzur (et-)
uumlduumlnccedil ver- oumlduumlnccedil ver-
uumlfuumlr- oumlfuumlr-
uumlgey oumlgey
uumlge(y)ik oumlge(y)ik
uumlguumlnde uumluumlnde oumlŋuumlnde
uuml(k)ccedile oumlkccedile
uumlke -len- -li oumlke -len- -li
uumlksiz oumlksuumlz
uumlksuumlruumlk oumlksuumlruumlk
uumll- oumll-
uumllmez oumllmez
uumllccedil- oumllccedil-
uumllccedilek oumllccedilek
uumllduumlr- oumllduumlr-
uumllisi oumlli
uumlmuumlr oumlmuumlr
uumlp- oumlp-
uumlr- oumlr-
uumlrdek oumlrdek
uumlrekauml oumlreke
uumlrt- oumlrt-
uumlruumlmce oumlruumlmcek
uumlt oumld
uumltuumlş oumltuumlş
uumluumlnden oumlŋuumlnden
uumluumlt (ver-) oumlguumlt (ver-)
uumlyle oumlyle
uumlz- yuumlz-sup1
vatı vak(i)t
vela(y)et vilayet
verane virane
vezine vezne
49tabella di raffronto tra le formehellip
yad(i)yar yadigacircr
yaklaş- haklaş-
yalınuz yalnız
yamala- yaġmala-
yamur yaġmur
yaŋış yaŋlış
yani (et-) yahni (et-)
yaran yarın
yarasaumln yarasa
yaşıl yeşil
yaukl-yakul- ya(v)ukul-
yawaş (et-) yavaş (et-)
yawaşlan- yavaşlan-
yawaşlık yavaşlık
yazlı yuumlzluuml
yece gece
yecek yeyecek
yeccedilende geccedilende
yelimkara gelimkara (t dial)yendi(si) gendi(si)
yerccedilek gerccedilek
yerek gerek
yevim-i şek yevm-i şek
yit yigit
yolar yular
yonus baluk yonos b
yorol- yorul-
yova yuva
yovur- yoġur-
yunk oynak
yuumlbek goumlbek
yuumlc guumlc
yuumlguumls goumlguumls
yuumln guumln
yuumlnduumlr- goumlnduumlr-
yuumlnduumlz guumlnduumlz
yuumlpsek yuumlksek
yuumlstuumlr- goumlster-
yuumlvde goumlvde
zamet zahmet
zanat -ccedilı zanaat -ccedilı
za(v)uk safa zevk-u safa
zayt yag zeyt yaġı
zeer -le- zehir -le-
zerdar serdar
ziameti zeamet
zirem zira
zirre zerre
zivt -le- zift -le-
zuumlmuumlruumlt taş zuumlmruumlt t
zuumlnbuumll suumlmbuumll
Corpus lessicale turco
52
A
abhane (apanaacute) lsquochiauica di bruttezzarsquo (68v) abhaneye git- (apanaa ghideacuterum) lsquoandar del corporsquo (61r) bull Osm lsquolatrinarsquo (Men 17) Per la forma del F cfr apane lsquonecessariorsquo (VN 61) t dial apana lsquoapteshane helacircrsquo (DS 283)
acep (ageacutep) lsquomarauigliarsquo (97r)acep ol- (ageacutep holuacuterum) lsquoammirarersquo (61r) lsquomarauigliarsirsquo (97r) bull Cfr acap et-
(agiap ederum) lsquoammirare maruigliarsirsquo (Carr 48)acı (agiacute) lsquoamarorsquo (60v) rarr suacı ol- (agiacute holuacuterum) lsquoamareggiarersquo (60v)acılık (agiliacutec) lsquoamarezzarsquo (60v)accedil- (acciaacuterum) lsquoaprirersquo (62r) lsquodiscoprirersquo (74r) lsquomanifestare palesarersquo (97r)
lsquoscoprire scouerchiarersquo (110r) rarr fal accedil- goumlz yuumlrekaccedilmaz ko- (accimaacutes coacuterum) lsquodissimularersquo (74r) bull Osm lsquoidrsquo (Men 65)accedilmazdan (accimasdaacuten) lsquodi nascostorsquo (73v) lsquodissimulatamentersquo (74r) lsquoin se-
cretorsquo (94r) bull Osm lsquosenza scuoprirsi senza far finta di nientersquo (Men 65)accedilık rarr goumlzaccedilıkta (cidaacute) lsquoal serenorsquo (60v) bull Tml lsquooutdoors in the open airrsquo (Redhsup2 7) sectsect
214 227accedilıl- (accilaacuterum) lsquoaprirsirsquo (62r)accedillık accedillıġum var (acciliacutegum vaacuter) lsquohauer famersquo (92r) accedillıktan oumll- (accilictaacuten
vluacuterum) lsquomorirsi di famersquo (98v)ad (adiacute) lsquofama nomersquo (76v) rarr ccedilek-ada (adaacute) lsquoisolarsquo (94v) rarr Kıbrıs adası Malta adası Rodos adasıada tavşanı (adaacute dausciaacuten) lsquoconiglio animalersquo (70v) bull Tml adatavşanı lsquoEu-
ropean rabbit cony Oryctolagus cuniculusrsquo (Redhsup2 12) In Men 107 tro-viamo la forma diminutiva ada tavşancıġı
adam adem (adeacutem) lsquohuomorsquo (92r) eyi ademduumlr (eacutei adeacutemdur) lsquoegrave buono huo-morsquo (75v) rarr aġır fitoz horatacı kadir pek şevkli
53corpus lessicale turco
adaş (adaacutesc) lsquocompagnorsquo (70r) bull Osm tml lsquonamesakersquo (Redhsup2 12) t dial lsquodost arkadaşrsquo (DS 64)
adet (adeacutet) lsquocostume usanzarsquo (71v) lsquosolitorsquo (112r)af et- (af edeacuterum) lsquoperdonarersquo (103v)af(i)yun (afiuacuten) rsquoapio herbarsquo (62r) bull La forma afiyun egrave data da Men 326
Il F ha palesemente confuso i termini italiani ap(p)io lsquosedanorsquo e op(p)io forse avragrave chiesto a un informatore laquoCome si dice apioraquo e costui avragrave capito opio
aġ (aacuteg) lsquorete da cacciarsquo (107v)aġa (agaacute) lsquocapitanorsquo (67r) rarr hisar yeniccedileriaġaccedil (agaacutecc) lsquoalberorsquo (59v) uzun aġaccedil (osuacuten agaacutecc) lsquoperticarsquo (103v) rarr alma a
armut a ccedilam a erik a hurma a goumllge incir a kavun a koz a mersin a pelit a sakız a servi a şefteli a tesbih a uumlvez a zeytun aġacı
agıl (aghiacutel) lsquomandra ouilersquo (96v)aġır (ageacuter) lsquograue pesantersquo (91r) aġir adam (agheacuter adaacutem) lsquocostante huomo
fermorsquo (70v) aġır guumln (agheacuter iuacuten) lsquogiorno di festarsquo (90r) aġır iş (aceacuter iacutesc) lsquoimportante cosarsquo (93r) aġır yuumlk (agheacuter iuacuteg) lsquopesantersquo [manca la traduzione di yuumlk] (104r) bull sectsect 221 222 Per il sintagma con guumln cfr aġır guumln lsquogior-no festivorsquo (Dede Korkut 331) lsquofestarsquo (aghir ghiun Mol 145) v anche rarr yoz guumln
agır- (aghereacuterum) lsquoragliare proprio dellrsquoasinorsquo (107r) bull Osm agırmakaŋırmak lsquoragghiarersquo (Men 302)
aġız (agaacutes) lsquoboccarsquo (65r) aġzına ko- (agasinaacute coacuterum) lsquoimboccarersquo (92v) bull Cfr aġaz (aghaz) lsquoboccarsquo (Carr 51) t dial ağaz lsquoağızrsquo (DS 85)
aġız otı (agaacutes oacutet) lsquopoluerino poluere minutarsquo (105r) bull Osm lsquopoluere finissimarsquo (Men 303)
aġla- (aglaacuterum) lsquopiangerersquo (104r)aġostos ayı (auostoacutes aacutei) lsquoagosto il mesersquo (59r) bull T dial avostos (Sym GL 173)
avustos avustoz lsquoağustosrsquo (TTAS)agrı (agersiacute) lsquodoglia dolorersquo baş agrısı (baacutesc agersiacute) lsquodoglia di testarsquo diş
agrısı (diacutesc agersiacute) lsquodoglia di dentirsquo karın agrısı (carn agersiacute) lsquodoglia di ventrersquo (74v) rarr inceagrı bull Cfr agırsı (aghersi) lsquodolore duolo extrinsecorsquo (Arg 28) sectsect 222 311a
agrı- (agreacuterum) lsquodolersirsquo (74v)agu (aacuteg) lsquotossicorsquo (115v) bull sect 312aha (aeacute) lsquoecco aduerbiorsquo (75v) bull Osm t dial lsquoiştersquo (TS 62 DS 121)ahccedilıaşccedilı (acciacute1) lsquocuocorsquo (72r) bull Cfr osm t dial asccedilı lsquochuoco quocorsquo (astci
astcj Arg 37) lsquoaşccedilırsquo (DS 341)ahccedilılıkaşccedilılık et- (acciliacutec2 edeacuterum) lsquofar il cuocorsquo (72r) bull Osm aşccedilılık etmek
(ascilik etmek) lsquocucinarersquo (Pianz 42)
1 Sopra la prima c egrave tracciata una s2 Sopra la prima c egrave tracciata una s
54
ahırsup1ahir (ahhiacuter) lsquofinersquo (77v) ahırahir yok (achhirda ioacutec) lsquosenza finersquo (111r) bull Il suff locativo del sintagma citato egrave certo aggiunto per errore sect 311b
ahırsup2 (aaacuter) lsquostallarsquo (113v) bull Cfr t dial ağar lsquoahırrsquo (DS 81)ahmak (hamaacutec) lsquoignorantersquo (92v) lsquorozzorsquo (108v) bull Osm tml lsquomatto balordo
sciocco poltrone pazzo goffo ignorantersquo (Men 87) sect 229ahmaklık (hamaacutecliacutec) lsquoignoranzarsquo (92v)aht (haacutect) lsquopromessarsquo (106r) bull sect 224aht et- (haacutect edeacuterum) lsquoprometterersquo (106r)ahtapot (attaacutepoacutet) lsquopolpo pescersquo (105r) bull Abbiamo posto come lemma la forma
moderna del termine Quella del F egrave la piugrave antica registrazione lessicogra-fica di questo grecismo precedendo lrsquoohtaput (ıhtaput) baloġı (ochtaput baloghi) attestato da Carr 260 Manca in Molino e Meninski Nelle fonti letterarie ottomane la voce egrave documentata dal XVI sec (TETTL 2 346)
ak (ac) lsquobiancorsquo (65r)ak- (accaacuterum) lsquoscorrere scolarersquo (110r) rarr suakccedila (acciaacute) lsquodanarorsquo (72v) rarr bas- bull La grafia del F egrave ambigua e potrebbe
denotare anche una forma assimilata accedilccedila (cfr Arg 26) sect 225aakıl (achiacutel [acliacute (97v)]) lsquoceruellorsquo (68v) lsquoingegnorsquo (94r) lsquola mentersquo (97v) lsquosenno
prudenzarsquo (110v) aklıma (aclimaacute) lsquoa giuditio miorsquo (59r) bull La versione turca di questrsquoultimo sintagma dovrebbe correttamente suonare aklıma goumlre
akıllı (achilliacute) lsquoaccorto giuditiosorsquo (57v) lsquoingegnosorsquo (94r) lsquoprudentersquo (106r)akılsız (achiacutel siacutes) lsquoimprudentersquo (93r)aklık (acliacutec) lsquobianchezzarsquo (65r) akpak (acpaacutec) lsquosemplicersquo (110v) bull T dial lsquobembeyaz tertemizrsquo (DS 136) Per il
sign dato dal F cfr rarr paklıkaksa- (acsaacuterum) lsquozoppicarersquo (118v)aksır- (acsireacuterum) lsquosternutarersquo (113v)aksırmak (acsirmaacutec) lsquosternutorsquo (113v)akşam (acsciaacutem) lsquonottersquo (100r) akşama karşı (acsciamaacute caacutersc) lsquoal tardirsquo (60v)
rarr dekakşam ol- (acsciaacutem holuacuter) lsquoannottarsi farsi nottersquo (61v)al- (aleacuterum) lsquoleuar pigliarersquo (95v) rarr baş borc al- destur al- haber al- hı-
sab al- kan al- koumlpuumlk al- şişe tecribealay (alaacutei) lsquomostra di soldatirsquo (99r) lsquoordinanza di soldatirsquo (101r)alccedilak (alciaacutec) lsquobassorsquo (64v) alccedilaktan (alciacdaacuten) lsquoda bassorsquo (72v)alda- (aldaacuterum) lsquofrodare ingatildenarersquo (79r) lsquogabbarersquo (79v)aldayıcı (aldagiacute) lsquogabbatorersquo (79v) lsquoingannatorersquo (94r) bull Le forme ottomane al-
trove attestate sono aldayıcı aldat(ı)cı aldadıcı aldaccedilı (StS HWb 21 Carr 56)
alemsup1 (aleacutem [alemiacute (104v)]) lsquocreaturarsquo (71v) lsquopopalo [= popolo] ognrsquouno che ha lrsquoesserersquo (105r)
alemsup2 (aleacutem) lsquoinsegnia bandierarsquo (94r) lsquostendardorsquo (113v)alet (alaacutet) lsquoinstrumento meccanicorsquo (94v)
55corpus lessicale turco
alev (aleacuteu) lsquofiamma di fuocorsquo (77v)algit- (alghideacuterum) lsquomenar cotildedur uiarsquo (97v) bull T dial lsquoiletmek goumltuumlrmek alıp
gitmekrsquo (DS 211) Per unrsquoattestazione in un testo turco in trascrizione del lsquo500 cfr beni Istanbol algittme lsquoa condurmi a Costantinopolirsquo (VN 64) Per lrsquoaspetto morfologico v Deny 518 Korkmaz 831
alıccedil (aliacutecc) lsquoazzaroli fruttirsquo (63v) bull Tml lsquoazarole Mediterranean medlar Cra-taegus azarolusrsquo (Redhsup2 36)
alıko- (alicoacuterum) lsquolasciarersquo (95r) lsquoritenerersquo (108r)alın (aliacuten) lsquofrontersquo (79r)alıver- (aluereacuterum) lsquoottenerersquo (101r) bull Osm lsquoto take procure or buy a thing
without difficulty or delayrsquo (Redhsup1 192) lsquoprendere ad imprestitorsquo (Pianz 38)
alkış (alchiacutesc) lsquoorationersquo (101r) lsquoprieghirsquo (105v) lsquoringratiamentorsquo (108r) bull Osm lsquomedih sitayiş duarsquo (TS 106)
alkış et- (alchiacutesc edeacuterum) lsquoringratiarersquo (108r)Allah (allaacute) lsquoIdiorsquo (92v) rarr hatır ısmarla- ikrar et- şuumlkuumlr yardumalma (almaacute) lsquomela pomorsquo (97v)alma aġacı (almaacute agaacutecc) lsquopomo alberorsquo (105r)alt altundan (altundaacuten) lsquoda sottorsquo (72v) altuna (altunaacute) lsquosottorsquo rarr yeraltıncı (altingiacute) lsquosesto numerorsquo (111r)altun (altuacuten) lsquooro metallo finiss(im)orsquo (101r) rarr yuumlzuumlkaltunla(t)- (altunleteacuterum) lsquodorare far drsquoororsquo (75r) lsquoindorarersquo (93v) bull sect 3222balum satum (aluacutem satuacutem) lsquotrafico mercantiarsquo (116r) bull Osm alım satım lsquoalış-
veriş ticaretrsquo (TS 104) Men 398 registra il sintagma alum satum resmialum satum et- (aluacutem satuacutem edeacuterum) lsquotraficare far mercatildetiarsquo (116r) bull Osm
alım satım etmek lsquoalışveriş yapmakrsquo (TS 105)aman (amaacuten [hamaacuten (95v)) lsquofidanza sicurtagraversquo (77v) lsquolega treguarsquo (95v) aman
kacircġıt iste- (hamaacuten3 chiaacutet steacuterum) lsquodomandar saluo condottorsquo (74v)amanet (hamaneacutet) lsquodepositorsquo amanete ko- (hamaneacutet coacuterum) lsquodepositarersquo (73r)
bull Per il sintagma cfr amanet komak (amanet comach) lsquodepositare diposi-tarersquo (Masc 37 39) Piugrave corretto ci pare il dato amanete komak registrato da Mol 115 120
ambar (ambaacuter) lsquosentina del vascellorsquo (111r)amca (amgiaacute) lsquoauo tiorsquo (63v)aŋ (aacuteng) lsquogiuntura di mẽbrirsquo (90r) bull Osm lsquogiunturarsquo (Men 344)aŋ- (angaacuterum) lsquoricordarsirsquo (107v)ana (anaacute) lsquomadrersquo (96v) rarr buumlyuumlk ana oumlgey anaAnabulu (anaacutepol4) lsquoNapoli citagrave famosiss(im)arsquo (99v) bull La forma data come
lemma egrave quella del Molino (266) laquoDie im 17 J[ahr]h[undert] guumlltigen
3 La h iniziale egrave stata aggiunta in un secondo tempo4 Dato che la parola egrave oscurata da una macchia non si riesce a leggere se dopo la l ci sia o no
una i Nel Dialogo dello stesso F sono attestati sia Anapol sia Anapoli (Bombaci 223)
56
Formen sind durch die Kontamination mit Anadolu ldquoAnatolienrdquo entstan-denraquo (StM GEN 110)
anahtaacuter (anataacuter) lsquochiauersquo (68v) bull T dial anacirctar lsquoanahtarrsquo (DS 249)anahtarcı (anatargiacute) lsquochiauetteierorsquo [= chi fabbrica chiavi] (68v)ancak (angiaacutec) lsquoapenarsquo (61v)and (aacutend) lsquogiuramentorsquo (90v) lsquospergiurorsquo5 (113r)and iccedil- (andiccieacuterum) lsquogiurarersquo (90v)aŋla- (anglaacuterum) lsquointendere capirersquo (94v) lsquosentire percepirersquo (111r)aŋlat- (anglateacuterum) lsquodar ad intenderersquo (111r)apaccedilık (ap acciacutech aacutep acciacutec) lsquoalla scopertarsquo (60r) lsquoin palesersquo (94r)ara- (araacuterum) lsquocercarersquo (68v) dil ara- (diacutel araacuterum) lsquoesaminarersquo (76r) bull Il sin-
tagma con dil non ci egrave noto da altre fontiarab arap (areacutep araacuteb) lsquomoro nationersquo (98v)arabcesine (arabciesineacute) rsquomorescarsquo [recte lsquoalla morescarsquo] (98v) bull sect 315aaraba (arapaacute) lsquocarrozzarsquo (67v) lsquorotarsquo (108v) bull Il sign di lsquoruotarsquo puograve essere do -
vuto a un calco semantico sullrsquoar lsquoaǧalaʰ lsquoruota carro veicolo vetturarsquo (VAI 892) sect 221
arabacı (arapagiacute) lsquocarrozzierersquo (67v)arap rarr arabarasına (arasinaacute) lsquointorno al cantorsquo (94v)arı (ariacute) lsquoape che fa il mielersquo (61v) rarr eşekarısıarık (arriacutec) lsquomagrorsquo (96v)arıklan- (ariclaneacuterum) lsquosmagrirsirsquo (111v)arma[ġan] (arma[]) lsquopresente donorsquo (105v)armut (armuacutet) lsquopero fruttorsquo (103v)armut aġacı (armuacutet agaacutecc) lsquopero alberorsquo (103v)arpa (arpaacute) lsquoorzo biadarsquo (101r)arslan (arslaacuten) lsquoleone animal ferocersquo (95v)art ardunda (ardundaacute) lsquoa dietrorsquo (58r) ardundan (ardundaacuten) lsquoda dietrorsquo (72v)
arduna git- (ardunaacute ghideacuterum) lsquosequitarersquo (110r)art- (artaacuterum) lsquoaccrescerersquo (57v) lsquosouerchiarersquo (112r)artan (artaniacute) lsquoauanzo il restorsquo (63v) bull sect 311aarz et- (aacuters edeacuterum) lsquoauisare fare a saperersquo (63v)as- (assaacuterum) lsquoappicarersquo (62r)asıl (assiliacute) lsquocagione causarsquo (66r) bull sect 311aasıl- (assileacuterum) lsquoappicarsirsquo (62r) asılıp dur- (assiliacutep duruacuterum) lsquopenderersquo (102v)asma (asmaacute) lsquopergolarsquo (103v)astar (astaacuter) lsquoin forrarsquo [= fodera] (94r)astarla- (astarlaacuterum) lsquoinforrrarersquo [= foderare] (94r)aşaġa aşaġa doġrı (asciaacute douacuteri) lsquoallrsquoingiuacutersquo (60r) aşaġadan (asciadaacuten) lsquoda sotto
da giugraversquo (72v) rarr in-
5 Evidentemente un deverbale da spergiurare lsquogiurare con forzarsquo
57corpus lessicale turco
aşccedilı aşccedilılık et- rarr ahccedilı ahccedilılık et-aşık (asciacutehc asciacutech) lsquoamantersquo (60v) lsquoinnamoratorsquo (94r)aşık ol- (asciacutech holuacuterum) lsquoinnamorarsirsquo (94r)aşıla- (acscilaacuterum) lsquoinsertarersquo (94r) bull sect 228aşılıdeg (asciliacute) lsquoscudo monetarsquo (110v) bull La voce senza altre attestazioni note
non puograve che essere come giagrave aveva supposto Bombaci 229 un prestito dallo sp excelente lsquomoneda antigua de oro equivalente a una doblarsquo (Moliner 1 1248) attraverso una serie di processi fonetici ben individuabili (apocope passaggio [ks] gt [ʃ] apertura del timbro della prima vocale e chiusura di quello delle altre)
aşır- (asciereacuterum) lsquotralasciarersquo (116r) bull Osm aşırmakaşurmak lsquoto convey away to escape an evil to steal to plunder to smugglersquo (Redhsup1 124)
at (aacutet) lsquocauallorsquo (68r) rarr kira kiracıat- (attaacuterum) lsquogettare lanciarersquo (90r) lsquogittarersquo (90v) rarr topat sal- (at salaacuterum) lsquoassalire assaltarersquo (63r) lsquodar assaltorsquo (73r) bull Osm lsquoat suumlr-
mek at suumlrerek huumlcum etmekrsquo (TS 279)ata atalar (attalaacuter) lsquoantecessori trapassatirsquo (61v)ateş (ateacutesc) lsquofocorsquo (78r)atlas (atlaacutes) lsquodemasco di setarsquo (73r)atlı (atliacute) lsquocaualierorsquo (68r) rarr mahalleav (au6) lsquocaccia drsquoanimalirsquo ava git- (auaiaacute ghideacuterum) lsquoandar a cacciarsquo (66r) bull Il
dativo del sintagma egrave rifatto erronemente su ava (v la nota)avare (agụaṛaacute) lsquovacanza cessatione drsquoalcun esercitiorsquo (117r) bull Osm tml lsquoidle
out of workrsquo (Redhsup1 233)avaz (aguaacutes) lsquotonorsquo (112r)avcı (auigiacute) lsquocacciatorersquo (66r) bull Cfr avıcı (auiggi) lsquochacciatore uccellatorersquo
(Arg 38) Si veda inoltre lrsquoantico turchismo albanese ltauigijgt (la trascri-zione in grafia moderna sarebbe avixhi) lsquocacciatorersquo (Dizzionario Italia-no amp Albanese per Alfabeto manoscritto del 1710 conservato nella Badia Greca di Grottaferrata cortese segnalazione del dott Gjorgji Bufli) Per i riflessi della voce turca in francese italiano e altre lingue v Schweickard Osm 231
avla-rarr baluk avla-avlu (auluacute) lsquocortilersquo (71r) lsquoporticorsquo (105r)avret (aureacutet7) lsquodonnarsquo (74v)ay (aiacute aacutei) lsquolunarsquo (96r) lsquomesersquo (98r) ay tamam (aacutei tamaacutem) lsquoluna quintadecimarsquo
[= plenilunio] (96r) her ay (eacuter aacutei) lsquoogni mesersquo (100v) ol aydan (ol aidaacuten) lsquoda quel mesersquo (72v) rarr aġostos tutul- bull sect 411a
ayak (aiaacutec) lsquogambarsquo (79v) lsquopasso mesura di piedirsquo (102v) lsquopiedersquo (104v)ayart- (aiarteacuterum) lsquoleuar di piede inuitiarersquo [= viziare] (95v)
6 Prima era scritto auaacute poi la lettera finale egrave stata cancellata7 Corr in luogo di auraacutet
58
aydınlık (aidinliacutec) lsquolucersquo (96r) goumlzuumln aydınlık olsun (ghiusũ aidinliacutec ossuacuten) lsquoalla buonrsquohora congratula(zio)nersquo (59v) bull Per il sintagma cfr tml goumlzuumln aydın olsun lsquocongratulationsrsquo (SS)
ayır- (aireacuterum) lsquodiuiderersquo (74v)ayıtla- (aitlaacuterum) lsquoscieglierersquo (110r) rarr diş ayıtl[ıya]cakaylak (ailaacutec) lsquosenza merceacute gratisrsquo (111r) bull Osm lsquootiosus gratuitus otiosus
gratis in vanumrsquo (Men 604)ayna (ainaacute) lsquospecchiorsquo aynaya bak- (ainaiaacute baccaacuterum) lsquospecchiarsirsquo (112v)ayrıl- (hairileacuterum) lsquodisiungerersquo (74r) lsquoeleggerersquo (75r) lsquosepararersquo (111r) bull I si-
gnificati del F corrispondono piuttosto al causativo ayrıltmak lsquoseligere se-cernere separarersquo (Men 591)
ayrılmış (hairilmiacutesc) lsquoseparatorsquo (111r)ayu (aiuacute) lsquoorso animale crudeliss(im)orsquo (101r)ayva (aiuaacute) lsquocotogno fruttorsquo (71v)az azdur (aacutesdur) lsquoegrave pocorsquo (76r) rarr zamanaz- (asaacuterum) lsquoalterarsirsquo (60v)azadlı (asatliacute) lsquofranco liberorsquo (78v) bull Osm lsquolibero franco uscito di schiauitugrave
fatto libero licentiatorsquo (Men 157)azadlık (asatliacutec) lsquofranchezza libertagraversquo (78v)azap (eszaacutep) lsquocalamitagrave penuriarsquo (66r) lsquopenarsquo (103r) lsquotrauagliorsquo (116r) azap
ccedilek- (eszaacutep cicheacuterum) lsquopatir penarsquo (103r)azarla- (asarlaacuterum) lsquoriprenderersquo (108r)azdır- (asdereacuterum) lsquoincitare al malersquo (93v) lsquostizzare cioegrave inasprirersquo (113v)
59corpus lessicale turco
B
baba (babaacute) lsquopadrersquo (101v) rarr oumlgey bbaccedil (baacutecc) lsquogabbellarsquo (79v)baġsup1 (baacuteg) lsquofasciettorsquo (76v)baġsup2 (baacuteg) lsquopergolarsquo (103v) lsquovignarsquo (117v) lsquovite drsquouuarsquo (118r)baġccedila (bacciaacute) lsquogiardinorsquo (90r) bull La forma posta come lemma egrave quella di Men
671 (che corrisponde alla fonte persiana) Il dato del F si puograve leggere bakccedila o ba(ccedil)ccedila sect 225a
baġccedilavan (bacciaguaacuten8 bacuaacuten) lsquogiardinierorsquo (90r) bull Per lrsquoambiguitagrave grafica v lemma precedente
baġişla- (bacscilaacuterum) lsquoappresentarersquo [= offrire] (62r) succedil baġışla- (suacutecc bac- scilaacuterum) lsquoperdonarersquo (103v) bull Cfr bahşişla- (bachscisclarum) lsquodedicare donarersquo (Carr 72) Per il sintagma cfr tml succedilunu bağışlamak lsquoto pardonrsquo (Redhsup2 786)
baġla- (baglaacuterum) lsquoannodare ligarersquo (61v) lsquoattaccarersquo (63r) lsquolegarersquo (95v)bahadır (bahadiacuter) lsquocoraggiosorsquo (71r) lsquogenerosorsquo (90r) bahadır yigit (bahadiacuter it)
lsquohuomo ualorosorsquo (92r)bahadırlık (bahadirliacutec) lsquoazione coraggiosarsquo (71r) lsquofatto generosorsquo (77r) lsquogene-
rositagraversquo (90r)bahane (mahnaacute [manaacute (110v)]) lsquoscusarsquo (110v) lsquostratagemmarsquo (114r) bahane
bul- (mahnaacute buluacuterum) lsquoscusarsirsquo (110v) bull Cfr mahana (machana) lsquoscusarsquo (Arg 164) mahane lsquoidrsquo (Mol 390) t dial mahana lsquo(ileri suumlruumllen) soumlzde neden bahanersquo (DS 3105 4583)
bak- (baccaacuterum) lsquoguardarersquo (91r) vederersquo (117r) rarr aynabakır (baccheacuter) lsquorame metallorsquo (107r)bakış (bacchiacutesc) lsquoguardaturarsquo (91v)bakla (baclaacute) lsquofaua legumersquo (77r)
8 Corr in luogo di bacciagiacute
60
bakraccedil (baccharaiacutec9) lsquococcoma da scaldar acquarsquo (69v) bull Cfr bakaraccedilbakıraccedil (bacharac) lsquosechiarsquo (Carr 72)
bal (baacutel) lsquomielersquo (98r)balaban (balabaacuten) lsquobrauo poterosorsquo (65v) bull Osm t dial lsquogrande e grossorsquo
(Men 870-71) lsquoyiğit yakışıklırsquo (DS 496)balccedilık (balciacutech balciacutehc) lsquocreta fangorsquo (71v) lsquoletamersquo (95v)baldız (baldiacutes) lsquocognata dotildenarsquo (69v)balgam (balgaacutem) lsquofleumme escrementirsquo (78r)balmumı (balmuacutem baacutel muacutem) lsquocandela di cerarsquo (67r) lsquocerarsquo (68v) lsquotorciarsquo (115v)
bull La forma balmum egrave attestata pure da Hars 205 e Pianz 48balta (baltagrave) lsquoascione da tagliar legnjrsquo (63r)baluk (baluacutec) lsquopescersquo baluk satılır yer (baluacutec satileacuter ierdeacute) lsquopescaria doue si
uẽde [scil il pesce]rsquo (104r) rarr kadırga b kefal b mersinmerzin b muuml-rekkep b sardina b tunina b yılan b yunus b bull Nel sintagma il locativo egrave ovviamente erroneo (sect 311b) inoltre la forma participiale corretta do-vrebbe essere satılan
baluk avla- (baluacutec aulaacuterum) lsquopescarersquo (104r)balukccedilık (balucgiacutec) lsquopescitello piccolorsquo (104r)barccedila (baacutercia) lsquonauersquo (99v) bull Osm lsquobarca nauersquo (Men 757) lt ant venz barza
lsquobarca da carico da guerra e da piratirsquo (LF 98 alla cui documentazione vanno aggiunti non solo il dato del F ma anche il barccedila (barcia) lsquonauersquo di VN 62)
bardak (bardaacutec) lsquobocalersquo (65r) rarr zeyt yaġıbarış- (bariscieacuterum) lsquoaccordarsi far il pattorsquo (57v) lsquopacificarsirsquo (101v)barışık (barisciacutech) lsquopacersquo (101v) lsquopartito pattorsquo (102v)barıştır- (baristeacuterum) lsquopacificar altrorsquo (101v) bull sect 3222bbari (mbaacutere) lsquoalmeno al mancorsquo (60v) bull La forma del F egrave forse dovuta a con-
taminazione con mbarek (rarr mubarek su)barradeg (barragrave) lsquobanditorersquo (64r) bull Ar dial (Maghreb) barrāḥ lsquocrieur publicrsquo
(Dozy 1 66 Beaussier 42)barradeg et- (barragrave [barrhaacute (106r)] edeacuterum) lsquobandire publicarersquo (64r) lsquodiuolgarersquo
(74v) lsquofar bandorsquo (76v) lsquopromulgarersquo (106r)bas- (bassaacuterum) lsquoassalire assaltarersquo (63r) lsquodar assaltorsquo (73r) lsquocalpestrarersquo (66v)
lsquoinuestire proprio drsquoesercitirsquo (94v) lsquostamparersquo (113v) akccedila bas- (acciaacute bassaacuterum) lsquobatter monetarsquo (64v)
basma (basmaacute) lsquostamparsquo (113v)bast(i)yun (bastiuacuten) lsquobastionersquo (64v) bull Per altre attestazioni di questo italiani-
smo v Pianz 49baş (baacutesc) lsquocapo testarsquo (67r) başı buumlyuumlk (baacutesc buiuacutec) lsquosuperborsquo (114r) baş
uumlstuumlnde (= uumlstuumlne) (baacutesc ustundeacute) lsquovolentierersquo (118r) başı pek (basciacute peacutec) lsquopertinac[e]rsquo (104r) baştanevvel baştan (bascdaacuten [73r] euueacutel bascdaacuten [72v])
9 Bombaci 214 legge baccharaacutec
61corpus lessicale turco
lsquoda principiorsquo (72v 73r) baştan al- (bascdaacuten aleacuterum) lsquodisconsigliarersquo (74r) rarr agrı bogday devletli haznadar başı kaldır- kel bull sectsect 313c 314b
baş boġ (baacutesc boacuteg) lsquocapo di squadrarsquo (67r) lsquorettore gouernatorersquo (107v) lsquocapo di alquante personersquo (115r) bull Osm lsquocapo di squadra christiana capitano guidarsquo (Men 657)
başar- (basciaraacuterum) lsquocondur a fine alcuna impresarsquo (70r) lsquoriuscire alcun ne-gotiorsquo (108v)
başka (baschaacute) lsquoparticolarersquo (102r)başkace (baschagieacute) lsquoparticolarmentersquo (102r)başla- (bascilaacuterum) lsquocominciarersquo (69v) lsquoincominciarersquo (93v)bat- (battaacuterum) lsquoaffondarersquo (58v) bull Sospettiamo che il F abbia dato al verbo un
errato sign attivo cfr rarr bat(ıl)-batı rarr guumln batısıbatıl yere (batuacutel iereacute) lsquoin uano in darnorsquo (94v) bull Cfr osm tml boş yere lsquoin vainrsquo
(Redhsup2 138) Nel dato del F il primo elemento del sintagma egrave sostituito da batul = batılbattal lsquofalsus vanus inanisrsquo (Men 666)
bat(ıl)- (battileacuterum) lsquoaffondarsirsquo (58v) bull sect 3221bbattal et- (battaledeacuterum) lsquotralasciarersquo (116r) bull Osm lsquoannullare cassare render
inutilersquo (Men 841) Cfr rarr batıl yerebayat (baiaacutet) lsquoduro non frescorsquo (75r)bayıl- (baijleacuterum) lsquostramortirsirsquo (114r)bazırgacircn (bezeriaacuten) lsquomercantersquo (97v) bull Cfr baumlzaryaumln lsquomercantersquo (bezarien
Lupis 1b) lsquomerchadantersquo (bezariem ITS 237)bazırgacircnlık (bezerianliacutec) lsquomercantiarsquo (97v) lsquotraficorsquo (116r)bazırgacircnlık et- (bezerianliacutec edeacuterum) lsquotraficare far mercantiarsquo (116r)beden (beteacuten) lsquomergolersquo [= merli delle mura] (97v)begen- (beieneacuterum) lsquoaggradire piacerersquo (59r)beherhal (berahagravel) lsquoad ogni modorsquo (58r) lsquoin ogni modorsquo (94r) bull Osm lsquoin ogni
modo ad ogni modo come si siarsquo (Men 957) La forma del F dipende dalla metatesi be(h)rehal sect 229
bekccedili (beccgiacute [becciacute (111r)]) lsquoguardianorsquo (91v) lsquosentinella guardiarsquo (111r)bekle- (beccleacuterum) lsquoguardare far guardiarsquo (91r) lsquovegliarersquo (117r)bel (beliacute) lsquofianchirsquo (77v) lsquoreni parte della schienarsquo (107v) rarr buumlkuumllmiş bull
sect 311abela (belaacute) lsquodisaggiorsquo (73v) lsquorouinarsquo (108v) bela ccedilek- (belaacute cicheacuterum) lsquopatirersquo
(102v) bull Per il sintagma cfr tml belasını ccedilekmek lsquoto suffer (for some deed)rsquo (Redhsup2 109)
belki (beacutelchi) lsquoforsersquo (78v)belli belliduumlr (belliacutedur) lsquoegrave manifestorsquo (75v)ben (beacuten) lsquoiorsquo ben genduumlm (beacuten ienduacutem) lsquoio stessorsquo (92v) benden (bendeacuten)
lsquoda parte miarsquo (72v)benuumlm rarr hatır pay yan
62
beŋz (benziacute) lsquoeffigiersquo (75v) bull Osm lsquocera aria di volto sembianzarsquo (Men 863) sect 311a
beŋze- (benszeacuterum) lsquoassomigliarersquo (63r) lsquorassomigliarersquo (108r) lsquosomigliarersquo (111v)
berber (berbeacuter) lsquobarbierorsquo (64v)berdadeg (beacuterda) lsquocauallo da somarsquo (68r) bull Cfr ar alg bardal lsquomauvais cheval
rossersquo bardan lsquoharidelle cheval qui nrsquoa pas de sangrsquo (Beaussier 44) = ar lett birdawn lsquocavallo di razza inferiore ronzino cavallo da soma da trainorsquo (VAI 66) Circa la d del F va detto che in molte varietagrave parlate dellrsquoarabo egrave comune la sostituzione delle interdentali con le rispettive dento-alveo- lari cfr laquodans la prononciation usuelle ce son (scil d) se confond geacute-neacuteralement avec celui de draquo (Beaussier 361 in riferimento allrsquoalgerino-tunisino) Nellrsquoosm lett questo arabismo egrave attestato come birzevn lsquoa com-mon work-horse not of Arabian bloodrsquo (Redhsup1 355)
beri rarr ccedilokberk (baacuterc10) lsquolamporsquo (95r)besbelli besbelliduumlr (besbelliacutedur) lsquoaperto manifestorsquo (62r)besle- (besleacuterum [bessileacuterum (69r 100r)]) lsquoalleuarersquo (60r) lsquocibare nutrirersquo
(69r) lsquonodrirersquo (100r)besleme besleme kız (bessilemeacute chiacutes) lsquofigliola adottiuarsquo besleme oġlan (bes-
silemeacute ouglaacuten) lsquofigliolo adottiuorsquo (77v) bull I sintagmi dati dal F non paiono segnalati da altre fonti
beslenmiş (beslenmiacutesc) lsquoalleuatorsquo (60r)beş (beacutesc) lsquocinquersquo (69r)beş yuumlz (beacutesc iuacutes) lsquocinquecentorsquo (69r)beşer beşer (bescieacuter bescieacuter) lsquoa cinque a cinquersquo (69r)beşik (biacutecsc) lsquocuna culla di batildebinirsquo (72r) bull sect 229beşinci (bescscingiacute) lsquoquintorsquo (106v) rarr on beşincibeyit (beiacutet) lsquodistico di uersirsquo (74v) lsquosentenza dettorsquo (110v)beyn- beynuumlmuumlzde (beinetmusdeacute) lsquotra di noirsquo beynuumlnuumlzde (beinetnisdeacute) lsquotra
di uoirsquo (116r) bull Le varr date dal F sono costruite sulla base araba parlata baumlynat- (cfr p es baynātkum lsquoentre vousrsquo Beaussier 96)
bez (beacutes) lsquopanno di linorsquo (102r) lsquotela di linorsquo (115r)bez- (beszeacuterum [bezeacuterum (93v)]) lsquoaffannarsi fastidirsirsquo (58v) lsquoinfastidirsirsquo
(93v)bezdir- (besdereacuterum) lsquoesasperare sdegnarersquo (76r) lsquoinfastidirersquo (93v) lsquopertur-
barersquo (104r)bezdirmiş (besdermiacutesc) lsquoesasperatorsquo (76r)bıccedilak (bucciaacutec) lsquocoltellorsquo (69v) bull Cfr buccedilak (buciak) lsquoidrsquo (Mol 97)bıccedilakccedilı (bucciacgiacute) lsquocoltellarorsquo (69v)bırak- (braccaacuterum) lsquobuttar uiarsquo (66r) lsquogittarersquo (90v)
10 Corr in luogo di scimscieacutec
63corpus lessicale turco
bıyık (biȷg) lsquomostacciorsquo (99r)biber (pipeacuter) lsquopepe aromatorsquo (103r) bull La forma del F denota ancora la con-
servazione delle bilabiali sorde conformemente alla fonte greca pipeacuteribiccedil- (biccieacuterum [bicchieacuterum (111r)] lsquometere il grano etcrsquo (98r) lsquoserrare cotilde la
serrarsquo [= segare] (111r) bull La var bik- del F egrave dovuta prob a ipercorrettismobiccedilici (biccigiacute) lsquometitorersquo (98r)bil- (bileacuterum) lsquoconoscerersquo (71r) lsquosaperersquo (109v)bildir- (bildireacuterum) lsquoragguagliarersquo (107r) lsquoreuelarersquo (107v) rarr sipahilikbildircin (bildirgiacuten) lsquoquaglia vgellorsquo (106v)bile (bileacute) lsquogiontamente insiemersquo (90r)bilegi (bileacuteg) lsquopietra drsquoammolarersquo [= cote] (104v) bull Osm bilegi (bileghi) lsquoruo-
tarsquo (Arg 53)bileguuml lsquocote pietra da affilarersquo (Men 1004) sect 312bile(t)- (bileteacuterum) lsquoammolarersquo [= affilare] (104v) bull sect 3222bbilezik (blesiacutec) lsquomanettersquo (97r)bilmiş ol- (bilmiacutesc holuacuterum) lsquoaccorgersirsquo (57v) bull Osm lsquoaduertiscorsquo (bilmisci-
olurum Arg 53)biŋ (biacuten) lsquomille numerorsquo (98r) rarr on biŋbin- (bineacuterum) lsquocaualcarersquo (68r) bull Il sign del F corrisponde a ata bin-binici (binigiacute) lsquocaualcatorersquo (68r)Binzert (binszeacutert) lsquoBiserta citagrave in Africarsquo (65r)bir (biacuter) lsquovnorsquo (118r) rarr dem her kimse neste soumlz uumlccedilbir et- (biacuter edeacuterum) lsquoagguagliarersquo (59r) lsquocongiungerersquo (70v)bir ezden (bir esdeacuten) lsquodi cqua un pocorsquo (73v) bull Osm lsquodi qui a pocorsquo (bir esden
Arg 53)bir oġurdan (biacuter ordaacuten) lsquotutta ad una uoltarsquo (73v) lsquotuttrsquoa un co[l]porsquo (116v) bull
Osm lsquotutto in una volta in un impeto in un tratto in un fiatorsquo (Men 521-522) Per la forma del F cfr bir ordan lsquoaffattorsquo (Masc 8)
birer birer (bireacuter bireacuter) lsquoad uno ad unorsquo (58r) lsquovno per unorsquo (118r)bit (biacutet) lsquopedocchiorsquo (103r)bit- (bitteacuterum) lsquogermogliarersquo (90r)biz (biacutes) lsquonoirsquo (100r)bizuumlm (bisuacutem) lsquonostrorsquo (100r) rarr hatırbodur (bo[]duacuter11) lsquonano mostrorsquo (99v) bull Osm tml lsquoshort squat dwarfrsquo
(Redhsup2 134)bog- (bogaacuterum) lsquoaffogarersquo (58v) lsquosoffogarersquo (111v)boġaz (bugaacutes) lsquofaucirsquo (77r) lsquogolarsquo (90v) rarr ccedilalış- Misina boġazıboġaz ıktı (bugaacutes chijttiacute) lsquocollanarsquo (69v) bull Il secondo elemento del sintagma
dato dal F puograve essere una var metatetica di osm ıkd lsquocollana vezzorsquo (Men 3295-96) sect 212d
boġazla- (bugaslaacuterum) lsquoscannarersquo (109v)boġazlanmış (bugaslanmiacutesc) lsquoscannatorsquo (109v)
11 La parola egrave semicancellata da una macchia tra o e d sembra tracciata unrsquoaltra lettera
64
bogday (bocdaacutei) lsquograno frumentorsquo (91r) bogday başı (bocdaacutei basciacute) lsquospica di granorsquo (113r) bull Cfr bokday (bocdai) lsquofurmentorsquo (ITS 220)
bogul- (boguluacuterum) lsquoaffogarsirsquo (58v)bok (boacutec) lsquostercorsquo (113v) şarap bok (sciaraacutep boacutec) lsquofeccia di uinorsquo (77r) bull Per
il sintagma cfr şarap bokı (sciarap bochi) lsquoidrsquo (Arg 228)bokla- (bocclaacuterum) lsquoimbrattarersquo (92v)bol (boacutel) lsquolargorsquo (95r)bol et- (bol edeacuterum) lsquoallargarersquo (60r)borc (boacutergi) lsquodebitorsquo (73r) bull sect 311aborc al- (boacutergg aleacuterum) lsquoobligarsirsquo (100v)borclı (borgiliacute [borggliacute (100v)]) lsquodebitorersquo (73r) lsquoobligatorsquo (100v)borclı ol- (borgiliacute [borggliacute (100v)] holuacuterum) lsquofar debitorsquo (76v) lsquoobligarsirsquo
(100v)borı (boriacute) lsquotromba da guerrarsquo (116v)bostan (bostaacuten) lsquohortorsquo (92r) lsquoorto di foglie etcrsquo (101r)bostancı (bostangiacute) lsquohortolanorsquo (92r) lsquoortolanorsquo (101r)boşanmış (boscianmiacutesc) lsquoallentatorsquo (60r)boşat- (bosciateacuterum) lsquoallentarersquo (60r) lsquolentarersquo (95v) lsquosligarersquo (111v) lsquospararersquo
(112v) lsquosuotarersquo (114r) lsquovotarersquo (118v) karı boşat- (cariacute bosciateacuterum) lsquore-pudiar la mogliersquo (107v)
boya (boiaacute) lsquotintarsquo (115v)boya(t)- (boiateacuterum) lsquotingerersquo (115v) bull sect 3222bboya(t)mış (boiatmiacutesc) lsquotintorsquo (115v)boynuz (boinuacutes) lsquocornorsquo (71r)boyun (boinuacute) lsquocollorsquo (69v) boynu vur- (boinuacute uuruacuterum) lsquodecapitarersquo (73r)
lsquotroncare il caporsquo (116v) bull Per il sintagma cfr osm boyun [boynunboynu-nu (TS 654-55)] urmak lsquotagliar il collorsquo (Men 950-51) sect 311a
boyunduruk (boiunduruacutec) lsquogiogo di buouersquo (90r)boz- (bosaacuterum) lsquodisfarersquo (74r) lsquoguastarersquo (91v) lsquosconciarersquo (110r)boza (bosaacute) lsquoceruosarsquo (68v)bozmış (bosmiacutesc) lsquosconciatorsquo (110r)bozul- (bosoluacuterum) lsquoguastarsirsquo (91v)boumlcek (bugeacutech) lsquovermersquo (117v) rarr suumlmuumlkli boumlcek bull Cfr buumlcek lsquobaco uerminersquo
(buggech Arg 57) lsquolombrico ruga bruco vermersquo (bugech Carr 93)boumlgiboumlguuml (buguacute) lsquofatturarsquo (77r) bull Osm lsquomagia negromantia stregaria incante-
simorsquo (Men 937) Lo stesso Meninski dagrave anche le varr delabializzate bugubugı
boumlgile-boumlguumlle- (buguleacuterum) lsquofar fattucchiariarsquo (77r) bull Osm buumlgile(n)- (bu-ghilenurum) lsquoammalio unorsquo (Arg 57) tml buumlyuumllemek lsquoto bewitch to charm fascinate enchantrsquo (Redhsup2 151)
boumlluumlk (buluacutec) lsquoparte portionersquo (102r) lsquosquadra di gentirsquo (113v) boumlluumlk boumlluumlk (buluacutec buluacutec) lsquoa schiera a schierarsquo (59r)
boumlylesine (builesineacute) lsquoa questo modorsquo (62r) lsquocostiacute in questo modorsquo (71v)
65corpus lessicale turco
bu (buacute) lsquoquestorsquo (106v) bunuŋ iccediluumln (bunuacuten icciuacuten) lsquoper questorsquo (103v) rarr gece sabah yer
bucak (bugiaacutec) lsquoangolo cantonersquo (61v)budak (budaacutec) lsquoramo drsquoalberorsquo (107r)buffindeg (buffiacuten) lsquobuffonersquo (65v) bull Italianismo senza altri riscontribuga (bugaacute) lsquotoro animalersquo (115v)buguumln (buacute iuacuten) lsquohoggi questo giornorsquo (92r)buhur (buchhuacuter) lsquoperfumorsquo (103v)buhur et- (buchhuacuter edeacuterum) lsquoperfumarersquo (103v)buhurcı (buchhurgi) lsquoperfumierersquo (103v) bull Si noti che nella restante lessico-
grafia ottomana questo derivato egrave attestato solo dalla fine del XVIII sec (StS HWb 39)
buh[ur]la- (buch[]larum) lsquoperfumarersquo (103v)bul- (buluacuterum) lsquoritrouarersquo (108v) lsquotrouarersquo (116v) rarr bahanebulanık (bolaniacutech) lsquoturbidorsquo (116v)bulaş- suyı bulaş- (suiacute bolascieacuterum) lsquotorbidare lrsquoaquarsquo (115v) bull Il verbo do-
vrebbe avere la forma causativa bulaştır-bulaşık (bolasciacutehc) lsquotorbidorsquo (115v)buldur (bulduacuter) lsquoautunnorsquo (63v) bull Osm bıldırbuldur lsquogeccedilen yılrsquo (TS 538-39)
Il sign dato dal F si puograve spiegare supponendo che egli abbia sentito usare la voce nei primi mesi dellrsquoanno e lrsquoabbia interpretata come riferentesi alla sola stagione precedente e non allrsquointero anno
bulun- (bulunuacuterum) lsquoritrouarsirsquo (108v)buluşmak buluşmaya git- (buluacutescmaaacute ghideacuterum) lsquoandar a invitarersquo (61r)bulut (bluacutet) lsquonuuolarsquo (100r)bulutlan- hava bulutlanır (aguaacute blutleneacuter) lsquoannebbiarsi lrsquoariarsquo (61v)bulutlı (blutliacute) lsquonuuolosorsquo (100r) hava bulutlıdur (aguaacute blutliacutedur) lsquolrsquoaere egrave
annebbiatorsquo (61v)bunda (bundaacute) lsquoqua in q(ues)to locorsquo (106v)bundan (bundaacuten) lsquoda cquarsquo (73v)burun (burnuacute) lsquonasorsquo (99v) bull sect 311aburuş- (burusciuacuterum) lsquoarrapparsi arronchiarsirsquo [= raggrinzirsi] (62v)but (buacutet [buduacuten (61v)]) lsquoanguitagliarsquo [prob var di anguinaglia lsquozone adia-
centi alla radice anteriore della coscia inguinersquo] (61v) lsquocosciarsquo (71v) bull Lrsquoipotesi piugrave probabile per spiegare la forma budun egrave che il F abbia chiesto a un informatore laquoCome si dice questoraquo indicando la propria regione inguinale e che lrsquoaltro abbia risposto budun lsquo(Egrave) la tua cosciarsquo Lrsquoosm budbut designa propr la parte superiore della coscia (Men 911) cfr pure budler başı (budler basci) lsquolrsquoanguinagliarsquo (Mol 183)
buyur- (buiuruacuterum) lsquocomandarersquo (69v)buyuruk (buiuruacutec) lsquocomandamentorsquo (70r) lsquoordinersquo (101r)buz (boacutes) lsquogiacciorsquo (90r)buzaġı (busaghiacute) lsquovitella di lattersquo (118r)
66
buumlkuumllmiş beli buumlkuumllmiş (beliacute bucculmiacutesc) lsquoaggobatorsquo (59r) lsquogobborsquo (90v) bull Cfr osm beli boumlkuumlldi lsquosrsquoincuruograve la di lui schiena ograve staturarsquo (Men 936) La grafia del F sembra indicare una var bukulmış (v perograve sect 211d) Nel t anatolico egrave attestata la forma bukmak lsquobuumlkmekrsquo (TTAS)
buumltuumln (buttuacuten) lsquointiero sanorsquo (94v)buumlyuuml- (buiuluacuterum) lsquocrescerersquo (71v) bull sect 3221b Cfr comunque osm buumlyuumln-
mek lsquobuumlyuumlmekrsquo (TS 746)buumlyuumlk (buiuacutec) lsquograndersquo (91r)buumlyuumlk ana (buiuacutec anaacute) lsquomadre della madrersquo (96v)buumlyuumlk et- (buiuacutec edeacuterum) lsquoaggrandirersquo (59r)buumlyuumlklen- (buiucleneacuterum) lsquoinsuperbirsirsquo (94v)
67corpus lessicale turco
C
caba ccedilek- (ccedilık-) (giaacuteba cicheacuterum) lsquopresentarersquo (105v) bull I sintagmi ottomani dati da Meninski sono caba etmekvermek lsquodar in dono per niente donare presentarersquo (Men 1574)
cafa (giafaacute) lsquoguairsquo (91r)caiz (giais) lsquoconuenientersquo (70v) lsquolecitorsquo (95v) caiz degilduumlr (giaiacutes deiacuteldur)
lsquoinconuenientersquo (70v)caiz ol- (giaiacutes holuacuterum) lsquoconuenire esser lecitorsquo (70v)cambaz (giambaacutes) lsquosaltatore che fa prouersquo (109r)can (giaacuten) lsquoanimarsquo (61v) lsquospiritorsquo (113r) rarr ccedilekiş-canavar (gianauaacuter) lsquoanimalersquo (61v)carafadeg balıġı (giarraacuteffa baluacutec) lsquosalpa pescersquo (109r) bull Ar dial (Tunisia) ǧa-
rafaʰ lsquoalosersquo (Dozy 1 187) geraffagerafagiraffa (mantengo la grafia del-la fonte) lsquooratarsquo (Oman 82)
cariye (giariaacute) lsquodonzellarsquo (74v) lsquoschiauarsquo (110r)cazu (giasuacute) lsquofattucchiarorsquo (77r)cebe (giebeacute) lsquogiacco armaturarsquo (90r)cebeci (giebegiacute) lsquogiacchierorsquo (90r)cedd (giddiacute) lsquoschiatta generationersquo (110r) bull Osm lsquoauolo auorsquo (Men 1587) Il
dato del F egrave tratto evidentemente da sintagmi del tipo yedi ceddine varince lsquosinrsquoalla settima generationersquo (ibid)
celali (gelaacutel) lsquoribbellorsquo (107v) bull Osm celalicalali (gelali gialali) lsquoassassino rebellersquo (Mol 62 339) Per la forma ipercorretta del F cfr cilacircl (dschilal) lsquorebellersquo (Pr 503) sect 312
cemaat (giumaacute) lsquochiesarsquo (69r) bull Osm lsquoconsessus communitas ecclesia con-cilium synagogarsquo (Men 164) = cuumlmayat (giumaiat) lsquocomunitagraversquo (Mol 98) La forma del F puograve essere dovuta a contaminazione con cuma lsquovenerdigraversquo
cenk (gieacutenc) lsquocombattimentorsquo (69v) lsquoguerrarsquo (91v) cenkte oumll- (giencdeacute uluacuterum) lsquomorire nella guerrarsquo (98v)
68
cenk et- (gieacutenc edeacuterum) lsquocombatterersquo (69v) lsquofar battagliarsquo (76v)Ceneviz vilayet (ginuuiacutes velaieacutet) lsquoGenoa citagraversquo (90r) bull La forma Cinviz egrave atte-
stata da Enveri [1464] e Piri Reis [1525] (TETTL 1 428)cenkccedili (giencgi) lsquocombattentersquo (69v)cerrah (giarraacute) lsquomedico di chirurgiarsquo (97v)cevap (giuaacutep) lsquorispostarsquo (108r) bull Cfr coap (gioap) lsquoidrsquo (Arg 64 a cui rinvia-
mo per ulteriore documentazione) La forma del F va certo letta cuap non civap
cevap ver- (giuaacutep uereacuterum) lsquorisponderersquo (108r)ceviz (gieuiacutes) lsquonoce moscatarsquo (100r)Cezayir (gisaiacuter) lsquoAlgieri citagrave in Barberiarsquo (59v)cılasıncelasın (gielasiacuten) lsquobrauo poterosorsquo (65v) bull Osm lsquokahraman babayiğit
guumlrbuumlz delikanlırsquo (TS 767-68) La forma celacircsın egrave data da TETTL 1 425cıva (giuaacute) lsquoargento uiuorsquo (62v)cibs (gibiacutes) lsquogesso p(er) fabricarersquo (90r)ciger (gigheacuter) lsquofecatorsquo (77r)cin (giacuten) lsquospiriti infernalirsquo cinden vurul- (gindeacuten uurulmiacutescium) lsquospiritarsirsquo
(113r) bull sect 3213acins (giacutens) lsquogente nationersquo (90r) lsquolegnagiorsquo (95v) lsquostripe (sic) razzarsquo (113v)
rarr ccedilingana cins Macarcoumlmert (giumeacutert) lsquocortese liberalersquo (71r)coumlmertlik (giumertliacutec) lsquoliberalitagraversquo (95v)cuumlmle (giuacutemle) lsquotuttrsquoinsiemersquo (116v)cuumlnk (giuacutenc) lsquolibro di ricordo squarciafogliorsquo [= taccuino notes] (95v) bull Osm
lsquolibretto di canzoni ograve altri versirsquo (Men 1663) Secondo TETTL 1 453 evoluzione semantica di coumlngcuumlnkcuumlng lsquobir ccedileşit buumlyuumlk gemirsquo di origine ultima malese (cfr port junco ingl junk it giunca ecc)
cuumlz (giuacutes) lsquoquinternorsquo (106v)
69corpus lessicale turco
Ccedil
ccediladır (ciadeacuter) lsquopadiglionersquo (101v)ccedilak (ciaacutec) lsquofincheacutersquo (77v) bull Osm lsquousque usque adeo utrsquo (Men 1553)ccedilak- (ciaccaacuterum) lsquovenire agrave gran moltitudinersquo (177r) rarr şimşek ccedilak- bull Il sign
del F non egrave riscontrabileccedilakal (ciaccaacutel) lsquocontadinorsquo (70v) lsquorustico uillanorsquo (109r) lsquovolpersquo (118r) bull Lo
zoonimo turco significa ovviamente lsquosciacallorsquo il passaggio semantico a lsquovolpersquo non pare altrimenti attestato (cfr rarr tilki) Per i significati connotativi cfr t dial ccedilakal lsquoipsiz serseri işbilmeyen acemi toy cimrirsquo (DS 1041)
ccedilakı (ciacchiacute) lsquocoltello a rasolorsquo [= a serramanico] (69v)ccedilakır (ciaghiacuter) lsquovinorsquo (117v)ccedilakşır (ciecscieacuter) lsquocalzettersquo (66v) rarr gey-ccedilal- (cielaacuterum) lsquopercuoterersquo (103v) lsquosonarersquo (112r) rarr ccedilingane ccedilal- dil ccedilal-
dilbazlık fiska ccedilal- muziki ccedilal- taban ccedilal- volta ccedilal-ccedilalış- (cialiscieacuterum) lsquoaffaticarsirsquo (58v) lsquofaticarersquo (76v) lsquoprocurarersquo (105v) bo-
ġazına ccedilalışan (bugasinaacute cialisceacuten) lsquogolosorsquo (90v) bull Il sintagma ottomano usuale per lsquogolosorsquo egrave boġaz kulukulı (Men 3801 Pianz 157)
ccedilalka- (cialcaacuterum) lsquocriuellarersquo (71v) bull Osm tml ccedilalka(la)mak lsquoto shake agi-tate to sieve (grain) (by shaking it)rsquo (Redhsup2 169)
ccedilam (ciaacutem) lsquopigna fruttorsquo (104v)ccedilam aġacı (ciaacutem agaacutecc) lsquopigna alberorsquo (104v)ccedilanak (cienaacutec) lsquopiattorsquo (104r) lsquovaso nomersquo (117r)ccedilardak (ciardaacutec) lsquocapannarsquo (67r)ccedilare (ciaacutera) lsquoricapitorsquo [= aiuto sostegno provvisione] (107v)ccedilarşaf (ciarsciaacutef) lsquolenzuolorsquo (95v)ccedilarşı (ciarsciaacute) lsquopiazzarsquo (104v)ccedilaşıt (ciarsciacutet) lsquospia spionersquo (113r) bull Per lrsquoepentesi cfr t dial ccedilarşut lsquobildir-
meden denetleyen (kimse)rsquo (DS 1084)
70
ccedilat- (ciataacuterum) lsquoinuestire proprio di vascellirsquo (94v) bull Osm lsquose joindre srsquoem-boicircter srsquoentre-choquer se heurter aborderrsquo (BarbM 1 555-56)
ccedilatla- (ciatilaacuterum) lsquocreparsirsquo (71v)ccedilatlat- (ciatilateacuterum) lsquocrepar ad altrorsquo (71v)ccedila(v)uş (ciauacutesc [ciauacutes (98r)]) lsquoambasciadorersquo (60v) lsquomessagierorsquo (98r) hunkacircr
ccedila(v)uşı (inchiaacuter ciausciacute) lsquoambasciador del Rersquo (61r) bull Osm lsquoa herald a poursuivant a messengerrsquo (Redhsup1 711) Cfr lrsquoantico turchismo italiano chiausso (chiaus ciaus) lsquomesso drsquouna autoritagraversquo (DEI 895)
ccedila(v)uşlık ccedilavuşlıġa git- (ciauacutesclighaacute ghideacuterum) lsquoandar in atildebasci[e]riarsquo (61r)ccedilay (ciaacutei) lsquofiumersquo (78r) rarr kenar Nil succedilek- (cicheacuterum) lsquotirar dietrorsquo (115v) adı ccedilek- (adiacute cicherum) lsquoleuar la famarsquo
(76v) kem adı ccedilek- (chieacutem adiacute cicheacuterum) lsquoinfamarersquo (93v) kuumlrek ccedilek- (ghiureacutec cicheacuterum) lsquovocarersquo [= vogare] (118r) rarr azap bela caba ccedilek- succedil bull Per il primo sintagma cfr adı ccedilekmek (adi ciekmek) lsquosmaccare [= svergognare] qualchunorsquo (Mol 406)
ccedilekiccedil (ciechiacutecc) lsquomartellorsquo (97r)ccedilekiccedille(n)- (ciechiccleneacuterum) lsquomartellarersquo (97r) bull sect 3221accedilekil- (cichileacuterum) lsquoarrapparsi arronchiarsirsquo [rarr buruş-] (62v) bull Cfr ccedilikil-
(cichilurum) lsquoritirarsi ragrinzarsirsquo (Carr 108)ccedilekirdek (ciecheacuterdec) lsquoossa dei fruttirsquo (100v)ccedilekirge (cighirgheacute) lsquogrillo animalettorsquo (91r)ccedilekiş- can ccedilekişir (giaacuten cicscieacuter) lsquosta facendo il trattorsquo [= egrave agonizzante] (98v)
bull Tml can ccedilekişmek lsquoto be dying in agonyrsquo (Redhsup2 154)ccedilektiri gemi (cictriacute ghiemiacute) lsquogalerarsquo (79v) bull Osm ccedilektuumlri lsquotriremisrsquo (Men On
1695)ccedilektiri lsquogalley (used for wartrading)rsquo (Redhsup2 180)ccedilelebi (cielebiacute) lsquocaualiero persona nobilersquo (68r) lsquogentilrsquohuomorsquo (90r) lsquonobi-
lersquo (100r)ccedilelik (cieliacutec) lsquoacciaro metallorsquo (57v)ccedilengel demir ccedilengeli (demiacuter ciengeliacute) lsquocrocco di ferrorsquo (71v)ccedilerak (cieraacutec) lsquocandelierersquo (67r)ccedileşme (ciescimeacutet) lsquofontanarsquo (78r) bull La forma del F denota lrsquoinflusso analogico
degli arabismi in -et (riflesso della tārsquo marbūṭa)ccedileşte (ciesteacute) lsquoliuto da sonarersquo (96r) bull Osm lsquouzun saplı buumlyuumlk tekneli bir ccedileşit
musiki aletirsquo (TS 870) ccedileşde (cescdeh) lsquocitararsquo (Carr 105)ccedilevir- (cieuereacuterum) lsquocircondare girare intornorsquo (69r) lsquotorniarersquo (115v) ben
şişi ccedileviriruumlm (ben scisciacute cieuereacuterum) lsquoio uolto lo spitorsquo (59r)ccedilevirme (cieuermesiacute) lsquoriparo siepersquo (108r) bull Il dato del F egrave palesemente tratto
da un sintagma del tipo ccedilit ccedilevirmesi Cfr ccedilit ile ccedilevirmek lsquosiepare assie-parersquo (Men On 1541)
ccedilevre (cieueregrave) lsquocircolo o ruota di (per)sone i q(ua)li o stanno in piedi o seden-do o in qualsiuoglrsquoaltro modorsquo (69r)
ccedileyne- (cineacuterum) lsquomasticarersquo (97r) bull Il F documenta giagrave la forma lsquomodernarsquo ccediliyne-ccediliğne- (TETTL 1 524)
71corpus lessicale turco
ccedileyrek (ciereacutec) lsquoquarto partersquo (106v) bull T dial ccedilerek lsquoccedileyrekrsquo (DS 1145)ccedileyrekle- (cierecleacuterum) lsquosquartarersquo (113v) bull In questo sign il verbo egrave registrato
pure da Arg70 e Mol 427ccedilıban (ciubaacuten) lsquoaposteumarsquo (62r) lsquoposteumarsquo [= ascesso] (105v) lsquocarbonchiorsquo
(67v)ccedilıfut (cifuacutet) lsquogiudeorsquo (90v)ccedilıġır- (cighireacuterum [cighereacuterum (91r)]) lsquocantarersquo (67r) lsquochiamarersquo (68v) lsquogridarersquo
(91r) meydana ccedilıġır- (maidanaacute cighireacuterum) lsquodisfidarersquo (74r) bull Osm lsquoba-ğırmak haykırmak davet etmek ccedilağırmakrsquo (TS 886-87) t dial ccedilığırmak lsquoto call to sing (a song)rsquo (prov[incial] Redhsup2 184) Il sintagma usuale per lsquosfidarersquo egrave meydana okumak
ccedilıġırt- (cighirteacuterum) lsquomandar a chiamarersquo (96v) bull Osm lsquoinvitare chiamare indirersquo (Dede Korkut 336)
ccedilık- (cicheacuterum) lsquoascendere salirersquo (63r) rarr deġirmen gemi bull Dal punto di vista formale egrave palese la confusione con rarr ccedilek-
ccedilıkar- rarr embik koumlk yarakccedilıplak (ciuplaacutec) lsquonudorsquo (100r)ccedilıplak et- (ciuplaacutec edeacuterum) lsquospogliarersquo (113r)ccedilıra (cieraacute) lsquoedera legnorsquo (75v) bull Osm tml lsquoresinous piece of woodrsquo (Redhsup2
189)ccediliccedilek (cicieacutec) lsquofiorersquo (78r) lsquovaroli mal di puttirsquo (117r)ccediliccedileklen- (ciciecleneacuterum) lsquofiorirersquo (78r) lsquometter li uarolirsquo (117r)ccediliccedilekli (ciciecliacute) lsquofioritorsquo (78r)ccedilift (ciacuteft) lsquocoppiarsquo (71r) lsquoparorsquo (101v) ccedilift tek (ciacuteft teacutec) lsquopari et disparirsquo (102r)ccedilift suumlr- (cift sureacuterum) lsquoararersquo (62r) lsquocultiuar la terrarsquo (72r)ccediliftccedili (ciftciacute [ciftgiacute (62r 97r)]) lsquoagricoltorersquo (59r) lsquoaratorersquo (62r) lsquomassaro di
biadersquo (97r)ccediliftccedililik (ciftiliacutec) lsquoagricolturarsquo (59r)ccediliġ (ciacute) lsquocrudo n(on) cottorsquo (71v)ccedilimdi- (cimdireacuterum) lsquopizzicarersquo (104v) bull Attestato sia nelle fonti ottomane sia
nel t dial (TS 921 DS 1222)ccedilin sabah (ciacuten sabaacute) lsquoa buonrsquohora matinorsquo (57r) lsquoal far del giornorsquo (59v)ccedilingane cins (ciacutengana giacutens) lsquozingari popolirsquo (118v) bull La tesi comunemente
accettata che vede come fonte dellrsquoetnonimo il gr Aqiacutegganoj denomina-zione dei membri di una setta medievale di eretici (TETTL 1 519) egrave stata messa in discussione da M Stachowski il quale la considera laquoeine ge-lehrte Volksetymologieraquo (StM Zig 161) e dal canto suo pone la voce in possibile relazione etimologica coi termini ungherese szegeacuteny e ant turco čiumlgāń entrambi lsquopoverorsquo (ibid)
ccedilingane ccedilal- (cinganeacute cielaacuterum) lsquoadularersquo (58r) lsquoallettare lusingarersquo (59v) bull Sintagma di cui non abbiamo trovato altra documentazione
ccedilirkin (cichiacuten) lsquobruttorsquo (65v) bull T dial ccedilikin lsquoccedilirkinrsquo (TTAS)ccedilirkinlik (cichinliacutec) lsquobruttezzarsquo (65v)
72
ccedilivi (ciouiacute) lsquochiodorsquo (68v) bull Il dato del F deve provenire da una Beiform turca ccediluviccediluumlvi cfr kipciaco ccediluvu lsquobiz sivri uccedillu alet tığrsquo (KTS 549) tataro di Crimea ccediluumly lsquoder Nagelrsquo (Radl 3 2189)
ccedilivile- (ciuileacuterum) lsquoinchiodarersquo (93v)ccediliz- (ciseacuterum) lsquointagliarersquo (94v)ccedilizi (cisiacute) lsquolinearsquo (96r)ccediloban (ciubaacuten) lsquopastore drsquoarmentirsquo (102v)ccedilok (cioacutec) lsquoassairsquo (63r) ccediloktan (ciocdaacuten) lsquodi lungo temporsquo ccediloktan beri (cioc-
daacuten beriacute) lsquodi lungo tẽpo in quarsquo (73v) ccediloktandur (cioctaacutendur) lsquogran tempo egraversquo (91r) katı ccediloktur (catiacute cioacutecdur) lsquoegrave tropporsquo (76r) rarr şuumlkuumlr
ccediloumlguumlr (ciuuuacuter) lsquoliuto da sonarersquo (96r) bull Osm lsquoinstrumentum musicum cithara crassius feregrave ut Italicum colascionersquo (Men 1682)
ccediloumlmlek (ciumleacutec) lsquovaso nomersquo (117r)ccediloumlz- (cieseacuterum) lsquoscioglierersquo (110r) bull Cfr ccedilezmek (cesmek) lsquodisciogliere disli-
gare sciogliere slegarersquo (Mol 121 passim)ccediloumlzgi (ciosghiacute) lsquofilato p(er) far telarsquo (72v) lsquovrdimento et trama cioegrave il filato il
quale srsquoha da tessere innante drsquoesser tessutorsquo (115r)ccedilubuk (ciubuacutec) lsquobacchettarsquo (64r)ccediluha (ciuaacute) lsquopanno di lanarsquo (102r)ccedilukur yer (ciucuacuter ieacuter) lsquocauarsquo (68r)ccedilulha (ciuluhaacute) lsquotessitorersquo (115r) bull sect 216ccediluval (ciuaacutel) lsquobisaccia saccorsquo (65r)ccediluvaldız (ciualdiacutes) lsquoaco saccora[]rsquo (57v)ccediluumlnki (ciunchiacute) lsquoda poicheacutersquo (72v) lsquopoicheacutersquo (104v)ccediluumlruumlk (ciuruacutec) lsquofracitorsquo (78v)ccediluumlruumlk ol- (ciuruacutec holuacuterum) lsquoammarcirsirsquo (61r)
73corpus lessicale turco
D
daġ (daacuteg) lsquomontagnarsquo (98v) rarr tepedaġıt- (daghiteacuterum) lsquodispargierersquo (74r) lsquodissiparersquo (74v) lsquosbaragliare sbarat-
tarersquo (109v)daġlı (dagliacute) lsquomontuosorsquo (98v)daha (daaacute) lsquoanchora aduerbiorsquo (61r) daha degil (dahaacute deiacutel) lsquonon ancorarsquo
(100r) rarr eyi tezdaima (daacuteima) lsquoeternamentersquo (76r) lsquosemprersquo (110v)daira (dahiraacute) lsquocircolorsquo (69r)dalak (talaacutec) lsquomilzarsquo (98r)damak (dumaacuteg) lsquopalato nella boccarsquo (101v) bull Puograve darsi che la forma del F sia
sorta per accostamento a rarr dumagudamar (damaacuter) lsquovena del sanguersquo (117r)damla (damlaacute) lsquogocciolarsquo (90v) damlaya damlaya (damlaaacute damlaaacute) lsquoa goccia
a gocciarsquo (59r)damla- (damlaacuterum) lsquogocciolarersquo (90v)danış- (daniscieacuterum) lsquoconferire domatildedar cotildesigliorsquo (70r) lsquoconsegliarsirsquo (70v)danışman (daniscmaacute) lsquoconsiglierersquo (70v) bull Osm lsquodanışılan kimse fakih acirclimrsquo
(TS 1000) lsquowise scholarrsquo (Birnbaum 74) tml lsquoconsultant adviserrsquo (Redhsup2 209) La forma del F egrave forse dovuta a ipercorrezione con accostamento ai nomi verbali in -ma
dar (daacuter) lsquoangusto strettorsquo (61v)dar et- (daacuter edeacuterum) lsquostringerersquo (114r)darccedilın rarr tarccedilındarı (dariacute) lsquomiglio biadarsquo (98r)darıl- (darileacuterum) lsquosentir affannorsquo (111r)davacı (daugiacute) lsquocontrariorsquo (70v) bull Cfr davcı (daugi) lsquoactor Klaumlgerrsquo (Meg)davar (daguaacuter) lsquobestia genericorsquo (65r) bull Osm lsquopecus jumentumrsquo (Men 2153)davul (dauacutel) lsquotamburrorsquo (114v)
74
dayan- (daianeacuterum) lsquoappogiarsirsquo (sic) (62r) lsquodurarersquo (75r) lsquopontellarersquo (105r)de imdi (deacute ndiacute) lsquohorsuacutersquo (92r) lsquosu uiarsquo (114r) bull Osm lsquosugrave dunque sugrave sugraversquo (Men
417) La forma dendi egrave attestata nel Divano di Mustafa Acircli (1584) (TS 1078)
de- (deacuterum) lsquodirersquo (73v) rarr demek iste-dede (dedegrave) lsquoauo il padre del padre o della madrersquo dede karı (dedeacute carigrave)
lsquolrsquoauarsquo (63v)defin (defiacuten) lsquoesequie di mortirsquo (76r)defin et- (defiacuten edeacuterum) lsquofar lrsquoesequiersquo (76r)defter (teuteacuter) lsquolibro di contirsquo (95v) bull T dial tevter lsquodefterrsquo (TTAS)deg- (deieacuterum) lsquoapprezzarersquo (62r) lsquotassare stimarersquo (114v) kaccedil deger (caiacutecc
deier) lsquoquanto ualersquo (106v) bull In Mol 331 questrsquoultimo sintagma italiano egrave tradotto niccedile deger (nice deghier)
deg(e)nek (dijneacutec) lsquobastonersquo (64v) bull T dial diynek lsquodeğnekrsquo (DS 1529) Per la discussione etimologica v Carr 117
degil rarr caiz dahadeġirmen (dighirmeacuten) lsquomolinorsquo (98v) deġirmene ccedilık- (dighirmenaacute cicheacuterum)
lsquomacinarersquo (96v)deġirmen taşı (dighirmeacuten taacutesc) lsquomacina di molinorsquo (96v)deġirmenci (deghirmengiacute) lsquomolinarorsquo (98v)degiş- (decscieacuterum) lsquobarattare catildebiarersquo (64v) lsquomutarersquo (99r) din degiş- (diacuten
decscieacuterum) lsquorenegarersquo (107v) bull La forma del F presenta sincope (sect 215) e successiva assimilazione (sect 225a)
degiştir- (decstereacuterum) lsquocambiarersquo (66v)deġmede (deimedeacute) lsquodifficilmentersquo (73v) lsquopiugrave presto di no che di sigrave mi par
difficilersquo (104v) bull Osm deġme de lsquonon facile vix quasi verorsquo (Men 2112) değmede (dejmede) lsquostento a crederlo non mi parersquo (Pianz 78)
dek akşama dek (acsciamaacute deacutec) lsquofin a nottersquo şimdiyedek (sciacutemdi edeacutec scim-diedeacutech) lsquofin adessorsquo (77v) lsquoinfin adessorsquo (94r)
del- (deleacuterum) lsquobucarersquo (65v) lsquoforarersquo (78r)deli (deliacute) lsquofarneticorsquo (76v) lsquomattorsquo (97v) lsquopazzorsquo (102v)deli ol- (deliacute holuacuterum) lsquofarneticarersquo (76v) lsquoimpazzirersquo (93r)delik (deliacutec) lsquobucorsquo (65v) lsquopertusorsquo (104r)delikanlı (deli caacuten) lsquogiouanersquo (90v) bull Abbiamo posto come lemma la forma
turca comune La voce del F egrave prob dovuta a una retroformazionedelikle- (delicleacuterum) lsquopertusarersquo (104r) bull Il verbo usuale egrave rarr del-delil (deliacutel) lsquoguidarsquo (91v)delilik (delliacutec) lsquopazziarsquo (102v) bull sect 215dem bir demde (bir dendeacute) lsquoistante di temporsquo (94v) ol demden (ol dendedeacuten)
lsquoda quel punto di tẽporsquo (72v) bull Osm bir demde lsquoin un momentorsquo (Men 2133) Nel dato del F il suff di locativo egrave stato incorporato nella parola (sect 311b)
demek iste- (demecsteacuterum) lsquosignificarersquo (111v) bull Tml lsquoto mean mean to sayrsquo (Redhsup2 217)
75corpus lessicale turco
demir (demiacuter) lsquoferrorsquo (77r) geminuumlŋ demiri (ghieminuacuten demiriacute) lsquoancora di nauersquo (61r) rarr ccedilengel kazık
demirci (demirgiacute) lsquoferrarorsquo (77r)deŋiz (denghiacutes) lsquomarersquo (97r) deŋiz geccedil-gez- (denghiacutes ghieccieacuterum denghiacutes
ghieseacuterum) lsquonauigarersquo (99v) rarr fırtına Kara Deŋiz suderi (diacuter) lsquocoiro pellersquo (69v) rarr yuumlz-sup2 bull sectsect 211a 312derin (deriacuten [diriacuten (105v)]) lsquofondale del marersquo (78r) lsquoprofondorsquo (105v)derman (dermaacuten) lsquoremediorsquo (107v)derman et- (dermaacuten edeacuterum) lsquoremediarersquo (107v)derun (deruacuten) lsquocuorersquo (72r) bull Osm lsquolrsquointeriore il cuore le viscerersquo (Men
2066)derviş (deruiacutesc) lsquoperegrinorsquo (103) bull Lo stesso sign egrave dato da Masc 123 e si ri-
ferisce al fatto che alcuni dervisci erano itineranti e vivevano di elemosina passando di cittagrave in cittagrave e di villaggio in villaggio
dervişlik (deruiscliacutec) lsquoperegrinaggiorsquo (103v)dervişlik et- (deruiscliacutec edeacuterum) lsquoperegrinarersquo (103v)derya (deriaacute) lsquovastitagraversquo (117r) bull Comrsquoegrave noto questo persianismo significa propr
lsquomarersquo Per il sign figurato del F cfr tml derya lsquosea vast expanse (of st)rsquo derya gibi lsquolots of superabundantrsquo (Redhsup2 223)
destur (testeacuter) lsquolicenzarsquo (96r) bull Cfr testir lsquolicentiarsquo (Arg 243) Per la forma del F cfr lrsquoantico turchismo serbo tester (testěrь) (StS Chr 66)
destur al- (testeacuter aleacuterum) lsquolicentiarsirsquo (96r)destur ver- (testeacuter uereacuterum) lsquolicentiarersquo (96r) bull Cfr testir ver- (testir uerurum)
lsquolicentio do licentia ad unorsquo (Arg 243)deve (deueacute) lsquocamelorsquo (66v)deve kuşu rarr yumurtadeveci (deuegiacute) lsquocameliero guard(iano) di cam(melli)rsquo (66v)devlet (deuleacutet) lsquosortersquo (112r)devletli başı devletli (basciacute deuletliacute) lsquobeatorsquo (64v) lsquofelicersquo (77r)devran (deuraacuten) lsquomondorsquo (98v) bull Per il sign cfr devraumln (deuraelign) lsquoil mondorsquo
(Arg 80)devşir- (deusciereacuterum) lsquocoglierersquo (69v) lsquocongregare raccoglierersquo (70v) lsquopie-
garersquo (104v)deyiş (deiacutesc) lsquomotto diceriarsquo (99r) lsquoprouerbiorsquo (106r)deyiver- (deiuereacuterum) lsquoproponere un negotiorsquo (106) lsquoraccontarersquo (107r) bull
Osm deyivirmekdiyuumlvirmekdeyivermek lsquodire dettare raccontare riferi-re espor rersquo (Men 2224)
dışarı (discieriacute) lsquofuorarsquo (79r)dib (dibiacute) lsquofondale del marersquo (78r) bull sect 311adibelik (dibeliacutec) lsquoagrave fatto dellrsquointuttorsquo (58v)didar dizar (didaacuter [disaacuter (75v 92v)]) lsquoaspetto voltorsquo (63r) lsquoeffigiersquo (75v) lsquoima-
gine figurarsquo (92v) bull Osm didardizar lsquocospetto vista viso volto facciarsquo (Men 2209)
76
dik-sup1 (dicheacuterum) lsquocugirersquo (72r)dik-sup2 (dicheacuterum) lsquopiantarersquo (104r)diken (dichieacuten) lsquospinarsquo (113r) rarr ısırgan dikeni kara dikendikine (teghineacute) lsquoalla riuersarsquo (60r) bull Osm dikine gitmek lsquoaksine hareket et-
mekrsquo (TS 1144) t dial tikine lsquodikine dik dik aksirsquo (TTAS)dil (diacutel) lsquolengua drsquoanimalersquo (95v) rarr ara- doumlnduumlr-dil ccedilal- (dil cielaacuterum) lsquotartagliare intoppar la linguarsquo dil ccedilalan (dil cielaacuten)
lsquotartaglio blesorsquo (114v) bull In tml dili ccedilalmak egrave attestato nel sign di lsquoto have the accent (of)rsquo (Redhsup2 230)
dilbaz (dilbaacutes) lsquolosingatorersquo (96r) lsquoparlatore adulatorersquo (102r)dilbazlık (dilbasliacutec) lsquolosingersquo dilbazlık ccedilal- (dilbasliacutec cielaacuterum) lsquolosingarersquo
(96r)dilek (dileacutec) lsquodimanda richiestarsquo (73v)dilek et- (dileacutec edeacuterum) lsquodimandar cotilde prighierersquo (73v)dilen- (dileneacuterum) lsquodimandar p(er) amor di Diorsquo (73v) lsquomendicarersquo (97v)dilenci (dilengiacute) lsquomendicantersquo (97v)dilsiz (diacutel siacutes) lsquomutorsquo (99r)din rarr degiş-diŋle- (dineacuterum) lsquoascoltarersquo (63r) lsquovdire intenderersquo (117r) bull La var diğne-
diyne- egrave ben attestata sia in epoca ottomana sia nei dialetti turchi odierni (v Pianz 81 e i dati colagrave segnalati)
direk (direacutec) lsquoantenna di vascellorsquo (61v) lsquocolonnarsquo (69v)diri (diriacute) lsquovi[uo]rsquo (118r)diril- (dirileacuterum) lsquoresuscitarsirsquo (107v)dirilt- (diriteacuterum) lsquoresuscitarersquo (107v) bull La forma del F egrave molto dubbiadirlen-deg (dirleneacuterum12) lsquoesercitarsirsquo (76r) bull Rifatto su rarr dirlikdirlenmişdeg (dirlenmiacutesc) lsquoesercitatorsquo (76r)dirlik (dirliacutec13) lsquoesercitiorsquo (76r) bull Osm lsquovita mezzi da viuere modo di viuerersquo
(Men 2060-61)diş (diacutesc) lsquodentersquo (73r) rarr agrı fil dişdiş ayıtl[ıya]cak (diacutesc aitl[]giaacutec) lsquonetta dentirsquo (99v) bull Nella Kamus Tercuumlmesi
(18deg-19deg sec) il lemma arabo al-ḫilacircl viene cosigrave illustrato diş ve kulak ayırtlıyacak şeye denir (TS 321)
diş eti (eacutet discisiacute) lsquogengiua di dentirsquo (90r) bull sect 412adişi (disciacute) lsquofeminarsquo (77r) rarr koyundivit (deuiacutet) lsquocalamaro da scriuerersquo (66r) bull La var devit egrave data anche da Masc 23diz (diacutes) lsquoginocchio parte della gatildebarsquo (90r)diz egil- (diacutes eghileacuterum) lsquoinginocchiarsirsquo (94r) bull Il sintagma usuale egrave diz ccediloumlk-
mek
12 Corr in luogo di iacutesc edeacuterum13 Corr in luogo di iacutesc
77corpus lessicale turco
dizar rarr didardizlik (disliacutec) lsquocalzersquo (66v) bull Osm tml lsquoknee-length pants knee-length stock-
ingsrsquo (Redhsup2 237)doġ- (douruacuterum) lsquonascerersquo (99v) bull Lrsquoaoristo del F denota confusione con
doġur- lsquopartorirersquodoġan (dugaacuten dughaacuten) lsquofalcone ugellorsquo (76v) lsquosparuiere ugellorsquo (112v)doġrı (douacuteri) lsquodirittorsquo (75r) lsquofedelersquo (77r) lsquofidato sincierorsquo (77v) lsquogiustorsquo
(90v) doġrına (dourinaacute) lsquoal drittorsquo (59v) rarr aşaġa yukarı bull sect 212bdoġrı et- (douacuteri edeacuterum) lsquodrizzarersquo (75r)doġrılık (douriliacutec) lsquosinceritagraversquo (111v)doġu rarr guumln doġusıdoku- (dochuacuterum) lsquotesserersquo (115r)dokun- (duccaneacuterum) lsquovrtare a qualche locorsquo (118v) hayrına dokun- (chairinaacute
duchaneacuterum) lsquofar benefitiorsquo (76v) bull Osm t dial dokanmak lsquotoccarersquo (Pianz 84) lsquodokunmakrsquo (DS 1540) Per il sintagma cfr tml hayrı dokunmak lsquoto be of use (to) be a help (to)rsquo (Redhsup2 324)
dokundıdeg (duchundiacute) lsquoscoglio nel marersquo (110r) bull sect 315bdolaş- (dolascieacuterum) lsquoaggirarersquo (59r) lsquocircondarersquo (69r) lsquogiarare (sic) atildedar ua-
gabondorsquo (90v) nerede dolaşıp gidersen (neredeacute dolasciacutep ghideacutersen) lsquodoue uai giratildedorsquo ben vilayeti dolaştum (beacuten velaietiacute dolasctuacutem) lsquoio hograve girato la citagraversquo (59r)
doldur- (dolduruacuterum) lsquoempirersquo (75v) lsquoimpirersquo (93r) tuumlfek doldur- (tufeacutec dol-duruacuterum) lsquocaricar la scopettarsquo [rarr tuumlfek] (67v)
dolısup1 (doliacute) lsquopienorsquo (104v) dolıdur (doliacutedur) lsquoegrave pienorsquo (76r)dolısup2 (doliacute) lsquodiluuiorsquo (73v)domuz (domuacutes) lsquoporcorsquo (105r) rarr yaban d yaġ bull Rispetto allrsquoosm lett
doŋuz la forma con nasale labiale impostasi poi nel turco moderno egrave giagrave attestata in testi in trascrizione del XVI sec (cfr Arg 85)
donanma (donalmaacute) lsquoarmata per marersquo (62v) bull sect 226dost (doacutest) lsquoamicorsquo (61r)dost ol- (doacutest holuacuterum) lsquoamicarsirsquo (61r) lsquofar amicitiarsquo (76v)dostlan- (dostlaneacuterum) lsquoinamicarsirsquo (93r)dostlık (dostliacutec) lsquoamicitiarsquo (61r) dostlıġum var (dostiliguacutem vaacuter) lsquohauer ami-
citiarsquo (91v)doy- (doiuacuterum) lsquosatiarsirsquo (109v) doyınca (doiacutenge) lsquoa satietagraversquo (62v)doyumlık (doiumliacutec) lsquobọṭṭịṇorsquo14 (65v)doyur- (doiuruacuterum) lsquosatiarersquo (109v)doyurmış (doiurmiacutesc15) lsquosatiatorsquo (109v)
14 Dopo questa parola semicancellata crsquoegrave una grossa macchia che potrebbe nascondere altre parole
15 La tracciatura della r egrave molto incerta si potrebbe leggere anche doiumiacutesc
78
doumlg- (dueacuterum [dugeacuterum (57r)]) lsquoabbatterersquo (57r) lsquobatterersquo (64v) lsquopercuoterersquo (103v) lsquopestarersquo (104r) bull Siamo incerti se considerare dugerum un errore grafico per dugherum o un effettivo caso di palatalizzazione (sect 222)
doumlguumlş (duguacutesc) lsquobattagliarsquo (64v) lsquocombattimentorsquo (69v) lsquoguerrarsquo (91v) bull Cfr t dial doguş lsquodoumlvuumlşrsquo (TTAS)
doumlguumlş- (dugusciuacuterum) lsquoazzuffarsirsquo (63v) bull Cfr t dial doguşmak lsquodoumlvuumlşmek vuruşmakrsquo (TTAS)
doumlk- (ducchieacuterum) lsquodiffonderersquo (73v) lsquoriuersare spanderersquo (108v) lsquobuttarersquo (112v)
doumlkuumll- (ducculuacuterum [ducchiuluacuterum (112v)]) lsquodiffondersirsquo (73v) lsquospandersirsquo (112v) bull In questo caso egrave supponibile che la grafia duccul- sia una mera trascuratezza
doumln- (duneacuterum) lsquoritornarersquo (108r) lsquovoltarsirsquo (118r)doumlnduumlr- (dunduruacuterum) lsquorenderersquo (107v) lsquovoltarersquo (118r) dilden dile doumlnduumlr-
(dildeacuten dileacute dunduruacuterum) lsquotradurre drsquouna lingua ad ũrsquoaltrarsquo (116r) soumlzuumlm(uuml) doumlnduumlr- (susuacutem dunduruacuterum) lsquodisdirersquo (74r) bull Il sign di lsquoccedilevirmek tercuuml-me etmekrsquo egrave ben attestato in ant osm (TS 1238)
doumlrdinci (dortngiacute) lsquoquarto numerorsquo (106v) bull La forma doumlrdinci egrave data da Men 2162 La grafia del F pare denotare una var doumlrtıncıdortıncı
doumlrt (doacutert) lsquoquattrorsquo (106v)doumlşet- (duscieteacuterum) lsquodistenderersquo (74v)dua (duacutea) lsquoorationersquo (101r)dudak (dudaacutec) lsquolabrorsquo (95r)dudu kuşu (duduacute cuacutesc) lsquopappagallorsquo (102r)duhavi (duchauiacute) lsquovilluto lauoratorsquo (117v) bull Osm lsquoalto et basso uellutorsquo
(duchaauj16 Arg 87) lsquoa type of green velvetrsquo (E Ccedilelebi Dankoff 33) Queste due erano finora le sole attestazioni note della voce che egrave di origine sconosciuta (TETTL 1 658)
dumagu (dumaacuteg) lsquocatarrorsquo (68r) bull sect 312duman (dumaacuten) lsquonebbia vaporersquo (99v)dumanlı (dumanliacute) lsquonebbiosorsquo (99v)dur- (duruacuterum) lsquofermarsirsquo (77r) durmayıp (durmaiacutep) lsquocontinuamentersquo (70v)
lsquotuttauiarsquo [= ancora] (116r) rarr asıl-durrakı (durrachiacute) lsquonoce persicorsquo (100r) bull Osm lsquonoce persicarsquo (Men 2044)
tml durakı lsquonectarine Prunus persica nectarinarsquo (Redhsup2 248) lt gr dw-raacutekinon lsquo= lat duracinum a kind of peachrsquo (Liddel-Scott 464) forse per tramite arabo (Meyer 29)
duvar (duaacuter) lsquomoragliarsquo (98v) lsquomurorsquo (99r)duumlduumlk (duduacutec) lsquoflauti di sonarersquo (78r)duumlge (dugheacute) lsquovitello grandersquo (118r) bull Osm lsquoiki yaşında sığırrsquo (TS 1300-01)duumlgme (duumeacute) lsquobo[ttone]rsquo (65v)
16 La lezione duchaanj (Arg Ad 173) egrave erronea
79corpus lessicale turco
duumlguumlm (duumeacute) lsquogroppo nodorsquo (91r) bull Evidentemente la forma del F si egrave contaminata col lemma precedente
duumlguumln (duguacuten) lsquonozze di sposirsquo (100r) bull T dial dugun lsquoduumlğuumlnrsquo (TTAS)duumlkacircn (duchieacuten) lsquobottegarsquo (65v) bull Cfr duumlgen (dughien) lsquobottegharsquo (Arg 88)duumllger (dulgheacuter) lsquomaestro drsquoasciarsquo (96v)duumlmduumlz (duacutem duacutes) lsquoliscio pianorsquo (96r) lsquoritondorsquo (108r) duumlmduumlz ovadur (duacutem
duacutes ouaacutedur) lsquoegrave pianarsquo (76r)duumlmduumlz et- (duacutemduacutes edeacuterum) lsquopianarersquo (104r)duumlmen (dimeacuten) lsquotemone di uascellorsquo (115r) bull Cfr timen lsquotimonersquo (Arg 244)
La var del F non pare segnalata da altre fonti (v LF 432-435)duumln (duacuten) lsquohierirsquo duumln gece (duacuten iegieacute) lsquohieri serarsquo duumln sabah (duacuten sahbaacute)
lsquohieri mattinarsquo (92r)duumlnya (duniaacute) lsquomondorsquo (98v)duumlş (duacutesc) lsquosognorsquo (111v) lsquovisione del sonnorsquo (118r) duumlşte (duscde) lsquoin sognorsquo
(94r) duumlşte goumlr- (duscdeacute ghiuruacuterum) lsquosognarersquo (111v)duumlş- (duscieacuterum) lsquocaderersquo (66r) lsquocascarersquo (67v)duumlşek (duscieacutech) lsquoletto di dormirersquo (95v) lsquomatarazzorsquo (97r)duumlşman (duscmaacuten) lsquoinimicorsquo (94r) lsquonemicorsquo (99v)duumlşmanlık (duscmanliacutec) lsquoinimicitiarsquo (94v) lsquonemicitiarsquo (99v)duumlşuumlr- karı oġlan duumlşuumlr- (cariacute ouglaacuten dusciuruacuter) lsquodisconciarsi la dotildena grauidarsquo
(74r) bull Osm oġlan duumlşuumlrmek lsquosconciarsi disperdere il fruttorsquo (Men 2173)duumlz- (duseacuterum) lsquoabbellirersquo (57r) lsquoadornarersquo (58r) lsquoordinare metter in ord(in)ersquo
(101r)duumlzuumllmiş (dusulmiacutesc) lsquoabbellitorsquo (57r)
80
E
ebe (ebeacute) lsquomadre del padrersquo (96v) bull Osm t dial lsquoaua cioegrave nonnarsquo (Mol 63-64) lsquograndmotherrsquo (prov[incial] Redhsup2 257)
ebe guumlmeci (hebbeacute ghiumegiacute) lsquomalua herbarsquo (96v)ebeda (ebedeacute) lsquosempiternorsquo (110v) bull Cfr ebede lsquoeterno in eterno senza fine
sempiternorsquo (Mol 138 passim)ebedi (ebediacute) lsquoeternamentersquo (76r)edep (edeacutep) lsquocreanzarsquo (71v) lsquovergognarsquo (117v)edepli (edepliacute) lsquoben creatorsquo (71v)edepsiz (edepsiacutes) lsquoimmodestorsquo (92v)edepsizlik (edepsisliacutec) lsquoimmodestiarsquo (92v)efendi (afeacutendi) lsquopadronersquo (101v) lsquosignorersquo (111v) bull laquoLa variante en a- plus
proche de lrsquoeacutetymon grec passe aux dignitaires turcs de Barbarieraquo (Arveil-ler 94) v lrsquoattestazione seguente (1686 Algeri) laquoLes Chrecirctiens traitent le Bacha drsquoAltesse et les Turcs lui donnent le surnom drsquoAffendi qui marque les Grands du Palaisraquo (id 93) Per altre testimonianze della forma con a- v StS Gr 271
egesup1 (egheacute) lsquolima instromentorsquo (96r)egesup2 (egheacute) lsquocostarsquo [= costola] (71v) bull Osm ege pro eyge lsquocostarsquo (Men 361) =
eyeguuml lsquokaburga kemiğirsquo (TS 1579-80)egele- (egheleacuterum) lsquolimarersquo (96r)egil- (eghileacuterum) lsquoabbassarsirsquo (57r) lsquoinchinarsirsquo (93v) rarr diz egil-egir- (eghireacuterum) lsquofilarersquo (77v)eġlen- (eileneacuterum) lsquodimorarersquo [= tardare] (73v) lsquosoprasederersquo (112r) lsquospassar
il temporsquo (112v)eġlence (eilengieacute) lsquospassa temporsquo (112v)egri (eigriacute) lsquodistortorsquo (74v) bull sect 212aEgriboz (igripoacutes) lsquoNegroponte isola in Tu[rchi]arsquo (99v) bull Osm lsquoEuboja Ne-
gropontersquo (Men 351) lt gr Euacuteripoj propr nome dello stretto che separa
81corpus lessicale turco
lrsquoEubea dal continente e di cui il venz Negroponte egrave una deformazione paretimologica Si noti che la forma del F mantiene la bilabiale sorda della fonte greca per unrsquoaltra testimonianza di tale conservazione cfr Egripos lsquoNegropontersquo (VN 61)
ehl (elaacute) lsquofinorsquo (77v) lsquohabile attorsquo (91v) bull Osm lsquohabilis aptus idoneus dig-nus capaxrsquo (Men 564) Non ci egrave chiara lrsquoorigine della terminazione voca-lica nella forma del Ferraguto
ejderha (esdraacute) lsquoserpentersquo (111r) bull Osm tml lsquodragon large snakersquo (Redhsup2 262)
ek- (eccheacuterum) lsquoseminarersquo (110v)eksik et- (ecsiacutec edeacuterum) lsquosminuirersquo (111v)eksik ol- (ecsiacutec holuacuterum) lsquomancarersquo (96v)eksikli (ecsicliacute17) lsquoimperfettorsquo (93r)eksiklik (ecsicliacutec [echiliacutec (93r)]) lsquoimperfettionersquo (93r) lsquomancamentorsquo (96v)
bull Prob la grafia echilic egrave errata v la correzione apportata dal F al lemma precedente
ekşi (icsciacute [ihcsciacute (57v)]) lsquoacetosorsquo (57v) lsquoagrorsquo (59r)ekşilik (icsciliacutec) lsquoagrezzarsquo (59r)el (eacutel) lsquomanorsquo (97r) elden ele (eldeacuten elleacute) lsquodi mano in manorsquo (73v)elbett (elbeacutet) lsquoad ogni modorsquo (58r)eldiven (eldueacuten) lsquoguanto per le manirsquo (91r)elek (eleacutec) lsquocriuo di farinarsquo (71v)elem (eleacutem) lsquoaffanno fastidiorsquo (58v)elet- (eleteacuterum) lsquocondurrersquo (70r) bull Comune var ottomana e dialettale di ilet-
(Arg 92 Men 381 TS 2048-54 DS 1712)elli (elliacute) lsquocinquantarsquo (69r)elmas taşı (almaacutes taacutesc) lsquodiamante pietra pretiosarsquo (73r) bull T dial almas lsquoel-
masrsquo (DS 227) La forma con a- egrave ben documentata nei Transkriptionstexte (Arg 32 Meg Carr 57)
embik (embiacutehc) lsquolambico instrumentorsquo embikle ccedilıkar- (embicleacute cicaacuterum) lsquolambicare q(ua)lche cosarsquo (95r)
emin (emiacuten) lsquogabbellierorsquo (79v) bull Osm lsquosoprastante intendente doganiere datiaro gabellierersquo (Men 431)
eminlik (eminliacutec) lsquogabbellarsquo (79v) bull Osm lsquosicurezza tranquillitagrave pace uffi-cio di doganierersquo (Men 432)
eŋ rarr eyi soŋ soŋraer (eacuter) lsquomaritorsquo ere ver- (eraacute uereacuterum) lsquomaritar la donnarsquo (97r)er- (eriacuterum) lsquocomprenderersquo (70r) bull Osm tml ermek lsquoto attain achieve to
reachrsquo (Redhsup2 278) Il sign del F corrisponde piuttosto al sintagma aklı ermek lsquoto understand grasprsquo (id 26)
17 Corr in luogo di echiliacute
82
erik (eriacutec) lsquopruno fruttorsquo (106r)erik aġacı (eriacutec agaacutecc) lsquopruno alberorsquo (106r)eri- (erileacuterum) lsquoliquefarsirsquo (96r) lsquosquagliarsirsquo (113v) bull sect 3221b (cfr la cor-
retta forma participiale del lemma seguente)erimiş (erimiacutesc) lsquofuso liquefattorsquo (78r) lsquoliquidorsquo (96r)erit- (eriteacuterum [ereacuterum (78r)]) lsquofondere liquefarersquo (78r) lsquosquagliarersquo (96r)erkek (ercheacutec) lsquomascolorsquo (97r)erkenden (erchendeacuten) lsquoquanto primarsquo (106v)esir (esiacuter) lsquoschiauorsquo (110r)esirge- (esirgheacuterum) lsquosparagnarersquo (112v)eski rarr uumlslupeski ol- (ischiacute holuacuterum) lsquoinuecchiarsi la robbarsquo (94v)esne- (esneacuterum) lsquobadagliare cotilde la boccarsquo (64r)es[ne]mek (es[]meacutec) lsquobadigliorsquo (64r)espab rarr geyin-eşek (iscieacutech) lsquoasinorsquo (63r) bull La var işek egrave attestata in testi ottomani del XVI
sec (TS 2112)eşekarısı (iscieacutech arisiacute) lsquovesparsquo (117v)eşkere (eschereacute [aschiaraacute (97r)]) lsquoalla scopertarsquo (60r) lsquomanifestamentersquo (97r)et (eacutet) lsquocarnersquo (67v) rarr diş eti nasır eti tuzlıet suyı (et suiacute) lsquobrodo di carnersquo (65v)etmek (etmeacutec) lsquopanersquo (102r) etmek yap- (etmeacutec iapp[hellip]) lsquoimpastarersquo (92v)etmekccedili (etmecgiacute) lsquopanettierorsquo (102r)ev (eacuteu) lsquocasarsquo (67v)ev- (eueacuterum) lsquodesiderarersquo (73r) lsquofrettarsi hauer presciarsquo (79r) bull Il sign di lsquode-
siderarersquo non pare avere altri riscontrievet (eacuteuet) lsquosi particola affir(mati)uarsquo (111v)evlen- (euleneacuterum) lsquoaccasarersquo (57r) lsquoammogliarsirsquo (61r) lsquomaritarsi accasarsirsquo
(97r)evli (euliacute) lsquomaritato accasatorsquo (97r)ev(v)el (eueacutel [euueliacute lsquoprincipiorsquo]) lsquoprimo principiorsquo (105v) evvel yok (euueacutel
ioacutec) lsquosenza principiorsquo (111r) rarr başev(v)elden (euilchindeacuten) lsquoprimieramentersquo (105v) bull Lrsquoablativo del F egrave ricostru-
ito sulla forma pronominale ev(v)elkieyer (eieacuter) lsquosellarsquo (68r)eyi (eiacute) lsquobuonorsquo (66r) eyiduumlr (eacuteidur) lsquoegrave buonorsquo (75v) daha eyi (dahaacute eiacute) lsquome-
gliorersquo (97v) eŋ eyisi (eacuteng eisiacute) katı eyiduumlr (catiacute eacuteidur) lsquoottimo buonissi-norsquo (101v) rarr adamadem nasip sitara
eyilik (eiliacutec) lsquobontagraversquo (66r) eyiliġi soumlyle- (eilighiacute suileacuterum) lsquolaudarersquo (95r)eyle- (ileacuterum) lsquofarersquo (76v) rarr iş eyle- timar eyle- bull La forma del F egrave prob da
leggere iyle-
83corpus lessicale turco
eyyam (eiaacutem) lsquobonaccia buon tẽporsquo (65r) lsquoserenorsquo (111r) lsquotempo serenorsquo (115r) bull Osm lsquovento temporsquo (Men 579) tml eyyam hava lsquofine weather with a fair windrsquo (Redhsup2 289)
eyyamlıkdeg (eiamliacutec) lsquotranquillitagraversquo (116r) bull Morfologizzazione turca di rarr eyyam
84
F
fakir (fachiacuter) lsquomendico pouerorsquo (97v)fakir ol- (fachiacuter holuacuterum) lsquoimpouerirsirsquo (93r)fakirlik (fachirliacutec) lsquopouertagraversquo (105v)fal (faacutel) lsquofato destinorsquo (77r)fal accedil- (faacutel acciaacuterum) lsquobuttar la sortersquo (66r) lsquoindouinarersquo (93v) bull Osm tml lsquoin -
douinare le cose future per sortilegio pronosticare dire la sua buona ven-turarsquo (Men 3457)
farfara (farfaraacute) lsquociarlonersquo (69r) bull Per lrsquoetimo assai discusso della parola v Carr 152
fayda (faacuteida18 [feidaacute (91r)]) lsquoguadagniorsquo (91r) lsquovtilirsquo (118v)fayda et- (feidaacute edeacuterum) lsquoguadagnarersquo (91r)fehm (feheacutem) lsquointellettorsquo (94v)fena (fenaacute) rsquotransitoriorsquo (116r) bull Il sign del F egrave dovuto a confusione con
lrsquoaltro arabismo fani lsquotransitory mortalrsquo (Redhsup2 291)ferace (fereacutegia) lsquocappa matildetellorsquo (67r) bull Per lrsquoetimo (lt arabo lt greco) v Carr
153ferişte (feristeacute) lsquoangelorsquo (61r) lsquospirito cielestersquo (113r)ferman (fermaacuten) lsquocomandamentorsquo (70r)festadeg (feacutesta) lsquofestarsquo (77r) bull Crudo italianismo di cui non abbiamo trovato altri
riscontrifetva (fetfeacute) lsquotentationersquo (115r) bull Per lrsquoassordimento della labiodentale cfr
fetfa lsquorisolutione di dubijrsquo (Arg 100) Il sign del F non ci risulta chiarofetva ver- (fetfeacute uereacuterum) lsquotentarersquo (115r)fevrice (feacuteurice) lsquoimmediatamentersquo (92v) lsquoprestorsquo (105v)fırkata (furgaacutet) lsquofragatarsquo (78v) bull Cfr furgata firgata (Bernardo da Parigi
[1665] LF 230) sect 311b
18 Possibile anche la lettura feacuteida
85corpus lessicale turco
fırsat (furzaacutet) lsquooccasione commoditagraversquo (100v)fırtına (furtuacutena) lsquofortuna di marersquo (78v) deŋiz fırtınası (denghiacutes furtunasi)
lsquotempesta di marersquo (115r) bull Osm fortuna lsquofortuna tempesta di marersquo (Arg 101) furtuna lsquoa storm tempest a galersquo (Redhsup1 1400) Cfr LF 225-228
fikir (fichiacuter) lsquodisegnorsquo (74r) lsquopensamento giuditiorsquo (103r)fikir et- (fichiacuter edeacuterum) lsquoconsiderarersquo (70v) lsquodisegnarersquo (74r) lsquopensarersquo (103r)fil (fil) lsquoaliestro () animale elifantersquo (59v) lsquoleofantersquo (95v)fildişi (fil disc) lsquoauoliorsquo [= avorio] (63v)fiskadeg ccedilal- (fiacutesca cialaacuterum) lsquofiscarersquo (78r) bull Cfr osm fisket (lt it fischietto)
ccedilalmak lsquoto pipe (on board ship)rsquo (Redhsup1 1385 LF 216) Il primo elemento del sintagma nel dato del F non puograve che essere un prestito da fischio
fitoz fitoz yigit (fittoacutes iȷt) lsquohuomo brauorsquo (92r) bull Osm t dial fitoz lsquofine strongrsquo (Evliya Ccedilelebi Dankoff 38) lsquoguumlzel boumlbuumlrluuml ccedilalımlırsquo (DS 1874) fitozlı (fitozli) lsquoanimoso ardito coraggiosorsquo (Carr 155) Voce di probabile provenienza slavo-balcanica cfr sb cr vitez lsquoprode eroersquo (ibid)
flaskadeg (flaacutescha) lsquofiascorsquo (77v) bull Secondo Bombaci 219 si tratta di un italia-nismo ma a nostro parere egrave piugrave facile che la fonte sia il gr flaacuteska con probabile tramite dellrsquoar nordafricano cfr la forma flasḳiyyaʰ lsquobouteillersquo data da Dozy 2 287
freng gacircvur (freacuteng ghiauacuter) lsquoitalianorsquo (94v) bull Propr lsquoinfedele francorsquoFrengistan (frenghistaacuten) lsquoItaliarsquo (94v) bull Lrsquoidentico dato si riscontra in Men
3510fuccedilı (fuciacute) lsquobottersquo (65r)fuccedilıcı (fucigiacute) lsquobo[tt]arorsquo (65v) bull Il dato del F fa retrodatare lrsquoattestazione les-
sicografica della voce considerata finora quella del Molino (StS HWb 68)funduk (funduacutec) lsquoballa di scopettarsquo [= palla drsquoarchibugio] (64r) lsquonocellarsquofurun (fuacutern [fuacuternu (78v)]) lsquofurnorsquo (72r) lsquofornorsquo kireccedil furnu (chireacutecc furnusiacute)
lsquofornacersquo (78v) bull Da gr (lt lat) fouacuternoj o direttamente (Eren 144) o con maggiore verosimiglianza per tramite dellrsquoar furn (TETTL 2 86) Per il furnusı del F sect 314
86
G
gabe (cabaacute) lsquoboscorsquo (65r) bull Osm lsquoforest thicketrsquo (Redhsup1 1333) lt ar ġābah lsquoforesta selvarsquo (VAI 1048)
gabelikdeg (cabaliacutec) lsquoboscatarsquo (65r) bull Per una formazione parallela cfr tml or-manlık lsquoheavily forested (area)rsquo (Redhsup2 656)
gafil (gafiacutel) lsquotrascuratorsquo (116r)gafil ol- (gafiacutel holuacuterum) lsquotrascurarersquo (116r) gafil olma (gafil hoacutelma) lsquosta in
ceruellorsquo (113v)gacirch gacirch (chiaacute chiaacute) lsquoalle uoltersquo (60r)gacirchice gacirchice (chiaageacute chiaageacute) lsquoalcuna uoltarsquo (59v) bull Osm gacirchice = gacirch gacirch
(Men 3858)Galata (galataacute) lsquoPera isola in Costantinop(oli)rsquo (103r)ganimet (ganiacutema) lsquobọṭṭịṇorsquo19 (65v)gacircvur rarr freng ggayr (caiacuter) lsquoaltrorsquo gayr yerde (caiacuter ierdeacute) lsquoaltrouersquo (60v) rarr natıkgayret (cairaacutet) lsquoanimo coraggiorsquo (61v) lsquobaldanza ardirersquo (64r)gayret et- (cairaacutet edeacuterum) lsquoinanimarsirsquo (93r) lsquopigliar ardirersquo (104v) lsquosforzarsirsquo
(111v) bull Cfr kayrat et- (chairatt ederum) lsquodifendomi da nimici et similirsquo (Arg 143)
gayretli (cairatliacute) lsquobaldanzosorsquo (64r)gayrı -den gayrı (dengaacuteire) lsquoeccettorsquo (75v)gazel (gaseacutel) lsquocapriolorsquo (67v) bull Osm lsquocapriuolo pollo di ceruo ceruo giouinersquo
(Men 3402)gebe (ghiebeacute) lsquograuidarsquo (91r) gebe karı (ghiebeacute cariacute) lsquodonna grauidarsquo (74v)gebe et- (ghiebeteacuterum) lsquoingrauidarersquo (94r) bull Abbiamo posto come lemma il
sintagma ottomano regolare Il dato del F egrave morfologicamente molto dub-bio (ci si aspetterebbe eventualmente una formazione come gebele(t)-)
19 V la nota a rarr doyumlık
87corpus lessicale turco
gece (iegeacute) lsquoserarsquo (111r) gecede (ghiegiedeacute) lsquodi nottersquo (73r) bu gece (buacute iegieacute) lsquoquesta serarsquo (106v) rarr duumln guumlnduumlz yarın g
geccedil (ghieacutecc) lsquotardirsquo geccedil geccedil (ghieacutecc ghieacutecc) lsquotardamentersquo (114v)geccedil- (ghieccieacuterum [ieccieacuterum (116r)]) lsquopassarersquo (102v) lsquotrapassarersquo sırıkle
geccedil- (siriacutecle ieccieacuterum) lsquotrafiggere cotilde una lanciarsquo (116r) rarr deŋiz yuumlz-geccedilende (iecciendeacute) lsquoper il passatorsquo (102v) bull Osm lsquoper lo adietro pel passatorsquo
(ghieccende Arg 103)geccedilir- rarr oumlmuumlrgel- (ghieleacuterum) lsquovenirersquo (117r) sık sık gel- (siacuteg siacuteg ghi[e]leacuterum) lsquofrequentarersquo
(79r)gelimkara (ieliacutem caraacute) lsquoviscorsquo (118r) bull T dial lsquoviscum albumrsquo (Tuzlacı 66)gelincik (ghielingiacutec) lsquomustella animalettorsquo (99r)gemi gemiya ko- (ghiemiaacute coacuterum) lsquoimbarcarersquo gemiden ccedilık- (ghiemideacuten ci-
cheacuterum) lsquosbarcarersquo (109v) gemiya gir- (ghiemiaacute ghireacuterum) lsquoimbarcarsirsquo (92v) rarr ccedilektiri g demir yaġla-
gemici (ghiemigiacute) lsquomarinarorsquo (97r)gemri uumlzuumlmuuml (ghiemriacute uszuacutem) lsquovua di pergolarsquo (118v) bull T dial gemri lsquoson
turfanda yetişen sert kabuklu siyah bir ccedileşit uumlzuumlmrsquo (DS 1987)genccedil (ghieacutencc) lsquogiouanersquo (90v)genccedillik (ghienccliacutec) lsquogiouentugraversquo (90v)gendi gendisi (iendisiacute) lsquose stessorsquo (111r) gendinden (iendindeacuten) lsquoda per seacutersquo
(72v) rarr bengerccedilek (iercieacutec) lsquocertorsquo (68v) gerccedilek soumlz (iercieacutec suacutes) lsquoveritagraversquo (117v) gerccedilekten
(ierciecteacuten [ierciecdeacuten (73r)]) lsquocertamente da douerorsquo (68v [def certa-mente] 73r) lsquoin ueritagraversquo (94v)
gerek ol- (ghiereacutec holuacuterum [iereacutec holuacuter (75v)]) lsquobisognarersquo (65r) lsquoegrave necessa-riorsquo (75v)
getir-getuumlr- bir yere geter- (bir iereacute ghietereacuterum) lsquoadunare congregarersquo (58r) bull La forma geter- si riscontra sia in osm (Arg 105 Carr 161) sia nel t dial odierno (TTAS)
gey-giy- (ghieacuterum) lsquocalzare uestirersquo papucpabuc gey- (babuacutecc ghieacuterum) lsquocal zar le scarpersquo ccedilakşır gey- (ciechscieacuter ghieacuterum) lsquocalzar le calzettersquo (66v) bull Per le attestazioni delle varr babuccedilbabuc v Arg 43 Carr 70
geyik (ghieiacutec) lsquoceruo animalersquo (68v)geyin- espap geyin- (spap gheineacuterum) lsquovestirsirsquo bull Per lrsquoosm espab e varr
lsquovestitorsquo v StS Ar 1 58 Carr 145geydir-geyduumlr- (ghieiteacuterum) lsquovestirersquo (117v) bull sect 3222bgeyecekgiyecek (ghiegieacutec) lsquohabito uestitorsquo (91v)gez- rarr deŋizgılaf (galoacutef) lsquofodrorsquo (78r) bull Osm lsquoguaina vagina foderorsquo (Men 3417) La
forma del F puograve derivare dal plurale arabo ġulufgicik (ghigiacutec) lsquorognia malersquo (108v)gidi (ghidiacute) lsquocornuto ingiuriarsquo (71r)
88
gir- (ghireacuterum) lsquoentrarersquo (75v) lsquointrarersquo (94v) rarr gemigit- (ghideacuterum) lsquoandarersquo (61r) rarr apana art av buluşmak karşı var git- yuumlz-giy- giyecek rarr gey- geyecekgizle- (ghisleacuterum) lsquoasconderersquo (63r) lsquonasconderersquo (99v)goumlbek (iubeacutec) lsquobilicorsquo [= ombelico] (65r)goumlccedil (ghiuacutecc) lsquopartenzarsquo (102v)goumlccedil- (ghiuccieacuterum) lsquopartirersquo (102v)goumlguumls (iughuacutes) lsquopettorsquo (104r)goumlk (ghiuacutec) lsquoazzurro colorersquo (63v)goumlk guumlrle- (ghiuacutec ghiurleacuter) lsquotuonarersquo (116v)goumll (ghioacutel) lsquolago drsquoacquarsquo (95r)goumllge (chiulgheacute) lsquoombra del sole etcrsquo (100v) agaccedilleruumlŋ goumllgesinde (agacc-
leruacuten chiulgesindeacute) lsquoallrsquoombra de glrsquoalberirsquo (60v) bull Egrave probabile che la se-conda attestazione del F sia da emendare in chiulghesinde
goumlluuml[k] (ghiuluacute[]20) lsquo[best]ia ḍ[a] [ca]ualcarersquo (65r) bull Osm lsquoa beast of burdenrsquo (Redhsup1 1600) t pop koumlluumlk lsquoiş ve yuumlk hayvanırsquo (TuumlS 1230) t dial guumlluumlk lsquoeşekrsquo (DS 2220)
goumlm- goumlmmeye ko- (ghiumeacuterum ghiumeacute coacuterum) lsquosepelirersquo (111r)goumlmlek (ghiumleacutec) lsquocammiciarsquo (66v)goumlmuumllmiş (ghiumulmiacutesc) lsquosepelitorsquo (111r)goumln (ghioacuten) lsquosola di scarparsquo (112r)goumlnduumlr- (iunduruacuterum) lsquomandarersquo (96v) bull Forma comune in osm (Men 4095
TS 1751-52)goumlŋuumll goumlŋluuml (ghiumliacute) lsquovoglia uoluntagraversquo (118r) goumlŋluumlna (ghiumlunaacute) lsquoa tuo
piacerersquo (63r) bull sectsect 226 311goumlŋuumlllı (ghiumlumliacute) lsquovolunterosorsquo (118r) bull Prob il dato del F egrave rifatto sulla
prima persona del possessivo goumlmluumlm (lt goumlŋluumlm)goumlr- (ghiuruacuterum) lsquovedere guardarersquo (117r) rarr duumlş tedarikin goumlr-goumlster- (iusturuacuterum) lsquodimostrarersquo (73v) lsquomostrarersquo (99r) bull sect 3222agoumltuumlr- (ghiuturuacuterum) lsquoportare in collorsquo (105r)goumlvde (iuudeacute) lsquocorporsquo lsquocorpo mortorsquo (71r)goumlz (ghiuacutes) lsquoocchiorsquo (100v) goumlzuuml accedilık (ghiuacutes acciacutech) lsquodiligentersquo (73v) goumlzuuml
accedilıktur (ghiuacutes acciacutecdur) lsquoaccorto suegliatorsquo (63r) goumlzleri accedil- (ghiusleriacute acciaacuterum) lsquoilluminarersquo [propr lsquoaprire gli occhirsquo] (92v)rarr aydınlık bull Per il sintagma nominale cfr tml goumlzuuml accedilık lsquoclever sharp wide-awake shrewdrsquo (Redhsup2 338) sect 314b
goumlz yaşı (ghiuacutes iasciacute) lsquolagrimersquo (95r)goumlzet- (ghiuseteacuterum) lsquoaccarezzarersquo (57r) lsquocarezzarersquo (67v) bull Osm lsquoosservare
guardare custodire attendere hauer riguardo portar rispetto rispettarersquo (Men 4071)
goumlzlik (ghiusliacutech) lsquoocchialersquo (100v)
20 Bombaci 219 legge ghiuluacutecc
89corpus lessicale turco
goumlzuumln-deg (ghiusunuacuterum) lsquoapparirersquo (62r) bull Sembra un incrocio fra i due verbi sinonimici goumlruumlnmek lsquoto appear come into sightrsquo (Redhsup2 336) e gozuumlkmek lsquoidrsquo (id 343)
gurbet ko- (gurbeacutet coacuterum) lsquolasciar orfani li figlijrsquo (95r) bull Osm gurbet lsquolon-tananza lo stare fuori della patria stato di forastierersquo (Men 3389) Il dato del F si spiega col passaggio semantico lsquoprivo della patriarsquo gt lsquoprivo di famigliarsquo
gurfe(t) (guacuterfa) lsquocamera drsquoallogiarersquo (66v) lsquostanza drsquohabitarersquo (113v) bull Osm lsquocœnaculum salarsquo (Men 3394)
guumlc guumlccedil (iuacuteg) lsquodifficoltagraversquo (73v) guumlcile (iuacutegile [ghiuacutegile (111v)]) lsquocontra uo-glia p(er) forzarsquo (70v) lsquosforzatamentersquo (111v) rarr maslahat
guumll (ghiuacutel) lsquorosa fiorersquo (108v)guumll macunu (ghiuacutel magiuacuten) lsquoconserua di rosersquo (70v)guumll suyı (ghiulsuacute) lsquoacqua rosarsquo (57v)guumll- (ghiuleacuterum) lsquoriderersquo (108r)guumlliş (ghiuliacutesc) lsquoriso passione dellrsquohuomorsquo (108r)guumlmiş (ghiumiacutesc) lsquoargentorsquo (62v)guumlmişle- (ghiumiscleacuterum) lsquoinargentarersquo (93v)guumlmle- (ghiumleacuterum) lsquomuggire come il leone etcrsquo (98r) bull Osm tml lsquoto emit
a hollow booming roaring soundrsquo (Redhsup1 1602)guumlmuumlrde- (ghiumurdereacuterum) lsquomurmurarersquo (99r) bull Osm guumlmuumlrde(n)mek lsquoho-
murdanmakrsquo (TS 1859-61) Lrsquoaoristo del F egrave rifatto erroneamente su quello dei causativi
guumln (iun) lsquogiornorsquo guumlnden guumlne (iundeacuten iuneacute) lsquoalla giornatarsquo (60r) her guumln (eacuter iuacuten) lsquoogni giornorsquo (100v) rarr aġır oumlte guumln
guumln batısı (iuacuten battisiacute) lsquoponente occidentersquo (95v) bull Osm guumlnbatısı lsquoguumlneşin battığı tarafrsquo (TS 1865)
guumln doġusı (iuacuten dousiacute) lsquoleuante orientersquo (95v) bull Osm guumlndoġusu lsquoşark meş-rikrsquo (TS 1868)
guumlnah (ghiunaacute) lsquopeccatorsquo (102v) rarr ikrar et-guumlnah et- (ghiunaacute edeacuterum) lsquopeccarersquo (102v)guumlnahkacircr (ghiunacchieacuter) lsquopeccatorersquo (102v)guumlnduumlz (iunduacutes) lsquodi giornorsquo (73r) gece guumlnduumlz (ghiegeacute iunduacutes) lsquogiorno et
nottersquo (90r)guumlneş (ghiuneacutesc) lsquosole pianetarsquo (112r) rarr ser- tutul-guumlren (ghiureacuten) lsquozinzoli [= giuggiole] frutti piccoli et russi come lrsquoazarolirsquo
(118v) bull Osm t dial lsquokızılcıkrsquo (TS 1882 DS 2235) lt gr kraacuteno lsquoKornel-kirschersquo (Tietze 1 228)
guumlreş (ghiureacutesc) lsquolotta giuocorsquo (96r)guumlreş et- (ghiureacutesc edeacuterum) lsquoallottarersquo (60r) lsquolottarersquo (96r)guumlreşccedili (ghiurescciacute) lsquolottatorersquo (96r)guumlrle- rarr goumlk guumlrle-
90
guumlve (ghiueacute) lsquotarla uerme che rodersquo (114v) bull Riteniamo che il dato del F vada letto guumle (sect 227)
guumlvercin (ghiuuergiacuten) lsquocolombarsquo (69v) lsquopalumborsquo (102r)guumlvercinlik (ghiuuerginliacutec) lsquopalumbaiorsquo (102r)guumlzel (giuseacutel) lsquobellorsquo (64v) rarr kok- bull sect 222guumlzellik (giuselliacutec) lsquobellezzarsquo (64v)
91corpus lessicale turco
H
haber (habaacuter chhabaacuter) lsquoannuntio auisorsquo (61v) lsquonouella nuntiorsquo (100r)haber al- (habaacuter haleacuterum) lsquoauuedersirsquo (63v)haber et- (habaacuter edeacuterum) lsquoannuntiare auisarersquo (61v)habeş maymunu (habeacutesc maimuacuten) lsquogatto maimonersquo (79v) bull Osm tml lsquosacred
baboon Papio hamadryasrsquo (Redhsup2 355)habs (aacutebsa) lsquocarcerersquo (67v) habsa ko- (absdaacute coacuterum) lsquoimprigionarersquo (93r) bull
La forma absa egrave prob posta al dativo (sect 311b) Per la perdita dellrsquoaspirata cfr t balc apus lsquoGefaumlngnisrsquo (Boretzky 209)
hac (haacuteg) lsquocrocersquo (71v) rarr tak-hacet (ageacutet) lsquoorationersquo (101r) bull Osm tml lsquoneed wish (made in the form of a
prayer)rsquo (Redhsup2 355)haccedilan (acciaacuten) lsquoquando in che tẽporsquo (106v) bull Osm kaccedilanhaccedilan lsquoquandorsquo
(Men 3632)hadım (haduacutem) lsquocastrato eunucorsquo (68r) bull Per le attestazioni della var hadum
v Arg 112hadım et- (haduacutem edeacuterum) lsquocastrarersquo (68r)hafta (autaacute) lsquosettimanarsquo (111r) her hafta (eacuter autaacute) lsquoogni settimanarsquo (100v) ol
haftadan (ol autadaacuten) lsquoda quella settimanarsquo (72v) bull Per la var afta v Pianz 112 La forma con labiodentale sonora egrave ben attestata nei Transkriptions-texte (StS Pers 75)
hain (chhaiacuten) lsquoribbellorsquo (107v) lsquotraditorersquo (116r)hain ol- (chhaiacuten holuacuterum) lsquoribellarsirsquo (107v)hainlik (chhainliacutec) lsquoinsidiersquo (94r) lsquotradimentorsquo (116r)hainlik et- (chhainliacutec edeacuterum) lsquotradirersquo (116r)hak (haacutec) lsquoraggionersquo (107r) lsquovendettarsquo (117r) bull Per questrsquoultimo sign cfr rarr
hak al- haklaş-
92
hak al- (haacutec aleacuterum) lsquovendicarsirsquo (117r) bull Non attestato in tale sign cfr filanuŋ hakkından gelmek (filanuntilde haqqenden guelmek) lsquose venger de quelqursquounrsquo (BarbM 1 658)
hak ver- (haacutec uereacuterum) lsquogiustificarsirsquo (90v) lsquopagarersquo (101v) bull Cfr hak ver- (hach verirum) lsquoristorar la fatica sodisfar la faticarsquo (Carr 169)
hakik (acchiacutech) lsquopietra pretiosa che ha p(er) proprietagrave guardar dalli tuonirsquo (104v) bull Osm lsquogemma carniola dictarsquo (Men 1794) laquoFin dal tempo degli Egizi e poi in Arabia in Oriente e in tutto il mondo la corniola varietagrave di calcedonio egrave stata considerata una pietra dai grandissimi poteri protettivi fra cui quello di evitare i pericoliraquo (wwwwitaitpietrecorniola)
haklaş- (aclascieacuterum [iaclascieacuterum (117r)]) lsquoaggiustar li contirsquo (59r) lsquoven-dicarsirsquo (117r) bull Osm tml lsquofar agrave conti insieme accordarsi aggiustarsirsquo (Men 1786) sect 2210a
hal (haacutel) lsquopericolorsquo (103v) bull Per il sign peggiorativo cfr tml hal lsquokoumltuuml durum sıkıntı dertrsquo (TuumlS 833)
halat (halaacutet [alaacutet (79r 91v 109v)]) lsquocorda guminarsquo (71r) lsquofune di nauersquo (79r) lsquogumina di vascellirsquo (91v) lsquosarte fune di vascellirsquo (109v) bull Per lrsquoetimo greco (lt biz kalOacutedion lsquoropersquo) v LF 518
halayık (alaiacutech) lsquodonzella schiauarsquo (110r) bull Cfr alayık (allaiech) lsquofantescarsquo (VN 61)
hali (haliacute) lsquotappetorsquo (114v)halk (chhaacutelc) lsquocreaturarsquo (71v) bull Osm tml lsquores creataelig creaturaeligrsquo (Men 1934)
lsquocreationrsquo (Redhsup2 360)halka (alcaacute) lsquoanello o qualsiuoglrsquoaltra cosa rotunda et uota di dentrorsquo (61r)
lsquomaglia o anello di catena o qualsiuoglia cosa rotondarsquo (96v) bull T dial alka lsquoccedilember halkarsquo (DS TTAS) cfr pure alka daira (alca daira) lsquocircolorsquo (Masc 28)
ham (haacutem) lsquoacerbo notilde maturorsquo (57v)hamam (hamaacutem) lsquobagno stufarsquo (64r)hamayli (amailiacutec) lsquooffitio libro drsquoorationirsquo (100v) bull La forma del F ammesso
che non sia erronea ha subigraveto lrsquoinflusso analogico dei derivati in +lIkhamis guumlnuuml (chhamiacutes iuacuten) lsquogiouedigrave giorno della settim(an)arsquo (90v) bull Osm
hamis (lt ar ḫamīs) lsquoThursdayrsquo (Redhsup1 865)hamur (amuacuter) lsquopastarsquo (102v) rarr maya bull Cfr amur lsquomassa ouuero pastarsquo
(Masc 91)hanccedilar (hhanciaacuter) rsquocrocco [= uncino] di ferrorsquo (71v) bull La voce ottomana
significa notoriamente lsquopugnalersquo Il F si egrave palesemente confuso con kanca lsquogancio uncinorsquo
handa (andaacute) lsquoonde doue in che locorsquo (101r) bull Osm lsquoubirsquo (Men 1812)handan (andaacuten) lsquoonde drsquoondersquo (101r)haraccedil (haraacutecc) lsquotributorsquo (116r)haram (haraacutem) lsquoprohibitorsquo (106r)haram et- (haraacutem edeacuterum) lsquointerdire maledirersquo (94v) lsquoprohibirersquo (105v)
93corpus lessicale turco
harba (arbaacute) lsquoalabardarsquo (59v) bull Cfr arba lsquoidrsquo (Masc 10)harc et- (haacuterg edeacuterum) lsquospenderersquo (113r)hardaliye (hardalieacute) lsquomostardarsquo (99r) bull Tml lsquogrape juice flavored with mus-
tardrsquo (Redhsup2 365)hare (chhareacute) lsquotiletta [= stoffa pregiata] di setarsquo telli hare (telliacute chhareacute) lsquoim-
brocatellorsquo [= broccatello] (115v) bull Osm tml lsquosericum undulatumrsquo (Men 1705) lsquomoireacute water moireacuted clothrsquo (Redhsup2 365) Il telli hare si trova re-gistrato tra i componenti del vestiario femminile della regione di Afyon (wwwfolklorgentrhalk-giysileriafyon-yoresi-giysilerihtml)
harman (armaacuten) lsquoaia doue si batte il granorsquo (59v) lsquocampo doue [] seminatirsquo (66v) lsquoseminato lauori di biadersquo (110v) bull T dial armanacircrman lsquoharmanrsquo (TTAS) attestato pure da Masc 10 arman lsquoaiarsquo
haşhaş (chaacutesc chaacutesc) lsquopapagna [= papavero] herba che fa dormirersquo (102r)hasıl et- (assiacutel edeacuterum) lsquogenerarersquo (79v) lsquoprodurrersquo (105v)hasıl olmış (assiacutel holmiacutesc) lsquogeneratorsquo (90r)hasta (astaacute) lsquoammalatorsquo (60v) bull La forma asta egrave diffusa nei dialetti rumelici
(StS Pers 110 TTAS)hasta ol- (astaacute holuacuterum) lsquoammalarsirsquo (60v) bull Cfr asta olmak (asta olmach)
lsquoammalarersquo (Masc 12)hastalık (astaliacutec) lsquoammalatiarsquo (60v) lsquoinfermitagraversquo (94r) bull Cfr astalık (astalich)
lsquomalatiarsquo (Masc 87) attestato anche nel t balc (Boretzky 209)hat (chhaacutet) lsquolettera caretterersquo (95v)hatır benuumlmsenuumlŋonuŋbizuumlmsizuumlŋonlaruumlŋAllahuŋ hatrı iccediluumln (benuacutem
senuacutenolnuacutenbesuacutemsesuacutenollaruacutenallauacuten atriacutecciun) lsquoper amor miotuodi quel lonostrouostrodi quellidrsquoIdiorsquo (103r) bull Circa il pronome di 3deg plu-rale dato dal F cfr ant osm olar lsquoonlarrsquo (TS 2966-67) La forma olnun egrave prob errata
hav (hhaacuteu) lsquoil pelo del uillutorsquo (117v)hava (aguaacute) lsquoaerersquo (58v) rarr bulutlan- bulutlıhavan (aguaacuten) lsquomurtarorsquo (72r) lsquomortarorsquo (98v) bull Cfr evan (euan) lsquomortaio o
mortarorsquo (Masc 100)havan elliġideg (aguaacuten elliacutec) lsquopistone del mortarorsquo (98v) bull Il sintagma turco co-
mune egrave havan eli Per un sintagma parallelo a quello del F cfr havan elccedileġi lsquohavan elirsquo (TS 1903 elcek ed ellik sono voci sinonimiche id 1421 1443)
havaric (auariacutesc) lsquohereticorsquo (92r) bull Osm lsquoeretici scismaticirsquo (Men 1959) lt ar ḫawāriǧ plur di ḫāriǧī lsquoappartenente alla setta dei Khārigiti separatista dissidente eretico scismaticorsquo (VAI 281-82) La forma del F deriva da ha-variccedil con regolare neutralizzazione fonologica della consonante finale sect 224
havla- (aulaacuterum) lsquoabbaiarersquo (57r)havuccedil (auacutec) lsquopastinaca radicersquo (102v) bull Cfr hauc (haug = ḫwǧ) lsquopastinaca
radicarsquo (Carr 172)hayli rarr yıl zaman
94
hayr (chhaacuteir) lsquoelemosinarsquo (75v) rarr dokun-hayran (airaacuten) lsquostupitorsquo (114r)hayran ol- (airaacuten holuacuterum) lsquostupirersquo (114r)hayrsız (chaacuteir siacutes) lsquodiscortesersquo (74r)hayvan (aiuaacuten) lsquobestiarsquo (65r) rarr natık sakil bull Cfr ayvan lsquoanimalersquo (aiuan
Masc 13) lsquohayvanrsquo (t balc TTAS)hazır (asiacuter) lsquopronto apparecchiatorsquo (106r) hazırdur (asiacuterdur) lsquoin ordine ap-
parecchiatorsquo (94r)hazır et- hazırla- (asiacuter edeacuterum asirlaacuterum) lsquoprepararersquo (105v)hazine (chhasnaacute [hasaacutene (115r)]) lsquomagazzenorsquo (96v) lsquoriposto salua robbarsquo
(108r) lsquotesorariarsquo (115r) bull Per la var con -a- cfr guumlmiş hazanesi (ghiumisc chhazanesi) lsquoargentaria credenzarsquo (Carr 174)
haznedar (chhasnataacuter) lsquoguarda robbarsquo (91v) bull La var con alveolare sorda egrave comune negli imprestiti balcanici cfr bulg хазнатар alb haznatar rum haznatarhaznetar gr xasnataacuterhj (Kakuk 182)
haznedar başı (chhasnataacuter basciacute) lsquomaiordrsquohomorsquo (96v)hazzet- (haacutes edeacuterum) lsquocompiacersirsquo (70r)hece (hegeacute21) lsquosillabarsquo (111v)hecele- (hẹ[g]iẹlẹrum) lsquocompitare la parolarsquo (70r)hekim (ecchiacutem) lsquomedico fisicorsquo (97v) bull Cfr ekim (echim) lsquodottorrsquo (Lupis 1b)
lsquomedicorsquo (ITS 236 Masc 92)helal et- (halaacutel edeacuterum) lsquobenedirersquo (64v) lsquoconcedere lecitamentersquo (70r) bull Osm
lsquorender ograve riconoscere legitimo accordare ograve donarersquo (Men 1796) Per il sign di lsquobenedirersquo cfr tml helal olsun lsquotake it with my blessing (and enjoy it)rsquo (Redhsup2 378)
hemşeri (enimscieriacute) lsquopaesanorsquo (101v) bull Riteniamo che la forma del F derivi dalla metatesi di una var epentetica heminşeri (sect 228)
hendek rarr su hendeġihengacircme (enghiemeacute [engemeacute (108v 110r)]) lsquofolla fratteriarsquo [= calca ressa]
lsquoromore strepitorsquo (108v) lsquoschiamazzo gridorsquo (110r) lsquotumultorsquo (116v) bull Osm tml lsquostrepito rumore tumulto furia calca pressa mischiarsquo (Men 5505-06) t dial hengeme lsquokalabalık kavga guumlruumlltuumlrsquo (DS 2339) Per la perdita di h- cfr engeme (enghieme) lsquoromorersquo (Arg 94) sect 222
hep (eacutep) lsquotuttorsquo (116v) bull Cfr ep (epp) lsquoogni tuttorsquo (Arg 95)hepsi hepsinden soŋra (epsindeacuten nsuraacute) lsquoultimorsquo (118r)her (eacuter) lsquoognirsquo her birisi (eacuter birsiacute) lsquoogniunorsquo (100v) lsquovno per uno ciaschedunorsquo
(118r) rarr ay guumln hafta yan yıl zaman bull Cfr er (er) lsquoogni tuttorsquo (Arg 95)hınzır (chhanziacuter) lsquoporcorsquo (105r)hırsız (chharsiacutes) lsquoladrorsquo (95r)hırsızlık (charsisliacutec chharsisliacutec) lsquofurtorsquo (79r) lsquoladroniggiorsquo (95r) lsquorubbamentorsquo
(108v)
21 Prima di hegeacute egrave scritto un cara che non comprendiamo
95corpus lessicale turco
hırsızlık et- (chharsisliacutec edeacuterum) lsquorubbarersquo (108v)hısabhisab (hisaacuteb22) lsquoabacorsquo (57r) bull Per la forma con caduta dellrsquoaspirata (v
la nota a piersquo di pagina e i lemmi successivi) cfr esaumlp (essep essep essap possibile anche la lettura ısaumlp) lsquoconto ragionersquo (Arg 95)
hısab al- (isaacuteb aleacuterum) lsquopigliar contorsquo (70v)hısab et- (isaacuteb edeacuterum) lsquofar contorsquo (70v)hısab ver- (isaacuteb uereacuterum) lsquorender contorsquo (70v) lsquodar contorsquo (72v)hısım (assumiacute) lsquoconsobrinorsquo (70v) lsquofratello consobrinorsquo (78v) lsquoparentersquo
(102r) bull Per la var con -u- cfr hısımhısum (cheesim chessum) lsquoparentersquo (Arg 119) sect 311a
hıyar (chhiaacuter) lsquocitrolorsquo (69r)hızmet (chhasmet) lsquoseruitiorsquo (111r) bull La forma con ɨ egrave ampiamente attesta-
ta cfr Arg 119 (chesmet(t)) Carr 177 (chhezmet hesmet) Men 1867 (hyzmet) Pianz 119 (chyzmet)
hızmet et- (chhasmet edeacuterum) lsquoseruirersquo (111r)hızmetkacircr (chhasmecchiaacuter [chhasm[]hiaacuter (79v)]) lsquogarzone seruitorersquo (79v)
lsquopaggiorsquo (101v)hiccedil (iacutecc) lsquonientersquo (100r) rarr oumllmez bull Cfr iccedil (jccj) lsquomai nulla punto nientersquo
(Arg 126) t dial iccedil lsquohiccedilrsquo (TTAS)hiccedilbir rarr oumltuumlruumlhikacircyet et- (ecchiat edegraverum) lsquodiscorrerersquo (74r) lsquoraccontarersquo (107r) lsquoriferirersquo
(108r) bull Cfr hekiyat (hekijat) lsquohistoriarsquo (Mol 175)hikmet (hecmeacutet) lsquomiraculorsquo (98r) bull La var con -e- egrave data pure da Arg 118 e
Mol 148 passimhilal (hilaacutel) lsquonetta orecchiersquo (99v) bull Osm lsquoany instrument shaped like a pin a
skewer a toothpick and the likersquo (Redhsup1 859)hindiba (hindubaacute) lsquocicori sorte drsquoerbersquo (69r) bull La var hinduumlba egrave data da Men
5503hisarhısar (isaacuter) lsquocastellorsquo (68r) lsquofortezzarsquo (78v) hisarhısar aġası (isaacuter agasiacute)
lsquocastellanorsquo (68r) bull Cfr ısarisar (isar) lsquocastello fortezza cittadellarsquo (Mol 82 153)
hoca (chhoacutegia) lsquomaestro di scolarsquo (96v)hokkabaz (hoccabaacutes) lsquohuomo che fa giuochi di manorsquo (92r)horata (oraacutet) lsquobuffonaria burlarsquo (66r) bull sect 312horata et- (oraacutet edeacuterum) lsquobuffoneggiare burlarersquo (66r)horatacı horatacı adam (oratagiacute adam) lsquohuomo burlierersquo (92r)horılda- (horịḷdaacuterum) lsquoronfare nel sonnorsquo (108v)hoş rarr vakti hoş (et- ol-) zamanhoş et- (oacutesc edeacuterum) lsquoconfortarersquo (70r)hovarda (ouardaacute) lsquootiorsquo (101r) bull Cfr ovarda lsquovagabondo vagorsquo (Pianz 190)
dato anche da Tietze (TETTL 2 330) come forma dei dialetti rumelici Il
22 La h egrave stata aggiunta in un secondo tempo
96
sign del F non pare segnalato da altre fonti ed egrave prob quello originale Per lrsquoevoluzione semantica cfr ayafta (aiafta) lsquootiorsquo (Arg 39) attestato in t dial odierno come lsquonazlı buumlyuumltuumllmuumlş beceriksiz işe alıştırılmamışrsquo (DS 397)
hukmhuumlk(uuml)m (occhuacutem) lsquoordine comatildedamentorsquo (101r) bull Cfr hokumhoumlkuumlm lsquocomandamento in scriptorsquo (chochum Arg 120) lsquoautoritagrave comandamen-to ordinersquo (hokum hokium Mol 65 passim)
hukmhuumlk(uuml)m et- (occhuacutem edeacuterum) lsquoordinare comatildedarersquo (101r)humma (humma) lsquofebrersquo (77r)hunkacircr (hvnchiaacuter23 [vnchiaacuter (107r)]) lsquoimperadorersquo persian(o) lsquospargitor di
sanguersquo (93r) lsquorersquo (107r) rarr ccedila(v)uş bull Osm lsquoimperatore regrave dersquo Turchirsquo (Men 1979) prob forma contratta di hudavendigacircr lsquodominus creator mundi princeps rexrsquo (id 1865 TETTL 2 332) Lrsquoaccostamento allrsquoaltra parola persiana ḫūnkacircr lsquoMoumlrderrsquo (Junker-Alavi 291 der da ḫūn lsquosanguersquo) cui si riferisce il secondo sign del F egrave secondario e paretimologico (cfr Nişan-yan 206) La var inkacircr registrata a rarr ccedila(v)uş ci fa sospettare che il dato del F sia da leggere huumlnkacircr che egrave la forma impostasi in t moderno
hurma (curmaacute) lsquodattilo fruttorsquo (73r) bull Cfr kurma lsquodatolorsquo (Pianz 121)hurma aġacı (curmaacute agaacutecc) lsquodattilo palmarsquo (73r) bull Cfr kurma aġacı (kurma
agagi) lsquopalma albero notorsquo (Mol 290)hurmet (hormeacutet) lsquohonorersquo (92r) lsquoriuerenzarsquo (108v) bull Cfr hormethoumlrmet lsquoho-
norersquo (Arg 121)hurmet et- (hormeacutet edeacuterum) lsquoriuerirersquo (108v)huruf (churuacutef) lsquolettera caretterersquo (95v) bull Plur arabo di harfhuzur (vsuacuter) lsquootiorsquo (100v) lsquoquietersquo (106v) huzurum var (vsuacuterum vaacuter) lsquohaver
refrigeriorsquo (92r)huzur et- (vsuacuter edeacuterum) lsquoquietarsirsquo (106v)
23 La h egrave stata aggiunta in un secondo tempo
97corpus lessicale turco
I
ıkdrarr boġaz ıktıınccedilkırık (encichiriacutech) lsquosinghiozzorsquo (111v) bull La forma posta come lemma egrave
data con altre varr da TS 1949-50ırak (eraacutec) lsquolontano discostorsquo (96r) ıraktan (eracdeacuten) lsquoda lontanorsquo (72v) bull La
grafia del F potrebbe qui indicare unrsquoeffettiva pronuncia erak cfr laquoBazı 19 asır lugati kelimenin telaffuzunu erak olarak tesbit ederlerraquo (TETTL 2 351)
ırla- (ghirlaacuterum) lsquocantarersquo (67r) bull Il dato del F deriva dalla Beiform popolare turca yırlamak (TuumlS 2183) sect 222
ısır- (sireacuterum) lsquomorsicarersquo (98v) bull sect 214ısırgan dikeni (sirg(h)aacuten dichieniacute) lsquoortica herba pũgentersquo (101r) lsquovrtica
herbarsquo (118v) bull Il sintagma con diken egrave attestato pure dal Molino ısır-gan dikeni (isirghan dikieni [Indice le grafie nel corpo del dizionario sono scorrette]) lsquoortica vrticarsquo (285 488)
ıskara (schaacutera) lsquograticolarsquo (72r)ıslan- (sselaneacuterum) lsquobagnarsirsquo (64r) bull sect 229ıslanmış (sselanmiacutesc) lsquoinfuso bagnatorsquo (94r)ıslat- (sselateacuterum) lsquobagnarersquo (64r)ısmarla- (smarlaacuterum) lsquocommetterersquo (70r) lsquolasciar la curarsquo (95r) lsquoraccomandarersquo
(107r) Allaha ısmarladık seni (allaacute smarladiacutec seniacute) lsquosta con Diorsquo (113v)ıspanak (spinaacuteca) lsquospinaci herbarsquo (113r) bull Per la forma del F cfr spinak
(spi nach) lsquospinaci erba da mangiarersquo (Masc 223) Puograve darsi che queste varianti con -i- dipendano da contaminazione con lrsquoitaliano
ıspavli (spauacutelu) lsquospaco filo di catildenauorsquo (112v) bull Osm tml lsquotwine cordrsquo (Redhsup2 404) lt venz spagolo lsquoidrsquo (LF 412) Nelle fonti ottomane la voce egrave attestata in diverse altre varr p es ispagula ispavloıspavlo (ibid) Il dato del F saragrave facilmente mutuato da parlanti arabofoni cfr ar dial
98
spaolo lsquofil agrave voilersquo (costa nordafricana Jal 1375) sbaulu (sbāwlw) lsquopetite ficelle gros fil de chanvrersquo (Algeria Beaussier 459)
ıstakos (stacoacutes) lsquolocusta [= aragosta] sorta di pescersquo (96r)ışın ışıne ko- (scneacute coacuterum) lsquospatildedere al [sole24]rsquo (112v)
24 La parola egrave cancellata dalla rilegatura Lrsquointegrazione si basa sul sintagma sinonimico guumlneşe ser- (rarr ser-)
99corpus lessicale turco
İ
iblis (ebliacutes) lsquodemoniorsquo (73r) bull Parola che risale al gr diaacuteboloj per tramite arabo (TETTL 2 362)
ibrişim (ipersciacutem) lsquosetarsquo (111r) rarr kumaşicazet (giaseacutet) lsquolicenzarsquo (96r)iccedil iccedilimuumlzde (iccimusdeacute) lsquofra di noirsquo (78v) tra di noirsquo (116r) iccedilinizde (iccinis-
deacute) lsquotra di uoirsquo (116r)iccedil- (iccieacuterum) lsquoberersquo (64v) rarr and iccedil-iccediledik (icciediacutech) lsquobolzacchinirsquo (65r) bull Osm lsquostiualetti sottilirsquo (jccedich Arg
126)iccedileri (iccieriacute) lsquodentrorsquo (73r) lsquoentrorsquo (75v)iccediluumln rarr bu hatır sey(i)ridrak (idraacutec) lsquomemoriarsquo (97v)iftira (eutiraacute) lsquotestimonio falsorsquo (115r) bull La voce turca significa propr lsquocalun-
niarsquo Per la sonorizzazione della labiodentale cfr turchismi balcanici quali bulg ivtrija (Mikl TE 1 88 non registrato da DTB) sb ivtira (ibid)
iġ (iacutegh) lsquofusorsquo (79r)iġne (ineacute) lsquoacorsquo (57v) bull T dial iyne lsquoiğnersquo (TTAS)ihsan (hesaacuten) lsquopresente dono spontaneamente fattorsquo (105v) bull Osm tml lsquoge-
nerous gift benevolence favorrsquo (Redhsup2 417)[ih]tiyaccedil ([]tiiaacuteg] lsquobisogno necessitagraversquo (65r)ihtiyar (hetthiaacuter) lsquopersonaggiorsquo (103v) bull Osm tml lsquoold person elder senior
prominent citizenrsquo (Redhsup2 418)iki rarr kerret soumlziki yuumlz (ichiacute iuacutes) lsquoducentorsquo (75r)ikisi (ichisiacute) lsquoambeduersquo (61r)ikişer ikişer (ichiscieacuter ichiscieacuter) lsquoa due a duersquo (58r)ikrar (icraacuter) lsquopromessarsquo (106r)
100
ikrar et- (icraacuter [craacuter (58v)] edeacuterum) lsquoaccettare dir di sirsquo (57r) lsquoaffermarersquo (58v) lsquoprometterersquo (106r) Allaha ikrar et- (allaaacute craacuter edeacuterum) lsquofar uotorsquo (76v) guumlnahlar ikrar et- (ghiunalaacuter craacuter edeacuterum) lsquoconfessar li peccatirsquo (70r)
il- (ileacuterum) lsquoinchhimare [= imbastire] cusire alla grossarsquo (93v)ilik (chiliacutec) lsquomedollarsquo (97v) bull sect 2210ailinti (ilintiacute) lsquoincchimaturarsquo [= imbastitura] (93v)ilm (ilmj) lsquovirtugraversquo (118r) bull sect 311aimam (himaacutem) lsquoparocchianorsquo [= parroco] (102r)imansız (imaacuten siacutes [imaacutem sis (111r)]) lsquosenza lege o federsquo (111r) lsquosleale man-
cator di federsquo (111v) bull La forma imam egrave prob dovuta allrsquoinflusso del lemma precedente
imaret (himaacuteret himareacutet) lsquohospitalersquo (92r) lsquospedalersquo (112v)imdi (imdi) lsquodunquersquo (58r) rarr de imdiimla (himlaacute) lsquodittionersquo (74v) lsquosillabarsquo (111v)imza et- (hismaacute edeacuterum) lsquofirmarersquo (78r) lsquosottoscriuerersquo (112r) bull sect 229in (iacuten) lsquotana drsquoanimalirsquo (114v)in- (ineacuterum) lsquodiscenderersquo (74r) in- aşaġa (ineacuterum asciaacute) lsquocalar in giugrave scẽderersquo
(66v) bull sect 411binan- (inaneacuterum) lsquocrederersquo (71v) lsquofidarsirsquo (77v)inat (innaacutet) lsquoostinationersquo (101r)inat et- (innaacutet edeacuterum) lsquoostinarsirsquo (101r) lsquoperfidiarersquo (103v)inatccedilı (innategiacute) lsquoostinatorsquo (101r) lsquoperfidiosorsquo (103v)ince (ingiegrave [eacutengeisiacute (77v)]) lsquofinorsquo (77v) lsquosottilersquo (112r) bull La forma engeisi non
egrave chiaramente spiegabile (aggiunta del suff possessivo)ince et- (ingieacute edeacuterum) lsquoassottigliarersquo (63r)inceaġrı (ingieacute agriacute) lsquotisicia malersquo inceaġrıdan hasta (ingieacute agrideacuten astaacute)
lsquotisicorsquo (115v) bull Osm inceaġrı lsquoveremrsquo (TS 2078) t dial inceağrı lsquotuber-colosis TBrsquo (prov[incial] Redhsup2 435) Cfr it mal sottile lsquotubercolosirsquo
incecik (ing(i)egiacutec) lsquoaggilersquo (59r) lsquodelicatorsquo (73r) lsquoleggierorsquo (95v)inci (ingiacute) lsquoperla marg[h]eritarsquo (103v)incin- (ingineacuterum) lsquosdegnarsirsquo (110v)incinmiş (inginmiacutesc) lsquosdegnatorsquo (110v)incir (ingiacuter) lsquofico fruttorsquo (77v)incir aġacı (ingiacuter agaiacutecc) lsquofico alberorsquo (77v)incit- (ngiteacuterum) lsquonuocerersquo (100r) lsquoprouocarersquo (106r) bull sect 214ingiliz (ingliacutes) lsquoinglesersquo (94r)inkacircr et- (inchiaacuter edeacuterum) lsquonegare dir di norsquo (99v)insan (insagraven) lsquoanimale raggioneuolersquo (61v)inşallah (nnsciaacutella) lsquocon lrsquoaiuto di Idiorsquo (69v) bull La forma del F puograve essere
mutuata direttamente dallrsquoar parlato nşallahip (iacutep) lsquocorda funersquo (71r)iplik (ipliacutec) lsquofilorsquo (77v)
101corpus lessicale turco
iptida iptidadan (iptidaacuten [iptid[] (105v)]) lsquoda principiorsquo (72v) lsquoprimiera-mentersquo (105v) bull Cfr iptidadem lsquojm principiorsquo (Arg 129) iptidaden (ipdi-dahden) lsquoa bella prima cioegrave alla primarsquo (Mol 4) Riteniamo che la forma del F sia aplologica (sect 2211)
iskele (schieacutela) lsquocommerciorsquo (70r) bull Cfr skele lsquoscala oue uanno le naui et li mercantirsquo (schiele Arg 219) lsquolitus scalarsquo (scele Meg) Il F testimonia un interessante passaggio metonimico da lsquoscalo porto emporiorsquo a lsquocom-merciorsquo
iskemle (schemeleacute) lsquosediarsquo (110v) bull La forma del F egrave una var anaptittica di skemle (Hars 255) cfr anche skemli (schiemlj) lsquoseggiolarsquo (Arg 219) ska-mili (schamili) lsquotauolarsquo (VN 64) eskemle (eschiemleh) lsquobanchetto da se-derersquo (Carr 145)
İskenderiye (scanderiacutea) lsquoAlessandria drsquoEgittorsquo (59v) bull Cfr Mısır Skenderiya (missir schienderia) lsquoAlexandria di Egiptorsquo (Arg 171) Skinderiya (scinde-ria) lsquoAlessandriarsquo (VN 45)
ispat et- (spaacutet edeacuterum) lsquodefenderersquo (73r) bull Cfr spat eyle-et- (spatt eilerum spattederum) lsquoprouo per testimonirsquo (Arg 222) Il sign del F denota un restringimento semantico a lsquotestimoniare in difesa (di)rsquo
İstanbul (stamboacutel) lsquoCostantinopolirsquo (71v) bull La forma Stambol egrave comune in antico ottomano (v Arg 223 Kakuk 200)
iste- ne kadar istersen bu nested[en] (neacute cadaacuter sterseacuten buacute nested[]) lsquoquanto ti uoi di q(uest)a cosarsquo (106v) rarr aman demek iste-
istif (stiacuteua) lsquosauorra de25 vascellirsquo (109v) bull Osm lsquopieno colmorsquo (Men 196) lsquothe arrangement of goods when laid up in order as in a ship or warehousersquo (Redhsup1 101) Per la storia abbastanza complessa di questa voce v LF 416-19 da cui appare che quella del F egrave lrsquounica attestazione turca che riproduca fedelmente la fonte italiana stiva
iş (iacutesc) lsquoattionersquo (63r) lsquofacendarsquo (76v) lsquooperarsquo (101r) rarr agır zerduziş et- iş eyle-(iacutesc edeacuterum [iacutesc scileacuterum (95r)]) lsquolauorare operarersquo (95r [def
lauorare] 101r)işit- (sciteacuterum) lsquoascoltarersquo (63r) lsquovdire intenderersquo (117r)işitil- işitilmemiştuumlr (scitilmamiacutescdur) lsquoinaudito notilde intesorsquo (94r) bull sect 3213bişkembe (schembeacute) lsquobudella interiorarsquo (65v) lsquoentragnarsquo (75v) bull Cfr skembe
(schiembe) lsquouentrersquo (Arg 219)işkence (schengieacute) lsquoflagello tormentorsquo (78r) bull Cfr skence (schieng(i)e) lsquocolla
tormentorsquo (Arg 220)işkence et- (schengieacute edeacuterum) lsquoflagellarersquo (78r) lsquotormentarersquo (115v)işkil (ischiacutel) lsquodifficoltagrave cioegrave dubiorsquo (73v) lsquosospettorsquo (112r)işkillen- (ischilleneacuterum) lsquodubitarersquo (75r)işkilli (ischilliacute) lsquodubbiosorsquo (75r) lsquosospettosorsquo (112r)iştah (staacute) lsquoappetitorsquo (62r) lsquodesideriorsquo (73r)
25 Bombaci 219 legge di
102
itikat et- (etticaacutet [etcaacutet (91v)] edeacuterum) lsquocrederersquo (71v) lsquohauer creditorsquo (91v)itikatsız (etcatsiacutes26) lsquoincredulorsquo (93v)itiver- (ittiuereacuterum) lsquospengere alcunorsquo (113r)ittifak et- (etfaacutec edeacuterum) lsquostabilirersquo (113v)ittifak olmış (etfaacutec holmiacutesc) lsquostabilitorsquo (113v)
26 La parola egrave semicancellata da una macchia e si legge molto male
103corpus lessicale turco
K
kabak (cabaacutec) lsquocucuzzarsquo [= zucca] (72r)Kacircbe (chiabeacute) lsquoMecca paese doue i turchi dicono che stia il corpo del perfido
Maumettorsquo (97v)kabran (capraacuten) lsquoaccidioso o pultronersquo (57v) lsquopoltronersquo (105r) bull Osm lsquohare-
ketten kalmış uyuşuk amelmandarsquo (TS 2148) t dial kapran lsquoağır yuumlruumlyen oyalanan insanrsquo (DS 2635)
kabran ol- (capraacuten holuacuterum) lsquoimpigrirsirsquo (93r)kabranlık (capranliacutec) lsquoaccidia o pultronariarsquo (57v) lsquopoltronariarsquo (105r)kabuk (cabuacutec) lsquoscorzarsquo (110r) pelit kabuġı (pelit cabuchiacute) lsquosouero scorzarsquo
(112v)kabul et- (cabuacutel edeacuterum) lsquoaccettarersquo (57r) lsquoessaudirersquo (76r)kaccedil (caiacutecc) lsquoquantorsquo (106v) rarr deġ- kerret yılkaccedil- (cacciaacuterum) lsquofuggirersquo (79r)kaccedilkın (cacchiacuten) lsquofuggitivorsquo (79r) bull Supponiamo che la forma del F sia da
leggere kaccedilkın e non kakınkadar rarr iste- kadır sev-kadeh (cadaacute) lsquobicchierersquo (65r)kadı (cadiacute) lsquogiudicersquo (90v)kadıncık (catingiacutec) lsquosignora padronarsquo (111v) bull Le forme katunkatın sono ben
documentate nelle fonti ottomane (TS 2354-55)kadır kadır adam (cateacuter adaacutem) lsquopotentersquo (105r)kadır ol- kadır olduġum k[ad]ar (cateacuter holduacutem c[]aacuter) lsquoquantrsquoio possorsquo (106v)
rarr sev-kadırga balıġı (caacutetreca baluacutec) lsquobalena pescersquo (64r) bull Il primo elemento del
sintagma egrave un prestito dal gr biz kaacutetergon lsquogalleyrsquo (LF 523) Per la me-tatesi cfr katrega (cathrega) lsquogalearsquo (Lupis 1b nella versione della stessa opera apparsa anonima ed edita dallrsquoAdamović la voce turca egrave stampata
104
catherha ITS 219) katrıgaya komak (catrigaia comach) lsquomettere in gale-rarsquo (Masc 94) Cfr pure lrsquoantica forma kipciaca katrıġa (KTS 132)
kadife (catifeacute) lsquovillutorsquo (117v) bull La var con alveolare sorda si riscontra anche nel Meg (katiffe) e in Mol 475 (ghatife)
kafas kuş kafası (cuacutesc cafasiacute) lsquogabbia drsquougellirsquo (79v)kacircfil (chiafiacutel) lsquopreggiorsquo [= mallevadore garante] (105v)kacircfil ol- (chiafiacutel holuacuterum) lsquopreggiarersquo [= garantire] (105v)kacircfillik (chiafilliacutec) lsquopreggiariarsquo [= garanzia] (105v)kacircġıt (chijaacutet [66r] chiaaacutet [67v]) lsquocartarsquo (66r) lsquocarta da scriuerersquo (67v) rarr aman
bull Cfr kacirchat (chiachat) lsquofogliorsquo (Arg 133) kihat lsquocarta papyrusrsquo (Meg) t dial kıyat lsquokacircğıtrsquo (DS 2854)
kahpe (capeacute) lsquodonna publicarsquo (75r)kail et- (caacuteil edeacuterum) lsquocontentar altrirsquo (70v)kail ol- (caiacutel holuacuterum) lsquoacconsentirersquo (57v) lsquocontentarsirsquo (70v)kal- (caacutet caleacuterum) lsquorestarersquo (107v) bull Non sapremmo spiegare quel kat preposto
al verbo dal Ferragutokalabalık (calabaliacutec) lsquoturba calca di gentersquo (116v)kalavrizdeg (calauriacutes) lsquocalabresersquo (66v) bull Dai repertori consultati lrsquounica altra
attestazione della voce appare nella forma galabres-brez (ghalabres) lsquocala-bresirsquo (Mol 76) In Masc 26 egrave registrato il nome della regione Kalabri(y)a vilayeti (Calabria vilaietti)
kalay (calaacutei) lsquostagno metallorsquo (113v)kalbur (calbuacuter) lsquocriuo [= staccio vaglio] grossorsquo (71v)kaldır- (caldereacuterum) lsquoalzarersquo (60v) lsquoinnalzarersquo (93r) baş(ı) kaldır- (basciacute cal-
dereacuterum) lsquoribbellarsirsquo (107v) bull Osm tml baş kaldırmak lsquoto rebel (against)rsquo (Redhsup2 99)
kalem (caleacutem) lsquopenna di scriuerersquo (103r) rarr katet- oŋar- yon-kalemdan (calemdaacuten) lsquostucchio [= astuccio custodia] di pennersquo (114r)kalemtraş (caleacutem traacutesc) lsquotemperino di pennersquo (115r)kalınkalun (caloacuten) lsquogrossorsquo (91r)kaliyota (calioacutetta) lsquogaliottarsquo (79v) bull Per la documentazione di questo italiani-
smo nelle fonti turche v LF 241-43kalk- (calcaacuterum) lsquosorgersi alzarsirsquo (112r)kalkan (calcaacuten) lsquoscudo p(er) riparorsquo (110v)kamara (caacutemara) lsquocamera drsquoallogiarersquo (66v) bull Cfr gamera (ghamera) lsquoca-
merarsquo (Mol 77) Le altre fonti turche (documentarie e lessicografiche) re-gistrano questo italianismo (venezianismo) nella particolare accezione di lsquocabina della naversquo (v LF 134-35)
kamış (camiacutesc) lsquocannarsquokamışlık (camiscliacutec) lsquocannetorsquo (67r)kan (caacuten) lsquosanguersquo (109v) rarr delikanlıkan al- (caacuten aleacuterum) lsquocauar sanguersquo (68r) rarr şişekanat (cannaacutet) lsquoala da uolarersquo (59v)
105corpus lessicale turco
kandil (candiacutel) lsquoturcasso doue si pongono le fleccie fatto di tauolarsquo (116v) bull La voce turca (lt ar lt gr lt lat) significa comrsquoegrave noto lsquolampada lucernarsquo Lrsquoaccezione datale dal F non lrsquoabbiamo riscontrata da altre fonti
kanlı (canliacute) lsquosanguignorsquo (109v)kantar (cantaacuter) lsquostatera da pesarersquo (113v)kapa- (capaacuterum) lsquochiudere serrarersquo (69r)kapak (capaacutec) lsquocoperchiorsquo (71r)kapı (capiacute) lsquoportarsquo (105r) kapıdan kapıya (capidaacuten capiaacute) lsquoa porta agrave portarsquo
(62r) rarr vur-kaplan (caplaacuten) lsquogatto pardorsquo (79v) lsquopardo animalersquo (102r)kaplı baġa (capiliacute baghaacute) lsquotartaruca animal terrestrersquo (114v)kaptanpaşa (capitaacuten basciaacute) lsquogeneral drsquoesercitorsquo (79v) bull Osm kapudankap-
tan paşa lsquoThe Lord High Admiral and Minister of Marine of the Ottoman Empirersquo (Redhsup1 1436) Il Ferraguto pare lrsquounica fonte che attribuisca que-sto titolo a un comandante di forze terrestri
kar (caacuter) lsquoneuersquo (99v)karasup1 (caraacute) lsquonegrorsquo (99v) lsquonigro colorersquo (100r) rarr yuumlzluumlkarasup2 (caraacute) lsquoterra elementorsquo (115r)Kara Deŋiz (caragrave denghiacutes) lsquoMare Nigrorsquo (97r)kara diken (caragrave dicheacuten) lsquoriccio del mare ancinorsquo (107v)kara et- (caraacute edeacuterum) lsquoannegrirersquo (99v)karagan (caragaacuten) lsquopuleio [= puleggio Mentha pulegium] herbarsquo (106r)
lsquospica drsquoosso [= lavanda] herba odoriferarsquo (113r) bull T dial karagankara-ğan lsquoCistus creticusrsquo lsquoLavandula stoechasrsquo lsquoCistus laurifoliusrsquo lsquoDipsacus laciniatusrsquo lsquoPhlomis grandiflorarsquo (Tuzlacı 94)
karakoldeg (caracoacutel) lsquolumaca di marersquo (96r) bull Ar alg (Orano) karagol garagol lsquochiocciola di marersquo (Oman 155) lt sp caracol lsquose llama asiacute a diversas es-pecies de moluscos gasteroacutepodos terrestres o marinos del geacutenero laquoHeacutelixraquorsquo (Moliner 1 514)
karamanoldeg et- (caramanoacutel edeacuterum) lsquofare a chi piglia pigliarsquo (109r) bull Egrave pre-sumibile che il dato del F (di cui non abbiamo trovato altri riscontri nel-le fonti turche) sia in relazione con ar alg ḳārābarṭāl lsquopillagersquo lsquoamila ḳārābarṭāl lsquofaire main basse pillerrsquo (Beaussier 771) anche se la differen-ziazione formale non egrave facile da spiegare (intromissione dellrsquoit mano con accostamento secondario al toponimo Karaman)
karamusal (caramusaacutel) lsquonauiliorsquo (99v) bull Osm lsquosorte di nauersquo (Men 3660) laquonamed probably after the little town KaramusalKaramuumlrsel on the Gulf of İzmitraquo (LF 334)
karanfil (caronfiacutel) lsquogaroffalorsquo (79v) bull sect 211ekaranlık (caranliacutec) lsquooscurorsquo (101r) lsquotenebre oscuritagraversquo (115r) karanlıkta (ca-
ranlictaacute) lsquoallrsquooscurorsquo (60v)karart- (cararteacuterum) lsquoannegrirersquo (99v)
106
karı (cariacute) lsquodonna maritatarsquo (74v) lsquomogliersquo (97r) rarr boşat- dede duumlşuumlr- gebe kısır padişah saccedil
karın rarr agrıkarınca (carangieacute) lsquoformicarsquo (78r) bull Cfr karanca (carangia) lsquoformicharsquo (Arg
138 a cui rinviamo per altre attestazioni)karındaş (carndaacutesc) lsquofratellorsquo (78v)karındaşlık (carndascliacutec) lsquofraternitagraversquo (78v)karış (cariacutesc) lsquopalmo mesurarsquo (102r)karış- (cariscieacuterum) lsquoimpacciarsirsquo (92v) lsquomescolarsirsquo (97v) lsquopratticarersquo (105v)karışık (carisciacutehc) lsquomisto mescolatorsquo (98r)karıştır- (cariscteacuterum caristeacuterum) lsquoconfondere mescolarrsquo (70r) lsquomescola-
re insiemersquo (97v) bull sect 322bkarpuz (carpuacutes) lsquomelone drsquoacquarsquo (97v)karşı karşımda (carscimdaacute) lsquoinnante il mio cospettorsquo (63v) karşında (car-
scindaacute) lsquoallrsquoincontrorsquo (60r) lsquorimpettorsquo (108r) karşı git- (caacutersc ghi deacuterum) lsquoandar incontrorsquo (61r) rarr akşam bull Per la forma karş sect 312
karşılı rarr ruzgacircrkartal kuşu (cartaacutel cuacutesc) lsquoaquila vcellorsquo (62r)kasab (cassaacuteb) lsquomacellarorsquo (96v)kasaba (cassabaacute) lsquoterra habitatarsquo (115r)kasabhane (cassabanaacute) lsquomacellariarsquo (96v)kast kastile (caacutestile) lsquoa bel studiorsquo (57r) bull Osm kast ile lsquodeliberatamente
appostatamente agrave postarsquo (Men 3706)kaş (caacutesc) lsquociglio dellrsquoocchiorsquo (69r)kaşaġı (casciaacutec) lsquostrigliarsquo (68r) lsquostregliarsquo (114r) bull sect 312kaşı- (casciaacuterum) lsquograttarersquo (91r) lsquostregliarersquo (114r) bull Cfr kaşmak (kasmak)
lsquogratarersquo (sic) (Pianz 143)kaşık (casciacutech) lsquocucchiaro piccolorsquo (71v)kat (caacutet) lsquopiegarsquo (104v)kat- (cataacuterum) lsquoaggiungerersquo (59r) lsquorifonderersquo (108r)katet- kalem katet- (caleacutem caacutet edeacuterum) lsquodar il taglio alla punta della pennarsquo
(114v)katı rarr ccedilok eyikatır (catuacuter) lsquomula animalersquo (99r) bull Cfr katur lsquomulusrsquo (Meg)katırcı (caturgiacute) lsquomulittierersquo (99r)katlan- (catalaneacuterum) lsquoaspettarersquo (63r)katran (cateraacuten) lsquopece pegolarsquo (102v)kavga (caucaacute) lsquobriga contesarsquo (65v) bull La var kavka egrave documentata (TS 2357)kavga et- (caucaacute edeacuterum) lsquofar brigarsquo (65v)kavl et- (cauacutel edeacuterum) lsquocongiurarsirsquo (70v)kavun (cauacuten) lsquomelone di panersquo [= popone] (97v)kavun agacı (cauacuten agaiacutec) lsquocedrorsquo (68v) bull Osm aġaccedil kavun aġacı lsquocedro ci-
trone alberorsquo (Men 3603) In tml il cedro (sia lrsquoalbero sia il frutto) egrave de-
107corpus lessicale turco
nominato ağaccedil kavunu mentre il sintagma inverso kavun ağacı egrave usato per designare la papaia
kavurma (caurmaacute) lsquocarne in guazzettorsquo (67v) lsquoguazzetto saporettorsquo (91v)kavuş- (causcieacuterum) lsquostare in piedirsquo (113v) bull Osm tml lsquogiongersi congion-
gersi venir insieme incontrarsirsquo (Men 3603) Il sign del F non egrave riscon-trabile
kayalık (caialiacutehc) lsquoprora di vascellirsquo (106r) bull Osm lsquosperone di naue ograve galearsquo (Men 3819)
kayn (caiacuteniacute) lsquocognato mascolorsquo (69v) bull sect 311akayna- (cainaacuterum) lsquobollirersquo (65r)kaynamış (cainamiacutesc) rsquobollentersquo (65r) bull Ovviamente il sign corretto egrave lsquobol-
litorsquokaynana kaynanam (caiacuten anaacutem) lsquosuocera miarsquo (114r)kaynata kaynatam (caiacuten attaacutem) lsquosuocero miorsquo (114r)kaytundeg (caituacuten) lsquocapannarsquo (67r) lsquotenda couerta di [ua]scelli etcrsquo (115r) bull Ar
alg gayṭūn lsquotente surtout tente en toilersquo (Beaussier 844)kaz (caacutes) lsquooca vgello papararsquo (100v) rarr yumurtakaz- (casaacuterum) lsquocauarersquo (68r) lsquofossare far fossarsquo (78v) lsquozapparersquo (118v)kazan (casaacuten) lsquocaldararsquo (66v) lsquocaldarorsquo (72r)kazan- (casaneacuterum) lsquoacquistarersquo (58r) lsquoguadagnarersquo (91r)kazanc (casangieacute) lsquoguadagniorsquo (91r) bull Supponiamo che la forma del F rifletta
una forma di possessivo kazancı sect 311akazanc et- (casangieacute edeacuterum) lsquoconseguire acq(ui)starersquo (70v) bull Osm kazanc
etmek lsquofar guadagno cercar profittorsquo (Men 3688)kazık demir kazık (demiacuter casiacutec) lsquopalo di ferrorsquo (102r) kazıġa ko- (casicaacute
coacuterum) lsquoimpalarersquo (92v)kazma (casmaacute) lsquozapparsquo (118v)kazmacı (casmagiacute) lsquozappatorersquo (118v) bull Si noti che la successiva attestazione
lessicografica di questo derivato risale al 1867 (StS HWb 97)kebab (chiabaacuteb) lsquocarne arrostorsquo (67v) bull La var del F egrave attestata pure da Arg
132 (chiabap) e Mol 60 (kiabab)keccedili (chijciacute) lsquocaprarsquo (67r) bull Cfr keyccedili (chieici) lsquocaprarsquo (Carr 208) = geyccedili (ghi-
eici) lsquoidrsquo (Mol 81) Per lo sviluppo fonetico del F cfr piyner (rarr peynir) sect 212a
kedi (chiedi) lsquogatto animalersquo (79v)kefal balıġı (chiefaacutel baluacutec) lsquocefalo pescersquo (68v)kel (chieacutel) lsquotigna mal del caporsquo (115r) kel başı (= başı kel) (chieacutel basciacute) lsquoti-
gnosorsquo (115v) bull sect 412bkehle (chielleacute) lsquopedocchiorsquo (103r)kelam (chielaacutem) lsquoparolarsquo (102r)keler (chieleacuter) lsquolacerta animalersquo (95r)kem (chieacutem) lsquocattiuo tristorsquo (68r) rarr ccedilek- kokukemanccedile -ce (chiemengieacute) lsquoviola instromẽto da sonarersquo (118r)
108
kemer (chiemeacuter) lsquolamia di fabricarsquo [= arco volta] (95r)kemha (chiamaacute) lsquotaffitagrave di setarsquo (114v) bull Cfr kacircmuha (chiamuccha) lsquodomma-
scorsquo (Arg 136) kacircmha (kiamcha) lsquodamascorsquo (Mol 113)kemik (chiemiacutech) lsquoossa drsquoanimalirsquo (100v)kemlik (chiemliacutec) lsquomalersquo (96v)kenar ccedilay kena[rı] (ciaacutei chienaacute) lsquoripa sponda del fiumersquo (108r)kepccedile (chiepcieacute) lsquocucchiaro da ministronersquo (71v)kepgir (chiebghiacuter) lsquocucchiaro da sc[h]iumarersquo (71v) bull Osm kefgir lsquocucchiaro
da leuar la schiumarsquo (Men 3983) = kepgir lsquoa perforated ladle or skimmer a strainerrsquo (Redhsup1 1523)
kerem eyle (chieremiacutella) lsquodi gratiarsquo (73v) bull Osm lsquodi grazia vi prego fate gra-ziarsquo (Men 3924) La resa del F egrave dovuta secondo noi a una falsa identifi-cazione del secondo elemento del sintagma con rarr Allah Per la posizione dellrsquoaccento cfr rarr inşallah
kerim (chieriacutem) lsquopietosorsquo (104r)kerimlik (chierimliacutec) lsquopietagraversquo (104r)kerkes (chierchies) lsquofenice vcellorsquo (77r) bull Osm kerges lsquoavis quae aliquot
annorum millia vivere dicitur nulli animali nocet sed ex morticinio vivitrsquo (Men 3923) kerkes lsquothe Egyptian vulture neophron percnopterusrsquo (Redhsup1 1539)
kerret iki kerret (ichiacute chierreacutet) lsquodue uoltersquo (75r) iki kerret ziyade (ichiacute chi-erret sziadeacute) lsquoal doppiorsquo (59v) kaccedil kerret (caiacutecc cherreacutet) lsquoquante uoltersquo (106v) yuumlz kerret (iuacutes cherreacutet) lsquocento uoltersquo (68v)
kertenkeler (chiesteacuten chieleacuter) lsquolacerta uerminararsquo (95r) bull La var con -s- del F non pare segnalata da altre fonti
kes- (chiesseacuterum) lsquotagliarersquo (114v) rarr umutkese (chieseacute) lsquoborzarsquo (65r)keser (chiesseacuter) lsquoascia di fa legnamersquo (63r)keskin (chieschiacuten cheschiacuten) lsquoferuente huomorsquo (77r) lsquotaglio del coltello o spa-
darsquo (114v) keskinden (cheschindeacuten) lsquodi tagliorsquo (74v)keskin et- (chieschiacuten edeacuterum) lsquoaffilarersquo (58v)kestene (chiesteneacute) lsquocastagna fruttorsquo (68r)keşiş (chiesciacutesc) lsquomonacorsquo (98v)keşişlik (chiesciscliacutec) lsquomonasteriorsquo (98v)keten (chieteacuten) lsquolinorsquo (96r)Kıbrıs adası (chipriacutes adasiacute) lsquoCipro isolarsquo (69r) bull Per la forma con bilabiale
sorda cfr Kıprıs adası (cpris adasi) lsquoCipro isolarsquo (Mol 92) sect 221kıccedil (chiacutecc) lsquo[po]ppa di vascellirsquo (105r)kıdre (chiacutedra) lsquopignata di terrarsquo (72r) bull Osm lsquoccediloumlmlekrsquo (Devellioğlu 616)kıgılcım (chighilgiacutem) lsquoscintilla di fuocorsquo (110r)kımıldan- (comuldaneacuterum) lsquomouersirsquo (99r)kımılda(t)- (comuldaacuterum) lsquomouerersquo (99r) bull Cfr kumulda- (chumuldarum qu-
mul-) lsquocrollare mouere scrollare scuotere smouerersquo (Carr 226) Per espri-
109corpus lessicale turco
mere i significati attivi si usa perograve di regola il causativo kımıldat-kın (chiacuten) lsquofodrorsquo (78r)kıpkırmızı ol- (chiacutep chirmisiacute holuacuterum) lsquoarrossirsirsquo (62v)kır- (chiraacuterum) lsquoromperersquo (108v)kırba (chirbaacute) lsquovtrersquo (118v)kırk (cheacuterc) lsquoquarantarsquo (106v)kırlangıccedil (carilanghiacuteg) lsquorondinellarsquo (108v) bull Cfr karlangıccedil (charlanghicc)
lsquorondinersquo (Arg 140) t dial karılğaccedilkarlangaccedilkarlanğıccedil lsquokırlangıccedilrsquo (DS 2664)
kırmızı (chirmisiacute) lsquoincarnato colorersquo (93v) lsquorosso colorersquo (108v)kırt kırt et- (chiacutert chiacutert edeacuterum) lsquorosicarersquo (108v) bull Cfr t dial kırt kırt lsquobıccedilak-
la kesilen nesnenin ccedilıkardığı ses iccedilinrsquo (DS 4546)kısa (chessaacute) lsquocortorsquo (71v)kısa et- (chessaacute edeacuterum) lsquoabbreuiarersquo (57r)kısır (chissiacuter) lsquosterilersquo kısır karı (chissiacuter cariacute) lsquodonna sterilersquo (113v)kıskan- (chischanuacuterum [caschaneacuterum (92r) cischaneacuterum (79v)]) lsquogelosia
hauerersquo (79v) lsquohauer inuidiarsquo (92r) lsquoinuidiarersquo (94v) bull sectsect 211b 211c 222
kıskanccedil (cischangiacute) lsquogelosorsquo (79v) bull Cfr kıskancı (cheschangi) lsquoidrsquo (Arg 148) Non sappiamo se i dati dellrsquoArgenti e del Ferraguto dipendano dalla suffis-sazione del possessivo o non piuttosto da un facile accostamento ai derivati in +CI sect 222
kıskanmaklık (chischinmacliacutec) lsquoinuidiarsquo (94v)kısrak (chesseraacutec) lsquogiumentarsquo (90v)kış zamanı (chiacutesc szamaacuten) lsquoinuerno stagionersquo (94v)kışla- (chisclaacuterum) lsquosuernarersquo (114r)kıta (chithaacute) lsquoepigramma di uersirsquo (76r) bull Osm lsquoa fragmentary piece of poetry
of two or more distichs on the Arabian system complete in itself as to an idearsquo (Redhsup1 1462) lt ar ḳiṭlsquoaʰ lsquopezzo frammentorsquo bull sect 2212
kıtlık (chitiliacutec) lsquocarestiarsquo (67v)kıy- (chiaacuterum) lsquotritare minuzzarersquo (116v)kıyma (chijmaacute) lsquocarne trinciatarsquo (67v)kıyma et- (chijmaacute edeacuterum) lsquotritare minuzzarersquo (116r)kız rarr beslemekız kardaş (chiacutes cardaacutesc) lsquosorellarsquo (112r)kız oġlan (chiacutes ouglaacuten) lsquodonzellarsquo (74v) lsquofigliolarsquo (77v) lsquoverginersquo (117v)kızılcık (chisilgiacutec) lsquozinzoli [rarr guumlren] frutti piccoli et russi come lrsquoazarolirsquo
(118v)kızlık (chisliacutech) lsquoverginitagraversquo (117v)kibrit (chijbriacutet) lsquosolforsquo lsquosolfarellorsquo (112r) bull sect 212dkiler (chileacuter27) lsquocannaua dispenzarsquo (67r) lsquoriposto salua robbarsquo (108r)
27 Corr in luogo di chieleacuter
110
kilerci (chilergiacute28) lsquocannauaro despensierersquo (67r)kilise (cliacutesia) lsquochiesarsquo (69r) bull Il dato del F egrave particolarmente interessante percheacute
ci documenta una forma ancora assai vicina alla fonte greca ekklhsiacuteakilit (chiliacutet) lsquocadenacciorsquo (66r) lsquochiauatura caten[a]zzorsquo (68v)kim (chiacutem) lsquoquale il qual[]rsquo kim olursa olsun (chiacutem holuacuterse hossuacuten) lsquoqual-
siuoglia si siarsquo (106v) rarr ol bull Tml kim olursa olsun lsquoit doesnrsquot matter who heshe isrsquo (Redhsup2 531)
kimse (chiacutemse) lsquonessunorsquo (99v) bir kimse (bir chiacutemse) lsquoalcunorsquo (59v)kimyon (cumioacuten) lsquociminorsquo (69r) bull La forma del F va ad aggiungersi alle altre
varr ottomane di questo fitonimo di origine greca kimyun (chimiun Carr 217) kimnun (Men 4022) kimyon (Vig 175) impostasi questrsquoultima nella lingua letteraria moderna
kira at kirası (= kira atı) (aacutet chierasiacute) lsquocauallo di logerirsquo29 (68r) kiraya al- (chieraaacute alereacuterum30) lsquoaffittare drsquoaltrorsquo kiraya ver- (chieraaacute uereacuterum) lsquoaf-fittare pegionarersquo (58v) lsquodar ad affittorsquo (72v) bull Cfr kerekera (chiere chi-era) lsquoaffitto fitto pagha salariorsquo (Carr 211) Per lrsquoinversione nel sintagma possessivo sect 412a
kiracı (chieragiacute) lsquoalloggiatore allogatorersquo (60v) at kiracısı (at chieragisiacute) lsquolo-gator di cauallirsquo (68r)
kiraz (chireacutes) lsquocerasorsquo (68v) bull Le varr kireskirez sono ben attestate sia nei testi in trascrizione sia nelle fonti dialettali (StS Gr 283)
kireccedil (chireacutecc) lsquocalce da fabricarersquo (66v) rarr furunkirpi rarr oklı kirpi yumak kirpikirpik (chiurpeacutec) lsquopalpebre deglrsquoocchirsquo (102r) bull sect 211ekispet (chispeacutet) lsquomaniera del uestirersquo (96v) bull Osm lsquoforma maniera di vestito
portaturarsquo (Men 3947)kişi (chisciacute) lsquopersonarsquo (103v)kişniş şeker kişniş (scichieacuter chiscniacutesc31) lsquoconfetti di zuccarorsquo (70r) bull Cfr osm
sekerlenmiş kişniş kişniş şeker lsquocoriandrum saccharo conditum coriando-lo confettatorsquo (Men 3969)
kitap (chitaacutep) lsquolibrorsquo (95v) rarr yaz-ko- (coacuterum) lsquometterersquo (98r) rarr aġız amanet gemi goumlmmeye ko- gurbet ko-
habs ışın kazık rehin ko- temel ko- yerkoca (cogiaacute) lsquomaritorsquo lsquovecchiorsquo (117r) kocaya ver- (cogiaaacute uereacuterum) lsquomaritar
la donnarsquo (97r)koca ol- (cogiaacute holuacuterum) lsquoinuecchiarsi lrsquohuomorsquo (94v)kocacık (cogiagiacutech) lsquovecchiarellorsquo (117r)kocalık (cogialiacutech) lsquovecchiezzarsquo (117r)
28 Corr in luogo di chielergiacute29 Prob da emendare in logheri parola dialettale siciliana che significa lsquonolo affittorsquo30 Prima il F aveva scritto uereacuterum poi ha corretto il dato solo parzialmente31 La h egrave stata inserita in un secondo tempo
111corpus lessicale turco
koccedil (coacutecc) lsquomontone animalersquo (98v)kodoş (cudoacutesc) lsquoruffianarsquo (108v) bull Osm lsquoruffiano beccorsquo (Men 3786)kodoşlık (cudoscliacutec) lsquoruffianiggiorsquo (108v)koffadeg (coacuteffa) lsquocesta sportarsquo (68v) bull Ar ḳuffah lsquocestarsquo (VAI 1194) riflesso
pure dal koffe (coffe) lsquocoffa canestro cofanorsquo di Carr 219 In osm lett lrsquoarabismo egrave attestato come kuumlfekuumlffe lsquocophinusrsquo (Men 4084)
kok- (cuccaacuterum [coccaacuterum (106r)]) lsquoannasare odorarersquo (61v) lsquonasarersquo (99v) lsquopuzzarersquo (106r) guumlzel kok- (ghiuseacutel cuccaacuterum) lsquoodorarersquo (100v)
koku (cocusiacute [cucusiacute (100v)]) lsquofetorersquo (77r) lsquoodorersquo (100v) kem koku (chieacutem cuccusiacute) lsquopuzza fetorersquo (106r) bull sect 311a
kokumış (cocumiacutesc) lsquofetentersquo (77r) lsquopuzzolentersquo (106r)kol (coacutel) lsquobracciorsquo (65v)kolay (culaacutei) lsquoageuole facilersquo (59r) lsquoprosperorsquo (106r) rarr ruzgacircrkolayına (culainaacute) lsquoageuolmentersquo (59r) lsquofacilmentersquo (76v) bull Osm kolayıne
(kolayına TS 2613) lsquofacilmente commodamente con facilitagraversquo (Men 3803)kom (cuacutem) lsquoonda del marersquo (101r) bull Osm kom (kum TS 2729-30) lsquowaversquo (Ev-
liya Ccedilelebi Dankoff 75) Cfr nel Codex Cumanicus qom (com) lsquoWellen Wogenrsquo (Groslashnbech 199) Per la documentazione in altre lingue turche v Clauson 625
kon- (conaacuterum) lsquoalbergare accatildeparersquo (59v) rarr mahalle kon-konacak yer (conagiaacutec ieacuter) lsquoallogiamento posatarsquo (60v)konşu (coacutensc) lsquovicino uicino di casarsquo (117v) bull sect 312konukla- (conucclaacuterum) lsquoinuitarersquo (94v)konuklık (conuccliacute) lsquoconuitorsquo (71r) bull Cfr konuklu lsquoconviviumrsquo (Meg) Ab-
biamo posto come lemma la forma di Meninskikonuklık et- (conuccliacute edeacuterum) lsquofar conuitorsquo (71r) bull Osm lsquofare un pasto un
conuitorsquo (Men 3809)kork- (curcaacuterum) lsquoimpaurirsirsquo (93r) lsquospauentarsirsquo (112v)korku rarr titre-korkusız (cuacuterc siacutes) lsquoalla liberarsquo (60r) lsquosicurorsquo (111v)korkut- (curcutuacuterum) lsquoimpaurirersquo (92v) lsquospauentarersquo (112v)koruk (coruacutec) lsquoagrestarsquo (59r)kov- (couaacuterum) lsquobandire discacciarersquo (64v) lsquosbandirersquo (109v) lsquosequitare si-
cutar dietrorsquo (110v)kova (coguaacute) lsquogionco herbarsquo (90r)kovalak (cuualaacutec) lsquoauantatorersquo (63v) lsquovantatorersquo (117r) bull Osm lsquomillantatorersquo
(Men 3776) t dial kuvalak lsquoccedilalımlı gururlursquo (DS 2987)kovalan- (cuualaneacuterum [cuualacneacuterum (63v)]) lsquoauantarsirsquo (63v) lsquouantarsirsquo
(117r) bull Cfr t dial kovalanmak lsquobaşkasına guumlvenip yiğitlik goumlstermekrsquo (DS 2938) La forma con inserzione di -k- egrave palesemente dovuta a interfe-renza grafica col lemma precedente
kovan (coguaacuten) lsquoapaio doue stanno lrsquoapirsquo (61v)kovmış (coumiacutesc) lsquosbanditorsquo (109v)
112
koyul- (coiuluacuterum) lsquoaggelarsirsquo (59r) lsquocongelarsirsquo (70v) lsquogelarsirsquo (79v)koyulmış (coiulmiacutesc) lsquoaggelatorsquo (59r)koyun (coiuacuten) lsquocastrato beccorsquo (68r) lsquomontone animalersquo (98v) dişi koyun
(disciacute coiuacuten) lsquopecorarsquo (102v) rarr yatakkoz (coacutes) lsquonoce fruttorsquo (100r)koz aġacı (coacutes agaacutecc) lsquonoce alberorsquo (100r)koumlftehor (gufteghoacuter) lsquociarlonersquo (69r) bull Osm lsquoa random talker who has to take
back his wordsrsquo (Redhsup1 1596)koumlk (chiuacutec) lsquoradice drsquoalberorsquo (107r) koumlkinden ccedilıkar- (chiucchindeacuten cicaacuterum)
lsquospiantarersquo (113r)koumlmi (ghioacutemo) lsquonochiero gouernator di nauersquo (100r) bull Osm koumlmi lsquooverseer
of the galley slavesrsquo lt gr koacutemhj lsquoidrsquo (LF 527-29 a cui rimandiamo per la storia della voce che risale al lat comes) La o finale della forma del F puograve essere dovuta allrsquoinflusso di nostromo (gt t lostromo) o forse della forma italiana gomitocomito
koumlmuumlr (chiumuacuter) lsquocarbonersquo (67v)koumlpek (chiupeacutec) lsquocanersquo (66v)koumlpri (chiupreacute) lsquoponte da passarersquo (105r) bull La vecchia ipotesi di un prestito
dal gr geacutefura viene respinta dalla maggioranza degli studiosi (v la biblio-grafia in Arg 155)
koumlr (chiuacuter) lsquociecorsquo (69r)koumlr et- (chiuacuter edeacuterum) lsquoacciecar ad altrorsquo (57v)koumlr ol- (chiuacuter holuacuterum) lsquoacciecarsirsquo (57v)koumlrfez (chiufreacutes) lsquogolforsquo (90v) bull sect 229koumlstek (chiusteacutec) lsquopastora che si mette a glrsquoanimalirsquo (102v)koumlstekle- (chiustecleacuterum) lsquopastorarersquo (102v)koumly (chiuacuteiu) lsquocasalersquo (67v) bull sect 311akubur (cubuacuter) lsquoturcasso doue si pongono le fleccie fatto di pellersquo (116v)kucakla- (cugiacclaacuterum) lsquoabbracciarersquo (57r)Kuds-i muumlbarek (cuacutez mobareacutec) lsquoGierusaleacutem citagrave famosiss(ima)rsquo (90r) bull Per
la forma del F cfr Cuzu Mobarech nel Sansovino (cit in Arg 159)kuduz (cuduacutes) lsquorabbiarsquo (107r)kuduzlan- (cudusleneacuterum) lsquoarrabbiarsirsquo (62v) lsquorabbiarsirsquo (107r)kulak (culaacutec) lsquoorecchiarsquo (101r)kulavuz (colauacutes) lsquocondottierorsquo (70r) lsquopidotorsquo [= pilota] (104v) lsquospia spionersquo
(113r) bull Cfr kolauz (chollaus) lsquopiloto di nauersquo (Arg 152)kullan- (cullaneacuterum) lsquoconsumarersquo (70v)kum (cuacutem) lsquoarena di marersquo (62v)kumar kumarile oyna- (cumaacuterile vinaacuterum) lsquogiocare a giochi prohibitirsquo (90v)
bull Osm kumar lsquoalea aleatorius quivis ludus pec quo captatur lucrum aliagraves lege Mahometana prohibitusrsquo (Men 3758)
kumaş ibrişim kumaşı (ipirsciacutem cumasciacute) lsquobrocato di setarsquo (65v)kumlı (cumliacute) lsquoarenosorsquo (62v)
113corpus lessicale turco
kurbaġa (curbagaacute) lsquorana ranonchiarsquo (107r) yaramaz kurbaġa (iaramaacutes cur-baghiacute) lsquobuffo animale uenenosorsquo (65v) bull La var kurbaġı egrave attestata (TS 2734)
kurban (curbaacuten) lsquoanimale di sacrifitiorsquo (61v) lsquosacrifitiorsquo (109r) lsquovittimarsquo (118r)kurban et- (curbaacuten edeacuterum) lsquosacrificarersquo (109r)kurbanlık (curbanliacutec) lsquoanimal di sacrifitiorsquo (109r)kursak (cuacutersaacutec) lsquostomacorsquo (113v) bull Osm tml lsquothe crop of a bird a stomachrsquo
(Redhsup1 1483)kursan (cursaacuten) lsquocorsarorsquo (71r) bull In base a LF 194-95 il dato del Ferraguto
fa retrodatare la piugrave antica attestazione lessicografica (finora considerato il Meninski) della voce turca che risale allrsquoitaliano per tramite dellrsquoar ḳurṣān
kurşun (crusciuacuten) lsquopiomborsquo (104v) bull sect 229kurşunla- (crusciunlaacuterum) lsquoimpio[m]barersquo (93r)kurtsup1 (cuacutert) lsquolupo animalersquo (96r)kurtsup2 (cuacutert) lsquovermersquo (117v)kurtar- (curtareacuterum) lsquoliberarersquo (95v) pahayle kurtar- (paaacuteile curtareacuterum) lsquori-
cattarersquo [= riscattare] (108r)kurtul- (curtuluacuterum) lsquoliberarsirsquo (95v) pahayle kurtul- (paaacuteile curtuluacuterum) lsquori-
cattarsirsquo [= riscattarsi] (108r)kuru rarr uumlzuumlmkurul- (curuluacuterum) lsquosciugarsirsquo (110r) bull Cfr kurul- (churulurum) lsquoseccarsirsquo
(Carr 228)kurut- (curutuacuterum) lsquoasciugarersquo (63r) lsquosciugarersquo (110r)kus- (cussaacuterum) lsquovomitarersquo (118r)kusur (cusugraver) lsquoil restorsquo (107v)kuş (cuacutesc) lsquovgello nomersquo (117r) rarr dudu k kafas kartal k leylek k oumlge(y)ik
oumlrdek k serccedile k tauk k yuvakuşak (cusciaacutec) lsquocintarsquo (68r) lsquocenta centurarsquo (68v) rarr yaşıl kuşakkuşluk rarr saba kuşluġıkuvvet (couaacutet) lsquoforzarsquo (78v) bull Cfr kovat (chouatt) lsquogagliardia potestagrave poten-
tiarsquo (Arg 154) kovvat (chouuat) lsquobalia potere autoritagraversquo (Carr 229)kuyruk (coiuruacutec) lsquocodarsquo (69v)kuyu (cuiuacute) lsquopozzorsquo (105v) rarr sukuyumcı (cuiungiacute) lsquooreficersquo (101r) bull Cfr kuyuncı (quiungi) lsquoargentierersquo (Carr
229) sect 225akuzgun (cusguacuten) lsquocorbo ugellorsquo (71r)kuzı (cosiacute) lsquoagnellorsquo (59r)kuumlccediluumlk (cucciuacutec) lsquopiccolorsquo (104v) bull La var kuccediluk egrave data anche da Arg 156
(chucciuch lsquopiccolorsquo) e Hars 242 (kucsuk lsquoklein geringrsquo)kuumlf (chiuacutef) lsquomoffarsquo (98r)kuumlflen- (chiufleneacuterum) lsquomoffirsirsquo (98r)kuumlfluuml (ciufliacute) lsquorancidorsquo (107r) bull sect 222
114
kuumlkuumlrt (cucuacutert) lsquosolforsquo (112r) bull sect 211d (cfr perograve il lemma seguente dove la prima vocale egrave notata uuml)
kuumlkuumlrt taşı (chiucuacutert taacutesc) lsquopietra pumicersquo (104v) bull Sintagma che non abbia-mo riscontrato da altre fonti
kuumll (chiuacutel) lsquocenerersquo (68v)kuumll ol- (chiuacutel holuacuterum) lsquoincinerirsirsquo (93v)kuumlluumlnk (chiuluacutenc) lsquopicone instrumento da tagliar pietra et di sfabricarersquo
(104v)kuumlpuumlk (chiupuacutec) lsquoschiumarsquo (110r)kuumlpuumlk al- (chiupuacutec aleacuterum) lsquoschiumarersquo (110r)kuumlrek (chiureacutec) lsquoremo da vocarersquo [= vogare] (107v) rarr ccedilek-kuumlrk (chiuacuterc) lsquoveste inforrata [= foderata] di pellersquo (117v)kuumltuumlk (chiutuacutec) lsquoceppo di legnorsquo (68v)
115corpus lessicale turco
L
lahana (laanaacute) lsquocaolo herbarsquo (67r) bull Cfr lana lsquoverzersquo (Lupis 2a) t dial lāna lsquolahanarsquo (StS Gr 284)
lakırdı (lacardiacute) lsquodiscorso raggionamentorsquo (74r)lakırdı et- (lacardiacute edeacuterum) lsquodiscorrere raggionarersquo (74r)lal taşı (laacutehl taacutesc) lsquogranatina pietra pretiosarsquo (91r) bull Osm tml lal (lt ar lalsquol)
lsquoruby (a gem)rsquo (Redhsup2 574) sect 2212lazım ol- (lasim holuacuter) lsquoegrave necessariorsquo (75v)legen (legheacuten) lsquobacilersquo (64r)lerze (lerseacute) lsquoparalisia malersquo (102r) bull Osm lsquotremore febre freddarsquo (Men 4165)lerzeli (lerseliacute) lsquoparaliticorsquo (102r)leş (leacutesc) lsquocadauerorsquo (66r) lsquomortorsquo (99r)leylek kuşu (leileacutec cuacutesc) lsquogrue ugellorsquo (91r) bull Comrsquoegrave noto lrsquoornitonimo turco
designa di norma la cicogna Comunque il sign di lsquogrursquo egrave dato anche da altri autori (Carr 233 Pianz 169)
lezzet (lezeacutet) lsquosaporersquo (109v)lezzetli (lezetliacute) lsquosaporosorsquo (109v)lika (liccaacute) lsquostupino del calamarorsquo [= borra di calamaio] (114r)liman (ilemaacuten) lsquoporto del marersquo (105r) bull Cfr iliman lsquoportorsquo (Mol 312) ileman
lsquoportrsquo (Pr 479)limanlık (ilemanliacutec) lsquobonaccia di marersquo (65r)lokma (lucumaacuten) lsquobocconersquo (65r) bull sectsect 216 228 Non si puograve escludere che
la forma del F sia sorta per un accostamento secondario al nome proprio Luḳmān figura leggendaria di saggio a cui egrave intitolata la 31a Sura del Co-rano
lor (loacuter) lsquoricottarsquo (107v)lutfi (lutfiacute) lsquoamoreuole cortesersquo (61r)
116
M
Macar Macar cins (maggiaacuter giacutens) lsquovngari gentersquo Macar vilayet (maggiaacuter uelaeacutet) lsquovngaria paesersquo (118r)
macun (maggiuacuten) lsquomedicina in bocconersquo (97v) rarr guumll macunumaden (madeacuten) lsquominera di metallirsquo (98r)maġara (magaraacute) lsquogrottarsquo (91r)maġaza (magazeacute) lsquomagazzenorsquo (96v) bull Per lrsquoetimo della voce (lt gr (lt it)
magazeacute) v LF 278-79MaġrebMaġrib (magreacutep) lsquoBarbariarsquo (64v) lsquoponente occidentersquo (95v) rarr Tı-
rabolos bull Cfr Maġrip (magrip) lsquoAfrica item Occidens (situs coeli)rsquo (Meg)maġrıbli (magrepliacute) lsquobarbarorsquo (64v)mahalledeg (mahalleacute) lsquoarmata per terrarsquo (62v) lsquocampo esercitorsquo (66v) atlı mahal-
lesi (atliacute mahallesiacute) lsquoesercito a cauallorsquo tırıstırız mahallesi (terreacutes mahallesiacute) lsquoesercito a piedirsquo (76r) bull Ar alg maḥallaʰ lsquocorps expeacuteditionnaire armeacutee en campagne colonne expeacuteditionnaire corps drsquoarmeacutee armeacutee colonne camprsquo (Beaussier 229) In osm lett questo arabismo ha il sign di lsquocontra-da drsquouna cittagrave rione quartierersquo (Men 4455)
mahalle hana (mahallenaacute) lsquoschola di letterersquo (110r) bull Supponiamo che il dato del F sia una forma contratta del lemma che abbiamo ricostruito ma di cui non abbiamo trovato attestazioni Il sintagma ottomano comune egrave mahalle mektebi
mahalledeg kon- (mahalleacute conaacuterum) lsquoaccampar lrsquoesercitorsquo (57r)mahmuz (mahmuacutes) lsquospronersquo (68r) lsquosperonersquo (113r)mahrama (maharmaacute) lsquofazzolettorsquo (77r) lsquotouagliettorsquo (116r) bull sect 229macircide (maacuteida) lsquomanna ciborsquo (96v) bull Osm lsquoa table tray etc set out with
viandsrsquo (Redhsup1 1665) Per il sign dato dal F cfr Macircide-i Mesih lsquoHz İsacirc ile Havacircrilerine goumlkten nacirczil olan sofrarsquo (Devellioğlu 684 cfr Corano 5 112-115)
117corpus lessicale turco
makarna (maccarruacutena) lsquomaccarronirsquo (96v) bull Cfr makarun lsquomaccharonersquo (Mol 238) makaronya (macarogravegna) lsquomacaronirsquo (Pianz 167)
makas (maccaacutes) lsquoforbici di tagliarersquo (78r)makpere (macparaacute) lsquofossa di mortirsquo (78v) lsquosepolcrorsquo (111r) bull Osm makbere
makpere lsquosepolcro tombarsquo (Mol 397 458) La var makpara si riscontra pure in Arg 165 (machpara) e Carr 236 (machparah)
mal (maacutel) lsquobeni in danarirsquo (64v) lsquomonetarsquo (98v) lsquoricchezzarsquo (107v) lsquorobbarsquo (108v)
Malta adası (maacutelta adasiacute) lsquoMalta isolarsquo (96v)mamul (mahlum) lsquoesercitiorsquo (76r) bull Osm lsquooperazione azzione effettorsquo (Men
4782) lt ar malsquomūl lsquofatto compiutorsquo sectsect 229 2212manga (maacutenga) lsquobancho da sederersquo (64r) bull Osm bankamanka lsquobanca di gale-
rarsquo (Men 902) tml manga lsquo(sailorrsquos) mess room (on a naval ship)rsquo (Redhsup2 590)
mangadaş (mangrsquoadaacutesc) lsquobanchiere cotildepagno di batildecorsquo (64r) bull Osm lsquofellow oarsman of the same benchrsquo (LF 89)
mantaka (mantacaacute) lsquocustura cusiturarsquo (72r) bull T dial lsquoiri dikiş teyelrsquo (DS 3125)
mantar (mantaacuter) lsquofongarsquo (78r)marabut (marabuacutet) lsquoeremitarsquo (76r)marda (maacuterta) lsquovsurarsquo (118v) mardaya (martaaacute) lsquoad vsurarsquo (58r) mardaya
al- (martaaacute aleacuterum) lsquopigliar ad vsurarsquo mardaya ver- (martaaacute vereacuterum) lsquodare ad vsurarsquo (58v) bull Osm lsquociograve che si prende dal compratore di piugrave di quel che la cosa valersquo (Men 4234)
maryol (marioacutel) lsquomalandrinorsquo (96v)maskara (mascaraacute) lsquobuffonersquo (65v)maskaralık (mascaraliacutec) lsquobuffonaria burlarsquo (66r)maslahat (massalaacutet) lsquonegotiorsquo (99v) guumlccedil maslahat (iuacutecc massalaacutet) lsquodifficilersquo
[manca la trad di masalat] (73v) bull sect 229maslahat et- (massalaacutet edeacuterum) lsquonegotiarersquo (99v)mastar (mustaacuter) lsquoriga da rigar la cartarsquo (108r) bull Osm lsquoriga da rigarersquo (Men
4649)masumcık (massumgiacutec) lsquobambinorsquo (64r)maşrık (musciriacutep) lsquoleuante orientersquo (95v) bull La bilabiale nella forma del F
egrave dovuta certamente a contaminazione con Maġrep (rarr MaġrıbMaġreb)matardeg (mattaacuter) lsquosustaro mesura drsquoogliorsquo (114v) bull Ar dial maṭr (Tunisia)
lsquometar mesure pour lrsquohuile eacutequivalent au poids de 18 agrave 27 kg suivant les localiteacutesrsquo (Beaussier 938)
matmuradeg (mattamuacuterra) lsquofossa di granorsquo (78v) bull Ar maṭmūraʰ lsquomagazzino deposito sotterraneo (per conservare i cereali)rsquo (VAI 848) gt osm matmūret lsquofossa ograve grotta sotto terra doue si riserua e conserua il granorsquo (Men 4735)
mavi (mauiacute) lsquoturchino colorersquo (116v)
118
mavna (mauna) lsquogaliazzarsquo (79v) bull Per le varr della voce turca e il suo etimo v Arg 166
maya hamur mayası (amuacuter maiasiacute) lsquoleuito del panersquo (95v) peynir mayası (pijneacuter maiasiacute) lsquoquaglio cotilde che si fa il casciorsquo (91r) suumlt mayası (suacutet maiasiacute) lsquoquaglio di lattersquo (106v)
maymun rarr habeş maymunumazı (masziacute) lsquogalla cotilde che si fa la tintarsquo (79v)meclis (megiliacutes) lsquooratorio loco doue si radunanorsquo (101r)medet (medeacutet) lsquoaimeacutersquo (59r) lsquohaime segno di dolorersquo (91v) bull Osm lsquodi gratia
misericordia pietagraversquo (medett Arg 169) brevayya meded lsquooimegrave aitarsquo (Men 4514)
medres (medereacutes) lsquocoro loco doue si cantano lrsquooffitjrsquo (71r) bull Osm medrese(t) (etiam midrās et medres) lsquogymnasium academia collegium universitasrsquo (Men 4516-17) Il sign del F egrave dovuto al fatto che nelle madrase si inse-gnava la recitazione salmodiata del Corano
mehakk (mehhaacutec) lsquopietra di paragone p(er) conoscere lrsquoororsquo (104v) bull Osm lett maumlhakk (lt ar miḥakk) lsquolapis Lydius paragonersquo (Men 4451) Nellrsquoosm parlato la forma corrente egrave la var epentetica mehenk (tml mihenk)
mekik (mecchieacute) lsquonauetta instrum(ent)o per tesserersquo (99v) bull Riteniamo che il dato del F dipenda da un mero errore grafico (la e e la c sono scritte in modo quasi identico)
Mekke (meacutecchia) lsquoMecca paese doue i turchi dicono che stia il corpo del perfido Maumettorsquo (97v)
mektep (mecteacutep) lsquoschola di letterersquo (110r)mektup (mictuacutep) lsquolettera che si matildedarsquo (95v)melek (meleacutec) lsquoangelorsquo (61r)melhem (meleheacutem) lsquoempiastrorsquo (75v) lsquoimpiastrorsquo (93r) bull Cfr melehem (mel-
lechem) lsquojmpiastro unguentorsquo (Arg 169)meme (memeacute) lsquo[pop]pa mamellarsquo (105r) lsquotetta mennarsquo (115r)meneverek (meneuereacutec32) lsquocalzersquo (66v) bull T dial menevrek lsquokıldan dokunmuş
şalvarrsquo (DS 3162) lt gr apanwbraacuteki lsquoweite Uumlberhosersquo (Tietze 1 211)menevşe (meneuscieacute) lsquoviola fiorersquo (118r)mercuumlmek (mergiumeacutec) lsquolentecchia legumersquo (95v)mermer taşı (mermeacuter taacutesc) lsquomarmore pietrarsquo (97r)mersin (mersiacuten) lsquomortellarsquo [= mirto] (98v)mersin aġacı (mersiacuten agaacutecc) lsquomortella piantarsquo (98v)mersinmerzindeg balıġı (mersiacuten baluacutec) lsquomorena pescersquo (98v) bull Il dato del F
non puograve ovviamente identificarsi con lrsquoosm mersin balıġı (tml mersinba-lığı) che designa lo storione un pesce completamente diverso A nostro
32 Ci basiamo sulla lettura di Bombaci 219 Dalla riproduzione fotografica in nostro possesso le ultime tre lettere risultano illeggibili
119corpus lessicale turco
parere si tratta di una forma metatetica di zemrin = ar della costa nor-dafricana zemrina zimrina lsquoMuraena helenarsquo (Oman 50) lt gr smeacuterna smuacuteraina lsquoidrsquo Una var assimilata dello stesso ittionimo egrave documentata dallo zemzin (baloġı) lsquomorenarsquo di Carr 367
mersinlik (mersinliacutec) lsquomortelletorsquo (98v)mertek (merteacutech) lsquotrauorsquo (116r)meşk (meschiacute) lsquoesempiorsquo (76r) bull Osm lsquoessemplare essempio copiarsquo (Men
4682) sect 311amevlut (meuuluacutet) lsquonascimentorsquo (99v)meydan rarr ccedilıġır-meyhane (meianaacute) lsquohosteria tauernarsquo (92r) bull La var meyane egrave ben attestata
dialettalmente (StS Pers 171)meyhaneci (meianagiacute) lsquohoste tauern(ier)orsquo (92r)mezele(n)- (mezzeleacuterum [mezeleneacuterum (113v)]) lsquodilleggiarersquo (73v) lsquospreg-
giarersquo (113v) bull Osm mezele(n)mek lsquobeffare schernirersquo (Men 4602)mıknatıs taşı (mahalladiacutes taacutesc) lsquocalamiacuteta pietrarsquo (66r) bull Cfr muhlatı[s] taş
(muchlati tasc) lsquomagnesrsquo (Meg) muhlatız taşı (muhhlatez tasci) lsquocalami-tarsquo (Carr 247)
Mısır (missiacuter) lsquoCairo nel Egittorsquo (66r)mısra (misrhaacute [missiraacuteh (117v)]) lsquoriga di letterarsquo (108r) lsquoversorsquo (117v) bull sect
2212milk (miacutelch [miacutelhc (109v)]) lsquobeni in poderirsquo (64v) lsquostabili benirsquo (113v) lsquorob-
ba ricchezzarsquo (109v) milk ccedilok (miacutelhc cioacutec) lsquoricchezzarsquo (107v) bull sect 411amillet (milleacutet) lsquogente nationersquo (90r)milyerdeg (milieacuter) lsquomiglio spatio di uiaggiorsquo (98r) bull Prob prestito dallo sp
millar lsquomigliorsquomin batdeg (miacuten baacutet) lsquoeternamentersquo (76r) lsquoin eternorsquo (93v) lsquoperpetuamentersquo
(103v) lsquosempiternorsquo (110v) bull Da una forma parlata dellrsquoar lett min al-rsquoabadi lsquoab aeternorsquo
minnet (mineacutet) lsquoringratiamentorsquo (108r)Misina boġazı (missiacutena bugasiacute) lsquofaro [= stretto] di Missinarsquo (76v) bull Cfr Misi-
na boġazı (Misina boghasi) lsquofaro di Messinarsquo (Mol 142)misk (miacutesch) lsquomuscho odorersquo (99r)misket şarabı (mischeacutet sciaraacutep) lsquomoscatello vinorsquo (99r) bull Si noti che Nişanyan
325 data la voce turca misket al XX sec () nonostante che sia registrata da Molino e Meninski e nella var muumlsket (muschiett) giagrave da Arg 177
misket uumlzuumlmuuml (mischeacutet vsuacutem) lsquomoscatello uuarsquo (99r)mizac (migiaacutes) lsquocomplessionersquo (70r) lsquoinclinationersquo (93v) bull sect 229mizan (mizaacuten) lsquobilanciarsquo (65r)mucize (muugiseacute33) lsquomiraculorsquo (98r) bull La u aggiunta dal F riflette indubbia-
mente lrsquolsquoayn (la fonte araba egrave mulsquoǧizaʰ) sect 2212 Cfr la forma muumlaumlcezet
33 Bombaci 217 legge mungiseacute ma a noi pare che il F scriva chiaramente una doppia u
120
(muœdschezet) lsquomerveillersquo (Pr 415)muhabbet (mahabeacutet34) lsquoamorersquo (61r) bull La var mahab(b)et (piugrave vicina alla
fonte araba maḥabbaʰ) egrave attestata anche da Hars 244muhabbet et- (mahabeacutet edeacuterum) lsquoamarsi lrsquoun lrsquoaltrorsquo (61r)muhtac (muutaacuteg) lsquonecessitagraversquo (99v) bull Riteniamo che il dato del F vada letto
muvtac (sect 224) piuttosto che muutac Per il sign sostantivale cfr muumlhtac (muhtadj) lsquobesoinrsquo (Vig 206)
mukarrer (mucchaieacuter) lsquopattorsquo (102v) bull La forma del F deve essere sorta per incrocio con lrsquoaltro arabismo mukayyed lsquolegato dedito attento diligente notato registratorsquo (Men 4853) Il sign di lsquopattorsquo egrave certo tratto dal sintagma seguente
mukarrer pazar et- (mucchaieacuter pazaacuter edeacuterum) lsquopigliar a pattorsquo (102v) bull Propr lsquofare mercato certorsquo cioegrave lsquopattuire il prezzorsquo
mum (muacutem) lsquocandelarsquo (67r) rarr balmumı yaġ mumımumla- (mumlaacuterum) lsquoincierarersquo (93v)munadeg (muacutena) lsquoprouisione di uettouaglie che si fa p(er) il uittorsquo (106r) bull Ar
mūnaʰ lsquoviveri vettovaglie provvista scortarsquo (VAI 1448) In osm questo arabismo egrave attestato come muumluumlnetmūnet lsquoprovisionersquo (Men 5039)
murad (moraacutet) lsquovoglia uoluntagraversquo (118r)murdar (mundaacuter) lsquobrutto sporcorsquo (65v) lsquoimmondorsquo (92v) bull T pop mundar
lsquomurdarrsquo (TuumlS 1420)murdar et- (mundaacuter ed[eacuterum]) lsquoimbrattarersquo (92v)musafir (musafiacuter) lsquoforastierersquo (78r) lsquostranierorsquo (114r)musahabet (musabeacutet) lsquodiscorso raggionamentorsquo (74r)musahabet et- (musabeacutet edeacuterum) lsquoraggionarersquo (107r)musikimuziki ccedilal- (musichiacute cielaacuterum) lsquocantar di musicarsquo (67r) bull Sintagma
che non abbiamo rintracciato in altre fontimusluk (musuluacutec) lsquosecchio da tirar acquarsquo (110v)muşamma (musciammaacute) lsquoincieratarsquo (93v) bull Osm lsquotoile cireacuteersquo (mouchamma
Vig 204)muşmula (muacutescmula) lsquonespolo fruttorsquo (99v)muştuluk (mustuluacutec) lsquopremio in beueraggiorsquo [= mancia prebenda] (105v) bull
Osm lsquoa present given to a bringer of good newsrsquo (Redhsup1 2030)muştuluk ver- (mustuluacutec uereacuterum) lsquopremiarersquo (105v)mutfak (mutubaacutec) lsquocucinarsquo (71v) bull La var mutbak egrave data da Mol 111 e Pianz
179muumlbarek muumlbarek su (mbaacuterec suacute) lsquoacqua benedettarsquo (57v) rarr Kuds-i muuml-
barek bull Il dato del F dipende certo dalla pronuncia araba tunisina mbārek (Beaussier 48 dato come nome proprio)
muumlhre (muhreacute) lsquoquello con che srsquoimposimarsquo (93r) bull Osm tml lsquostone used for polishinggrindingrsquo (Redhsup2 624)
34 Corr in luogo di seumeacutec
121corpus lessicale turco
muumlhrele- (muhreleacuterum) lsquoimposimarersquo [= imbozzimare inamidare] (93r)muumlhuumlr (muhuacuter) lsquosigillorsquo (111v)muumlhuumlrle- (muhurleacuterum) lsquosigillarersquo (111v)muumlnakkaş (munaccaacutesc) lsquoricamo operarsquo (107v)muumlrekkep (murichieacutep) lsquoinchiostrorsquo (93v)muumlrekkep balıġı (murichieacutep baluacutec) lsquocalamaro sorte di pescersquo (66r)muumlruuml(vv)et muumlruumletinden (meruetindeacuten) lsquodi buona uogliarsquo (74v) lsquospontane-
amentersquo (113r) bull Per la delabializzazione della prima vocale (sect 211f) cfr miruet (mirouet) lsquobeacutenigniteacutersquo (Pr 213)
muumlrver (murueacuter) lsquosanbuco albero notorsquo (109r)muumlsluumlman (musulmaacuten) lsquoturchi nationersquo (116v) bull La var metatetica muumlsuumll-
man egrave data anche da Men 4656muumlşebbek (musciabaacutec) lsquogelosia sorte de fenestrarsquo (79v) bull Osm lsquoreticolato
intrecciato gelosiarsquo (Men 4671)muumlzevir (museuueacuter) lsquofalsificatore di letterarsquo (76v)
122
N
na ne (nagrave neacute) lsquotersquo piglia modo di parlarersquo (115r) bull laquoDans le langage fami-lier on emploie au lieu de ište lrsquointerjection na lsquovoilagrave prendsrsquo () Cette particule est couramment employeacutee en russe en polonais et dans les lan-gues balkaniques [bulgare serbe roumain grec moderne]raquo (Deny 720) In turco la voce attestata dal XVI sec (VN 48) egrave prob giunta da una delle lingue balcaniche citate
nacak (nagiaacutec) lsquoaccetta instrumẽtorsquo (57r) lsquomannararsquo (96v)nagehan (nagiagaacuten) lsquoallrsquoimprouisorsquo (60v) bull Osm nagehan = nagacirch lsquoallrsquoim-
prouiso subitamente tuttrsquoin vn temporsquo (Men 5109-10) La forma del F sembra sorta da una var nagaumlgan con successiva palatalizzazione della prima velare (sect 222)
naip (naiacutep) lsquonotaro publicorsquo (100r) bull Cfr naibnaip lsquonodare35 notarorsquo (Mol 271 273)
nakış (nachiacutesc) lsquolauororsquo (95r) bull Osm lsquopittura ricamorsquo (Men 5236) Il sign del F va interpretato come un caso di restringimento semantico della pa-rola italiana
nakışla- (nachisclaacuterum) lsquolauorarersquo (95r)nakkaş (naccaacutesc) lsquopittorersquo (104v)nakt (nacteacute) lsquocontanti danarirsquo (70v) bull sect 311analın (naliacuten) lsquozoccolo di legnorsquo (118v)namerd (nemert) lsquoauarorsquo (63v) bull Osm lsquohuomo senza virtugrave vile indegno drsquoesser
chiamato huomo codardo sciaguratorsquo (Men 5114) lsquoavarersquo (Pr 204)namerdlik (nemertliacutec) lsquoauaritiarsquo (63v)nane (naneacute) lsquomenta herbarsquo (97v)nar (naacuter) lsquogranato fruttorsquo (91r)
35 Non sappiamo se sia un errore di stampa per nodaro o una formazione analogica sui nomi in -are
123corpus lessicale turco
nasas (nassaacutes) lsquogofforsquo (90v) lsquoimportuno fastidiosorsquo (93r) lsquoscioccorsquo (110r) bull Osm lsquobarbaro feroce bestiale inhumano crudelersquo (Mol 67 passim) t dial lsquoters duumlşuumlncesizce konuşanrsquo (DS 3240)
nasaslık (nassasliacutec) lsquosciocchezzarsquo (110r)nasır eti (nassareacutet) lsquocallorsquo (66v) bull Abbiamo posto come lemma lrsquounico al-
tro dato lessicografico riscontrato del sintagma nasır eti (nasiretti) lsquocallorsquo (Masc 24)
nasip (nasiacutep) lsquosortersquo (112r) eyi nasip (eiacute nasiacutep) lsquobuona sortersquo (66r) nasipina ver- (nasipinaacute uereacuterum) lsquoarrisc[h]iarersquo (62v)
natık hayvan-ı natık (aiuaacuten natiacutehc) lsquoanimale raggioneuolersquo hayvan-ı gayr-ı natık (aiuaacuten ghaiacuter natiacutehc) lsquoanimale irraggioneuolersquo (61v) bull Osm hayvan-ı natık lsquoanimal rationale homorsquo hayvan-ı gayr-ı natık lsquoanimal irrationale bestiarsquo (Men 5103) sect 42
nesup1 (neacute) lsquochersquo (68v) rarr iste-nesup2 rarr nanecedeg (negeacute) lsquomandra drsquoanimalirsquo (98r) bull Sicuramente una resa dellrsquoar naǧlsquo
che nella lingua letteraria ha il sign di lsquopiccolo villaggio paesellorsquo (VAI 1470) ma che dialettalmente doveva avere pure quello dato dal F visto che il suo plur nuǧūlsquo egrave attestato come lsquotroupeauxrsquo (Dozy 2 651)
nefais (nafaacuteis) lsquocibo delicatorsquo (69r) bull Osm lsquocose pretiose squisite cibi delica-ti delicatezzersquo (Men 5220)
nefes (nefeacutes) lsquoalito fiatorsquo (60r) lsquohalitorsquo (91v) rarr tek nnefesle- (nefesleacuterum) lsquofiatarersquo (77v) lsquorespirarersquo (107v)nefs (neacutefs) lsquoappetito sensorsquo (62r)nerede (neredeacute) lsquodoue aduerbiorsquo (75r) lsquoonde doue in che locorsquo (101r)nereden (neredeacuten) lsquoonde drsquoondersquo (101r)neste (nesteacute) lsquocosarsquo (71r) bir neste (biacuter nesteacute) lsquoalcuna cosarsquo (59v) rarr iste-
oumltuumlruumlnice nice olursa olsun (neacutege holuacutersa hossuacuten) lsquocomunque si siarsquo (70r) bull Cfr
tml ne olursa olsun lsquoin any event in any case whatever happensrsquo (Redhsup2 636)
nicesine (negeacutesineacute) lsquocome in che modorsquo (69v) bull Osm nicesi nicesine lsquonasıl ne suretlersquo (TS 2872-75)
nikacirch (nichiaacute) lsquodote che dagrave la moglie al maritorsquo (75r) bull Oltre che nel consueto sign di lsquomatrimoniorsquo in osm la voce egrave attestata anche col valore di lsquothe marriage portion agreed to be paid by the bridegroom to the bride and agreed to be received by herrsquo (Redhsup1 2100) ossia lrsquoinverso di quanto af-fermato dal Ferraguto
Nil ccedilay (nil ciaacutei) lsquoNilo fiume famosiss(im)orsquo (100r)nimet (niamet) lsquola gratia drsquoIdiorsquo (91r) bull La grafia del F rispecchia la presenza
dellrsquolsquoayn (ar nilsquomaʰ) sect 2212nispet (nispeacutet) lsquodispettorsquo nispetine (nispettinaacute) lsquoa dispetto tuorsquo (58r)nispetccedili (nispetgi) lsquodispettosorsquo (74r)
124
nişan (ninsciaacuten) lsquoinditio segnorsquo (93v) lsquoprodigiorsquo (105v) bull sect 228niyet (naieacutet) lsquofine intentionersquo (77v) bull La forma del F denota un possibile (e
semanticamente facile) accostamento al t dial nayet lsquonihayetrsquo (TTAS)nohut (nauacutet) lsquoceci legumirsquo (68r) bull Cfr gli imprestiti balcanici della voce tur-
ca bulg нaхут нaут (DTB 198) rum năut năhut (Şăineanu 76)nola (noacutela) lsquovolentierersquo (118r) bull Osm lsquofia sigrave bene volontierirsquo (Men 5279)noumlbet (nubeacutet) lsquoguardiarsquo (91r) bull Osm lsquovicenda guardia di notte sentinellarsquo
(Men 5271)noumlbetccedili (nubetgiacute) lsquoguardianorsquo (91v)nur (nuacuter) lsquochiarezzarsquo (68v) lsquoreflessione del sole o altra cosa risblẽdentersquo
(107v)nur ver- (nur uereacuterum) lsquorefletterersquo (107v)nurlı (nurliacute) lsquochiaro risplendentersquo (68v)nuzla (nugraveslaacute) lsquocataratta deglrsquoocchirsquo (68r) lsquodiscenso malersquo (74r) bull Osm lsquodi-
scesa drsquohumori scesa catarrorsquo (Men 5166)
125corpus lessicale turco
O
ocak (ogiaacutec) lsquofocolarersquo (78r) terke ocaġı (terchieacute ogiaghiacute) lsquofertile terreno abondatildetersquo [alla lettera lsquofocolare di biadersquo] (77r)
od (oacutet) lsquofocorsquo (78r)odabaşı (odabasciacute) lsquocaporalersquo (67r) bull Osm lsquotenente drsquouna compagnia di Gia-
nizzari amp altri soldati di guardia come anco delli bostangi ograve giardinieri amp altri seruitori della Cortersquo (Men 495)
odun (vduacuten) lsquolegnorsquo (95v)oduncı (vdungiacute) lsquolegnaiolorsquo (95v)oġlak (olaacutec) lsquocaprettorsquo (67v) bull Cfr t dial olak lsquooğlakrsquo (DS 3276)oġlan rarr besleme duumlşuumlr- kız oġlanoġlancık (oulangiacutec) lsquofanciullorsquo (76v) bull sect 212boġul (ougliacute) lsquofigliolorsquo (77v) rarr oumlgey oġul bull sectsect 212b 311aoġurla- (vrlaacuterum) lsquorubbarersquo (108v) bull T dial urlamak lsquoccedilalmakrsquo (DS 4041)oġursız (vuacuter siacutes) lsquoinfelicersquo (93v) bull Cfr uġursız lsquosuenturatorsquo (Arg 249)ok (oacutec) lsquofrezza saettarsquo (79r)okadar (ocadaacuter) lsquoaltre tantirsquo (60v) lsquotantorsquo (114v) rarr tezoklı kirpi (ocliacute chirpiacute) lsquoporco spinorsquo (105r) bull Tml oklukirpi lsquoporcupine
Hystrix cristatarsquo (Redhsup2 649)okşa- (ocsciar[hellip]) lsquoallisciare cioegrave far carezze cotilde le manirsquo (60r)oku- (ocuacuterum) lsquoleggerersquo (95v)okumış (ocumiacutesc) lsquodottorsquo (75r)ol ol kim (oacutel chiacutem) lsquoquello chersquo (106v) onuŋ (vnuacuten) lsquosuorsquo (114r) rarr ay dem
hafta hatır saat yer yıl zamanol- (holuacuterum) lsquodiuenire diuentarersquo (74v) lsquohabitarersquo (91v) rarr aydınlık kadır
kim niceolmayacak (holmaiagiaacutec) lsquoimpossibilersquo (93r)omuz (homuacutes) lsquospallarsquo (112v) bull Lrsquoipotesi di derivazione dal gr ώμος egrave respin-
ta da molti studiosi (v Eren 307)
126
on (oacuten) lsquodiecersquo (73v)on beşinci (on bescscingi) lsquoquintodecimorsquo (106v)on biŋ (oacuten biacuten) rsquocinquemilarsquo [recte diecimila] (69r)on iki (on ichiacute) lsquododicirsquo (74v)oŋar- (oareacuterum) lsquoaccomodare acconciarersquo (57v) lsquoconciarersquo (70r) kalem oŋar-
(caleacutem oareacuterum) lsquotemperar le pennersquo (115r) bull sect 227ondan (vndaacuten) lsquoda llaacutersquo (73v)oŋurga (ounruchhaacute) lsquoil spico delli renirsquo [= spina dorsale] (113r) bull sectsect 212b
224 229orak (oraacutec) lsquofalce da meterersquo (76v)orfana (orfanaacute) lsquodonna publicarsquo (75r) bull Osm lsquofœmina parentibus destituta
aut cujus parentes non sunt noti orphana adeograveque hoc nomine Costanti-nopoli vocant impudicas aut vagas quasi dicant meretrix puttana etc In citerioribus autem confinijs eodem nomine vocant suas ancillas () serva fantesca orfanellarsquo (Men 502) lt gr orfanoacutej lsquoorfanorsquo (Meyer 37)
organ (orgaacuten) lsquocorda funersquo (71r) lsquogumina di vascellirsquo (91v) lsquopalomara di va-scellirsquo (101v) bull Osm lsquocorda grossarsquo (Men 502) lt gr ant oumlrganon lsquotacklersquo gr mod dial orgaacuteni lsquoropersquo (LF 550-52)
orta (ortaacute) lsquocommunersquo (70r)ortak (ortaacutec) lsquocompagnorsquo (70r)Ost(ı)kadeg (oacutestca) lsquoLustrica [= Ustica] isola di Ciciliarsquo (96r) bull Dai repertori
consultati lrsquounica altra attestazione lessicografica turca del toponimo pare essere Ustra ada (Vstra ada) lsquoUstica isolarsquo (Masc 276)
ot rarr aġız ot topotot tuzıdeg (oacutet tusiacute) lsquosalnitrorsquo (109r) bull Senza altre attestazioni a noi noteotluk (otuluacutec) lsquoherbarsquo (92r) bull Cfr otuluk (otuluch) lsquoidrsquo (Carr 263)otur- (otturuacuterum) lsquoassettare sederersquo (63r)ova (ouaacute) lsquocampagna pianurarsquo (66v) rarr duumlmduumlzoyna- (vinaacuterum) lsquogiuocarersquo (90v) lsquopalpitare sbatterersquo (102r) rarr kumaroynak (iuacutenc) lsquogiuntura di mẽbrirsquo (90r) bull Osm tml lsquoarticoli gionturersquo (Men
560) sect 229oyun (vinuacute) lsquogiuocorsquo (90v) bull sect 311a
127corpus lessicale turco
Ouml
oumld (t) lsquofiele di animalersquo (77v)oumlduumlnccedil ver- (vduacutencc uereacuterum) lsquodare in prentorsquo [= prestito] (72v) lsquoimprentarersquo
(93r) lsquoprestarersquo (105v)oumlfuumlr- (vffuruacuterum) lsquosoffiarersquo (111v)oumlgey ana (vgheacutei anaacute) lsquomadrearsquo [= matrigna] (96v)oumlgey baba (vgheacutei babaacute) lsquopadregnorsquo (101v)oumlgey oġul (vgheacutei ougliacute) lsquofigliastrorsquo (77v) bull sect 311aoumlge(y)ik kuşu (vgheiacutehc cuacutesc) lsquotortorarsquo (115v)oumlġren- (oreneacuterum) lsquoassuefarsirsquo (63r) lsquoimpararersquo (92v)oumlġret- (oreteacuterum) lsquoammaestrarersquo (61r) lsquoinsegnarersquo (94r)oumlġuumlt (vuacutet) lsquoconseglio auertimentorsquo (70v) bull La grafia del F riflette ovviamente
la forma uumluumltoumlġuumlt ver- (vuacutet uereacuterum) lsquoconsegliar altrirsquo (70v) lsquoincitare al benersquo (93v)oumlkccedile (vcc(i)eacute) lsquocalcagno del piedersquo (66v) lsquotallone del piedersquo (114v) bull sect 225aoumlke (vcchieacute) lsquocolerarsquo (69v) lsquoimpetorsquo (93r)oumlkelen- (vcchieleneacuterum) lsquoadirarsirsquo (58r) lsquocorrucciarsirsquo (71r) lsquominacciarersquo (98r)oumlkeli (vcchieliacute) lsquocolericorsquo (69v) lsquoimpetuosorsquo (93r)oumlksuumlruumlk (vcsuruacutec) lsquotossersquo (115v)oumlksuumlz (vcsiacutes) lsquoorfanorsquo (101r)oumlkuumlz (ochiuacutes) lsquobouersquo (65v)oumll- (vluacuterum) lsquomorirersquo (98v) rarr accedillık cenkoumllccedil- (vlcieacuterum) lsquomisurarersquo (98r)oumllccedilek (vlcieacutec) lsquocanna mesurarsquo (67r) lsquomisurarsquo (98r) lsquoregolarsquo (107v)oumllduumlr- (vlduruacuterum) lsquoammazzarersquo (61r) lsquovcciderersquo (117r)oumlli (vlisiacute) lsquocadauerorsquo (66r) lsquocorpo mortorsquo (71r) lsquomortorsquo (99r) bull sect 311aoumllmeli oumllmeliduumlr (vlmeliacutedur) lsquomoribondorsquo (98v) bull Osm oumllmeluuml lsquomoriturusrsquo
(Men 545)
128
oumllmez hiccedil oumllmez (hiacutecc36 vlmeacutes) lsquoimmortalersquo (92v)oumllmiş (vlmiacutesc) lsquomortorsquo (99r)oumlmuumlr (mur) lsquovitarsquo oumlmuumlr(i) geccedilir- (muri ieccineacuterum) lsquoviuerersquo (118r) bull Cfr
tml oumlmuumlr geccedilirmek lsquoto live spend onersquos lifersquo (Redhsup2 669) Il F ha confuso le basi verbali geccedilin- e geccedilir-
oumlŋ oumlŋuumlnde (vgundeacute [vvndeacute (93v)]) lsquoinnantirsquo (93v) lsquoauante innantersquo (63v) oumlŋuumlnden (vuacutendeacuten) lsquoda uantersquo (72v) bull Per la forma con -g- cfr i dati di Arg 191 (ughunde) Mol 113 (oghiundhe) e Carr 265 (oghiunde(h)ochiun-de(h))
oumlp- (vppeacuterum) lsquobaciarersquo (64r)oumlr- (vreacuterum) lsquoabbaiarersquo (57r) bull T dial uumlrmek lsquohavlamakrsquo (DS 4070)oumlrdek kuşu (vrdeacutec cuacutesc) lsquoanatra ugellorsquo (61r)oumlreke (vreacutecchia) lsquoconocchia da filarersquo (70v) bull Dal gr (lt it) roacuteka lsquoidrsquo (v il
nostro commento a Pianz 194)oumlrt- (vrteacuterum) lsquocoprirersquo (71r)oumlruumlmcek (vrumgieacute) lsquoaragno animalettorsquo (62r) lsquoragnorsquo (107r) bull Cfr uumlruumlmce37
(urumgie) lsquoragnatelorsquo (Arg 192) oumlruumlncauml (orungia) lsquoragnorsquo (Mol 336) t dial oumlruumlmce lsquooumlruumlmcekrsquo (DS 3354)
oumlte guumln (otteacute iuacuten) lsquolrsquoaltro hierirsquo (95r)oumltuumlruuml hiccedilbir nesteden oumltuumlruuml (iacutecc bir nestedeacuten otturuacuter) lsquoper nientersquo (103v)
neden oumltuumlruuml (nedeacuten otturuacuter) lsquoa che finersquo (57v) bull sect 228oumltuumlş (vttuacutesc) lsquoscruscio il rumore che fanno i danari quatildedo cascano in terrarsquo
(110v) bull Osm lsquoa way or manner of singing (in birds) or of sounding (in things)rsquo (Redhsup1 236)
oumlyle (vileacute) lsquomezzo giornorsquo (98r) oumlyleden soŋra (vileacute densuraacute) lsquodopo mezzo giornorsquo (75r)
36 Lrsquoh egrave stata aggiunta in un secondo tempo37 Da correggere la forma oumlruumlmce che avevamo messo come lemma (cfr Arg Ad 282)
129corpus lessicale turco
P
paccedilarız (pacciariacutes) lsquoimpedimentorsquo (93r) bull Per lrsquoetimo della voce v LF 258-60paccedilarız et- (pacciariacutes edeacuterum) lsquoimpedirersquo (93r)paccedilarız ol- (pacciariacutes holuacuterum) lsquodisturbarersquo (74v) lsquoimpedirersquo (93r)paccedilavra (pacciauuacuter) lsquocannauacciorsquo (67r) bull La var del F non pare altrimenti
attestata Cfr eventualmente lrsquoimprestito albanese paccedilaveacuterpaccedilaveumlr (Bo-retzky 102)
padişah (padisciaacute [padesciaacute (107r)]) lsquoimperadorersquo (93r) lsquorersquo (107r) padişahuŋ karısı (padescianuacuten carisiacute) lsquoreginarsquo (107r) bull sect 313a
paha (paaacute) lsquoprezzo ualeragraversquo (105v) lsquoricattorsquo [= riscatto] ucuz pahaya (vgiuacutes paaiaacute) lsquomercato notilde carorsquo (97v) rarr kurtar- kurtul-
pahalı (paaliacute) lsquocaro di molto prezzorsquo (67v)paklık (pacliacutec) lsquosemplicitagraversquo (110v)pala (paacutela) lsquopalarsquo (101v) bull Osm tml lsquoblade (of an oar or oar-like implement)rsquo
(Redhsup2 679) Per la documentazione di questo italianismo v LF 328pamuk (pamuacutec) lsquobambacersquo (64r)panca (pangiaacute) lsquobranca drsquoanimalirsquo (65v)papa rarr Rim papapapucpabuc rarr gey-giy-para (paraacute) lsquopezzorsquo (104r)parala- (paralaacuterum) lsquolacerarersquo (95r)parmak (parmaacutec) lsquoditorsquo (73r)parmak uumlzuumlmuuml (parmaacutec uszuacutem) lsquovua longarsquo (118v) bull Tml lsquoa grape whose
fruit is somewhat elongatedrsquo (Redhsup2 685)pas (paacutes) lsquoruginersquo (108v)pas ol- (paacutes holuacuterum) lsquoarroginirsirsquo (62v)pas olmış (pas holmisc) lsquorugginitorsquo (108v)paslan- (passalaneacuterum) lsquorugginirsirsquo (108v)
130
pastırma (pastarmaacute) lsquocarne seccatarsquo (67v) bull Cfr pastarma lsquocaro siccarsquo (Ge-orgievits 115)
paşmak (pascmaacutec) lsquopianelle di piedirsquo (104r)patadak (patadaacutec) lsquoa caso per sortersquo (57r) lsquoper auuẽturarsquo (57v) lsquoallrsquoimpensatarsquo
(60r) lsquodi botto subitorsquo (73v) bull Tml patadakpattadak lsquoansızınrsquo (TuumlS 1583) lsquosuddenlyrsquo (Redhsup2 688)
pay (paacutei) lsquoparte portionersquo (102r) benuumlm payıma (benuacutem paimaacute) lsquoquanto a mersquo (106v)
pay et- (paacutei edeacuterum) lsquospartire diuiderersquo (112v)pazar (paszagrave[]) lsquopiazzarsquo (104v) rarr mukarrer p et-pazı (pasiacute) lsquofoglia molle [= bietola] herbarsquo (78r)pehrizperhiz (peiriacutes) lsquoastinenzarsquo (63r) bull sect 212apek (peacutec) lsquoauarorsquo (63v) lsquoduro fortersquo (75r) pek adam (peacutech adaacutem) lsquohuomo aua-
rorsquo (92r) rarr başpek ol- (peacutec holuacuterum) lsquoindurirsirsquo (93v)pekccedile (pecieacute) lsquofortementersquo (78v) bull sect 225apekit- (pecheteacuterum) lsquofortificarersquo (78v)peklik (pecliacutec) lsquoauaritiarsquo (63v)peksimet (pessimeacutet) lsquobiscottorsquo (65r)pelit (peliacutet) lsquoglianda fruttorsquo (90r) rarr kabuk bull Per lrsquoetimo (lt arabo forse per
tramito curdo) v Arg 196pelit aġacı (peliacutet agaacutecc) lsquoglianda [= quercia] alberorsquo (90r) aġaccedil pelit (agaacutecc
peliacutet) lsquosouero alberorsquo (112v) bull Il tipo fitonimico pelit indica dialettalmente varie specie del genere Quercus (Tuzlacı 142) Egrave interessante notare come nel dato ferragutiano lrsquoanteposizione di aġaccedil consenta di designare una pianta diversa per un caso simile cfr rarr kavun aġacı
pencere (pingieraacute) lsquofenestrarsquo (77r)perdah et- (perdagrave edeacuterum) lsquoperfettionare qualche cosarsquo (103v) lsquoripolire nel
perfettionarersquo (108r)pergel (pircieacutel) lsquocompassorsquo (70r) bull La forma del F proviene dalla palatalizza-
zione di un perkel con la sorda della fonte persiana parkār conservata Cfr perkacircr (pegraverkiar) lsquocompasrsquo (Youssouf 469)
pergende (periandaacute [periandeacute (79r 79v)]) lsquobergantinorsquo (64v) lsquofusta di corsa-rorsquo (79r) lsquogaliottarsquo (79v) bull Osm lsquosmall man-of-war with 18 or 19 banks of oars of the 16th and 17th centuriesrsquo (LF 105) tml perkende lsquoa brigantine (propelled by oars and sails)rsquo (Redhsup2 692) lt gr pergantiacute lsquobergantinorsquo (Somavera 321) lt venz bergantiacuten lsquopiccolo bastimento sottile da scortarsquo (LF lc)
perin (periacuten) lsquorosa marino herbarsquo (108v) bull Cfr t dial puumlren fitonimo che designa parecchie piante tra cui pure il lsquoRosmarinus officinalisrsquo (Tuzlacı 146)
perşembe (pescembeacute) lsquogiouedigrave giorno della settim(an)arsquo (90v) bull La var pe-şembe egrave largamente attestata (Megiser Molino Meninski TTAS)
131corpus lessicale turco
peşkeş (pischeacutesc) lsquopresente donorsquo (105v) bull La var pişkeş egrave registrata da Pr 487 (pischkesch) e Hindoglu 139 (pichkeacutech)
peştemal (pestamal) lsquotouagliarsquo (116r)petmez (petmeacutes38) lsquovino cottorsquo (117v)pey (peacutei) lsquoarra caparrarsquo (62v)peyk (peiacutec) lsquoalabardierersquo (59v)peynir (pijneacuter) lsquocascio formaggiorsquo (67v) rarr maya bull Cfr lor pi(y)neri (lor
pineri) lsquopuina ricottarsquo (Carr 234)pezevenk (peseueacutenc) lsquoruffianarsquo (108v) bull Si noti che il dato del F fa retrodatare
di centosettantrsquoanni lrsquoattestazione della forma impostasi in turco moderno che finora si assegnava al Pianzola Molino ha puumlzuumlrenk Mascis poumlzevenk Meninski puumlzevenk Vaughan pesivink in precedenza troviamo buumlzevenk in Argenti
pezevenklik (peseuenliacutec) lsquoruffianiggiorsquo (108v) bull sect 227 (purcheacute non si tratti di un errore grafico)
piliccedil (piliacutecc [pil[] (104v)]) lsquopollastrorsquo (104v) lsquopullorsquo (106r)pir (pir) lsquoanticorsquo (61v)pire (pireacute) lsquopulicersquo (106r)pirinccedil (priacutencc) lsquoriso legume da matildegiarersquo (108r)piruze (piruseacute) lsquopietra torchinarsquo (104v)pişir- (pisciereacuterum) lsquocucinarersquo (72r)pişman ol- (piscmaacuten holuacuterum) lsquopentirsirsquo (103r)pişmanlık (piscmanliacutec) lsquopentimento penitenzarsquo (103r)pişmiş tavada pişmiş (taguadaacute piscmiacutesc) lsquofrittorsquo (79r)posteki (postechiacute) lsquocoiro pellersquo (69v) bull Osm lsquopellis cui insideturrsquo (Men 923)poyraspoyraz (poiraacutes) lsquoscirocco uentorsquo (111v) bull La voce turca (di origine
greca v LF 494-96 Arg 55) indica di norma un vento di nord-est mentre lo scirocco spira da sud-est
pul (puacutel) lsquodanarorsquo (72v)put (puacutet) lsquoidolorsquo (92v) lsquoritratto in rilieuorsquo (108r)
38 La lettera iniziale si potrebbe leggere anche b
132
R
Rabbi ya Rabbi (iaacute rahbiacute) lsquoo Diorsquo (100v) bull La forma del F pare denotare una contaminazione con rahib lsquomonacorsquo
rad (raacutet) lsquotuonorsquo (116v) bull Osm(lt ar) ralsquod lsquotuonorsquo (Men 2333)rahpadeg (raacutehpa) lsquomercato doue si uẽde et comprarsquo (97v) bull Ar alg raḥbaʰ lsquohalle
marcheacute (aux grains aux bestiaux ou aux huiles)rsquo (Beaussier 387)rakasdeg (rachaacutes) lsquocorrierersquo (71r) bull Ar dial (Sahara Tunisia) raḳḳāṣ lsquocourrier
messagerrsquo (Beaussier 409) Egrave ormai generalmente accettata la tesi che vede in questa voce maghrebina lrsquoorigine dellrsquoit ragazzo e dei corrispondenti occitanici francesi e catalano-aragonesi (Pellegrini 64-65)
rast gel- (raacutes ghieleacuterum) lsquoaffrontare scontrarersquo (58v) lsquoimbattersirsquo (92v) lsquoin-contrarersquo (93v) bull Cfr rasgelmek lsquobegegnen treffenrsquo (Hars 253)
reaya (raiaacute) lsquovassallorsquo (117) bull Cfr raya (raiagrave) lsquovasallo sudditorsquo (Mol 473)redd et- (reacutet edeacuterum) lsquonegare qualche piacere ad alcunorsquo (99v) bull Per la deso-
norizzazione della dentale cfr reteylemek (reteilemek) lsquorefutarersquo (Meg)rehin (raiacuten) lsquoarra caparrarsquo (62v) lsquopegnorsquo (103r)rehin ko- (raiacuten coacuterum) lsquoimpignarersquo (93r)rehin ver- (raiacuten uereacuterum) lsquodar pegnorsquo (72v) lsquopegnorar impegnarrsquo (103r)reis (reacuteis) lsquocapitano di galera o drsquoaltro uascellorsquo (67r)remmal (rammaacutel) lsquomago incantatorersquo (96v) bull La forma rammal egrave data anche
da Vig 233renccedilper (rencipeacuter) lsquofaticatorersquo (77r) lsquolauorante operariorsquo (95r)renccedilperlik (renciperliacutec) lsquofatica opera quotidianarsquo (77r) lsquooperarsquo (101r)renccedilperlik et- (renciperliacutec edeacuterum) lsquofaticarersquo (77r)rende (erendeacute) lsquochiana [= pialla] instrumento di mastro drsquoasciarsquo (68v) lsquograt-
ta casorsquo [= grattugia] (91r) bull sect 217renk (renghiacute) lsquocolorersquo (69v) bull sect 311arezene (reszenaacute raszianeacute) lsquofinocchio herbarsquo (78r) bull La forma raziyane (Men
2254) riproduce fedelmente la fonte persiana
133corpus lessicale turco
rızk (riacutesg) lsquobeni in biade et massarizzirsquo (64v) bull Cfr rızg (risgh) lsquovalere cioegrave facoltagraversquo (Mol 471)
riayet (raieacutet) lsquocarezzersquo (67v) bull Cfr rayet lsquoreverancersquo (Pr 517)riayet et- (raieacutet edeacuterum) lsquocarezzarersquo (67v) bull Cfr rayet et- (raiet ederum) lsquoac-
carezzare accogliere far cortesiarsquo (Carr 277)riyatdeg (riaacutet) lsquogararsquo (79v) bull V il lemma seguenteriyatriyatadeg et- (riaacutet [riaacutetta (59r)] edeacuterum) lsquofare a gararsquo (59r) lsquogareggiarersquo (79v)
bull Il sintagma egrave rifatto prob su una var parlata con alveolare sorda dellrsquoar riyāḍaʰ lsquoesercizio pratica esercizio fisico ginnastica sportrsquo (VAI 497) A nostro parere il F deve avere scambiato la terminazione -ta col suffisso locativo turco (indotto in ciograve anche dal corrispondente it lsquofare a gararsquo) e avere tratto di conseguenza la forma ipercorretta riyat (sect 312)
rig (ric) lsquoarenarsquo (62v) bull Cfr rik lsquosablersquo (Youssouf 483)rigdan (ricdaacuten) lsquoarenalororsquo [= recipiente per polverino] (62v) bull Cfr rikdan
lsquopoudriegravere sablierrsquo (Youssouf 483) La forma letteraria moderna egrave rıhdanRim papa (ruacutema papaiacute) lsquopapa ponteficersquo (102r) bull Osm lsquothe pope of Romersquo
(Redhsup1 999) Il papa(y)ı del F pare posto allrsquoaccusativo (sect 311b) a meno che non si tratti di un errore per il possessivo papası Cfr rarr Roma
Rodos adası (rohdoacutes adasiacute) lsquoRodi isola di Turchirsquo (107v) bull Riteniamo che lrsquoh inserita dal F sia puramente grafica dovuta forse a reminiscenze della forma greco-latina con rh-
Roma (ruacutema) lsquoRoma citagrave celebrersquo (108v) bull Le forme ottomane attestate sono Rim Rom Roma Rum (StM GEN 110-11)
Rum (ruacutem) lsquogreco nationersquo (91r) rarr yakaruzgacircr (rusghieacuter) lsquoventorsquo karşılı ruzgacircr (carscliacute rusghieacuter) lsquovento contrariorsquo
kolay ruzgacircr (culaacutei rusghieacuter) lsquovento fauoreuolersquo (117v) bull La var ruumlzger egrave attestata dialettalmente (TTAS)
ruzname (rursnameacute) lsquofilosophiarsquo (77v) bull Osm lsquocalendario catalogo libro dersquo conti giornalersquo (Men 2381-82) Il sign del F egrave sorprendente e non sa-premmo spiegare attraverso quale evoluzione semantica ci si sia arrivati sect 228
ruumlsvay (rusfaacutei) lsquobruttamentersquo (65v) bull Per la labiodentale sorda cfr ruumlsfay (rusfaacutei) lsquouituperio di parolersquo (Arg 204) Di norma il sign della voce egrave ag-gettivale lsquodishonorato infamatorsquo (Men 2313)
134
S
saat (sahaacutet) lsquohora tempo horologiorsquo (92r) ol saatten (ol saatdaacuten) lsquoda quel-lrsquohorarsquo (72v)
sabah (sahbaacute) lsquomatina del giornorsquo (97v) bu sabah (buacute sabaacute) lsquoquesta matinarsquo (106v) rarr duumln yarın sabah
sabah kuşluġı (sabaacute cusclughiacute) lsquoalba aurorarsquo (59v) bull Il t kuşluk indica propr lsquola matineacutee le temps depuis le lever du soleil jusque vers 10 heuresrsquo (BarbM 2 564)
sabah ol- (sahbaacute holuacuter [sabaacute holmiacutesc (59r)]) lsquoaggiornarsirsquo (59r) lsquofarsi gior-norsquo (76v)
saban (sabaacuten) lsquoaratrorsquo (62r)sabancı (sabangiacute) lsquoaratorersquo (62r) bull Osm tml lsquoa maker or seller of ploughsrsquo
(Redhsup1 1166) lsquoPfluumlgerrsquo (Steuerwald 783)sabır (saacutebir) lsquopatienzarsquo (102v)sabır et- (sabiacuter edeacuterum) lsquosopportarersquo (112r)sabırlı (sabirliacute) lsquopatientersquo (102v)sabırsız (sabir sis) lsquoimpatientersquo (92v)sabun (sapuacuten) lsquosaponersquo (109v) bull T dial sapun lsquosabunrsquo (DS 4671) La var con
bilabiale sorda egrave attestata anche da Men 2906 nel sintagma rakı sabun vel sapunı lsquosapone di Turchiarsquo
sacayak (saacutegg aiaacutec [saggaiaacutec (116r)]) lsquotripedersquo (72r) lsquotripiede di ferrorsquo (116r)saccedil saccedillar (saiacuteclaacuter) lsquocapellirsquo (67r) saccedil karısı (= karı saccedilı) (saacutecc carisiacute) lsquotrec-
cia di donnarsquo (116r) bull sect 412asadaka (sadachaacute) lsquoelemosinarsquo (75v)safa (safaacute) lsquoamenitagrave spassorsquo (61r) lsquopiacerersquo (104r) lsquorecreationersquo (107r) rarr
zevk-u safasafran (safraacuten) lsquosafrana aromatorsquo (109r) lsquozafaranorsquo (118v)saġ (saacuteg) lsquodestro drittorsquo (73r) saġına soluna (saghinaacute solunaacute) lsquoa dritto o a tortorsquo
(58r) saġ yanına (saacuteg ianinaacute) lsquobanda destrarsquo [recte lsquo a banda destrarsquo] (64r)
135corpus lessicale turco
saġ et- (saacuteg edeacuterum) lsquosanarersquo (109r)saġ ol- (saacuteg holuacuterum) lsquosanarsirsquo (109r)saġ- (sagaacuterum) lsquomungerersquo (99r)saġır (saghiacuter) lsquosordorsquo (112r)saġırlık (saghirliacutehc) lsquosorditagraversquo (112r) saġırlıġa vur- (saghirligaacute uuruacuterum) lsquofarsi
del sordorsquo (76v) bull Tml sağırlığa vurmak lsquosich taub stellenrsquo (Steuerwald 787)
saġlık (sagliacutec) lsquosanitagraversquo (109v) saġlıkle (sagliacutegle) lsquoa saluamentorsquo (62v)sahan (saaacuten [sehniacute (115v)]) lsquopiattorsquo (104r) lsquotondo di rame o stagnorsquo (115v)
bull La var sehni (sect 311a) egrave prob mutuata oralmente dallrsquoar ṣaḥn lsquopiatto ciotola scodellarsquo (VAI 730)
sahib (saacutebi) lsquopadrone drsquoalcuna cosarsquo (101v) bull sect 311asahtiyan (sattiaacuten) lsquocordoana pellersquo (71r)sakal (sachaacutel) lsquobarbarsquo (64v)sakallı (sachalliacute) lsquobarbatorsquo (64v)sakat (sacaacutet) lsquocionco stroppiatorsquo (69r)sakat et- (sacaacutet edeacuterum) lsquostroppiarersquo (114r)Sakız (saacutechis) lsquoChhio isolarsquo (68v)sakız aġacı (sachiacutes agaacutecc) lsquolentisco piantarsquo (95v)sakın- (sacchineacuterum) lsquoguardarsi hauersi curarsquo (91v)sakin ol- (sacchiacuten holuacuterum) lsquostare di famegliarsquo (113v) bull Osm lsquohabitare sog-
giornare dimorarersquo (Men 2520)sakla- (saclaacuterum) lsquoconseruare saluarersquo (70v) lsquonasconderersquo (99v)sal-sup1 (salaacuterum) lsquogettare lanciarersquo (90r) rarr at ssal-sup2 (salaacuterum) lsquosbatterersquo lsquosbalanzarersquo (109v) bull Osm lsquoventolarersquo (salarum
Carr 283) lsquosallamakrsquo (TS 3283-84)salam rarr selamsalata (ssalaacuteta) lsquoinsalatarsquo (94r)salkım (salcaacutem) lsquograspo drsquovua etcrsquo (91r) uumlzuumlm salkımı (vsuacutem salcamiacute) lsquogra-
spo drsquovuarsquo (118v)salpa et- (saacutelpa edeacuterum) lsquosalpare il ferrorsquo (109r) bull Per le attestazioni di questo
italianismo in turco (quella del F egrave la piugrave antica) v LF 382-83saman (samaacuten) lsquofieno pagliarsquo (77v)san- (saneacuterum) lsquogiudicare hauer concettorsquo (90v) lsquoimaginarsirsquo (92v)sancak (sangiaacutec) lsquobandierarsquo (64r)sancaktar (sangiactaacuter) lsquoalfierorsquo (59v) lsquobandieraro alfierersquo (64r)sandal (sandaacutel) lsquobarcarsquo (64v)sandalcı (sandalgiacute) lsquobarcaiolorsquo (64v) bull Lrsquoattestazione del F egrave la piugrave antica
finora nota (v Carr 285)sanduk (sanduacutec) lsquocassarsquo (67v) lsquoforzierorsquo (78v)saŋsar (sancsaacuter) lsquomartora animalersquo (97r) bull sect 225asantarbartadeg (santarbaacuterta) lsquogabbano ueste g[ro]ssarsquo (79v) bull Cfr ar dial san-
tabarra laquoUn habit fourreacute ouvert sur le devant garni drsquoun capuchon qui
136
pendait sur le dos et agrave manches pendantes () Un tel habit est appeleacute chez eux Sant agrave Barra () et il est porteacute fort souvent par les marins surtout en hiver en effet crsquoest un vecirctement commode pour ceux qui doivent travailler car on lrsquoocircte et on le passe facilementraquo (Dozy V 211 che cita un documento riferentesi allrsquoabito indossato da un servitore che accompagnava gli am-basciatori del re di Fez e del Marocco inviati ad Amsterdam nel 1659) In osmanlı egrave attestato lrsquoallotropo saltamarka lsquokurzes Matrosenjacketrsquo (Steu- erwald 794) che proviene direttamente dal gr dial saltamaacuterka (LF 384) Fonte di questo tipo lessicale largamente diffuso nel Mediterraneo egrave lrsquoit saltambarca e varr lsquocappotto alla marinararsquo (ibid con ulteriori det-tagli)
sapa saġ (saacuteppa saacuteg) lsquofermo stabilersquo (77r) bull Osm lsquoin perfect health all aliversquo (Redhsup1 1151)
sapan (sapaacuten) lsquofionda da tirar sassirsquo (77v)sapancı (sapangiacute) lsquofiondierersquo (78r)sapsarı ol- (saacutep sariacute holuacuterum) lsquoimpallidirsirsquo (92v) bull Tml sapsarı lsquovery pale
(personface)rsquo (Redhsup2 738)sar- (saraacuterum) lsquofasciarersquo (76v)saray (seraacutei) lsquochiostrorsquo (69r) lsquopalaggiorsquo (101v)sardinasardinyadeg balıġı (sardiacutena [sardiacutegna (109v)] baluacutec) lsquoalice sardinarsquo
(59v) lsquosardella pescersquo (109v) bull Lrsquounica altra attestazione turca di questo ittionimo che ci sia nota egrave data dal sardine lsquosardinarsquo di Carr 285 a cui rinviamo per ulteriori osservazioni Lrsquoorigine della var con nasale palata-lizzata non ci egrave chiara cfr eventualmente il tipo sardintildeasardinha drsquoarea gallego-portoghese
sarhoş (sarauoacutesc) lsquobriacorsquo (65v) bull sectsect 216 224sarhoşlık (sarauoscliacutec) lsquobriachezzarsquo (65v)sarı (sariacute) lsquobiondorsquo (65r) lsquogiallorsquo (90r) lsquopallidorsquo (101v)sarık (sariacutec) lsquofasciarsquo (76v)sarmaşık (sarmasciacutech) lsquoedera herbarsquo (75v)sarmısak (saramusaacutec) lsquoagliorsquo (59r)sarnıccedil sarnıccedil suyı (sariacutenc suacute) lsquoacqua di cisternarsquo (57v) bull sect 229sarp yer (saacuterp ieacuter) lsquoascesa salitarsquo (63r) lsquoerto loco altorsquo (76r)sat- (sataacuterum) lsquovenderersquo (117r)satıcı rarr zeytyaġsatıl- rarr baluksatın al- (satinaleacuterum) lsquoaccattare comprarersquo (57r)satır (satiacuter) lsquoriga di letterarsquo (108r)satranc (settraacuteng) lsquoschacchi da giocarersquo (109v)saturdeg (satuacuter) arab(o) lsquomannara acciettarsquo (96v) bull Ar dial (Tunisia) ṣāṭūr
lsquocouperet hachoirrsquo (Beaussier 472)say- (saiaacuterum) lsquoannumerare contarersquo (61v)
137corpus lessicale turco
sayıkla- (saicclaacuterum) lsquociarlarersquo (69r) yabana sayıkla- (abanaacute saicclaacuterum) lsquosparlare in uanorsquo (112v) bull Per il sintagma cfr tml yabana soumlylemek lsquoto talk nonsense talk rotrsquo (Redhsup2 929)
saz (saacutes) lsquogionco herbarsquo (90r)sebeb (sebeacuteb) lsquomeritorsquo (97v)seccedil- (seccieacuterum) lsquodiscernerersquo (74r)sedef (sedeacutef) lsquoruta sorte drsquoherbarsquo (109r) bull Il sign del F egrave espresso di norma
dal sintagma sedef otı (tml sedefotu)sefer (sefeacuter) lsquoviaggiorsquo (117v)seferci (sefergiacute) lsquoviandantersquo (117v)seġirt- (sighirteacuterum) lsquocorrerersquo (71r)sehelce sehelce (seeacutelgie seeacutelgie) lsquoa poco a pocorsquo (62r) bull Osm sehelce (schel-
ge [recte sehelge]) lsquopaululumrsquo (Meg) forma avverbiale di sehel (sechel) lsquopocorsquo (Arg 213)
sekiz (sechiacutes) lsquoottorsquo (101r)selam salam (selaacutem salaacutem) lsquosalutorsquo (109r)selam ver- selamla- (selaacutem uereacuterum selamlaacuterum) lsquosalutarersquo (109r)semiz (semiacutes) lsquograssorsquo (91r)semiz et- (semiacutes edeacuterum) lsquoengrassarersquo (75v) lsquoingrassarersquo (94r)semiz ol- (semiacutes holuacuterum) lsquoengrassarsirsquo (75v)semizlen- (semisleneacuterum) lsquoingrassarsirsquo (94r)semizlik (semisliacutec) lsquograssezzarsquo (91r)sen (seacuten) lsquote tu pronomersquo senuumlŋle (senile) lsquoteco con tersquo (115r) rarr hatır ıs-
marla- sev- bull Il comitativo dato dal F non egrave ignoto alla lingua parlata laquoOn dit aussi sen-ileraquo (Deny 586) come attestazione lessicografica cfr senile (seni ilhe) lsquoteco con esso tersquo (Mol 447)
sepet (ssepeacutet) lsquocassarsquo (67v) lsquoforzierorsquo (78v) lsquopanaro [= paniere] sportellarsquo (102r)
ser- guumlneşe ser- (ghiunesceacute ser[]) lsquospatildedere al [sole39]rsquo (112v)seraser (seraseacuter) lsquoimbrocato drappo di setarsquo (92v)serccedile kuşu (sircieacute cuacutesc) lsquopassero ugellorsquo (102v)serdar (szerdaacuter) lsquocapitan generale drsquoun esercito o armatarsquo (67r) bull sect 221seren (sereacuten) lsquointenna di vascellirsquo (94v)serilmiş (serilmiacutesc) lsquospaso [= esteso] stesorsquosert (seacutert) lsquoaspro terribilersquo (63r) lsquocrudelersquo (71v)sertccedilesine (sertciesineacute) lsquoaspramentersquo (63r) bull sect 315asertlik (sertliacutec) lsquoasprezzarsquo (63r)serviselvi aġacı (seruiacute agaacutecc) lsquocipresso alberorsquo (69r)ses (sessiacute) lsquoeccho vocersquo (75v) lsquoribbomborsquo (107v) bull sect 311aseslen- (sessleneacuterum) lsquofar ecchorsquo (75v) lsquoribbombarersquo (107v)
39 Parola cancellata dalla rilegatura
138
sev- (seueacuterum) lsquoamarersquo kadır olduġum kadar seni severuumlm (cateacuter holduacutem cadaacuter seniacute seueacuterum) lsquoio trsquoamo quatildeto possorsquo (60v)
sevdiġi (seudighiacute) lsquoamantersquo (60v) bull Cfr sevdiġuumlm (sewdighum) lsquoamato carorsquo (Arg 214) Il dato del F deve essere tratto da sintagmi quali sevdiġi (adamkarı) lsquo(lrsquouomola donna) che (luilei) amarsquo = lsquoil suola sua amantersquo
sevgili (seughiliacute) lsquoamabilersquo (60v)sevin- (seuineacuterum) lsquorallegrarsirsquo (107r)sey(i)r (seiacuter seiȷr) lsquoamenitagrave spassorsquo (61r) lsquovisione del sonnorsquo (118r) sey(i)r
iccediluumln (seiacuter icciuacuten) lsquoper spassorsquo (103v) bull Il sign di lsquosognorsquo non egrave documenta-to da altre fonti a nostra conoscenza
sey(i)rlideg (seiriliacute) lsquoameno piaceuolersquo (61r) bull Derivato che non pare altrimente attestato
sey(i)r et- (sijr edeacuterum) lsquovagheggiarersquo (117r) bull Osm seyr etmek lsquodiportarsi viaggiare vagheggiare mirare riguardarersquo (Men 2730)
sıcak (sugiaacutec) lsquocaldorsquo (66v) sıcaġım var (sugiaguacutem vaacuter) lsquohauer caldorsquo (92r)sıccedil- (sicciaacuterum) lsquoandar del corporsquo (61r)sıccedilan (sicciaacuten) lsquosorcersquo (112r)sıccedilra- (siccieraacuterum) lsquoballare saltarersquo (64r) sıccedilrarken (siccieraacuterchen) lsquoa ga-
lopporsquo (58v) bull Questrsquoultimo dato del F si spiega suppenendolo tratto dal sintagma at sıccedilrarken lsquomentre il cavallo saltarsquo = lsquoprocede a balzirsquo = lsquocorre al galopporsquo sect 32112e
sıg- (sigaacuterum) lsquocapirersquo (67r)sıġır (sighiacuter) lsquovaccarsquo (117r) rarr su sıġırsıġır dili (sighiacuter diliacute) lsquoborragine herbarsquo (65r)sıgış- (sighisceacuterũ) lsquocapirersquo (67r) bull Osm lsquocapire ograve far in modo che capiscano
tutti in un luogorsquo (Men 2960)sık sık (siacuteg siacuteg) lsquodenso spessorsquo (73r) lsquofrequentementersquo (79r) lsquosouente spes-
sorsquo (112v) rarr gel-sık- (siccaacuterum) lsquoammaccare premerersquo (60v) lsquocalcarersquo (66v) lsquospremerersquo (113r)
lsquotorcerersquo (115v)sıkılcım et- (sicchilgiacutem edeacuterum) lsquocostringerersquo (70r) bull Osm lsquosıkıştırmak taz-
yik etmek rahatsız etmekrsquo (TS 3411)sıla (silaacute) lsquopatriarsquo (102v)sındı (sindiacute) lsquoforbici di tagliarersquo (78r)sıngınlık (singhinliacutec) lsquopusillanimitagrave atto uilersquo (71r) lsquofatto codardorsquo (77r) bull
Osm lsquobozgunluk mağlucircbiyyetrsquo (TS 3440)sırccedila (sirciaacute) lsquovetrorsquo (117v)sırık (siriacutehc siriacutech) lsquohasta lanciarsquo (91v) rarr geccedil-sırt (sirtiacute) lsquogroppa drsquoanimalersquo (91r) bull sect 311asırtlan (sirtlaacuten) lsquolupo ceruierorsquo [= lince] (96r) lsquopantera animalersquo (102r) bull
Osm tml lsquohyaelignarsquo (Men 2585)sıtma (setmaacute) lsquofebrersquo (77r)sızı (sisiacute) lsquospasmo dolore tensissimorsquo (112v)
139corpus lessicale turco
sidik (sidiacutech) lsquovrinarsquo (118r)siġil (seghiacutel) lsquoporro della mano o drsquoaltre partersquo (105r)sil- (sileacuterum) lsquoannettarersquo (61v) lsquonettare forbirersquo (99v)silistra (eliacutestra) lsquofiscetto [prob da emendare in fisch(i)etto] di comitorsquo (78r) bull
Osm lsquosifflet de manœvrersquo (BarbM 2 92) lt gr suriacutestria lsquoboatswainrsquos pipersquo (LF 580) Cfr anche la var ccedililistr(i)ya (cilistria) lsquofischiorsquo (Arg 72) La caduta del suono iniziale nella forma ferragutiana non ha chiare spie-gazioni
silk- (silchieacuterum) lsquoscotolarersquo [= scuotere] (110r)simit (simiacutet) lsquosemolarsquo (110v) bull Per lrsquoetimo (lt gr simigdaacuteli lsquosemolarsquo prob
per tramite arabo) v Carr 295sinek (sineacutec) lsquomoscarsquo (99r)sini (seniacute) lsquomensa loco doue si matildegiarsquo (97v) bull Osm lsquomensa seu magnus orbis
pelvisve ex ligno orichalco aeligre vel argento sine magna profunditate quo cibum in suis catinis positum afferunt amp proponuntrsquo (Men 2691)
siŋir (singhiacuter) lsquoneruorsquo (99v)sipahilik bildir- (spailiacutec bildireacuterum) lsquodomarersquo (74v) bull Propr lsquofar conoscere la
(propria) perizia di cavalierersquo Il sostantivo egrave un der del noto persianismo sipahi (spahi ispahi) lsquocavalierersquo
sireng (sereacutenc) lsquocataluffo [= sorta di stoffa] di setarsquo (68r) bull Osm lsquoa kind of silk brocadersquo (Redhsup1 1055)
sirke (sirchieacute) lsquoacetorsquo (57r)sirr(sirriacute) lsquosecretorsquo (110v) bull sect 311asitare (suttaraacute) lsquofortuna sortersquo (78v) eyi sitara (eiacute suttaraacute) lsquobuona sortersquo (66r)
bull La var sutara egrave ben documentata (Meg Carr 302 v inoltre StS Pers 197)
sitareli (suttaraliacute) lsquofortunato auuẽturatorsquo (78v) bull Cfr sitaralı (sitarali) lsquofelice fortunato auenturato in buona parte uenturatorsquo (Arg 219)
sitaresiz (suttaraacute siacutes) lsquodisgratiato maluẽturatorsquo (74r) lsquoinfelicersquo (93v) lsquosuentu-ratorsquo (114r) bull Cfr sitarasız (sitarasis) lsquosuenturatorsquo (Arg 219)
siviş- (siuiscieacuterum) lsquosdrucciolarersquo (110v)siyah (sihaacute) lsquonegrorsquo (99v) bull sect 229siyah et- (sihaacute edeacuterum) lsquoannegrirersquo (99v)siyaset et- (siaseacutet edeacuterum) lsquofrustarersquo (79r)siz rarr hatır-siz (siacutes) lsquosenza aduerbiorsquo (111r)sof (suacutef) lsquolanarsquo (95r) bull Osm lsquolana vellorsquo (Men 3007)sofra (suacuteffra) lsquobanchetto conuitorsquo (64r) lsquomensa loco doue si matildegiarsquo (97v)
lsquotauola da matildegiarrsquo (114v)sofra et- (suacuteffra edeacuterum) lsquobanchettarersquo (64r) bull Sintagma che non pare avere
altre attestazionisofta (suffitaacute) lsquoforuscito banditorsquo (78v) lsquosbandito di campagnarsquo (109v) bull Osm
lsquoMuslim theological studentrsquo (Redhsup2 773) Il sign nettamente peggiorati-
140
vo del F puograve essere dovuto alla fama di ribelli che avevano questi studenti laquoSoftas from the Istanbul madrasas are frequently mentioned in Ottoman history from the 10th16th century onwards as an unruly mob element in the capital provoking or partecipating in several uprisings thereraquo (EI 9 702)
soġan (sugaacuten) lsquocipollarsquo (69r)sok- (succaacuterum) lsquoficcarersquo (77v)sokak (socchaacutec) lsquostrada viarsquo (114r)sol soluna (solunaacute) lsquoal sinistrorsquo (59v) sol yanına (soacutel ianinaacute) lsquobanda sinistrarsquo
[recte lsquoa banda sinistrarsquo] (64r) rarr saġsolak (solaacutec [sulaacutec (59v)]) lsquoalabardierersquo (59v) lsquomancinorsquo (96v) bull laquoThe name
of the sultanrsquos bodyguard in the old Ottoman military organisation () These were originally archers (ṣolaḳ ldquoleft-handedrdquo presumably because they carried bows in the left hand)raquo (EI 9 712)
soŋ eŋ soŋ (en suacuten) lsquoalla finersquo (59v) bull Il sintagma usuale egrave eŋ soŋra (tml en sonra)
soŋra (nnsuacutera) lsquodapoirsquo (72v)rarr hepsi oumlyle yıl zaman bull sect 229sor- (suraacuterum) lsquodimandare interrogarersquo (73v) lsquodomatildedarersquo (74v) lsquospiarersquo (113r)so(v)uk (sauacutec) lsquofreddorsquo (78v) so(v)uġum var (sauccuacutem vaacuter) lsquohauer freddorsquo
(92r) bull Cfr sauk lsquokaltrsquo (Hars 257) osm t dial savuk lsquosoğukrsquo (TS 3344 DS 4675)
so(v)uk et- (sauacutec edeacuterum) lsquoraffredarersquo (sic) (107r)so(v)uk ol- (sauacutec holuacuterum) lsquoraffredarsirsquo (sic) (107r)so(v)uklık (saucliacutec) lsquofreddezzarsquo (78v) lsquofrescorsquo (79r)soya (soiaacute) lsquocoltello a rasolorsquo [rarr ccedilakı] (69v) bull Osm lsquocoltello che si serrarsquo
(Men 3013)soyka (soucaacute) lsquohabito uestitorsquo (91v) bull sect 223asoyun- (suiunuacuterum) rsquospogliarersquo [recte spogliarsi] (113r)soumlk- (succhieacuterum succheacuterum) lsquodiscosirersquo (74r) lsquoscusirersquo (110v)soumlkuumllmiş (succhulmiacutesc) lsquoscusitorsquo (110v) bull Siamo inclini a considerare il dato
del F una semplice scorrettezza per succhiulmiscsoumlg- (sueacuterum) lsquobiastemmiarersquo (65r) lsquomaledirersquo (96v) bull sect 227soumlyle- (suileacuterum) lsquoparlarersquo (102r) rarr eyilik yalan soumlyle-soumlylemez soumlylemez adam (suilemeacutes adaacutem) lsquotaciturnorsquo (114v)soumlyleş- (suilescieacuterum) lsquotrattare cotilde alcunorsquo (116r)soumlyuumlnduumlr- (suiunduruacuterum) lsquosmorzarersquo (111v) bull Osm lsquosoumlnduumlrmekrsquo (TS 3544-
47)soumlz (suacutes) lsquoparolarsquo (102r) bir iki soumlzle (biacuter ichiacute suacutesle) lsquobreuementersquo (65v) rarr
doumlnduumlr- gerccedilek tut-su (suacute) lsquoacquarsquo (57v) acı su (agiacute suacute) lsquoacqua amararsquo (58r) akan su (accaacuten suacute)
lsquoacqua correntersquo ccedilay suyı (ciaiacute su) lsquoacqua di fiumersquo ccediliccedilek suyı (cicieacutec suacute) lsquoacqua di fiorirsquo (57v) deŋiz suyı (denghiacutes suacute) lsquoacqua di marersquo (58r) kuyı suyı (cui suacute) lsquoacqua di pozzorsquo (57v) yaġmur suyı (iamuacuter suacute) lsquoacqua pioua-narsquo (57v) rarr bulaş- et suyı mubarek sarnıccedil tuzlı
141corpus lessicale turco
su hendeġi (endeacutec suiacute) lsquoaquedottorsquo (58r) bull Sintagma a elementi invertiti (sect 412a) che significa propr lsquofossa drsquoacquarsquo in tml su hendeği egrave usato come termine tecnico sportivo equivalente allrsquoingl lsquowater jumprsquo (BTS) Il sign di lsquoacquedottorsquo egrave reso di norma dal sintagma rarr su yolı Per la caduta dellrsquoaspirata cfr endek (endech) lsquofossarsquo (Arg 94 Masc 52)
su sıġırı (sugrave sighiacuter) lsquobufalo animalersquo (65v)su yolı (ioacutel suiacute) lsquocanali drsquoacquarsquo (66v) bull sect 412asucuk (sugiuacutec) lsquosalcicciarsquo (109r)succedil (suacutecc) lsquocolpa difettorsquo (69v) succedil ccedilek- (suacutecc cicheacuterum) lsquoportar la colparsquo
(105r) rarr baġışla- bull Non abbiamo rintracciato altre attestazioni del sintag-ma dato dal Ferraguto
succedilı- (sicciscieacuterum) lsquoguizzare come pescersquo (91v) bull Abbiamo posto come lem-ma un antico verbo turco che si trova attestato in opere lessicografiche ottomane col sign di lsquoserkeşlik etmek birdenbire sıccedilramakrsquo (TS 3567) La forma del F puograve riflettere lrsquoişteş ccedilatı del verbo documentata nel Divan di Kāšġarī (Clauson 798)
succedillı (succliacute) lsquocolpeuolersquo (69v)succedilsız (suacutecc siacutes) lsquoinnocentersquo (94r)sula(n)- (sulaneacuterum) lsquoadacquarersquo (58r) lsquoallagarersquo (60r) bull sect 3221asulanmış (sulanmiacutesc) lsquoadacquatorsquo (58r)sultan (sultaacuten) lsquoimperadorersquo (93r) lsquorersquo (107r)suret (suraacutet) lsquoeffigiersquo (75v) lsquofacciarsquo (76v)susız (suacute siacutes) lsquoassetatorsquo (63r) susızım (suacute siacutesim) lsquohauer setersquo (92r)susızlık (susisliacutec) lsquosete uoglia di berersquo (111r)suvar- (su uareacuterum) lsquoabbeuerarersquo (57r) lsquoadacquarersquo (58r)suvarmış (suuarmiacutesc) lsquoadacquatorsquo (58r)suumlgluumln (sughuruacuten) lsquopernice ugellorsquo (103v) bull Lrsquoornitonimo ottomano (tml suuml-
luumln) designa propr il fagiano Circa il sign del F va detto che in it pop si dagrave il nome di pernice anche a varie specie di uccelli della famiglia dei fasianidi sect 224
suumlmbuumll (szunbuacutel) lsquocapello uennero herba che nasce in lochi humidirsquo (67r) bull Il fitonimo turco designa il giacinto dialettalmente anche diverse altre piante (Tuzlacı 161-62) non perograve il capelvenere a quanto ci risulta Per la sonorizzazione iniziale cfr zuumlmbuumll (zumbul) lsquohyacinthersquo (Vig 322)
suumlmuumlk (sumuacutec) lsquomocco materia che esce dal nasorsquo (98r)suumlmuumlkli boumlcek (sumuccliacute bugieacutec) lsquolumaca animalettorsquo (96r)suumlnger (sunghieacuter) lsquospongiarsquo (113r)suumlnnet et- (sunneacutet edeacuterum) lsquocirconciderersquo (69r)suumlnnetli (sunnetiliacute) lsquocirconcisorsquo (69r)suumlpuumlr- (supuruacuterum) lsquoscoparersquo (110r)suumlpuumlrge (supurgheacute) lsquoscoparsquo (110r)suumlpuumlrgecik (supurghegiacutec) lsquoscopettarsquo (110r)suumlpuumlruumlndi (supurundiacute) lsquospazzatura mundezzersquo (112v)
142
suumlr- (sureacuterum) lsquofregarersquo (79r) lsquoongerersquo (101r) lsquovngere vntarersquo (118r) yerde suumlr- (ierdeacute sureacuterum) lsquotrascinarersquo (116r) rarr ccedilift suumlr- zevk-u safa
suumlruuml (surusiacute) lsquomandra drsquoanimalirsquo (96v) bull sect 311asuumlt rarr mayasuumlt ver- (sut uereacuterum) lsquoallattarersquo (60r)suumltlen- (sutlaneacuterum) lsquoallattarsirsquo (60r)suumltluumlsuumldluuml aş (sutlaacutesc) lsquovedanda [= vivanda] di lattersquo (60r) bull Osm suumldluuml (suumlt-
luuml TS 3639-40) aş lsquominestra di riso col lattersquo (Men 2574) = t dial suumltlaş lsquosuumltlaccedilrsquo (DS 3727 TTAS)
143corpus lessicale turco
Ş
şadişadı (sciadiacute) lsquoscimia animalersquo (110r) bull Osm lsquobir ccedileşit maymunrsquo (TS 3643) lsquobertucciarsquo (Carr 305) lsquogatto maimone babuinorsquo (Men 2745)
şagirdşakirt (scieiacutert) lsquodiscepolorsquo (74r) bull Cfr şayırd (chayerd) lsquoapprentif dis-ciple eacutecolier eacutelegraveversquo (Vig 260)
şahid (sciahaacuted) lsquotestimoniorsquo yalan şahad (iallaacuten sciahaacuted) lsquotestimonio falsorsquo (115r) bull Cfr şahadler ko- (sciahhadler qorum) lsquoallegar testimonirsquo (Carr 305) Cfr rarr şehid şuhudşuumlhud
şahidlik (sciahadliacutec) lsquotestimonianzarsquo (115r)şair (scieiacutert) lsquopoetarsquo (104v) bull Il dato del F denota una palese confusione con
rarr şagirdşakirtşalgam (cialgaacutem) lsquoraparsquo (107r) bull T dial ccedilalgam lsquoşalgamrsquo (DS 1051 TTAS)
cfr anche la forma ccedilolgan (ciolgan) lsquoraparsquo (Carr 305)Şam rarr Tırabolosşamdan (sciemdaacuter) lsquocandelierersquo (67r) bull sect 226şap (scieacutep) lsquoalume di roccarsquo (60v)şapka (sciaacutepca) lsquobarrettarsquo (64v)şarap (sciaraacutep) lsquovinorsquo (117v) rarr bok misket şarapşaş- (sciasciaacuterum) lsquoabbagliarersquo (57r) lsquosbigottirsirsquo (109v)şaşır- (sciastereacuterum) lsquosbigottirersquo (109v) bull Osm şaşurmak pro şaşturmak lsquostor-
dire confondere sgomentare sbigottire sbalordirersquo (Men 2748)şaşkın (sciaschiacuten) lsquopusillanimo huomorsquo (106r) bull Osm lsquopusillanimis timidus
confususrsquo (Men 2748)şaşmış (sciascilmiacutesc) lsquosbigottitorsquo (109v) bull sect 3221bşayka (sciaacuteicha) lsquosaittia sorte di vascellorsquo (109r) bull Osm lsquobarca alla Greca
senza sperone sursquol Danubio con remi Ciaicarsquo (Men 2765) lt ungh sayka lsquoimbarcazione fluvialersquo lt it saettia (cfr il dato italiano del F) lsquogalea sottile e velocissimarsquo (Thung 119-20 Eren 384) Quella del F pare la piugrave antica attestazione lessicografica di questo magiarismo
144
şefteli (ciefteliacute40) lsquobaciorsquo (64r) lsquopersico fruttorsquo (103v) tuumlysiz şefteli (tui siacutes ciefteliacute) lsquonoce persicorsquo (100r) bull Osm t dial şeftalişefteli (-luuml Men) lsquoma-lum Persicum osculum basiumrsquo (Men 2828) lsquooumlpuumlcuumlkrsquo (DS 3756) sect 224
şefteli aġacı (ciefteliacute agaacutecc) lsquopersico alberorsquo (109v)şehid (scieiacuted) lsquomartirersquo (97r)şehir (scieheacuter) lsquocitagraversquo (69r) bull Per le attestazioni della var şeher v Carr 306şehirli (scieherliacute) lsquocitadinorsquo (69r) bull Cfr şeherli lsquociuisrsquo (scheherli Meg) lsquoter-
razzanorsquo (sceherli Carr 306)şek (scieacutech) lsquodubbioso perplessorsquo şekkim (sciecchiacutem) lsquodubbio cioegrave per-
plessitagraversquo (75r) rarr yevm-i şek bull Osm lsquodubium dubitatio suspiciorsquo (Men 2836) La forma şekkim presenta la suffissazione del possessivo di prima persona ed egrave tratta a nostro parere dal sintagma şekkim var lsquo(ne) dubitorsquo Il sign aggettivale dato dal F egrave prob errato
şeker (scicheacuter) lsquozuccarorsquo (118v) rarr kişniş bull Cfr şikar (shikar) lsquosugarrsquo (Vau-ghan 209)
şekil (scichiacutel) lsquomaniera foggiarsquo (96v) bull T dial şikil lsquosurat biccedilim kılıkrsquo (DS 3776) lsquoşekilrsquo (TTAS) attestato anche da Carr 307 (schichil accanto a scechil)
şen (scieacuten) lsquoallegrorsquo şen şen (scieacuten scieacuten) lsquoallegramentersquo (60r)şen et- (scieacuten edeacuterum) lsquoallegrarersquo (60r) lsquorallegrarersquo (107r)şen ol- (scieacuten holuacuterum) lsquoallegrarsirsquo (60r)şenlik (scienliacutec) lsquoallegrezzarsquo (60r) lsquoapplausorsquo (62r)şenlik et- (scienliacutec edeacuterum) lsquofar festa allegrezzarsquo (76v)şepccedilırak (sciepciraacutec) lsquopietra finissima carbun(chi)orsquo (104v)şerbet (scierbeacutet) lsquobeuanda medecinarsquo (64v) lsquomedicina in beuandarsquo (97v)şeriat (sciaraacutet) lsquogiustitiarsquo (90v) bull Il dato del F riflette la forma parlata şaumlraat
(v Arg 228)şevk (scieacuteuc) lsquolucersquo (96r) lsquosplendorersquo (113r)şevk ver- (scieacuteuc uereacuterum) lsquosplenderersquo (113r) şevk veren (scieacuteuc uereacuten) lsquolu-
cente risblendentersquo (96r)şevkli (scieucliacute) lsquorisplendentersquo (108r) şevkli adam (sceuccliacute adaacutem) lsquohuomo
uiuace et giouialersquo (92r)şeytan (sciaitaacuten) lsquodemoniorsquo (73r) bull Cfr şaytan (sciaitan) lsquofuria infernalersquo
(Carr 306)şikacircyat (schiaacutet) lsquoaccusa querelarsquo (57v) lsquolamentationersquo (95r) lsquolamentorsquo (106v)
bull sectsect 215 2211şikacircyat et- şikacircyatla- (schiaacutet edeacuterum [57v 95v 106v] schiaacutetlarum [57v]
schiatl[] [106v]) lsquoaccusarersquo (57v) lsquolamentarsirsquo (95v) lsquoquerelarsirsquo (106v)şimden geruuml (scimdeacuten ghiereacutec) lsquodi cqua innantersquo (73v) lsquoper lrsquoauuenirersquo (103v)
bull Osm lsquobundan sonra bundan boumlylersquo (TS 3666-68) La forma del F denota
40 In Bombaci 216 appare scritto cieftaliacute ma la lezione del ms egrave chiaramente ciefteliacute
145corpus lessicale turco
un palese accostamento formale a gerek forse anche il t dial şimden gayrı lsquoşimdiden sonrarsquo (TTAS) deriva da unrsquoaltra modificazione di geruumlgeri
şimdi (sciacutemdi) lsquoadessorsquo (58r) rarr dekşimşek (scimscieacutech) lsquobaleno lamporsquo (64r) lsquofolgorersquo (78r)şimşek ccedilak- (scimscieacutech ciaccaacuter) lsquobalenare latildeparersquo (64r) lsquofulminarersquo (79r)
lsquolampeggiarersquo (95r)şişsup1 (sciacutesc) lsquospedo di cocinarsquo (112v) rarr ccedilever-şissup2 (sciacutesc) lsquogonfiaturarsquo (90v)şis- (sciscieacuterum) lsquogonfiarsirsquo (90v)şişe (scisciaacute) lsquocaraffarsquo (67v) kan alacak şişe (caacuten alagiaacutec scisciaacute) lsquoventose da
cauar sanguersquo (117v)şoumllelen- (scilaacuterum) lsquorisplenderersquo (108r) bull Osm lsquoinfiammarsi avvampare bril-
lare risplenderersquo (Men 2821) Supponiamo che il dato del F derivi da un processo aplologico sectsect 211f 2211
şuumlbhe (sciubeacute) lsquodubbiorsquo (75r) bull Cfr şuumlbe (sciubee) lsquodubiorsquo (Arg 232 con ulteriori dati)
şuumlbheli (sciubefliacute41) lsquodubbiosorsquo (75r) bull Cfr şuumlpfeli (sciupfeliacute) lsquosospettosorsquo (Arg 232) sect 229
şuhudşuumlhuddeg (sciuhuacuted) lsquonotaro che fa cotildetrattirsquo (100r) bull Ar šuhūd plur di šāhid lsquotestimoniorsquo (rarr şahid) Per il sign del F cfr ar dial (Tunisia) aš-šāhidāni lsquoi due notai redattori di un attorsquo (VAI 704) šāhidu lsquoadālatin lsquono-tairersquo (Beaussier 545) In osm şuumlhud egrave attestato solo come lsquowitnessesrsquo (Redhsup1 1144)
şuumlkuumlr ccedilok şuumlkuumlr Allaha (cioacutec sciuacutechiur allaiaacute) lsquoper gratia drsquoIdiorsquo (103r)şuumlkuumlr et- (sciuchiuacuter edeacuterum) lsquoringratiarersquo (108r)
41 Prima il F aveva scritto sciubebliacute poi pare abbia corretto la seconda b in f
146
T
taban ccedilal- (tabaacuten cielaacuterum) lsquoandar a piedirsquo (61r) lsquocaminarersquo (66v) bull Osm lsquoandar a piedi far una buona caminatarsquo (Men 3083)
tabiet (tabbiaacutet) lsquoappetitorsquo (62r) lsquodesideriorsquo (73r) bull La parola turca (lt arabo) significa propr lsquonatura essentia indoles instinctus naturalisrsquo (Men 3089) Il F attesta una sua evoluzione semantica a lsquoinclinazione naturale (per)rsquo
tac (taacuteg) lsquocorona di rersquo (71r)tacin (tagiacuten) lsquotesto uaso di frigerersquo (115r) bull Osm lsquofrying-panrsquo (Redhsup1 1219)tahta (tahtaacute) lsquotauola nome genericorsquo (114v)tahtabit (tataacute biacutet) lsquocimice animalettorsquo (69r)tak- (taccaacuterum) lsquoaffiggerersquo (58v) lsquoconficcarersquo (70r) lsquolegare attaccarersquo (95v)takılmış haca takılmış (agiaacute tacchilmiacutesc) lsquoconficcato in crocersquo (70r)takya (tachiaacute) lsquocappello del caporsquo (67r)talep et- (dalaacutep edeacuterum) lsquorenuntiarersquo () (107v) bull Cfr dalap et- (dalap ederum)
lsquodomando in iuditio una cosa ad uno richiamomi di dare et hauere fo ri-chiedere uno in juditiorsquo (Arg 75) Il sorprendente equivalente italiano dato dal F va forse emendato in lsquodenuntiarersquo
tamahkacircr (tamacchiaacuter) lsquoingordo huomorsquo (94r)tamahkacircrlık (tamacchiarliacutec) lsquoingordigiarsquo (94r)tamam (tamaacutem) lsquoa pienorsquo (61v) lsquocompitamentersquo (70r) lsquofinersquo (77v) rarr aytamam et- (tamaacutem edeacuterum) lsquocompire finirersquo (70r) lsquosbrigare spedirersquo (109v)tamam ol- (tamaacutem holuacuterum) lsquosbrigarsi spedirsirsquo (109v)Taŋrı (taacutengari) lsquoIdiorsquo (92v) bull sect 216tap- (tappagraverum) lsquoadorarersquo (58r)tapa (taacuteppa) lsquosigillorsquo (111v) bull Osm tml lsquostopper (for a bottlea jar) bung (for
a cask) plugrsquo (Redhsup2 829) Sullrsquoetimo della voce v le nostre osservazioni sv tabalık di Carr 311
tapala- (tappalaacuterum) lsquosigillarersquo (111v)tapanca (tapangiaacute) lsquoboffettonersquo [= schiaffo] (65r)
147corpus lessicale turco
tarak (taraacutec) lsquopettinorsquo (104r)tarakla- (taraclaacuterum) lsquopettinarersquo (104r)tarccedilındarccedilın (tarsciacuten42 et daricceniacute) lsquocannella aromatorsquo43 (67r) bull sectsect 216
224 311tarla (tarlaacute) lsquofertilitagraversquo (77r) bull Metonimia (lsquocamporsquo rarr lsquoqualitagrave propria di un
camporsquo)tart- (tartaacuterum) lsquopesarersquo (104r)tasa (tassaacute) lsquoaffanno fastidiorsquo (58v) lsquomalinconiarsquo (96v)tasalanmış (tassalanmiacutesc) lsquoafflittorsquo (58v) lsquomalinconicorsquo (96v)tasla- (taslaacuterum) lsquoabbozzare fare alla grossarsquo (57r)tasvir (tasfiacuter) lsquoimagine figurarsquo (92v) bull Cfr tasfir lsquodipintura jmagine picturarsquo
(Arg 236)taş (taacutesc) lsquopietrarsquo (104v) rarr elmas t kuumlkuumlrt t lal t mermer t mıknatis t
zuumlmruumlt taşıtaşla- (tasclaacuterum) lsquolapidarersquo (95r)taşlı (tascliacute) lsquopietrosorsquo (104v)tat- (tataacuterum) lsquoassagiare (sic) prouarersquo (63r) lsquogustare assaggiarersquo (91v)tatlı (tatiliacute) lsquodolcersquo (74v)tatli et- (tatiliacute edeacuterum) lsquoaddolcirersquo (58r)tavus kuşu (tauacute cuacutesc) lsquopauone vgello belliss(im)orsquo (102v) bull Cfr tauk kuşu
(tauk kusu) lsquopavonersquo (Pianz 231) Il tauacute del F dipende certo da unrsquoerrata suddivisione di questo sintagma e va emendato in tauacutec Le forme attesta-te dal F e dal Pianzola sono sorte per accostamento paretimologico a rarr tavuk
taun (taun) lsquopeste contagionersquo (104r)tava (taguaacute) lsquopadellarsquo (72r) rarr pişmiştavşan (dausciaacuten) lsquolepre animalersquo (95v) rarr ada tavşanı bull T dial davşan
lsquotavşanrsquo (DS 1381)tavuk (tauacutec) lsquogallinarsquo (79v) rarr yavrıtavukccedilı (taucgiacute) lsquogallinarorsquo (79v)tavuklık (taucciliacutec) lsquopullaro doue statildeno [scil i polli]rsquo (106r) bull La grafia del F
va prob emendata in taucchilictay (taacutei) lsquopolledrorsquo (104v)taya (taiaacute) lsquobaacutelia nutricersquo (64r) lsquonutriccia donnarsquo (100r)tayfa (taifaacute) lsquoadunanzarsquo (58r) lsquobrigata compagniarsquo (65v)tayin et- (taiacuten edeacuterum) lsquoassegnarersquo (63r) lsquoconstituirersquo (70v) lsquostatuirersquo (113v)tayin olmış (taiacuten holmiacutesc) lsquodeputato designatorsquo (73r)taze (taseacute) lsquofresco cioegrave cosa fatta di frescorsquo (79r) lsquotenerorsquo (115r)tazı (tasiacute) lsquocane leurierersquo (66v)
42 La lettera finale pare una m corretta in n43 A bordo pagina il F aveva ripetuto lo stesso lemma italiano con la traduzione tarciacuten et
daricciniacute poi cancellata da alcuni tratti di penna
148
tecribe (teggiriacutep) lsquoproua esperienzarsquo tecribeye al- (teggiripeacute aleacuterum) lsquopiglia-re a prouarsquo (106r) bull sectsect 216 312
tecribe et- (teggiriacutep edeacuterum) lsquoprouarersquo (106r) lsquoesperimentarersquo (76r) bull Cfr tec-rib edeyim (tegsrib ideim) lsquopericulum faciamrsquo (Hars 80-81) Per lrsquoanaptissi cfr teciribe et- (tegiribe ederum) lsquoraffrontare comparare confrontarersquo (Carr 316)
tedarik (tedarichiacuten) lsquoremediorsquo (107v) bull La forma del F egrave tratta dal sintagma seguente
tedarikin goumlr- (tedarichiacuten ghiuruacuterum) lsquoprocurarersquo (105v) lsquoprouederersquo (106r) bull Il sintagma egrave registrato da Men 1121
tefe (tefeacute) lsquopettino di telarorsquo (104r)teftiş et- (teutiacutesc edeacuterum) lsquocondennarersquo (70r) lsquosindicarersquo (111v) bull Cfr tevtiş
(teutisc) etmek lsquoinquisirersquo (Mol 215)tegel (tegheacutel) lsquoretiponto [= impuntura] sorte di cusiturarsquo (107v) bull Osm lsquocuci-
tura con seta che si vedersquo (Men 1345)tek rarr ccedilifttek nefes (tec nefes) lsquoasma malersquo (63r)tekelluumlf (techielluacutef) lsquopensiero ansietagraversquo (103r)tellal (dillaacutel) lsquovenditore sanzalersquo (117r) bull La forma con sonora iniziale con-
forme alla fonte araba (dallāl) egrave presente nel t dial delal dellacircl (TTAS)telli rarr haretembih (tembiacute) lsquoammonitionersquo (61r)tembih et- (tembieacute edeacuterum) lsquoammonirersquo (61r) bull Riteniamo che la grafia del
F sia erroneatemel (temeacutel) lsquofondamentorsquo (78r)temel ko- (temeacutel coacuterum) lsquofondarersquo (78r)temiz (temiacutes) lsquomondo nettorsquo (98v) lsquopolitorsquo (104v)temizlik (temisliacutec) lsquopolitiarsquo (105r)ten (teacuten) lsquocorporsquo (71r)tencere (tiacutengera) lsquopignata di ferrorsquo (72r) tencere yapan (tingeraacute iappaacuten) lsquopi-
gnatarorsquo (104v)tenduumlruumlst (tendiriacutes) lsquoforte gagliardorsquo (78v) bull Osm lsquosano vigoroso viuo
gagliardorsquo (Men 1418) = t dial tendiriz lsquotaze diri sağlamrsquo (DS 3877)tenduumlruumlstlik (tendirisliacutec) lsquofortezza robustezzarsquo (78v) lsquogagliardezzarsquo (79v)tenha (tenagrave) lsquosolitariorsquo (112r)tenhace (tenageacute) lsquosolitariamentersquo (112r)tente (teacutenta) lsquotenda couerta di [ua]scelli etcrsquo (115r) bull Osm tml lsquoawningrsquo
(Redhsup2 856) lt it tenda (LF 426-28 a cui rimandiamo per la documenta-zione della voce)
tep- (tepeacuterum) lsquotirar a calcersquo (66v)tepe (tepeacute) lsquocima sommitagraversquo (69r) daġ tepesi (daacuteg tepesiacute) lsquocima del montersquo
(98v)
149corpus lessicale turco
tepele- (tepeleacuterum) lsquovcciderersquo (117r) bull Osm lsquoammazzare scannare uccidere trucidarersquo (Men 2027)
tepme (tepineacute) lsquocalce drsquoanimalersquo (66v) bull sect 226tepsi (tepessiacute) lsquopiattorsquo (104r) bull Cfr tepisi lsquopiattorsquo (Mol 304) tepesi lsquoidrsquo (Carr
319)ter (teacuter) lsquosudorersquo (114r)terazi (tereacutes) lsquoregolo drsquoarteggianorsquo (107v) bull Per unrsquoaltra attestazione di una
var ipercorretta cfr teraz lsquocontrapesorsquo (Carr 319) sect 312terbiyet (terbieacutet) lsquocorretionersquo (71r)terbiyet et- (terbieacutet edeacuterum) lsquocastigarersquo (68r) lsquocorreggerersquo (71r)terk et- (teacuterch edeacuterum) lsquoabbandonarersquo (57r)terke rarr ocak bull Cfr terke (tercheh) lsquobiadarsquo (Carr 320)terle- (terleacuterum) lsquosudarersquo (114r)tersane (darsnaacute) lsquoarsenalersquo (62v) bull La forma del F egrave prob mutuata direttamen-
te dallrsquoar dār ṣinālsquoa Per la documentazione turca v LF 428-431tesbih (teacutesbiacute) lsquocorona rosariorsquo (71r)tesbih aġacı (tesbiacute agaacutecc) lsquoalloro alberorsquo (60v) lsquolauro alberorsquo (95r) bull Osm
tesbih aġacı (tml tespih ağacı) lsquoarbre de la famille des Meacuteliaceacutees nommeacute azeacutedarach () il a reccedilu en turc le surnom drsquoarbre agrave chapelet parce qursquoen Orient comme en Italie ses grains canneleacutes servent agrave faire des chapeletsrsquo (BarbM 1 465) Il dato del F indica che anche i semi delle bacche drsquoalloro si usavano a tale scopo
testere (testeacuter) lsquoserra instrumentorsquo (111r) bull La var dester egrave segnalata da Mikl TE 2 74 sect 312
testi (testiacute) lsquogiarra vasorsquo (90r)tez (teacutes) lsquoprestorsquo daha tez (dahaacute teacutes) lsquopiugrave prestorsquo (105v) okadar tez (o cadaacuter
teacutes) lsquotanto prestorsquo (114v)tez ol- (teacutes holuacuterum) lsquoaffrettarsirsquo (58v)tezgacirch (tesghiaacuter) lsquotelarorsquo (115r) bull La forma del F egrave forse dovuta allrsquoinflusso
analogico dei persianismi in -gacircrtezkere (teschereacute) lsquocotildetrattorsquo (70v) lsquopolizarsquo (105r) bull La grafia del F permet-
terebbe la lettura teskere che egrave una var comunemente attestata (Megiser Molino Harsaacuteny Vaughan ecc v StS Ar 3 145)
Tırabolos Maġrep Trapulus (= Tırabolos-i ġarb) (magreacutep trapuluacutes) lsquoTripoli di Barbaria citagraversquo Şam Trapulus (= Tırabolos-i şam) (sciaacutem trapuluacutes) lsquoTri-poli di Suriarsquo (116r) bull Cfr Maġrıb Trabuluzı (Maghrib Trabuluszi) lsquoTripoli di Barbariarsquo Şam Trabuluzı (Sc=am Trabuluszi) lsquoTripoli di Soriarsquo (Mol 467) Abbiamo dato tra parentesi le forme del Meninski i toponimi turchi moderni suonano Trablusgarp risp Trablusşam (Redhsup2 884) sect 42
tırıstırız (terreacutes) lsquopedone soldatorsquo (103r) rarr mahalle bull Cfr osm tırız lsquoa gen-tle canterrsquo (Redhsup1 540) tml tırıs lsquotrot (gait of a horse)rsquo (Redhsup2 872) t dial tırısa lsquohiccedil durmadanrsquo tırısa gelmek lsquokoşarak gelmekrsquo (DS 3920)
150
tırnak (tarnaacutec) lsquoonghiarsquo (101r) lsquovnghiarsquo (118r)tiftik (tiftiacutech) lsquosfelazze [= filacce] di filorsquo (111v) bull Osm lsquostame fior di lana
lana di capra finarsquo (Men 1280) lsquocharpie de pansementrsquo (BarbM 1 473)tilki (tilchiȷ) lsquotigre animal crudelissimorsquo (115v) bull Non conosciamo altre fonti
che testimonino lrsquouso del lessema turco comune per lsquovolpersquo come denomi-nazione della tigre cfr rarr ccedilakal sect 212d
timar (timagraver) lsquobenefitio entrata data gratisrsquo (64v) lsquocurarsquo (72r) lsquogouernorsquo (91r) lsquooffitio di gouernorsquo (100v)
timar et-eyle- (timaacuter edeacuterum [ileacuterum (72r)]) lsquocoltiuare gouernarersquo (69v) lsquohauer curarsquo (72r)
timarcı (timargiacute) lsquogouernatorersquo (91r) bull Osm lsquoholder of a military fief holder of a timarrsquo (Redhsup2 871)
tirit (tiriacutet) lsquosuppa col brodorsquo (114r)titiz (titis) lsquofastidiosorsquo (76v)titre- (tetereacuterum) lsquotremarersquo korkusından titre- (corcusindeacuten tetereacuterum) lsquotre-
mare di paurarsquo (116r) bull sect 229titreyiş (teteriacutesc) lsquoterremotorsquo (115r) bull Osm tml lsquotremito tremorersquo (Pianz
238)tizccedile (tisceacute) lsquoin frettarsquo (94r) bull La voce egrave data da Men 1504 La grafia del F egrave
ambiguatizkacircr (tischiaacuter) lsquosollecitorsquo (112r) bull Osm lsquopronto prontamente presto subito
in quellrsquoistantersquo (Men 1503) La forma del F si puograve leggere anche tiskacircrtokmak (tocumaacutec) lsquomazzolarsquo (97v) bull sect 216top (toacutep) lsquoartiglieriarsquo (62v) lsquoballarsquo (64r) lsquobombardarsquo (65r) lsquocannonersquo (67r)
top at- (toacutep attaacuterum) lsquosparare artigliariarsquo (112v)top otu (topoacutet) lsquopoluere p(er) far fogorsquo (105r) bull Osm lsquobarutrsquo (TS 3824)topal (topaacutel) lsquozopporsquo (118v)topccedilı (topgiacute) lsquobombardierersquo (65r)toprak (topraacutec) lsquoterra elementorsquo (115r)topuz (dobuacutes) lsquomazzarsquo (97v) bull sect 221torba (toubraacute) lsquosaccorsquo (109r) bull Cfr osm tobra lsquotorbarsquo (TS 3824-26) conforme
alla fonte persiana tōbra sect 212btoz (taiacutes) lsquopoluere della terrarsquo (105r) bull sect 212ctoumlvbe et- (touacuteb edeacuterum) lsquoemendarsirsquo (75v) bull sect 312traş et- (traacutesc edeacuterum) lsquoraderersquo (107r) lsquotosarersquo (115v)traş ol- (traacutesc holuacuterum) lsquotosarsirsquo (115v)trinketa (trincheacutetta) lsquotrinchetto uelarsquo (116r) bull Il dato del F fa retrodatare la
prima attestazione lessicografica turca dellrsquoitalianismo (LF 446-47)tulum (tuluacutem) lsquotempie parte nella testa uicino alla frontersquo (115r) bull T dial
lsquoşakakrsquo (DS 3988)tuman (tumaacuten) lsquocalzersquo (66v)tunccedil (tuacutencc) lsquobronzo metallorsquo (65v)
151corpus lessicale turco
tuninadeg balıġı (tunniacutena baluacutec) lsquotonno pescersquo (115v) bull Ar dial tonina lsquotonnorsquo (Tunisia Oman 122) lt sp tonina lsquoatuacutenrsquo (Moliner 2 1336)
turp (truacutep) lsquoradice da mangiarersquo (107r) bull Cfr trup lsquoradicersquo (Carr 325)turunccedil (turuacutenci) lsquoarangio fruttorsquo (62r) bull Data la posizione dellrsquoaccento rite-
niamo che la i finale nella forma del F abbia qui solo valore grafico per indicare il suono affricato
tut (tuacutet) lsquocelse [= gelso] fruttorsquo (68v)tut- (tutaacuterum) lsquoafferrarersquo (58v) lsquomantenerersquo (97r) lsquopigliarersquo (104v) lsquotenere
uerborsquo (115r) soumlzsoumlzi tut- (suacutes [susiacute (100v)] tutaacuterum) lsquoobbedirersquo (100v) lsquovbedirersquo (117r) soumlz tutma- (suacutes tutmaacutem) lsquodisubidirersquo (74v) [propr lsquoman-tenerenon mantenere la parolarsquo]
tutkal (tutccaacutel) lsquocollarsquo (69v)tutkalla(n)- (tutucallaneacuterum) lsquoincollarersquo (93v) bull sectsect 216 3221atutul- (tutuluacuterum) lsquoecclissarersquo ay tutulur (aacutei tutuluacuter) lsquoecclisse della lunarsquo guuml-
neş tutulur (ghiuneacutesc tutuluacuter) lsquoecclisse del solersquo (75v) bull I sintagmi turchi del F sono verbali lsquola lunail sole si eclissarsquo
tutuş- (tutusciuacuterum) lsquoappigliarsirsquo (62r) lsquoauuamparsirsquo (63v) lsquoinfiammarsirsquo (94r)tuttur- (tututtuacuterum) lsquocommouerersquo (70r) bull La corrispondenza semantica tra il
verbo turco e quello italiano dato dal F non risulta molto chiaratuz (tuacutes) lsquosalersquo (109r)tuzla (tusanaacute) lsquosalinarsquo (109r) bull La forma del F deve essere sorta dallrsquoanaptissi
di una var tuzna sect 224tuzla(n)- (tuslaneacuterum) lsquosalarersquo (109r) bull sect 3221atuzlanmış (tuslanmiacutesc) lsquosalatorsquo (109r)tuzlı tuzlı su (tusliacute suacute) lsquoacqua salsarsquo (57v) tuzlı et (tusliacute et) lsquocarne salatarsquo
(67v)tuumlfek (tufeacutec) lsquoarchibugio scopettarsquo [= schioppo] (62v) rarr doldur-tuumlfekccedili (tufecciacute) lsquoarchibugierorsquo (62v) bull sect 225atuumlfeksiz yarak tuumlfeksiz (iaraacutec tufeacutec siacutes) lsquodisarmatorsquo [propr lsquosenza spada neacute
fucilersquo] (74r)tuumlkuumlr- (tuchuruacuterum) lsquosputarersquo (113v) bull sect 211dtuumlkuumlruumlk (tuchuruacutec) lsquosputazzarsquo (113v) bull sect 211dTuumlrk (tuacuterch) lsquoturchi nationersquo (116v) rarr yakatuumlrkuuml (turchiuacute) lsquocanzonersquo (67r)tuumlrli (turliacute) lsquodiuersitagraversquo (74v) lsquosorte specie di cosersquo (112r) lsquovarietagraversquo (117r)
tuumlrli tuumlrli (turliacute turliacute) lsquovario variorsquo (117r)tuumltuumln (tutuacuten) lsquofumorsquo (79r)tuumltuumlnle(n)- (tutunleacuterum [tutunleneacuterum (79r)]) lsquoaffumarersquo (58v) lsquofumarersquo (79r)tuumlyle- (tuilaacuterum) lsquopelare leuar le pẽnersquo (103r) lsquospennarersquo (113r) bull Il verbo egrave
dato anche da Pianz 241tuumlysiz (tui siacutes) lsquopelato senza pelorsquo (103r) rarr şefteli
152
U
uc (vgiacute) lsquopontarsquo (105r) bull sect 311auclı (vgiuliacute) lsquoacutorsquo (58r) bull Cfr ucılı (vgilli) lsquoappuntatorsquo (Carr 330)ucuz (vgiuacutes) lsquoa buon mercatorsquo (57r) rarr pahaucuzlık (vgiusliacutec) lsquoabbondanzarsquo ucuzlık var (vgiusliacutec vaacuter) lsquoabbondarersquo (57r)uccedil- (vcciaacuterum) lsquovolarersquo (118r)uccediluruk yer (vcciuruacutec ieacuter) lsquodiscesarsquo (74r) bull Cfr t dial uccedilurak lsquodağlardan or-
manlardan inen sarp ve dik yolrsquo (DS 4023)ufacık (vfagiacutec) lsquominutissimorsquo (98r)ufak (vfaacutec) lsquominutorsquo ufak ufak (vfaacutec vfaacutec) lsquominuto minutorsquo (98r)uluccedil (vluacutecc) lsquorenegatorsquo (107) bull Osm uluc (vlutz) lsquodesertor transfuga cui no-
men Itali dant rinegatorsquo (Leuncl 896-97) morfologicamente plur arabo di ılc lsquoqui agrave Barbaris transit ad Arabes proselytus etiam religionis ergorsquo (Men 3313) lt ar lsquoilǧ lsquoinfedele zoticonersquo (VAI 959) lsquoesclave blancrsquo (Beaussier 670) Il dato del F egrave prob dovuto alla fama di Uluccedil Ali (1519-1587 stor-piato in Ucciali Lucciali Occhiali nelle fonti italiane) il celebre corsaro di origine calabrese che assunse tale nome dopo aver rinnegato la religio-ne cristiana e divenne pure bey di Algeri Tunisi e Tripoli
ulufe (vlefeacute) lsquopaga salariorsquo (101v) bull La var ulefe (uumllefe) egrave largamente attestata (Argenti Megiser Carradori Harsaacuteny Mascis Viguier)
um- (vmmaacuterum) lsquoconfidare sperarersquo (70r)umumiyet (humeacutet) lsquogenere humanorsquo (90r) bull Il dato del F deve riflettere una
forma parlata lsquoallegrarsquo il sign dipende dal sintagma arabo lsquoumūmiyyatu an-nās lsquocomunitagrave degli uominirsquo
umut (vmuacutet) lsquosperanzarsquo (113r) umut kes- (vmuacutet chiesseacuterum) lsquodisperarsirsquo (74r) umutta ol- (vmuacutet holuacuterum) lsquosperarersquo (113r) bull La forma del F egrave giagrave quella impostasi in t moderno In Meninski sono attestate le varr uumlmiduumlmizuumlmmidumidumiz (427 550) Cfr umud in Dede Korkut 351 e omud
153corpus lessicale turco
(onmud) in Arg 187 Lrsquoultimo sintagma egrave stato emendato in base a uumlmidte olmak lsquostar in speranza sperarersquo (Men 428)
un (vn) lsquofarinarsquo (76v)unut- (onutuacuterum) lsquodimenticarersquo (73v) lsquoscordarsirsquo (110r) bull La var onutmak egrave
data anche da Pianz 189 e Pr 449uslı (vsliacute) lsquomodestorsquo (98r)uslılık (vsliacutec) lsquomodestiarsquo (98r) bull Osm lsquoprudentia sauiezarsquo (uslilich Arg 251)
sect 2211usta (ostaacute) lsquomaestro drsquoartersquo (96v)ustura (sturaacute) lsquorasoio di barbierersquo (107r) bull sect 214usul et- (vssuacutel edeacuterum) lsquoaddurre cotildedurrersquo (58r) lsquoguidarersquo (91v) bull Osm usul
lsquomodo maniera metodo gouerno ragionersquo (Men 261) La combinazione con etmek non pare segnalata da altre fonti
utan- (ottaneacuterum) lsquovergognarsirsquo (117v) bull Cfr otanmak (autanmak) lsquoto be ashamedrsquo (Vaughan 218)
utandır- (ottandireacuterum) lsquofar uergognarsquo (117v)uy- (oiaacuterum) lsquoconformarsirsquo (70r)uyan (oiaacuten) lsquobriglia frenorsquo (65v) bull Osm t dial oyan lsquouyanrsquo (TS 4025-28
DS 3300)uyan- (oianeacuterum) lsquorisuegliarsirsquo (108r) lsquosuegliarsirsquo (114r) bull La var oyanmak
egrave ben attestata sia in epoca ottomana (Mol 116 Men 554 Pianz 190) sia dialettalmente (DS 3300)
uyandır- (oiandereacuterum) lsquorisuegliarersquo (108r) lsquosuegliarersquo (114r)uyanmış (oianmiacutesc) lsquosuegliatorsquo (114r)uyansız (oiaacuten siacutes) lsquosfrenatorsquo (111v)uyu- (viuacuterum [oiuacuterum (75r)]) lsquoaddormentarsirsquo (58r) lsquodormirersquo (75r)uyuku (oiuchuacute) lsquosonnorsquo (112r) bull Cfr oyuku (auyucu) lsquosleeprsquo (Vaughan 218)uyumış (viumiacutesc) lsquoaddormentatorsquo (58r)uzak (osaacutec) lsquolontano discostorsquo (96r) uzaktan (osacdaacuten) lsquoda lontanorsquo (72v)uzan- (osaneacuterum) lsquostraccarsirsquo (113v)uzat- (osateacuterum) lsquoallontanare allongarersquo (60v) lsquodistenderersquo (74v) lsquoprolungarersquo
(106r) lsquoslongarersquo (111v) lsquostenderersquo (113v)uzatmış (osatmiacutesc) lsquodistesorsquo (74v)uzun (osuacuten) lsquolungorsquo (96r) rarr aġaccedil bull Cfr bukadar (buchadar) ozun sefer lsquotanto
lungo viaggiorsquo (Carr 287)
154
Uuml
uumlccedil uumlccediluumlmuumlzden birisi (vccmusdeacuten birsiacute) lsquoalcuno di noi trersquo (59v)uumlccediluumlnci (vcciungiacute) lsquoterzorsquo (115r)uumlleştir- (olestereacuterum) lsquodistribuirersquo lsquodiuidere ad altri qualche cosarsquo (74v) lsquospar-
tire dare ad ognrsquouno il suorsquo (112v)uumlslub (islupiacute) lsquofigura modellorsquo (77v) uumlslubine (sslupineacute) lsquoa foggia a modorsquo
(58v) eski uumlslubine (ischiacute slupineacute) lsquoallrsquoanticarsquo (59v) bull sectsect 211f 214 311
uumlşen- (vscieneacuterum) lsquoaffligersirsquo (58v) lsquoincrescerersquo (93v) lsquorincrescersirsquo (108r)uumlst uumlstuumlnden (vstundeacuten) lsquoda soprarsquo (72v) uumlstuumlne (vstuneacute) lsquosoprarsquo (112r) rarr
başuumlstuumlbi (stupiacute) lsquostopparsquo (114r) bull Si noti il mantenimento della bilabiale sorda
conformemente alla fonte greca (stoupiacute LF 577) di contro alle varr so-norizzate della restante lessicografia ottomana antica stuumlbi (stubi Arg 223 Mol 433) uumlstuumlbi (Carr 336 [vstubi] Men 177)
uumlvesuumlvez (vuueacutes) lsquosorbo fruttorsquo (112r)uumlvesuumlvez aġacı (vuueacutes agaacutecc) lsquosorbo alberorsquo (112r)uumlzengi (osanghiacute) lsquostaffarsquo (113v) bull T dial oumlzengi lsquouumlzengirsquo (DS 3371)uumlzuumlm (vsuacutem) lsquovuarsquo kur (= kuru) uumlzuumlm (cuacuter usuacutem) lsquovua passarsquo (118v) rarr gemri
uuml misket uuml parmak uuml salkım bull Per la forma kur del sintagma sect 312
155corpus lessicale turco
V
vahşi (vahsciacute) lsquoseluaggio forestersquo (110v)vakiyye (vachiacutea) lsquooncia parte della librarsquo (101r) bull Osm lsquoan ouncersquo (Redhsup1
2147)vaktı hoş et- (vateacute oacutesc edeacuterum) lsquoarrichirersquo (sic) (62v) bull Rifatto (erroneamente
ci pare) sul lemma seguentevaktı hoş ol- (vateacute oacutesc holuacuterum) lsquoarricchirsirsquo (62v) bull Prob il sintagma va
emendato ponendo il verbo alla terza persona (olur) e interpretato alla let-tera lsquoil suo tempo diventa prosperorsquo cfr hoş zaman lsquoprosperitagraversquo (rarr za-man) Si noti che nel Dialogo dello stesso Ferraguto va(k)t appare con lrsquoiniziale labiovelarizzata (sect 223 nota) evlenduumlġuumlŋ vaktın (eulenduacuten guaacuteten) lsquoquando ti sei accasatorsquo (Bombaci 229)
var rarr accedillık sıcak soukvar git- (vaacuter ghideacuterum) lsquoandar uiarsquo (61r) bull Cfr tml var git lsquowell then goGo
if thatrsquos what you want to dorsquo (Redhsup2 920)vardiya (vardia) lsquoguardiarsquo (91r) bull LF 457-58varilvarıl (variacutel) lsquobarrilersquo (64v) bull Osm varelvarıl (uarel) lsquocharratellorsquo (Arg
255) varilvarıl (varil) lsquobarilersquo (Mol 68) lt gr biz baruacutelion gr mod bareacuteli lsquoidrsquo (LF 96-97)
vasilillah (vasilillaacute) lsquoapostolorsquo (62r) lsquopredicatorersquo (105v) bull La voce ottomana (lt ar wāṣilu rsquollāhi lsquocollegato a Diorsquo) non lrsquoabbiamo rintracciata nei lessici ma egrave attestata nella lingua poetica da una fonte online (wwwkizildedemcom)
vasiyet (vassieacutet) rsquopredicarsquo (105v) bull La parola turca significa lsquotestamentorsquo Il F si egrave confuso con osm vaz (tml vaaz) lsquopredica sermonersquo
vasiyet et- (vassieacutet edeacuterum) rsquopredicarersquo (105v) bull V il lemma precedentevay (vaacutei) lsquoguairsquo (91r)vazgeccedil- (vasgheccieacuterum [var sgheccieacuterum (94v)]) lsquocessarersquo (68v) lsquointermet-
tere tralasciarersquo (94v) bull sect 228
156
vehm (hem) lsquosuspettorsquo (114v) bull sect 227vehm al- (hem aleacuterum) lsquosuspettarersquo (114v)vekil (vechiacutel) lsquoauuocatorsquo (63v) lsquotutorersquo (116v)veled-i zina (vleacutet szinaacute) lsquofiglio bastardorsquo (77v) bull Data lrsquoambiguitagrave grafica non
egrave possibile stabilire se in seguito alla sincope della prima sillaba la labio-dentale si sia mantenuta o si sia vocalizzata in ulet come riteniamo piugrave verosimile sect 42
ver- (vereacuterum) lsquodare donarersquo (72v) rarr cevap ver- destur ver- er hısab ver- kira koca marta muştuluk ver- nasip nur ver- oumlduumlnccedil ver- oumlġuumlt ver- rehin ver- suumlt ver- şevk ver- yedek ver-
vera (veacutera) lsquotregua pace p(er) alcũ tẽporsquo (116r) bull Osm virevereviravera lsquomilitaumlr-technischer Ausdruck fuumlr Waffenstillstand Ergebung in Kriegsge-fangenschaft Capitulationrsquo (Mikl Sl 23) di origine slavo-balcanica cfr cr sb vjera lsquofides foedus pactum testamentum pax amicitiarsquo (Monte-negro) zadatiuhvatiti vjeru lsquoWaffenstillstand schliessen inducias facerersquo (AkRj 21 84) Per lo svolgimento semantico cfr la stessa parola italiana tregua che egrave la romanizzazione del longobardo latinizzato treuua (leggi di Liutprando) lsquogiuramento di non riprendere le ostilitagrave prima del giudizio definitivo del giudicersquo = antico alto ted triuwa lsquoTreue Glaubersquo (v DELI 5 1369 e la bibliografia colagrave citata)
vezne (vesineacute) lsquopoluerino doue si tiene la polu(ere)rsquo (105r) bull Osm lsquofiasca da poluerersquo (Men 5368)
vilayet (velaieacutet [velaeacutet (101v)]) lsquocitagraversquo (69r) lsquopaesersquo (101v) rarr Ceneviz v dolaş- Macar bull T dial velacircyet lsquovilayetrsquo (TTAS)
virane et- (veraneacute edeacuterum) lsquodesolare un paesersquo (74r) bull Cfr veran etmek lsquodiser-tarersquo (Mol 122) verane (vegraveranegrave) lsquomasure ruinersquo (Vig 296)
virane yer (veraneacute ieacuter) lsquodeserto solitudinersquo (73r)voltasup1olta (voacutelta) lsquoamo di piscarersquo (61r) lsquohamo da pescarersquo (91v) bull Per lrsquoetimo
greco v LF 492-94 Eren 306voltasup2 ccedilal- (voacutelta c(i)elaacuterum) lsquopasseggiarersquo (102v) lsquospasseggiarersquo (112v) bull Sin-
tagma dato da Men 5411 Per la documentazione turca dellrsquoitalianismo vol-ta v LF 466-69
voypedeg (voacuteipe) lsquotumino [= unitagrave di misura per aridi] misurarsquo (116v) bull Ar dial waybaʰ lsquomisura di capacitagrave per gli aridi pari a l 33rsquo (Egitto VAI 1750) lsquoouiba mesure de capaciteacute pour les ceacutereacutealesrsquo (Tunisia Beaussier 1087)
vur- kapı(yı) vur- (capiacute uuruacuterum) lsquobussar la portarsquo (66r) rarr boyun saġırlıkvurul- rarr cin-vusul bul- (vssuacutel holuacuterum) lsquoarriuarersquo (62v) bull Osm lsquoarriuare capitarersquo (Men
5379) sect 227vuumlcut (uugiugravet) lsquocorpo bisognosorsquo (71r)
157corpus lessicale turco
Y
yaban (abaacuten) lsquosaluaggiorsquo (109r) lsquoseluaggio forestersquo (110v) rarr sayıkla-yaban domuz (abaacuten domuacutes) lsquocignalersquo (69r) lsquoporco saluaticorsquo (105r)yadigacircr (iadiaacuter) lsquobel presentersquo (105v)yaġ domuz yaġı (domus iaacuteg) lsquolardo di porcorsquo (95r)yaġ mumı (iaacuteg muacutem) lsquocandela di seuorsquo (67r)yaġ- yaġmur yaġar (iamuacuter iagaacuter) lsquopiouerersquo (104v)yaġla- gemi yaġla- (ghiemi iaglaacuterum) lsquospalmare le galerirsquo (sic) (112v)yaġmala- (iamalaacuterum) lsquosaccheggiarersquo (109r)yaġmur (iamuacuter) lsquopioggiarsquo (104v) rarr suyahni (ianiacute) lsquoalessorsquo (59v) lsquocarne alessarsquo (67v) bull Cfr t dial yacircnı lsquoyahni et
yemeğirsquo (TTAS)yahni et- (ianiacute edeacuterum) lsquoalessar la carnersquo (59v)yahudi (iahudiacute) lsquogiudeorsquo (90v)yaka (iacchaacute [achaacute (101v)]) lsquocollarersquo (69v) lsquopaesersquo (101v) Rum yakası (rum
achasiacute) lsquoGreciarsquo (91r) Tuumlrk yakası (tuacuterch acasiacute) lsquoTurchia paesersquo (116v) bull Il sign di lsquopaesersquo che pare documentato dal solo F egrave palesemente dovuto allrsquoestensione semantica dei significati connotativi di yaka lsquokıyı taraf semtrsquo (TuumlS 2109) sect 227
yakın (iachiacuten) lsquoacanto vicinorsquo (57r) lsquoappressorsquo (62r) lsquonotilde discostorsquo (117v) yakınden (iacindeacuten) lsquoda vicinorsquo (72v) bull Riteniamo che lo iacinden del F sia piugrave facilmente un errore di grafia che non un caso di palatalizzazione (sect 222)
yakın ol- (iachiacuten holuacuterum) lsquoappressarsirsquo (62r) bull Osm lsquoaccostarsi prossimarsirsquo (iachiniaqin olurum Carr 343)
yakış- (iachiscieacuterum) lsquoappartenerersquo [= convenire] (61v)yala- (ialaacuterum) lsquoleccar cotilde la linguarsquo (95r)yalan (iallaacuten) lsquobugiarsquo (66r) rarr şahidyalan soumlyle- (iallaacuten suileacuterum) lsquodir bugiersquo (66r)
158
yalancı (iallangiacute) lsquobugiardorsquo (66r)yalı (ialiacute) lsquolito riua del marersquo (96r) lsquospiagia di marersquo (113r)yalnız (ialinuacutes) lsquosolorsquo (112r) bull Cfr osm yalınız (ialenis) lsquoidrsquo (Arg 260) ya-
lantildeuz yaluntildeuz lsquoyalnızrsquo (TS 4230)yalvar- (ialuareacuterum [aluereacuterum (93r)]) lsquoimpetrarersquo (93r) lsquoinuocarersquo (94v) lsquopre-
garersquo (105v) lsquosupplicarersquo (114v) bull Per la var con caduta di y- cfr alivermak lsquoimplorarersquo (Pianz 38)
yama (iamaacute) lsquopezza da porre ad un loco stracciatorsquo (104r)yamala- (iamalaacuterum) lsquorapezzarersquo (107r)yan (iaacuten) lsquobanda latorsquo (64r) benuumlm yanımdan (benuacutem ianimdaacuten) lsquoin quatildeto
che toccarsquo (106v) yanına (ianinaacute) lsquoa latorsquo (60r) her yandan (eacuter iandaacuten) lsquodrsquoogni partersquo (74v) rarr saġ sol
yan- (ianaacuterum) lsquoabbruciarersquo (57r) lsquoarderersquo (62v)yaŋak (ianghaacutec) lsquomascella parte della facciarsquo (97r)yaŋıl- (iangileacuterum) lsquoerrarersquo (76r)yaŋlış (iangiacutesc) lsquoerrorersquo (76r) bull Cfr osm yaġnış t dial yacircnış yağnış yantildeyış
lsquoyanlışrsquo (TS 4203 DS 4169)yanmış (ianmiacutesc) lsquoabbruciatorsquo (57r) lsquoarso brugiatorsquo (62v)yap- (iappaacuterum) lsquoedificare fabricarersquo (75v) lsquomurarersquo (9r) rarr etmek tencereyapccedile yapccedile (iaacutepce iaacutepce) lsquoa bellrsquoagiorsquo (57r)yapı (iappiacute) lsquoedifitio fabricarsquo (75v)yapıcı (iappigiacute) lsquomuratorersquo (99r)yapış- (apiscieacuterum) lsquomaneggiarersquo (96v)yaprak (iapraacutec) lsquofoglia drsquoalberorsquo (78r)yar- (iaraacuterum) lsquofiaccare diuiderersquo (77v) lsquospaccarersquo (112v)yara (iaraacute) lsquoferitarsquo (77r) lsquopiagarsquo (104r)yara- (iaraacuterum) lsquogiouarersquo (90v)yarak (iaraacutec) lsquospadarsquo (112v) yarak ccedilıkar- (iaraacutec cicaacuterum) lsquosfod[r]ar la spa-
darsquo (111v) rarr tuumlfeksizyaralı (iaraliacute) lsquoferitorsquo (77r) lsquoimpiagatorsquo (93r)yaramaz (iaramaacutes) lsquotristo uigliaccorsquo (116r) rarr kurbaġayaramazlık (iaramasliacutec) lsquotristitiarsquo (117r)yarasa (iaraseacuten) lsquosportiglione [= pipistrello] ugello di nottersquo (113r) bull sect 228
Cfr anche la forma yarasar (jarasar) data da Arg 262yarat- (eradeacuterum) lsquocrearersquo (71v) bull sectsect 211a 227yaratıcı (eratgiacute) lsquocreatorersquo (71v)yardumyardım (iarduacutem) lsquoaiutorsquo (59v) Allahuŋ yardımıyla (allauacuten iardeacutemile)
lsquocon la gratia et agiuto drsquoIdiorsquo (103r)yardum et- (iarduacutem edeacuterum) lsquoaiutarersquo (59v) lsquogiouare aggiutarersquo (90v) lsquosoc-
correrersquo (111v)yarı (iarisiacute) lsquometagraversquo (98r) bull sect 311ayarılmış (iarilmiacutesc) lsquospaccatorsquo (112v)yarın (iaacuteran) lsquodimanersquo (73v)
159corpus lessicale turco
yarın gece (iaacuteran ghiegieacute) lsquodiman a serarsquo (73v)yarın sabah (iaacuteran sabaacute) lsquodiman matinarsquo (73v)yasak (iasaacutec) lsquopena con prohibitionersquo (103r)yasakccedilı (iasacciacute) lsquosbirrorsquo (109v) bull sect 225ayastık (iasteacutec) lsquocapezzalersquo (67r)yaşsup1 (iasciacute) lsquoetagraversquo (76r) bull sect 311ayaşsup2 rarr goumlz yaşıyaşıl kuşakdeg (iasciacutel cusciaacutec) lsquoarco celestersquo (62v) bull Cfr t dial alyeşil kuşak
lsquoalacircimisema goumlk kuşağırsquo (DS 191-92)yat- (iateacuterum) lsquocolcarsirsquo (69v)yatak koyun yataġı (coiuacuten iataghiacute) lsquoouile stalla di pecorersquo (101v)yaukul- (iaucluacuterum) lsquoperderersquo (103v) yol yaukul- (ioacutel iaculuacuterum) lsquosmarrire la
stradarsquo (111v) bull Osm yavu kılmakkulmak lsquokaybetmekrsquo (TS 4410-15) yau-kulmak lsquoperderersquo (Men 5555) Quanto alle forme del F yaukl- egrave dovuta a sincope (sect 215) yakul- a successiva metatesi (sect 229)
yavala- (iaualaacuterum) lsquosupplicarersquo (114v) bull Osm yavalanmak lsquoyalvarmak te-zelluumll etmekrsquo (TS 4400)
yavaş (iaguaacutesc) lsquoaffabile benignorsquo (58v) lsquomansuetorsquo (97r)yavaş et- (iaguaacutesc edeacuterum) lsquoammanzirersquo (74v) lsquomansuefarersquo (97r)yavaşccedilesine (iaguascesineacute) lsquobenignamentersquo (58v) bull sect 315ayavaşlan- (iaguasclaneacuterum) lsquomansuefarsirsquo (97r)yavaşlık (iaguascliacutec) lsquobenignitagraversquo (58v) lsquomansuetudinersquo (97r)yavrı (iauriacute) lsquopiccionersquo tavuk yavrısı (tauacutec iaurisiacute) lsquopollastrorsquo (104v)yavuz (iahuacutes iaus) lsquobrauo poterosorsquo (65v) lsquosuperborsquo (114r) lsquovalente valorosorsquo
(117r)yavuzlık (iausliacutec) lsquosuperbiarsquo (114r)yay (iaj) lsquoarcorsquo (62v)yaycı (iaigiacute) lsquoarciero soldatorsquo (62v) bull Per le rare attestazioni di questo deri-
vato v Carr 350yayka- (iaiccaacuterum) lsquolauarersquo (95r)yaz (iaacutes) lsquoestate staggionersquo (76r)yaz- (iasaacuterum) lsquoscriuerersquo (110v) kitapta yaz- (chitapdaacute iasaacuterum) lsquonotare a librorsquo
(100r)yazıcı (iasigiacute) lsquoscrittorersquo (110v)ye- (ieacuterum) lsquomangiarersquo (97r)yedek (iedeacutec) lsquobattellorsquo (64v) bull Osm lsquorimorchio ograve naue rimorchiata tirata da
unrsquoaltra a cui viene attaccatarsquo (Men 5564-65)yedek ver- (iedeacutec uereacuterum) lsquorimorchiarersquo (108r)yedinci (iedingiacute) lsquosettimorsquo (111r)yelek (ghileacutec) lsquocammiciolarsquo (66v) bull sect 222yelken (ielchieacuten) lsquovela di vascellorsquo (117r)yelkenci (ielchengiacute) lsquocomito di galerarsquo (69v)yelpaze (elpese) lsquomoscarolorsquo (99r) lsquoventagliorsquo (117r)
160
yemin (iemiacuten) lsquogiuramentorsquo (90v) lsquospergiurorsquo [rarr and nota] (113r)yemin et- (iemiacuten edeacuterum) lsquogiurarersquo (90v)yemiş yemişler (ghiemiscleacuter) lsquofrutti drsquoalberirsquo (79r) bull sect 222yeŋ- (igneacuterum) lsquovincerersquo (117v) bull La grafia del F riflette (y)iŋ-yengec (engheacuteg) lsquograncio animale del marersquo (91r) bull Cfr engeccedil (enghieacuteccj)
lsquogranchiorsquo (Arg 94) attestato anche dialettalmente (DS 1752) Per altre varr v Carr 59
yengişdeg (ienghiacutesc) lsquospatiosorsquo (112v) bull A nostro parere si tratta della var pro-stetica (sect 2210a) di un engiş sorto dallrsquoincrocio delle voci sinonimiche engin x geniş
yeŋi (igniacute) lsquonouello nouitiorsquo (100r) bull La var yiŋi egrave ben attestata (TS 4605 Men 5645)
yeŋiccedileri (iacutenciri) lsquosoldatorsquo (111v) yeŋiccedileri aġası (inciacuter agasiacute) lsquocapitan generale di soldatirsquo (67r) bull Per la var inccedilir sect 312
yer (ieacuter) lsquoluocorsquo (96r) lsquoterra elementorsquo (115r) bu yerde (buacute ierdeacute) lsquoqua in q(ues)to locorsquo (106v) ol yerden (ol ierdeacuten) lsquoda quel locorsquo (72v) yer altuna (ier altunaacute) lsquosotto terrarsquo (112r) yerine (ierineacute) lsquoa propositorsquo (62r) yerine ko- (ierineacute coacuterum) lsquosostituirersquo (114v) rarr baluk batıl yere ccedilukur y gayr konacak y sarp y virane yer
yeşil (iasciacutel) lsquoverdersquo (117v) rarr yaşıl kuşak bull La var yaşıl egrave ben attestata sia in osmanlı sia nei dialetti turchi odierni (TS 4379-4381 DS 4197)
yet- (ieteacuterum) lsquobastarrsquo (64v)yetiş- (ietiscieacuterum) lsquoarriuarersquo (62v) lsquogiongerersquo (90r) lsquosopra giungerersquo (112r)yevm-i şek yevm-i şektuumlr (ieuimiscieacutecdur) lsquola cosa sta in dubbiorsquo (75r) bull Osm
yevm-i şek (yevm-uumlş-şekk) lsquoa day at the end of Shaban on which uncertain-ty exists as to whether the new moon of the first of Ramazan has appearedrsquo (Redhsup1 1131) Il dato del F egrave unrsquointeressante testimonianza dellrsquouso popo-lare figurato di questo arabismo
yeyecek (ieg(i)eacutec) lsquociborsquo (69r) lsquovidandarsquo [= vivanda] (118r) bull Cfr yecek (ie-gech) lsquodesinare cibo vittorsquo (Carr 354) sect 2211
yezid (iesiacuted) lsquoastuto malitiosorsquo (63r) lsquoempio crudelersquo (75v) bull Osm lsquonom du deuxiegraveme khalife de la dynastie des Omeyyades meurtrier de lrsquoimam Huccedileiumln et ennemi acharneacute de la famille drsquoAli meacutechant cruel perfidersquo (BarbM 2 880)
yezidlik (iesidliacutec) lsquomalitiarsquo (96v) lsquotrama ingannorsquo (116r) lsquovegliacchariarsquo (117r)yıg- (ighileacuterum) lsquoaccatastarersquo (57r) bull Non sappiamo se la forma del F rifletta
(erroneamente) il passivo (y)ıgıl- o non derivi invece dallrsquoassimilazione di un (y)ıgınle- cfr eventualmente tml yığınlamak lsquoto stack (hay or stalks of grain)rsquo (Redhsup2 963)
yıgın (ighiacuten) lsquomassa montonersquo (97r)yık- (icchaacuterum) lsquobuttar agrave basso diroccarersquo (66r) lsquogettar a terrarsquo (90r) lsquosfarersquo
(111r)yıkıcı (icchigiacute) lsquodissipatorersquo (74v)
161corpus lessicale turco
yıkıl- (icchileacuterum) lsquocadere diruparsirsquo (66r)yıl (ghiacutel) lsquoannorsquo (61v) her yıl (eacuter ghiacutel) lsquoogni annorsquo (100v) kaccedil yıl (caiacutecc ghiacutel)
lsquoquantrsquoannirsquo (106v) ol yıldan (ol ghildeacuten) lsquoda quellrsquoannorsquo (72v) hayli yıl-dan soŋra (haiacuteli ghildensuraacute) lsquodopo moltrsquoannirsquo (75r)
yılan (ilaacuten) lsquoserpersquo (111r)yılan balıġı (ilaacuten baluacutec) lsquoanguillarsquo (61v)yıldız (ghildiacutes) lsquostellarsquo (113v)yıldızlı (ghildisliacute) lsquostellatorsquo (113v)yırt- (irtaacuterum) lsquolacerarersquo (95r) lsquostracciarersquo (114r)yigit rarr bahadır fitozyoġur- (iouuruacuterum) lsquoimpastarersquo (92v) bull Cfr t dial yuvurmak lsquoyoğurmakrsquo
(TTAS)yok (ioacutec) lsquonorsquo (100r) rarr ahır evvelyokardan (ioccardaacuten) lsquoda sopra da sursquo (72v) bull Osm lsquodesuperrsquo (Men 5627)yokarı yokarı doġrı (ioccariacute douacuteri) lsquoallrsquoinsursquo (60r)yokla- (iocclaacuterum) lsquocercarersquo (68v)yol (ioacutel) lsquoordine aggiustamentorsquo (101r) lsquostrada uiarsquo (114r) rarr su yolı yaukul-yol- (iolaacuterum) lsquospennarersquo (113r)yolcı (iolgiacute) lsquoviandantersquo (117v)yon- kalem yon- (caleacutem ionaacuterum) lsquotagliar la pennarsquo (114v)yonak (ionaacutec) lsquoforastierorsquo (78r) bull Dal punto di vista semantico si puograve por-
re a raffronto lo yalakyol(o)k che si riscontra nel passo seguente laquoEx lkoucirc vocabulo Graeco [etimologia fantasiosa] Turci fecerunt ialac vel ioloc velut iolc [corsivi miei] vt ipsorum lingua denotaret aliquid alioqui peregrinũ amp ipsis ignotumraquo (Leuncl 884) Formalmente il dato ferra-gutiano corrisponde in modo preciso a yonak lsquovir sagirsquo (Men On 1767 manca nel Thesaurus) che riteniamo sia documentato anche nel Reisebuch di Salomon Schweigger (1608) nella forma pluralizzata alla tedesca Jona-ken come lsquoaus der einheimischen Bevoumllkerung stammender Gardist am Hofe des Paschas von Budarsquo (Stein 253 la quale pensa invece trattarsi di una var dellrsquoosm yamak lsquoa locally hired soldier at a detached fortrsquo [Redhsup1 2192]) A nostro parere la voce egrave di probabile origine slavo-balcanica cfr bulg юнак lsquoHeld tapferer Soldat Braumlutigam Mannrsquo (Weigand 428) cr sb junak lsquojuvenis miles vir fortisrsquo (AkRj 4 681-82)
yonos balıġı (ionuacutes baluacutec) lsquodelfino pescersquo (73r)yorgan (iorgaacuten) lsquocoltra da coprirsirsquo (69v)yorgun (iorguacuten) lsquolasso stancorsquo (95r)yorul- (ioroluacuterum) lsquostancarsirsquo (113v)yorulmış (iorolmiacutesc) lsquostancorsquo (113v)yoz yoz guumln (ioacutes iuacuten) lsquogiorno di lauororsquo (90r) bull Cfr osm tml yoz lsquovahşi
yavan bayağı zararlı suumlruumllmemiş ve ekilmemiş (yer)rsquo (TS 4680) lsquosingle (flower) simple-mindedrsquo (Redhsup1 2214) lsquouncouth boorish degenerate decadentrsquo (Redhsup2 972) Il sintagma del F va prob inteso come lsquogiorno
162
senza valoresenza importanzarsquo visto che lsquogiorno di festarsquo viene da lui tradotto lsquogiorno importantersquo (rarr aġır)
yular (iolaacuter) lsquocauezza del cauallorsquo (68r)yum- (iumaacuterum) lsquoserrare chiuderersquo (111r)yumak kirpi (iumaacutec chirpiacute) lsquoriccio animalettorsquo (107v) bull Il sintagma non egrave
registrato dai repertori consultati anche se appare su fonti onlineyumruk (iumuruacutec) lsquopugnorsquo (106r) bull Per lrsquoanaptissi cfr il derivato yumurukla-
(iumuruchlarum) lsquofar a pugnirsquo (Carr 358)yumurcak (iumurgiaacutec) lsquopeste contagionersquo (104r)yumurta (imurtaacute) lsquoouorsquo deve kuş yumurtası (deueacute cuacutesc imurtasiacute) lsquoouo di
sturzorsquo kaz yumurtası (caacutes imurtasiacute) lsquoouo di papararsquo (101v) bull Cfr imurta (jmurta possibile la lettura yımurta) lsquououorsquo (Arg 128 Arg Ad 294)
yumuşak (humusciaacutec [vmusciaacutec (98v)]) lsquolento tardorsquo (95v) lsquomollersquo (98v)yumuşaklık (umusciacliacutec) lsquomollezzarsquo (98v)yut- (viutuacuterum) lsquodeuorarersquo (73r) lsquoinghiottirersquo (94r) bull La var uyut- data dal F
non pare altrimenti documentata Cfr eventualmente la forma yovut- (iout-) del Codex Cumanicus (Groslashnbech 127)
yuva kuş yuvası (cuacutesc iouasiacute) lsquonido drsquougellirsquo (100r)yuumlk (iuacutec) lsquocarico pesorsquo (67v) rarr aġıryuumlkle(t)- (ghiucleteacuterum) lsquocaricar lrsquoanimalersquo (67v) bull sect 3222byuumlksek yuumlksekten (iupsecdeacuten) lsquoda altorsquo (72v) bull sect 226yuumlrek (iureacutech44) lsquocuorersquo (72r) yuumlrek accedil- (ghiureacutec accileacuterum) lsquoesalarersquo [= ma-
nifestare i propri sentimenti] (76r) bull Cfr tml yuumlreğini accedilmak lsquoto bare onersquos soul torsquo (Redhsup2 979) sect 3221a
yuumlreksiz (ghiureacutec siacutes) lsquopusillanimorsquo (71r)yuumlruuml- (iuruacuterum) lsquocaminarersquo (66v)yuumlzsup1 (iuacutes) lsquocospettorsquo (71v) lsquopresenzarsquo (105v)yuumlzsup2 (iuacutes) lsquocento numerorsquo (68v) rarr beş y iki y kerretyuumlz-sup1 (vseacuterum) lsquonatarersquo yuumlze yuumlze geccedil- (vseacute vseacute ghieccieacuterum) lsquopassar a guaz-
zorsquo [= guado] (102v) yuumlzerek yuumlzerek git- (vsereacutec vsereacutec ghideacuterum) lsquoandar a gallarsquo (99v) bull Cfr uumlz- (userum) lsquonuotorsquo (Arg 254) (usmek) lsquonuotarersquo (Mol 275)
yuumlz-sup2 yuumlz- deri (iuseacuterum deriacute) lsquoscorticarersquo (110r) bull sect 411byuumlzluuml kara yuumlzluuml (caraacute iasliacute) lsquobrunettorsquo (65v) bull sect 211fyuumlzuumlk (iusuacutec) lsquoanello genericorsquo altun yuumlzuumlġi (altuacuten iusughiacute) lsquoanello drsquoororsquo
(61r)
44 Corr in luogo di ghiureacutec
163corpus lessicale turco
Z
zabun (szabuacuten) lsquodebilersquo (73r) lsquofiaccorsquo (77r) lsquolanguidorsquo (95r)zabunlık (szabunliacutec) lsquofiacchezzarsquo (77v)zaccedil (szaacutecc) lsquovitriolorsquo (118r)zagar (szagaacuter) lsquocane braccorsquo (66v)zahmet (szameacutet) lsquoguairsquo (91r) lsquotrauagliorsquo (116r)zaman (szamaacuten) lsquotemporsquo (115r) zamanımuzda (szamanimusdaacute) lsquoa digrave nostrirsquo
(58r) az zamanında (as szamanindaacute) lsquoin breve temporsquo (93v) hayli zaman-dan soŋra (haiacuteliacute szamatildedensuraacute) lsquodopo molto temporsquo (75r) her zaman (er szamaacuten) lsquoeternamentersquo (76r) lsquoperpetuamentersquo (103v) lsquosemprersquo (110v) hoş zaman (oacutesc szamaacuten) lsquoprosperitagraversquo (106r) ne z[a]m[an] (ne sz[]m[]) lsquoquando in che tẽporsquo (106v) ol zamanda (ol szamandaacute) lsquoa quel temporsquo (62r) ol zamanında (ol szamanindaacute) lsquoallrsquohora a quel temporsquo (60v) ol za-mandan (ol szamandaacuten) lsquoda quel temporsquo (72v) rarr kış zamanı
zambak (szambaacutec) lsquogiglio fiorersquo (90r)zamk (szaacutemc) lsquogommarsquo (90v)zanaat (szanaacutet) lsquoartersquo (62v) rarr zerduz bull Cfr zanat lsquomestierorsquo (VN 48) Per
altre varrv Arg 274 Carr 284-85zanaatccedilı (szanatciacute) lsquoarteggianorsquo (62v) bull Cfr zaanatcızana(h)atcı (zaanatgi
zana(h)atgi -gi) lsquoarteficersquo (Pianz 265) Per altre testimonianze v StS HWb 181-82
zapt et- (szaacutept ederum) lsquocastigarersquo (68r) lsquodomarersquo (74v) lsquomoderarersquo (98r) lsquoraffrenarersquo (107r)
zaptccedilı (szaptgiacute) lsquomoderatorersquo (98r) lsquorettore gouernatorersquo (107v)zarbuzan (szarbusaacuten) lsquomuiana [= pezzo drsquoartiglieria di medio calibro] arti-
gliariarsquo (99r) bull Osm lsquofalconetto pezzo drsquoartiglieriarsquo (Men 3036)zarif (szariacutef) lsquoelegante politorsquo (75v) lsquogalantersquo (79v)zaumlwiyadeg (szeacuteguia) lsquohospitalersquo (92r) bull Ar zāwiyaʰ laquoIn late mediaeval times par-
ticularly in North Africa () the term came to designate a building designed
164
to house and feed travellers and members on a local Ṣūfī brotherhoodraquo (EI 11 466) In osm lett la voce egrave attestata come zaviye lsquoangolo cantone cella romitorio conuento monasterio di religiosirsquo (Men 2419-20)
zeamet (sziametiacute) lsquopentionersquo (103r) bull sect 311azehir (szeeacuter) lsquotossicorsquo (115v) bull Cfr zi(y)er (szier) lsquotossico velenorsquo (Masc 250)zehirle- (szeerleacuterum) lsquoattossicarersquo (63r) lsquotossicarersquo (115v)zekacirct (szecchiaacutet) lsquodecima che si pagarsquo (73r) bull Osm lsquodecime limosine parte
dersquo beni che si dagrave per lrsquoamor di Diorsquo (Men 2455)zelil (szeliacutel) lsquopizzentersquo (104v)Zemzem (szeacutem szeacutem) lsquoGiordanorsquo (90r) bull Osm tml lsquoZamzam (a famous well
very near the Kaaba in Mecca)rsquo (Redhsup2 991) Il sign dato dal F si puograve spiegare soltanto tramite una interessante operazione culturale di interpre-tatio christiana delle acque di una fonte sacra per i musulmani equiparate alle acque del fiume dove egrave stato battezzato Gesugrave
zengin (szenghiacuten) lsquoriccorsquo (108r)zerduz (szerduacutes) lsquoricamatorersquo zerduz zanat işi eyle- (szerduacutes szanati scileacuterum)
lsquoricamarersquo (107v) bull Il sintagma significa propr lsquosvolgere il lavoro (osm sanat işi lsquolauoro di mano fatto con artersquo [Men 2993]) del ricamatorersquo
zerre (szirreacute) lsquoatomi che si uedono dentro de li raggi del solersquo (63r) bull Cfr zere (xere) lsquolo spoluerio fatto dalla spera del solersquo (Arg 275)
zevk-u safa (szauacutec safaacute) lsquodelettationersquo zevk-u safa suumlr- (szauacutec safaacute sureacuterum) lsquodelettarsirsquo (73r) bull Osm zevk-uuml sefa (zegravevq u segravefa) lsquodivertissementrsquo zevk-uuml sefa suumlrmek (zegravevq u segravefa surmegravek) lsquose divertirrsquo (Vig 319) La forma posta come lemma si basa sul sintagma zevk-u safa etmek dato da Men 2246
zeyt yaġı (szaiacutet iaacuteg) lsquoogliorsquo zeyt yaġı bardaġı (szaiacutet iaacuteg bardachiacute) lsquoogliaro vase drsquoogliorsquo zeyt yaġı satıcı (szaiacutet iaacuteg satigiacute) lsquoogliaro chi uẽde ogliorsquo (100v) bull Il sintagma dato come lemma egrave registrato da Men 2497 Per la forma del F cfr zeytyag (seitiag) lsquooleumrsquo (Meg)
zeytun (szaittuacuten) lsquooliua fruttorsquo (100v)zeytun aġacı (szaittuacuten45 agaacutecc) lsquooliua alberorsquo (100v)zeytunlık (szaittunliacutec) lsquooliuetorsquo (100v)zift (szuiacutet) lsquopece pegolarsquo (102v) bull Cfr zivt (sziut) lsquoidrsquo (Mol 296) La grafia
del F denota un mero errore sect 226ziftle- (sziutleacuterum) lsquoimpeciarersquo (93r)zikir et- (szicchiacuter edeacuterum) lsquoricordarsi con grati(tudi)ne drsquoalcun benefitio rice-
uutorsquo (107v)zincir (ssengiacuter) lsquocatenarsquo (68r) bull Cfr sencir (sendschir) lsquochainersquo (Pr 234)zindan (szindaacuten) lsquocarcerersquo (67v)zira (sziacuterem) lsquocioegraversquo (69r) bull Per lrsquoepitesi di nasale (sect 228) cfr il parallelo of-
ferto da t pop ccediluumlnkuumlm lsquoccediluumlnkuuml zirarsquo (TETTL 1 541) Lrsquoaspetto semantico resta perograve problematico percheacute lrsquoit cioegrave non ha certo valore causale
45 Corr in luogo di szaiacutet
165corpus lessicale turco
ziyade (sziadeacute) lsquosouerchiorsquo (112r) rarr kerretzuluumlm (szuluacutem) lsquotiranneggiorsquo [= tirannia] zuluumlm adamdur (szuluacutem adaacutemdur)
lsquotirannorsquo (115v) bull Il sintagma egrave forse da interpretare lsquotirannia (che) egrave uomorsquo cioegrave lsquotirannia fatta personarsquo
zuluumlm et- (szuluacutem edeacuterum) lsquotiranneggiarersquo (115v)zuumlmruumlt taş (szummurruacutet taacutesc) lsquopietra uerde pretiosarsquo (104v)
166
Parole di identificazioneproblematica
aiuaacuten sahiacutel lsquoanimale imperfettorsquo (61v) bull Una possibile soluzione sarebbe quel-la di emendare il secondo elemento del sintagma in sachil = sakil lsquougly ill-proportionedrsquo (Redhsup2 731)
alaacutet lsquotasche di sottanarsquo (114v)baguacutena lsquogambaro pescersquo (89v) bull Forse da confrontare con lrsquoar dial (costa
nordafricana) barġūṭ che designa varie specie di crostacei (Oman 181-83) perograve non sapremmo spiegarci lrsquoorigine della terminazione -na nel dato del Ferraguto Drsquoaltronde anche lrsquoipotesi di derivazione dal tunisino boga avant lsquoscamporsquo (Oman 186) lt sp bogavante lsquoHomarus vulgarisrsquo (Moliner 1 391) va incontro a serie difficoltagrave fonetiche
beacutert lsquobizzarrorsquo (65r)chịẹll[]poacutesc lsquoberrettinorsquo [= (panno) di colore grigiastro] (64v) bull Si tratta forse
del pers kulā-pušt lsquoa kind of goatsrsquo-hair cloth black and green worn parti-cularly in Gīlān and Mazandarānrsquo (Steingass 1040)
chiestiacutel lsquocrista di gallo etcrsquo (71v) chijtliacutec lsquocoperta di libro etcrsquo (71r) bull Possibilmente un der di kacircğıt cfr tml
kacircğıtlık lsquosmall shelved filing box filing basketrsquo (Redhsup2 466)cittoacutel holuacuterum lsquotacere star cittorsquo (114v) bull Di base onomatopeica analogamen-
te a it zitto
167corpus lessicale turco
iuguluacutec lsquoturcasso doue si pongono le fleccie fatto di tela inceratarsquo (116v) bull Forse una var di okluk lsquofaretrarsquo con prostesi di j sonorizzazione della velare e anaptissi Non ci convince Bombaci 220 secondo cui la voce si identifica con t dial youmlguumlruumlk lsquomazı ile ok arasında okları muhafaza iccedilin yapılan aletrsquo che perograve indica un elemento ligneo del carro agricolo (v la definizione piugrave precisa data da DD 3 1556 sv yuumlğruumlk)
methiacutea lsquoAfricarsquo (58v) bull Un toponimo (e di tale importanza) che ci risulta davvero oscuro
raiacutea lsquoscarpinirsquo beacutes raiasiacute lsquoscarpini di telarsquo (110r)scheacutera lsquosaccorsquo (109r)suacutetur edeacuterum lsquosodisfarersquo (111v)tharaacute lsquoronca instrumentorsquo (108v)vaiuaacute cuacutesc lsquocigno ucellorsquo (69r)vcsuacutec (vcsuacutee) cicheacuterum lsquosospirarersquo (112r)vleacutet saheacutel lsquofiglio legitimorsquo (77v) bull Il secondo elemento del sintagma egrave forse da
emendare in saheli = saheluuml (sahelu) lsquocertain sucircrrsquo (Pr 234 547) Per lrsquoaspetto semantico cfr sahi lsquolegitimorsquo (Mol 230)
vluacuter lsquomugitorsquo (99r)vniacute carisiacute lsquotreccia di donnarsquo (116r) bull Ovviamente il sintagma presenta lrsquoinver-
sione degli elementi (sect 412a) ma non riusciamo a identificare la voce vniszaguaacuten lsquodeserto solitudinersquo (73r) lsquoeremorsquo (76r) bull Bombaci 220-21 pone a
raffronto il primo elemento del sintagma kipciaco savan keyik lsquocheacutevre sau-vage antilopersquo
szataacuter baacutel lsquomiele eccellentersquo (98r)
Finito di stampare nel mese di marzo 2012 presso la Ripartizione Comunicazione Istituzionale e Organizzazione Eventi
dellrsquoUniversitagrave degli Studi di Triesteper conto di EUT ndash Edizioni Universitagrave di Trieste
- Sommario
- Introduzione
- Abbreviazioni
- Bibliografia Sitografia
- Appunti linguistici
- Tabella di raffronto tra le forme del Ferraguto e quelle del turco(-ottomano) letterario
- Corpus lessicale turco
- Parole di identificazione problematica
-