(( Bekende(ziekte(( Agenda( - Kennisuitwisseling in de ... · 221116 3 Voedingenlevodopa(•...
Transcript of (( Bekende(ziekte(( Agenda( - Kennisuitwisseling in de ... · 221116 3 Voedingenlevodopa(•...
22-‐11-‐16
1
Voeding en de ziekte van Parkinson
Heleen Dicke Dië/st neurologie, geriatrie, psychiatrie Coördinator Diëte/ek ParkinsonNet
• h@p://www.parkinsoninzorg.nl/
21 november 2016
Agenda • Wat is de ziekte van Parkinson
• Voedingsgerelateerde problemen • Inname levodopa • Eiwit verminderen – zin of zonzin • Gewichtsverloop • Maaglediging • Obs/pa/e • Kauw en slikstoornissen
21 november 2016
Bekende ziekte
21 november 2016
Degenera/e van de substan/a nigra degenera/e dopamine producerende cellen
Ziekte van Parkinson
21 november 2016
• Bradykinesie – vertraagde bewegingen
• Hypokinesie – afname spontane motoriek/maskergelaat
• Rus@remor – beving of trilling
• Rigiditeit – s/jWeid
Kenmerken van de Ziekte van Parkinson
21 november 2016
22-‐11-‐16
2
Ijsberg fenomeen
Langston, Ann Neurol, 2006
Motor symptomen
Non-‐motor: -‐ Cogni/e -‐ Stemming -‐ Pijn -‐ Vermoeidheid -‐ Sensoriek -‐ Incon/nen/e -‐ Obs/pa/e -‐ Slaap -‐ Orthostase -‐ Gedrag -‐ Demen/e
21 november 2016
Demen;e bij de ZvP
• 35 tot 55 procent van de mensen met de ziekte van Parkinson krijgt demen/e.
• trager denken en spreken. • problemen met het ophalen van informa/e. • het vermogen tot abstract denken neemt af. • Informa/e herkennen en begrijpen lukt wel
• Neem in gesprekken de /jd!!!!!!!!!!!!!!
21 november 2016
Voeding om ZvP te voorkomen? • Geen rela/e aangetoond voor: ̵ Vitamine A, carotenoïden, vitamine C, vitamine B, vitamine D, eiwi@en,
ijzer, • Een mogelijk beschermend effect ̵ Vitamine E (uit voedingsmiddelen, niet vanuit supplementen) ̵ Polyfenolen uit groene tea (advies 2-‐3 koppen/ dag) ̵ Koffie ̵ Verlagen van de totale ve/nname en verhogen aandeel PUFA ̵ roken
• Een mogelijk nega/ef effect ̵ Een hoge koolhydraa/nname
• Wel een mogelijke rela/e met: ̵ Pes/ciden, alcohol
21 november 2016 21 november 2016
Voeding om ziekte te vertragen? • Vitamine K en fruitvliegjes
21 november 2016
Richtlijnen voeding en Ziekte van Parkinson
www.parkinsonnet.nl
21 november 2016
22-‐11-‐16
3
Voeding en levodopa
• Inname medica/e • Invloed eiwit uit de voeding • Andere beinvloedende factoren
21 november 2016
Inname medica;e
• 1/2 uur voor een hoofdmaal/jd of tenminste 1 uur na een hoofdmaal/jd • Met water, vruchtensap (geen grapefruitsap) of appelmoes • Nooit met product dat eiwit bevat!
21 november 2016
Eiwit
21 november 2016
Eiwit en levodopa Eiwit aminozuren
levodopa + aminozuren opgenomen :
• in de dunne darm door NAS • in de bloed-‐hersenbarrière
levodopa kan worden verdrongen in het transportsysteem Let op: persoonlijke gevoeligheid !
21 november 2016
Levodopa
Verminderde opname: Vertraagde maaglediging Obs/pa/e
21 november 2016
Gevolgen vertraagde afgiFe levodopa
• Effect dopamine wordt vertraagd/uitgesteld
• Dopamine gaat verloren
21 november 2016
22-‐11-‐16
4
Welke pa;ënten een aanpassing van eiwiIen??
Pa/ënten : • met erns/ge motore fluctua/es • klachten dat medica/e niet
werkt
21 november 2016
Responsfluctua;es en eiwiIen Aanbevelingen • 0.8 g eiwit/kg actueel lichaamsgewicht • Eiwi@en verdeeld over de dag • Evalua/e na 1 week
21 november 2016
Casus meneer Landbouwer
• 45 jaar • 1.85m , 80 kg, stabiel gewicht • Al/jd off na het ontbijt
21 november 2016
Ontbijt
• Om 6.30 uur: • 8 sneden brood • Besmeerd met margarine • Belegd met kaas • 2 bekers halfvolle melk
• Aan het eind van de ochtend pas weer “on”
21 november 2016
EiwitbehoeFe versus eiwi;ntake
• Ontbijt = 75-‐80 g eiwit
• Eiwitbehoene = 0.8 g eiwit x 80= 64 g eiwit
• Wat wordt het advies???
21 november 2016
Advies
• Ontbijt in 2en delen • Ontbijt 1om 6.30 uur
• 4 sneden brood +margarine • 2 sneden met zoet beleg • 2 sneden met kaas • Glas halfvolle melk
• = 27 gram eiwit
• Ontbijt 2 om 9.30-‐10 uur
21 november 2016
22-‐11-‐16
5
Evalua;e advies na 1 week
• Minder last van responsfluctua/es
Na verloop van /jd:
• Minder medica/e in de ochtend
21 november 2016
Algemeen bij responsfluctua;es
• Wordt medica/e goed ingenomen • op /jd, • ruim voor de maal/jd en • met water
• Zijn de eiwi@en goed over de dag verdeeld(niet te grote pieken) • Maaglediging goed • Geen obs/pa/e
• Nog steeds klachten: eiwi@en verminderen
21 november 2016
Medica;e Effect Registra;e
21 november 2016
Vertraagde maaglediging • Gevolgen: vertraagde afgine van de levodopa
Klachten: • Vol gevoel • Misselijkheid • Slechte eetlust
Behandeling: • Gebruik van Domperidon • Kleine frequente maal/jden met minder vet
21 november 2016
Obs;pa;e
• Prevalen/e 30-‐35% (Pfeiffer 2003, 2011, Gage 2011) • Anale of rectale disfunc/e 60% (Pfeiffer 2003, 2011, Gage 2011)
Waarschijnlijke oorzaak:
• Langere transporujd in de darm 80% (Jost 1991)
21 november 2016
Obs;pa;e • Gevolgen van obs/pa/e:
• Meer onvoorspelbare opname van medica/e • Meer kans op responsfluctua/es (Bloem 2010) • Invloed op kwaliteit van leven
21 november 2016
22-‐11-‐16
6
Wanneer sprake van obs;pa;e Er is sprake van obs/pa/e bij volwassenen bij ten minste twee symptomen (NHG standaard obs/pa/e): • Defeca/efrequen/e ≤ 2 per week; • Hard persen /jdens defeca/e; • Harde en/of keutelige ontlas/ng; • Gevoel van incomplete defeca/e; • Gevoel van anorectale obstruc/e/blokkade; • Manuele handelingen noodzakelijk om ontlas/ng te verwijderen.
21 november 2016
Behandeling Stapsgewijze behandeling 1.Niet medicamenteus: • Vocht 1.5-‐2.0 liter per dag (Richtlijnen voedselkeuze 2011) • Vezel 30-‐40 mg per dag (Richtlijnen goede voeding) • Ontbijt gebruiken, regelma/g eten,, gezonde voeding • Voldoende beweging • Gebruik van vezelpreparaten alleen indien met normale voeding een
voldoende vezelinname niet haalbaar is • Moeizame stoelgang bespreken met neuroloog of
parkinsonverpleegkundige
Indien na twee weken van niet medicamenteuze therapie geen verbetering optreedt of de pa9ënt ervaart veel hinder van de obs9pa9e, dan kan worden gestart met medicamenteuze therapie 21 november 2016
2. Medicamenteuze behandeling: • Psylliumvezels (Metamucil) • Macrogol/Lactulose • Contactlaxan/a of andere osmo/sch werkende laxan/a (bv bisacodyl,
magnesium oxide) • Klysma bij fecale impac/e
21 november 2016
• Lewy Bodies • In zenuwstelsel • In zenuwstelsel darmen
• Vraag: • Maken de darmen de hersenen ziek • Maken de hersenen de darmen ziek
• In theorie: colonbiopt goede methode om ZvP op te sporen
Ziekmakers
21 november 2016
Gewichtsverloop
21 november 2016 21 november 2016
22-‐11-‐16
7
Gewichtsverlies door verminderde inname Factoren die een bijdrage kunnen leveren aan een verminderde energie-‐inname: • Verminderde eetlust: ̵ Verminderde smaak en reuk ̵ Bijwerkingen medica/e ̵ Misselijkheid ̵ Vertraagde maaglediging ̵ Obs/pa/e
• Depressie/cogni/eve stoornissen • Verslechterde hand-‐mondcoördina/e • Moeite met kauwen en slikken • Moeite met bereiden van eten en doen van boodschappen • ZorgaWankelijkheid
21 november 2016
Gewichtsverlies door verhoogde energie behoeFe
• Tremoren • Dyskinesieën • Spierrigiditeit
21 november 2016
Gevolgen gewichtsverlies
• Verhoogde kans op ondervoeding
• Laag BMI – verhoogd risico op bozracturen
• Afname kwaliteit van leven
21 november 2016
Ondervoeding • Prevalen/e risico op ondervoeding ̵ 3 – 60% (Sheard 2011)
• Prevalen/e ondervoeding ̵ 2 – 24% (Sheard 2011)
• Defini/e ̵ Gewichtsverlies van 5% laatste maand ̵ Gewichtsverlies van 10 % laatste 6 maanden ̵ BMI< 18.5 kg/m² of <20 kg/m² bij ouderen (>65 jaar)
21 november 2016
Meer kans op infecties (verminderde darmwerking en verlaagde weerstand)
Ondervoeding
Afname gewicht en spiermassa
Hogere mortaliteit
Meer kans op complicaties
Afname kwaliteit van leven
Verminderde wondgenezing/ toename kans decubitus
Langere opnameduur
Hogere behandelingskosten
Voeding aanpassen
• Energieverrijkt , eiwitverrijkt dieet
• 3 hoofdmaal/jden • 3 tussenmaal/jden/tussendoortjes • Volle producten • Water vervangen door dranken met energie
21 november 2016
22-‐11-‐16
8
Gewichtsverlies over de ;jd
• Dhr Park • Man, 75 jaar, ZvP ongeveer 8 jaar • Goede eetlust • Lengte: 1.80 m • 2013: Gewicht 65 kg, BMI= 20 • 2012: gewicht 66 kg
21 november 2016
2005
• Diagnose ZvP • Gewicht: 75-‐76 kg, BMI= 23.5 • In 8 jaar /jd 10 kg afgevallen
21 november 2016
Gevolgen dhr Park
• Verhoogde kans op ondervoeding? Fragiele oudere Sarcopenie/ func/onaliteit neemt af
• Laag BMI – verhoogd risico op bozracturen
• Afname kwaliteit van leven Pa/ënt voelde zich kwetsbaar/moe
21 november 2016
Laag BMI – verhoogd risico op
boUracturen
• Botbreuken komen meer voor bij de ZvP(Sato,2000)
- Vanwege groter valgevaar - Vooral bij oudere pa/ënten/ oudere vrouwelijke pa/ënten - Vooral bij pa/ënten met een lage BMI
• Bij de ZvP – extra aandacht voor Calcium en Vitamine D
21 november 2016
Andere voedingsgerelateerde problemen
• Gewichtstoename
• Na DBS – 5-‐10 kg aankomen • Veranderde leefs/jl
21 november 2016
Kauw en slikproblemen • Logopedist bepaalt ernst van de klachten
• Let op: • Vertraagde slik • Met behulp van cues(bv tellen) laten slikken • Leren krach/ger te slikken • Geen dubbeltaken bij het eten
• Logopedist bepaalt de consisten/e
• Erns/ge slikproblemen vaak pas laat in de ziekte
21 november 2016
22-‐11-‐16
9
Welke consistentie ? • Logopedist stelt de consistentie vast
moeite met mond openen moeite met kauwen zachte/gemalen voeding moeite met manipuleren in de mond zacht vloeibare voeding te weinig speeksel veel vocht erbij snel verslikken in vocht dik vloeibare dranken moeite met doorslikken vloeibare en zachte voeding
21 november 2016
• Por/egroo@e – 6 maal/jden per dag
• Afwisseling - Koud-‐ warm - Zoet-‐har/g
• Gebruik verdikkingsmiddelen
• Gebruikt dieetproducten energie-‐ en eiwitrijke vruchtenmoes, pudding drinkvoeding
Aandachtspunten
21 november 2016
• Dieetbehandelingsrichtlijn ̵ Slikstoornissen door neurologische aandoeningen (Dicke, 2015) ̵ Ondervoeding (Jonkers-‐ Schuitema 2012) ̵ Kalf, Dicke 2013/2014 Informatorium
• Slikstoornissen bij volwassenen (Kalf e.a., 2008)
• Informa/e van fabrikanten
Literatuur
21 november 2016
• www.moeilijkslikken.nl
Nieuwe website
21 november 2016
Informa;eve website
hIp://www.parkiskookatelier.be/
21 november 2016 21 november 2016
22-‐11-‐16
10
Kookboek www.bol.com
21 november 2016
Boodschap
21 november 2016
1. Zorg voor een goeie inname van de medica/e • Op /jd • Half uur voor de maal/jd • Met water of appelmoes
2. Zorg voor een goede en regelma/ge ontlas/ng 3. Let op de maaglediging, starten met domperidon 4. Weeg pa/ënten/cliënten regelma/g en voorkom ondervoeding 5. Bij responsfluctua/es
• Zorg voor een goede eiwitverdeling • Probeer zo nodig een voeding met minder eiwi@en voor 1 week
6. Zorg voor een rus/ge omgeving om te eten en te drinken, vermijd dubbeltaken
Vragen
21 november 2016