Шет тілі сабағында ақпараттық технологияларды пайдалану жолдары

МазмұныКіріспе................................................................................................................... 31. Комьютерлік технологияларды қолдану ерекшеліктері..............................61.1 Жаңа ақпараттық технология құралдарын пайдалану ...............................61.2 Оқытуды компьютерлендірудің дидактикалық негіздері.........................14 1.3 Шет тілін оқытуда компьютерді пайдалану................................................222. Жаңа технологиялардың көмегімен диалог және монолог түрінде сөйлеу қабілетін қалыптастыру........................................................................................372.1 Мультимедиялық презентациялар көмегімен шет тілін тез үйрену қабілетін қалыптастыру..........................................................................................................372.2 Интерактивті оқыту және интернет мүмкіндіктері ағылшын тіліне оқытуда..................................................................................................................422.3 Электрондық оқулықтар................................................................................58Қорытынды............................................................................................................65Қосымша материалдар..........................................................................................67Қолданылған әдебиеттер......................................................................................69

Кіріспе Зерттеу жұмысының өзектілігі. Адам іс-әрекетінің әртүрлі салаларында, сонымен қатар, білім саласында ақпараттық технологиялардың жаңаша құралдарын қолдану бүгінгі күні үлкен өзектілікке ие болып отыр. Отандық және шетелдік оқулықтарда білім процессін компьютерлендіру ең өзекті факторлардың бірі ретінде қарастырылады. Бүгінгі күні Қазақстан Республикасының білім туралы тұжырымдамасы ойлы, өнерлі, білімді тұлғаны қалыптастыруға бағытталған және қазіргі білім жүйесі оқушылардың танымдық белсенділігін дамытатын оқытудың дәстүрлі емес, белсенді түрін және әдістерін оқу процессіне енгізу бағытында құрылуы тиіс. Білімді дамыту үшін білім берудің үйреншікті әдісінен оқыту процессінде оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын арттыратын білім берудің жаңа белсенді әдісіне көшу керек. Бұл тапсырманы оқыту процессінде тек жаңа технологияларды қолдану арқылы жүзеге асыруға болады. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында (3 бап) белгіленгендей, білім беру жүйесін ақпараттандыру, мемлекеттік білім саясатының негізгі қағидаларын жүзеге асырудың маңызды бір механизмі болып табылады. Ақпараттық ортаны құруға негізделген білім берудің жаңа жүйесін қалыптастыру және педагогикалық практикаға жаңа ақпараттық құралдарды, сонымен қатар, басқа да жаңа технологияларды енгізу білім жүйесін дамытудағы стратегиялық тапсырма болып саналады. Қазіргі кезде жаңа білім жүйесі интернеттің пайда болуының арқасында дамығанын барлығы мойындайды. Көптеген әдіскерлер видеофильм, электрондық пошта (e-mail), мультимедиялық презентация, анимациялық суреттер және т.б. көмегімен шетел тілінде монолог және диалог түрінде сөйлеу қабілетін қалыптастыратын жаттығуларды құрастырумен айналысып жатыр. Ал шетелде болмай-ақ, сол елдің тілінде сөйлей алу қабілетіне ие болу оңай емес. Сондықтан, мұғалімнің маңызды тапсырмасының бірі шет тілі сабағында жаңа технологиялардың түрлі амалдарын қолдана отырып, сөйлеудің шын ситуацияларын құру болып табылады. Шет тілін үйрету процессінде компьютер технологияларын қолдану сабақты қызықты жолмен өткізуге көмектеседі. Мысалы, анимациялық суреттер, видео-көріністер, презентациялар және т.б. әртүрлі дыбыстар арқылы көрсетіледі. Компьютер мониторындағы көріністер оқушының іс-қимылының арқасында өзгеріп отырады. Бұл динамикалық және оқушының бар ойын өзіне бағыттайды, сонымен қатар, оқу процессінде оқушының белсенділігі оянады. Нәтижесінде, оқушы ақпаратты оңай әрі тез қабылдайды және оқушының ынтасы мен қызығушылығы жоғарылайды. ХХI ғасырды қоғамдық ақпараттандыру ғасыры деп жай атамаған. Компьютер - адам іс-әрекетінің барлық салаларында қолданылады. Дүниежүзілік қоғамдастықта қоғамдық өмірдің барлық саласын глобальді ақпараттандыру процессі дамытылуда. Экономикалық жағдай, адам өмірінің

3

сапасы, ұлттық қауіпсіздік және мемлекеттің дүниежүзілік қоғамдастықтағы рөлі ақпараттық-технологиялық дамудың және оның даму қарқынының даму дәрежесіне байланысты. Барлық экономикалық дамыған елдерде және көптеген дамушы елдерде білім беру жүйесін ақпараттандырудың қарқынды процессі жүріп жатыр. Жалпы білімді жоғарылату жолдары жасалып жатыр және оқыту процессіне жаңа ақпараттық технологияларды енгізуге көп қаражат бөлінуде. Дегенмен, оқыту процессіне компьютерлік технологиялардың қарқынды енгізілуіне қарамастан, арнайы мультимедиялық оқулықтар және оларды қолдану техникасы туралы әдістеменің болмауы себепті шет тілін үйрету процессінде компьютерлендіру жеткілікті дамымаған. Сонымен, ағылшын тілін оқыту әдістемесінің жеткіліксіз жасалуы, ағылшын тіліне оқытуды компьютер арқылы ұйымдастыру жолдарын жүзеге асыруды және ізденісті қажет ететін, осы зерттеу жұмысының маңызды мәселесі (проблемасы) болып табылады. Бұл мәселе зерттеу жұмысының тақырыбын таңдауға себеп болды: «Шет тілін оқытуда компьютерлік технологияларды қолдану ерекшелігі». Зерттеу жұмысының мақсаты –Компьютерлік технологияларды қолдану арқылы шет тіліне үйрету әдісінің тиімділігін (эффектілігін) жоғарылату.Аталған міндетке жету үшін келесідей тапсырмалар қойылды: Зерттеу жұмысының міндеттері: 1. Ағылшын тілі сабағында жаңа ақпараттық технологияларды қолданудың маңыздылығын суреттеу;2. Компьютерлік технологиялардың бар бағдарламаларын ағылшын тілінде сөйлеуге, түсінуге үйрету процессінде қолдану мүмкіндіктерін көрсету;3. Видеофильмдер мен мультимедиялық презентациялар арқылы диалог және монолог түрінде сөйлеуге үйретудің жаңа нұсқаларын ұсыну. Зерттеу объектісі – ақпараттық технологияларды қолдану ерекшелігі арқылы, шет тілін үйретудің әдісі. Зерттеу құралы – шет тілін үйрету процессіндегі мультимедия мен видеофильмдер. Зерттеу процессінде келесідей әдістер қолданылды: шет тілдерін оқытуға арналған психологиялық-педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерді талдау; ақпараттық технологиялар бағдарламасының мүмкіндіктерін тану; танып, білген мәліметтерді эксперименттік зерттеу жүргізу мақсатында педагогикалық практикада қолдану. Зерттеудегі ғылыми жаңалық: «Шет тілін үйретудегі ақпараттық технологиялардың жаңа мүмкіндіктерін айқындау»; «Білім беру процессінің сапасын жоғарылататын және оқу материалын қабылдаудың тиімділігін көтеретін, шет тілін үйренуде компьютерлік технологияларға үйрету әдістерінің жаңа нұсқаларын жасау». Зерттеу жұмысының теоретикалық маңыздылығы: Жаңа технологиялардың көмегімен шет тілін үйретудің тиімді жүзеге асырылу мүмкіндіктерін айқындау. Зерттеу жұмысының практикалық маңыздылығы:

4

Видеофильмдер мен мультимедиялық презентациялардың көмегімен шет тілін тиімді үйрену үшін жасалған әдіс, сөйлеуге үйрету процессінің тиімділігін арттырады, әрі оқушылардың ынтасы мен қызығушылықтарын оятады және берілген материалды оңай әрі тез арада игеруге мүмкіндік береді; Зерттеу кезінде алынған нәтижелер, яғни компьютерлік технологияларды қолдану үшін жасалған әдістер орта мектептер мен жоғарғы оқу орындарында, білім беру процессінің сапасын жоғарылату мақсатында қолданылуы мүмкін. Объект: Ағылшын тілін үйретудегі жаңа ақпараттық әдістемелері. Тақырыбы: Шет тілін оқытуда компьютерлік технологияларлы қолдану ерекшелігі.

Зерттеудің практикалық құндылығы. Жұмыста қарастырылған нәтижелер жалпы білім беретін мектептерде ағылшын тілін оқытуда оқушыларды коммуникативті оқыту технологиясы негізінде сөйлеу дағдысын қалыптастырудың тиімді жүйесі ретінде ақпараттық технологияны, компьютерді мультимедианы қолданудың артықшылығы тәжірибе жүзінде дәлелденіп, негізделді; зерттеу нәтижелерін мектепте ағылшын тілі сабағында қолдануға болады. Зерттеу әдістері: зерттелетін проблемалар жөніндегі ақпараттық әдебиеттерді зерделеу; психологиялық педагогикалық тәжірибелерді зерделеу мәселелерінің қырынан зерделеу; педагогикалық бақылау, әңгімелесу,сауал сұрақ жасау. Талдау барысындағы материал: шет тілдерін оқытуға арналған психологиялық-педагогикалық және әдістемелік әдебиеттер; отандық және шетелдік журналдар. Дипломдық жұмыстың құрылысы:Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымша материалдан тұрады.

5

1.Комьютерлік технологияларды қолдану ерекшеліктері

1.1 Жаңа ақпараттық технология құралдарын пайдалануАдамзат қызметінің әр түрлі саласында, соның ішінде білім беруде

ақпараттық технологияның аса жаңа құралдарын қолдану көбірек өзекті болып келеді. Отандық және шетелдік басылымдарда оқу процесін компьютерлендіру қандай да бір пәнді оқытуды ұйымдастырудың өзекті факторларының бірі ретінде қарастырылады.

Оқытудағы аса жаңа ақпараттық технологиялар алдыңғы қатарлы университеттер мен институттардың ғылыми және білім беру потенциалын белсендірек пайдалануға қашықтан оқыту курстарын құруға ең үздік оқытушыларды тартуға, үйренушілер аудиториясын кеңейтуге мүмкіндік береді.

Компьютерлік оқыту саласындағы жинақталған бай тәжірибеге қарамастан, көптеген шет тіл оқытушылары компьютерлік оқыту құрлдарын пайдалану мүмкіндігіне сақтықпен қарайды.

Оқытудың басқа құралдарымен салыстырғанда дидактикалық артықшылықтары болып табылады: полифункционалдылық, интерактивтілік, диалогтық өзара әрекеттестік, жұмыстың ұйымдастырушылық нысандарының мүмкін режимдерінің алуандығы. Оқыту құралы ретінде компьютер барлық артықшылықтарлы іске асыруға қабілетті. Сонымен бірге оқыту процесінде компьютерді пайдалану техникалық құрылғыларға қойылатын талаптармен реттелген, және белгілі бір қағидаларға сәйкес келуге тиіс. Компьютерлік лингводидактикада пайдаланудың келесі қағидалары релевантты болып табылады:

келісімділік; қажеттілік; ақпараттылық; сенімділік;

Келісімділік қағидасы:Оқыту мазмұнына, мақсаттары мен кезеңдеріне, пайдаланушылардың

жастық ерекшеліктеріне, сондай-ақ қолданылатын оқыту әдістемесіне байланысты пайдалану жағдайларын нақты анықтауды ұйғарады. Қажеттілік қағидасы:

6

Егер қандай да бір параметр бойынша оқу процесінің тиімділігін арттыруға, атап айтқанда: материалды меңгеру жылдамдығын жеделдетуге, сөйлеу қызметін белсендіруге, көбірек ұтымды тәсілмен оқу мақсатына жетуге, оқытушының немесе оқушының жұмысын жеңілдетуге, оқу уақытын қысқартуға мүмкіндік береді. Ақпараттылық қағидасы:

ДК пайдаланушыға аса қысқа уақыт ішінде көп ақпарат алуға мүмкіндік беретіндіктен, оқу процесін анықтамалық - ақпараттық қамтамасыз ету құралы ретінде компьютердің артықшылықтарын ашады. Оның үстіне, компьютер шет тілін оқытудың ақпараттық – сөйлеу сипатына бәрінен көбірек сәйкес келеді.Сенімділік қағидасы:

Оқыту үшін әрбір компьютерлік бағдарламасын тәжірибелік тексеруді жүргізу қажеттілігіне,сондай-ақ дидактиканы қолданумен сабаққа ұйымдастырушылық дайындық кезеңінің барын көрсетеді. Шет тілдерін үйрету процесінде компьютер бірнеше функцияларды орындай алады.Тілдерді үйретуде компьютердің белгіленген функцияларын екі үлкен топқа біріктіруге болады:

іске асыру кезінде оқу процесінің қатысушыларының бір рөлін орындайтын функциялар;

қызмет құралы ретінде ДК функциялары. Оқытушы мен оқушының функциялары бір - бірін өзара толықтырады,

сондықтан олардың қызметін компьютерлендіру процестері тығыз өзара байланысты, үйренуші қызметінің белгілі бір аспектісін боямалайтын компьютерлік құралдар бір уақытта үйренушінің жұмыс құралы болып табылады. Мысалы, анықтамалық - ақпараттық жүйелер, бір жағынан, оқытушының ақпараттық функциясын іске асыратын құралдар ретінде, екінші жағынан, үйренушінің қызметін ақпараттық қолдау құралы ретінде қарастырылуы мүмкін.

Қызмет құралы ретінде оқытушылар да, үйренушілер де оқытудың тапсырмаларын орындауды арнайы қарастырмайтын, жалпы белгіленетін басым түрде компьютерлік құралдарды қолданады. Мұндай құралдарға, ең алдымен, оқыту процесін техникалық қолдауды қамтамасыз ететін және пайдаланушыларға оқу материалын таралымдауға, тапсырмаларды ресімдеуге, жаңа мәтіндерді жасауға жұмыс істеуге мүмкіндік беретін әр түрлі мәтіндік түзетушілер жатады.

Оқыту процесіне ақпараттық қолдауды солардың көмегімен оқытушылар да, үйренушілер де оларды қызықтыратын барлық мәселелер бойынша өзекті және жеткілікті ақпарат ала алатын деректер базасы (ДБ) және Интернет жүйесінің ақпараттық ресурстары көрсетеді. Үйренушінің қарым - қатынас құралы ретінде компьютердің функцияларын іске асыру компьютердің негізінде ақпаратты беруге және алуға мүмкіндік беретін арнайы байланыс құрылғыларының арқасында мүмкін болды.

7

Қызмет құралы ретінде компьютердің көмегімен оқытушының қызметін кәсіби қолдау осы мақсаттар үшін құрылатын арнайы құралдарды қолданумен жүзеге асырылады. Мұндай құралдарға басым генеративті бағдарламалар мен сарапшылық жүйелер жатады. Компьютер шет тілдері оқытушыларына бірнеше көмек көрсете алады.

«Келер ұрпақ алдында зор жауапкершілік жүгін арқалап келеміз»деген Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың сөзі ұстаз қауымына үлкен тапсырыстарды артып отыр. Еліміздің болашағы көркейіп, өркениетті елдер қатарына қосылуы, бүгінгі ұрпақ бейнесімен көрінеді. Дүниежүзілік озық тәжірибеге сүйеніп, жаңа типті оқыту, яғни әр баланың табиғи қабілетін дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасай отырып, оны жан жақты дамыту керек. Қазіргі білім беру мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас пайда болып, оқытудың жаңа технологиясы өмірге келді. Яғни педагогикалық технология ұғымы іс - әрекетімізге кеңінен еніп, қолданылуда.

В.Кларин технология сөзінен қандайда болсын істегі шеберлікті, оқыту үйретудегі амалдардың жиынтығы - деп, ал педагогикалық технология (тәрбие технологиясы, қарым - қатынас технологиясы, оқыту технологиясы) «педагогикалық мақсатқа қол жеткізу жолындағы барлық қисынды ілім амалдары мен әдіснамалық құралдардың жүйелі жиынтығымен жұмыс істеудің реті» деп түсінік берді. Педагогикалық жаңа технология іс әрекетке, оқыту барысында жүзеге асатын педагогикалық жүйе.Ол дара тұлғаны жетілдіруге,белгілі бір мақсатқа жету жолында арнайы ықпалды ұйғаруға қажетті байланысқан әдіс тәсілдер.Ендеше педагогикалық технология оқу тәрбие үрдісінің шығармашылықпен оқытумен тәрбиенің тиімділігі қамтамасыз ететін жанды құрамдас бөлігі.Олай болса, технология ақырғы мақсатқа жететін әрекеттер жүйесі.Жаңа педагогикалық технология баланың жетілген тұлға ретінде дамуы үшін маңызы зор. Ал осы жаңа технология таратушы, үйретуші, өзінің шығармашылық еңбегінде жүйелі қолданушы, насихаттаушы ол мұғалім. Жаңаша ойлай білсең ғана ұстазсың. Сол себептенде жаңа технологияны енгізуші таратушы тұлғаға үлкен талаптар қойылып отыр.(Қосымшада 1 – кестеден қараңыз)

М.Горький «Мұғалім әрбір алғаш ашатын кілт» дегендей мұғалімнің білімдарлығы, саналылығы, абыройы, беделі оқып отырған шәкіртінен көрінері сөзсіз. Біздің басты міндетіміз: Егеменді еліміздің жас ұрпағын ойлы да, іскер, жігерлі де, батыл, білімді, интеллектуалдық деңгейі биік, жан жақты жетілген азамат етіп тәрбиелеу.

Ұстаздардың алдына қойған міндет оқытудың әдіс тәсілдерін үнемі жетілдіру. Әрбір педагогикалық технология жеке тұлғаның өзін - өзі дамытуға, оның өзіндік шығармашылық қабілеттерін арттыруға қажетті іскерліктер мен дағдыларды қалыптастыруға қолайлы жағдай жасауға қажетті обьективтік әдістемелік мүмкіндіктерді қамтиды.Жаңa технологияны қолдану мына кезеңдер арқылы іске асады:

I кезең: оқып - үйрену;II Кезең: меңгеру;

8

III Кезең: өмірге ендіру: IV Кезең: дамыту; Оқыту үйрету арқылы іске асады. Бұл оқытудың маңызы.Оқыту мен тәрбие - егіз үрдіс.Сондықтан да мұғалім инновациялық технологияны пайдалануға ықпал ететін көптеген шартты жағдайлрды танып білуі талап етіледі.(қосымшадағы 2 кестеге қараңыз)

Жаңа педагогикалық технология мақсаты оқытуды ізгілендіру, яғни оқу құралдары оқушылардың өздігінен танымдық іс әрекетін жүргізе алатындай болу керек. Жаңа педагогикалық технология түрлері өте көп. Оларды тиімді етіп пайдалану ұстаз білімділігіне байланысты.

Жаңаша оқытудың негізгі түрлеріне: оқытудың дербес және топтық формасы жатады.Бұл жерде алға қойылған басты мақсат, оқушыларға деген сенім, өз ісіне жауап беру мүмкіндігіне сүйеніп, беделі мен идеяларын қалыптастыру, қадір қасиет сезімін дамыту.

Сонымен жалпылап айтқанда оқу үрдісінде оқушының тұлғасының дамуына ықпал жасайтын сабақтар үлгісінің бәріне жүктелетін міндеттер жүйесі төмендегідей:

Оқушылардың базалық білім, ептілік дағдыларын (білім беру стандарты бойынша) игеру жүйесін жетілдіру;

Оқыту үрдісінде оқушылардың теориялық және өнімділік ой құрастыру әрекеттерін танымдық қабілеттерін белсендіру;

Оқушылардың танымдық қызығушылығын, оқуға деген мотивін дамыту. Оқу материалын игеруде және оқу іс әрекетінде жете ұғынуға

талпындыру. Белгілі бір мәселе шешуде оқушылардың ынтымақтастығын

ұйымдастыру. Көбіне оқу жұмысының топтық түрлерін қолдану; Оқушылардың өзіндік жұмыстарының ізденісті зерттеу түрлерін

ұйымдастыру; Оқу үрдісінде компьютерлік технологияны қолдану; Дамытуша оқытуға арналған ойындарды қолдану; Жаттығу сабақтарын сапалы ұйымдастыру (коммуникациялық

жаттығулар, зейін, ес, ойлау, т.б.) арналған дамыту жаттығулары;Осы іс тәжірибелерді жинақтай отырып, оқытудың озық

технологияларын өз сабақтарында пайдалану маңыздылығы ерекше.Оқытушылар мен үйренушілер үшін қызмет құралы ретінде компьютер шет тілі бойынша оқу процесінде, ең алдымен, ақпараттық және техникалық қолдау алу үшін қолданылады. Оның үстіне, үйренушілер ДК-ді олардың кәсіби қызмет құралы ретінде пайдалана алады.

Үйренушінің қызмет құралы ретіндегі компьютердің функциялары оның фактілерді дәл тіркеу, үлкен көлемді ақпаратты сақтау және беру, деректерді топтау және статистикалық өңдеу мүмкіндіктеріне негізделген оқытуды басқаруды оңтайландыру, оқу процесінің тиімділігі мен объективтілігін арттыру үшін қолдануға мүмкіндік береді:

9

ақпараттық қолдау алу; оқыту параметрлерін диагностикалау, тіркеу және жүйелендіру; оқу материалдарымен жұмыс (іздеу, талдау, іріктеу, құру); ұжымдық жұмысты ұйымдастыру; қашықтан оқытуды жүзеге асыру. Оқу материалдарымен жұмыс кезінде оқытушыға көмектің әр түрлі түрлерін

ұсынады, ол анықтамалық ақпараттық қамтамасыз ету жүйелерін қолдану есебінен жаңа оқу материалдарын құру кезінде қажетті материалдарды іздеуді жеңілдетуден ғана емес, сонымен қатар оқыту үшін материалдарды ресімдеуден, сондай-ақ бұрыннан бар жұмыстарды әзірлеуден тұрады.

Оқу материалдарын автоматты талдау, іріктеу және тиімділігін болжау компьютерді үйренушінің қызметін ақпараттық қолдау құралы ретінде қолданудың маңызды бағыттары болып табылады. Оқытушы оқу үшін материалдарды іріктеуді ғана емес, сонымен қатар мәтіндер мен тұтас оқу құралдарын талдауды жүргізе алады.

Баспалы оқу материалдарын әзірлеуден басқа қазіргі заманға сай компьютерлік құралдар оқытушыларға бағдарламалаумен айналыспай, жаңа КОП өз бетімен құруға мүмкіндік береді. Бұл үшін бірнеше мүмкіндік бар: ашық КОП деректер базасын түрлендіру және толықтыру, авторлық немесе генеративтік бағдарламаларлы қолдану. Бұл бағдарламаларды генеративті деп атайды, себебі олар оқытушы енгізген тілдік материалдан өз бетімен генерациялайды. Оқытушының генеративті жұмысы диалогтық режимде өтеді және «сөйлемді енгізіңіз», «ережені енгізіңіз», «мәтінді енгізіңіз» және басқа сауалдарға жауаптарға әкеледі. Генерацияланатын негізгі түрлеріне жатады:

көптік таңдау техникасын пайдаланумен тестілер; бос орындармен мәтіндер; лингвистикалық ойындар (кроссвордтар).

Компьютер шет тілін үйрену кезінде үйренушілерге көмектесе алады. Үйренушіге қатысты компьютер мыналардың рөлінде болып, көптеген

функцияларды орындай алады: оқытушы; сарапшы; қызмет бойынша серік; қызмет құралы; үйренуші. Оқушылар ДК-ді жұмыстың әр түрлі сатылары мен әр түрлі сапаларында

өзінің жеке қажеттіліктеріне сәйкес қолдана алады. Оқытушы функцияларын іске асыру мүмкіндіктерінің арқасында, компьютер артта қалушы оқушылардың білімдеріндегі кемшіліктердің орнын толтыру мақсатымен оқушылардың өзіндік және үй жұмысы процесінде, тілдік автономды үйрену барысында жиі қолданылады. Бұл жағдайда арнайы оқу мақсаттарында құрылатын жаттықтырушы және үйретуші компьютерлік бағдарламалар қолданылады.

Тілді үйрену процесінде компьютер бірнеше мақсат орындай алады.Компьютердің көмегімен шешуге болатын лингводидактикалық тапсырмалардың әр түрлі түрлерін, яғни тіл аспектілерін меңгеру, сөйлеу

10

қызметінің әр түрлі түрлерінде дағдылар мен шеберліктерді қалыптастыру кезінде оқытудың компьютерлік құралдарын лингводидактикалық мүмкіндіктерін қарастырайық.

ДК көмегімен фонетикаға үйрену кезінде айтуды визуалдау тәсілі жиі қолданылады. Мысалы ENGOY ENGLISH WITH PROFESSOR HIGGINS.Грамматикаға үйрету кезінде:

оқу мен түсініп талдаудың рецептивті грамматикалық дағдыларын қалыптастыру;

басым түрде жазбаша сөйлеудің өнімді грамматикалық дағдыларын қалыптастыру;

тестілік бағдарламалардың негізінде грамматикалық дағдылардың қалыптасушылық деңгейін бақылау;

анықтамалық - ақпараттық қолдау көрсету.Лексикаға үйрету кезінде:

оқу мен түсініп талдаудың рецептивті грамматикалық дағдыларын қалыптастыру;

басым түрде жазбаша сөйлеудің өнімді грамматикалық дағдыларын қалыптастыру;

визуалды көрнекілікті қолданумен тестілік бағдарламалардың және ойындық компьютерлік бағдарламалардың негізінде грамматикалық дағдылардың қалыптасушылық деңгейін бақылау;

үйренушілердің пассивті және потенциалды сөздіктерін кеңейту; анықтамалық - ақпараттық қолдау көрсету (автоматты сөздіктер,

синонимдер мен антонимдерді іріктеу бағдарламалары). Оқуға үйрету кезінде:

дыбыс әріптік сәйкестіктерді анықтау дағдыларын қалыптастыру; дауыстап оқу техникасына үйрету; қабылдау өрісі мен талап ету қарқынын түрлендіру, мәтіннің орналасуын

өзгерту секілді тәсілдерді қолдану есебінен оқу техникасы дағдыларын жетілдіру;

оқудың рецептивті лексикалық және грамматикалық дағдыларын бекіту; мәтіннен әр түрлі мағыналық ақпаратты алу шеберліктерін меңгеру; мәтінді талдаудың әр түрлеріне үйрену; тілдік қиындықтарды өз бетімен жеңу дағдыларын қалыптастыру; тілдік немесе экстралингвистикалық ақпаратты ұсыну арқылы

анықтамалық - ақпараттық қолдау көрсету; Оқылған мәтіннің дұрыстығы мен тереңдігін бақылау. Талдап түсінуге үйрету кезінде: Талдап түсінудің фонетикалық дағдыларын қалыптастыру; Тыңдалған мәтінді түсіну дұрыстығын бақылау. Айтуға үйрету кезінде: Айтудың фонетикалық дағдыларын қалыптастыру;

11

Симулятивті- модельдеуші бағдарламалардың негізінде рөлдік ойындарды пайдаланумен жұпта немесе кішігірім топтарда қарым- қатынасты ұйымдастыру.

Ауызша сөйлеуге үйрету шетел тілін оқытудың ең қиын аспектісі болыпсаналатындықтан ең негізгі мақсат естігенің түсіне білуге үйрету.

Түсінуді тексерудің ең басты бөліктерін біріншіден сурет арқылы,екіншіден жазбаша жауап беру арқылы жүргізуге болады. Бұл жұмыс түрлері ауызша жауапқа жатпайды.Ағылшын тілін үйрену үшін мұндай жұмыс түрлері тыңдап түсінуге қарағанда үлкен роль атқармайды. Сурет арқылы үйрету кезінде қажетті суретті таңдау алдымен айтылған фразаға, диалогқа, мәтінге, әңгімеге, одан соң тыңдалған материал мен суреттегі айырмашылықты табуға (жауапты жазбаша түрде беруге болады) байланысты болады.Ағылшын тілін аудармасыз түсінудің тағы бір жолы үнтаспа арқылы әр түрлі бұйрықтар беріп, орындату мүмкіндігі. Оқытушы дұрыс, не бұрыс екенін қадағалайды. Бұйрықтарды тек бұйрық рай түрінде берумен қатар әр түрлі нұсқаулар түрінде де беруге болады. Мысалы:’’When Tom walks to the window, John will write Kale’s name on the blackboard’’. Мұндай бұйрықтар тыңдаушылардың қызығушылығын тудырады және сөздерді, ағылшын тілінің грамматикалық формаларын есте сақтауға көмектеседі. Әр түрлі бұйрықтарды орындау грамматикалық материалды түсіндірумен басталады. Мысалы шартты рай ‘If the student in front of you is a boy take his book, the student in front of you is a girl give her your book’. Үнтаспаға жазылған мұндай жаттығулар оқушылардың ағылшын сөзін түсінуіне көп асер етеді. Бұл ойын түрі сияқты оқушылардың ынтасын арттырады. Аударуға үйрету кезінде:

аударудың лексикалық және фонетикалық дағдыларын қалыптастыру; аударудың дұрыстығын тексеру; мәтіндік түзетушілер мен машиналық аудару жүйелерін қолданумен

аудару мәтіндерін түзету шеберлігін меңгеру; анықтамалық - ақпараттық қолдау көрсету;Жаңа педагогикалық технологиялар оқушының шығармашылық

қабілеттерін арттыруға өз үлесін қосады.Жаңа технологияны шет тілін үйренуте қолдану төмендегідей кезеңдер

арқылы іске асады:1. Кезең - оқып үйрету; 3 .Кезең – меңгеру;2. Кезең - өмірге ендіру; 4. Кезең - дамы Жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін төмендегідей алғы шарттар қажет:оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу; оқушылардың сабақтастығын болдырмау; ғылыми әдістемелік, оқыту әдістемелік себептеріне үнемі талдау жасау.

Компьютердің шет тілі бойынша оқу процесінде үйренушінің рөлінде болуы әр түрлі бағаланады: оларды абсолютты теріске шығарудан ЭЕМ үйренушінің барлық негізгі және көмекші функциялары берілуі мүмкіндігі туралы пікірге дейін. Компьютерлік лингводидактика бойынша көптеген

12

мамандар компьютер үйренушінің бірқатар функцияларын орындай отырып, бірқатар себептер бойынша шет тілі мамандығын толықтай ауыстыра алмайды деген пікірді ұстанады, олардың ішінде бастылары мыналар болып табылады:

компьютерде оқытушының тәрбиелеу функцияларымен байланысты оның қызмет аспектілері толықтай көрінуі мүмкін емес, тілдерді оқытуға уақтылы коммуникативтік тәсіл кезінде оқытудың мақсаты, ең алдымен, мәдениаралық өзаратәрекеттестіктің ерекше әлеуметтік нысаны ретінде шеттілді қарым- қатынас жасу қабілеттілігін дамыту, оны адам- машиналық өзара әреукеттесу шеңберінде ұдайы өндіру бүгінгі таңда күмәнді болып көрінеді. Қазіргі кезеңде соған сәйкес компьютерді оқытушыға қарама - қарсы

қоймай,оны үйренушінің кәсіби қызметін қолдау құралы ретінде қарастырған жөн тәсіл неғұрлым конструкциялық болып табылады. Қоғам талабына сай шетел тілдерін оқытуда қойылып жүрген ортақ міндет тілді коммуникативті бағытта оқыту. Ондағы мақсат оқушыларды қарапайым болса да өз ойларын еркін жеткізумен ғана шектелмей, өзара тіл табысып, пікір алысуға үйрету, себебі жалпыға білім беретін орын ол мектеп.

13

1.2 Оқытуды компьютерлендірудің дидактикалық негіздері

Компьютер адам қызметінің қаруы ретінде. Оқу жұмысын қарқындату мен жақсартудың маңызды құралы оқытуды компьютерлендіру болуға тиіс. Осыған байланысты дидактиканың міндеті мұндай қарқындату іс жүзінде мүмкін болатын жағдайларды анықтау мен қамтамасыз етуден тұрады. Ең алдымен, «компьютер оқыту құралы ретінде» маңызды түсінігін анықтап алу қажет. Еңбек процесінде еңбек құралының көмегімен адам өз қызметімен еңбек пәнінің алдын ала көзделген өзгерістерін туғызады. Құралдың өзі затты немесе адамның өзі мен еңбек пәнінің арасында орналастыратын және қойылған мақсатқа сәйкес бұл затқа оның әсер етуінің көмекшісі болып қызмет ететін заттардың кешенін ұсынады. Жаңа нәрсенің, компьютер өзімен нені ұсынатындығын, сондай-ақ оқытуды компьютерлендіру әкеп соғатын өзгерістердің мәнісін бұл тұрғыдан ғана түсінуге болады.

Бірқатар психологтардың пікірінше, компьютер пайдаланғанда әрбір адамның білімін жинақтау және пайдалану мүмкіндігін, сондай-ақ тану мүмкіндіктерін сапалы өзгертетін және артыратын адам қызметінің құралы мен қаруы болып табылады [4,8-28]. ЭЕМ-ны адам танымының құралы ретінде қолдану ойлау, мнемониялық (гректік mnemonikon - есте сақтау өнері), шығармашылық қызметтің жаңа түрлерін анықтауды білдіреді, бұны адамның психикалық процестерінің тарихи дамуы ретінде қарастыруға болады [5,204].

Адам қызметінің құрылымына жаңа қаруды енгізумен оны қайта құру қаруын басқару процесі ғалымдарды ертеден қызықтырған. Л.С.Выготский 1930ж. өзінде қаруды адамның дүрыс- тұрыс процесіне кіргізу ақиқатқа бұл қаруды қолданумен байланысты жаңа функцияларды және оны басқаруды туғызып, қару солардың жұмысын істейтін бірқатар тұтастай табиғи процестерді қажет ететіндігі, психикалық процестердің өтуін және олардың қарқындылығын, ұзақтығын, жүйелілігін өзгертетіндігі, бір функцияларды екіншілерімен алмастыратындығы, яғни мінез- құлықтың бүкіл құрылымын қайта жасайтындығы туралы жазған.

Шамамен сол кезеңде адам қаруы мен жануарлардың көмекші құралдары арасындағы психологиялық ерекшеліктерді зерттеген П.Я.Гальперин адам алдында табиғи қасиеттерімен қатар қарудың жаңа объективті ақиқаты ретінде болатын бекітілген пайдалану тәсілі оны пайдаланудың қоғамдық тәсілін ұсынатындығын байқаған. Қарулық операциялар жүйесі қоғамның, қоғамдың өндірістің өнімі, ал қарудың өзі қызметтің белгілі түрінің тасушысы болып табылады, онда ақиқаттың белгілі бір контексті тіркелген. Қару «өзімен жекелеген адамның алдында қарудың заттық болмысы секілді объективті ақиқат ретінде болатын өз қолданысының қоғамдық тәсілдерінің таңбасын» көтереді .

14

Қару онымен әрекет жасаудың өз логикасын иеленеді, және қаруды басқару үшін осы логикаға бағыну қажет. Сонымен, қасықты пайдалануды үйренетін бала қасыққа мәдени құрал ретінде бекітілген қарулы операциялар жүйесіне кіргізілу қажет. Бала үйрену басында жасауға тырысатын қолымен қасықты ұстаудың табиғи тәсілдерін қойыдырып, оны қарулық тәсілдердің талаптарына бағындыру қажет. Біртіндеп бала қасықты жай қолының ұзартқышы ретінде пайдалану әрекеттерінен бас тартады, ол қару ұстағышы мен қозғалтқышына айналады. Адам мен табиғат арасында орналасқан жаңа ақиқат ретіндегі қару, өзінің бүкіл тарихи және психологиялық маңызындағы қару туындайды. Қасықты пайдалану барысында ол бала үшін жай қолын ұзартқыш болып табылады, сондықтан ол ешқашан алмастырмайтын нашар қол болып табылады. Бұл жағдайда П.Я.Гальперин көрсеткендей, құрал субъект үшін ешқандай жаңа мүмкіндіктерді ашпайды және бұрыннан бар құралдардың тек вариациясын ұсынады.

Қасық пен компьютер адамзат қызметінің қаруы ретінде өзімен, әрине, әр түрлі мүмкіндіктерді әкеледі. Алайла олардың қызметті қайта құруға психологиялық әсерлері мен оларды меңгеру «формуласы» көп жағынан ұқсас және мүлдем дерлік ерекшеленбейді. Кез келген құралды меңгерулің негізгі сызбасы өз әрекеттеріңді бұл құралмен берілетін әрекеттер логикасына бағындырудан, сосын қызметтің жетістіктерінен жаңа мүмкіндіктер алып, бұл қызметтің мақсаттары мен міндеттеріне бағындырудан тұрады.

Бірінші кезеңде компьютер соның барысында машинаның жұмысы туралы білім алынатын, бағдарламалау тілдері зерттелетін, оператордың жұмыс дағдылары меңгерілетін оқу қызметінің пәні болады. Екінші кезеңде бұл зат оқу немесе кәсіби тапсырмаларды шешу құралына, адам қызметінің қаруына айналады. Сонымен, музыкант басында музыкалық сауат пен қандай да бір аспапта ойын мектебін меңгереді, сосын бұл құралдың көмегімен өзінің көңіл- күйін, қандай да бір көркем идеяны білдіреді. Заттың бұл құралға, қаруға көшуі қызметтің дамуы мен адамның ойлауына себепші болады және өзімен әдеттегі әрекеттерді, олардың түрлері мен тәсілдерін қайта жасауды әкеледі .

Оқытуды компьютерлендірудің негізгі мәселелері: Компьютер жай техникалық құрылғы болып табылмайды, ол сәйкес бағдарламалық қамтамасыз етуді болжайды. Көрсетілген тапсырманы шешу тапсырманың бір бөлігін – ЭЕМ-ны құрастыру мен өндіруді инженер, ал екіншісін – есептеу машинасының логикасы мен оқытудың жанды адамзат қызметін ашу логикасы арасындағы саналы дидактикалық негіздеуді табуға тиіс педагог орындайтындығымен шарттасқан қиындықтарды жеңумен байланысты. Бүгінгі таңда соңғысы әзірге машиналық логикалық құрбанға келеді; себебі компьютермен ойдағыдай жұмыс істеу үшін, жалпыға ортақ компьютерлендірудің жақтастары айтқандай, алгоритмдік ойлауды меңгеру қажет.

Екінші бір қиындық оқу процесінде қолданылатын кез келген құрал басқа буындарымен қатар дидактикалық жүйенің тең құқықты құраушыларының бірі ғана болып табылады: педагогтың мақсаты, мазмұны, нысаны, әдістері және

15

оқушының қызметі. Барлық бұл буындар өзара байланысты, және олардың біріндегі өзгеріс барлық басқаларындағы өзгерістерге себепші болады. Жаңа мазмұн ретінде оны ұйымдастырудың жаңа нысандарын қажет етеді, осылайша жаңа құрал дидактикалық жүйенің барлық басқа құраушыларын қайта бағдарлауды болжайды. Сондықтан мектеп сыныбында немесе жоғары оқу орнының аудиториясында есептеу машинасын немесе дисплейді орнату компьютерлендіріп болуды емес, оның басталуын – барлық оқыту технологиясын жүйелі қайта құрудың басын білдіреді.

Ең алдымен, білім субъектілерінің - оқушы мен оқытушының, ұстаз бен студенттің қызметі түрленеді. Оларға түбегейлі жаңа қарым- қатынастар құруға, оқу жұмысы құралдарының өзгеруіне және оның мазмұнының ерекшелік қайта құруына байланысты қызметтің жаңа түрлерін меңгеруге тура келеді. Білімді компьютерлендірудің негізгі қиындығы оқытушылар мен оқушылардың компьютерлік сауатты меңгеруінен немесе сыныптарды оқытушы техникамен қанықтырудан емес, алдындағы осы айтылғаннан тұрады.

Оқытушы функцияларды орындау кезінде компьютер қолданылуы мүмкін үш негізгі түр бөлінеді: а) жаттықтырғыш ретінде; б) оқытушы үшін белгілі бір функцияларды орындайтын жаттықтырушы ретінде, және де машина оларды адамнан да жақсырақ орындауы мүмкін; в) белгілі бір заттың жағдайларды модельдейтін құрылғы ретінде (имитациялық модельдеу). Компьютердің мүмкіндіктері үлкен есептеулер жүргізу немесе калькулятор режимінде секілді оқытуға тән емес функцияға қатысты да кеңінен қолданылады.

Жүйені жаттықтыруды ептіліктер мен дағдыларды жасау мен бекіту үшін пайдаланған мақсатқа лайықтырақ. Бұл жерде бақылау- жаттықтыру түріндегі бағдарламалар қолданылады: біртіндеп үйренуші тапсырма кейіннен қойылған кезде дұрыс жауапқа әкелетін мөлшерленшен ақпаратты алады. Мұндай бағдарламаларды оқытуды дәстүрлі бағдарламалауға тән түрге жатқызуға болады. Оқушының тапсырмасы бұйрықтарды қабылдап, оларға жауап беруден, мұндай оқыту мақсаттары үшін дайын материалды қайталаудан және жаттаудан тұрады [8, 168]. Мұндай режимде компьютерді қолданған кезде оқушылардың интеллектуалдық баяулығы байқалады. Жаттықтыру жүйелерінің ерекшелігі оқытудың мақсаттарын, міндеттері мен мазмұнын нақты анықтау кезінде бағдарламадан, сол секілді келетін басқаруды әсерлер қолданылатындығымен анықталады: «Оқытушы жүйелер үшін ақпаратпен мұндай алмасу диалог атауын алды» [9,11]. Осылайша, жаттықтырушы жүйелер нақты уақыт ауқымында ЭЕМ-мен оқушының өзінше диалогын қарастырады. Кері байланыс бақылау кезінде ғана емес, сонымен қатар білімді меңгеру процесінде жүзеге асырылады, бұл үйренушіге бұл процестің барысы туралы объективті деректер береді. Бірақ істің мәнісінде жаттықтыру жүйелері ЭЕМ-мен диалог жасау мүмкіндіктерімен күшейтілген оқытуды бағдарламалаудың (тармақталған бағдарламалар) сол идеологиясына негізделген.

16

Мұндай «диалогтың» адамдар арасындағы қарым- қатынас тәсілі ретіндегі диалогтан айырмашылығын айта кету қажет. Диалог – бұл екі немесе одан артық адамның бірлескен күш салуларымен тақырыпты, позицияны, көзқарасты дамытуы. Оймен мұндай бірлескен алмасу траекториясы диалогтың өзінің барысында тындайтын ойлармен беріледі. Сірә, машинамен диалог мүлдем дерлік мұндай болып табылмайды. Машиналық бағдарламада ЭЕМ машинасы бастаған процесс сол бойынша жүретін бағдарламаның тармақтары алдын ала беріледі. Егер үйренуші басқа тармақтта түсіп кетсе, машина бағдарлама логикасымен қарастырылған жерге түспегендігін, сәйкесінше, әрекетті қайталап, басқа жүрістен бастау керектігі туралы реплика шығарады. Дәл осылайша біз телефон нөмірін дұрыс термей абонент «Нөмірді қате тердіңіз» деп жауап беретін немесе тұтқаны қоя салатын кезде болады. Айтпақшы, осы себептен оқытуды жекелендіру машинаға тармақталған бағдарлама салынғандығынан ғана іске асырылады. Іс жүзінде керісінше болуға тиіс: әрбір адамның бірегейлігіне байланысты оқытушы машинада жеке бағдарламалар туындауға тиіс. Бірақ бұл компьютердің мүмкіндіктерінен басым болып тұр, қалай болғанда да әзірге бүгінгі таңда осылай.

Әрине, бағдарламашы бағдарламаның белгілі бір жерлерінде берілетін және қарым- қатынас жағдайын боямалайтын машинаның репликалар жүйесін қарастыра отырып, дұрыс жасайды. Бірақ нақты диалог болмағандықтан, қарым - қатынас та жоқ болғандықтан, екеуінің елесі ғана бар. Машинамен, нақтырақ айтқанда, заңды ақпарат алабымен диалог іс жүзінде болуы мүмкін емес. Дидактикалық тұрғыдан «диалогтық режим» не реттіліктің, не берілетін ақпарат көлемінің түрленуіне ғана келеді. Дайын, машинаның «жадысында» бекітілген ақпараттың бағдарлану мүмкіндіктері осымен таусылады. «Диалог», - деп жазады М.В.Иванов, - бұл педагогикалық қарым- қатынаста іске асырылған заттың диалектикалық қарама- қайшылығы, ал қарама- қайшылықты тіпті ең заманауи машинаның өзі меңгере алмайды, ол бұған түбегейлі бейімделмеген.Қарама – қайшылықты ақпаратты ол «екілікпен» бағалайды .

Бұл компьютер адам мақсаттарын іске асыру құралының функциясында бола отырып, шығармашылық процестерін алмастырмайтындығын, оқушылардан оларды алып қоймайтындығын білдіреді. ЭЕМ «интеллектуалдық ойын» режимін беретін оқулық имитациялық модельдеу үшін қолданылатын жағдайлар үшін де әділ, әйтсе де, нақ осы функцияда компьютердің қолданылуының көбірек перспективті екендігі даусыз.

Қандай да бір заттың жағдайлардың машиналық үлгілері қолдану бұл жағдайлардың ертеректе қол жетімсіз қасиеттерін ашады, шешімдер нұсқауларын іздеу аймағын және олардың деңгейін кеңейтеді. Пайдаланушы туғызатын мақсаттардың саны артып келеді, оларды тұжырымдау бірегейлігі байқалады. Жұмыс барысында қызметті реттеу және бақылау механизмдері қайта құрылады, оны мотивациялау өзгереді. Бұның бәрі бағдарламашыға оқытушы бағдарламаға үйренушінің жұмысын жекелендіру

17

мүмкіндіктерін салудың, оқы қызметінің заңдылықтарын ескерудің қаншалықты сәті түсетіндігімен анықталады. Жекелендіру деп компьютерлік оқыту артықшылықтарының бірін атайды. Бұл расында да осылай, жекелендіру қандай да бір оқытушы бағдарламаның мүмкіндіктерімен шектелген және бағдарламашының уақыты мен күшінің көп шығындарын қажет етеді. Алайда дербес компьютерлерді кеңінен енгізумен байланыстыратын жекелендірудің кері жағы да бар. Жекелендіру оқу процесінде онсыз да тапшы диалогтық қарым- қатынасты тежейді және ЭЕМ-мен «диалог» түрінде оның суррогатын болжайды. Іс жүзінде, сөйлеу жағынна белсенді бала мектепке барған кезде, көбінесе оқытушыны тыңдайды, «жауаптық позицияны» иеленеді және сабақ үстінде оны «тақтаға шақырған» кезде мұғалімнің ерекше рұқсатымен сөйлейді. Толық оқу жылы ішінде оқушының санаулы ондаған минут қана сөйлеу мүмкіндігі болатындығы есептеп саналған – көбінесе ол үндеместен ақпаратты қабылдайды. Ойды қалыптастыру құралы – сөйлеу. Үйренушілердің зерттелетін ғылымдар тілінде диалогтық қарым - қатынасының жеткілікті тәжірибесі болмайды, ал бұнсыз, психологиялық зерттеулер көрсеткендей, өз бетімен ойлау дамымайды.

Егер диалогтық қарым- қатынас пен өзара әрекеттестіктің бай мүмкіндіктерімен түрі мен мәнісі жағынан ұжымдық дамудың артықшықытары турады қам жемей, дербес компьютерлердің көмегімен оқытуды жалпыға ортақ жекелендіру жолымен баратын болсақ, оқушылардың ойлауды қалыптастыру мүмкіндігінің өзін өткізіп алуға болады. Әлеуметтік байланыстарлы өрістету қауіптілігі де, өндірістік және қоғамдық өмірдегі жекелік те ақиқат. Бұл құбылыстармен тіршілік қызметінің барлық салаларына компьютерлерді кеңінен ендіретін елдерде көп кездеседі. Қазіргі заманға сай отандық психолого - педагогикалық ғылымда әзірленгендерге қарағанда, адамның психикалық дамуы туралы мүлдем өзге түсініктерге сүйенетін елдерде ЭЕМ-ны ендіру жолдарына жалтақсыз бағдарлануға болмайды. Компьютердің барлық артықшылықтарын пайдаланып, шығынды болдырмауға мүмкіндік беретін оқытуға компьютерді енгізу стратегиясын таңдаудың маңызды көп аспектілі мәселесі туындайды, немесе олар адамды біліммен және тәжірибелік дағдылармен байытып қана қоймай, оның адамгершілік бейнесін қалыптастыратын оқу-тәрбиелеу процесінің сапасына шарасыз теріс әсер етеді.

Біздің елімізде жалпы білім беру және жоғары мектепте оқытудың кең тәжірибесі көп жағынан түсіндіру- суреттеу тәсілдің теориялық тәсілдеріне сүйенетіндігін ескеру қажет, оның тұсында оқыту сұлбасы негізгі үш буынға келеді: материалды баяндау, нығайту және бақылау. Компьютерлік технология сүйенетін ақпараттық – кибернетикалық тәсіл кезінде істің мәнісі мүлдем өзгермейді. Оқыту оқушы мен студенттің дисплей экранында ұсынылған таныс ақпаратпен жұмысының шекті жекелендірілген процесі ретінде болады. Бұл теориялық сызбалардың көмегімен мәселелі дәріс және мәселелі сабақ, семинар, пікір сайыс, іскерлік ойын және ғылыми - зерттеу жұмыс секілді бүгінгі күннің педагогикалық ақиқатын сипаттау мүмкін емес.

18

Көп жағдайда мектептерде азырақ кедергі жолымен жүруге тырысады: оқулықтардың мазмұны мен әр түрлі типтерді бағдарламалау тіліне аударады және оларды машинаға салады. Бірақ егер материал пәндік, мысалы химиялық тілде түсініксіз болса, ол компьютерлік тілінде көбірек анық болмайды, одан да керісінше болады.

Мұндай жағдайларда бағдарлама авторлары ақпаратты қайта өңдеу бойынша компьютердің аса үлкен мүмкіндіктерінің, оның көлемі мен беру жылдамдығын арттыру есебінен оқушылардың оқу материалымен жұмысын белсендіруге тырысады. Әрине, ақпаратты қайта қайта өңдеу бойынша адамның мүмкіндіктері әлі таусылмаған. Алайда оқушының өзі ақпаратты алудың жекелік маңызын көруі шартымен ғана ақпараттық жүктемені арттыруға болады. Ал бұл ол материалды түсініп, алынатын ақпаратты тәжірибелік іс әрекетпен байланыстыратын кезде ғана болады. Бұл жағдайда ақпарат білімге айналады.

Білім – бұл адамға саналы хабардар әрекеттік мүмкіндіктерін қамтамасыз ететін, оның санасында объективті ақиқаттың дәлме - дәл көрінісі. Алайла оқытуда білім адамның нақты объектілермен емес, олардың «байқағыштарымен» - оқу пәндерінің мазмұнын, оқу ақпаратты құрайтын таңбалық жүйелермен жұмысының нәтижесі болып табылады. Ақиқаттың көрінісі мұндай жүйелерді меңгеру арқылы жүзеге асырылады, және кез келген оқытудың артықшылығы осыдан тұрады. Оның кемшілігі бұл таңбалық жүйелер адамға ақиқатқа тәжірибелік қарым- қатынас мүмкіндіктерін жабатындай болатындығынан тұрады, және осы себептен көптеген үйренушілер білімдерін тәжірибеде қолдана алмайды.

Компьютерлік оқыту кезінде ақиқаттан қол үзу, ақиқатты дәлме - дәл емес көрсету қауіп артады, себебі қандай да бір пәндік тілде (физика, химия, биология және т.б.) ұсынылған мазмұнды ақпарат тағы бір табиғи тілде, бағдарламалау тілінде көрсетілуге тиіс. Алмастыруды алмастыру болады, бұл тәжірибеге жақындатпайтын, керісінше, одан қашықтататын оқушылардың заңды білім алу мүмкіндігін көбейтеді.

Компьютерлендіру тәжірибесі жинақталған елдерде, ең алдымен дамыған елдерде, зерттеушілер жасаған қорытынды, тапсырма бұл саладағы нақты жетістіктер ЭЕМ - ны пайдалану дәстүрлі оқыту жүйесін түбегейлі жақсыға өзгертеді деп болжауға негіз бермейді. Компьютерді әдеттегі оқу процесіне жай кіргізіп, ол білім беруде революцияны жүзеге асырады деп үміттенуге болмайды. Компьютер оқытудың жаңа, қуатты құралы ретінде үйлесімді енетін оқу процесінің тұжырымдамасының өзін өзгерту қажет. Шетел әдебиетінде компьютерді ендіру әрекеттері білім беру тұжрымдамасына сүйенетіндігі айтылады, оның негізгі мақсаты индустриалды өндіріс жағдайларында кәсіби функцияларды орындау үшін қажет білімді, шеберлік пен дағдыларды жинақтау болып табылады және білімнің ескі тұжырымдамасы оның талаптарына сәйкес келмейді.

Компьютердің көмегімен жасалатын жағдайлар үйренушінің ойлауын қалыптастыруға жағдай жасап, оны жүйелік байланыстар мен заңдылықтарды

19

іздеуге бағдарлауға тиіс. П.Нортон айтқандай, компьютер адамдардың көптен құбылыстар мен заңдылықтарды ұғынуда көмек көрсететін қуатты құралы болып табылады, алайда тек жатталған фактілер мен дағдылар жинағын ғана пайдалатын ақылдың шарасыз құлға айналатындығын есте сақтау қажет.

ЕЭМ мен оның мүмкіндіктері туралы білімді меңгеру, бағдарламалау тілін игеру, бағдарламалай білу шеберлігінің өзі компьютердің мүмкіндіктерін іске асыру жолдарындағы тек бірінші қадам болып табылады. Оқушылардың ойлауын қалыптастыру мен дамыту үшін мүмкіндіктерді қамтамасыз ететін компьютерлік оқытуды ғана шын тиімді деп санауға болады. Бұнымен қоса компьютерлік ойлаудың өзінің заңдылықтарын зерттеу қажет. Компьютер секілді құралдың көмегімен қалыптасатын және әсер ететін ойлау, мысалы, әдеттегі баспалы мәтіннің немесе техникалық құралдың көмегімен қалыптасқан ойлаудан бір нәрсемен едәуір ерекшелетіндігі айқын.

Ойлау түсінігі ғана емес, сонымен қатар басқа психикалық функциялар: қабылдау, жады, эмоциялар және т.б. туралы түсінік те қайта ұғынуға ұшырайды. Мысалы, ЭЕМ көмегімен оқытудың жаңа технологиялары «білу» етістігінің мағынасын едәуір өзгертеді деген пікір бар. «Ақпаратты жадыда жинақтау» түсінігі «ақпаратқа қол жеткізу мүмкіндігін алу процесінде» өзгереді. Мұндай түсіндірмелермен келіспеуге болады, бірақ олар оқытудың жаңа, компьютерлік технологиясын енгізу әрекеттерімен ұшырағандығы және психологтар мен педагогтар адамның қызметінің дамуы мен психикалық функцияларының ерекшеліктерін зерттеуге тиіс екендігі күдіксіз. Бүкіл мәселені компьютердің көмегімен алгоритмдік ойлауды қалыптастыруға апаруға болмайтындығы анық. Компьютерлік оқытудың өз мазмұны бар. Жоғарыда көрсетілгендей, компьютерлік оқыту мәселелері компьютерлердің жаппай өндірісіне және оларлы бұрыннан бар оқу процесіне икемдеуге апарылмайды.Оқу құралының өзгеруі, сондай-ақ дидактикалық жүйегің кез келген буынындағы өзгерістер бүкіл бұл жүйені қайта құруға әкеледі. Есептеу техникасын пайдалану адамның мүмкіндіктерін кеңейтеді, алайда, ол тапсырманы шешу құралы, қаруы ғана болып табылады, және оны пайдалану өзіндік мақсатқа, сәнге немесе заңды іс - шараға айналуға тиіс.

Оқу процесін компьютерлендіру мүмкіндігінің өзі адам орындайтын функциялар техникалық құралдардың көмегімен қалыптасып, дәлме- дәл ұдайы өндірілетін кезде туындайды. Сондықтан оқу процесін жобалауға көшпес бұрын, оқытушы оның автоматтандырылған және автоматтандырылмаған бөліктерінің арасындағы арақатынасты анықтап алуға тиіс. Кейбір әдеби көздер бойынша, автоматтандырылған режим оқу материалының көлемі жағынан мазмұнның 30%- на жетуі мүмкін. Бұл деректер оқу пәндерін компьютерлендірудің реттілігін таңдай алады. Ол бірінші кезекте, мазмұны формалдауға берілетін, қатаң логико- математикалық аппаратты қолданатындарды қозғайды. Формалданбаған құраушыларды бір басқа, алгоритмдік емес түрде өрістету керек, бұл оқытушыдан, мұғалімнен тиісті педагогикалық шеберлікті қажет етеді.

20

Оқу қызметінің мазмұнын жобалау кезінде оған пәндік саладан білімдер, сондай-ақ пәндік қызметтің өзі туралы білімдерді қосқанда,оқу пәнінің мазмұнын меңгеру үшін қажет білімдер кіретіндігін есте сақтау қажет. Бұнымен қоса, үйретуші бағдарлама қаншалықты көбірек бөлікті қамтыса, мазмұнның бұл екінші құраушысы соншалықты көбірк мәнге ие болады. Бұл жерде математика, формалды логика элементтері, оқу тапсырмаларын шешудің эвристикалық құралдары қажет болуы мүмкін.

Оқытуды компьютерлендіру бұрыннан қалыптасқан оқу процесіне жаңа құралды жай қосуды білдірмейді. Қазіргі заманға сай психолого- педагогикалық теорияның негізінде жаңа оқу процесін жобалау қажет. Ал бұл тапсырма бұрыннан бар оқу пәндері бойынша үйретуші бағдарламаларды дайындауға қарағанда күрделірек. Ақыр соңында, компьютерлендіру тағдыры бүкіл оқу- тәрбиелеу процесін педагогикалық және психологиялық негізделген қайта құруға байланысты болады.

21

1.3Компьютерді шет тілін оқытуда пайдалану

Жаңа жағдайларда оқытушы дәстүрлі оқу құралдарын ғана емес, сонымен қатар ақпараттық – коммуникациялық технологияларды пайдалануға тиіс. Бүкіләлемдік желі, электрондық білім беру ресурстары өз оқушыларының, сондай-ақ өзінің білімін кеңейткісі келетін оқытушы- пән мұғалімі үшін жақсы көмекші бола алады .Оқытушы компьютер үйренушілердің өз бетімен жұмысын ұйымдастыратын және әсіресе тілдік және сөйлеу материалымен жаттықтыру жұмысы процесінде оны басқаратын құрал болып табылады. Бұл қолданылатын жаттығулар мен әдістемелік тәсілдер сипатын анықтайды. Келесілер көбірек жиі қолданылады: 1. Сұрақ- жауаптық диалог. Үйренушінің жұмыс мәні негіз бен сұлба ретінде сұрақта жазылған тілдік материалды пайдаланып, компьютерлдік сұрақтарына тура жауаптар беруден тұрады. 2. Ішінара жауаппен диалог. Компьютерге жауап беру үшін үйренуші болжанылатын нұсқалар қатарынан біреуін таңдайды. 3. еркін құрастырылатын жауаппен диалог. Мұндай диалогты компьютер жауаптың дұрыстығын «танып», бағалай білуі үшін оның қойған әрбір сұрағына жауаптарлы барлық мүмкін нұсқаларымен бағдарлама қамтамасыз етеді. 4. Бос орындарды толтыруға жаттығулар. Компьютер үйренушіге бос орындармен мәтінді немесе ұсыныстар жинағын ұсынады. Шет тіліне аударып, қажетті түрде қолдану қажет орыс сөздері түріндегі сыбыр сөзді пайдаланып бос орындарды толтыру қажет. Сондай-ақ компьютер ұсынғандардың ішінен таңдап, бос орындарды сөздермен немесе сөз тіркестерімен толтыруға болады. 5. Сөздікті білуін өзі бақылауға арналған жаттығулар. Мұндай жаттығулардың нұсқалары мүмкін: а) Компьютер аудару үшін сөздер тізімін ұсынады; б) Компьютер сөздердің екі тізімінің арақатынасын белгілеп (орыс және шетел), екі тілде бұл сөздердің балама жұптарын табуды ұсынады;в) Компьютер шетелдік сөздердің екі тізімінің арақатынасын белгілеп, синонимдер мен антонимдер жұбын анықтауды ұсынады;г) Компьютер шет сөздерінің тізімін және бұл сөздердің дефинация тізімін ұсынады. 6. Компьютерлік бағдарламалар (компьютерлік оқытудың шетелдік тәжірибесінен)1. Уордсток (сөздікпен жұмыс істеуге арналған бағдарлама)

Өз бетімен сөздік құруға арналған бағдарлама. Үйренуші анықтамаларымен және мысалдармен 1000 сөзге дейін жаза алады. Кез келген уақытта ол сөзді қарап, өзінің лексика білімін тексере алады: экранда сөздің

22

анықтамасы көрсетіліп, сөздің өзі туралы сұрақ болады. Бос орыны бар мысал сыбыр сөз болады. Бағдарлама жұмысқа ерекше қарапайым және жеке үйрену үшін, сондай-ақ топта сабақ өту мен ақпаратпен алмасу үшін идеалды болып табылады. 1. Мэтчмастер (сәйкестіктерді таңдауға бағдарлама)Бұл әмбебап бағдарлама үнемі сұранысқа ие. Үйренуші оң және сол бағандардың (сөзден жаңа жолған дейін үш жол) лексикалық бірліктерін дұрыс қосуға тиіс. Таңдау тіл- индикаторды пайдаланумен екі бағанды қарау арқылы жүргізіледі. Басушы құрылғы жеке және сынып жұмысы үшін жаттығуларды қағазда көбейтуге мүмкіндік береді. 2. Чойсмастер (нұсқаларды таңдауға бағдарлама)

Бұл көптік таңдауға жаттығулар құруға арналған жұмыста қарапайым бағдарлама. Бағдарламашы әрбір мысал үшін таңдаудың 3-5 нұсқасын және әр түрлі санын анықтап, қажет болғанда әрбір дұрыс емес әрекетті тіркейтін қателер индикаторын кіргізе алады. Сұрақтар қатар- қатар немесе шашыраңқы көрсетілуі мүмкін.

Жаттығулар құрастырған кезде оқытушыға сұрақтардың белгілі бір санын ұстану міндетті емес. Жаттығу орындағаннан кейін сұрақтар қосылуы мүмкін Бұл үшін «Түзетуші» бағдарламасы қолданылады. Компьютермен жұмыс істеуші тексеруші және үйретуші режимдерді таңдай алады. Біріншісі кезінде үйренуші жауаптарының қайсысы дұрыс екендігін жаттығу орындалып болғанша білмейді, екінші режим дереу жауапты және қателер индикаторының әрекетін қамтамасыз етеді. Қажет болғанда үйренушінің жұмыс нәтижелері басылған түрінде берілуі мүмкін. 3. Клоузмастер (бос орындарды таңдауға бағдарлама)

Бағдарлама оқытушыға немесе үйренушіге 50 жолға дейінгі көлемді мәтіндерді енгізуге, дискке жазуға немесе түзетуге мүмкіндік береді. Үйренуші мәтінді атауы бойынша таңдайды және дисплейде оны көрсету алдында мәтінде қандай сөздер қалдырылып кетуге тиіс екендігін (әрбір бесіншіден әрбір он бесінші сөзге дейін) анықтайды. Сосын, нөмірленген бос орындарымен мәтінді қарастырып, оларды толтырады. Бос орындары бар әр түрлі тілдердегі мәтіндер басылған түрде алынуы мүмкін. Үйренушілер өзіне ыңғайлы жылдамдықпен оларда қағазға толтырып, ыңғайлы уақытта өз нәтижелерін компьютердің деректерімен салыстыра алады. 4. Кроссвордмастер (кроссвордты толтыруға шебер)Бағдарлама компьютерде кроссвордтар құруға, жазуға және шешуге мүмкіндік береді, сондай-ақ екі үйренуші үшін жұмыс режимін қамтамасыз етеді. Бағдарламашы диаграммалардың мөлшерлерін анықтап (кез келген бағытта 5-тен 15 квадратқа дейін), онда сөздер мен бос орындарды баса алады. Кроссворд кез келген түрлі болуы мүмкін – үйретуші және көңіл көтеруші, сол жерде ойлап табылған сөздермен немесе мәтіннен алынған сөздермен. 5. Юнисаб (қоюға бағдарламашы)

23

Көрсетілетін мәтінде алдын ала іріктелген сөздер немесе ұғымдар бірінің артынан екіншісі неғұрлым ашық суретпен бөлініп көрсетіледі. Үйренуші олардың орнына басқа сөздерді немесе ұғымдарды қоюға тиіс. 6. Юнилекс (мәтінге сөздікпен жұмыс жасауға арналған бағдарлама).

Бағдарламада әліпби бойынша мәтіннің барлық сөздерінің тізімі құрастырылады және әрбір сөздің қолданылу жиілігі көрсетіледі. Ол белгілі бір мәтіндерге лексикалық түсіндірмелерді дайындауға пайдаланылуы мүмкін. 7. Гэпмастер (бос орындарды толтыруға бағдарлама)

Бағдарлама оқытушыға үлкен мәтіндер енгізіп, қалдырылып кетуге тиіс элементті – жұрнақ, қосымша, сөздер немесе ұғымдарды анықтауға мүмкіндік береді. Қажет болғанда ол басқа, дұрыс жауапұа рұқсатты бекіте алады. Мәтін арнайы процессор арқылы енгізіледі. Үйренуші бос орындарды кез келген реттілікпен толтырып, тексеруші немесе үйретуші режимдерді таңдай алады. Әрбір жауап дұрыс жауап кезінде пайда болатын кілтпен болуы мүмкін. Бұл бағдарламаны тілдік бірліктерді пайдаланудың қалыптасатын дағдыларын қатаң бақылау үшін оқытушылар жиі таңдайды. 8. Пинпойнт (сезуге бағдарлама)

Бағдарлама ең аз мәнмәтін арқылы мәтіннің тақырыбын қалпына келтіру бойынша кеңінен танымал ойынды ұсынады. Ол әр түрлі тақырыптарға 60 мәтін- үлгіні қамтиды. Бағдарламада экранда көрсетілген алты тақырыптың бірі қолданылады және бұл мәтіннен бір сөз көрсетіледі. Бұл мәтіннің қалған сөздері қалдырылып қойылған. Үйренуші ең аз ақпаратты пайдаланып, алтауының қандай тақырыбы бұл мәтінге сәйкес келетіндігін тауып білуге тиіс. Ол тақырыпты ойлап тапқанша, қосымша сөздерді сұрата алады. 9. Спидрид (жылдамдықпен оқуға бағдарлама)

Мәтін экранда белгілі уақыт бойы 8 жолмен бөліктермен көрсетіледі (үйренуші көрсету уақытын таңдай алады: 1 минуттан 9 секундқа дейін - өте баяу оқу үшін; 9 секунд – жедел жадыны жаттықтыру үшін). Жаттығудың мақсаты – мазмұнды жалпы қамтумен тез оқуды жаттықтыру. Әрбір беттен немесе бүкіл мәтіннен кейін көптік таңдауға сұрақтар берілуі мүмкін. Мәтін қалыпты, сол секілді көбейтілген шрифтпен көрсетілуі мүмкін. Көрсету уақытын таңдау кезінде мәтін уақыт шектеуісіз мазмұнды жалпы қамтумен оқу дағдыларын тексеру үшін пайдаланылуы мүмкін. 10. Сториборд (мәтінмен жұмысқа бағдарлама)

Оқытушы экранда басады және мәтінді жазады. Жадыны, логиканы және тілдік дағдыларды пайдаланып, үйренушілер экранда бұл мәтінді қалпына келтіруге тиіс (мәтіннің әрбір сөзіндегі әріптер клякстармен ауыстырылған). Бұл жаттығу оқу белсенділігін ынталандырады. Жұмыс кезінде оқытушы шыдамдылық жоғалтып, жекелеген әріптер қарап қоюы мүмкін, бірақ үйренушілер, тәжірибе көрсеткендей, ешқашан бұлай істемейді және бүкіл мәтінді өз бетімен қалпына келтіруге тырысады. Сондай-ақ жұрнақтар мен жалғауларды ойлап табуға қосымша жаттығулар бар. 11. Тестмастер (сұрақ- жауапты түрде тестілеуге бағдарлама)

24

Бұл кез келген деңгейде кез - келген пәнге арналған қолданылуда қарапайым бағдарлама. Оқытушы жауаптардың мүмкін дұрыс нұсқаларын қарастырып, «жауап- сұрақ» кез келген ұзындықтағы жұптар тізбегін дайындай алады. Үйренуші толық жауапты басып шығуға тиіс. Ол кез келген реттілікпен сұрақтарға жауап беріп, сондай-ақ тексеруші және үйретуші режимдерде жұмыс істей алады. 7. Компьютерлік ойындар: 1. Заттар сатып аламыз.

Үйренушілерде сатып алғылары келетін тауарлардың тізімі бар. Олар сәйкес дүкенді тауып, кіріп және тауарларды сатып алуға тиіс. Егер дүкенде қажетті тауар жоқ болса, оларға автобусқа отырып, супермаркетке бару қажет. Үйренушілер экранда шет тілде толық жауаптарды басып жазуы керек. Ойында дүкендер желісінің суреті үшін қарапайым графикалық дисплей қолданылады. 2. Лондондық шытырман оқиғалар

Лондонның картасы қолданылатын қызықты ойын. Ойыншы Лондонға саяхат жасап, саяхат соңында белгілі бір заттар сатып алып, Хнтроу әуежайына дейін жетуге тиіс. Ойын әдеттегі сабаққа есептелген және шет тілін әр түрлі жағдайларда пайдалануды ынталандырады. 3. Сөзді ұстап ал.

Экранда бір топ балық –сөздер жүзіп өтеді, балықты оларды аулап, қажетті ретпен тізіп қоюға тиіс. Бағдарламаның жұмыс тілі - шет тілі. Әрбір сәтті әрекеттен кейін экранда пайда болатын сөздердің барлық мүмкін комбинацияларына рұқсат етілген. 4. Қонақ үйде өрт болып жатыр.

Ойыншылар жанып жатқан қонақ үйге тап болып, дұрыс шығу жолын табуға тиіс. Бұнымен қоса оларға белгілі бір бөлмелер арқылы өтіп, нұсқаулар беруі және бағалы заттарды (бұның бәрін шет тілде басып жазып) жинауы тиіс. Оқытушыда ең жақсы эвакуациялау жоспары болады [17,229-303].

Компьютермен тұрақты жұмыс оқытушыға лексикалық материалды, грамматикалық құбылыстарды істеп шығуға, жазуды дамытуға, тілдік сөйлеуге дайындыққа өзінің компьютерлік жаттығуларын құруға мүмкіндік береді.

Оқытушы білімдер деңгейі мен оқулықтарға бейімделген, тілдік шеберліктерді дамытуға әр түрлі жаттығулар әзірлеп шығара алады. Нақты дағдылар мен шеберліктерді қалыптастыру таңдап алынған материалдың негізінде қызмет қағидасы бойынша жүзеге асырылады. Және де оқушылардың психологиялық жастық еркшеліктерін, жай механикалық есте сақтау емес, жауапты құрастыруды қажет ететін ойлау тапсырмаларына бағдарлану қабілетін ескеру қажет. Егер белгілі бір білімдер мен дағдыларды қалыптастыру қажеттілігі мен мүмкіндігі болса, компьютер қажет. Егер тек тану және ұдайы ойнату дағдылары, танысу – білімдер, көшірме- білімдер қалыптасатын болса, онда ЭЕМ-ны пайдалану мақсатқа сай емес, тиімсіз, себебі оның мүмкіндіктері едәуір кеңірек және оларды жоғары деңгейде, барынша көп пайдалану қажет. Бұл компьютерді қойылымдар, өзгертулер жасау, жақшалар

25

ашу қажет болатын тілдік жаттығулар жүктеудің қажет емес екендігін білдіреді. Машинаны қарапайым әрекеттерді жетілдіруге арналған қарапайым бағдарламалармен жүктегенше, бұның бәрін қажет болған жағдайға кілттермен жабдықталған, баспа мәтіндермен жасау оңай және арзанырақ болады. Компьютерді неғұрлым күрделі жаттығулар жасау үшін оқу процесіне қосқан жөн. Бірнеше мысал келтірейік.

«Жұмыс іздеу» ойындық жаттығуы

Оқушыларға мынадай тапсырма беріледі: Сіздер жұмыссыз қалып, мамандық бойынша жұмысқа орналасқыларың келеді. Өздеріңе көңілден шығатын жұмыстың барлық мүмкін нұсқаларын іздеңіздер. Жұмыстың мүмкін нұсқалары мен қбылдау жағдайлары туралы деректер банкі сәйкес компьютерлік бағдарламада жазылған. Үйренуші пернені басумен «Жұмыс іздеу?» бағдарламасын шақыртады. Дисплейдің экранында бір уақытта жауаптар да жазылған шет тілде нөмірленген сұрақтардың бірінші сериясы пайда болады. Мұндай жауап сұрақтар бестен аз емес, оларда өңделітені лексика жазылған. Міне, мысалы, адамның кәсібі туралы сұрақтар сериясы: 1.Do you want to work as a worker? 2. Do you want to work as a teacher? 3. Do you want to work as a doctor? 4. Do you want as an engineer? etc. Үйренуші сұрақты және ол үшін қажетті ақпарат жазылған жауапты таңдайды, және сұрақтың нөміріне сәйкес келетін санмен пернені басады. Одан әрі сұрақ- жауаптардың келесі сериясы пайда болады. Егер жауаптар дұрыс таңдалса, онда компьютер қорытынды жасайды (мысалы): «Сізге инженердің лауазымы ұсынылады, сіз барлық тапсырманы дұрыс орындап шықтыңыз және тілдік материалды жақсы үйрендіңіз». Ойын процесінде компьютер өз клиентінің назарын қойылатын тілдік материалдың қиындықтарына бағыттай алады. Мысалы: «Жекеше түрлі үшінші жақта етістіктерге - s жалғауы қосылатындығына көңіл бөліңіздер және т.б.».

Тыңдап түсінуде жаттығулар

Компьютерге магнитофон қосылып, ол дисплейдің экранында виузалды суретпен фонограмманы синхрондауға мүмкіндік береді. Осылайша шет тілді мәтінді тыңдап түсіну үшін көретін сүйеніштерін жасаудың жақсы мүмкіндігі пайда болады. Көретін сүйеніштері мәтінді тыңдау кезінде қиындықтарды алып тастауға бағытталған мәтіналды жаттығулары түріндле болуы мүмкін. Сүйеніштер мәтінді тыңдағанға дейін көрсетіледі, және қажет болса, тыңдау кезінде экранда болуы мүмкін. Сосын мәтінді тыңдаудан кейін орындау қажет мәтіндік тапсырмалар пайда болады. Көретін сүйеніштер мен мәтіннен кейінгі тапсырмаларды бұлай қолдану шет тілді мәтінді тыңдап түсіну кезінде жақсы әсер береді.

Оқу дағдыларын жетілдіруде жаттығулар

26

Дисплей экранында берілген жылдамдықпен төменнен жоғарыға өтетін және оның үстіңгі жақтауына жоқ болатын шет тілді мәтін пайда болады. Мәтіннің экранда өту жылдамдығы оқушылардың үйрену деңгейіне байланысты реттеледі. Мәтін экранда өткен кезде оқушылар одан берілген ақпаратты алып, бақылау кезінде бақылауға арналған тапсырмаларда не қажетт екендігін көрсетуге тиіс. Бұл қойылған сұрақтар жауап болуы мүмкін, бұл дұрыс емес ережелер болуы мүмкін, бірақ біздің ойымызша, бақылау үшін ең жақсы нұсқа «Comprehension Test» болып табылады. Сондай – ақ компьютерді жылдамдықпен оқуға пайдалануға болады.

Мұндай жаттығуларды орындау оқушыларға тапсырма беруге ғана емес, сонымен қатар әрбір орындалған жаттығуға баға беріп, олардың жұмысын қадам- қадам түзетуге мүмкіндік береді. Осылайша ең болмағанда жасалған қателерді талдауда оқушылардың әрбір жұмысын тексеру қажеттілігі болмай қалады. Бұның бәрін компьютер орындайды.

Оқушылардың жұмысын ынталандыратын мүмкін түсіндірмелер аса маңызды рөлді атқарады. Оқушыларға олардың жұмысына көңіл бөлулер, олар жіберге қателерге қатысты ықыласты ескертулер, ұсынылатын бағдарламагы олардың көбірек белсенді қызықты орындауына жағдай жасайтын дем беретін репликалар ұнайды. Қарым- қатынастағы игі ниеттілік оқушылардың ақпаратты жақсы қабылдауының психо- физиологиялық алдағы қатарлы заңдылықтарының бірі болып табылады. Сондықтан буферлерге жауап дұрыс, «дұрыс», «қате», «сіздің жауабыңыз түсініксіз» секілді қарапайым сөздерді енгізген емес, мүмкіндігінше оқушылардың әрекеттеріне қарым- қатынасты білдірген дұрыс. Мысалы: «Жарайсың!», «Өте жақсы», «Өкінішке орай, сіз қателестіңіз, тағы да жауап беріңіз», «Сіздің жауабыңызды үлгімен салыстырып, тапсырманы тағы бір рет мұқияттырақ орындауға тырысыңыз. Сәттілік тілейміз!».Жұмысты қорытындылаған кезде бағаны жай қою емес. сондай-ақ оған түсіндірме берген маңызды.

Компьютерлік бағдарлама ұсынатын тапсырманы оқушылардың орындауы үшін үзілістің ұзақтығы туралы бірнеше сөз айтқан жөн. Оқушыны қолайсыз жағдайға қоймас үшін, оқыту кезінде жұмысты орындау үшін үзіліксі шектеудің ұсынылмайтындығын, ал тапсырмаларды орындауды бақылау үшін үзілісзі шектеуге болатын және қажет екендігін есте сақтау қажет, бірақ бұл үйретуші бағдарламагы және оқушылардың клавиатурамен жұмыс жасау шеберлігін тәжірибелі ұзақ уақыт тексеруден кейін ғана мүмкін.

Компьютерге сондай-ақ оқушылардың әр түрлі контингенті үшін грамматика (ереже, қандай да бір өзге грамматикалық түрлердің қолданылу кестесі, етістіктердің жіктелуі және басқаруылуы және т.б.) және лексика (берілген сөзлің негізгі сөз тіркестерін, оның синонимдері мен антонимдерін көрсетумен) бойынша анықтамалық материалды, оқу және айту ережесін, лигвоелтану және тарихи ақпаратты және т.б. енгізуге болады. Қажетті анықтамалық материалды іздеу үшін компьютерді пайдалану оқушыларды

27

сәйкес сөздікті немесе анықтамалықты іздеуден құтқарады, бұл уақытты көп ұтуға мүмкіндік береді.

Бірақ бұл жерде оқушы бағдарламада дәл құрастырылған сұрақтарға жауап беріп, экранға шығарылған нұсқалардың шектеулі санынан жауапты таңдайтындығы туралы айтқымыз келеді. Мұндай әдіс кезінде ізденгіш оқушының қажетті жауапты өз бетімен құрастыру, өз гипотезасын тексеру немесе ең жақсы және стандартты емес жауапқа ойлану мүмкіндігі болмайды. Оның өз жолдастарымен дауласу және нақты өзінің жауабын дәлелдеу мүмкіндігі жоқ. Сондықтан осындай шектеулердің себебінен оқытудың компьютерлік әдісін пайдалануды асырмау қажет. Оны бақылау құралы ретінде пайдалану қажет, әйтсе де оны елемеудің де қажеті жоқ. Компьютерлік оқыту әдісін оқушылардың дербес жұмысын ұйымдастыру үшін пайдалану өте тиімді. 10-15 адамнан тұратын топта шет тілін оқыту оқушылардың жеке - психологиялық ерекшеліктерінің алуандығына байланысты едәуір қиындықтарға ұшырайды. Бір уақытта бір материал, бір оқыту тәсілдері, жұмыстың бір ырғағы әр түрлі темпераментті, қабілетитіліктері, есте сақтауы, көңіл өоюы, ойлау ерекшеліктері, білім және басқа сапалары бар оқушыларға ұсынылады. Бұл жерден оқытудыға дифференциалданған тәсіл талабы шығады. Бірақ бұл үйренушілердің өзіндік жұмысын болжайды.

Ұзақ уақыт бойынша өзіндік жұмыс деп оқушылардың үй тапсырманы орындауы түсінілген. Бірақ үй тапсырмасы өзіндік жұмыстың жоғары пайдалы әсер коэффициентін толықтай қолдануға мүмкіндік бермейді. Бұл үй тапсырмасын сыныпта қайталау қажеттілігімен, сәйкесінше, бағдарламамен шет тілін оқытуға бөлінген оқу уақытын жұмсау қажеттілігімен түсіндіріледі. Оның үстіне, мұғалімнің әрбір үй тапсырмасын тексеріп, бағалау мүмкіндігі бола бермейді, бұл оның тиімділігін төмендетеді. Оның үстіне, үй тапсырмасы не мүлдем орындалмайды («сұрамайды» деген үмітпен), не сыныптастарынан көшіріп жазып алынады.

Компьютерді пайдаланумен өзіндік жұмысты басқаша қарастыруға болады. Сабақ үстінде өзіндік жұмысты орындау қажеттілігі кезінде оқытушы әрбір оқушыға ол орындайтын белгілі бір бағдарламаны ұсынады. Орындау соңында оқытушы нәтижелерді салыстырып, әрбір оқушының жұмысын орындалған тапсырмаға сәйкес жеткілікті объективті бағалайды. Бұл жерде әдістемелік тұрғыдан алғанда оқытушы бағдарлама өзіндік жұмыстың басқа түрлерін алмастырмауға тиіс екендігін айта кету қажет. Ол - өзіндік жұмысқа арналған дидактикалық материалдың бір бөлігі. Сәйкесінше, оқушылардың өзіндік жұмысының бүкіл жүйесінде компьютерлік оқытудың орнын белгілеу қажет. Компьютерлік бағдарламаны орындау – 0,7 кем емес коэффициентімен білім қалыптасқан, яғни білім деңгейі «қанағаттанарлықтан» кем емес бағалануға тиіс, Ом сатыда оқушылардың өзіндік жұмыс түрлерінің бірі.

28

Оқытуды ақпараттандыру оқушылар мен мұғалімдерден сауаттылықты қажет етеді, оны оқыту мазмұнының еркше бөлігі ретінде қарастыруға болады. Компьютерлік сауаттылық мазмұнының құрылымына кіреді:

информатика мен есептеу техникасының негізгі түсініктерін білу; кем дегенде бір мәтіндік түзетушіні меңгеру; қазіргі заманға сай операциялық жүйелерді білу және олардың негізгі

бұйрықтарын меңгеру; алгоритмдер туралы бастапқы түсінік. Электрондық – есептеуіш машина өзінің жадысының, тез әрекет етуінің,

бағдарламалық басқарылуының арқасында оның барлық функцияларында мұғалімді алмастыруға қабілетті екендігі барлығына белгілі. Бірақ, компьютерді сабақты ұйымдастыру үшін қолданып, әрбір мұғалім нақты анықтауға тиіс:

компьютер берілген нақты сабақ үшін оқыту құралы ретінде жаңа не нәрсе береді;

ұсынылатын оқытатын компьютерлік бағдарламалар міндетті стандарт ережесімен келістіріледі ме;

қандай нақты бағдарламалар оларды тікелей сабақта қолдану үшін, ал қандайлары - сабақтан тыс уаытта қолдану үшін жарайды;

Берілген оқыту әдісін қолдану кезінде мұғалімнің жұмысы келесі функцияларды қамтиды:

өз пәні бойынша сынып деңгейінде оқу процесін ұйымдастыру (оқу процесінің кестесі, сыртқы диагностика, қорытынды бақылау).

Сыныпішілік белсендіруді және үйлестіруді ұйымдастыру (жұмыс орындарын қою, нұсқама жүргізу, ішкі желіні басқару және т.б.).

Оқушыларды жеке бақылау, жеке көмек көрсету, әрбір оқушымен жеке байланыс. Компьютердің көмегімен визуалды және есту үлгілерін қолданатын жеке оқытудың идеалды байланыстарына қол жеткізіледі.Ақпараттық ортаның құраушыларын дайындау (бағдарламалық құралдар мен жүйелер, оқу – көрнекілік құралдар және т.б.), белгілі оқу курсының олардың пәндік мазмұнымен байланыс.

Компьютерлік оқыту әдісінің өз жақтастары бар, сондай - ақ өз қарсыластары да бар. Олар компьютер оқушы мен мұғалімді бір - бірінен тасалап, олардың арасында кедергіні алға тартады деп мазасыздануда. Олар сондай-ақ компьютердің көмегімен сұрақтарға жауаптар уақытты үнемдейтіндігін, оқушы мен мұғалім үшін ауыстырылмайтындығын айтады. Сондықтан компьютерлік оқыту әдісін қолданудың артықшылықтары мен кемшіліктерін қарастырған жөн. Артықшылықтарына келесілер жатады:Оқытуды жекелендіру күшейеді;

дербестік дамиды; қате жұмыс кезінде қорқыныш сезімі көрінбейді (сыныптастары оның

қателерін көрмейді); меңгеру жеңілдейді, себебі бағдарлама әзірлеушілері көптеген

қиындықтарды алып тастауға мәжбүр;

29

таным қызметі процесінде оқушылардың релаксациясына жәрдемдеседі, бұл ойлауды, ал сәйкесінше, зерттелетін материалды меңгеруді өздігінен белсендіреді;

конструкциялық ойлау қалыптасады; оқу қызметін қадам- қадам басқару және оптималды құрастырылған

алгоритмдердің негізінде оны қалыптастыру нақты жүзеге асырылады; жедел кері байланыс, ң алдымен ішкі байланыс қамтамасыз етіледі («оқу

материалы - үйренуші» жүйесінде); өзіндік бақылауға, өзін- өзі басқаруға және оқы қызметін түзетуге тиімді

оқыту жүреді.

Кемшіліктерге мыналарды жатқызуға болады: топта оқытуды төмендету (кейбір жағдайларда жоюды), бұл оқытудың

дамытушы және тәрбиелеуші потенциалын азайтады; шығармашылық белсенділіктің нашар дамуы; мұғалім тұлғасының тікелей әсерін төмендету, бір- бірімен жанды қарым-

қатынас мүмкіндігі; педагог тұлғасының оқушыға интеллектуалдық және эмоционалдық әсер

ету мүмкінсіздігі; педагогикалық процесс бұл оқыту ғана емес, сонымен қатар тұлғаны

қалыптастыру: компьютер, өкінішке орай, бұны қамтамасыз етпейді; дисплей денсаулыққа зиянды әсер етеді, себебі шаршау туғызады, көз

көруді төмендетеді, бұл алыстан көрмеушілікке әкеледі; кадр ауысымының жеткіліксіз жиілігі орталық – жүйке жүйесіне әсер етуі

мүмкін.Аталған кемшіліктер шынайы, бірақ қаласа, оларды жеңуге болады.

Компьютер оқытушы ұсынған материалды алмастыруға емес, толықтыруға ұмтылғандықтан, компьютерлер оқушы мен оқытушының арасындағы байланыстың қысқаруына әкеледі деп болжанылады. Машина іс жүзінде де өзіне оқытушының функцияларын алған жағдайларда ол олардың ішіндегі ең қиындарын ғана орындайды, мысалы, ережені баяндау немесе бақылауды жүзеге асыру. Қазірдің өзінде кері байланыс және басқару функциясы, компьютердің ақпараттық және бағалық функциялары туралы айтуға болады. Бұның бәрі машина ішінара немесе толықтай өзіне ала алатын, оқытушының аса маңызды функциялары, осылайша оқытуды жекелендіру қамтамасыз етіледі. Бірақ, одан басқа, компьютер шет тілін оқытуда дербес ынталандырулы рөлді атқарады. Күрделі техникамен жұмыс, шешім қабылдау қажеттілігі, жауаптар мен белгілердің, тестілік тапсырмалар мен жаттығулардың пайда болуы және, ақырында, машинаның өзімен танысу бұның бәрі жанды қызығушылық туғзады, және, әрине, шет тілін оқытуға мотивацияны арттырады. Оның үстіне оқушының компьютермен өзіндік жұмысы компьютерлік сауатсыздықты жоюға жағдай жасайды, бұл біздің қоғамымыздың ғылыми – техникалық прогресінің маңызды тапсырмасы болып табылады .

30

Шеттілді сөйлеуді оқытуда теледидарды пайдалануТеледидарды белсенді және орынды пайдалану оқыту мазмұны мен

процесін басқаруды едәуір жеңілдетуге жағдай жасайды. Ауызша шеттілді сөйлеуді оқытуда теледидарды пайдалану үйренушілердің сөйлеу қызметін белсендіру, көлемді жағдайлар жасауғ олардың шеттілді араласуын ынталандыру және ұсынылатын жағдайларда негізгі коммерциялық құрал ретінде ет тілін оқушлардың меңгеруін бақылауды жетілдіру үшін мүмкін және мақсатқа лайықты болып көрінеді.

Теледидарды пайдаланумен жұмыс едәуір деңгейде берілген жағдайда көлемді бағдарламалар жасау, аудиторияда сабақтарда ауызша шеттілді сөйлеуді үйрету процесін икемді (шығармашылық) басқару үшін жаңа қосымша мүмкіндіктер пайда болатындығы айырмашылығымен бағдарламалу қағидалары бойынша құрылаы. Оқу жұмысында келесі әдістемелік тәсілдер қолданылуы мүмкін:- диалог, монологиялық сөйлеу, жекелеген репликалар, тұтас коммуникациялық сюжет түріндегі шеттілді сөйлеу үлгісін көрсету;- шеттілді сөйлеу үлгілерін меугеруді басқарудың аудиовиузалды бағдарламасы; - диктор – үйренуші жүйесінде ауызша тілді өзара әрекеттестік;- сөйлеу пікірлерін мазмұны аудиовиузалды суреттеу.

    Ақпараттық технология – ақпараттарды жинау, сақтау және өңдеу үшін бір технологиялық тізбекте біріктірілген әдістер мен өндірістік және бағдарламалық - технологиялық құралдардың жиынтығы.

    Ағылшын тілі сабағында компьютерді қолдану мәтіндер мен ақпаратты білуге жол ашады. Тіпті нашар оқитын оқушылардың өзі компьютермен жұмыс істеуге қызығады, өйткені кейбір жағдайларда компьютер білмеген жерін көрсетіп, көмекке келеді.

    Қазақстан Республикасының мемлекетаралық тілі – ағылшын тілін жаңа технологиялар арқылы оқыту ісі күннен - күнге өзекті болып келеді. Тілді ақпараттық - коммуникативтік технология арқылы оқыту – тіл үйренушінің өз бетімен тіл үйрену қабілеттерін жетілдіруіне игі ықпал ететін тиімді жүйе болып табылады.

    Сонымен қатар оқушылар интелектуалдық, шығармашылық және коммуникативтік істерін дамыта алады, оқушының оқу белсенділігі артады, сабақтың негізгі кезеңдерінің бәрінде оқушыларға шығармашылық жұмысты ұсынуға болады.

    Тіл үйретуде ақпараттық технологияларды пайдалану тиімділігі

«Ауызша айтсаң – тез ұмыттым,

31

Көрсетсең – есте сақтаймын,

Іске кіріссең – үйренем.»

(қытай мақалы)

     Жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы дамыта оқыту, дара тұлғаға бағыттап, оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу-тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарылату – бүгінгі күннің басты талабы.

   Орта мектептерде ағылшын тілін оқыту жүйесі қарапайым және бастапқы, негізгі, орта және ортадан жоғары деңгей бойынша базалық және пәндік құзыреттерді жүзеге асыра отырып, ағылышын тілін қатысымдық тұрғыдан меңгерту; сөйлесім әрекетінің түрлеріне сай оқушыны тілдік білім негізінде оқыған тілде сөйлеуге, сауатты жазуға үйрету арқылы дара тұлғаның тілдік қабілетін дамыту, бір-бірімен сабақтас, жүйелі тақырыптарды коммуникативтік тұрғыдан ұсына отырып, оқушыларға ағылышынша тілдік қатынасты игерту мақсатын көздейді. Осы аталған мақсатқа қол жеткізу үшін оқытудың ақпараттық технологияларын пайдаланған орынды.Қазіргі кезде сабақта ақпараттық технологияларды бәріміз кеңінен қолданамыз. Ұлы атамыз Абай Құнанбайұлы: «Шәкірттерің жақсы оқу үшін, оның оқуға деген ынтасы және қызығушылығы зор болу керек», - деген. Расында да, тек ғана жігерлі, әр нәрсені үнемі білгісі келген, табандылығын, шыдамдылығын көрсеткен адам ғана мақсатына жетеді.    

     Елбасымыздың Қазақстан халқына жолдауында ХХІ ғасырда ақпараттық қоғам қажеттілігін қанағаттандыру үшін білім беру саласында төмендегідей міндеттерді шешу керектігін атап көрсетті: Компьютерлік техниканы, интернет , телекоммуникациялық желі, электрондық және телекоммуникациялық құралдарды, мультимедиялық электрондық оқулықтарды оқу үрдісіне тиімді пайдалану арқылы білім сапасын көрсету. Сонымен қатар тәуелсіз еліміздің болашағы -жарқын, білімді, парасатты, өз ана тілімен бірге шетел тілі «ағылшын тілінде» еркін сөйлеп,

өз елін, халқын, мәдениетін шетелге таныстыра алатын үш тілде еркін сөйлейтін азамат болып шығуы керек деген еді.

     Адамзат баласының өз ұрпағын оқыту мен тәрбиелеудегі ең озық, тиімді әдістерін тәжірибелерін жалғастырып тың жаңалықтар іздеу, классикалық педагогиканың озық үлгілерін жаңашылдықпен дамыту қашанда жалғаса бермек. Қазіргі таңда жеке тұлғаны қалыптастыру оқушының өзі арқылы, оның іс - әрекетін ұйымдастыру арқылы ойлау дағдыларын дамыта отырып жүзеге асырылады. Білім - жолы қиында қастерлі жол. Болашақ жастарды оқыту, тәрбие беру, қазіргі өмір ағысына бейімдеу ұстаз алдында тұрған ең басты міндет. Қазіргі заманғы білім беру жүйесі оқытудың инновациялық нысандары

32

мен әдістерін енгізу педагог қызметкерлердің тұлғасына кәсіби құзыреттілігіне жоғары талаптар қоюда. «Кәсіби құзыреттілік - жеке тұлғаның кәсіби іс - әрекетті атқаруға теориялық және практикалық әзірлігімен қабілеттілігінің бірлігі».

     Білім берудегі мақсат тек білімді кәсіби мамандандырылған адам дайындау ғана емес, рухани дүниесі бай және адамгершілігі зор, қоғамдық өмірдің барлық аясында ұлттық құндылықтарды бағалауға және дамытуға қабілетті тұлғаны қалыптастыру керек екенін баса айтқан жөн. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев 29 қаңтар 2011 жыл Қазақстан халқына жолдауында «Мен қазіргі заманғы қазақстандықтар үшін үш тілді білу әркімнің дербес табыстылығының міндетті шарты еккендігін айтып келемін. Сондықтан 2020 жылға қарай ағылшын тілін білетін тұрғындар саны кемінде 20 пайызды құрауы тиіс деп есептеймін»- деді.

     Олай болса, оқушыны ағылшын пәніне қызығушылығын тудырып дамытуды және жемістің нәтижесін көруді мақсат тұтқан әрбір мұғалім жолдауға жедел үн қосу керек деп білемін. Шетел тілін үйрету қиын да, қызықты жұмыс. Қазіргі кезде ұстаздарға қойылып отырған талап жаңа технологиялық әдістерді қолдана отырып сапалы терең білім беру, оқушылардың ойлау, есте сақтау көру қабілеттерін жетілдіру. Мектептерде жаңа технологиялар арқылы оқыту шет тілін үйренудің сапасы мен маңызын арттырады. Шет тілін оқыту процесінде тілді дұрыс үйрету ауызша сөйлеу, сауатты жазу, мәнерлеп оқыту өте маңызды. Қазіргі кезеңде мектептерде ағылшын тілін оқыту дұрыс жолға қойылған. Оқушылардың ағылшын тілін біліп ғана қоймай, оның тарихын, ұлттық мәдениетін білуге көп көңіл бөлінеді. Шетел тілін оқытудағы білімділік мақсаты - шетел тілінде сөйлеуді үйрету, байланыста бола алу мен ортақ тіл табысып, қарым - қатынасты нығайтуға ұмтылу болса, тәрбиелік мақсаты - өзге адамдарды тыңдау мәдениетін қалыптастыру негізінде өз пікірін айта алу және қорғауға үйрету.

    Ағылшын тілді оқытуда жаңа технологияларды, техникалық құралдарды сабақта жан - жақты қолдану, мұғалімнің көптеген қиындаған қызметтерін жеңілдетіп, осы іскерліктің ұстанымды жаңа тәсілдерінің пайда болуына мүмкіндік туғызады. Осындай жаңа жолдардың біріне ақпараттық оқыту жүйесіндегі компьютерлік бағдарламалардың түрлері арқылы тіл үйретуді жатқызуға болады.      Елімізде білім беру саласында жаңа ақпараттық технологияларды қолдану басты мақсат болып отыр.Ол тек қана техникалық құрал емес, сонымен бірге жаңа ақпараттық , коммуникациялық технология және білім беру жүйесіндегі сабақ берудің жаңаша әдісі болып отыр.     Компьютерлік телекоммуникациялар бүгінгі қоғамда үлкен қолданысқа ие.Мәселен бизнесте, ақпараттық құралдарда, ғылым мен білімде.Қазіргі заман мұғалімі тек өз пәнінің терең білгірі болу емес, тарихи-танымдық, педагогикалық-психологиялық сауатты, саяси-экономикалық білімді және

33

ақпараттық-коммуникациялық білімді және ақпараттық-коммуникациялық технологияны жан-жақты меңгерген ақпараттық құзырлы маман болу керек.   Ағылшын тілі - бүгінгі заманымыздың кілті, компьютер технологиясының кілті екені белгілі.    Біздің мемлекетімізде жаңа ақпараттық құралдардың дамып келе жатқаны сөзсіз. Қазіргі заман педагогтарына компьютер және мультимедиялық құралдарды қолданудың сабақ өту барсында өте тиімді тәсіл екені белгілі.Бұл құралдың қуаттылығы соншалықты онымен бірге білім жүйесіне жаңа әдістермен бірге әлемдік ойлаудың жаңа идеологиясы (шығармашылығы) енгізілді.    Компьютерлік және ақпараттық технологиялар заман талабы.    Бұл жұмыстың басты мақсаты компьютер желісін және мультимедиялық - электрондық құралдарды шет тілі сабағында тиімді қолдану, нақтылап айтқанда ағылшын тілі сабағында презентацияларды және мультимедиялық - электрондық құралдарды мектеп қабырғасында және білім беру процесінде терең қолдану.Ағылшын тілі - ұлы әдебиет тілі    Ағылшын тілі сабағында компьютерді, мультимедиялық және электрондық оқулықтарды және интерактивті тақтаны пайдаланғанда:• лексиканы оқып үйретеді;• сөйлеу ырғағын;• диалог, монолог және рөлдік ойындарды;• хат жазуға үйретеді;• грамматикалық құрылымдарды түсіндіріп, оқушылардың есінде сақтауға көмектеседі.    Қазіргі кезде ағылшын тілімен компьютер, телекоммуникациялық құралдарды меңгеруді уақыттың өзі талап етеді, тіпті кейінгі жылдары олардың рөлі зорая түсуде.    Оқушылардың ағылшын тілі пәніне деген қызығушылығын арттыруда көп ізденіп, жаңа ақпараттық технологияларды меңгеруді, әр - түрлі әдіс-тәсілдерді білуді қажет деп санаймын және мен өз сабақтарымда қолданамын. Және мен өз сабағымда “Messages» электронды оқулықтарын жиі қолданамын.     Жаңа ақпараттық құралдарды ағылшын тілі сабағында қолданғанда күтілетін     нәтижелер:• үлгерімі төмен оқушыларға көмектеседі;• оқушыларың сабаққа деген қызығушылығын арттырады;• сабақта пайдаланылатын көрнекіліктердің санын арттырады;• оқушылардың шығармашылығын арттырады;• оқушыларды жеке жұмыс істеуге үйретеді;• грамматикалық құрылымдарды оңай түсінуге көмектеседі;• оқушылардың есте сақтау, есту, көру, сөйлеу, ойлау қабілеттерін дамытады;• пікірталас, талдау, анализ жасау мүмкіндіктерін арттырады;     Көбіне мен ағылшын пәнінде компьютерді жаңа сабақ түсіндіргенде, грамматикалық құрылымдарды өткенде және қорытынды сабақта қолданамын.

34

     Ағылшын тілін оқытуда ақпараттық технология құралдарын қолданудың басты мақсаты - оқушыларға шетел тілінде қарым-қатынас жасауды базалық деңгейде игерту. Осыған сәйкес оқыту мазмұнына қарапайым коммуникативтік біліктілікті, қажетті жағдайда ауызша және жазбаша (сөз, тыңдап түсіну, оқу, жазу) өзара мәдени қарым-қатынас процессінде қолдана алу қабілеттілігі мен дайындығын қалыптастыруды қамтамасыз ететін тілдік, сөздік, әлеуметтік-мәдени білім, білік дағдылар енеді.     Компьютердің білім беру құралы ретінде кең таралуының негізгі алғы шарттары:1. Компьютер шексіз ақпарат әлемінде енуге және ақпаратты жүйелі түрде талдап, сараптауға мүмкіндік береді. Ақпаратты алудағы жоғары жылдамдық адамның ақпараттық мәдениетінің үнемі өсуіне жағдай жасайды.2. Компьютер адамның зерттеу - танымдық әрекетінің әмбебап құралы ретінде ерекшеленеді.3. Өзге құралдардан компьютердің ерекшелігі – оның қатысымды құрал бола білуі. Яғни, білімгер, ол арқылы қатысымның барлық түрлерін жүзеге асыра алады. Бұл – мәтіндерді оқу, сұхбат жасау, жазу, тыңдау әрекеттері. Тіл үйренуде бұл мүмкіншіліктер ең маңызды болмақ.4. Құрал бітімгерлерге өз әрекеттерінің нәтижесін айқын көрсете алады. Білім алуда дұрыс шешім жасай білуге деген оқушылардың өзіндік тәсілін, стратегиясын қалыптастырады.5. Компьютердің көмегімен жаттығулардың кешенді түрлерін аз уақытта орындау мүмкіншілігі туындайды.Ағылшын тілі сабағында компьютерді қолдану мәтіндер мен ақпаратты білуге жол ашады. Тіпті нашар оқитын оқушылардың өзі компьютермен жұмыс істеуге қызығады, өйткені кейбір жағдайларда компьютер білмеген жерін көрсетіп, көмекке келеді.Қазақстан Республикасының мемлекетаралық тілі – ағылшын тілін жаңа технологиялар арқылы оқыту ісі күннен - күнге өзекті болып келеді. Тілді ақпараттық - коммуникативтік технология арқылы оқыту – тіл үйренушінің өз бетімен тіл үйрену қабілеттерін жетілдіруіне игі ықпал ететін тиімді жүйе болып табылады.Сонымен қатар оқушылар интелектуалдық, шығармашылық және коммуникативтік істерін дамыта алады, оқушының оқу белсенділігі артады, сабақтың негізгі кезеңдерінің бәрінде оқушыларға шығармашылық жұмысты ұсынуға болады.    Қазіргі заманда ғылымсыз жан - жақты дамыған өркениетті елдердің қатарына қосылу мүмкін емес. Ал мектеп мұғалімдерінің бүгінгі заманға сай берілген сабақтары осы мәселелерді шешуші күш болып отыр.    Пән мұғалімдері арасында да үнемі үзілмес байланыс болуы керек деймін. Мысалы: қазақ тілі, орыс тілі және ағылшын тілі мұғалімдері бір тақырыпты бір уақытта бастап, пәндер арасында тым құрығанда атауларын бала үш тілде біліп, байланыстыра отырып тіркес, сөйлем, қысқа біліп, байланыстыра отырып тіркес, сөйлем, қысқа әңгіме құра білсе бір оқу жылы ішінде біршама жетістікке

35

жетер еді демекпін. Әрине, барлығын байланыстыру, жүйелеу оңай жұмыс емес, бірақ белгілі бір жетістікке жету үшін, «тілдердің үш тұғырлылығының» болуы үшін, нәтижесін көруге болатын сияқты. Үш тілді болу - қазіргі заман талабы. Өркениет көшінен қалмай, соған сәйкес қадам жасауға, толыққанды білім алуға қол жеткізуге үлесімізді қосуымыз керек.   Ағылшын тілі сабағында компьютер және т.б. жаңа ақпараттық құралдарды пайдалану заман талабы.Жаңа замандағы - Жаңа Қазақстанымыздың дамып келе жатқан қадамында оқу процессіне жаңа ақпараттық технологияларды енгізілуі де, келешекте компьютер заманы болатынына көз жеткізеді.      Білім саласындағы табыстар мамандардың біліміне, біліктілігіне байланысты екендігін білеміз. Сондықтан біз тек Қазақстанның ішінде ғана емес, әлем деңгейінде бәсекеге қабілетті жастарды дайындай білуіміз керек. Қазіргі заман сабағы жаңа ақпараттық технологияны  меңгерген  мұғалімсіз болмайды. Ұлы ағартушы Ы. Алтынсарин: «Маған жақсы мұғалім бәрінен де қымбат, өйткені жақсы мұғалім - мектептің жүрегі» деген екен. Онда «мектептің жүрегі» болумен қатар, жаңа егемен еліміздің ұрпағын жаңа білім нәрін сусындатып, саналы тәрбие, сапалы білім беретін білімді, білікті ұстаз болайық.

36

2.Жаңа технологиялардың көмегімен диалог және монолог түрінде сөйлеу қабілетін қалыптастыру2.1Мультимедиялық презентациялар көмегімен шет тілін тез үйрену қабілетін қалыптастыру

Шет тілін оқыту жүйесін жасау негізінде жатқан түсініктердің араласып кетуі болып табылады. Ағылшын тілін үйретудің бастапқы кезеңінде монолог және диалог сөзді оқыту проблемасы - ағылшын тілін оқыту әдістемесіндегі ең басты проблемалардың бірі. Монолог сөзді оқыту – бұл аса күрделі іс, ал сұрақ-жауап жаттығулары – оқытудың барабар құралы болып саналмайды. Тілдесудің диалогтік формасына келетін болсақ, бұл тілдің коммуникативтік функциясының көрінуіне неғұрлым тән форма. Тілдесудің диалогтік формасы бастапқы кезеңде ағылшын тілін тасушылар тәрізді әңгімелесушімен сәлемдесе білуді, сондай-ақ сәлемге жауап бере білуді көздейді. Монолог - сөз, кез - келген деңгейдегі жұптық, топтық, жаппай тілдесу процесінің компоненті ретінде қарастырылады. Бұл кез - келген монолог сөздің өзінің табиғаты жағынан монологтік екендігін, құрылымдық және көптеген өзге де қарым-қатынастарда оның түрлерінің өзіндік ерекшеліктері мол бола тұра, тіпті адресат сөйлеушінің өзі болған жағдайда да, үнемі біреуге жолданып айтылатындығын білдіреді. Бұдан өзге, диалог пен монологтың араласу қаупі айқын көрініп отыр. Мұның себебі олардың өзара тығыз байланыстылығы мен өзара тілдік қызметке өтуі болып табылады. Мұндай байланыс диалог пен монологтың анықтамаларының өзінен-ақ көрінеді, мұны әдіскерлер былайша заңды тұрғыда атап өтеді: «Диалог – репликалардың тізбегі немесе айтылымдардың топтамасы болып табылады, бұларды әдетте екі немесе одан да көп тұлғалардың (әңгімелесушілердің) тікелей тілдесуі жағдайында бірі екіншісін тудырады. Монолог - өзінің ойларын, ниеттерін, оқиғаны бағалауын және т.б. көбірек немесе азырақ кеңейтілген нысанда білдіруші бір тұлғаның сөзі» (11, 115)

Диалог әңгімелесу барысын қамтамасыз ететін бірқатар икемділіктермен байланысты. Алғашқысы әңгімелесушіні пікірін айтуға ынталандыру болып табылады.

Шетелдік, сондай-ақ ресейлік көптеген әдіскерлер бейнефильмнің/ бейнеүзіндінің негізінде монолог сөзді айту икемділіктерін қалыптастыруға арналған жаттығуларды әзірлеумен айналысуда. Мысалы Ю.А.Комарова оқу процесінде бейнеүзінділердің қолданылуын нақты икемділіктерді қалыптастыруға арналған тіректердің қолданылуы ретінде қарастырады. автор олардың функцияларын олармен сабақта жұмыс істеудің кезеңдеріне сәйкестікте анықтайды:

37

1-ші кезең: бейнеүзінді – мазмұндық тірек (бейнеүзінді 1) 2-ші кезең: бейнеүзінді – мағыналық тірек ((БҮ) – 2)

3-ші кезең: бейнеүзінді – стимул (бейнеүзінді (БҮ) – 3) Бейнеүзінділердің әрбір кезеңдегі функцияларын назарға ала отырып,

Ю.А.Комарова монолог сөзді құра білуді былайша бөліп көрсетеді: 1-ші кезең: өзінің ойларын бейнеүзінді – 1-ге сүйене отырып, монологтық формада айта білу. 2-ші кезең: монолог сөз стратегиясын бейнеүзінді – 2-ге сүйене отырып аша білу. 3-ші кезең: бейнеүзінді – 3-ке сүйене отырып, монологтік формада пікір айта білу.

Әрбір кезеңде Ю.А.Комарова тізбектелген түрде күрделене түсетін, вариативтік негізді көздейтін жаттығулар кешенін ұсынады: дыбыстық жолға, бейнежолға, дыбыстық және бейнежолға бір мезгілде, мәселен: вариативтік негізді: дыбыстық жолға, бейнежолға, дыбыстық және бейнежолға бір мезгілде, мәселен: Дыбыстық жол:

қараңдар, түсініңдер, анықтаңдар, сұрақтарға жауап беріңдер, экранда осы уақытта не болып жатқанын тыңдаңдар, түсініңдер, осы

туралы әңгімелеңдер, тыңдаңдар, айтыңдаршы, осы кейіпкер туралы нені әңгімелей аласыңдар,

оны қалайша елестетесіңдер, қараңдар, салыстырыңдар. Бейнежол:

көріңдер және кім көрмеген болса, соларға айтыңдар, көріңдер, сөйлемді түрлендіріңдер, көріңдер, айтыңдаршы, кейіпкердің орнында болсаңдар не істеген болар

едіңдер, неліктен, көріңдер, бейнеүзіндіні дыбыстауға дайын болыңдар, көріңдер, жағдаятты түрлендіріңдер, ұқсас оқиғаларды ойлап тауып

немесе естеріңе түсіріңдер. Сабақта көркем фильммен жұмыс істеу, әрине, бейнеүзіндімен жұмыс

істеуден ерекшеленеді, бірақ осы кешенде ұсынылған кейбір жаттығуларды монолог сөз икемділіктерін дамыту үшін біздің жағдайда да пайдалануға болады.

Көркем фильмнің мазмұны қабылдау мен ұғынудың барлық кезеңдерінде фильмнің тақырыбы бойынша бір жағынан, монолог сөзді жүзеге асыру үшін лексика-грамматикалық материалды жинақтау болып өтеді, екінші жағынан, фильмнің оқиғалрына, кейіпкерлеріне, олардың әрекеттеріне, идеялық мазмұнына, автордың ұстанымына жеке көзқарасты білдіруге деген қажеттік пайда болады. Осыған байланысты, оқушылардың монолог сөзді айта білу икемділіктерін қалыптастыруға ықпал ететін тапсырмалардың бірнеше түрін ұсынуға болады. Мысалы: Кодоскоп.

38

Диалог сөзді оқыту көрнекілікпен, тыңдалған немесе оқылған мәтінмен, көрілген диафильммен, слайдтармен немесе вербалды берілген жағдаятпен ынталандырылуы мүмкін. Мәселен, диалогтық сөзге оқытуда кодоскопты пайдалануға болады. Мұғалім ұлына әкесінің айқан сөздері (немесе ынталандырушы репликалар) берілген транспарантты дайындайды. Оқушылардың міндетіне диалогтың жасалуы үшін мағынасы жағынан сәйкес келетін жауап қатушы репликаларды іріктеу кіреді. Father: I say, Sonny, what shell we buy for Mumy on Woman`s day?Sonny (1)...Father: Тһat`s а goоd idea! And what will you say to Mum?Sonny (2)...Жауап қатушы репликалар мыналар бола алады: (1) Let`s buy her some flowers.Let`s buy her а large box of sweets.Let`s buy her the book about Moscow. Etc. (2) І`ll say, «Dear Mum, I love you so much».І`ll say, «Веst wishes for Mother`s Day». Экранға әкенің сөздерін шығара отырып, мұғалім әңгімеге кірісуге ұсыныс жасайды. Бұл жұмысты жұптармен өткізу қажет. Оқушылардың жұмыс істеуі кезінде мұғалім оларды бақылайды, кім мұқтаж болса, соған көмек көрсетеді, ал бақылауға бір-екі жұпты шақырады. Әлсіз сыныпта жұппен жұмыс істеу алдында тапсырманы орындау үлгісін не дыбыстық жазбада, немесе мұғалімнің күшті оқушымен бірге орындауында беруге болады.Сөйлеуге үйрету әрқашан белгілі бір мазмұнның негізінде жүзеге асырылады. Сондықтан осы мазмұнның қандай болуы тиіс екендігі туралы сұрақ туындайды. Сөйлеу мазмұны тұрғысынан аса бай, кең ауқымды, көлемді деуге болады, өйткені қарым-қатынас процесінде бүкіл нәрсе айтылады.

Осы уақытқа дейін сөйлеуге оқытудың мазмұны бағдарламада белгіленген әңгімелесу тақырыбының шеңберінде анықталып келеді. Бірақ, тақырыпты дәстүрлі тақырыптарға ұйымдастырудың оншалықты тиімді еместігі әдебиетте бірнеше рет атап өтіліп, іс жүзінде дәлелденіп отыр. Тақырыптың сөйлеудің мазмұны «құйылған» форма емес екендігі анық. Онда тақырыптың барабар формасы не болып табылады. Ал коммуникативтік әдіс оқыту процесін қарым-қатынас жасау процесінің моделі ретінде құруды көздейді. Осыған орай, сөйлеудің мазмұны соның шеңберінде қолданылатын нағыз форманы табу керек; нақ осы форма тілдік материалды іріктеу мен ұйымдастырудың барабар негізі болады. Әрине, іріктелген мазмұнның оқушылардың жасына сәйкес тәрбиелік, ақпараттық маңызы болуы тиіс. Сонымен қатар, өзіне басқалардың барлығын біріктіретін тағы бір аспект бар. Диалог сөзді қалыптастырушы жақсы, пайдалы жаттығу Listen, read and act типті тапсырмалар болып табылады. Әңгімелесуді жүргізу икемділігін дамытатын бұл тапсырмалардың мағынасы олардың соңғы бөлігінде (асt) болады, бұл өкінішке орай, сабақтарда үнемі орындала бермейді. Баспа мәтін.

39

Диалог сөз оңай өрбитін баспа мәтінмен ынталандыруы мүмкін. Мысалы, «Willіаm and Mr. Romford». Мәтінді оқығаннан соң балалар мистер Ромфорд пен Вильямның арасындағы келесі диалогты ойнайды: Hello, Mr. Romford!Hello, Willіаm! Are you going home now?Yes.Give this to your sister, please. Tell her it`s a present from me for her birthday. But don`t open the basket. There is a nise little cat in it. All right. You must give it to Ethel, but you mustn`t open it in the street.Диалог сөзді тыңдалған мәтіннің негізінде де дамытуға болады. Мәселен, «It doesn`t matter». Мәтінді тыңдар алдында оқушылар «Dramatize the text» тапсырма алады. Нәтижесінде Бетти мен Мэридің арасындағы келесі диалог болуы мүмкін. What are you doing, Betty?I`m writing a letter to my friend Kitty.But how can you? You cant write. Well, it doesn`t matter, because Kitty can`t read.Диалог сөзді дамыту стимулы вербалды берілген жағдаят та бола алады. Мәселен, You meet a friend. He (she) sais he (she) has a new flat (house). Have a talk with him (her) about his (her) new flat. Күшті сыныпқа осындай тапсырма беру жеткілікті. әлсіз сыныпта сұрақтар түріндегі тіректерді немесе тек қана сұраулы сөздерді беруге болады When… Where… How many rooms… Is it far from… Etc.

Диалог сөзді диафильмдерді көрумен және мұғалім мен оқушылардың, оқушы мен оқушының арасында әңгімелесулерді ұйымдастырумен ынталандыруға болады: олар диафильмнен кім туралы (не туралы) білді, диафильм ұнады ма, не ұнады. Мысалы, балаларға «Tim Goes to School» атты диафильмді көріп шығу және осы тақырыпта әңгімелесу ұсынылады. Мысалы: Слайттар.

Күрделендірілген кеңейтілмеген жағдаят берілген суреттер бойынша жұмыс істеу. Оқушылардың тілін кеңейтілмеген жағдаят берілген слайттар базасында дамыту сабақта оқу-әдістемелік кешендер бойынша негізгі жұмыстан бөлек өткізілмейді, сабаққа тілдік материалды енгізу мен белсендіру кезінде, тақырыптық қайталау кезінде, сондай-ақ оқушылардың қайталау дағдылары мен икемділіктерін, диалог және монолог сөзін дамыту үшін енгізіледі. Слайттар аталған түрлерімен жұмыс істеу оқу құралының материалымен жұмыста пайдаланылатын тәсілдерге тәуелсіз мұғалім де, оқушылар да слайтта ұсынылған жағдаяттан шегіне отырып, әрбір оқушының мүдделері мен мүмкіндіктеріне сәйкес келетін, өздерінің мазмұны жағынан әр түрлі нұсқаларда түсініксіз шимайланған осы жағдаятты кең көлемде ашып көрсетуге шығармашылық тұрғыда келетіндігімен сипатталады. Оқушылардың тілдік қызметін ағылшын тілін оқытудың алдыңғы курстарының барлығында меңгерілген тілдік материалды олардың сөзінде табиғи түрде пайдаланумен,

40

олардың қиялына, елестетулеріне, ішкі көрнекіліктеріне сүйене отырып дамыту негізге алынуы тиіс. Жұмыстың түрін іріктеу сабақта не атқарылғандығына байланысты болады. Қарапайым, сонымен бірге күрделендірілген кеңейтілген жағдаят берілген суреттер бойынша жұмыс істеу формаларының сан алуандығы бірсарындылықты болдырмауға көмектесу үшін және оқушылардың ойлау қызметін дамыту процесінде өзге тілдік бастамашылық шығармашылығына ықпал ету үшін туындаған. Шетел тілін оқыту сабақтарында барлық ойын түрлері презентация көмегімен қолдануға болады.Себебі бұл ойындар сабақты сапалы, әрі қызықты етуіне септігін тигізеді.Мысалы: мен өзімнің мемлекеттік тәжірибемде бесінші сыныптарда жұмбақ ойындарды, жарыстар, рольдік ойындар, мақал мәтелдерді оқушылардың фонетикалық дағдыларын дамытуа пайдаландым.Төмендегідей ойындарды сабақ үстінде пайдаландым:Интерактивті тақтада телефонның суреті пайда болады, оқушы бір дыбысы ұқсас сөздер тізімін айтады, қалған оқушылар ол қандай дыбысты қолданғанын айтады да, өз отырған компьютерде телефондардың номерлерін орнына айтқан дыбысты жазады.Осының ең бірінші айтып, жазған оқушы өз жұмбағын айтуға құқылы болды.Сабақ информатика сыныбында өткізілді.«Жаңылпаштар ойыны» “She sells1// seashells// by the seashore// of the Seychelles.’’Оқушыларға жаңылпаш беріледі.Оқушылар мұғалім соңынан қайталап оқиды, содан соң әр қайсысы өзі тез оқиды.Оқушылар барлығы бірдей жаңылпашты оқиды да, кесілген белгі болған жерде тоқталып экранда жоқ сөзді табады.

Лексикалық ойындар сөздерді оқыту барысында қолданады.Компьютер көмегімен ағылшын сабағын ойын арқылы қызықты қылып өткізуге болады. Мысалы: Сөзжұмбақтар, сөзтізбектер, берілген видео бейнені дыбыстау т.б. Шетел тілі сабағында көру, естумен жүргізілетін жұмыс, оқушыны қызықтыра түседі.Жұмыс оқушыны бір жағынан ойлануға жетелесе, екінші жағынан қызығушылығын оятып, шығармашылық қабілеттерін арттыруға, белсенділікке ынталандырады.Мысалы:1.Әр оқушы отырған компьютер экранына сөз беріледі.Берілген сөздердің ішінен солдан онға қарай оқығанда жаңа сөз шығатын сөздерді теріп жаз:raw, read, saw, mug, e.c.t.2. Берілген сөздерге сөз қосып мағынасы өзгерген сөз жаз:tea +pot, butte+fly, bus+stop, e.t.c3.Төмендегі әріптерден сөз құрап жаз,бір әріп бір сөзде екі рет қайталанбауы тиіс:Мысалы, be,eat, dear, read, saw, beat, team, e.t.c.

41

2.2 Интерактивті оқыту және интернет мүмкіндіктері ағылшын тіліне оқытуда

Сабақ - оқытуды ұйымдастырудың бір формасы.Оқыту формасы адамзат қоғамының дамуымен бірге қалыптасты. Оқыту процесінің ең ертеде қалыптасқан түрі жеке оқыту болды. Келесі кезең жеке-топтық оқыту әдіс болды. ХVІІ ғасырдың басына қарай бұл оқыту формалары қоғам қажеттілігін өтей алмай қалды. Осы кезеңнен бастап алғашқы топтық оқыту әдіс қолданылып, ол қазіргі кездегі сыныптық-сабақ жүйесінің негізі болды. Сыныптық-сабақтық жүйенің авторы ретінде Я. А. Каменскийді атайды.Оқытуды ұйымдастырудың бұл түрінің сипаттамалары мынандай:

оқудың негізгі бірлігі сабақ; оқушылар жастары бойынша сыныптарға бөлінеді; мектептегі оқыту кезеңі; сабаққа қатысу бәріне міндетті; сабақ кестесі, үзіліс, каникул кезеңдері жыл бойын қамтиды; сыныптағы барлық оқушылардың жұмыстары бір тақырып және бәріне

ортақ бір жоспар бойынша жүзеге асырылады; оқыту барысын мұғалім басқарады.

Сабақтың құрылымы мен типтерге бөлудің қазіргі заманғы үлгісі бар. Сабақ – мұғалімнің шығармашылығы. Ағылшын сабағында тіпті бірыңғай технлологияны қолданатын, бір тақырыпқа арналған сабақ әр ұстазда түрлінше болып шығады. Кез-келген сабақтың анық мақсаты болу керек. Сондықтан қазіргі заманғы дидактикада сабақ типтерін былай класификациялайды:

жаңа сабақ өту; дағды мен біліктілігін қалыптастыру және дамыту; білімін, біліктілігін, дағдысын бекіту мен пайдалану; оқыту және білімді жүйелеу; білімін, біліктілігін, дағдысын бақылау және коррекциялау; кіріктірілген сабақ.Мұғалім алдымен сабақта не істейтінін жоспарлайды, содан соң калай және

қандай әдіспен жүзеге асыратынын анықтайды. Сабақтың құрылымы мақсат пен мазмұн арқылы анықталады, кездейсоқ таңдалуы мүмкін емес.Интерактивтік оқыту шет тілін үйренуде өте тиімді.Педагогикада, әсіресе шет тілдерін оқытудың бірнеше моделін атап көрсетуге болады:1) пассивті – оқушы оқытудың «объектісі» ролін атқарады (тыңдау және көру)2) активті /белсенді/ оқушы оқытудың «субектісі» болып шығады (өзіндік жұмыс, шығармашылық жұмыс, лабораториялық-практикалық жұмыс)3) интерактивті – inter (өзара), akt(әрекеттесу). Оқыту процесі барлық оқушылардың тұрақты белсенді өзара қарым-қатынасы арқылы жүзеге

42

асырылады. Оқушы мен мұғалім оқытудың тең құқылы субъектісі болып табылады.

Шет тілін үйренуде интерактивті оқыту моделін пайдалану - өмірлік ситуацияларды моделдуді, рольдік ойындарды қолдануды, мәселені бірлесіп шешуді қарастырады. Оқу процесінің қандайда бір қатысушысын немесе идеяны, яғни, жақсы оқитындарға ғана назар аудару сияқты ерекшелеуді шектейді. Бұл моделге адамгершілікпен, демократиялық жолмен келуді үйретеді.

Интерактивтік оқыту технологиясы – бұл коллективтік, өзін-өзі толықтыратын, барлық қатысушылардың өзара әрекетіне негізделген, оқу процесіне оқушының қатыспай қалуы мүмкін болмайтын оқыту процесін ұйымдастыру.

Шет тілін үйретуде интерактивтік оқыту технологиясы:1) Жұптасып жұмыс істеу.2) Ротациялық (ауыспалы) үштік.3) Карусель - Айналмақ.4) Шағын топтармен жұмыс.5) Аквариум.6) Аяқталмаған сөйлем.7) Миландыру /Мозговой штурм/.8) Броундық қозғалыс.9) Есепту ағашы. /Дерево решений/10) Өз атынан сот. /Суд от своего имени/11) Азаматтық тыңдау.12) Ролдік /іскерлік/ ойын.13) Сығымдау методы. /Метод пресс/14) Өз позицияңды ұстан.15) Дискуссия.16) Дебаттар.

Интерактивті оқыту технологиясының аса көп мөлшері белгілі, шет тілін үйретуде.

Әр ұстаз өз бетінше сыныппен жұмыстың жаңа формаларын ойлап таба алады. Оқушылар бір-біріне сұрақ қойып және оған жауап беруді үйрететін, жұптасып жұмыс істеу әдісін сабақтарда жиі қолданылады.Мысалы; оқушыларға «Карусель» деп аталатын мынадай жұмыс түрі қатты ұнайды; Екі сақина экранда пайда болады. Ішкі және сыртқы сақиналар. Ішкі сақина – бұл қозғалмай отырған оқушылар. Сыртқы сақина – бұлар әрбір 30 секунд сайын, слайт көрсетілімі арқылы ауысып тұрады. Осылайша, олар бірнеше минутта бірнеше тақырыпты айтып шығады және әрқайсысы өзінің дұрыстығына әңгімелесушінің көзін жеткізуге тырысады.

Аквариум технологиясының мәнісі сонда, бірнеше оқушы шеңбер ішінде ситуацияны жасырады /разыгрывают/, ал қалғандары оларды бақылап тұрып әрекеттеріне талдау жасайды.

43

Броундық қозғалыста оқушылар бүкіл сынып ішінде қозғала жүріп берілген тақырыбы бойынша ақпарат жинайды.

Есептеу ағашы – сынып сандары бірдей 3 немесе 4 топқа бөлінеді. Әр топ өз сұрақтарын талдап, ағаштың өздеріне тиісті тармағына (экрандағы) жауап жазады, содан соң топтар орындарын ауыстырып, көршісінің ағашына өз идеяларын жазады.(арнайы жабдықталған мультимедиалық сыныпта өтті)(3қосымшадан қараңыз)

«Өз позицияңды ұстан» - деп аталатын интерацияның да пайдасы бар. Қандай да бір ұйғарым, көзқарас оқылады, содан кейін оқушылар «Иә» немесе «Жоқ» деген аймаққа бөлінген тақтаға (интерактивті) барады. Мүмкіндігінше олар өз позицияларын түсіндіргені дұрыс.

Мұғалім мен оқушының интерактивтік шығармашылығы шектелмейді. Оны қойылған мақсатқа дұрыс бағыттай білудің маңызы зор. Бүгінгі шығып жатқан методикалық инновациялар оқытудың интерактивтік методымен байланыстырылған.

Интерактивтік оқыту – бұл, ең алдымен оқушы мен мұғалімнің қарым-қатынасы тікелей жүзеге асатын сұқбаттасып оқыту болып табылады. Инетрактивтік оқыту – бұл танымдық әрекеттің арнаулы ұйымдастыру формасы. Ол толық айқындалған және мақсатын алдын-ала болжауға болатын оқыту тұрі. Осындай мақсаттардың бірі оқушы өзінің жетістіктерін, интелектуалдық белсенділігін сезетіндей, оқу барысының өнімділігін арттыратын оқытудың жинақы (компортный) шарттарын жасау. Интерактивтік оқытудың мәнісі сыныптағы барлық оқушы таным процесімен қамтылады, олар өздерінің білетін және ойлайтын нәрселері арқылы түсінуге және қарсы әсер етуге (рефлектироват) мүмкіндік алады. Таным процесінде, оқу материалын игеруде, оқушылардың біріккен әрекеттері мынаны білдіреді; әр оқушы өзіне тән ерекше еңбегін сіңіреді, білім, идея, әрекет ету тәсілдерін алмасу үздіксіз жүреді. Сонымен қатар, бұл процес өз-ара қолдау және қайырмыдылық атмосферасында жүреді. Яғни, жаңа білім алып қана қоймайды, танымдық процестің өзін дамытады, оны әлдеқайда жоғары топтасу мен еңбектесу дәрежесіне көтереді.

Сабақтағы инетрактивтік әрекет өз-ара түсіністікке, өз-ара әрекетке, қатысушының әрқайсысына қажет есепті бірлесіп шешуге алып келетін - ұйымдастыру және сұқбаттасып қарым-қатынас жасауды дамытуды ұсынады.

Интерактив бір көзқарастың немесе бір ғана сөйлеуішінің басым болуы жағдайын болдырмайды. Сұқбаттасып оқыту барасында оқуышлар сыни ойлауды, тиісті ақпарат пен белгілі жағдайды талдау негізінде күрделі мәселелерді шешуді, балама көзқарастарды салыстыруды, ақылды шешімдер қабылдауды, дискуссияға қатысуды, басқа адамдармен тиімді қарым-қатынас жасауды үйренеді. Ол үшін сабақта жекелей, жұптық және топтық жұмыс ұйымдастырылады, зерттеу жұмыстары, рольдік ойындар қолданылады, құжаттармен және түрлі ақпарат көздерімен жұмыс жасайды, шығармашылық жұмыстар пайдаланылады.

44

Интерактивтік оқыту формаларына жатқызуға болады: бүгінгі күні әдіскерлер мен шығармашыл-ұстаздар топтық жұмыстың көптеген түрін жасап шығарды. Олардың ішіндегі кең таралғандары - «үлкен шеңбер», «аквариум», «мыймен шабул» (мозговой штрум), «дебаттар». Алдынғы сабақтардағы білімдері немесе өмірде алған тәжрибелері негізінде аздаған хабары бар қандайда бір мәселе толығымен талқыланатын болса ғана, интерактитік оқыту формасының тиімділігі жоғары болады. Одан басқа, қарасытрылатын тақырып жыбық немесе тар мағаналы болмау керек. Мысалы, ұрлық үшін жауапкершілік қандай болу керек немесе салық мөлшері қанша болу керек деген сияқты сұрақтарды топ алдында талқылаудың мағанасы жоқ. Талқыланатын мәселенің деңгейі тар экономикалық (құқықтық, саяси, тарихи, т.б.) сұрақтардан мәселені кеңінен қоюға көшуге мүмкіндік жасайтындай болу керек.

Оқыту концепциясы мен технологиясы бар.Оқыту барысында кем дегенде мазмұндық (нені оқыту), процесуалдық (қалай оқыту), мотивациялық (оқушылар әрекетін қалай белсенді етуге болады) және ұйымдастыру (оқушы мен мұғалім әрекетіннің құрылымын қалай жасау керек) жағын бөліп қарауға болады. Осы жақтардың әрқайсысына бірқатар концепция сәйкес келеді.

Мазмұндық жағына - мазмұнды қарам-қатынас, оқу материалын кұрделендіру, оқу пәндерін кіріктіру /интеграция/, дидактикалық бірліктерді ірілендіру және т.б.

Процесуалдық жағына – программалау концепциясы, проблемалық, интерактивтік оқыту т.б.

Мотивациялық – оқуы барысын мотивациялық қамтамасыз ету концепциясы, танымдық қызығушылық қалыптастыру, т.б.

Ұйымдастыру – гуманитарлық педагогика идеялары, педагогикалық еңбектестік концепциясы, оқу пәніне «шому» (М. П. Щетини), орталықтандырылған (концентрированные) оқыту д.р.Осы концепциялардың бәрі өз кезегінде технологиямен қамтамасыз етіледі. Мысалы, прблемалық оқыту концепциясы: проблемалы-сұқбатасып оқыту, проблемалы-тапсырмаларлық, проблемалы-алгоритмдік, проблемалы-контекстік, проблемалы-модулдік, проблемалық-компьютерлік оқыту.

Интерактитік оқыту технологиясы мен концепциясы интеракция (ағлш. Interaction - өзара әсер, бір-біріне әсер ету) құбылысына негізделген. Оқыту барысынде жеке тұлғалар арсында танымдық қарым-қатынас орнап, оның субъектілерінің бәрі өзара қатынасқа түседі. Әр оқушының жеке жұмысы мен оның жеке тұлғасын дамыту адамдардың бір-бірімен сөйлесу және өз ара әрекеттесу барысында жүзеге асады.

Осы концепцияны жақтаушылардың ойынша, осындай ситуацияның жиі қолданылатыны және ыңғайлы түрі оқу ойындары болып табылады. М. В. Кларин, Ю. С. Тюнников және басқалар ойындардың білім беру мүмкіндіктерін зерттеген: ойындар педагокқа оқытудың (білім, білік, дағды) қоданылуын, жаттығу мен өңделуін, әркімнің мүмкіндігін ескеруді, білім деңгейі әртүрлі оқушыларды ойынға тең дәрежеде қатыстыру нәтижелерін көрсететін мүмкіндік береді, Сонымен қатар ойындарда барынша эмоциялық-тұлғалық

45

әсер ету, коомуникативті білктілік пен дағды қалыптастыру, қарым-қатынас құндылығы сияқты мүмкіндіктер бар. Сондықтан оқу ойындарын қолдану мектеп оқуышларының жеке және тұлғалық сапаларын тәрбиелеуге қолайлы.

Интерактивті тақта – бұл компьютердің қосымша құрылғыларының бірі және де дәріс берушіге немесе баяндамашыға екі түрлі құралдарды біріктіретін: ақпараттың кескіні мен қарапайым маркер тақтасын біріктіретін құрал. Бүгінгі күні бірнеше ИТ түрлері бар. Олардың ішінде білім саласында қолданып жүргендеріне қысқаша шолу жасайық.ACTIVboard(Promethean компаниясы) - ACTIVstudio программасы арқылы іске қосылады. Бұл құрылғы компьютер, мультимедиялық проектор және ақпараттарды енгізуге арналған активті қаламнан тұрады. Aктивті қалам – бұл меңзерді басқару құрылғысы және компьютер мен тақта арасындағы байланысты іске асырушы құрылғы. ACTIVwandуказкасыЭлектронды ACTIVwand указкасының ұзындығы 54 см тақтаның жоғарғы бөлігінен кішкентайларға да қол жеткізуге мүмкіндік береді. Жанында орналасқан батырма ташқанның сол жақ батырмасының қызметін атқарады. ACTIVboard – интерактивті тақтасында жұмыс жасаушыға проектордың сәулесінен астынан шығуға мүмкіндік береді. "Оң қол" сонмен бірге "сол қолмен" жұмыс жасауға қолайлы құрал. ACTIVpanelproACTIVpanelpro (Активпанель) үлкен аудиторияларда қолдануға өте қолайлы, онда үлкен экранға проекцияға қолданады. ACTIVpanelpro арнайы қарындаштың көмегімен дисплейде жазылған жазулар компьютер арқылы тақтадан көруге мүмкіндік береді. ACTIVpanelpro (Активпанель) өте жеңіл зат, бөлмеден бөлмеге қиындықсыз – ақ алып жүре беруге болады, ал проектор болса кескінді үлкейтіп көрсетеді. ACTIVpanel-pro ДК басқарады, сурет салады, жазу жазады – бұл ақпаратты енгізетін құрылғыға жатады. ACTIVslateРадио портты ACTIVslate панель құрылғысы топпен жүргізілетін конференцияға қатысушылардың белсенді қатысуына мүмкіндік береді. Конференция немесе презентация кезінде аудиторияда еркін қозғалуға болады ACTIVslateXR панель аудиторияның кез келген жерінен тақтамен жұмыс жасай алады. ACTIVslateXR көмегімен қатысушылар өз шешімдерін орындарынан тұрмай-ақ тақтада жаза алады. ACTIVtabletACTIVtablet планшет қарапайым тышқанның қызметін атқара алады, презентация мен конференция материалдарын ACTIVstudio2 немесе ACTIVprimary тақтасыз (ACTIVboard көмегенсіз) компьютерде дайындауға мүмкіндік бетерін құрылғы. ACTIVtablet компьютерге USB порт арқылы қосылады, бағдарламаның барлық функцияларын қолдануға болады. Арнайы батареясыз қаламмен флипчарт беттерінде жазу жаза алады.ACTIVote

46

ACTIVote тестілеу жүйесі конференцияның барлық қатысушыларына сұрақтарға, бірнеше берілген жауаптардың нұсқаларынан желісіз радио пульттің батырмасын басу әдісімен жауап беруге мүмкіндік береді. Пульттың көмегімен ақпарат ACTIVboard қабылдайды және де өңделіп конференция қатысушысының жауабын қабылдайды. ACTIVote қарапайым тест жүргізуге өте қолайлы зат. ACTIVote 16 немесе 32 пульттан кішкене чемоданда тест жүргізу үшін қолданылады. ACTIVote қолдана отырып:«Тест дайындау шеберінде» ACTIVstudio бағдарламасында флипчартта мәтіндік немесе графиктік түрде тест сұрақтары кітапханада сақталады да, тестің нәтижесін кесте немесе диаграмма түріндекомпьютердің жадында сақталады. Тестің нәтижесін EXСEL немесе WORD редакторларында экспорт жасауға боладыACTIVstudio программасыACTIVstudio PE программасы арнайы презентацияларды өткізуге және оны сабақ барысында қолдануға негізделген программа. Бұл программа ACTIVboard және ACTIVpen қаламымен жұмыс жасау үшін жасақталған. ACTIVstudio программасының мүмкіндіктері өте көп. Атап айтқанда, презентацияларды құруға, өткізуге, материалдарға арнайы эффектілер қосуға, негізгі кезеңдерді көрсетуге, көрсеткіштерді қосуға, қосымша ақпараттарды енгізуге және басқа да көптеген мүмкіндіктері бар. ФлипчартФлипчарт – бұл бірнеше қажетті беттерден тұратын негізгі жұмыс аймағы. Бұл аймақта презентацияны құруға және оны көрсетуге қажетті құралдардың барлығы   көрсетіледі. Бірнеше флипчарттарды бірден ашып, бір флипчарттан келесі флипчартқа, объектілерге сілтемелер   қоюға немесе объектілерді бір мезетте келесі бетке көшіруге болады. Флипчартты басу құрылғысынан шығаруға немесе әр түрлі форматтарда экспорттауға болады. « Активті экран » кешені білім үрдісінде қолданылатын ақпаратты көрсетуге және оны компьютермен басқаруға тағайындалған әмбебап интерактивтік жүйе болып табылады.« Активті экран » бағдарламалық – техникалық кешенінің дидактикалық мақсатта пайдалану барысында олардың негізгі қызметі – жалпы ақпаратпен кәсіби біліктілікті жетілдіру бағытында қолданып, сонымен қатар бұл құралдың оқушылардың, ойлау және ойын қысқа және түсінікті түрде жеткізе білу қабілетін, арттырып өз ойларын жаңа технология құралдары көмегімен жүзеге асыруын қалыптастыруды қамтамасыз ете алатыны белгілі болды.          Бағдарламалық - техникалық кешеннің құрамына кіретін интерактивтік тақтаны оқытушыға сабақты қызықты және динамикалық түрде мультимедиялық құралдар көмегімен оқушылардың қызығушылықтарын тудыратындай оқуға мүмкіндік беретін визулды қор деп те атауға болады. Сабақты түсіндіру барысында мұғалім тақта алдында тұрып, бір мезетте мәтіндік, аудио, бейне құжаттарды DVD, CD-ROM және Интернет

47

ресурстарын қолдана алады. Бұл кезде мұғалім қосымшаны іске қосу, CD-ROM, Web- түйін мазмұнын қарастыру, ақпарат сақтау, белгі жасау тышқанды ауыстыратын арнайы қалам арқылы жазулар жазу және т. б. әрекеттерді жеңіл орындай алады.         Интерактивті құралдарды сабаққа пайдаланғанда дидактикалық бірнеше мәселелерді шешуге көмектеседі :-         Пән бойынша базалық білімді  меңгеру ;-         Алған білімді жүйелеу ;-         Өзін - өзі бақылау дағдыларын қалыптастыру;-         Жалпы оқуға деген ынтасын арттыру-         Оқушыларға оқу материалдарымен өздігінен жұмыс істегенде әдістемелік көмек беру.

Бұл технологияны оқу материалын хабарлау және оқушылардың ақпаратты меңгеруін ұйымдастыру арқылы, көзбен көру жадын іске қосқанда арта түсетін қабылдау мүмкіндіктерімен қамтамасыз ететін әдіс деп қарауға болады.

Оқушылардың  көпшілігі естігенінің 5 % және көргенін  20 % есте сақтайтыны белгілі. Аудио – және видеоақпаратты бір мезгілде қолдану есте сақтауды  40-50 % дейін арттырады. Қазіргі кезде сабаққа дайындалу барысында мұғалім сабақ  мазмұны оқушылар үшін танымдылығы жағынан қызықты әрі жаңаша өтуі үшін өзінің бағалы уақытын қажетті материалды іздеу мен жүйелеуге жұмсайды. Ал жекелеген курс бойынша мәселелік – бағдарлы оқу бағдарламалары пакетінің болуы мұғалімге « мұғалім – оқушы» жүйесінде ақпаратты беруді, өңдеуді және қайталауды жаңаша ұйымдастыруына   мүмкіндік береді. Бірақ , мұның барлығы жүзеге асуы үшін мұғалім компьютерлік оқыту технологиясы бойынша білімдер мен іскерліктерді игеруі қажет. Бұл дайындық диференциалды болуы тиіс. Себебі, әрбір пән мұғалімдері үшін компьютерді оқыту үрдісінде пайдалану әр түрлі сипатқа ие.

Ғылым ғасырының табалдырығынан   аттағалы тұрған  қазіргі  таңда  компьютер өмірдің   барлық саласына кеңінен енуде.    Елбасы   атап көрсеткендей « Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте – мөте  қажет » - жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық технологияны оқу үрдісіне оңтайландыру мен тиімділігін  арттырудың маңызы зор.         Білім берудің ақпараттандыру процесі пән мұғалімдеріне жаңа ақпараттық технологияны   жан - жақты пайдалану саласына үлкен талап қояды.         Іс тәжірибемде интерактивті құрылғылардың барлық мүмкіндіктерін пайдалана отырып, оқушылардың шығармашылық даралығын қалыптастыру үшін сабақта төмендегі іс – шаралардың қолданудың маңызының зор екенін байқадым.         Оқушының дайындық деңгейін, ынтасын және қабылдау  жылдамдығын ескеру   арқылы жаңа материалдарды меңгеруге байланысты оқытуды

48

ұйымдастыру және оқыту процесіне интерактивті құрылғылардың мүмкіндіктерін пайдалану:         - Оқытудың жаңа әдістері  мен формаларын ( проблемалық, ұйымдастырушылық іс - әрекетін компьютерлік ойындар және т. б.) сабақта жиі қолдану.         -   Проблемалық зерттеу , аналитикалық және модельдеу әдістерін қолдану арқылы классикалық әдістерді жетілдіру.         - Жаңа ақпараттық технология құралдарын ( жаңа типті компьютерлер, телекоммуникация, виртуальды орта және мультимедия – технология, интерактивті құрылғылар) пайдалану арқылы оқу процесінің материалдық – техникалық базасын жетілдіру.         Сабақ материалы  Power Point презентациясы немесе мәтіндік ақпарат түрінде беріледі. Сонымен қатар, материалдың құрамына кесте, диаграмма, сурет, басқарушы батырмалар, гиперсілтемелер, графиктер болады. Түсіндіру барысында мұғалім тақтаның алдында тұрып жасырулы ақпаратты және объектілерді көрсете алады және өзгертеді. Сабақтың соңында қолданылған материалды есте сақтап, қажет жағдайда қайталап қолдана алады. Интерактівтік тақтамен жұмыс істеу барысында жасалған файлдар белгілі бір форматпен сақталады, сонымен қатар PDF форматында да сақтап, оқушыға электрондық пошта арқылы жіберуге болады. Мұғалім алдын – ала дайындаған сабақты оқушының білімін , біліктілігін, дағдысын бақылауға бағытталған тапсырмаларды орындауға береді.Сабақтың барысында тапсырманы орындау бойынша ауызша түсіндіру жүргізіледі, интерактивтік тақтаны пайдалану арқылы теориялық материал қайталанады. Қажетті жағдайда, оқытушы тақта арқылы мысал есепті шығаруды, графиктерді құруды, құрал – саймандарды қолдануды көрсетіп түсіндіреді. Мұғалім оқушыны тақтаға шығарып, оған жеке тапсырма береді, оған қалғандардың көңіл бөлу үшін бағыт береді және бақылап отырады.         Мұғалім алдыңғы сабақта өтілген материалды ашып, өткен сабақты қайталай алады. Мұндай әдістеме сабақта екпінді түрде өткізуге мүмкіндік береді. Тақтада жұмыс істеген мұғалім мен оқушының орындаған іс - әрекеттерін есте сақтап келесі сабақта қолдануға болады.         Сонымен, интерактивтік тақта сабаққа қатысушылардың барлығының ойын бір ортаға жинақтап, қажет ақпаратты өңдеу арқылы жалпыланған ақпараттық біліктілікті қалыптастыратын тиімді құрал болып табылады. Алдын ала  дайындалған оқу материалдары – презентациялар, мәтіндік, графикалық ақпараттық объектілер – сабақтың жақсы өтуін және барлық ақпарат түрлерін қолдануды қамтамасыз етеді. Сонымен, « Активті экран » кешенін қолдану арқылы оқыту үрдісінде жаңа дидактикалық мүмкіншіліктерді ашуға мүмкіндік береді.         Сабақта уақытты үнемдеу, демонстрациялық материалдар даярлау мақсатында интерактивті тақтаны пайдаланған тиімді. Интерактивті тақтаның үш режимінде де жұмыс жасауға болады.

49

         Ақ тақта режимі – ең қарапайым режим. Ақ тақта режимін қолданғанда оны ақ бет қағазбен жұмыс  жасағандай және тақырыпқа қажетті жерін белгілеулермен, негізгі ұғымдарын ерекшелеу үшін түрлі түсті қаламды қолдануға болады. Ақ беттің артына фон ретінде мазмұнды суретті пайдалануға болады. Тақтаның бұл қасиеті, мысалы географиядан, физика, биологиядан және т.б. пәндерден сабақ жүргізгенде ыңғайлы. Фон ретінде географиялық картаны, физикалық аспаптардың суреттерін алуға болады және сабақ барысында қажет болса картаға белгі салуға, жазуға мүмкіншілік бар.         Екінші режим – Office режимі. Бұл режим сабаққа қажетті дайындық жұмыстарын, яғни материалдар даярлауға ыңғайлы. Сабаққа дайындық жұмыстары  Word  мәтіндік редакторының, Excel электрондық кестесінің құжаттары, Power Point – презентациясы болуы мүмкін. Мысалы , Microsoft Word құралдарымен төрт түрлі мәтіндік тапсырмаларды қамтитын құжат әзірлеуге болады. Осы құжатта тапсырмаларды қайталап, жауаптарының дұрыс нұсқаларын немесе амалдардың дұрыс тізбегін көрсету керек. Қайталанған тапсырмаларды сурет салу панелінің « төртбұрыш » объектілерімен жасырамыз. Сабақта қажет кезде бұл құжатты интерактивті тақтаның Office режимінде ашу қажет. Бұл режим Microsoft Office – нің барлық мүмкіншілігін   ұсынады. Сондай мүмкіншіліктерінің бірі – құрылған құжатқа мәтінді қосуға болады, яғни экраннан түсірілген суретпен емес құжатпен тікелей жұмыс жасаймыз. Сонымен, мұғалім оқушыны тестілік тапсырмаға жазбаша жауап беруге тақтаға шығарып, оқушының жауабын дұрыс жауаптарымен салыстыра алады ( « тік төртбұрыш » объектісін жылжыту немесе жою арқылы ) және дайындалған материалды шаблон ретінде келесі сабақтарды пайдалану үшін сақтап қоюға болады.         Үшінші режим - тақтаның интерактивті режимдегі жұмысы.Сабақтарды жүргізуде өткен материалды қайталау қажет, сондай жағдайда интерактивті тақтаның сілтеме жасауға арналған компонентін қолдануға болады. Бұл компонент арқылы Microsoft Office құралдары арқылы құрылған құжаттарға, графиктік редакторлардың немесе программалау ортасының көмегімен құрылған файлдарға, интернет беттеріне сілтемелерді ұйымдастыруға мүмкіншілік береді.         Прожектор және Шторка құралдары экранның белгілі бір кішігірім аумағын көрсетуге арналған. Прожектор құралы аудиторияның  назарын бір объектіге аударуға арналған. Экран бетінде бір мезгілде бірнеше объектілер орналасқан болса, оның қажет объектісін ерекшелеп, қалғанын жауып қоюға арналған. Шторка  экранның бір бөлігін жауып қоюға арналған ( есеп шығаруда дұрыс жауаптарын, оқушыларға әзір белгісіз ақпаратты ) және материалды оқу барысында  мүмкіндігінше тақтаның қажет бөлігін көрсету.     Қазіргі уақытта « қоғамды ақпараттандыру », « білім беруді ақпараттандыру»  деген сөз тіркестері біздің сөздік қорымызға еніп кетті. Олай болса, қоғамды ақпараттандыру дегеніміз не,қоғамдық ақпараттандыру дегеніміз – ғылыми техникалық прогресс жетістіктерінің күнделікті тұрмысқа ауқымды енуінің нәтижесі, яғни адам өміріне іс - әрекеттің интеллектуалды

50

түрлерінің жан – жақты әсер етуі мен ролінің жоғарылауына байланысты объективті процесс.         Ол оқыту мазмұны, әдісі мен ұйымдастыру түрлерінің өзгерісін тездетеді. Бұл процестегі негізгі мәселе білім берудің мазмұны мен мақсатын өзгерту болып табылады, ал оны технологиялық жағынан қамтамасыз ету - өндірістік мәселе.         Қоғамды индустрияландыру кезеңінде білім беру жүйесі алдыңғы кезекте, маманданған сауатты тұтынушыларды дайындауға бағытталса, ал білім беруді ақпараттандыру жағдайында бұл мәселе білім берудің негізгі мақсатына ауысады. Мұндағы негізгі мақсат – оқушының қоршаған әлем жайында табиғи ғылыми болжамын қалыптастырумен жалпы ізгілікті адамгершілікке дайындау болып саналады.         Қазіргі заман мұғалімнен тек өз пәнінің терең білгірі болуы емес, тарихи танымдық, педагогикалық – психологиялық сауаттылық, саяси экономикалық білімділік және ақпараттық сауаттылық талап етілуде. Ол заман талабына сай білім беруде жаңалыққа жаны құмар, шығармашылықпен жұмыс істеп, оқу мен тәрбие ісіне еніп, оқытудың жаңа технологиясын шебер меңгерген жан болғанда ғана білігі мен білімі жоғары жетекші тұлға ретінде ұлағатты саналады.         Орта білім беру жүйесін ақпараттандырудың негізгі мақсаты оқушылардың ақпараттық мәдениетін қалыптастыру. Осы мақсатты орындау барысында оқушылардың ақпараттық мәдениетін қалыптастыруда жаңа әдістерді қолдану қажеттілігі туындап отыр. XXI  ғасырда ақпараттанған қоғам қажеттілігін қанағаттандыру үшін білім беру саласында төмендегідей міндеттерді шешу көзделіп отыр : компьютерлік техниканы, интернет, компьютерлік желі, электрондық және телекоммуникациялық құралдарды, интерактивті құралдарды, электрондық оқулықтарды оқу үрдісіне тиімді пайдалану арқылы білім сапасын көтеру.         Еліміздегі саяси, әлеуметтік – экономикалық өзгерістерге сай білім беруді ақпараттандыру бағытында мектебімізде жүргізіліп жатқан жұмыстар ақпараттандырудың мемлекеттік бағдарламасына сәйкес жүзеге асырылуда.         XXI ғасыр – ақпарат ғасыры болғандықтан адамзатқа компьютерлік сауаттылық қажет. Бүгінгі таңда мектеп пәндерін компьютер, интерактивті құралдардың көмегімен оқыту нәтижелерін зерттеудегі ғылыми проблемаларды шешу ең басты орын алады. Бұған себеп оқыту процесінде туындайтын компьютерлендірудің педагогикалық- психологиялық жаңа проблемалары әлі толық шешілмегені.     Білім беру жүйесін ақпараттандыру білім беру үшін үлкен  перспективалар ашады.Соңғы жылдары компьютерлік, телекоммуникациялық  техника мен технологиялардың қоғам өміріндегі ролі мен орнында түбегейлі өзгерістер болды.Ақпараттық және телекоммуникациялық  технологияларды игеру қазіргі заманда әрбір жеке тұлға оқу және жазу қабілеті сияқты сапалармен бірге қатарға және әрбір адам үшін қажетті шартқа айналды.

51

         Әрбір елдің  технологиялық даму дәрежесіне оның экономикалық қуаты мен халқының тұрмыс деңгейі ғана емес, сол елдің әлемдік қоғамдастықта алатын орны, басқа елдермен экономикалық және саяси ықпалдасу мүмкіндіктері, сондай – ақ ұлттық қауіпсіздік мәселелерін шешуіне байланысты. Сонымен қатар, әлдебір елде қазіргі технологияның дамуы мен қолдануының деңгейі оның материалдық базасының дамуымен қатар емес, негізінен қоғамды парасаттандыру деңгейімен, оның жаңа білімді туындату, игеру және қолдана білу қабілетімен де анықталады.         Жедел дамып отырған ғылыми – техникалық прогресс қоғам өмірінің барлық салаларын ақпараттандырудың ғаламдық процесінің негізіне айналады. Ақпараттық - технологиялық дамуға және оның қарқынына экономиканың жағдайы, адамдардың тұрмыс деңгейі, ұлттық қауіпсіздік, бүкіл дүниежүзілік қауымдастықтағы мемлекеттің ролі тәуелді болады. Тұтас дүние қалыптастыру мен қоғамдастықтар, жеке адам мен бүкіл  дүниежүзілік қоғамдастықтың өмір сүруі үшін жаңа жағдайларды қамтамасыз етуде ақпараттық - телекоммуникациялық   технологиялар  маңызды роль атқарады.         Ғылым  мен техниканың даму қарқыны оқу – ағарту саласының оқыту үрдісіне жаңа технологиялық әдістер оның ішінде интерактивті құралдарды кең көлемде қолдануды қажет етеді.         Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы орта білім беру жүйесінің дамуымен тығыз байланысты. Қай халықтың, қай ұлттың болсын толығып өсуіне, рухани әрі мәдени дамуына басты ықпал жасайтын тірегі де, түп қазығыда – мектеп.         Мектептердің білім деңгейін көтеру және онда интерактивті құралдарды пайдалану арқылы оқу – тәрбие процесін тиісті деңгейге көтеру, мектеп ұстаздарының, басшыларының, педагогикалық ұжжымның жүйелі басшылыққа алған бағыты деп   есептейміз. Интерактивті құралдарды қолдану негізінде мектепте жаратылыстану бағытының пәндерін оқыту сапасын арттырып, білім беруді ақпараттандыру жүйелі түрде іске асады деуге болады.         Мектепті ақпараттандыруға осылай мемлекет тарапынан үлкен экономикалық қолдау көрсетіліп, оны оқыту, үйрету мәселесі бүкіл халықтық деңгейге көтерілсе ғана біздің еліміз өндірістің жоғары психологиясын меңгерген дүиежүзілік бәсекеге төтеп беретін, өндіріс өнімдерін өндіре алатын алдыңғы қатарлы   мемлекетке айналады. Ол дәрежеге жетуге қажетті білім алуына біздің жас ұрпақтың қабілетінің жететініне сенім мол.         « Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет » деп, Ел басы атап көрсеткендей жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық технологияны оқу үрдісінде оңтайландыру мен тиімділігін арттырудың маңызы зор.         Компьютер және интерактивті құралдар арқылы жасалып жатқан оқыту процесі оқушының жаңаша ойлау қабілетін қалыптастырып, оларды жүйелік байланыстармен заңдылықтарды табуға итеріп, нәтижесінде - өздерінің кәсіби потенциалдарының қалыптасуына жол ашу керек. Бүгінгі

52

таңдағы ақпараттық қоғам аймағында, оқушылардың ойлау қабілетін қалыптастыратын және компьютерлік оқыту ісін дамытатын жалпы заңдылықтардан тарайтын педагогикалық технологияларды ғана тиімді деп санауға болады.         Оқушылардың интерактивті құралдар   көмегімен қалыптасатын және жүзеге асырылатын ойлау қабілеті бұрынғы технологиялар арқылы берілетін ойлау жүйесінен өзгеше болатындықтан, тек ойлау қабілеті түсінігі ғана емес, қабылдау, есте сақтау жоғарғы деңгейде болады.  Интерактивті құралдардың келесі ерекшеліктерін атап өтуге болады: 1.Бормен тақтаға жазылған кескінді интерактивті тақтадағы түрлі – түсті айқын, ұқыпты кескінмен салыстыруға болмайды2. Тақта мен бордың көмегімен әр түрлі қосымшалары бар жұмысты түсіндіру қиын әрі мүмкін емес.3. Слайдтарда, флипчартта қателер жіберілсе, тез арада түзетуге болады4.  Сабақта   ACTIVote тестілеу жүйесі арқылы тест алу мүмкіндігін қолдануға болады5. ACTIVwand указкасының  көмегімен тақтаның жоғарғы бөлігіне кішкентайларға да қол жеткізуге мүмкіндік береді.6. Сабақта көрнекілікті қолдану деңгейі артады.7. Сабақтың өнімділігі артады.8. Оқушылардың білім деңгейіне оң әсер етеді   Біз бейбіт елде, мемлекеттік білімді жетілдіруге аса мән берген елде тұрамыз. Жалпы білім берудің мақсаты – терең білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін - өзі дамытуға адамгершілік  тұрғысынан жауапты шешімдерді қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру, яғни жеке тұлғаны қалыптастыруға негізделген, ақпаратты технологияны терең меңгерген, жылдам өзгеріп   жататын бүгінгі заманға лайықты, жаңашыл тұлғаны қалыптастыру.         Бәсекеге қабілетті болу тікелей білімге байланысты. Біз жаңа технологияға, жаңа өркениетті дамуға байланысты басқа өркенді елдердің көптен бері пайдаланып келе жатқан нитерактивті құралдарды қолданып отырмыз. Бұл – біздің Қазақстаннның алға қарай   жылжуының нышаны болып табылады. Ғылыми білім беруде интерактивті тақтаның мүмкіндігі мол. Интерактивті құралдарды қолдану арқылы оқушы білім кеңістігіне еркін бойлай алады.

Жаратылыстану –ғылыми білім беруде интерактивті құралдарды қолданудың  білімді игертуде оқушыларға берері көп. Интерактивті құрылғылар көп мүмкіндік туғызып отыр. Оқу процесінде, оның ішінде практикалық сабақтарда интерактивті құралдарды қолдану мұғалімнің жеке тәжірибесіне, шығармашылық ізденісіне байланысты. Интерактивті құралдар оқыту формасын ұйымдастыруды түрлендіруге, дәстүрлі оқыту әдістеріне жаңа элементтер енгізуге мүмкіншіліктер жасайды. Бұл оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырады. Қорытындылай келе

53

интерактивті құралдарды орынды қолдану оқыту сапасын жетілдіруге көмектеседі  Интерактивтік оқу технолгиясы (ИОТ) – деп нәтижесінде оқу әрекеті барысында олардың өзара мотивациялық, инетеллектуалдық, эмоцияналдық және басқада жақтарынан жетістіктерге жетуді сезіну ситуациясын тудыра алатын, оқушыларға педагогикалық әсерлі танымдық қарым-қатынас құруға кепілдік беретін, мұғалім мен оқушының іс әрекетін оқу ойындары түрінде ұйымдастыру тәсілдерін айтамыз.

ИОТ-сын шет тіліне үйретуге қолданатын оқыту процесінің құрылымында мына кезеңдерді бөліп көрсетуге болады:Бағыттау. Ойынға қатысушылар мен эксперттерді дайындау кезеңі. Мұғалім жұмыс тәртібін ұсынады, оқушылармен бірге сабақтың басты мақсаты мен тапсырмаларын жасайды, оқу проблемасын құрастырады.Ойын-сабақты өткізуге дайындық. Бұл ситуация, нұсқаулар, қойылымдар мен басқа да материалдарды оқыту кезеңі. Мұғалім сценарий жасайды, ойын тапсырмаларына, ережесіне, ролдерге, ойын бөлімдеріне, ұпай санау тәртібіне (ойын таблосы құрылады) тоқталады. Оқушылар қосымша ақпарат жинайды, мұғаліммен ақылдасады, ойын барысын және мазмұнын туралы өзара талқылайды.

Ойынды өткізу. Бұл кезеңде ойын процесінің өзі жүзеге асады. Ойын басталғаннан кейін ешкімнің оған араласыуға және бағытын өзгертуге қақысы жоқ. Тек жүргізуші ғана қатысушының әрекетін бағыттап отырады, егер ол бастапқы мақсаттан ауытқып бара жатса. Мұғалім ойынды бастағаннан кейін, аса қажет болмаса оған қатынаспауы керек. Бұл жерде мұғалімнің міндеті; ойын әрекеттерін, нәтижелерін, ұпай санауды бақылау және түсініспеушілік болған жағдайда түсіндіру, оқушылардың сұрағына жауап бері немесе өтініші бойынша оның жұмысына көмектесу.

Ойынды талқылау. Ойын нәтижесін талдау, талқылау және бағалау кезеңі. Мұғалім талқылау жүргізеді, оның барысында эксперттер сөйлейді, қатысушылар өз пікірлерін айтады, өз поязицияларын және шешімдерін қорғайды, қорытынды жасайды, таңғалыстарын айтады, ойын барысында туындаған қиындықтары, идеясы туралы әңгімелейді.

Шет тілінне үйретуде ИОТ-сын пайдалану әр оқушының іс-әрекетін сабақтастыруға (өзара әсерлесудің бүтіндей жүйесі пайда болады: мұғалім – оқушы, мұғалім – сынып, оқушылар – сынып, оқушылар-оқулықтар, топ – топ, топ- оқушы), оның оқу әрекетін және тұлғалар арасындағы танымдық қатынастарын байланыстыруға мүмкіндік береді.(3; 156)

Интернет пен интерактивті оқыту өте тиімді. Өзге тілді үйренуде көп септігін тигзеді.Әлеуметтік мәдени компетенцияның тиімді жолдарын іздестіруде зерттеушілер арасында бұрын болмаған үлкен мүмкіндіктер бар,компьютерлік технологиялар үлкен қызығушылық тудыруда.Атап айтқанда, виртуалды кеңістікке, аутент виртуалды интерактивті тілдік орта болып табылатын Интернетке ену көптеген зерттеуші әдіскерлермен аталған компетепцияны дамытудың тиімді құралы ретінде қарастырылады.

54

Егер ағылшын тіліне оқытуда Интернет беретін мүмкіндіктер мен қызметтерге толығырақ тоқталсақ, келесілерді атауға болар еді: мысалы, оқушылар Интернет тораптарында берілетін тапсырмалар мен жаттығуларды орындай алады, электронды пошта арқылы хат алысып, виртуалды қатынас клубтарына телеконференцияларға қатыса алады және нақты уақыт тәртібінде мәтіндік хабарламалармен алмасуға, радиобағдарламаларды тыңдауға, бейнероликтер көруге, ақпараттың қандай да түрлерін қолдануға мүмкіндіктері бар.Ақпаратты қандай да арақашықтыққа тез арада жеткізу, алыстағы ақпарат көздерін пайдалану мүмкіндігі, интерактивтілік (жылдам, кері байланыс мүмкіндігі),іздеу жүйелері арқылы және өз бетімен іздеу, алынған материалдарды, түрлі тасушыларға ауыстырып салу және т.б. сияқты Интернеттің артықшылықтары пайдаланылады.

Интернет ағылшын тілін үйренушілерге аутентті мәтіндерді қолдануға, тіл тасушыларын тыңдап, олармен қарым қатынас жасауға қайталанбас мүмкіндіктер береді яғни ол табиғи тілдік органы қалыптастырады. Дегенмен, Е.С.Полаттын көрсетуі бойынша, «қандай да болмасын оқыту құралы, ақпараттық тақырыптың, ортаның қандай да қасиеттерге ие болғанына қарамастан, дидактикалық мәселелер, білім берудің нақты мақсаттары мен шартталған танымдық қызметтің ерекшеліктері бірінші кезекте болып табылады». Демек, Интернет өзінің барлықмүмкіндіктерін және қорлары мен қоса, осы мақсаттар мен міндеттерді жүзеге асырудың құралы болып табылады.

Бұған қоса, ғаламдық желінің ақпараттың ресурстарын қолдана отыра, оларды оқу үрдісіне еңгізіп, сәйкес дидактикалық түсініктемелер беру арқылы дидактикалық мәселелердің келесі қатарын тиімді шешуге болады.күрделілік дәрежесі жағынан түрлі материалдарды тікелей пайдаланып, оқылым дағдылары мен біліктерін қалыптастыру;

Интернеттен алынған материалдарды мәселелік талқылаудың негізінде монологтың диалогтың айтылым біліктілігін жетілдіру;

жеке түрде немесе жазбаша серіктеріне жауап жазу, реферат, шығарма және серіктердің бірлескен қызметінің басқа да эпистолярлы өнімдерін дайындауға қатынасу арқылы жазбаша тіл білігін жетілдіру;

активті және пассивті сөз қорын қағымның әлеуметтік және саяси құбылысың, мәдениет дамуының белгілі сатысын білдіретін азіргі ағылшын тілі лексикасы мен толтыру;

өз бойында тілдік этикетті, түрлі халықтардың қатынас жасау жағдайында тілдік тәлімнің, ерекшеліктерін оқытылатын тіл елінің мәдениеті мен дәстүрлерінің ерекшеліктерін қамтитын мәдениет танымдық білімдерімен танысу;

«тірі» материалдарды жүйелі түрде қолдану мен қызығушылық тудыратын мәселелерді талқылау негізінде өзге тілдің қызметің, мақсатың, мотивациясын қалыптастыру.

Тәжірибелік сабақ үстінде тікелей Интернетке кіру мүмкін емес, себебі бүгін де жеткілікті компьютерлер саны мен Интернетке тегін кіру мүмкіндіктері бар, жабдықталған кабинеттер оңай табыла қоймайды, әрі кабинеттердің

55

техникалық жабдықталуы желінің барлық мүмкіндіктерін толық пайдаландырмай отыр.Бүгінгі біздің жағдайымықзда ұдайы қызмет түріне пайдаланушылардың көпшілігінің қолы жетпей отыр.Интернетте оқу үрдісіне толық қанды құрал ретінде өңдіру жөнінде айту әрі ертерек, бірақ біз интернеттің бізді мәтіндік графикалық (статистикалық немесе динамикалық) және дыбыстық ақпаратпен қамтамасыз ете алатынына сенеміз, мұнда оның басты және маңызды ерекшелігі ретінде оның аутенттілігі саналады.Бұған біз интернеттің оқу бағдарламасына қатысты тәжірибелік сабақтың мазмұнына желі материалдарын қосу арқылы, өңдірілуі жөнінде айта алатындығымыз айқындалады.

Интернеттің қандай деңгейде қолданылуының келесі мүмкіндіктерін атауға болады:

Оқытушы сабақ өткізе алдында тәжірибелік сабақты өткізу үшін қандайда бір аутентті материалдарды таңдай алады;

Дыбыстық ақпаратты жазып алуға болады (дыбыстық плата болған жағдайда);

Тіл тасушыларының түрлі тақырыптарға қызықты сөздерін қажетті қалыпқа дейін қысқартып алуларына болады;

Жөңдеп алынған түрлі мәселелерге ақпаратты ауызша талқылау, пікір талас өткізу;

Тіл тасушыларының оқытылатын тіл халқының, мәдениетінде оның қызмет ету ерекшеліктерін көрсететін реалиялар, идиеомалар, мәтелдер, неологизмдер және т.б. алынатын нақты хабарламаларын, ауызша немесе жазбаша айтылымдарына лингвистикалық талдау жүргізу;

Тәжірибелік сабаққа қосу үшін электронды грамматикалық, лексикалық аңықтамалардан, сөздіктердін ел танымдық сипатағы аңықтамалардан алынған материалдарды пайдалану. Қазіргі заманғы компьютерлік бағдарламалар мен Интернет желісінің оқыту тиімділігінің әлеуетінің жоғары болуына қарамастан оқвтудың нәтижелері күткендей болмайды.Көптеген әдіскерлер компьютерлік оқытудың өзін ақтамай жататындығын, көптеген бағдарламалардың, Интернет сайттарының әдістемелік көзқарас тұрғысынан әлсіз болуымен,оқытудың міндеттеріне жауап бере алмайтындығына, ереулі шектеулері болуы мен дәстүрлі оқыту технологиясымен бәсекелесе алмайтындығымен байланыстырады.Басты мәселе жаңа құралдардың кемшіліктерінде емес, компьютер мен соған сәйкес бағдарламалық, қамтамасыз етулердің болуымен қатар оқытушының олардың пайдалану әдістемесін меңгергендігінде және осы әдістемені практикада іске асыра алуында.

Әрбір оқытушы шет тілін меңгерген кезде тәжірибеге үлкен мән береді. Оқу процесінде фразаны бір рет рет айту жеткіліксіз, оны бірнеше рет қайталау қажет, және оның мазмұнын нақтырақ анықтайтындай етіп, оның тілдік ресімдеуін өзгерткен дұрыс. Өзіне деректер базасын қамтитын бағдарламалар жекелеген құраушыларын немесе мәнмәтіндерін ғана өзгертіп, мұндай нұсқаулықтарды қайталауға мүмкіндік береді.

56

Бұл жерде материалды бағдарламалау жүйесіне тоқталған орынды. Оқу материалын бағдарламалаудың негізгі үш жүйесі бар: сызықтық, тармақталған және аралас (құрастырылған). Сызықтық бағдарламада материал зерттеу үшін жүйелі берілетін кішкендей үлестерге бөлінеді, Оқушы тапсырманы орындап, өзіндік бақылау мег өзін түзету үшін кілт алады және жаттығуды орындау нәтижелеріне байланыссыз материалдың келесі үлесін орындауға көшеді.

Тармақталған бағдарламаға оқушылар жауапта қателесетін немесе қиынға соғатын, яғни жаңа материалды хабарлау реттілігі алдыңғы тапсырманы орындау нәтижесіне байланысты өзгерген жағдайларда қосымша түсіндірмелер енгізіледі. Егер тапсырма дұрыс орындалса, онда оқушыға материалдың жаңа үлесін зерттеуге кірісуге рұқсат етіледі, олай болмаған жағдайда, ол қосымша, әдетте, жеңілдетілген жаттығулар алады. Бұл жаттығуларды дұрыс жасап, оқушы бастапқы позицияға оралып, оны ойдағыдай орындағаннан кейін ғана оған оқу материалының жаңа үлесін меңгеруге көшуге рұқсат етіледі. Бұл бағдарламалар құрастырылған бағдарлама атауын алып, жаңа түрді жасай отырып, жиі үйлеседі. Компьютерлік бағдарламаларды әдетте келесі сипаттамалар бойынша жіктейді:

Компьютерлік бағдарламалардың негізгі сипаттамаларын жіктеуфункционалдық белгіленуі бойынша

Бағдарламалау тәсілі бойынша

Оқушылардың біліміне бейімделу тәсілі бойынша

1) оқытушы;2) ойындық;3) ақпараттық;4) бақылаушы;5) құрастырылған

1) сызықтық;2) тармақталған;3) құрастырылған

1) адаптивті;2) ішінара адаптивті;3) адаптивті емес

Кез келген деңгейдегі тілдік бірліктің өзіне тән меңгерілу қиындықтары болады: сөздер мен сөз тіркестерінің деңгейі үшін – бұл морфологиялық қиындықтар (әр түрлі деңгейде болса да), фразалардың деңгейі үшін синтаксистік қиындықтар, фразадан тыс бірлік пен мәтіннің деңгейі үшін – логикалық-синтаксистік қиындықтар. Сол сияқты компьютер қолданып, өзге тілді үйренуде де қиындықтар бар.

57

2.3 Электрондық оқулықтар Білім беру саласының қызметкерлерінің міндеті ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалана отырып, баланың рухани мүмкіндігін дамыту, білім беру, тәрбиелеу, олардың өзіндік жұмыс жасау қабілетінің дамуына мүмкіншілік жасау. Сонымен бірге ақпараттық-коммуникациялық технологиялар білім беру саласының қызметкерлерінің шығармашылық ізденіс қабілетін дамытуға, жаңа педагогикалық технологияларды жете меңгеруге, мамандық шеберлігін қалыптастыруға ықпалын тигізеді. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар – мұғалімнің мүмкіндігін жоғарылататын құрал. Компьютердің мүмкіндіктерін психологиялық және дидактикалық тұрғыда талдап, керек кезінде педагогикалық талаптарға сай қолдану, ішкі тиімділігіне көңіл бөлу мұғалімнің шеберлігі болып табылады. Компьютердің графикалық мүмкіндігі жаңа сабақты бояулы суреттермен, тірек сызбалармен, кестелермен меңгертуге жол ашады. Компьютерді мұғалім әртүрлі мағлұматтар, қосымша ақпараттар беру үшін көрнекі құрал ретінде пайдалана алады. Электрондық оқулықтарды енгізу уақыт үнемдейді, мұғалім араласпай-ақ оқушылар өздері меңгеруге тиісті ақпараттар беріледі. Сонымен қатар ақпараттық-коммуникациялық технологиялар – мұғалімнің өз жұмыстарының әдістері мен ұйымдастыру түрлерін түбегейлі өзгертуге, оқушылардың жеке қабілеттілігін дамытуға, оқудағы пәнаралық байланысты күшейтуге, оқу процесін ұйымдастыруды үнемі жаңартып отыруға мүмкіндік береді. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың негізгі ерекшелігі мұғалімдер мен оқушыларға өз бетімен және бірлесіп шығармашылық жұмыс істеуге мүмкіншілік туғызады. Ақпараттандырылған қоғамның талабына сай мұғалім де, оқушы да жаңаша көзқарасты, терең ойлы болуы керек. Сондықтан заман талабына сай жас ұрпақты көкірегі ояу, ізденімпаз, өзіндік шығармашылық жұмыспен айналыса алатын дәрежеге жеткізуіміз керек. 1 Ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың білім беруде қолданылуы Білім берудегі ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайданалу оқушылардың білім сапасын арттыруға және болашақ мамандардың кәсіптік біліктілігін күшейтуге негізделген. Қазіргі кездегі компьютерлік технологиялардың даму деңгейі дәуірдің коммуникациялық мүмкіндіктері мен артықшылықтарын көрсететін, толыққанды, сапалы және бәсекеге түсуге қабілетті білімді қамтамасыз ететін нақты алғы шарттары болып табылады, оның көпшілік бұқараға барынша кеңінен таралуы «өмір бойы білім алу» ұстанымынан «білім барлығымыз үшін ғұмыр бойы үзілмейтін» ұстанымына нақты ауысады. Осы мүмкіншіліктерді іске асыру үшін білім саласында да, сондай-ақ қазіргі кездегі ақпараттық-коммуникациялық технологияны дамыту

58

саласында да көп көңіл бөліну керек. Бұл мақсаттың жүзеге асуы орта білім беру жүйесін ақпараттандырудан басталады. Алған бағытты жүзеге асыруда жаңа буын оқулықтарын электронды вариантқа аудару қажеттілігі уақыт сұранысынан туып отыр. Қазір әрбір оқу орындарында, оқытушыдан студенттерге білім беріп қана қоймай, олардың бойында бағдарламалық дағдылар мен икемдерді қамтамасыз ету, шығармашалақпен жұмыс істеуге үйрету талап етілуде. Жұмыс кезінде оқытушы мен студент тұрақты педагогикалық қатынаста болады, ал оқытушымен араласу, яғни пікір алысу кезеңдерін оқушының өзі анықтайды. Осыған бағытталған ақпараттық-коммуникациялық білім беру студенттің өзіне қолайлы және тиімді білім алуға деген құштарлығын қанағаттандыру мүмкіндігін береді. Оқу материалдарын фактологиялық және қолданбалы бөліктерге бөлу, оқытудың модульдік, жекелеп үйрету және деңгейіне қарай оқыту қағидаларын қатар пайдалану, өзін-өзі және бірін-бірі оқыту элементтері, пәнді игеруді қамтамасыз етудің (электрондық оқулықтар фрагменттері, арнайы тесттер, компьютерлік есеп жинақтары, анықтамалықтар, демонстрациялық файлдар, т.б.) ажырамас бөлігі ретінде ақпараттық-коммуникациялық технологияны пайдалану – оқу және жетілдіру мақсаттарына тиімді түрде қол жеткізуге болатын білім жүйесін құруға мүмкіндік береді. Мұндай тәсілдің артықшылығына мыналарды жатқызуға болады: а) Оқытудың жоғары нәтижелілігі; б) Әр түрлі білім мекемелері үшін осы жүйенің икемділігі мен бейімделгіштігі; в) Жүйенің жеңіл өзгертілуі мен толықтырылуы (файлдағы тапсырмалар жеңіл өзгертіледі, Web-оқулықтар оңай өзгертіледі); г) Қолданудың әмбебаптығы (өздігімен жұмыс істеуді, әрі оқу процесін де қамтитын тиімділігі). Компьютер балалардың шығармашылық белсенділігін дамытуға көмектеседі, әсіресе егер оған үйренуді емес, оны құрал ретінде пайдалануды игерсе, яғни АКТ-ның техникалық жағын ғана карастырмай, оның танымдық жағына көңіл бөлу керек. Мұндайда оны дұрыс пайдаланса, компьютер білімді жетілдіру құралы рөлін жақсы атқара алады. Компьютер мен оқушының өзара әрекеттесуі қызғылықты процесс, ол педагогикалық иновацияларда есепке алынып отыруы қажет. Мектептерде аппараттық, телекоммуникациялық және программалық жабдықтар аймағында тәжірибелік (немесе арнаулы) емес, индустриялық, яғни әрекеттік шешімі бар жұмыстарды енгізуге тырысу керек - олар практикалық қажеттілік пен ол істі жалғастырудың тиімділігіне кепілдік бере алады. Ақпараттық технологиялардың екпінді түрде жылдам дамуы аппараттық және программалық жабдықтар өндірісі өзіндік құнының арзандауына, оған қоса АКТ-ның негізгі даму бағытында программалар мен құрылғылардың бір-бірімен сәйкес келіп үйлесуіне әкеліп отыр. АКТ-ны практикаға енгізу жолында туындайтын мәселелерге салқын қандылықпен қарап, оларды шешу кезінде мектептегі ақпараттық жүйелердің мынадай негізгі элементтеріне әсер ететінін айту керек: - әдістемелік жабдықтау жағына; - мұғалімдер мен әкімшілік органдарын дайындауға; - қолданбалы программалық жабдықтамаларға (энциклопедиялар, меди-ресурстар, модельдеу, әкімшік-шаруашылық кешенін басқаруға) - базалық программалық платформаға (WINDOWS операциялық

59

жүйесі MICROSOFT ОFFICE); - аппараттық кешенге (компъютерлер, жергілікті желі, интернетке қосылу). Жаңа жоспар негізінде электрондық оқыту тұжырымдамасы жатыр. Осындай жағдайда біз не істеуіміз керек? Біздің білімге деген көзқарасымызды қайта қарайтын кез келді. Алдыңғы қатардағы дамыған елдердің білім саласындағы АКТ-ны өмірге енгізу тәжірибесін қалтықсыз көшіруге болмайды. Қорыта келе айтарым - оқу үрдісінде АКТ-ны қолданысқа енгізу техникалық жағынан да, психологиялық жағынан да күрделі мәселе болып саналады. Бүгінде мектептің де, жоғары оқу орнының да мұғалімдеріне компьютерсіз жұмыс істеуге болмайтыдығы, компьютер оларға өз кәсіби функцияларын жүзеге асыратын құрал ретінде қажет. 1.1 Білім берудегі жаңа компьютерлік технологиялар Оқытудың жаңа компьютерлік технологияларының жоғары және арнаулы оқу орындарында оқу процесіне кеңінен енуі студенттердің өзіндік және шығармашылық белсенділігін дамытады және өзіндік жұмыс түрлерін орындауға баулиды. Жаңа компьютерлік технологияларды пайлаланып оқытудың ең тиімді түлеріне мыналарды жатқызуға болады. Презентациялар технологиясы. Бұл технология, бір жағынан, оқушыларға жаңа материалды (иллюстрация, фотографиялар, бейнелік, дидактикалық материалдар, т.с.с) көрнекті түрде көрсету құралы болса, екінші жағынан, мұғалімдерге осы материалдарды дайындауды және оны қолдану процесін де жеңілдетеді. Алдын ала жүргізілген тәжірибелер презентациялар технологиясын пайдалану балалардың оқуға деген ынталылығын арттырып, сабақтың қызықты өтуін қамтамасыз етіп, оған дайындалу мерзімін (презентациялық сүйемелдеу жұмысын алдын ала мұғалім немесе басқа біреу дайындағанда) қысқартады, ең бастысы – мұғалімдерді жаңа компьютерлік технологияларды пайдалануға дағдыландырады. Компьютерлік технологияларды үлгерімді тексеру және оқушылардың білімін жетілдіру мақсатында пайдалану, біріншіден, оқытушының жұмыс өнімділігін арттырып, оқу нәтижелерін тексеруге көбірек уақыт бөлуге көмектеседі; екіншіден, объективті түрде қадағалай отырып, балалардың алған білімін бағалауды жүзеге асырады; үшіншіден, бақылау технологиясына ғылыми элементтер енгізіп, оны кеңінен де пайдалануға болатындай жағдай туғызады. Қашықтықтан оқыту – ақпараттық коммуникациялық технологиялық құралдар (компьютерлер, телекоммуникациялар, мультимедия құралдары) және ғылыми негізделген тәсілдер арқылы білім алу (күндіз, сырттай, экстернат) формасы. Бүгінгі таңда осы технология өте кең тараған. Қашықтықтан оқытудың артықшылығы: а) Компьютерлік телекоммуникациялар оқу материалдарын тыңдаушыға жылдам жеткізеді; ә) телеконференциялар арқылы нақты уақыт режимінде студенттердің мұғаліммен сұхбаттасуын ұйымдастыра алатын виртуальді класс жасау мүмкіндігі туады; б) ақпараттық коммуникациялық технологиялардың барлық уатын оқытуға да, әрі оқушылармен кері байланыс жасауға да пайдалануға болады. Бұл технологияның біздің елімізде кең таралуы жайлы айту әзір ертерек, өйткені толыққанды қашықтан оқыту жайлы айту үшін оқу орындарында және оқушының үйінде де жақсы техникалық және программалық құралдар болуы тиіс. Оның үстіне байланыс арналарының да

60

сапасы жақсы болуы керек, бізде ол жағы әзірше әлсіздеу. Мультимедиялық технологиялар - әртүрлі типті мәліметтерді дайындау, өңдеу, біріктіру, ұсыну әрекеттерін ақпараттық және бағдарламалық жабдықтарды пайдалану арқылы жүзеге асыратын құралдар, әдістер мен тәсілдер жиынтығы. Мультимедиялық технологиялардың дамуы бейнетехниканың және дербес компьютердің өркендеуі нәтижесінде жүзеге асуда. Мультимедия статикалық, динамикалық және дыбыстық ақпараттарды талапқа сай дәрежеде ұсынуды іске асырады. «Мультимедия» термині латын тілінің «multi» (көп) және «media» (орта) сөздерінің бірігуінен құралған, яғни «ақпараттық орта» деген мағына береді. Білім берудегі мультимедия – таным процесінің жоғарылауына септігін тигізетін, білім беру мазмұнын интерактивті формада ұсынатын, дидактикалық ақпаратты-бағдарламалық құрал. Мультимедия – пайдаланушыға әртүрлі типті ақпаратты біріктіріп ұсыну технологиясы. Зерттеушілердің пікірі бойынша дәстүрлі оқу әдісімен берілген материалдың 25%-ы, көру арқылы 33%-ы, көру-есту арқылы 50%-ы, ал мультимедиялық интерактивті оқыту бағдарламасы көмегімен берілген материалдаң 75%-ы есте сақталады екен. Мультимедияның ажырамас бөлігі болып табылатын лазерлік дискілерде жазылған электрондық энциклопедиялар, оқулықтар мен сөздіктер оқыту процесінде ерекше орынға ие. Мысалы, электрондық сөздіктерде әрбір сөздің аудармасы ғана емес, сонымен бірге оның айтылу үлгісі де қамтылады. Оқыту процесінде мультимедияны пайдаланып білім берудің әртүрлі аспектілерін дамытуға болады. Олар: ақпаратты өңдеудің когнитивті аспектілері, оқытудың танымдық аспектілері. Атап көрсетілген аспектілер мультимедиялық технологияларының оқыту процесіндегі ақпаратты-коммуникативті қызметі 1-суретте бейнеленген. Сурет 1 Мультимедиялық технологиялардың оқыту үрдісіндегі ақпаратты-коммуникативті қызметі. Қазіргі заманғы мультимедиялық технологиялар құбылыстардың дамуын, динамикасын көрсетуді және оқу ақпаратының көлемін белгілі бір реттілікпен беріп отыруды жүзеге асыратындықтан жаңаша оқу әдістерін талап етеді. 1.2 Электрондық білім беру ресурстары Электронды білім беру ресурстарының басты мақсаты студенттер мен оқушылардың білім сапасын арттыру, оқытушыларға ғылыми-әдістемелік көмек көрсету. Электронды ресурстарды қолданып білім беру барысында дәстүрлі сабақтың ауқымын кеңейтіп, ақпараттық ортаны едәуір жоғарылатып, білім беру үрдісін көру арқылы қабылдауын қамтамасыз етеді, яғни бұл басты ерекшелігі мен тиімділігі студент пен оқытушының арасындағы байланыс көзбен көру арқылы жүргізіледі. Электрондық басылым – бұл графикалық, мәтіндік, цифрлік, музыкалық, видео, фото және т.б. ақпараттар, сонымен қатар басылым мәліметтерінің жиынтығы. Электронды басылым магниттік (магниттік таспа, магниттік диск, т.б.), оптикалық (СD-ROM, DVD, CD-R, CD-I, CD+ және т.б.) электронды тасушыларда болуы және электронды компьютерлік желілерде жариялануы мүмкін. Электронды оқу басылымдары (электронды оқулықтар, электронды оқу құралдары (пособие)) –білімді бақылауға және автоматтандыруға, сондай-ақ тиімдеуге негізделген, оқу курсы мен оның жеке бөлімдеріне сәйкестелінген, білім беру траекториясы мен әр түрлі оқу

61

жұмыстарын анықтауға мүмкіндік беретін электронды басылым. Электронды оқулық – оқу курсы мен оның тарауларының жүйелік мазмұнынан тұратын, мемлекеттік білім беру стандартына сәйкестеліп жасалған, өзінде қарапайым оқулықтың, анықтамалық, тапсырма-жаттығулардың және лабраториялық практикумдардың және т.б.-ң қасиеттерін қамтыған мемлекеттік органдармен нақты бекітіліп мәртебеге ие болған электронды оқу басылымы. Электронды оқу құралы (пособие) – толық және жартылай электронды оқулықты алмастыра алатын, мемлекеттік білім беру стандартымен нақты бекітілген басылым. Электронды оқу құралы болып, мамандықтар мен оқу бағыттарындағы аса маңызды мемлекеттік жалпы білім беру стандартындағы пәндер бөлімдері, типтік пәндер мен оқу жоспары бойынша жаттығулар мен тапсырмалар жинағы, сызбалар мен карталар альбомдары, атлас конструкциялары, пәндер хрестоматиясы және оқу жоспары, оқу жоспарын жүргізудегі нұсқау, практикумдарға байланысты нұсқаулар, кустық және дипломдық жұмыс жобалары, анықтама-энциклопедиялар, жаттықтырушылар (тренажеры) саналады. Бұдан басқа да электрондық білім беру өнімдері белгілі. Олар: Диагностикалық бағдарламалар – оқушылардың қате қимылдарының алдын алу, білімін, іскерлігін, дағдысын бағалау, интеллектуалдық даму деңгейін тексеру үшін қолданылатын бағдарламалар. Пәндік бағытталған орта – оқылып отырған объектілерді немесе олардың белгілі бір пәндік ортадағы қарым-қатынастарын модельдеуге мүмкіндік береді. Олардың көмегімен оқу іс-әрекеті, кейбір пәндік аймақтарға байланысты заңдылықтар ұйымдастырылады. Жаттықтырушылар (тренажеры-оқытушы бағдарламалар) – оқу іс-әрекетіндегі іскерлік пен дағдыларды жетілдіретін арнайы бағдарламалар. Сондай-ақ өздік жұмыстар, өткенді қайталауға арналған бағдарламалар. Оқыту мақсатындағы мәліметтер қоры – нақты құрылған және ұйымдастырылған электронды ақпараттар жиымы. Электронды курстық кейстер – CD дискта орналасқан, берілген курс және мамандықтың оқу жоспарында көрсетілген барлық пәндердің оқу және әдістемелік материлдар жиынтығы. Электронды дәрістер – бірнеше слайдтан тұратын, видеоақпарат, әртүрлі дыбыстар мен анимация элементтерімен толықтырылған компьютерде Power Point дестесімен жасалған дәріс. Жоғарыда айтылған электронды білім беру ресустары осымен шектеліп қоймайды. Олардың практикалық түрлері де бар: тест, тестер, тапсырмалар және т.б. Қазіргі заман талабы бойынша білім беруді ақпараттандырудың негізгі талаптарының бірі – оқу үрдісіне электронды білім беру ресурстарын енгізу. Өйткені бүгінгі білім беру саласында тек мұғалімдердің айтқанын орындау және оқулықты пайдалану заман талабын қанағаттандырмайды. Сондықтан қазіргі ақпараттандыру қоғамында электронды оқу құралдарын пайдаланбай алға жылжу мүмкін емес.

1.3 Электрондық курстың құрылымы. Электронды оқу басылымдарының құрылымы екі бөлімнен тұрады: инварианттық және вариативтік бөлім. Инварианттық бөлім: - Титульдік бет – электронды басылымының тақырыбы, авторы, яғни жасап шығарушысының аты-жөні, шығару уақыты, т.б. мәліметтер көрсетіледі; - Аннотация – курстың мақсатын, өзектілігін,

62

нәтижелілігін және потенциалды қолданушылары туралы қысқаша мәліметтерді қамтиды; - Тақырыбы – жасалып отырған оқу курсының және семантикалық оқу бірліктерінің тақырыптары (бөлім, параграф, т.б.) кіреді; - Бағыттауыш – электронды оқу басылымдарының элементтері арасындағы байланысты және электронды оқу басылымы бойынша жылжу мен бағдарлауға қажетті құралдарды көрсетеді. Бағыттауыш электронды оқу басылымының әрбір бетінде болуы керек; - Мазмұны - электронды оқу басылымының есептері мен мақсаттарына байланысты оқу материалдарының барлық көлемін қамтиды; - Тапсырмалар - өткен материлды меңгеру мақсатымен әртүрлі қиындық деңгейдегі тапсырмалар мен түрлі типтегі тапсырмалар берілуі керек. Дұрыс жауапты белгілегенде жай табу әдісі болмас үшін, сұрақтар мен жауаптар жеткілікті ойланып жасалуы керек. Дұрыс емес жауаптар мазмұны бойынша дұрыс жауаптарға өте жақын болуы тиіс. Тек қана терең білімі және жұмыстың барысын түсінгенде, оқу материалын тиянақты меңгергенде ғана, оқушы дұрыс жауабын таба алатындай жағдай жасалуы қажет; - Қолданылған әдебиеттер тізімі; Вариативтік бөлім: - Тестер – сәйкес қарастырылып отырған оқу курсы немесе оның жеке бөлімдерінің білімдерін бақылау және оқуды оптимизациялау мен автоматтандыруға арналған; - Анықтама – оқу курсының әрбір модулі бойынша ақпаратты оқу материалының тесттік, кестелік және т.б. оқу-әдістемелік мағлұматтарын қамтуы керек; - Көмек – электронды оқу басылымының жұмысын басқаратын ақпарат пен минималды жүйелік талаптар болуы қажет, электронды оқу басылымын іске қосқаннан бастап оған констексттік қатынағанда көмек көрсетуі тиіс; - Дыбыс, видео, анимация элементтері – курстың алдына қойылған мақсаты мен есептеріне байланысты вариативтік компонент болып табылады; - Глоссарий – оқылып отырған пәнге байланысты негізгі терминдер мен олардың анықтамаларын қамтиды; - Және т.б. элементтер. Басқа әдебиет, яғни Искакованың мақаласындағы электронды курстың құрылымы былай берілген: 1) презентациялық бөлімі; 2) оқу құралының негізгі ақпаратынан құралған тапсырма бөлімі; 3) оқушыларды немесе студенттерді объективті түрде бағалау үшін зертханалық жұмыс бөлімі. Электрондық курстар қаншалықты тиімді болғанымен, кәдімгі оқулықтар әлі көп уақытқа дейін негізгі оқу құралы ретінде қолданылады. Себебі, кез келген мәтінді экран бетінде емес, басып шығарылған түрде оқыған ыңғайлы. Соған байланысты электрондық курсты құру кезінде оны қандай жаңа қасиеттермен кәдімгі оқулықтан өзгешелеуге болатынын ескеру керек. Осындай қасиеттерге: 1) интерактивтік қасиет – қайтымдылық шарты; 2) тез арада керекті ақпаратты табу мүмкіншілігі; 3) түсіндірмелерге көп рет қатынау кезіндегі жұмсалатын уақытты өнімдеу қасиеті; 4) мәтінді экранға шығарып қана қоймай, оны түсіндіріп көрсетуге, модельдеуге және т.б. мүмкінділік беру – осы жерде мультимедиялық технологиялардың мүмкіншілігі байқалады (көркемділік және қатынау ); 5) кез келген адам үшін тез арада белгілі бір бөлімге қатысты өзінің білімін тексеру мүмкіншілігі; 6) керекті оқу ақпаратын мысалы, Интернет арқылы жаңарту, өңдеу қасиеттері жатады. Қорыта келе, электронды оқулықтың құрылымы жоғарыда аталып кеткен титул беті, мазмұны,

63

аннотация, оқу материалының толық мазмұны (сызбалар, графиктер, иллюстрация, кестелер, т.б.), тапсырмалар жүйесі, бақылау тесттік жүйесі, мәтін бөлігін іздеу жүйесі, авторлар жөніндегі мәлімет және бағдарламамен жұмыс істеу тәсілдері жөнінде нұсқаулар жүйесі болуы тиіс. Білім беру саласында электрондық оқулықтарды пайдалану оқушылардың танымдық белсенділігін ғана арттырып қоймайды, қисынды ойлау жүйесін қалыптастыруға, шығармашылықпен еңбек етуге жағдай туғызады.

Қазіргі кезеңде бұрынғы дәстүрлі болған қалыпты сабақ беру әдісін жаңа мазмұнда ұйымдастыру және жаңа технологияны пайдалана отырып түрлендіру-уақыт талабы Өйткені бүгінгі қоғамдағы өзгерістермен бірге білім беру жүйесінде де, сабақтың жүргізілу барысына да, жаңа талап, жаңа міндет әкелді. Бұл талап оқушының ағылшын тілінде сөйлеу қабілетін жетілдіру болып отыр. Тіл үйрету үдерісіндегі ең белсенді заманауи әдістемелік тәсілдердің бірі-ақпататты, инновациялық коммуникативті оқыту технологиясы. Осы технологияны тиімді қолдана білген ұстаз өз шәкірттеріне білім, тәрбие беруде табысқа жетеді, сол арқылы олардың бойында ойын өзгеге өз бетінше жеткізу қабілеті мен дағдысын қалыптастыруға, екеуара қарым – қатынас негізіндегі сөйлеу дағдысын қалыптастыруға ықпал ете алады. Коммуникативті оқыту технологиясы негізінде білім беру-оқушыны ауызша (тыңдау, түсіну, сөйлеу) және коммуникацияға (оқу, жазу) тарту яғни, оқылып жатқан тілде қарым-қатынас қалыптастыру деген сөз. Коммуникативті оқыту технлогиясы ағылшын тілін оқытудағы оқу-тәрбие үдерісінің барлық мақсат міндеттерін қамтиды. Эксперимент жүргізудің мақсаты: шетел тілідерін үйретуде коммуникативті оқыту технологиясы негізінде оқушылардың сөйлеу дағдысын дамыту жолдарының тиімділігін анықтау, оларды сабақ барысында қолданудың артықшылықтары мен кемшіліктерін көрсету.

Ағылшын тілін үйрету барысында коммуникативті оқыту технологиясын төмендегідей мақсатта қолданып отырдым: оқушылардың шет тілінде сөйлеу қабілетін дамыту; тілді мәдениет аралық қарым-қатынас жасаудың басты құралы ретінде қолдана отырып, оқушыларды өздері үйреніп жатқан тілдің мәдениетімен таныстырдым; түрлі мәтіндердегі немесе әңгімедегі басты, маңызды мағлұматты ұғынуға итермелеу; диалогты, пікірталасты, іскерлік әңгімелерді жүргізе алу қабілетін дамыту; жиі қолданатын сөз тіркестерін, жаңа сөздерді есте сақтау; грамматиканы ережеге сай пайдалануға үйрету; сөйлеу әрекетінде дыбыстарды дұрыс айтуға машықтандыру.

Жүргізілетін эксперимент міндетіне мыналарды атап айтамыз:1) оқушылардың білім деңгейін анықтау;2) шетел тілі сабақтарында коммуникативті оқыту технологияларын

қолдануда оқушылардың ынтасын, қызығушылығын бақылау;3) сабақтарға коммуникативті оқыту технологиясын енгізгеннен кейінгі

оқушылардың білім деңгейін анықтау.

64

Коммуникативті оқыту технологиясы негізінде оқушылардың сөйлеу дағдысын дамыту тиімділігін дәлелдеу мақсатында, №137 қазақ орта мектебінде 6 сынып оқушыларына ағылшын тілі пәнінен аталған технологияны пайдалана отырып, эксперимент жүргізген болатынбыз. Эксперимент төрт айға жуық болды. Біздің бақылауымызда 18 оқушы болды. Олардың ағылшын тіл пәнінен оқу үлгерімдері әртүрлі болатын, олардың ішінде ағылшын тілін жетік меңгергендер 25%, орташа меңгергендер 35%, төмен меңгергендер 40%.

Бұл мектепте бекітілген бағдарлама бойынша Т.Аяпова, З.Әбілдаева, Ж.Тұтбаева жазған «English» оқулығы пайдаланылады. [15.27] Сабақ аптасына 3 рет болады, олардың екеуі негізгі ағылшын тіл сабағы, ал біреуі қосымша сабақ. Қосымша сабақтарда жоғарыда аталған оқулықтан бөлек «Cambridge» баспасынан шыққан «Interchange Intro Third Edition» оқулығын қолдандық [16.47]. Бұл оқулықты қосымша сабақта қолданғандағы мақсатымыз оқушылардың жан-жақты мәлімет алып, сөйлеуге уәж тудыру, өз ойын еркін жеткізе білуге үйрету, пәнге деген қызығушылығын ояту.

Жалпы сыныпқа эксперимент жүргізгендегі алдымызға қойған міндеттеріміздің бірі берілген тапсырмаларды түрлі әдіс-тәсілдерді қолдана отырып, оқушылардың грамматикалық, фонетикалық, лексикалық білім деңгейлерін көтеру, себебі өкінішке орай көп жағдайда оқушыларымыз актив сөздік қоры мол бола тұра, грамматикалық ережелерді біліп тұрса да, сөздерді бір-бірімен байланыстырып сөйлей алмай жатады. Сол себепті, аталған әдіс-тәсілдерді, заманауи инновациялық коммуникативтік әдісті негізге ала отырып, оқушылардың өз ойын еркін жеткізіп, сөйлеуге үйрету.

Коммуникативті бағытты іске асыру мақсатында өз сабағымызда сын тұрғысынан ойлау бағдарламасының стратегияларын қолдандық. Сын тұрғысынан ойлау, өз алдына мәселе қойып, әркез соған өз бетімен шешім іздеу, баламалар ұсыну, өз көзқарасын қорғай білу болып табылады. Сын тұрғысынан ойлау – ол алдымен оқытудың оқушыға бағытталған орталықталықтандырылған түрі, ол оқушының дамуына, соның ішінде сыни көзқарасы бар жеке тұлғаның дамуына, зерттеуші оқушының дамуына, оның өзіндік «Менін» жүзеге асыруға, оқушының шығармашылық мүмкіндігін ашуға, яғни, бір сөзбен айтқанда, коммуникативті қатынасқа үйрететін бағдарлама. Өз сабағымда сын тұрғысынан ойлау стратегияларын пайдаланғанда, мен оқушылардың білімді өз бетінше ізденіп, зерттеп, бірлесе отырып жаңа идеялар мен тұжырымдарды әр түрлі жолдармен ұсынатындарын, жаңа білімді белсенді түрде талдап, жинақтап, оларды күнделікті өмірдегі жағдайяттармен байланыстыратындарын, бір-біріне деген сенімділіктері мен түсінушіліктерінің дамитытын байқадық.

Ал топтық жұмыстар арқылы оқушылар бойында жауапкершілік, сыйластық, достық қасиеттерін қалыптастыруға мүмкіндіктің мол екендігін білдік. Өйткені, әр сабақтың соңында практикалық нәтижесі, яғни, қай оқушының материалды қалай меңгергені көрінеді.

«Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» бағдарламасы оқушылардың аналитикалық позитивті сыни және шығармашылықты ойлауын

65

дамытуға, сыныпта демократиялық ақуалды тудыруға, мұғалім тек ақпарат беру көзі болуды тоқтатып, оқушыларға сұрақ қоя білуге бағытталған пікірлесуге, қатысуға мүмкіндік тудырушы тәсіл.

Оқушы жаңа ұғымдарды, түсініктерді өзінің бұрынғы білімін жаңа ақпаратпен толықтырады, кеңейте түседі. Сондықтанда, сабақта қарастырғалы тұрған мәселе жайлы оқушы не біледі, не айта алатындығын анықтаудан басталады. Бұл мектепте бекітілген бағдарлама бойынша Т.Аяпова, З.Әбілдаева жазған 6-шы сынып оқушыларына арналған “English” оқулығы бойынша оқушыларға мынадай тапсырма берілді. Тапсырма 3-ші тараудың 1-ші параграфынан алынды. Тақырыбы “Food and drink” .

Read the word at the top of each box. Circle the word that go with it. Fruits Drink banana carrot coffee juice apple lemon tea mineral water

Яғни, б

Яғни, бұл тапсырмада оқушылар тақырыпқа сай келмейтін сөзді көрсетуі керек болатын. Берілген тапсырманы оқушылар өз деңгейінде орындап шықты және де соңынан осы сөздерді пайдалана отырып мұғалімнің сауалына жауап беру арқылы сөйлеу дағдыларын дамытты. Мәселен тапсырма төмендегідей болды:Teacher: What do you like? What don’t you like?Pupil: I like tea, but I don’t like coffee.Осы тапсырмалар орындау барысында оқушылардың тапсырманы барынша жақсы деңгейде орындауға тырысқанын байқадық. Аталған әдісті қолдану барысында оқушылар өз белсенділіктерін танытып пәнге деген қызығушылығын оятты деп ойлаймыз. Ал оқушыларды бағалауға келетін болсақ, оларды жеке-жеке емес топтық жұмысы үшін бағалап отырдық. Осындай тәсілді қолдану барысында оқушылар өз топ мүшелеріне көмектесуге оны да сабаққа белсенді қатыстыруға, сөйлетуге тырыстырып жатты. Топпен жұмыс жасау барысында үлгерімі төмен оқушылардың пәнге деген қызығушылығы оянып өздеріне деген сенімділік пайда болды. Осы әдістерді пайдаланғаннан кейін, оқушылардың білім деңгейі фонетикалық деңгейі, лексикалық деңгейі, грамматикалық деңгейі біршама есе өсті деп айтуымызға болады. Себебі, дәстүрлі сабақтан гөрі оқушылардың қызығушылығын арттыру мақсатында коммуникативті оқыту технологиясы негізінде түрлі әдіс-тәсілдерді сабақта қолдану барысында оқушылардың белсенділігі біршама өсіп, оқу үлгерімдері алға жылжыды деп айтуымызға болады. Төмендегі кестеден оқушылардың экспериментке дейінгі алған білім нәтижелерін көруімізге болады,

66

bread

rice

1-кесте Оқушылардың дәстүрлі сабақ негізінде алған білімдерінің көрсеткіші.

25%27% 26%

31%

35%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

Оқу

шы

лард

ың

сөйл

еуқа

біле

ті

Оқу

шы

лард

ың

сұра

ққа

жау

апбе

ру қ

абіл

еті

Оқу

шы

лард

ың

сұра

қ қо

я бі

луқа

біле

ті

Мәт

інді

сипа

ттау

қабі

леті

Таны

см

атер

иалд

ытү

сіні

п,м

еңге

руқа

біле

ті

Жоғарыда дәстүрлі сабақ негізінде оқушылардың алған білім деңгейі көрсетілген. Ендігі кезекте коммуникативті оқыту технологиясы негізінде әдіс-тәсілдерді пайдаланып, өткізген сабақтың нәтижесін төмендегідей кестеден көруімізге болады.2-кестеде 2011 жылдың желтоқсан айынан бастап 2012 жылдың сәуір айы аралығында өткізілген эксперимент нәтижелерінің қорытындысы. 2-кесте Эксперимент нәтижелерінің көрсеткіші.

29%32%

30%34%

38%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

Оқу

шы

лард

ың

сөйл

еуқа

біле

ті

Оқу

шы

лард

ың

сұра

ққа

жау

апбе

ру қ

абіл

еті

Оқу

шы

лард

ың

сұра

қ қо

я бі

луқа

біле

ті

Мәт

інді

сипа

ттау

қабі

леті

Таны

см

атер

иалд

ытү

сіні

п,м

еңге

руқа

біле

ті

Жоғарыда көрсетілген сызбалардан көріп отырғанымыздай коммуникативті оқыту технологиясы негізінде әдіс-тәсілдерді пайдалана отырып, өткізілген сабақтар нәтижесі бойынша оқушылардың сөйлеу қабілеті, сұраққа жауап беру қабілеті, мәтінді сипаттау қабілеті, сұрақ қоя білу қабілеті, таныс материалды меңгеру қабілеті біршама көрсеткіштерге жоғарылады. Осылайша біз оқушылардың грамматикалық, лексикалық, фонетикалық білім деңгейлерінің өзгергендігіне көз жеткіздік.

67

Эксперимент жүргізгендегі байқағанымыз, бақыланып отырған сыныптағы оқушылардан гөрі эксперимент жүргізілген сыныптағы оқушылардың оқу үлгерімдері біршама жоғарылады, атап айтсақ олардың грамматикалық, фонетикалық, лексикалық деңгейлері, сөйлеу, ойлау, тыңдау қабілеттері дамыды.

Осы жасалған эксперимент барысында байқағанымыз, оқушылардың басым бөлігі әрбір сабақта қолданылып отыратын әдіс –тәсілдердін әрдайым жаңарып отырғаны және олардың өз ойларын еркін айтуға мүмкіндік беретін әдістердің қолданылғанын қалайтынын білдік.

Коммуникативті оқыту технологиясы оқыту процесінде маңызды рөлге ие. Әртүрлі әдіс тәслдерді оқушыларға тың мәлімет, қызықты тапсырмалар беріп отыру мұғалімнің ұйымдастыру қабілетіне тиесілі. Қазіргі заман талабы ағылшын тілін білу болса оқушыларға қалайда жақсы меңгертем деген ұстаз оқытудың түрлі тәсілдерін қолданады. Қандайда бір әдіс болмасын, оның өзіне тән артықшылықтары мен кемшіліктері болады. Коммуникативті оқыту технологиясы негізінде ақпаратты инновация технологияларды қолдану барысында көптеген артықшылықтарға көз жеткіздік.

68

Қорытынды

«Қазақстан – 2030» атты еліміздің стратегиялық бағдарламасында ең негізгілерінің бірі жоғарғы интелектуалды жастарды жан жақтылыққа тәрбиелеу, олардың потенциалдық деңгейінің көтерілуіне үлес қосу. Сондықтан, ұстаз мұғалімдер қауымының алдына өте үлкен міндет жүктелді. Елдің болашағы қазіргі жас жеткіншектердің қолында екенін сезінетін ұстаздар жаңа әдіс тәсілдерді қолдануда. Осыған байланысты сабақ барысында оқушылардың шығармашылық қабілеттері мен белсенділігін арттырудың маңызы зор.Оқушылардың белсенділігі мен танымдық іс әрекеттері арқылы шығармашылығын дамыту, қажетті жағдайда айрықша шешім қабылдай алатын жеке тұлғаны тәрбиелеу, оқытуды ізгелендіру қазіргі мектептердің алдында тұрған міндеттердің бірі.

Жаңа педагогикалық технология баланың жетілген тұлға ретінде дамуы үшін маңызы зор. Ал осы жаңа технология таратушы, үйретуші, өзінің шығармашылық еңбегінде жүйелі қолданушы, насихаттаушы ол мұғалім. Жаңаша ойлай білсең ғана ұстазсың.Сол себептенде жаңа технологияны енгізуші таратушы тұлғаға үлкен талаптар қойылып отыр.

Ұстаздардың алдына қойылған міндет оқытудың әдіс тәсілдерін үнемі жетілдіру.Әрбір педагогикалық технология жеке тұлғаның өзін өзі дамытуға, оның өзіндік шығармашылық қабілеттерін арттыруға қажетті іскерліктер мен дағдыларды қалыптастыруға қолайлы жағдай жасауға қажетті обьективтік әдістемелік мүмкіндіктерді қамтиды.

Қоғам талабына сай шетел тілдерін оқытуда қойылып жүрген ортақ міндет тілді коммуникативті бағытта оқыту.Ондағы мақсат оқушыларды қарапайым болса да өз ойларын еркін жеткізумен ғана шектелмей, өз ара тіл табысып, пікір алысуға үйрету, себебі жалпыға білім беретін орта мектепте берілетін бүкіл білімнің негізгі мақсаты оқушының шетел тілінде сөйлеу қабілетін жетілдіру.

69

Ғылыми әдістеменің обьективті түрде дамуы шет тілін оқыту әдістемелерінің жаңа тиімді түрлерін қарастырып, табуына әкеліп соқтырды. Бұл салада еңбектенген ғалым педагогтардың ішінде Е.И.Пассовтың шет тілін үйретудегі коммуникативтік оқыту әдістемесін, интернет мүмкіндіктерін қолдану әдістерін жоғарыда ұсындық.

Интернет ағылшын тілін үйренушілерге аутентті мәтіндерді қолдануға, тіл тасушыларын тыңдап, олармен қарым қатынас жасауға қайталанбас мүмкіндіктер береді, яғни ол табиғи тілдік органы қалыптастырады.Шетел тілін меңгеру оқушылардың өмір қажеттілігінен туындап отыр.Менің ойымша, шетел тілі сабақтарында жоғарыда көрсетілген әдіс тәсілдерді , компьютерді қолдану оқушылардың шетел тілі сабақтарында шығармашылық, актерлік, логикалық ойлау қабілеттерімен қоса белсенділігін жетілдіріп, қызығушылығын арттырады. Сондықтан сабақты бір сарынды өткізбей, түрлендіріп, тартымды өткізу, оқулықпен шектеліп қоймай, қосымша материалды да пайланану әр ұстаздың шеберлігіне байланысты болмақ. Оқытудың өзі өнер және ғылым болып табылатындықтан мұғалім өзінің кәсіби іс әрекетінің аясында біліктілік деңгейін үзбей шыңдап, ғылыми әдістемелік деңгейін көтеріп, шетел тілінен өткізетін сабақтарында жаңа педагогикалық технологияларды, қазіргі заманда өміршеңдігі дәлелденген әдіс тәсілдерді қолданса ғана XXI ғасырға сай білімді және дарынды азаматтарды тәрбиелей алады.

Мен өзімнің жұмысымда барлық қойылған міндеттер мен мақсатқа жеттім деп ойлаймын.Себебі бұл тақырып кең таралып, жатқандықтан алға қойған талаптар орындалды.

Қорыта айтқанда, қай пәнді оқытуда болмасын оқушылардың танымдық, шығармашылық қабілеттерін жетілдіре отыра оқыту олардың сабаққа деген қызығушылығын оятып, ойлай қабілетін, ынта жігерін арттыра түседі. Өз ана тілін қадір тұтып, шетел тілі мен екінші тілді еркін меңгерген, ертеңгі ел тұтқасын ұстайтын, тәуелсіз мемлекеттің ойшыл ұрпағын тәрбиелеу еліміздің білікті ұстаздарының қарызы мен парызы деп есептейміз.

Музыка тыңдап, ән айтқызу, музыка ырғағына сай әр түрлі қимылдар жасату, музыканың адамның сезіміне әсер етіп қандай ой туғызуына байланысты шығарма жазып келу, оқушылардың шығармашылық қабілеттерінің дамуына үлкен әсер етеді.

Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін шетел тілі сабақтарын арттыру мақсатында жүргізілген мұндай жұмыстар олардың тек қана ойлау дағдыларын қалыптастырып қана қоймай, шетел тіліндегі сөздерді есте сақтауға, образдық кейіпке бойлау мен өз ойын әсерлі жеткізу дағдыларын бекітуге үлкен көмегін тигізеді. Жоғарыда айтылған тәсілдерді пайдаланудың тиімділігі тәжірибе жүзінде дәлелденіп отыр.Оқушылардың шетел тілі пәніне деген қызығушылығын артуы, шетел тілінде сөздерді есте сақтауға, образдық кейіпке бойлау мен өз ойын әсерлі жеткізу дағдыларын бекітуге үлкен көмегін тигізеді.Жоғарыда айтылған тәсілдерді пайдаланудың тиімділігі тәжірибе жүзінде дәлелденіп отыр. Оқушылардың шетел тілі пәніне деген

70

қызығушылығын артуы, шетел тілінде ауыз екі тілдесу іс әрекетінің белсенділігінің артуы және лексико грамматикалық материалды меңгеру нәтижелері бұған айқын дәлел болып табылады. Ағылшын тілін мектептерде жүйелі оқыту үрдісі мен құрылымын қалыптастыру оқушылардың білім сапасын жақсартатыны нақтыланып көрсетілді. Жалпы білім беретін мектептерде жаңа ақпараттық инновациялық коммуникативтік технологиялар арқылы оқытудың мазмұнын айқындауға ұсынылатын негізгі дидактикалық қағидалардың жүйеленуі, тілдік білім беруде жаңа технологияларды қолданудың мәнін ашып көрсетеді және оқу материалдарын, оқыту түрлерін дұрыс таңдауға жол ашады. Жұмыстың мақсаты-жалпы білім беретін мектептерде ағылшын тілі пәнін оқыту барысында ақпараттық иновациялық, коммуникативтік технологияларды пайдалана отырып, ағылшын тілінде сөйлей алатын, тыңдап түсінетін, жазатын тұлғаны қалыптастыруға қажетті дағды мен білікті оқушының бойына сіңіру, соған тәрбиелеу. Ол үшін ағылшын тілін оқытудың әдіс-тәсілдерін, сабақ жүйесін әзірлеу мен қолданудың технологиялық болмысын жүйелеу. Оқушылардың бойында ағылшын тілінде қарым-қатынас барысында тілді пайдалана алуы мен ауызекі сөйлеу дағдысын қалыптастыру, ағылшын тілін меңгертіп сөйлеуіне жағдай тудыру. Бұл орайда ағылшын тілін оқытудың озық технологияларын меңгерту үлкен істің бастамасы. Жұмыстың нақты міндеттерінің қатарындағы әдістемелік әдебиеттерді пайдаланып, ауызекі сөйлеуді қалыптастыруға байланысты талдаулар жүргізілді. Оқушылардың ағылшын тілі сабағында ауызекі сөйлеу дағдыларын жаңа технологиялар негізінде меңгерту барысында қалыптастырудың технологиялық ерекшеліктері анықталды. Оқушы тілін дамыту әдістемесінің ұтымдылығы эксперимент нәтижелеріне сүйеніп дәлелденді. Эксперименттің нәтижесіне сүйенсек түрлі әдіс-тәсілдерді қолдана отырып оқушылардың грамматикалық, фонетикалық, лексикалық білім деңгейлерін көтеру. Экперимент барысында түрлі әдіс-тәсілдер пайдаланылды:сын тұрғысынан ойлау, ойын түрлері, жоба әдісі, компьютер, интернет, диалог, интерактивті тақта қолданылды. Аталған технологиялар арқылы өтетін оқу үрдісі оқушының жаңаша ойлау қабілетін қалыптастырып, шығармашылық қабілетін дамытып, қалыптасуларына жол ашады. Сабақтың тартымды өтуі, ұтымды тәсілдерді қолдана білу бүгінгі мұғалімнен ізденісті талап етеді. Бұл дегеніміз - бүгінгі білім кеңістігіндегі ауадай қажет жаңару мұғалімнің қажымас ізденімпаздыққа, шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын жаңарған педагогикалық технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасауы қажет. Өйткені мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттар ағыны күшейген заманда ақыл-ой мүмкіндігін қалыптастырып, адамның қабілетін, талантын дамыту біздің алдымыздағы басты міндетіміз. Қорыта айтқанда, әр технологияны қолдану арқылы белгілі бір жетістікке жете аламыз. Болашақ ұрпақтың жеке тұлға болып қалыптасуында білім беру жүйесін ізгілендіру,

71

инновациялық үрдісте тиімді қолдану қазіргі заман талабы. Жасалып отырған зерттеудің практикалық құндылығы туралы айтар болсақ, жұмыста алынған нәтижелерді жалпы білім беретін мектептерде ағылшын тілі сабағында, факультатив сабақтарда қолдана алады.

Міне осындай әдіс тәсілдерді шетел тілі сабақтарында қолдану арқылы оқушылардың тек қана шығармашылық қабілеттері емес, ауызекі және жазба тіліндегі білігі мен дағдылары жетіледі. Ұстаз әр оқушының қандай қабілеті бар екендігін байқап, оқушылардың мүмкіндіктерін, жас және дербес ерекшеліктерін ескеріп, қызығушылықтарын арттыра түседі.

Қосымша:Кесте – 1

Нағыз педагог – профессонал кең білімді, мәдениетті, ізгілікті және зиялы адал, жас ұрпақты дамыту, оқыту мен тәрбиелеудегі инновациялық бағытта жұмыс жасайтын, өзіндік мәні қалыптасқан обьективті қабылдау мүмкіндігі бар тұлға.

кәсібилігі жеке қасиеттері компоненттілігі нәтижесі

72

инновациялық жаңа бағыттағы іс - әрекетке дайын; баламен мәдениетті қарым - қатынас жасай білетін; өз жұмысына обьективті талдау жасай алатын болжам нақты жоспар, диагностика, мониторинг жасай білетін; өзіндік мұғалімдік қызметін атқару стилі бар; зерттеу жұмыстарын жүргізе алатын;

әр іске белсенді дүниетанымы кең; адамгершілігі мол;баланы жеке тұлға ретінде тани білетін; өз тілін қадірлейтін; еңбек сүйгіш;

Педагогикалық Психологиялық білімі терең; жаңалыққа құштар; әр түрлі дәрежеде сабақ бере алатын; технологиялық білім мен дағдыны меңгерген; әр түрлі педагогикалық жағдаятты шеше алатын;

өзі жоспарлаған іске жете алатын; оқушылардың интеллектілік дағдысын дамытаалатын; дарабоз жеке тұлға қалыптастыратын;

Кесте – 2

Инновациялықәдіс-тәсілдер жайлы білім

Инновациялық ізденіс қажеттілігі

Инновациялық әдістерді

Гуманитарлық пәндер жүйесінде оқытудың инновациялық әдіс тәсілдерін пайдаланудың педагогикалық шарттары

Инновациялық әдіс – тәсілдердің тиімді жолдарын

Инновациялықәдіс – тәсілдердің

нәтижесінің

Инновациялық әдіс – тәсілдерді пайдалану және білім беруді ұйымдастыруу

Инновациялық әдіс – тәсілдердің озық тәжірибелерін пайдалану

73

Жаңалықтың өмір сүру

сатыларын

Кесте – 3

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Азимов Э.Г., Вильшинецкая Е.Н « Материялы Интернета на уроке английского языка ». Иностранные языки в школе -2001.,№1,стр.96. 2. Алхазишвили А.А., «Основы овладения устной иностранной речью». Аудиовизуальные материалы по иностранным языкам – важное средство интеллектуального развития учащихся. «Методика преподавания иностранных языков в вузе», 1993. 3. Әбиев Ж, Құдиярова, Бабаев Педагогика «Нұрлы әлем» 4. Бородулина М.К. «Шетел тілін үйрену» - М, «Просвещение», 1975. 5. Бегалиев Т. Педагогика – Тараз: ТарМУ, 1999 6. Бұзаубақова К.Ж. Жаңа педагогикалық технологиялар. – Тараз: ТарМУ, 2003 7. Зимняя И.А., « Психология обучения иностранным языкам в школе». Қ.Р-ның білім туралы заңы. Оны жүзеге асыру жөніндегі негізгі құжаттар, - Астана 2000. 8. Көшкімбетова С.А., Т.К.Кенжебаев Мектептің оқу тәрбие үрдісіне инновациялық технологияларды ендіру жолдары. Тараз университеті, 2004. 9. Карпова А.С «Интернет в подготовке будущих учителей иностранного языка». Иностранные языки в школе.-2002. №4, стр.73.

Жаңа технологияның педагогикалық

қағидалары

Танымдық күшін қалыптастыру, дамыту

Оқу үрдісін оұушының сезінуі

Әр оқушыны қабілеті мен мүмкіндік

деңгейіне орай оқыту

74

Шығармашылық қабілеттерін дамыту

өз бетімен әрекеттену әдістерін меңгеру

Оқыту мен тәрбиенің бірлігі

Оқушыларға ізгілік тұрғысынан қарау

Танымдық шығармашылық икемділігін дамыту

10. Кузьмичева Т.Н. «Технические средства в обучений английскому языку». - М. «Просвещение», 2001. 11. Пассов Е.И., «Коммуникативный метод обучения иноязычному говорению»-М.:Просвещение, 1985. 12. Полат, Е.С. «Интернет на уроках иностранного языка». «Иностранные языки в школе», 2001.,№3,стр.5. 13. Howatt A.P.R. Programmed learning and the language teacher.-London, 1999. Using the language laboratory. Ed. By John D. Turner. University of London Press, LTD, 1988. 14. Качалова К.Н., Израилевич Е.Е. « Практическая грамматика английского языка» Москва, « Лист Нью» 2003г. Стр.444, 48515. Колыхалова, Ольга Алексеевна, Махмурян, Каринэ Степанова. Учитесь говорить по-английский, фонетический практикум.-М.: ВЛАДОС, 2004-стр. 158-175. 16. Қазақ грамматикасы, Алматы «Жазушы», 1990 ж. 681-717 беттер. 17. Movie Talk. Английский, интерактивный видеокурс: для Windows и Macintosh / Euro Talk Interacnive.-М.2004.- электрон. Диск (CD-ROM). \Методическая разработка по английскому языку для развития навыков чтения литературы по специальности, КазНУ им.аль-Фараби; Н.Л.Ломаченко, А.Я. Толмачев, В.Х. Шуканова.-Алматы : Қазақ университеті, 2004.-стр.37. 18. Нұрланбекова Е. «Шетел тілін оқытуда бейнефильмдерді қолдану», Шетел тілін оқыту методикасы, №2, 2005ж. 17-18 беттер. Петрова, Светлана Владимировна, Рудавин, Олег Николаевич. Английский язык , сборник тем.-2005, стр.18. 19. Полякова, Татьяна Юрьевна. Английский язык для диалога с компьютером.-Изд.3-е, стереотип.-М.: Высш.шк. 2005.-стр.165 20. Сақтағанова М.С., Алиева Н.Қ., Айтбаева Н.Қ. « Ағылшын тілін оқытудың әдістері», Білім, №3, 2006ж. 43-бет. 21. Тубышева Қ., «Модульдік оқыту техналогиясын ағылшын тілі сабақтарында қолдану», Оқыту – тәрбиелеу технологиясы, №4, 2007ж..35-36 беттер. 22. Эналеев, С. Триединство общей цели, Языковая политика, Казахстанская правда. – 2007.-16августа.-стр-6.23. Зимняя И. А. //Психология обучения иностранному языку в школе//. М.,

Просвещение, 1991,С 97-102.

24. Сумин В. М. //Речевые ситуации на уроках иностранного языка.

Иностранные языки в школе//, №6, 1993, С 10-12.

25.Олейник Т. Н. //Ролевая игра в обучении диалогической речи

шестикласников. Иностранные языки в школе//, №1, 1999, С 16-17.

26.Верещагина, Рогова. //Методика обучения английскому языку на начальном

этапе в общеобразовательных учреждениях//. М., 1998, С29-34

75

27.Зимняя И.А.//Игра и ее роль в психическом развитии ребенка//. «Вопросы

психологии» №6. 1992, С 42

28.Эльконин Д. Б. //Психология игры//. М., 1978, С 80-93.

29.Комков И. Ф. //О некоторых методах начального обучения иностранным

языкам в школе//, Государственное учебно-педагогическое издательство

Министерства Просвещения БССР, Минск, 1987, С 54

30.Негневицкая Е. И., Шахнарович А. М.// Язык и дети//. Наука, 1981, С 67

31.Часнок С. С. //Ситуативно-игровое обучение иноязычному устному

общению на начальном этапе средней школе.// МПИ им. Ленина, 1989, С 90

76