Αστικό πάρκο Απελλού

Apellou pocket park

Πολύ ήπια παρέμβαση

Χαμηλός προϋπολογισμός

Κατασκευή σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα

Αναστρέψιμη παρέμβαση οποιαδήποτε στιγμή

Δεν επηρεάζει τα αρχαιολογικά ευρήματα

Εισάγει ένα νέο είδος μικρού πάρκου(pocket/vest park) στην πόλη

Ενισχύει το αστικό πράσινο

Αναβαθμίζει την ευρύτερη περιοχή της πλατείας Ναυαρίνου

Δίνει λύση ( έστω και παροδική) στο πολυετές ζήτημα αξιοποίησης του

χώρου

Ακόμα και αν δεν υπάρχει άμεση ανάδειξη των ευρημάτων αποτελεί τον

μόνο τρόπο για να γνωρίσει ο κόσμος την ύπαρξη του θεάτρου-σταδίου

Ο χώρος

Το οικόπεδο της οδού Απελλού 5, τα τελευταία 20 και πλέον χρόνια αποτελεί ένα αστικό κενό στην περιοχή της πλατείας Ναυαρίνου. Το οικόπεδο χωροθετείται στην καρδιά του ιστορικού κέντρου ανάμεσα από τις οδούς Αλεξάνδρου Σβώλου και Δημητρίου Γούναρη. Το οικόπεδο έχει εμβαδόν 295 τ.μ. Η ανασκαφή που έγινε στο οικόπεδο κατά το 1989-90 από τους Γιώργο Βελένη και Πολυξένη Αδάμ-Βελένη έφερε στο φως τμήμα του θεάτρου - σταδίου της Θεσσαλονίκης, ένα κτήριο θεαμάτων στο οποίο συνδυάζονται δύο τύποι κτηρίων, του θεάτρου και του σταδίου. Λόγω της εξαιρετικής σπουδαιότητας των ευρημάτων η ’ΙΣΤ ΕΠΚΑ πρότεινε αμέσως την απαλλοτρίωση του, σήμερα το οικόπεδο είναι πλήρως απαλλοτριωμένο, μετά από 12ετή διαμάχη με τον ιδιοκτήτη που έλαβε τέλος το 2004, και υπάγεται μέσω του ΥΠ.ΠΟ στην ΙΣΤ’ ΕΠΚΑ, επομένως δεν τίθεται θέμα ιδιοκτησιακού καθεστώτος. Υπάρχουν πολύ σημαντικές ενδείξεις ότι ο χώρος του θεάτρου-σταδίου σχετίζεται με το μαρτύριο του Αγ. Δημητρίου. Τα τελευταία χρόνια παραμένει ασυντήρητο, καλυμμένο με άμμο για προσωρινή προστασία, μέχρι να εγκριθεί και να υλοποιηθεί η μελέτη ανάδειξής του, η οποία προτάθηκε από τη ΙΣΤ’ ΕΠΚΑ για ένταξη του έργου στο ΕΣΠΑ. Το 2010 έγινε διαγωνισμός από την ’ΙΣΤ ΕΠΚΑ, προϋπολογισμού 50.000 ευρώ για την διαμόρφωση δαπέδου εργασίας για τη κατασκευή κελύφους προστασίας των αρχαιοτήτων, που περιελάμβανε την κοπή και απομάκρυνση των αυτοφυών δέντρων και αχρήστων υλικών από το σώμα του οικόπεδου και άλλες συμπληρωματικές εργασίες. Έπειτα ακλούθησε πρόχειρος μειοδοτικός διαγωνισμός για την κατασκευή μικροπασσάλων (Φ250mm) για την αντιστήριξη των επικίνδυνων μετώπων και τα πρανών των όμορων πολυκατοικιών και του σκελετού αντιστήριξης προκειμένου στο μέλλον να πατήσει το στέγαστρο που θα προστατεύσει το σπουδαίο εύρημα με ενδεικτικό προϋπολογισμό 145.000,00€. Ομάδα πρωτοβουλίας από πέντε αρχιτέκτονες εκπόνησε τρεις αρχιτεκτονικές λύσεις δυο από τις όποιες προβλέπουν την διατήρηση του θεάτρου κάτω από εννιάρόοφη οικοδομή στο υπόγειο και στο ισόγειο ώστε να είναι ορατό από την οδό Απελλού και επισκέψιμο. Η τρίτη λύση που επικράτησε προέβλεπε την απαλλοτρίωση του οικόπεδου και ευρύτερη αξιοποίηση της περιοχής της πλατείας Ναυρίνου. http://www.yppo.gr/3/g32.jsp?obj_id=39018 http://et.diavgeia.gov.gr/f/yppot/ada/4%CE%990%CE%9F%CE%93-1%CE%97

Περιγραφή μνημείου

Η παρουσία του θεάτρου στη ρωμαϊκή Θεσσαλονίκη είναι μαρτυρημένη σε επιγραφές και γραπτές πηγές. Η πλέον πρώιμη είναι αυτή του Λουκιανού στο γνωστό έργο του Λούκιος ή Όνος. Επιγραφή του έτους 141 μ.Χ. μας πληροφορεί για τη χορηγία ιδιώτη για την οργάνωση αγώνων μονομάχων και κυνηγιών προς τιμήν του αυτοκράτορα. Σε μια άλλη επιγραφή της εποχής των Σεβήρων, χρονολογημένη το 252 μ.Χ., μαρτυρείται διεξαγωγή κλασικών αγωνισμάτων στην πόλη κατά τη διάρκεια της τέταρτης πυθιάδας. Στις αρχές της δεκαετίας του ΄90, σε δύο οικόπεδα στην οδό Απελλού, ανασκάφτηκε το καμπύλο τμήμα ενός θεάτρου, το πλάτος του οποίου υπολογίζεται σε 100 μ. Ήλθε στο φως μια εξωτερική πεσσοστοιχία και ο εξωτερικός δακτύλιος πάνω στον οποίο εδράζονταν οι τελευταίες σειρές των κερκίδων. Στο μέσον του πλάτους του καμπύλου τοίχου, που φθάνει τα 3,5 μ., διαμορφώνεται κλιμακοστάσιο με δύο συμμετρικά σκέλη ως προς τον άξονα μιας ημικυλινδρικής καμάρας, η οποία γεφυρώνει μεγάλο πλατύσκαλο. Το τμήμα αυτό με τις συμμετρικές κλίμακες και την είσοδο ανάμεσά τους αποτελεί τυπικό δείγμα προσπέλασης στο θέατρο από δευτερεύουσες θέσεις περιμετρικά του κοίλου. Κάθετα σε αυτόν τον άξονα, και σε απόσταση από τον εξωτερικό δακτύλιο του θεάτρου, αποκαλύφθηκε ισχυρός τοίχος, ύψους 5 μ.,. ο οποίος αποτελούσε τον περίβολο του κτηρίου. Το τμήμα του κτηρίου, που ήλθε στο φως στα δύο οικόπεδα, αποτελεί μέρος μόνο ενός τεράστιου κτηρίου θεαμάτων, του μεγαλύτερου στην πόλη της Θεσσαλονίκης μετά τον υστερορωμαϊκό ιππόδρομο και πολύ πρωιμότερου από το ανάκτορο του Γαλερίου στα ανατολικά του. Το τμήμα του κτηρίου, που βρέθηκε χωροθετημένο στο νοτιοανατολικό άκρο της πόλης ταυτίστηκε με το γνωστό από τις πηγές θέατρο-στάδιο. Η διάρκεια ζωής του θεάτρου-σταδίου υπολογίζεται γύρω στους τρεις αιώνες, από τα τέλη του 1ου αιώνα μ.Χ. μέχρι τον 4ο αι. μ.Χ. Σε αυτό το χρονικό διάστημα δέχτηκε αρκετές επεμβάσεις, η σημαντικότερη από τις οποίες μπορεί να θεωρηθεί εκείνη που σχετίζεται με τον εξωραϊσμό του κτηρίου με την προσθήκη πλινθόκτιστων πεσσών και μαρμάρινων κιόνων περιμετρικά του εξωτερικού δακτυλίου. Η επέμβαση αυτή ίσως σχετίζεται με την ανέγερση του ανακτορικού συγκροτήματος του Γαλερίου ανατολικότερα, σε μια προσπάθεια του αρχιτέκτονα για άμεση προσπέλαση από το ανάκτορο στο κοίλο του θεάτρου, από όπου ο Γαλέριος θα απολάμβανε τα ρωμαϊκά θεάματα.

Γιώργος Βελένης και Πολυξένη Αδάμ-Βελένη Αρχιτέκτονες, Αρχαιολόγοι

Πηγή:www.diazoma.gr

2. ’Άποψη της ημικυλινδρικής καμάρας-εισόδου

1. Γενική άποψη του οικοπέδου

3. Άποψη του εξωτερικού δακτυλίου του θεάτρου με κλίμακες

Πηγή:www.diazoma.gr www.arxaiologia.gr

Φωτορεαλιστική απεικόνιση πρότασης αξιοποίησης του οικοπέδου στο πλαίσιο διπλωματικής εργασίας.

Το οικόπεδο της οδού Απελλού αποτελεί συχνά αντικείμενο μελέτης πολλών φοιτητών, ως διπλωματική εργασία, ο τρόπος αξιοποίησης του χώρου και η ανάδειξη των ευρημάτων είναι συχνά πρόκληση, για τους νεαρούς αρχιτέκτονες. Χαρακτηριστικά παραπάνω απεικονίζεται η μακέτα από πρόταση για ανάδειξη των υπολειμμάτων του θεάτρου με ταυτόχρονη ανέγερση ενός hostel ενώ ο χώρος παραμένει επισκέψιμος για τον κόσμο. Παρόλο που από τεχνικής πλευράς αυτό είναι εφικτό, το αισθητικό αποτέλεσμα όπως και η ανάδειξη των αρχαιολογικών ευρημάτων είναι αμφιλεγόμενα.

Άποψη του χώρου πριν από τις εργασίες διαμόρφωσης δαπέδου εργασίας για τη κατασκευή του κελύφους προστασίας το 2010.

Φωτογραφίες από την υφιστάμενη κατάσταση του οικοπέδου, όπως φαίνεται μετά τις πρόσφατες εργασίες και την επιχωμάτωση των αρχαιοτήτων ο χώρος μπορεί να παραμένει περιφραγμένος ωστόσο η εικόνα που παρουσιάζει είναι αποκαρδιωτική. Πρόσφατα με ιδιωτική πρωτοβουλία έγινε μια προσπάθεια να βελτιωθεί η εικόνα που παρουσιάζει η τυφλή όψη της πολυκατοικίας στον νούμερο 3, με την καλλιτεχνική δημιουργία ενός μεγάλου graffiti. Γενικά ο χώρος παρουσιάζει ενδιαφέρον καθώς 3 από τις 4 πλευράς του οικοπέδου εφάπτονται με τα σόκαρα των πολυκατοικιών, δημιουργώντας έναν καμβά.

Γκράφιτι στην όμορη πολυκατοικία στην οδό Απαλού 3 2011

Η υπόμνηση του σημείου του παρελθόντος στο επίπεδο του παρόντος

Μια άλλη ιδιαιτερότητα-καινοτομία στην ανάπλαση του χώρου είναι ότι ένα πολύ μεγάλο μέρος της παρέμβασης επικεντρώνεται στου τοίχους των πολυκατοικιών, αυτό εν μέρη δικαιολογείται καθώς οι παρεμβάσεις στην επιφάνεια του οικόπεδου είναι περιορισμένες, ταυτόχρονα όμως αυξάνεται και το μέγεθος της ανάπλασης. Η αρχή έγινε με ένα εμβληματικό graffiti. Στον σχεδιασμό μας για το πάρκο θεωρήσαμε απαραίτητο ότι πρέπει να γίνεται σαφή αναφορά στο θέατρο-στάδιο έτσι λοιπόν η υπόμνηση του σημείου του παρελθόντος στο επίπεδο του παρόντος με αλλά λόγια η κατάδειξη-ανάδειξη των ευρημάτων που βρίσκονται κάτω από το πάρκο ώστε κόσμος να γνωρίζει την ύπαρξη του θεάτρου-σταδίου θα γίνει εκτός από την τοποθέτηση ενημερωτικών πινακίδων που θα ενημερώνουν τον κόσμο για τα αρχαιολογικά ευρήματα, μέσω πρωτότυπων εικαστικών παρεμβάσεων graffiti στους εφαπτόμενους τοίχους.

Πανοραμική όψη του πάρκου

Η λογική της παρέμβασης

Διατηρούμε την επιχωματωμένη επιφάνεια στο οικόπεδο ως έχειν σε μια προσπάθεια να δημιουργήσουμε έναν χώρο όσο γίνεται πιο φυσικό, και παρεμβαίνοντας όσο τον δυνατόν λιγότερο. Δεν γίνεται κάποια άλλη επιπλέον παρέμβαση στην επιφάνεια καθώς θέλουμε η ανάπλαση να είναι ήπια και αναστρέψιμη οποιαδήποτε στιγμή. Κατά μέρους το χώμα καλύπτεται με αμμοχάλικα, τοποθετείται μια μεταλλική πλατφόρμα που παραπέμπει σε βιομηχανικό δάπεδο-σχάρα η οποία αποτελεί τον κύριο χώρο του πάρκο πάνω στον οποίο κινείται ο κόσμος και βρίσκεται το σύνολο του αστικού εξοπλισμού, η μεταλλική αυτή σχάρα συγκρατείται πάνω σε μικρές τσιμεντένιες προκατασκευασμένες βάσεις. Γενικά το αποτύπωμα πάνω στην επιφάνεια του οικόπεδου είναι ιδιαίτερα μικρό, επιλέχτηκαν υλικά με την μικρότερη δυνατή αποτύπωση στο έδαφος, παρότι βάση της υφιστάμενης θέσης των ευρημάτων μας επιτρέπεται να εργαστούμε ανενόχλητα σε ένα βάθος 30 έως 40 εκατοστά. Η πλατφόρμα είναι ελαφρώς υπερυψωμένη στα 30 εκατοστά αυτό έγινε για να δώσει μια διαφοροποίηση από τον υπόλοιπο χώρο.

Γενική άποψη της περιοχής, με τα κτίρια Απελλού 1-3-7

Μεταλλική σχάρα για την επένδυση της επιφανείας του οικοπέδου.

Η μεταλλική σχάρα ακουμπά πάνω σε ένα μεταλλικό σκελετό ο οποίος στηρίζεται σε 20 μπετονένιες βάσεις μεταλλική πλατφόρμα καλύπτει επιφάνεια 180 τμ που αντιστοιχεί στο 60% της συνολικής επιφανείς του οικοπέδου. Προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί το κόστος χρησιμοποιείται μια απλή βιομηχανική μεταλλική πλατφόρμα.

Αστικός Εξοπλισμός

Μετά τα δέντρα ο αστικός εξοπλισμός, είναι αυτός που συνεισφέρει περισσότερο, ώστε η πολη να γίνει πιο ανθρωπινή να αποκτήσει δική της ταυτότητα και να αναπτύξει

το αίσθημα της συλλογικότητας.

Ο φωτισμός του πάρκου

Ο φωτισμός του πάρκου είναι διακριτικός, αποτελείται από ένα σύστημα κρεμαστών φωτιστικών-γλαστρών που κρέμονται σε συρματόπλεγμα. Η επιλογή αυτού τους είδους της φωτιστικής εγκατάστασης έγινε προκειμένου να αποφευχθεί η τοποθέτηση επιδαπέδιων προβολέων που θα απαιτούσαν ειδική ηλεκτρολογική εγκατάσταση και θα είχαν αυξημένο κόστος. Τα φωτιστικά σώματα κρέμονται με συρματοπλέγματα που συγκρατούνται ανάμεσα στις δυο οικοδομές σε ύψος 7 μέτρων.

Πρόκειται για ένα αντικείμενο που συνδυάζει δυο λειτουργίες, φωτιστικό και γλάστρα, αποτελεί έναν εναλλακτικό τρόπο για να ενισχυθεί το πράσινο του πάρκου και ταυτόχρονα να προσφέρει ένα διακριτικό φωτισμό.

Τα φωτιστικά σώματα διαστάσεων 1,10x0,65 cm είναι κατασκευασμένα από σίδηρο οι πλευρές του είναι επενδυμένες με συρματόπλεγμα επιτρέποντας στα φυτά να αναρριχηθούν καθώς αναπτύσσονται. Το φωτιστικό στην εσωτερική του πλευρά έχει ενσωματωμένο ένα στενό διαχωριστικό πλάτους 10 εκ. που φιλοξένει το χώμα στο οποίο είναι φυτεμένο το φυτό. Στο κέντρο του μεταλλικού κύβου υπάρχει ένας απλός λαμπτήρας.

Το πράσινο του πάρκου

• Γλεδίτσια • Βουδλεϊα • Νεπέτα

Το κύριο δέντρο του πάρκου είναι η γλεδίτσια, (Gleditsia triacanthos ή Honey locust), ένα φυλλοβόλο φυτό μεσαίου μεγέθους, το οποίο φτάνει τα 15 μετρά ύψος, αντέχει στο επιβαρυμένο αστικό τοπικό από την ατμοσφαιρική ρύπανση, επιλέχτηκε ένα φυλλοβόλο καθώς θέλουμε το πάρκο κάθε χρόνο να ανανεώνεται και να δείχνει ζωντανό μέσω της εναλλαγής των εποχών, αυτό είναι πολύ σημαντικό για ένα μικρό πάρκο. Προτείνεται να ακολουθηθεί ένας τρόπος κλαδέματος ο όποιος θα προσδώσει στο δέντρο ύψος, λογω της στενότητας του οικόπεδου, ένα ψιλόλιγνο δέντρο με σκιά θα αποδώσει μια ιδιαίτερη φυσιογνωμία στον χώρο. Τέλος το φύλλωμα του προσφέρει ικανοποιητική σκιά ενώ οι απαιτήσεις του σε ηλιοφάνεια δεν είναι μεγάλες, αυτό είναι πολύ σημαντικό καθώς λόφο της θέσης του οικόπεδου το οποίο κρύβεται από τις άλλες πολυκατοικίες δεν φτάνει αρκετά ο ήλιος. Στις χωμάτινες επιφάνειες είναι φυτεμένα βότανα και καλλωπιστικοί θάμνοι για εδαφοκάλυψη όπως η βουδλεϊα, η βουδλεϊα πρόκειται για έναν ημιαειθαλή θάμνο με γρήγορη και μεγάλη ανάπτυξη, ανθοφορεί από τον Ιούνιο μέχρι τον Σεπτέμβριο και χαρακτηριστικό της είναι τα όμορφα λουλούδια σε διάφορους χρωματισμούς, ένα αλλά εξαιρετικό γνώρισμα της βουδλεϊα είναι ότι τα μυρωδάτα άνθη της τα οποία ελκύουν τις πεταλούδες.

Τέλος διατηρείται η επιφάνεια στην πλευρά της οικοδομής στο νούμερο 7 με την πυκνή βλάστηση από κισσό στην προσπάθεια μας να διατηρηθεί ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της παλιάς εικόνας του χώρου.

Οι γλάστρες Στην προσπάθεια μας να ενισχυθεί το πράσινο του πάρκου αλλά ταυτόχρονα να παρέμβουμε όσο τον δυνατόν λιγότερο στην επιφάνεια του οικοπέδου, επιλέξαμε τα δέντρα (γλεδίτσια) να φυτευτούν μέσα σε μεγάλες γλάστρες από cor-ten steel (οξειδωμένο ατσάλι). Οι γλάστρες έχουν διαστάσεις 1x1x1m. Περά από τα δέντρα, η ανώτερη στιβάδα χώματος στην επιφάνεια της ατσαλένιας γλάστρας φιλοξένει βότανα όπως την νεπέτα (γλήχωμα). Η επιλογή του συγκεκριμένου βοτάνου δεν είναι τυχαία, στο οικόπεδο υπάρχουν πολλές γάτες, το συγκεκριμένο βότανο έχει την ιδιότητα μέσω της ουσίας Νεπεταλακτόνη να επιδρά στις γάτες κάνοντας την να συμπεριφέρονται παράξενα! Είναι ωστόσο ήπιο δίχως να προκαλεί παρενέργειες ή εθισμό. Το οξειδωμένο ατσάλι από το οποίο θα είναι κατασκευασμένες οι γάστρες που θα φιλοξενούν τα δέντρα είναι ένα υλικό που χρησιμοποιείται κατά κόρον στην αρχιτεκτονική τοπίου έχει την ιδιαιτερότητα να υφίσταται μια φυσιολογική φθορά από τις καιρικές συνθήκες δημιουργώντας ένα προστατευτικό στρώμα από πάνω του με την πάροδο του χρόνου. Το ιδιαίτερο χρώματα και η υφή του προσθέτουν ένα ιδιαίτερο χρώμα και χαρακτηριστικό στο πάρκο.

Τα καθίσματα

Τα καθίσματα είναι προκατασκευασμένα, φτιαγμένα από χυτή πετρά, τοποθετούνται απλά πάνω στην μεταλλική πλατφόρμα χωρίς κάποια επιπλέον εργασία. Ο πρωτότυπος σχεδιασμός και το δυναμικό design των καθισμάτων λειτουργούν ως σημείο αναφοράς-τοπόσημο για το πάρκο. Τοποθετούνται 3 τέτοια καθίσματα στο πάρκο. Κάθε κάθισμα καλύπτει επιφάνεια 3 τ.μ. περίπου.

Πρόκειται για έναν κυλινδρικό πλαστικό κάδο χωρητικότητας 165 λίτρων. Ο κάδος όπως φαίνεται και στην εικόνα δίπλα ’’θάβεται’’ προκειμένου να είναι σταθερός, συγκεκριμένα ανοίγεται ένα λάκκος βάθους 30 εκατοστών, ο κάδος τοποθετείται μέσα και ξαναγεμίζεται με το χώμα που ανασκάφηκε. Τα ζωηρά και έντονα χρώματα των καδών αποτελούν μια ευχάριστη έκπληξη για το πάρκο. Στο πάρκο τοποθετούνται δυο τέτοιοι κάδοι.

Πικ-νικ στην πόλη?

Η διαμόρφωση του οικόπεδου σε πάρκο δεν έχει στόχο μόνο να προβάλει έναν ενδεικτικό τρόπο αξιοποίησης ενός χώρου στο κέντρο, έχει σκοπό να καταστήσει το συγκεκριμένο χώρο σε σημείο αναφοράς για όλο ιστορικό κέντρο. Πολλές φόρες μια μικρή παρέμβαση όπως αυτή εδώ με επιφάνεια που δεν ξεπέρνα τα 300 τ.μ. μπορεί να έχει μεγαλύτερη επίδραση στην καθημερινότητα των κατοίκων και να θεωρηθεί πολύ πιο επιτυχημένη από μια ευρείας κλίμακας. Πρόκειται για μια ’’αστική όαση’’ στο επιβαρυμένο αστικό τοπίο της πόλης. Φιλοδόξει να μετατραπεί σε ένα χώρο συγκέντρωσης των περιοίκων και όχι μόνο. Παρόλο που πρόκειται για ένα τοπικό πάρκο μπορεί να διεκδικήσει τον ρόλο μιας παρέμβασης υπερτοπικής σημασίας.

Τέλος Παρουσίασης