УНИВЕРЗИТЕТ „СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ“ - БИТОЛА

ПРАВЕН ФАКУЛТЕТ – КИЧЕВО

Ана Ристоска

ТЕСТАМЕНТИ И ВИДОВИ ТЕСТАМЕНТИ ВО МАКЕДОНСКОТО И

СПОРЕДБЕНОТО ПРАВО

(магистерски труд)

КИЧЕВО, 2017

Ментор:

Проф. д-р Ристо Речкоски

Членови на комисија:

1. Проф. д-р Саша Дукоски

2. Проф. д-р Светлана Вељановска

НАУЧНА ОБЛАСТ: ГРАЃАНСКО ПРАВО

ИЗЈАВА

од кандидатот

Изјавувам дека при изработката на магистерскиот труд ги почитував позитивните

законски прописи на Република Македонија од областа на заштитата на интелектуалната

сопственост и не користев реченици или делови од трудови на други автори без да ги

почитувам методолошките стандарди и соодветниот стил на цитирање. Изјавата ја давам

под полна морална, материјална и кривична одговорност.

Изјавил:

___________________________

Тестаменти и видови тестаменти во македонското и споредбеното право

Акстракт

Тестаментите се исклучително стара категорија и како таква се проткајуваат низ

сите пори на општеството, од најстари времиња до денес. Откако човекот почнува сам

да стекнува имот и сам да се грижи за себе, се појавува потребата да се изврши

распределба на тој имот после неговата смрт. Па така, секој човек може да изврши

поделба на својот имот на лица кои самиот ќе ги избере, а тоа може да го направи со

составување тестамент. Во самиот тестамент тестаторот ја изразува својата последна

волја, во законски определена форма и истата таа волја мора до најситен детаљ да биде

испочитувана. Низ историјата институтот тестамент варирал и тоа според формата во

која бил составуван, органот што учествувал во неговото составување и бројот на

сведоците кои што бил потребен да посведочи за негова полноважност.

Во различни временски етапи и во различни држави се издиференцирале

различни форми на тестаменти кои различно функционираат во различни правни

традиции. Истите се диференцираат како форми кои во минатото егзистирале и се

напуштени денес, форми кои се актуелни во различните правни системи и форми кои се

вистински погодок на иднината.

Клучни зборови: тестамент, карактеристики на тестамент, услови за полноважност,

видови на тестамент de lege lata, видови на тестамент de lege ferenda, споредни правни

традиции.

Wills and types of wills in macedonian and comparative law

Abstract

Wills are extremely old category and as such are tailored through all the pores of the

society from ancient times until today. Once a person begins gaining property by himself and

takes care for himself, the need for his property to be distributed after his death appears. So

everyone can split his property to the people he will choose himself, and that can be done by

will compilation. In the testament the person expresses his last will, in a particular legal form

and that will has to be respected to the smallest detail. Throughout history the institute will

varied by the shape in which it was compiled, by the body that participated in its compilation

and the number of witnesses that were required to testify to its full validity.

At different stages and in different countries various forms of wills have been

differentiated and they function differently in different legal traditions. They are differentiated

as forms that existed in the past and are abandoned today, forms that are popular in different

legal systems and forms that can be a great success for the future.

Keywords: will, testamentary features, terms of validity, types of wills de legelata, kind of

wills de legeferenda, secondary legal traditions.

i

СОДРЖИНА

I ВОВЕД .............................................................................................................................. 1

1 ПРЕДМЕТ НА ИСТРАЖУВАЊЕТО ......................................................................... 2

2 ЦЕЛИ НА ИСТРАЖУВАЊЕТО ................................................................................ 4

3 ОЧЕКУВАНИ РЕЗУЛТАТИ ....................................................................................... 4

4 ХИПОТЕТСКА РАМКА ............................................................................................. 6

II ИСТОРИСКИ РАЗВОЈ НА ТЕСТАМЕНТИТЕ ............................................................ 7

1 СТАР ВЕК..................................................................................................................... 7

1.1 Тестаментот во римското право ......................................................................... 11

1.1.1 Testamentum vis-à-vis codicillum ................................................................. 15

2 СРЕДЕН ВЕК ............................................................................................................. 17

3 НОВ ВЕК И МОДЕРНО ВРЕМЕ ............................................................................. 22

4 ТЕСТАМЕНТОТ ВО МАКЕДОНИЈА НИЗ ИСТОРИЈАТА ................................. 24

III КАРАКТЕРИСТИКИ И УСЛОВИ ЗА ПОЛНОВАЖНОСТ НА ТЕСТАМЕНТОТ . 31

1 КАРАКТЕРИСТИКИ НА ТЕСТАМЕНТОТ ........................................................... 31

1.1 Тестаментот – правно дело mortis causa ............................................................ 31

1.2 Тестаментот – еднострано правно дело ............................................................. 33

1.3 Тестаментот – строго лично право .................................................................... 33

1.4 Тестаментот – строго формално правно дело ................................................... 34

1.5 Тестаментот – отповиклива изјава на волја ...................................................... 34

2 УСЛОВИ ЗА ПОЛНОВАЖНОСТ НА ТЕСТАМЕНТОТ ...................................... 35

2.1 Testamenti factio active – тестаментална способност ........................................ 35

2.2 Animus testandi – слободна и свесна изјава на волја за составување на

тестамент ........................................................................................................................ 38

2.3 Форма на тестаментот ......................................................................................... 40

IV ВИДОВИ НА ТЕСТАМЕНТИ ВО МАКЕДОНИЈА ................................................... 43

ii

1 ВИДОВИ НА ТЕСТАМЕНТИ DE LEGE LATA ..................................................... 45

1.1 Testamentum holographum – своерачен тестамент ............................................ 45

1.2 Testamentum iudicile – судски тестамент ........................................................... 50

1.2.1 Нотарски тестамент ...................................................................................... 56

1.3 Дипломатско – конзуларен тестамент ............................................................... 58

1.4 Testamentum internationale – меѓународен тестамент ....................................... 60

1.5 Testamentum militare – војнички тестамент ....................................................... 64

1.6 Testamentum nuncupativum – устен тестамент .................................................. 67

2 ТЕСТАМЕНТИ DE LEGE FERENDA ..................................................................... 70

2.1 Електронски тестамент ....................................................................................... 70

2.2 Таен тестамент ..................................................................................................... 76

3 НАПУШТЕНИ ВИДОВИ НА ТЕСТАМЕНТИ ВО МАКЕДОНИЈА .................... 79

3.1 Testamentum allographum – писмен тестамент пред сведоци .......................... 79

3.2 Бродски тестамент ............................................................................................... 82

V ВИДОВИ НА ТЕСТАМЕНТИ ВО СПОРЕДБЕНОТО ПРАВО ................................ 84

1 ФРАНЦИЈА ................................................................................................................ 84

1.1 Видови на тестаменти во Франција ................................................................... 86

1.1.1 Своерачен тестамент .................................................................................... 86

1.1.2 Јавен тестамент ............................................................................................. 89

1.1.3 Таен тестамент .............................................................................................. 90

1.1.4 Меѓународен тестамент ............................................................................... 91

2 ГЕРМАНИЈА .............................................................................................................. 93

2.1 Редовни форми на тестаменти во Германија .................................................... 94

2.1.1 Своерачен тестамент .................................................................................... 94

2.1.2 Јавен тестамент ............................................................................................. 98

2.2 Вонредни форми на тестаменти во Германија ............................................... 100

3 АНГЛИЈА И ВЕЛС .................................................................................................. 102

iii

3.1 Своерачен тестамент ......................................................................................... 107

3.2 Привилегирани тестаменти .............................................................................. 108

4 ВИДОВИ НА ТЕСТАМЕНТИ ВО ДРЖАВИТЕ НА ПОРАНЕШНА

ЈУГОСЛАВИЈА ................................................................................................................ 110

4.1 Србија ................................................................................................................. 110

4.2 Хрватска ............................................................................................................. 113

4.3 Црна Гора ........................................................................................................... 116

4.4 Словенија ............................................................................................................ 119

VI ЕМПИРИСКО ИСТРАЖУВАЊЕ .............................................................................. 122

1 АНАЛИЗА НА РЕЗУЛТАТИТЕ ОД ИСРАЖУВАЊЕТО ................................... 122

VII ЗАКЛУЧОК .............................................................................................................. 136

VIII КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА ................................................................................. 139

IX ПРИЛОЗИ ..................................................................................................................... 150

1

I ВОВЕД

Семејството е основна клетка на секое општество, па односите и врските кои се

развиваат во негови рамки се многу важни и од исклучително значење за самото

општество, а во прв ред за членовите на семејството. Она што еднаш е стекнато во

семејството од било кој негов член најдобро е да се задржи тука. Моментот на смртта на

еден од членовите од семејството е пресуден момент од кога почнуваат да се менуваат

многу работи во животот на сите членови во семејството. Како исклучително

чувствителен момент знае често да ги разбранува и семејните односи, најчесто кога ќе

стане збор за распределба на имотот на оставителот. Она што цел живот истиот го

стекнувал ќе дојде моментот кога треба да биде распарчено помеѓу наследниците,

понекогаш онака како што тој сакал, а понекогаш по законски определениот распоред.

Распределба на имотот на оставителот според неговата последна волја се врши

по пат на тестамент. Тестаментот е акт на тестаторот со кој тој располага со својот имот

во случај на смрт и по својата правна сила е втор по ред, предничејќи пред

наследувањето врз основа на закон, а зад наследно – правните договори. Во однос на

претходно наведеното важно е да се напомене дека правните основи за наследување

меѓусебно не се исклучуваат, туку се рангираат по својата правна сила, па така имотот

ќе биде распределен најпрво според наследно –правниот договор, секако доколку постои

таков, па потоа врз основа на тестамент, а во случај пак ако не се составени ни наследно

– правен договор, ни тестамент, тогаш имотот ќе биде распределен според законски

определениот ред. Она што тестаторот го забележал во неговиот тестамент мора до

најситен детаљ да биде испочитувано и тогаш кога се работи за наградување на неговите

наследници и тогаш кога истите се „казнуваат“, најчесто со исклучување од наследство.

Тоа најчесто е најчувствително прашање и најтешка одлука која самиот тестатор треба

да ја донесе во моментот на составување на тестаментот. Притоа тестаторот треба да има

визија за иднината, да ги обезбеди негови наследници кои тоа го заслужиле, што не мора

да се однесува на оние кои кон него се однесувале неблагодарно. Во составувањето на

самиот тестамент тестаторот не е апсолутно слободен во располагањето со својот имот

и тоа најголемо ограничување на неговото располагање е обезбедувањето на нужен дел

на наследниците на кои истиот им следува.

Во интерес на претходно наведеното во овој магистерски труд поконкретно ќе

биде разработен самиот поим на тестамент, како истиот се развивал од најстари времиња

2

како примитивна форма, низ сите етапи за да стигне до она ниво каде се наоѓа денес.

Тестаментот е проткаен низ сите пори на општеството, уште од најстари времиња, денес,

па тоа ќе остане така и во иднина. Тестаментот е регулиран уште во примитивните

општества со обичаите и обичајното право, иако не го носел тој назив, значењето било

исто. Во прв ред низ историјата како тестаментални наследници се појавувале само

машките деца како привилегирани наследници, за подоцна и мажите и жените да добијат

рамноправна положба во однос на наследувањето. Понатаму ќе бидат разработени сите

услови за полноважност и обележјата кои се карактеристични за тестаментот. Кога ќе

стане збор за самиот поим на тестамент интересно е прашањето кое се однесува на

видовите на тестамент, нивниот развиток, нивна употреба или не употреба во

македонското право и излезните решенија и насоки за идни интервенции во оваа област,

кои исто така ќе бидат разработени во продолжение.

Во интерес на насоките за напредок на македонското наследно право пошироко

ќе биде разгледано тестаменталното наследување, самиот институт тестамент и

видовите на тестаменти низ призмата на повеќе споредбени законодавства. Низ ваквото

разработување ќе бидат извлечени заклучоци за формите на тетаменти кои

дополнително би можеле да бидат вметнати во нашиот закон и да егзистираат како

такви.

На крај ќе биде направено истражување на случаен примерок на испитаници

преку анкетен прашалник чија цел ќе биде испитување на запознаеноста на граѓаните со

самиот институт тестамент, со можностите кои истиот им ги нуди, нивниот став во однос

на предноста на тестаментот пред законското наследување и истакнување на

најчуствителните прашања во однос на одредени видови на тестаменти.

1 ПРЕДМЕТ НА ИСТРАЖУВАЊЕТО

Предмет на ова истражување е тестаментот како правен основ за наследување,

како појава со која се среќава секој од нас. За да стигне до она ниво на кое што се наоѓа

денес тестаментот поминал низ многу долг и макотрпен развиток. Така во стариот век

воопшто не се регулирало целото наследно право, туку само најспорните прашања, за

подоцна во Римското право по смртта на оставителот неговиот имот преминувал на

наследниците по законски или тестаментален пат, каде тестаментот имал предност. Во

средниот век пак тестаментот бил наследен од римското право, со тоа што варирал само

бројот на сведоци, најпрво биле потребни седум сведоци, кои подоцна биле сведени на

3

пет. Во новиот век пак под силно влијание на закониците кои во тоа време се развиле

тестаментот доживеал голем подем, па така во Англија како држава која го обележала

новиот век се правела јасна разлика помеѓу законското и тестаментарното наследување,

па така располагањето на тестаторот по пат на тестамент со ништо не било ограничено

и апсолутната тестаментална способност во Англија се појавила 1688 година.

Карактеристично за Австрија како држава на новиот век било тоа што за сведоци на

тестаментот биле исклучиво христијани. Во Франција пак располагањето на оставителот

по пат на тестамент било ограничено со цел да се заштитат законските наследници. Во

Германија оставителот можел да располага со својот имот со тоа што морал да ги издвои

нужните делови за своите деца, родители и сопруга.

Тестаментот како начин на наследување е правно дело mortis causa, што значи

дека произведува правно дејство по смртта на оставителот, за истиот е потребна само

еднострана изјава на волја, е строго лично право и не може да се пренесе на застапник,

треба да е составен во законски определена форма, еднаш составениот тестамент може

да биде отповикан од страна на тестаторот.

За полноважност на тестаментот е потребно тестаторот да има најмалку 15

години возраст и во моментот на составување на тестаментот да е способен за

расудување. Покрај возраста потребна е слободна и свесна изјава на волја на тестаторот

што е особено значајно бидејќи кога едно лице ќе изрази волја за составување на

тестамент и истата ќе ја преточи низ неговата содржината, тоа ќе произведе правни

последици по смртта на оставителот, а не самата изјава дека сака да состави тестамент.

За да произведе правно дејство секој тестамент треба да е составен во законски

определена форма, што претставува и гаранција за автентичноста на изразената волја на

тестаторот и заштита од можни злоупотреби. Низ историјата се среќавале повеќе

поделби на тестаментите, во прв ред редовни и вонредни во зависност на околностите

во кои се составуваат, приватни и јавни во зависност на тоа дали при составувањето на

тестаментот учествувал јавен орган или не, писмени и усни во зависност на формата во

која се составуваат. Денес во нашето право тестаментите може да се поделат на

тестаменти de lege lata и тоа: своерачен, судски, нотарски, дипломатско – конзуларен,

меѓународен, војнички и устен тестамент; електронски тестамент како тестамент de lege

ferenda и напуштени форми на тестаменти како: бродскиот и писмениот тестамент пред

сведоци. Во различни права формите на тестаменти се различно регулирани и во

различните права егзистираат различни форми на тестаменти, па така оние кои што се

4

напуштени во нашето право поради определени околности може да опстануваат во

другите држави од причина што се исполнети потребните услови за опстанок на истите.

2 ЦЕЛИ НА ИСТРАЖУВАЊЕТО

Општа цел

Општа цел на ова истражување е да се дојде до сознание кои се околностите кои

доведуваат до составување на еден тестамент, кои се неговите карактеристики и услови

за полноважност, во кои се форми егзистираат тестаментите во нашето и споредбените

права, кои се карактеристични белези на различните форми на тестамент, кои се нивните

позитивни и негативни карактеристики. Понатаму истражувањето ќе биде насочено кон

испитување на мислењето на граѓаните во однос на распределбата на оставината по пат

на тестамент и насоки кон унапредување на актуелноста на тестаментот како еден од

начините за наследување.

Теоретски цели

Дескрипција – Тестаментите изразени низ нивниот развиток низ историјата,

нивните карактеристики и услови за полноважност, како и различните форми во кои се

појавуваат во различните права, нивни позитивни и негативни белези, законски рамки

во кои што истите се регулирани низ различните законодавства, насоки за нивно

подобрување на истите, како и испитување на јавното мислење во скептичноста за

пристапување кон составување на тестамент при распределба на оставината.

Експликација – Битноста и ефикасноста на институтот тестамент од најстари

времиња до денес, нивниот развиток од најпримитивни до најсовремени форми,

проткаени низ законодавствата на различни држави, за денес да се многу поактуелни и

повеќе среќавани од порано; карактеристиките кои ги поседува тестаментот како

наследно – правна категорија, односно составувањето на истиот лично од тестаторот, со

негова еднострана изјава на волја, во строго законски определена форма, неговата

отповикливост откако еднаш ќе биде составен и предизвикувањето на правно дејство

после смртта на оставителот.

3 ОЧЕКУВАНИ РЕЗУЛТАТИ

Осознавање на историскиот развиток на тестаментите и тоа: стариот век

(Месопотамија, Египет, Стара Грција, Спарта), средниот век (Византија,

5

Шеријатска држава, Франска држава, Англија, Франција, Русија), новиот век

(Австрија, Германија, Франција);

Осознавање на развитокот на тестаментите во Римското право, а во негови рамки

и на институтот кодицил и неговата поврзаност со тестаментот;

Осознавање на институтот кодицил и неговата поврзаност со тестаментот;

Осознавање на развитокот на тестаментите во Југославија;

Осознавање на развитокот на тестаментите низ развојот на Македонија;

Осознавање на карактеристиките на тестаментите (правното дејство на

тестаментот mortis causa, тестаментот како еднострано правно дело, тестаментот

како строго лично право, тестаментот како строго формално правно дело,

тестаментот како отповиклива изјава на волја);

Осознавање на условите за полноважност на тестаментот (тестаментална

способност – нејзино варирање низ различни држави; слободната и свесна изјава

на волја; формата во која што се составува тестаментот);

Осознавање на поделбата на тестаментите и испитување на видовите на

тестаменти низ различните правни системи;

Осознавање на видовите на тестаменти de lege lata (своерачниот тестамент,

судскиот тестамент, нотарскиот тестамент, дипломатско – конзуларниот

тестамент, меѓународниот тестамент, војничкиот тестамент и усниот тестамент);

Осознавање на карактеристиките на електронскиот тестамент како потенцијална

идна форма на тестамент;

Осознавање на карактеристиките на бродскиот и писмениот тестамент пред

сведоци како напуштени форми на тестаменти во нашето право;

Осознавање на видовите на тестаменти во Франција (своерачен, јавен и таен

тестамент) и позитивни и негативни карактеристики на француското

тестаментално законодавство;

Осознавање на видовите тестаменти во Германија (редовни и вонредни форми на

тестаменти ) и позитивни и негативни карактеристики на германското

тестаментално законодавство;

Осознавање на видовите на тестаменти во Англија и Велс и позитивни и

негативни карактеристики на англиското и велшко тестаментално законодавство;

Осознавање на видовите тестаменти во државите на поранешна Југославија

(словенско, хрватско, српско, црногорско тестаментално законодавство);

6

Правење споредба помеѓу македонското законодавство и споредбените

законодавства во однос на тестаментот како начин на наследување;

Испитување и осознавање на јавното мислење во однос на институтот тестамент

односно скептичниот приод кон истиот и идни насоки за подобрување на

македоското тестаментално законодавство.

4 ХИПОТЕТСКА РАМКА

Генерална хипотеза

Составувањето на квалитетен тестамент зависи од законодавството,

исполнетоста на условите за полноважност на тестаментот и запознаеноста и

едуцираноста на потенцијалните тестатори со поимот тестамент.

Посебна хипотеза 1

Составувањето на квалитетен тестамент зависи од законодавство во кое е

предвиден институтот тестамент, односно на него влијаат правните празнини во

законодавството, предвидените санкции и законската предвиденост на повеќе форми на

тестаменти.

Посебна хипотеза 2

Составувањето на квалитетен тестамент зависи од исполнетоста на условите за

полноважност на тестаментот и тоа тестаментална способност на тестаторот (години на

возраст и душевна зрелост), слободна и свесна изјава на волја и избор на форма која е

законски предвидена.

Посебна хипотеза 3

Составувањето на квалитетен тестамент зависи од запознаеноста и едуцираноста

на потенцијалните тестатори во однос на поимот тестамент (граѓаните не се доволно

запознаени со институтот тестамент што негативно се одразува врз квалитетот на

тестаментот, исто како и недоволно посветеното внимание при составувањето на истиот,

што може да се подобри со дополнителна едукација на граѓаните во однос на институтот

тестамент).

7

II ИСТОРИСКИ РАЗВОЈ НА ТЕСТАМЕНТИТЕ

1 СТАР ВЕК

Со самото настанување и развивање на државите кои се појавиле во текот на

Стариот век, пред се тоа биле државите на Стариот Исток, чија карактеристика бил

брзиот развој, се појавило и правото и сите првични облици кои тоа ги познава. Во овој

период главен регулатор на односите биле обичаите кои многу брзо се преточиле во

законици, а истите биле многу значајни за уредувањето на самите држави, кои пак биле

под силно влијание на робовладетелското општество бидејќи се уште постоеле робови и

колективна сопственост.

Во различни држави самото наследување, а во тие рамки и тестаментот како

исклучиво значаен акт е различно регулиран. Така во Месопотамија како најстара

држава не се среќава овој институт или барем не е познат како таков. Во Вавилонското

Царство во почетокот наследувањето било во тесна врска со семејните и имотните

односи, па бидејќи не постоела ни приватна сопственост, не било познато ни

индивидуалното наследување, па оставината во тој случај останувала на родовскиот и

здружениот колектив.1 Понатамошниот степен на развиток на Вавилонското Царство се

должел на големото вложување на Аморитите, како народ кој се занимавал со

градежништво, земјоделство и со трговија на недвижности и како заслуга на тоа се

појавиле првите значајни законици кои регулирале значајни прашања, за чие донесување

е заслужен владетелот на царството Хамураби. Но во ваквите законици, особено

Хамурабиевиот не било регулирано целото наследно право, туку само најспорните

прашања, а остатокот бил препуштен на обичајните правила, каде како наследници се

среќаваат исклучиво само мажите, но староста не играла никаква улога. Така во

Хамурабиевиот законик е предвидено право на вдовицата, своето надуну што

претставувал подарок кој за време на живот го добила од својот маж, да го даде на кое

било од своите деца и со ваквите подароци оставителот може да го зголеми наследниот

дел на некој од своите синови.2 Овде не е познат класичниот тестамент кој како таков е

развиен дури во римското право, но законското наследување може да се заобиколи

1 Raifa Festić, Opća historija države i prava, Studentska štamparija Univerziteta – Sarajevo, 1998 година, стр.

67 2 Билјана Поповска, Историја на правото – Прв дел, Студентски збор и Правен факултет "Јустинијан

Први" - Скопје, 2004 година, стр. 52

8

единствено со подароци за случај на смрт кои оставителот може да им ги даде на својата

жена или најмилиот син. После смртта на оставителот ваквите поклони се изземале од

оставинската маса и им се давале на жената или именуваниот син, а остатокот се делел

на законските наследници.3 Се среќаваат и случаи каде вакви подароци таткото и давал

како мираз на ќерката.4 Единствен вид на тестамент кој се признава во тоа време, а се

смета за зачеток на класичниот тестамент е тестаментот со кој на свештениците им се

дава право во храмот на богот Мардук, својата оставина да ја остават на лице по нивна

желба.5 Во вавилонското право се користело уште и посвојувањето со кое би се

обезбедила понатамошна работна сила и мирна старост на оставителот, во случај тој да

нема природно потомство. Практиката на посвојување се користела пред се кога

наследникот не е крвен наследник на оставителот и неговите права полесно можат да

бидат доведени во прашање, па со тоа истиот се обезбедува со оставината на

посвоителот.6 Некои автори сметаат дека ова може да се смета за еден вид на тестамент,

иако е повеќе дејство inter vivos, но може да предизвика и определени наследно правни

последици и да го промени редоследот на наследување, односно да ги помати сметките

на законските наследници. Во случај пак после ваквото посвојување на оставителот да

му се роди дете, тој има право да го раскине истото, со обврска на посвоеникот да му

даде една третина од делот на детето и тоа само во подвижни ствари, за куќата и земјата

да останат резервирани само за родените деца. Според Хамурабиевиот законик, доколку

таткото на својата ќерка и нема оставено дел за нејзиното мажење (мираз) и и нема

оставено документ за истото, после неговата смрт таа од своите браќа ќе добие една

третина од нејзиниот детски дел од имотот и сите добра што ги поседувал таткото и на

тој дел таа нема никакви оптеретувања.7 Во главно, во Вавилон наследувањето врз

основа на закон е правило, а наследувањето врз основа на тестамент е исклучок и тоа во

исклучителни околности како обезбедување за стари години, заштита на „нестандарден“

наследник или нестандардна алокација на имотот. На ваков чекор оставителот може да

3 Сима Аврамовић, Војислав Станимировић, Упоредна правна традиција - седмо издање, Правни

факултет Универзитета у Београду – Београд, 2011 година, стр. 76 4 Олег Жидков, Нина Крашенинникова, История государства и права зарубежных стран. – Часть 1,

Норма – Москва, 2004 година, стр. 92 5 Зоран Јеротијевић, Историја државе и права, Трстеник – Љубостиња, 2012 година, стр. 25 6 Dominique Charpin, Writing, Law, and Kingship in Old Babylonian Mesopotamia, University od Chicago

Press – Chicago, 2010 година, стр. 63 7 Claude Hermann Walter Johns, Babylonian and Assyrian Laws Contracts and Letters, Charles Scribner’s sons

– New York, 1904 година, стр. 60

9

биде натеран ако му се заканува болест или опасност и ако не постојат изгледи за да се

извлече од тоа.8

Во Египет пак се одело еден чекор понапред, па мажот и жената имале изедначена

положба во однос на наследувањето, со тоа што најголем дел му припаѓал на прво

роденото дете. Овде не е познат тестаментот како поим, па така доколку оставителот

сака да го остави својот имот на лице кое не е предвидено како негов законски наследник

се пристапувало кон посвојување. Така во еден документ од дваесеттата династија се

зборува за маж кој сакал својот имот да и го пренесе на сопствената жена9, па со таа цел

ја посвоил, за потоа истата да мора да го посвои нејзиниот брат и тројца ослободени

робови за понатаму истиот имот по нејзината смрт да премине на нив.10 Со самото

посвојување се исклучуваат сите трети лица од наследување на имотот на оставителот.

Но ова е само еден начин на ограничување на законското наследување, иако во права

смисла тестаментот се уште не е познат. Како втор начин се наведува актот познат како

ексхередација, кој прва го употребила една жена Наунакхте, а со кој оставителот може

да исклучи од наследување одредени лица.11 Како трето ограничување се наведува

пописот на имотот познат како imit – per, каде едно лице пред смртта наведува се што

има, при што може да наведе и лице кому му остава определен предмет. Последователно

и ова се смета за еден вид на тестамент иако не содржи универзален сукцесор односно

именуван наследник, затоа што со него може да се влијае на законското наследување и

истото поседува два белези кои се карактеристични за римскиот тестамент: може да се

отповика и се составува пред сведоци. Истото придонело за зајакнување на правото на

првенство при наследувањето.12 Пред се во Египетското право со „тестаментот“

оставителот можел да го ограничи законското наследување со тоа што од оставината ќе

оддели дел што ќе биде употребен во корист на култот на мртвите и тоа за принесување

на жртви на боговите.13

Во однос пак на наследувањето во Стара Грција, законското наследување во

Атина било правило, а тестаменталното исклучок, па како наследници на таткото се

8 Raymond Westbrook, A history of ancient near Eastern law Vol.1, Brill – Boston, 2003 година, стр. 939 9 За содржината на самиот документ види во: Владимир Томсинов, Государство и право Древнего

Египта, Зерцало-М – Москва, 2011 година, стр. 428 10 Срђан Шаркић, Општа историја државе и права, Драганиќ – Београд, 1999 година, стр. 49 11 Сима Аврамовић, Војислав Станимировић, Упоредна правна традиција - седмо издање, Правни

факултет Универзитета у Београду – Београд, 2011 година, стр. 88 12 Владимир Томсинов, Всеобщая история государства и права: том 1 - древний мир и средние века,

Зерцало-М – Москва, 2011 година, стр. 29 13 Raifa Festić, Opća historija države i prava, Studentska štamparija Univerziteta – Sarajevo, 1998 година, стр.

56

10

појавувале сите синови кои биле должни на немажените сестри да им обезбедат мираз,

додека пак вонбрачните деца биле исклучени од секакво наследување, само врз основа

на легат можеле да добијат до 1000 драхми. Во атинското право како основа на

тестаментот се земала адопцијата (посвојувањето) кое било воведено од Солон, па врз

основа на поклоните во случај на смрт подоцна е развиен легатскиот тестамент. Иако се

сметало дека Солон го вовел тестаментот како начин на наследување, тој само открил

начин на заобиколување на законското наследување односно ја трансформирал

адопцијата inter vivos која дотогаш се користела во адопција mortis causa. За адопцијата

mortis causa или тестаменталната адопција карактеристично е тоа што не постои

заедница на живот која постои кај адопцијата inter vivos, туку оставителот со тоа ќе

прогласи едно лице за свој син, така што тој учествува во законското наследување. На

овој начин составениот документ се нарекувал diatheke, на кој многу научници му

укажале доверба, кој термин подоцна почнал да се употребува и за класичниот

тестамент.14 Оставителот може да влијае на законски предвидениот начин на

наследување со распределбата на имотот во случај на смрт преку:

1. Преку посвојување (адопција) доколку нема законски родени синови и

2. Преку подарок во случај на смрт.15

Доколку нема синови, оставителот најчесто го посвојувал зетот за неговата ќерка

или пак ако таа се уште не е мажена, ја мажел за човек кој веднаш го посвојувал по пат

на тестаментална адопција. Притоа оставителот морал да биде психички здрав и да не

бил под физичко или психичко насилство.16 Покрај ова како тестатори не можеле да се

јават малолетници, жени и посвоени синови.17 Исто така карактеристично за овој период

се и подароците за случај на смрт, каде во почетокот се поклонувале само лични ствари

од афекциона вредност, како оружје, облека и накит, за подоцна овие подароци да

опфаќаат и други подвижни предмети и пари. Дури во IV век пред новата ера, во

Атинското право се открива можност за располагање со имотот во случај на смрт,

независно од посвојувањето и без никакви ограничувања. На овој начин е развиен

легатскиот тестамент со кој одделни ствари, па во овој случај дури и недвижности им се

14 Sima Avramović, „The rhetra of Epithadeus and testament in Spartan law,“ Vorträge zur griechischen und

hellenistischen Rechtsgeschichte, Ősterreichische Akademie der Wissenschaften – Wien, 2005 година, стр. 179 15 Билјана Поповска, Историја на правото – Прв дел, Студентски збор и Правен факултет "Јустинијан

Први" - Скопје, 2004 година, стр. 93 16 Владимир Рубаник, История государства и права зарубежных стран, Питер – Санкт-Петербург, 2011

година, стр. 89 17 Кабир Батыр, История государства и права зарубежных стран, Проспект – Москва, 2003 година, стр.

79

11

оставаат на одредени лица со еднострана изјава на волја на оставителот, но и ова не е

класичен тестамент бидејќи со него се назначува универзален наследник кој ги

наследува сите права и обврски на оставителот, а не само одделни како во овој случај.18

Во глобала во Атина машките роднини имаат предност во однос на женските, а според

степенот на сродност поблиските во однос на подалечните роднини. Доколку пак некој

умре без да направи тестамент и ако има ќерки тогаш имотот оди со нив, а доколку нема

тогаш браќата од ист татко го преземаат имотот или пак нивните синови, а доколку пак

не постојат ни едните ни другите од страната на таткото, тогаш имотот му припаѓа на

најблискиот машки роднина од страна на мајката.19

Во Спарта не се познавал се уште класичниот тестамент, но и тука биле присутни

подароците за случај на смрт односно donatio mortis causa и тоа во корист на жената и

истите биле ограничени на износ од 100 статери.20 Исто така за корекција на законското

наследување можела да се користи и адопцијата која не можеле да ја прават жените, што

е суштински различно од правата на жената во Гортина, што е далеку поповолно дури и

од Атина каде жената можела да поседува свој сопствен имот што слободно го

располагала и отстапувала по сопствена желба. Правото во Гортина суштински се

разликува од правото во Атина, најпрво по поголемиот круг на лица кои се

окарактеризирани како наследници. Така во Гортина, деца, внуци, правнуци, браќата и

нивните потомци, сестрите и нивните потомци, епибаллонтес, кларос се наследници, на

кои пак им е забрането да продадат, заложат или ветат имот заради наследување.21 Во

однос на поделбата на децата на машки и женски била направена и поделба на имотот

кој истите го наследуваат, па последователно на тоа за машките деца се чувале татковите

куќи, а за ќерките се чувале мајчините куќи.

1.1 Тестаментот во римското право

Римското право воопшто, а во негови рамки и наследното право се создале под

силно влијание на обичајните правила. Значајно за овој период било прашањето за тоа

што ќе се прави со имотот на едно лице (оставител) после неговата смрт, па така

умреното лице се нарекувало de cuius или de functus, што е кратенка од изразот de cuius

18 Сима Аврамовић, Војислав Станимировић, Упоредна правна традиција - седмо издање, Правни

факултет Универзитета у Београду – Београд, 2011 година, стр. 120 19 Ilias Arnaoutoglou, Ancient Greek Laws, Taylor & Francis e – library – London, 2007 година, стр. 17 20 Сима Аврамовић, Војислав Станимировић, Упоредна правна традиција - седмо издање, Правни

факултет Универзитета у Београду – Београд, 2011 година стр. 104 21 Ilias Arnaoutoglou, Ancient Greek Laws, Taylor & Francis e – library – London, 2007 година, стр. 17

12

successione agitur, што би значело лице за чие наследување се работи.22 Па така целиот

имот на оставителот hereditas преминува на неговиот наследник heres и тоа по законски

или тестаментален пат, но истото не можело на двата начини истовремено, туку

тестаментот имал предност. Суштински елемент на тестаментот во римското право е

именувањето на наследник, а доколку тоа не е случај тестаментот е ништовен, а секоја

повреда на правата на наследникот се смета за повреда и на самиот тестамент.23

Наследникот кој ќе биде именуван во самиот тестамент наследството го прима со

обврска за плаќање на легатите кои се назначени во тестаментот и долговите на

оставителот, од кои може да биде ослободен сразмерно со средствата кои ги наследува.24

Оставителот со цел избегнување на проблемот за тоа што би се правело со неговиот имот

после неговата смрт, има право уште за време на живот да состави тестамент во кој би

назначил на кого го остава неговиот имот, но границите на неговото располагање во тој

поглед најмногу зависат од поединечни семејни и економски односи. Посредно на

ваквото располагање можат да влијаат и други фактори како религија, традиција,

културно ниво итн. Тестаментот бил лична, формална, свечена изјава на волја на

оставителот за тоа кому да му припадне и како да се распредели неговиот имот во случај

на смрт, истиот е едностран акт на оставителот и како таков е познат дури од времето на

Законот на дванаесет таблици.25

Во почетокот целиот имот на умреното лице останувал на заедницата, притоа од

наследство биле исклучени сите членови на семејството и сето тоа било законски

регулирано. Оваа ситуација подоцна се променила, односно со развитокот на

тестаментот и семејството било вклучено во наследувањето, па поранешниот тестамент

calatis comitis се заменува со нов per aes et libram, што значи дека наследството сега им

припаѓа и на членовите на семејството и на членовите на заедницата.

Првиот вид на тестамент calatis comitis, всушност се појавува во два облика,

бидејќи комициите се состанувале по два пати годишно, еднаш во март и еднаш во мај,

или за составување на тестамент или in procinctu т.е. за стапување во војна. Еден

тестамент правеле во мир и спокојство, а друг во очи влегување во битка.26 Двата облика

неизбежно со себе повлекувале јавност во тестаменталното располагање, а тоа не

22 Dragomir Stojcevic, Rimsko privatno pravo, Savremena administracija – Beograd, 1985 година, стр. 308 23 Charles Phineas Sherman, Roman law in the modern world – second edition, New Haven law book – New

Haven, 1922 година, стр. 252 24 James Hadley, Introduction to Roman law, D. Appleton & company – New York, 1873 година, стр. 262 25 Иво Пухан и други, Римско право , Правен факултет Јустинијан Први – Скопје, 2014 година, стр. 357 26 Мирјана Поленак – Аќимовска, Владо Бучковски, Избор на текстови од римското право – четврто

издание, Правен факултет Јустинијан Први - Скопје, 2008 година, стр. 167

13

секогаш било во согласност со интересите на тестаторот.27 Комициите пред кои се

составувал и самиот тестамент донесувале одлука со која некое лице назначено во

тестаментот од страна на оставителот го наследува имотот, а тестаментот in procinctu

бил вонреден тестамент на кој право имале војниците за време на војна, каде оставителот

изјавата ја давал пред неговите соборци кои биле построени. За полноважност на

ваквиот тестамент потребна била свечена усна изјава која содржела назначување на

наследник, истата се давала пред наредените соборци кои ја слушале истата, но не се

изјаснувале во однос на неа, односно гласањето за негово потврдување било

изоставено.28 Додека пак тестаментот per aes et libram значи дека лице кое не составило

тестамент ни во мир, ни во војна, но ако се нашло во смртна опасност, тоа на пријател

на своето семејство би го пренело својот имот во облик на манципација, со молба

подоцна истиот да го пренесе на некое друго лице по неговата смрт. Овој вид на

тестамент се склучува пред libripens, пет сведоци и familiae emptor, кој во прв ред станува

универзален наследник на оставителот, но ако е наведено друго лице во самиот

тестамент тогаш тој има улога на извршител на тестаментот.29 Тестаментот per aes et

libram во почетокот можел да се состави и по усен пат, но подоцна станал исклучиво

таков.30

Подоцна како облик е развиен тестаментот mancipatio familiae dicis gratia

(манципаторски тестамент) и тоа во период на класичното римско право. За овој вид на

тестамент потребни биле седум сведоци кои ги сочинувале петте сведоци кои се

среќавале претходно во другите форми на тестамент, libripens – от и familiae emptor – от.

Сведоците биле потребни за прицврстување на восокот на тестаментот, ставање на

восочен печат и потпишување на тестаментот и тоа во внатрешноста, на исто место каде

што се потпишувал и тестаторот. Карактеристично е што наместо вообичаеното

прифаќање на назначувањето familiae emptor вршел објавување дека има право на

чување и одржување на имотот според насоките на завештателот. По објавувањето

следела фаза која не се среќава кај вообичаената манципација, каде завештателот не

давал проста согласност, туку имал активна улога со самото формално потврдување на

содржината на својот тестамент и со повикување на сведоците кои можеле да посведочат

27 Иван Новицкий, Иван Перетерский, Римское частное право, Зерцало-М – Москва, 2012 година, стр.

242 28 Есин Кранил – Бајрам, „Влијанието на римското тестаментално наследување врз македонското

тестаментално наследување,“ МПФ е- зборник на трудови 5, 2015 година, стр. 116 29 Иво Пухан и други, Римско право , Правен факултет Јустинијан Први – Скопје, 2014 година, стр. 358 30 James Hadley, Introduction to Roman law, D. Appleton & company – New York, 1873 година, стр. 294

14

за самиот чин.31 Familiae emptor е суштествен услов за постоењето на еден ваков

тестамент.32 Притоа условите од тестаментот не морале да бидат напишани, туку

тестаторот можел да ги објави и усно.33 Овој тестамент се смета за преторски бидејќи во

институциите на Гај, кога се обезбедува заштита на наследниците од страна на

Преторите, истиот бил најверодостоен, praector temen si septem signis testium signatum sit

testamentum.34

Во посткласичното римско право е направена поделба на тестаментите на

редовни приватни, редовни јавни и вонредни тестаменти. Во групата на редовни

приватни тестаменти спаѓаат усниот и писмениот тестамент. Усниот тестамент се

составувал пред седум возрасни римски граѓани кои како сведоци биле специјално

повикани. Додека пак писмениот тестамент можел да биде составен од самиот оставител

или пак тој да му го издиктирал на друго лице. Писмениот тестамент бил запечатен и

потврден со потпис и печат од сведоците, најчесто седум.35 Притоа седумте сведоци не

биле запознаени со содржината на самиот тестамент. Ваквиот тестамент требало да се

отвори најдоцна до петтиот ден по смртта на оставителот.36 Во самиот писмен тестамент

не секогаш биле содржани податоци за наследникот, туку често истиот упатувал на

друга тајна исправа, во која биле содржани сите потребни податоци, каде станува збор

за testamentum mysticum. Во склоп на писмениот тестамент, се среќава и своерачниот

тестамент, кој претставува тестамент кој тестаторот го составува, без претставување

пред сведоци и истиот е полноважен ако во целост е напишан од него и со негова рака.37

Во групата на редовни јавни тестаменти се вбројувале тестаментите за чие

составување формалностите биле строги и каде учествувале државни органи.

Тестаменти кои биле резервирани за државните органи биле testamentum apud acta

conditum, како тестамент кој оставителот го оставал пред надлежен суд и testamentum

principi oblatum, кој пак се чувал од страна на императорот.

Групата на вонредни тестаменти содржи неколку видови тестаменти кои биле

составувани во вонредни услови. Такви тестаменти биле testamentum pestis tempore

31 Бери Николас, Вовед во римско право, Просветно дело – Скопје, 2009 година, стр. 252 32 Андрей Зайков, Римское частное право в систематическом изложении, Русский Фонд Содействия

Образованию и Науке – Москва, 2012 година, стр. 305 33 Alan Watson, Roman law & comparative law, University of Georgia Press – Athens, 1991 година, стр. 79 34 James Muirhead, The institutes of Gaus and rules of Ulpian, T & T Clark – Edinburgh, 1880 година, стр. 113 35 William Warwick Buckland, Arnold McNair, Roman law and common law: a comparison in outline – second

edition, Cambridge University press – Cambridge, 2008 година, стр. 182 36 Алексей Иванов, Римское право, Юнити-Дана – Москва, 2008 година, стр. 302 37 Thomas Rufner, „Testamentary formalities in Roman law,“ Comparative Succession Law : Testamentary

Formalities, Oxford University press – New York, 2011 година, стр. 19

15

conditum како тестамент составен во време на епидемија, testamentum conditum –

тестамент составен на село (поради потешкото наоѓање на сведоци за полноважност на

ваквиот тестамент биле потребни пет сведоци38) и testamnetum parantis inter liberos како

тестамент во кој за наследници биле определени децата на оставителот.39 Во однос на

тестаментот кој го оставал тестаторот во корист на своите деца, истиот можел да биде и

без сведоци, доколку биде напишат лично од тестаторот и во него бидат точно наведени

имињата и деловите на наследниците.40 Додека пак како вид вонредни тестаменти, за

тестаментите кои ги составувале глувите и слепите морало да се запазат одредени

формалности како, тестаментот кој го составувал слеп оставител се потпишувал од друго

лице, а ако оставителот бил глув, тогаш тестаментот ќе биде валиден само ако е напишан

од него.

1.1.1 Testamentum vis-à-vis codicillum

Иако денес не е позната во Република Македонија, во периодот на римското

право се правела разлика помеѓу кодицил и тестамент и истата била исклучително

важна. Ова од причина што требало јасно да се знае која е улогата на тестаментот, а која

на кодицилот. Па така, тестаментот претставувал свечена изјава на последната волја со

која завештателот определувал само кому ќе му припадне и како да се распредели

неговиот имот по неговата смрт.41 Според ова основната цел која требало да ја постигне

самиот тестамент било определувањето на еден или повеќе универзални сукцесори на

завештателот, па така не било дозволено истовремено наследување и врз основа на закон

и врз основа на тестамент. Доколку целиот имот на завештателот не бил распределен со

тестаментот, тогаш и остатокот од имотот им се доделувал на универзалните сукцесори,

кои во тестаментот се определени како такви. Додека пак кодицилот претставува една

корекција на тестаментот кој се појавува како образец од тоа време.

За прв пат кодицилот е воведен за време на владеењето на Августин, а прв кој

составил неколку кодицили бил Lucius Lentulus, кој за време на својата смрт во Африка

побарал од владетелот да направи нешто за него. Така Августин го испочитувал неговото

барање и многу други лица подоцна го следеле неговиот пример, па дури и неговата

ќерка платила легати кои законски не ја товареле. Во прв момент Августин се сомневал

38 Чезаре Санфилиппо, Курс римского частного права, Норма – Москва, 2007 година, стр. 389 39 Иво Пухан и други, Римско право , Правен факултет Јустинијан Први – Скопје, 2014 година, стр. 359 40 Adolf Berger, Encyclopedic Dictionary of Roman Law, The Lawbook Exchange, Ltd. – Clark, 2004 година,

стр. 734 41 Миле Хаџи Василев – Вардарски, Наследно право, Култура – Скопје, 1983 година, стр. 193

16

во основаноста на кодицилите, при што ангажирал познати правници од тоа време, за

тоа дали треба истите да се признаат и правно да се регулираат. Сите ја потврдиле

нивната основаност и ја истакнале нивната важност за граѓаните пред се поради долгите

и големи патувања понекогаш со години во кои тие што не можеле да состават тестамент

можеби ќе бидат во можност да состават кодицил.42

Кодицилот се наоѓал на средина помеѓу тестамент и другите форми на последна

изјава на волја. Подоцна се трансформира во солемнизирана изјава на последна волја,а

формата на кодицилот во тоа време била многу блиску до формата на тестаментот и

покрај пишаниот бил воведен и устен кодицил. Во времето на Јустинијан за составување

на кодицил било потребно и присуство на пет сведоци.43

Кодицилот можел да биде составен само од лица кои можеле да состават и

тестамент (codicillos is demum facere potest qui et testamentum facere potest). Еден од

исклучоците на ова е составувањето на кодицил од страна на војник. Кодицил можело

да состави и лице кое било способно за работа со трансакции, а било тестаментално

неспособно, ако претходно составило тестамент кој што е одржлив според граѓанското

или преторското право. Најчесто тоа се воени затвореници на странска територија, кои

по престанокот на затворската казна се враќаат во Римската држава каде правото им

признава права како воопшто да не биле затворени (restitutio in integrum). Кодицил не

можеле да состават лудаци и сите кои не уживале статус на тестамента способност како

робови, воени затвореници во римската држава, депортирани лица, блудничари (оние на

кои им било забрането користење на вода и оган) и фамилијарниот син (filius familias).

Второ барање за валидност на кодицилот е пасивната тестаментабилност на оние

кои имаат бенефит од кодицилот, но ова се разликува од првото затоа што ако не постои

активната тестаментабилност, сите одредби во кодицилот се ништовни, а неспособноста

да се биде наследник влијае само на наследникот кој не е способен, но не и на другите

кои со таквата неспособност не се засегнати и одредбите во врска со нив се валидни.

Материјалната разлика помеѓу кодицилот и тестаментот е од чисто негативна

природа затоа што со кодицилот не може да се даде ефективна наредба директно на

наследниците, додека сите други располагања со последната волја може да бидат

извршени не само од тестаментот туку и од кодицилот и од помала форма на последно

42 Moses Dropsie, The Roman Law of Testaments, Codicils and Gifts in the Event of Death (mortis causa

donations), T. & J. W. Johnson – Philadelphia, 1892 година, стр. 132 43 Ewa Kosior, „The notion of codicil. Origins and contemporary solutions,“ Studies in logic, grammar and

rhetoric 26, University of Bialystok – 2011 година, стр. 234

17

изјавена волја. Со кодицилот наследникот не може да биде ниту назначен, ниту лишен

од наследство.44 Именувањето или лишувањето од наследство не можело да се примени

ниту кај папиларната ниту кај вулгарната супституција. Ако именувањето на наследник

во тестаментот од некоја причина е невалидно, не може да стане валидно со декларација

во кодицилот, иако таквите декларации во одредени околности можат да опстојат како

универзална fideicommiss. Ваквото правило го среќаваме во случај кога некој својот роб

со тестамент ќе го назначи за универзален наследник без притоа да му даде слобода што

подоцна му ја дава со кодицилот. Ваквото именување нема дејство, па дури и кога робот

е отуѓен не може со наредба на новиот господар да го прими наследството, затоа што

робовите немаат правна способност.45

Друга разлика со тестаментот е тоа што може да биде составен само еден

тестамент односно важноста на претходниот престанува со составување на нов

тестамент, додека кодицилот не мора да се отповика ако претходниот кодицил не е во

спротивност со новиот, затоа што можат да се состават повеќе кодицили. Кодицилот

може да се прогласи за невалиден или истиот да се измени со едноставно отповикување

што не е случај со тестаментот. Може повеќе кодицили да бидат насочени кон различни

работи, но може истите да се насочени кон иста работа, како што е именување на тутор,

креирање на fideicommiss. Во случај повеќе кодицили да се во меѓусебен судир се

настојува истите да се хармонизираат, пример ако различни кодицили именуваат

различни тутори на едно исто лице, тогаш туторите ќе се сметаат како котутори. Ова не

се применува кај давањето на ствар каде со различни кодицили на различни личности

им се дава ист предмет. Во овај случај стварта ќе му припадне на оној кој е именуван во

последниот кодицил, а во недостаток на докази ќе ја примат заедно.46

2 СРЕДЕН ВЕК

Во однос на самиот среден век историски постојат многу несогласувања, но само

едно е сигурно дека феудализмот, јавувајќи се во различни варијанти претставува негова

основна карактеристика. Како основен извор на правото, а во негов склоп и на

наследното право претставуваат локалните обичаи. Во Средниот век феудализмот е

44 Charles Phineas Sherman, Roman law in the modern world – second edition, New Haven law book – New

Haven, 1922 година, стр. 279 45 Obrad Stanojević, Gaj - Institucije, Nolit - Beograd, 1982 година, стр. 141 46 Moses Dropsie, The Roman Law of Testaments, Codicils and Gifts in the Event of Death (mortis causa

donations), T. & J. W. Johnson – Philadelphia, 1892 година, стр. 142

18

потполно консолидиран и со тестаментот ретко кога се дозволува апсолутна слобода на

располагање со средствата на покојниот.47

Во Византија како држава која го обележала средниот век, во поголем дел

правото воопшто, па и наследното е преземено од римското право. Најголеми пресврти

се случиле во времето на доаѓање на Македонската династија, кога се донесени значајни

законици за оваа материја. Во принцип, како и во римското право и во византиското

право на наследување првенство имале машките и женските деца (десцеденти), потоа

родителите (асцеденти), а најпосле страничните роднини. Жената од бракот во кој има

деца има право на дел од имотот кој одговара на делот на едно дете (fililae loco), а

доколку нема деца, нема ни вакво право. Исклучително важна новина е внесена од

Константин Порфирогенит, кој сметал дека една третина од оставината каде не е оставен

тестамент, а нема ни деца мора да и припадне на црквата за мир на душата на

покојниот.48 Тестаментот во ова време е преземен дел од римското, а дел од

хеленистичкото право, со измена само на бројот на сведоци. За полноважност на

тестаментот во римското право биле потребни седум сведоци, кои Еклога ги свела на

пет, а во село доволно било и присуството на тројца сведоци за целосна полноважност

на тестаментот. За полноважност на тестаментот уште била потребна задолжителна

писмена форма, чиста свест и способност за изразување на истата, а доколку тестаментот

бил составен од лица помлади од 14 години, душевно болни лица, расипници,

алкохоличари, глувонеми, отпадници од христијанството, извршители на кривични

дела, истиот бил ништовен. Тестаментот е неполноважен ако без оправдани причини се

лишат од наследство децата и родителите на оставителот, а од наследство можат да

бидат исклучени законските наследници поради следните причини: навредливо

однесување кон оставителот, извршување на кривични дела, неморално однесување,

напуштање на православната вера итн.49 При располагањето со својот имот оставителот

најпрво морал да го издвои нужниот дел за своите деца и родители, а со останатиот

слободно располагал притоа издвојувајќи го миразот и подароците кои ги добила

жената.

Во Шеријатската држава, како дел од средниот век правниот систем бил заснован

на Коранот, кој содржи голем број на прописи за наследување, што е далеку повеќе од

47 Henry Sumner Maine, Ancient law, John Murray – London, 1908 година, стр. 199 48 Сима Аврамовић, Војислав Станимировић, Упоредна правна традиција - седмо издање, Правни

факултет Универзитета у Београду – Београд, 2011 година, стр. 175 49 Срђан Шаркић, Општа историја државе и права, Драганиќ – Београд, 1999 година, стр. 123

19

било која друга гранка на правото. Пред владеењето на Исламот жените не само што

немале право да наследуваат, туку и самите влегувале во оставинската маса по смртта

на нивните сопрузи, кое нешто Исламот потполно го изменил и жените биле

привилегирани, иако наследувале двојно помали делови од машките наследници.50 За

разлика од европските правни системи, овде наследното право подразбирало само

располагање со активата односно побарувањата од имотот, а не со целокупниот имот,

што подразбира дека долговите кои ги имал оставителот во текот на неговиот живот, со

настанувањето на неговата смрт се гасат. Така оставителот во тестаментот можел да

располага само со една третина од имотот и можел да им остава само на оние кои не се

законски наследници. Остатокот од имотот односно останатите две третини се

загарантирани за нужните наследници кои се во голем број, истите не можат да бидат

лишени од наследство со тоа што тестаторот располагал со целиот имот, па така

располагањето по пат на тестамент со повеќе од една третина од наследството е без

правно дејство.51 По исклучок оставителот може да располага со повеќе од една третина

од својот имот во случај кога тоа го одобрат лицата (законските наследници) чии

интереси се задираат на тој начин. Тестаментот можел да биде составен во усна или

писмена форма со присуство на двајца сведоци. Ова не бил класичен тестамент, туку

посебно располагање кое било слично на тестаментот и се нарекувало vasijjet, каде не

постои универзален наследник, туку оставителот можел да располага само во однос на

легатите, определување на извршител на тестаментот и старател на оставината (wasi).

Старателот на оставината морал да го прифати именувањето пред или после смртта, а

неговата основна функција е поделбата на наследството.52 Со овој институт оставителот

пред неговата смрт го распоредува својот имот, цел или негов дел, и тоа определува кои

предмети на кои лица би им припаднале како доброчинство. Ваквото располагање покрај

на лица може да се врши и во корист на верски, културно – просветни и други

добротворни установи како и за побожни цели. За полноважност на vasijjet – от или

тестаментот потребно било:

1. Оставителот да биде способен за распределба на својата оставина;

2. Оној на кој му се остава да е способен да се стекнува со оставина и по

оставителовата смрт да изјави дека го прима vasijjet – от;

50 Сима Аврамовић, Војислав Станимировић, Упоредна правна традиција - седмо издање, Правни

факултет Универзитета у Београду – Београд, 2011 година, стр. 192 51 Alija Silajdzic, Testament u Seriatskom pravu, Drzavna tiskara u Sarajevu – Sarajevo, 1941 година, стр. 58 52 Joseph Schacht, An Introduction to Islamic Law, Oxford University Press – New York, 1982 година, стр. 173

20

3. Да не биде располагано со повеќе од една третина од имотот на оставителот;

4. Оставителот да не е презадолжен;

5. Да не е оставен на законски наследник.53

Во однос на Франската држава постои дубиоза за тоа дали би требало да се

зборува за едно или повеќе права, бидејќи постоеле различни законици кои прашањата

ги регулирале на различен начин. Ваква двојност се појавува и кај наследното право,

каде Салијскиот законик поставувал една низа на законски наследници и тоа како

наследници на земја не може да се појават жени, а додека пак други законици од тоа

време го предвидуваат ова право на жените. Посебен акцент во ова време се става на

affatomia која претставувала замена за класичниот тестамент, со неа можел да се измени

законски предвидениот ред на наследување, имала свечена и јавна форма и всушност

претставува располагање со имотот од страна на оставителот за време на неговиот

живот.54 Најкарактеристична е во Салијскиот законик, каде претставува вид на

симболички и формален договор, со кој едно лице го пренесува за време на живот на

друго лице со кое не е во сродство целиот или дел од својот имот и тоа пред три сведоци

и пред суд, на тој начин што во скутот на одбрано лице му фрла гранче и кажува која е

оставината и кому и во кој дел сака да му ја даде. Притоа одбраното лице (кое може да

се поистовети со извршител на тестамент) се населува во куќата на оставителот и е

должно во рок од една година исто да им фрли гранче во скутот на лицата кои се

определени како наследници и да им ја предаде оставината во присуство на кралот пред

кралскиот суд.55 Целата оваа постапка во многу нешта наликува на манципаторскиот

тестамент од римското право, пред се во пренесувањето на оставината на наследниците

по заобиколен пат – со посредство на пријател. Многу автори се сомневаат во потеклото

на афатомијата како институција, дали тоа е во римските обичаи бидејќи истите

престанале да се применуваат многу пред нејзината појава. Подоцна афатомијата се

трансформирала во посвојување заради наследување, при што оставителот кој нема

синови пред вооружениот народ на едно лице му предава копје како симбол дека е

наследник на целиот негов имот.

Во Англија, наследното право варирало во поглед на тоа што се наследува и се

правела разлика помеѓу лична сопственост и недвижен имот, па дури и во определен

53 Mehmed Ali Ćerimović, Šerijatsko nasljedno pravo, Državna štamparija – Sarajevo, 1936 година, стр. 14 54 Билјана Поповска, Историја на правото – Втор дел, 2-ри Август – Штип, 2007 година, стр. 46 55 Сима Аврамовић, Војислав Станимировић, Упоредна правна традиција - седмо издање, Правни

факултет Универзитета у Београду – Београд, 2011 година, стр. 207

21

период не било познато наследувањето на земјата. Наследувањето на земја по пат на

тестамент е воведено со Statute of wills од 1540 година.56 Се до тогаш се применувало

исклучително само законското наследување. Додека пак наследувањето на подвижни

ствари во дел било регулирано со црковното право, а можело да се регулира и со

тестамент, но ограничено, доколку оставителот имал деца можел да располага со една

третина со имотот, а доколку немал со една половина.57

Во Франција тестаменталното наследување не се засновало на исти принципи, па

така на југот на земјата под влијание на римското право, оставителот имал потполна

слобода на располагање, додека пак на северот на земјата под влијание на обичајното

право тој не можел со тестаментот да ги заобиколи законските наследници, туку само

можел да наложи определени плаќања најчесто за верски цели. Од шеснаесеттиот век

исто како во Англија оставителот има поголеми права на располагање. Што се однесува

до наследувањето на недвижности задржани се феудалните принципи каде во почетокот

феудите не биле наследни, па можеле да се делат помеѓу повеќе наследници, за потоа да

можат да наследуваат само најстарите синови. Женските наследници во почетокот биле

исклучени од вакво наследување, но подоцна можеле да наследат феуд доколку нивните

сопрузи извршувале воена служба.58

Во Русија, слободата на тестаментално располагање со имотот е голема, па така

оставителот изјавата на својата последна волја ја дава пред свештеник и сведоци, можел

за наследници да именува и лица кои не се предвидени како законски наследници, а така

составената исправа ја давала на чување на црквата. Покрај другите располагања,

оставителот треба да ги наброи сите свои долгови и побарувања и да именува извршител

на својот тестамент.59 Во тестаментот можело да се остави и легат, но и тогаш морало да

биде назначен извршител, а секое лице на смртна постела без составување на писмен

тестамент можело своите недвижности да ги предаде на кого сака, но и тогаш требало

да присуствуваат сведоци и свештеник.

56 Edward White, Legal antiquities: a collection of essays upon ancient laws and customs, F.B. Rothman –

Littleton, 1913 година, стр. 311 57 Сима Аврамовић, Војислав Станимировић, Упоредна правна традиција - седмо издање, Правни

факултет Универзитета у Београду – Београд, 2011 година, стр. 229 58 Срђан Шаркић, Општа историја државе и права, Драганиќ – Београд, 1999 година, стр. 160 59 Душан Николић, Древноруско словенско право, Службени лист – Београд, 2000 година, стр. 51

22

3 НОВ ВЕК И МОДЕРНО ВРЕМЕ

Новиот век претставува почеток на модерното време, тоа е период каде се

појавиле и почнале брзо да се развиваат закониците кои биле сеопфатни и во кои било

кодифицирано целото право. Англија е држава која заедно со Франција е обележје и на

средниот и на новиот век. Во овој период во Англија се правела целосна разлика помеѓу

законско и тестаментално наследување кои биле јасно разграничени. Располагањето на

тестаторот со својот имот по пат на тестамент со ништо не било ограничено и

апсолутната тестаментална слобода во Англија е воведена уште од 1688 година.60

Во Австрија правилата за наследувањето кои што се прифатени со Општиот

Граѓански законик уште од 1811 година во најголем дел се задржани и денес со извесни

промени, а нивните зачетоци се среќаваат уште во Римското право. Таму секој јавен или

приватен тестамент кој што е депониран кај нотар мора да биде регистриран во

регистарот на тестаменти. Во минатото бројот на сведоците на тестаментот варирал од

два до пет и како сведоци се признавале исклучиво христијани, што подоцна е

променето, па секое лице без разлика на која вера и припаѓа може да биде тестаментален

сведок. Карактеристично е тоа што после 2004 година е напуштен регуларниот устен

тестамент кој се составувал пред тројца способни сведоци, кои не се обврзани со никакви

формалности во однос на писменото забележување на усно искажаната волја на

тестаторот во одреден временски период.61 Понатаму е воведен вонреден тестамент како

замена за претходните форми на тестаменти кои што се употребувале во случај на

големи непогоди, а покрај него се употребуваат судски и нотарски тестамент, своерачен

и писмен тестамент пред сведоци.

Во Франција во однос на наследното право во новиот век е направено

проширување на располагањето на оставителот и со тестамент, со тоа што заради

заштита на законските наследници постоеле одредени ограничувања на тестаменталното

располагање. Завештателот можел да располага со различен дел од имотот во зависност

од тоа дали и колку деца има. Со самото тоа што законското наследување во Франција

познава широк круг на законски наследници дури до дванаесетти степен, делот кој

60 Срђан Шаркић, Општа историја државе и права, Драганиќ – Београд, 1999 година, стр. 214 61 Christianne Wendehorts, „Testamentary formalities in Austria,“ Comparative Succession Law: Testamentary

Formalities, Oxford University press – New York, 2011 година, стр. 226

23

останувал да се располага по пат на тестамент бил многу ограничен. Во Франција се

познати и се разликуваат три вида на тестаменти своерачен, јавен и таен тестамент.62

Во Германија пак се разликувало законско и тестаментално наследување, со тоа

што оставителот по пат на тестамент можел да располага со својот имот, но притоа имал

обврска да го издвои нужниот дел за своите деца, своите родители и својата сопруга. Во

Германија застапени се два вообичаени видови на тестаменти: тестамент потврден од

нотар и своерачен тестамент, а три се признати во германскиот Civil Code: вонреден

тестамент пред градоначалникот на општината во која тестаторот престојува и тоа во

присуство на двајца сведоци, вонреден тестамент пред три сведоци и тестамент направен

во текот на патување со брод (бродски тестамент).63

За Македонија како земја кандидат за влез во Европска Унија е исклучително

важно да се спомнат и актуелните реформи кои се преземаат во истата, во однос на

наследното право и кои се предвидени со донесената регулатива, а со цел надминување

на разликите и овозможување на полесен пристап на сите граѓани за составување на

тестамент. Па така самиот тестатор може да го избере правото според кое ќе се уредува

неговото наследување и тоа или правото чиј државјанин е во моментот на избор или во

моментот на смртта, а ако истиот има повеќе државјанства може да избере правото на

кое било од нив.64 Изборот на правото се прави со изјава за располагање со последната

волја во случај на смрт или пак со посебна клаузула во рамките на таквото располагање,

понатаму според тоа право се уредува и полноважноста на истото. Како гаранција на

принципот на правна сигурност се предвидува и регистарот на тестаменти кој е значаен

за избегнување на ситуациите кога наследниците не се запознаени со фактот дека е

составен тестамент и начинот на неговото чување. Во самиот регистар се евидентираат

податоци за составувањето, чувањето и прогласувањето на самите тестаменти и истите

се водат по приватна иницијатива. Тестаменти за евидентирање во ваквите регистри

најчесто доставуваат: судовите, нотарите, адвокатите и сите лица кои составиле

тестамент.

62 Walter Pintens, „Testamentary formalities in France and Belgium,“ Comparative Succession Law:

Testamentary Formalities, Oxford University press – New York, 2011 година, стр. 55 63 Reinhard Zimmermann, „Testamentary formalities in Germany,“ Comparative Succession Law: Testamentary

Formalities, Oxford University press – New York, 2011 година, стр. 176 64 Член 22 став 1, Regulation (EU) No. 650, Official journal of the European Union, no. 201/12

24

4 ТЕСТАМЕНТОТ ВО МАКЕДОНИЈА НИЗ ИСТОРИЈАТА

Правото воопшто, а во негови рамки и наследното право во средниот век било под

силно влијание на обичајните правила, како причина на што за основните институти и

тестаментот како предмет на интерес овде постојат многу скудни податоци. Ваквата

ситуација се должи пред се на карактерот на сопственичките овластувања на родот или

семејната задруга, во чии рамки не можело да дојде до класично наследување по било

кој основ поради постоење на колективна сопственост над целокупниот имот.

Наследувањето како институт почнало да се развива со појавата индивидуалната

сопственост над недвижностите. Како последица на ова, во Македонија, наследувале во

прв ред машките деца, а женските можеле да добијат определен дел од имотот како

мираз. Наследувањето во тоа време можело да се реализира по пат на закон или

тестамент. Јасна предност му е дадена на тестаментот пред законското наследување во

Еклогата како многу значаен документ од тоа време, па само тогаш кога немало

тестамент се наследувало врз основа на закон според законски групи на наследници. Па

така според неа тестамент не можат да состават оние на кои им е поматен разумот поради

некоја болест и малолетниците – за машките лица кои имаат помалку од 15 години, а за

женските лица кои имаат помалку од 13 години, оние кои се сосем луди и оние кои се во

заробеништво.65 Постојат и одредени категории на лица кои се ограничени во своето

располагање во однос само на одредени ствари, па така лицата кои се под ничија власт

по пат на тестамент не можат да располагаат со стварите кои им се дадени од нивните

родители како мираз, а глувите и слепите од раѓање се ограничени во составувањето на

тестамент, а оние пак кои со глувост и слепило се здобиле поради некоја болест можат

да состават тестамент само ако знаат да пишуваат и се во состојба со своја рака да го

потпишат тестаментот. Во овој период опстојувале и устен и писмен тестамент, па за

секој од видовите биле предвидени посебни услови за полноважност кои начесто се

однесувале на бројот на сведоците и нивното присуство при составувањето на самиот

тестамент. Писмениот тестамент се составувал во еден ист момент пред седум

веродостојни сведоци кои поради тоа се повикани и истовремено треба да го потпишат

и да ги стават своите печати, а тестаторот треба да го означи со сопствен потпис или со

крст името на наследникот, но доколку сака не мора на сведоците да им покаже што

определил во тестаментот.66 Оваа постапка на неоткривање на содржината на

65 Билјана Поповска, Историја на правото – Втор дел, 2-ри Август – Штип, 2007 година, стр. 144 66 Ibid, стр. 144-145

25

составеното писмено му овозможувала на тестаторот неговото располагањето да остане

тајна.67 Скоро сите овие услови важеле и за усниот тестамент со тоа што волјата на

тестаторот не била запишана, туку усно искажана. Изнаоѓањето на седум истовремено

присутни сведоци на исто место знаело често да е проблем, па доколку во местото каде

што се прави завештанието не можеле да се најдат седум сведоци, истото можело да се

направи и во присуство на пет или тројца сведоци.68 Доколку тестаментот биде направен

пред помалку од тројца сведоци во најголем број на случаи тестаментот бил невалиден,

со исклучок на тестаментот кој што го составувал некој кој е ранет во војна тогаш

неговиот тестамент ќе биде прифатен и ако е составен и пред двајца сведоци.

Подоцна за време на владеењето на Македонската династија во Византија,

императорот Лав VI (мудриот) вовел некои измени во однос на претходните правила кои

важеле за тестаменталното наследување. Па така според неговите правила и робови кои

биле ослободени од нивниот господар имале тестаментална способност, дури и во случај

кога не знаеле дека нивниот господар е мртов и дека неговиот имот е запишан на нив.

Во тој случај робот е веќе слободен и на било кој начин кој што смета дека е правилен

може да располага или да се ослободи од она што го добил од неговиот господар. За

разлика од претходно, кога во Еклогата е предвидено дека заробениците не можат да

состават тестамент, во овој период заробениците имаат тестаментална способност, што

се должи на сфаќањето дека сите способности потекнуваат од Бог, па така секое

ограничување е бесмислено.69 Во однос на бројот на сведоците кои биле потребни за

тестаментот да биде валиден за разлика од Еклогата каде се предвидува присуство на

седум сведоци, само во исклучителни ситуации пет или три, овде сосема доволни се пет

сведоци доколку тестаментот се составувал во градовите, а доколку се составувал на

патиштата во земјата тогаш бројот на сведоците доволни за валидност на тестаментот се

намалувал на три поради помалиот транзит на луѓе во тие простори.70 Во вакви ситуации

доколку се обезбедени доволно сведоци и покрај тоа што некои од нив не можат (од било

која причина) да ги стават своите потписи и печати на самиот тестамент, тоа не влијае

на валидноста на истиот. Исто така валиден е и тестаментот на кој сведоци биле лица

67 Елена Липшиц, Эклога: Византийский законодательный свод VIII века, Наука – Москва, 1965 година,

стр. 116 68 Билјана Поповска, Државно – правна историја на Македонија VII – XX век, 2 – ри Август – Штип,

2010 година, стр. 93 69 Види во: Елена Липшиц, Законодательство и юриспруденция в Византии IX-XI вв, Наука – Ленинград,

1981 година, стр. 103 70 Samuel Scott, THE CIVIL LAW Including: The Twelve Tables, The Institutes of Gaius, The Rules of Ulpian,

The Opinions of Paulus, The Enactments of Justinian, and The Constitutions of Leo - Vol. XVII, The Central

Trust Company - Cincinnati, 1932 godina, стр. 244

26

што не знаат да пишуваат, а истото од причина што во тоа време тешко било да се

обезбеди доволниот број на сведоци, ако се има во предвид степенот на едукација на

населението во тоа време. Составениот тестамент покрај потписите од тестаторот и

сведоците содржел и печат на Квесторот како потврда на истиот.

Подоцна со Синтагмата на Матија Властар се оди еден чекор понапред па

тестаменталната слобода е ограничена само со нужниот дел, што подразбира дека

законските деца мора да добијат минимум третина од оставината, а во случај да се повеќе

од четири деца нужниот дел изнесува половина од оставината.71 Според оваа синтагма

тестаментот претставува легитимен израз на волјата на некој кој сака да направи

располагање со својот имот после својата смрт, притоа тестаторот мора да биде ментално

здрав, а физичкото здравје не игра улога.72 За разлика од Еклогата каде тестамент може

да составуваат машки лица кои имаат наполнето 15 години, а женски со наполнети 13

години, овде границата е спуштена за една година, па машки лица можат да составуваат

тестамент со наполнети 14 години, а женските со наполнети 12 години. Исто и овде се

сретнуваат писмен и устен тестамент кои најчесто се составуваат пред седум сведоци, а

во недостаток доволни се пет сведоци за полноважност на тестаментот.

Подоцна на територијана на Македонија важел Душановиот законик каде изрично

не е наведен тестаментот како начин на наследување, туку е предвидено дека

баштиникот со наследениот имот од царот може слободно да располага, па дури во тоа

време актуелни биле завештанијата во име на црквите и манастирите за мир на душата.

Во периодот што следувал тестаментите се правеле кога таткото сакал да им даде

на некои од синовите помалку наследство од тоа што според закон им следувало, а во

случај пак кога немал деца тоа го правел кога сакал на подалечните роднини да им го

остави својот имот или пак некои наследници да ги лиши од наследство. Се среќавале и

случаи кога завештателот целиот имот го остава само на еден наследник, но за да има

правна сила таквиот документ и другите наследници да се оневозможат во оспорувањето

на истиот, се оставало по нешто и за другите и за благородни цели како цркви, училишта,

сиропиталишта и сл.73 Покрај таткото тестамент можела да составува и мајката, а сето

тоа се правело што е можно потајно. Тајноста во составувањето на тестаментот не

можела да се задржи до крај бидејќи истиот требало да биде потпишан од сведоците,

71 Срђан Шаркић, Средњовековно српско право, Матица српска – Нови Сад, 1995 година, стр. 95 72 Матфей Властарь, Алфавитная Синтагма, http://www.krotov.info/acts/canons/vlastar04.html#d4 (2017) 73 Стефан Бобчевъ, Българскиттъ юоридически обичаи – Часть пърба, Печатница П.М. Бжзаитков –

София, 1901 година, стр. 133

27

маалскиот старешина, кметот и ефимеријата, а потврден од митрополитот. Во спротивно

тестаментот нема правна сила. Тестаментот во пракса се правел непосредно пред смртта

на оставителот и тоа најмалку три дена пред тоа и при тоа е потребно тестаторот

психички да е што поздрав.74

Подоцна било дефинирано што точно претставува тестаментот (завештанието или

изјава на волја), па така тестаментот е наредба со која едно лице во случај на смрт врши

располагање со целиот свој имот или само со дел од него. Притоа со ваквата наредба

треба да се изврши располагање со целиот или со дел од имотот или одредени ствари и

права од истиот, ова располагање да се исполни строго после смртта на завештателот и

кога се прави завештанието се изјаснува само завештателот еднострано, без никаков

договор со оние на кои им остава нешто со самото завештание.75 Од ова може да се

заклучи дека никој не може да состави тестамент и да располага со она што го нема или

со повеќе од она што го има, а неопходни услови за располагање со истото се здрав разум

и волја за истото. Вакво располагање со својот имот не можат да направат луди,

обземени, малолетни односно помлади од 15 години и оние на кои со судска одлука им

е ограничено ова право. Од ова следува дека тестаменталната способност во овој период

се стекнува на 15 години, па така сите лица (со исклучок на оние кои се лишени од ова

право) без разлика дали се машки или женски можат да состават завештание ако ги имаат

запазено условите кои со закон се предвидени за истото. Во овој период законски

допуштено е тестаторот на различни начини да располага со своето наследство во

зависност од околностите, па со оглед на тоа се издиференцирале повеќе видови на

тестаменти како: писмен, устен тестамент, тестамент составен пред суд или судски лица

или пред други сведоци и својот еднаш составен тестамент тестаторот може да го

менува.76 Од правото на завештателот својата еднаш искажана волја да може да ја

менува, се појавуваат многу дубиози и недоречености во поглед на тоа дали може

тестаторот првично изјавената волја во писмен тестамент да ја замени со подоцнежен

устен тестамент. Судската пракса покажува дека подоцна составениот устен тестамент

бил ништовен во однос на претходно составениот писмен тестамент. Исто така се

сметало дека еднаш изјавената волја во одредена форма може да биде променета само

74 Ibid, стр. 138 75 Димитріє Матићъ, Обясненě Грађанскогъ законика за Княжество србско - Частъ 2, Княжества

Србскогъ Кнъигопечатнъи – Београд, 1851 година, стр. 578 76 Ibid, стр. 585

28

во истата форма во која тоа е претходно направено.77 Овој став за непроменливост на

формата на тестаментот бил заземен од причина што се сметало дека на тој начин би се

правеле многу злоупотреби, но со оглед на условите кои владееле тогаш ова не би

требало да биде случај бидејќи често се доаѓало во ситуација луѓето на село да имаат

составено претходно писмен тестамент, но под влијание на некои околности нивната

волја се променува, а во селото нема ниту еден писмен човек кој би можел да ја запише

промената на волјата и на тестаторот не му останува ништо друго освен истата усно да

ја искаже пред одреден број на лица. Значајно е да се истакне дека на тестаторот треба

да му се овозможи да располага со својата последна волја онака како што нему му

одговара и во согласност со условите, а не да се прави градација на важноста на формите

на тестаменти односно со подоцнежниот тестамент да се поништува претходниот освен

ако поинаку не е наведено во истиот. Најпристапен и најчесто користен во тоа време бил

своерачниот тестамент кој го пишувал и го потпишувал тестаторот со своја рака, ако

знаел да пишува, во спротивно било допуштено тој да ја диктира содржината на

тестаментот на друго лице кое истата ќе ја запише со тоа што на крај тестаторот ќе го

потврди напишаното со потпис, печат или ракознак. Во двата случаи треба да се

обезбеди истовремено присуство на тројца способни сведоци кои ќе потврдат дека тоа е

навистина последната волја која завештателот ја искажал, што потоа го потврдуваат со

потпис, печат или ракознак, со единствена разлика што доколку се работи за своерачен

тестамент тестаторот не е задолжен да ги запознае сведоците со содржината на

тестаментот. Доколку во согласност со приликите тестаторот усно го искажува

тестаментот без запишување тогаш тоа требало да го направи пред пет способни сведоци

со тоа што барем тројца мора да се истовремено присутни. Разликата помеѓу усниот и

писмениот тестамент се состои во надворешната манифестација на волјата и во

заклетвата на сведоците, така што при писмен тестамент сведоците не треба да положат

заклетва, туку само нивните потписи се доволни, а кај усниот тестамент сведоците мора

да положат заклетва, а ако тоа не можат да го направат сите пет, тогаш барем тројца.

Како сведоци на тестаментот не може да се појават самиот завештател, оние на кои им

се остава нешто со тестаментот, како ни лица (машки или женски) кои се помлади од 17

години, со исклучок на нужни ситуации.78

77 Драгољуб Вељковић, „Може ли доцнији усмени тестамент да замени ранији писмени?,“ Бранич 5,

1898 година, стр. 85 78 Димитріє Матићъ, Обясненě Грађанскогъ законика за Княжество србско - Частъ 2, Княжества

Србскогъ Кнъигопечатнъи – Београд, 1851 година, стр. 605

29

Тестаторот уште може да го напише и потпише тестаментот со своја рака и

спакуван да му го предаде на судот со изјава дека тоа е неговата последна волја, со тоа

што судот ќе го запечати тестаментот, ќе го назначи името на тестаторот и датумот кога

истиот е предаден. Истото може да го направи со тоа што усно ќе ја соопшти својата

последна волја пред двајца судии кои ќе ја забележат писмено, ќе му ја прочитаат и потоа

заедно ќе ја потпишат и завештателот и судиите. Покрај формата на тестаментот како

битни услови се истакнуваат и тестаменталната способност (минимум 15 години) и

слободна изјава на волја, а во случај да постои недостаток на некој од овие услови тоа

повлекува ништовност на тестаментот.79 Исто така доколку еднаш составениот

тестамент е уништен од страна на тестаторот истиот ја губи својата правна сила.

Подоцна според Законот за наследувањето од 1955 година кој што важел на цела

територија на поранешна Југославија, тестаментот продолжува да егзистира како еден

од основите за наследување со тоа што е ограничен единствено со нужниот дел на

наследниците за кои истиот е предвиден. За разлика од претходно каде тестамент може

да составува лице кое има минимум 15 години, според овој закон тестамент може да

направи секое лице кое е способно за расудување и кое има наполнето 16 години.80 Секое

неисполнување на некој од овие услови повлекува ништовност на самиот тестамент со

тоа што подоцнежното губење на способноста за расудување не влијае врз валидноста

на тестаментот. Покрај способноста за расудување и возраста на тестаторот како битен

услов за полноважност се јавува и формата во која се составува тестаментот. Така, како

форми кои се издиференцирани и му стојат на располагање на секој потенцијален

тестатор и се предвидени со овој закон се: своерачниот тестамент, писмен тестамент

пред сведоци, судски тестамент, тестамент составен пред дипломатски или конзуларен

претставник во странство, тестамент составен на југословенски брод, тестамент

составен за време на мобилизација или војна и устен тестамент. Овие форми на

тестаменти влечат корени уште од тогаш, па се до денес со тоа што со оглед на

околностите некои се напуштиле, а се создале некои нови форми.

За прв пат на 23 октомври 1973 година стапил на сила Законот за наследувањето

кој важел само на територијата на СР Македонија. Иако основата ја влече од

претходниот сојузен закон, сепак е од големо значење за нашата држава,а во поглед на

условите за полноважност и формите на тестаменти не постои некоја позначителна

79 Андра Ђорђевић, „Наследно право по нашем грађанском законику,“ Бранич 10, 1904 година, стр. 7 80 Член 64 став 1, Закон за наследувањето – пречистен текст, Службен лист на СФРЈ, бр. 42/65

30

разлика. Подоцна со измените на Законот за наследувањето од 1978 година воведена е

новина во поглед на формите на тестаменти каде е воведен меѓународниот тестамент

како посебен вид на тестамент.

Законот за наследувањето од 1996 година, кој што и денес се применува, во

најголема мера ги презема основите од претходните прописи од оваа сфера (особено

Законот за наследувањето 1973) со што се запазува континуитетот. Една од разликите

кои се јавуваат помеѓу двата закона е возраста на личноста која може да состави

тестамент. Во претходниот закон било предвидено тестамент да може да состави секое

лице способно за расудување што наполнило 16 години возраст.81 Во Законот од 1996,

оваа граница е намалена за една година и како полноважен се смета тестамент составен

од лице кое има наполнето 15 години. Исто така ги напушта писмениот тестамент пред

сведоци и тестаментот составен на југословенски брод, едниот како надминат, а другиот

заради недостаток на основната причина поради која истиот би постоел.

81 Член 62 став 1, Закон за наследувањето, Службен весник на СРМ, бр. 35/73, 27/78

31

III КАРАКТЕРИСТИКИ И УСЛОВИ ЗА ПОЛНОВАЖНОСТ НА

ТЕСТАМЕНТОТ

1 КАРАКТЕРИСТИКИ НА ТЕСТАМЕНТОТ

Самиот поим на тестамент има потекло од латински јазик и е кованица од

зборовите testatio (осведочување) и mens (волја) што би значело осведочување на

последната волја на завештателот. Иако во македонското законодавство не постои

конкретна дефиниција за тоа што претставува самиот поим тестамент, во литературата

истиот се дефинира како еднострано правно дело кое е израз на последната волја на

завештателот и со кое тој располага во случај на смрт.82 Покрај располагањето во случај

на смрт на начин кој што е определен со Законот за наследувањето од 1996 година,

завештателот може во тестаментот да остави и некоја друга наредба во однос на

исклучување на законски наследник, оставање подарок, легат, признавање на татковство

итн. Од овие теоретски поставки може да се извлечат повеќе карактеристики на

тестаментот, односно тој претставува: правно дело во случај на смрт (mortis causa),

еднострано правно дело, строго лично право, формално правно дело и отповиклива

изјава на волја.

1.1 Тестаментот – правно дело mortis causa

За разлика од другите правни дела кои најчесто настануваат и имаат правно

дејство inter vivos (за време на живот), тестаментот се издвојува по неговото правно

дејство за случај на смрт, односно произведува правни последици по смртта на самиот

завештател. Освен тестаменталната способност на завештателот во моментот на

составување на самиот тестамент, другите – самото време на составување на

тестаментот и мотивот кој го поттикнал завештателот да го стори тоа немаат влијание

врз неговата полноважност. И покрај тоа што мотивот поради кој е составен самиот

тестамент не влијае во неговата полноважност, сепак самиот тестатор не треба да се води

од недозволени побуди. Побудите од кои е составен самиот тестамент се недозволени

доколку:

82 Дејан Мицковиќ, Ангел Ристов, Граѓанско применето право (наследно право), Блесок – Скопје, 2011

година, стр. 105

32

1. Завештателот тежнее да влијае на наследниците по пат на тестаментот со

однесување кое е спротивно на принудните прописи, јавниот поредок и добрите

обичаи;

2. Завештателот тежнее да влијае преку располагањата во случај на смрт на

наследниците или легаторите во однос на преземање на работи кои сами по себе

не се спротивни со јавниот поредок и добрите обичаи, но кога ќе се доведат во

допир со имотната корист стануваат такви;

3. Кога наградата или казната која е направена со тестаментот од страна на

завештателот не е во согласност со јавниот поредок и добрите обичаи.83

Самиот момент на составување на тестаментот може да варира во зависност од

многу субјективни и објективни околности кои влијаат на завештателот, па истото може

да се случи во младоста на завештателот или непосредно пред неговата смрт, а ако

истиот остави повеќе тестаменти полноважен ќе биде оној кој е составен најскоро пред

неговата смрт. Без оглед на оваа околност се додека завештателот е жив сите обврски од

тестаментот мируваат, што значи дека истите почнуваат да дејствуваат од моментот на

смртта на завештателот.

Во состав на оваа карактеристика на тестаментот се истакнува и неговата

доброчиност, па самата кауза и мотивот на завештателот да го остави тестаментот

немаат влијание врз неговата полноважност, а неговата последна изјава на волја се јавува

како цел на самиот тестамент. Често некои автори како посебна карактеристика на

тестаментот ја истакнуваат неговата даровност, што значи дека за наследството кое им

го остава на тестаменталните наследници, завештателот не бара да му биде возвратено

со обврска во еднаква или приближна вредност.84 Освен тоа што не бара ништо за

возврат, тој не остварува никаква корист за него од составувањето на самиот тестамент,

па поради тоа со закон е предвидено почитување на неговата последна волја. Ова не

налага забрана за поинаква распределба на имотот од онаа што завештателот ја

предвидел во тестаментот, но е потребно постигнување на согласност на законските и

тестаменталните наследници.

83 Дејан Ђурђевић, „Утицај недозвољеног мотива на пуноважности тестамента,“ Aнали Правног

факултета у Београд 52, 2004 година, стр. 447 84 Дејан Мицковиќ, Ангел Ристов, Наследно право, Блесок – Скопје, 2014 година, стр. 135

33

1.2 Тестаментот – еднострано правно дело

Од теоретската дефиниција за тестаментот прво што може да се забележи е

неговата едностраност. За полноважност на тестаментот не е потребна ничија дозвола,

доволна е само едностраната изјава на волја на завештателот.85. Во случај ако некое лице

одбие да го наследи за него предвидениот дел, тогаш ќе се применат основите на

законското наследување. Тестаментот е едностран правен акт кој произведува правно

дејство дури во моментот на смртта на лицето кое со него ја изразило последната изјава

на волја.86 Од едностраноста како карактеристика произлегува неможноста за

составување на заеднички тестамент, што би значело дека еден брачен пар не може

заеднички да располага со својот имот. Секој брачен другар може индивидуално да

располага со својот имот.87

Од ова произлегува суштественоста на оваа карактеристика, но и тоа не значи

дека завештателот кога сака да состави тестамент не може да се консултира со трето

лице за тоа како треба да го стори истото, но третото лице не треба да е инволвирано

директно во составувањето на тестаментот и притоа многу е важно изјавата на

последната волја да е дадена јасно, слободно односно без закана, без дејство на заблуда,

присила или измама. По оваа карактеристики тестаментот се разликува од договорот за

наследување, во законодавствата во кои истиот е дозволен, кој претставува двостран

правен акт во случај на смрт и не може еднострано да се отповика, додека тестаторот

може во секое време се до својата смрт да го отповика тестаментот и да состави нов.88

1.3 Тестаментот – строго лично право

Оваа карактеристика е суштинска бидејќи го истакнува строго личниот карактер

на тестаментот. Преземањето на последната изјава на волја претставува исклучок од

сите правила договорите и другите правни дела да може да се преземат и преку

застапник.89 Овде исклучително доаѓа до израз тестаменталната способност на

тестаторот, бидејќи истата е строго лично врзана за неговата личност и доколку не ја

85 Petar Klarić, Martin Vedriš, Građansko pravo - Opći dio, stvarno pravo, obvezno i nasljedno pravo, Narodne

novine – Zagreb, 2009 година, стр. 736 86 Јадранка Ђорђевић Црнобрња, Наслеђивање између обичаја и закона, Етнографски институт Сану –

Београд, 2011 година, стр. 276 87 Јадранка Ђорђевић Црнобрња, „Тестаментално наслеђивање – само правна осмоза?,“ Гласник

Етнографског института САНУ 59, 2011 година, стр. 9 88 Milan Krec, Đuro Pavic, Komentar zakona o nasleđivanju, Narodne novine – Zagreb, 1964 година, стр. 185 89 Илија Бабић, Наследно право – четврто измењено и допуњено издање, Службени лист – Београд, 2011

година, стр. 122

34

поседува, тој не може да состави тестамент преку застапник и полномошник. Согласно

личниот карактер на тестаментот, не може ни со претходно дадена согласност на

законскиот застапник на лице кое нема наполнето 15 години, да стапи на сила тестамент

кој што претходно бил ништовен.90 За полномошници на тестаторот за составување

тестамент не се сметаат лицата кои за него преземаат определени технички работи од

видот на попис на подвижни ствари, прибавување на потребна документација од

катастарот на недвижности, давање на тестаторот образец од тестамент итн.

1.4 Тестаментот – строго формално правно дело

Тестаментот спаѓа во групата на формални правни дела, што значи дека за истиот

да е полноважен и да произведува правни последици треба да е составен во законски

определена форма. Така полноважен е оној тестамент кој е составен во форма утврдена

со закон и под условите предвидени со закон.91 Покрај оваа законска одредба се дадени

повеќе форми на тестамент од кои тестаторот може да избира која би ја составил.

Слободата на избор е можноста за избирање на една форма, која откако официјално ќе

биде одбрана мора до крај да биде испочитувана.

1.5 Тестаментот – отповиклива изјава на волја

Тргнувајќи од динамичниот начин на живот на луѓето, често може да дојде до

промени во односите помеѓу нив, па тестаторот еднаш составениот тестамент да го

отповика и да состави нов. Па така може да дојде до промена на волјата на тестаторот

во однос на начинот на поделба на неговиот имот, односно тестаторот може да го менува

тестаментот се додека е жив под услов да не ја изгуби тестаменталната способност.92

Според ова самиот поим на последна волја не е дефинитивен, бидејќи истата може да се

менува во зависност од условите кои влијаеле на тестаторот да состави тестамент.

Ништовен ќе биде секој тестамент каде е ограничено ова законски определено право:

завештателот може секогаш да го отповика тестаментот, во целост или делумно, со

изјава дадена во било каква форма во која според закон може да се состави тестамент.93

90 Драгица Живојиновић, „Завештајна неспособност као разлог неважности завештања,“ Усклађивање

правног система Србије са стандардима Европске Уније књига 2,2014 година, стр. 343 91 Член 65, Закон за наследувањето, Службен весник на Република Македонија, бр. 47/96 92 Љиљана Спировиќ Трпеновска, Наследно право, 2ри Август – Штип, 2009 година, стр. 144 93 Член 117 став 1, Закон за наследувањето, Службен весник на Република Македонија, бр. 47/96

35

Од ова право не може да се откаже ниту самиот тестатор, па дури и во самиот тестамент

да наведе дека се откажува од ова право истиот нема да произведува правни последици.

2 УСЛОВИ ЗА ПОЛНОВАЖНОСТ НА ТЕСТАМЕНТОТ

Како и карактеристиките на тестаментот и условите за негова полноважност

играат исклучително важна улога и истите се предвидени со закон. Најчесто треба да се

запазат истите услови како и за другите правни дела, но се предвидени и три посебни

услови за полноважност кои се однесуваат само на тестаментот како правно дело, а

произлегуваат од неговиот доброчин и едностран карактер. Тие се: тестаментална

способност, слободна и свесна изјава на волја за составување на тестамент и формата на

тестаментот. Додека пак за секој одделен вид на тестамент се предвидуваат посебни

услови. Секое неисполнување на било кој од овие услови повлекува ништовност на

самиот тестамент.

Во теоријата општите услови за полноважност на тестаментот можат да се

поделат во две групи:

1. Материјално правни – способност на завештателот за составување тестамент и

слободна и свесна изјава на волјата на завештателот и

2. Формално правни – форма на тестаментот.94

2.1 Testamenti factio active – тестаментална способност

Самиот поим на тестаментална способност има зачетоци уште во Римското

право, каде се сметала како продолжение на деловната способност и зависела од

физичките и психичките квалитети на личноста која се појавувала како тестатор. Може

да се направи разлика помеѓу формален и материјален аспект на поимот тестаментална

способност. Суштината на формалниот аспект на тестаменталната способност се

однесува на способноста за лично правење на тестаментот како формално – правен акт

и основите на истиот се наоѓаат во римското класично право каде самиот тестамент

треба да биде составен лично со изговарање на одредена формула и не бил познат

институтот на застапување.95

94 Миле Хаџи Василев – Вардарски, Наследно право, Култура – Скопје, 1983 година, стр. 197 95 Slavko Marković, „Odnos testamentalne prema pravnoj i poslovnoj sposobnosti,“ Zbornik Pravnog fakulteta

u Niš 13, 1974 година , стр. 160

36

За утврдување на материјалниот поим на тестаменталната способност на едно

лице кое составува тестамент значење имаат два фактори, години на возраст и

способност за расудување. Па така како поопширен објективен фактор се зема возраста

на самиот тестатор, додека пак способноста за расудување се смета за субјективен

фактор. За полноважност на тестаментот е потребно тестаторот да има најмалку 15

години возраст и во моментот на составување на тестаментот да е способен за

расудување. Секое нејзино подоцнежно губење не повлекува ништовност на

тестаментот. Годишната возраст, односно дали тестаторот има наполнето 15 години

најчесто се утврдува од матичните книги на родените и варирала во различни

законодавства и различни држави, но најчесто се задржала помеѓу 15 и 16 години. Исто

така значајна за утврдувањето на годишната возраст и за самиот момент на отворање на

наследството има смртовницата како исправа. Па така смртовницата содржи основни

податоци за оставителот и податоци за местото каде се наоѓа неговиот имот, дали има

имот за чие држење, чување и пријавување постојат посебни прописи, дали има готови

пари, хартии од вредност, скапоцености, штедни книшки или други важни исправи, дали

оставил долгови и колку, дали оставил писмен тестамент или договор за доживотна

издршка или спогодба за распределба на имот за време на живот и каде истите се наоѓаат,

а ако умрениот оставил устен тестамент тогаш и името, презимето, занимањето и

престојувалиштето на сведоците пред кои е направен.96 Најпрво како оптимална граница

за составување на тестамент биле предвидени 16 години, но симнувањето на оваа

граница за една година се должи на ставот дека истата е предвидена за стекнување

работна способност и е доволна за постигнување на потребна зрелост за расудување.

Способноста за расудување е онаа душевна состојба која упатува на способност

да се сфати стварното и правното значење на дејствието што се презема, што во овој

случај би значело дека завештателот е свесен дека прави тестамент и дека тоа дејствие

претставува основа според која се врши распоред на неговиот имот во случај на негова

смрт.97 Ова предизвикува многу недоумици од причина што се тргнува од сфаќањето на

значењето на самата постапка на тестаторот и претпоставката дека со 15 годишна

возраст тоа може да се сфати, но од друга страна до неспособност за расудување можат

да доведат различни нарушувања во менталното и душевното здравје на тестаторот, а

96 Кирил Чавдар, Закон за вонпарнична постапка: со објаснувања, примери на поднесоци, судска

практика и предметен регистар, Академик – Скопје, 2008 година, стр. 117 97 Кирил Чавдар, Коментар на законот за наследувањето со обрасци за практична примена, Академик

– Скопје, 1996 година, стр. 131

37

понекогаш и од употреба на алкохол и психотропни супстанци. Во зависност од

причините што ја предизвикале и нејзиното времетраење, неспособноста за расудување

може да биде трајна и привремена.

Во некои наследни законодавства тестаменталната и деловната способност се

поистоветуваат, што не е случај во Република Македонија, со оглед на тоа што за

стекнување на деловна способност потребно е полнолетство односно 18 години, а за

тестаментална 15 години и кај двете е потребна способност за расудување. Деловната

способност може да биде ограничена или одземена, па во ваков случај се претпоставува

дека лицето е неспособно за расудување, но тука треба да се земат во предвид lucida

intervala односно светлите моменти, при кои овие лица се способни за расудување. Овде

се наметнува конфузијата дали овие лица при светли моменти може да составуваат

тестамент, па на ова стојалиште постојат и приврзаници и противници. Тестаментот кој

е составен во ваков случај е полноважен, само што треба да се докажува постоењето на

светлите моменти.

Двете компоненти и 15 годишна возраст и способност за расудување треба да

постојат во моментот на составување на тестаментот, а секоја дополнителна промена на

ситуацијата, нема дејство на полноважноста или ништовноста на тестаментот. Во

предвид за ништовност на тестаментот се земаат само душевните недостатоци, додека

секој физички недостаток се сведува на техничко прашање, во однос на тоа дали

тестаторот е глув, нем, слеп итн. и се пристапува кон избор на форма на тестамент која

што е соодветна за односниот недостаток. Доколку во времето на составувањето на

тестаментот на завештателот му недостасува било субјективната компонента која се

однесува на способноста за расудување, било објективната компонента која ги опфаќа

годините на возраст, така составениот тестамент ќе биде неважечки. Како неважечки

тестамент се смета оној кој е погоден од санкцијата на правните норми со кои се

пропишани условите за полноважно настанување на тестаментот односно оној на кој

законот му го оневозможува посакуваното правно дејство и не може да се создадат оние

правни дејства кои се предвидени со неговата содржина.98 Иако во минатото

недостатокот на било која од компонентите повлекувало ништовност на тестаментот,

денес се прави диференцијација на јачината на правната санкција која ја повлекува

односниот недостаток. Така, ништовен се смета тестаментот на лицата кои во моментот

98 Драгица Живојиновић, „Неважност завештања и његов однос према другим сродним

грађанскоправним институтима,“ Усклађивање правног система Србије са стандардима Европске Уније

књига 3, 2015 година, стр. 316

38

на составувањето немале наполнето 15 години.99 Од друга страна пак рушлив е

тестаментот на лицата кои во моментот на составување биле неспособни за расудување,

која санкција е со поблага правна сила и дозволува конвалидација на така составениот

тестамент. Самото поставување на долна граница за стекнување на тестаментална

способност ја гарантира правната сигурност, па ништовноста како санкција во случај на

нејзино заобиколување се смета за оправдано и е насочено кон остварувањето на јавниот

интерес (сигурност на правниот промет), преку што индиректно се штити и приватниот

интерес.

2.2 Animus testandi – слободна и свесна изјава на волја за составување

на тестамент

Волјата воопшто претставува психолошка појава која се манифестира низ

насочување на работите кон одредена цел. Од самата дефиниција за поимот тестамент

како еднострано правно дело со кое едно лице врши распределба на својот имот во случај

на смрт врз основа на слободна и свесна изјава на волја може да се заклучи дека волјата

е еден од неопходните услови за полноважност на самиот тестамент. Па така овој услов

е особено значаен, бидејќи кога едно лице ќе изрази волја за составување на тестамент

и истата ќе ја преточи низ неговата содржината, тоа ќе произведе правни последици по

смртта на оставителот, а не самата изјава дека сака да состави тестамент. Ваквата изјава

на волја од страна на тестаторот ја сочинува содржината на самиот тестамент и кога се

врши распределба на имотот и кога се остава друга наредба, па за истата да произведе

правни последици треба да е дадена слободно без било какво влијание на закана,

принуда и заблуда. Само на овој начин составениот тестамент би бил полноважен. Во

овој контекст советите, сугестиите и мислењата на трети лица, кои му се даваат на

тестаторот не претставуваат мани на волјата. За да биде релевантна и да произведува

правни последици изјавената волја треба да е дадена слободно, при што треба да содржи

свест за сите елементи и за значењето на преземените дејствија, како и слободна и

вистинска волја за склучување на правното дело, во случајов тестамент.100

Секое влијание над тестаторот без оглед дали тој бил натеран со закана, присила,

измама или заблуда да го состави тестаментот или пак тие влијаеле на начинот на

располагање со неговиот имот предизвикуваат ништовност на тестаментот, па дури и

99 Драгица Живојиновић, „Завештајна неспособност као разлог неважности завештања,“ Усклађивање

правног система Србије са стандардима Европске Уније књига 2,2014 година, стр. 342 100 Дејан Мицковиќ, Ангел Ристов, Наследно право, Блесок – Скопје, 2014 година, стр. 139

39

тие да се однесуваат само на одделни одредби на тестаментот, тогаш само тие ќе бидат

ништовни, а другите ќе останат во важност и ќе произведуваат правно дејство.

Поништување на тестаментот од било која од наведените причини треба да бара лицето

кое за тоа има правен интерес. Се смета дека завештателот составил тестамент во

заблуда доколку бил доведен во таква ситуација да изјави нешто што е спротивно на

неговата волја, а притоа да не е свесен за тоа. Со поттикнување на заблудата кај

потенцијалниот тестатор се сака да се направат неважечки сите располагања mortis

causa, а тие се произлезени од погрешната претстава за стварноста и доколку тоа не би

постоело тестаторот не би располагал на тој начин.101 Заблудата може да се однесува на

суштествените елементи на тестаментот, како што се релевантните факти за тестирање

односно самиот предмет на тестирање, на мотивот што го навел тестаторот да изврши

таков распоред на својот имот, што е особено важно поради доброчиниот карактер на

тестаментот.102 Самиот тестамент е ништовен доколку постои заблуда во однос на

фактите кои го натерале завештателот да направи такво располагање – станува збор за

заблуда во однос на мотивот (error in motivo).103

Кај измамата тестаторот не располага со вистинските информации кои се

релевантни за составување на тестаментот бидејќи намерно е доведен во заблуда од

страна на трето лице, без разлика дали тоа е од кругот на наследниците или не е. Доколку

пак се утврди дека тестаторот би составил ист таков тестамент и кога би ја увидел

измамата, тогаш тој е полноважен тестамент и тоа не е причина за негова ништовност.

Закана пак постои кога завештателот е ставен во неповолна ситуација која

негативно влијае на него или на нему блиски лица, со што кај него е предизвикан

определен страв што довело до тоа да состави таков тестамент. Закана постои во случај

кога се злоупотребува состојбата на нужда на друг, па и кога тој не го довел во таква

состојба, па поради истата состојба се обидува да влијае на неговата волја за склучување

на договор кој инаку не би го склучил.104 Истото се однесува и на тестаторот кога се

влијае на неговата волја за составување на тестаментот. Поништување на тестаментот

кој е составен под закана може да бараат лицата кои имаат правен интерес за тоа, без

разлика од кого истата потекнува, дали од лицата кои се предвидени како наследници

101 Драгица Живојиновић, „Утицај менталне резерве на пуноважност завештања,“ Слободе и права

човека и грађанина у концепту новог законодавства Републике Србије, 2003 година, стр. 390 102 Љиљана Спировиќ Трпеновска, Наследно право, 2ри Август – Штип, 2009 година, стр. 150 103 Slavko Marković, „Może li postavjenje naslednika biti uslovljeno izdržavanje zavještaoca i njegovog

bračnog druga,“ Zbornik Pravnog fakulteta u Niš 18, 1978 година, стр. 108 104 Кирил Чавдар, Кимо Чавдар, Коментар на законот за облигационите односи: коментари,

објаснувања, практика и предметен регистар, Академик – Скопје, 2012 година, стр. 122

40

или од трети лица. Присилбата како особено блиска до заканата, се остварува кога веќе

почнало да се остварува злото за кое постои закана. За ваков тестамент не би се барало

да се поништи, туку би се барало да се утврди дека како исправа е невистинит.105

Тестаментот е диспозитивна или конститутивна исправа, бидејќи со него се создава нова

правна ситуација односно се врши одредено располагање. Врз основа на тоа може да се

докажува дека во тестаментот како јавна исправа невистинито се утврдени фактите или

истиот е неправилно составен.106

Самата волја на тестаторот за составување на тестамент треба да е сериозна и од

неа јасно да произлегува намерата за тестирање, како и волјата за отповикување на

тестаментот треба да е изразена на јасен и недвосмислен начин. Оваа волја може да биде

дадена во иста форма која е предвидена за соодветниот тестамент или пак да произлегува

од одредено однесување како што е уништување на составениот тестамент, составување

на нов итн.

2.3 Форма на тестаментот

Како трет услов за полноважност на тестаментот, воедно и единствен од групата

на формално правни услови се појавува формата на тестаментот, која е значајна и

произлегува од неговата карактеристика на формално правно дело. За да произведе

правно дејство секој тестамент треба да е составен во законски определена форма, што

претставува и гаранција за автентичноста на изразената волја на тестаторот и заштита

од можни злоупотреби. Секое непочитување на формата на тестаментот во многу

држави во светот повлекува формална ништовност на самиот тестамент, што е многу

блиска со рушливоста. Ваквиот тестамент по истек на одредено време може да стане

полноважен со ковалидација која е најкарактеристична за француското право, каде за

истата да биде прифатена потребно е да е побарана од наследник кој е свесен за

недостатокот на формата и последиците од тоа и истата не може да се преземе пред

смртта на оставителот.107 Законот предвидува различни форми на тестамент и тестаторот

е слободен која од нив ќе ја избере во зависност од околностите кои влијаат на него.

105 Кирил Чавдар, Коментар на законот за наследувањето со обрасци за практична примена, Академик

– Скопје, 1996 година, стр. 133 106 Кирил Чавдар, Кимо Чавдар, Закон за парничната постапка: со коментари, судска практика,

обрасци за практична примена и предметен регистар, Академик – Скопје, 2011 година, стр. 464 107 Драгица Живојиновић, „Својеврсна дејства неважећих завештања,“ Слободе и права човека и

грађанина у концепту новог законодавства Републике Србије, 2004 година, стр. 440

41

Нашиот закон ги предвидува следните форми во кои може да се состави

тестамент:

1. Своерачен;

2. Судски;

3. Дипломатско – конзуларен;

4. Војнички;

5. Меѓународен;

6. Устен тестамент.

При изборот на самата форма, тестаторот треба да внимава и на условите кои за

неа се предвидени во законот и ако истите не се исполнети, право да бара поништување

на таков тестамент има секое лице кое има правен интерес за тоа, а доколку не е запазена

самата форма тогаш тестаментот е апсолутно ништовен. Во теоријата законски

предвидените форми на тестаменти може да припаѓаат на одредени групи, па така во

зависност од тоа дали во нивното составување учествувал орган на јавната власт,

тестаментите може да се поделат јавни и приватни. Јавните тестаменти обезбедуваат

поголема веродостојност на самото писмено. Понатаму тестаментите може да се поделат

на редовни и вонредни во зависност од околностите во кои се составуваат, па така

редовните тестаменти може да се состават во секое време, за нив барањата се построги

и нивното времетраење е неограничено, додека пак вонредните тестаменти може да се

состават само во вонредни околности, при поблаги критериуми и истите се со

ограничено времетраење – се додека траат вонредните околности. Редовни форми на

тестамент се: своерачниот, судскиот, дипломатско – конзуларниот, и меѓународниот, а

додека вонредни се: бродскиот и војничкиот тестамент, а додека пак усниот тестамент

претставува исклучителна форма која повеќе припаѓа во вонредните тестаменти.108

Самиот тестамент за негова полноважност треба да исполни определени услови

од формална природа, па согласно начелото favor testamenti или одржување во сила на

изјавата на последна волја постои тенденција за почитување на истите. Логично тука се

наметнува прашањето според кое право ќе се оценува обликот на тестаментот како

правен акт, дали исклучиво би се применувал персоналниот критериум на тестаторот

исто како и кај другите акти односно locus regit actum. Во нашето право во поглед на

претходното прашање, а по примерот на Југославија уште од 1964 година се применува

108 Љиљана Спировиќ Трпеновска, Наследно право, 2ри Август – Штип, 2009 година, стр. 153

42

Хашката конвенција за судирот на законите во поглед на тестаменталните одредби и

истата е дел од нашето општо колизионо право.

Според нашето право составениот тестамент ќе биде полноважен во поглед на

формата ако е полноважен според:

Правото на местото каде тестаментот е составен;

Правото на државата чиј државјанин бил завештателот било во времето на

располагање со тестаментот било во времето на смртта;

Правото на живеалиштето на завештателот - било во времето на располагање со

тестаментот било во времето на смртта;

Правото на престојувалиштето на завештателот - било во времето на располагање

со тестаментот било во времето на смртта;

Правото на Република Македонија;

За недвижност, според правото на местото каде се наоѓа недвижноста.109

109 Поликсена Гавроска, Тони Дескоски, Меѓународно приватно право, Правен факултет Јустинијан

Први – Скопје, 2011 година, стр. 392

43

IV ВИДОВИ НА ТЕСТАМЕНТИ ВО МАКЕДОНИЈА

Формата на тестаментот претставува основен услов за негова полноважност, па

онаа форма која е предвидена со закон мора да биде испочитувана. Така формата на

тестаментот поминала низ различни етапи на развиток, па од примитивна станала

современа, но се уште не совршена бидејќи има простор за корекции. Како прва форма

на тестаментот се смета testamentum calatis comitis која се составувала од страна на

машките римски граѓани кои се состанувале два пати годишно и тогаш составувале

тестаменти за мир или за војна. Уште од времето на римското право позната е поделбата

на тестаментите на приватни и јавни, редовни и вонредни. Приватните тестаменти биле

регуларна форма на изјава на последна волја и во тоа време биле многу почитувани.110

Па така како редовни и приватни тестаменти биле усниот и писмениот тестамент, а

додека пак јавни редовни биле: тестамент составен пред надлежен суд или друг орган и

тестамент кој што бил оставен на чување во императорска канцеларија. Како вонредни

тестаменти се сретнуваат: тестамент за време на епидемија на чума, тестамент составен

на село, тестамент во кој како наследници се именуваат децата на завештателот,

тестаментот на војниците и тестаментите на глувите лица. Основна карактеристика на

тестаментите од римското право е нивната строга форма, која е отежната со присуство

на голем број на сведоци или лица кои уживаат јавна доверба, а додека пак како

карактеристика на вонредните тестаменти се наведува не толку строгата форма односно

помал број на сведоци.111

Со текот на времето се смалувал бројот на сведоци, а самата форма еволуирала.

Потребниот број сведоци се намалил најпрво на пет, за денес да се потребни двајца

сведоци, но само за определени видови на тестаменти. Поделбата на редовни и вонредни

тестаменти се смета за основна поделба и поаѓа од околностите во кои тестаментот се

составува, но истата јазично и логички не може да се оправда, од причина што некои

видови на тестаменти како војнички, бродски и устен тестамент се вбројуваат во

вонредни тестаменти иако не ги исполнуваат сите потребни услови за тоа. Редовни

тестаменти се оние тестаменти кои се составуваат од било кое тестаментално способно

лице во редовни околности и кои во животот се правило, а траат неопределено време.112

110 Nils Jonsen, „Testamentary formalities in Early modern Europe,“ Comparative Succession Law:

Testamentary Formalities, Oxford University press – New York, 2011 година, стр. 37 111 Миле Хаџи Василев – Вардарски, Наследно право, Култура – Скопје, 1983 година, стр. 203 112 Илија Бабић, Наследно право – четврто измењено и допуњено издање, Службени лист – Београд,

2011 година, стр. 130

44

Во оваа група можат да се вбројат: своерачниот тестамент, писмен тестамент пред

сведоци, судски, дипломатско - конзуларен и меѓународен тестамент.

Покрај редовните, вонредните форми на тестамент се составуваат во вонредни

околности како патување со брод, војна итн. кога не може да се состави писмен

тестамент и тоа од лица кои исполнуваат воена должност или патуваат со брод.

Тестаторот често може и во вонредни околности да состави редовна форма на тестамент,

но тие околности знаат да го спречат во намерата, па мора да состави вонреден тестамент

во форма која што е најповолна во поглед на околностите. Карактер на вонреден

тестамент имаат: бродскиот, војничкиот и усниот тестамент, иако често усниот

тестамент се издвојува од двете групи, но кај него преовладуваат елементи на вонреден

тестамент.

Како втора поделба на тестаментите се смета поделбата на јавни и приватни во

зависност од тоа дали при нивното составување учествува некој јавен орган. Улогата на

јавниот орган кој учествува во составувањето на тестаментот е да му помогне на

тестаторот на начин пропишан со закон да состави тестамент и ваквите тестаменти се

сметаат за поверодостојни од приватните бидејќи јавниот орган го потврдува

идентитетот на тестаторот и на тој начин полесно може да се потврди неговата

тестаментална способност. Во групата на јавни тестаменти спаѓаат: судскиот (го

составува судија), дипломатско – конзуларниот (го составува дипломатски или

конзуларен претставник), меѓународниот (го составува овластено лице) и војничкиот

тестамент (го составува воен старешина), а според поранешните прописи тука спаѓал и

бродскиот тестамент (го составува капетанот на бродот).113 Како нов вид на јавен

тестамент кој во поново време често се употребува во Република Македонија е

нотарскиот тестамент кој се составува во присуство на нотар и двајца сведоци. За

разлика од овие приватните тестаменти тестаторот ги составува сам без учество на јавен

орган, па како такви се сметаат: своерачниот, усниот и писмениот тестамент пред

сведоци кој како форма е напуштен во нашето наследно право.

Тестаментите уште можат да се поделат и според обликот во кој истите се

изразени, па во однос на тоа можат да се поделат на писмени и усни. Писмените

тестаменти се олицетворуваат во писмена исправа без разлика дали истата е приватна

или јавна, имаат поголеми предности во однос на усниот тестамент бидејќи нивната

форма е извесна и јасна и по правило важи само она што е наведено во исправата. Усниот

113 Љиљана Спировиќ Трпеновска, Наследно право, 2ри Август – Штип, 2009 година, стр. 155

45

тестамент пак претставува облик кога тестаторот во моментот кога ја изразува својата

последна изјава на волја не составува писмена исправа, туку истата ја пренесува на други

лица – сведоци кои се должни веднаш кога ќе им се пружи можност истата да ја

забележат писмено.

1 ВИДОВИ НА ТЕСТАМЕНТИ DE LEGE LATA

1.1 Testamentum holographum – своерачен тестамент

Своерачниот тестамент е посебен вид на тестамент од групата на приватни и

редовни тестаменти, кој секогаш мора да е составен во писмена форма. Уште е познат

како олографски тестамент и е кованица од зборовите латински testamentum што значи

тестамент и holographus кој може да се разложи на holos што значи цел и grafein што

значи да се напише нешто. Па така своерачен или олографски тестамент е оној кој

тестаторот го напишал лично со своја рака и го потврдил со својот потпис.114 Потребно

е тестаторот во моментот на составување на тестаментот да поседува тестаментална

способност која е предвидена како општ услов и да е писмен односно да може да го

напише сам без присуство на друго лице или орган, при што не му се наметнуваат

никакви ограничувања во поглед на времето, местото и околностите во кои се составува.

При составувањето на своерачен тестамент, треба да се води сметка за комплетноста на

истиот што подразбира тој да ги содржи следните елементи: обезбедување на самиот

тестамент односно дека со имотот со кој се располага не е располагано на друг начин;

клаузула за именување на личен застапник; место за потпис на тестаторот; место за

потпис на сведоци (ако постојат) и простор за заверка на тестаментот.115

Овој вид на тестамент е општо прифатен скоро во сите земји, а неговите корени

датираат уште многу одамна, посебно во западната правна традиција. За прв пат

своерачен тестамент е направен за време на владеењето на Гај Јулие Цезар, кој под

притисок им дозволил на римските војници да прават тестамент без сведоци, но со своја

рака. Уште тогаш покрај доказ дека истиот е составен од тестаторот бил потребен и доказ

за автентичноста на самиот тестамент.116

114 Petar Klarić, Martin Vedriš, Građansko pravo - Opći dio, stvarno pravo, obvezno i nasljedno pravo, Narodne

novine – Zagreb, 2009 година, стр. 738 115 Herbert E. Tucker, David M. Swank, Thomas G. Hill, „Holographic and Nonconforming Wills: Dispensing

With Formalities – Part I,“ The Colorado Lawyer 31, 2002 година, стр. 61 116 Stephen Clownay, „In there own hand: an analysis of holographic wills and homemade willmaking,“ Real

Property, Trust and Estate Law Journal 43, 2008 година, стр. 33

46

Своите корени во римското право своерачниот тестамент ги наоѓа во тестаментот

testamentum parentis inter liberos кој го составувале родителите во корист на своите деца

и истиот бил полноважен и без присуство на сведоци.117 Во Рим овој вид на тестамент

бил многу применуван, каде за разлика од денес тестаторот требало да ја напише, а

потписите на тестаторот и сведоците не се потребни, но тестаторот морал да го покаже

тестаментот пред сведоците и да изјави дека тоа е негова последна волја.118 Подоцна

оттука се проширил по Медитеранот, вклучително и во Франција, Италија и Шпанија.

Па така во Шпанија покрај тоа што требало тестаментот да е напишан и потпишан од

тестаторот на него требало да биде назначен и датумот кога е истиот е составен. После

тоа овој вид на тестамент се развивал со многу брзо темпо, почнал активно да се користи

и во други држави и бил регулиран скоро со сите законици од тоа време. И покрај

неговиот динамизам и по 2000 години од неговото прво појавување денес во некои

држави, вклучително и Њујорк, не е постигнат компромис во однос на формата на овој

тестамент. Денес целосната примена на своерачниот тестамент не влијае во голем дел

на високата стапка на употреба на другите начини на располагање со имотот.119

Денес своерачниот тестамент е предмет на многу критики, па уште во римското

право, ако прв пат таму се појавува истиот често бил извор на разни спорови и

недоразбирања. Критиките најчесто се однесуваат на три аспекти на оваа форма на

тестамент:

1. Секој тестамент составен без сведоци повлекува обвинувања за измама, што

произлегува од тоа дека секое извртување на раката на тестаторот може да доведе

до невистинити наводи во тестаментот и поради тоа се наметнува критиката во

однос на рачно забележаната волја на тестаторот и можноста за нејзиното

преправање и копирање од страна на трети лица. Во однос на ова се истакнува

еден приговор дека повеќето лажни тестаменти се олографски.120

2. Погрешното толкување на она што е наведено како наслов. Овој вид на тестамент

не мора да биде насловен како тестамент, туку може да е составен дури и во вид

на обична белешка или обична порака, па така често доаѓа до недоразбирања во

117 Јелена Видић Трнинић, „Олографски и алографски тестамент у спрском и упоредном праву,“ Зборник

радова Правног факултета у Нови Сад 50, 2016 година, стр. 1252 118 Vlado Belaj, „Oblik oporuke prema zakonu o nasleđivanju,“ Pravni vjesnik, Pravni fakultet – Osijek, 2004

година, стр. 10 119 Reid Kress Weisbord, „Wills for everyone: helping individuals opt out of intestacy,“ Boston College Law

Review 53, 2012 година, стр. 918 120 Stephen Clownay, „In there own hand: an analysis of holographic wills and homemade willmaking,“ Real

Property, Trust and Estate Law Journal 43, 2008 година, стр. 35

47

однос на потенцијалните наследници и она што како цел се сака да се постигне

со самиот тестамент. Затоа во оваа насока треба точно да се нормира како ваквиот

вид на тестамент би бил полноважен, само доколку е насловен како тестамент.

3. Недоволната едуцираност на тестаторите може да доведе до не соодветно

планирање на неговиот имот и негова не соодветна распределба.

Во иднина заради опстанување на своерачниот тестамент како современа форма

треба истиот да се составува од страна на судовите или посебни лица кои ќе бидат

задолжени само за тоа и како такви да се општо прифатени.121

Од самата дефиниција на своерачниот тестамент произлегуваат неговите

суштествени елементи, односно три елементи кои тестаторот мора да ги напише

своерачно: да го напише тестаментот, да го стави датумот кога е составен тестаментот и

да се потпише, па така ниедно од овие дејствија не смее да биде преземено на поинаков

начин.122 За да го состави тестаментот тестаторот е потребно да поседува прибор со кој

ќе пишува и материјал на кој ќе пишува, самата природа на приборот и материјалот не

играат никаква улога, важно е само што е забележано. Врз полноважноста на овој вид на

тестамент не влијае ни јазикот, ни писмото на кое е напишан, само е потребно тестаторот

да го познава и активно да го користи во секојдневната комуникација. Од самиот факт

што тестаментот треба да биде напишан произлегува дека тестаторот мора да е писмено

лице односно да знае да чита и да пишува што значи дека неписмено лице како и лице

кое не е во состојба да пишува во моментот на составување на тестаментот независно од

причината која го предизвикала тоа не може да состави своерачен тестамент.123 Ова не

се однесува на лицата кои на некој начин се оспособени за пишување, а инаку се

инвалиди. Самата околност дека еден од тестаменталните наследници му помогнал на

тестаторот, по негово барање во врска со правењето на тестаментот така што со печатни

букви му го препишал тестаментот од трето лице како образец упатувајќи го на тоа дека

наместо податоците од тој тестамент треба да ги внесе сопствените не ја одзема

автентичноста на своерачен тестамент.124 Ова претставува само своевидна подготовка

на тестаторот сам да го состави и да го потпише неговиот тестамент.

121 Reinhard Zimmermann, „Testamentary formalities in Germany,“ Comparative Succession Law:

Testamentary Formalities, Oxford University press – New York, 2011 година, стр. 203 122 Балша Кашћелан, „Својеручно завештање у Италијанском праву,“ Годишњак Правног факултета у

Источном Сарајево 1, 2010 година, стр. 138 123 Љиљана Спировиќ Трпеновска, Наследно право, 2ри Август – Штип, 2009 година, стр. 157 124 Дејан Мицковиќ, Ангел Ристов, Граѓанско применето право (наследно право), Блесок – Скопје, 2011

година, стр. 111

48

Покрај самото пишување на текстот како друг суштествен елемент кај овој

тестамент се појавува и потписот на завештателот. Самиот потпис означува било каков

вид на знак кој завештателот може да го користи и кој се смета за негов потпис, а самиот

тестамент со тоа станува полноважен.125 Завештателот треба да го потпише својот

тестамент, со тоа што потписот може да биде составен од целото име и презиме, но не е

погрешно потписот да биде напишан и на друг од завештателот практикуван начин, со

тоа што иницијалите не би требало да прифатат како правно релевантен потпис.126

Потписот најчесто треба да стои на крајот на текстот во самиот тестамент, но може да

биде ставен и на почетокот ако се работи за истакнување на роднинска врска помеѓу

тестаторот и потенцијалните наследници, покрај ова не е грешка доколку потписот на

тестаторот се состои од псевдоним или прекар по кое тестаторот е пошироко познат. Но

за полноважноста на самиот тестамент судовите не внимаваат на тоа дали потписот се

наоѓа на крајот на тестаментот.127 Читливоста на потписот не услов за полноважност на

своерачниот тестамент и доколку истиот се состои од повеќе листови најчесто

тестаторот треба да се потпише на секој од нив. Како исклучително важна предност на

своерачниот тестамент се истакнува тоа што истиот може да се составува со денови и

месеци односно со прекинување на континуитетот, притоа не е важно дали тестаторот

во моментот на започнување на тестаментот имал тестаментална способност, туку

истата се цени во моментот на потпишување на своерачно составениот тестамент.128

Покрај овие суштествени елементи се предвидуваат и други несуштествени

елементи, кои се препорачува да се внесат во самиот тестамент, но и нивното не

внесување не повлекува неполноважност на тестаментот. За полноважност на

своерачниот тестамент не е нужно, но е корисно, во него да е означен датумот кога е

составен.129 Од ова произлегува дека доколку не е означен датумот кога тестаментот е

составен, истиот е полноважен, но некогаш може ваквиот недостаток да доведе до многу

други недоречености во однос на своерачниот тестамент. Наведувањето на датумот игра

значителна улога во однос на тоа ако постојат повеќе тестаменти од истиот тестатор, со

помош на датумот може да се утврди кој кога е составен, за последниот од нив да биде

полноважен, а исто така од датумот може да се утврди и тоа дали самиот тестатор во тој

125 Caroline Sawyer, Miriam Spero, Succession, wills and probate, Routledge – Abington, 2015 година, стр. 79 126 Миле Хаџи Василев – Вардарски, Наследно право, Култура – Скопје, 1983 година, стр. 206 127 George Pelletier, Michael Sonenreich, „A comparative analysis of Civil Law Succession,“ Villanova Law

Review 11, 1966 година, стр. 345 128 Dimitrije Ćeranić, „Svojeručni testament,“ Anali Pravnog fakulteta Univerziteta u Zenici 5, 2010 година,

стр. 38 129 Член 66 став 2, Закон за наследувањето, Службен весник на Република Македонија, бр. 47/96

49

момент бил тестаментално способен, како и да се утврдат и други околности како на

пример постоење на заблуда или други мани на волјата, како и местото и приликите при

кои истиот е составен. Во Франција е единствено предвидено дека своерачниот

тестамент мора да биде датиран односно да содржи ден, месец и година кога е составен,

а покрај тоа да е напишан и потпишан лично од тестаторот.130 Значењето на датумот е

многу важно, па истиот треба да биде предвиден како суштествен елемент на овој вид

на тестамент, бидејќи моменталната ситуација не придонесува во остварувањето

принципот на правна сигурност. Во однос на ова потребно е воведување на определени

промени во поглед на неговите елементи, како и предвидување на датумот како клучен

елемент, а со цел заштита на интересите на тестаторот потребно е воведување на

регистар на тестаменти.131

Во литературата како втор несуштествен елемент на своерачниот тестамент се

наведува местото каде е составен, но ова не е законски регулирано, што во моментот

Република Македонија е предмет на критика. За разлика од датумот, местото на

составување на тестаментот законодавецот не го споменува ни како несуштествен услов

иако истиот може да придонесе во расчистувањето не евентуални недоречености и

пополнување на евентуални празнини во стекнувањето на целосна слика за оцената на

полноважноста на овој вид на тестамент.132 Македонското законодавство во насока на

подобрување на овој вид тестамент треба да се подобрува во вметнување на овие два

елементи во неговото регулирање па дури и како суштествени.

За да произведе правно дејство своерачниот тестамент не мора да биде насловен

како тестамент, туку може да содржи било каков наслов или воопшто да не содржи. За

ваквиот тестамент да произведе правно дејство доволно е од неговата содржина да се

утврди дека станува збор за последната волја на завештателот со која тој располага со

својот имот за случај на смрт или остава некоја друга наредба.133 Колку е ова исправно

и издржано останува на практиката да покаже, па често е предмет на критика. Сите

барања кои се однесуваат на своерачниот тестамент не се помалку формални од другите

130 Louis Garb, John Wood, International succession – third edition, Oxford University press – New York, 2010

година, стр. 247 131 Angel Ristov, „The freedom of testamentary disposition in the Macedonian succession law,“ Iustinianus

Primus Law Review 4, 2013 година, стр. 13 132 Работна верзија на Граѓански законик на Република Македонија, книга четврта: Наследноправни

односи, Скопје 2013 година, стр. 65 133 Дејан Мицковиќ, Ангел Ристов, Наследно право, Блесок – Скопје, 2014 година, стр. 143

50

форми на тестамент кои се употребуваат, бидејќи од самата изјава на тестаторот треба

да се заклучи дека тоа неговата последна волја.134

Од самите карактеристики на своерачниот тестамент може да се извлечат

неговите позитивни и негативни страни. Па така како прва позитивна страни на

своерачниот тестамент може да се истакне тоа што истиот за разлика од другите

тестаменти на завештателот му обезбедува потполна тајност и дискреција.135 Ваквата

тајност на своерачниот тестамент произлегува од тоа што тестаторот сам го составува

тестаментот, без ничие присуство (јавен орган или сведоци), со што целосно е зачувана

во него тајната за составениот тестамент. Последователно на тајноста како позитивна

страна на овој вид на тестамент се надоврзува зачувувањето на добрите односи помеѓу

наследниците, бидејќи се до смртта на тестаторот тие нема да знаат ни дека воопшто е

составен таков тестамент, со што ќе се избегнат несаканите кавги и расправии.

Наведените позитивни карактеристики на своерачниот тестамент може да се

согледаат и од негативен аспект, па така потполната тајност и дискреција која му е

загарантирана на завештателот со овој вид на тестамент може да доведе до тоа некој од

потенцијалните наследници воопшто да не дознае дека е составен тестаментот или пак

да не го знае местото каде истиот се наоѓа со што ќе биде лишен од неговото право да

стане наследник на односниот имот.

1.2 Testamentum iudicile – судски тестамент

Судскиот тестамент спаѓа во групата на редовни и јавни тестаменти, бидејќи

може да се составува во сите редовни околности и во негово составување учествува

судија поединец со помош на записничар и секогаш се составува во писмена форма.

Тестамент на завештателот, по негово кажување може да му состави судија на основен

суд кој претходно ќе го утврди идентитетот на завештателот.136 Од оваа законска

формулација произлегува дека судскиот тестамент се составува во форма на јавна

исправа, па врз основа на тоа се смета дека она што е наведено во тестаментот е

вистинито, што може да се побива и да се докажува неправилност во составувањето на

истиот. Покрај тоа дозволено е само во присуство на судија поединец тестаторот да ја

кажува содржината на тестаментот, а тоа во записникот да го диктира судијата и така да

134 Wills, Estates and Succession: A modern legal framework, British Columbia Law Institute, 2006 година,

http://www.bcli.org/sites/default/files/Wills_Estates_and_Succession_Report.pdf, стр. 26 135 Дејан Мицковиќ, Ангел Ристов, Наследно право, Блесок – Скопје, 2016 година, стр. 189 136 Член 67 став 1, Закон за наследувањето, Службен весник на Република Македонија, бр. 47/96

51

го состави тестаментот. При тоа самиот завештател не може да го диктира тестаментот

во судскиот записник, ниту пак може да му предаде на судијата лист со претходно

составен тестамент од кој судијата ќе ја издиктира содржината на тестаментот во

судскиот записник.137

Корените на овој вид тестамент се наоѓаат уште во римското право, каде се

среќава во два вида како устен судски и писмен судски тестамент. Првиот вид на

тестамент бил познат како testamentum apud acta conditum како устен судски тестамент

кој се составувал со диктирање на записник пред службеник, а вториот вид е познат како

testamentum principi oblatum кој е познат како писмен судски тестамент бидејќи

претходно составен бил депониран на чување во императорската канцеларија.138 Овие

два вида тестаменти биле единствени тестаменти од тоа време кои биле јавни по својот

карактер и Јустинијан ги задржал во употреба за време на неговото владеење. Иако во

почетокот биле усвоени две форми на судски тестамент, по прифаќањето во нашето

право опстанала само усната форма на судски тестамент бидејќи се составува директно

пред судот, а претходно составен тестамент со самото предавање на судот не може да

добие карактер на судски тестамент. Но ова не значи дека писмениот судски тестамент

не се применувал во други држави. Во Австрија тестаторот може пред судот да ја изјави

својата волја писмено или усно. Писмената изјава на волја тестаторот мора барем

своерачно да ја потпише и лично да ја предаде на судот, а судот има должност да му

предочи на тестаторот дека истата мора да е потпишана од него лично, потоа се

запечатува со судски печат и на неа се назначува од кога е изјавена последна волја во

неа.139 Ова е пропратено со записник кој е потребен заради потпишувањето на

сведоците.140 Тестаментот се чува во судот а на тестаторот му се издава признаница.

Сличен е случај со Германија каде до пред измените од 1969 година, тестаторот можел

усно да ја соопшти својата волја пред судијата или пак да биде составен пишан документ

запечатен или не запечатен, напишан од него или од трето лице и истиот да му го предаде

на судијата како негов тестамент, но притоа треба јасно да е изразена неговата волја и

137 Кирил Чавдар, Коментар на законот за наследувањето со обрасци за практична примена, Академик

– Скопје, 1996 година, стр. 148 138 Dragomir Stojcevic, Rimsko privatno pravo, Savremena administracija – Beograd, 1985 година, стр. 317 139 Член 587, Општ граѓански законик на Австрија,

https://www.ris.bka.gv.at/GeltendeFassung.wxe?Abfrage=Bundesnormen&Gesetzesnummer=10001622 (2017) 140 Michael Gruber и други, Erbrecht und Vermögensnachfolge, Springer – Wien, 2010 година, стр. 458

52

намера.141 Со измените на Германскиот граѓански законик овие правила остануваат, но

исклучиво се пренесува на нотарот.142

Судски тестамент може да составува секое тестаментално способно лице и не

постојат било какви ограничувања во однос на тоа ако лицето е глуво, немо, ако не знае

да чита и да пишува или пак ако не го позната службениот јазик на судот. По однос на

овие карактеристики судскиот тестамент има предност пред своерачниот бидејќи нуди

поширок обем на лица кои може да го составуваат.

За составување на судски тестамент надлежен е секој основен суд на територијата

на Република Македонија, а начесто оној на чие подрачје тестаторот има живеалиште

или постојано престојувалиште поради практични причини. Тестаментот го составува

судија поединец со помош на записничар, најчесто во просториите на судот, но може да

се состави и во други простории како домот на тестаторот, болница итн. ако тестаторот

не е во можност да присуствува во судот. Покрај судија и записничар при составувањето

на судскиот тестамент може да присуствуваат и други лица како преведувачи или

толкувачи во зависност од тоа со какви пречки се соочува самиот тестатор. Важна улога

во составувањето на ваквиот тестамент играат сведоците, чие учество е сврзано со два

посебни моменти:

1. Утврдување на идентитетот на завештателот (сведоци на идентитетот);

2. Потребата за нив е условена од некои посебни околности поврзани со

својството на самиот завештател (слеп, неписмен итн.) при неговото

искажување на последната волја (сведоци на тестаментот).143

Прв чекор кон составувањето на тестаментот е утврдувањето на идентитетот на

тестаторот и истото може да се изврши ако судијата лично го познава и со двајца

полнолетни сведоци кои исто така му се познати, а ако пак тестаторот поседува исправа

издадена од надлежен орган со потпис и фотографија тогаш може да посведочи само

еден сведок. Ништовен е судскиот тестамент доколку судијата што го составува, во

случај кога не го познава завештателот лично и по име, неговиот идентитет не го утврди

со изјави на двајца полнолетни сведоци односно врз основа на лична карта и

посведочување на еден сведок.144 Како сведок на идентитетот на тестаторот може да се

141 Член 2238, Германски граѓански законик со измени до 1969,

http://www.koeblergerhard.de/Fontes/BGB/BGB1969_BGBl_I_S.1243.htm (2017) 142 Louis Garb, John Wood, International succession – third edition, Oxford University press – New York, 2010

година, стр. 267 143 Миле Хаџи Василев – Вардарски, Наследно право, Култура – Скопје, 1983 година, стр. 212 144 Кирил Чавдар, Закон за вонпарнична постапка: со објаснувања, примери на поднесоци, судска

практика и предметен регистар, Академик – Скопје, 2008 година, стр. 207

53

појави секое деловно способно лице, близок роднина на завештателот, па дури лице кое

се појавува како тестаментален наследник.

После утврдување на идентитетот се пристапува кон составување на тестаментот

при што доколку тестаторот е слеп, неписмен, не го познава службениот јазик на судот

или пак е спречен да го прочита тестаментот потребно е да присуствуваат најмалку

двајца сведоци чиј идентитет се утврдува со лична карта ако судијата не ги познава

лично. Ако пак како пречка се појавува непознавањето на службениот јазик на судот во

составување на тестаментот ќе учествува заколнат преведувач или толкувач. Сите овие

лица кои помагаат при составувањето на тестаментот треба да се писмени, да го

познаваат службениот јазик на судот и јазикот на завештателот ако е во прашање друг

јазик или знаците кои ги познава ако е нем. Кога станува збор за изборот на сведоците

на тестаментот, за разлика од сведоците на идентитетот мора да се води сметка за тоа

дали нивните интереси се засегнати со самата содржина на тестаментот. Сите роднини

на завештателот кои се негови потенцијални наследници не можат да се јават во улога

на тестаментални сведоци како: потомците на завештателот, неговите родени деца,

неговите посвоени деца и нивните потомци, родителите на завештателот, подалечни

предци, посвоители на завештателот итн.145

При утврдување на идентитетот на тестаторот како услов кон пристапување на

составување на тестаментот најпрво предвид се зема личното познавање на судијата, при

што тој се јавува како гарант за идентитетот на тестаторот. Доколку тоа не е случај,

следен начин е сведочење на двајца полнолетни или еманципирани сведоци кои судијата

ги познава лично или пак нивниот идентитет ќе го утврди од нивни јавни исправи како

лична карта, пасош, возачка дозвола, студентска легитимација итн. или пак со сведочење

на само еден сведок и веродостојна јавна исправа на која има фотографија. На ист начин

се утврдува и идентитетот на сведоците. Во записникот судијата ќе го наведе начинот

на кој е утврден идентитетот на тестаторот и сведоците кои ја потврдиле

веродостојноста на тестаторот и тој записник го потпишуваат судијата, записничарот,

тестаторот и сведоците.

Следен чекор после утврдувањето на идентитетот е судијата да ја утврди

тестаменталната способност, односно дали тестаторот има доволен број на години,

според нашиот закон 15 години и дали е способен за расудување и дали е способен да го

сфати значењето на последиците кои ги предизвикува самиот тестамент. Понатаму

145 Љиљана Спировиќ Трпеновска, Наследно право, 2ри Август – Штип, 2009 година, стр. 162

54

судијата утврдува дали завештателот е способен да се ориентира во времето и во

просторот, дали е во бесознание и не може да зборува поради висока температура,

уживање на алкохол итн.146 Ако се утврди постоење на некоја од овие причини односно

завештателот не е способен да расудува тогаш судијата ќе донесе решение со кое го

одбива составувањето на судски тестамент, на што завештателот може да се жали.

Судијата исто така е должен да утврди дека завештателот својата одлука да располага со

последната волја ја донел слободно, без закана и присилба или во заблуда и при чиста

свест и здрав разум.147

После завршувањето на сите овие дејствија се пристапува кон сослушување на

тестаторот за она што ја сочинува неговата последна волја, па така судијата го составува

записникот притоа внимавајќи зборовите на тестаторот да се прецизно наведени и од

нив јасно да произлегува неговата волја. Притоа судијата е должен да го запознае

тестаторот со сето она кое го ограничува во неговото располагање, сите дополнителни

прописи и со последиците кои ги носи таквото располагање. Откако сето ова ќе се

исполни односно записникот ќе биде составен, ќе му се остави простор на завештателот

сам да го прочита, а доколку пак истиот се соочува со пречки тоа да го стори, тогаш ќе

се приклучат лица овластени за тоа како преведувачи и толкувачи, чии потписи на крај

исто така ќе стојат на записникот. Пред самиот записник да биде потпишан завештателот

треба да изјави дека всушност тоа е неговиот тестамент. Потпишувањето се врши со

своерачен потпис, а доколку самиот завештател или сведоците не знаат да се потпишат

тогаш тие ќе стават отпечаток од десниот показалец, а доколку го немаат од било кој

прст од пред се од десната рака, а ако тоа не е можно тогаш од левата, а покрај

отпечатокот ќе стои нивното име и презиме. Ако постои ваков недостаток кај

завештателот тогаш во записникот се наведува од кој прст е земен отпечатокот и од која

причина и начинот на кој е прочитан самиот записник.

Судскиот тестамент се составува во форма на судски записник, според постапка

која е предвидена за составување на јавни исправи. Правилата за формата на судскиот

тестамент налагаат тој да се состави во еден единствен примерок со оглед на фактот дека

самиот тестамент претставува службена тајна, како за судијата така и за сите други лица

кои учествувале во неговото составување.148 Единственоста на судскиот тестамент не

146 Дејан Мицковиќ, Ангел Ристов, Наследно право, Блесок – Скопје, 2014 година, стр. 147 147 Кирил Чавдар, Закон за вонпарнична постапка: со објаснувања, примери на поднесоци, судска

практика и предметен регистар, Академик – Скопје, 2008 година, стр. 209 148 Љиљана Спировиќ Трпеновска, Наследно право, 2ри Август – Штип, 2009 година, стр. 167

55

подразбира дека истиот не може да биде составен од повеќе листови, а кога тоа е случај

тие се поврзуваат со емственик кој се запечатува на двата краја, а завештателот се

потпишува на секој лист одвоено, а доколку истиот е неписмен става отпечаток на секој

лист. На крајот на тестаментот се наведува од колку листови истиот се состои.

Вака составениот тестамент може да се остави на чување на судот пред кој е

составен, при што истиот треба да состави посебен записник дека го примил или пак

завештателот може да го задржи кај себе при што се потпишува на записникот како

потврда дека тестаментот се наоѓа кај него. Начинот на кој тестаментот е чуван и местото

каде истиот се наоѓа во моментот на отворање на наследството нема никакво значење

врз неговата полноважност.149

Како суштествени елементи на судскиот тестамент се истакнуваат, најпрво

учеството на судијата при неговото составување, кој исто колку и тестаторот треба да се

грижи за полноважноста на тестаментот, битна улога играат и сведоците кои го

потврдуваат или идентитетот на завештателот или содржината на самиот тестамент,

утврдувањето на тестаменталната способност на завештателот, читање и потпишување

на записникот. Како судија при составување на ваков тестамент може да учествува секој

судија на основниот суд, но притоа во својство на судија не може да се појави потомок

на завештателот, како ни негов посвоеник, ни нивните потомци, било кој предок на

завештателот без оглед на степенот на сродство, ниту роднина по странична линија до

четврт степен на сродство, како ни брачните другари на овие лица и на самиот

завештател.150 На секој од овие суштествени елементи треба строго да се внимава при

составувањето на тестаментот. Па така самиот тестатор треба да внимава и на кругот на

лицата кои ги назначува како тестаментални наследници со истиот. Ништовни се

одредбите од тестаментот со кои му се остава нешто на судијата кој што го составил

тестаментот, на записничарот и на сведоците при неговото составување, како и на

нивните предци, потомци, браќа, сестри и на брачните другари на овие лица.151 Со оглед

на категоризацијата на судскиот тестамент во групата на редовни тестаменти, неговото

време на важење е неограничено.

149 Milan Krec, Đuro Pavic, Komentar zakona o nasleđivanju, Narodne novine – Zagreb, 1964 година, стр. 213 150 Миле Хаџи Василев – Вардарски, Наследно право, Култура – Скопје, 1983 година, стр. 217 151 Член 71, Закон за наследувањето, Службен весник на Република Македонија, бр. 47/96

56

1.2.1 Нотарски тестамент

Нотарскиот тестамент е творба од поново време, па така истиот не е предвиден

во Законот за наследувањето, туку во нашето право за прв пат е воведен со Законот за

нотаријатот од 2007 година. Доколку се разгледаат неговите карактеристики истиот

може да се смести во групата на редовни и јавни тестаменти, од причина што може да

се составува при вообичаени околности и во неговото составување учествува нотарот

како орган со јавни овластувања и тоа најчесто нотарот кој дејствува на подрачјето каде

што тестаторот има свое живеалиште, но тоа може да биде и друг нотар кој по

составувањето на тестаментот ќе го извести надлежниот нотар поради олеснување на

спроведувањето на оставинската постапка. Значи, тестаментот во форма на нотарски акт

се составува согласно со одредбите од Законот за вонпарничната постапка што важат за

составување на судски тестамент.152 Нотарот пристапува кон составување на тестамент

по поднесено барање од страна на самиот завештател. Исто како и судскиот тестамент,

според кажувањето на завештателот нотарот го составува тестаментот и записник за

составувањето на тестаментот како дел од самиот тестамент. Тргнувајќи од ова самиот

нотарски тестамент не е издиференциран како посебен вид на тестамент во нашето

право, поради тоа што се составува исто како судскиот тестамент, со единствена разлика

во органот кој го составува – во случајот нотар. Нотарскиот тестамент се смета за

најпогоден облик на располагање со последната волја на завештателот, бидејќи на тој

начин се обезбедува целосна слобода на волјата на завештателот, истиот може јасно да

ја изрази и на тој начин се создаваат најверодостојни докази за тестаменталната

способност и автентичноста на волјата на завештателот.153 Поради ова нотарскиот

тестамент во многу држави е широко распространет и е една од најкористените форми

на тестамент и во некои наследно – правни законодавства се сретнува како нотарски, а

во некои како јавен тестамент. Најголемата разлика помеѓу различните законодавства во

однос на ваквиот тестамент се состои во бројот на сведоци кои учествуваат при

составувањето на истиот, па така во некои не се потребни сведоци, но во други бројот

се менува од два до три или пак присуство на уште еден нотар.154

152 Член 67, Закон за нотаријатот, Службен весник на Република Македонија, бр.72/16, 142/16 153 Ђорђе Раковић, „Тестамент сачињен пред нотаром,“ Годишник Факултета Правних наука -

АПЕИРОН 2, 2012 година, стр. 256 154 Дејан Мицковиќ, Ангел Ристов, Реформата на наследното право во Република Македонија, Стоби

трејд – Скопје, 2016 година, стр. 188

57

Најчесто за нотарскиот тестамент потребни се двајца сведоци. Оваа теза околу

присуството на сведоци при составувањето на нотарски тестамент некои американски

автори ја оспоруваат. Тие наведуваат дека сегашната тестаментална доктрина е

анахронична (застарена). Истото од причина што порано тестаментите се составувале

најчесто на смртна постела и притоа тестаторите требале да бидат заштитени од измама

и присила, додека во денешно време тестаментите се составуваат многу порано

(средовечни години) и истите се одвиваат под будното око на овластено лице, а како

плус аргумент наведуваат дека при составување на другите нотарски акти за пренос на

сопственост не е потребно присуство на сведоци.155 Како одговор на ова се наведува дека

со тестаментот не се врши пренос на сопственост веднаш, туку само во случај на смрт

на тестаторот, па сведоците служат како зајакнување на изјавата на неговата последна

волја, а во некои преноси на сопственост учествува и трета независна странка која ги

потврдува самиот пренос.156

Самиот чин на составување на нотарски (јавен) тестамент потребно е да помине

низ четири фази и тоа:

1. Утврдување на идентитетот на завештателот;

2. Формулирање на содржината на самиот тестамент;

3. Потпишување на текстот на составениот тестамент, по претходно читање

од страна на нотарот;

4. Заверување на записникот кој го содржи тестаментот на завештателот.

Исклучително важна при составувањето на нотарскиот тестамент е фазата на

читање и одобрување на тестаментот и тоа на начин што по составувањето на записникот

нотарот е должен на тестаторот да му го прочита изворникот на самиот тестамент, по

што тој изјавува дека тоа што е прочитано во целост соодветствува со неговата волја и

на крај го потпишува.157

Покрај сите елементи кои треба да ги содржи нотарскиот тестамент како

нотарски акт е и часот на потпишувањето на тестаментот. Нотарот има обврска да го

стави податокот за часот на неговото потпишување, во спротивно би настапила

155 David Horton, „Wills Law on the Ground,“ UCLA Law Review 62, 2015 година, стр. 1098-1099 156 Anne-Marie Rhodes, „Notarized Wills,“ Quinnipiac Probate Law Journal 27, 2014 година, стр. 431 157 Дејан Ђурђевић, „Нотарски тестамент у европским правним порецима и у српском праву,“ Perspektive

implementacije evropskih standarda u pravni sistem srbije – knjiga 2, 2012 година, стр. 189

58

релативна ништовност (рушливост) на самиот акт.158 Ваквото постапување на нотарот

може да се смета како крајна негрижа и би можело да има санкции по него.

Поради се поголемата вклученост на нотарот во помалку спорните случаи, во

другите земји каде истиот има клучна улога во растоварувањето на судовите и каде

нотарскиот тестамент е одамна вклучен и функционира солидно, треба да се размисли

нотарскиот тестамент да се внесе во самиот Закон за наследувањето како lex generalis,

со што ќе се задоволи начелото на систематичност и целовитост (сите тестаменти во

еден закон), ќе се зголеми информираност на граѓаните за можноста за составување на

нотарски тестамент, а ќе се прошири и изборот на тестаменти кои му стојат на

располагање на тестаторот за изразување на неговата последна волја.

1.3 Дипломатско – конзуларен тестамент

Дипломатско – конзуларниот тестамент спаѓа во групата на редовни и јавни

тестаменти и секогаш се составува во писмена форма, кој денес со оглед на динамичниот

начин на живеење е широко прифатен и потребен. По својата суштина овој тестамент

спаѓа сферата која се однесува на заштитата на домашните граѓани во странство и тоа

како во областа на јавното, така и во областа на граѓанското право.159 Тој по својата

правна природа претставува јавна исправа која што ја составува дипломатски или

конзуларен претставник, а според кажувањето на завештателот на начин определен со

закон, а како основа е поставен судскиот тестамент.160 Така и во нашиот закон за

наследување е определено дека тестаментот кој што е составен според одредбите

предвидени за судскиот тестамент од страна на дипломатски или конзуларен

претставник на Република Македонија во странство ќе биде полноважен. Покрај

почитувањето на нашиот закон уште треба да се почитуваат и правилата на работа од

сферата на дипломатското и конзуларното право како и склучените договори со

различни држави. Покрај другото овој вид на тестамент нема карактер на меѓународен

тестамент, иако е составен во странство, освен во ситуации кога е составен според

правилата кои се предвидени за меѓународниот тестамент.161

158 Теофил Томановиќ, „Последици од повредата на правилата за составување на нотарски акти,“

Нотариус 12, 2009 година, стр. 20 159 Slavko Marković, „Forme testamenta de lege lata i de lege ferenda,“ Zbornik Pravnog fakulteta u Niš 11,

1972 година, стр. 105 160 Љиљана Спировиќ Трпеновска, Наследно право, 2ри Август – Штип, 2009 година, стр. 170 161 Илија Бабић, Наследно право – четврто измењено и допуњено издање, Службени лист – Београд,

2011 година, стр. 143

59

Самата постапка за составување на ваков облик на тестамент соодветствува со

постапката за составување судски тестамент, па и во однос на лицата кои можат да

составуваат ваков тестамент не постојат некои посебни ограничувања кои не се познати

за судскиот тестамент. Дипломатско – конзуларен тестамент може да составува секој

наш државјанин што престојува во странство, без оглед на тоа дали таму живее и работи

постојано или се нашол привремено.162 Од ова може да се заклучи дека секое

тестаментално способно лице кое во Република Македонија може да состави судски

тестамент, во странство може да состави дипломатско – конзуларен тестамент.

Лицето кое сака да состави ваков тестамент не мора перфектно да го познава

јазикот кој е во службена употреба во дипломатско – конзуларното претставништво,

туку може да тоа да го стори на друг јазик со помош на преведувач или толкувач.

Ваквиот тестамент може да го состави дипломатски или конзуларен претставник кој во

таков случај има исти овластувања како судијата при составување на судски тестамент

и тоа може да го стори во секое време и тоа исклучиво само во зградата на

претставништвото од причина што истото ужива екстериторијалност. Притоа по

кажување на тестаторот овластеното лице го составува тестаментот и не навлегува во

мотивите поради кои тестаторот пристапил кон таков чекор. Потребно е и при

составување на ваков вид на тестамент да присуствуваат сведоци и на идентитетот на

тестаторот и на содржината на тестаментот, но притоа истите не е задолжително да се

државјани на Република Македонија, единствено што треба сведоците да го исполнат е

познавањето на јазикот на кој што тестаторот сака да го состави тестаментот и јазикот

кој е во службена употреба во дипломатското или конзуларното претставништво.

Потребно е утврдување на идентитетот и на сведоците и на самиот тестатор, за

утврдување на идентитетот на сведоците кои се македонски државјани, веродостојни се

исправите кои тие ги поседуваат во странската држава во кој живеат или работат, но

притоа треба да поднесат докази дека навистина се државјани на Република Македонија.

Кога станува збор пак за утврдувањето на идентитетот на завештателот најчесто тоа се

врши врз основа на патна исправа, но и врз основа на други исправи издадени од

органите на Република Македонија со кои треба да се докаже и македонското

државјанство.163

162 Миле Хаџи Василев – Вардарски, Наследно право, Култура – Скопје, 1983 година, стр. 219 163 Кирил Чавдар, Коментар на законот за наследувањето со обрасци за практична примена, Академик

– Скопје, 1996 година, стр. 159

60

Поради ажурност за тоа дека е составен и веќе постои дипломатско – конзуларен

тестамент, овластеното лице кое истиот го составил треба да го извести македонскиот

суд за тоа дејствие, за може таквиот тестамент во Република Македонија после смртта

на тестаторот да произведува правни последици и ваквиот тестамент има карактер на

домашен тестамент. Како суштествени елементи на дипломатско – конзуларниот

тестамент се истакнуваат исто како и кај судскиот тестамент: присуство на јавен орган,

во случајов дипломатски или конзуларен претставник, со што добива карактер на јавен

тестамент, тестаментално способен тестатор кој поради одреден сплет на околности се

нашол во странска држава, присуство на сведоци, македонски или странски државјани,

за потврда на идентитетот на тестаторот и содржината на самиот тестамент, читање и

потпишување на така составениот тестамент и неговото време на важење кое е

неограничено, што произлегува од неговата категоризација во редовните тестаменти.

1.4 Testamentum internationale – меѓународен тестамент

Меѓународниот тестамент спаѓа во групата јавни и редовни тестаменти и секогаш

се составува во писмена форма. Притоа писменото може да биде или своерачно

напишано или тоа да го направи друго лице на машина за пишување или на друг начин,

но мора да биде потпишано од тестаторот и тоа во присуство на двајца сведоци пред

надлежен судија, при што е неопходно да изјави дека тоа е негов тестамент и дека тој е

запознаен со неговата содржина.164 Местото на составување на меѓународниот

тестамент, местото каде се наоѓа имотот, државјанството, живеалиштето и

престојувалиштето на завештателот не влијае на полноважноста на формата на

меѓународниот тестамент и има форма на јавна исправа. За разлика од другите видови

на тестаменти, во составувањето на меѓународниот тестамент постои одредено двојство

кое се согледува во тоа што дека најпрво истиот се составува во писмена форма, а

неговото предавање, потпишување и заверка се врши во присуство на судија или друго

овластено лице и на двајца сведоци.165 Составувањето на меѓународниот тестамент може

да биде направено во некоја од формите кои ги предвидува нашето законодавство на

начин определен со закон. Како форма меѓународниот тестамент е од поново време и не

се применувал уште од почетокот во нашата држава, а е воведен од причина да се

испочитува последната волја на завештателот независно од неговото државјанство,

164 Љиљана Спировиќ Трпеновска, Наследно право, 2ри Август – Штип, 2009 година, стр. 172 165 Дејан Мицковиќ, Ангел Ристов, Наследно право, Блесок – Скопје, 2014 година, стр. 152

61

местото на составување на истиот, местото каде се наоѓа имотот итн. За да биде

полноважен вака составениот тестамент државата во која се составува треба да ја има

ратификувано Вашингтонската конвенција за еднообразниот закон за формата на

меѓународниот тестамент, што Република Македонија и околните држави го имаат

сторено со посебни прописи.

Во Република Македонија за прв пат е воведен со Законот за дополнување на

Законот за наследувањето од 1978 година, од каде во целост е преземен во новиот закон

од 1996 година со промени само во поглед на променетите околности на државно

уредување. Воведувањето на овој облик на тестамент претставува вистински чекор кон

современото живеење бидејќи нуди широки можности за меѓународна комуникација.

Ваквиот вид на тестамент се составува пред суд на Република Македонија, а може

истиот да биде составен и на територијата на друга држава, но според одредбите на

законот за наследувањето. Истиот може да го состави секое физичко лице кое може да

составува и судски тестамент односно секое писмено или неписмено лице, лице што го

знае или не го знае јазикот што е во службена употреба на судот, лице кое своерачно

може да го потпише тестаментот и лице кое од која било причина не може да го стори

тоа.166 Како во поглед на местото на составување, така и во поглед на времето на

составување и времетраењето на овој вид на тестамент не постојат никакви

ограничувања. Меѓународниот како и секој друг тестамент може да се отповика секогаш

во целост или делумно со изјава дадена во каква било форма во која според закон може

да се состави тестамент, а доколку станува збор за писмен тестамент истото може да се

стори и со уништување на писменото.167

Постапката за составување на меѓународен тестамент соодветствува со

постапките за составување на судски и дипломатско – конзуларен тестамент, па така

доколку истиот се составува во Република Македонија надлежен за неговото

составување судија на основен суд, а ако тоа се случува во странство тогаш тоа е пред

дипломатски односно конзуларен претставник, а потребно е и присуство на двајца

сведоци. Пред надлежниот орган односно лице тестаторот треба да изјави дека

писменото е негов тестамент и дека е запознаен со неговата содржина, но притоа

тестаторот не е должен сведоците и надлежниот орган да ги запознае со содржината на

тестаментот. За разлика од судскиот тестамент, меѓународниот тестамент не го

166 Миле Хаџи Василев – Вардарски, Наследно право, Култура – Скопје, 1983 година, стр. 221 167 Член 117 став 1 и 2, Закон за наследувањето, Службен весник на Република Македонија, бр. 47/96

62

составува судијата по утврдување на волјата на завештателот и со диктирање на

записник, туку завештателот тестаментот составен во писмена форма, кој не мора да е

своерачно напишан му го предава на судијата, изјавувајќи дека писменото е негов

тестамент и е запознаен со неговата содржина.168

Следен сегмент од составувањето на ваквиот тестамент е неговото потпишување,

ако тоа се уште не е направено и во однос на ова е прифатено исто решение и во

сегашниот и со законот со кој е воведен самиот меѓународен тестамент. Завештателот

во присуство на овластеното лице и сведоците го потпишува тестаментот или ако

претходно го потпишал го признава и го потврдува потписот за свој.169 Доколку пак

завештателот не е во можност да го потпише самиот тестамент поради низа причини,

должен е за тоа да го извести овластеното лице и може да побара во негово име тоа да

го стори друго лице. Понатаму потребни се потписи од овластеното лице и од сведоците.

Доколку тестаментот се состои од повеќе листови за да се избегнат злоупотреби сите се

поврзуваат со емственик кој е запечатен од двете страни и се предвидува потпишување

на секој лист одвоено и на крајот да се наведе од колку листови е составен самиот

тестамент.

Додека кај другите форми на тестамент не се предвидува датумот како битен

елемент и тоа предизвикува многу недоумици овде датумот има конститутивно значење.

Па така, како датум на тестаментот ќе се смета датумот на кој го потпишало овластено

лице и истиот мора да биде ставен на крајот на тестаментот од страна на овластеното

лице.170

Откако ќе бидат запазени сите овие елементи завештателот може да се изјасни за

начинот односно местото на чување на тестаментот. Ова се забележува на потврдата која

е издадена од овластеното лице, во соодветна форма. Како една од специфичностите на

овој тестамент се истакнува издавањето на потврдата, која не влијае врз формалната

полноважност на самиот тестамент. Потврдата се составува во три примероци од кои

еден се приложува кон тестаментот, вториот го задржува овластеното лице, а третиот му

се врачува на завештателот.171 Ваквата потврда е полноважна ако е издадена на

територијата на држава која ја има ратификувано Конвенцијата со која е воведен самиот

168 Кирил Чавдар, Коментар на законот за наследувањето со обрасци за практична примена, Академик

– Скопје, 1996 година, стр. 163 169 Член 75 – ѓ став 1, Закон за наследувањето, Службен весник на СРМ, бр. 35/73, 27/78 170 Член 80 став 1 и 2, Закон за наследувањето, Службен весник на Република Македонија, бр. 47/96 171 Дејан Мицковиќ, Ангел Ристов, Граѓанско применето право (наследно право), Блесок – Скопје, 2011

година, стр. 129

63

меѓународен тестамент и истата се зема како доказ за формалната полноважност на

писменото доколку не се докаже спротивното. Потврдата содржи податоци за

овластеното лице, датумот кога писменото е примено, податоци за завештателот,

податоци за сведоците, потпис од завештателот, причина поради која завештателот не

можел да го потпише тестаментот, потпис на сведоците и овластено лице, број на

листови на тестаментот и потпис на секој од нив, изјава за чување на тестаментот, место

и датум. Потврдата создава променливи претпоставки кои се доказ за тоа дека писменото

на кое се однесува потврдата има валидна форма на меѓународен тестамент.172

Во поглед на суштествените елементи на меѓународниот тестамент постои

разлика во однос на судскиот тестамент, иако истиот е форма на судски тестамент. Па

последователно на тоа како прв суштествен елемент се појавува постапката за

составување односно потврдување на меѓународниот тестамент, а не неговата форма,

што се манифестира во учеството на овластено лице и двајца сведоци при неговото

составување. Како втор суштествен елемент се наведува самата изјава на завештателот

дека писменото кое го приложил кај овластеното лице е негов тестамент и дека е

запознаен со неговата содржина. Понатаму неопходно е да стои потпис на завештателот

на крајот на тестаментот или на секој лист одвоено ако истиот се состои од повеќе

листови. Како елемент по кој меѓународниот тестамент всушност се разликува од

другите форми на тестамент е датумот на кој е примен од овластеното лице и кој се

назначува на крајот на тестаментот.

Самата можност која им се нуди на граѓаните за составување на меѓународен

тестамент е ограничена од причини што меѓународниот тестамент дејствува само помеѓу

страните потписнички на Вашингтонската конвенција за еднообразниот закон за

формата на меѓународниот тестамент, а тоа не се сите држави и истата не се однесува на

тестаменти кои ги составиле две или повеќе лица односно заеднички тестаменти.173

Постојат различни недоумици во однос на тоа дали меѓународниот тестамент е

заживеан во практика и благодарение на кои причини истиот се одржува. Во прв ред се

истакнуваат причините кои довеле ваквиот тестамент да не предизвика интерес кај

нашите граѓани со оглед што истата нуди олеснителни околности во однос на

избегнување на примената на колизионите норми. Покрај неприменувањето се

наметнува уште и прашањето за опстанок на оваа форма на тестамент. Тука се наметнува

172 Vlado Belaj, „Oblik oporuke prema zakonu o nasleđivanju,“ Pravni vjesnik, Pravni fakultet – Osijek, 2004

година, стр. 20 173 Slavko Marković, „Međunarodni testament,“ Zbornik Pravnog fakulteta u Niš 20, 1980 година, стр. 113

64

извесен парадокс, од една страна стремежот ко Европа и вклучување во нејзината правна

регулатива што оди во прилог на задржувањето на меѓународниот тестамент, но од друга

страна она што се случува на локално ниво е сосем поинаква приказна.174 Како една од

можните причини поради која меѓународниот тестамент не доживеа заживување во

практика е недостапноста на Потврдата за меѓународен тестамент и утврдување на

нејзината содржина со законски прописи, односно со Законот за наследувањето. Во

однос на ова државите од регионот и пошироко имаат различни регулативни, па така

некои се приклучуваат кон нашето решение, а додека некои го имаат предвидено

образецот на потврдата со закон. Најпрво кон посебно регулирање на потврдата имаат

посегнато Хрватска, Црна Гора, Словенија, а додека пак Србија, Република Српска не ја

предвидуваат ваквата потврда како и нашето право.

Во однос на споредбеното право помал е бројот на држави кои го имаат

прифатено меѓународниот тестамент како форма. Во Франција уште од 1994 година на

нотарите им се дозволува на француска територија да составуваат меѓународен

тестамент во согласност со Конвенцијата од Вашингтон од 1973 година.175 Освен

нотарите на француска територија во странство ваков тестамент можат да составуваат

дипломатските и конзуларните претставници.

Подоцна во Италија исто така е прифатена формата на меѓународниот тестамент,

каде обврската за составување исто така е доверена на нотарите. Па таму истиот е

прифатен со Законот број 387 од 29 Ноември 1990, каде нотарите служат како сведоци

на самиот тестамент.176 Ваквите решенија се прифатени во уште многу држави.

Најдобро е за меѓународниот тестамент да доживее поголема примена во

практика самата потврда за истиот да се внесе во Законот за наследувањето со што ќе се

предизвика поголем интерес и поголема примена за истиот.

1.5 Testamentum militare – војнички тестамент

Војничкиот тестамент спаѓа во групата на вонредни и јавни тестаменти, вонреден

дека се склучува само при воена состојба, а јавен бидејќи при неговото склучување мора

да учествува овластено лице, во случајот воен старешина и се составува во писмена

174 Љиљана Спировиќ Трпеновска, Дејан Мицковиќ, Ангел Ристов, Наследното право во Република

Македонија: de lege lata de lege ferenda, Блесок – Скопје, 2010 година, стр. 117 175 Љиљана Спировиќ Трпеновска, Дејан Мицковиќ, Ангел Ристов, Наследувањето во Европа, Блесок –

Скопје, 2011 година, стр. 324 176 Louis Garb, John Wood, International succession – third edition, Oxford University press – New York, 2010

година, стр. 394

65

форма. Војничкиот тестамент претставува изјава на последната волја составена според

кажувањето на лице на воена должност од страна на определен воен старешина за време

на траењето на определената воена состојба.177

Ова претставува една од најстарите форми на вонреден тестамент кој е

привилегиран бидејќи него можеле да го составуваат само определен круг на лица.

Првите зачетоци на војничкиот тестамент се наоѓаат уште во римското право каде се

разликувале основно два вида на тестаменти: тестамент calatis comitis кој се составувал

во време на мир и тестамент in procintu кој се составувал за време на војна од страна на

војниците. Повеќе причини одат во прилог на настанувањето на тестамент кој може да

се состави брзо и ефикасно: првата од формално правна природа со оглед на тоа што

војниците војувале надвор од Рим и биле оневозможено нивната последна волја да ја

изјават пред куријатската општина, што вообичаено било случај; следните причини

произлегуваат од освојувачката и надворешно – политичка ориентација на Рим, при што

поради зачестеноста на војните се повеќе биле загрозени животите на војниците, па ако

се соочат со некоја опасност, тие од страв да не го изгубат нивниот имот морале да го

остават на некого и тоа многу брзо да реагираат, поради што римското друштво и

неговите владетели уживаат привилегиран статус во правото.178 Формалностите за

полноважност на вака составениот тестамент биле сведени на минимум со оглед на

околностите, потребна била само проста изјава на волја, а на војниците им се давала

можност да го составуваат во време кога сакаат или можат да го направат истото.

Отстапки во поглед на формата и нејзино упростување се правеле од причина што

римските војници се сметале за лица кои правото не го познаваат добро и со оглед на

околностите било потребно брзо да се исполнат условите, при што невозможно било да

се испочитуваат голем број на формалности. Во овој период освен тестаментот calatis

comitis на војниците им била дадена можност да составуваат и други тестаменти, но и

формалностите во однос на нив биле сведени на минимум, па така наместо претходно

потребните седум сведоци за составување на устен тестамент биле доволни само двајца

сведоци, а додека содржината на своерачен тестамент истите можеле да ја запиша дури

и со сопствената крв на оружјето или со меч во прашината доколку биле на смрт.

Тестаментот составен од страна на војникот во вонредни околности важел една

година по отпустот од војска, кој рок се сметал за доволен војникот кој ја преживеал

177 Миле Хаџи Василев – Вардарски, Наследно право, Култура – Скопје, 1983 година, стр. 233 178 Vladimir Ilić, „Vojno zaveštanje u Rimskom, Francuskom i Srpskom pravu,“ Pravo – teorija i praksa 31,

2014 година, стр. 60

66

војната да состави некој посигурен облик на тестамент, а доколку истиот погинал би

било многу тешко да се најдат војници кои би можеле да ја пренесат содржината на

самиот тестамент, со што би се довела во прашање веродостојноста на последната волја.

Доколку пак во текот на војната војникот составил некој редовен облик на тестамент

ваквиот рок на важење не се протегал на истиот.

Во Република Македонија, војничкиот тестамент е воведен со Законот за

наследувањето од 1955 година, каде е пропишано дека за време на мобилизација или

војна според одредбите што важат за судски тестамент може да му состави тестамент на

лице што е на воена должност командирот на четата или некој друг старешина од

неговиот или повисок ранг или некое друго лице во присуство на некој од овие

старешини како и секој старешина на одвоен одред и истиот важел 60 дена од

завршувањето на војната.179 Истиот и понатаму е задржан во законот за наследувањето

од 1973 година, што е случај и до ден денес. Поради околностите во кои се одвива

животот и можностите кои ги нудат другите форми на тестамент, во научните кругови

се наметнува прашањето за целисходноста од понатамошното опстојување на овој вид

на тестамент.

Војничкиот тестамент денес е предвиден за определена категорија на лица

односно оние што се наоѓаат на воена должност било да се војници или воени

старешини, но мора да поседуваат тестаментална способност.180 Истиот се составува

според правилата за составување на судски тестамент, а тестаменталната способност се

однесува на тоа тестаторот да има наполнето 15 години и да е способен за расудување.

Војничкиот тестамент може да се состави само за време на војната, што има различен

обем, па во некои случаи ја опфаќа и состојбата на мобилизација и непосредна воена

опасност, додека пак во други случаи само во времето на траење на војната. Воените

старешини кои се овластени да составуваат ваков вид на тестамент тоа можат да го

сторат само за лице кое се наоѓа во воената единица со која тие командуваат, а не на кое

и да било лице од која и да било воена единица.181 Овој вид на тестамент им е дозволен

да го составуваат лицата кои се наоѓаат во војна или на воена должност од причина што

истите се наоѓаат во исклучителни околности како: во допир се со оружје, се наоѓаат во

179 Член 77, став 1 и 2, Закон за наследување – пречистен текст, Службен лист на СФРЈ, бр. 42/65 180 Љиљана Спировиќ Трпеновска, Наследно право, 2ри Август – Штип, 2009 година, стр. 180 181 Кирил Чавдар, Коментар на законот за наследувањето со обрасци за практична примена, Академик

– Скопје, 1996 година, стр. 161

67

животна опасност и не се во можност своеволно да отсуствуваат од должноста поради

составување на друг вид на тестамент.182

Од причина што ваквиот тестамент спаѓа во групата на вонредни тестаменти

неговото времетраење е ограничено. Решението во однос на времетраењето на ваквиот

тестамент е преземено од претходните закони и изнесува 60 дена од завршувањето на

воената состојба, а доколку пак завештателот порани или подоцна е ремобилизиран, 30

дена од демобилизирањето. Поради претходното многу е битно точно да се определи

моментот на смртта на тестаторот, бидејќи тоа е веродостоен момент дали самиот

тестамент ќе се смета за полноважен, па така доколку тестаторот починал пред истекот

на субјективниот или објективниот рок, тогаш тестаментот ќе биде полноважен, а

доколку пред неговата смрт истекле овие рокови тогаш таквиот тестамент не

произведува правни последици. Самата постапка за составување на воен тестамент

соодветствува со постапката предвидена за судскиот тестамент, со таа специфичност

што во составувањето на војнички тестамент како службено лице учествува воениот

старешина. Така при составување на ваков тестамент може да учествуваат воените

старешини: командант на чета или некој друг старешина од неговиот или повисок ранг;

некое друго лице во присуство на овие старешини и секој старешина на одделен одред.183

Како во поглед на постапката, така и во поглед на суштествените елементи на

војничкиот тестамент нема многу разлики во однос на судскиот тестамент, па како такви

се наведуваат учеството на воен старешина како овластено лице што е различно во однос

на судскиот тестамент, учество на сведоци и тоа најчесто со соборците на тестаторот

построени во боев ред, утврдување на идентитет и тестаментална способност на

тестаторот од страна ан воениот старешина, читање на така составениот тестамент и

потписи од самиот тестатор и воениот старешина.

1.6 Testamentum nuncupativum – устен тестамент

Усниот тестамент спаѓа во групата на приватни и вонредни тестаменти, приватен

е поради тоа што не учествува надлежен орган во неговото составување, а вонреден

бидејќи истиот се составува во исклучителни ситуации. Во однос на овој вид тестамент

постојат многу недоумици во однос на тоа во која група би можел истиот да се смести,

дали е редовен или вонреден облик на тестамент или пак е исклучителна форма. Усниот

182 Димитрије Ћеранић, „Војно Завештање,“ Двадесет година Закона о наслеђивању Републике Србије,

2016 година, стр. 183 183 Дејан Мицковиќ, Ангел Ристов, Наследно право, Блесок – Скопје, 2014 година, стр. 157

68

тестамент поседува елементи кои се карактеристични и за редовните и за вонредните

облици, но сепак во поголема мера преовладуваат карактеристиките на вонредните

тестаменти, па затоа поверодостојно е сместувањето во оваа група. Овој тестамент е

изјава на последна волја што завештателот ја дава усно пред двајца сведоци бидејќи

поради постоење на исклучителни околности во тој момент не бил во можност на

поинаков начин да состави тестамент, но секоја усно изјавена желба на едно лице нема

дејство на устен тестамент.184 Како устен тестамент во некои наследно правни

законодавства уште може да се смета и намерата на завештателот да состави писмено по

пат на кажување на својата последна волја пред овластен составувач на тестамент, но

пред да го заврши писмениот тестаментот истиот починал, како и случајот кога

завештателот составил писмен тестамент кој не е валиден од некоја причина. Во двата

случаи постои тестамент кој може да егзистира само како устен тестамент.185

Усниот тестамент своите зачетоци ги има уште во римското право, слично како

и другите видови тестаменти. Во посткласичното римско право testamentum

nuncupativum се вбројувал во групата на редовни и приватни тестаменти и се изјавувал

пред седум возрасни римски граѓани кои за таа цел посебно биле повикани.186 Во

исклучителни ситуации можел да се применува усниот тестамент, но пред помал број на

сведоци, бидејќи било многу тешко да се повикаат и брзо да се соберат дури седум лица.

За таа цел завештателот кога ги именувал своите деца за наследници, тоа можел да го

направи пред двајца сведоци, а во случај пак кога владееле големи епидемии на чума

сведоците не морало да присуствуваат директно при изјавувањето на последната волја

на завештателот.

Во многу држави со текот на развитокот се поставувало прашањето за тоа во која

група да се смести овој тестамент, па и во државите во Југославија истиот наизменично

се сместувал во редовни, па во вонредни тестаменти. Денес скоро во најголем број од

државите е сврстен во групата на вонредни и приватни тестаменти и секаде бројот на

сведоците е сведен на два. Па така за полноважност на усниот тестамент било потребно

завештателот својата последна волја писмено да ја изјави пред најмалку двајца сведоци,

но може и повеќе и истите требало да бидат присутни.187 Во некои држави пак како

184 Миле Хаџи Василев – Вардарски, Наследно право, Култура – Скопје, 1983 година, стр. 226 185 Marija Butković, „Oporuka u izvanrednim okolnostima - usmena oporuka,“ Javni bilježnik broj 41, 2015

година, стр. 86 186 Иво Пухан и други, Римско право , Правен факултет Јустинијан Први – Скопје, 2014 година, стр. 358 187 Borislav Blagojević, Oliver Antić, Nasledno pravo u Jugoslaviji, Savremena administracija – Beograd, 1986

година, стр. 285

69

Франција, Италија и Шпанија самата природа на усниот тестамент се смета за

симтоматична и овој вид на тестамент не постои во пракса.188

Устен тестамент може да составува секое тестаментално способно лице кое не е

во можност да состави некоја друга редовна форма на тестамент, па ваков тестамент не

можат да составуваат неми или глувонеми лица бидејќи усната изјава на волја е

суштествен елемент. Како исклучителни околности од објективна природа кои може да

го спречат завештателот да состави некоја редовна форма на тестамент се сметаат:

поплави, земјотреси, елементарни непогоди, затрупување на рударски јами, пожари,

бродоломи, судар на возови, а додека пак од субјективна природа се: сообраќајни

незгоди со животна опасност, тешки телесни повреди или болести, обид за убиство итн.

Прашањето кое тука се наметнува е дали околностите може да се сметаат за

исклучителни, па на судот е да цени дали тестаментот со оглед на околностите може да

се смета за полноважен. Во однос на ова за околностите во кои е составен самиот

тестамент да се сметаат за исклучителни мора да исполнат три услови: задолжително да

погаѓаат поголема или помала група на луѓе, а не само завештателот; по правило тоа се

настани кои се ноторни, а во случај да не се многу лесно може да се докажат бидејќи им

се познати на широк круг на лица и природата на самите околности мора да биде таква

што нивното постоење да укажува на тоа дека завештателот се наоѓал во исклучителни

околности во кои можел да состави само устен тестамент.189

Суштествени елементи на усниот тестамент се: постоење на исклучителни

околности, без разлика дали се од субјективна или објективна природа, но притоа истите

мора да го спречиле завештателот да состави редовна форма на тестамент и присуство

на двајца сведоци, во кое својство може да се појават сите лица кои може да бидат

сведоци и при составување на судски тестамент, не мора да бидат писмени. Сведоците

играат многу важна улога за полноважност на усниот тестамент, кои покрај тоа што

треба да бидат присутни при изјавувањето на последната волја на завештателот, туку

треба да го знаат јазикот кој го користи завештателот. Сведоците треба да се полнолетни

и деловно способни и не треба да се во сродство со самиот завештател.

Со оглед на околностите може да дојде до ситуација завештателот дел од својата

волја да ја изјави пред едно лице, а дел пред друго. Со оглед на тоа сведоците пред кои

188 Игор Гаврић, „Усмени тестамент у упоредном и српском праву,“ Гласник адвокатске коморе

Војводине, 2015 година, стр. 582-583 189 Новак Крстић, „Изузетне прилике као услов пуноважности усменог завештања,“ Двадесет година

Закона о наслеђивању Републике Србије, 2016 година, стр. 203

70

завештателот усно ја изјавил својата последна волја се должни без одлагање да ја стават

написмено изјавата на завештателот и што побрзо да му ја предадат на судот или усно

да ја повторат пред судот, изнесувајќи кога, каде и во кои прилики завештателот ја

изјавил својата последна волја.190 Не исполнувањето на оваа обврска од страна на

сведоците не влијае на полноважноста на тестаментот, но има за цел да ја обезбеди

автентичноста на изјавената волја на завештателот. Усно составениот тестамент има

ограничено време на важење и истиот престанува да важи по истекот на 30 дена од

престанокот на исклучителните околности. Истиот ќе важи во случај кога смртта на

завештателот настапил во периодот пред истекот на рокот од 30 дена, а доколку

завештателот остане жив и по истекот на 30 дена со истекот на овој рок престанува и

важноста на тестаментот.191

2 ТЕСТАМЕНТИ DE LEGE FERENDA

2.1 Електронски тестамент

Електронскиот тестамент е една од најзначајните новини кои се воведени во

различни држави, што не е случај во Република Македонија, но би било многу поволно

во иднина во законската регулатива да се внесе и овој тип на тестамент бидејќи му нуди

широки можности на тестаторот за располагање со својата последна волја. Самиот поим

на електронски тестамент може да се однесува на повеќе аспекти, па така може да го

опфаќа тестаментот преку аудио и видео запис и дигитален тестамент потврден со

електронски потпис. Разлика помеѓу овие два аспекти се прави од причина што

дигиталниот тестамент потврден со електронски потпис се смета за поприфатлив со

оглед на дигитализираниот начин на живот, додека пак тестаментот составен преку

аудио или видео запис се смета за попроблематичен бидејќи аудио и видео снимките не

се сметаат за веродостоен доказ во многу законодавства. Но ако се погледне пак од друга

страна, користењето на видеокасети каде е забележана волјата на тестаторот и од аудио

и од визулен аспект нуди поголема сигурност дека по смртта на тестаторот неговата

волја ќе стапи на сила и ќе биде операционализирана на начин кој што тој го

предвидел.192 Првиот аспект на електронскиот тестамент нуди една основна леснотија

за минимизирање на натпреварот помеѓу незадоволните наследници со тоа што тие се

190 Член 92 став 1, Закон за наследувањето, Службен весник на Република Македонија, бр. 47/96 191 Љиљана Спировиќ Трпеновска, Наследно право, 2ри Август – Штип, 2009 година, стр. 186 192 Gerry Beyer, „Video Requiem: Thy will be done,“ Trust & estate, 1985 година, стр. 24

71

запознаени со последната волја на тестаторот бидејќи истата е овековечена со видео или

тонски запис. Во теоријата уште многу одамна е разработена потребата од користење на

електронскиот тестамент. Па така имајќи го во предвид напредокот на технологијата

постои сериозна основа за прифаќање на истиот или пак тестаментот снимен со камера,

кои можат да ги вршат истите функции на писмениот тестамент, па дури и да се подобрат

функциите за проверка на тестаменталната волја и автентичноста на тестаментот во

однос на класичната форма на тестамент.193

Електронскиот тестамент е важен бидејќи на тестаторот му дава можност да ги

елаборира и образложи причините поради кои ја донел конкретната одлука за

распределба на неговиот имот. Па така внимателно подготвениот тестамент по пат на

видео запис каде е прикажана целата постапка и визуелно и звучно може да биде услов

за зачувување на цврстите семејни врски.194 Често ова знае да биде проблем во моментот

кога ќе се докажува самата веродостојност на тестаментот и начинот на кој е направена

снимката. Многу држави во светот, вклучително и САД ја прифаќаат „Гутенберговата

парадигма“ во овој поглед која подразбира своерачно потпишување на самиот тестамент

во присуство на сведоци.195 Во овој поглед карактеристичен е случајот Estate of Reed, кој

се однесува на оставител кој својата последна волја ја снимил на аудио лента која ја

спакувал во плик на кој назначил истиот да се отвори после неговата смрт и своерачно

го потпишал.196 Во поглед на прифаќањето на аудио снимката како веродостоен доказ за

валидност на тестаментот постоеле различни ставови на различни нивоа на судови, каде

едни сметале дека треба да се прифати како таква, а други поаѓале од строгото своерачно

составување и потпишување на тестаментот. Електронскиот тестамент е прифатлив како

замена за своерачниот и нотарскиот тестамент за оставински цели, но истиот оди еден

чекор понапред како валиден тестамент сам за себе или во соработка со усниот

тестамент, што е гаранција за зачувување на неговиот интегритет. Како потврда на ова

се смета и самата автентификација или потврда на волјата која е изразена во

електронскиот тестамент како што е случајот и со писмените тестаменти, на пример во

македонското право своерачниот, судскиот итн. каде тестаторот со својот потпис

потврдува дека тоа е негова волја.

193 Љиљана Спировиќ Трпеновска, Дејан Мицковиќ, Ангел Ристов, Наследувањето во Европа, Блесок –

Скопје, 2011 година, стр. 358 194 Emily Sanchez,„ Are we ready for electronic wills?,“ Notes on business education 9, 2006 година, стр. 3 195 Љиљана Спировиќ Трпеновска, Дејан Мицковиќ, Ангел Ристов, Наследувањето во Европа, Блесок –

Скопје, 2011 година, стр. 363 196 Gerry Beyer, Claire Hargrove, „Digital wills: has the time to join the digital revolution?,“ Ohio Northern

University Law Review 33, 2007 година, стр. 882

72

Електронскиот тестамент се смета за логично решение во денешното

дигитализирано време кога компјутерите и електронските потписи го диктираат

секојдневниот живот и логично се наметнува потребата од вметнување на овој поим во

тестаменталното законодавство.197 Секое избегнување и неприфаќање на електронскиот

тестамент може да се смета за загрозување на тестаменталната слобода бидејќи на

тестаторот е оставен изборот на кој начин ќе ја забележи својата последна волја, а тоа

може да го направи и со помош на компјутер. Бидејќи македонското и многу други

законодавства не се доволно напреднати во овој поглед, па воведувањето на ваков

тестамент би наметнало многу прашања како на пример како да се изврши признавање

на еден електронски тестамент ако се знае дека не постои само еден оригинал. Во овој

контекст, во Невада електронски тестамент може да се составува само во пропишан

образец кој може да биде контролиран од „чувар на имотот“ кој што ќе биде назначен

од страна на тестаторот.198

Во случај на составен нотарски тестамент заштитата на истиот доаѓа од

авторитетот на нотарот како орган и тестаменталните сведоци, додека пак заштитата на

интегритетот на електронскиот тестамент се предлага да произлегува од сведочење на

независен експерт од областа на видео и аудио технологијата. Во улога на сведок на

електронскиот тестамент може да се појави лиценциран комуникациски или

електронски инженер кој ќе посведочи дека снимката откако е откриена не е менувана и

никој не влијаел на неа на било кој начин, а исто така значајна улога може да играат и

датумот и времето кога самата снимка е направена. За разлика од своерачниот тестамент

каде самата заштитна функција произлегува од идентификацијата на ракописот на

тестаторот, кај електронскиот тестамент заштитата произлегува од идентификацијата на

гласот на тестаторот од страна на технички експерти, што не е вообичаен начин на

идентификација на тестаторот поаѓајќи од неговите физички карактеристики.

Често се поставува прашањето дали треба се повеќе да се применува дигиталната

технологија при составување на тестамент бидејќи истиот е најважниот документ кој

може да се состави во животот. Поради важноста на тестаментот потребно е истиот да

197 Joseph Grant, „Shattering and moving beyond the Gutenberg paradigm: the down of electronic will,“

University of Michigan Journal of law reform 42, 2008 година, стр. 110 198 Wills, Estates and Succession: A modern legal framework, British Columbia Law Institute, 2006 година,

http://www.bcli.org/sites/default/files/Wills_Estates_and_Succession_Report.pdf, стр. 33

73

биде составен на начин со што најдобро ќе се гарантира изразената волја на тестаторот,

а тоа се овозможува со дигиталната технологија.199

Како најголема предност на електронскиот тестамент се истакнува можноста за

снимање и забележување на однесувањето и изразите на лицето на тестаторот кои би

можеле да укажат на тоа дали истиот е стабилен и свесно размислува.200 Последователно

на тоа доколку се доведе во прашање веродостојноста на електронскиот тестамент од

страна на судот може да бидат вклучени експерти за човечко однесување и психолози

кои ќе оценуваат врз основа на снименото однесување на тестаторот, од што произлегува

дека овој начин е многу пореален отколку простото запишување на волјата на тестаторот

по пат на своерачен тестамент. При составување на електронски тестамент не постојат

никакви околности кои го исклучуваат присуството на незаинтересирани сведоци

доколку самиот тестатор е согласен за тоа, но во случај на неминовна смрт кога војници

се наоѓаат на воена служба не би требало истите да бидат ограничени во можноста да

состават електронски сведоци поради неможноста за присуство на сведоци. При

составувањето на електронски тестамент преку видео запис се препорачува тестаторот

при самото снимање да даде некои основни податоци кои подоцна нема да доведат до

противречности при самото наследување и тоа: јасно да истакне дека разбира дека

постапката која ја презема е правење на тестамент; дека истото претставува располагање

со неговиот имот после неговата смрт; разбирање на природата на неговиот имот; јасно

се истакнува кој има право на неговиот имот после смртта и сите овие работи мора да се

истакнат истовремено.201

Постојат многу полемики во однос на вториот аспект на електронскиот тестамент

односно на тоа дали самиот текст на електронскиот тестамент треба да биде забележан

на некој материјал со ракопис или со помош на некое техничко средство и потпишан од

тестаторот. Различни држави различно го имаат регулирано овој проблем и во тој поглед

најкарактеристична е регулацијата на Невада како земја предводник во прифаќањето на

новите технологии и во оваа проблематика во САД. Најпрво Статутот на Невада бил

предводен од појавата на Гутенберговата парадигма како главна инспирација.202 Па така

истиот наметнува обврска самиот електронски тестамент да содржи најмалку една

199 Gerry Beyer, Claire Hargrove, „Digital wills: has the time to join the digital revolution?,“ Ohio Northern

University Law Review 33, 2007 година, стр. 866 200 Emily Sanchez,„ Are we ready for electronic wills?,“ Notes on business education 9, 2006 година, стр. 3 201 Gerry Beyer, „Video – recording the will execution ceremony,“ Estate planning studies and briefs, 2010

година, стр. 2 202 Joseph Grant, „Shattering and moving beyond the Guttenberg Paradigm: The down of the electronic will,“

University of Michigan Journal of Law Reform 42, 2008 година, стр. 110

74

специфична карактеристика на оставителот која може електронски да се забележи како

отпечаток на прст, препознавање на глас, препознавање на лице, скенирање на ретина и

електронски потпис.203 Самиот тестамент треба да биде создаден и зачуван и тоа:

1. Да постои само една оригинална копија на тестаментот;

2. Оригиналната копија треба да ја чува завештателот или старател определен од

страна на завештателот во електронскиот тестамент;

3. Лесно може да се препознае било какво менување на електронскиот тестамент;

4. Секоја копија на оригиналниот тестамент да може лесно да се препознае дека не

го претставува оригиналот.204

Самото пишување на електронскиот тестамент, ако не е конкретно дефинирано

не значи дека истиот треба исклучиво да биде напишан со ракопис, туку истото

подразбира било каква информација за последната волја на тестаторот која е зачувана

на некој електронски медиум или на друг начин. Конкретно во правото на Австралија се

прифаќа како тестамент Microsoft word документ кој само е зачуван на компјутерот на

едно лице без да е направено негово материјално олицетворение. Истото е потврдено со

одлука на Врховниот Суд на Нов Јужен Велс кој така составениот документ го прифаќа

како полноважен тестамент по претходно прибавено мислење на независен

информатички експерт и врз основа на сите докази кои постоеле во поглед на односниот

документ.205 Имено лицето кое сметало дека постои опасност по неговиот живот при

едно негово патување составило документ на неговиот компјутер кој што би именуван

како тестамент и притоа зачуван само во еден примерок и за тоа го известил неговиот

деловен партнер. Иако патувањето завршило без никакви последици по неговиот живот,

по кратко време лицето извршило самоубиство. При отпочнувањето на оставинската

постапка, деловниот партнер посведочил за постоењето на тестаментот, а независниот

експерт испитувајќи го документот заклучил дека истиот ги содржи сите елементи да

биде прифатен како тестамент и тоа: е зачуван само на едно единствено место, не е

копиран, печатен, ниту испратен преку e-mail, именуван е како тестамент, содржи

потпис на оставителот, во него се врши распределба на имотот на оставителот и иако

неколку пати бил отворан не бил ниту изменуван, ниту избришан. Претходно изнесеното

203 Kyle Gee, „Electronic wills at our fingertips – should be admitted to probate?,“ Cleveland Metropolitan Bar

Association Journal 6, 2013 година, стр. 27 204 Љиљана Спировиќ Трпеновска, Дејан Мицковиќ, Ангел Ристов, Наследувањето во Европа, Блесок –

Скопје, 2011 година, стр. 365 205 Види David Horton, „Tomorrow's Inheritance: The Frontiers of Estate Planning Formalism,“ Boston College

Law Review 58, 2017 година, стр. 567

75

јасно ја покажува волјата на оставителот тоа да биде негов тестамент и на наведениот

начин да се изврши распределба на неговиот имот.

Последователно на проблемот околу начинот на пишување на електронскиот

тестамент се наметнува прашањето како може самиот тестатор и тестаменталните

сведоци да се потпишат на таквиот тестамент. Па така поради неможноста да се потпише

компјутерскиот монитор, разните недоумици се сведуваат на едноставно решение –

електронски потпис. Во Флорида ваквиот потпис подразбира електронска ознака која

видливо се воочува во електронскиот запис и тоа како потпис кој е усвоен од тестаторот

како намера да се потпише тестаментот и тоа најчесто во присуство на двајца сведоци.206

Електронскиот потпис вклучува букви, знаци или симболи кои се манифестираат преку

електронски или слични средства со цел да се идентификува или потврди напишаниот

текст. 207 Ваквиот вид на потпис со оглед на динамичниот начин на живот и неговото се

почесто користење во другите области, најчесто бизнис трансакциите, треба да се воведе

и претставува чекор напред и во однос на тестаменталното наследување. Но оваа новина

наметнува многу прашања во конзервативните општества и тоа околу можностите за

чување на електронскиот тестамент, можностите за почести измами за фалсификување

на истиот и тоа дали самиот електронски потпис е доволен за да ја гарантира

автентичноста на тестаментот кој е зачуван само на компјутерски диск. Најпрво овие

дилеми се појавиле во Јужна Африка кога судовите биле ставени пред предизвик за

решавање на спор за валидноста на тестамент составен во електронска форма. Различни

службеници различно го третирале ваквиот проблем, па така за истиот да произведува

правно дејство мора да се докаже:

1. Дека документот бил составен од завештателот;

2. Дека завештателот починал по составувањето на документот;

3. Завештателот сакал документот да претставува негов тестамент.208

Како и секој друг вид на тестамент и електронскиот тестамент и тестаментот

составен по пат на видео запис има свои предности и недостатоци. Составувањето на

тестаментот по пат на видео запис овозможува да се испочитуваат сите стадиуми кои се

карактеристични за составување на другите видови на тестаменти. Современата видео

технологија овозможува евтин, веродостоен и погоден метод за откривање на

206 Florida Electronic Wills Act, https://www.flsenate.gov/Session/Bill/2017/277/BillText/er/PDF (2017) 207 James Martin, „I was to sign an electronic will,“ The practical lawyer, 2009 година, стр. 62 208 Љиљана Спировиќ Трпеновска, Дејан Мицковиќ, Ангел Ристов, Наследувањето во Европа, Блесок –

Скопје, 2011 година, стр. 360

76

почитувањето на елементите на законски предвидената форма на тестамент, исто

овозможува и увид во активната тестаментална способност и намерата на тестаторот.209

Двата аспекти на електронскиот тестамент се сведуваат на едно исто дека и тестаментот

составен по пат на видео запис, мора да биде напишан и потврден со електронски

потпис. Па така понатаму со се помасовното користење на компјутерите и другите

технички помагала и се поголемото исфрлање на пенкалото и хартијата, треба се повеќе

да се користи и електронскиот тестамент како сигурен и веродостоен начин на тестирање

на последната волја на тестаторот.

2.2 Таен тестамент

Тајниот тестамент уште познат и како мистичен тестамент или testamentum

mysticum како форма сеуште не е предвиден во македонското наследно правно

законодавство, на што може да се поработи во иднина од причина што ваквиот тестамент

овозможува располагањето на тестаторот со неговата последна волја да се одвива без

никакви надворешни влијанија. Овој тестамент како и најголемиот број од другите

форми на тестаменти своите зачетоци ги наоѓа во римското право и денес наоѓа широка

примена во голем број на европски законодавства.210 Самиот поим на тајниот тестамент

подразбира дека неговата содржина му е позната само на завештателот, што не значи

дека во многу држави ваквиот тестамент не се предава на чување на јавен орган и не

посведочуваат сведоци. Сведоците може да посведочат дека ваквиот тестамент е

составен и предаден на надлежен орган, но истите не сведочат за содржината на

тестаментот бидејќи не се запознаени со истата. Ваквиот вид на тестамент

карактеристичен е за Франција каде претставува своевидна мешавина на своерачен и

јавен тестамент. Така тестаторот писмената исправа која што своерачно ја напишал или

ја напишал на машина ја доставува до нотар запечатена и тоа во присуство на двајца

сведоци, или истата може да се затвори, запечати и прогласи дека тоа е негов тестамент

во нивно присуство.211 Во ваков случај нотарот е должен на пликот да стави изјава за

потврдување на тестаментот. Во Украина тајниот тестамент е дефиниран како тестамент

кој е потврден од страна на нотарот без да биде прочитана неговата содржина, а притоа

209 Балша Кашћелан, „Недоумице у вези завештањем сачињеним путем видео записа,“ Анали Правног

факултета у Београд 59, 2011 година, стр. 258 210 Дејан Мицковиќ, Ангел Ристов, Реформата на наследното право во Република Македонија, Стоби

трејд – Скопје, 2016 година, стр. 190 211 Член 976 став2, Француски граѓански законик,

http://www.legifrance.gouv.fr/affichCode.do?cidTexte=LEGITEXT000006070721 (2017)

77

е потребно истиот да биде предаден во затворен плик со потпис од тестаторот, каде

нотарот ќе стави нотарска потврда и печат и ќе го запечати во друг плик.212

Тајниот тестамент наоѓа примена и во Холандското право, каде ваквиот тестамент

може да биде напишан од страна на тестаторот или од трето лице, запечатен или не, мора

да биде предаден на нотар кој го потврдува како депозит на волјата на тестаторот.213 Во

однос на претходното не постои разлика и ако тестаментот биде напишан со механичко

средство, а ако истиот се состои од повеќе страници секоја страница мора да биде

нумерирана и потпишана од страна на тестаторот. При предавањето на нотарот,

тестаторот мора да изјави дека предаденото писмено претставува негов тестамент и

може да посочи само доколку бидат исполнети одредени услови, нотарот да го отвори

на денот на неговата смрт.214 При приемот на тестаментот нотарот составува записник

кој го потпишува и тој и тестаторот и го чува заедно со тестаментот до моментот на

смртта на оставителот..

Исто така, како една од државите каде се применува тајниот тестамент е и

Шпанија, каде истиот уште се нарекува и запечатен тестамент бидејќи истиот му се

предава на нотарот во запечатен плик. Ваквиот тестамент треба задолжително да биде

напишан, без разлика дали своерачно од тестаторот или пак од друго лице или со

механичко средство. Доколку истиот биде своерачно напишан од тестаторот мора да

биде потпишан на крајот, а доколку пак е направен со помош на механичко средство или

од друго лице по барање на завештателот потписот ќе биде ставен на секој лист од

тестаментот и на крајот од целокупниот документ. Ако станува збор за неписмен

тестатор или лице кое од било која причина е оневозможено да се потпише на

тестаментот, тогаш тоа по негово барање и во негово име ќе го направи друго лице со

тоа што ќе бидат наведени причините за неможноста. Најчесто ваквиот тестамент од

страна на тестаторот му се предава на нотарот напишан и потпишан, спакуван во плик

со изјава дека тоа е негов тестамент, по што нотарот составува записник кој содржи

датум на предавање, број на заверување и потписи на нотарот и тестаторот и оваа

постапка се одвива во присуство на двајца сведоци кои се повикуваат или од страна на

тестаторот или од страна на нотарот. За Шпанија карактеристично е тоа што слепи лица

212 Валентина Борисова, Інна Спасибо-Фатєєва, Віталій Яроцький, Цивільне право : підручник – том 1,

Право – Харків, 2011 година, стр. 512 213 European Network of Registers of Wills Association, “Europe wills” programme - Status report on schemes

of wills registration and search in Europe, http://www.arert.eu/IMG/pdf/actu-etat-des-lieux-EN-3.pdf (2017) 214 Член 4:95 став 3, Холандски граѓански законик, http://www.dutchcivillaw.com/civilcodebook044.htm

(2017)

78

и оние што не знаат или не можат да читаат не можат да состават таен тестамент, а

додека пак немите лица кои знаат да пишуваат можат да одобрат ваков тестамент.215

Ваквиот таен тестамент оставителот може да го даде на чување на било кое лице, кое

пак е должно во рок од десет дена откако ќе стане свесно за смртта на оставителот да го

предаде тестаментот на нотар заради спроведување на оставинската постапка, што пак

ако не биде направено во предвидениот рок лицето кое го чувало тестаментот ги губи

сите права на наследство ако е предвиден како наследник.

Во Италија пак самата постапка за тајниот тестамент подразбира две фази:

припрема на самиот документ и негово предавање на нотар. Така, тајниот тестамент се

разликува од јавниот по тоа што нотарот не учествува во неговото составување, туку

има задача само да го прими, да изготви записник за приемот и да ги чува во затворена

обвивка.216 Освен лично од тестаторот, тајниот тестамент може да биде напишан или со

механичко средство или од страна на друго лице во целост или во дел, само мора да биде

потпишан од страна на тестаторот, а доколку пак тестаментот се состои од повеќе страни

тогаш потписот на тестаторот е задолжителен на секоја страна што е своевидна потврда

за тоа дека истиот е прочитан. Последователно на ова само лица што знаат да читаат

можат да состават таен тестамент, но можноста за пишување не е услов бидејќи

потписот може да биде избегнат со давање и забележување на изјава од тестаторот за

причините за неможноста за потпишување. На слепите лица им е дозволено составување

на таен тестамент со помош на Браилова азбука. Откако ќе биде составен тестаментот се

става во плик и се запечатува така што да не може да биде изваден без да се уништи

обвивката, па му се предава на нотарот во присуство на двајца сведоци.217 За самиот

прием нотарот составува записник со изјава на тестаторот дека тоа е негов тестамент и

тоа во присуство на сведоците и на крај се потпишува од нотарот, сведоците и самиот

тестатор. И покрај тоа што тајниот тестамент претставува хибридна форма помеѓу

своерачен и јавен тестамент, постапката за негово составување е поприлично сложена,

што го прави тешко применлив во практика.

Особено внимание на тајниот тестамент се посветува во Грција, па таму ваквиот

тестамент произведува правно дејство со неговото предавање на нотарот од страна на

215 Член 708, Código Civil y legislación complementaria,

https://www.boe.es/legislacion/codigos/abrir_pdf.php?fich=034_Codigo_Civil_y_legislacion_complementaria.p

df (2017) 216 Alexandra Braun, „Testamentary Formalities in Italy,“ Comparative Succession Law: Testamentary

Formalities, Oxford University Press – New York, 2011 година, стр. 133 217 Miriam Anderson, Esther Arroyo, Law of Succession: Testamentary Freedom : European Perspectives,

Europa Law Publishing – Groningen, 2011 година, стр. 193

79

тестаторот и тоа во присуство на тројца сведоци или пак уште еден нотар и еден сведок,

со изјава дека предадениот документ претставува последната волја на тестаторот.218

Како и во останатите држави ваквиот тестамент може да биде составен или лично од

тестаторот или со помош на друго лице или механичко средство, со тоа што потписот на

тестаторот е задолжителен. Доколку пак тестаторот не е во можност да се потпише

тогаш пред нотарот дава изјава дека не е во можност да пишува и причините за тоа, која

изјава се приложува кон тестаментот. Тестаментот во принцип на нотарот му се предава

запечатен, но доколку тоа не е случај, тогаш се запечатува пред нотарот и сведоците, при

што нотарот составува белешка дека воопшто е направен таен тестамент, го запишува

името и презимето на тестаторот, датумот кога истото е направено и истата се

потпишува од тестаторот, нотарот и сведоците. Во Грција и немите и глувонемите лица

не се оневозможени да состават ваков тестамент со тоа што тестаментот треба да биде

напишан од тестаторот или пак од друго лице така што ќе му биде прочитан. Во ваков

случај тестаторот во присуство на нотарот и сведоците мора да состави писмена изјава

дека приложеното писмено е негов тестамент, истата да ја потпише и како таква да се

стави со тестаментот. Во спротивен случај пак лицата кои не се способни да читаат не

може да составуваат таен тестамент.

3 НАПУШТЕНИ ВИДОВИ НА ТЕСТАМЕНТИ ВО МАКЕДОНИЈА

3.1 Testamentum allographum – писмен тестамент пред сведоци

Во времето кога се употребувал писмениот тестамент пред сведоци бил сместен

во групата на приватни, редовни и писмени тестаменти, бидејќи во неговото

составување можело да учествува друго лице, но не јавен орган, се составувал во

редовни околности и во писмена форма. Алографскиот тестамент е претходно на пишана

исправа што завештателот своерачно ќе ја потпише во присуство на двајца сведоци

изјавувајќи истовремено пред нив дека тоа е негов тестамент.219 Потеклото на самиот

поим testamentum allographum укажува на тоа дека тестаментот е составен од друго лице,

латинскиот збор testamentum што значи тестамент и allosgraphus како кованица од

грчките зборови allos што значи друг и grafein што значи да се пишува.

Зачетоците на писмениот тестамент пред сведоци може ад се најдат уште во

римското право, каде како претходник се смета тестаментот testamentum per aes et libram

218 Член 1738, Граѓански законик на Грција, http://www.dikonomia.gr/ak (2017) 219 Миле Хаџи Василев – Вардарски, Наследно право, Култура – Скопје, 1983 година, стр. 208

80

кој првично бил составуван пред пет, а подоцна и пред седум сведоци. Истиот се јавува

во два вида и тоа: или завештателот ја кажува својата последна волја пред сведоците или

пак волјата на завештателот писмено се забележува, но тоа не е нужно да го направи

тестаторот, по што се потврдува и потпишува од страна на завештателот и сведоците.220

Овој вид на тестамент за време на владеењето на Јустинијан бил сместен во групата на

приватни тестаменти кои се составуваат пред седум сведоци. Во вакви околности

сведоците биле специјално повикувани за таа цел, а постапката на составување на

тестаментот требало непрекинато да се одвива пред нив. Подоцна бил напуштен, но во

некои земји одново бил воведен и денес ограничен е бројот на земји кои го познаваат

истиот. Ваквиот вид на тестамент своевремено е напуштен и во македонското право од

причини што располага со широки можности за злоупотреба, бидејќи од располагањето

со последната волја на завештателот стои само неговиот потпис, а истиот може лесно да

се фалсификува.

Составувањето на самата писмена исправа која подоцна ќе стане тестамент, во

моментот на составување на тестаментот не влегува во самиот акт на тестирање.221 Така

самата исправа може да ја состави лично завештателот со своја рака, со помош на

машина за пишување, со компјутер, на подвижен или недвижен предмет, хартија, дрво

со помош на фломастер, перо, пенкало, креда итн., а најчесто тоа го прави адвокат

поради што уште е познат и како адвокатски тестамент. Писмен тестамент пред сведоци

може да состави секое тестаментално способно лице кое во моментот на потпишувањето

на тестаментот знае да чита и пишува.222 Во моментот на потпишување на тестаментот

е потребно да бидат исполнети двата услови, исто времено знаење за читање и

пишување, па така исполнувањето на само еден услов не е доволно за полноважност на

ваквиот тестамент. Оваа способност подразбира дека тестаментот треба да биде составен

на јазик разбирлив за завештателот.

Како прв суштествен елемент на алографскиот тестамент се истакнува изјавата

на завештателот дека постојното писмено е негов тестамент и дека тој располагал на

таков начин, притоа ирелевантно е кој и на каков начин го составил самото писмено.

Втор суштествен елемент на овој вид на тестамент е потписот на завештателот кој треба

да биде целосен односно да се состои цело име и презиме, а може да се користи и

220 Јелена Видић Трнинић, „Олографски и алографски тестамент у спрском и упоредном праву,“ Зборник

радова Правног факултета у Нови Сад 50, 2016 година, стр. 1252 221 Илија Бабић, Наследно право – четврто измењено и допуњено издање, Службени лист – Београд, стр.

135 222 Миле Хаџи Василев – Вардарски, Наследно право, Култура – Скопје, 1983 година, стр. 209

81

псевдоним ако завештателот редовно го користи и така е повеќе познат, но други облици

на потпишување не се доволни за полноважност на самиот тестамент.223 Откако при

крајот на самиот документ ќе се потпише самиот завештател, се потпишуваат и двајцата

сведоци, чии потписи го сочинуваат третиот суштествен елемент на алографскиот

тестамент. Сведоците со самото нивно присуство и со нивните потписи гарантираат дека

завештателот исправата ја прифатил и потпишал како свое располагање во случај на

смрт, а притоа тие не мора да бидат запознаени со содржината на самата исправа.224 Како

сведок и овде може да се појави секое лице кое ги исполнува општите услови кои се

предвидени и за другите видови на тестамент.

Означувањето на својството на сведоци покрај нивните потписи е корисно, но не

е неопходно, па затоа истото се наведува како несуштествен елемент. Покрај тоа во

многу ситуации означувањето на датумот и местото на потпишување на тестаментот од

страна на завештателот и сведоците може да биде од исклучително значење, но истото

не влијае на полноважноста на самиот тестамент. Со самото тоа што писмениот

тестамент пред сведоци може да се составува секаде и во секое време истиот има

неограничено време на важење.

Како и секој друг вид на тестамент и алографскиот може да биде изложен на

определени критики и покрај тоа што поседува и бројни предности. Во државите каде се

уште се користи се смета за најчесто користен и покрај тоа што носи повеќе трошоци во

поглед на други форми на тестамент. Истиот им стои на располагање на широк круг на

лица, а покрај тоа е многу посигурен во однос на своерачниот бидејќи се смалува

можност никогаш да не се открие постоењето на тестаментот, бидејќи за тоа

посведочиле двајца сведоци.225 Покрај извесните предности се истакнуваат и неговите

недостатоци, во прв ред можноста за фалсификување на потписот на завештателот, а

често и тешкотијата за пронаоѓање на тестаменталните сведоци. Истиот не ја гарантира

доволно автентичноста на изјавата на последната волја на завештателот, па често е

причина за разни спорови. Па поради овие недостатоци овој вид на тестамент е

изоставен во македонското законодавство, што е правилна одлука, бидејќи другите

видови на тестаменти нудат солидна можност за приспособување на сите околности во

223 Borislav Blagojević, Oliver Antić, Nasledno pravo u Jugoslaviji, Savremena administracija – Beograd, 1986

година, стр. 272 224 Дејан Ђурђевић, „Актуелна реформа наследног права и Црној Гори,“ Анали правног факултета у

Београд 57, 2009 година, стр. 279 225 Димитрије Ћеранић, „Потпис завјештаоца на писаном завјештању пред свједоцима,“ Зборник

радова „Владавина права и правна држава у региону“, 2014 година, стр. 617

82

кои може да се најде тестаторот, па во согласност со нив да ја одбере најпогодната.

Подобро истиот да се изостави отколку во иднина судовите да се претрупаат со предмети

од оваа проблематика.

3.2 Бродски тестамент

Бродскиот тестамент - testamentum in navigationibus conditum спаѓа во групата на

јавни, вонредни и пишани тестаменти, затоа што во неговото составување учествува

капетанот на бродот, може да се составува во околности кога тестаторот се наоѓа на брод

поради што е спречен да состави некој од редовните форми на тестамент и секогаш се

составува во писмена форма. Овој вид на тестамент во Република Македонија е

напуштен поради недостатокот на морска површина на нејзина територија, поради што

е незначајно да постои и да биде законски регулиран, иако во времето на Југославија

овој вид тестамент се применувал на сите сојузни држави. Самиот бродски тестамент е

исправа која е составена според кажувањето на завештателот од страна на заповедникот

на бродот според одредбите што важат за судскиот тестамент.226

Бродскиот тестамент е поим од поново време кој е развиен во текот на XVIII и

XIX век, со се поголемиот развој на поморскиот сообраќај, најпрво во земјите кои

предничеле во овој поглед, а потоа со се поголем замав да се развива во многу земји. Тој

може да се составува на било каков брод како трговски, патнички, туристички, царински,

бродови за научни испитувања итн. и во текот на внатрешна или прекуморска

пловидба.227 Ваков вид на тестамент може да состави секое тестаментално способно

лице кое се наоѓа на бродот, како патници така и екипажот на бродот, како домашни

државјани, така и странци. Иако овој вид на тестамент е единствена форма на јавен

тестамент која може да се составува во такви околности, лицата кои се наоѓаат на бродот

може да составуваат и друг вид на приватен тестамент односно не се обврзани со него,

што зависи од нивната волја и желба.228 Поради тоа што во неговото составување

учествува заповедникот на бродот може да се разграничат два подвида на бродски

тестамент со оглед на тоа дали завештателот знае да чита и пишува или тоа не е случај.

Бродскиот тестамент се составува според одредбите што важат за судски

тестамент, со тоа што се составува на брод кој што е регистриран под знамето на било

226 Миле Хаџи Василев – Вардарски, Наследно право, Култура – Скопје, 1983 година, стр. 230 227 Илија Бабић, Наследно право – четврто измењено и допуњено издање, Службени лист – Београд, стр.

147 228 Borislav Blagojević, Oliver Antić, Nasledno pravo u Jugoslaviji, Savremena administracija – Beograd, 1986

година, стр. 281

83

која држава и во секое време кога бродот се наоѓа во пловидба, освен кога истиот е

закотвен на некое домашно или странско пристаниште, со специфичност што во

неговото составување учествува заповедникот на бродот како службено лице. Во

исклучителни ситуации тестаментот може да го составува и заменикот на заповедникот,

а улогата на записничар ја извршува секретарот на заповедникот на бродот. Овој вид на

тестамент има ограничено време на траење и престанува да важи по истекот на триесет

дена по враќањето на завештателот во неговата матична земја. Времетраењето е

карактеристично регулирано во Србија, каде рокот од триесет дена почнува да тече и од

моментот на слегување на копно на завештателот во држава во која Србија има

дипломатско или конзуларно претставништво.229 За почетокот и крајот на предвидениот

рок судот води сметка по службена должност и од предвидувањето на овој рок

произлегува дека оставината на завештателот ќе се расправа според бродскиот тестамент

само во случај завештателот да починал за време на патувањето со бродот или за време

на престојот во странство или во рок од 30 дена откако се вратил во неговата татковина.

229 Наташа Стојановић, „Преднацрт грађанског законика Републике Србије и наслеђивање,“ Зборник

Правног факултета у Ниш 62, 2012 година, стр. 197

84

V ВИДОВИ НА ТЕСТАМЕНТИ ВО СПОРЕДБЕНОТО ПРАВО

1 ФРАНЦИЈА

Корените на Француското тестаментално законодавство, како и мноштвото други

законодавства се наоѓаат во римското право. Така низ историјата почнале да се

појавуваат разлики во однос на развитокот и употребата на тестаментот на различни

делови од државата. Тестаментот како институт на северот на земјата почнал да се

развива во дванаесеттиот век и тоа благодарение на забраната за користење на

неотповикливите донации mortis causa. Ова пред се од причина што е можно да се

промени размислувањето на оставителот, па така неопходна била замената на

неотповикливата со отповиклива волја. Во тоа време во главно сите машки лица биле

запознаени со содржината на тестаментот, па како последица на тоа не бил познат

никаков таен тестамент, кој со текот на времето се развил. Како најкористен тестамент

се споменува усниот тестамент инспириран од канонското право. Во зависност од видот

на тестаментот варирал и бројот на сведоците, најчесто се движел од пет до седум, но во

француското право бил сведен на два. Тестаторот и сведоците морале да го запечатат

тестаментот, но доколку тестаторот немал печат тогаш се користел печат на овластено

лице, што се смета за зачеток на јавниот тестамент, кој во почетокот бил прифатен од

судот, а подоцна и од нотарите.230 Подоцна со навиката на лицата кои составувале

тестамент да го потпишуваат или запечатуваат истиот се појавил своерачниот тестамент

кој станал најкористена форма во периодот од четиринаесеттиот век, а во подоцнежната

практика печатот се повеќе бил занемаруван.

За разлика од развитокот и користењето на тестаментите на северот на Франција, во

јужниот дел ситуацијата била нешто поразлична, па така тестаментите немале големо

правно значење, иако биле предвидени со закон како начин на наследување, сепак не

било практика истите да се користат. Имено и во случаи кога се користеле не се

постигнувало различна цел од онаа предвидена со законот, односно и во тестаментот се

предвидувале како наследници истите лица како оние предвидени со закон. Овој дел бил

под силно влијание на римското право, па и видовите на тестаменти биле идентични со

оние кои се користеле во Рим, па така тајниот тестамент иако бил познат бил ретко

230 Walter Pintens, „Testamentary formalities in France and Belgium,“ Comparative Succession Law:

Testamentary Formalities, Oxford University press – New York, 2011 година, стр. 53

85

користен. Исто така дозволен бил и устен тестамент кој се составувал во присуство на

седум сведоци, а пак писмениот тестамент еволуирал во јавен тестамент кој го примал

нотар.231 Подоцна како и во северниот дел под влијание на канонското право бројот на

сведоците кои биле потребни за составување на устен и писмен тестамент бил намален

од седум на два. Во шеснаесеттиот век разликите помеѓу северот и југот на Франција се

намалиле, но не исчезнале, па така усниот тестамент на југот бил укинат и на цела

територија останале да се применуваат три вида на тестаменти: своерачен, јавен и таен

тестамент, кои се типични за Франција и денес.

После Француската револуција во 1789 година, самата одлука за слободата на

тестирање создала поделба помеѓу северот и југот на земјата, па така со слободата на

тестирање со конвенција била укината, а потоа повеќе пати повторно обновувана, но во

ограничена мера и со нов редослед на наследување. Со воведувањето на кодификацијата

во 1804 година на територијата на цела Франција со Наполеоновиот кодекс воведени се

своерачниот, јавниот и тајниот тестамент како форми на тестамент кои ќе важат на цела

територија232, сите други форми кои варирале низ времето биле отфрлени со исклучок

на привилегираните тестаменти кои биле резервирани за војниците, морнарите и болни

од заразни болести. Своерачниот тестамент се сметал како наједноставна форма и во

практика не бил злоупотребуван, јавниот тестамент бил задржан како компромис помеѓу

северот и југот, а пак тајниот се сметал како идеална форма за оние кои не можат да

пишуваат и оние кои сакаат содржината на нивниот тестамент да остане тајна. Покрај

овие три вида на тестаменти кои се воведени со Наполеоновиот кодекс, во 1994 година

е воведен и меѓународниот тестамент чија еднообразна форма е предвидена со

Вашингтонската Конвенција од 1973 година.

Последователно на претходното волјата на тестаторот треба да е изразена во една

од предвидените форми на тестамент, а секоја подоцнежна измена на волјата е можна

само со составување на нов тестамент. Тестаментот е свечен чин за кој мора да бидат

почитувани со закон пропишаните формалности, во спротивно тестаментот е ништовен.

Иако во прашање е само приватниот интерес на оставителот и наследниците,

ништовноста е апсолутна, освен во случај наследниците да одлучат таквиот тестамент

да го потврдат после смртта на оставителот. Во Француското право заедничките

231 Ibid, стр. 54 232 Член 969, Code Napoleon or French Civil Code (literally translated from the original and official edition

published in Paris in 1804), Halsted and Voorhies – New York, 1841 година

86

тестаменти, па дури и меѓу сопружниците се забранети, што произлегува од личниот

карактер и отповикливоста на тестаментот.233

Покрај тоа што во минатото помалку бил користен тестаментот денес му се придава

се поголемо значење и порастот во составувањето на тестаменти се должи пред се на

зголемувањето на богатството, големиот број на лица кои немаат потомци и поголемата

промоција на слободната волја. Тестаменталното законодавство во Франција денес е

многу динамично во споредба со другите законодавства што се должи на големото

влијание и се поголемите ингеренции кои им се даваат на лицата кои се овластени да

составуваат тестаменти – нотарите.234 Во Франција кругот на лицата кои може да

располагаат со својот имот по пат на тестамент е специфичен, па така право да

составуваат тестамент немаат лицата кои немаат наполнето 16 години, додека лицата на

возраст помеѓу 16 и 18 години можат по пат на тестамент да располагаат само со

половина од својот имот, а лицата под 18 години кои се еманципирани и полнолетни

лица кои се способни за расудување имаат потполна слобода по пат на тестамент да

располагаат со целиот свој имот.235

1.1 Видови на тестаменти во Франција

1.1.1 Своерачен тестамент

Своерачниот тестамент се смета за наједноставна форма бидејќи за истиот е

потребна само волја на тестаторот и можност да пишување и потпишување на

тестаментот со негова рака. Сведоците не се неопходни, додека пак датумот кога

тестаментот е составен и потписот на тестаторот се сметат за суштествени елементи на

ваквиот вид на тестамент. Па така, своерачниот тестамент ќе биде валиден доколку во

целост е напишан, датиран и потпишан од раката на тестаторот.236 Ова овозможува лесна

идентификација на самиот тестатор и избегнување на можни фалсификати на

тестаментот и во составувањето на своерачниот тестамент е исклучено секакво

користење на механички или електронски инструменти како машини за пишување или

компјутери. Покрај тоа што ќе биде своерачно напишан тестаментот треба да е

233 Walter Pintens, „Testamentary formalities in France and Belgium,“ Comparative Succession Law:

Testamentary Formalities, Oxford University press – New York, 2011 година, стр. 56 234 Margaret Ryznar, Angelique Devaux, „Au revoir, will contests: Comparative lessons for preventing will

contests,“ Nevada law journal 14, 2013 година, стр. 2 235 Љиљана Спировиќ Трпеновска, Дејан Мицковиќ, Ангел Ристов, Наследувањето во Европа, Блесок –

Скопје, 2011 година, стр. 280-281 236 Член 970, Француски граѓански законик,

http://www.legifrance.gouv.fr/affichCode.do?cidTexte=LEGITEXT000006070721 (2017)

87

разбирлив и читлив, па дури и нечитлив да е само еден дел од тестаментот тоа повлекува

неважност на целиот тестамент, бидејќи целиот тестамент претставува неделива

целина.237 Судската пракса во Франција познава случаи каде тестаментот не мора

исклучиво да е составен на мајчиниот јазик на тестаторот, туку тоа може да е направено

на друг јазик, се додека тестаторот го разбира значењето на зборовите кои ги

употребил.238 Тестаментот кој ќе биде напишан со помош на друго лице не се поништува

автоматски, бидејќи трето лице може да му дава совети и техничка помош на тестаторот

се додека тоа соодветствува со неговата слободна волја, па дури тестаторот може да

копира нечиј текст без да биде присилен да го стори тоа. Секое влијание над тестаторот

да стори нешто во врска со тестаментот без негова волја повлекува ништовност на

тестаментот. Ништовен е и тестаментот кој во име на тестаторот го составило друго

лице, но тестаторот не е во можност да провери што е напишано во тестаментот поради

неписменост или друг телесен или душевен недостаток.

Во текот на составувањето на тестаментот се претпоставува дека тестаторот ги

имал во предвид сите околности кои би можеле да влијаат на неговата волја, но и во

случај да се појават околности кои би ја промениле неговата волја тој може да го измени

или дополни тестаментот без тоа да влијае на неговата полноважност. Промени и

дополнувања може да се направат и подоцна без притоа да биде потпишани и датирани

од тестаторот ако целта на истите е разјаснување на претходно наведените околности,

но доколку истите сочинуваат нова одредба потребно е составување на нов тестамент.239

Технички промени како поправка на правописни грешки и прецизирање на адреса може

да направи после потпишувањето на тестаментот и друго лице освен наследникот.

Означувањето на датумот кога тестаментот е составен е од исклучителна важност

од причини што при постоење на повеќе тестаменти може лесно да се утврди нивниот

хронолошки редослед, да се утврди дали тестаторот во време на составувањето имал

тестаментална способност, како и означување на моментот кога тестаментот е завршен

и негово стапување на сила. Местото каде датумот ќе биде сместен не е битно и најчесто

е состои од ден, месец и година. Француската пракса и доктрина во овој поглед

насочуваат кон одреден степен на благост, па наведувањето на одредена околност која

237 Walter Pintens, „Testamentary formalities in France and Belgium,“ Comparative Succession Law:

Testamentary Formalities, Oxford University press – New York, 2011 година, стр. 58 238 Јелена Видић Трнинић, „Олографски и алографски тестамент у српском и упоредном праву,“ Зборник

радова Правног факултета у Новом Саду 50, 2016 година, стр. 1265 239 Walter Pintens, „Testamentary formalities in France and Belgium,“ Comparative Succession Law:

Testamentary Formalities, Oxford University press – New York, 2011 година, стр. 59

88

јасно покажува за кој датум станува збор може да се земе во предвид како „мојот 16ти

роденден“ или „Божиќ 2012“. Доколку пак датумот недостасува, тоа во многу

законодавства повлекува ништовност на тестаментот, но француската судска пракса

покажува дека таквиот тестамент може да биде земен во предвид доколку врз основа на

содржаните докази во тестаментот може да се заклучи дека истиот е составен во одреден

период.240 Тестаментот во кој се назначени повеќе датуми е валиден, само што треба

точно да се утврди моментот кога истиот е составен.

Покрај означувањето на датумот суштествен елемент на своерачниот тестамент

е и потписот на тестаторот. Вообичаено своерачниот тестамент се потпишува со името

и презимето на тестаторот, но во Франција дозволено е потпишување на тестаментот

само со име, само со презиме, прекар или иницијали.241 Самото место на потписот не е

дефинирано, но најчесто тоа е на крајот од тестаментот со тоа што доколку тестаментот

се состои од повеќе страни секоја страна не мора да е потпишана доколку страните се

поврзани со емственик или се нумерирани, па од тоа јасно произлегува дека потписот

важи за целиот текст на тестаментот. Доколку подоцна се направени дополни на

тестаментот тие мора посебно да се потпишат само доколку се однесуваат н некој нов

момент во однос на тестаментот.

Покрај тоа што своерачниот тестамент поседува одредени предности бидејќи

претставува евтин начин на изразување на волјата на тестаторот и притоа е таен, никој

не може да влијае на тестаторот при самото составување и поради тоа често се користи,

истиот не е идеален. Најчесто своерачниот тестамент се составува без правен совет и

може истиот да биде ништовен непочитување на формалните и материјалните барања

кои се предвидени за него и често се јавуваат проблеми со интерпретацијата на истиот.

Поради избегнување можноста од губење или уништување на тестаментот, се преземаат

мерки на претпазливост, па тестаментот се предава на чување на нотар или адвокат, кој

после смртта на тестаторот преминува кон извршување на истиот.242 Своерачниот

тестамент ја нема силата како јавен, па доколку наследниците го оспоруваат ракописот

со кој истиот е составен тоа повлекува дополнителни трошоци за докажување на

автентичноста на истиот.

240 Ibid, стр. 60 241 Јелена Видић Трнинић, „Олографски и алографски тестамент у српском и упоредном праву,“ Зборник

радова Правног факултета у Новом Саду 50, 2016 година, стр. 1265

242 George Pelletie, Michael Roy Sonnenreich, A Comparative Analysis of Civil Law Succession, 1966 година,

стр. 342

89

1.1.2 Јавен тестамент

Јавниот тестамент се составува според волјата на тестаторот во присуство на

двајца нотари или еден нотар и двајца сведоци.243 Доколку ваквиот тестамент се

составува во присуство на двајца нотари по кажувањето на тестаторот, еден од нив го

составува тестаментот пишувајќи со рака или механичко средство. Во случај пак истиот

да се составува пред еден нотар и двајца сведоци нотарот е тој кој ја забележува волјата

на тестаторот со ракопис или по механички пат. Како сведоци на јавниот тестамент може

да се појават само државјани на Франција кои се полнолетни и на кои не им е одземена

ниту ограничена деловната способност.244 Покрај ова, сведоците мора да го познаваат

францускиот јазик и да се способни да се потпишат на тестаментот. Во двата случаи

нотарот мора она што го забележал да му го прочита на тестаторот, а доколку тестаторот

не го разбира францускиот јазик тоа ќе се направи преку преведувач кој самиот ќе го

избере од листата на овластени преведувачи. Диктирањето од страна на тестаторот ја

гарантира слободата на неговата волја и отсуство на надворешни влијанија и притоа тој

може да користи забелешки или нацрт кои претходно се составени од друго лице, но

предавањето на нацртот на нотарот не може да се смета за тестамент. Во текот на

диктирањето нотарот може да поставува прашања со цел појаснување на настаните кои

се забележуваат во самиот тестамент или да врши подобро формулирање на речениците

за постигнување на посакуваната цел. Откако тестаментот ќе му биде прочитан на

тестаторот од страна на нотарот следи фазата на потпишување, најпрво од тестаторот,

потоа од сведоците и на крај и од нотарот кој врши и заверка на потписите. Доколку пак

поради неписменост или физички недостаток тестаторот не е во можност да се потпише,

тогаш нотарот става забелешка дека тоа не е можно и причината за истото.

Доколку не се почитуваат предвидените формалности при составувањето јавниот

тестамент на истиот му се заканува ништовност, што подоцна е ублажено со тоа што не

е потребно потврдување на неговата полноважност од страна на судот. Измените на

тестаментот кои се забележани на маргините на самото писмено а кои се потврдени и

потпишани од тестаторот, нотарот и сведоците се полноважни, а доколку се напишани

на крај на тестаментот и истите се долгорочни промени покрај тоа што треба да се

243 Член 971, Француски граѓански законик,

http://www.legifrance.gouv.fr/affichCode.do?cidTexte=LEGITEXT000006070721 (2017) 244 Љиљана Спировиќ Трпеновска, Дејан Мицковиќ, Ангел Ристов, Наследувањето во Европа, Блесок –

Скопје, 2011 година, стр. 282

90

потпишани и потврдени, треба и да се изрично одобрени од страна на тестаторот.245

Доколку ова не е случај тестаментот е ништовен, што пак не е случај доколку во целост

не е определен идентитетот на тестаторот или нотарот.

За разлика од своерачниот тестамент, јавниот е со помалку недостатоци бидејќи

е евтин, се составува од лица со висок степен на стручност, па кршењето на формалните

правила е сведено на минимум. Минимизирани се и проблемите во однос на

интерпретацијата на истиот, а неговата доказна сила е многу голема што се должи на

авторитетот на нотарот како институција на која во поново време и се дава голема

доверба. Она што е забележано во тестаментот како датумот на составување,

диктирањето и потписот на тестаторот и востановено од страна на нотарот се смета за

автентично и може да се побива само врз основа на фалсификување.246 Доколку пак

бидат оспорени други аспекти на ваквиот тестамент како менталниот капацитет на

тестаторот, она што е востановено има правна сила се додека не се докаже спротивното.

Поради тоа што секое составување на јавен тестамент се забележува во регистарот на

тестаменти и се чува во архивата на нотарот, неговото фалсификување е речиси

невозможно, со исклучок на невообичаени околности.

1.1.3 Таен тестамент

Тајниот тестамент како форма многу поретко се користи во практика во споредба

со своерачниот и јавниот тестамент и покрај тоа што може да се смета како нивна

комбинација. Франција е една од ретките држави која го има задржано тајниот

тестамент. Тајниот тестамент е таков тестамент кој тестаторот откако ќе го состави било

своерачно или на машина за пишување, го предава затворен, потврден и запечатен го

предава на нотар во присуство на двајца сведоци.247 При предавањето потребно е

тестаторот да изјави дека тоа е негов тестамент, а начинот на составувањето не влијае

на тоа бидејќи во негово име тоа може да го стори и друго лице, битна улога игра

потписот кој е ставен на составениот документ. После приемот на писменото, нотарот е

должен на обвивката или на самиот тестамент да го означи датумот и местото на прием

на истиот, да стави потпис и печат и да назначи дека е одобрен инструментот на надзор,

245 Walter Pintens, „Testamentary formalities in France and Belgium,“ Comparative Succession Law:

Testamentary Formalities, Oxford University press – New York, 2011 година, стр. 63 246 Ibid, стр. 64 247 Член 976, Француски граѓански законик,

http://www.legifrance.gouv.fr/affichCode.do?cidTexte=LEGITEXT000006070721 (2017)

91

кој го потпишуваат и тестаторот и сведоците. За целата постапка на прием на тајниот

тестамент нотарот составува записник.

Како и сите други видови на тестаменти и тајниот има свои предности и

недостатоци, па така лицата кои не знаат да читаат не можат да состават таен тестамент.

Како предност на истиот се истакнува можноста на немите тестатори кои можат да

пишуваат да составуваат таен тестамент, бидејќи се сметаат за лица на кои им се

ограничени можностите во однос на располагањето со својот имот по пат на тестамент.

Како предност се смета и тоа што кога не е нужно не мора да е напишан лично од

тестаторот, како и се смета за идеална форма кога волјата на тестаторот е долга и

комплицирана.248 Главен недостаток на тајниот тестамент е неговата ранливост во однос

на тоа што не се изложени на правна стручна помош иако интервенцијата на нотарот е

неопходна.

1.1.4 Меѓународен тестамент

Меѓународниот тестамент се смета за творба од поново време и истиот е воведен

со Вашингтонската Конвенција од 1973 година. Имено, во Франција со донесувањето на

Законот од 29 април 1994 година, на француската територија им е дадено овластување

ан нотарите да составуваат меѓународен тестамент во согласност со Вашингтонската

Конвенција за меѓународен тестамент.249 Меѓународниот тестамент се смета за

компромис на тајниот тестамент поттикнат од граѓанското право и тестаментот пред

сведоци поттикнат од обичајното право и истиот се состои од два документи –

приватниот тестамент составен од страна на оставителот и потврдата за меѓународниот

тестамент која се составува од овластено лице, а во најголемиот број на законодавства

од нотар.

Меѓународниот тестамент како и секој друг претставува приватен тестамент кој

може да го состави тестаторот или друго лице во негово име вклучувајќи го и нотарот.

Ваквиот тестамент нуди можност и за слепите или парализирани лица бидејќи истиот

може да биде составен покрај со ракопис и со други средства како и со помош на Брајова

и Морзеова азбука.250 Изборот во однос на јазикот кој ќе биде користен во тестаментот

е на тестаторот, па тој слободно може да избере од кој побуди ќе се води во тој случај,

248 Walter Pintens, „Testamentary formalities in France and Belgium,“ Comparative Succession Law:

Testamentary Formalities, Oxford University press – New York, 2011 година, стр. 64 249 Љиљана Спировиќ Трпеновска, Дејан Мицковиќ, Ангел Ристов, Наследувањето во Европа, Блесок –

Скопје, 2011 година, стр. 283 250 Walter Pintens, „Testamentary formalities in France and Belgium,“ Comparative Succession Law:

Testamentary Formalities, Oxford University press – New York, 2011 година, стр. 65

92

дали тоа би бил јазикот на местото каде тестаментот е составен, местото каде истиот

треба да се изврши и сл., па дури и да не го познава може да го состави тестаментот со

помош на преведувач. Самото подготвување на тестаментот започнува со составување

нацрт на истиот кој подоцна тестаторот се предава на нотар со изјава дека тоа е неговата

волјата и дека е запознаен со неговата содржина, за која изјава нотарот составува

записник кој потоа претставува составен дел на тестаментот. Меѓународниот тестамент

се разликува од јавниот по тоа што мора при предавањето на нотар да присуствуваат

двајца полнолетни сведоци кои не може да бидат заменети од уште еден нотар, што е

случај кај јавниот тестамент. Додека пак од тајниот тестамент се разликува по тоа што

истиот се отвора пред нотарот и во негово присуство се потпишува, што пак не мора да

значи дека тестаторот ја открива и содржината на самиот тестамент туку истиот може

да го покрие текстот и истиот повторно да остане тајна. Доколку пак ваквиот тестамент

е претходно потпишан тогаш се врши потврдување на потписот од страна на тестаторот,

а доколку истиот не е во можност да се потпише нотарот во склоп на тестаментот става

забелешка со причината за тоа. Потписите на тестаторот, нотарот и сведоците најчесто

стојат на крајот на тестаментот, а доколку тестаментот се состои од повеќе листови

тогаш се потпишува секој лист поединечно, а како датум на самиот тестамент се става

датумот кога истиот е потпишан од страна на нотарот. Откако ќе бидат запазени сите

овие формалности нотарот пристапува кон составување на потврда за самиот тестамент

која се составува во три примероци, еден се приложува кон тестаментот и по еден за

нотарот и тестаторот. Потоа тестаментот се става во коверт, се запечатува од страна на

тестаторот и сведоците и се чува во евиденцијата на нотарот.

Во случај да недостасуваат потписите на тестаторот, сведоците или нотарот

тестаментот е ништовен, а доколку не биде потпишан секој лист од тестаментот тоа не

влијае на неговата полноважност.251 Иако формално и недостатокот на датумот не влијае

на полноважноста на ваквиот тестамент, непочитувањето на целината на истиот подоцна

создава проблеми при неговата примена во пракса, како на пример кога не е означен

датумот на тестаментот и настане проблем во однос на тестаменталната способност на

тестаторот, тогаш тестаментот е ништовен. Покрај сите овие недостатоци

меѓународниот тестамент се смета како една од најидеалните форми на тестаменти

бидејќи потврдата која се составува за истиот е еднообразна и е во важност во сите

251 Ibid, стр. 68

93

држави кои го имаат усвоено меѓународниот тестамент, па истата ќе биде земена во

предвид и доколку тестаторот има имот и во друга држава.

2 ГЕРМАНИЈА

Како современа национална држава Германија се истакнала во 1871 година после

француско – пруската војна. Под влијание на многу околности бил формиран лабав сојуз

од четириесет и една независна германска држава во која владеел сопствен правен

режим, кој подразбирал посебни правила за наследување и формалности за составување

валиден тестамент. Подоцна разликите кои владееле помеѓу постоечките правни режими

биле надминати со изготвување униформен Германски граѓански законик. Врз основа

на тие правила најпрво била направена разликата помеѓу тестаментите за кои била

потребна интервенција на јавната власт (јавни тестаменти) и оние за кои не била

потребна таква интервенција (приватни тестаменти). Приватните тестаменти кои

преовладуваат до крајот на деветнаесеттиот век може да се поделат како тестаменти кои

воопшто не се познати како вообичаена форма на тестамент, приватни тестаменти кои

се докажуваат со помош на сведоци и своерачен тестамент потврден од сведоци или

исклучиво од тестаторот.

Како втор режим на територијата на Германија може да се истакне оној во кој

преовладува ius commune, каде за составување на приватен тестамент потребно било

тестаторот да го приложи и потпише претходно составениот документ или усно да ја

искаже својата волја, која подоцна задолжително се потпишувала од сведоците.252

Третиот режим кој може да се издвои е обележан од своерачниот тестамент како нов

начин на располагање на тестаторот, кој се пишувал и потпишувал од раката на

тестаторот во присуство на тројца сведоци.

Во Германија најдолго време останале во примена двете вообичаени форми на

тестаменти: јавен тестамент кој се составувал пред нотар и своерачен тестамент.

Подоцна често се појавувал проблем со можноста на германските државјани кои се

наоѓаат надвор од границите на Германија да располагаат со својот имот по пат на

тестамент, а поради невозможноста за делување на нотарите надвор од границите на

Германија предвидена е можноста да составуваат тестамент пред конзуларните

претставници во конзуларните претставништва и притоа таквиот тестамент е изедначен

252 Reinhard Zimmermann, „ Testamentary Formalities in Germany,“ Comparative Succession Law:

Testamentary Formalities, Oxford University press – New York, 2011 година, стр. 179

94

со јавен тестамент. Покрај овие два вида на основни и редовни форми на тестамент,

Германскиот закон познава уште три вонредни форми на тестамент и тоа:

1. Итен тестамент составен пред градоначалникот на општината каде

тестаторот престојува во моментот и тоа во присуство на двајца сведоци;

2. Итен тестамент кој се составува во присуство на тројца сведоци (устен

тестамент);

3. Тестамент направен за време на пловидба.253

Времето на важење на вонредните форми на тестамент е ограничено и истите нема да

важат ако поминале три месеци од нивното составување, а тестаторот се уште е жив.

Најкористен меѓу видовите на тестаменти денес е своерачниот тестамент, иако

зад себе има бурна историја и бил предмет на многу спорови и како таков во последен

момент е воведен во граѓанскиот законик. Поради проблемите кои се појавиле, а биле

поврзани со своерачниот тестамент бил воведен и почнал да се применува јавниот

тестамент.

Тестаменталната способност во Германија се стекнува со наполнети 16 години

под услов тестаторот да е способен за расудување и притоа овие лица не се обврзани да

бараат одобрение од законскиот застапник.254 Лицата пак кои не можат да расудуваат и

да го сфатат значењето на своите постапки, што е предизвикано од определена ментална

пречка или заостанат развој не се способни да составуваат тестамент. Доколку

составениот тестамент од страна на тестаторот не ги исполнува предвидените услови во

однос на одредена форма на тестамент истиот ќе биде неважечки, а доколку се

исполнети пак формалностите за друг вид на тестамент тој може да опстане како таков.

2.1 Редовни форми на тестаменти во Германија

2.1.1 Своерачен тестамент

Најпрво под влијание на ius commune се развил Саксонскиот граѓански закон од

1865 година кој се смета како најсовремена германска кодификација се до усвојувањето

на постоечкиот Германски граѓански законик. Овој закон на пиедесталот ги истакнувал

двата основни вида на тестаменти: јавен тестамент составен или предаден пред суд и

приватен тестамент кој се потврдувал од пет сведоци. На ниво на овие тестаменти не е

253 Ibid, стр. 176 254 Љиљана Спировиќ Трпеновска, Дејан Мицковиќ, Ангел Ристов, Наследувањето во Европа, Блесок –

Скопје, 2011 година, стр. 277

95

подигнат своерачниот тестамент бидејќи се создавале многу проблеми во однос на

составувањето на истиот, пред се поради несозреаните околности за правилно

изразување на волјата на тестаторот. Во тоа време најчесто во руралните средини луѓето

биле необразовани и ракописот како основно средство за составување на своерачен

тестамент не бил усовршен и под влијание на болести или други изразени слабости

можел да се менува, па поради тие околности самиот своерачен тестамент можел да биде

доведен во прашање. Со оглед на тие околности не би била реална сликата доколку

ваквиот тестамент биде помалку вреднуван од двата вида на тестаменти кои се сметаат

за основни, бидејќи според ius commune за тестаторот да располага со својата волја во

корист на наследниците не е потребна потврда од сведоци доколку тестаментот е

писмен. Па така доволно било по смртта на тестаторот да постои документ кој е писмен,

напишан со раката на тестаторот и потпишан со неговото презиме или име и во него да

се содржани наследничките делови или суми изразени со букви, место, ден и година кога

истиот е составен, а други формалности како сведоци не биле потребни. Ваквиот

тестамент кој им стоел на располагање на тестаторите во тоа време бил познат како

testamentum mysticum и се смета за претходник на своерачниот тестамент.255

Десет години после донесувањето на Саксонскиот Граѓански закон во 1865

година, Gottfried von Schmitt бил решителен во намерата за донесување на нов законик

за потребите на Германската држава, па во 1879 година неговите намери успеале со

донесувањето на Прелиминарниот нацрт на законот, кој во принцип бил конзервативно

поставен во однос на видовите на тестаменти бидејќи го познавал само јавниот

тестамент кој бил составен пред суд или нотар. Приватните тестаменти како своерачниот

или тестамент составен пред двајца сведоци биле допуштени само ако жителите на

одредено село, зграда или улица поради исклучителни околности или заразна болест се

наоѓаат во итни ситуации во кои не можат да пристапат кон составување на јавен

тестамент и тоа се до завршувањето на исклучителните околности.256 Понатаму со

приватните видови на тестаменти потенцијалните тестатори можеле да се послужат

доколку тестаментот е направен на брод кој не и припаѓал на германската морнарица и

кој се наоѓал надвор од германско пристаниште. Како трет случај кога било дозволено

користењето на своерачниот тестамент било ограниченото располагање на тестаторот со

255 Bernhard Windscheid, Theodor Kipp, Lehrbuch des Pandektenrechts – vol 3, Rütten & Loening - Frankfurt

am Main, 1901 година, стр. 229-230 256 Gottfried von Schmitt, Entwurf eines Rechtes der Erbfolge fur das Deutsche Reich, Reichsdruckerei – Berlin,

1879 година, стр. 33

96

мал број диспозиции како поделба и дистрибуција на имотот и именување на извршител

на тестаментот. Исто така располагањето на лицата кои се наоѓаат на воена служба биле

полноважни само доколку се напишани и потпишани од раката на тестаторот.

Своерачниот тестамент во овој нацрт не бил признат како вообичаена форма на

тестамент бидејќи се сметало дека постои опасност истиот лесно да биде фалсификуван

или лажиран.

Подоцна режимот на примена само на јавниот тестамент бил предмет на многу

критики, кои се одразиле во поголемиот замав на своерачниот тестамент, кој секако

трпел и позитивни и негативни критики. Како предност на своерачниот тестамент се

истакнувало надминувањето на потешкотиите кои се среќавале кај граѓаните во однос

на читањето и пишувањето, а критиките во прв ред се упатувале на недоволната заштита

на тестаторот поради отсуство на јавен орган. Овие критики биле минимизирани бидејќи

практиката на судовите покажувала нешто друго, па со оглед на поднесените тужби

може да се заклучи дека повеќе била доведувана во прашање полноважноста на

нотарските отколку на своерачните тестаменти.257 Низ времето своерачниот тестамент

бил предмет на многу спорови, па така првичната одредба во германскиот граѓански

законик предвидувала дека тестаментот може да биде составен во вид на декларација во

која ќе бидат наведени местото и денот кога истиот е напишан и потпишан лично со

раката на тестаторот. Овие навидум едноставни услови кои се сметало дека многу лесно

можат да бидат применети во практика предизвикале многу проблеми во пракса, пред се

поради несериозниот пристап кон своерачниот тестамент и недоволната посветеност на

обликот на истиот.258

Сите проблеми кои постоеле во однос со своерачниот тестамент биле надминати

со исклучувањето датумот и местото од суштествени елементи за истиот, а потписот кој

претходно морал да го содржи името и презимето на тестаторот бил ублажен со

воведување на можноста тестаментот да биде потпишан на друг вообичаен начин. На тој

начин треба да овозможи што поголема примена на своерачниот тестамент, а од друга

страна и механизам за овој вид на тестамент да не биде злоупотребуван.259 Како во многу

законодавства денес и германскиот граѓански законик предвидува дека за полноважност

257 Benno Mugdan, Die gesammten Materialien zum Bürgerlichen Gesetzbuch für das Deutsche Reich – vol 5,

R.v. Decker`s Verlag – Berlin, 1899 година, стр. 887 258 Види коментар на член 2231 во Richard Michaelis, Fritz Seyffarth, Das Bürgerliche Gesetzbuch: mit

besonderer Berücksichtigung der Rechtsprechung des Reichsgerichts. Erbrecht - vol 5, Walter de Gruyter –

Berlin, 1928 година 259 Stefan Grundmann, „Favor Testamenti: Zu Formfreiheit und Formzwang bei privatschriftlichen

Testamenten,“ Archiv für die civilistische Praxis 187, 1987 година, стр. 439

97

на своерачниот тестамент потребно е истиот да биде напишан и потпишан од раката на

тестаторот.260 Самото пишување на тестаментот од раката на тестаторот подразбира дека

неговата рака не смее да биде водена од страна на друго лице, бидејќи само тој може да

влијае на својата волја, исто така своерачниот тестамент не може да биде напишан со

помош на Брајова азбука бидејќи на тој начин не можат да бидат забележани

карактеристиките на ракописот на тестаторот. Своерачниот тестамент во Германија

подразбира забрана за користење на фотокопии, помошни технички средства и видео

записи како тестамент, што пак не значи дека при телесен недостаток на тестаторот

истиот не може да е напишан со уста или нога наместо со рака и тоа може да биде

направено на било кој јазик кој го избрал тестаторот.261

Покрај пишувањето на содржината на тестаментот со раката на тестаторот исто

така и потписот на тестаментот е задолжителен и суштествен елемент на овој вид на

тестамент. Потпишувањето на своерачниот тестамент подразбира дека мора да е

направено рачно, а секое користење на печат и факсимил повлекува неважност на

тестаментот, притоа потписот може да содржи име, презиме, прекар, иницијали на

тестаторот, роднински однос со наследниците или израз на љубов.262 Потписот не е

задолжително да е читлив и доколку тестаментот започнува со претставување на

тестаторот, тоа не е замена за потписот кој најчесто стои на крајот на тестаментот, но во

исклучителни ситуации истиот може да се најде на маргините на самиот документ, па

дури и на врвот на истиот. Доколку тестаментот се состои од повеќе страници најчесто

се потпишува само последната доколку е јасно дека станува збор за една целина.263 Двата

најчести проблеми кои се јавуваат во однос на потписот се однесуваат на случаите кога

не е потпишан тестаментот туку само обвивката во која е ставен и случајот кога

тестаментот е изменет. Во првиот случај доколку во самиот текст на тестаментот е

содржано името на тестаторот, а потписот е ставен на обвивката тогаш самата обвивка

станува составен дел на тестаментот, но ова не е случај кога на обвивката е дадена насока

во однос на отворањето на самиот тестамент. Помеѓу овие два сегменти се прави разлика

од аспект на тоа дали обвивката е отворена или затворена. Во однос на измените и

дополните на тестаментот, истите се полноважни само доколку се потпишани, па така

260 Член 2247 став 1, Германски граѓански законик, https://www.gesetze-im-internet.de/bgb (2017) 261 Reinhard Zimmermann, „ Testamentary Formalities in Germany,“ Comparative Succession Law:

Testamentary Formalities, Oxford University press – New York, 2011 година, стр. 200 262 Heinrich Lange, Kurt Kuchinke, Erbrecht, C. H. Beck – München, 2001 година, стр. 379 263 Види повеќе коментар на член 2247 точка 22 во Wolfgang Reimann, Manfred Bengel, Jörg Mayer,

Testament und Erbvertrag, Luchterhand – München, 2006 година

98

истите може да се наоѓаат во самиот текст на тестаментот, над истиот или доколку се

наоѓаат на посебна страница мора посебно да се потпишани.

Материјалот на кој е напишан самиот тестамент не влијае на неговата

полноважност, па истото може да биде направено на хартија, плоча, разгледница, на

опачината на некој друг документ и сл., како и самиот наслов на документот не влијае

на полноважноста, па не е задолжително да е назначено дека станува збор за тестамент.

Како битен елемент при составувањето на своерачниот тестамент од исклучителна

важност е да се истакне поседувањето на намера и волја на тестаторот за составување на

тестамент односно за распределба на неговиот имот.

Денес своерачниот тестамент во Германија ужива општо почитување, иако

испитувањата во однос на истиот се прават на основа на работата на поединечни судови

или врз основа на анкети врз населението. Па така најголем број од населението

прибегнува кон користење на тестамент или договор за наследување. Со текот на

времето своерачниот тестамент се издигнува високо над нотарскиот тестамент поради

помалите формалности и полесниот начин на составување.

2.1.2 Јавен тестамент

Јавните тестаменти воопшто имаат голема историја зад себе, познати се уште од

посткласичното римско право и скоро низ законодавствата на сите држави се

проткајуваат во различни облици. Па следејќи ја практиката на повеќе држави и во

Германија приватните тестаменти биле предмет на остра критика, па целата доверба им

била посветена на јавните тестаменти, кои можеле да бидат составени исклучиво пред

суд или нотар, што исклучува предавање на тестаментот на државен авторитет како што

бил testamentum principi oblatum во римското право264, како и составување пред жупан и

двајца сведоци или пред службеник на локалната самоуправа. Најпрво како јавен

тестамент бил признат тестаментот кој се составувал пред суд (судски тестамент), но со

развитокот на нотарската служба, на нотарите им била дадена надлежност да

составуваат тестаменти (нотарски тестамент), притоа и двата вида може да бидат

направени на два начини: со усна изјава која мора да биде изречена од судијата или

нотарот и со предавање на запечатен документ кој го составил тестаторот или некое

друго лице во негово име со изјава дека тоа е неговата последна волја.265 Кога ќе се

264 Christian Friedrich von Glück, Ausführliche Erläuterung der Pandecten nach Hellfeld: ein Commentar – vol.

34, Johann Jakob Palm - Erlangen, 1830 година, стр. 165-178 265 Friedrich Mommsen, Entwurf eines Deutschen Reichsgesetzes über das Erbrecht nebst Motiven, C.A.

Schwetschke und Sohn – Braunschweig, 1876 година, стр. 16

99

погледнат пошироко јавните тестаменти може да се зборува за четири вида на

тестаменти бидејќи при составување на судски тестамент потребно било присуство на

судски службеник (записничар) и двајца сведоци, а при составувањето на нотарски

тестамент потребно било присуството на уште еден нотар или двајца сведоци.

Низ времето постоеле многу полемики во однос на тоа дека под поимот јавен

тестамент треба да се подразбира само нотарскиот тестамент бидејќи основна работа на

судовите е решавање на спорови, па истите треба да се растоварат од решавањето на

вонпарнични предмети. Најголема актуелност нотарите добиле со предвидувањето не

одредбата дека тестаторите кои се неспособни за читање можат да сочинат тестамент

само со усна изјава на волја пред нотар.266 Оние тестатори пак кои се неми може да

состават тестамент со предавање на претходно составен документ на нотарот, а во однос

на лицата кои биле неспособни и за читање и за зборување било дозволено да дадат

изјава на нотар со користење на посебни знаци и симболи, па дури и движењето на

капаците на очите се сметало за соодветно.

Основната предност на јавниот (нотарскиот) тестамент се состои во корисноста

од правните совети на нотарот, па поради строгите формалности намален е ризикот од

фалсификување на ваквите тестаменти. Ова од причина што тестаментот составен пред

нотар се запечатува и се чува во обвивка во архивата на нотарот, што не е случај со

своерачниот тестамент бидејќи тука тестаторот одлучува за начинот и местото на

чување на самиот тестамент. Исто така јавниот тестамент поседува поголема правна

сила која произлегува од авторитетот од нотарот, па наследникот не е потребно да добие

потврда за наследување, која пак е потребна за своерачниот тестамент.267 Иако за

составувањето на јавниот тестамент на нотарот му се плаќа одреден надомест, тоа

најчесто повлекува помалку трошоци во споредба со своерачниот тестамент. Како

најголем недостаток на јавниот тестамент може да се истакне тешкотијата за правење,

менување или укинувањето на самиот тестамент во споредба со своерачниот тестамент.

Во пракса најчесто тестаторите не сакаат содржината на тестаментот да ја откријат на

друго лице, па дури и кога во прашање е нотарот како доверлива личност.268

266 Член 2233 став 2, Германски граѓански законик, https://www.gesetze-im-internet.de/bgb (2017) 267 Член 2353, Ibid 268 Член 18, Федерален нотарски закон, http://www.gesetze-im-internet.de/bundesrecht/bnoto/gesamt.pdf

(2017)

100

2.2 Вонредни форми на тестаменти во Германија

Животот не секогаш се одвива онака како ние што сакаме, па не секогаш

тестаторот е во состојба да располага со својата волја по пат на тестамент по редовен пат

односно со составување на своерачен или јавен тестамент, затоа во овој контекст

предвидени се вонредните форми на тестаменти кон кои може да се посегне само во

исклучителни ситуации. Па така во Германскиот граѓански законик предвидени се три

вида на вонредни тестаменти, од кои два се итни тестаменти составени пред

градоначалник или тројца сведоци, а третиот го опфаќа тестаментот составен за време

на морска пловидба. Корените на два итни тестаменти може да се најдат уште во

римското право и тоа во testamentum tempore pestis conditum и testamentum ruri conditum,

кои подразбирале дека за тестаментите кои се составувале од лица во рурални средини

формалностите биле сведени на минимум.269 Со текот на времето овие тестаменти биле

предмет на длабоки спорови и критики, но во текот на деветнаесеттиот век во

Германската комуна биле најпрепознатливи. Темелите на вонредните тестаменти се

поставени со нивното воведување во Прелиминарниот нацрт на Германскиот граѓански

законик, каде било пропишано дека е нужно тестаторот да се наоѓа во состојба во која е

невозможно да состави редовен тестамент. Најчесто проблемите се јавувале во

обезбедувањето на бројот на потребните сведоци, па така лицата кои живееле во земјата

тешко можеле да обезбедат седум сведоци кои биле потребни за составување на редовен

тестамент. Во прелиминарниот нацрт на граѓанскиот законик како редовен се признава

јавниот тестамент кој е составен пред нотар, па така тестаторот можел да биде доведен

во околности кога не може својот тестамент да го состави пред суд или нотар или пак

кога такви служби во одредени места не постоеле. Поради овие околности било

овозможено тестамент да се составува пред градоначалникот како лице со поголем

авторитет кога тестаторот даде изјава дека сака да го направи тоа.270 За да се состави

ваков тестамент пред градоначалникот морало да бидат исполнети некои услови како

неможност за наоѓање на достапен судија или нотар и постоење на опасност од смрт на

тестаторот.271

Како втора ситуација на нужда може да се истакне владеењето на заразна болест

каде е исклучително тешко да се состави јавен тестамент, па на тестаторот му се

269 Max Kaser, Das römische Privatrecht – vol. 2, C. H. Beck – München, 1975 година, стр. 482 270 Gottfried von Schmitt, Entwurf eines Rechtes der Erbfolge fur das Deutsche Reich, Reichsdruckerei – Berlin,

1879 година, стр. 32-33 271 Veiten Kappeßer, Die Nottestamente des BGB, Duncker & Humblot – Berlin, 1995 година, стр. 75- 80

101

дозволува тестаментот да го состави пред градоначалникот, усна изјава да даде пред

тројца сведоци или да го предаде претходно составениот документ кој е потпишан од

неговата рака. Најкомплициран од овие тестаменти бил тестаментот кој е составен со

усна изјава пред тројца сведоци бидејќи требало да се пристапи кон составување на

записник кој требало да биде прочитан и потпишан од тестаторот, што не е далеку од

составувањето на јавен тестамент. Времето на важност на ваквите вонредни тестаменти

е три месеци од нивното составување доколку тестаторот сеуште е жив.

Подоцна формалностите во однос на вонредните форми на тестаменти биле

ублажени, со тоа што тестаментот кој се составувал пред градоначалникот и двајца

сведоци не морало задолжително да содржи забелешка дека составувањето пред судија

или нотар не е возможно и причините за тоа. Во овој контекст градоначалникот бил

задолжен да го предупреди тестаторот за временското важење на овој вид на тестамент.

Како ублажување на формалностите се смета и проширувањето на списокот на

исклучителни околности со предвидување на ситуацијата кога тестаторот се наоѓа во

непосредна смртна опасност при која и составувањето на тестамент пред градоначалник

не е повеќе можно (планинска несреќа), а ваквото проширување е на австриска

интервенција (барање).272

Денес во Германија најголем дел од формалностите во однос на трите вид на

вонредни тестаменти се задржани. Па така, за лицето за кое се стравува дека може да

почине пред да состави тестамент пред нотар, дозволено е тоа да го стори пред

градоначалникот на општината во која живее, а притоа составениот тестамент се

потврдува од двајца сведоци.273 Ваквиот тестамент престанува да важи по истекот на три

месеци од неговото составување доколку тестаторот останал жив. Во случај во кој

тестаторот се наоѓа во непосредна смртна опасност при која не само што не е возможно

составувањето на тестамент пред суд или нотар, туку и невозможно е истото да биде

направено и пред градоначалник, тогаш тестаторот својата изјава на волја може да ја

искаже усно во присуство на тројца сведоци, при што се составува записник за истото.

Иако како посебен вид на вонреден тестамент е предвиден итниот тестамент за

време на морско патување, тој не претставува ништо друго освен усен тестамент пред

тројца сведоци само што истиот е направен на брод. Имено при непосредна опасност

која му се заканува на тестаторот при пловидба со германски брод надвор од германско

272 Види повеќе член 24 точка 4 во Werner Vogels, Karl Seybold, Gesetz über die Errichtung von

Testamenten und Erbverträgen, J. Schweitzer – Berlin und München, 1943 година 273 Член 2249 став 1, Германски граѓански законик, https://www.gesetze-im-internet.de/bgb (2017)

102

пристаниште, тестаторот може да пристапи кон составување на тестамент по пат на усна

изјава на волја пред тројца сведоци кои се присутни на бродот, но оваа ситуација е

исклучително ретка и ретко се сретнува во пракса.

3 АНГЛИЈА И ВЕЛС

Во минатото во Англија постоел многу скептичен приод кон тестаментите, односно

дали може еден таков претходно составен документ да има влијание после смртта на

лицето кое го составило. Ова било случај поради предноста која им се давала на другите

основи за наследување како законските и мировните номинации. Со текот на времето

оваа ситуација била надмината, па така во текот на дванаесеттиот век по пат на тестамент

тестаторот можел да располага со целиот свој имот, додека пак во тринаесеттиот век

била направена рестрикција во однос на располагањето со недвижности или личен имот.

Недвижностите ја опфаќале слободната земја, а личниот имот покрај подвижните

предмети го опфаќал и земјиштето за закуп. Така едно лице со недвижностите можел да

располага така што ќе ги пренесе на друго лице за време на живот додека пак по смртта

на оставителот тие автоматски преминувале на најстариот син доколку постоел. Од

друга страна пак оставителот можел да располага со личниот имот по пат на тестамент

онака како што тој сака, најчесто со усна изјава која се давала непосредно пред неговата

смрт без дополнителни формалности.274 Контролата над тестаментите за личниот имот

била пренесена во надлежност на црковните судови поради големата улога на црквата

во создавањето и одржувањето на ваквите тестаменти, кои најчесто биле составувани

така што тестаторот кој се наоѓал на смртна постела ја изјавувал својата волја пред

свештеник кој ја забележувал и така забележана се доставувала до црковните судии кои

ја оценувале нејзината веродостојност.

Критиките кон тестаментот почнале да се ублажуваат бидејќи се сметало дека

истите се паметен избор кога тестаторот имал желба освен на единствениот наследник

имотот да припадне на друго лице, а можеби и на поширок круг на лица и исто така се

сметале како начин на намалување на феудалните даноци кои се плаќале доколку имотот

биде распределен според вообичаениот редослед. Поради се поголемиот замав на

тестаментите со текот на времето, во Statute of Wills од 1540 година кој бил прв статут

во кој биле предвидени формалностите во однос на наследувањето по пат на тестамент

274 Roger Kerridge, „Testamentary Formalities in England and Wales,“ Comparative Succession Law:

Testamentary Formalities, Oxford University press – New York, 2011 година, стр. 308

103

на недвижниот имот.275 Така претходната усна форма на тестаментот била заменета со

писмена форма, притоа не било потребно тестаментот да е напишан лично од тестаторот,

туку можело тоа да го стори и друго лице во негово име користејќи ја било која форма

на тестамент. Притоа покрај располагањето со личниот имот било предвидено и

располагањето со недвижностите по пат на тестамент, со одредени разлики, така што

тестаментот за личниот имот се составувал со давање на усна изјава пред свештеник и

притоа морал да биде заверен и докажан при црковниот суд од страна на извршителот

на тестаментот кој е назначен во истиот, додека пак тестаментот во кој се располагало

со недвижности морало исклучиво да е составен во писмена форма, а не било потребно

никакво докажување, ниту заверување од било кој суд. 276

Иако низ времето биле донесувани повеќе документи кои оставиле некаква трага

во оформувањето на тестаментот како институт, сепак најголемо влијание имал Wills

Act од 1837 година, кој го обликувал тестаментот онака како што денес се применува во

Англија. Овој закон има долга историја бидејќи многу малку е менуван, а има трајно

влијание на самиот тестамент. Така една од неговите измени ги обработува

формалностите кои мора да се почитуваат за еден тестамент да биде полноважен.

Последователно на тоа, ниеден тестамент нема да биде полноважен освен:

ако е составен во писмена форма и потпишан од страна на тестаторот или некое

друго лице во негово присуство и по негова насока;

ако е јасно дека тестаторот со својот потпис сочинил тестамент;

ако тестаторот својот потпис го става во присуство на двајца истовремено

присутни сведоци;

ако секој сведок го потпишува тестаментот или го признава во присуство на

тестаторот, (но не е потребно истовремено присуство на другите сведоци) без

никакво дополнително заверување на тестаментот.277

Од овие услови биле исклучени привилегираните тестатори и лицата со ограничен

ментален капацитет. Битно во овој поглед е да се истакне дека потписите кои се ставаат

на тестаментот било од страна на тестаторот или сведоците мора да се своерачни,

бидејќи електронскиот потпис не наоѓа примена во извршувањето на англискиот

тестамент. Иако датирањето на тестаментот не е нужно истото може да е од значење во

275 Jack Tsen-Ta Lee, „A Place for the Privileged Will,“ Singapore Law Review 15,1994 година, стр. 173 276 Roger Kerridge, „Testamentary Formalities in England and Wales,“ Comparative Succession Law:

Testamentary Formalities, Oxford University press – New York, 2011 година, стр. 310 277 Исклучок член 11, Wills Act 1837, http://www.legislation.gov.uk/ukpga/Will4and1Vict/7/26/contents

(2017)

104

случај ако тестаторот остави повеќе тестаменти за да се знае нивниот редослед или

истото може да е од важност поради описите на личностите во тестаментот.278

Во Англија може да се издвои тоа што тестаторот може во својот тестамент може

да инкорпорира документ кој претходно не е извршен и со тоа станува составен дел од

тестаментот. Оваа инкорпорација ќе биде полноважна доколку се исполнети три услови:

односниот документ мора да постои во моментот кога тестаментот се извршува, а тоа го

докажува лицето кое се повикува на тој документ; тестаментот мора да се однесува на

тој документ како постоечки и тој документ мора да е доволно опишан со цел да може

да се идентификува. Вака инкорпорираниот документ станува дел од тестаментот кој е

јавна исправа, па така и тој е достапен за јавноста, а доколку пак тестаторот сака да го

сокрие од очите на јавноста тоа може да го направи во вид на таен труст.279

Скептичниот приод кон тестаментите кој што се задржал подолго време почнал

да биде надминуван, но и денес точно не може да се определи бројот на лицата кои

составуваат тестамент. Оваа ситуација се појавува бидејќи лицата не волно размислуваат

за својата смрт, поради лекомислениот пристап кон самиот тестамент, а во најголем дел

поради недоволната запознаеност со можностите кои им стојат на располагање и

нереализирањето на замислата за составување на тестамент.280

Во Англија не се предвидени правила за тоа кој би можел да го припреми самиот

тестамент дали тоа мора да е само тестаторот. Па во овој контекст се среќаваат лица кои

се занимаваат со подготовка на тестаменти, најчесто тоа се адвокати, но може да се

сретнат и непрофесионални лица кои работат во нерегулирано опкружување. Поради не

предвидените законски правила во овој поглед секој може да состави нечиј тестамент и

за тоа да наплати соодветна сума, но тука може да се направат многу злоупотреби, чие

што докажување е многу тешко во иднина бидејќи главниот сведок во составувањето на

тестаментот – тестаторот веќе е починат. За разлика од оваа ситуација каде не постојат

никакви ограничувања во однос на тоа кој може да го подготви тестаментот и да наплати

за тоа, за потврдување на тестаментот пријава може да поднесат исклучиво адвокати и

нотари и за тоа да наплатат, од причина што потврдата на тестаментот се смета

резервирана правна активност.281 Еднаш составениот тестамент може да се остави на

278 Brian Sloan, Borkowski's Law of Succession, Oxford University Press- Oxford, 2017 година, стр. 207-209 279 Види повеќе Alastair Hudson, Equity and Trusts – 8 edition, Routledge – Abingdon, 2015 година, стр. 301-

324 280 Catherine Rendell, Law of Succession, Macmillan Press LTD – London, 1997 година, стр. 7 281 Roger Kerridge, „Testamentary Formalities in England and Wales,“ Comparative Succession Law:

Testamentary Formalities, Oxford University press – New York, 2011 година, стр. 319

105

чување во суд, но тоа ретко е случај, бидејќи тестаторите сметаат дека најсигурно

чување на тестаментот е кај оној кој го составил (адвокат или неовластено лице). Поради

ваквата одлука на тестаторот се создаваат проблеми со губење на тестаментите, бидејќи

начесто не се водат регистри на составените тестаменти кои се оставени на чување,

посебно кај неовластените составувачи на тестаменти.

Покрај сите овие недоречености во англиското законодавство, постои јасна

одреденост на условите за полноважност на еден тестамент. Па така за тестаментот да

биде полноважен потребно е истиот да е составен во една од предвидените форми,

тестаторот да има наполнето потребни години на возраст, да има ментален капацитет,

да ја одобрил содржината на тестаментот и да не е присилен на чинот на правење на

тестамент. Па така едно лице има тестаментална способност односно може да составува

тестамент доколку има наполнето 18 години и е способно за расудување.282 Способноста

за расудување во прв ред не се поврзува со ментално пореметување, бидејќи и на лица

со ментално пореметување им е дозволено составување на тестамент во исклучителни

околности. Притоа тестаторот треба да е во состојба да го сфати и оцени значењето на:

1. Природата и самиот чин на составувањето на тестаментот;

2. Опсегот на имотот со кој може да располага по пат на тестаментот;

3. Кругот на лица кои би го наследиле тој имот по пат на тестамент и постапките на

лицата кои би наследиле доколку тестаментот не би постоел;

4. Начинот на распределба на имотот со тестаментот.283

Во овој контекст битно е да се напомене дека лицето или лицата кои се именувани како

наследници во тестаментот за да имаат корист од истиот мора да го надживеат

тестаторот. Доколку лице кое е именувано за наследник во тестаментот не го надживее

тестаторот имотот кој на тој начин би му припаднал нему, ќе биде распределен според

законски предвидениот редослед.284

Кога се зборува за видовите на тестаменти во Англија важно е да се спомене

разликата помеѓу условните (conditional wills), заедничките (joint wills) и взаемните

тестаменти (mutual wills), иако истите денес не се употребуваат често во практика, но

имаат одраз на вообичаените форми на тестаменти. Па така условниот тестамент

282 Љиљана Спировиќ Трпеновска, Дејан Мицковиќ, Ангел Ристов, Наследувањето во Европа, Блесок –

Скопје, 2011 година, стр. 296 283 Consultation Paper on Common Law Tests of Capacity prepared by the Common Law Tests of Capacity

Project Committee, https://www.bcli.org/sites/default/files/2013-02-22_BCLI_Common-

Law_Tests_of_Capacity_Consultation_Paper_(FINAL).pdf (2017), стр. 25 284 Richard F. Storrow, „Wills and survival,“ Quinnipiac law review 34, 2016 година, стр. 451

106

подразбира условеност на самиот тестамент од неизвесноста на некој настан кој е

предвиден со истиот. Па така доколку биде исполнет предвидениот услов тестаментот

ќе биде полноважен, најчесто условот се однесува на непосредна опасност по животот

на тестаторот, а тоа можело да биде војна, бродска или сообраќајна незгода и сл.

Доколку тестаторот се соочи со некоја опасност по неговиот живот ваков тестамент

може да состави со усно соопштување на неговата волја на друго лице или претходно

писмено да го состави.285

Меѓусебниот тестамент подразбира здружување на две или повеќе лица со

заедничка цел – распределба на сопствениот имот под исти или слични услови и со

уверување дека ниеден од нив нема да го отповика тестаментот. Најчесто ваков

тестамент составувале сопружници, а располагањето било во корист на нивните деца.

Ваквиот тестамент може да биде отповикан или изменет само со договор помеѓу

тестаторите, а во тестаментот најчесто влегува и имотот кој е стекнат после смртта на

едниот тестатор. За разлика од меѓусебниот тестамент, заедничкиот тестамент

претставува тестамент кој го составуваат две или повеќе лица со тоа што својата волја

во случај на смрт ја изразуваат во еден документ и тоа во согласност со Wills Act од 1837

година. Волјата на тестаторите има дејство во различни моменти, па така доколку како

тестатори се јавуваат сопружници, тестаментот има дејство најпрво при смртта на

едниот од нив, а потоа повторно дејствува при смртта на другиот.286 Се сметало дека

овој вид на тестамент не треба да се применува поради неговото двојно дејство.

Во Англија се сретнуваат уште и таканаречените living wills (тестамент за

животот) кои подразбираат вид на лечење кое едно лице или сака или не сака да го прими

во случај на ментална неспособност или трајно бессознание. Од вообичаените форми,

овој вид на тестамент се разликува по неговото стапување во сила во некој иден момент

во животот на тестаторот, а тоа најчесто е непосредно пред неговата смрт.

Покрај овие видови во Англија низ историјата уште се сретнувале и усните

тестаменти кои повеќе не се употребуваат бидејќи денес за полноважност на еден

тестамент задолжителна е писмената форма. Усниот тестамент бил дозволен само под

одредени околности и тоа: ако се располагало само со личен имот чија вредност не

надминувала 30 фунти, тестаторот дал насоки за составување на тестамент, но починал

пред да ги реализира, ако како тестатор се појавува војник во воена служба или морнар.

285 Catherine Rendell, Law of Succession, Macmillan Press LTD – London, 1997 година, стр. 19 286 Ibid, стр. 22

107

Подоцна усниот тестамент за воените лица или припадниците на морнарицата бил

проширен со тоа што со него се дозволувало да се располага и со недвижности. Во текот

на дваесеттиот век ваквиот тестамент бил дозволен исклучиво за лицата кои биле

класифицирани како: војник во стварна војна служба, маринец или морнар на море,

припадник на морнарицата.287 Овие категории на лица биле повластени до таа мера што

можеле да состават тестамент без никакви формалности, но денес оваа повластица нема

важност.

3.1 Своерачен тестамент

Иако за своерачниот тестамент во Англиското законодавство не постојат одредби,

сепак неговото опстојување и провлекување од најстари времиња до денес е видливо.

Така во минатото секој тестамент со исклучок на тестаментот за земјата потребно било

да се состави во писмена форма, најчесто напишана лично од тестаторот. Во глобала

сите закони кои биле донесени и важеле на англиска територија го опфаќале и

регулирале во различни сегменти своерачниот тестамент. Согласно со условите за

полноважност на тестаментот кои се предвидени со Statute of wills од 1837 година, може

да се заклучи дека всушност е предвиден своерачниот тестамент, само не под тоа име.

Така денес за еден тестамент да е полноважен потребно е да е напишан и потпишан

лично од тестаторот или од друго лице во негово присуство, со својот потпис тестаторот

ги потврдува последиците кои може да настанат од истиот и тоа во присуство на двајца

сведоци. Датумот на составување на тестаментот не игра значајна улога, но заради

избегнување на тешкотиите при докажувањето на истиот пожелно е да биде содржан во

самиот тестамент.288

Ваквиот тестамент во Англија битно е да е во писмена форма, притоа не се прави

разлика во тоа дали е напишан рачно, со помош на техничко средство или пак во

литографска форма, ниту пак е битен материјалот на кој тоа е направено. Возможно е

пишување на ваквиот тестамент на било кој јазик, па дури и во код само под услов кодот

да може да се дешифрира. Според напредокот на технологијата не е исклучена можноста

за пишување на ваквиот тестамент во вид на телетекст, со што се намалуваат шансите за

фалсификување, измама и друго влијание врз оставителот.

287 Roger Kerridge, „Testamentary Formalities in England and Wales,“ Comparative Succession Law:

Testamentary Formalities, Oxford University press – New York, 2011 година, стр. 324 288 Љиљана Спировиќ Трпеновска, Дејан Мицковиќ, Ангел Ристов, Наследувањето во Европа, Блесок –

Скопје, 2011 година, стр. 297

108

Важна улога во потврдувањето на тестаментот игра потписот на тестаторот, кој

може да се состои од неговото име, иницијали, роднински однос со наследниците, па

дури тестаментот може да биде потврден со помош на печат или отпечаток од палецот

на тестаторот. Покрај лично од тестаторот тестаментот може да биде потпишан и од

друго лице во негово присуство и под негова насока, така што тој треба да поседува

ментална способност да може да приговори доколку ставениот потпис не одговара на

неговите насоки. Најчесто потписот на тестаторот стои на крајот на тестаментот под

самиот текст, со што практично се врши потврда и признавање на се она што погоре е

напишано. Потпишувањето или потврдувањето на потписот тестаторот го врши во

присуство на двајца сведоци кои покрај формалноста на потпишување, внимаваат и на

желбата на тестаторот да го стори тоа.289 Во однос на тој кој може да биде сведок на

тестаментот не постојат правила, но добро е да станува збор за лица кои лесно можат да

се пронајдат односно да имаат постојана адреса на живеење, да се способни да го видат

чинот на потпишувањето на тестаментот и да го сфатат значењето на самото сведочење,

па така слепи и неписмени лица не можат да бидат тестаментални сведоци во овој случај.

Самиот чин на потпишувањето и потврдувањето на тестаментот од страна на

сведоците има исто значење со потпишувањето од страна на тестаторот. Потписот на

сведоците не мора да е ставен на одредено место во тестаментот, туку може да стои на

било кое место со тоа што важна е намената на истиот и поради тоа сведоците мора

своерачно да се потпишат.

3.2 Привилегирани тестаменти

Покрај тоа што формалностите за составување на еден тестамент се сметаат за

пожелни, сепак во одредени животни околности нивното исполнување не е можно, па

поради тоа се предвидени привилегираните форми на тестаменти кои не бараат

исполнување на строги формалности. Ваквите тестаменти се со поедноставна форма и

кругот на лицата кои се овластени да ги составуваат истите е ограничен, а се појавуваат

во ситуација кога тестаторот се наоѓа во голема животна опасност и не е во состојба да

бара стручен совет за составување на својот тестамент. Околностите во кои е дозволено

составување на привилегиран тестамент се предвидени со Wills Act од 1837 година и со

Wills (Soldiers and Sailors) Act од 1918 година и истите се однесуваат лица кои се наоѓаат

во воена служба и припадници на морнарицата. Со ова не се предвидени сите животни

289 Catherine Rendell, Law of Succession, Macmillan Press LTD – London, 1997 година, стр. 43

109

ситуации во кои едно лице може да се најде само во голема животна опасност, па така

планинарите или лицата кои патуваат со јахта не се опфатени со тоа. Главен синоним за

привилегиран тестамент се припадниците на вооружените сили или на морнарицата.

Најпрво со Wills Act од 1837 година било предвидено дека секој војник кој се наоѓа во

активна војна служба или било кој маринец или поморец по пат на тестамент може да

располага со својот личен имот без никакви формалности.290 Подоцна со Wills (Soldiers

and Sailors) Act од 1918 година овие лица по пат на тестамент биле овластени да

располагаат и со својот недвижен имот без никакви формалности. Битно во овој поглед

е да се напомене дека со примената на овие два закони било дозволено привилегиран

тестамент да состави и малолетно лице кое во вообичаени околности немало право на

тоа, од што произлегува дека законските одредби од страна на судовите либерално се

толкувале. Ова било случај пред се поради времето во кое биле составувани вакви

тестаменти, а тоа начесто било за време на војна или непосредно по завршувањето на

истата, а војниците уживале почит од страна на сите, што било евидентно и од судските

одлуки.

Под самиот поим на војник не се подразбирало само лице кое е директно вклучено

во воено дејствие, туку тој ги опфаќал и воените медицински сестри, членовите на

кралските воздухопловни сили, како и поморскиот персонал чија служба е на копно,

додека пак поимот на стварна воена служба подразбирал директна вклученост на

војникот во воените операции. Задолжително за составување на привилегиран тестамент

било постоењето на живото загрозувачки околности, па така војник кој не е во животна

опасност или има првен совет не може да составува ваков тестамент.

Исто така и поимите поморец или маринец се широко толкувани и ги опфаќаат

сите редови на трговската морнарица и морнарицата на силата, како и целиот персонал

кој се наоѓа на бродот. Лицата кои се сметаат за привилегирани тестатори може да

состават ваков тестамент писмено или усно, па единствен услов е тестаторот да е

способен за говорење и да е јасно дека неговата искажана волја претставува негов

тестамент.291

290 Ibid, стр. 49 291 Jack Tsen-Ta Lee, „A Place for the Privileged Will,“ Singapore Law Review 15, 1994 година, стр. 171

110

4 ВИДОВИ НА ТЕСТАМЕНТИ ВО ДРЖАВИТЕ НА ПОРАНЕШНА

ЈУГОСЛАВИЈА

4.1 Србија

Во Србија како и во другите југословенски држави најпрво важел Законот за

наследувањето од 1955 година, кој всушност е основата на сите подоцнежни закони.

Така според овој закон тестаменталната способност се стекнувала со навршување на

шеснаесет години доколку лицето е способно за расудување.292 Оваа граница за

стекнување на тестаментална способност според актуелниот закон за наследување на

Србија е спуштена на навршување на петнаесет години, а способноста за расудување е

задржана како дополнителен услов. Овие услови битно е тестаторот да ги поседува во

моментот на составување на тестаментот, а секое подоцнежно губење на

тестаменталната способност не влијае на полноважноста на самиот тестамент.

За разлика од законите на другите југословенски држави, за Србија

карактеристично е тоа што законот за наследување содржи поконкретни објаснувања за

поимот завештание. Па така завештанието претставува еднострана, лична и секогаш

отповиклива изјава на волја на тестаментално способно лице со која тоа го распоредува

својот имот во случај на смрт во законски определен облик.293 Што се однесува пак до

самата волја на завештателот истата треба да биде сериозна, стварна и слободна, а

намерата за составување на тестамент мора да е одредена и безусловна.294

Во Србија денес се предвидени повеќе видови на тестаменти и ако подлабоко се

разгледаат нивните карактеристики истите може да се поделат на две големи групи и тоа

редовни и вонредни тестаменти. Припадноста на еден тестамент кон одредена група

зависи од околностите во кои тестаментот се составува, па така ако истиот е составен

при вообичаени околности припаѓа на групата на редовни тестаменти, а доколку пак е

составен во исклучителни околности истиот припаѓа на групата на вонредни тестаменти.

Во групата на редовни тестаменти може да се сместат: своерачниот, писмениот

тестамент пред сведоци, судски, конзуларен и меѓународен тестамент.295 Од друга

292 Член 64 став 1, Закон за наследувањето – пречистен текст, Службен лист на СФРЈ, бр. 42/65 293 Член 78, Zakon o nasljeđivanju, Službeni glasnik RS br. 46/95, 101/2003 - odluka USRS i 6/2015 294 Љиљана Спировиќ Трпеновска, Дејан Мицковиќ, Ангел Ристов, Наследувањето во Европа, Блесок –

Скопје, 2011 година, стр. 303 295 Илија Бабић, Наследно право – четврто измењено и допуњено издање, Службени лист – Београд,

2011 година, стр. 130

111

страна пак бродскиот, воениот и усниот тестамент спаѓаат во групата на вонредни

тестаменти.

Како прв и највообичаен вид на тестамент во српското наследно право може да се

истакне своерачниот тестамент кој може да се оквалификува како редовен, приватен и

писмен тестамент. Па така завештателот кој знае да пишува и чита може да состави

своерачен тестамент со тоа што ќе го напише и потпише со своја рака.296 Од законската

формулација за своерачниот тестамент може да се заклучи дека за полноважност на

истиот потребно е само пишувањето и потписот лично од тестаторот. Иако за

полноважноста според актуелниот Закон за наследувањето не е нужно забележувањето

на датумот кога истиот е составен, сепак според Нацртот на граѓанскиот законик на

Србија кој е во подготовка се стреми кон предвидување на датумот како суштествен

елемент на своерачниот тестамент. 297

Писмениот тестамент пред сведоци исто како и своерачниот тестамент спаѓа во

групата на редовни, приватни и писмени тестаменти. Овој вид на тестамент може да го

состави завештателот кој знае да чита и пишува така што пред двајца сведоци ќе изјави

дека претходно составеното писмено го прочитал и дека тоа е негова последна волја, а

најпосле своерачно се потпишува на писменото.298 Заедно со чинот на потпишувањето

од страна на тестаторот писменото го потпишуваат и двата сведоци со истовремено

назначување на својството на сведоци кое претставува спореден елемент на ваквиот

тестамент, како и датумот и местото на составување.

Судскиот тестамент за разлика од претходните два тестаменти спаѓа во групата на

редовен, јавен и писмен тестамент. Јавен е бидејќи во неговото составување учествува

судија, така што по кажувањето на тестаторот кој е способен за читање и пишување го

составува на записник, по што потврдува дека во негово присуство таквиот тестамент е

прочитан и потпишан од страна на тестаторот. Доколку пак завештателот не е во

состојба да го прочита тестаментот, тогаш тоа го прави судијата во присуство на двајца

сведоци во чие присуство завештателот изјавува дека тоа е негов тестамент и го

потпишува или става свој ракознак.299 Покрај потписот на завештателот треба да стојат

и потписите на сведоците. Во исклучителни околности ваков тестамент може да биде

составен во суд на чие подрачје завештателот нема живеалиште, за што веднаш по

296 Член 84 став 1, Zakon o nasljeđivanju, Službeni glasnik RS br. 46/95, 101/2003 - odluka USRS i 6/2015 297 Нацрт грађанског законика, http://www.mpravde.gov.rs/files/NACRT.pdf (2017), стр. 656 298 Член 85 став 1, Zakon o nasljeđivanju, Službeni glasnik RS br. 46/95, 101/2003 - odluka USRS i 6/2015 299 Член 88 став 1, Ibid

112

составувањето се известува надлежниот суд. Исто така завештателот кој има составено

своерачен, писмен тестамент пред сведоци и судски тестамент може да го довери на

чување во судот при што се составува записник и самиот тестамент се става во посебна

обвивка и се запечатува.

Конзуларниот тестамент спаѓа во групата на редовни, јавни и писмени тестаменти.

Во неговото составување учествува дипломатски или конзуларен претставник, пред кој

завештателот во странство може да состави тестамент според правилата кои важат за

судскиот тестамент. Ваквиот тестамент се составува пред шефот на конзулатот или лице

кое од него е овластено изрично само за оваа работа односно дипломатски претставник

на Србија и српските државјани во странство.300

Меѓународниот тестамент спаѓа во групата на редовни, писмени и јавни

тестаменти и истиот претставува писмена исправа за изјавата на волја која тестаторот ја

поднесува на овластеното лице со изјава пред него и пред двајца сведоци дека тоа е негов

тестамент и дека е запознаен со неговата содржина, по што тестаментот го потпишуваат

сведоците и овластеното лице, а тестаторот само доколку е во состојба да го стори тоа.301

Ваквиот тестамент е полноважен без оглед на местото каде е составен, каде се наоѓаат

добрата со кои се располага по пат на тестаментот или каде тестаторот има свое

живеалиште. За ваквиот тестамент битно е да биде составен во писмена форма, лично од

завештателот или пак од друго лице, на било кој јазик своерачно или со помош на друго

техничко средство. Потписите на тестаторот и на сведоците задолжително стојат на

крајот на тестаментот каде корисно е да биде ставен и датумот кога тестаментот е

составен односно кога истиот е потпишан од овластено лице.302

Бродскиот тестамент спаѓа во групата на вонредни, јавни и писмени тестаменти и

истиот може да биде составен на брод во текот на внатрешна пловидба (река, езеро) или

на брод во текот на морска или прекуморска пловидба. За српски брод се смета оној кој

плови под знамето на Србија и е регистриран во Србија и истиот се составува пред

заповедникот на бродот според правилата кои важат за судски тестамент. Овој вид на

тестамент е со ограничено времетраење и истиот престанува да важи 30 дена од

враќањето на завештателот во Србија.303

300 Илија Бабић, Наследно право – четврто измењено и допуњено издање, Службени лист – Београд,

2011 година, стр. 143 301 Ibid, стр. 144 302 Член 99 став 1 и 2, Zakon o nasljeđivanju, Službeni glasnik RS br. 46/95, 101/2003 - odluka USRS i 6/2015 303 Член 108 став 2, Ibid

113

Воениот тестамент може да се окарактеризира како вонреден, јавен и писмен

тестамент. Вонреден е поради тоа што може да се составува само во исклучителни

околности и тоа за време на војна или мобилизација и истиот е со ограничено

времетраење односно престанува да важи по истекот на 60 дена од завршувањето на

војната, а доколку завештателот е демобилизиран по истекот на 30 дена од

демобилизацијата. Овој вид на тестамент се составува според правилата кои важат за

составување на судски тестамент и тоа пред командирот на четата или друг старешина

од ист или повисок ранг, како и пред секој старешина на одвоен одред.

Усниот тестамент пак е најспецифичен тип на тестамент и истиот може да се

смести во групата на усни, вонредни и приватни тестаменти. Па така завештателот може

во присуство на тројца истовремено присутни сведоци да ја изрече својата последна

волја ако поради исклучителни околности не може да состави писмен тестамент.

Времето на важност на ваквиот тестамент е ограничено и истиот престанува да важи по

истекот на 30 дена по престанокот на исклучителните околности.304 Сведоците на овој

вид на тестамент се должни изјавата на волја која пред нив ја искажал тестаторот што

побрзо да ја преточат во писмена форма и да ја предадат на судот со истакнување на

местото, времето и приликите под кои е искажана истата.

4.2 Хрватска

Во Хрватска за разлика од Србија, тестаменталната способност се стекнува со

навршување на 16 години, под услов тестаторот да е способен за расудување. Во

спротивно тестаментот ќе биде ништовен, а се смета дека тестаторот не бил способен за

расудување доколку во моментот на составување на тестаментот не бил во состојба да

го сфати значењето на самиот тестамент и последиците од него или не бил во состојба

да управува со својата волја и да постапува во согласност со неа.305 Секое подоцнежно

губење на тестаменталната способност не влијае на полноважноста на самиот тестамент.

Како правна работа тестаментот претставува еднострано (доволна е само волјата

на тестаторот, не се бара ничие одобрение), формално (строго се предвидени формите

во кои тестаментот може да биде составен) и отповикливо (тестаторот еднострано може

да го отповика тестаментот) правно дело.306

304 Нацрт грађанског законика, http://www.mpravde.gov.rs/files/NACRT.pdf (2017), стр. 659 305 Член 26 став 2, Zakon o nasljeđivanju, Narodne novine br. 48/03, 163/03, 35/05, 127/13, 33/15 306 Zinka Bulka, „Nasljeđivanje na temelju oporuke,“ Hrvatska pravna revija, 2010 година, стр. 53

114

За разлика од законите на другите југословенски држави, Законот за наследување

на Хрватска предвидува три облици на тестаменти: приватни, јавни и тестаменти во

исклучителни околности. Па така во состав на приватните тестаменти предвидени се

своерачниот и писмениот тестамент пред сведоци, како јавен тестамент се смета оној кој

е составен пред надлежен државен орган, а како тестамент во исклучителни околности

предвиден е усниот тестамент.

Своерачниот тестамент може да се окарактеризира како редовен, приватен и

писмен облик на тестамент.307 Па така, своерачен тестамент е оној кој тестаторот

своерачно го напишал и своерачно го потпишал.308 Тестаментот е полноважен и во

случај да покрај тестаторот се потпише и неговиот брачен другар, но притоа во

тестаментот не е наведено дека брачниот другар се потпишува како сведок.309 Како и во

повеќето законодавства и во Хрватска местото и датумот кога своерачниот тестамент е

составен не се предвидени како суштествени услови за полноважност на истиот, туку

само се препорачуваат како корисни. Датумот на составување на ваквиот тестамент е

корисен во околности кога тестаторот има составено повеќе тестаменти поради

утврдување на нивниот редослед. Како своерачен тестамент нема да се смета

тестаментот кој е напишан со машина за пишување, туку ваквиот тестамент исклучиво

се пишува со ракописот на тестаторот.

Писмениот тестамент пред сведоци е оној тестамент кој тестаторот кој е способен

да чита и пишува го составува така што ќе изјави дека составената исправа е негов

тестамент и тоа ќе го направи во присуство на двајца сведоци и пред нив ќе го

потпише.310 Сведоците мора истовремено да се присутни при составувањето на ваквиот

тестамент бидејќи во спротивно тестаментот ќе биде ништовен. Сведоците се

потпишуваат на самиот тестамент со назначување на нивното својство, не е доволно тие

да го стават својот потпис на ковертот во кој се наоѓа тестаментот, а притоа не мора да

се запознаени со содржината на односниот тестамент, тие само потврдуваат дека

тестаторот е присутен и го признава писменото за свој тестамент. Во случај писмениот

тестамент пред сведоци да е составен на два или повеќе листови, доволно е завештателот

да се потпише само на последниот лист за да таквиот тестамент се смета за

307 Vlado Belaj, „Oblik oporuke prema zakonu o nasleđivanju,“ Pravni vjesnik, Pravni fakultet – Osijek, 2004

година, стр. 10 308 Petar Klarić, Martin Vedriš, Građansko pravo - Opći dio, stvarno pravo, obvezno i nasljedno pravo, Narodne

novine – Zagreb, 2009 година, стр. 738 309 Види Vrhovni sud Republike Hrvatske, Rev-1668/1999-2,

https://sudskapraksa.csp.vsrh.hr/decisionText?id=090216ba80288148&q=1668%2F1999-2 (2017) 310 Член 31 став 1, Zakon o nasljeđivanju, Narodne novine br. 48/03, 163/03, 35/05, 127/13, 33/15

115

полноважен.311 Полноважен е и тестаментот кој не го составил завештателот, но истиот

своерачно го потпишал пред двајца сведоци и притоа изјавувајќи пред нив дека тоа е

неговиот тестамент и потоа сведоците на тестаментот да се потпишале на него.312

Како новина во хрватското наследно законодавство е воведен јавниот тестамент

како своевидно обединување на формите на тестаменти кои се провлекувале низ

годините, а во чие составување учествувал надлежен државен орган. Овој вид на

тестамент е идеален за лицата кои не знаат да читаат и пишуваат, па тие се ограничени

само на користењето на овој вид на тестамент. Јавен тестамент по барање на тестаторот

составува во Хрватска судија на општински суд, судски советник во општинскиот суд

или пак нотар, а додека пак во странство тоа го прави конзуларен односно дипломатско

– конзуларен претставник на Република Хрватска како овластено лице.313 Овој вид на

тестамент овластеното лице го составува по кажувањето на тестаторот, по што му го

чита напишаното и го предупредува за правните последици од истото, по што тестаторот

се потпишува. За целата постапка за составувањето на тестаментот овластеното лице

составува записник кој се потпишува од него и од тестаторот, доколку пак тестаторот не

е во можност да се потпише се наведуваат причините за тоа или пак тестаторот може да

побара некој друг да го стори тоа во негово име. Во случај пак кога тестаторот не е во

состојба да го прочита тестаментот, му се чита од страна на овластеното лице во

присуство на двајца сведоци кои го разбираат јазикот на кој тестаментот е составен, по

што тестаторот се потпишува на тестаментот или става свој ракознак и изјавува дека тоа

е негов тестамент. Сведоците се потпишуваат на самиот тестамент и на претходно

составениот записник покрај тестаторот и овластеното лице.314 Сите претходни

преземени дејствија мора да се назначат од овластеното лице во тестаментот, затоа што

во случај тоа да не е направено, истиот нема да се смета да полноважен.315 Како сведоци

може да се појават само полнолетни лица на кои не им е одземена деловната способност

и кои се способни да читаат и пишуваат. Вака составениот тестамент тестаторот може

сам да го чува или да го довери на чување на друго физичко или правно лице или пак на

нотар во државата или конзуларен или дипломатско – конзуларен претставник во

311 Види Vrhovni sud Republike Hrvatske, Rev-1028/03-2,

https://sudskapraksa.csp.vsrh.hr/decisionText?id=090216ba8051d3c2&q=oporuke (2017) 312 Види Vrhovni sud Republike Hrvatske, Rev-460/1992-2,

https://sudskapraksa.csp.vsrh.hr/decisionText?id=090216ba8023b240&q=oporuke (2017) 313 Член 32 став 2, Zakon o nasljeđivanju, Narodne novine br. 48/03, 163/03, 35/05, 127/13, 33/15 314 Petar Klarić, Martin Vedriš, Građansko pravo - Opći dio, stvarno pravo, obvezno i nasljedno pravo, Narodne

novine – Zagreb, 2009 година, стр. 741 315 Види Vrhovni sud Republike Hrvatske, Rev-2388/1990-2,

https://sudskapraksa.csp.vsrh.hr/decisionText?id=090216ba80231638&q=oporuke (2017)

116

странство, кои се должни да го примат ваквиот тестамент без разлика кој истиот го

составил.

Усниот тестамент како тестамент во исклучителни околности може да состави

тестаторот така што својата волја усно ќе ја изјави пред двајца истовремено присутни

сведоци и тоа само во исклучителни околности поради кои не е во можност да состави

ниеден друг вид на тестамент. Ваквиот вид на тестамент е со ограничено времетраење

односно истиот престанува да важи по истекот на 30 дена по престанокот на

исклучителните околности во кои е составен.316 Сведоците на усниот тестамент се лица

кои можат да посведочат и при составувањето на јавниот тестамент, но во овој случај не

се обврзани со способноста за читање и пишување, истите се должни што побрзо и без

одлагање волјата на тестаторот писмено да ја забележат и да ја предадат на суд или нотар

на чување или пак она што го кажал тестаторот да го повторат пред суд или нотар со

истакнување на времето, местото и околностите при кои тестаментот е составен.

Особено значајна новина во Хрватското тестаментално законодавство е

воведувањето на регистарот на тестаменти и истиот се води од страна на Нотарската

комора и во истиот се евидентираат фактите за составување, чување и прогласување на

тестаментот, а не регистрирањето на тестаментот во овој регистар не влијае на неговата

полноважност.

4.3 Црна Гора

Тестаменталната способност според Црногорското право се стекнува со

навршување на 15 годишна возраст, под услов тестаторот да е способен за расудување.

Тестаментот ќе биде ништовен доколку во моментот на составување на истиот

тестаторот не бил способен за расудување и немал наполнето 15 години, а секое

подоцнежно губење на способноста за расудување не влијае на полноважноста на

тестаментот.317 Како исклучително важен елемент се смета слободната и свесна изјава

на волја на тестаторот, па последователно на тоа ништовен ќе биде тестаментот кој е

составен под влијание на заблуда, закана или принуда. Доколку пак тестаторот бил во

заблуда само за одредени одредби од тестаментот тогаш само тие ќе бидат ништовни, а

останатите ќе останат во важност.

316 Член 37 став 2, , Zakon o nasljeđivanju, Narodne novine br. 48/03, 163/03, 35/05, 127/13, 33/15 317 Член 61 став 2 и 3, Zakon o nasljeđivanju, Službeni list Crne Gore br. 74/08

117

Тестаментот претставува едностран правен акт кој содржи еднострана изјава на

последната волја на тестаторот во законски определена форма со цел распоред на

оставината различен од оној кој е предвиден според законски определените наследни

редови и тоа на начин, мера и граници определени со закон.318 Според црногорскиот

закон за наследување предвидени се повеќе форми на тестаменти и тоа: своерачен,

писмен тестамент пред сведоци, судски, конзуларен, меѓународен, бродски, воен и устен

тестамент.

Своерачниот тестамент според своите карактеристики спаѓа во групата на редовни

и приватни тестаменти. Редовен е затоа што се составува при вообичаени околности, а

приватен бидејќи го составува самиот тестатор без потреба од нечие одобрение или

дозвола. Па така, ваквиот тестамент е полноважен само доколку тестаторот го напишал

со својата рака и го потпишал, а забележувањето на датумот кога истиот е составен не е

предвидено како суштествен елемент за полноважност на ваквиот тестамент.

Писмениот тестамент пред сведоци исто како и своерачниот се вбројува во групата

на редовни и приватни тестаменти. Ваков тестамент може да состави тестаторот кој е

способен да чита и пишува на начин што во присуство на двајца сведоци своерачно ќе

го потпише документот кој му го составил некој друг и притоа ќе изјави дека тоа е негов

тестамент.319 Сведоци на ваквиот тестамент може да бидат полнолетни лица кои не се

лишени од деловна способност, кои знаат да читаат и пишуваат и го познаваат јазикот

на кој тестаментот е составен и истите се потпишуваат на тестаментот со назнака на

својството на сведоци и назначување на други дополнителни околности за нивно

полесно пронаоѓање.

Судскиот тестамент спаѓа во групата на редовни и јавни тестаменти бидејќи по

кажувањето на тестаторот истиот го составува судија на основен суд или нотар. Како

надлежен орган односно судија во составувањето на ваквиот тестамент не може да се

појават: потомци на тестаторот, негови посвоеници и нивни потомци, негови предци и

нивни потомци, роднини по странична линија до четврт степен, сопружници ја сите овие

лица и сопружникот на завештателот. Секое располагање на тестаторот по пат на

тестаментот во корист на овие лица ќе биде ништовно.

Конзуларниот тестамент може да се смести во групата на редовни и јавни

тестаменти. Ваков тестамент може да состави црногорски државјанин во странство

318 Enes Bikić, Miraš Radović, Sefedin Suljević, Notarijat u Crnoj Gori, Ministarstvo pravde – Podgorica, 2010

година, стр. 232 319 Член 67 став 1, Zakon o nasljeđivanju, Službeni list Crne Gore br. 74/08

118

според одредбите од Законот за наследување кои важат за составување на судски

тестамент, пред дипломатски или конзуларен претставник на Црна Гора кој е задолжен

за вршење на конзуларни работи.320 Ништовна ќе биде секоја одредба од ваквиот

тестамент со која се врши располагање на тестаторот во корист на судија, нотар,

дипломатски или конзуларен претставник, сведоците во неговото составување, како и

предците, потомци, браќата, сестрите и сопружниците на овие лица.

Бродскиот тестамент спаѓа во групата на вонреден и јавен тестамент, бидејќи се

составува во исклучителни околности и истиот е со ограничено времетраење. Па така на

црногорски брод тестамент може да состави капетанот на бродот според одредбите кои

важат за составување на судски тестамент и истиот престанува да важи по истекот на 30

дена од враќањето на завештателот во Црна Гора.

Тестаментот кој се составува за време на мобилизација или војна спаѓа во групата

на вонредни и јавни тестаменти. Ваквиот тестамент се составува исто како и бродскиот

според одредбите за составување на судски тестамент пред командирот на четата или

друг старешина од ист или повисок ранг, како и од друго лице во присуство на некој од

овие старешини или од старешина на секој одвоен ред. Времето на важење на ваквиот

тестамент е ограничено на 60 дена по завршувањето на војната или 30 дена по

демобилизацијата во случај завештателот да е демобилизиран.321

Меѓународниот тестамент може да се смести во групата на редовни и јавни

тестаменти и истиот е полноважен во поглед на формата без разлика на местото каде

истиот е составен, местото каде се наоѓаат добрата кои се предмет на тестаментот,

државјанството, престојувалиштето или живеалиштето на тестаторот. Овој тестамент се

составува во согласност со Вашингтонската Конвенција за обликот на меѓународниот

тестамент со која е предвидена еднообразна потврда која мора да се почитува за

составување на ваков вид на тестамент. Меѓународниот тестамент мора да биде составен

во писмена форма, на бил кој јазик со ракопис или пак на друг начин. Како јавен орган

во составувањето на меѓународниот тестамент може да учествува судија на основен суд

ако тестаментот е составен во земјата, а во странство тоа може да го стори дипломатски

или конзуларен претставник на Црна Гора задолжен за конзуларни работи. Во присуство

на некое од овластените лица и двајца сведоци тестаторот изјавува дека приложениот

документ е негов тестамент и се потпишува, притоа не е задолжен да ја открие

320 Член 71, Ibid 321 Член 73 став 2, Ibid

119

содржината на тестаментот. Покрај потписот на тестаторот своите потписи ги ставаат и

сведоците и овластеното лице и тоа задолжително на крајот на тестаментот.322 За разлика

од другите видови на тестаменти, овде датумот задолжително мора е содржан, а истиот

подразбира датум кога се потпишало овластеното лице.

Усниот тестамент се сместува во групата на вонредни и приватни тестаменти и

истиот се составува во околности во кои не може да се состави некоја редовна форма на

тестамент. Поради вонредноста на самиот тестамент неговото важење е ограничено,

односно истиот престанува да важи по истекот од 30 дена од престанокот на околностите

во кои е составен. Истиот се составува со усна изјава на тестаторот во присуство на

двајца сведоци кои не мора да знаат да читаат и пишуваат. Главна должност на сведоците

е писмено да ја забележат изјавата на тестаторот или да го известат судот за околностите

во кои тестаментот е составен, а неизвршувањето на оваа должност не повлекува

ништовност на тестаментот.

За Црна Гора карактеристично е тоа што постои регистар на тестаменти кој е

уреден по примерот на Хрватското право. Па така секое составување, чување и

прогласување на тестамент е евидентирано во Регистарот на тестаменти кој се води при

Нотарската комора, но доколку еден тестамент не е заведен во регистарот тоа не влијае

на неговата полноважност.

4.4 Словенија

За стекнување на тестаментална способност и во Словенија како и во најголем број

од државите потребно е тестаторот да има навршено 15 години и да е способен за

расудување, а секое подоцнежно губење на способноста за расудување не влијае на

полноважноста на тестаментот. Покрај ова важна улога игра и слободната и свесна

изјава на волја на тестаторот, па секое влијание врз неговото располагање спротивно на

тоа повлекува ништовност на тестаментот. Поништување на тестаментот поради

неспособност на тестаторот за располагање, немање возраст од 15 години или поради

влијание на присила, заблуда или измама при неговото располагање, може да бара лице

кое има правен интерес и тоа во рок од една година од дознавањето на причините за тоа,

но не подолго од десет години од доставувањето на тестаментот.323 Во Словенија се

предвидени повеќе видови на тестаменти и тоа: своерачен, писмен тестамент пред

322 Член 79 став 3 и 4, Ibid 323 Член 61 став 1, Zakon o dedovanju, http://www.pisrs.si/Pis.web/pregledPredpisa?id=ZAKO317 (2017)

120

сведоци, судски, усен, тестамент составен во странство, тестамент составен на

словенечки брод, тестамент составен за време на воена или вонредна состојба и

меѓународен тестамент.

Своерачниот тестамент се составува во вообичаени околности така што тестаторот

го пишува и потпишува со својата рака. Ваквиот тестамент е полноважен и доколку во

него воопшто не е наведен датумот кога истиот е составен бидејќи истиот не е предвиден

како суштествен елемент за своерачниот тестамент во словенечкото право.

Писмениот тестамент пред сведоци предвиден е за лица кои знаат да читаат и

пишуваат и истиот се составува така што тестаторот во присуство на двајца сведоци

своерачно го потпишува документот кој за него го составил некој друг и изјавува дека

тоа е неговата последна волја. По ваквата изјава на тестаторот, тестаментот го

потпишуваат и сведоците.

Судски тестамент по барање на тестаторот може да состави надлежен судија кој

најпрво ќе го утврди тестаторовиот идентитет. Тестаментот се составува по кажувањето

на тестаторот по што му се дава да го прочита и потпише, а судијата потврдува дека

тестаментот е потпишан во негово присуство. Доколку пак тестаторот не е во можност

да го прочита тестаментот, тогаш тоа го прави судијата во присуство на двајца сведоци,

а потоа тестаментот се потпишува од тестаторот, судијата и сведоците.

Во склоп на судскиот тестамент може да се спомене нотарскиот тестамент кој го

составува нотар во облик на нотарски запис на усно изјавената волја на тестаторот или

пак со заверување на писмениот тестамент на тестаторот. Вака составениот тестамент

има дејство како судски и притоа нотарот е должен да издаде потврда како доказ дека е

составен ваков тестамент.324 Секое составување на ваков тестамент по електронски пат

не е дозволено и повлекува ништовност на тестаментот.

Тестамент во странство може за словенечките државјани да состави дипломатски

или конзуларен претставник на Словенија задолжен за вршење а конзуларни работи

според одредбите за составување на судски тестамент.

Тестамент на словенски брод може да состави капетанот на бродот користејќи ги

правилата кои се предвидени за составување на судски тестамент. Ваквиот тестамент е

вонредна форма бидејќи се составува во исклучителни околности и неговото

времетраење е ограничено на 30 дена по враќањето на тестаторот во Словенија.

324 Член 46 став 1 и 2, Zakon o notariatu, http://www.notar-z.si/upload/files/zakon-o-notariatu.pdf (2017)

121

Тестаментот за време на воена или вонредна состојба е исто така вонреден вид на

тестамент и истиот се составува пред заповедникот на четата или заповедникот на истата

или повисока единица од страна на војникот кој усно ја изјавува својата волја, а

заповедникот во се постапува според одредбите кои важат за судски тестамент. Ваквиот

тестамент е со ограничено време на важење и престанува да важи во рок од 60 дена од

престанокот на воената или вонредната состојба, а ако воената служба на тестаторот

истекла пред или после тоа престанува да важи по истекот на 30 дена по истекот на

воената служба.325

Меѓународниот тестамент задолжително се составува во писмен облик, не е

задолжително своерачно од страна на тестаторот, туку од било кое лице во негово име и

на било кој јазик. На барање на завештателот ваков тестамент може да состави надлежен

судија или дипломатски или конзуларен претставник на Словенија во странство. Во

присуство на овластеното лице и два сведоци тестаторот изјавува дека тоа негов

тестамент, дека е запознаен со неговата содржина и истиот го потпишува, а може да

побара тоа во негово име да го стори некој друг. После потпишувањето од страна на

тестаторот истото го прават и сведоците и овластеното лице и тоа на крајот на самиот

тестамент. Како и во сите држави и во Словенија за чинот на составувањето на

меѓународниот тестамент се составува и предвидената потврда за истиот како доказ дека

таков тестамент бил составен.

Усен тестамент тестаторот може да состави само во исклучителни околности во

кои не е во состојба да состави некој од редовните облици на тестаменти, на начин што

својата волја усно ќе ја искаже во присуство на двајца сведоци. Поради вонредноста на

ваквиот тестамент неговото времетраење е ограничено односно истиот престанува да

важи по истекот на 30 дена по престанувањето на исклучителните околности.

Во Словенија во принцип не се применуваат заедничките тестаменти и според

законот се неважечки доколку ги составуваат брачните другари меѓусебно именувајќи

се за наследници. Но праксата покажува дека заедничките тестаменти со кои заеднички

располагаат две или повеќе лица во корист на трето лице не се исклучени и истите се

корисни.326

325 Член 71 став 2, Zakon o dedovanju, http://www.pisrs.si/Pis.web/pregledPredpisa?id=ZAKO317 (2017) 326 Karel Zupančič, Viktorija Žnidaršič Skubic, Dedno pravo, Uradni list Republike Slovenije – Ljubljana, 2009

година, стр. 127-128

122

VI ЕМПИРИСКО ИСТРАЖУВАЊЕ

За потребите на оваа магистерска теза беше спроведено истражување по пат на

електронска анкета на случаен примерок од 200 испитаници. Целта на истражувањето

беше осознавање на запознаеноста и едуцираноста на граѓаните со институтот

тестамент, негова примена во пракса, облиците во кои може да се јави, како и

најиделните облици за примена во иднина. Анкетниот прашалник се состоеше од 3

општи прашања и 17 прашања кои се занимаваат со проблематиката која беше предмет

на самото истражување и истата беше спроведена во период од 25.06.2017 до 25.07.2017

година.

1 АНАЛИЗА НА РЕЗУЛТАТИТЕ ОД ИСРАЖУВАЊЕТО

По анализата на резултатите од случајниот примерок беа добиени следните

резултати:

Графикон 1

Од анализираните податоци произлегува дека од вкупниот број на испитаници 58%

припаѓаат на женскиот пол, а 42% од испитаниците припаѓаат на машкиот пол.

42%

58%

Полова структура на испитаниците

Машки Женски

123

Графикон 2

Старосната структура на испитаниците е поделена на следниот начин: 1% од

испитаниците се на возраст до 18 години, 41% од испитаниците се на возраст од 18-27

години, 26% од испитаниците се на возраст од 28-37 години, 19% од испитаниците се на

возраст од 38-49 години, 8% од испитаниците се на возраст од 50-60 години и 5% од

испитаниците се на возраст над 60 години.

Графикон 3

Образовната структура на испитаниците е поделена на начин што 48% од

испитаниците имаат завршено високо образование, 47% од испитаниците имаат

завршено средно образование, 4% од испитаниците имаат завршено вишо образование,

а само 1% од испитаниците имаат завршено вишо образование.

1%

41%

26%

19%

8%5%

Старосна структура

до 18 18-27 28-37 38-49 50-60 над 60

1%

47%

4%

48%

Образование на испитаниците

основно средно вишо високо

124

Графикон 4

Поделено е мислењето на испитаниците во однос на основот на наследување на кој му

доверуваат најголема доверба. Така 50% се изјасниле дека најдобар основ за

наследување е тестаментот, додека 40% најголема доверба и доверуваат на законската

распределба. Мал дел од испитаниците (10%) најголема доверба му доверуваат на

договорот за доживотна издршка. Ваквото мислење на испитаниците е во спротивност

со хиерархијата на основите на наследување каде договорот за доживотна издршка е на

пиедесталот, па потоа следува тестаментот а на дното се наоѓа законското наследување.

Графикон 5

40%

50%

10%

На кој основ за наследување му доверувате

најголема доверба?

Законско наследување Тестамент Договор за доживотна издршка

5%1%4%

90%

Која според вас е идеалната возраст како

минимална граница за составување на

тестамент?

14 години 15 години 16 години 18 години

125

Најголем дел од испитаниците (90%) сметаат дека границата за составување на

тестамент треба да се помести на 18 години. 5% од испитаниците сметаат дека идеална

возраст за составување на тестамент се 14, 4% сметаат дека идеална возраст е 16 години,

додека само 1% смета дека постојната законска возраст од 15 години е идеална за

составување на тестамент. Ваквото мислење на најголем дел од испитаниците се коси со

светските практики кои се стремат кон намалување на минималната возраст за

составување на тестамент.

Графикон 6

Најголем дел од испитаниците (52%) сметаат дека лицата кои употребуваат алкохол и

дрога не можат да составуваат тестамент доколку таквата употреба ги прави неспособни

за расудување, но не е мал делот од испитаниците (36%) кои сметаат дека употребата на

дрога и алкохол треба да влијае на полноважноста на тестаментот (тестамент направен

од неспособно лице) само доколку тестаторот е под нивно влијание во моментот на

составување на тестаментот. Мал дел (12%) смета дека ваквата употреба не треба да има

никакво влијание врз тестаментот.

52%36%

12%

Дали употреба на дрога или алкохол од

страна на потенцијалниот тестатор треба да

има влијание врз способноста за составување

на тестамент?

Треба да влијае доколку таквата употреба го прави неспособен за

расудување

Треба да влијае само доколку тестаторот е под такво влијание во моментот

на составување на тестаментот

Не треба воопшто да влијае

126

Графикон 7

Скоро половина од испитаниците (49%) сметаат дека заблуда, измама, закана и присила

предизвикани од друго лице претставуваат загрозување на слободната и свесна изјава на

волја на тестаторот, што се поклопува со она што навистина претставува загрозување на

волјата во пракса. Сепак севкупно земено повеќе од половина од испитаниците делумно

или целосно погрешно го сфаќаат загрозувањето на волјата на тестаторот. Така 21%

сметаат дека само присилата за составување ан тестамент претставува загрозување на

волјата, 12% сметаат дека волјата на тестаторот се загрозува со совети, сугестии и

објаснувања од страна на други лица, по 7% сметаат дека само измамата или заканата

врз тестаторот претставува загрозување на неговата волја и на крај 4% сметаат дека

заблудата е исклучителен фактор кој влијае врз волјата на тестаторот.

12%4%

7%7%

21%

49%

Што според Вас претставува загрозување

на слободната и свесна изјава на волја на

тестаторот?

Совети, сугестии и објаснувања од страна на трето лице во однос на

самиот тестамент

Заблуда за околностите во кои е составен тестаментот

Измама за релевантните информации за тестаментот

Закана врз тестаторот во состојба на нужда

Присила за составување на тестамент

Заблуда, измама, закана и присила предизвикани од трето лице

127

Графикон 8

Најголем дел од испитаниците (45%) дека и мали недостатоци во формата на

тестаментот треба да влијаат на тоа истиот да биде прогласен за полноважен, додека пак

27% се изјасниле дека доколку станува збор само за мали недостатоци во формата на

тестаментот, истите да не влијаат на полноважноста на тестаментот. Не е мал и делот

(28%) од испитаниците кои останале неутрални во однос со ова прашање, односно се

изјасниле дека не знаат што би значеле малите недостатоци во формата на тестаментот,

што е резултат на недоволна едуцираност и запознаеност на граѓаните за тестаментот.

Графикон 9

45%

27%

28%

Дали сметате дека мали недостатоци во

формата на тестаментот треба да влијаат за

истиот да биде прогласен за полноважен

тестамент?

Треба да влијаат Не треба да влијаат Не знам

6%

26%

68%

Дали се согласувате со тоа дека тестаментот

составен преку СМС порака треба да е

полноважен?

Целосно се согласувам Делумно се согласувам Не се согласувам

128

Иако новото време нуди напредок на технологијата и новитети на секое поле, па и во

однос на тестаментот, сепак најголемиот дел од испитаниците (68%) не се согласуваат

со тоа дека тестаментот составен преку СМС порака треба да се смета за полноважен

тестамент, 26% од истите делумно се согласуваат во поглед на полноважноста на

ваквиот тестамент. Занемарлив е делот на испитаниците (6%) кои целосно се согласуваат

со полноважноста на тестаментот составен преку СМС порака.

Графикон 10

Иако во постоечкиот Закон за наследување не го предвидува датумот како суштествен

елемент за полноважност на своерачниот тестамент, сепак значаен дел од испитаниците

(67%) сметаат дека датумот кога е составен своерачниот тестамент треба да биде

суштествен елемент за полноважност на истиот, покрај пишувањето и потпишувањето

од раката на тестаторот, што е во целосна согласност со тенденциите кон кои се стреми

македонското законодавство и што би дошло до израз кога во пракса би се појавиле

повеќе тестаменти составени од ист тестатор. Мал дел од испитаниците (15%) не се

согласуваат со ваквото решение односно сметаат дека датумот кога е составен

своерачниот тестамент нема никакво влијание врз неговата полноважност, додека пак

18% од испитаниците останале неутрални односно се изјасниле дека не знаат што би

значело предвидувањето на датумот кога е составен своерачниот тестамент во однос на

полноважноста на истиот.

67%

15%

18%

Дали датумот кога е составен своерачниот

тестамент (тестамент напишан и потпишан од

раката на тестаторот) би требало да е

суштествен елемент на истиот?

Треба да е суштествен елемент Не треба да е суштествен елемент Не знам

129

Графикон 11

Најголем дел од испитаниците голема доверба му укажуваат на присуството на судија

или нотар при составувањето на тестаментот, па така 67% целосно се согласуваат со тоа

дека учеството на судија или нотар при составувањето на тестаментот гарантира

поголема правна сигурност, додека пак 28% од испитаниците делумно се согласуваат со

ваквиот став, а само 5% негативно се изјасниле.

Графикон 12

67%

28%

5%

Дали се согласувате дека учеството на

судија или нотар при составувањето на

тестаментот гарантира поголема правна

сигурност?

Целосно се согласувам Делумно се согласувам Не се согласувам

65%16%

19%

Кога би имале избор помеѓу тестамент напишан на

хартија и тестамент направен со помош на

електронски или аудио - визуелен уред кој би го

избрале?

Тестаментот напишан на хартија

Тестаментот направен со помош на електронски или аудио – визуелен уред

Не знам

130

Повеќе од половина од испитаниците (65%) предност му даваат на тестаментот напишан

на хартија, пред тестаментот составен со помош на електронски или аудио – визуелен

уред за кој пак се определиле 16 % од испитаниците, а не е мал и делот на испитаниците

(19%) кои останале неутрални во поглед на ваквиот избор. Ова го истакнува скептичниот

приод на граѓаните кон новите технологии и новитети со кои секојдневно се среќаваме

и кои го олеснуваат нашиот живот и истите наоѓаат голема примена во голем број од

споредбените практики.

Графикон 13

Половина од испитаниците (52%) сметаат дека тестаторот треба да е целосно слободен

во однос на располагањето со својот имот по пат на тестамент и истиот да може да го

остави на било кое лице или институција што го потврдува ставот на македонскиот

законодавец каде е предвидена целосна слобода на тестаторот во однос на

располагањето со својот имот по пат на тестамент, 34% од испитаниците сметаат дека е

потребно имотот да остане во кругот на семејството, каде тестаторот е слободен да

избира на кое лице би му го оставил, а најмал дел (14%) сметаат дека тестаторот својот

имот треба да го остави само на своите потомци.

34%

52%

14%

Дали според Вас тестаторот би требало да

има целосна слобода во однос на

располагањето на својот имот односно

имотот да го додели на било кое лице или

лицата треба да бидат од семејството?

Тестаторот би требало да е слободен во изборот на наследник во кругот

на семејството

Тестаторот би требало да е слободен да го остави својот имот на било

кое лице или институција

Тестаторот би требало да го остави својот имот само на своите потомци

131

Графикон 14

Поделено е мислењето на испитаниците во однос на полноважноста на усната изјава на

волја на тестаторот во вообичаени околности, па така 56% сметаат дека ваквата изјава

на волја треба да се смета за полноважен тестамент, а додека пак 44% сметаат дека

ваквиот тестамент не треба да е полноважен.

Графикон 15

56%44%

Дали сметате дека усната изјава на волја на

тестаторот во вообичаени околности треба

да претставува полноважен тестамент?

Треба да претставува полноважен тестамент

Не треба да претставува полноважен тестамент

69%

20%

11%

Дали воведувањето на регистар на тестаменти

како јавна книга во која би се регистрирале

тестаментите би претставувало чекор напред кон

поголема правна сигурност на наследниците?

Регистарот би гарантирал поголема правна сигурност за наследниците

Регистарот воопшто не би ја променил постојната ситуација

Регистарот не би гарантирал поголема правна сигурност за наследниците

132

Значаен дел од испитаниците (69%) сметаат дека воведувањето на регистар на

тестаменти би гарантирал поголема правна сигурност за наследниците што е во

согласност со правната практика на поголем број на држави, а вкупно 31% од

испитаниците се скептични во поглед на регистарот на тестаменти односно 20% од

испитаниците сметаат дека тоа воопшто не би ја променило постојната ситуација, а пак

11% од испитаниците сметаат дека воведувањето на регистар на тестаменти воопшто не

би гарантирал поголема правна сигурност за наследниците.

Графикон 16

Повеќе од половина од испитаниците (53%) целосна доверба му поклонуваат на тајниот

тестамент, иако истиот не е предвиден во нашиот закон како форма која им стои на

располагање на потенцијалните тестатори, како идеална форма која нуди и тајност и

сигурност, а сето тоа од причина што тестаторот сам ја составува неговата содржина и

потоа запечатен го предава на нотар и тоа најчесто во присуство на сведови. Од друга

страна пак 39% од испитаниците делумно се согласуваат со ваквото решение, а само 8%

од испитаниците се скептични кон ваквата форма на тестамент. Ваквиот став на

испитаниците е во согласност со светските правни пракси на предвидување на тајниот

тестамент како форма.

53%39%

8%

Дали се согласувате со тоа дека тајниот

тестамент претставува идеална форма на

тестамент која нуди тајност и сигурност?

Целосно се согласувам Делумно се согласувам Не се согласувам

133

Графикон 17

Најголем дел од испитаниците (62%) се согласуваат со постојното законско решение

така што сметаат дека подоцнежното откривање на тестамент треба да влијае на веќе

распределениот имот според законското наследување, 22% сметаат дека ваквото

откривање делумно треба да влијае на веќе спроведената распределба на имотот, а 16%

сметаат дека подоцнежното откривање на тестаментот не треба да влијае доколку

имотот е веќе распределен по пат на законско наследување.

Графикон 18

62%22%

16%

Дали според Вас подоцнежното откривање на

тестамент би требало да влијае врз веќе

распределениот имот според законското

наследување?

Би требало да влијае Би требало делумно да влијае Не би требало да влијае

86%

14%

Дали заедничкото располагање во еден тестамент

на двајца брачни другари треба да е полноважно?

Заедничкото располагање треба да е полноважно

Заедничкото располагање не треба да е полноважно

134

Иако заедничкото располагање на брачните другари во еден тестамент не е познато во

македонското наследно право, сепак значителен дел од испитаниците (86%) се

согласуваат со практиките на многу држави каде е познат и се применува заедничкиот

тестамент и истите сметаат дека ваквиот тестамент треба да е полноважен, додека пак

спротивно од нив само 14% од испитаниците сметаат дека ваквото располагање на

брачните другари не треба да е полноважно.

Графикон 19

Најголем дел од испитаниците (59%) сметаат дека учеството на судија или нотар при

составувањето на тестаментот не е доволно, па покрај тоа задолжително е и присуството

на сведоци, додека пак 29% од испитаниците сметаат дека учеството на надлежен орган

е доволно за полноважност на тестаментот што произлегува од авторитетот на нотарот

или судијата, а само 12% од испитаниците сметаат дека учеството на сведоците е од

клучно значење и не е потребно учество на судија или нотар при составувањето на

тестаментот.

29%

59%

12%

Дали според Вас учеството на судија или

нотар при составувањето на тестаментот е

доволно за полноважност на тестаментот, а

притоа не е задоволен условот за присуство

на сведоци?

Учеството на судија или нотар е доволно

Покрај надлежниот орган, задолжително е присуството на сведоците

Учеството на сведоците е од клучно значење

135

Графикон 20

Најголем дел од испитаниците (64%) се согласни со постоечкото законско решение со

кое е предвидено правото на тестаторот покрај тоа што може да го остави својот имот

на определено лице да може едно или повеќе лица да исклучи или лиши од наследство

доколку постојат соодветни причини за тоа, 17% од испитаниците делумно се

согласуваат со ваквото решение, а пак 19% не се согласуваат со ваквото право на

тестаторот.

64%17%

19%

Дали се согласувате со правото на тестаторот,

покрај тоа што може да го остави својот имот

на определено лице, да може и да исклучи или

лиши од наследство одредено лице или лица во

својот тестамент?

Целосно се согласувам Делумно се согласувам Не се согласувам

136

VII ЗАКЛУЧОК

Врз основа на тоа што претходно беше изнесено може да се заклучи дека:

1. Тестаментот како акт за располагање со последната волја на оставителот за

случај на смрт се појавува уште во примитивното општество, се развива

паралелно со развитокот општеството, почнувајќи од стариот век, преку

средниот се до новиот век, преточувајќи се од еден во друг институт, од едно до

друго име, се до неговата најсовршена форма која е позната денес. Основната

суштина на тестаментот во сите етапи е иста – обезбедување на оние што

остануваат зад оставителот после неговата смрт, пред се неговите деца, но тука

не е исклучен ниту брачниот другар на оставителот. Покрај името на самиот

тестамент со текот на времето се менувал и кругот на лицата кои можеле да бидат

опфатени со истиот. Иако е познат уште многу одамна, тестаментот каков што

денес ние го познаваме со сите препознатливи карактеристики се развил во

римското право, каде со минимални измени се препознаваат скоро сите видови

на тестаменти кои се познати денес.

2. Законската регулатива во Македонија која се однесува на наследувањето се

смета за една од најстабилните материи кои ретко се изложени на измени, но во

истата постои можност за измени што се потврди од мислењето на испитаниците

во текот на спроведеното истражување. Карактеристична за да се истакне е

изедначеноста во мислењето на испитаниците за основот за наследување на кој

му поклонуваат најголема доверба, каде минимална предност има тестаментот

пред законското наследување. Ваквото мислење на испитаниците не може да се

потврди во пракса бидејќи многу е мал бројот на лицата кои за време на живот

составуваат тестамент бидејќи договорот за доживотна издршка го сметаат за

пологично и поадекватно решение.

3. Македонското законодавство релативно ниско ја има поставено границата за

стекнување на тестаментална способност и истата се стекнува на 15 годишна

возраст. Вака определената возраст варирала со текот на времето и во различни

држави различно е определена, а карактеристичен е случајот на Англија и Велс

каде само лица кои имаат наполнето 18 години може да составуваат тестамент

со што се совпаѓа мислењето на испитаниците кои сметаат дека предвидената

граница од 15 години треба да се помести се до навршување на години на

137

полнолетство. Покрај годините на возраст тестаторот треба да поседува и

способност за расудување, на која што во поново време се поголемо влијание

може да имаат порочните навики кои се во подем. Во однос на ова најголем дел

испитаниците се согласуваат со тоа дека употребата на дрога или алкохол од

страна на тестаторот го прави неспособен за расудување и сметаат дека така

составениот тестамент не треба да е полноважен.

4. Во однос на полноважноста на тестаментот, покрај тестаменталната способност

како исклучително важна може да се истакне слободната изјава на волја на

тестаторот во вистинска смисла на зборот без никакво влијание на закана,

заблуда, измама или присила над тестаторот од страна на друго лице, што се

совпаѓа со мислењето на најголем дел од испитаниците, но има и дел од нив кои

и советите и сугестиите дадени на тестаторот во врска со составувањето на

тестаментот, ги сфаќаат како загрозување на слободната и свесна изјава на волја.

5. Како трет услов за полноважност на тестаментот се истакнува формата на

тестаментот, која меѓу најголемиот дел од испитаниците се доживува многу

строго, па истите сметаат дека и мали недостатоци во формата на тестаментот

треба да повлекуваат негова неполноважност. Граѓаните воопшто имаат

скептичен приод кон формата на тестаментот, прилично се конзервативни и

најчесто ги одбираат старите и испробани форми, па во овој поглед значителна

предност му даваат на тестаментот напишан на хартија пред тестаментот

направен со помош на електронски или аудио-визуелен уред. Во овој поглед

значајно е да се истакне дека најголем дел од нив се противници на тоа

тестаментот составен по пат на СМС порака да се смета за полноважен

тестамент. Во овој поглед има многу можности за интервенција во иднина, преку

воведување на електронскиот тестамент во македонското законодавство, во

согласност со денешниот начин на живот, а со цел отстранување на скептичноста

на граѓаните во однос на тоа.

6. Во најголем дел видовите на тестаменти во македонското законодавство се

добро поставени со тоа што им нудат широки можности на граѓаните, но и тука

има можност за промени и дополнувања. Подобрување и дополнување во овој

дел може да се направи преку воведувањето на тајниот тестамент кој граѓаните

го доживуваат како идеална форма на тестамент која нуди и тајност и сигурност,

со тоа што го составува самиот тестатор и му го предава на нотар во присуство

на сведоци. Во овој случај се запазени четирите основни елементи во кои

138

испитаниците имаат најмногу доверба: писмена форма, тајност, учество на

надлежен орган и сведоци. Понатаму дополнување е можно преку воведување

на заеднички тестамент со кој би им се нудела можност на брачните другари за

заедничко располагање со нивниот имот во еден заеднички тестамент, кој според

истражувањето би уживал голема доверба кај граѓаните, а воедно и би се

намалиле и трошоците кои би настанале при одвоено располагање на брачните

другари.

7. Најголеми измени и дополнувања нашиот Закон за наследувањето треба да

претрпи во делот на предвидувањето на регистарот на тестаменти кој се

применува во голем број на држави и нуди голема правна сигурност за

наследниците. Воведувањето на ваквиот регистар е корисно од причина што се

стеснува можноста за проневери поврзани за тестаментот, а кои се однесуваат на

можно сокривање или губење на односниот тестамент. Со самото составување

на тестаментот и предавање на нотарот, би се вршело негово регистрирање, со

што се стеснува обрачот за измами. Најголем дел од испитаниците му

поклонуваат доверба на регистарот како оружје за заштита на нивните права без

разлика дали би се појавиле на страната на тестаторот или на страната на

наследниците.

8. Кога во глобала би се погледнало целото истражување може да се заклучи дека

запознаеноста на граѓаните со самиот институт тестамент е мала и треба да се

работи на дополнителна едукација во однос на светските практики каде се оди

кон се поголемо отфрлање на стегите во кои се одвива македонското наследно

право.

139

VIII КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА

Учебници и книги

1. Anderson, Miriam, Esther Arroyo. Law of Succession: Testamentary Freedom :

European Perspectives. Europa Law Publishing – Groningen, 2011 година

2. Arnaoutoglou, Ilias. Ancient Greek Laws. Taylor & Francis e – library – London,

2007 година

3. Аврамовић, Сима, Војислав Станимировић. Упоредна правна традиција - седмо

издање. Правни факултет Универзитета у Београду – Београд, 2011 година

4. Бабић, Илија. Наследно право – четврто измењено и допуњено издање.

Службени лист – Београд, 2011 година

5. Батыр, Кабир. История государства и права зарубежных стран. Проспект –

Москва, 2003 година

6. Berger, Adolf. Encyclopedic Dictionary of Roman Law. The Lawbook Exchange Ltd.

– Clark, 2004 година

7. Bikić, Enes, Miraš Radović, Sefedin Suljević. Notarijat u Crnoj Gori. Ministarstvo

pravde – Podgorica, 2010 година

8. Blagojević Borislav, Oliver Antić. Nasledno pravo u Jugoslaviji. Savremena

administracija – Beograd, 1986 година

9. Бобчевъ, Стефан. Българскиттъ юоридически обичаи – Часть пърба.

Печатница П.М. Бжзаитков – София, 1901 година

10. Борисова, Валентина, Інна Спасибо-Фатєєва, Віталій Яроцький. Цивільне право:

підручник – том 1. Право – Харків, 2011 година

11. Buckland, William Warwick, Arnold McNair. Roman law and common law: a

comparison in outline – second edition. Cambridge University press – Cambridge,

2008 година

12. Vogels, Werner, Karl Seybold. Gesetz über die Errichtung von Testamenten und

Erbverträgen. J. Schweitzer – Berlin und München, 1943 година

13. Гавроска, Поликсена, Тони Дескоски. Меѓународно приватно право. Правен

факултет Јустинијан Први – Скопје, 2011 година

14. Garb, Louis, John Wood. International succession – third edition. Oxford University

press – New York, 2010 година

15. Glück, Christian Friedrich von. Ausführliche Erläuterung der Pandecten nach

Hellfeld: ein Commentar – vol. 34. Johann Jakob Palm - Erlangen, 1830 година

140

16. Gruber, Michael, Susanne Kalss, Katharina Müller, Martin Schauer. Erbrecht und

Vermögensnachfolge. Springer – Wien, 2010 година

17. Dropsie, Moses. The Roman Law of Testaments, Codicils and Gifts in the Event of

Death (mortis causa donations). T. & J. W. Johnson – Philadelphia, 1892 година

18. Ђорђевић Црнобрња, Јадранка. Наслеђивање између обичаја и закона.

Етнографски институт Сану – Београд, 2011 година

19. Жидков, Олег, Нина Крашенинникова. История государства и права

зарубежных стран – Часть 1. Норма – Москва, 2004 година

20. Зайков, Андрей. Римское частное право в систематическом изложении.

Русский Фонд Содействия Образованию и Науке – Москва, 2012 година

21. Zupančič, Karel, Viktorija Žnidaršič Skubic. Dedno pravo. Uradni list Republike

Slovenije – Ljubljana, 2009 година

22. Иванов, Алексей. Римское право. Юнити-Дана – Москва, 2008 година

23. Јеротијевић, Зоран. Историја државе и права. Трстеник – Љубостиња, 2012

година

24. Kappeßer, Veiten. Die Nottestamente des BGB. Duncker & Humblot – Berlin, 1995

година

25. Kaser, Max. Das römische Privatrecht – vol. 2. C. H. Beck – München, 1975 година

26. Klarić, Petar, Martin Vedriš. Građansko pravo - Opći dio, stvarno pravo, obvezno i

nasljedno pravo. Narodne novine – Zagreb, 2009 година

27. Lange, Heinrich, Kurt Kuchinke. Erbrecht. C. H. Beck – München, 2001 година

28. Липшиц, Елена. Законодательство и юриспруденция в Византии IX-XI вв. Наука

– Ленинград, 1981 година

29. Липшиц, Елена. Эклога: Византийский законодательный свод VIII века. Наука –

Москва, 1965 година

30. Maine, Henry Sumner. Ancient law. John Murray – London, 1908 година

31. Мицковиќ, Дејан, Ангел Ристов. Граѓанско применето право (наследно право).

Блесок – Скопје, 2011 година

32. Мицковиќ, Дејан, Ангел Ристов. Наследно право. Блесок – Скопје, 2014 година

33. Мицковиќ, Дејан, Ангел Ристов. Наследно право. Блесок – Скопје, 2016 година

34. Мицковиќ, Дејан, Ангел Ристов. Реформата на наследното право во Република

Македонија. Стоби трејд – Скопје, 2016 година

141

35. Michaelis, Richard, Fritz Seyffarth. Das Bürgerliche Gesetzbuch: mit besonderer

Berücksichtigung der Rechtsprechung des Reichsgerichts. Erbrecht - vol 5. Walter de

Gruyter – Berlin, 1928 година

36. Mommsen, Friedrich. Entwurf eines Deutschen Reichsgesetzes über das Erbrecht

nebst Motiven. C.A. Schwetschke und Sohn – Braunschweig, 1876 година

37. Mugdan, Benno. Die gesammten Materialien zum Bürgerlichen Gesetzbuch für das

Deutsche Reich – vol 5. R.v. Decker`s Verlag – Berlin, 1899 година

38. Muirhead, James. The institutes of Gaus and rules of Ulpian. T & T Clark –

Edinburgh, 1880 година

39. Николас, Бери. Вовед во римско право. Просветно дело – Скопје, 2009 година

40. Николић, Душан. Древноруско словенско право. Службени лист – Београд, 2000

година, стр. 51

41. Новицкий, Иван, Иван Перетерский. Римское частное право. Зерцало-М –

Москва, 2012 година

42. Поленак – Аќимовска, Мирјана, Владо Бучковски. Избор на текстови од

римското право – четврто издание. Правен факултет Јустинијан Први - Скопје,

2008 година

43. Поповска, Билјана. Државно – правна историја на Македонија VII – XX век. 2 –

ри Август – Штип, 2010 година

44. Поповска, Билјана. Историја на правото – Втор дел. 2-ри Август – Штип, 2007

година

45. Поповска, Билјана. Историја на правото – Прв дел. Студентски збор и Правен

факултет "Јустинијан Први" - Скопје, 2004 година

46. Пухан, Иво, Мирјана Поленак – Аќимовска, Владо Бучковски, Гоце Наумовски.

Римско право. Правен факултет Јустинијан Први – Скопје, 2014 година

47. Reimann, Wolfgang, Manfred Bengel, Jörg Mayer. Testament und Erbvertrag.

Luchterhand – München, 2006 година

48. Rendell, Catherine. Law of Succession. Macmillan Press LTD – London, 1997 година

49. Рубаник, Владимир. История государства и права зарубежных стран. Питер –

Санкт-Петербург, 2011 година

50. Санфилиппо, Чезаре. Курс римского частного права. Норма – Москва, 2007

година

51. Sawyer, Caroline, Miriam Spero. Succession, wills and probate. Routledge –

Abington, 2015 година

142

52. Scott, Samuel. THE CIVIL LAW Including: The Twelve Tables, The Institutes of

Gaius, The Rules of Ulpian, The Opinions of Paulus, The Enactments of Justinian,

and The Constitutions of Leo - Vol. XVII. The Central Trust Company - Cincinnati,

1932 godina

53. Silajdzic, Alija. Testament u Seriatskom pravu. Drzavna tiskara u Sarajevu –

Sarajevo, 1941 година

54. Sloan, Brian. Borkowski's Law of Succession. Oxford University Press- Oxford, 2017

година

55. Спировиќ – Трпеновска, Љиљана, Дејан Мицковиќ, Ангел Ристов.

Наследувањето во Европа. Блесок – Скопје, 2011 година

56. Спировиќ – Трпеновска, Љиљана, Дејан Мицковиќ, Ангел Ристов. Наследното

право во Република Македонија: de lege lata de lege ferenda. Блесок – Скопје,

2010 година

57. Спировиќ – Трпеновска, Љиљана. Наследно право. 2ри Август – Штип, 2009

година

58. Stanojević, Obrad. Gaj – Institucije. Nolit - Beograd, 1982 година

59. Stojcevic, Dragomir. Rimsko privatno pravo. Savremena administracija – Beograd,

1985 година

60. Томсинов, Владимир. Всеобщая история государства и права: том 1 - древний

мир и средние века. Зерцало-М – Москва, 2011 година

61. Томсинов, Владимир. Государство и право Древнего Египта. Зерцало-М –

Москва, 2011 година

62. Ćerimović, Mehmed Ali. Šerijatsko nasljedno pravo. Državna štamparija – Sarajevo,

1936 година

63. Festić. Raifa. Opća historija države i prava. Studentska štamparija Univerziteta –

Sarajevo, 1998 година

64. Hadley, James. Introduction to Roman law. D. Appleton & company – New York,

1873 година

65. Хаџи Василев – Вардарски, Миле. Наследно право. Култура – Скопје, 1983

година

66. Hermann, Claude, Walter Johns. Babylonian and Assyrian Laws Contracts and

Letters. Charles Scribner’s sons – New York, 1904 година

67. Hudson, Alastair. Equity and Trusts – 8 edition. Routledge – Abingdon, 2015 година

68. Charpin, Dominique. Writing, Law, and Kingship in Old Babylonian Mesopotamia.

University od Chicago Press – Chicago, 2010 година

143

69. Шаркић, Срђан. Општа историја државе и права. Драганиќ – Београд, 1999

година

70. Шаркић, Срђан. Средњовековно српско право. Матица српска – Нови Сад, 1995

година

71. Sherman, Charles Phineas. Roman law in the modern world – second edition. New

Haven law book – New Haven, 1922 година

72. Schmitt, Gottfried von. Entwurf eines Rechtes der Erbfolge fur das Deutsche Reich.

Reichsdruckerei – Berlin, 1879 година

73. Schacht, Joseph. An Introduction to Islamic Law. Oxford University Press – New

York, 1982 година

74. Watson, Alan. Roman law & comparative law. University of Georgia Press – Athens,

1991 година

75. Westbrook, Raymond. A history of ancient near Eastern law Vol.1. Brill – Boston,

2003 година

76. White, Edward. Legal antiquities: a collection of essays upon ancient laws and

customs. F.B. Rothman – Littleton, 1913 година

77. Wills, Estates and Succession: A modern legal framework. British Columbia Law

Institute, 2006 година,

http://www.bcli.org/sites/default/files/Wills_Estates_and_Succession_Report.pdf

78. Windscheid, Bernhard, Theodor Kipp. Lehrbuch des Pandektenrechts – vol 3. Rütten

& Loening - Frankfurt am Main, 1901 година

Статии и зборници

1. Avramović, Sima. „The rhetra of Epithadeus and testament in Spartan law.“ Vorträge

zur griechischen und hellenistischen Rechtsgeschichte, Ősterreichische Akademie der

Wissenschaften – Wien, 2005 година

2. Belaj, Vlado. „Oblik oporuke prema zakonu o nasleđivanju.“ Pravni vjesnik, Pravni

fakultet – Osijek, 2004 година

3. Beyer, Gerry, Claire Hargrove. „Digital wills: has the time to join the digital

revolution?.“ Ohio Northern University Law Review 33, 2007 година

4. Beyer, Gerry. „Video – recording the will execution ceremony.“ Estate planning

studies and briefs, 2010 година

5. Beyer, Gerry. „Video Requiem: Thy will be done.“ Trust & estate, 1985 година

6. Braun, Alexandra. „Testamentary Formalities in Italy.“ Comparative Succession Law:

Testamentary Formalities, Oxford University Press – New York, 2011 година

144

7. Bulka, Zinka. „Nasljeđivanje na temelju oporuke.“ Hrvatska pravna revija. 2010

година

8. Butković, Marija. „Oporuka u izvanrednim okolnostima - usmena oporuka.“ Javni

bilježnik broj 41, 2015 година

9. Вељковић, Драгољуб. „Може ли доцнији усмени тестамент да замени ранији

писмени?.“ Бранич 5. 1898 година

10. Видић Трнинић, Јелена. „Олографски и алографски тестамент у спрском и

упоредном праву.“ Зборник радова Правног факултета у Нови Сад 50. 2016

година

11. Гаврић, Игор. „Усмени тестамент у упоредном и српском праву,“ Гласник

адвокатске коморе Војводине. 2015 година

12. Gee, Kyle. „Electronic wills at our fingertips – should be admitted to probate?.“

Cleveland Metropolitan Bar Association Journal 6, 2013 година

13. Grant, Joseph. „Shattering and moving beyond the Gutenberg paradigm: the down of

electronic will.“ University of Michigan Journal of law reform 42, 2008 година

14. Grundmann, Stefan. „Favor Testamenti: Zu Formfreiheit und Formzwang bei

privatschriftlichen Testamenten.“ Archiv für die civilistische Praxis 187. 1987

година,

15. Ђорђевић Црнобрња, Јадранка. „Тестаментално наслеђивање – само правна

осмоза?.“ Гласник Етнографског института САНУ 59, 2011 година

16. Ђорђевић, Андра. „Наследно право по нашем грађанском законику.“ Бранич 10.

1904 година

17. Ђурђевић, Дејан. „Актуелна реформа наследног права и Црној Гори.“ Анали

правног факултета у Београд 57, 2009 година

18. Ђурђевић, Дејан. „Нотарски тестамент у европским правним порецима и у

српском праву.“ Perspektive implementacije evropskih standarda u pravni sistem

srbije – knjiga 2. 2012 година

19. Ђурђевић, Дејан. „Утицај недозвољеног мотива на пуноважности тестамента.“

Aнали Правног факултета у Београд 52, 2004 година

20. Живојиновић, Драгица. „Завештајна неспособност као разлог неважности

завештања.“ Усклађивање правног система Србије са стандардима Европске

Уније књига 2. 2014 година

21. Живојиновић, Драгица. „Неважност завештања и његов однос према другим

сродним грађанскоправним институтима.“ Усклађивање правног система

Србије са стандардима Европске Уније књига 3. 2015 година

145

22. Живојиновић, Драгица. „Својеврсна дејства неважећих завештања.“ Слободе и

права човека и грађанина у концепту новог законодавства Републике Србије.

2004 година

23. Живојиновић, Драгица. „Утицај менталне резерве на пуноважност завештања.“

Слободе и права човека и грађанина у концепту новог законодавства Републике

Србије. 2003 година

24. Zimmermann, Reinhard. „Testamentary formalities in Germany.“ Comparative

Succession Law: Testamentary Formalities, Oxford University press – New York, 2011

година

25. Ilić, Vladimir. „Vojno zaveštanje u Rimskom, Francuskom i Srpskom pravu.“ Pravo –

teorija i praksa 31, 2014 година

26. Jansen, Nils. „Testamentary formalities in Early modern Europe.“ Comparative

Succession Law: Testamentary Formalities, Oxford University press – New York, 2011

година

27. Кашћелан, Балша. „Недоумице у вези завештањем сачињеним путем видео

записа.“ Анали Правног факултета у Београд 59, 2011 година

28. Кашћелан, Балша. „Својеручно завештање у Италијанском праву.“ Годишњак

Правног факултета у Источном Сарајево 1, 2010 година

29. Kerridge, Roger. „Testamentary Formalities in England and Wales.“ Comparative

Succession Law: Testamentary Formalities. Oxford University press – New York,

2011 година

30. Clownay, Stephen. „In there own hand: an analysis of holographic wills and homemade

willmaking.“ Real Property, Trust and Estate Law Journal 43, 2008 година

31. Kosior, Ewa. „The notion of codicil. Origins and contemporary solutions.“ Studies in

logic, grammar and rhetoric 26, University of Bialystok, 2011 година

32. Кранил – Бајрам, Есин. „Влијанието на римското тестаментално наследување

врз македонското тестаментално наследување.“ МПФ е- зборник на трудови 5,

2015 година

33. Крстић, Новак. „Изузетне прилике као услов пуноважности усменог

завештања.“ Двадесет година Закона о наслеђивању Републике Србије, 2016

година

34. Lee, Jack Tsen-Ta. „A Place for the Privileged Will.“ Singapore Law Review 15,

1994 година

35. Marković, Slavko. „Forme testamenta de lege lata i de lege ferenda.“ Zbornik Pravnog

fakulteta u Niš 11, 1972 година

36. Marković, Slavko. „Međunarodni testament.“ Zbornik Pravnog fakulteta u Niš 20. 1980

година

146

37. Marković, Slavko. „Może li postavjenje naslednika biti uslovljeno izdržavanje

zavještaoca i njegovog bračnog druga.“ Zbornik Pravnog fakulteta u Niš 18, 1978

година

38. Marković, Slavko. „Odnos testamentalne prema pravnoj i poslovnoj sposobnosti.“

Zbornik Pravnog fakulteta u Niš 13, 1974 година

39. Martin, James. „I was to sign an electronic will.“ The practical lawyer, 2009 година

40. Pelletier, George, Michael Sonenreich. „A comparative analysis of Civil Law

Succession.“ Villanova Law Review 11, 1966 година

41. Pintens, Walter. „Testamentary formalities in France and Belgium.“ Comparative

Succession Law: Testamentary Formalities, Oxford University press – New York, 2011

година

42. Раковић, Ђорђе. „Тестамент сачињен пред нотаром.“ Годишник Факултета

Правних наука – АПЕИРОН 2, 2012 година

43. Ristov, Angel. „The freedom of testamentary disposition in the Macedonian succession

law.“ Iustinianus Primus Law Review 4, 2013 година

44. Rufner, Thomas. „Testamentary formalities in Roman law.“ Comparative Succession

Law : Testamentary Formalities, Oxford University press – New York, 2011 година

45. Rhodes, Anne-Marie. „Notarized Wills.“ Quinnipiac Probate Law Journal 27, 2014

година

46. Ryznar, Margaret, Angelique Devaux. „Au revoir, will contests: Comparative lessons

for preventing will contests.“ Nevada law journal 14, 2013 година

47. Sanchez, Emily. „Are we ready for electronic wills?.“ Notes on business education 9,

2006 година

48. Стојановић, Наташа. „Преднацрт грађанског законика Републике Србије и

наслеђивање.“ Зборник Правног факултета у Ниш 62, 2012 година

49. Storrow, Richard F. „Wills and survival.“ Quinnipiac law review 34. 2016 година

50. Томановиќ, Теофил. „Последици од повредата на правилата за составување на

нотарски акти.“ Нотариус 12, 2009 година

51. Tucker, Herbert E., David M. Swank, Thomas G. Hill. „Holographic and

Nonconforming Wills: Dispensing With Formalities – Part I.“ The Colorado Lawyer

31, 2002 година

52. Ћеранић, Димитрије. „Војно Завештање.“ Двадесет година Закона о

наслеђивању Републике Србије. 2016 година

53. Ћеранић, Димитрије. „Потпис завјештаоца на писаном завјештању пред

свједоцима.“ Зборник радова „Владавина права и правна држава у региону“, 2014

година

147

54. Ćeranić, Dimitrije. „Svojeručni testament.“ Anali Pravnog fakulteta Univerziteta u

Zenici 5, 2010 година

55. Horton, David. „Tomorrow's Inheritance: The Frontiers of Estate Planning

Formalism.“ Boston College Law Review 58. 2017 година

56. Horton, David. „Wills Law on the Ground.“ UCLA Law Review 62, 2015 година

57. Weisbord, Reid Kress. „Wills for everyone: helping individuals opt out of intestacy.“

Boston College Law Review 53, 2012 година

58. Wendehorts, Christianne. „Testamentary formalities in Austria.“ Comparative

Succession Law: Testamentary Formalities, Oxford University press – New York, 2011

година

Коментари, закони и пресуди

1. Властарь, Матфей. Алфавитная Синтагма.

http://www.krotov.info/acts/canons/vlastar04.html#d4 (2017)

2. Vrhovni sud Republike Hrvatske. Rev-1028/03-2.

https://sudskapraksa.csp.vsrh.hr/decisionText?id=090216ba8051d3c2&q=oporuke

(2017)

3. Vrhovni sud Republike Hrvatske. Rev-1668/1999-2.

https://sudskapraksa.csp.vsrh.hr/decisionText?id=090216ba80288148&q=1668%2F1

999-2 (2017)

4. Vrhovni sud Republike Hrvatske. Rev-2388/1990-2.

https://sudskapraksa.csp.vsrh.hr/decisionText?id=090216ba80231638&q=oporuke

(2017)

5. Vrhovni sud Republike Hrvatske. Rev-460/1992-2.

https://sudskapraksa.csp.vsrh.hr/decisionText?id=090216ba8023b240&q=oporuke

(2017)

6. Германски граѓански законик со измени до 1969.

http://www.koeblergerhard.de/Fontes/BGB/BGB1969_BGBl_I_S.1243.htm (2017)

7. Германски граѓански законик. https://www.gesetze-im-internet.de/bgb (2017)

8. Граѓански законик на Грција. http://www.dikonomia.gr/ak (2017)

9. European Network of Registers of Wills Association. “Europe wills” programme -

Status report on schemes of wills registration and search in Europe.

http://www.arert.eu/IMG/pdf/actu-etat-des-lieux-EN-3.pdf (2017)

10. Закон за наследување – пречистен текст, Службен лист на СФРЈ, бр.42/65

11. Закон за наследувањето, Службен весник на Република Македонија, бр. 47/96

148

12. Закон за наследувањето, Службен весник на СРМ, бр. 35/73, 27/78

13. Закон за нотаријатот, Службен весник на Република Македонија, бр.72/16,

142/16

14. Zakon o dedovanju. http://www.pisrs.si/Pis.web/pregledPredpisa?id=ZAKO317

(2017)

15. Zakon o nasljeđivanju. Narodne novine br. 48/03, 163/03, 35/05, 127/13, 33/15

16. Zakon o nasljeđivanju. Službeni glasnik RS br. 46/95, 101/2003 - odluka USRS i

6/2015

17. Zakon o nasljeđivanju. Službeni list Crne Gore br. 74/08

18. Zakon o notariatu. http://www.notar-z.si/upload/files/zakon-o-notariatu.pdf (2017)

19. Code Napoleon or French Civil Code (literally translated from the original and

official edition published in Paris in 1804). Halsted and Voorhies – New York, 1841

година

20. Código Civil y legislación complementaria.

https://www.boe.es/legislacion/codigos/abrir_pdf.php?fich=034_Codigo_Civil_y_legi

slacion_complementaria.pdf (2017)

21. Consultation Paper on Common Law Tests of Capacity prepared by the Common Law

Tests of Capacity Project Committee. https://www.bcli.org/sites/default/files/2013-02-

22_BCLI_Common-Law_Tests_of_Capacity_Consultation_Paper_(FINAL).pdf

(2017)

22. Krec, Milan, Đuro Pavic. Komentar zakona o nasleđivanju. Narodne novine – Zagreb,

1964 година

23. Матићъ, Димитріє. Обясненě Грађанскогъ законика за Княжество србско -

Частъ 2. Княжества Србскогъ Кнъигопечатнъи – Београд, 1851 година

24. Нацрт грађанског законика. http://www.mpravde.gov.rs/files/NACRT.pdf (2017)

25. Општ граѓански законик на Австрија.

https://www.ris.bka.gv.at/GeltendeFassung.wxe?Abfrage=Bundesnormen&Gesetzesn

ummer=10001622 (2017)

26. Работна верзија на Граѓански законик на Република Македонија, книга четврта:

Наследноправни односи, Скопје 2013 година

27. Regulation (EU) No. 650, Official journal of the European Union, no. 201/12

28. Федерален нотарски закон. http://www.gesetze-im-

internet.de/bundesrecht/bnoto/gesamt.pdf (2017)

29. Florida Electronic Wills Act.

https://www.flsenate.gov/Session/Bill/2017/277/BillText/er/PDF (2017)

149

30. Француски граѓански законик.

http://www.legifrance.gouv.fr/affichCode.do?cidTexte=LEGITEXT000006070721

(2017)

31. Холандски граѓански законик. http://www.dutchcivillaw.com/civilcodebook044.htm

(2017)

32. Чавдар, Кирил, Кимо Чавдар. Закон за парничната постапка: со коментари,

судска практика, обрасци за практична примена и предметен регистар.

Академик – Скопје, 2011 година

33. Чавдар, Кирил, Кимо Чавдар. Коментар на законот за облигационите односи:

коментари, објаснувања, практика и предметен регистар. Академик – Скопје,

2012 година

34. Чавдар, Кирил. Закон за вонпарнична постапка: со објаснувања, примери на

поднесоци, судска практика и предметен регистар. Академик – Скопје, 2008

година

35. Чавдар, Кирил. Коментар на законот за наследувањето со обрасци за практична

примена. Академик – Скопје, 1996 година

36. Wills Act 1837. http://www.legislation.gov.uk/ukpga/Will4and1Vict/7/26/contents

(2017)

150

IX ПРИЛОЗИ

АНКЕТЕН ПРАШАЛНИК

Почитувани,

Во тек е истражување кое е составен дел од мојата магистерска теза „Тестаменти

и видови тестаменти во македонското и споредбеното право“.

Целта на истражувањето е добивање податоци за степенот на познавање и

едуцираност на граѓаните во Република Македонија во однос на располагањето со својот

имот во случај на смрт по пат на тестамент, со посебен осврт на видовите на тестаменти

кои им стојат на располагање на истите.

Прашалникот е анонимен, а резултатите ќе се разгледуваат и анализираат групно.

Конечните резултати ќе бидат просек од одговорите на сите испитаници.

Би ми значело многу доколку одвоите дел од Вашето драгоцено време и

одговорите на следните прашања.

1. Пол: 1) Машки 2) Женски

2. Возраст: 1) до 18 2) 18-27 3) 28-37 4) 38-49 5) 50-60 6) над 60

3. Образование: 1) без образование 2) основно 3) средно

4) вишо 5) високо

4. На кој основ за наследување му доверувате најголема доверба?

1) Законско наследување

2) Тестамент

3) Договор за доживотна издршка

5. Која според вас е идеалната возраст како минимална граница за составување

на тестамент?

1) 14 години

2) 15 години

3) 16 години

4) 18 години

151

6. Дали употреба на дрога или алкохол од страна на потенцијалниот тестатор

треба да има влијание врз способноста за составување на тестамент?

1) Треба да влијае доколку таквата употреба го прави неспособен за расудување

2) Треба да влијае само доколку тестаторот е под такво влијание во моментот на

составување на тестаментот 3) Не треба воопшто да влијае

7. Што според вас претставува загрозување на слободната и свесна изјава на

волја на тестаторот?

1) Совети, сугестии и објаснувања од страна на трето лице во однос на самиот

тестамент 2) Заблуда за околностите во кои е составен тестаментот

3) Измама за релевантните информации за тестаментот

4) Закана врз тестаторот во состојба на нужда

5) Присила за составување на тестамент

6) Заблуда, измама, закана и присила предизвикани од трето лице

8. Дали сметате дека мали недостатоци во формата на тестаментот треба да

влијаат за истиот да биде прогласен за полноважен тестамент?

1) Треба да влијаат

2) Не треба да влијаат

3) Не знам

9. Дали се согласувате со тоа дека тестаментот составен преку СМС порака

треба да е полноважен?

1) Целосно се согласувам

2) Делумно се согласувам

3) Не се согласувам

10. Дали датумот кога е составен своерачниот тестамент (тестамент напишан и

потпишан од раката на тестаторот) би требало да е суштествен елемент на

истиот?

1) Треба да е суштествен елемент

2) Не треба да е суштествен елемент

3) Не знам

152

11. Дали се согласувате дека учеството на судија или нотар при составувањето на

тестаментот гарантира поголема правна сигурност?

1) Целосно се согласувам

2) Делумно се согласувам

3) Не се согласувам

12. Кога би имале избор помеѓу тестамент напишан на хартија и тестамент

напишан со помош на електронски или аудио - визуелен уред кој би го избрале?

1) Тестаментот напишан на хартија

2) Тестаментот направен со помош на електронски или аудио – визуелен уред

3) Не знам

13. Дали според Вас тестаторот би требало да има целосна слобода во однос на

располагањето на својот имот односно имотот да го додели на било кое лице

или лицата треба да бидат од семејството?

1) Тестаторот би требало да е слободен во изборот на наследник во кругот на

семејството

2) Тестаторот би требало да е слободен да го остави својот имот на било кое

лице или институција

3) Тестаторот би требало да го остави својот имот само на своите потомци

14. Дали сметате дека усната изјава на волја на тестаторот во вообичаени

околности треба да претставува полноважен тестамент?

1) Треба да претставува полноважен тестамент

2) Не треба да претставува полноважен тестамент

15. Дали воведувањето на регистар на тестаменти како јавна книга во која би се

регистрирале тестаментите би претставувало чекор напред кон поголема

правна сигурност на наследниците?

1) Регистарот би гарантирал поголема правна сигурност за наследниците

2) Регистарот воопшто не би ја променил постојната ситуација

3) Регистарот не би гарантирал поголема правна сигурност за наследниците

153

16. Дали се согласувате со тоа дека тајниот тестамент претставува идеална форма

на тестамент која нуди тајност и сигурност?

1) Целосно се согласувам

2) Делумно се согласувам

3) Не се согласувам

17. Дали според Вас подоцнежното откривање на тестамент би требало да влијае

врз веќе распределениот имот според законското наследување?

1) Би требало да влијае

2) Би требало делумно да влијае

3) Не би требало да влијае

18. Дали заедничкото располагање во еден тестамент на двајца брачни другари

треба да е полноважно?

1) Заедничкото располагање треба да е полноважно

2) Заедничкото располагање не треба да е полноважно

19. Дали според Вас учеството на судија или нотар при составувањето на

тестаментот е доволно за полноважност на тестаментот, а притоа не е

задоволен условот за присуство на сведоци?

1) Учеството на судија или нотар е доволно

2) Покрај надлежниот орган, задолжително е присуството на сведоците

3) Учеството на сведоците е од клучно значење

20. Дали се согласувате со правото на тестаторот, покрај тоа што може да го остави

својот имот на определено лице, да може и да исклучи или лиши од наследство

одредено лице или лица во својот тестамент?

1) Целосно се согласувам

2) Делумно се согласувам

3) Не се согласувам

Ви благодарам на издвоеното време и искрените одговори!