СПОРТ

10-бет

ОЛАР ПХЕНЧХАНҒА БАРАДЫ

№22 (29253) 1 АҚПАН, БЕЙСЕНБІ 2018 ЖЫЛE-mail: info@egemen.kzwww.egemen.kz TWITTER.COM/EGEMENKZFACEBOOK.COM/EGEMENKZ

1919 жылғы 17 желтоқсаннан

шыға бастады

ЖАЛПЫҰЛТТЫҚ РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ГАЗЕТ

ФОНОГРАММАҒА ТОҚТАУ БОЛА МА?

9-бет

ҚарашашТОҚСАНБАЙ

ҮЙЛЕНУ МӘСЕЛЕСІ ЖАҢА КӨЗҚАРАСТЫ ТАЛАП ЕТЕДІ

7-бет

Дархан �МІРБЕК

ДЕНСАУЛЫҚ

РУХАНИЯТ

8-бет

9-бет

ЭКОНОМИКА

ҚАЗАҚТЫҢ ТҰҢҒЫШ КӘСІБИ БАЛЕТМЕЙСТЕРІДәурен Әбіров туралы не білеміз?

6-бет

АВТОКӨЛІК ӨНДІРІСІ ҰЛҒАЙДЫ

МЕДИЦИНАЛЫҚ ТУРИЗМ НЕГЕ ҚАУҚАРСЫЗ?

EUR/KZT 399.81 USD/KZT 322.43 RUB/KZT 5.75 CNY/KZT 50.92ВАЛЮТАЛАРДЫҢ РЕСМИ (НАРЫҚТЫҚ) БАҒАМДАРЫ:

Қымбат ТОҚТАМҰРАТ,«Егемен Қазақстан»

Белең алған бедеулікБіз бесігіміз бос қалмасын дейтін

қазақпыз. Халқымыз балалы үйді базарға санап, дүниеге ұрпақ əкелуді, үрім-бұтағын жалғастыруды ең үлкен бақытына балаған. Кезінде ұрпақ-сыздықтың кесірін көп тарт паған ұлты мыз бүгінде бұл індет тің шыр-мау ына шындап шырмалғандай. Алай да мамандар бедеуліктің белең алуы бізде ғана емес, күллі дүние жүзін дегі тенденция дейді. Не де-генмен де, бедеу лік пен белсіздік демография мыз ды ақсататын үлкен кесел болып тұр.

Репродуктолог-дəрігерлердің ай-туынша, егер əйел мен еркек үйленіп, бір жыл бойы жүктілік пайда бол-маса, бұл бедеулік болып саналады. Əйел бедеулігі екі түрлі. Біріншісі – іштен туа біткен, екіншісі жүре пай-да болған бедеулік. Іштен туа біткен бедеулікке жатыр түтігінің бітелуі, жыныс мүшелерінің, жатырдың жетілмей тууы басты себеп. Жүре пайда болған бедеулік əртүрлі ауруларға, саламатты өмір салтын сақтамауға байланысты туындай-ды. Оның ішінде ең басты орында түсік жасату тұр. Белгілі ғалым, репродуктолог-эмбриолог Сал-танат Байқошқарова бізге берген сұхбатының арасында өздеріне ем-делуге келген əйел дердің 80 пайы-зы кезінде түсік жасат қандар болып

шыққанын айтып қалған еді. Демек, жаратылыстың берген сыйынан сана-лы түрде бас тарту осындай қасіретке əкелетіні дəлелденген. Бұдан бөлек, жатыр мен жатыр түтікшелеріндегі сырқаттар, түтікшелердің бітелуі, жыныс мүше лерінің қабынуы, эндо-метриоз, етеккірдің бұзылуы, гор мон -дық бұзы лыстар, тағы көптеген фак-торлар да бедеулікке əкеліп соғады.

Əлемде қанша жұп бедеулікке шалдыққаны туралы Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының ең соңғы мəліметі осыдан бес жыл бұрын жарияланған екен. Онда 50 миллионға жуық адам осы кесел-ге ұшырағаны айтылған. Ал қазір бұл сан, сөз жоқ, өскені анық. Бірақ аталған ұйым бедеуліктің саны-мен емес, оның себеп-салдарымен күресіп əлек. Əлемнің белгілі ғалым-сарапшылары да бедеу лік мəселесінің

дəл қазіргі заманда не ліктен өршіп кеткені туралы əртүрлі болжамдар айтуда. Ғаламтордағы мəліметке сүйенсек, бедеулік пен бел сіздіктің белең алуына тамақтану үр ді сінің өзгеруі мен экологиялық фак тор лар көп əсер етіп жатыр. Қазір күнделікті тұтынып жүрген тағам дарымыз табиғи құрамынан баяғыда алыстап кетті. Ас-суымызда небір боя ғыш-тар, дəм күшейткіштер, химия лық қоспалар көбейді. Содан кейін адам-заттың бөлінбес бөлшегіне айнал ған микротолқынды пештер, компью-тер, ұя лы телефондар да бедеулікті ас қын дырып жіберген. Сондықтан ғалым дар ұялы телефонды қалтаға жа қын ұстамау, қуат көзі 5 пайыз-дан төмен дегенде оны қолданбауға кеңес береді.

Адам қимыл-қозғалысының азаюы да бедеуліктің негізгі себебі. Кем б-ридж университетінің бір профес-соры: «Қазіргі заманда əйелдер дің ара сында бедеуліктің жиілеуі олар-дың аналық емес, материалдық, ман саптық құндылықтарды жоғары қоюы нан болып отыр. Себебі əйел-дер дің қан айналымы жатырға емес, миға кетіп жатыр», дейді. Сон дықтан бала туу жасындағы əйелдер алдымен

мансапты емес, ана болуды алдыңғы кезекке шығарғаны жөн.

«Бөріктілерден» де қуат кеміп барады...

Бала өрбіту, ұрпақ əкелу – тек əйелдердің проблемасы емес. Өмірге дені сау, саналы бала ның келуіне еркектердің де үлесі үлкен. Бірақ бедеулік мəселесі туын дай қалса, оған бірден əйел ді кінəлай мыз. Адам санасы өзге ріп, заман сан құбылса да мұн дай сыңар жақ көз қарас əлі де бар. Əсі ресе қазақ тың қалыптасқан санасы балалы бола алмаудың кін-əра тын алдымен нəзік жандылардан іздейтіні рас. Бірақ статистика бас-қаша сөйлейді. Астана қаласындағы «Экомед» адам ұрпағын өрбіту орталығының мед ициналық дирек-торы Алмас Ибра гимовтің айтуын-ша, қазіргі таңда бедеу əйел мен белсіз еркектің саны бірдей, яғни некелескен жұп тар да баланың бол-мауына еркек те себепкер. Əлемде де, соның ішінде Қазақстанда да аталық ұрығы əлсіз жігіттер көбейген. «Еркектің белсіздігі қазір əйелдердің бедеулігімен қатар тұр. Ал екеуінің де денсаулығының дімкəстігінен ба-лалы болмау 30-40 пайызды құрайды. Сондықтан біз ерлі-зайыптылар-ды бірдей медициналық тексеру-ден өткіземіз. Алайда ер азаматтар тек серілуге онша құлықты емес. Көбі оны өздерінше намыс көреді. Тіпті еркектердің 60 пайыздан аста-мы дəрігерлерге жоламайды да», дейді А.Ибрагимов. Оның айтуын-ша, құрсақ көтере алмаған жағдай-да көбіне əйелдер медициналық орта лықты жағалайды екен. Байғұс əйел қаншама тексеруден өтіп, бала үшін күрделі операциялар жасатуға мəжбүр болады.

(Соңы 7-бетте)

ТОЛҒАНДЫРАР ТАҚЫРЫП

Белсіздік пен бедеулік––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Бедеуліктің белең алып бара жатқаны қазір күллі дүние жүзін алаңдатып отыр. Ұрпақ ­рбіту жасындағы ұл-қыздарымыздың белсіздік пен бедеулікке шырмалуы біздің ұлттың да басты демографиялық траге-диясына айналғалы қашан. Бүгінде Қазақстанда жаңадан отау құрған отбасылардың 15 пайызы «бедеу» деген ауыр дертті арқалап жүр. Жалпы алғанда, республика бойынша 14 мың әйел бедеу, мыңнан астам еркек – белсіз... ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––Нұрсұлтан Назарбаев Т ү р к и я Р е с п у б л и -касының Пре зи денті Режеп Тайип Ер доған-мен телефон ар қылы с­й лесті, деп хабар ла-ды Қазақстан Рес пуб-ликасы Пре зи денті н ің баспас­з қызметі.––––––––––––––––––––

М е м л е к е т б а с ш ы л а -ры əңгімелесу барысында екіжақты ынтымақтастық пен өңірлік күн тəртібіндегі өзекті мəселелерді, соның ішінде Сириядағы қазіргі ахуалды талқылады.

Екі ел көшбасшылары Түркітілдес мемлекеттер ынтымақтастығы кеңесінің кезекті саммиті жөнінде пікір алмасты.

Р.Ердоған Нұрсұлтан Назарбаевты Қазақстан мен Түркия арасындағы Жоға-ры деңгейдегі стратегия-лық кеңестің кезекті отыры-сына қатысу үшін Анкараға шақырды.

Телефон арқылы сөйле-суге Түркия жағы бастамашы болды.

Телефон арқылы сөйлесті

Жолдыбай БАЗАР,«Егемен Қазақстан»

Тəуелсіздік алғалы бері халықаралық қоғамдастықтағы орнын нығайта түскен еліміз 2017-2018 жылдарға БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне тұрақты емес мүшесі болып сайлануы əрі осы органға биылғы қаңтар айында төрағалық етуі арқылы өзін жаңа қырынан көрсете білді. Бұл Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың əлемдік қауіпсіздікті нығайту, тұрақтылық пен орнықты дамуды қамтамасыз ету бағытында ұстанған сарабдал саясатының арқасында мүмкін болды.

Қазақстан БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіндегі қызметінің алғашқы жылын табысты аяқтағаны белгілі. Ал осы ұйымдағы екінші жылын Қауіпсіздік Кеңесінің төрағасы ретінде бастаған еліміз соңғы бір ай көлемінде əлемдік қоғамдастық ауқымында өзара сенім мен келісімді нығайту, ықтимал қауіп-қатерлердің алдын алу сынды күн тəртібінде тұрған өзекті мəселелерді шешу-ге қатысты көптеген игі істердің ұйытқысы

бола білді. Бүкіл адамзатты толғандырып келе жатқан жаһандық түйткілдерді оңтайлы шешу ісіне бұған дейін де белсене атсалысып келе жатқан Қазақстан аталған органның төрағасы ретінде өткізген бір ай шеңберіндегі қызметі еліміздің сыртқы саясаттағы бедерлі белестерінің бірегейі болып қалары сөзсіз.

Қазақстанның Кеңестегі төраға-лық қызметінің алғашқы күні аталған органның қаңтар айындағы жұмы сы-ның бағдарламасы ұсынылды əрі елі-міздің БҰҰ жанындағы Тұрақты өкіл-дігінде жұмыс жоспарының басты тармақтары талқыланды. Басқосуда ди-пломаттар Қазақстан төрағалығының бағдарламасы сапалы дайындалғанына

назар аударды. Нақтылай айтқанда, Кеңеске мүше мемлекеттердің өкілдері Орталық Азия мен Ауғанстан бойынша министрлер деңгейіндегі пікірталасты қамтитын Қазақстанның қаңтардағы бағдарламасының мазмұндылығын атап көрсетті.

Сол күні Қазақстан бастамасымен БҰҰ тарихында тұңғыш рет Қауіпсіздік Кеңесіне жаңадан сайланған тұрақты емес алты мүше – Кот д’Ивуардың, Экваториялық Гвинеяның, Кувейттің, Нидерландтың, Перу мен Польшаның туларын көтеру рəсімі өтті. Осылайша, Қазақстан БҰҰ ҚК тəжірибесіне Қауіпсіздік Кеңесінің жаңа тұрақты емес мүшелерінің туларын көтеру дəстүрін енгізді.

Қазақстанның төрағалығымен өткен келесі жиын – БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі Химиялық қаруға тыйым салу жөніндегі ұйымның отырысы болды. Осы жылдың 9 қаңтарында ұйымдастырылған бұл басқосуда БҰҰ Бас хатшысының орын-басары, Қарусыздандыру мəселелері бойынша Жоғары өкіл Изуми Накамицу «Сириядағы химиялық қаруды жою бағдарламасындағы прогресс» атты баян дамасын ұсынды. Сондай-ақ Кеңес мүшелері Химиялық қаруға тыйым салу жөніндегі ұйымның жұмысын талқылады əрі баяндамада қамтылмаған күрделі мəселелер бойынша пікір алмасты.

(Соңы 3-бетте)

САРАПТАМА

Әлемдік аренадағы биік белес––––––––––––––––––––––––––––––Кеше, яғни 31 қаңтарда Қазақстан белгіленген жоспарға сай БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне т­рағалық қызметін аяқтады. Бірақ Кеңеске м ү ш е л і к ж ы л с о ң ы н а д е й і н жалғасады. �лемдегі аса беделді Кеңеске бір ай к­лемінде т­рағалық еткен Қазақстан ­зінің белсенді і с - қ и м ы л ы м е н к е ң а у қ ы м д ы бірқатар маңызды шараларды жоғары деңгейде ұйымдастырып, халықаралық қоғамдастықтан оң бағасын алды. Осы орайда бүгін біз еліміздің соңғы бір айда, дәлірегі БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің т­р аға-сы ретінде атқарған жұмысына тоқталып ­туді ж­н к­рдік.––––––––––––––––––––––––––––––

2 1 АҚПАН 2018 ЖЫЛСАЯСАТ

Нұрлыбек ДОСЫБАЙ,«Егемен Қазақстан»

Алдымен коммерциялық емес ұйымдардың қызметі мәсе­ле лері бойынша өзгерістер мен то лық тырулар енгізу жөнін­дегі заң жобасы туралы Дін іс тері және азаматтық қоғам ми нистрі Нұрлан Ермекбаев баян дама жасады. Мемлекеттік әлеу меттік тапсырысты іске асы ру дың тиімділігі мен ашық­ты ғын арттыру арқылы сала­лық заңнаманы жетілдіру мақ ­сатында әзірленген заң жоба­сы ның нормаларында озық үлгі­дегі әлемдік тәжірибелер алын­ған. «Атап айтқанда, Ұлы бри­тания, Канада, АҚШ, Поль ша, Франция мен Хорватия сияқ ты елдердің халықаралық тәжі ри­бесі зерделенді. Сондай­ақ мұн­да мақсатты топтардың қа жет­тіліктеріне талдау жасау, зерде­леу және үкіметтік емес ұйым­дар дың ұсыныстары негізінде ме м лекеттік әлеуметтік тапсы­рысты қалыптастыру про цес­інің бірыңғай тәсілдері бел гі ­ленді. Сонымен қатар мем ле­кет тік әлеуметтік тапсырыс нәти желерін бағалауды енгізу жолдары да жоспарланды. Бұл әдіс халыққа көрсетілген қыз­мет сапасына қанағаттану дең­гейі мен жоба тиімділігін анық­тауға мүмкіндік береді», деді Н.Ермекбаев.

Министрдің айтуынша, атал­ған заң жобасы аясында үкі мет­тік емес ұйымдар көрсететін мем лекеттік әлеуметтік тап сы­рыстың сапасы мен шартына, мазмұнына бірыңғай талаптар күшейтіліп, стандарттарын біріз дендіру көзделген. Сол сияқ ты мемлекеттік әлеу мет­тік тап сырысты іске асыру, грант тар ды ұсыну және сый­лықақы ларды беру бағыттары да нақтыланған.

Отырыста Мәжіліс Спи кері ауылдық жерлердегі үкі мет тік

емес ұйымдар мен ірі қа лалар­дағы ұйымдар деңгейінің айыр­машылығы бар екеніне назар аударып, арнайы конкурстарда ауылдағы үкіметтік емес ұйым­дардың грантты да, мем ле кет тік әлеуметтік тап сы рыс ты да жеңіп алуы оңай ға түспей тін дігін тілге тиек етті. «Жо ға ры да атап өт кен әлеу мет тік стан дарттар дайын­дал ған кез де міндетті түрде ауы­л дың жағ дайын ескеру керек. Себебі ауыл дың да, қаланың да өз ерек ше ліктері бар. Сондықтан стан дарт тарды енгізгенде осы ерек ше ліктерге қарай тиісті жағдай жасалуы қажет», деді Н.Нығматулин.

Ал бұл мәселеге қатысты қо сым ша баяндаманы Мәжіліс­тің Әлеуметтік­мәдени даму комитетінің мүшесі Сауытбек Абдрахманов жасады. Жал пы аталған заң жобасымен жұ­мыс істеу барысында қосым ша «Әкімшілік құқық бұзу шы лық туралы» кодекс пен «Тұ тыну­шылардың құқықтарын қор ғау туралы», «Мемлекеттік көр­сетілетін қызметтер туралы» және «Мемлекеттік жастар сая­саты туралы» заңдарға біршама түзетулер енгізілгені айтылды.

Сонымен қатар отырыс ба ­рысында Ұлттық эконо м и ка министрі Тимур Сүлейменов тің таныстыруымен «2014 жыл ғы 29 мамырдағы Еура зия лық эко­номикалық одақ тура лы шарт­қа Қырғыз Респуб ли ка с ы ның қосылуы туралы 2014 жылғы 23 желтоқсанда қол қо йылған шарттың жекеле ген ере желерін қолдану тура лы хаттаманы р ати фика ция лау туралы» заң жоба сы де пу тат тар тарапы нан қол дау ға ие болды. Министр­дің мә лім деуінше, бұл заң жо­басы 2017 жылғы 11 сәуірде Мәс кеуде жа са лып, Хаттаманы рати фи ка циялауға бағытталған. «Айта кетейін, Одаққа Армения мен Қырғызстанның кіруіне бай ланысты, Еуразиялық

эконо ми калық одаққа мүше әрбір мемлекетке кедендік кіріс баж дарының сомаларын норма­тивке сәйкес үлестіруге арналған Хат таманы ратификациялау бүгін қаралып отырған заң жо­ба сының бас ты мақсаты болып табылады. Сондықтан да құжат Еуразия лық экономикалық одақ туралы шарттың шеңберінде біз дің мемлекетіміз алған бір­қатар міндеттемелердің орын ­далуын қамтамасыз ету үшін қажет. Заң жобасымен ұсы ны­лып отыр ған Хаттама эконо ми ка­дағы интеграциялық үдеріс терді дамытуға және қатысу шы­мем­лекеттердің араларында өзара тиімді серіктестік қа рым­қа­тынастарды орнатуға мүм кін дік жасайды», деді Т.Сүлейменов.

Мәжі лістегі Экономикалық рефор ма және өңірлік даму ко ми­тетінің дерегіне сүйенсек, Хатта­мада Еура зия лық одақ қа мүше әрбір мем ле кет үшін кедендік әке лу баж дары ның сомаларын бөлудің норматив теріне қатыс­ты ережелер қамтылған.

Күн тәртібіне шығарылған мәселелер қаралып болған соң, халық қалаулылары тиісті ве­домство басшыларының атына депутаттық сауалдарын жолда­ды. Айталық, депутат Гүлнәр Би жанова халықты жұмыспен қам ту дың мемлекеттік бағ дар ла­масы аясында стартап жобалар­дың жүзеге асуына қатысты проб леманы көтерсе, депутат Магеррам Магер рамов Үкімет назарын маман дан дырылған мектеп терде немесе мүгедек балалар ға ар налған сыныптарда сабақ беретін мұғалімдер мә­се лесіне аударды. «Негізгі мә­се ле аталған білім беру орын­дарында оқы ту процесіне арнал­ған қажет ті оқу құралдары, сон дай­ақ мұғалімдер, басқа да мамандар жетіс пейді. Ол аз дай, мүгедек бала лар дың үйіне барып оқыта тын мұға­лім дер жол шығындарын өз қал та сынан төлеуге мәжбүр болып келеді» деді депутат. Ал де путат Кәрібай Мұсырман Премьер­Министр орынбасары Асқар Жұмағалиевтың аты на жолдаған сауалында ел тұр ғын­дарын «Электронды үкімет» веб­порталымен жұмыс істеуге жаппай үйрету қажет деген ұсынысын білдірді.

–––––––––––––––––––––––––Мемлекеттік хатшы Гүлшара Әбдіқалықова Словакияның Қазақстандағы Тұрақты және төтенше елшісі Петер Юзамен кездесті. ––––––––––––––––––––––––––Абай АСАНКЕЛІДҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Жиында Қазақстан мен Словакия арасындағы қарым­қатынастың қазіргі жағдайы, сондай­ақ саяси, экономи калық және мәдени­гумани­тарлық ынты мақ тастықтың перспек­тивалары талқыланды.

«Қазақстанда атқарған диплома­тиялық қызметіңізге ризашылық білдіре мін. Осы уақыт аралығында Қазақ стан мен Словакияның өзара ынтымақ тасты ғын нығайта білдік деп ойлаймын. Сло вакиядағы елшілігіміз 2006 жылы ашылғаны белгілі. Қазіргі таңда біз дің өкілдік белсенді жұмыс істеп келе ді. Қазақстандағы дипломатиялық миссия ңыздың та­бысты аяқталуымен құттықтап, ке­лешекте зор табыс тілеймін», деді Г.Әбдіқалықова

Г.Әбдіқалықова ЭКСПО­2017 көр месіне қатысқаны үшін Словакия басшылығына ризашылық білдіріп, Словакияның баламалы энергетика сала сындағы жетістіктерінің маңыз­ды лығын атап өтті. Мемле кет тік хат­шы Қазақстандағы табысты қызметі үшін Словакия елшісіне алғыс айтты.

Жиыннан кейін журналистермен кездескен елші өз пікірімен бөлісіп, екі ел арасындағы ынтымақтастықтың дең гейін жоғары бағалады.

«Словакияның Сыртқы істер министрі Еуропалық одақ төраға­сы ретінде Қазақстанға келіп, ынты­мақтастықты күшейту туралы шартқа қол қойды. Біз сауда­экономикалық ынтымақтастыққа қатысты мәселе­лерді шешіп, ЭКСПО­2017 халық­аралық көрмесіне белсене қатыстық. Біздің павильон әдемілігі жағынан екінші орынды иеленіп, оны 316 мың адам тамашалады», деді П.Юза.

Биыл Қазақстан мен Словакия арасындағы дипломатиялық қарым­қатынастың орнағанына 25 жыл толды. Осыған орай екі мемлекет арасындағы тұрақты әрі сапалы деңгейдегі саяси байланыстарға оң баға берілді.

Думан АНАШ,«Егемен Қазақстан»

Отырыс барысында мем ле­кет тің әлеуметтік­еңбек саясаты және «Төртінші өнеркәсіптік ре­во л юция жағдайындағы даму­дың жаңа мүмкіндіктері» атты Жол дауында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев жүктеген мін дет терге сәйкес республика азамат тары үшін лайықты еңбек жағ дай ларын жасау мәселелері талқыланды.

Отырыс барысында әлеумет­тік­еңбек қатынастарын реттеу­дің негізгі бағыттары бойынша тараптардың келісілген пози ция­ларын анықтайтын ел Үкі меті, республикалық жұмыс шы лар бірлестіктері және респуб лика­лық жұмыс берушілер бірлес­тік тері арасындағы 2018­2020 жыл дарға арналған бас келісімге қол қойылды. Бас келісім аясын­да қабылданған міндеттемелерді іске асыру бойынша іс­шара лар жоспары (жол картасы) қара­лып, бекітілді. Аталған құжат қа Әлеуметтік және еңбек қа ты н­астарын реттеу мен әлеу мет тік серіктестік жөніндегі рес пуб­ликалық үшжақты комис сия та­рабы, атап айтқанда, Үкі мет тен Премьер­Министрдің орын басары Ерболат Досаев, жұмыс шылар бірлестіктерінің атынан Қазақстан Кәсіподақтары феде рациясының төрағасы Бақыт жан Әбдірайым және Қазақ стан ның еңбек

кон федерация сы ның бас хат­шысы Мұрат Маш кенов, жұмыс берушілер бір лестіктерінің атынан «Ата мекен» ұлттық кәсіп кер лер палатасының бас қарма төр ағасы Абылай Мыр зах метов, Жұмыс берушілер кон фе де ра циясының басқарма төр ағасы Қадыр Бай­кенов, Кен өнді руші және Кен­метал лургия кәсіп орындарының респуб лика лық қауымдастығының атқару шы директоры, Қазақстан тауар өндірушілері мен экспорт­таушылары одағының президенті Николай Радостовец қол қойды.

Бас келісімнің үш жылдық мер зімге бекітілуі Үкіметтің әлеу­мет тік серіктестікті дамытуға на­зар аударып отырғандығын біл­діреді. Бұл өз кезегінде тараптар үшін бірігіп қызмет етудің ба­сым бағыты болмақ. Құжаттың негіз гі мақсаты келісілген әлеу­мет тік­экономикалық саясат ты жүр гізу және еңбеккерлердің ла йық ты еңбек шарттарын қам­та ма сыз ету үшін өзара жұмыс жүр гізу. Сондықтан аталған келі сім Мемлекет басшысының «Қазақ станн ың үшінші жаңғы­руы: жаһан дық бәсекеге қабі­леттілік» атты Жол дауы, Еңбек кодексі және кәсіп о дақтар ту­ралы заңнаманы еске ре отырып әзірленгенін айта кеткен абзал.

Бас келісім әлеуметтік серік­тестікті дамыту, мемлекеттің тұ­рақты экономикалық өсімі мен адам капиталына инвес тиция лар дың

артуын қамтамасыз етуге арқау болатын әлеуметтік­еңбек саласындағы қатынастарды рет­теу қағидаларының негізінде дайындалған. Жаңа келісім де кәсіподақтар үшін басым мақ­саттар еңбек заңнамасының сақталуына бақылауды күшейту, әлеуметтік стандарттарды кезең­кезеңімен жақсарту, еңбек қауіп­сіздігі мен еңбекті қорғау мәсе­лелерін бекіту, ең төменгі күн­көріс деңгейінің көлемін анық тау әдістемесін жетілдіру мәсе ле лері екенін айта кеткен жөн.

«Кәсіподақтардың негізгі мақсаты – кәсіби өсу шарттарын қамтамасыз ету және еңбектің са­пасын арттыруға қол жеткізу. Осы құжат – қол жеткізген келісімнің нәтижесі. Бұл кәсіподақтар үшін республикамыздың 6 миллион­нан астам еңбеккер азаматтары­на лайықты еңбек шарттарын қамтамасыз етуге бағытталған мақсаттарына қол жеткізуіне мүм кіндік береді», деді Кәсіп­одақтар федерациясының төраға­сы Бақытжан Әбдірайым.

2015­2017 жылдарға арнал­ған бас келісімде қарасты рыл­ған шараларды іске асыру нә­тижесінде жалпы әлеуметтік­еңбек қатынастары саласында көрсеткіштер жақсарды. Яғни, үш жылда еліміздің кәсіп о рын ­дарындағы өндіріс тік жара қаттану 1,4 пайызға азайса, орта және ірі кәсіпорын дарын дағы ұжымдық­шарттық қаты нас тармен қамту 3,1 пайызға артты. 1400­ден ас­там кәсіпорын Ха лық аралық ең­бек ұйымы ұсын ған қауіпсіздік және еңбекті қор ғау бойынша стандарттарды ен гіз ді. Сондай­ақ 12 мыңнан ас там өндірістік кеңес құрылып, құрамына тең негізде жұмыс берушілер мен жұмыскерлер өкілдері кірді.

Сайлау науқаны еліміздің 68 округінде өтіп, Ақмола облысы бойынша 3 депу­тат, Ақтөбе – 4, Алматы – 6, Атырау – 6, Шығыс Қазақстан – 2 , Жамбыл – 3 , Батыс Қазақстан – 4, Қарағанды – 9, Қостанай – 13, Қызылорда – 4, Маңғыстау – 1, Павлодар – 5, Солтүстік Қазақстан – 3, Оңтүстік Қазақстан облы­сында – 3, ал Алматы қаласы бойынша 2 депутат сайла­нады. Астана қаласында бос округтердің болмауына бай­ланысты депутаттарды сайлау өткізілмейді.

Орталық сайлау комис­сия сының хабарлауынша, 68 депутаттың 10­ы облыс­тық, 17­сі қалалық және 41­і аудан дық мәслихаттарға сайла на ды. Депутаттардың

өкі леттіліктерінің мерзімнен бұрын тоқтатылуына мына себеп тер негіз болған: тиісті әкім шілік­аумақтық бірліктен бас қа тұрақты орынға кетуі, бас қа жұмыс қа ауысуы, жеке өті ніші, сондай­ақ депутаттың қай тыс болуы және соттың айып тау үкімінің заңды күшіне енуі.

Биылғы жылғы 25 қаңтарда шы ғып қалған мәслихат депутаттары ның орнына кан­дидаттарды ұсыну бас талды. Депутаттыққа кандидаттар ды ұсыну 2018 жылғы 25 ақпанға дейін жалғасады. Ағымдағы жылдың 31 қаң тарындағы жағдай бойынша Алматы қаласының 2 сайлау округінде 7 кандидат ұсынылған.

«Егемен-ақпарат»

Динара БІТІК,«Егемен Қазақстан»

Елбасының биылғы Жолдауының «Қаржы секторын «қайта жаңғырту» 6­бағытындағы міндеттерді іске асы­ру» тақырыбына арналған баспасөз жиынына АХҚО басқарушысы Қайрат Келімбетов, «АХҚО әкімшілігі» АҚ басқарма төрағасының орынба­сары Марат Әйтенов, АХҚО биржа басқармасы төрағасының орынба сары Әмина Тұрғұлова, «АХҚО әкім шілігі» АҚ цифрлы технологиялар дирек­торы Әсел Жиенбаева қатысып, қаржы орталығының осы бағыттағы жұмыс­тары жайында айтып берді.

АХҚО биыл 1 қаңтарда заңды түрде іске қосылған болатын, содан бері толық жобалық қуатқа жету мақ сатындағы қаржы орталығының құры лымдарын белсенді түрде өрістету жұмыстары бас талды.

«Президент бастамасымен АХҚО қаржы технологияларын, инновация­ларды тарту, жасыл технологияларды дамыту және инвестицияларды тар­ту үшін көптеген мүмкіндіктер алды. АХҚО­ның халықаралық таныстыры­лымы Астананың дамуына өзінің елеулі үлесін қосады деген сенімдеміз», деді Қ.Келімбетов. Сондай­ақ ол Мемлекет басшысының жақында АҚШ­қа рес­ми сапары АХҚО жұмысына оң әсерін бергенін атап өтті. Мәселен, Елбасы АҚШ­қа жасаған ресми сапары кезінде бизнес капитандарын АХҚО алаңына шақырды. АХҚО, Bloomberg және ABC TV отандық бизнес арнасы арасында ынтымақтастық туралы келісімге қол қойылды. Бұған қоса сапар барысын да еліміздің Қаржы министрлігі, «Астана» халықаралық қаржы орталығы ның биржасы (AIX) және Euroclear банкі арасында ынтымақтастық туралы меморандум жасалды. Тараптар

Қазақстандағы халықаралық клиринг жүйесін дамытуға келісті. Меморандум нарықтық ортаны құруды қолдау мақсатында серіктестікте жұмыс істеу ниетін білдіреді, онда шетелдік инвес­торларға жергілікті қазақстандық бағалы қағаздар Euroclear жүйесі арқы­лы қолжетімді болады.

Қ.Келімбетов сондай­ақ жақында Давоста өткен Бүкіләлемдік экономика­лық форумның негізгі тақырыптарының бірі адам капиталын дамыту мәсе лесі болғанын тілге тиек етті. БЭФ алаңы ның әлеуеті мен іскерлік ортаның бас қосуын пайдалана отырып, АХҚО Thomson Reuters­пен серіктестікте панельдік сессия өткізіпті. Аталған іс­шарада АХҚО делегациясы мүдделі топтарды Қазақстанның басымдықтары мен елде жасалып жатқан жағдайлар туралы ха­бардар еткен.

«Сонымен қатар Waves блокчейн­платформасымен меморандумға қол қойылды. Waves­пен жұмыс істеу арқылы АХҚО қазақстандық стар­таптарға жобаларды жаңа техно ло­гиялық деңгейде дамытудың біре­г е й м ү м к і н д і г і н б е р е д і , о с ы ­лай ша бұл бастама Қазақстанда

блок чейн­технологияларды танытуға ық пал етеді», деді Қ.Келімбетов.

АХҚО басшысының айтуынша, қазіргі таңда орталықтың барлық бағыт­тарын заңмен реттеу процесі жүр гізіліп жатыр және дамушы нарық тарға инве­стиция салуға мүдделі халықара лық іскер топтарды тартуға қабілетті өңір­лік хабты құрудың негізгі серіктес­тері анықталды. Қор нарығының да­муына «Самұрық­Қазына» ҰӘҚ­тың ұлттық компаниялары акция ларын IPO­ға сәтті өткізу де ықпал етпек. Бүгінде IPO­ны тиімді өткізу тетігі әзір ленуде. Оған қоса АХҚО жаны­нан компанияларды тіркейтін және қыз меттердің кең спектрін лицен­зиялайтын Қаржылық қызметтерді реттеу комитеті (АФСА) жұмысын бастаған. АХҚО­ның коммерциялық және азаматтық дауларды қарайтын, ағылшын жалпы құқығының негізінде әрекет ететін тәуелсіз соты, сондай­ақ Халықаралық арбитраж орталығы құрылыпты. Сонымен қатар АХҚО базасында Шанхай қор биржасы мен NASDAQ стратегиялық серіктестеріне айналған жоғары технологиялық биржа іске қосылған.

Словакия елшісімен кездесті

Әлеуметтік тапсырыстыңсапасы артады

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Кеше Парламент Мәжілісінің Спикері Нұрлан Нығматулиннің төрағалығымен Палатаның жалпы отырысы өтті. Бекітілген күн тәртібіне сай, депутаттар коммерциялық емес ұйымдардың қызметіне қатысты және Қырғызстанның Еуразиялық экономикалық одаққа қосылуы туралы шартқа қатысты хаттаманы ратификациялайтын заң жобасын талқылап, мақұлдады.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Кеше Үкімет үйінде Премьер-Министр Бақытжан Сағынтаевтың төрағалығымен Әлеуметтік әріптестік пен әлеуметтік және еңбек қатынастарын реттеу жөніндегі республикалық үшжақты комиссия отырысы өтті. Комиссия жұмысына Кәсіподақтар федерациясының, Еңбек конфедерациясының, Кен өндіруші және кен-металлургия кәсіпорындарының республикалық қауымдастығының басшылары, сондай-ақ селекторлық режімде облыс әкімдерінің орынбасарлары қатысты.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Бас келісімге қол қойылды

Қаржы орталығының жұмысы қарқын алды

Кандидаттар ұсынылуда Өзгерістердің алдында ғылым жүруі тиіс

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––«Астана» халықаралық қаржы орталығының ресми таныстырылымы Астана күні қарсаңында – 5 шілдеде өтпек. Бұл елорданың 20 жылдығы тұсындағы үлкен жетістік болып отыр. Кеше Үкіметтің баспасөз орталығында өткен бри-фингте орталықтың басшылары осылай деді. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Осы жылдың 25 наурызында «Қазақстан Респуб-лика сындағы сайлау туралы» Конституциялық заң-ның 101 және 113 баптарына сәйкес шығып қалған мәслихат депутаттарының орнына сайлау өтеді.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Айгүл АХАНБАЙҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан»

Таяуда Ұлттық ғылым академиясының кезек ті сессиясы өтті. Жиында академияның 2017 жылғы жұмысы қорытындыланып, Елба­сы Жолдауы талқыланды. Басқосуға акаде­миктер, мүше­корреспонденттер, жоғары оқу орын дарының ректорлары, ғылыми­зерттеу инсти туттарының директорлары қатысты. Ұлт тық ғылым академиясының бас ғылыми хатшы сы, академик М.Қалимолдаев әлемді өзгеріс ке бастаған заманауи технологиялар­ды мең геру, дамыған 30 елдің қатарына кіру жолын да қазақстандық ғалымдардың үлесі қомақ ты болатынына сенім білдірді. Жолдауда белгі ленген басымдықтар туралы Қазақ стан Прези денті жанындағы Стратегиялық зерт­теулер институтының директоры Зарема Шәукенова, тарих ғылымдарының докто­ры, профессор Берекет Кәрібаев баяндама жасады. Отандық ғалымдардың ғылым мен технологияның интеграциялануы барысын­дағы рөлі сараланды.

Ал Ұлттық ғылым академиясының прези­денті, академик Мұрат Жұрыновтың айтуынша, академияның бос орындарына жаңа мүшелерін сайлау, дәстүрлі Ұлттық баяндамасының биылғы 14 томын даярлау, көп жылғы үзілістен

кейін қайта берілген ғылым саласындағы Қ.Сәтбаев, Ы.Алтынсарин, Д.Қонаев, М.Әуезов, Ш.Уәли ханов, Күлтегін атындағы сыйлықтарды таға йындау, 73 мемлекетке таралатын 8 журнал­ды уақ тылы жоғары сапалы етіп шығару, басым ғылыми бағыттарды анықтауға қатысу, Ұлттық ғылыми кеңес құрамына академиктердің көптеп кіруіне және сараптама жасауға белсенді қаты­суына ықпал жасау іспетті ауқымды жұмыстар күтіп тұр. Былтыр Елбасының рес ми сапары ая­сында Беларусь академиясымен ынтымақтастық туралы шартқа қол қойыл ды. Сондай­ақ Фран­ция, Қытай, Молдова, Татар стан, Абхазия ғылым академияларымен белсенді ғылыми серік тестік дамып келеді.

«Биылғы Елбасы Жолдауындағы міндеттерді орындау алдымен зиялы қауымның, оның ішінде озық, алдыңғы қатарлы ғалымдарға қатысты. Жолдауда айтылған 10 мәселе отандық ғалымдардың күш салуын талап етеді. Әсіресе, инновациялық индустрияландыруды ғылыми сүйемелдеусіз жүзеге асыру мүмкін емес. Бұл ретте академияның халықаралық беделі жылдан жылға қанатын кеңге жайып келеді. Бұл – ортақ табыс. Келешекте де отандық ғылымның таза әрі биік идеалдарын одан әрі дамыту үшін қызмет ете берейік», деді М.Жұрынов.

АЛМАТЫ

1 АҚПАН 2018 ЖЫЛ 3ӘЛЕМ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН

–––––––––––––––––––––––––––––« А с т а н а Э К С П О - 2 0 1 7 » Ұ К » АҚ басқарма төрағасы Ербол Шорманов Жапонияның Қазақстан Республикасындағы Төтенше және өкілетті елшісі Итиро Кавабатамен кездесті. –––––––––––––––––––––––––––––

Жылқыбай ЖАҒЫПАРҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Басқарма төрағасы мәртебелі мейманға көрме аяқталған соң, Ұлттық компанияға міндеттелген бірқатар жұмыстар жөнінде айтып берді. Сондай-ақ Е.Шорманов 2017 жылғы қарашаның 10-нан бастап «Нұр Әлем» Ұлттық павильоны, Үз дік тә жі рибелер аймағы, Энер гия холы және Кон гресс орта-лы ғы ның келушілер үшін қайта іс ке қо-сылғанына да тоқталды. Кез десу барысын-да «Астана» ха лық а ра лық қаржы орталығы, «Ast a na Hub» ІТ стар тап тарының ха лық-ара лық технопаркі, Жа сыл тех но логиялар орталығы және өзге де ұй ым дар жайғасатын нысандарды қай та жөн деу жұмыстары жүргізіліп жат қанын тілге тиек етті.

Ербол Шорманов Жапоняның Астана ЭКСПО-2017 көрмесінде игі бастамаларға ұйытқы болғанын атап көрсетті. «Жапония көрмеге қа ты сатынын алғашқы болып рас-таған мем лекеттердің бірі болды. Көрме кезінде Күншығыс елінің павильоны ең көп тамашаланған «Үздік 10 павильон» (700 мың адам тамашалаған) қатарынан орын алды. ЭКСПО-2017 барысында, көрмеге келушілер жапон халқының мәде ни етімен және дәстүрімен етене танысып, жарық-ди оды, балдыр биомассасы және су тек ті энергетика саласындағы соң ғы технологи-яларын тамашалады. Ең бастысы, екі елдің бизнес өкіл де рі өзара байланыс орнатты», деді Е.Шорманов.

Өз кезегінде Жапония елшісі ЭКС ПО- 2017 көрмесінің ұйым дас тырылу дең гей іне жоғары баға бер ді. «ЭКСПО-2017 ха лық-аралық мамандандырылған көр ме сі нің өт -кізілуі екі ел арасындағы дос тық қа рым-қатынастың одан әрі ны ғаюына игі ықпал еткенін үлкен сеніммен айта аламын», деді И.Кавабата.

Сондай-ақ И.Кавабата Жапо ния ның Осака қаласында ЭКСПО-2025 бүкіл-әлем дік көр ме сін өткізу құ қы ғына ие бо-луы бағытындағы жұ мыс тардың бас тал-ғанын айтып, Қазақстан та рапы нан қол-дау жасалатыны на сенім білдірді. Кез-де су соңында Ербол Шорманов Итиро Кавабатаға маңызды кездесу үшін алғыс ай тып, Жапония тарапымен жоғары техно-логиялар және жасыл энергетика саласын да алдағы уақытта да бірлесіп жұмыс ат қа ра-ты нына сенім білдірді.

ЭКСПО-2025 Осакада өтуі мүмкін

Ядролық қарудан бас тартқан Қазақстан

өз тәжірибесімен бөлістіӨз еркімен ядролық қарудан бас

тартқан мемлекеттер көп емес. Со-лар дың бірі – ядролық қоры әлем бой ынша төртінші орында болған Қазақстан. Nikkei басылымына бер-ген сұхбатында Қазақстанның БҰҰ жанындағы тұрақты өкілі Қайрат Омаров уақыт бұл шешімнің дұрыс бол ғанын дәлелдегенін айтты. «Біз бұл шешімді мақтан тұтамыз», деді ол.

1 қаңтарда Қазақстан Орталық Азия мемлекеттері арасында бірінші болып БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі төрағалығын бас тады. Бұл Астана үшін үлкен дипломатиялық им-пульс болды. Бұған дейін Қазақстан Сириядағы мәселеге бай ланысты келіссөздер жүргізу ала ңы на айнал-ғаны белгілі.

Қазақстан 1991 жылы тәуел-сіздігін алғаннан бері жылдам даму-да. Бұл үлкен жетістік, себебі Қайрат Ома ров тың айтуынша, ол кездері бюд жет те қаржы болмаған және ин фля ция 200 процентке жеткен. Сон дай қи ын дықтарға қарамастан, мем лекет яд ро лық қарусыз жолды таң дады. «Нұр сұл тан Назарбаев біз әлем ге ядролық қа руымызбен емес, эко номикалық қу атымызбен көзге тү су керекпіз деп айт ты», деді Қайрат Омаров.

18 қаңтарда БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіндегі «Жаппай қырып-жоятын қаруды таратпау: сенім шаралары» тақырыбы бойынша

жоғары дең гей де гі пікірталас кезінде Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстанның таңдауы басқа мемлекеттерге үлгі бола алатынын айтты. «Қазақстан ядролық қарудан бас тартып, халықаралық аренада жоғары бедел-ге ие болды. Біз Солтүстік Кореяны осы жолды таңдауға шақырамыз», деді ол.

Қазақстандағы жасөспірімдер арасында

цифрлы сауаттылық жоғары деңгейде

Қазақстанның Нархоз универ-ситеті технологияға жақын Z ұрпақ туралы әлеуметтік зерттеу жүргізіпті. Олар Астана мен Алматыдан басқа 6 ірі қалада 14-17 жас аралығындағы 1500 жас өспірімге сауалдама өткіз-ген. Сауалдама нәтижелері бұл ұрпақтың от басы, денсаулық пен мансапты бас ты орынға қоятынын көрсетті.

Z ұрпағы дұрыс тамақтану мен саламатты өмір салтына көп көңіл бө леді. Сондай-ақ жасөспірімдер тех нологиялардың өз өміріне әсерін то лықтай біледі. Зерттеу нәтижелері көр сеткендей, Қазақстандағы цифр-лы сауаттылық пен әлеуметтік же-лілердегі белсенділік жоғары дең-гейде. Сонымен қатар Нархоз сау-ал дамасы жастардың университет ке бар ғысы келетінін, шәкіртақы алу арқылы шығындарын азайтқысы келетінін көрсетті.

Қазақстан жастары ақпарат қыз-ме тінің бас директоры Ирина Мед-никова жастардың көбі ата-анасынан

да көп ақша таба ала тын дарына сенімді екенін айтты. «Олар жаһан-дық ең бек нарығы экономикаға қарай тез бейім де летінін жақсы түсінеді», деді ол The Diplomat-қа берген сұхбатында.

Астанадағы Түркі кітапханасында 50 мың

кітап барҚазақстандағы Түркі кітапха на-

сының қоры он жылдың ішінде 50 мың кітап пен қолжазбаға жетті. Сондықтан да отандық және шетелдік сарап шылар, түркі тақырыбын зерт-теуші студенттер кітапхана көме гіне көптеп жүгінетін болған.

Астанадағы Бейбітшілік және ке-лісім сарайындағы Түркі кітап х а на-сын да мыңдаған кітап пен қол жазба кө шірмесі бар. Бұл кі тап ха наның мақсаты – түркі зерт теу шілерінің арнайы қорын құру.

Кітапхана мамандарының ай-туынша, кітапханаға Астанадағы мамандар ғана емес, Қазақстанның басқа қалаларында оқитын студент-тер, шетелден келген зерттеушілер, әсіресе венгрлер жиі келеді екен.

2010 жылы кітапхана ашылғанда мұнда Қазақстан ғылыми кітап ха-насынан алынған 1500 кітап, Түр кия-дан әкелінген 850 кітап қана бол ған. Қазір ол 50 мыңға жетті.

Дайындаған Гүлнұр ҚУАНЫШБЕКҚЫЗЫ,

«Егемен Қазақстан»

БАСҚА БАСЫЛЫМДАРДАН

Астана – әлем назарында

(Соңы. Басы 1-бетте)

Сирия дағдарысын реттеуге бағыт тал ған келіссөздер үшін өз алаңын ұсын ған Қазақстан та рапы Сирияда химиялық қа-руды қолдану қауіп-қатерін толы ғымен жоюдың маңыз ды-лығын атап өтті.

Сонымен қатар осы күні БҰҰ Қауіп сіз дік Кеңесінде Қазақ-стан ның төра ға лығымен Конго Демократиялық Рес пуб ли ка-сын дағы жағдайы бой ын ша ти-іс ті шаралар ұйым дастырылды. Айта ке тейік, Африка құрлы-ғын да орналасқан бұл елде соңғы 20 жыл аралығында әр-түр лі қарулы қақтығыстар бо-луда. Оларды реттеуге жәр-дем десу үшін Қауіпсіздік Ке-ңе сінің қарарларына сәйкес БҰҰ тұрақтандыру миссиясы әзірленді. Сондай-ақ Қазақстан-ның ҚК төрағасы ретінде 13-15 қаңтар күндері БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі мүшелерінің Ауғанстанға соңғы жеті жыл ішіндегі алғашқы сапарын ұйымдастырғанын ерекше атап өтуге болады. Сапар барысында аталған ор-ган Ауғанстанды көрші ел-дермен, ең алдымен Орталық Азиямен өңірлік экономикалық ынтымақтастықты одан әрі нығайтуға шақырды. Бұл сапар 2010 жылдан бері бірінші рет Қауіпсіздік Кеңесі мүшелеріне Ауғанстан үкіметі күш-жігерінің және осы елдегі тұрақтылықты орнатуға бағытталған халық-аралық қоғамдастық көмегінің тиімділігін бағалауға мүмкіндік берді.

Кездесулердің қорытындысы Қауіп сіз дік Кеңесінің мүшелері мен Ауғанстан тарапы қауіп сіз-дік пен дамудың өңірлік және кешенді көзқарастарын қа-был дау қажеттілігін атап өтті. Кабулдағы пікір та ластар Ауған-стан ды маңызды әріп тес ретінде қарау қажеттілігін көр сетті.

Жалпы, сапар барысында

БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің мүшелері мен ауған тарапы халықаралық қоғамдастықтың, көр шілес елдердің Ауғанстан-мен, әсі ре се терроризмге қар сы күресте ын ты мақтасу қажет-тілігін атай отырып, өңір дегі үйлесімділікті жақсартуға ша-қы рды. Сонымен қатар бұл кез десулерде Ауғанстандағы бей біт өмірді қалпына келтіру мақ сатында жасаған Астананың кө мегі бірнеше рет атап өтілді.

Осы арада ерекше тоқтала кетер жайт, еліміздің аталған Кеңеске төрағал ы ғының мән-маңызын Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың басшылығымен «Жаппай қырып-жоятын қару-ды таратпау: се нім шаралары» тақырыбында өткен Қауіп-сіз дік Кеңесінің алқалы жиы-ны жоғары деңгейге көтерді. Нью-Йорктегі БҰҰ штаб-пәте-рін де ұйымдастырылған жи-ында БҰҰ-ның Бас хатшысы А.Гутерриш өз баяндамасын ұсынды. Бұдан кейін Мемлекет басшысы Кеңес мүшелеріне ар-нап мәлімдеме жасады.

«Орталық Азияның бұл мәр-тебелі қызметтегі бірінші мем-лекеті ретінде біз өңірі міздегі ха лықтардың Дүние жү зілік ұйым ның маңызды «үніне» ай-налдық. Қазақстанның БҰҰ Қау іп сіздік Кеңесіндегі бірінші жылы өтті. Біз Кеңестің күн тәртібіндегі өзекті мәселелерді шешуге қатысу барысында ба-рынша белсенді, конструктивті және әділ болуға тырыстық. Ауғанстан/Талибан, ИЛИМ/ДАИШ, Әл-Каида және Сомали/Эритрей жөніндегі комитеттерді басқара отырып, олардың жемісті қызмет етуіне өз үлесі-міз ді қосып келеміз», деген Мемлекет басшысы Кеңестің бар лық мүше мемлекеттеріне берік ынты мақтастығы үшін ризашылығын жет кізді.

Жалпы, осы жиын тұрғы-сында бұған дейін газет бетінде

жеткілікті түрде ақпараттар бе ріл генін ескере отырып, қыс қарта айтар болсақ, бас қо-суда БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі төрағасының өңір лік дең гей-де превентивті диплома тия және шиеленісті болдырмау жө ніндегі мәлімдемесі қа был-данды. Мәлім демеде қазіргі халық аралық қаты настар сала-сын дағы маңызды мә се лелер қамтылып, оны шешу жолдары ұсынылған. Мұндай құжат БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тарихын-да саяси міндеттеме жүк тейтін халықаралық акт ретінде алғаш рет қабылданды.

Сонымен бірге 18 қаңтарда БҰҰ штаб-пәтерінде Қазақстан Президентінің бастамасымен Терроризмнен азат әлемге қол жеткізу тәртібі кодексінің алғаш қы жобасын таныстыруға арнал ған жоғары деңгейлі іс-шара өтті. Жобаны таныстыру мен оны талқылауға ұйымға мүше 100-ден аса мемлекеттің делегациясы қатысты. Жиында БҰҰ Бас хатшысының орын-басары – Контртеррористік бас қарма басшысы Владимир Воронков пен БҰҰ Бас хат-шысының саяси мәселелер жөніндегі көмекшісі Мирослав Енча баяндама жасады.

Қазақстанның сыртқы сая- си ведом ствосының басшысы Қ.Әбдірахманов еліміздің хал-ық аралық терроризмге қарсы кү реске қосқан үлесі ретін де бас тамашылық жасаған ко де кс- тің не гізгі мазмұнын атап өтті. Онда терро ризмнен азат әлем құру мақсатында 2045 жылы БҰҰ-ның жүз жылдығына қарсы контртерроризм бойынша серіктес елдердің халықаралық коалициясын құру мәселесі қамтылған.

Өз кезегінде В.Воронков қауіп сіздікті қам тамасыз ету және оны тұрақты дамы ту жолындағы Қазақстанның қос -қан үлесін жоғары баға ла ды.

Ол БҰҰ Қауіпсіздік Кеңе-сіндегі Қазақстанның рө лін, әсіресе халықаралық қау іп-сіздік жөніндегі басты жаһан-дық органдағы табысты төр- а ғалығын және террорис тік құрылымдарға қарсы күрес мәселе лерімен байланысты үш сан кциялық комитетке бас шы-лығын ерекше атап өтті.

Тағы бір айта кетер жайт, Қазақстан ның төрағалық етуі-мен Қауіп сіз дік Кеңесінде ал-ғаш рет «Қауіпсіздік пен да-му дың өзара тәуелділік үлгісі ретінде Ауғанстан мен Орталық Азияда өңір лік әріптестікті құру» тақырыбында министрлік деңгейіндегі пікірталастар өтті. Шараға Орталық Азия елдері сыртқы саясат ведомство ла-рының басшылары мен БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің мүше-лері, БҰҰ Бас хатшысы және Ауғанстан Сыртқы іс тер минис-трі нің орынбасары қатыс ты.

Қазақстан Сыртқы істер министрі Қайрат Әбдірахманов Елбасының БҰҰ ҚК-ге арнаған сая си Үндеуіндегі жеті басым-дықтың бірі – Орталық Азия мен Ауғанстанды бейбіт ші-ліктің, ынтымақтастық пен қауіпсіздіктің үлгілі аумағына айналдыру болып табылаты-нын жеткізді. БҰҰ Бас хатшы-сы Антониу Гутерриш Орталық Азия елдері мен Ауғанстанның өңірлік бастамасына жоғары баға берді, атап айтқанда су ресурсын басқару, энергетика, инфрақұрылым мен білім сала-сын дағы бастамаларға қолдау білді ретінін айт ты. А.Гутерриш сонымен бірге Президент Н.Назарбаевтың еліміздегі оқу орындарында 1 мыңға жуық ауған жас тарын оқыту бастама-сын ерекше атап өтті.

Қауіпс ізд ік Кеңес інде сөз сөйлеген Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан мен Түрікменстан елдерінің деле-гация бас шылары ұзақ мер зімді

бейбітшілік пен тұрақ ты лық-ты сақтау үшін барлық қауіп-сіз дік мәселелерін шешу жо-лында Ауғанстанға эко номи-ка лық тұрғыда әсер ету дің ма ңыз дылығын атады. Олар Ауғанстанға қауіп ретінде емес, әлеуеті зор әрі келешегі ке мел серіктес ретінде қараған дұ-рыс деді.

Қауіпсіздік Кеңесіне мүше мем ле кет тердің өкілдері Ауған-стан дағы бей біт шілік пен тұрақ-ты лықты нығайтуда біздің елі-міздің жұмсаған күш-жігеріне жо ғары баға берді. Жиын соңын-да БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі төр-аға сының Мәлімдемесі бар лық мү шелердің бір ауыздан қол дау-ына ие болды.

Бұдан бөлек, 23 қаңтарда Қазақстан ның төрағалығымен БҰҰ Қауіп сіз дік Кеңесінің Мали де гі мәселе лерге арналған ашық бри фингі өткізілді. Оты-рыс барысында Қазақстан деле-га циясы елдегі қауіпсіздікті нығайту ша ра лары ұзақ мер-зім ді тұрақты қар жы лан дыру, сондай-ақ ел дің ор талық және солтүстік өңір ле рі нің даму стра-тегиясымен бе кі тілген, кешенді және келі сіл ген эко номикалық дамуы на жәр дем десу арқылы жүзеге асырылуы тиіс екенін атап көрсетті.

Бұған қоса, 25 қаңтарда БҰҰ Қауіп сіздік Кеңесінің төра ғасы ретінде Қазақстан «Таяу Шы-ғыс тағы жағдай, оның ішін де Палестина мәсел есі» тақы ры-бында Кеңестің кезекті ашық пі кір таласын өткізді. Жиын да Палестина-Израиль қарым-қа-ты на сы ерекше назарда болды. Кеңес мү ше лері екі мемле-кет басшыларын ха лық аралық келісімге келуге, екі жаққа алдын ала шарт қой май келіссөздерді қайта жал ғастыруға шақырды. Тараптардың арандатушылық әрекет терден бас тартып, келіс-сөздерді жанда ндыруы керек-тігін жеткізді. Қа тысушы мем лекеттер өкіл де рінің көп-шілігі АҚШ-тың БҰҰ-ның Палестинаға көмек көр-сетуіне берілетін қаржысын қысқартқанына алаңдаушылық біл дірді, себебі бұл қаражат Таяу Шығыстағы босқындар шығынының 50 пайызын қам-тиды. Ал оның қысқаруы бос-қын дардың онсыз да ауыр жағ дайын қиындата түседі. Қазақ станның БҰҰ жанындағы Тұрақ ты өкілі Қайрат Омаров өз сөзінде мем лекетіміздің Израиль-Палестина ши еленісін екі мемлекеттің қатысуымен ше шу формуласын қалайтынын жеткізді.

Қорыта айтқанда, біздің еліміз БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне жасаған төрағалық қызметінде өзіне жүктелген міндеттерді абыроймен орындап шықты. Бұл өз ке зегінде Тәуелсіз еліміз-дің сыртқы сая саттағы аса ірі қадамы болды.

САРАПТАМА

Әлемдік аренадағы биік белесЦифрлы экономика мәселелері талқыланды

––––––––––––––––––––––Таяуда Венада (Австрия) «ЕҚЫҰ аумағында иннова-ция, адам капиталын дамы-ту, қоғамдық және кор по ра-тивті тиімді басқару ар қы лы экономикалық даму мен қау-іп сіздікті нығайту» та қы ры-бы на арналған ЕҚЫҰ-ның XXVI Экономика және қор-ша ған орта форумының бірінші дайындық жиналысы өтті.––––––––––––––––––––––

Бірінші дайындық жиналыстың сессиялары барысында үкімет, жеке сектор, азаматтық қоғам өкіл де рімен қатар, халықаралық сарап шылар цифрлы экономика, инно вация, тиімді басқару, сыбайлас жем-қорлыққа қарсы күрес, цифрлы эко-но миканың қауіпсіздік салдарына бай ланысты мәселелерді талқылады.

Қазақстан Сыртқы істер минис-трлігі Еуропа департаментінің дирек-торы Айгүл Құспан шараның ашылу сессиясында цифрлы экономикаға көшу туралы Қазақстанның жо-спарларымен таныстыра келе, қаты-су шыларға «Цифрлы Қазақ стан» бағ дарламасы туралы мағ лұмат ұсы нды. Сонымен бірге ЕҚЫҰ-ға Италия төрағалығының ұйым шең-беріндегі экономика және эко ло-гия саласындағы басым дық та рына қолдау білдірді.

ЕҚЫҰ Экономика және экология комитетінің төрағасы – Қазақстан-ның Вена қаласындағы халықаралық ұйым дар жанындағы Тұрақты өкі лі Қайрат Сарыбай іс-шараның «Цифр-лы экономика арқылы инно вация, бәсекелестік пен жұмыс орын дарын ашу» тақырыбына арнал ған сессияға модератор ретінде қаты сып, инно-вация мен цифрлы кә сіп керліктің маңыздылығына тоқ талды. Сондай-ақ Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың «Төртін ші өнеркәсіптік революция жағдай ын дағы дамудың жаңа мүм-кін діктері» Жолдауындағы басым-дық тарға назар аударды.

Қазақстанның Мемлекеттік қыз-мет істері және сыбайлас жем қор-лық қа қарсы іс-қимыл агенттігінің Павлодар облысы бойынша депар та-ментінің басшысы Әділбек Мұқашев цифрландыру арқылы тиімді басқару мен ашықтықты жетілдіру және сыбай лас жемқорлықпен күрес тақы-рыбына арналған сессияға спикер ретінде қатысып, аталған тақырып бойынша Қазақстан тәжірибесімен бөлісті.

«Астана» халықаралық қаржы орталығының басқарушы директо-ры Айдар Қазыбаев қатысушыларға қаржы орталығының жұмысы тура-лы ақпарат ұсынып, цифрлы эконо-мика арқылы тұрақтылықты дамыту мәселесіне қатысты Қазақстанның ұстанымын жеткізді.

Айта кетейік, форумның екінші дайындық жиналысы биыл мамыр айында Италияда, ал форум 2018 жыл 5-8 қыркүйекте Чехияда өтеді.

«Егемен-ақпарат»

4 1 АҚПАН 2018 ЖЫЛЖОЛДАУ

Негізгі он бағыттың жетінші бағыты тікелей білім саласына, яғни бізге қатысты. Осыған азы­рақ тоқталсақ дейміз. Кезінде Шығыстың айдарынан жел ес кен дәуірлері де өткен. Мысалы, та­рих парақтары Орта Азияда қағаз өндірісі VІІІ ғасырда жолға қо­йылғанын айтады. Ал Еуропада қағаз өндіру XI­XII ғасырларда, Англияда XІV ғасырда басталды.

Қазір озық жұрт Еуропа болып отыр. Бұрын олар бізден үйренсе, енді бізге олардан үйренуге, алуға тура келіп тұр. «Дүние – кезек» де­ген осы. Шығыстан шырай кетіп, Батыстың асығы алшысынан түсіп отыр қазір. Ғалым Ақжол Батырұлы «Әліпби ауыстыру ісі. Қапы қалма, қазақ елі» деген мақаласында «Қағазды ойлап тапқан Қытайға қарағанда айфон

ойлап тапқан Американың айда­рынан жел есіп тұр. Екі жеп, биге шықты деген осы. Ендігі гөй­гөй басқа боп тұр. Ол қайтіп әлемдік өркениеттің биік аттақырынан күтірлетіп жем жейміз дегенге кеп тіреледі», дейді. Біздіңше, тәуелсіздік алғаннан кейінгі ең ірі үш өзгеріс – Астананың ауысуы, білім жүйесіндегі өзгерістер және жаңа әліпби. Қазақ тарихындағы «Зар заман» кезеңі мен Абайдың арасы дәуір тұрғысынан бір­біріне жақын. «Зар заман» ақын­дары «Орыстан без» десе, Абай «Орысша оқу керек, хикмет те, мал да, өнер де, ғылым да, бәрі орыста тұр... Орыстың ғылымы, өнері – дүниенің кілті», дейді. Абайдың «үйрен» дегені дұрыс

болып шыққанын уақыт көрсетті. Абай қоғамдағы өзгерістердің қыр­сырын тереңірек түсінді.

Қазіргі заманың өз келбеті, өз сипаты бар. Мәселе соны түсіне білуде. Шиллердің «Бессмертен тот, кто верен своему времени» деген сөзі бар. Бізге заманның жүрек соғысын, тамыр бүлкілін тап басып тани білу зор міндет бо­лып тұр. Білім жүйесі де заманға сай өзгерістерді бойына сіңіру керек. Ұстаздар қауымы осыны терең түсінуі керек деп ойлаймыз.

Жолдаудағы алтын арқау бо­лып тартылған желінің бірі – тіл мәселесі. «Қазақстандықтардың болашағы – қазақ, орыс, ағылшын тілдерін еркін меңгеруінде» деп көрсетілді. Оған қосымша

«Орыс тілін білу маңызды бо­лып қала береді» дейді. Абайдың орысша оқуы қазір ағылшынша боп өзгеріп тұр. Бұл – төрткүл дүниені арбайтын әлемдік тіл. Латын қарпі оның болат сауыты.

Әліпби мәселесіне келсек, көне түрік тайпалары соғды, ұйғыр, манихей, брахми, эстран­гело, тохар жазуларын да білген. Қазақ халқы соңғы жүз жылдың көлемінде араб әліпбиін, араб әліпбиі негізінде жасалған төте жазуды, латын алфавитін һәм кириллицаны тұтынып көрді. Бұлардың әрқайсысының бедерлі ізі тарихта қалды. Ендігі кезек латын алфавитіне келді. Жетінші бөлімдегі аса маңызды тұстың бірі мына жолдар деп білеміз:

«Өзінің тарихын, тілін, мәдениетін білетін, сондай­ақ заманына лайық, шет тілдерін меңгерген, озық әрі жаһандық көзқарасы бар қазақ­стандық біздің қоғамымыз дың идеалына айналуға тиіс». Мұхтар Әуезов «Абай Еуропаға барған­да арқасын Шығысқа тіреп алып барады» деген екен. Біздің де арқамызды өз тарихымызға, өз мәдениетімізге, тілімізге тіреп алып, өркениет көшіне ілесуіміз керек болып отыр.

Абай ҚАЛШАБЕК, «Назарбаев зияткерлік

мектептері» дербес білім беру ұйымы

педагогикалық шеберлік орталығының тренері

–––––––––––––––––––––––––––––Тәуелсіздік жылдарында Қазақ­стан Республикасының Тұң­ғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың салиқалы да сараб­дал, жан­жақты ойластырылған саясатының арқасында Қазақ елі небір күрделі кезеңдерді арт қа тас­тап, асқақ асуларды бағын дырып, дүние жүзіне үлгі болар лық ғала­мат даму жолынан өтті. Хал қы ның ырысты ынтымағы мен ұлт тық экономикасының жедел өр кен­деуінің нәтижесінде халық ара лық қоғамдастықтың алдында зор бе­делге ие мемлекетке айналды. –––––––––––––––––––––––––––––

Жансейіт ТҮЙМЕБАЕВ, Оңтүстік Қазақстаноблысының әкімі

Дегенмен, бүгінгі жетістіктерге тоқ­мейіл сіп отыратын уақыт емес. Үнемі алға ұмтылып, жаңғырып, жаңарып отыр­мағандарды заман көші артқа ығыс тырып, даму жолынан тайдырып жібе ретіні анық. Қазіргі дүниежүзілік эко но ми калық дағдарыс, ғаламдық саяси тұ рақ сыз дық пен әскери қақтығыстар етек­же ңімізді жиып, уақыт талабына сай әре кет етуіміз керектігін көрсетіп отыр.

Қазақстанды небір тар жол, тайғақ кешулерден, терең дағдарыстардан аман­есен алып шыққан Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев тағы да көреген шешім қа­бы лдап, батыл қадамдар жасай білді. Соның дәлелі Мемлекет басшысының ұлт тық экономика мен әлеуметтік­мәде­ни дамудың барлық салаларына за­ман талабына сай цифрлы технология­ларды енгізудің жолдарын айқындап бер ген «Төртінші өнеркәсіптік револю ция жағ дайындағы дамудың жаңа мүм кін­діктері атты» Қазақстан халқына арнаған Жолдауы дер едік.

Осынау күрделі кезеңде түпкілікті технологиялық реформаларды жүзеге асыру д ағы басты мақсат – дүние жүзін­дегі бәсекеге барынша қабілетті отыз мемлекеттің арасынан ойып тұрып орын алып, Мәңгілік Елге айналу. Бұл тарихи жауапкершілікті бүкіл ел тұрғындарымен қатар, Оңтүстік Қазақстан облысының халқы да толықтай сезініп отыр.

Өздеріңізге белгілі, Елбасының биыл ­ғы Жолдауындағы негізгі 10 бағыт – ал ­дағы мақсаттарымызды түсіндірудің ең басты құжаты. Президент Жолдаудың бірін ші бағытында ел экономикасын ин­дустрияландыруды жалғастыру қажет­тігін, осы салаға жаңа цифрлы техно­ло гияларды енгізуде көшбасшы болуы керек тігін айтып өтті. Бұл – өте орын ды байлам. Себебі, бүгінде бар лық бә се кеге қабілетті, дамыған елдер де өндіріс орын­дары цифрлы техно ло гия лардың негізінде жұмыс істейді. Соның арқасында олар тауар өндіруге жұм салатын жұмыс күші мен энергияны үнемдеп, өнімділікті ба­рынша арттыруда. Демек, біздің отандық тауар өндірушілеріміз де жаңа техноло­гияларды қолданбайынша халықаралық нарықтарда бәсекеге төтеп бере алмайды. Ескі технологиялар бойынша өн дірілген, өзіндік құны қымбат тауар ларға қазір сұраныс жоқ.

Жалпы, Қазақстанның үдемелі ин­дус триялық­инновациялық даму бағ дар­ламасы бойынша облысымызда жалпы құны 1,3 трлн теңгені құрайтын 137 жоба жүзеге асырылуда. Онда 18 мың нан астам жұмыс орны ашылатын бола ды. 2017 жылы құны 36,4 млрд теңге құ рай тын 18 жоба іске қосылып, 1 200 жаңа жұмыс орны қалыптасты. Оның ішін де жоғары заманауи талаптарға сәй кес келетін «Рахат Шымкент» ЖШС­нің вафли түтікшелерін өндіретін зауыты, «Химфарм» АҚ­тың қатты форма дағы дәрілер шығаратын цехы, «Hill Corporation» ЖШС­нің қолда­ныл ған майларды регенерациялау мен кон систенттік материалдарды өнді ре­тін зауыты және «Бөрте Милка» серік­тес тігінің сүт өнімдері зауыты секілді кәсіпорындар бар.

Жоғарыда айтылған кәсіпорындар­дың барлығы Елбасы Жолдауында айтыл­ғандай, жоғары цифрлы техно ло гия лар­дың негізінде жұмыс істейді. Сондай­ақ биыл Шымкент мұнай өңдеу зауыты («ПетроҚазақстан Ойл Про дактс» ЖШС) және Шардара су электр стансасында («ШарСЭС» АҚ) жаң ғырту жұмыстары аяқталатын болады. Бұл көрсеткіштердің барлығы – об лыс экономикасына ин­вестиция тарту бағытындағы ауқымды жұмыстың нәтижесі. Өткен жылы инве­стиция көле мі 20,2 пайызға өсіп, 482 млрд тең гені құрады. Инвестиция көлемінің

өсуі жө ні нен облысымыз республикада ал ғаш қы орынға көтерілді.

Елбасы Жолдауында екінші міндет ретінде ресурстарды тиімді пайдалану, ол үшін жаңа технологияларды энергети­ка саласына да енгізу мәселесі айтылған. Бұл бүгінде барынша өзекті міндеттердің бірі. Себебі сарапшылардың болжамда­ры бойынша 2050 жылы энергетикалық дағдарысқа байланысты әлемдік эконо­мика құлдырауы мүмкін. ЭКСПО­2017 халықаралық көрмесінен кейін бұл бағытта да жұмыстар өңірімізде белсенді түрде қолға алынды.

Өткен жылдың өзінде Сайрам, Қазы­ғұрт аудандарында гидроэлектр стан­салары іске қосылды. Ал Шымкент қала ­сында кәріз су қалдықтарынан биогаз алатын Орталық Азияда баламасы жоқ кешен пайдалануға берілді. Мұның бәрі мемлекеттің қолдауы арқасында жүзеге асып отыр.

Президенттің биылғы Жолдауында жаңа, цифрлы технологияларды агро­өнер кәсіп кешеніне енгізу мәселесі айтыл­ды. Қазіргі кезде Қазақстанның агро­өнер кәсіп секторы тұрақты даму үстін­де. Дегенмен, бұл саланы әлі де дамыта түсуіміз қажет. Себебі қазір әлемде эколо­гиялық тұрғыдан таза азық­түлік өнім­деріне деген сұраныс өте жоғары. Қазір гі кезде оқу бағдарламаларын жаңар тып, агроөнеркәсіп кешеніндегі озық білім мен үздік тәжірибені меңгеру ді алға қойдық.

Біздің облысымыз аграрлық өңір бол ған дықтан, бұл бағытта да жаңа тех­нологиялар енгізу бойынша жұмыстар жүйелі түрде атқарылып отыр. Интен­сивті бақ, тамшылатып суару, жылыжай­лар бағыттарында жаңа технологиялар енгізу арқылы өнімділіктің жоғары дең­гейіне жетіп отырмыз. Тарқатып айтар бол сақ, 2017 жылы 212 гектар жылы жай са лынып, жалпы алаңы 1 335 гектар­ға жетті. Бұл республикадағы барлық жылы жайлардың 75 пайызы осы өңірде ор на лас қан деген сөз. Ал тамшылатып суа ру әдісі өткен жылы өңірде 8 606 гек­тарға ендіріліп, осы әдіспен ыл ғал дан ды­рылатын егістік көлемі 59 673 гек тар ды құрады. Бұл көрсеткіш бойын ша об лыс ­тың республикадағы үлесі – 72 пайыз.

Осы істердің барлығын атқарудағы негізгі мақсатымыз ауыл шаруашылығы, оның ішінде азық­түлік өнімдерінің экс­портын арттыру. Жалпы, былтыр ауыл шаруашылығы өнімінің көлемі 522,4 млрд теңгені құрап, 2016 жылмен салыс­тырғанда 2 пайызға өсті. Облыс рес­пуб ликадағы ауылшаруашылық өнімі­нің үлесі 12,8 пайызға жетті. Бұл көр­сеткіш бойынша республикада 2­орынға көтерілдік.

Былтыр Оңтүстік Қазақстан облы сы аусылдан азат аймақ мәртебесін ие л енді. Бұл өңірдегі ет экспортының артуына жол ашты. 2017 жылдың басынан бері облы­стан алыс­жақын шет ел дерге 218 тонна ірі қара мал еті, 110 тон на қой еті экспорттал­ды. Бұдан бөлек, «Ордабасы құс» ЖШС 2017 жыл дың 11 айында Ресей мен Қыр­ғыз с танға 2 485 тонна күрке тауық етін жө нелт кен. Сонымен қатар Иран Ислам Республикасына жүгері мен қой етін та­сымалдау мәселесі бойынша қар қынды

жұмыстар жүргізілуде. Қазір гі таңда, Сауд Арабиясы, БАӘ мен Ирак мемлекеттеріне қой етін экспорттау бой ынша алдын ала келісімдер бар. Жалпы 2021 жылға ауылшаруашылық тауар лары экспортын кем дегенде 3 есеге арттыруымыз қажет.

Ағымдағы жылы облыста 3000­нан кем емес үй шаруашылықтарынан бірік­тірілген 102 кооператив құрамыз.

Президентіміз суармалы жерлердің тиімділігін көтеру жөнінде арнайы тап­сырма берді. Облыс бойынша 457 мың гек­тар суармалы жерлерді ағын су мен жал­пы ұзындығы 14 мың км құрай тын 2325 канал қамтамасыз етеді. Оның 9 мың км коммуналдық меншік тегі 1105 каналдың 4,6 мың км жөндеуді қажет етеді. Үш жыл ішінде су шаруашылығы құрылыс тары­ның 50 пайызы қалпына келтіріледі.

Жолдаудағы төртінші бағыт көлік­логистика саласына жаңа техноло гия­ларды енгізуді көздейді. Бұл бағыт бой ынша Президент интеллектуалды көлік жүйесін енгізу туралы айтты. Бұл дегеніміз – инфрақұрылымның жарқын келешегі. Заман үдерісіне ілесе отырып, сапалы өнім алуға және артық шығыннан құтылуға болады.

Осы орайда, өткен жылдың соңында Шымкент қаласында «Continental Logistics Shymkent» атты мультимодалды көліктік­логистикалық орталық іске қосылғанын айта кеткен жөн. «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» тас жолына және халықаралық теміржол желісіне өте жақын орналасқан бұл орталық шығыс – батыс, оңтүстік – солтүстік тауар ағымына қызмет көрсетеді. Құрғақ және климаттық жүк қоймалары, контейнерлік терминал, кедендік ресімдеу аймағы мен ілеспелі құрылымдары бар орталық жылына 1 миллион тонна жүк өкізуге қабілетті.

Оңтүстік Қазақстан облысында 2017 жылы 1 543,3 шақырым жол жөндеуден өтіп, нәтижесінде 2016 жылға қарағанда жөнделген жол ұзындығы 58,5 пайызға артты. Жергілікті маңызы бар автомо­биль жолдары желісін қалпына келтіру мақсатында бюджеттен 2017 жылы 9,8 млрд теңге қаралса, ал 2018 жылы бұл мақсатқа 19,7 млрд теңге ба ғыт талып, жыл бойында бөлінген қар жы көлемі өсетін болады. Бұл Жол дауда қойылған республика бойынша 150 млрд теңге қарау қажеттігі бойынша талаптың 13,1 пайызын құрайды. Яғни облысымызда автомобиль жолдары саласына бөлінетін қаржыны ұлғайтуға қатысты қойылған та­лап толығымен орындалған деуге болады.

Жолдаудағы бесінші бағыт құрылыс­қа және коммуналдық секторға замана­уи технологияларды енгізу бойын ша да өңірде белсенді жұмыстар жүр гізілуде. Елімізде мемлекеттік қолдаудың арқа­сында тұрғын үй құрылысының көлемі жыл сайын артып келеді. 2017 жылдың басы нан «Нұрлы жер» тұрғын үй құры­лысы бағдарламасы іске қосылды. Осы бағдарлама аясында облысымызда 721 мың шаршы метрді құрайтын жалпы саны 7500­ге жуық пәтер берілді. Бұл 2016 жылмен салыстырғанда 36 пайызға көп. Тұрғын үй көлемінің ұлғаюы осы салаға инвестициялардың өсуімен қамтамасыз етілді. Бұл бағдарламаны одан әрі

жалғастыру мақсатында заманауи техно­логияларды пайдалану мақсаты тұр.

Жолдаудағы алтыншы бағыт отан­дық қаржы жүйесінің қызметін жетіл­діру мәселесін қарастырған. Банк капи­талының есебінен ел экономикасын қаржыландырудан басқа қор нарығы арқылы қаржыландыру механизмі де маңызды болып табылады. Елбасы, әсіресе отандық бизнесті төмен пайыз дық кре­диттермен қолдауды жүктеді. Облыстағы кәсіпкерлік саласы ның жеңіл детілген несиеге деген құлшынысы жоғары. Біз «Максимум» аймақтық қар жы орталығы арқылы 8 млрд 312 млн теңгеге 2 342 жобаны қаржыландырдық. Нәтижесінде 4618 жұмыс орны ашылды. Жалпы өткен жылы өңір тұрғындары банктерден 299,4 млрд теңге алса, оның 43,9 млрд теңгесі шағын және орта кәсіпкерлікті қолдауға бағытталған.

Жетінші бағыт, адами капитал – қоғамның әлеуетін анықтаушы негізгі факторлардың бірі. Адами капиталды дамыту мәселесі әрқашан елдің саяси басшылығы қабылдаған мемлекеттің және қоғамның даму стратегиясын, сондай­ақ нақты іс­қимылдарын анық тай тын тұжырымдамалық құжат тардың және нақты іс­қимылдардың фокусында болды.

Осы орайда Оңтүстік Қазақстан об­лысында да білім саласына ерекше на­зар аударылып отырғанын айта кеткен жөн. Облыста бірінші кезекте шешуді қажет ететін басымдықтардың бірі апат­ты, үш аусымды, ыңғайластырылған мектептердің мәселесі болып табылады. Сонымен қатар облыста туу көрсеткіші жоғары. Өткен жылы 78 810 бала өмірге келсе, 73 417 бала мектеп табалдырығын аттады. Жылдан жылға бала өсімі тұрақ ты артып келеді. Осыған орай облыс та жыл сайын орта есеппен 40 мектеп құ ры лысын жүргізу қажет.

Жалпы, 2017 жылы 29,8 млрд теңгеге 82 білім нысандарының құрылысы жүргізіліп, жыл соңында 32 нысанның құ рылысы аяқталды. Оның ішінде 8 апат ты және 13 үш аусымды мектеп­тер дің мәселесі оң шешілді. Қалған 12 апат ты және 12 үш ауысымды мектеп­ті үс тіміздегі жылы шешуді жоспар лап отырмыз. 2018 жылы 63 нысан ның құ­рылысына 14,4 млрд теңге қарасты рыл­ды. Жыл соңында 50 білім беру меке м­есінің жаңа ғимараттарының құры лысы аяқталады.

Облыста жаңадан 140 мектепке де­йінгі білім беру ұйымдары ашылып, онда 14 мыңға тарта орын құрылды. Бала бақ ­шамен қамту деңгейі 87,1 пайызға жетті. Биылғы жылдың соңында бұл көрсеткіш 90 пайызға жетеді деп күтілуде.

Елбасы Жолдауда еліміздің қазіргі денсаулық сақтау ісі қымбатқа түсе­тін стационарлық емге емес, негізінен ауру дың алдын алуға бағытталуы екен­дігін атап көрсетті. Сондай­ақ тиім­ділігі аз және мемлекет үшін шығыны көп диспансерлік ем қолданудан негізгі созылмалы ауруларға қашықтықтан қойылатын диагностиканы қолдану арқылы басқаруға, сол сияқты сырт­тай емдеу жолына көшкен жөн деген­ді де алға тартты. Мұның сыртында

онкологиялық аурулармен күресу үшін кешенді жоспарлар қабылдауды, ғылыми онологиялық орталық құруды да қадап тапсырды. Елбасы халықты алаңдатқан міндетті әлеуметтік медициналық сақ тан­дыру жүйесіне де кезең­кезеңмен көшу қажеттігін ескертті.

Оңтүстік Қазақстан облысында Жол­дау жүктеген осы міндеттерді орын­дау мақсатында ауқымды істер атқа­ры луда. 2017 жылы жалпы құны 6,8 млрд теңгені құрайтын, ауысымына 500 адамды қабылдауға мүмкіндік бере тін 4 емхананың құрылысы басталды. Биыл бұл емханалардың құрылысын аяқ тауды жос­парлап отырмыз. Бұдан бөлек, жаңадан 600 млн теңгеге 20 меди циналық тірек орнатылды.

Өткен жылдың қорытындысында об­лыста денсаулық сақтау саласының не гіз­гі көрсеткіштері айтарлықтай жақ сарды. Атап айтқанда, ана өлімі – 35,1 пайызға, нәресте өлім­жітімі – 3,4 па йызға, тубер­кулезден болатын өлім­жітім 8 пайызға төмендеді.

Жолдауда, біріншіден, мемлекеттің қатысуы аса жоғары салаларда тәртіп орнатып, кәсіпкерлік құрылымдарға әкімшілік қысымды қысқарту міндеті қойы лып отыр. Екіншіден, мемлекеттік ор гандар жұмысының тиімділігін арт­тыруға және олардың азаматтармен қарым­қатынастарын жетілдіруге ақпа­раттық технологияларды дамыту үлкен ықпал етеді.

Елбасының қатаң ұстанымы сыбай­лас жемқорлықты жоюға бағытталғанын Жолдаудағы тоғызыншы міндеттен көре аламыз. Сыбайлас жемқорлық деңгейін төмендетудің маңызды шара­сы – халықпен және бизнеспен өзара іс­қимылды қоса алғандағы мемлекеттік ор­гандарда жүргізілетін процестерді цифр­ландыру болып табылады.

Қазіргі таңда бұл салада оң үрдіс бар. 2018 жылдан бастап еліміз Біріккен Ұлттар Ұйымы Электронды басқарудың дамуы индексінде 48 позицияға, яғни 81­орыннан 33­орынға көтерілді. Мем­ле кет тік қызметті электронды фор матқа ауыс тыруға қатысты жұмыстар мен бәсе­келік ортаны сыбайлас жемқор лық ты жоюдың басты факторы ретінде жан­дандыруға өз үлесімізді қосуымыз керек.

Жолдауда айтылған оныншы ба сым­д ық «Ақылды қала» жобаларын жү зеге асыруға қатысты. Халықаралық тәжі рибе бойынша «Ақылды қала» жүйесі қала дағы көшелерді жарықтандыруға бері летін электр энергиясын 60 пайызға, ком му­налдық желілер мен жылуды қол дану қызметтерін 30 пайызға, электр энер гия­сына жұмсалатын есепшоттарды 26 па й­ызға дейін арзандатуға мүмкіндік береді.

Үкіметтің «Smart Сity» жобасын ен­гізу жоспарында еліміздің ірі 5 қаласы бар, олар – Астана, Алматы, Шымкент, Қара ған ды және Ақтөбе. «Ақылды қала­ның» негізгі ерекшеліктері – жайлылық, қауіп сіз дік, тиімділік және экологиялық тазалық.

Елбасының бұл Жолдауының өзегі қанша жерден технологияландыру мен цифрландыру болғанымен, онда мәдениет пен руханият мәселелері де ұмыт қалмаған.

Президент мақаласында көрсетілген міндеттерді жүзеге асыруға оңтүстік­қазақстандықтар өз үлестерін қосуда. «Туған жер» бағдарламасының аясында жалпы құны 31,5 млрд теңгені құрайтын 577 жоба қолға алынды.

Біздің қолдауымызбен түсірілген «Көне жетігеннің сыры» атты 10 серия­лы фильмнің тұсаукесері таяуда өтті. Сонымен бірге «Рухани жаңғы ру» ая­сында алғаш рет тарихи­таным дық «Күш атасы – Қажымұқан», «Отырар ды қорғау», «Киелі Қазығұрт» анима ция л ық фильмдері дайындалып, көрере мендердің ыстық ықыласына бөленді.

Елбасы айтқан Қазақстанның киелі орындарының картасына Оңтүстік Қазақстан облысынан 35 нысан ның қосылуын да мақтанышпен айта аламыз. Сондай­ақ қазақ тілін латын графика­сына көшіру жөніндегі Елбасы бас та­масы жүзеге асуда. Бұл Қазақстан халқын өркениетті әлемге, заманауи білім, ғылым мен технологияларға жақын дата түсетін тарихи таңдау.

Жолдауда технологиялық дамуға басымдық берілді екен деп Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақаласында айтылған міндеттер екінші кезекке ысырылып қалмауы тиіс. Демек, технологиялардан да қалмай, әрі адамгершілік қалыбымыз бен ұлттық негіздерімізден, ұлттық коды­мыздан қол үзбей, тар азы ның басын тең ұстай отырып дамуға тиістіміз.

Орнықты дамудың басты құжаты

Заман көшінен қалмау қамы––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Елбасы Жолдауы «Бүгінде әлем төртінші өнеркәсіптік револю­ция дәуіріне, технологиялық, экономикалық және әлеуметтік салалардағы терең және қарқынды өзгерістер кезеңіне қадам басып келеді. Алдымызға озық дамыған отыз елдің қатарына кіру мақсатын қойдық» деген жолдармен басталыпты. Жаратылыста өзгермейтін нәрсе жоқ. Жолдау сол өзгерістер көшінен қалмаудың қамы, айқын жолы деп білеміз. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

1 АҚПАН 2018 ЖЫЛ 5РУХАНИ ЖАҢҒЫРУ

Темір ҚҰСАЙЫН,«Егемен Қазақстан»

Мемлекет басшысы рухани жаңғыру ісін жан-жақты пайымдап берген ерекше еңбегінде өңірлерде «Туған жер» бағ дар-ламасын қолға алу қажеттігін ұсынды. Оның қатып қалған қағидасы болмаса керек. Сондықтан да оған əр өңір өзіндік бір соны қөзқарас тұрғысынан келе білсе, мұның өзі аталмыш бағдарламаны мазмұн жағынан да, түр жағынан да байыта түсетініне күмəн келтіруге болмайды.

Осы орайда Ақтөбе облысында қол-ға алынған «Түлек kz» жобасы «Туған

жер» бағдарламасын түрлендіре түсуге септігін тигізе алатын айрықша жоба деу ге толық нег і з бар . Оның бас-ты мақсаты бірінші кезекте облыс мек-теп терін бітірген түлектердің ұшқан ұясы мен туған жеріне деген перзенттік сүйіс-пен шілігі мен махаббатын тереңдету бо-лып отыр. Атал мыш жоба өңірдегі білім шаңырақтарында түлектер туралы жан-жақты мəліметтер мен деректер жазылған сайттар жасақтаудан бастау алды.

Бір жақсысы, қазақтың талантты компо-зиторы Əсет Бейсеуовтің əнінің мəтінінде айтыл ғандай, бір ауылдан түлеп ұшқан жастардың қамшы салдыратын түрлері

көрінбейді. Олар туған жер мен туған топырақ алдындағы парыз мен қарыз ұғым дарын о бастан-ақ көкейлеріне зерде-лей білгенін неге айтпасқа. Соның арқасы шығар, өңір түлектері былтыр туған жерінің одан əрі түлеуі үшін жалпы сомасы 1 мил-лиард 600 миллион теңге көлемінде көмек көр сетіпті. Олар мұны туған жер алдындағы парыздарының бір өтеуі деп есептейді.

«Түлек kz» жобасының басы-қасында жүр гендер биыл түлектермен арадағы бай-ланыстар мен қарым-қатынастарды одан əрі тереңдете түсуді ұйғарып отыр.

АҚТ�БЕ

«Түлек kz» жобасы жасақталды

Жаңа ұрпақты қалыптастыруға бағытталған «Рухани жаңғыру» иде-ясы, «Қазақстан-2050», «Нұрлы жол» жəне «100 нақты қадам» Ұлт жоспа-ры стратегиялық бағдарламалары Біріккен Ұлттар ұйымының 2030 жылға дейін тұрақты дамуының 17 мақсатымен толықтай сəйкес келеді. 17 мақсат (169 міндет) бір-бірімен байланысты, соның бірі – сапалы білім беру. Өйткені сапалы білім – ғы-лымның іргетасы, мемлекет дамуы-ның кепілі.

Халықаралық кітапханалар қауым-дас тықтары мен мекемелерінің федера-циясы (ИФЛА) қоғамда жаңа техноло-гиялар арқылы ақпарат пен білімге қол жеткізудің артуы халықтың тұрақты дамуына жəне тұрмысын жақсартуына тікелей əсер етеді дейді. Яғни қазіргі ақпарат ғасырында кітапхана саласы адам мен ақпараттың, ақпарат пен технологияның арасындағы дəнекер рөлін атқарады.

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев: «Мен қазақстандықтарға, əсіресе жас тарға тағы да айтамын: Кітап оқы ңыздар! Бүгінде ұлттың бəсекеге қа бі л еттілігі оның білім деңгейіне байла нысты. Кітап адамды жан-жақты да мытады, ой-өрісін кеңейтеді», деп кі тап оқудың маңыздылығына мəн берген болатын.

Қазақстандағы – 131, оның ішінде 10 ұлттық жоғары оқу орнының алдыңғы санатынан саналатын Қазақ ұлттық өнер университеті 2017 жыл ғы рейтинг бойынша өнер оқу орда лары арасында үздік болып таныл ды. Бүгінде Қазақ ұлттық өнер университетінің басты міндеті – кең-байтақ еліміздің руханиятына жоға ры кəсіби деңгейде қызмет ете ала тын бəсекеге қабілетті кадрлар тəр биелеу, елорданың музыкалық ин фра құрылымын қалыптастыру, Қазақстанның рухани өмірінің сер-пінді дамуына мүмкіндіктер ашу. Уни верситет ректоры, профессор, Халық əртісі, Қазақстанның Еңбек Ері Айман Мұсақожаеваның сөзі-мен айтқанда, «...мақсатымыз – музы калық сауаттылығы мол, сезім талғамы жоғары, музыкалық жанр-ларды талдай алатын жас буын-ның қатарын көбейту, мəде ни етті қазақ жастарының ортасын қа лып -тастыру».

Жоғары оқу орнында кəсіби ма-мандарды дайындау бірыңғай үздіксіз, əрі кешенді білім беру жүйесіне біріктірілген, атап айтсақ: мектеп-колледж-бакалавриат-магистратура-докторантура. Университеттің құрылымына тоқталсақ, «Музыка», «Театр, кино жəне ТД», «Көркем өнер», «Дəстүрлі музыкалық өнер» факультеттерінде өнерге қатысты мамандықтар бойынша 18 кафедра-да өз саласының майталмандары жастарға тəлім беріп, шеберлігін шыңдайды. Сонымен қатар, ҚазҰӨУ жанынан құрылған Қорқыт ата атындағы ғылыми-зерттеу институ-ты өз кезегінде білім мен ғылымды байланыстыра отырып, білім сапа-сын арттыруға ықпал етеді, қазақ халқының дəстүрлі өнерін жан-жақты зерделеумен, насихаттаумен айналы-сады.

Ғалымдар мен ұстаздар ғылыми еңбектері мен зерттеулерін, оқуға қажетті басқа да кітаптарын универ-ситет кітапханасына сыйға тартады. Мысалы, 2016-2017 оқу жылын-да 368 оқу, оқу-əдістемелік құ рал-дары, мамандықтар бойынша бағ дар-ламалар əзірленіп, басылып шық ты. Оқытушылардан 2016 жылы – 251, биыл 358 кітап қабылданды.

Университет кітапханасы жыл сайын оқу процесіне көмек көр сете оты рып, кітапты насихаттау бағы-тын да тақырыптық көрмелер ұйым-дастырып, оқырмандарын мың даған баспа өнімдерімен таныс ты ра ды, тақырыптық ұсыныстық көр сеткіштер əзірлеп отырады. Атап айтар болсақ, былтыр 58 тақырыптық жəне арнайы кітап көрмесі өткізіліп, оған 17200 оқырман қатысса, биыл 70-ке тарта кітап көрмесін 28 100 адам тамаша-лады.

Жастардың кітап оқу мəдениетін қалыптастыру мақсатында факуль-тет кафедра күндері өткізіледі. Биыл 22-27 ақпанда өткізілген факультет күндерінде оқу бағдарламасына кө-мек көрсету үшін 1500-ден аса кітап-ха на қорындағы құжаттар, жаңа түс кен басылымдар студенттер мен оқы тушыларға таныстырылды жəне «Бо ла шаққа жол тартқан Қазақстан», «Болашақтың қуаты – Future Energy – Энергия будущего», «Театр əлемі жəне Ма ман Байсеркенов», «Театр саңлағы – Хадиша Бөкеева», «Қылқалам ше-бер лері» кітап көрмелері жəне ше бер-лік-сабақтары өткізілді.

...Əрбір жаңа ұрпақ өзінің өмір жолында өзіне дейінгілердің еңбегінің нəтижесін көріп өседі. Бүгінде мұнда жекелеген өнер қайраткерлерінің мектебі қалыптасты, мəдени-ғылыми дəс түрлер дамыды. Осы мұраны сақ-тау, келесі ұрпаққа жеткізу Ақпа-рат тық-кітапхана қызметінің мін деті болып табылады. Соған орай «Қа зақ-стан. Өнер.Тұлға» сериясы бойынша ұлттық элита өкілдерінің өмірі мен қызметіне арналған жоба əзірлене бас-

тады. Бұл ұрпаққа өнер саласындағы тұлғалардың жетістіктері мен олардың өнегелі жолын, өнердің дамуына қосқан үлесін дəріптейді.

Кезінде саңлақ сыншы, марқұм Əшірбек Сығай бастамашы болған «Ес-Аймақ» мəдени-танымдық бірлестігімен бір лесе отырып ақын-жазушылармен , шығармашыл тұлғалармен кездесу лер ұйымдастыру, авторлар шы ғар машылығына қатысты құ жат тық кітап көр мелерін əзірлеу дəс түрге айналған. Мысалы, мұндай тұлғалардан жазушы Əкім Тарази, режиссер Сламбек Тəуекел, ғалым Тұрсын Жұртбай, қайраткер қаламгер Сұлтан Оразалин, композитор Кеңес Дүйсекеев, жыршы Алмас Алматов, сахна саңлақтары Гүлжан Əспетова, Тілектес Мейрамов, Ақыш Омар жəне т.б. айрықша атап өтер едік.

Тағы бір айта кететін жайт, кітап -хана «Бір ел – бір кітап» рес пуб-ликалық акциясы аясында жыл сайын түрлі іс-шара өткізеді, биыл «Жыл кітабы – 2017» таңдауы ақын Сұл-тан махмұт Торайғыровтың шығар ма-ларына арналды.

«Мен – қазақ, қазақпын деп мақтанамын,

Ұранға Алаш деген атты аламын.Сүйгенім қазақ өмірі, өзім қазақ,Мен неге қазақтықтан сақта на-

мын?» – деп жырлаған Сұлтан мах мұт идеялары біз үшін өте-мөте құнды һəм қымбат. Сұлтанмахмұттың ақындық кредосы, азаматтық байламы қазіргі қазақ жастары үшін білімнің идеалы болып саналады.

Барлық ұлы адамдар Абай, Шоқан, Шиллер, Гете, Толстой... кітапты көп оқығанын естен шығармағанымыз абзал. Бұл ретте жыл сайын көркем əдебиетті ең көп оқыған чемпиондар да анықталып отырады. Оқытушылар арасындағы ең үздік оқырмандар Ұстаздар күні үздік студент-оқыр-ман дар факультет күндері аясында ма рапатталады. Ал студенттердің кітап оқуға сүйіспеншілігін ояту мақ сатында өткізілген «Мен жəне кітап» фотобəйгесі жастардың кəсіби шеберлігін шыңдауға, шығармашылық ізденісін дамытуға жол ашқан жоба болды. Фотобəйгеде жүлде алған үздік фотосуреттер кітап туралы ұлы адамдардың асыл ойларымен толықтырылып, безендірілді.

«Дарын» мемлекеттік жастар сый лығын 2016 жылы иеленген Саджана Мырзалиева, Манарбек Қыдырбай, Əсел Кемелбаева, Рахат-би Абдысағин, Азат Мəлік кітап хана-ның тұрақты оқырмандары десек, жақында Рахат-би өзінің музыкалық шығармаларын Мəскеудегі «Музы-ка» баспасынан шығарып, кітап ха-на ға тарту етті. Қытайда өткен «I am singer» халықаралық əн додасы ның жеңімпазы болған Димаш Құдай бер-ген кітапханада қытайлық достарымен өзі жақсы көретін залдарды аралап, өзі туралы арнайы жасалған көрмелерді тамашалады. Бұл да университет кітапханасы тарихының жарқын беттерінің бірі.

Ғаламшардың ғаламат желісі ин-тернетке ену бүгінде студенттердің өмі ріндегі негізгі құралға айнал-ды. Университетте кітаптың элек-тронды нұсқасын пайдаланушы-лар үшін «Профессор-оқытушылар еңбектерінің Виртуалды кітап ханасы» бар. Кітапхана сайты жұмыс істей ді. Осылайша тұты ну шы лар дың бар-лығымен байланыс орна тып, оқыр-ман дардың сұранысын қа нағат тан-дыру үшін қызмет ету үстіндеміз.

Бұдан басқа, КАБИС жүйесі арқылы 100 000-нан аса медиафайл дар-ға – музыкалық шығармалар, филь м-дер, электрондық оқулықтарға қол- же тімді, бұл база күн сайын толық-ты рылып отырады.

Адамзатты рухани құлдыраудан құтқарудың жалғыз жолы – оқу де-сек, университеттің Ақпараттық-кітапхана қызметі «Казконтент» АҚ «Əдебиет порталымен» бірлесіп, жоғары оқу орнының сту де нттері мен арнайы орта оқу орын да рының оқушылары арасында Қазақ ұлттық өнер университетінің 20 жылдығына орай «20 жылдыққа – 20+2 кітап» жо-басы аясында «Оқы. Шабыттан. Жаса» атты республикалық Байқауын жари-ялады. Мұнда «20 жылдыққа – 20+2 кітап» жобасы аясында көрсетілген кітаптар оқылып, ұнаған шығарма желісінде киносценарий, драмалық шығарма, поэзия, қысқаша мазмұн, эссе, музыкалық шығарма немесе сурет, мүсін, қысқа метражды кино (ролик, трейлер), фото, жарнама түрінде шығармашылық материал-дарын дайындап, өздерінің кітапқа көзқарасын білдіреді. Жоба оқуға қызығушылықты арттыру жəне қолдау, қазақ жəне əлем əдебиетін насихат-тау, кітапты талғап оқу, оны түйсіну, алған əсерді жеткізе білу, оқырманды таңдаулы туындылармен таныстыру, жастардың шығармашылығына қозғау салу мақсатында ұйымдастырылған инновациялық бастау болып табы-лады.

Ғазиза ИСАХАН, Қазақ ұлттық �нер университеті

Ақпараттық-кітапхана қызметінің басшысы

лімғазы ДУЛЕТХАН, тарих ғылымдарының кандидаты

Бала қиялы ол көргендері-нен көлемді ой түйіп жатпай ды. Қайта үзік-үзік үміттің өзінен рақат сезімге бөлене береді. Дəл қазір менің көз алдымда сонау сəби кез дегі қызық пен қуа-ныш тың елес тері түйдек-түйдек жаңғы рығып, жанымды жай тап-тырмай отыр».

Баукеңнің осынау тебіреніс ке толы көңіл күйі менің жан дү-нием ді зілзалаға салып отыр де-сем, өмірдің ащы-тұщысынан не-ме се тəтті-дəмдісінен аузы уыл-ған біраз адамдар кекесінмен сү-ле-сапа, қыжырта қабылдарына күмəн данбаймын.

Балғын балалық шағын өт-кен ғасырдың 20-50-ші жылдар аралығындағы қан-қасап қыр-ғындар мен ашаршылықта, үрей мен кіріптарлықта, аштық пен жоқ шылықта өткізген бақытсыз ұрпақтың қиянға құлаш ұрар əсершіл періште сезімге бөлен-ген қымбатты естеліктері, əри не, тапшы болды. Ал бүгінгі жас-тар дың болашағына алаңдаған Баукеңнің: «Ертексіз өскен бала –рухани мүге дек адам. Біздің қазіргі бала лары мызға əжелері не шеше лері ертек айта бермейді. Содан қор қам, менің қазіргі келін дерім неме релеріме бесік жырын ай та білмейді. Бесікте жат қанда құла ғына анасының əлди əні сің беген баланың көкі-регі керең бо лып қалмаса деп қор қамын», деп қауіп етуге толық қақысы бол ғанын ендігі жерде дəлелдеп тыраш танудың жөні болмас.

Ел қамқоры, ұлт жанашы-ры Баукеңдердің ұлағатты сөздерін жадында жаңғыртқан Н.Назарбаев «Бо лашаққа бағдар: рухани жаң ғыру» атты халқына арнау сөзін «ХХІ ғасырдағы ұлттық сана туралы» толғаныспен бас тағаны тегін емес еді . «Жаңғыру атаулы бұрынғыдай тарихи тəжірибе мен ұлттық дəстүр лерге шекеден қара мауға тиіс. Ке рісінше, замана сынынан сүрін бей өткен озық дəс түрлерді табысты жаңғырудың ма ңызды алғышарттарына айналдыра білу қажет. Егер жаңғыру елдің ұлттық-рухани тамырынан нəр ала алмаса, ол адасуға бастайды... Бұл – тарлан тарихтың, жасампаз бүгінгі күн мен жарқын бо ла-шақтың көкжиектерін үйле сімді сабақтастыратын ұлт жады ның тұғырнамасы.

Мен халқымның тағылымы мол тарихы мен ықылым заман-нан арқауы үзілмеген ұлт тық салт-дəстүрін алдағы өркен деу-дің берік діңі ете отырып, əрбір қадамын нық басуын, болашаққа сеніммен бет алуын қалаймын».

Ата дəстүрден, ана-əже құ-ша ғынан аулақ өсіп ержеткен, соның салдарынан күн санап кө-бейіп бара жатқан көкек əке-ше-шелермен жəне тасбауыр, өзім-шіл, қатыгез де аяуды білмейтін ұрпақпен бетпе-бет келіп отыр-мыз. Еуропа мен Американы пір тұтып, «адам құқын» жалаулатқан саясат керсымақтар осындай сын сағат тарда да қаны сорғалаған шын дықты мойындағысы кел-мей далбасалап, қайдағы бір «жасөспірім балалар құқығын қорғау», «жалғыз басты аналар құқығын қорғау» жəне гендерлік саясатты қолдауды жалаулатып, үйден, бала-шаға тəрбиесінен аулақтатып, баяғы «Қызыл от-аудан» жұлқынып шық қан Күлтайлар мен Алмаларды мін-белер мен мəртебелі орындарға сүйрелегеннен не табарымызды ойлаған кім бар?

Осылардың, тағы басқа да əлеу меттік, тілдік, ділдік жəне дін дік азғындаулардың кесапа-ты қорқынышты-ақ. Осындайда Бауыржан Момышұлының өкі-ніш пен өкпе-ренішке толы жо ғарыдағы базынасы, ұлтқа, отағалары мен отаналарына айтқан аманаты еске түсіп, батыр Баукеңді ұлттың – қазақтың қам-қор да бата гөй атасы болғанын

əлі толық түсі ніп, танып, əс пет-тей алмаған екенбіз-ау деп қын-жылғандай болады екенсің.

Баукеңе тағдыр сыйлаған жауынгерлік-қолбасылық һəм шы ғар машылық ғұмырдың сон шама мағыналы да жемісті болуы ның ішкі себептері мен қай нар көздеріне назар аударар бол сақ, бала Баукеңнің сүйікті əжесі Қыздығой мен Имаш ата ны, Момыш пен нағашысы Серік бай-лар бастаған аса көргенді, тəр бие-лі, айрандай ұйыған тамаша нақ қазақы отбасын – қырандарды көкке самғатқан қастерлі ұшқан ұясының қасиетін атаймыз.

Бауыржан Момышұлы деген ұлы тұлғаға тəн өмір шындығы бар болмыс-бітімімен ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі дейтін қазақы философияда жатқанын, ата-əже, əке-шеше, нағашы жұрт дейтін үш тұғырға барып тірелетінін əлі күнге сезбейтін тəріздіміз.

Батыр Бауыржан өзін де, əкесін де, жаратушы Алланы да атасы Имаш пен əжесі Қыз-ды ғойдың бесік жырымен, күн-делікті үлгі-өнегеге толы парасат-ты ақыл-ке ңес терімен, нақтылы іс-əрекет тері мен қордаланған имани тəлім-тəрбиесі арқылы танып-біліп барып қазақтың мақтанышына айналып, ұлт төріне көтерілген болатын.

Ендеше «Ұшқан ұядан» алар тағы лым, үлгі-өнегенің бүгінгі əр ел дің догмалық педагоги ка-сы мен тəлім-тəрбиесі дегендерге елік теп-солықтаған реформа шыл оқымыстыларға, жылда ауы сып жататын шенеунік бас шы лар ға берері ұшан-теңіз еке нін олар-ға қалай ұқтырамыз? «Ұшар ұя» түзелмей қазақтың түле мейті-нін қашан ұғынамыз, аға йын? Момын құлдай жер-көкке сый -май ала сұрып жүрген албырт жасты тез ге салып, жөн көрсе-тер Серік бай дай əділ де қатал наға шы лар дың жоқтығынан қазақ баласы шынымен кежегесі кейіндеп бара жатқанын несін, кімнен жасыра аламыз?

Қайран оқымаған даныш-пан Қыздықой əженің Күн мен Ай, жел мен су жəне жарқанат жөнінде немерелеріне айтып берген аңыз-ертегілердің түйінін Баукең əжесі нің: «Балаларым, жақсылыққа жа ман дықпен жа-уап бермеңдер. Жақ сылықтың өтеуі де жақсылық болсын» дейтін өсиетінен өрбітіп, «Біз осылай үлкендерден ғибрат алып өсіп едік. Ал үлкендердің əр өсиеті – өнер мен өнегенің ең шы ңы ғой», деп əспеттейді.

Баукең ұшқан ұядан бүгінгі ұрпақ алар тағылымның бір пара-сы ауыл мен ағайын арасындағы дау-дамайды, телі мен тентекті қа лай тектеп қандай шешім қа-был дап келгенінен өрбіп жатса керек.

Егер де əр ауылда, əр əулетте телі мен тентегін тыйып, қатаң жа за лай алатын Серікбайдай на-ға шысы, Бабастай туған інісін «қасқалап» араларынан аластап жібере алатын намысқой азамат-тар болғанда бүгінгідей имансыз, арсыз, аяуды білмейтін қанды қол ұрпақ тайраңдап жүре ал-мас еді-ау! Ендеше қадірменді Баукең аса тебіреніспен жа-зып кеткен мына жолдарды оқырмандар назарына ұсынуды жөн көрдік. «Мұны естіген Бабас қайғыдан қатты күйініп қаһарға мінген екен. Қабаштың шашын ұстарамен қырыпты. Сонан соң

құйқасын маң дайынан желкесіне дейін, оң са майдан сол самайы-на дейін тіле ді. Басына жарғақ тымақ, үстіне айнал дырған тон кигізеді де қолы на таяқ ұстатады.

– Енді қайда барсаң онда бар. Сендей арам ағайыннан адал арым артық, – деп теріс ба-тасын беріп, қоныстан аластап шығарған екен.

Ол заманда қарғыстың ауы-ры «теріс бата», жазаның үлкені «қасқа» етіп əйгілеп, елден қуып қаңғытып жіберу болыпты ғой».

Туған інісіне осынша ауыр жаза тарттыруға итермелеген нəр се ұр ланған бір аттың күллі бір ауыл ды «қарақшылар қоны-сы», «ұры ның ұясы», «алаяқ тар ауы лы» атан дыруы болатын. Ал бүгінгі Бабастар бүгін гі Қа-бас тарды шаштаразда отыр ған -дай алдына алып отырып «қас-қа лап» тұрып елден аласта мақ тү гіл, бетіне қарап сөйлей ала ма? Өз кінəсін мойындап, «қас-қа лан ған» күйімен елден кетуге дəті мен ұяты жеткен Қа бас-тар дан айналып кетпейсің бе? Оның үстіне жатжұртта тен тіреп жүр се де ұрпа ғына елін, жерін ұмыт тырмай, үрім-бұтағын ту-ған-туыс тарымен қауыштырған Қ а бас тардан айналып кетпейсің бе?!!

Қазақтың Бауыржандар өскен ұясы əлдеқашан бұзылып, бесігі əдірем қалған, мына «өркениеттер қақтығысы» апшысын қуырып, есін шығарып жатқан заманда ұлт тық, мемлекеттік идеология тұт қа сын ұстап отырған билік ие лері нің пəрменді іс-əрекеттері, нақты қам қорлығы ауадай қажет емес пе?

Бүгінгі əр қазақ анық ел бо-ламын десе, Баукеңнің «Ұшқан ұясын» оқып, тағылым-тəрбие алсын, əр отағасы мен отанасы өз отбасы, ұрпақ тəрбиелеп отырған ұяшығы туралы ойлансын дегім келеді. 70 жылдық социализмнен не таптық, неден айырылдық, енді не істеуіміз керек деген сұрақтың жауабын іздеуіміз ке-рек болады.

Баукеңнің «əйел теңдігі», «қалың мал жойылады», «қыздар сүй ген жігітіне шығады», де-ген сөздерді қазақтар қалай

қабыл дағаны туралы əсері де бүгінгі нақты өмірді басынан өткеріп отырған əр қазақты ой-ландырса керек еді. Басқа үлкен-кішілер мен қыздар жағын былай қойғанда, қадірменді Қыздығой əжесінің ашу-ызаға толы мына сөздерінде тарихи һəм ақиқи шындық та жатқан сияқты.

«Қалың мал деген ата-баба-мыздың салып кеткен жолы ғой, қашаннан қалыптасқан кəдеміз емес пе? ...Қалың малсыз өзге босағаны аттаған қызда қандай қасиет бар дейсің? Құны жоқ қыз ды кім сыйламақ? Ондай қыз ды байлары тегін алып, тегін қуып жібер мей ме? Өз аяғымен келіп, өз аяғымен кетті деген сөз болмай ма?».

Мəліметтерге сенер бол сақ, соңғы жылдары отау құрған дар -дың 49-51 пайызы ажырасып кетеді екен, ал отырып қал ған кəрі қыз дар мен жалғыз бас ты жесірлер жарты миллион ша-масын құра са керек. Жат дін дер жетегінде жүргендер мен шетел-діктерге күйеуге кетіп қаңғырып қалғандар қаншама? Қазақ қазақ болғалы көрмек түгілі атын естімеген «түнгі көбелектер» мен қонақүй, сауналарда тəнін сатып жүргендердің санын кім түгендепті. Сонда біздің көзсіз еліктеп, өкпеміз өше ентіге жүргізіп келген «əйел теңдігі» мен гендерлік саясатымыздың қазаққа бергені мен алғанының аралығындағы аспан мен жер-дей алшақтықты кім жоймақ? Баукең нің Қыздығой əжесінше айт сақ, «құны жоқ» қызды кім сыйламақ?! ...Өз аяғымен келіп, өз аяғымен кетіпті деуге мəжбүр болмаймыз ба? Қазақы салт-дəстүрді, ата-бабадан қалған отбасылық жол-жоралғыларды, ұрпақ өсіп-өнетін «ұшқан ұяны» көзге ілмейтін «өркениетшіл зиялысымақтар» ұлттық қа дір-қасиетімізден жұр дай дүбəра-лардың аянышты тағ дырына қалай қарайтыны айтпаса да түсі-нікті. «Бұқа кімдікі болса, оныкі болсын, бұзау өзімдікі» дей тін хайуани тірлікті қанағат тұту ға тура келгені ме?

Тоқал алуды, шетелге бала са туды, жетімханалар мен қарт-тар үйін көптеп салуды заң дас-тырғысы келетін «қам қорлар» бей əдеп баспасөз түгіл, арагідік Пар ламент мінбесінен дауыс көте ріп жүргенін қалай түсінуге болады?

Баукеңнің өмірінің көбін ор-ман дай тұтасқан славян тектілер арасында, қатал əскери тəртіппен өткізген гвардия полковнигінің тəнті етер тағы бір қыры – оның қаймағы бұзылмаған қазақы салт-дəстүрге соншама жетіктігі ғана емес, туған халқына де-ген махаббаты мен адалдығы, айрықша ізет-құрметі.

Баукеңнің «Иə, қазекем жаңа келген нəрестеге жан-тəні мен қуана да білетін, қазаға қалың жұрт боп қайғыра да біле тін халық қой, шіркін» деген жүрек-жарды сөзі осыған дейінгі қуа-ныш пен қай ғылы қазаны түйін-деп, жаңа мазмұнға жол ашады.

Батыр Баукең қай тақырыпқа барса да туған халқының асыл қасиеттерін асқақтатып, ерек-ше тебіреніспен төгілте жазады. Батыр мен балуанға арнал ған мына жолдарды келер күн нен үміті зор қазағым қалай қа был-дарын өзі білер. Қауіп-қатерге толы өмір жолында қазекем «үнемі... ерлікті аңсайды. Биікке құмартады, же ңіск е құлшынады. Бұл ретте хал қымның мінезі бəйгенің сəй гүлігіне, даланың дауылпаз сұң қарына ұқсайды. Əр қазақтың ат десе алғыр, құс десе арқасы қозып тұратыны да со-дан болса керек. Астындағы аты үшін небір қияметке де көнуге бар. «Ол ешқашан атсыз қалып «қу томар» атанғысы келмейді».

«Жүйрік ат аяғынан қалады», «сұңқар қанатынан қалады. Егер жігіт осы екеуінен де мақрұм болса, онда ол, ер атаулының санатынан қалады, халқымыз осылай намысқа тырысып өскен. Өйт кені «атсыз ер, қанатсыз құс-пен тең», «жаяу қалсаң жау қо-лы на түскенің, сан қорлықтың за пы ранын ішкенің».

Қ адірлі замандастарым, «Ұш-қан ұяны» оқи отырып, одан тап қан тағылымдық, таным дық ой-пі кірлерімді өздеріңізбен бөлі сіп, Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың барша Алаш пер-зенттерін рухани жаңғыруға ша-қырған ұлағатты сөзіне қолдау көрсету баршамыздың азаматтық борышымыз екенін тағы да қа-пер леріңізге саламын.

«Ұшқан ұя» ұлағаты

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қолымда Бауыржан Момыш ұлы ның «Ұшқан ұя» кітабы. Аялай ұстап, толқи оқимын. «Біздің кейде �ткенді еске алсақ болды, тұтас тұлға іздеп, бүтін бір жүйелі оқиға іздеп, кесек-кесек кереметтер іздеуге ерекше мән беріп қарайтынымыз бар. Дәл осы �лшем балғын кезге келе бермейді. �йткені бала жүрегі, бала к�ңілі, бала ойы алғашқы к�ргенін, алғашқы сезгенін, алғашқы тұшынғанын қаз-қалпында, тұнық күйінде болмысына ұйытып алады да, сол қалпында сақтай біледі.

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында мемлекеттің темірқазығы «Рухани жаңғыру» идеясын ұсынып, XXI ғасырдағы қазақ ұлтының феноменін анықтап берді. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Бәсекеге қабілеттілік факторы

6 1 АҚПАН 2018 ЖЫЛ

––––––––––––––––––––Өткен жылы елімізде ав то­көлік өндірісі үш есеге өсіп, 5,8 млрд теңге сома сын­дағы 1480 техника бірлігі экс портталған. Бұл тура­лы қазақстандық авто кө­лік өнеркәсібінің жұ мысы мен осы нарықтың 2017 жылғы жылдық қоры тын­дысына арналған жиында Қазақстан автокөлік биз­несі ассоциациясы (ҚАБА) хабарлады. ––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Мемлекет басшысының Жарлығында көрсетілгендей, жергілікті атқарушы органдар басшылары мен түрлі деңгейдегі әкімдер, сондай­ақ ұлттық жоғары оқу орын­дары ректорлары атқарған жұмыстары туралы жыл сайын халыққа есеп беруге міндетті. Яғни бүгінде жариялы түрде жұмыс жүргізу басшылардың негізгі міндеті болып отыр. Осы орайда Жамбыл облысында Президент Жарлығына сәйкес, аудандық маңызы бар қала және ауылдық округтер әкімдері есеп беру кездесулерін өткізуді бастап кетті. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазір ел өңірлері мен аймақтары өткен жылдың әлеуметтік­эко но микалық даму қорытындыларына талдау жасап, биылғы жылға жаңа межелер мен міндеттер белгілеу үстінде. Осындай бағыттағы басқосу өткен аптада Ақтөбе облыстық әкімдігінде де өткізілді. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ІЛКІМДІЛІК – ІЛГЕРІЛЕУ КЕПІЛІ УӘДЕ ЖӘНЕ ҮДЕ

ЭКОНОМИКА

Мира БАЙБЕК,«Егемен Қазақстан»

ҚАБА сарапшыларының дерегіне сүйенсек, 2017 жылы алты қазақстандық зауыт жеңіл және жүк автокөліктерін, авто­бустарды қоса алғанда жал­пы құны 139,5 млрд теңгеге 19 086 бірлік техника шығарыпты. Яғ ни 2016 жылғы көрсеткішпен са лыс тырғанда өнім көлемі үш есеге артқан.

Ұлттық экономика минис­тр лігі Статистика комите ті­нің дерегінше, машина жа­сау саласындағы авто өнер кә­сіп үлесі ақшалай баламада екі есеге артып, еліміздегі ал ты кәсіпорынның 2017 жылғы са­лық төлемі 7 млрд теңгені құра­ған. ҚАБА болжауынша, 2018 жылы автонарық өсімі тағы 15­20 пайызға ұлғая түспек.

ҚАБА вице­президент і Анар Мақашеваның айтуынша, мемлекет автокөлікті жылы­на 4 пайыздық несиемен сату жөніндегі бағдарламаны жүзеге асыру арқылы өндірушілерге қолдау көрсетіп отыр.

– Бұл бағдарлама оң нәтиже көрсеткендіктен, 2018 жылы да жалғасын таппақ. Мемлекет авто өнеркәсіпті қолдауға 10 млрд теңге көлемінде қаржы бөліп отыр, осы жылдың басында қа­зақ стандықтар екінші деңгейлі банк терден несие алу арқылы тағы да отандық көліктерді 3% жылдық мөлшерлемемен лизинг­ке коммерциялық техникалар­ды сатып ала алады. Аталмыш бағдарлама коммерциялық тех­ника сегментінде жақсы нәтижеге қол жеткізуге мүмкіндік берді. 3% жылдық мөлшерлемені «БРК Лизинг» АҚ ұсынып отыр. Бағдарлама шарты да көңілге қонымды: шамамен 3% бастапқы жарнасын, лизинг ресімдеуге қажетті аз ғана құжаттар жиын­ты ғын өткізсе жетіп жатыр. Бұл орта және шағын бизнес үшін коммерциялық техника сатып алудың ең қолайлы тәсілі болмақ, – дейді Анар Мақашева.

Жыл қорытындысы бойынша елімізде ең көп сатылатын автокөлік брендтерінің үздік бестігін өткен жылғыдай Toyota бастап тұр.

Былтыр Toyota­ның 9267 данасы сатылып, нарықтағы үлесі 21 %­ды құраған. Ал 1175 бірлік сатылған Lexus­тың премиум нарықтағы үлесі 40,7 %­ға тең. Аталмыш брендтердің ұзақ жылдар бойы өз сегментінде көш бастап тұруының сырымен бөліскен «Тойота Моторс Қазақстан» компаниясының президенті Кит Симмонс был­тыр ғымен салыстырғанда нарық­тың әлі де 5­10 мың бірлікке ұлғая түсетінін айта келіп, қазақ­стандық тұтынушылардың біз дің брендімізге құрметпен қарай ты­нын барынша бағалаймыз. Былтыр біз дилерлік желілерімізді кү­шей туге, клиентке қызмет көр­сету мәдениетін жетілдіруге ба­ғыт талған бірқатар қадам жа­садық. Ондай қадамдар біз үшін қашанда маңызды бо­лып келген, солай болып қала береді де деп атап өтті. «Тойота Моторс Қазақстан» президенті компанияның әлеуметтік баста­маларды, оның ішінде Ұлттық олимпиада комитетімен және паралимпиадалықтарға қолдау көр сету мақсатында Ұлттық па­ра лимпиадалық комитетпен се­ріктестікті дамытуды жалғас ты ра беретінін жеткізді.

2017 жылдың қорытындысы бойынша жақын және алыс ше­телдерге 1480 қазақстандық автокөлік экспортталған екен. Осылайша 2016 жылғымен салыс тырғанда 2017 жылы қазақ­стандық автоөнімдердің экспор­ты төрт есеге ұлғайған.

– Нарық үшін бұл ауыз толты­рып айтарлық көрсеткіш болмаса да, Қазақстан шетелге шығаратын техникалар көлемін әжептәуір ұлғайтқанын көрсетеді,– деген Астана Моторс» ҚМК атқа ру­шы директоры Антон Афонин өткен жылы Қытайға Lada 4x4 үлгісіндегі 1205 көлік құралын, Тәжікстан мен Ресейге JAC S3 үлгісіндегі 66 автокөлік сатылғанын айтады.

– Біздің компаниямыз үшін негізгі экспорттық нарық Ресей болып қала бермек. Ресейлік

на рық тың әлеуеті орасан. Был­тыр жыл соңына қарай «Сары­арқаАвтоӨнеркәсіп» зауыты» JAC автокөліктерінің толық топтамасын шығарды. Ол зауыттың Ресейге автокөлік экспорттау жоспары іске асып қалар деген ойдамыз, со­лай болған жағдайда қазақстандық автокөлік экспорты ондаған мың көлікпен өл шенер еді. Дегенмен Ресей на ры ғына шықпас бұрын, біздің ол жақта көп тараған көлік түр л ерін ұсына алмайтынымыз­ды түсініп алу керек. Сондықтан бірінші кезекте, ресейлік нарықта әлі болмаған немесе ресейлік кәсіпорындар шығармайтын үлгілерге үміт артқанымыз жөн. Ал жеңіл автокөліктерге келер болсақ, оларға JAC түріндегі, ал коммерциялық техника бойынша Hyundai Trans Auto шығаратын кейбір үлгілер жатады, – деді Антон Афонин.

Ол, сондай­ақ, қазақстандық авток өліктерді Қырғызстан мен Тәжікстанға жеткізу арқылы бір­шама табысқа жетуге болатынын айтып өтті.

Қазақстандық автопарктің жанар майдың балама түріне ауы суы 2018 жылы да жалғаса бер мек. Мұндай үрдіс электрмо­би ль дерге қызмет көрсету инф­ра құрылымын дамытуға мәж­бү рле мек. Оған сәйкес жоба­лар ҚАБА бастамасы бойынша жүзеге асырылатынын айтқан «Mercur Auto» компаниясының бас директоры Қанат Ақышев компанияның биыл Қазақстанға бренд тік электрмобильдер жет­кі зуді жоспарлап отырғанын мә­лі мдеді.

– Яғни ондай автокөліктерді сату мен айналыспас бұрын, ал­дымен оларға қызмет көрсететін инфрақұрылым, яғни қуаттайтын бекеттер орнатып алу қажет. Бұл бір ғана брендтің немесе марканың қолынан келетін іс емес, оны шешу үшін барлық дилерлер күш біріктіру керек. Электрмобильмен жүргісі кел­ген клиент көлігін қуаттауды үйренуі тиіс. Жұмысшылар

то бын құру міндетін біз мой­нымызға алмақпыз, өйткені қу­аттау бекеттерін орнату қажет­тігін нарықтың өзі талап етіп отыр. Біз ұсынып жүрген әлемдік дең гейдегі брендтердің көбісі электрмобиль шығару туралы ше шімді қабылдап та қойды. Ал көптеген елдерде 2025 жыл­дан бастап іштен жанатын қоз­ғал тқышы бар автокөліктер та­сы малдауға тыйым салынбақ. Сондықтан біз үшін бұл бір жа­ғы нан, келешегі бар сала болса, екінші жағынан бүгінгі күннің басты мәселесіне айналып келе жатыр, – деді Қанат Ақышев.

2016 жылдың соңында Қазақстанда ескі көліктерді сатып алу бағ дарламасы іске қосылғаны белгілі. Сол бағдарламаға сәй­кес, қазақстандық автокөлік ие­ле рі өздерінің ескі көліктерін өт кі зіп, ақшалай өтемақы неме­се қазақстандық өндірістің жа ңа автокөлігін сатып алу ға жеңілдік беретін сертифи кат ала алады. Ақшалай өте ма қы ның сома­сы тәрізді, серти фи кат құны да өткізілген авто кө лік жағдайына байланысты. Атал мыш бағдарлама туралы «Оператор РОП» ЖШС­нің Пай да лануға жарамайтын көлік құ рал дары жобасын жүзеге асыру бөлімінің жетекшісі Рыскүл Ес дәулетова кеңінен әңгімелеп бер ді. Бағдарлама жұмыс істей бастаған уақыттан бері оператор­лар 8 мыңға жуық ескі автокөлік жинаған және олардың бәріне жеңілдігі бар сертификаттар берілген. Бүгінгі күні ол сертифи­каттар бойынша Қазақстанда шы­ғарылған 3 мыңнан астам авт о­ көлік сатып алынған. «Қазір ше бұл бағдарлама бойынша жеке тұлғалар жеңіл авто көліктер ғана сатып алуда, дегенмен 2018 жылы коммерциялық техника сатып алғысы келетін заңды тұлғалар да осы бағдарламаға қызығушылық танытып қалар деген ойдамыз», дейді Рыскүл Есдәулетова.

АЛМАТЫ

Автокөлік өндірісі ұлғайды

Хамит ЕСАМАН,«Егемен Қазақстан»

Әлеуметтің әкімдерден жақ­сы жаңалық күтетіні белгілі. Де ген мен, шындығына келген­де аудан орталықтарында, ауыл дарда түйіні тарқамаған мәсе лелер әлі де баршылық. Ал әкімдер халыққа уәде беріп, кейін уәде үдесінен шығып жат са, тіпті жақсы.

Өңірде инфрақұрылымды жақ сарту, экономиканы көтеру, әлеуметтік саланы дамыту мәселелері бойынша бірқатар жұмыстар атқарылып келеді. Бар нәрсені айтқан жақсы, бі­рақ жоқтың да жайын ескере жүр ген дұрыс­ақ. Алайда ел ішінде халықтың тілегіне орай ше шімін күткен мәселелер де же тіп­артылады. Мәселен, Талас ауданының орталығы Қара тау қаласында ауыз су, газ тарту мәселелері оң шеші­мін тапқанымен, қаладағы қоғамдық көлік мәселесі әлі өзекті болып тұр. Есепті кезде­суде қала әкімінен қала тұрғыны С.Құлбаева осы мәселені сұра­ған болатын. Сонымен қатар С.Құлбаева әр сенбі сайын өтетін жәрмеңке кезінде азық­түлік бағасына бақылау болу керек тігін айтты. Расында да ала­құла баға қарапайым ха­лық тың қалтасына артық сал­мақ салады.

Тұрғындар айтқан тағы бір мәселе – Қаратау қаласын да­ғы Б.Есжанұлы мен Төле би көшелеріне жөндеу жұмыс та­рының қажеттігі. Қала әкімі Қ.Серімов кездесуде бұл мәсе­ле лер көп кешікпей оң шешімін табатынын жеткізді.

Ал облыс орталығынан шал ғай жатқан Шу ауданының Ақсу және Оразалы батыр ауылы нан «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» бағытымен

жүретін 6,3 шақырым жолдың сын көтермейтіні көпке мә лім. Жалпы, Шу ауданы жол мәсе­лесіне келгенде сын сада ғы на бірінші ілінеді. Аудан ар қылы Тараздан Алматыға қа тынап жүрген жолаушыларға жол­дың жай­күйі жақсы таныс. Ақсу ауылдық округі ақса­қал дар алқасының төрағасы Б.Айтқожаевтың бұл мәселеге қатысты сауалына ауыл әкімі Талғат Итекеев бұл жолдың би ылғы жылы жөндеуден өткі зілетінін айтты. Ескі Шу ауыл дық округінде де жастар үшін спорт зал қажет, ауылдық клубқа жөндеу де артықтық етпейді. Ауылдық округ әкімі Жапарқұл Тәжиевтің айтуын­ша, алдағы уақытта клубты жөндеу мәселесі жан­жақты қарастырылады. Ескі Шу ауы­лында талай уақыттан бері ауыз су тарту мен балабақша салу мәселесі де шешімін күтіп тұр.

Мойынқұм ауданының Қаш қантеңіз стансасында темір жол дағы қауіпсіздік мәселесі күн тәртібінен түскен емес. Станса басшысы Қасымхан Кенжеевтің айтуынша, станса айналасын күл­қоқыстан та­зарту да өзекті. Жедел жәрдем көлігі берілсе, жөнделген жер­лерге жол белгілері қойылса,

көше шамдарының жануы бір жүйеге келтірілсе деген де станса тұрғындарының тілегі бар.

Қияқты ауылындағы Ағы­бай батыр атындағы ор та мек­тептің төбесінен су там шылап тұрғанын мектеп мұ ға лімі Гауһар Шалғынбаева жет кізді. Бүгінде еліміз білім са па сын арттырып, бәсекеге қабі лет­тілікті алға қойып отырған уа қытта бұл білім ошағының мұндай күй кешуі ерсі әрине.

Жамбыл ауданы Қаратау ауылы күні бүгінге дейін таби­ғи газдың игілігін көре ал­май отыр. Өңірдегі өзге елді ме кендер көгілдір отынмен қам тылып жатқан кезде қара­тау лықтардың бұл игілік тен қа лыс қалуы ойландырмай қой майды. Аудан Тараз қа­ла сынан қашық емес, әрі кет­се 20­25 шақырым жерде. Қаратау ауылының тұрғыны Салтанат Лепбаеваның айту­ынша, көшедегі ескірген электр сымдары балалардың өміріне қауіп төндіреді екен.

Байзақ ауданының Ботамой­нақ ауылдық округіне қарасты Үшбұлақ стансасына газ жүр­гі зу де ел тілегінің бірі. Үш бұ­лақ стансасы тоғыз жол дың то­рабында орналасқан, Тараз қа­ласына жапсарлас елді ме кеннің бірі. Дәл тұстан «Ба тыс Еуропа – Батыс Қытай» ха лық аралық тасжолы мен халық аралық темір жол өтеді. Бұл елді мекенге ауыз су, балаларға арналған ойын алаңы мен интернет желісі де қажет екен. Ауылдық округ әкімі Еркін Зәуірбеков тұр ғын дардың қажеттілігі алда ғы уақыттарда өтелетінін айтып, уәде берді.

Сарысу – шалғай аудан­дар дың бірі. Ауданның Жай­лау көл ауылын тіпті қиян шет десе де болғандай. Ауыл дан об лыс орталығы түгілі, ау­

дан орталығы Жаңатас қала­сына жетудің өзі қиын. Әсі ре­се қыстың көзі қырауда ден­сау лығы сыр берген азаматтар үшін тіпті қауіпті. Ауылдық ар дагерлер кеңесінің төрағасы Е.Аман жолов ауылдың ам бу­лато риясына дәрігер керек еке­нін айтса, Қ.Дәулетов ша ғын болса да дәріхана қажет дейді.

Сарысулықтарды жайы­лым ның жайы да алаң да­тады. Негізінен мал шаруа шы­лығымен күн көріп отырған тұр ғындардың бұл тілегі орын­ды. Ұланбел­Шығанақ ауыл­да рының аралы ғын дағы авто­жол көп жылдан бері жөндеу көрмеген. Бұл орайда аудан әкімінің орынбасары Берген Омарбек тұрғындардың талап­тілегі алдағы уақытта оң шешім табатынын айтты.

Ауылдың барын ұқсатып, жо ғын түгендеу әкімдердің қыз меттік міндеті екені аян. Тілге тиек еткен жайттар ұсақ­түйек болып көрінгенмен, бұл сон дағы халықтың тұрмыс­тір­шілігіндегі өзекті мәселелер са­налады. Алдағы уақытта әкім­дер айтқан уәделерінің үде сі ­нен шығып, әлеуметтің тіле гін қанағаттандыруы тиіс.

Жамбыл облысы

Әлеуметтің талап-тілегі қалай орындалуда?

ТҮЙТКІЛ

Құрғақ сөз, жалаң статистика

Темір ҚҰСАЙЫН,«Егемен Қазақстан»

Кеңейтілген отырыста бірін­ші болып облыс әкімінің эко­номикалық даму мәселелері ж ө ніндегі орынбасары Асқар Биахметов есеп берді. Ол облыс активі алдына шыққаннан кейін өңір экономикасының бүгінгі жай­күйі, келешек келбеті ту­ралы талдаулар мен сараптама­лар, салыстырулар жасаудың

орнына, көпшілікке бұрыннан белгілі деректерді қағаздан бас алмай, бірінен соң бірін тізіп ала жөнелді. Әлбетте, тыңдалмаса, көпшіліктің көңілін аудармаса, сөз жетім емес пе?! Қаптаған цифрлар өңір экономикасының тамыр соғысын білдіре ала ма?! Экономика кураторы өңірге тар­тылатын инвестициялық қара­жаттың басты бөлігі мен мүм­кіндіктерін және бюджеттің кіріс көздерін жан­жақты тарқатып

берген жағдайда ұтымдылық пен ұтқырлыққа жол аша алар еді. Өкінішке қарай, олай болмады. А.Биахметов қаржы институтта­рымен байланыс, олардан тарты­латын қаражат көлемі туралы да ештеңе айта алмады.

Жыл қорытындысындағы кей бір деректерге көз салсақ, об лыста мерзімінде төленбеген са лық мөлшері көбейіп бара жатқаны байқалады. Сондай­ақ бюджетке түсетін қосымша салық мөлшерін өсіру ісінде де кідірістер бар. Бұл жайттар кеңейтілген отырыс барысын­да да айтылды. Өткен жылы газетімізде Ақтөбе аймағындағы тұ рып қалған кәсіпорындар жө­нінде сараптамалық мақала жарияланған болатын. Содан бері оны сауықтыру мен қалпына келтіру жөнінде нақты істер қолға алынғанынан да хабар­дармыз. Жылдың экономикалық есебіне кіретін мәселенің бірі де осы болса керек­ті. Сондай­ақ өткен жыл ішіндегі әлеу мет тік­экономикалық даму қоры тын­дылары бойынша сөз қозғаған кезде өңірдегі агломерациялық даму деңгейі мен бағыттары туралы айтылмай қалса, қазақ әдебиетінің ақсақалы Шерхан Мұртаза айтқандай «бір кем дүние» болып шығады.

Ақтөбе облысының әкімі Бердібек Сапарбаев алқа мәжі­лісі үстінде орынды атап көр­сет кендей, оның жұмысшы ор­ганы Үкімет те, министрліктер де немесе орталықтағы өзге де басқарушы буындар емес, нақты осы Ақтөбе облысы әкім­дігінің өзі болып отыр. Ен­деше Ақтөбе агломерациясын дамытуға мүдделі ең бірінші өкілетті тұлғалар жергілікті

атқарушы ұйымдар болуы ке­рек. Өз кезегінде бұл іске тікелей жетекшілік жасайтын облыс әкі мінің экономика жөніндегі орын басары А.Биахметовтің тара пынан агломерацияның жай­күйі не қатысты бір ауыз сөз ай­тыл мағанын қалай түсінуге бо­лады?!

Егер өңір басшысы бұған бай­ланысты тиісті толықтырулар жасамағанда, өңірдің эконо ми­калық дамуының басты индексі мен көрсеткіші сипатындағы кө­кейкесті мәселе жабулы күйін де қалып қояр ма еді. Облыс эконо­микасына негізінен стратегиялық шикізат көздері мен өзге де қазба байлықтарды өндіру, индустрия­ландыруды дамыту және өндіріс пен өнеркәсіпті өркендету сипаты тән болғанымен, Ақтөбе еліміздің аграрлық өңірлері қатарында қала беретіні анық. Сондықтан мұнда тиісті өнеркәсіп кешенін одан әрі дамытудың бүгінгі так­тикасы мен алдағы стратегиясы нақты түрде белгіленуі тиіс.

Осы орайда кеңейтілген алқа мәжілісінде облыс әкімінің ауыл шаруашылығы саласына же текшілік жасайтын орын­ба сары Мавр Абдуллин бұл ба ғытта қолға алынатын бағ­дар ламаларға, аймақтағы ауыл шаруашылығы саласында өз шешімін күтіп тұрған істерге терең талдаулар жасайтын шығар деп күткен едік. Бұл үмітіміз де ақтала қоймады. Осы ретте об­лыс әкімдігінің кеңейтілген оты­рысында жоғарыда айтылғандай кейбір жетекшілердің есебі құр­ғақ сөз, жалаң статистика төңі­ре гінен шыға алмай қалғаны өкінішті­ақ.

АҚТӨБЕ

1 АҚПАН 2018 ЖЫЛ 7ӘЛЕУМЕТ

Үйлену мәселесі жаңа көзқарасты талап етеді

Қазақстанда неке қию саны аза­й ып, ажырасу фактілері көбейіп, үй­ленудің орта жасы ұзарып келеді. Сен­бейсіз бе? Дерекке сүйенейік. «АХАЖ Тіркеу пункті» ақпараттық жүйесінің мәліметінше, 2013 жылы 167 411 неке қиылып, 51 305 жұптың заңды некесі бұзылған екен. Аталған көрсеткіштер жыл сайын нашарлап, 2017 жылы 141 785 жаңа шаңырақ пайда болып, 54 948 неке сәтсіз аяқталыпты. Бар болғаны төрт жыл ішінде некелесу саны 26 мыңға азайса, ажырасудың пайыздық көрсеткіші 31%­дан 39%­ға артқан. Отбасылы болудың орта жасы да бір орнында тұрмай, 1 жылға кейінге шегерілген. 2013­2014 жылдары жігіттер 28 жаста үйленіп, қыздарымыз 25 жаста тұрмыс құрса, өткен жылы үйленудің орта жасы ерлер үшін 29, әйелдер үшін 26 жас бол ған екен.

Әдетте осы мәселе қозғалғанда аға буын өкілдері бірден тәрбие негіздерінің шайқалуын айтады. Жігіттердің бұзық­тығына, я әлсіздігіне төзімділікпен қарай­тын біздің қоғам көбіне қырық үйден «тыйылмаған» қыздарымызды сынап­мінеп жатады. Үлкенге құрмет, кішіге ізет, қамқорлық, еңбекқорлық, жауапкершілік жүгін бірге арқалау секілді нақылдардың төңірегіндегі әңгіме болса, бұл ойды орынды деп білеміз. Алайда біздің көретініміз, саны жоқ салыстырулар мен сөгулер: сенің жасыңда біз өйтпегенбіз, бүйтпегенбіз, біздің уақытымызда бұлай болмаған, сендерде қазір барлық жағдай бар және тағысын­тағы. Бұл уәждің дұрыстығына күмән келтірмейміз, деген­мен жоғарыда аталған трендтер бүгінгі дамыған қоғамның бәріне тән екендігін бір сәт ескерсек дейміз.

Жастар неліктен үйленуге асықпай­ды? Некеге тұрған соң, не себепті айы­рылысады? Тарихқа үңілсек, некеге тұру, балалы­шағалы болу тұрмыстық тұрғыда тиімді болған. Ер әйелге, әйел ерге мұқтаж болды. Отағасы мал та­бады, бәйбіше ошақ қасында, ұлдар – шаруаға жарайтын қосымша жұмыс күші, қыздар – анасына көмекші. ХХ ғасырда отырықшылық пайда болып, қалада тұру қалыпты жағдайға айналғанымен, аталған әлеуметтік үлгі қатты өзгере қоймады.

Либералды құндылықтар кеңінен насихатталған ХХІ ғасырда әйелдердің құқықтары мен мүмкіндіктері артты. Сонымен қатар технологиялық дамудың әсерінен ерлердің де әйелдерге деген тұрмыстық мұқтаждығы азайды. Дәл бүгінгі қоғамда жігітке тамақ істейтін, киім жуатын, үй жинайтын, сиыр са­уып, сүт қайнататын «арнайы адам» аса қажет емес. Қыздарымыз да қаржылық тұрғыда тәуелсіз бола бастады. Ерлермен бірдей жалақы алады, бірдей көлік мініп, бірдей ел аралайды. Олар да қара күшке зар емес, ақша болса кез келген қызметті сатып ала алады.

Мансабы жүріп тұрған, пәтері мен қымбат көлігі бар 28­30 жастағы бойдақ жігіт пен қызды елестетіп көрелік. Қымбат киімін киіп, бағалы заттарын тағып құны жоғары көлігімен жұмысына барып, кешке үйіне келеді де, одан әрі жақын достарымен қыдырып, сауық құрады. Демалыста ұйқысын қандырып, кино көріп, туыстарын іздейді. Өз уақыты өзіне тәуелді. Жағдайы жақсы мұндай адамға отбасын құру қосымша жүк, жайсыздық болып көрінеді. Саналы түрде үйленуді дұрыс көреді, бала сүйгісі келеді, жұрт қатарлы болғысы келеді, бірақ бейсаналы түрде мұның бәрін кейінге шегере береді. Өйткені сол жағдайы оның көңілінен шығады, ол оны өзгертуге қатты ынталы емес.

Үйленгісі келмейтіндердің жайы түсінікті делік, ал үйленіп алып ажыраса­тындарға не көрінді деуіңіз мүмкін. Алаңдауыңыздың жөні бар, себебі бүгінде әрбір 3 некенің біреуі айыры­л ы сумен аяқталуда. Әлеуметтік және тұрмыстық себептерден бөлек, бұл жерде де құндылықтар қақтығысы байқалады. Либералдық құндылықтар бәріне бірдей келе қоймады. Кешегі ұстанымдармен өмір сүріп отырған жастар бұрынғы отбасылық рөлдерді қабылдап, тату­тәтті өмір сүріп жатыр. Дегенмен жа ңа заманға жылдам бейімделген, бірақ ата­ана мен қоғам қысымының әсерінен асығыс үйленетіндер де аз емес. Оның үстіне жастардың бәрі бірдей отбасылық өмірге дайын бола бермейді: көбі үйленудің тек жағымды жақтарын елестетіп, ауыртпалықтарына ойша да­йындала қоймайды. Осының әсерінен үйленген соң когнитивті диссонанс бо­лып, тұрмыстық қиыншылықтарға шы­дамаған жастар екі жаққа кетіп жатыр.

Кешегі қоғамның адамдары түгелдей тәрбиелі, бәрі бірдей отбасылық өмірге дайын болды демес бұрын, бір жайт­ты қаперде ұстағанымыз орынды. Егер сол кездің жастарында бүгінгі білім мен мүмкіндіктер болғанда, жағдай қалай болар еді? Күйеуінен оңбай таяқ жеп, еліне баруды ұят санаған талай әйелдер тағдырдың жазғанына көнуге мәжбүр болды емес пе? Жоғары білімі болып, ешкімнің көмегінсіз өзін асырай алатын жағдайы болғанда қазір үбірлі­шүбірлі болып отырған аталарымыз бен әжелеріміздің өмірі қалай болар еді? Қалай дегенде де, заман өзгерді және соған сәйкес құндылықтар да жаңаруда. Сондықтан неке мәселесін реттеудегі қоғамның талабы мен мемлекеттің сая­сатын да жаңа құндылықтарға қарай бейімдеген жөн секілді.

Дархан ӨМІРБЕК,

«Егемен Қазақстан»

Айнаш ЕСАЛИ,«Егемен Қазақстан»

Сонымен «Зорлық­зомбы­лықсыз өмір» жобасы отба­сында зәбір көріп жүргендерге мем лекеттік органдардың ара­ласуымен және ақпараттық тех нологияларды пайдалану арқылы тәулік бойы көмек бе­руді қарастырады. Және кез кел ген шағым міндетті түр­де қарастырылып, қысымға ду шар болған адамға адво­кат тағайындалады. Осы ара­да отбасындағы озбырлық әйел дерге ғана қатысты емес, кәмелетке толмаған балалар, қарт адамдар мен мүмкіндігі шектеулі жандарға да қатысты екенін атап өткен жөн. Бұл бастаманың бір артықшылығы – өз жақындарынан зәбір көрушілердің қауіпсіздігі үшін заманауи технологиялардың

жүйесін енгізу, жедел көмек қызметінің оперативті әрекеті мен қорғау амалдарын қадағалау болмақ.

Дабыл түймесі арқылы ат­қары латын жобаның міндет тері де нақты тармақтарға бө лін ген. Біріншіден, цифрлы қауіпсіздік жүйесін енгізу үшін ұйым мем­лекеттік органдар, қоғамдық ұйым дармен бірлесе отырып, отбасындағы зәбірленушілерге жедел көмектесуді жолға қояды. Және жәбір көрушілерге жедел көмек көрсетудің техникалық мүмкіндіктері қарастырылады. Оған қоса осындай жағдайға душар болғандарға барынша жылдам әрекет ететін жедел көмек пен қорғау амалдарына қауіпсіздік жүйесін енгізу бас­талды.

Сондай­ақ «Отбасындағы озбырлықсыз Қазақстан» жо­басы аясында Бас прокуратура,

Ішкі істер министрлігінің оты­рысында қолдағы барлық нәти­желерді сараптап, тал дайды. Әрі қарай көпшілік оның нә­тижелерінен құлағдар бо лып отырады. Ең бастысы, от басын­дағы озбырлыққа қарсы қауіп­сіздік жүйесіне арналған зама­науи технологияны пайдала­нуды ел заңнамасына ұсыныс ретінде енгізу көзделіп отыр.

Былтырғы қазан айы нан биылғы қазан айына дейін ұласатын жобаның маңыз ды­лығы мынада: отбасындағы қауіпсіздікті жолға қою, зама­науи технологияны пайдалана

оты рып жедел көмек көрсету қыз метімен қамтамасыз ету. Ал цифрлы технологиялар арқылы бұлтартпайтын дәлелдер мен дәйектер жинақтау да құқық қорғау саласының қызметін жеңілдетеді. Мем лекеттік орган­дар тарапынан мұндай бақылау орнату азамат тарымыздың алаңсыз өмір сүріп, әлімжеттік жасаған қылмыскерлерді жазаға тартып, зорлық­зомбылықтың қайталанбауына ықпал етері анық. Бұл жоба жаңа техноло­гияны өмірде пай даланудың алғышарты болып табылады. Нәтижелі болған жағдайда

мем лекеттің қолдауы негізінде жүйені көлемді етіп енгізу қарастырылған. Мақсатты ауди­тория Алматы қаласының сегіз ауданында тұратын әртүрлі дәрежедегі отбасында қысым мен жәбір көріп жүрген 400­дей әйел болып тұр.

Сонымен қатар прокурату ра мен полициядан 25 қызметкер, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдардан 30 адам қатыстыру жос парда бар. Ең бастысы, отбасындағы озбырлыққа не­гіз делген қауіпсіздік жүйе сі мен жедел көмек қылмыстың қай талануын 50 пайызға тө­мен детеді деп күтілуде. Жо­ба ның нәтижесі ел заңна­масын толықтыруға және өз герту енгізуге мүмкіндік аша тындығын қайталап айта кет кен жөн. Өз кезегінде бұл ша ралар бақылау жүйе­сін түбі рімен өзгертіп, мем­лекеттік қыз меткерлердің әре­кет етуін жүйелейді. Жа ңа жоба Қазақстанда бі ре гей тех­нологиялық базаны жа сақ тауға септігін тигізеді. Нәтижесінде елімізде 58 мыңдай тұрмыстық жәбір көрушілерге қолдау көрсетілетін болады.

АЛМАТЫ

ТІРШІЛІК ТҮЙТКІЛДЕРІ

Отбасында озбырлық көргендерақпараттық технологиялар көмегіне жүгінеді

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Шығарып салған жылдың соңында сауапты бір жоба қолға алынған-ды. Бұл шараға еліміздің Бас прокуратурасынан бастап Ішкі істер министрлігі, «Қазақстан кризис орталығы одағы», «Линия жизни 24» қоғамдық қоры, «RGL» ЖШС, «KT Cloud Lab» ЖШС, «Акцент Микросистемс» ЖШС-мен бірге Қазақстандағы АҚШ Елшілігі де қосылып, қолдау көрсетуді бастады. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Темір ҚҰСАЙЫН,«Егемен Қазақстан»

Бұл өмірде кім қателеспейді, кім шалыс баспайды. «Жаңылмайтын жақ жоқ, сүрінбейтін тұяқ жоқ» де­мей ме халқымыз. Осы халықтық көзқарас тұрғысынан келсек, сот­тал ғаннан кейін жазасын өтеп кел­ген жандарды қоғам өзекке теппе­се керек. Керісінше, моральдық­психологиялық және әлеуметтік­құқықтық тұрғыдан тиісті көмектер берілсе, олар еркін өмірге тез сіңісіп кетері анық. Осы орайда елімізде бас бостандығынан айыру орын­дарынан босағандар, ең алды­мен, пробация қызметінің есебіне алынады. Бұл ретте Мұғалжар ауданының ор та лығында өткен жылы ашылған «Пробация үйі» тіркелген тұлғаларға өз шапа­ғатын тигізіп келеді. Соның нәти­жесінде бірқатары жұмыспен қам­ту орталығы арқылы құрылыс жұ мыс тарына тартылса, тағы бірі тепловоз машинасының көмекшісі мамандығын алу үшін өнеркәсіп колледжіне жолданған. Сондай­ақ жеті тұлғаға белгіленген көлем де тегін медициналық кө­мек көрсе тілген. Келесі кезекте олардың қа та рын «Жасыл ел» жасағының сапына жұмысқа орна­ласқандар мен «Бастау­бизнес» бағ­дарламасы бо йынша оқу курсына қабылданғандар және құқықтық, соның ішінде қорғаушының көмегін алғандар құрайды.

Осы жоба биыл да жалғасын тауыпты. «Пробация үйінің» қыз меті «бір терезе» қағидатына не гізделген. Соған сәйкес мем­лекеттік қызметтер мен рәсімдер оңайлатылған түрде көрсетіледі. Пробация қызметінің есебінде тұрғандардың қай­қайсысы да әлеуметтік­құқықтық көмектен тыс қалып көрген емес.

Мұндағы басты мақсат – жа­за сын өтеп келгендердің қай­тадан қылмыс жасауға ұмтылу әрекеттерінің алдын алу, қыл­мысқа итермелейтін себептер­ге жол бермеу және бас бостан­дығынан айыру орындарынан босағандардың қоғамдық өмір ге тезірек бейімделіп кетуіне жағ­дай жасау, дейді Ішкі істер минис­трлігінің Ақтөбе облысы бойын­ша қылмыстық атқару жүйе сі де­партаменті Мұғалжар аудан дық №1 пробация қызметі бөлі мінің аға инс­пекторы Гүлсезім Ешма ғамбетова.

Жоғарыда айтылғандай, жа за­сын өтеп келгендерге арнайы квота бойынша белгілі бір жұ мыс орында­ры ұсынылады. Бұл тәртіп пен жүйе әлеуметтік дамыту бағдарламасын жүзеге асыру шеңберінде белгі­ленген. Бұған қоса пробация қызме­ті есе біндегі тұлғаларды қажет бол ­ған жағдайда кешкі мектептерге жіберу көзделген. Бостандыққа шыққандар да барлық республи­ка азаматтары секілді зейнетақы мен жәрдемақы ресімдеуге және өз бизнестерін ашып, несие алуға құқылы. Мұғалжардағы пробация қызметінің жанашырлары мұндай жағдайда тиісті көмек көрсетуді қызмет дағдысына айналдырып отыр.

Ақтөбе облысы,Мұғалжар ауданы

ІЗГІЛІК ИІРІМДЕРІ

«Пробация үйінің» шапағаты

Бақытгүл БАБАШ,«Егемен Қазақстан»

Облыстық денсаулық сақтау басқар­масының басшысы Мәншүк Аймұрзиева 2017 жылы акушерлік қызметте 66 дағдарысты жағдаят болғанын айтты. Өкініштісі, жасөспірімдер арасындағы жүктілік қалыпты жағдайға айналып келеді. Былтыр мектеп жасындағы 164 қыз бала жүкті ретінде есепке тұрып, 91­і өмірге сәби әкелген. 15­і түсік жасатыпты. Көңілге көлеңке түсірер осы жайтқа алаңдаған Парламент Мәжілісінің депутаты Бейбіт

Мамраев Елбасының «Рухани жаңғыру» бағдарламасының осы проблеманың ал­дын алуға да қатысы бар. Отан отбасы­нан басталады. Әр отбасында ұлттық құндылықтарымыз салтанат құрса, салт­дәстүрімізден ауыт қымасақ, қыздарымыз мұндай келең сіздіктерге тап болмас еді, деді. Жасөспірімдердің тым ерте жүкті болу деректерінің, әсіресе, ауылдарда белең алып отырғаны тәрбие мәселесіне әлі де жете мән беру қажеттігін көрсетеді.

Соңғы жылдары Атырау облысын­да ана өлімі артып отыр. Өткен жылдың өзінде екі ана өлімі тіркелді. Облыстық

денсаулық сақтау басқармасының бас­шысы бұл қайғылы жайттарға бала көтеретін жастағы әйелдермен жұмыс­тың жеткіліксіздігі, түрлі ауру лардың уақытында анықталмауы, жүк тіліктің жос­парланбауы себеп бол ғанын жасырмады. Емдеу шаралары мен консилиумдардың уақтылы ұйымдастырылмауы, диагности­ка хат тамасының сақталмауы да өкінішті жағ дайларға әкеп соққан.

Бала өлімі көрсеткіші азайды деген­мен, былтыр бір жасқа дейінгі 109 сәбидің өмірден өтуі бұл бағыттағы жұмыстарды әлі де жетілдіре түсуді талап етеді. Шетінеген шараналардың 56 пайызына перинаталдық кезеңдегі себептер әсер етсе, туабітті ауруға шал дыққандар мен инфекциялық ауру сал­дарынан көз жұмғандар да бар. Былтыр облыста 17 бала Даун синдромымен өмірге келді, төрт сәбиден хромосомалық патология анықталған. Мәселенің бәріне дәрігерлерді кінәлі деп қарауға да бол­майды. Денсаулықтарына мән бермейтін, уақытында тексерулерден өтпейтін жүкті әйелдер қатары азаймай отыр. Діни сенімдеріне байланысты медициналық тексеруден өтуден бас тартатын әйелдердің де бары белгілі. Жаңа туған сәбилерге екпе салуға қарсы ата­аналардың саны өткен жылы 16 пайызға артқан.

Жастар мен жасөспірімдердің репро­дуктивтік, жыныстық, психикалық ден­саулықтарына мән беретін әлеу меттік­медициналық қызметтер де жет кіліксіз.

Аймақтағы денсаулық сақтау сала­сында бірқатар ілкімді істердің жасалып жатқанын жоққа шығаруға болмайды. Мысалы, облыстық балалар ауруханасын­да ашылған катамнестикалық кабинетте былтыр 597 бала ем алған. Бұл өз кезегінде шала туған нәрестелер арасындағы өлімнің азаюына оң ықпал етіп отыр. 220 меди­цина қызметкері біліктілігін арттырды. Денсаулық сақтау мекемелері заманға сай құрал­жабдықтармен қамтылып келеді.

АТЫРАУ

БІРІНШІ БАЙЛЫҚ

Ана мен баланы қорғау жайы қалай?––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Мұнайлы өңірде былтыр бала туу көрсеткіші 2016 жылмен салыстырғанда 12,5 пайызға төмендеді. 16 556 әйел қалыпты босанса, 923-і мерзімінен бұрын жеңілденді. Медициналық мекемелердің қажетті жабдықтармен қамтамасыз етілуі жыл санап жақсарып келеді. Алайда кадр тапшылығы мәселесі әлі бар. Қазірдің өзінде Атырау облысында 89 дәрігер жетіспейді. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Белсіздік пен бедеулік(Соңы. Басы 1-бетте)

А қ ы р с о ң ы н д а , г ә п ­т ің бәрі еркекте болып шық қан жағдайлар Ал­м а з Қ ұ р м а н ә л і ұ л ы н ы ң тәжірибесінде көп кездесіпті. Дәл біз барған кезде дәрігердің батысқазақстандық пациенті үшінші баласын дүниеге әкеліп жатыр екен. «Бұл от­басы да 7­8 жыл бойы бала көтере алмаған. Емделуге әйе лі ғана келді. Оның ден­саулығынан айтарлықтай ақау ды байқамадық. Күйеуін де тексерілуге шақырдық. Бірақ ол басында көнбеді. Кейін амалсыздан келді. Сөйт сек, еркектің аталық бе­зінде жүкті етуге жарамды ұрық тар болмай шықты. Біз тиісті дәрі­дәрмектермен ем­деп, арнайы репродуктивті технологиялардың көмегімен ұрықты сапалы деңгейге жет­кіздік. Міне, нәтижесі – биыл үшінші баласы өмірге келіп жатыр. Сондықтан еркектер де емделуден қашпауы керек», дейді репродуктолог­маман.

Қайтсек көбейеміз?Жалпы, адамның балалы

бола алу қабілеті шектеулі. Дәрі герлердің уақытты оз­дыр май, дер кезінде дәрі­герге қаралу керек дейтіні

сон дықтан. Белгілі дәрігер­репродуктолог Алмаз Құрман­әліұлының айтуынша, бір ба ла ның үніне зар болып жүр ген отбасылардың басым көпшілігі түкке тұрмайтын, тіпті адамның бойында шарт­ты түрде болуға тиіс инфекция­лардан емделіп, уақытты оз­дырып алады. «Мысалы, «уре­аплазма» деген жұқпа бар. Осы инфекциядан адамдар ұзақ уақыт бойы емделеді. Ал шынтуайтында, балалы болуға бұл инфекцияның ешқандай қатысы жоқ. Себеп – басқада. Инфекциялардан хламидиоз, гонорея секілді жұқпаларды емдеген жөн. Бұлар – репро­дуктивті функцияларға кері әсерін тигізетін инфекция­лар. Жалпы, ерлі­зайыптылар мүмкіндік болса, 35 жасқа дейін бала мәселесін шешіп алуы керек. Жас ұлғайған са йын ұрықтың да сапасы нашарлап, генетикалық тұр­ғыдан әлсіреп, жатырға тоқ­тауы қиын болады», дейді А.Ибрагимов.

Ал Астана Медициналық университеті Урология және андрология кафедрасының меңгерушісі, Астанадағы №1 қалалық аурухананың дәрігері Ұланбек Жаңбырбекұлы бе­деу лік пен белсіздіктің ал­дын алу жолдары бала кезден

бас талуы керек деп есептейді. Әр ата­ана баласының бо­йын дағы әр өзгерістерді қалт жібермей, дер кезінде дәрі­герге қаратуы керек. Сондай­ақ ол тiкелей ерлер ден сау­лығымен айналысатын ан­дрология саласын елімізде дамыту қажеттігін алға тар­тады. «Байқасаңыз, бiз ерлер­ден гөрi әйел денсаулығын көбiрек күйттеймiз. Әйелдер кеңесi, ана мен баланы қор­ғау орталықтары дейсiз бе, гинекология саласында орта­лықтар да, бөлiмшелер де көп. Мамандар да баршылық. Бұл, әрине, дұрыс. Бiрақ ерлер денсаулығын көлеңкеде қал­дырмауымыз керек. Әсiресе, ерлерiмiздiң денсаулығы күрт төмендеп кеткен бүгінгідей жағдайда бұл саладағы маман­дарды даярлау ісіне мән беру керек», дейді ол.

Ұ.Жаңбырбекұлы еліміз­дің болашақ арқа сүйер аза­маттары – ұлдардың ден ­саулығына да айрықша ден қою керектігін айтады. «Біз жеткіншектерімізге жы­ныстық тәрбие жөнінде ай­туды әбестік көреміз. Негізі әкелер бұл мәселені қолға алуы керек. Мектептерде де әртүрлі аурулардың алдын алу жөнінде тәрбие сағаттары өткізілуі керек. Бірде маған

қаралуға 15­16 жастағы екі бала келді. Өздері қысылып, әрең сөйлеп тұр. Қысқасы, олар «гонорея» деген инфек­цияны жұқтырып алыпты. Оларға ем­домын белгілеп, мұндай аурулар болашақта белсіздікке әкелетінін, сон­дықтан сақтанып жүру керек­тігін түсіндірдім. Кейін сыртқа шықсам, әлгі екі кішкене пациентімнің қасында тағы 15 шақты жеткіншек тұр. Шамасы, бәрі бір адамнан осы инфекцияны жұқтырып алған. Балаларға дәріс оқуға тура келді. Бәрі түсінгендей болып кетті. Бұл – біздің алдымызға келгендері ғана. Ал дәрігерге қаралмай, ауруын асқындырып, кейін белсіздік дертіне шалдығып жатқан жастарымыз қаншама?! Сон­дықтан бұл жерде тәрбие мәсе лесін де назардан тыс қалдырмау керек», дейді ан­дролог­маман.

Иә, дұрыс тәрбие, дұрыс тамақтану, дұрыс өмір сү ру салты – ұлтты сапалы ету­дің, ұрпақты көбейтудің бас­ты шарттары. Дегенмен де, бедеулік пен белсіздік – үкім емес. Ең бастысы, оның себеп­салдарын анықтап, дер кезінде емделу. Ол үшін сабырлылық пен төзімділіктің де алар орны ерекше екені сөзсіз.

8 1 АҚПАН 2018 ЖЫЛДЕНСАУЛЫҚ

Жалпы, еліміз денсаулық сақтау саласын дамытуға ІЖӨ-нің 2,7%-ын ғана жұмсайды. Ал Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының талабы ең кемі 5% бол-уын көздейді. Бүгінгі міндетті әлеу меттік медициналық сақтандыруды енгі зудің бір себебі де қаржыландыруды сол әлемдік межеге жеткізу. Бұл туралы «Хабар» телеарнасының эфирінен шы ға тын «Білу маңызды» хабарында Бексұлтан Тұтқышев мырза айтқан бола-тын. Халықтың қалтасынан қазынаға түсетін қаржы мәселені түбегейлі шеше ала ма? Статистиканы сөйлетіп көрейік. Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры жұмысын бастағалы шілде-қазандағы 4 айда түсімдердің жалпы сомасы 18,6 млрд теңгені құрапты. Яғни 1 жылда 60 млрд теңге айналасында ақша жиналмақ. Денсаулық сақтау саласының бюджеті үшін бұл түсім болғанымен, қоғам қалтасына – шығын. Оған жоғарыда айтып өткен 68 млрд теңгені тағы қосыңыз. Себебі міндетті медициналық сақтандыруға ақша төлегенімен, бұл барлығы өз елімізде емделеді деген сөз емес. Ниеті болған жағдайдың өзінде кей науқастар шеттен шипа іздеуге мәж бүр. Егер еліміздегі медициналық көмектің сапасы жоғары бол-са, сыртқы медициналық туризмге кеткен қаражат өз клиникаларымызға қосымша капитал болар еді де, елден алар алым да азаяр еді. Одан бөлек біздің дәрігерлерді іздеп келер шетелдіктердің қатары да көбейер еді. Ал экономика үшін әр пациент – табыс көзі.

Медициналық қызметті экспорттаудың мүмкіндігі орасан. Сарапшылардың ба ға лауынша, медициналық туризмнің әлемдік нарығы 2022 жылға қарай 143,8 миллиард долларға жетеді. 2015 жылдың өзінде бұл көрсеткіш 43 млрд долларды құраған. Осы нарықтан әр ел өз үлесін алуда. Мәселен, медициналық туризмнің дәстүрлі көшбасшылары Германия жылына 70 мыңға, Израиль 30 мыңға жуық емделушіні қабылдаса, бұл нарыққа кейін қосылған Үндістан медициналық ту-ризмнен 1 жылда 3 млрд, Таиланд 2 млрд доллар та-быс тапқан екен. Ал Қазақстан клиникаларында өткен жылы 5 мыңнан аса шетелдік азамат медициналық көмек алған. Десек те бұлардың бәрі бірдей елімізге ем іздеп келгендер емес, көпшілігі республика аумағында қызмет бабымен жүргендер екенін естен шығармау ке-рек. Ендеше өз сұранысымызды толық игере алмай оты-рып, өзгелердің назарынан дәметкеніміз қаншалықты орынды?

Қазақстан клиникалары – ТМД елдері арасындағы медициналық техникамен жабдықталуы мейлінше жетік, құрал-жабдықтары жаңа клиникалар. Ден-саулық сақтау саласының бүгінгі жетістігі деп Астана қаласында озық технологияларды қолданып, әлемдік стандарттарға сай операциялар жасайтын ұлттық орталықтары бар медициналық кластердің құрылуын айтуға болады. Медициналық холдингтің заманауи клиникалары америкалық Біріккен халықаралық комиссияның – JCI (Joint Commission International) аккре диттеуінен өткен. Медициналық қыз мет көрсетудің жоғары сапасын көрсететін, әлемдегі ең абыройлы аккре дитацияны ТМД кеңістігінде бірінші боп алған да Астанадағы Ана мен бала ұлттық

ғылыми орталығы болатын. Ем іздеген туристер көп баратын көшбасшы елдердің бәрі бірдей мұндай аккредитациямен мақтана алмайды. Сөйте тұра, өз азаматтарымыз көршілес өзбек елінен ем іздеп, қалтасы қалыңдау болса Үндістан, Түркия, Оңтүстік Корея, Қытай, Сингапурға сапар шегіп, жағдайы жақсылары Дубай, Израиль, Германия секілді елдерді жағалайтыны жасырын емес. Сондағы себеп не?

Басты себеп – баға мен сапаның сәйкестігін іздеу. Медициналық туристер арасындағы ең сұранысқа ие қызмет түрі – толық базалық тексеріс, checkup елімізде 70 мың теңгеден басталса, Үндіс танның ең үздік клиникаларында 100-300, Оңтүстік Кореяда 1500-5000 доллар шамасында. Ал еліміздегі ұлттық орталықтар болмаса, көп медициналық мекемелердің қызмет сапасы көңіл көн шіт пейтіні жасырын емес. Кезек күтіп сарылатынымыз және бар.

Екінші себеп, мамандардың біліктілігі. Еліміздің кардиохирургия, нейрохирургия, онкология, транс-плантология салалары әлемдік қоғамдастық алдын-да мойындалып үлгерді. Бұрын шетел клиникала-рына жолдауға мәжбүр болған пациенттер қазір өз елімізде-ақ толық ем ала алады. Мәселен, 2016 жылы осы мақсатқа мемлекеттік бюджеттен 2,5 млрд теңге бөлінсе, былтыр бұл соманың 30%-ға азайып, шетел-де емделуге жататын сырқаттар тізімінің қысқарғаны сөзіміздің айғағы. Десек те, ел медицинасының қау қа ры жетпейтін жағдайлар әлі де бар. Бұған аймақтардағы дәрігерлік кадр лардың кәсіби білігінің кемшін түсіп жат қаны да аз ықпал етіп жатқан жоқ.

Сондай-ақ әрі ем алып, әрі демалып қайтуды қалайтындар мен шетел клиникаларын қолайлы көретін элиталық топтар да бар. Өкінішке қарай, Қазақстан қоғамы шетелде ем қабылдауды әлеуметтік мәртебе мен абырой санайтын санадан әлі арылған жоқ. Әйтпесе, ел медицинасы тұралап қалған жоқ. Медициналық холдингтің 7 бірдей клиникасына JCI сертификаты еш сараптаусыз беріле салмады. Жоғарыда айтып өткендей, медициналық туризмнен орасан зор табыс тауып отырған елдердің осы ак-кредиттеуден өткен клиникалары санаулы. Мұндай медициналық мекемелердің ең көп саны Түркияда шоғырланған – 49. Ал Германияда – 4, Израильде 6 клиника JCI сертификатын алған. Ендеше Қазақстан медицинасының туристік әлеуеті неге әлсіз?

Былтыр қазан айында Үндістанның Крем ний аңғары аталған Бангалор қала сында Сауда және ин-дустрия министрлігі, FICCI кәсіпкерлік палатасының ұйымдас тыруымен медициналық туризм тақыры-бында халықаралық саммит өтті. Әлемнің 70 елінен 600 делегат қатысқан шарадан байқағаным, Қазақстанның медициналық қызметті экспорттау-шы ел ретіндегі насихаты ақсап жатыр. Турист тарту үшін медициналық қауымдастықты былай қойғанда, кез келген ортада ақпарат жет кі лікті және қолжетімді болуы тиіс. Мәселен, ресейлік бір беделді медициналық басылымның басшысы Қазақстанда трансплантология тәжірибесі атымен жоқ деген пікірде жүр екен. Демек, орыс және шетел тілдеріндегі

насихатты күшейту керек және ол кез келген қасаң көзқарасты жоққа шығаратындай дәлелді болуы тиіс. Бұған қоса клиникалар, ішкі медициналық ту-ризм нарығының қатысушылары әлемдік нарықтың өзгерістерін, көршілес елдердің денсаулық сақтау саласындағы жаңалықтарды жіті бақылап, соған сай стратегия құрғаны жөн. Мысалы, Өзбек станда эко-мен ұрықтандыруға тыйым салынғалы көршілеріміз Үндістан мен Оңтүстік Кореяның көмегіне жүгінеді. Ал бұл қызмет түрі ел медицинасының ең сүйінішті саласының бірі болып табы лады.

Тағы бір тежеуші фактор, туристік инфра құ-рылымның қалыптаспағаны. Шетелдік клини-калардың ішінде ем алу ға келгендер мен оның жанындағы сүйемелдеуші адамдар орналасатын қонақжайлар қарастырылған немесе клиникаға жақын маңда баға диапазоны әртүрлі қонақүйлер шоғырланған. Оған қоса, шетелдік қонақтармен байланыс жасайтын бөлімдері әуежайдан күтіп-шығарып салатын трансферді, аудармашылармен қамтамасыз етуді, жалпы сервисті жақсы жолға қойған. Ал еліміздегі әуе тасымалдаушыларының, қонақүйлер мен мейрамханалардың бағасы жоғары, кей жағдайда сервиске сын айтуға келмей жатады. «Medical travel» журналының деректеріне сенсек, жылына медициналық туризм бойынша 30 миллион-дай сапар ұйымдастырылады екен. Ем алу үшін аттанған туристің жалғыз жүрмейтіні белгілі. Демек, елге келген емделушінің әр локациясы, алған әсері айта жүрерліктей жағымды болуы тиіс.

Сондай-ақ қыруар қаржы айналып жатқан әлемдік медициналық туризм нарығында еліміздің беделін көтеру үшін ішкі нарықтағы бәсекелестікті арттыру қажет. Мұның бір жолы – шетел инвесторларын тар-тып, әлемдік мойындалған клиникалардың филиалда-рын ашу. Сингапур, Қытай, Үндістан, Оңтүстік Корея, сияқты елдер осы тәжірибені ұтым ды пайдаланып отыр. Аталған елдердегі неміс, француз, жапон клини-калары ел медицинасының тартымдылығын арт тыруға өз үлесін қосуда. Алайда Қазақ стан-Үндістан іскерлік кеңесінің бір лескен төрағасы Ажмат Әлімовтің айту-ынша, осы бағытта Қазақстанға инвестиция тартуға,

екі ел арасындағы бизнес-құрылымдардың тығыз жұмыс істеуіне бірқатар кедергілер бар. Соның бірі – іскер азаматтар үшін еліміздің көші-қон заңнамасының талаптарын жеңілдету әлденеше рет күн тәртібіне шығарылып келеді. Әзірге нәтиже жоқ.

Осы орайда өзіміздің табиғи-ту рис тік әлеуетімізді де медициналық мақ сатқа жұмылдыру ойға ора-лады. Азия нарығының бір ерекшелігі, ғылымға негізделген медициналық қыз метпен қа тар дәстүрлі емді нарыққа шы ғаруы. Әсіресе Қытай медицинасы мен Үн дістанның аюрведасы үшін арнайы ке летін емделушілер саны жыл санап артуда. Сол секілді Катонқарағайдағы панты емін, Бурабайдың ауасы мен Сарыағаштың суын, Алакөлді және басқа да толып жатқан емге дәру, жанға шипа болатын табиғи орын-дардан жоғары стандарттарға сай емдеу-сауықтыру орындары ашылса жөн еді. Қазіргі бар оңалту орта-лықтарының қызметі саннан сапаға өту үшін әлі қы-руар жұ мыс атқарылуы керек. Бірақ, инфляция жо ға-рылап, медицинаның құны көте ріліп, денсаулықтың қа дірі өткен қоғам бүгінде профилактикаға көп көңіл бөле бастағанын байқамау мүмкін емес.

Содан да болар бұрын шетелде ем алу десе, ал-ды мен есімізге АҚШ пен Батыс елдері түссе, бү-гінгі бағыт Шығысқа ойысқан. Олар жаңадан пайда болған жоқ, бұрыннан бар. Тек медициналық ту-ризм нің дамуы аймақтық сипатқа ие. Бұрын АҚШ пен Еуропа елдерінің медицинасы теңдессіз санал-са, қазір Шығыс елдері бәсекеге қосылды: арзан әрі са палы. Қымбат операциялар үшін америкалықтар мен еуропалықтардың көбіне Тайвань, Үндістан мен Таиландты таңдауы біз үшін қолайлы үрдіс. Экономикалық қуаты орасан медициналық туризм саласын дамыту ел медицинасының сапасын көтеріп қана қоймай, бүкіл туризм саласының дамуына әкеліп, нәтижесінде азаматтардың әл-ауқатының артуына мүмкіндік береді. Бұл үшін медициналық ұйымдардың, мекемелердің жұмыс істеуі жеткіліксіз, жекеменшік сектор да іске кірісуі керек.

Салтанат ҚУАНЫШБАЕВА, журналист

КӨКЕЙКЕСТІ

Медициналық туризм неге қауқарсыз?

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––200 миллион АҚШ доллары. Бұл жыл сайын отандастарымыздың ем іздеп барып, шетел медицина­сы на құятын қаржысы. Яғни Қазақстанның денсаулық сақтау саласына құйылуы да мүмкін болған 68 млрд теңге. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Думан АНАШ,«Егемен Қазақстан»

Хабарламаға сүйенсек, қор Жолдаудағы ең маңызды үш міндетке басымдық бермек. Біріншісі, ақпараттық жүйелер мен мобильді қосымшаларды дамыту арқылы медициналық көмектің қолжетімділігі мен тиімділігін қам-тама сыз ету. Еске сала кетейік, былтыр қа-раша айында қордың мобильді қосымшасы іске қосылған болатын. «МСҚ: Халықтық ба-қылау» деп аталатын қосымша еліміздегі ауру-ханалар мен емханалар қызметін бағалауға мүмкіндік береді. Қосымшаны ұялы телефонға жүктеп, кепілдендірілген тегін медициналық көмек шеңберінде қызмет көрсететін ем-деу мекемелерінің жұмысына баға беруге бо ла ды. Емхана немесе стационар қызметі дәрігер қабылдауына кіруге кеткен уақыт, көрсетілген қызмет сапасы, дәрігер берген емнің түсініктілігі сынды өлшемдер негізінде бағаланады. Сонымен қатар қосымшаны пай-даланушылар кез келген медицина ұйымы жайлы пікірін еркін түрде жазып қалдыра алады. Алдағы уақытта осы пікірлер негізінде клиникалардың рейтингі жасалады. Ал бұл азаматтарға еліміздегі ең үздік емханалар мен клиникаларды таңдауға көмектеспек. «Ха лықтық бақылау» қосымшасын Android және iOS платформаларымен жұмыс істейтін смартфондарға орнатуға болады. Мобильді қосымша үнемі жаңартылып, толықтырылып отырмақ. Алдағы уақытта оған емханаға тіркелу, медициналық қызмет сапасын бағалау, дәрігер қабылдауына жазылу сынды функ-цияарды қосу көзделіп отыр, дейді қордың баспасөз қызметі.

Екіншісі, кепілдендірілген тегін медици-налық көмек көлемін оңтайландыру. Жалпы, бұл құжат Үкімет тарапынан бекітіледі. Біз өз ұсы ныстарымызды әзірлеп өкілетті органға бе реміз. Бір сөзбен айтқанда, кепілдендірілген тегін медициналық көмек пакеті қайта қаралады деуге болады. Болашақта мемлекет үшін тиімділігі төмен әрі шығыны көп диспансерлік жүйеден бас тартып, оның орнына созылмалы сырқаттарды қашықтықтан диагностика жасау және амбулаторлық емдеу тәсілдерін пайдала-ну арқылы емдеу жүйесіне көшу көзделіп отыр, делінген хабарламада.

Алдағы екі жылда қор кепілдендірілген тегін медициналық көмек пен әлеуметтік медициналық сақтандыру пакеттеріне кіретін қызмет түрлерін іріктеумен айналыспақ.

Іріктеу барысында медициналық қызметтерге деген сұраныс пен олардың тиімділігі міндетті түрде ескеріледі.

Үшіншіден, стационарлық көмектен профи-лак тикаға және өзге де қызмет түрлеріне көшу. Мем лекет басшысы биылғы Жолдауында қа-зір гі денсаулық сақтау жүйесінің бағасы қым-бат болып келетін стационарлық емге емес, аурудың алдын алуға ден қоюы керектігін қадап айтты. Себебі елімізде науқастардың 70 па йызы дәрігерге ауруы әбден асқынғаннан кейін қаралады. Соның салдарынан азаматтардың шығыны мен мемлекет қалтасынан шығатын қаражат бірнеше есе артады. Бұл ретте бола-шақта стационарды алмастыратын қызмет түр ле рін көбейтуге, соған басымдық беру ге күш салынбақ. 2018 жылдан бастап кепіл-дендірілген тегін медициналық көмекке бө лі-нетін қаражаттың 5 пайызы осы қызмет түр-леріне жұмсалатын болады. Сонымен қатар профилактикалық іс-шаралар ауқымын едәуір арттыру көзделіп отыр.

Ал өзін-өзі жұмыспен қамтығандар медици-налық қызметке қалай қол жеткізеді? Биылғы Жолдауда халықты лайықты әлеуметтік қорғау жүйесін құру және сапалы жұмыспен қамту проблемасы айтылғаны белгілі. Мемлекет бас-шысы бұл мәселені шешу үшін азаматтардың мүмкіндіктерін арттыру қажеттігін, өзін-өзі жұмыспен қамтығандарды тіркеу үдерісін жеңілдету керектігін айтты. Яғни қолайлы жағдай жасалса азаматтар үшін мемлекет алдындағы міндеттерін қалтқысыз орындау тиімді болары сөзсіз.

Қазіргі уақытта мемлекеттік органдар Пре -зиденттің өзін-өзі жұмыспен қамтыған ха-лықты экономикаға жұмылдырып, әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесіне тарту ту ралы тапсырмасына сәйкес бірқатар іс-ша ралар легін әзірледі. Атап айтсақ, заң ак-тілерінде «өзін-өзі жұмыспен қамтыған» түсі нігін нақтылау, өз күнін өзі көріп жүрген азаматтарды мемлекеттік табыс органдарын-да тіркеу тәртібін жеңілдету, олардан салық өндіру тәртібін айқындау, өзін-өзі жұмыспен қамтығандар мен жұмыссыз азаматтарды тіркейтін мекемелер қызметін толығымен циф-рландыру, жергілікті атқару органдары мен орталық мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерін бір-бірімен ықпалдастыру көз-делген. Оған қоса, өзін-өзі жұмыспен қамтыған азаматтарға аз мөлшерде жарна төлеп, МӘМС пакетін толық пайдалануға мүмкіндік берілетінін де айта кеткеніміз жөн.

ЖАҢАШЫЛДЫҚ ЖАРШЫСЫ

Халықтық бақылау маңызды––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Мемлекет басшысы биылғы Жолдауында денсаулық сақтау саласы халықтың, мемлекеттің және жұмыс берушінің ортақ жауапкершілігіне негізделген Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесіне кезең­кезеңімен көшетінін айтқан бола­тын. Осы ретте «Әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры» КЕАҚ Жолдауда белгіленген міндеттерді атқаруға кірісіп кетті. Бұл туралы аталған қордың баспасөз қызметі хабарлады.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Айнаш ЕСАЛИ,«Егемен Қазақстан»

Мамандар сирек ауруға шалдық-қан балаларға нақты диагноз Герма-ния мен Ресейде арнайы зерттеу арқылы қойылатындығын алға тартып отыр. Сондықтан туабітті зат алмасу ауруларын диагностикалау негізгі мәселенің бірі. Әзірге Қазақстанда лизо сомдық ферменттерді зерттейтін арнайы зертханалық клиникалар жоқ. Осы мәселеге орай елімізде туа бітті зат алмасу ауруларын, тұ-қым қуалайтын, гендік ауруларды зерт тейтін, заманауи құрал-жаб-дық тармен жабдықталған орта-лықтандырылған зертхана құру қажет. Оған қоса дәрігерлер фермент алмас-тыратын емнің тиімділігіне монито-ринг жүргізуге арналған зәрдегі ГАГ мөлшерін анықтауды дұ рыс жолға қою қажеттігін атап отыр. Сонымен қатар мукополиса хари дозға шалдыққан балаларға әлеу меттік-психологиялық көмек пен денсаулықтарын оңалту мә се лелері өзекті. Қазіргі таңда муко-полисахаридоздың I, II және VI түріне шал дыққан балалар өте қымбат тұра-тын препараттар мен мемлекет та-рапынан тегін қамтамасыз еті леді. Ағымдағы жылдан бастап муко-полисахаридоздың IV түріне шал-дыққан науқастарды да дәрі-дәр-мекпен тегін қамтамасыз ету жоспар-лануда.

Мамандар генетикалық сипат қа ие дерт ағзадағы май лар мен көмір-тектердің белгілі бір бөлігін кәдімгі

молекулаларға бөлшектейтін нақты ферменттердің жетіспеушілігінен бо-лады дейді. Ата-бабаларымыз қашанда қан тазалығын сақтауға аса мән бергені бекер емес. Сондықтан болар, қазақта «сирек кездесетін ауру лар» деген ұғым да болмаған. Хал қымыздың жеті атаға дейін қыз алыс пау дәстүрінде үлкен ғибрат жат қаны осы дертке душар болған бала лардан көрінеді.

Оның бер жағында Гурлер син-дромы деп аталатын ауруға неміс пе-диатры Гурлер 1919 жылы бірінші рет сипаттама беріпті. Жоғарыда атап өткендей, ол ата-аналары туыс бо лып келетін нәрестелерде жиі кез де седі және мукополисахаридозға әрбір 20-25 мың шарананың біреуі шал дығады.

Мукополисахаридоз бас сүйегі қайықтың басы сияқты (скафоцефа-лия) доғал болып туылатын сәбилерде бірден білінеді. 1-2 жастан кейін баланың бойында, дене бітімінде, бет әлпетінде үлкен кемістіктер анық байқала бастайды.

Осы мәселеге орай Алматыдағы Пе диа трия және балалар хирургия-сы ғылыми орталығында «Мукопо-лисахаридозға шалдыққан науқастар-дың менеджменті» атты шеберлік дәрісі өтті. Тәжірибе алмасу тұрғы-сын дағы дәріске Қазақстанның барлық өңірінен педиатриялық саланың 46 дәрігері, пульмонологтар, невролог-тар, анестезиологтар, оториноларин-гологтар, ортопедтер қатысты.

Аурудың жақсысы жоқ. Бұл әсі ре се балалары осы дертке ду-шар болған дар үшін аса өзекті.

М у к о п о л и с а х а р и д о з д ы о з ы қ медициналық әдіс термен емдеуге мүдделі жандар, мұқтаж ата-аналар бар. Әрі заманауи емдеу әдістері бой-ынша дәрі герлердің теориялық білімін тәжірибемен ұштастыру, дерттің асқы нуына жол бермеу де маңызды. Педиатрлардың басын қосқан ша-рада алдымен Мукополисахаридоз жөніндегі республикалық үйлес тіру-ші, Педиатрия орталығы консуль-тациялық-диагностика бөлімінің бала-лар гастроэнтерологы Майра Шәрі-пова Қазақстандағы сирек ауру лар дың қазіргі жағдайымен таныс тырды.

Германиядан келген Сирек аурулар орталығының білікті дәрігері, медици-на ғылымдарының докторы Кристина Лампе мукополисахаридозды емдеу ісі бойынша тәжірибесімен бөлісті.

Шеберлік сабағында мукопо ли-саха ридоз кезіндегі тыныс алу жол-да рының, жүйке мен қимыл-тірек жүйелерінің зақымдануы, меди ка мен-тоздық түзету мүмкін дігі, олардың хи-рур гиялық оталар ға көрсетілімі, нау-қастарға анестезио логиялық жәр дем көрсету барысында кездесетін қиын-дықтар мен одан арылудың жолдары туралы мәселелер жан-жақты тал-қыланды. Әсіресе фермент алмасты-ратын препараттардан болуы мүмкін реакцияларға және оларды жою мен ал-дын алу бойынша емдеу терапиясына үлкен мән берілді. Сондай-ақ тренинг аясында ауыр клиникалық жағдайлар ұсынылып, тиімді ем та ға йын дау жол-дары талқыланды.

Екі күндік шеберлік сыныпта Вис-ба ден қаласындағы Сирек ауру лар орталығының білікті маманы Крис-тина Лампе еліміздің әр өңірінен кел-ген, сирек ауруға шалдыққан оншақты баланы қабылдап, кеңес бер ді.

Бұл шараны ұйымдастыруға елі-міз дегі Мукополисахаридозға ұшы -раған науқастар қоры да үлес қос қан. Аталған қор шара аясында тұң ғыш рет екі тілде сирек ауру ларға шалдыққан балалардың ата-ана ларына арналған жадынама ке ңес кітапшаларын шыға-рып, қаты су шыларға таратты.

«Мукополисахаридозға шалдық-қан науқастардың қазақ стандық қоры осы мүмкіндікті пайдаланып, ше телдік дәрігерге қаралу үшін Алматыға науқас балалар ата-аналарымен шақыртылды, деді Мукополисахаридозға шалдыққан науқастардың қайырымдылық қоры-ның директоры Руслан Сармұрзақов.

АЛМАТЫ

БІРІНШІ БАЙЛЫҚ

Сирек ауру – мукополисахаридоз–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Мукополисахаридоз дейтін тұқым қуалайтын дерт бар. Сирек кездесетін, яғни орфондық аурулардың тізіміне кіретін мұндай кемістікке көбінесе тікелей туыс болып келетін ерлі­зайыптылардың балалары ұшырайды. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

1 АҚПАН 2018 ЖЫЛ 9РУХАНИЯТ

Фонограммаға тоқтау бола ма?

Соңғы уақытта жұрттың фоно­грам маға қарсы наразылығы отқа май та мыз ғандай өршіп тұр. Сахнада орындайтын әндерін компьютердің көмегімен айтушылар мен аузы жы­бырлап тұрғанмен дауысы фоно­граммамен қабыспай, үйлеспей, тіп­ті айдалаға қиыс кетіп жатқанына қым сынбайтын, ұят санамайтын бәт­шағарлар халықтың ыза­кегін әбден қайнатып бітірді. Ән айтса, жанын жеп айтатын далалық дәстүрлі тұма бұлақтардың сыңғыры бірте­бірте көз ұшынан жылыстап бара жатқан керуеннің көшіндей санада сұлбалары көмескілене елес береді.

«Әншілер халықты алдамасын, көз­бояушылыққа бармасын. Ән кеші­нен рухани азық алып, демалуға кел­ген қарапайым қара халық қып­қызыл ақшаларын текке кетіріп, алдан ған­дарына налып, көңілдері су сепкен дей пұ шайман болып шығады. Мәселен, біреудің ақшасын алдап­сулап бойға сіңіріп кету заң бойынша қылмыс бо­лып саналады. Ал неге осы тақылеттес теріс әрекеттер, өнердегі қиямпұрыс көрі ністер заң жүзінде реттелмейді? Көшедегі тонау мен алдап­арбаудан мынадай жалған жолмен пайда табудың қандай айырмашылығы бар? Дейсіз ғой, әрине. Өйткені біздің елімізде фоно­граммамен ән салуға тыйым салынбаған. Сол себепті әсіресе ән өнерінде бетімен кетушілік белең ала бастады. Қазір ақшасын қайда шашарын білмей жүрген байшыкештің баласының киелі сахнаны еріккеннің ермегіне айналдырып, жұлдыз атанып шыға келуі ешкімнің таңданысын туғызбайды. Сах наның киесі, иесі деген құдіреттен қорықпайтын бұл неғылған тәртіпсіздік? Кеңес одағы құрамындағы бұрынғы республикалардың көбісінде қазір фо но граммаға қатаң тыйым салынған деп естіген құлағымызда жазық жоқ. Сахнада көзбояушылыққа баратын халтурщиктерге айыппұл салып тастаған немістен, қытайдан өнеге алсақ, қазақтың қолын кім байлап отыр? Дамыған Еуропа елдеріне жетейік десек, онда да фонограммаға жол берілмейді екен. Өркениетті елдердің озығынан үйреніп, тозығынан жиренетініміз қайда қалды біздің? Мәтіндері бытықы­шытықы әндердің, бейнебаяндары тұрмыстық ойлардан аспайтын әншісымақтардың арамшөптей қаулап кетуінің себебі сон­да. Көзбояушылық үшін ешкім жауапқа тартылып жатқан жоқ. Сахнада аузын жыбырлатып, көзін жыпылықтатып тұрған 4­5 минөті үшін 4­5 мың теңгені сыпырып қалтаға басып кете бара­ды. Жанды дауысқа артығырақ мән беріп, фонограмма құрғырдың көзін құртуға кірісіп кеткен Алатаудың арғы бетіндегі айыр қалпақты қырғыз бауыр­лар екеш жоқпыз ба сонда? Адамның таңдау құқығы алдыңғы орында тұратын кей бір демократиялық елдерде оған рұқсат берілгенмен, шығармашылық концерттердің афишасында әннің фо­нограммамен орындалатыны жазылып тұратын көрінеді.

Компьютерлік дауыс күшейткішпен әуендерін, әуездерін мың құбылтқанмен мұндай таяздықтың ақыры жақсылыққа апарып соқтырмасын, қиядан қызыл нәрсені шалса, қылқына қиқу сала­тын ала қанат сауысқан бұлбұлдың орнын өліп қалса да баса алмайтынын түсінбейтіндері жаман. Бірақ бәрінен де фонограмманың арқасында әнші атанып жүргендер мен домбырада, қобызда, жалпыхалықтық музыкалық аспапта шынайы өнер көрсететін өнер иелерінің аражігін ажыратып, «мынау – дұрыс, анау – қате» деп таза өнімді биіктете қоше меттеп, ал қойыртпақты қоқыс жәшікке сұрыптап отырған ешкім жоқ. Міне, бар сыр сонда.

Оңай олжа, жеңіл жолмен табысқа кене лу екінің бірін әншіге айналдырған заманда өмір сүріп жатқанымызбен, түбі алдамшы атақтың ерте ме, кеш пе, бәрібір тамыры қиылады. Бет­пердесі ашылады. Лап етіп жанып, лып етіп өшеді. Біздің кейбір әншісымақтардың бейнебаяндарының сиқы қандай? Шетелдік қымба­а­ат көлікке мініп кетіп бара жатады. Көпқабатты үйлерін, іші толы алтын жалатылған жиһаздарын жария етеді. Жапсырма кірпіктерін, қызыл­жасыл көйлектерін, баттасқан бояуларын, әлем­жәлем әшекейлерін әспеттейді. Қазақы мидың қауашағына сыймайтын нәрселерді насихаттайды. Осы арқылы кімнің деңгейі қай жер ге дейін өскенін бағамдай бересіз. Мұн­дайда біздегі шіркіндер әлемдік дең­гейдегі өнер жұлдыздарынан неге үлгі­өнеге алмайды екен­ай дейсің. Халық әншінің концертіне түрі­басын көру үшін емес, сахнадағы биязы өнерін, жанды дауысын тыңдап, рухани ләззат алу үшін баратынын ұғынатын кез жетті ғой болмаса. Компьютермен жөнделген, тазаланған, қырналған, жонылған нұсқалар телевизиялық жобалардың талабына жауап беруі мүмкін­ау. Ал бірақ көпшілік жиналған алқа­қотан басқосуларда, концерттік залдарда өтірік ерін жыбырлатып, алты қырдан атағыңды асыра алмайсың. Сондықтан халық текке алданып қалмауы үшін алдын­ала «ән фонограммамен орын­далады», болмаса «жанды дауыста шырқалады» деп жарнамасы мен афи­шаларына міндетті түрде жазылуы та­лап етілуі керек. Содан соң жұрт бара ма, бармай ма, өздерінің құқы.

ҚарашашТОҚСАНБАЙ,«Егемен Қазақстан»

Сағындық ОРДАБЕКОВ,Қазақстан Журналистер одағының мүшесі

Бүгінгі әңгіме Қазақстанның халық әртісі, өнертану ғылым­да рының кандидаты, хореогра­фия профессоры Дәурен Тас­танбекұлы Әбіров туралы бол мақ. Көпшілік үшін бұл жұм бақ есім, оны терең біле бер мейді. Ол бар өмірін қазақ өне ріне арнаған талантты биші, қазақ тан шыққан тұңғыш кәсіби балетмейстер.

Абай атындағы опера жә­не балет театрында В.Вели ­ка нов тың «Қамбар­На зым», Е.Брусиловскийдің «Қо зы Көрпеш­Баян сұлу», Ғ.Жұ ба­нованың «Аққанат» ба леттерін қойған. Биші ретінде А.Аданның «Жизель», П.Чай ковскийдің «Ақ қу көлі», Б. Асафьевтің «Бақ шасарай бұр қағы» және т.б. балеттерде же текші партия­ларды билеген. Сондай­ақ «Қа­мар сұлу», «Ай сұлу» операла­рына және де басқа көптеген концерттер ге билер қойған. А.Гла зунов тың «Раймонда», Т.Ме ли ков тің «Фархад­Шы­рын», Ф.Яруллиннің «Шурале», Е. Бру силовскийдің «Дударай», «Қыз Жібек» және «Жалбыр», М.Төле баевтың «Біржан­Сара» т.б. классикалық балеттерін са х на ға бейімдеген. Одан бас­қа «Девушка­джигит», «Біз­дің сүйікті дәрігер» («Наш милый доктор») кино фильм­деріне, Қазақ мемле кет тік фи­лармониясының әр тіс те ріне көптеген жаңа билер қойды. «Қазақконцерт» бір лес ті гін де де біраз жыл бас балетмейс­тер қызметінде жүріп, Қазақ­станның әр өңірінен 18 халық хореографиялық ансам блін құр ды. 1980­1982 жылдары Йе мен Араб Республикасында ең бек етіп, онда алғашқы ұлт­тық кәсіби би ансамблін ұйым­дастырды.

Өнерсүйер қауымға жақсы

та ныс қызылордалық «Сыр сұ­луы» ән­би ансамблінің не гізін қаласқандардың бірі де биші Дәурен Әбіров болатын. Ол жа лықпай ауыл­ауыл ды ара­лап, «Сыр сұлуы» ансамблінің құрамына өнерлі жастарды жинайды. «Өнерлі жанның өрісі кең» деген емес пе? Ба ғы жанғандары ансамбльге қабыл­данады.

Өнер саласында еңбек ете жү ріп Д.Әбіров 1979 жылы «Қа зақ биінің кәсіби сахнада қалып тасуы мен дамуы» тура­лы кандидаттық диссертация қорғады. Қазақтың би өнері жайлы зерттеу жұмыстарын жүр гізіп, бірнеше монография (Ә.Исмайловпен бірге «Қазақ­тың халық билері», 1961; «Ис­то рия казахского танца». – Ал­маты: Санат, 1997 және т.б.) жаз ды. Би өнері саңлағының ол еңбектері бүгіндері хореогра­фия өнерімен айналысып жүр­ген жастарға оқулық ретінде пай даланылуда.

Дәурен Әбіровтің еліміздің хорео графия өнерінің қалып­тасуына, дамуына қосқан үле сі ұлан­ғайыр. Оның еңбек жо­лын зерттеп, қазақ би өнерін дамытуға қосқан үлесі жай­лы көптеген еңбектер жазы­лып, ғылыми диссертациялар қорғалды. Оның есімі бірнеше ЖОО хореографиялық зал­дарына берілді. Шәкірттері әртүрлі дәрежеде байқаулар өткізуде. Балетмейстер қалып­тастырған би мектебінің түлектері тек Қазақстанда ғана емес, шет­ елдердің де биік сахналарынан өнер көрсетіп жүр. Өмір, өнер сабақтастығы деген, сірә, осы болар...

«Дәурен Әбіров – қазақ хорео г рафиясының жарқын құ былысы. Ол орыс және ке­ңес хореография өнерінің дәс­түрлеріне сүйеніп қоймай, өз хал қының мәдениетімен, та­рихымен және бүгінгі тыныс­тіршілігімен тығыз байланыс та болды. Оның туындылары қазақ халқының мәдениеті мен өнерін,

әдет­ғұрпы мен салт­дәстүрін же тік білуімен ерекшеленіп тұр ды. Дәурен Әбіров қазақ биін жаңа тақырыптармен, бей нелермен байытып, қазақ биі нің шеңберін кеңейтті, әрі қазіргі ұлттық­сах налық бидің негіздерін да мытып, шығар­машылық із де ністе болып, ұлт­тық хо рео графиялық өнердің кә сі би жанр ларына көп жаңалық ен гіз ді. Д.Әбіровтің мейлінше қа ра пайым халық өмірінің ха­лық ортасынан шыққан, шы­найылығымен әркімнің жүре­гіне жақын, жанына жайлы

те рең түсінікті билерінің бірі – «Қош тасу» (немесе «Бес қыз»). Жас ұрпақты ұлттық рухта тәр бие леуде бұл би үлкен рөл ат қарып келеді. Д.Әбіровтің қазақ қыздарының әсем, екпін­ді қимылдарын көрсеткен қо­йы лымы – «Алтынай» күй ырғағына негізделген «Алты­най» биі... «Ата толғауы» биі Н.Ті лендиевтің «Ата толғау» күйі не негізделген. Лирикалық

қыз дар биі. Би – халықтың тұр­мыс­тіршілігін бейнелейді. Би­шілердің қолдарында – Аса таяқ аспабы. Музыка ыр ға ғымен соғып әсем қи мыл қозғалыстар жасайды», – деп жазады өнертану ғылым дарының кандидаты, до­цент Қарлығаш Айтқалиева өзінің «Балетмейстер Дәурен Әбіровтің шығармашылық мұрасы» (Алматы, 2007) атты еңбегінде.

«...Қазақ биін Ш.Жиен­құлованың, Д.Әбіров тің, Ғ.Бей­сенованың, О.Всево лод ская­Го лушкевичтің мекте бі, әдісі

деп арнайы оқытса, қа зір гі қазақ биінде бір жаңалық бо лар еді. Түйіндеп айтқанда, қазіргі қазақ биі өте жақсы қар қынмен өркендеп келеді. Өкі нішке қарай, Шара апамыз бен Дәурен ағамыздың қа лып тастырған би мектебін жалғастыратын хорео­графтарымыз әрине, саусақпен санар лықтай. «Алтын қордағы» ұлт тық билерді қазақ биін оқыту про цесінде жүйелі пайдалану

өте маңызды. Бұл шығармалар қа зіргі қазақ биінің дамуына то­лық мүмкіндік береді», деп ой түйеді Қ.Айтқалиева.

Қазақ биін әлемге таныту хорео графтардың қазіргі бас­ты мақсат тарының бірі бо­луы керек. Ал Дәурен ағаның тәлі мі халқына керек өнер, ол ұлтымыздың мақтанышына ай­на лған талантты тұлға. Дәурен ағадай өнер иесі, балетмейс­тер ілуде біреу! Ол – қазақ би өнерінің бірегей тұлғасы. Сон­дай жандарды қадірлеп, пір тұтпасақ, болашаққа не деп барамыз?! Д.Әбіровтің өнегелі өмір жолынан, атқарған қыруар еңбегінен кейінгі жастар үлгі алуы керек. Ол – елге, халыққа адал қызмет етудің үлгісін көр­сетіп кеткен ерекше жан. Өнер­ді қадірлейтін халқы барда, Дәурен Әбіровтің есімі ұмы­тылмауы керек.

Әңгімені түйіндей келген­де, оның туған өңірінің азамат­тары қолдап, Қордай ауылының бір көшесіне, аудандық Мә де­ниет үйіне есімін берсе артық болмас еді. Ол оған әб ден лайық өнер саңлағы. «Ер ­дің атын ел шығарады, ел­дің атын ер шығарады» деп халық бекер айтпаған болар, сірә. Қазіргі көпшілік қолдап отырған «Рухани жаңғыру» бағдарламасы оған дәлел емес пе? Ендеше артында өл­мейтұғын өнері қалған, ел мақтанышына айналған қазақ­тың тұңғыш балетмейстері Дәурен Әбіровтің есімін көп­шілік біліп жүргені абзал.

ЕСІМІ ЕЛДІҢ ЕСІНДЕ

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Несін жасырамыз, кей-кейде баз бір «білгіштер», «Қазақта би өнері болмаған, оның барлығы кейінгі кезде ойдан шығарылып жатқан дүниелер. Мысалы, «Қаражорға» биі моңғолдардың биі...», деп қызыл кеңірдек болып айтысып жатқанына талай рет куә болдық. Сондай кез-де менің ойыма ғұлама жазушымыз Мұхтар Әуезовтің «Бiздiң қазақ халқы дарынды, өнерпаз халық, ән, күй деген мұрамызда шек жоқ. Ал қазақ халқынан қалған би-ден мұра өте аз. Жаңа ұрпақ осы бидi қолға алғаны жөн. Менiң байқауымша осы өнерге талпынып жүрген Шара (белгілі биші Шара Жиенқұлова – С.О.) сияқты жастар бар көрiнедi. Одан бiрнәрсе шығатын түрi бар...», деген пікірі еске түсе ді. Қазақ биі мен балетінің қалып тасуына, дамуы мен жетілуіне Ш.Жиенқұлованың, Д.Әбіровтің, Ғ.Бейсенованың, О.Всеволодская-Голушкевичтің, Г.Талпақованың, Б.Аюхановтың хореографиялық мектептері үлкен әсер етті. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Қазақтың тұңғыш кәсіби балетмейстеріДәурен ӘБІРОВ туралы не білеміз?

ТАҒЗЫМ

Бағашар ТҰРСЫНБАЙҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Ақын Несіпбек Айтұлы тіз­гінін ұстаған кештің төрінде Баққожа Мұқайдың ұстазы болған Әкім Тарази, Мырзатай Жолдасбеков, Қойшығара Салғара сынды көркем сөздің сардарлары отырды. Әкім Тарази шәкіртінің жазушылық жолына тоқталып, өмір өткел ­деріндегі естен кетпес ес те­лігімен бөлісті. «Менің ұғы­мымда қазақтан асқақ бау­ырмал халық жоқ. Баққожа үйге келген сайын балалар­мен аулаға шығып, біраз уақытын бөліп, ойнап келетін. Ауладағы әр балаға тоқтап аман дасып, сөзге тартатын. Бұл Баққожаның бойынан көрінген халықтық қасиеті еді» деді Әкім Тарази.

«Баққожаның менен бес­алты жас кішілігі бар. Есім­де 70­жылдардың басында алғашқы екі­үш әңгімесін «Жалын» журналына әкелді. Әңгімелерін оқып, журналға баспаған едім. Өйткені бізді тәрбиелеп жүрген Шерағаң: «Егер әңгіме өзінің деңгейіне жетпесе, әкеңдікі болса да,

баспа» деп айтатын. «Жалын» журналының дәстүрлі бәйгесі бар еді. Авторы белгісіз шығармалар түседі. Сонда Баққожаның бір повесі жүлде алды. Жақсы шығарма, ре­цензия жаздым, сөйледім. Махаббатты, адамның ішіндегі рухани тазаруды өте шынайы жеткізген. Жүлде алғаннан кейін Баққожа келіп, өзі ме­нен кешірім сұрап: «салқындау қарап жүр едім, сіздің адамға

өте әділ қарайтыныңызға ри­замын» деді. Содан бастап сырласатын, әңгімелесетін болдық. Бұл алғашқы таныс­тығымыздың басталуы еді. Екінші айтайын дегенім 86­жылғы оқиғадан кейін Мәскеу қазақ ұлтшыл деген

айып тағу үшін әртүрлі амал і здед і . Оны әдебиеттен тапқысы келді. Мәскеуден бір әйелге тапсырыс беріп, оның көлемді мақаласы жарық көрді. Соның ішінде осы Баққожаның бір шығармасындағы «Алаш» деген сөзді айтыпты. Оның Алаш партиясына, саясатқа қатысы жоқ екенін айтып тү­сіндіре алмадық. Сол кезде үш әріптің қысымы болған шығар. Оның болмауы мүм кін емес. Соның әсерінен «Өмір­зая» деген романы дүниеге келді деп ойлаймын. Өйткені «Өмірзаяда» қазақтың ру­хани әлеміндегі үлкен мәсе­лелер көтерілген. Кез келген халықтың алдында шешімін күтіп тұратын мәселелер бо­лады. Қазақ халқында да бар. Әдебиетшілердің қолынан

келетіні – халықтың санасына әсер ету. Осы орайдан келген­де «Өмірзая» романының орны өте үлкен», деді естелігімен, пікірімен бөліскен жазушы Төлен Әбдік.

Жиында Баққожамен үзең­гілес, сыйлас болған жан­дар дың бәрі естелігін айтып, қаламгердің азаматтық болмы­сына, адамгершілік қасиетіне ерекше тоқталды. Сейіт Қас қа­басов, Алдан Смайыл, Сауыт­бек Абдрах манов, Көпен Әмір­бек, Бауыр жан Омаровтың сөй леген сөздері көпшіліктің көңілін толқытып, жылы әсер қалдырды. Әсіресе, Сауытбек Абдрахманов Баққожа Мұқай­дың өмірдегі жайдары, ақпейіл болмысын айтып, көңілдің кейбір кездерінен фрагмент­тер айтқанда көз алдымызға жазушының портреті көлбең қаққандай болды.

Жазушы дүниеден озғанда Тұманбай Молдағалиев былай деп қоштасыпты інісімен:

Еректер еңбегімен көш бастайды,

Арайлы аппақ таңды кешбаспайды.

Өзіңмен қоштасқанмен, інім, сенің

Қазағың өнеріңменқоштаспайды.

Тұмағаң жарықтық рас ай­тады. Асылдың өзіндей боп халқының жүрегінен орын алған шығармалары ұрпақ жа­дынан өшпек емес.

Суреттерді түсіргенЕрлан ОМАР,

«Егемен Қазақстан»

Аспантаудың ақиығы––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Ұлттық академиялық кітапханада жазушы, драма-тург, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Баққожа Мұқайдың туғанына 70 жыл толуына орай естелік кеші өтті. Қаламдас ағалары, қатарлас құрдастары мен оқырман қауым қатысқан жиында жазушының өмірі мен шығармашылығына арналған «Аспантаудың ақиығы» атты ұжымдық жинақтың тұсауы кесілді. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Д.ӘБІРОВ 1979 ЖЫЛЫ «ҚА ЗАҚ БИІНІҢ КӘСІБИ САХНАДА ҚАЛЫП ТАСУЫ МЕН ДАМУЫ» ТУРАЛЫ КАНДИДАТТЫҚ ДИССЕРТАЦИЯ ҚОРҒАДЫ. ҚАЗАҚТЫҢ БИ ӨНЕРІ ЖАЙЛЫ ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСТАРЫН ЖҮР ГІЗІП, БІРНЕШЕ МОНОГРАФИЯ (Ә.ИСМАЙЛОВПЕН БІРГЕ «ҚАЗАҚ ТЫҢ ХАЛЫҚ БИЛЕРІ», 1961; «ИС ТО РИЯ КАЗАХСКОГО ТАНЦА». – АЛ МАТЫ: САНАТ, 1997 ЖӘНЕ Т.Б.) ЖАЗ ДЫ.

10 1 АҚПАН 2018 ЖЫЛСПОРТ

––––––––––––––––––––Келесі аптаның аяғында О ң т ү с т і к К о р е я н ы ң П х е н ч х а н қ а л а с ы н д а XXIII Қысқы Олимпия ойындарының жалауы желбірейді. Ақ қар, к�к мұз үстінде �тетін т�рт жылдықтың бас ты додасы-на баратын қазақ стандық спортшылар бүгін нен бас-тап Олим пиада қала-шығына қоныстана бастай-ды. Ең алғашқылардың бірі болып Оңтүстік Кореяға биатлоншыларымыз орна-ласты. ––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––«Дәулет» ұлттық теннис орталығында Қазақстан және Швейцария құрама командаларының баспас�з мәслихаты �тті. Онда Швейцария құрамасының капитаны Северин Люти мен Қазақстан капитаны Диас Досқараевтар с�з с�йледі. Жиынның басты тақырыбы 2-4 ақпан аралығында Астанада �тетін Дэвис кубогының ширек финалдық кездесуі еді. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Алдымен сөз алған қонақ-тар құрамасының капитаны бол-ды. Северин Люти бірден осы текетірестің үздігі Қазақ стан деп кесіп айтты.

– Біздің құрама команданы барлығы Федерер мен Вавринка арқылы таниды. Бірақ, бұл жолы Роджер де, Станислас та келе алмады. Өздеріңіз естіп-көріп отырсыздар Роджер Федерер өзінің ғұмырындағы 20-шы үлкен тур нирін жеңді. Күні кеше ғана «Аустралиан оупенді» ұтты. Ал Ста нислав Вавринка болса жарақат алып, жарытып кортқа шыға алмай жүр. Қазір біздің құраманың ең мықты тенисшісі Яри Лаксоннен деген жас жігіт. Жалпы, құрамамыз жастардан жасақталып, болашаққа жұмыс істеуге бет алдық. Себебі Федерер мен Вавринка 1-2 жылда тенни-спен қош айтысады, сол кезде солардың орнын басатын осы жастар. Біз сол бағыт тағы жұмыс-ты қазірден бастап отырмыз. Сондықтан да осы текетіресте Қазақстан фаворит дегім келеді.

– Сіздің арық айтып, семіз шығатын əдетіңіз емес пе? Деген мен, келесі кезеңге өтсек деген ойыңыз бар ғой. Қазақ-стан құра масынан кімді ерек-шелеп айтар едіңіз?

– Əрине ұтыла салу үшін кел-ген жоқпыз. Қайта осындай жас-тардан жасақталған құраммен Қазақстанды оның алаңында жеңіп кетсек, тамаша болар еді. Біз дің негізгі мақсатымыз да сол. Бірақ, Михаил Кукушкин секілді тісқаққан теннисшілерге біздің жас тардың тəжірибесі жете қоймас. Ал қалғанын кортта көре жатармыз.

Осыдан соң, Диас Дос қараев өз ойын айта жө нелді.

– Қазақстан осы ойында жеңуі керек деп айтылып жа-тыр. Алайда осы сөздердің əрқайсысы бізге сал мақ тү-сі реді. Ертең жеңіліп қалып жатсақ, абыройсыздық болады ғой деп қобалжитын кездеріміз де жоқ емес. Бірақ, спортта сенім ділік деген дүние бар. Өз ойынымызды көрсетіп, пысықтаған дайындығымызды толық аша білсек жеңіске жетуіміз керек.

– Егер алғашқы 2-3 кез дес-у де жеңіске жетсек, бəл кім сіз де жас тарға кезек бе ре тін шы-ғар сыз.

– Иə, қазір екі тəжірибелі теннисші Кукушкин мен Не-довесов қасымда отыр. Олар дан бөлек жастарды да ша қырдық. Дмитрий Попко тəжі рибесі толысқан тен нисші. Мүмкіндік туып жатса корт қа Тимур Ха-бибуллин, Дми трий Евсеев, Роман Хаса нов тың кез келгені шығып қалуы мүмкін.

– Швейцарияға қарсы ойын ға қан шалықты дайын-дал ды ңыз дар?

– АҚШ-тағы Делрай Бич ке-шенде жаттығу жұмыстарын жүргіздік. Ол жаққа ұлттық құра ма мен жастар құрамасын да шақырдық. Екі апта бойы тың ғылықты дайындық өткіздік. Жалпы айтқанда, ұлттық құрама ретінде жыл басынан бері тұрақты кездесіп, 10 күндей жат-тығулар жүргізіп тұрамыз. Осы жолы да теннисшілер ойынға дейін 10 күн бұрын Астанаға тегіс жиналды. Енді тек, жан-күйерлердің қолдауымен Швей-царияны же ң у іміз керек.

Ермұхамед М�УЛЕН,«Егемен Қазақстан»

БИАТЛОН: 1. Василий Подкорытов 2. Максим Браун3. Тимур Хамитгатин4. Роман Еремин5. Владислав Витенко6. Галина Вишневская7. Дарья Климина8. Ольга Полторанина9. Елизавета Бельченко10. Алина Райкова

КОНЬКИМЕН ЖҮГІРУ:11. Роман Креч 12. Денис Кузин13. Федор Мезенцев14. Артем Крикунов15. Станислав Палкин16. Екатерина Айдова

МƏНЕРЛЕП СЫРҒАНАУ: 17. Денис Тен18. Элизабет Тұрсынбаева19. Айза Мамбекова

ШАҢҒЫ ЖАРЫСЫ: 20. Алексей Полторанин21. Евгений Величко22. Денис Волотка23. Виталий Пухкало24. Анна Шевченко25. Елена Коломина26. Валерия ТюленеваШОРТ-ТРЕК: 27. Абзал Əжғалиев28. Нұрберген Жұмағазиев29. Денис Никиша30. Еркебұлан Шамұханов31. Мерсайд Жақсыбаев32. Анастасия Крестова33. Ким Ионг А

ФРИСТАЙЛ-МОГУЛ: 34. Дмитрий Рейхерд35. Павел Колмаков36. Юлия Галышева37. Аяулым ƏміреноваАКРОБАТИКА: 38. Жанбота Алдабергенова39. Аяна Жолдас40. Ақмаржан Қалмұрзаева41. Маржан Ақжігіт42. Ильдар БадрутдиновТРАМПЛИННЕН СЕКІРУ: 43. Сергей ТкаченкоТАУ СПОРТЫ: 44. Игорь Закурдаев45. Мария ГригороваШАНА СПОРТЫ: 46. Никита Копыренко.

Еркебұлан ЖОМАРТ,«Егемен Қазақстан»

2014 жыл. Днепропетровск қаласы. Жергілікті «Днепр» мен Киевтің «Динамосы» ара сындағы маңызды ойын. Кездесудің бел ортасында күт пеген жағдай болды. Қонақ тар шабуылшы-сы Олег Гусев қарсылас коман-даның қақпашысы Денис Бой-камен допқа таласта қатты қақ-тығысты. Басынан ауыр соққы алған Гусев əлгі жерде есінен танып қалды. Сол уақытта фут-болшыға алаң иелерінің ойын-шысы дер уа қытында алғашқы көмек көр сетіп, өлімнен ара-шалап қалды. Дəрігерлердің айтуынша, алғашқы көмек дер кезінде көрсетілмегенде Гусевтің өміріне қауіп төніп тұрған екен. Украин футболшысының өмі-рін құтқарып қалған – Джа-ба Кан кава еді. Сол оқиғадан к е й і н У к р а и н а н ы ң к е з

келген қаласында Канкаваға деген құрмет, жанкүйерлердің ыстық ықыласы арта түсті. Ажал ға араша болған Канкава адамгершілік тұрғысынан да өзінің мықтылығын көрсетті.

– Менің орнымда кез кел-ген адам солай істеуші еді, мұ-нымды ерлікке санамаймын. Ең бастысы, бəрі дұрыс аяқталды. Қолымнан келгенін жасадым, – деген еді сол кезде футболшы.

Грузин футболшысы күні ке-ше ғана Қостанайдың «Тобылы -мен» келісімшартқа отырды. Джаба Канкава туралы көп нəр-се айтуға болады. Грузия ұлт-тық құрамасының капитаны. Бірнеше рет өз елінің үздік фут-болшысы атанған. Грузияда таны малдығы жағынан əйгілі Ка-хабер Каладзеден кем түс пейді.

Атақты «Динамо» (Тби-лиси) футбол клубының тү легі «Днепр де» де керемет ойын-дары мен көзге түсті. Украин

командасы 2014-2015 маусы-мында Еуропа футболында атой салды. Кұрамында Коноп лянка, Ротан, Канкава сияқты мықтылар жиналған Дне про петровск жігіттері азулы «Олим пиакос», «Аякс», «На поли» командала-рын жеңіп, Еу ропа лигасының финалына дейін жетті. Тек фи-налда ғана атақты «Севиляға» жол берді.

Джаба Канкава – қорға-нысқа жақын ойнайтын жар-тылай қорғаушы. Осыған дейін «Динамо» (Тбилиси), «Ала ния» (Владикавказ), «Ар сенал» (Киев), «Днепр» (Дне пропетровск) ко-мандаларында ойнаған. Футбол-шының соң ғы ойнаған коман-дасы – Фран цияның «Реймс» ұжымы. Француздармен үш жылдық келісімшартқа отырған еді. Алайда біржарым жыл-дан кейін «Реймстен» кетуіне мəжбүр болды. Команданың төменгі лигаға түсіп қалуы Кан-ка ваның ұмтылысына, ойы нына да кері əсерін тигізді. Фран-циядан кеткен соң Джабаға «Метц», «Ницца» «Малага»

командалары қызығушылық танытқан. Көктемде аталған ко-мандалармен келіссөз жүргізгені туралы ақпарат тараған, алайда белгісіз себептерге байланыс-ты ешбірімен ортақ мə мілеге келе алмады. Биыл қыс та «То-былдың» ұсынысын қа былдап, Қостанайдан бір-ақ шықты.

Украиналық спорт жур-налисі Виктор Хохлюк Кан-каваға қатысты мынадай мінез-деме береді. «Дене бітімі мы ғым, жігерлі, техникасы мық ты фут-болшы. Жасыл алаң ды жақсы көре білуімен көз ге түседі. Қорғанысқа көп көңіл бөледі. Алыс қашық-тықта ғы əріптестеріне доп ты шебер жеткізумен ерек шеле неді. Соққылары жойқын. Əріптес-терімен тез тіл табысады. Фут-болдан тыс былайғы өмір де де көшбасшы жігіт», деп мақ-тауын жеткізген. Қазақ стан бірін-шілігі ойындарында дəл осын-дай қасиеттерін, шеберлігін, мық тылығын көр сетіп жатса, артылған үміттің, сенімнің ақтал-ғаны.

«Тобылдың» бас бапкері ойыншының мүмкіндігін жақсы біледі. Канкаваның коман-даға келуіне Владимир Ни-китенко тікелей мүдделі болып-ты. Жартылай қорғаушының əлеуетін тиімді пайдаланса, қос-танайлықтардың алысқа шаба-ры анық.

Бір жағынан ұлттық бірін-шілігімізге жасы келген, Ре-сейдің немесе Украинаның ко-мандаларына жарамай қал ған футболшылар келеді деген əңгіме жиі айтылды. Деген мен, Канкава сияқты мар қас қалардың жөні бөлек. Ха лықаралық тəжірбиесі мол, Еуропа лигасының фина-лында ойнаған, ұлттық құра-масының көшбасшысы. Кəсі-билігімен, жүріп-тұрысымен жас фут болшыларға үлгі бо-лып, фут болдың көп сырын үй ретері анық. «Тобылдағы» талай таланттарды қанатының астына алар, жол көрсетер, бар білгенімен бөлісер, қамқорлық танытар...

Көпті көрген тəжірибелі ойын шылар осындай ерек шелі-гімен құнды. Олардың ҚПЛ-ға футболдағы ғұмырын аяқтауға келгені айтпаса да белгілі. Əйтсе де Еуропадан қырық үш күндік кемдігі бар қазақ футболы үшін мұндай ойыншылар қажет-ақ.

�ли БИТ�РЕ,«Егемен Қазақстан»

Ұлттық Олимпиадалық коми-теті Спорт дирекциясының ди-ректоры Елсияр Қанағатовтың айтуынша, қазақстандық спорт-шыларға Сочи Олимпиа да сын-дағы нəтижені жақсарту тап-сырмасы қойылған.

«Қазақстан ұлттық құрама-сы спорттың 9 түрінен 57 жолдама иеленді. Құрама ко-манда алдына Сочиде өткен Олимпиададан жоғары нəтиже көрсету тапсырмасы қойылды. Фристайл-могул, шаңғы спорты жəне коньки спорты түрлерінен үміт күтетіндей жақсы нəти-желеріміз бар», деді Елсияр Қанағатов.

Жуырда Пхенчхан Олимпиа-дасына жолдама алған 46 спорт шының есімі жариялан-ды. 57 жолдаманың 10-ы биат-лон шыларға, 12-сі шорт-трек-шілерге, 12-сі конькимен жүгіру-шілерге тиесілі. Сондай-ақ шаң-ғышылардың еншісінде – 7, фристайлдың могул түрінен – 5, акро батикадан – 2, тау спортынан – 1, трамплиннен секіруден – 1 жəне шана спортынан 1 жолдама бар. 2014 жылғы Олимпиадамен салыстырғанда биыл жолда-ма саны да, қатысатын спорт түрлерінің қа тары да аз. Сочи Олим пиадасына Қазақ стан құра-масынан спорттың 11 тү рінен 58 спортшы қатысқан еді.

ТЕННИС

ҚАЗАҚСТАН-ШВЕЙЦАРИЯ:кім жеңеді?

ОЛИМПИАДА-2018

Олар Пхенчханға барады

2018 жылғы Олимпиадаға қатысатын Қазақстан құрамасының тізімі:

ФУТБОЛ

Құтқарушы Канкава––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақстан футболында келімді-кетімді легионерлердің қатары к�п. К�біне сол легионерлерден қазақ футболына түк пайда жоқ деп қапаланып жатамыз. Шындыққа жақындау тұжырым. К�пшілігі «құнын т�лемесең әкесінің к�рін де қазбайды». Барлығы дерлік емес. Мысалға «Қайратта» үш жыл ойнап, үш маусым үздік сұрмергендердің к�шін бастаған Жерар Гоуды алайық. Қанша қаражат алса да, жанкүйер қауымның к�ңілінен шыққаны белгілі. Қайтарымы болған.«Егемен Қазақстан» газеті жаңа маусымда қазақ клубтарының қатарына қосылған кейбір легионер футболшыларды кеңінен таныстыруды бастайды. К�птің ортасынан к�зге түсіп, топтың ортасынан т�бе к�рсетеді деген үмітпен. Бүгінгі кейіпкеріміз – Джаба Канкава. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Кабананга «Әл-Насрға» ауысты«Астана» футбол клубының конголық шабуылшысы Джуниор

Кабананга Сауд Арабиясының «Əл-Наср» (Эр-Рияд) командасына ауыс-ты. Кабананганы арабиялық клуб 2 миллион еуроға сатып алған.

«Əл-Наср» Сауд Арабия сының бес дүркін чемпионы, Азия кубок-тары кубогы ның же ңім пазы, Азия Суперку богы ның жəне Парсы шыға-нағындағы клубтық чемпиондар кубогын екі мəрте жеңіп алған.

Джуниор Кабананга «Астана» сапында 2015 жылы Белгияның «Серкль Брюгге» командасынан ауысып келген. Шабуылшы елорда ұжымы сапында 95 ойын өткізіп, 38 гол соғып, 9 нəтижелі пас берген. Сондай-ақ ол Конго Демократиялық Республикасы құрамасына шақырту алып, Африка Ұлттар Кубогы – 2017 турнирінің үздік сұрмергені атанған болатын.

Бірі жеңіп, екіншісі жеңілді Қазақстандық теннисшілер Зарина Диас пен Юлия Путин цева

Қытайдың Тайбэй қала сында өтіп жатқан теннистен Taiwan Open турнирінің жұптық бəсекесінде екінші кезеңіне өте алмады.

Турнирдің бірінші кезе ңінде Диас пен Путинцева жұ бы Жапония мен Грузия теннис шілерінен құралған Нао Хибино/Оксана Калашникова дуэтінен 6:2, 6:1 есебімен жеңіліп қалды.

Жекелей сында Зарина Диас румыниялық теннисші Моника Никулескудан 0:6, 6:1, 4:6 есебімен жеңілсе, Юлия Путин цева Тайбэй елінің өкілі Чжан Кайчжэньмен кортқа шығып, 6:3, 7:6 нəтижесімен ба-сым түсті. Сөйтіп ол турнирдің келесі кезеңіне шықты.

Дайындаған �ли БИТ�РЕ,

«Егемен Қазақстан»

ЖАРЫСТАР КҮНДЕЛІГІ

1 АҚПАН 2018 ЖЫЛ 11АЙМАҚ

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Биыл алты алаштың ақиық ақыны Мағжан Жұмабаевтың 125 жыл дығы халықаралық деңгейде атап өтіледі. Әкімдіктің отыры­сында бұл жаңалықпен аймақ басшысы Құмар Ақсақалов бөлісті. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Елімізде 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап «Салық және бюд жетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» жаңа Кодекс күшіне енгені белгілі. Қазіргі уақытта Қазақстан салық төлеу шілер қауымдастығының бастамасымен Ұлттық экономи­ка және Қаржы министрлігінің Мемлекеттік кірістер комитеті еліміздің аймақтарында жаңа Салық кодексінің нормаларын түсіндіру бойынша семинарлар ұйымдастыруда. Жақында Павлодар және Шығыс Қазақстан облыстарының салық төлеушілеріне арналған семинар Өскемен қаласында өткізілді. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ХАБАРЛАНДЫРУ«Fortebank» АҚ 13 миллиард теңгеден артық сомаға

проб лемалы кепілсіз қарыздардың және 9 миллиард теңге сомаға жылжымалы мүлікпен (автокредит) қамтамасыз етілген қарыздардың пулдары бойынша талап ету құқығын басқаға беру мүмкіндігін қарастырады. Талап ету құқын сатып алу бойынша ұсыныстарды мына мекенжайға: Қазақстан Республикасы, 050001, Астана қ., Достық көш., 8/1, «Fortebank» АҚ-ға жіберулеріңізді сұраймыз.

Атырау нотариалдық аймағының нотариусі Саркулова А.К. хабарлайды: 15.07.2017 жылы қайтыс болған азамат Лупанов Абдолдың атына мұрагерлік іс ашылды. Осыған байланысты барлық мұрагерлерді мына мекенжайдағы нотариустің кеңсесіне хабарласуларыңызды сұрайды: Атырау облысы, Махамбет ауданы, Махамбет селосы, Абай көшесі, №24. Тел. 8-71236-2-24-03.

ТОО «Асет – Д» БИН 000440015814, сообщает о свое й ликвидации. Претензии принимаются в течении 2-х мес. со дня опубликования по адресу: г. Актобе, ул. Тимирязева, д.61.

ЖК «Мухамеджанова Бейбитгул Рымжановна» берілген «Ока 102 Ф» кассалық аппараты (завод №63747, паспорт №63747, 1998 жылы шығарылған, 10.04.2008 жылы тіркеуге алынған) жоғалуына байланысты жарамсыз деп танылсын.

Бекен ҚАЙРАТҰЛЫ, «Егемен Қазақстан»

«Холокост» термині – 1933-1945 жыл-дары Германия би лігіне А.Гитлердің келуімен Еуропада өмір сүріп жатқан еврейлерді қырып-жойып қуғындауына бай-ланысты пайда болған. Яғни осы жылдары фашистердің қолынан 6 миллион еврей қаза тапқан деп есептеледі.

Осыған байланысты БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы 2005 жылы 1 қарашада шешім қабылдап, жыл сайын «Халықаралық хо-локост құрбандарын еске алу күнін» атап өтуді рәсімдеген-тін. Жоғарыдағы көрме осы негізде өткізіліп отыр.

Шараның ашылуында сөз алған Израиль мемлекетінің Қазақстан Республикасындағы Төтенше және өкілетті елшісі Михаэль Бродский, бұл күн фашистер зұлымдығының құрбаны болған 6 миллион еврейді еске алу-мен қатар, сол зұлмат кезінде еврейлерге аяушылық танытып, ажалдан арашалаған адамдарды еске алу арқылы рухтарына ризашылық білдіреміз, сол үшін көрме өткізіп отырмыз, деді.

Жоғарыдағы көрмеге еврей жұртын ажалдан құтқарған тұлғалар жайлы толық мәлімет топтастырылыпты. Атап айт қанда, 1939 жылы Литвада қызмет атқарған жа-пон дипломаты Чиуне Семпо Сугихара ев-рейлерге өзі елінің визасын тегін таратып, олардың холокост шегінен шығып кетуіне жағдай жасаса, 1936 жылы Түркияның сыртқы істер министрі болған Селахаттин Улькумен Родос аралына қашып келіп паналаған 2000 еврейге виза жасап беріп, шетелге өткізіп жіберген. Сол сияқты Францияның Борда қаласында отырған Пор туга лияның бас консу-лы Аристидес де Соза Мендес 10 мың адамның өмірін құтқарып қалса, ұлыбританиялық ди-пломат Фринце Фоли, Данияның неміс еліндегі атташесі Георг Фердинанд Дуквиц, шведтік Рауль Валленбергтер 437 мың еврейді ажалдан арашалаған. Бұлардан басқа

Женева қала сындағы перулік консул Хосе Марий Баретто мен Чехияның Германиядағы елшісі Владимир Вокхос еврейлерге өз елдерінің паспортын тегін жасап берген. Афина қаласындағы Испания дипломаты Ромеро Радижасес де 48 мың еврейдің аман қалуына себепші болған. Бұл адамдарды қазіргі Израиль мемлекеті құтқарушылар ретінде ерекше қадірлейді.

Жоғарыдағы құтқарушылар есімін ұлық-тауға арналған халықаралық Яд Вашем (Yad Vashem) атты ұйым да құрылған. Өткен жылдың аяғындағы есеп бойынша ұйымға әлемнің 50-ден астам елінен 27 мың адам мүше ретінде тіркелген.

Суретті түсірген Орынбай БАЛМҰРАТ,

«Егемен Қазақстан»

Өмір ЕСҚАЛИ,«Егемен Қазақстан»

Мерейтойға дайындық барысы туралы тілдерді дамыту басқар-масының басшысы Кемел Оспанов баяндады. Оның айтуынша мерекелік жоспар аясында 250-ге жуық іс-шара өткізу белгіленген. «Мағжан көктемі» республикалық өнер фес-тивалі ұлт қайраткерінің туған күніне орай ұйымдастырылады. Мағжан оқулары, ақындар айтысы, оқушылар арасында ғылыми жоба-лар байқауы өріс алады. Ондағы ба-сты мақсат – жерлесіміздің өнегелі өмірі мен шығармашылық мұрасын насихаттау болып табылады.

Құмар Іргебайұлы халық-аралық ТҮРКСОЙ ұйымының бастамасымен ақынның мерей-тойын осы ұйымға кіретін елдерде өткізу туралы шешім қа был дан-ғанын жеткізді. Түркі әле міндегі «Мағжан Жұмабаев жылы» ақпан айында Кастамону және Анкара қалаларынан бастау алады. Іс-шара лар еліміздің өзге аймақтарын да қамтиды.

Ғылыми-зерттеу жұмыс тарында, тәжірибелік конферен цияларда жерлесіміздің шығар машылығы кеңінен дәріп телуі керек. Жарыққа шықпаған туындыларын тауып, жариялау қажет. Осы бағытта атқа-рылатын кез келген шара жас буын-ның бойында отансүйгіштік, елжан-дылық қасиеттерді қалыптас тыруға қызмет етуі тиіс, деп атап көрсетті Қ.Ақсақалов. Ақын ның туған ау-ылы Сарытомарды абат тандыруға қажетті қара жат бөлі нетінін айта келіп, М.Жұм абаев ауданының әкімі Асқар Бегмановқа бірқатар тапсыр-малар жүктеді.

Алдағы уақытта Қазақстан Рес публикасының теңге сарайы-на тапсырыс беру арқылы мерей-тойлық медаль мен монета, соны-мен қатар Мағжан Жұма баевтың өмірі мен шығар машылығына ар-нал ған екітомдық жинақ шығару көз деліп отыр.

«Рухани жаңғыру» бағдар-ламасы аясында бұдан басқа ша-ралар да қолға алынатын болады.

Солтүстік Қазақстан облысы

Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Көше атауларын өзгерту тура-лы шешім қоғамдық кеңес отыры-сында ашық дауыс беру арқылы қабылданғандығын айта кету ке-рек. Соның нәтижесінде Сандықтау ауданына қарасты Каменка ауылының бидай даярлау атауы-на ие Заготзерно көшесі Қанай би болып өзгертілді. Қай жағынан қарасаң да бұл атау өзін ақтап тұр. Ал Васильевка ауылының Школьная атты көшесін Сақұлақ би деп атау туралы шешім де жергілікті тұрғындардың көңілінен шыққан сияқты. Сол сияқты Ұлан ауылындағы Гвардейская көшесі қазақтың белді үш биінің бірі Әйтеке би есімімен аталатын болды. Осы елді мекендегі тағы бір көше, яғни Степная көшесі

Қанай би атауын алса, Школьная атауы Төле би болып өзгертілді. Тағы бір елді мекендегі, яғни Мысок ауылындағы Набережная к ө ш е с і Қ а з ы б е к б и б о л ы п шыға келді. Осылайша бұрын ешқандай тарихи маңызы жоқ көше атаулары қазақтың біртуар билерінің есімімен аталды. Қазақ мемлекеттігінің нығаюына және құқықтық қоғам қалыптастырудағы билердің ерең еңбектерін ұрпақ жа-дында мәңгі қалдыру мақсатында өзгертілген көше атаулары өскелең ұрпақ тәрбиесінде өзіндік үлес қосарына ешкімнің дауы бола қоймас. Реті келгенде бір кездері кеңестік саясат салдарынан тарихи атауын жойған елді мекендердің өз атауларын иемденетін күн де алыс емес деуге толық негіз бар.

Ақмола облысы

Хамит ЕСАМАН,«Егемен Қазақстан»

Биыл Жамбыл өңірінде бұрын-соңды болмаған қыс бо-лып, сарышұнақ аяз елді әбі-герге салуда. Тіпті облыстың Мойынқұм, Сарысу, Талас се-кілді шалғай аудандарында күннің суықтығы 30 градус-тан асты. Кейбір ауылдардағы

мектептерде сабақ тоқтатылды. Балалар түгілі ересек азамат-тар дың өзінің жұмысқа ба-рып-келуі қиындық тудырып тұр ған кезде Сарысу ауданы Жа ңатас қаласында қала тұр-ғын дары үшін «Тегін такси» қайы рымдылық акциясы бастау алды.

Аталған акция аудандық «Жастар ресурстық орталығы»

мекемесінің инспектор мама-ны Бауыржан Балғабайдың бастамасымен басталып, жа ңа-тастық жастардан қол дау та-уыпты. Әуелі акцияны ұйым -дастырушылар Жаңа тас қала-сындағы «Айгө лек» бала бақ-шасының тәрбиелену шілері мен олардың ата-аналарын тұр ғылықты мекенжайларына жеткізу ісін қолға алған. Сөйтіп

ел разылығына бөленген жастар әлі де бұл акцияның жалғаса беретінін айтуда.

Айта кетейік, аталған шараға 7 автокөлік жұмылдырылған екен. Акция барысында жүзден астам ересек азаматтармен қатар балалар да үйлеріне тегін жеткізілген.

Жамбыл облысы

Бақытгүл БАБАШ,«Егемен Қазақстан»

Алыстағы ауылдың үздік оқушылары арнайы шәкіртақы алады. Құрманғазы ауданындағы Әбу Сәрсенбаев атындағы орта мектепте «Мүслимат ана» атындағы шәкіртақы он жылдан бері табысталып келеді. Бүгінге дейін мектептің 224 оқушысына

осындай шәкіртақы берілген. «Ол үшін балалар сабақты жақсы оқып, өнер-білімдерімен көзге түсулері керек. Бұл бір жағынан өскелең ұрпақты жақсылыққа ынталандыру, екінші жағынан Мүслимат ана сынды елге сыйлы, қадірлі жан-дарды үлгі ету», дейді Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі, қоғам қайраткері Өмірзақ

Қажымғалиев. Ол өмірден озған зайыбының құрметіне арнап осы шәкіртақыны жыл сайын талап-ты балаларға ұсынып жүр.

Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақаласы аясын-да ұйымдастырылған «Рухани жаңғыру – өскелең ұрпақтың жарқын жолы» тақырыбындағы ауқымды шараның бір бөлімі

«Жақсылыққа жаралған жан» атты салтанатты кешке арналды. Адамдық пен парасаттың үлгісі болған Мүслимат ана сынды абзал жандар әр ауылда бар, со-ларды ұлықтап, жастарға үлгі етуіміз керек, – дейді аудандық ішкі саясат бөлімінің басшысы Ж.Шамбозов.

АТЫРАУ

Зұлмат құрбандарын еске алды–––––––––––––––––––––––––––––Өткен сейсенбі күні «Мәдениет арқылы үнқатысу» халықаралық жо­басы аясында Израиль мемлекетінің елшілігі мен Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президенті – Елбасы кітапханасының ұжымы бірлесіп, Халықаралық холокост құрбандарын еске алу күніне арнап, «Дипломаттар – әлем халықтарының тақуалары» атты көрме ұйымдастырды. –––––––––––––––––––––––––––––

ЖАЗЫЛҒАН ЖАЙДЫҢ ЖАҢҒЫРЫҒЫ

Азамат ҚАСЫМ, «Егемен Қазақстан»

Өңірдегі ірі кәсіпорындардың салық төлеушілеріне, шағын және орта бизнес өкілдеріне, қоғамдық бірлестіктер мен басқа да ұйымдарға арналған семи-нарды ашқан кіріспе сөзінде об-лыс әкімінің бірінші орынбасары Нұрымбет Сақтағанов жаңа Кодекс адал салық төлеушінің мүддесін қорғауға бағытталғанын, бұдан былай барлық түсініспеушіліктер салық төлеушілердің пайдасына шешілетінін атап өтті.

Семинарда сөз алған Ұлттық экономика министрінің бірінші орынбасары Руслан Дәленов «Жаңа Салық кодексіндегі жаңа саясат» атты баяндамасында Кодекстегі өзгерістерді жан-жақты түсіндірді. «Бұл Салық кодексінің бұрынғылардан өзгешілігі, артық кедергілерден арылып, қарапайым халық мүддесін қорғауға басымдық берілуінде. Сөзім дәлелді болу үшін бір-екі мысал келтірейін. Мәселен, бұған дейін 2017 жылдың

мүлік және көлік салықтарын сол жылдың 1 қазанына дейін төлеу керек болатын. Енді жыл қорытындысы бойынша төлейсіз. Бұдан бөлек қарызды кешіру кезінде жеке табыс салығы алы-нып тасталды. Егер банк азаматқа қарызын есепке жатқызса, онда есепке жатқызған сомадан бюд-жетке 10% салық ұстау қажет емес», деді ол.

Қазақстанның салық төлеу-шілер қауымдастығы басқарушы кеңесінің төрайымы Жаннат Ертілесова жүргізген семинар барысында Қаржы министрлігі Мемлекеттік кірістер комитетінің қызметкерлері салық саясатының ерекшеліктері мен жер қойнауын пайдаланушыларға салық салу, арнайы салық режімін жетілдіру, ҚҚС қайтаруды әкімшілендіру және жаңа Салық кодексінің басқа да жаңашылдықтарын мұқият түсіндіріп, салық төлеушілер мен бухгалтерлер тарапынан қойылған барлық сауалдарға жауап берді.

ӨСКЕМЕН

Мәселен, семейліктер алда-ғы уақытта «InfoBus» мобиль-ді қосымшасы арқылы қала-дағы қоғамдық көліктердің жүріп-тұруын қадағалай ала-ды. Бүгінде GPS-мониторингі бар интерактивті картаны 43 мың семейлік қолданып жүр. Қоғамдық көліктің қызметін бағалайтын «BusReport» бағдарламасы тасымалдаушы-лар тарапынан жол берілген бірнеше мәселені анықтады. Мәселен, былтыр қалалық сот бойынша «Семавтопарк» ЖШС-імен келісімшарт бұзылған бо-латын. Бұл автопарк қала аума-ғында №5, 8, 10, 22, 24, 37, 43 және 45 бағыттарына жүрген екен. Бүгінде бұл бағыттар тен-дер конкурсы өткенге дейін «Мусапиров» ЖК мен «Так-сомоторлы парк» ЖШС-на уақытша берілді. Облыс бас-шысы Даниал Ахметов Өскемен мен Семейдегі қоғамдық тасы-мал қызметіндегі кемшіліктерді сынға алған болатын. Өңір басшысының айтуынша, «та-сымалдаушылар он жылдан

асып кетсе де, автобустарын жаңартпайды, бірақ жолақысын өсіруді сұрауға бар». Былтыр желтоқсан айында Семейде қала тасымалы бойынша жаңадан 20 автобус іске қосылды.

Облыс әкімінің айтқан сыны орынды, – деді Семей қала-сының әкімі Ермак Сәлімов, – 2015 жылы Көлік және ком-муникациялар министрлігі «екі жыл өткенде тасымалдаушы өз автобустарын жаңарту керек» деген бұйрық шығарған еді. Өкінішке қарай, тасымалдау-шылармен бекітілетін бес жыл бұрынғы келісімшартта бұл шарт көрсетілмепті. Облыс әкімі қоғамдық тасымал қыз-метінің сапасын білу үшін Се-мейге келіп, автобустарға оты-рып, қаланы аралап көрді. Міне, жылдың басынан бастап ав-тобус паркін жаңартуға орай конкурстың талап-шарттарын өзгерттік. Конкурсқа дайын болу мақсатында, мәселен, «Мусапиров» ЖК өзінің 20 ав-тобусын жаңартты. Олар №5, 8 және 22 бағытқа жүреді. Тағы

да 50 автобусты сатып алуды көздеп отыр.

Бір жақсысы, енді Семейде электронды билет мәселесі шешілмек. Автобустарда тегін Wi-Fi қызметі болмақ. Семейдің автобустары осылай замана-уи бағытта ха лыққа қызмет көрсететін болды.

Ал Өскеменде жолаушы тасымалдаушыларының мә-селесі ушығып тұр. Автобус-тарды жаңарту ісіне ұқып-тылықпен қарап, мықтап қолға алуды тапсырамын. Семейде жаңа қоғамдық көліктер са-тып алынып жатыр. Өскемен

қаласының әкімі Қуат Тұмабаев пен тасымалдаушыларға жол картасын әзірлеуге 10 күн уақыт беремін, – деді тасымалдаушы-лар мен кездескен Даниал Ахметов.

Естеріңізге сала кетсек, 2017 жыл дың қысында қалалық қоғамдық көлік жолақысы 90 теңгеге көтерілген. Ол кездегі кә-сіпкерлер уәжі мен уәдесі тасы-малдау жағдайын жақсарту еді.

Раушан НҰҒМАНБЕК, журналист

СЕМЕЙ

Егер сіз «Егемен Қазақстан» газетіне жарнама бергіңіз келсе, мына телефондарға хабарласыңыз:

Астана 37-64-48, 37-60-49. Электронды пошта: advert@egemen.kz

Алматы 273-74-39, ф. 341-08-11. Электронды пошта: adv@egemen.kz

ЖАҒЫМДЫ ЖАҢАЛЫҚ

Түркі әлемінде атап өтіледі

Салық кодексіндегі өзгерістерді түсіндірді

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Ақмола облысына қарасты Сандықтау аудандық соты судья­ларының ұсынысымен және жергілікті әкімдіктің қолдауы мен осы аудандағы кейбір елді мекендерде көше атаулары қазақтың тарихи тұлғаларының есімімен өзгертілді. Аталған шара «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында жүзеге асырылды. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Көшелерге билердің есімі берілді

ЖЕРІҢНІҢ АТЫ – ЕЛІҢНІҢ ХАТЫ

Автобустар жағдайы жақсартылмақ

ҚАЙЫРЫМДЫЛЫҚ ҚАҒИДАТТАРЫ

Ауыл балаларына шәкіртақы табысталды

Жаңатастық жастардың жақсы бастамасы

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––«Егемен Қазақстан» газетінің 2018 жылғы 16 қаңтардағы са­нында «Автопарктер тендер шартына сай емес» тақырыбында проблемалық мақала жарияланған еді. Онда Семейдегі автобус парктерінің салғырт жұмысы туралы айтылған. Осы мәселе облыс әкімдігінің назарында тұр. Шығыс Қазақстан облысы әкімінің баспасөз қызметі хабарлағандай, қала тұрғындары алдағы уақытта автобус, көлік тасымалы қызметінде біршама жақсылыққа қол жеткізбек. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

12 1 АҚПАН 2018 ЖЫЛДИДАР

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Мына фото 1889 жылы Да маскіде түсіріліпті. Жәдігерді Алма тыдағы Нұр-Мүбарак уни верситетінің докторанты Қуат Қабдолдаұлы өзінің жеке па рақшасына жариялаған еді. Қазір бұл сурет дінаралық тату лық пен бірліктің символы ретінде әлемге танымал. Өйт кені бей недегі екі адамның бірі – мұсыл-ман да, екіншісі – хрис тиан. Яғни Абдулла есімді туа да соқыр мұсылман, өзінің досы ерге жей лі, әрі сал ауруына шал дыққан хрис тиан Самирді өмір бойы арқалап жүрген. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––––––Кеше Қазақстан Республикасы Ұлттық музейінде «Мейірім» әлеуметтік жо-басын жүзеге асыру мақсатында түрлі деңгейдегі мүмкіндігі шектеулі жандарға арналған «Қарым-қатынас және сезім» атты көрменің ашылу салтанаты өтті. Игі шара танымал мүсінші, Суретшілер одағының мүшесі Еркінбек Есімовтің туындыларын та-машалаумен басталды. –––––––––––––––––––––––––––––

Жалпыұлттық республикалық газет. 1919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады.

Меншік иесі:«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» акционерлік қоғамы

Басқарма төрағасыДархан ҚЫДЫРӘЛІ

Басқарма төрағасының орынбасарыАйбын ШАҒАЛАҚ

Газет мына қалалардағы:Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «Ernur» Медиа холдингі» ЖШС,Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дәуір» РПБК ЖШС,Қарағанды қ., Сәтбаев к-сі, 15, «Типография Арко» ЖШС,Қостанай қ., Мәуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС, Қызылорда қ., Сұлтан Бейбарыс к-сі, 4, «Сыр медиа» ЖШС,Ақтөбе қ., Смағұлов к-сі, 9/2 «Хабар-Сервис» ЖШС, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Атырау-Ақпарат» ЖШС,Шымкент қ., Т.Әлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС,Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС,Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС,Орал қ., Достық-Дружба даң., 215 А, «WESTA» ЖШС,Өскемен қ., Абай д-лы, 20, «Печатное издательство-агентство Рекламный Дайджест» ЖШСбаспаханаларында басылып шықты.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады.«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 6 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. «Егемен Қазақстанда» жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды. Газетті есепке қою туралы №01-Г куәлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мәдениет және ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қа зақ стан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сәйкес сертификатталған.

Таралымы 206 459 дана

Нөмірдің кезекші редакторыӘли БИТӨРЕ

Mекенжайымыз: 010008 АСТАНА, «Егемен Қазақстан» газеті көшесі, 5/13 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58аАнықтама үшін:Астанада: АТС 37-65-27, факс 8 (7172) 37-19-87; Электронды пошта: info@egemen.kz Интернет-редакция: portal@egemen.kz Алматыда: 8 (727) 273-07-87, факс 8 (727) 273-07-87; Электронды пошта: almaty@egemen.kz Маркетинг бөлімі: Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, 37-64-48, advert@egemen.kzАлматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 273-07-26, adv@egemen.kzА Материалдың жариялану ақысы төленген. Жарнама, хабарландырудың мазмұны мен мәтініне тапсырыс беруші жауапты.Газеттің жеткізілуіне қатысты сұрақтар үшін байланыстелефоны: 1499 («Қазпошта» АҚ)

Меншікті тілшілер:Астана – 8 (717-2) 37-54-21;Ақтау – 8 (701) 593-64-78;Ақтөбе – 8 (775) 336-47-57;Талдықорған – 8 (778) 652-24-02;Атырау – 8 (701) 553-36-53;Көкшетау – 8 (707) 778-01-72;Қарағанды – 8 (777) 949-64-77;Қостанай – 8 (701) 150-94-43;Қызылорда – 8 (701) 772-70-74;Орал – 8 (702) 886-01-87;Өскемен – 8 (777) 355-41-14;Павлодар – 8 (777) 449-74-78;Тараз – 8 (705) 915-60-04;Шымкент – 8 (701) 362-63-76; 8 (702) 608-91-98;Петропавл – 8 (777) 197-14-06.

ФОТОЭТЮД

Бекен ҚАЙРАТҰЛЫ, «Егемен Қазақстан»

«Екі жарты – бір бүтін» деген-дей көзі көретін Самир шұрық-тесік Дамаск көшелерімен бара-тын жеріне жету үшін Абдуллаға сүйенсе, оның соқыр досы сол көшелердегі шұңқырларға түсіп кетпеу үшін досы Самирге сүйен-ген. Яғни Самир досының ар-қасына отырып алып, жол көр-сететін.

Сөйтіп, ергежейлі хрис-тиан мен зағип мұсылман бі-рі-біріне арқа сүйеп, өмірдің қиыншылығына қарсы тұрады. Бір бөлмеде тұрып, бірге жұмыс істейді.

Сал христиан ескі Дамаскінің бір кофеханасында «хикая

айтушы» болып нәпақа тапса, зағип мұсылман оның қасында пісірілген бұршақ сатып, көппен бірге досының керемет хикаяла-рын тыңдайтын.

Бір күні дәмі таусылып Самир қайтыс болады. Мұсылман Аб-дул ла жалғыз қалады. Жан се-рігінен айырылған ол қатты қай ғырып, жер бауырлап жатып қапты. Бір аптадан соң ол да о дүниелік болыпты.

Осы екі адамның өмірі жай-лы Әл-Азхар университетінің кафедра меңгерушісі, діндар-ғалым Ато әс-Сынбати өзінің бір еңбегінде «бұл екеуінің өмі-рі біздің барлығымызға адам қан дай дінде болсын бір-біріне мұқтаж екенін растайтын үлгі» деп жазыпты.

2017 жылы Қожа Ах мет Ясауи атындағы ха лық-ара лық қазақ-түрік уни-вер ситеті Түркия тарапы-нан бөлінген қаражатпен «Отырардағы Сопы Да-нышпан төбесі» атты ғы-лыми-зерттеу жо басы бо-йын ша тамыз айында мұнда археологиялық қазба жұ-мыстары жүргізілді.

Сопы Данышпан кім? Ол тарихи деректердегі Отырарға жіберілген Қожа Ахмет Ясауидің алдыңғы қатарлы шәкірті Суфи Мұ-хаммед Данишменд Зар-нуқи болуы мүмкін. Сафи ад-дин Орын Қойлақының «Насаб-нама» атты шежі-ресінде: «...Суфи Мухаммад Данышманд Зарнуқи келді. Қожа Ахмад Йасауиның хизматларында 40 йыл хи-луат қылды. Анда кедін шайх Ахмад Йасауи Суфи Мухаммад Данышмандга ижа зат берді: «Барғыл Отырарда суфра туткил»,

– деп айтады. Суфи Мухам-мад Данышманд Отырарда 40 йыл суфра тутди», – делін ген.

Сопы Данышпан Қожа Ахмет Ясауидің айтқан-дарын жинақтап қағазға түсіріп, «Көңілдің айнасы» (Мират-ул қулуб) атты риса-ла қалдырды. Осы еңбектің бір нұсқасы Швецияның Упсала қаласындағы уни-верситет кітап ханасының ескі жазбалар қорын да сақ таулы тұрғанын ғалым Досай Кенжетай жазады.

Университеттің Архео-логия ғылыми-зерттеу орта-лығының ғылыми қызмет-керлері бір ай көле мінде төбешіктің солтүстік-батыс бөлігін қазып, аталған бө-лік тен шамамен ХІІ-ХІІІ ға сырларда тіршілік бол-ғанын анық тады. 1,7 метр тереңдіктен ошақ тарға, от жақ қан бірнеше орындарға тап болды. Қазба бары-сында табылған керамика

әртүрлі үлгіде. Сыр лы және сыр-сыз ыдыс аяқпен қатар су құбыр бөліктері, күйдірген кірпіштер, мыс теңгелер (олардың ішінде қытайлық ортасы ойық тиын) кезікті.

Бәрінен бұрын үш заттың байырғы орнын-да табылуы қызық бол-ды. Екі үлкен, биіктігі 80 см асатын, бүйірлерінің диаметрі 60 см құмыралар бір-біріне жақын жатыр. Олар ауыздары бір бағытта шы ғысқа қаратылып құлап жатқан күйде табылды. Осы алып құмыралар орта-сында қоладан құйыл ған, тот басып көк түске айналған шы рағ-дан орна ласқан. Шырағдан да тік тұрмай батысқа қа рай құ лаған қал-пында жатты. Шы рағ дан-ның жануардың тұяғы іспетті жасалған аяқ тары бар төменгі тұғыры және діңгегі – ортаңғы бө лігі бір-бі рімен ажырамай жатыр екен. Ал шырағданның үс-тіңгі бөлігі – шы рақ қоятыны үлкен құмы раның іші нен шықты. Ісмер ұста ның қолы нан шыққан шырағдан мен үлкен құмыралардың

Х І І ғ а с ы р мен ХІІІ ға-

сырдың басы аралығына жататы-нын анықтадық. Мұн-дай қола шырағдандар бай адамдардың мүл-кі болған. Қола ол кезде қазына іспетті б о л ы п к е л г е н . Тиын дар қола мен мыс тан жасалған. Осындай қола шы -рағ дандарды тең-

геханаға апар ған жағ-дайда ол кездің өл-шемімен жүз деген ақ ша жасап беретін болған.

Аталған бұ йым -дар дың ор на-

ласуына қа-рап біз ба -йыр ғы за-манда, яғ-ни ХІІІ ға-

сырдың басында та был ған заттың үшеуі де тегіс жерде тік тұрған деп санай мыз. Бір кездері жерас ты дүм-пулері салдарынан үлкен құмыралар және жарты метрдей биіктігі бар шы-рағдан бір-біріне қарсы құлаған деп топшылауға негіз бар. Құлап бара жатып шырағ данның үстіңгі бөлігі құмыра ауызы арқылы оның

ішіне еніп кеткен деп жора-малдап отырмыз.

Қоладан құйыл ған осын-дай шырағданның күні бүгінге дейін Оты рар да жә-не Қа зақстан аума ғында бүтіндей, барлық элемент-терімен тұтас та был мағанын ескерсек, бұл керемет олжа. Үл кен құмыраның бірін де түрлі сызбалар да байқалады. Бұл құмыралар киелі жерге жасалған сыйлықтар болуы да мүмкін. Өкінішке қа-рай, қазба барысында Сопы Данышпан тө бешігіндегі қазба ларымызды таяу дағы каналдан асып екі мәрте су басуы зерттеуімізді ойда-ғыдай жүргізуге кері әсерін тигізді. Аз ғана уақытта жүргі зілген зерттеуіміздің барысында өте қызықты археологиялық дүниелер берген Сопы Данышпан төбешігінің қазылмаған бө лігінде қандай құнды жәдігерлер жатыр екен десеңізші?

Мұхтар ҚОЖА, Ахмет Ясауи атындағы

Халықаралық қазақ-түрік университетінің Археология ғылыми-зерттеу орталығының

жетекші ғылыми қызметкері

БІР СУРЕТТІҢ СЫРЫ

Ергежейлі христиан мен зағип мұсылман

ЖӘДІГЕР

ХІІ ғасырдың шырағданы табылды–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Отырар ауданындағы киелі орындардың бірі – Арыстанбаб, Қоғам елді мекені мен Отырартөбе қала шығы арасындағы тас жолдың бойында орналасқан Сопы Данышпан атты төбешік. Жергі-лікті тұрғындар осылай атайды. Онда көзге көрініп тұрған байырғы ғимарат қалдықтары байқалмайды. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Мирас АСАН,«Егемен Қазақстан»

Көрменің басты мақсаты да сол, музейге келуші түрлі деңгейдегі мүмкіндігі шектеулі жандарды жәдігерлермен жақынырақ таныс-тыру арқылы олардың таным көкжиегін кеңейтіп, қазақстандық және шетелдік мәдени құндылықтарды тамашалауларына жағдай жа-сау болатын. Көрмеге келген жастар қолөнер туындыларымен танысып қана қоймай, олардың авторларымен де сұхбаттасып үлгерді. Өздерінің сұрақтарын қойып, мүсін өнеріне деген қызығушылықтарын білдіріп жатты. Мұндай көрмелер мүмкіндігі шектеулі жандардың шығармашылық қабілеттерін арттыра отырып, бос уақыттарын тиімді өткізулеріне де ықпал етеді.

Көрмеге қойыл ған қолөнер шеберлерінің, мүсін шілердің, суретшілердің әр туындысы-нан ұлттық болмыстың бояуын анық аң-ғаруға болады. Ерекше экспонаттарды ке-лушілер қолмен ұстап, білдіріп жатқан пі-кір лерінен біз осыны аңғардық. Сондай-ақ көрме экспозициясында Еркінбек Есімовтің ту ын дыларынан бөлек Юрий Буштрук, Сер-гей Санакоев сынды Қазақстан мен ТМД-ның бел гілі мүсін шілерінің туындылары бар.

«Бұл өнермен бала жасымнан айналыстым. Т.Жүргенов атындағы өнер академиясын

тәмамдап, қазіргі таңда елордамызда шәкірт тәрбиелеу үстіндемін. Осы уақытқа дейін 500-дей өнер туындым ел назарына ұсы-нылды. Соның екеуін осы музейге сыйға тарт-тым. Олар бүгін балалар тамашалап жатқан «Тәкаппар түйе» және «Ауыл-түйе» деп ата-латын туындым», дейді Е.Есімов.

Көрмеге келушілердің көбісінің түрлі деңгейдегі мүмкіндігі шектеулі болған-дықтан, онда қойылған жәдігерлердің эти-кетаждары Брайл әліпбиімен жазылған. Құлағы нашар еститін келушілер үшін экс-курсия сурдоаударма арқылы жүргізілді.

Суретті түсірген Ерлан ОМАР, «Егемен Қазақстан»

КӨРМЕ

Қоладан құйылған қолөнер

Қалмаханбет МҰҚАМЕТҚАЛИ,«Егемен Қазақстан»

А р н а й ы б а ғ д а р л а -масына «ақыл-ойдың» соң ғы үлгідегі мүмкін-діктері орнатылған «темір

қызметкер» тәртіп сақ-шыларына таптырмас көмекші болмақшы. «Ба-қыттың» міндетіне адам-дарды суреті мен бейнесіне қарап анықтама беру, био-метриялық ақпараттар арқылы тану мен кез кел-ген адамға қажетті кеңес айту жатады.

Робот-полицейдің «дү-ниеге келуі» елімізде кеңінен қолданысқа енгізіліп жат-қан «жасанды ақыл-ой» бағдарламасының кезекті жемісі. Бұған дейін Астана қаласындағы «Қазпошта» АҚ бас ғимаратында робот-кеңесшілер «жұмысқа» кіріскен еді. Енді «Қуаныш» пен «Сәуле» есімді ақылды роботтардың тағы бір «ту-ысы» Талдықорғанда «по-лиция қызметкері» атанып жатыр.

Алматы облысы

БӘРЕКЕЛДІ!

«Бақыт» – бірінші робот-полицей

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Жақын күндері Алматы облысындағы тәртіп сақшыларының қатары «Бақыт» есімді робот-по-лицеймен толығуы мүмкін. Қазір құқық саласының қызметкерлері техника мамандарымен бірлесіп, «жаңа қызметкердің» атқаратын міндеттерін талқылауға кірісіп кетті.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––