Στρατιωτική Ιστορία 97
-
date post
08-Dec-2015 -
Category
Documents
-
view
96 -
download
14
Transcript of Στρατιωτική Ιστορία 97
ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤ Ι ΚΗ
kSV-V**·« ·
Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΡΝΗ (5-12 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1914)ΤΟ ΠΑΡΙΣΙ ΑΝΤΙΣΤΕΚΕΤΑΙ - Η ΓΑΛΛΙΑ ΑΝΤΕΠΙΤΙΘΕΤΑΙΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΑΣ ■ ΟΙ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ
ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ
ΤΟ ΜΕΓΑ ΣΙΝΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣ
ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
ΜΗΝΙ ΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙ Α ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
12η SS ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΠΑΝΤΣΕΡ ΤΑ «ΜΩΡΑ» ΤΩΝ WAFFEN SS ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ
Η ΑΠΟΧΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1944)
0 ΠΡΩΤΟΣ ΜΑΚΕΔΟΝΑΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΠΟΥ ΣΥΓΚΡΟΥΣΤΗΚΕ ΜΕ ΤΗ ΡΩΜΗ
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1878 ΣΤΗΝ ΠΙΕΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
rnmmm
Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ϊ ?Γος
6 12η SS ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΠΑΝΤΣΕΡ «HITLERJUGEND»ΤΑ «ΜΩΡΑ» ΤΩΝ WAFFEN SS ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ
18 Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1878 ΣΤΗΝ ΠΙΕΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΑΤΥΧΕΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΜΕ ΘΕΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΣΤΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ
26 ΤΟ ΜΕΓΑ ΣΙΝΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
38 ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΑΣΟΙ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ
48 Η ΑΠΟΧΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1944)
54 Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΡΝΗΤΟ ΠΑΡΙΣΙ ΑΝΤΙΣΤΕΚΕΤΑΙ - Η ΓΑΛΛΙΑ ΑΝΤΕΠΙΤΙΟΕΤΑΙ (5-12 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1914)
64 ΦΙΛΙΠΠΟΣ Ε’0 ΠΡΩΤΟΣ ΜΑΚΕΔΟΝΑΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΠΟΥ ΣΥΓΚΡΟΥΣΤΗΚΕ ΜΕ ΤΗ ΡΩΜΗ
Ε
Γρεναδιέροι του 25ουΣυντάγματος της 12ης SS 4 ΕΙΔΗΣΕΙΣΜεραρχίας Πάντσερ “Hitlerjugend" στο Νορέ αν 74 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣΜπεσέν το 1944. 76 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ(Πίνακας του Ron Volstadπου δημοσιεύεται με άδεια 78 ΤΑΙΝΙΟΚΡΙΤΙΚΗτης Dragon/PtastimodeHismo-
80 ΒΙΒΛΙΑColor image is courtesy ofDragon). 82 QUIZ ΓΝΩΣΕΩΝ
...................... Β Μ Ι Ι Ν Ι Μ Ε Σ Σ Τ Η Λ Ε Σ
"ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" Μηνιαίο περιοδικό · Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥ0ΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ 0 ΙΚ0Ν 0Μ ΑΚ0Σ. Αντιστράτηγος ε.α. / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΤΣΙΜΗΤΡΟΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΛΟΜΒΑΣ, Αντιστράτηγος ε.α, / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε,α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε .α , τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ/ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α. / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΛΑΔΗΣ, Αντιουνταγμστάρχης (ΠΖ) ε .α / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ I ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑθΥΡΑΣ / ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΧΑΡΑΤΣΗΣ / ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ / ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣ I ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΚΟΝΤΟΠΑΝΤΕΛΗΣ / ΤΩΝΗΣ ΧΑΤΖΗΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΟΠΑΝΗΣ / ΠΩΡΓΟΣ ΚΑΡΔΑΡΑΣ / ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΚΑΒΑΣ / ΞΕΝΟΦΩΝ ΧΑΛΑΤΣΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ · ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΛΟΥΚΑ · ΓΕΩΡΓΊΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ - ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ - ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΝΕΛΗ ■ ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΗΤΣΟΥ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ- ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ - ΒΙΚΥ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ .θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 210.38.21.985 · e-mail: [email protected] · FAX: 210.38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 36,00 ευρώ / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 70,00 ευρώ · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ - ΚΥΠΡΟΣ 72.00 ευρώ ; ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 80,00 ευρώ · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ .θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49. Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-1. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ
|« | |Ι Μ |Μ
Ο Μπραντ Πιτ στον ρόλο του Αχιλλέα.
"ΤΡΟΙΑ": ΕΠΟΣ ΑΝΑΚΡΙΒΕΙΩΝ ΚΑΙ ΑΥΘΑΙΡΕΣΙΑΣ
Τα έπη του Ομήρου, που δίδασκαν και διδάσκουν τους νέους και υπήρξαν πηγή έμπνευσης των τραγικών ποιητών, απο- τέλεσαν τον πυρήνα της ακριβής υπερπαραγωγής του Χόλυγουντ με τον τίτλο "Τροία". Αρκετές φορές οι Αμερικανοί παραγωγοί δεν ακολουθούν τα καταγεγραμ- μένα ιστορικά ή μυθικά στοιχεία, ωστόσο στην προκειμένη περίπτωση ο Γερμανός σκηνοθέτης Βόλφγκανγκ Πέτερσεν υπερέβη κάθε όριο. Σε όσους βιαστούν να υπερασπισθούν την ταινία ισχυ- ριζόμενοι πως η Ιλιάδα δεν είναι τίποτα παραπάνω από ένας μύθος, υπενθυμίζουμε ότι οι μύθοι στους οποίους στηρίζεται η γέννηση ενός έθνους πάντα περιέχουν έναν ιστορικό πυρήνα.
Αν οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικανοί φίλοι του κινηματογράφου παρακολούθησαν μια πολύ εντυπωσιακή ταινία, ίσως την καλύτερη ως σήμερα λόγω των εκπληκτικών ειδικών εφέ, που άλλωστε κατέστησαν δυνατή τη δημιουργία μιας τέτοιας παραγωγής, οι Ελληνες βρέθηκαν μπροστά σε μια αδικαιολόγητη από όλες τις πλευρές διαστρέβλωση του αρχικού μύθου. Ο Αχιλλέας εμφανίζεται ως ένας τυχοδιώκτης πολεμιστής στην υπηρεσία του Αγαμέμνονα,τον οποίο μάλιστα βοηθά να υποτάξει τη Θεσσαλία! Ο Πάρης ταξιδεύει μαζί με τον Εκτορα στη Σπάρτη και απάγει την Ωραία Ελένη, αλλά έτσι και αλλιώς ο Αγαμέμνο-
0/ σκηνές μάχης έξω από τα τείχη της Τροίας οποτελούν ίσως το μοναδικό αξιόλογο στοιχείο αυτής της ταινίας.
νας ήταν αποφασισμένος για την επίθεση εναντίον της Τροίας! Ο Οδυσσέας προσπαθεί να πείσει τον Αχιλλέα να συμμετάσχει στην εκστρατεία (τον Οδυσσέα ποιος τον έπεισε άραγε;). Ο Αχιλ- λέας με τους 50 Μυρμιδόνες του (!) διενεργεί απόβαση στην Τροία, καταλαμβάνει ένα Ιερό του Απόλλωνα, σφάζει τους ιερείς και συλλαμβάνει τη Βρισηί- δα (η Χρυσηίδα πού βρισκόταν εκείνη τη στιγμή;). Ο Μενέλαος πεθαίνει από το χέρι του Εκτορα, το ίδιο και ο Αίαντας. Σύμφωνα με την εκδοχή του Χόλυγουντ, η Κλυταιμνήστρα δεν θα είχε ποτέ την ευκαιρία να δολοφονήσει τον Αγαμέμνονα στο λουτρό του, αφού αυτός εμφανίζεται ότι σκοτώνεται από το χέρι της Βρι- σηίδας. Ο Αχιλλέας σκοτώνεται με ένα βέλος στην πτέρνα και άλλα δύο στο στήθος το βράδυ της άλωσης της πόλης, καθώς αναζητεί τη Βρισηίδα μέσα στην αναταραχή της μάχης (!). Εκτός αυτών, πουθενά δεν γίνεται λόγος για το ότι ο πόλεμος διήρκε- σε δέκα έτη. Ο θεατής φεύγει από την αίθουσα πιστεύοντας ότι επρόκειτο για έναν πόλεμο - αστραπή διάρκειας δύο εβδομάδων. Πολλά από τα κεντρικά πρόσωπα των επών δεν εμφανίζονται καθόλου, όπως η Κασσάνδρα, η Εκάβη, ο Ελενος και τα υπόλοιπα παιδιά του Πριάμου. Δεν υπάρχει επίσης ο Διομήδης και δεν εμφανίζεται καθόλου ο Πρωτεσίλαος. Απουσιάζουν ολόκληρα επεισόδια όπως οι προβλέψεις της Κασσάνδρας, η τει- χοσκοπία, η κλοπή των αλόγων του Ρήσου, η κλοπή του Παλλάδιου και ο λοιμός στο στρατόπεδο των Ελλήνων. Ο Πάτροκλος
εμφανίζεται ως ο ενθουσιώδης εξάδελφος του Αχιλλέα που φορά κρυφά τα όπλα του. Ο Πάρης, η Ωραία Ελένη, η Ανδρομάχη με τον Αστυάνακτα δραπετεύουν τη νύκτα της άλωσης. Τότε ο Πάρης συναντά τον Αινεία (για πρώτη φορά!) και του δίνει την εντολή ίδρυσης μιας νέας πόλης. Ετσι δίνεται η ευκαιρία για μια έμμεση αναφορά στην ίδρυση της Ρώμης αλλά χάνεται η τραγικότητα του επεισοδίου κατά το οποίο ο Αινείας περνά μέσα από τους διψασμένους για αίμα Αχαιούς, οι οποίοι παρά το ότι εκείνες τις στιγμές διαπράττουν τρομερά εγκλήματα προς τους θεούς και τους ανθρώπους, ντρέπονται να επιτεθούν στον γιο που μεταφέρει στους ώμους του τον γέρο πατέρα του. Επιπλέον η "Τροία" είναι απαλλαγμένη από κάθε θεϊκό και μεταφυσικό στοιχείο (αν και αυτό αποτε- λεί μια ενδιαφέρουσα πρόταση). Μετά από όλα τα παραπάνω οι αυθαιρεσίες στον οπλισμό των πολεμιστών, η ηλικιακή διαφορά του Αγαμέμνονα και του Μενελάου με τους υπόλοιπους ήρωες, τα τείχη της Τροίας, το λιμάνι της Σπάρτης και η αναφορά στους Χετταίους αποτελούν απλά πταίσματα.
Φυσικά δεν θα περιμέναμε να δούμε σε αυτό το έργο την τραγικότητα των προσώπων που περιγράφουν τα έπη και τα χαρακτηριστικά τα οποία σχημάτισαν το μεγαλείο του καθενός, ώστε να αποτελέσουν πρότυπα για πολλές γενιές και να συγκλονίζουν τον άνθρωπο που τα διαβάζει ακόμη και σήμερα. Τα έπη του Ομήρου έχουν πολύ περισσότερα και ουσιαστικότερα να πουν
από όσα δείχνει η ταινία, έτσι ώστε να μη χρειάζεται να αλλάξει η ροή τους για να μεταφερθούν στον κινηματογράφο. Η 7η Τέχνη έχει μια ιδιαίτερη δυναμική όσον αφορά τη διαμόρφωση άποψης και την επιρροή στην κοινή γνώμη που εδώ στην Ελλάδα, δυστυχώς, δεν την έχουμε κατανοήσει ακόμη. Ας φέρουμε στο μυαλό μας ένα απλό παράδειγμα. Πότε ο μέσος Ευρωπαίος και Αμερικανός πολίτης σχημάτισε άποψη για το "σύγχρονο πρόσωπο" της Τουρκίας; Οταν είδε Τούρκους στρατιώτες να εισβάλλουν σε έρημα σπίτια Ελληνοκυπρίων τον Αύγουστο του 1974 σε "αποστειρωμένα" δελτία ειδήσεων ή όταν παρακολούθησε το "Εξπρές του μεσονυκτίου";
ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΜΝΗΜΗΣ ΒΕΤΕΡΑΝΩΝ ΤΩΝ WAFFEN SS ΣΤΟ ΤΑΛΙΝ ΤΗΣ ΕΣΘΟΝΙΑΣ
Η Εσθονία κατηγορείται για αμοραλισμό και χονδροειδή ιστορική αναισθησία από εβραϊκές οργανώσεις της Ευρώπης επειδή επέτρεψε σε βετεράνους των SS να παρελάσουν στην πρωτεύουσά της, το Ταλίν.
Στις 6 Ιουλίου 2004 βετεράνοι της 20ής Εσθονικής Μεραρχίας Εθελοντών των SS παρακολούθησαν τη λειτουργία στον καθεδρικό ναό της πόλης, παρέ- λασαν μέχρι την κεντρική πλατεία, κατέθεσαν στεφάνια στο Μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη και συνέχισαν με μια εορταστική συναυλία. Σχέδιαζαν να α- ποκαλύψουν και ένα μνημείο για τους θανόντες συμπολεμιστές τους αλλά τα αποκαλυπτήρια μα
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Στιγμιότυπο από την παρασημοφόρηση των Ελλήνων βετεράνων του Πολεμικού Ναυτικού στη Γαλλική Αρχαιολογική
Σχολή Αθηνών (δεύτερος από αριστερά διακρίνεται ο Γάλλος πρέσβυς Μπρούνο Ντελέ).
νοί δεν πολέμησαν στο πλευρό των Γερμανών για λόγους ιδεολογικής συγγένειας (όπως οι Δυ- τικοευρωπαίοι εθελοντές), αλλά διότι πίστευαν ότι η γερμανική νίκη τούς εξασφάλιζε κάποιες πιθανότητες ανεξαρτησίας από τον γείτονα και ιστορικό εχθρό τους, τον οποίο παλαιότερα εκπροσωπούσε η Ρωσική Αυτοκρατορία και αργότερα η Σοβιετική Ενωση.
Με βάση τα παραπάνω είναι εύκολο να αντιληφθούμε γιατί οι περισσότεροι Εσθονοί θεωρούν τους βετεράνους των SS μαχητές της ελευθερίας που πολέμησαν στο πλευρό των Γερμανών εναντίον της σοβιετικής κατοχής. Οι εβραϊκές οργανώσεις διαφωνούν ριζικά. Ο Γεβγένι Σατανόφ- σκι, πρόεδρος του Ρωσικού Εβραϊκού Συμβουλίου, υπογράμμισε πως εξαιτίας των εσθονι- κών SS κύλησαν στην Εσθονία ποταμοί εβραϊκού αίματος. Προσέθεσε πως η θετική στάση την οποία τηρούν οι αρχές της χώρας προς τους βετεράνους αντανακλά τη γενική αδιαφορία των Εσθονών για την τύχη των εκεί Εβραίων. Ό ι περισσότεροι Εσθονοί ήταν απολύτως ουδέτεροι", τόνισε. "Δεν ενδιαφέρο- νταν για τους ποταμούς αίματος, για την εξόντωση των γειτόνων τους με τους οποίους είχαν ζήσει ειρηνικά εκατοντάδες χρόνια ή για τον φόνο γυναικών και παιδιών. Εκείνο για το οποίο εν- διαφέρονταν ήταν να πάρουν τις περιουσίες τους".
Η ΓΑΛΛΙΚΗ ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΤΙΜΗΣΕ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΒΕΤΕΡΑΝΟΥΣ ΤΗΣ ΝΟΡΜΑΝΔΙΑΣ
Τους εννέα Ελληνες βετεράνους του Πολεμικού Ναυτικού, μέλη των πληρωμάτων των κορβετών "Τομπάζης" και "Κριεζής" που συμμετείχαν στην απόβαση της Νορμανδίας, τίμησε με το παράσημο της Λεγεώνας της Τιμής η Γαλλική Πρεσβεία στην Αθήνα, σε ειδική τελετή στη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή. Την εκδήλωση, που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των εορτασμών για την επέτειο της Γαλλικής Επανάστασης, τίμησαν με την παρουσία τους ο Γάλλος πρέσβυς στην Ελλάδα Μπρούνο Ντελέ, ο Ελληνας πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο υφυπουργός Εθνικής Αμυνας Ιωάννης Λα- μπρόπουλος. Οι τιμηθέντες Ελληνες βετεράνοι είναι οι: Δη- μήτριος Ματάλας, Κλεάνθης Ζερβός, Μιχάλης Παπανδρέου, Νικόλαος Μονοκρούσος, Ευστράτιος Καρπούζης, Γεώργιος Πατέλαρος, Κωνσταντίνος Καρα- νικόλας, Ρωμανός Νικολαίδης και Θεόδωρος Λυμπεράκης.
ΔΙΟΡΘΩΣΗΣτην αρχή της τρίτης στήλης της σελίδας 67 του τεύχους 95 (Ιούλιος 2004) η ορθή διατύπωση έχει ως εξής: τη δυνατότητα άμεσης επέμβασης, με στόχο μια πιο ενεργό εξωτερική πολιτική".
Ο διοικητής της 20ής Εσθονικής Μεραρχίας Εθελοντών των SS, υποστράτηγος Φραντς Αουγκσμπέργκερ, παρακολουθεί
εκπαίδευση των ανδρών του.
ταιώθηκαν την τελευταία στιγμή είναι πιθανό να πραγματοποιηθούν το φθινόπωρο. Εβραϊκές οργανώσεις επισήμαναν πως οι Εσθονοί εθελοντές των SS ευ- θύνονται για τη σχεδόν πλήρη εξόντωση του εβραϊκού πληθυσμού της χώρας .Το Δημοτικό Συμβούλιο του Ταλίν επέτρεψε τις εκδηλώσεις χωρίς να εξηγήσει τον λόγο. Μια ματιά στην ιστορία της μικρής αυτής δημοκρατίας της Βαλτικής πείθει και τον πιο δύσπιστο αναγνώστη ότι κάθε εξήγηση είναι περιττή.
Οι χώρες της Βαλτικής, οι οποίες (μαζί με τη Φινλανδία) απο- τελούσαν τμήμα της τσαρικής Ρωσίας, είχαν αποκτήσει την ανεξαρτησία τους μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Τον Ιούνιο του1940 η Σοβιετική Ενωση ανακοίνωσε την "εθελοντική ένταξη" των δημοκρατιών της Εσθονίας, της Λετονίας και της Λιθουανίας στην επικράτειά της. Τότε εκατοντάδες Εσθονοί αξιωματικοί και στρατιώτες διέφυγαν στα δάση και άρχισαν ανταρτοπόλεμο εναντίον των σοβιετικών δυνάμεων. Εναν χρόνο αργότερα οι Γερμανοί εισέρχονταν στις χώρες της Βαλτικής και τύγχαναν αποθεωτικής υποδοχής από τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού των τριών "σοβιετικών" δη
μοκρατιών. Το 1942 η κινητοποίηση των πληθυσμών των χωρών της Βαλτικής (ιδιαίτερα της Εσθονίας) για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους έλαβε τεράστιες διαστάσεις. Τον Αύγουστο του 1942 ο Χίμλερ έδωσε εντολή για τον σχηματισμό μιας λεγεώνας εθελοντών από την Εσθονία η οποία αποτέλεσε τον πυρήνα για τον σχηματισμό της 20ής Εσθονικής Μεραρχίας Εθελοντών των SS. Η Μεραρχία αυτή απέδειξε στα παγωμένα πεδία των μαχών του Ανατολικού Μετώπου την υψηλή μαχητική της αξία. Ιδιαίτερα διακρίθηκε κατά τη μάχη της Νάρβα (Φεβρουά- ριος-Ιούλιος 1944). Τον Μάιο του 1945 παραδόθηκε στους Σοβιετικούς, οι οποίοι, όπως έπραξαν και με τις υπόλοιπες εσθονικές και λετονικές μονάδες, εκτέλε- σαν με συνοπτικές διαδικασίες τους περισσότερους από τους ε- πιζώντες. Μερικοί τυχεροί κατά- φεραν να διαφύγουν στη Δύση, όπου παραδόθηκαν στις βρετανικές και στις αμερικανικές μονάδες. Λίγες δεκάδες κατέφυγαν πάλι στα δάση και πραγματοποίησαν ανταρτοπόλεμο μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1950! Το βασικό κίνητρο των εθελοντών της Βαλτικής δεν ήταν ιδεολογικό. Οι Εσθονοί και οι Λετο
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
6
12n SS ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΠΑΝΤΙΕΡ»HITLERJUGEND»
Β Α ΣΙΛ Ε ΙΟ Σ ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣΙστορικός
Οταν οι Σύμμαχοι πραγματοποιούσαν
το 1944 την απόβαση στη Νορμανδία,
δεν μπορούσαν να φανταστούν ότι &α
έρχονταν αντιμέτωποι με μια
ξεχωριστή Μεραρχία των Waffen SS,
της οποίας το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό
ήταν η μόλις 17χρόνων ηλικία των
ανδρών της. Οι πολεμιστές της 12ης SS
Μεραρχίας Πάντσερ «Hitlerjugend»
αποτελούσαν το άν&ος του γερμανικού
έ&νους και συγκροτούσαν μια πολεμική
μηχανή διαποτισμένη από τον
φανατισμό και το πά&ος της ελ ίτ τάξης
των Waffen SS για την τελική νίκη.
Γρεναδιέροι του 25ου Συντάγματος της 12ης SS Μεραρχίας Πάντσερ "Hitlerjugend" στο Νορέ αν Μπεσέν το 1944. Επανδρώνουν ένα στοιχείο πολυβόλου MG 42 (πίνακας του Ron Volstad που δημοσιεύεται με άδεια της Dragon/Plastimodellismo-Color image is courtesy of Dragon).
'■ fra .
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΑ «ΜΟΡΑ» TON WAFFEN SS ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΟΝ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ (1944) Το έμβλημα
της 12ης SS Μεραρχίας
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Αψίσα των SS με τη φράση «Ελα μαζ/' μας». Ετσι προσκαλούντο σι
νεαροί Γερμανοί να καταταγούν ως εθελοντές
στη 12η SS.
Το 1943 ήταν έτος καμπής για τη Γερμανία και γενικότερα για την εξέλιξη του Β1 ΠΠ. Η καταστροφή της 6ης Στρατιάς στο Στάλινγκραντ με την παρά
δοση του ίδιου της του διοικητή, στρατάρχη Φρήντριχ Πάουλους, και άλλων93.000 ανδρών, η ήττα των πάντσερ κατά την αρματομαχία του Κούρσκ και γενικά η απώλεια περίπου 1.000.000 ανδρών στο Ανατολικό Μέτωπο, η διάλυση του Afrika Korps στο Βορειοαφρικανικό Μέτωπο, προκάλεσαν μια κρίσιμη κατάσταση όσον αφορά πρωτίστως το ανθρώπινο δυναμικό και δευτερευόντως το υλικό. Οι τρομακτικές απώλειες επέβαλαν τη στρατο- λόγηση νέου προσωπικού, προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες των μονάδων, αλλά και για τη σύσταση νέων μεραρχιών, όπως η 12η SS Μεραρχία, ως αντικατάσταση των διαλυθεισών. Υπολογίζεται ότι το 1943 η Wehrmacht αριθμούσε 3.403.000 άνδρες στο Ανατολικό Μέτωπο. Τον Φεβρουάριο του 1943 ο υπουργός Προπαγάνδας Γιόζεφ Γκαίμπελς κήρυξε τον «Ολοκληρωτικό Πόλεμο», εκφράζοντας ταυτόχρονα τόσο την αποφασιστικότητα του γερμανικού λαού (;) να πολεμήσει μέχρι την τελική νίκη, όσο και τη δυσχερή κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει η Γερμανία. Ο «Ολοκληρωτικός Πόλεμος» για τους εθνικοσοσιαλιστές σήμαινε την ανώφελη θυσία, στον θεό του πολέμου, νεαρών αμούστακων παιδιών, της Χ ιτλερικής Νεολαίας.
Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ «HITLERJUGEND»
Η ιδέα δημιουργίας αυτού του ιδιότυπου σχηματισμού προέκυψε από τους λόγους που αναφέραμε παραπάνω και ανήκε σε περισσότερους από έναν ανθρώπους. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν ο Αρτουρ Αξμαν, ο οποίος ανέλαβε τα ηνία της Χιτλερικής Νεολαίας από τον Μπάλντουρ
Ενας πολεμιστής της «Hitlerjugend» με στολή παραλλαγής των Waffen SS και
πολυβόλο MG42 διαμετρήματος 7,92 mm.
φον Σίραχ τον Αύγουστο του 1940, και ο στρατηγός Γκότλομπ Μπέργκερ, επικεφαλής του επιτελείου του Χίμλερ. Η πρόταση τέθηκε για πρώτη φορά υπόψη του Χίτλερ τον Ιανουάριο του 1943 και εκείνος ενθουσιάστηκε. Το πράσινο φως για τη σύσταση της Μεραρχίας, αποτελούμενης από μέλη της Χιτλερικής Νεολαίας, δόθηκε δέκα μέρες μετά την καταστροφή της 6ης Στρατιάς. Ο Χίτλερ όρισε τον Μπέρ- γκερ υπεύθυνο για την οργάνωσή της, γεγονός που σήμαινε ότι η Μεραρχία θα συγκροτείτο με 6άση τα πρότυπα των Waffen SS, ίσως του μοναδικού σώματος που θα μπορούσε να εφαρμόσει την αρχή του «Ολοκληρωτικού Πολέμου». Τη 6άση της συγκρότησης της Μεραρχίας αποτέλεσαν αξιωματικοί και στρατιώτες της 1ης SS Μεραρχίας Πάντσερ «Leibstandarte Adolf Hitler», από τους οποίους οι περισσότεροι ήταν Βετεράνοι του Ανατολικού Μετώπου. Για τον λόγο αυτό, στις αρχές πολλοί από τους στρατιώτες της «Hitlerjugend» έ
φεραν στο μανίκι τους τη διακριτική ταινία της 1ης SS. Επιπρόσθετα διατέθηκαν 50 αξιωματικοί του Στρατού, οι οποίοι κατά το παρελθόν είχαν διατε- λέσει και διακριθεί ως μέλη της Χιτλερικής Νεολαίας, καθώς και αξιω
ματικοί της Luftwaffe.
Την άνοιξη του 1943 άρχισε η στρατο- λόγηση των νεοσύλλεκτων, οι οποίοι ανήκαν στην κλάση του 1926 και φυσικά ήταν οι νεώτεροι στρατιώτες των γερμανικών δυνάμεων. Η στρατολόγηση ανδρών τόσο νεαρής ηλικίας πραγματοποιήθηκε κάτω από άκρα μυστικότητα, έτσι ώστε να μη δημιουργηθεί η εντύπωση στους Συμμάχους ότι η Γερμανία «ξύνει τον πάτο του Βαρελιού» προκειμένου να καλύψει τις ανάγκες της σε ανθρώπινο δυναμικό. Οι νεοσύλλεκτοι προήλθαν κατά κύριο λόγο από τη Χιτλερική Νεολαία και έπρεπε να πληρούν κάποιες προϋποθέσεις προτού επιλεγούν για τη νέα μεραρχία. Για παράδειγμα έπρεπε να έχουν ελάχιστο ύψος 1,70 μ. για το πεζικό και 1,68 μ. για τα τε θωρακισμένα και για τις άλλες υπηρεσίες. Χαρακτηριστικό της νεαρής ηλικίας τους ήταν το γεγονός ότι οι δύο πρώτοι διοικητές της Μεραρχίας, υποστράτηγοι των SS Φριτς Βιτ και Κούρτ Μάγιερ ήταν ηλικίας 34 και 33 ετών αντίστοιχα, όταν α- νέλαβαν τη διοίκηση. Οι νεοσύλλεκτοι, αντί να λαμβάνουν την ημερήσια καθορισμένη ποσότητα τσιγάρων που αντιστοιχούσε σε κάθε Γερμανό στρατιώτη, έ παιρναν γλυκά και καραμέλες. Υποβάλλονταν σε Βασική εκπαίδευση διάρκειας έξι εβδομάδων σε κέντρο εκπαίδευσης στο Μπεβερλό του Βελγίου. Τον Μάιο του 1943, παρουσιάστηκαν οι πρώτοι 8.000 νεοσύλλεκτοι, από τους οποίους ορισμένοι, αφού ολοκλήρωναν τη Βασική εκπαίδευση, συνέχιζαν σε σχολεία των Waffen SS στο Λάουενμπουργκ.
Οι αυξανόμενες ανάγκες και οι πιέσεις που ασκούντο για την ταχεία οργάνωση της Μεραρχίας μείωσαν τη διάρκεια εκπαίδευσης σε τέσσερις εβδομάδες. Υπήρχαν έμπειροι αξιωματικοί που καθοδηγούσαν και επέΒλεπαν την όλη εκπαίδευση, της οποίας το μεγαλύτερο μέρος αναλωνόταν στα πεδία ασκήσεων με την προσομοίωση των συνθηκών μάχης και τη χρησιμοποίηση αληθινών πυ- ρομαχικών. Επίσης, οι νέοι εκπαιδεύονταν, μεταξύ των άλλων, στις τεχνικές παραλλαγής αρμάτων και στην οργάνωση σταθμών ασυρμάτων. Ηταν όμως αναγκαίο να προσαρμοστούν οι καθιερωμένες διαδικασίες της τυπικής στρατιωτικής εκπαίδευσης στα δεδομένα και στην ηλικία των νεοσύλλεκτων. Οι αξιωματικοί έπρεπε να έχουν πάντα υπόψη τους ότι οι στρατιώτες που είχαν υπό τις διαταγές τους ήταν νεαρής, σχεδόν παιδικής ηλικίας, γαλουχημένοι με την ελπίδα να συμ- μετάσχουν κάποια στιγμή σε μάχες και να πεθάνουν για τον φύρερ και την πατρίδα. Ωστόσο τα προβλήματα στην εκπαίδευση ήταν πολλά και αφορούσαν το υπάρχον υλικό, όπως ήταν τα οχήματα, ο οπλισμός, οι στολές και κατ' επέκταση ο εφοδιασμός σε καύσιμα και πυρομαχικά. Οπως ήταν φυσικό, η έλλειψη καυσίμων και οχημάτων είχε αρνητική επίδραση στην
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Η Μεραρχία δ ιέθετε μέχρι την D-Day 81 άρματα Οι νεοσύλλεκτοι της Μεραρχίας έπρεπε να διατηρούν άριστη φυσική κατάσταση.Panther Ausf G, τα οποία έφεραν πυροβόλο ο εκπαιδευόμενος εδώ κινείται στη λασπώδη όχθη ενός ποταμού κατά τη διάρκεια μιας75 mm. άσκησης.
εκπαίδευση των οδηγών. Πολλές φορές υπήρχε διαθέσιμο μόνο ένα τεθωρακισμένο όχημα (SPW) για μεγάλο αριθμό εκπαιδευομένων, ενώ άλλοτε δεν ήταν διαθέσιμο ούτε αυτό. Κάτι ανάλογο συνέ- βαινε και με την εκπαίδευση των αρματι- στών στο πεδίο ασκήσεων του Βίντερλα- γκ. Κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στο Μπεβερλό συμμετείχαν και σε αποστολές αναζήτησης και εντοπισμού σταθμών ανεφοδιασμού των αντιστασιακών ομάδων του Βελγίου. Η δράση τους ήταν επιτυχημένη, αν κρίνουμε από το γεγονός ότι στις 19 Σεπτεμβρίου 1943 εντοπίστηκαν από ομάδες της Μεραρχίας 48 κιβώτια με οπλισμό και πυρομαχικά, αλεξίπτωτα και έναν ασύρματο, στο δάσος βορείως του χωριού Γκεέλ.
Στις 24 Ιουνίου 1943 η Μεραρχία οργανώθηκε ως 12η SS Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ και μέχρι τον Σεπτέμβριο του ιδίου έτους 16.000 νεαροί είχαν εγγράφει στις τάξεις της. Στις 30 Οκτωβρίου 1943 αναδιοργανώθηκε ως πλήρης μεραρχία πάντσερ και δ ιέθετε τα 25ο και 26ο SS Συντάγματα Γρεναδιέρων Πάντσερ, το 12ο SS Σύνταγμα Αρμάτων, ένα σύνταγμα πυροβολικού, ένα τάγμα μηχανικού, επιλαρχία αναγνώρισης, επιλαρχία κυνηγών αρμάτων, τάγμα διαβιβάσεων και μοίρα αντιαεροπορικών. Επιπλέον, υπήρχε λόχος αναπληρώσεων και επισκευών.
ΝΟΡΜΑΝΔΙΑ: ΤΟ ΒΑΠΤΙΣΜΑ ΤΟΥ ΠΥΡΟΣ
Την 1η Απριλίου 1944, δύο μήνες πριν από τη συμμαχική απόβαση στις νορμανδικές ακτές, η Μεραρχία μεταφέρθηκε
από το Μπεβερλό στην περιοχή νότια και νοτιοδυτικά της Ρουέν στη Γαλλία. Λίγο αργότερα, το μεγαλύτερο μέρος της μεταφέρθηκε σε μια περιοχή που εκτεινόταν από το Νοζάντ λε Ρουά μέχρι τη Μορτάν. Η Μεραρχία τέθηκε σε ετοιμότητα την 1η Ιουνίου, παρά το γεγονός ότι επικρατούσε αβεβαιότητα στην Ανώτατη Διοίκηση της Wehrmacht (OKW) ως προς την τοποθεσία και την ημέρα της απόβασης.
Τον Ιούνιο του 1944 οι Γερμανοί δ ιέθεταν στο Δυτικό Μέτωπο 58 μεραρχίες, από τις οποίες 20 ήταν στατικές, ικανές
μόνο για αμυντικό αγώνα. Το σύνολο των μεραρχιών ήταν κατανεμημένο σε δύο Ομάδες Στρατιών (ΟΣ), τη «Β» υπό τον στρατάρχη Ερβιν Ρόμμελ και τη «G» υπό τον στρατηγό Γιοχάνες Μπλάσκοβιτς. Οι δύο αυτές ομάδες στρατιών αποτελού- σαν την Ομάδα Στρατιών «Δύση» (ΟΣ West), με ανώτατο διοικητή τον στρατάρχη Γκέρντ φον Ρούντστεντ. Η 12η SS Μεραρχία αποτέλεσε μέρος μιας μηχανοκίνητης εφεδρείας, η οποία περιελάμβανε επίσης την 1η SS Μεραρχία Πάντσερ «Leibstandarte Adolf Hitler», την 17η SS Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ «Goetz von
m s z s M m s mΓεννήθηκε στις 7 Μαϊου 1908 στο Χοχενλίμπουργκ της Βε
στφαλίας. Ηταν μέλος της Σωματοφυλακής του Χίτλερ που συ- στάθηκε την άνοιξη του 1933, γνωστής ως «Leibstandarte». Κατά τη διάρκεια της εισβολής στην Πολωνία ήταν διοικητής ενός λόχου της Μεραρχίας Πάντσερ «Kempf», φανερώνοντας τις διοικητικές του ικανότητες. Τιμήθηκε και με τις δύο τάξεις του Σιδηρού Σταυρού και αποτέλεσε το πρώτο στέλεχος της Μεραρχίας «Kempf» με τόσες διακρίσεις. Το 1940, ως διοικητής του 1ου Τάγματος του Συντάγματος SS «Deutschland», συμμετείχε στην εκστρατεία στην Ολλανδία και στη Γαλλία, όπου έλαβε στις 4 Σεπτεμβρίου 1940 τον Σταυρό των Ιπποτών. Στην εκστρατεία κατά της Γιουγκοσλαβίας και της Ελλάδας το1941 τοποθετήθηκε διοικητής του 1ου Τάγματος της 1ης SS
LAH, της «αιχμής του δόρατος» για τη διάνοιξη της διάβασης του Κλειδιού. Το 1942 α- νέλαβε τη διοίκηση του 1ου SS Συντάγματος Γρεναδιέρων Πάντσερ και κατάφερε να κερδίσει τα Φύλλα Δρυός στον Σταυρό των Ιπποτών και την προαγωγή του σε ταξίαρχο, ως αναγνώριση για τα επιτεύγματά του κατά τη μάχη του Χαρκόβου.
Την άνοιξη του 1943 επιλέχθηκε ως διοικητής της νεοσυσταθείσας 12ης SS Μεραρχίας Πάντσερ «Hitlerjugend» με τον βαθμό του υποστρατήγου, σε ηλικία μόλις 35 χρόνων. Ο B i t , αεικίνητος και δραστήριος, βρισκόταν πάντα κοντά στους στρατιώτες του μέσα στην κόλαση της μάχης, κερδίζοντας έτσι τον σεβασμό των πάντων. Στις 14 Ιουνίου, ενώ βρισκόταν στο στρατηγείο της Μεραρχίας στο Βενουά, τραυματίστηκε θανάσιμα από τα πυρά πολεμικών πλοίων που βομβάρδιζαν την περιοχή.
Ο Φριτς B i t .
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Το στοιχείο ενός αντιαρματικού όπλου καταλαμβάνοντας μια παραλλαγμένη Θέση πίσω από έναν Θαμνώδη φράχτη στη Νορμανδία μπορούσε να προκαλέσει σημαντικές απώλειες σε εχθρικά άρματα, ιδιαίτερα όταν αυτά δεν συνοδεύονταν από πεζικό.
Berlichingen» και τη Μεραρχία Πάντσερ «Lehr». Η εφεδρεία αυτή τυπικά ανήκε στην Τεθωρακισμένη Ομάδα Δύσης, η οποία δημιουργήθηκε τον Νοέμβριο του 1943 από τον φον Ρούντστεντ με διοικητή τον στρατηγό Γκέυρ φον Σβέπεν- μπουργκ, ουσιαστικά όμως ήταν υπό τον άμεσο έλεγχο της OKW και του ίδιου του Χίτλερ. Το γεγονός ότι η OKW βρισκόταν σε σύγχυση και αβεβαιότητα ως προς την περιοχή της συμμαχικής απόβασης, ακό-
1 0 μα και όταν αυτή βρισκόταν σε εξέλιξη,
αποτέλεσε «βαρόμετρο» για τη διατήρηση των μηχανοκίνητων μεραρχιών σε μεγάλη απόσταση από τις ακτές απόβασης. Σε συνδυασμό με τις εκτεταμένες καταστροφές στο οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο από τις δολιοφθορές των γαλλικών αντιστασιακών ομάδων και τη δράση της συμμαχικής αεροπορίας, η προετοιμασία και η εκτόξευση αποφασιστικών αντεπιθέσεων δεν θα γίνονταν υπό τις καλύτερες συνθήκες.
Την ημέρα της απόβασης η 12η SS και
Τεθωρακισμένο όχημα SdKfz 231 της 12ης SS κινείται ανάμεσα στα συντρίμμια της
πόλης Καν, αποτέλεσμα των βίαιων μαχών και των βομβαρδισμών του Ιουνίου και του
Ιουλίου του 1944. Στο δεξιό εμπρόσθιο μέρος του οχήματος διακρίνεται το
έμβλημα της Μεραρχίας.
η Μεραρχία Πάντσερ «Lehr» βρίσκονταν σε απόσταση 160 χιλιομέτρων από το κανάλι της Μάγχης. Η πρώτη είχε αναπτυχθεί στην περιοχή κοντά στη Λιζιέ και η «Lehr» στη Σαρτρ, και οι δύο οε απόσταση μιας ημέρας από την Καν. Ο μόνος τεθωρακισμένος σχηματισμός που θα μπορούσε να αντιμετωπίσει σε πρώτο χρόνο τις συμμαχικές δυνάμεις στην ακτή «Sword» ήταν η 21η Μεραρχία Πάντσερ, υπό τον υποστράτηγο Εντγκαρ Φώυχτιν- γκερ.
Η πόλη της Καν αποτελούσε κλειδί για την επίτευξη των στόχων του στρατηγού Μοντγκόμερυ, επικεφαλής των χερσαίων δυνάμεων της επιχείρησης «Overlord», και γι' αυτό έπρεπε να καταληφθεί από την πρώτη ημέρα της απόβασης. Η 3η Βρετανική Μεραρχία Πεζικού, η οποία ενήργησε στην ακτή «Sword», είχε ως αντικειμενικό σκοπό την ταχεία προέλαση και την κατάληψη της Καν. Το συγκοινωνιακό δίκτυο της Καν θα έδινε τη δυνατότητα στους Συμμάχους να προε- λάσουν με ταχύτητα προς το Παρίσι, εκμεταλλευόμενοι το αρματικό έδαφος γύρω από την περιοχή της Φαλαίζ.
Πρώτη αντίδραση του LXXXIV Σώματος Στρατού υπό τον στρατηγό Εριχ Μαρ- κς, που είχε την ευθύνη της επιτήρησης της ακτής «Sword», ήταν η εκτόξευση αντεπίθεσης από την 21η Μεραρχία Πάντσερ. Τμήματα του 192 Συντάγματος Γρεναδιέρων Πάντσερ κατάφεραν να α- ποτελέσουν σφήνα μεταξύ της 3ης Βρετανικής και της 3ης Καναδικής Μεραρ-
ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗΣ ΚΟΥΡΤ «ΠΑΝΤΣΕΡ» ΜΑΓΊΕΡΓεννήθηκε στις 23 Δεκεμβρίου 1910 στο Γιερξχάιμ, από
πατέρα εργάτη. Μέχρι την έκρηξη του πολέμου είχε προα- χθεί στον βαθμό του λοχαγού των SS και υπηρετούσε στη «Leibstandarte». Οι ηγετικές του ικανότητες φάνηκαν στην εκστρατεία κατά της Ελλάδας και αργότερα κατά της Σοβιετικής Ενωσης, το καλοκαίρι του 1941. Στην επιχείρηση «Barbarossa» έλαβε την επωνυμία «ο γρήγορος Μάγιερ», εξαιτίας της οφοδρότητας και της τεχνικής που χαρακτήριζε τις ενέργειές του. Στη μάχη του Χαρκόβου, το 1943, κέρδισε τα Φύλλα Δρυός στον Σταυρό των Ιπποτών. Ηταν ανάμεσα στους αξιωματικούς της «Leibstandarte» που απο- σπάσθηκαν για να υπηρετήσουν στη «Hitlerjugend». Ανέλα- βε τη διοίκηση του 25ου SS Συντάγματος Γρεναδιέρων Πά-
0 Κούρτ «Πάντσερ» ντσερ ως συνταγματάρχης. Μετά τον θάνατο του Βιτ ανέ-Μάγιερ. λαβε τη διοίκηση της Μεραρχίας, σε ηλικία 33 ετών,
γεγονός που τον καθιστούσε τον νεώτερο διοικητή μεραρχίας, τιμήθηκε δε και με τα Ξίφη στον Σταυρό των Ιπποτών. Κατά τη διάρκεια της υποχώρησης της 12ης SS από τη Γαλλία, συνελήφθη αιχμάλωτος στο βελγικό χωριό Ντουρ- νάλ και παραδόθηκε στους Καναδούς. Κατηγορήθηκε ως υπεύθυνος για την εκτέλεση αιχμαλώτων και αρχικά καταδικάσθηκε σε θάνατο με απαγχονισμό. Λόγω έλλειψης ουσιαστικών αποδεικτικών στοιχείων η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια κάθειρξη. Το 1951 επέστρεψε στη Γερμανία και στις 7 Σεπτεμβρίου 1954 αφέθηκε ελεύθερος. Πέθανε στις 23 Δεκεμβρίου 1961 από καρδιακή προσβολή.
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
ΕΝΑ KIT ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΓΡΕΝΑΔΙΕΡΟΥΣ ΤΗΣ 12ης SS ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ ",HITLERJUGEND" ΣΤΗΝ 1/35
Ο Φριτς B i t πλαισιωμένος από τον Μαξ Βύνσε και τον Κούρτ Μάγιερ, ο οποίος τον διαδέχθηκε στη διοίκηση της Μεραρχίας μετά τον θάνατό του.
Μια όμορφη προσθήκη στην ήδη μεγάλη σειρά της Dragon στην κλίμακα 1/35 αποτε- λεί το συγκεκριμένο κιτ, που βρίσκεται στα ίδια υψηλά στάνταρ ποιότητας της εταιρίας. Περιλαμβάνει τέσσερα πλαίσια πλαστικού πολυστερίνης χρώματος γκρι με 93 μέρη, έ ναν πραγματικά εντυπωσιακό αριθμό αν α- ναλογιστούμε πως αυτά προορίζονται για την κατασκευή τεσσάρων φιγούρων στην 1/35. Προσφέρονται τα απαραίτητα (και κάτι παραπάνω) για την κατασκευή τεσσάρων
γρεναδιέρων του 25ου Συντάγματος της 12ης SS Μεραρχίας "Hitlerjugend" στο Νορέ αν Μπεσέν το 1944, οι οποίοι επανδρώνουν ένα στοιχείο πολυβόλου MG 42, φορούν διάφορες στολές παραλλαγής και διαθέτουν ποικιλία οπλισμού. Εκτός από τα εικονιζόμενα όπλα (τυφέκιο Kar 98k των 7,92 mm με τον ειδικό εκτοξευτή βομβίδων, υποπολυβόλο ΜΡ 40, δύο πιστόλια Ρ 38, πολυβόλο MG 42) προσφέρονται δύο Sturmgewehr 44 των 7,92 mm, ένα Panzerfaust, δύο υποπολυβόλα PPSh 41, ένα ΜΡ 40, ταινίες φυσιγγίων και ένα τυφέκιο Gewehr 43 των 7,92 mm. Σίγουρα πρόκειται για ένα όμορφο και πρωτότυπο σετ φιγούρων που απευθύνεται σε όλους τους μοντελιστές (περισσότερες πληροφορίες παρέχονται στο κατάστημα Plastimodellismo, τηλ. 210-2912381 και 210-3613011).
Σ. Δεμηράς
χίας που ενεργούσε στην ακτή «Juno» και να λάβουν επαφή με τα απομονωμένα τμήματα του γερμανικού 736 Συντάγματος Πεζικού στη Λιόν συρ Μερ της ακτής «Sword». Ωστόσο, η εμφάνιση της βρετανικής 6ης Αεροκίνητης (Airlanding) Ταξιαρχίας κοντά στη Σεντ Ομπέν ανάγκασε τον Φώυχτινγκερ να αποσύρει τις δυνάμεις του βορείως της Καν και να ανα- στείλει οποιαδήποτε επιθετική ενέργεια. Παρόλα αυτά, οι Βρετανοί είχαν αποτύχει να καταλάβουν από την πρώτη ημέρα της απόβασης το ζωτικό έδαφος της Καν.
Η OKW διέταξε την προώθηση της 12ης SS και της Μεραρχίας Πάντσερ «Lehr» προς την περιοχή της Καν και του αεροδρομίου Καρπικέ. Η κίνηση των μεραρχιών γινόταν με μεγάλη δυσκολία λό- γω της έντονης δράσης της συμμαχικής αεροπορίας, η οποία κυριαρχούσε στον εναέριο χώρο, και της συσσώρευσης προσωπικού, αρμάτων και οχημάτων που κα- τευθύνονταν προς τις εμπόλεμες ζώνες. Οι συνολικές απώλειες της 12ης SS ήταν 22 νεκροί, 60 τραυματίες και ένας αγνοούμενος.
Η αντεπίθεση ανατέθηκε στο I SS Σώμα Πάντσερ υπό τον αντιστράτηγο α1 τάξης Ζεπ Ντήτριχ και συγκροτείτο από την 1η SS Μεραρχία «Leibstandarte», την 21η Μεραρχία Πάντσερ, τη 12η SS και τη Μεραρχία Πάντσερ «Lehr». Η εκτόξευση μιας άμεσης αντεπίθεσης την επομένη της απόβασης, δεν είχε την επιθυμητή έκβαση. Η 21η κατάφερε όμως να ανακόψει την προέλαση της 3ης Βρετανικής Μεραρχίας στη Λεμπιζέ ενώ η 1η SS βρισκόταν ακόμη στο Βέλγιο σε κατάσταση αναδιοργάνωσης και ανάπαυσης, προερχόμενη από το Ανατολικό Μέτωπο. Από τη 12η SS τα μόνα τμήματα που έφθασαν έγκαιρα στην Καν ήταν το 25ο SS Σύνταγμα Γρεναδιέρων Πάντσερ με διοικη
τή τον συνταγματάρχη Κούρτ Μάγιερ, η 2η Επιλαρχία Αρμάτων του 12ου SS Συντάγματος Αρμάτων υπό τον ταγματάρχη των SS Καρλ Χάιντς Πριντς και η 3η Μοίρα Πυροβολικού του 12ου SS Συντάγματος Πυροβολικού Πάντσερ υπό τον ταγματάρχη των SS Καρλ Μπάρτλινγκ, ενώ η Μεραρχία Πάντσερ «Lehr» δεν αναμενό- ταν πριν από τις 8 Ιουνίου. Το Συγκρότημα Μάχης Μάγιερ δ ιέθετε εκείνη τη στιγμή περίπου 90 άρματα Panzer IV. Το σχέδιο αντεπίθεσης του Σώματος προέβλε- πε επίθεση του Συγκροτήματος Μάχης Μάγιερ στην κατεύθυνση ΒΔ του αεροδρομίου Καρπικέ προς το κενό μεταξύ Βρετανών και Καναδών. Στο δεξιό πλευ
ρό της 12ης SS δρούσε η 21η, με κατεύθυνση τη Λιόν συρ Μερ, για μια ακόμη φορά. Ο σταθμός διοίκησης του Μάγιερ αναπτύχθηκε στο Αββαείο των Αρδεν- νών, βορειοδυτικά της Καν, το οποίο πε- ριβαλλόταν από δενδρόκηπους και ψηλούς τοίχους και οι δύο πύργοι του παρείχαν θαυμάσια παρατήρηση. Η έντονη δραστηριότητα της 3ης Καναδικής Μεραρχίας Πεζικού, η οποία επεδίωκε την κατάληψη του αεροδρομίου, ανάγκασε τον Μάγιερ να αναστείλει την αρχικά επιτυχημένη του επιθετική ενέργεια. Οι καναδικές μονάδες τεθωρακισμένων και πεζικού διερχόμενες από την πόλη Οτι με κατεύθυνση προς Φρανκβίγ δέχθηκαν μια σφοδρή προσβολή από το 3ο Τάγμα του 25ου SS και τις 5η και 6η Ιλες Αρμάτων της 2ης Επιλαρχίας, που διέλυσαν τον Λόχο C του Συντάγματος των Χαϊλά- ντερς της Βόρειας Νέας Σκωτίας και προκάλεσαν μεγάλες απώλειες στο υπόλοιπο του τάγματος. Η 12η SS κατέστρεψε 28 καναδικά άρματα και μεγάλο αριθμό οχημάτων προτού αποσυρθεί στη βόρεια παρυφή της Οτι, αποτρέποντας την κατάληψη του αεροδρομίου Καρπικέ. Μέχρι το μεσημέρι της 7ης Ιουνίου, το Καναδικό Σύνταγμα Τυφεκιοφόρων «Regina» κατέλαβε τα δεσπόζοντα εδάφη των κωμοπόλεων Μπρετεβίγ και Νορέ αν Μπεσέν. Παράλληλα πιο δυτικά οι Βασιλικοί Τυφεκιοφόροι «Winnipeg» κατέλαβαν την Πουτό αν Μπεσέν και το Καναδικό
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Πολεμιστές της «Hitlerjugend» τρέχουν ανάμεσα στους βομβαρδισμένους δρόμους της Καν. Η Μεραρχία κατάψερε να αντιμετωπίσει με επιτυχία τους Βρετανό-Καναδούς, με αποτέλεσμα να καθυστερήσουν 33 ημέρες να καταλάβουν την πόλη, η οποία έπρεπε να είχε καταληφθεί από την πρώτη μέρα της απόβασης.
Σκωτσέζικο Σύνταγμα αναπτύχθηκε ως ε φεδρεία στη Σεκβίγ αν Μπεσέν. Ο έλεγχος αυτών των κωμοπόλεων από τους Καναδούς δημιούργησε μια εσοχή στη γραμμή άμυνας της Μεραρχίας, η οποία βέβαια έπρεπε να αποκατασταθεί και σε αυτό αποσκοπούσαν οι ακόλουθες επ ιθέσεις από τα τμήματά της.
Τις πρώτες πρωινές ώρες της 8ης Ιουνίου το 26ο SS Σύνταγμα Γρεναδιέρων Πάντσερ, με διοικητή τον αντισυνταγμα- τάρχη των SS Βίλχελμ Μένκε, αναπτύχθηκε δυτικά του Συγκροτήματος Μάχης Μάγιερ και ανέλαβε την εκκαθάριση των κωμοπόλεων Μπρετεβίγ, Νορέ αν Μπεσέν, Πουτό αν Μπεσέν και Μπρουαί. Στις03.00 το 1 ο Τάγμα του ταγματάρχη των SS Μπέρνχαρντ Κράουζε επιτέθηκε στην κατεύθυνση Σο - Νορέ, αλλά αναχαιτίστηκε από τα πυρά του καναδικού πυροβολικού και αναγκάστηκε να λάβει αμυντικές θέσεις στον ποταμό Μυ. Με καθυστέρηση τριών ωρών το 2ο Τάγμα του ταγματάρχη των SS Μπέρνχαρντ Ζίμπκεν επιτέ
θηκε από το Λε Μεσνίλ Πατρί και κατάφε- ρε σχεδόν να εκμηδενίσει τους Λόχους Α, Β και C των Βασιλικών Τυφεκιοφόρων «Winnipeg» και να καταλάβει την Πουτό αν Μπεσέν. Η αριθμητική υπεροχή των Καναδών όμως ανάγκασε τους γρεναδιέρους του Τάγματος να αποσυρθούν και στις 21.30 η κωμόπολη πέρασε και πάλι στην κατοχή των πρώτων με βαρύ τίμημα. Το 3ο Τάγμα του ταγματάρχη των SS Εριχ Ολμπέτερ κατέλαβε το Μπρουαί και το δάσος που απλωνόταν νοτιοδυτικά του χωριού, χωρίς ουσιαστικά να συναντήσει αντίσταση. Η 12η SS Επιλαρχία Αναγνώρισης με διοικητή τον ταγματάρχη των SS Γκερντ Μπρέμερ, που είχε ως αποστολή την προστασία του αριστερού πλευρού της 12ης SS, αναγκάστηκε λόγω της πίεσης να υποχωρήσει στη γραμμή Κριστό - Μπρουαί και να λάβει επαφή με το 3ο Τάγμα του Ολμπέτερ.
Το 1 ο και το 2ο Τάγμα του 26ου SS Συντάγματος είχαν αποτύχει να ανατρέψουν την 7η Καναδική Ταξιαρχία και να α
νοίξουν έναν διάδρομο κατά μήκος του δρόμου Καν - Μπαγιέ, που θα οδηγούσε τα τεθωρακισμένα της Μεραρχίας προς τις ακτές απόβασης. Το βράδυ της 8ης Ιουνίου ο Μάγιερ ηγήθηκε επίθεσης συγκροτήματος αποτελούμενου από τον Λόχο Αναγνώρισης του 25ου SS Συντάγματος και την 1η και 4η Ιλη Αρμάτων της 1ης Επιλαρχίας με διοικητή τον ταγματάρχη των SS Αρνολντ Γιούργκενσεν του 12ου SS Συντάγματος Αρμάτων κατά της Μπρετεβίγ. Παρά την κατάληψή της και την κύκλωση του σταθμού διοίκησης του Συντάγματος «Regina», το συγκρότημα αναγκάστηκε να παραδώσει την κωμόπολη και να αναστείλει την επιθετική του ενέργεια. Οι επιθέσεις των νεαρών φανατικών πολεμιστών της 12ης SS δεν είχαν ουσιαστικό αποτέλεσμα εξαιτίας της σθεναρής αντίστασης και της μαχητικότητας των «Regina» και ίσως λόγω και της απειρίας και της ελλιπούς εκπαίδευσής τους για την ανάληψη τέτοιων επιχειρήσεων, αλλά και της έλλειψης υποστήριξης πυροβολικού και αεροπορίας.
Τη νύκτα 8/9 Ιουνίου οι βρετανικές δυνάμεις κατέλαβαν την πόλη Μπαγιέ, βορειοδυτικά της Καν, και τα δεσπόζοντα εδάφη ανατολικά και νοτιοανατολικά. Η κρισιμότητα της κατάστασης αντικατοπτρίζεται στη στάση του φον Σβέπεν- μπουργκ, διοικητή της Τεθωρακισμένης Ομάδας Δύσης, κατά την ενημέρωσή του από τον Μάγιερ στις 9 Ιουνίου στο διοικητήριο της 12ης SS: «Αγαπητέ μου Μάγιερ, ο πόλεμος τώρα μπορεί να κερδηθεί μόνο μέσω πολιτικών οδών». Η ανακατάληψη της Μπαγιέ προϋπέθετε την κατάληψη της Μπρετεβίγ. Εκείνη τη στιγμή, η Μεραρχία Πάντσερ «Lehr» δ ιέθετε μόνο δύο συντάγματα, ενώ το 26ο SS Σύνταγμα είχε εμπλακεί με την 8η Βρετανική Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία που απειλούσε το αριστερό πλευρό του. Ενα συγκρότημα μάχης αποτελούμενο από δύο ίλες της 1ης Επιλαρχίας, τον 15ο Λόχο Μοτο- σικλετιστών και μια ομάδα αυτοκινούμενων πυροβόλων ανέλαβε την εκτέλεση της επίθεσης. Επικεφαλής για μια ακόμη φορά ήταν ο Μάγιερ. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός της έλλειψης ισχυρής δύναμης πεζικού και της σχετικά μικρής συνολικής ισχύος του συγκροτήματος.
Παρά το γεγονός ότι το συγκρότημα μάχης του Μάγιερ κατάφερε να ανατρέψει τις προωθημένες θέσεις των «Regina» και τον συνεχή βομβαρδισμό της Μπρετεβίγ, δεν μπόρεσε να την καταλάβει εξαιτίας της ισχυρής παρουσίας αντιαρματικών. Την επομένη η 12η SS ε- πανέλαβε τις επιθέσεις της, αυτή τη φορά με σκοπό την κατάληψη της Νορέ με την 3η Ιλη της 1ης Επιλαρχίας του 12ου SS Συντάγματος Αρμάτων, που δεν είχε λάβει μέρος στην επίθεση την προηγου- μένη, το 1ο Τάγμα του 26ου SS, και έναν μικρό αριθμό πεζών από το 25ο SS Σύνταγμα, χωρίς την υποστήριξη πυροβολι
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
κού. Τα άρματα Panther, διασχίζοντας το ανοικτό και αρματικό έδαφος που ήταν καλυμμένο με σιτηρά, επιτέθηκαν κατά των Βασιλικών Τυφεκιοφόρων «Regina». Ωστόσο, δεν αντιλήφθηκαν ότι εννέα Sherman του Συντάγματος «Elgin», συμπεριλαμβανομένων μερικών αρμάτων που έφεραν πυροβόλο 17 pdr, τα οποία κινούντο προς υποστήριξη των «Regina», βρέθηκαν στο πλευρό τους. Χαρακτηριστικό του αιφνιδιασμού της προσβολής ήταν ότι το πλήρωμα ενός Panther θεώρησε ότι έπεσε σε ναρκοπέδιο, όταν κτυπή- θηκε η ερπύστριά του. Μέσα σε τέσσερα λεπτά καταστράφηκαν έξι Panther, ενώ η ταυτόχρονη επίθεση του 1ου Τάγματος δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Παρά τη μαχητικότητα, το σθένος και τον φανατισμό των νεαρών παιδιών της «Hitlerjugend», η αδυναμία της να ανοίξει διάδρομο προς τους αιγιαλούς απόβασης καταδεικνύει αφενός την υπεροχή των συμμαχικών δυνάμεων σε έμψυχο και άψυχο δυναμικό και αφετέρου τον μικρό βαθμό ετοιμότητας της Μεραρχίας να αναλάβει επ ιθετικές επιχειρήσεις.
Στις 11 Ιουνίου η 3η Καναδική Μεραρχία Πεζικού ανέλαβε να εκκαθαρίσει την κοιλάδα του ποταμού Μυ, καταλαμβάνοντας τα δεσπόζοντα εδάφη στην Οτ ντι Μπασκ, όπου βρισκόταν και ο σταθμός διοίκησης του 26ου SS Συντάγματος Γρεναδιέρων Πάντσερ υπό τον αντισυνταγ- ματάρχη των SS Βίλχελμ Μένκε. Αιχμή της επίθεσης ήταν το 6ο Καναδικό Τεθωρακισμένο Σύνταγμα με την υποστήριξη του πεζικού των Τυφεκιοφόρων της Βασι- λίσσης. Φθάνοντας βόρεια της Λε Μεσνίλ Πατρί, τα επικεφαλής τμήματα των Κανα
δών δέχθηκαν επίθεση από το 3ο Τάγμα υπό τον ταγματάρχη των SS Ολμπέτερ, που ενήργησε από την Κριστό στα δεξιά τους και από το 1ο Τάγμα του ταγματάρχη των SS Κράουζε από τη Σεν Μανβί στα αριστερά τους. Οι Καναδοί αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν αφήνοντας πίσω 37 κατεστραμμένα άρματα και μεγάλο αριθμό τραυματιών και νεκρών. Η αναμέτρηση με τους γρεναδιέρους της «Hitlerjugend» στη Λε Μεσνίλ Πατρί κόστισε στο 6ο Καναδικό Τεθωρακισμένο Σύνταγμα το 1/3 των συνολικών του απωλειών κατά τη διάρκεια της δράσης του στην Ευρώπη. Το αποδεκατιομένο Σύνταγμα αποσύρθηκε και αντικαταστάθη- κε από το καναδικό Σύνταγμα Πεζικού «de la Claudiere».
Η ακτή «Sword» ήταν ήδη ασφαλής και η 3η Βρετανική Μεραρχία βρισκόταν πλέον κοντά στην Καν, με την 6η Βρετανική Αερομεταφερόμενη Μεραρχία να ε νεργεί στο αριστερό της πλευρό και την 3η Καναδική Μεραρχία δεξιά της. Ωστόσο οι Βρετανοί δεν είχαν καταλάβει τον κύριο αντικειμενικό τους σκοπό που ήταν η πόλη της Καν και το αεροδρόμιο του Καρπικέ, αλλά και η 7η Γερμανική Στρατιά του στρατηγού Φρήντριχ Ντόλ- μαν είχε αποτύχει να εξαλείψει τα προγεφυρώματα επί των ακτών και να ρίξει στη θάλασσα τις αποβατικές δυνάμεις.
Στις 14 Ιουνίου ο σταθμός διοίκησης της 12ης SS στο Βενουά δέχθηκε τα πυρά των πυροβόλων 16 in δύο βρετανικών θωρηκτών, με αποτέλεσμα τον θάνατο του διοικητή της Μεραρχίας, Βιτ. Διάδοχός του ήταν ο νυν διοικητής του 25ου SS Συντάγματος Γρεναδιέρων Πάντσερ
Κούρτ «Πάντσερ» Μάγιερ, μόλις 33 χρόνων και πιθανώς ο νεώτερος διοικητής μεραρχίας κατά τη διάρκεια του πολέμου. Μέχρι στις 16 Ιουνίου, οι απώλειες της Μεραρχίας είχαν ανέλθει σε 403 νεκρούς, 847 τραυματίες και 63 αγνοούμενους, ενώ δεν προβλεπόταν περαιτέρω ε νίσχυση.
Στις 26 Ιουνίου οι Βρετανοί έθεσαν σε εφαρμογή την επιχείρηση «Epsom», η οποία αποτελούσε μια ακόμη προσπάθεια να καταλάβουν την Καν και το Καρπικέ. Το βάρος της επίθεσης ανατέθηκε στο VIII Βρετανικό Σώμα Στρατού με διοικητή τον αντιστράτηγο Ο' Κόνορ, που συγκροτείτο από τρεις μεραρχίες, τη 15η Σκωτική, την 43η Ουέσεξ (Wessex) και την 11η Τεθωρακισμένη, και αυτή διεξήχθη σε συνδυασμό με την προώθηση των Αμερικανών από τα δυτικά, προκειμένου να επιτύχουν την κύκλωση των γερμανικών δυνάμεων που αμύνονταν στην ευρύτερη περιοχή της Καν. Στο αριστερό πλευρό του Σώματος ενεργούσε το I Βρετανικό Σώμα Στρατού και στο δεξιό το XXX Σώμα. Το σχέδιο προέβλεπε την κατάληψη των γεφυρών του ποταμού Οντόν από τις 15η και 43η Μεραρχίες και στη συνέχεια την εκμετάλλευσή τους από την 11η Τεθωρακισμένη, η οποία θα εκινείτο ΝΑ, για να καταλάβει τις γέφυρες του ποταμού Ορν και τα δεσπόζοντα εδάφη που «βλέπουν» προς τη Φαλαίζ. Η 12η SS και η Μεραρχία «Lehr» είχαν να α- ντιπαρατάξουν στους 60.000 άνδρες και στα 600 άρματα των Βρετανών μόλις 250 άρματα και μερικά πυροβόλα 88 mm. Για μια ακόμη φορά η μαχητικότητα των «μωρών» της «Hitlerjugend», που πολλές φο-
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Σχεδ
άση
χάρτ
η : Γ
εωργ
ία
Λου
κά
Χάρτης της περιοχής της Καν.
ρές βρέθηκαν να αντιμετωπίζουν τα βρετανικά άρματα με χειροβομβίδες και αντιαρματικούς εκτοξευτές (Panzerfaust 30 και 60), αναμετρήθηκε με την αριθμητική υπεροχή των Συμμάχων. Ο Μάγιερ περί- μενε απεγνωσμένα ενισχύσεις, οι οποίες επρόκειτο να φανούν με το II SS Σώμα Πάντσερ, αποτελούμενο από τις 9η SS
14 Μεραρχία Πάντσερ «Hohenstaufen» και mm 10η SS Μεραρχία Πάντσερ «Frundsberg».
Στο μεταξύ, η βρετανική 11η ΤΘΜ διέ- βη τον ποταμό Οντόν χρησιμοποιώντας μια άθικτη γέφυρα κοντά στην Τουρμαν- βίγ και προωθήθηκε προς τον λόφο 112, ενώ η 15η Σκωτική Μεραρχία Πεζικού κι- νήθηκε προς τη Βερσόν απειλώντας τον σταθμό διοίκησης της 12ης SS. Γϊ αυτό τον λόγο, ο Μάγιερ στις 28 Ιουνίου μετέφερε τον σταθμό διοίκησης στην ερειπωμένη Καν. Ο λόφος 112, νοτιοδυτικά της Καν, κοντά στην Μπαρόν, αποτέλεσε περιοχή όπου διεξήχθησαν αιματηρές μάχες. Ο συνεχής συμμαχικός βομβαρδισμός με την αεροπορία και το πυροβολικό κυριολεκτικά τον ισοπέδωσε. Στις 29 Ιουνίου η 11η ΤΘΜ κατέλαβε τον λόφο 112, τη στιγμή που το II SS Σώμα Πάντσερ ετοιμαζόταν να προσβάλει το δυτικό πλευρό του βρετανικού προγεφυρώματος στον ποταμό Οντόν. Στην αντεπίθεση που εκτοξεύτηκε από τρεις κατευθύνσεις συμμετείχε και συγκρότημα μάχης υπό τον αντισυνταγματάρχη των SS Μαξ Βύνσε, με την υποστήριξη υπολειμμάτων του 3ου Τάγματος του Ολμπέτερ. Τελικά ο λόφος 112 πέρασε στον έλεγχο των γρε
ναδιέρων με μεγάλο κόστος.Η επιχείρηση «Jupiter» της 10ης Ιουλί
ου, η οποία εκτελέστηκε από την 43η Βρετανική Μεραρχία Πεζικού «Wessex», αποτέλεσε μια από τις προσπάθειες των Βρετανών να καταλάβουν τον κρίσιμο λόφο 112 και να προκαλέσουν ρήγμα στο σημείο συνδέσμου μεταξύ της 12ης SS και της 10ης SS «Frundsberg» στην Ετερ- βίγ, χωρίς επιτυχία. Το 1ο Τάγμα του 26ου SS Συντάγματος Γρεναδιέρων Πάντσερ του ταγματάρχη των SS Κράουζε, με 150 άνδρες, ανέλαβε την άμυνα του αεροδρομίου του Καρπικέ με την υποστήριξη μερικών αρμάτων και πυροβόλων 88 mm. Την επίθεση για την κατάληψη του αεροδρομίου διεξήγαγε η 8η Καναδική Ταξιαρχία Πεζικού με την υποστήριξη αρμάτων από το Σύνταγμα Fort «Garry Horse» και τη 79η Βρετανική ΤΘΜ. Παρά το γεγονός ότι οι νεαροί γρεναδιέροι του Κράουζε ε ίχαν να αντιμετωπίσουν συγκριτικά μία ανώτερη δύναμη, κατάφεραν να διατηρήσουν υπό τον έλεγχό τους το αεροδρόμιο μέχρι τις 8 Ιουλίου, οπότε αναγκάστηκαν να αποσυρθούν προκειμένου να μη κυκλωθούν λόγω της επικείμενης κατάληψης της Καν από τους Βρετανούς.
Η κατάληψη της Καν και των προαστίων της θα ολοκληρωνόταν με δύο επιχειρήσεις, τις «Charnwood» στις 8 και «Goodwood» στις 18 Ιουλίου. Την πρώτη ανέλαβε το I Βρετανικό Σώμα με διοικητή τον αντιστράτηγο Τζων Κρόκερ, αποτελούμενο από την 3η και την 59η Βρετανική Μεραρχία Πεζικού, την 3η Καναδική Μεραρχία Πεζικού και δύο τεθωρακισμένες ταξιαρχίες. Το σχέδιο προέβλεπε την
κατάληψη της Καν και τη δημιουργία προγεφυρώματος στον ποταμό Ορν. Στα χωριά που απλώνονται βορείως της Καν είχε δημιουργηθεί ένα ισχυρό αμυντικό πλέγμα βάθους 5-6,5 χλμ., αποτελούμενο από αντιαρματικές τάφρους και φωλιές πολυβόλων. Εκεί είχε αναπτυχθεί το 25ο SS Σύνταγμα Γρεναδιέρων Πάντσερ, αριστερά του τμήματα της 1ης SS Μεραρχίας Πάντσερ «Leibstandarte Adolf Hitler» και δεξιά του η 16η Μεραρχία Εδάφους της Luftwaffe. Της επίθεσης προηγήθηκε ένας βομβαρδισμός που ξεκίνησε το απόγευμα της 7ης Ιουλίου με 29 ομοβροντίες των πυροβόλων 16 in του θωρηκτού HMS «Rodney», με στόχο τον λόφο 64, βόρεια της Καν, στο σημείο όπου συναντώνται οι δρόμοι από την Επρόν και τη Λεμπιζέ. Σειρά πήραν περίπου 450 βομβαρδιστικά Halifax και Lancaster της Διοίκησης Βομβαρδιστικών της RAF. Επί 80 περίπου λεπτά το αμυντικό πλέγμα της Καν βρισκόταν μέσα σε μια κόλαση πυρός, χωρίς ωστόσο να πληγεί ιδιαίτερα. Στις 04.20 της 8ης Ιουλίου, οι 3η και 59η Μεραρχίες προ- έλασαν και μέσα σε μια ώρα έφτασαν στις κωμοπόλεις Ερονβίγ, Λεμπιζέ, Λα Μπιζού ντ και Γκαλμάνς. Η σθεναρή, όμως, αντίσταση της 12ης SS είχε καθυστερήσει και ουσιαστικά ανακόψει την περαιτέρω προώθηση της 59ης Μεραρχίας. Η 3η Καναδική Μεραρχία μέχρι το μεσημέρι της ίδιας μέρας είχε καταφέρει να προωθηθεί προς την Οτι και τη Σεν Λουέτ, παρά τις σφοδρές μάχες στη Μπουρόν και την απώλεια 262 ανδρών της. Μια αντεπίθεση τμημάτων της «Hitlerjugend» ανέβαλε για την επομένη την κατάληψη της περιοχής
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
του Αββαείου. Η 3η Βρετανική Μεραρχία Πεζικού ανέτρεψε σε σύντομο χρονικό διάστημα την ανέτοιμη και όχι καλά εξοπλισμένη 16η Μεραρχία Εδάφους της Luftwaffe, απειλώντας έτσι το δεξιό πλευρό της «Hitlerjugend».
Η κατάληψη της Καν ήταν πλέον θ έ μα ωρών: οι δ ιοικητές των λόχων είχαν σκοτωθεί σχεδόν όλοι, μεγάλος αριθμός αρμάτων και αντιαρματικών είχε κατα- στραφεί, το 3ο Τάγμα του 25ου Συντάγματος υπό τον ταγματάρχη των SS Καρλ Χάιντς Μίλιους κυριολεκτικά πολεμούσε για την επιβίωσή του στην Οτί και στην Μπουρόν. Στη Γκρουσί ο 16ος Λόχος του 3ου Τάγματος του 26ου SS Συντάγματος εκμηδενίστηκε, με μοναδικό επιζώντα
τον αγγελιοφόρο, ενώ ένα μόνο αντιαρματικό που είχε λάβει θέση μεταξύ Γκρουσί και Μπουρόν συγκρότησε επί μι- σή ώρα τα καναδικά Sherman μέχρι τελικά να εξοντωθεί. Το «Στάλινγκραντ» της «Hitlerjugend» ήταν κοντά. Μπροστά σε αυτή την πολύ πιθανή προοπτική, ο Μά- γιερ αγνόησε τις ρητές διαταγές του Χίτ- λερ για άμυνα μέχρις εσχάτων και αποφάσισε να αποσυρθεί πίσω από τον ποταμό Ορν, χωρίς τη συναίνεση του I SS Σώματος Πάντσερ. Η εκδήλωση αντεπίθεσης περιορισμένης έκτασης με όσα άρματα είχε στη διάθεσή του αποσκοπούσε στην κάλυψη της απομάκρυνσης των τραυματιών και της απαγκίστρωσης των υπολειμμάτων της Μεραρχίας.
Το πρωί της 9ης Ιουλίου οι Βρετανοί και οι Καναδοί κατέλαβαν την Καν, χωρίς ωστόσο να καταφέρουν να διασχίσουν τον ποταμό Ορν που κυλούσε μέσα στην πόλη και να καταλάβουν τα νότια προάστιά της. Επρεπε να παρέλθουν 33 ημέρες σκληρών και αδυσώπητων μαχών από την ημέρα της απόβασης για να πετύ- χουν οι Βρετανοί αυτό που έπρεπε να ε ίχε επ ιτευχθεί από τη D-Day.
Στις 11 Ιουλίου η «Hitlerjugend» αντι- καταστάθηκε από την 1η SS, η οποία έλαβε το Σύνταγμα Πυροβολικού και ένα τάγμα γρεναδιέρων. Στη συνέχεια, το υπόλοιπο της Μεραρχίας μεταφέρθηκε στην περιοχή μεταξύ Σασί και Μπονς, βόρεια της Φαλαίζ, για αναδιοργάνωση και ανάπαυση. Ομως μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, σε έξι μόλις ημέρες, επανήλθε στη δράση.
Η ολοκλήρωση της εκκαθάρισης της Καν πραγματοποιήθηκε με την επιχείρηση «Goodwood» στις 18 Ιουλίου. Η επιχείρηση ανατέθηκε στο VIII Βρετανικό Σώμα Στρατού, υπό τη διοίκηση του οποίου τέ θηκαν τρεις βρετανικές τεθωρακισμένες μεραρχίες, η 7η, η 11η και των Φρουρών, συνολικής δύναμης 750 αρμάτων. Αντικειμενικός σκοπός της ενέργειας ήταν η δημιουργία ρήγματος στη γερμανική άμυνα από την πλευρά του αεροπρογεφυρώμα-
______________________________ PETER HOFSCHRÖER______________________________
Η Μ ι κ ρ ό τ ε ρ η Ν ι κ η τ ο υ Ο υ ε λ ι ν γ κ τ ο νΗ εξαιρετική και τραγική ιστορία του πάθους ενός ανθρώπου να φτιάξει
την καλύτερη μακέτα της μεγαλύτερης μάχης όλων των εποχών.
Η ιστορία της μάχης του Βατερλό), κατά την οποία ο Γαλλικός Στράτος ηττήθηκε από τους Βρετανούς και τους Πρώσους, αποτε- λεί μια άγνωστη μέχρι τώρα περίπτωση παραχάραξης, ώστε να καρπωθεί τη δόξα της νίκης μόνο ο αρχηγός των Βρετανικών στρατευμάτων, Arthur Wellesley, Δούκας του Ουελινγκτον'.
Όπως αποκαλύπτει ο Βρετανός ιστορικός Πήτερ Χόφσρερ στο βιβλίο αυτό, ο Δούκας προσπάθησε να μονοπωλήσει την νίκη και να δείξει ότι νίκησε τον Ναπολέοντα αποκλειστικά και μόνο με τις δικές του δυνάμεις, χωρίς να χρειαστεί την δύναμη των Πρώσων. Τέσσερις μέρες μετά την μάχη, στην αναφορά του, ο Δούκας ισχυρίστηκε ότι οι δυνάμεις των Πρώσων έφθασαν αφού είχε τελειώσει η μάχη και ότι ήταν 8.000 στρατιώτες και όχι 48.000, που ήταν η αλή
P E T E R H O F S C H R Ö E R
Η Μ ι κ ρ ό τ ε ρ η Ν ι κ η t o t Ο υ ε λ ι ν γ κ τ ο ν
Ο Δούκας, ο Μακετοποχός και το Μυστικό του Βατερλά
θεια. Φρόντισε και στο μοντέλο αναπαράστασης της μάχης να περάσει η δική του εκδοχή.
Δυστυχώς γι’ αυτό, ο λοχαγός William Siborne, που ανέλαβε την κατασκευή του μοντέλου, επιχείρησε να προχωρήσει σε πιστή αναπαράσταση της μάχης. Έπειτα από πιεσεις, όμως, δε'χθηκε την εκδοχή του Δούκα και αφαίρεσε 40.000 Πρώσους στρατιώτες από το μοντε"λο.
Μέσα στις σελίδες του βιβλίου βρίσκεται η εξαιρετική όσο και τραγική ιστορία ενός ανθρώπου να φτιάξει την καλύτερη μακέτα της μεγαλύτερης μάχης όλων των εποχών, που, εξαιτίας της, κε'ρδισε την εχθρότητα του Δούκα και οδηγήθηκε στην ολική καταστροφή.
ISBN: %0-88055-2-Χ
ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΑΠΟ ΤΗΝ Η Ρ Α Κ Λ Η Σ Ε Κ Δ Ο Τ Ι Κ ΗΑθηνών 6, Ζωγράφου, Τ.Κ. 15773, Τηλ. 210 7485892, 210 7472982, Fax: 210 7485891, e-mail: [email protected]
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Δύο γρεναδιέροι της «Hitlerjugend>> εξορμούν από θέσεις απόκρυψης οπλισμένοι με υποπολυβόλα ΜΡ40. Η πυκνή και υψηλή βλάστηση προσφέρουν κάποιο βαθμό απόκρυψης από την εναέρια και την επίγεια παρατήρηση.
τος, στο αριστερό πλευρό των συμμαχικών δυνάμεων, η κύκλωση της Καν από τα ανατολικά και η κατάληψη των κωμοπόλεων Μπουρζεμπού, Βιμόν και Μπρε- τεβ ίγ συρ Λιζ, που θα άνοιγε τον δρόμο για τη Φαλαίζ. Στις 18 Ιουλίου οι τρεις τ ε θωρακισμένες μεραρχίες, μαζί με την 3η Βρετανική Μεραρχία Πεζικού, εκτόξευσαν την επίθεσή τους από το αεροπρογεφύρωμα, ΒΑ της Καν. Παράλληλα η 2η Καναδική Μεραρχία επιτέθηκε από τα δυτικά προάστια της Καν, μαζί με την 3η Καναδική Μεραρχία, η οποία κινήθηκε διά μέσου της πόλης. Μέχρι το Βράδυ η τε λευταία βρισκόταν υπό τον έλεγχο των Καναδών, χωρίς όμως να έχει δημιουργη- θ ε ί το επιθυμητό ρήγμα στη γερμανική άμυνα. Η «Hitlerjugend» είχε αναπτυχθεί στην περιοχή μεταξύ Φρενουβίγ και Εμι- 6ίγ. νοτιοανατολικά της Καν, μόλις τις πρώτες πρωινές ώρες της 19ης Ιουλίου, με αποστολή να απαγορεύσει την προώθηση της Τεθωρακισμένης Μεραρχίας των Φρουρών στον τομέα της, κάτι που τελικά πέτυχε. Η επιχείρηση «Goodwood», παρά την αρχική ευνοϊκή της εξέλιξη, σταμάτησε λόγω των δυσμενών καιρικών συνθηκών, χωρίς τελικά να διασπαστούν οι γερμανικές γραμμές. Αυτό που πέτυχε ο Μοντγκόμερυ ήταν η καθήλωση και η εμπλοκή των γερμανικών τεθωρακισμένων μεραρχιών στον βρετα- νικό-καναδικό τομέα, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στην 1η και στην 3η Αμερικα
ΆΠΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
νική Στρατιά να προελάσουν από τα δυτικά δημιουργώντας το ένα σκέλος της «τανάλιας» που θα έσφιγγε τις γερμανικές δυνάμεις στον θύλακα Φαλαίζ - Αρζε- ντάν.
Ο ΘΥΛΑΚΑΣ ΦΑΛΑΙΖ ■ ΑΡΖΕΝΤΑΝ
Μέχρι τις 26 Ιουλίου η 1η Αμερικανική Στρατιά του αντιστράτηγου Ομάρ Μπρά- ντλεϋ είχε διασπάσει τις γερμανικές γραμμές στο Σεν Λο στον ποταμό Βιρ κατά τη διάρκεια της επιχείρησης «Cobra», ενώ στις 30 Ιουλίου η 3η Στρατιά του Πάτ- τον είχε φτάσει στην Α6ράνς ανοίγοντας τον δρόμο για τη Βρετάνη και τον ποταμό Λουάρ προς τον νότο. Αντικειμενικός σκοπός των Αμερικανών ήταν η περικύκλωση των γερμανικών δυνάμεων στην περιοχή Φαλαίζ - Αρζεντάν, η απαγόρευση υποχώρησής τους και τελικά η καταστροφή τους. Η «τανάλια» τελικά θα έκλεινε στην Τρούν, όπου η 1η Καναδική και η 2η Βρετανική Στρατιά θα συναντούσαν την 3η Αμερικανική Στρατιά. Η επιχείρηση «Luettich» στις 6 προς 7 Αυγούστου αποτέλεσε την αντίδραση του στρατάρχη φον Κλούγκε, αντικαταστάτη του φον Ρούντστεντ, και είχε σκοπό την αποκοπή της 3ης Αμερικανικής Στρατιάς στην Α6ράνς. Την επιχείρηση ανέλαβε το νεο- συγκροτηθέν XLVII Σώμα Πάντσερ υπό τον στρατηγό Χανς φόν Φουνκ, που απο-
τελείτο από τη 2η Μεραρχία Πάντσερ, την 1η SS Μεραρχία Πάντσερ «Leibstandarte», τη 2η SS Μεραρχία Πάντσερ «Das Reich» και την 116 Μεραρχία Πάντσερ. Αρχικά η 2η SS και τμήμα της 2ης Πάντσερ σημείωσαν κάποια επιτυχία στη Μορταίν, αλλά σύντομα καθηλώθηκαν από τη σθεναρή αντίσταση της 30ής Αμερικανικής Μεραρχίας Πεζικού. Τελικά, η γερμανική αντεπίθεση κατέληξε σε καταστροφή: τα βρετανικά καταδιωκτικά- βομβαρδιστικά Typhoon κυριολεκτικά ισοπέδωσαν τα πάντσερ.
Η 12η SS ήταν η μοναδική ταχυκίνητη εφεδρεία του I SS Σώματος Πάντσερ και ανέλαβε τον ρόλο του «πυροσβέστη», ε- πεμβαίνοντας εκεί όπου δημιουργούντο ρήγματα στη γερμανική άμυνα. Η αποφασιστικότητα των «μωρών» διεδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη καθυστέρηση της πτώσης της Φαλαίζ και στη διατήρηση του δρόμου διαφυγής ανοικτού για τις ε γκλωβισμένες γερμανικές στρατιές.
Παράλληλα με την επιχείρηση «Luettich» στις 7 Αυγούστου, εξελίχθηκε και η επιχείρηση «Totalize» από την 1η Καναδική Στρατιά. Το Συγκρότημα Μάχης Βύνσε της 12ης SS εγκαταστάθηκε αμυντικά στην περιοχή μεταξύ Λεζόν και Λε- ζέ, νότια της Καν, ενώ το Συγκρότημα Μάχης Βαλντμίλερ ανέλαβε ως αποστολή την κατάληψη των δεσποζόντων εδαφών νοτίως της Σεν Αινιάν. Το Συγκρότημα Μάχης Κράουζε αποσπάσθηκε στην 89η Μεραρχία προκειμένου να εξαλείψουν μαζί την εσοχή που δημιουργήθηκε στο Τιρί Χαρκού από την 59η Βρετανική Μεραρχία και την 34η Βρετανική Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία. Ομως απομονώθηκε κατά τη διάρκεια της μάχης και αναγκάστηκε να αποσυρθεί. Πενήντα - εξήντα γρεναδιέροι βρήκαν κάλυψη πίσω από το αρχαίο τείχος του Ecole Superieure de Jeunes Filles, αποφασισμένοι να πολεμήσουν μέχρι τον τελευταίο και δικαιώνοντας τη φήμη τους ως σκληροτράχηλων πολεμιστών. Από τη συμπλοκή με τους Καναδούς Τυφεκιοφόρους «Mount Royal» επέ- ζησαν μόνο τέσσερις, σύμφωνα με την αναφορά της Ταξιαρχίας. Σε πολλές περιπτώσεις οι νεαροί γρεναδιέροι δεν δίσταζαν να παίρνουν εκρηκτικά και να πηδούν μέσα στα συμμαχικά άρματα, σκοτώνοντας τα πληρώματα και θέτοντας εκτός μάχης τα οχήματα. Ο φανατισμός των νεαρών αποτελούσε, σε πολλές περιπτώσεις, τον σίγουρο δρόμο προς τον θάνατο.
Στόχος των Καναδών ήταν ο τακτικής σημασίας λόφος 195 μεταξύ της Φαλαίζ και της Σιντό. Η Δύναμη Γουόρθινγκτον, με βάση το καναδικό 28ο Σύνταγμα Τεθωρακισμένων, στην προσπάθειά της να προσεγγίσει τον λόφο χάθηκε μέσα στη νύκτα και την επομένη βρέθηκε περίπου έξι χιλιόμετρα ΒΑ του λόφου και εκτός του βεληνεκούς του πυροβολικού υποστήριξης. Ετσι, απομονώθηκε με αποτέ
Δύο στρατιώτες της 12ης SS συλλαμβάνουν έναν Βρετανό αξιωματικό.
λεσμα τα Συγκροτήματα Μάχης Βύνσε και Κράουζε να εκτοξεύσουν μια σφοδρή επίθεση και με αιχμή του δόρατος 12 άρματα Panther και 9 άρματα Tiger I να καταστρέψουν 28 καναδικά άρματα μέσα σε δύο ώρες. Ωστόσο, μια επίθεση των Καναδών ακολούθως εξασφάλισε τον λόφο 195 και ανάγκασε τους Γερμανούς να υποχωρήσουν 14 χλμ.
Η προσπάθεια των Βρετανο-καναδών να καταλάβουν τη Φαλαίζ τελεσφόρησε με την επιχείρηση «Tractable» στις 14 Αυ- γούστου. Η επίθεση της 4ης Καναδικής και της 1ης Πολωνικής Τεθωρακισμένης Μεραρχίας προσέκρουσε στη λυσσαλέα αντίσταση των Γερμανών. Μέχρι τις 16 Αυγούστου οι Καναδοί δεν είχαν καταφέρει να καταλάβουν τη Φαλαίζ, ενώ οι Γερμανοί είχαν αρχίσει να υποχωρούν προς τα ανατολικά. Αυτό το αντιλήφθηκε ο Μοντγκόμερυ και αποφάσισε να μεταφέρει τα σκέλη της «τανάλιας» ανατολικό- τερα, κατά μήκος του ποταμού Ντιβ, μεταξύ Τρούν και Σαμπουά. Το τρίγωνο που σχηματίζεται από τις πόλεις Φαλαίζ - Τρούν - Σαμπουά αποτέλεσε ένα θαυμάσιο πεδίο εξάσκησης των πληρωμάτων των καταδιωκτικών-βομβαρδιστικών Typhoon και Thunderbolt, με στόχους τα υπολείμματα των υποχωρουσών γερμανικών δυνάμεων. Η «Hitlerjugend» ανέλαβε να διατηρήσει τη βόρεια πλευρά του θύλακα ανοικτή, προκειμένου να διαφύγουν όσο το δυνατόν περισσότεροι εγκλωβισμένοι Γερμανοί στρατιώτες, αλλά οι οδοί διαφυγής είχαν κλειστεί από κατεστραμμένα οχήματα και άρματα, γεγονός που καθιστούσε ακόμα πιο δύσκολη την κατάσταση. Ολες σχεδόν οι γέφυρες κατά μήκος του ποταμού Ντιβ βρίσκονταν υπό τον έλεγχο των Συμμάχων και έτσι οποια- δήποτε σκέψη για αντεπίθεση από το II SS Σώμα Πάντσερ ήταν εκτός πραγματι
κότητας. Η αυτοθυσία των «μωρών» και των άλλων μονάδων των Waffen SS έδωσε τον ελάχιστο χρόνο προκειμένου αρκετοί παγιδευμένοι Γερμανοί στρατιώτες να διαφύγουν προς τον ποταμό Σηκουάνα. Σε μια από αυτές τις προσπάθειες της «Hitlerjugend», ο Μαξ Βύνσε, διοικητής του 12ου SS Συντάγματος Αρμάτων, στον οποίο είχαν απονεμηθεί τα Φύλλα Δρυός στον Σταυρό των Ιπποτών στις 11 Αυγούστου 1944, τραυματίστηκε και αιχμαλωτίστηκε.
Σε διάστημα δύο μηνών το Σύνταγμα Αρμάτων είχε καταστρέψει όχι λιγότερα από 250 άρματα. Στις 19 Αυγούστου η 1η Πολωνική Τεθωρακισμένη Μεραρχία συ- ναντήθηκε στη Σαμπουά με την 90ή Αμερικανική Μεραρχία και έτσι ο θύλακας έ κλεισε, με 10.000 περίπου νεκρούς Γερμανούς. Το Συγκρότημα Μάχης Μόνκε ήταν το τελευταίο τμήμα της «Hitlerjugend» που διέβη τον ποταμό Σηκουάνα κατά τη διάρκεια της 24ης προς την 25η Αυγούστου. Περίπου 600 επιζώ- ντες της Μεραρχίας με λιγοστά οχήματα και άρματα κατάφεραν να φτάσουν στον ποταμό Μεύση, με τους Αμερικανούς κατά πόδας. Ο Μάγιερ, οδηγώντας τα υπολείμματα της «Hitlerjugend» προς τα γαλ- λο-βελγικά σύνορα, ήλθε αντιμέτωπος με Βέλγους παρτιζάνους στο χωριό Ντουρ- νάλ, με αποτέλεσμα να αιχμαλωτισθεί και να παραδοθεί στους Καναδούς.
Στις 21 Αυγούστου μια τελευταία προσπάθεια του II SS Σώματος Πάντσερ να ανατρέψει τις πολωνικές δυνάμεις βορεί- ως της Σαμπουά και να απεγκλωβίσει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο αριθμό στρατιωτών απέτυχε και ουσιαστικά έληξε η μάχη της Φαλαίζ. Ο Αϊζενχάουερ χαρακτήρισε τη Φαλαίζ ως ένα από τα πιο αιματηρά πεδία μαχών.
Με προσωρινό διοικητή τον ταγμα
τάρχη των SS Χούμπερτ Μάγιερ και αργότερα τον ταξίαρχο των SS Φριτς Κρέ- μερ, η Μεραρχία μεταφέρθηκε στις αρχές του Οκτωβρίου στην Κάτω Σαξωνία, σε περιοχές βόρεια της Βεστφαλίας, για αναδιοργάνωση και ανάπαυση. Για την πολεμική τους δράση ο Αρτουρ Αξμαν α- πένειμε τιμητικά στα δύο συντάγματα γρεναδιέρων τη διακριτική ταινία «Hitlerjugend», την οποία έφεραν στα μανίκια τους. Η Μεραρχία είχε απωλέσει το 80% του προσωπικού, το 80% των αρμάτων, το 70% των τεθωρακισμένων οχημάτων, το 60% του πυροβολικού και το 50% των λοιπών οχημάτων της. Η αντικατάσταση των απωλειών την περίοδο εκείνη αποτελούσε ένα μεγάλο και δυσεπίλυτο πρόβλημα για το Γ' Ράιχ. Η Luftwaffe και το Kriegsmarine, οι τραυματίες που είχαν αναρρώσει και παιδιά ηλικίας 15 χρόνων αποτέλεσαν πηγές στρατολόγησης των νεοσύλλεκτων της «Hitlerjugend». Από τις τάξεις της Αεροπορίας και του Ναυτικού στρατολογήθηκαν περίπου 2.000 άνδρες. Ηταν κυρίως στρατιώτες άπειροι, χωρίς γνώση των τακτικών του στρατού και ουσιαστικά χωρίς καμία σχέση με την αρχική σύνθεση και την ποιότητα της Μεραρχίας. Η «Hitlerjugend» με διοικητή από τις 13 Νοεμβρίου τον ταξίαρχο των SS Ού- γκο Κράας, πρώην διοικητή του 2ου SS Συντάγματος Γρεναδιέρων Πάντσερ της «Leibstandarte», ετοιμαζόταν να λάβει μέρος στην επιχείρηση «Φθινοπωρινή Ομίχλη», την τελευταία μεγάλη αντεπίθεση των Γερμανών στο Δυτικό Μέτωπο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1) Dr. S. Hart & Dr. R. Hart: WEAPONS AND FIGHTING TACTICS OF THE WAFFEN SS. MBI, 1999.(2) Brenda Ralph Lewis: HITLER YOUTH: THE HITLERJUGEND IN WAR AND PEACE 1933 - 1945, MBI, 2000.(3) Carlo d‘ Este: DECISION IN NORMANDY, Robson Books, 2000.(4) Ken Ford: D ■ DAY 1944 (3): SWORD BEACH AND THE BRITISH AIRBORNE LANDINGS,Osprey, 2002.(5) Rupert Butler: SS - HITLERJUGEND: THE HISTORY OF THE TWELFTH SS DIVISION 1943 - 45, Spellmount, 2003.(6) Δημήτριος Σταυρόπουλος: "HOHENSTAUFEN" KAI "FRUNDSBERG" ■Η “ΣΙΔΕΡΕΝΙΑ ΓΡΟΘΙΑ " ΤΩΝ WAFFEN SS, Περιοδικό «Panzer», τεύχος 4, Εκδόσεις «Περισκόπιο», Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2002.(7) ΝΟΡΜΑΝΔΙΑ, Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΜΕΡΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, Εκδόσεις «Περισκόπιο», Αθήνα, 2003.(8) http://mars.acnet.wnec.edu(9) www.skalman.nu/thirdreich//ss-12.htm(10) www.eliteforces.freewire.co.uk
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
To 1877εξερράγη ο Ρωσοτουρκικός
πόλεμος, που οδήγησε τον τσαρικό
στρατό στα πρό&υρα της
Κωνσταντινούπολης. Η ελληνική
κυβέρνηση, το Σώμα των
18 Αξιωματικών και ο εμβαπτισμένος
στη "Μεγάλη Ιδέα"λαός είδαν μια
μοναδική ευκαιρία επέκτασης του
ελληνικού βασιλείου και
απελευθέρωσης αλύτρωτων
αδελφών. Ετσι άρχισαν οι
επαναστάσεις στη Θεσσαλία και στη
Μακεδονία, οι οποίες αν και
απέτυχαν, ενδυνάμωσαν τις
ελληνικές διεκδικήσεις στον
διπλωματικό στίβο. Αποτέλεσμα
ήταν η προσάρτηση της Θεσσαλίας
και της Αρτας, το 1881.
ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣΙστορικός
ΣΤΗΝ ΠΙΕΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΑΤΥΧΕΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΜΕ ΘΕΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΣΤΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ
Η δυναμική της "Μεγάλης Ιδέας" κορυφώθηκε στη δεκαετία του 1870, καθώς ευδοκιμούσε σε όλα τα κοινωνικά στρώματα του ελληνικού λαού η πεποίθηση περί της ανάγκης επέκτασης και απελευθέρωσης υπόδουλων περιο
χών και ομοεθνών. Στην Αθήνα του 1875 επικρατούσε αναβρασμός, ενώ η παρουσία, στην ελληνική πρωτεύουσα, αγωνιστών από ιστορικές οικογένειες της Μακεδονίας ενέτεινε τους εθνικούς-αλυτρωτικούς πόθους. Οι Λαζαίοι, οι Βλαχαβαίοι, οι γιοι του Νικοτσάρα και αρκετοί ακόμα βρίσκονταν εκείνη την εποχή στην Αθήνα, τροφοδοτώντας την κοινή γνώμη με ερεθίσματα που συγκινούσαν, για τα πάθη των υπόδουλων Μακεδόνων και την ανάγκη απελευθέρωσής τους. Η ελληνική κοινή γνώμη, εμποτισμένη επί δεκαετίες με τα νάματα της "Μεγάλης Ιδέας", πίεζε για επέκταση προς βορρά και απελευθέρωση των αλύτρωτων ομοεθνών.
Επέτρεπε όμως η στρατιωτική ισχύς του μικρού ελληνικού βασιλείου τέτοια σχέδια και όνειρα; Ποιες ήταν οι αντικειμενικές δυνατότητες του στρατεύματος, σε ρεαλιστικές βάσεις;
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
(Αριστερά): Η κορυφή Μύτικας, η ψηλότερη του Ολυμπου.Μετά την καταστολή της επανάστασης ο Ολυμπος και τα Πιέρια πλημμύρισαν από χιλιάδες άμαχου πληθυσμού που κατέφυγαν εκεί αναζητώντας σωτηρία.
(Δεξιά): Ο καπετάνιος Βασίλης Ζούρκας, ένας από τους πρωταγωνιστές της Επανάστασης του 1878.
Η αλήθεια είναι πως κατά τη δεκαετία του 1870* ο Ελληνικός Στρατός παρέμεινε σε στάσιμη κατάσται και η μαχητική του ισχύς ήταν μικρή. Η κυβέρνηση Κου: μουνδούρου άρχισε μετά το 1875 μια πρώτη προσπάθεια αναβάθμισης του στρατεύματος σε οργανωτικά επίπεδο και προχώρησε σε παραγγελίες τυφεκίων και πυροβόλων. Την ίδια πολιτική εφάρμοσε και η κυβέρνηση Δελη- γιώργη, η οποία το καλοκαίρι του 1877 αναδιάρθρωσε τον Στρατό συγκροτώντας δύο μεραρχίες, με έδρα την Αθήνα και την Πάτρα. Οι σχηματισμοί αυτοί διέθεταν από δύο ταξιαρχίες. Κάθε ταξιαρχία με τη σειρά της α- ποτελείτο από δύο συντάγματα. Οι μονάδες του ιππικού, που παλαιότερα καλούντο συντάγματα λογχιστών και από το 1866 ιππαρχίες ακροβολιστών, ονομάστηκαν συντάγματα ιππικού.
Αυτό το οποίο προσπάθησε επιπρόσθετα η κυβέρνηση Δεληγιώργη ήταν να αυξήσει την οροφή του στρατού, ο οποίος δεν υπερέβαινε τις 13.000 άνδρες. Εισήγαγε έτσι νόμο περί καθολικής στράτευσης, με αποτέλεσμα η δύναμη του στρατού να υπερβεί τις 20.000 άνδρες στα τέλη του 1877. Τη χρονιά εκείνη άρχισαν οι παραλαβές των νέων τυφεκίων Gras. Μέχρι τότε οι μονάδες του πεζικού χρησιμοποιούσαν τυφέκια και αραβίδες Chassepot και τα ελληνικής κατασκευής τύπου "Μυλωνά", καθώς και αραβίδες τύπου Minie.
Καταβλήθηκε επίσης προσπάθεια αναβάθμισης του Πυροβολικού, στο οποίο υπηρετούσαν 600 άνδρες, με τη συγκρότηση πέντε πυροβολαρχιών που διέθεταν εμπρο- σθογεμή πυροβόλα των 12 pdr. Τα επαναστατικά γεγονότα στη Θεσσαλία και στη Μακεδονία πρόλαβαν όμως την ολοκλήρωση του εγχειρήματος. Τα οπισθογεμή πυροβόλα Krupp που παραγγέλθηκαν, ορεινά και πεδινά, άρχισαν να παραδίδονται στις αρχές του 1878. Δυτικοί στρατιωτικοί ακόλουθοι και διπλωμάτες, που παρακολουθούσαν αυτές τις προσπάθειες εκσυγχρονισμού, εκφράστηκαν τότε θετικά για τις δυνατότητες του Ελληνικού Στρατού. Ο στρατιωτικός ακόλουθος της Γαλλίας στην Κωνσταντινούπολη, ο οποίος επισκέφθηκε στις αρχές
||i§illfÄ
20
του 1878 ορισμένες μονάδες, υπεστήριξε πως ο Ελληνικός Στρατός θα μπορούσε να προωθηθεί ως τα Τέμπη και να κρατήσει τη Θεσσαλία στην κατοχή του, συνυπολογιζό- μενου ότι ο κύριος όγκος των τουρκικών δυνάμεων είχε αναπτυχθεί στη Θράκη, προς αντιμετώπιση των Ρώσων.
Ηταν σαφές ότι οι προσπάθειες του ελληνικού κράτους να εκσυγχρονίσει, στο μέτρο του εφικτού, τον Στρατό ξηράς, παρακολουθούσαν την αυξανόμενη ένταση στα Βαλκάνια, που επισφραγίστηκε με την έναρξη του Ρωσοτουρκικού Πολέμου τον Απρίλιο του 1877. Ακριβώς τότε ο Ρώσος πρέσβυς στην Ελλάδα Σαβόρωφ ανακοίνωσε στην ελληνική κυβέρνηση τις αποφάσεις της Μόσχας. Αν η Ελλάδα συνέπραττε και εισέβαλλε στην τουρκοκρατούμενη Θεσσαλία, η Ρωσία θα συνηγορούσε στο να προσαρτήσει η Ελλάδα τις περιοχές που θα κατελάμβανε.
Τι γινόταν όμως βορειότερα;Σε ολόκληρη τη δυτική Μακεδονία κατά
τις δεκαετίες του 1860 και του 1870 δρούσαν εκατοντάδες κλεφταντάρτες. Το ορεινό της περιοχής διευκόλυνε τις κινήσεις τους. Αλλοι από αυτούς είχαν ξεκάθαρη ελληνική εθνική συνείδηση, δίνοντας εθνικοαπελευ- θερωτική διάσταση στον αγώνα τους, και άλλοι λειτουργούσαν περισσότερο ως λήσταρχοι. Ηδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1870 παρατηρήθηκε πύκνωση των ελληνικών αντάρτικών δυνάμεων στα Χάσια, τον Ολυμπο και βορειότερα στο Βέρμιο.
Ενώ ο Τουρκικός Στρατός γνώριζε την ήττα στο μέτωπο με τους Ρώσους, η ελληνική κυβέρνηση υιοθέτησε δυναμική τακτική, αποφασισμένη να συνδράμει επαναστατικό κίνημα όχι μόνο στη Θεσσαλία αλλά και στη δυτική Μακεδονία.
Στην Αθήνα εγκέφαλος για την οργάνωση και την ενίσχυση της επανάστασης ανα- δείχθηκε η "Εθνική Αμυνα", που είχε τη στήριξη της κυβέρνησης. Οι διοικούντες την Εθνική Αμυνα" διατηρούσαν επαφή με το
ελληνικό προξενείο στη Θεσσαλονίκη, από όπου ο δραστήριος πρόξενος Κωνσταντίνος Βατικιώτης έστελνε συνεχώς εκθέσεις και υπομνήματα.
Το φθινόπωρο του 1877 η "Εθνική Αμυνα" προώθησε διά θαλάσσης δύο αποστολές όπλων, μια στην Πιερία και μια στη Χαλκιδική. Στην Αθήνα περισσότεροι από 800 εθελοντές προετοιμάστηκαν για αποστολή και ανάληψη δράσης στη Μακεδονία. Τον Δεκέμβριο συστάθηκε στην ελληνική πρωτεύουσα το πρώτο ένοπλο σώμα, δύναμης 150 ανδρών. το οποίο αναχώρησε με πλοίο για τις ακτές της Κατερίνης. Το σκάφος όμως δεν κα- τάφερε να αποβιβάσει τους άνδρες στην παραλία του Λιτόχωρου, λόγω της σφοδρής θαλασσοταραχής. Τελικά οι 150 άνδρες του σώματος, υπό τον Λεωνίδα Βούλγαρη, αποβιβάστηκαν σε μια παραλία του Πηλίου, όπου συνενώθηκαν με τις δυνάμεις των ντόπιων και έλαβαν μέρος στις εκεί επιχειρήσεις.
Για τη Μακεδονία τα σχέδια προέβλεπαν εκδήλωση κύριας ενέργειας στις μεταξύ Πλαταμώνα και Κατερίνης ακτές, όπου θα α-
Ο καπετάνιος Θανάσης Μπρούφας, με πλούσια δράση στη δυτική Μακεδονία.
ποβιβαζόταν ο μεγάλος όγκος των εθελοντών. Αφού εδραιωνόταν η επανάσταση στην Πιερία οι ελληνικές δυνάμεις θα ακολουθούσαν δύο άξονες προέλασης: έναν προς Βέ- ροια-Εδεσσα και έναν προς Κοζάνη-Καστο- ριά.
Στη Χαλκιδική και στην Καβάλα θα διε- νεργούντο υποβοηθητικές αποβάσεις, όχι μόνο για αντιπερισπασμό αλλά και για να εγγράφουν υποθήκες της Ελλάδας στις διπλωματικές ρυθμίσεις που θα ακολουθούσαν τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο.
Παράλληλα τις τελευταίες ημέρες του1877 εισέβαλε στη Μαγνησία από τη Στυλίδα ένοπλο σώμα 250 εθελοντών με επικεφαλής τον Κωνσταντίνο Ισχόμαχο, λοχαγό του Πυροβολικού. Αυτός κατευθύνθηκε στη συνέχεια στα Αγραφα, όπου ένωσε τη δύναμή του με ντόπιους καπετάνιους και μαζί εκκαθάρισαν τη συνοριακή γραμμή από τα τουρκικά φυλάκια. Στις 20 Ιανουαρίου 1878 επαναστάτησαν το Πήλιο και η επαρχία Αλμυρού.
Η επανάσταση, στηριζόμενη στα εθελοντικά σώματα και στους ντόπιους οπλαρχηγούς, φάνηκε να γενικεύεται. Παράλληλα στην ανατολική Θράκη ο Ρωσικός Στρατός προέλαυνε προς την Κωνσταντινούπολη. Ενθαρρυμένη από όλα αυτά η ελληνική κυβέρνηση διέταξε εισβολή του τακτικού Στρατού προς την κατεύθυνση του Δομο- κού. Προς τούτο αρκετές ημέρες πριν, ήδη μετά την κατάληψη της Αδριανούπολης από τους Ρώσους, ο βασιλιάς Γεώργιος Α1 διέταξε τον υποστράτηγο Σκαρλάτο Σούτσο να μετακινήσει τον κύριο όγκο των μονάδων Πεζικού και Πυροβολικού από τη Χαλκίδα στη Λαμία, δίχως να ρωτήσει την κυβέρνηση.
Το πρωϊ της 21ης Ιανουαρίου 1878 ξεκίνησε από τη Λαμία η πρώτη δύναμη του τακτικού Ελληνικού Στρατού με κατεύθυνση τα σύνορα. Επρόκειτο για τέσσερα τάγματα πεζικού, μια ίλη ιππικού, έναν λόχο σκαπανέων και δύο ορειβατικές πυροβολαρχίες, υπό τη διοίκηση του ίδιου του υποστράτηγου Σκαρλάτου Σούτσου. Η είσοδος στο τουρκο
κρατούμενο έδαφος πραγματοποιήθηκε κυρίως από τη θέση Δερβέν Φούρκα. Δεν είχε γίνει καμία ουσιαστική προετοιμασία, ούτε σε θέματα διοικητικής μέριμνας. Το απόγευμα οι παραπάνω δυνάμεις προσέγγισαν το τουρκικό φυλάκιο στη μεθόριο, όπου ο επικεφαλής της φρουράς Τούρκος λοχαγός ύψωσε λευκή σημαία και παραδόθηκε. Στις 22 Ιανουαρίου οι ελληνικές δυνάμεις προωθή- θηκαν στο οροπέδιο Ξυνιάδος-Θμβριακής και την επόμενη πολιόρκησαν τον Δομοκό.
Στο μεταξύ, ενώ ο Ρωσικός Στρατός προσέγγιζε επικίνδυνα την Κωνσταντινούπολη, Μόσχα και Υψηλή Πύλη υπέγραψαν στην Αδριανούπολη ανακωχή, προς έκπληξη της ελληνικής κυβέρνησης. Ετσι διατάχθηκε σύμπτυξη και επιστροφή του Στρατού στη Λαμία, κατόπιν πιέσεων των Μεγάλων Δυνάμεων και υπό το βάρος των απειλών των Τούρκων.
Η μικρή προέλαση των ελληνικών τμημάτων ως τον Δομοκό προκάλεσε την οργή της Υψηλής Πύλης. Ο μεγάλος βεζύρης, Αχμέτ Βεκίφ, πρότεινε ναυτικό αποκλεισμό και βομβαρδισμό του Πειραιά και της Ερμούπο- λης. Οι μη στρατιωτικοί όμως συντάχθηκαν με τη γραμμή του σουλτάνου και του υπουργού Εξωτερικών, Σαφβέτ πασά, που δεν ήθελαν στρατιωτική αντιπαράθεση με την Ελλάδα την ώρα που οι Ρώσοι βρίσκονταν λίγα χιλιόμετρα έξω από την Κωνσταντινούπολη.
Παρά την υποχώρηση της ελληνικής κυβέρνησης και την επιστροφή των μονάδων στη Λαμία, πολλοί αξιωματικοί και οπλίτες αρνήθηκαν να αποχωρήσουν. Στον Δομοκό λιποτάκτησαν 170 άνδρες, οι οποίοι κατευ- θύνθηκαν στα Αγραφα προς συνέχιση του αγώνα. Στη Λαμία λιποτάκτησαν άλλοι 95 υπα- ξιωματικοί και οπλίτες, που κατευθύνθηκαν στη Θεσσαλία. Η επανάσταση συνεχίστηκε με επίκεντρο το Πήλιο, όπου συγκροτήθηκε "Προσωρινή Κυβέρνησις". Στις αρχές Φεβρουάριου ο λοχαγός Ισχόμαχος προωθήθη- κε επτά μόλις χιλιόμετρα από την Καρδίτσα.
Στις 19 Φεβρουάριου 1878 συμφωνήθηκε στον Αγιο Στέφανο η ομώνυμη συνθήκη, που ανάμεσα στα άλλα προέβλεπε την ίδρυση μεγάλης Βουλγαρίας. Οταν αυτά έγιναν γνωστά στην Ελλάδα και κατέστη σαφές ότι ο βορειοελλαδικός τουρκοκρατούμενος χώρος θα εντασσόταν στη βουλγαρική επικράτεια, ο αναβρασμός της ελληνικής κοινής γνώμης, των αξιωματικών και της κυβέρνησης εντά- θηκε, όπως βεβαίως και στις πόλεις και στα χωριά της Μακεδονίας.
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΠΙΕΡΙΑ
Οπως προαναφέρθηκε, ένα σώμα εθελοντών υπό τον Λεωνίδα Βούλγαρη απέτυχε να αποβιβαστεί στην παραλία του Λιτόχωρου τις τελευταίες ημέρες του 1877 και τελικά προωθήθηκε στο Πήλιο.
Στις 16 Φεβρουάριου 1878 και ενώ η επανάσταση βρισκόταν ήδη σε εξέλιξη στη Θεσσαλία, ο κύριος όγκος των εθελοντών, που ε- πέβαινε σε δύο πλοιάρια, αποβιβάστηκε
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Γτην παραλία του Λιτόχωρου. Επρόκειτο για -30 (κατ' άλλες πηγές για 500) περίπου άν- δρες. επικεφαλής των οποίων ήταν ο λοχαγός Κοσμάς Δουμπιώτης. Ανάμεσά τους βρίσκονταν έμπειροι καπετάνιοι: ο Νικόλας 3λαχά6ας, ο Τόλιος Λάζος, ο Τζαχείλας και άλλοι.
Στις 21 Φεβρουάριου οι ντόπιοι Μακεδό- νες και οι εθελοντές από την ελεύθερη Ελλάδα ύψωσαν την ελληνική σημαία στον Κολινδρό της Πιερίας. Ταυτόχρονα στο Λιτόχωρο συνήλθαν σε σύσκεψη αντιπρόσωποι των χωριών της Πιερίας, καθώς και άλλοι από τα χωριά του Ολύμπου: Κρανιά, Κάρυά, Πολιάνα, Λιβάδι. Αυτοί ανακήρυξαν "Προσωρινή Κυβέρνηση της Μακεδονίας" και ένωση με την Ελλάδα. Στην προκήρυξη της "Προσωρινής Κυ- βερνήσεως" κατηγορείτο η οθωμανική κυριαρχία ως τυραννία και οι επαναστατημένοι Μακεδόνες διατράνωσαν την απόφασή τους "....ή να ζήσουν ελεύθεροι, ή να πεθά- νουν σαν Ελληνες". Ανακηρυσσό- ταν "....η ένωση της Μακεδονίας με την ελεύθερη Ελλάδα, ακόμα και αν παρίστατο ανάγκη να παραδοθεί στη φωτιά και στην καταστροφή”.
Τις επόμενες ημέρες εκατοντάδες Μακεδόνες από τα μεταξύ Κατερίνης και Βέροιας χωριά προ- σήλθαν και πύκνωσαν τις τάξεις των επαναστατών. Ακόμα και λήσταρχοι του Ολύμπου και των Πιε- ρίων, όπως ο Καλόγηρος και ο Χο- στέβας, ενίσχυσαν με τους εμπειροπόλεμους άνδρες τους το σώμα εθελοντών του Δουμπιώτη.
Στο Λιτόχωρο ο λοχαγός Δουμπιώτης χώρισε τις δυνάμεις του σε τρία τμήματα: το πρώτο, με επικεφαλής τον ίδιο, προωθήθηκε στα στενά της Πέτρας, ώστε να φράξει τον δρόμο στις τουρκικές δυνάμεις που θα εκινούντο από τη Λάρισα και την Ελασσόνα. Το δεύτερο τμήμα κινήθηκε βόρεια, προς τον Κολινδρό, ενώ το τρίτο, με επικεφαλής τον Ν. Αποστολίδη, αναπτύχθηκε στις παραλίες του Πλαταμώνα και του Παντελεήμονα. Αυτές οι δυνάμεις πολιόρκησαν το Κάστρο του Πλαταμώνα, όπου η εκεί τουρκική φρουρά έσπευσε να παραδοθεί. Στη συνέχεια κινήθηκαν προς τα νότια, ώστε να εξεγερθούν τα χωριά του κάτω Ολύμπου. Στη Ραψάνη το σώμα ενισχύθηκε με 500 περίπου ντόπιους. Οι Τούρκοι βγήκαν από τη Λάρισα προς αντιμετώπιση των επαναστατών. Η μάχη διεξήχθη στις 22 Φεβρουάριου1878 στο Σολιό της Ραψάνης. Αν και οι τουρκικές δυνάμεις υπερέβαιναν τις 2.000 άνδρες, οι επαναστάτες με επικεφαλής τον κα- πετάν Τζαχείλα τούς απέκρουσαν.
Στη συνέχεια το ελληνικό σώμα μετέβη στη διάβαση των Τεμπών, όπου απέκρουσε προσπάθεια των Τούρκων να διασχίσουν τον Πηνειό. Κατόπιν όμως ο Αποστολίδης επανέ
φερε τις δυνάμεις του στις παραλίες του Πλαταμώνα και της Λεπτοκαρυάς, οι οποίες έμειναν αφρούρητες. Οι δυνάμεις που απέ- μειναν στον κάτω Ολυμπο δεν κατάφεραν να αποκρούσουν τους Τούρκους, οι οποίοι συγκέντρωσαν 4.000 άνδρες και εισέβαλαν στα χωριά της περιοχής. Η Τσαρίτσανη, η Ιτιά και οι Γόννοι παραδόθηκαν στο πυρ, ενώ στη Ραψάνη εκτελέστηκαν άμαχοι, ακόμα και υπέρ- γηροι. Στη συνέχεια οι Τούρκοι πυρπόλησαν την Κρανιά και λεηλάτησαν το Λιβάδι Ολύμπου.
Στο βόρειο μέτωπο το τμήμα που κινή- θηκε προς Κατερίνη και Κολινδρό διεξήγαγε μάχες περιορισμένης έκτασης με τουρκικά
Λαϊκή εικόνα στην οποία φαίνονται οι Μακεδόνες οπλαρχηγοί να υψώνουν τη
σημαία της επανάστασης στην Πιερία το 1878. Στο κέντρο βρίσκεται ο επίσκοπος
Νικόλαος, ηγετική μορφή κατά τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν.
στρατιωτικά αποσπάσματα και δεν επεχείρη- σε να καταλάβει την Κατερίνη, παρά το ότι η εκεί φρουρά ήταν ολιγάριθμη.
Νοτιότερα, ενώ οι επαναστατικές δυνάμεις σημείωσαν σημαντική νίκη στην Πολιά- να, όπου οι Τούρκοι έχασαν περισσότερους από 100 άνδρες, οι επιχειρήσεις εξελίχθηκαν ευνοϊκότερα. Ομως νέες δυνάμεις κατέ- φθαναν από τη Θεσσαλονίκη, ενισχύοντας τις ήδη υπάρχουσες. Ετσι η συνολική δύναμη των Τούρκων υπερέβη τις 8.000 άνδρες.
Σε λίγες ημέρες ο Τουρκικός Στρατός
κατέλαβε ολόκληρη την πεδινή Πιερία. Περισσότεροι από 20.000 κάτοικοι κατέφυγαν στα ορεινά του Ολύμπου. Παράλληλα από τις αρχές Μαρτίου του 1878 ο οθωμανικός στόλος επιτηρούσε τα παράλια της Πιερίας, από τις εκβολές του Αξιού ως τον Πλαταμώνα και τα Τέμπη. Ετσι ο ανεφοδιασμός των επαναστατών διά θαλάσσης κατέστη αδύνατος. Οταν μάλιστα στα μέσα Μαρτίου το ατμόπλοιο Ύδρα", μεταφέροντας πολεμοφόδια και 300 εθελοντές, επεχείρησε να προσεγγίσει τα παράλια της Πιερίας, εντοπίστηκε και κινδύνευσε να κυκλωθεί από τουρκικά σκάφη. Τελικά αναγκάστηκε και επέστρεψε άπρακτο στην ελεύθερη Ελλάδα. Εκτός από
τον ναυτικό αποκλεισμό στην Πιερία, άλλα τουρκικά πλοία ανέλαβαν περιπολίες κατά μήκος της χερσονήσου της Κασσάνδρας στη Χαλκιδική και απέκλεισαν και τον Στρυ- μονικό κόλπο, ώστε να μην επιχει- ρηθεί από ελληνικής πλευράς η αποβίβαση εθελοντών στις περιοχές αυτές.
Στην ξηρά ο κύριος όγκος των τουρκικών δυνάμεων, υπό τον Ασάφ πασά, προσέγγισε επικίνδυνα τον Κολινδρό. Τότε ο επίσκοπος Νικόλαος, από τους πρωτεργάτες της επανάστασης, πυρπόλησε το κτίριο της επισκοπής και διέταξε την εκκένωση της Κωμόπολης. Ο άμαχος πληθυσμός, περισσότεροι από 6.000 κάτοικοι, αναζήτησε καταφύγιο στη Μονή των Αγίων Πάντων. Στις 15 Μαρτίου η τουρκική δύναμη εισέβαλε στη μονή και έσπειρε τον όλεθρο.
Οι ένοπλοι Μακεδόνες που φρουρούσαν το μοναστήρι κατάφεραν να φυγαδεύσουν τα μισά περίπου γυναικόπαιδα, ενώ οι λοιποί σκορπίστηκαν στα γύρω δάση και στις χαράδρες. Στη θέση Γαλακτός επαναλήφθηκε το Ζάλογγο, όταν επτά νέες γυναίκες αυτοκτόνησαν πέφτοντας στον γκρεμό για να μη συλληφθούν ζωντανές. Μια από αυτές, η Κατερίνα Νιώπα, έπεσε κρατώντας στην αγκαλιά της το νε
ογέννητο αγοράκι της. Οι επτά γυναίκες βρήκαν ακαριαίο θάνατο, το βρέφος όμως ε- πέζησε και το βρήκαν αργότερα να θηλάζει τη νεκρή του μητέρα. Επρόκειτο για τον Ιωάννη Νιώπα, που μεγάλωσε και έζησε στη Βέροια, όπου και πέθανε το 1940.
Ο ίδιος ο επίσκοπος Νικόλαος, που όπως προαναφέρθηκε εγκατέλειψε τον Κολινδρό, με την προστασία του καπετάνιου Βαγγέλη Χοστέβα κατέφυγε στη Μονή της Πέτρας. Εκεί συναντήθηκε με τον πρόκριτο Ευάγγελο Κοροβάγγο και εξέδωσαν, στις 4 Μαρτίου 1878, νέα προκήρυξη καλώντας τους Μακεδόνες να αντισταθούν μέχρις εσχάτων. "Θυμηθείτε πως την πατρίδα μας δόξασαν κάποτε τα όπλα του Μεγάλου Αλεξάνδρου...Και σήμερα, την ιερήν μας γη βεβήλωσαν η θηριωδία και η αισχρότητα των Τούρκων. Θα
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
πολεμήσουμε μέχρις εξοντώσεως την εξουσία του σουλτάνου".
Τις κρίσιμες εκείνες ώρες στον Δουμπιώ- τη καταλογίστηκαν τακτικά λάθη και κυρίως το ότι διασκόρπισε τις ούτως ή άλλως περιορισμένες δυνάμεις του. Οι Τούρκοι, που προήλαυναν διαρκώς, προσέγγισαν το Λιτόχωρο. Στην πορεία τους εντόπισαν και κατέλαβαν ένα μεγάλο φορτίο όπλων, την ώρα που εκφορτωνόταν στην παραλία. Αυτή ήταν μια ιδιαίτερα αρνητική εξέλιξη για την επανάσταση, αφού 2.000 τυφέκια και πολεμοφόδια περιήλθαν στα χέρια του εχθρού.
Οταν εισήλθε στο Λιτόχωρο το τουρκικό στράτευμα προέβη σε απερίγραπτες ωμότητες σε βάρος των υπερηλίκων που δεν μπόρεσαν να εγκαταλείψουν την πόλη. Οι Τούρκοι πυρπόλησαν οικίες εντός των οποίων βρίσκονταν κατάκοιτοι ηλικιωμένοι, που βρήκαν ψρικτό θάνατο. Την 75χρονη μοναχή Ευπραξία τη θανάτωσαν κόβοντάς της τα χέρια. Η 35χρονη Μαρία Κόλπη εκτελέστηκε με πυρακτωμένο σίδερο. Δεκάδες άλλοι κατα- κρεουργήθηκαν.
Μετά την πτώση του Λιτόχωρου ισχυρές δυνάμεις του Τουρκικού Στρατού διείσδυ- σαν στον Ολυμπο και στα Πιέρια. Ο αγώνας μετέπεσε πλέον σε ανταρτοπόλεμο και οι Μακεδόνες περίμεναν νέες ενισχύσεις από την ελεύθερη Ελλάδα. Ομως τα σώματα εθελοντών που συγκροτούντο στην Αθήνα προωθούντο προς τη Θεσσαλία, όπου υπήρχαν καλύτερες προϋποθέσεις εδραίωσης της επανάστασης.
Ο Ασάφ πασάς προώθησε μέρος των δυ- νάμεών του στον κεντρικό Ολυμπο, με στόχο τη Μονή του Αγίου Διονυσίου, όπου είχαν κα- ταφύγει χιλιάδες γυναικόπαιδα. Τότε επενέ- βησαν οι πρόξενοι της Ιταλίας και της Βρετα- νιας στη Θεσσαλονίκη, μετά από παράκληση
22 του εκεί Ελληνα πρόξενου Κωνσταντίνου Βα- mm τικιώτη. Οι παραστάσεις τους προς την οθω
μανική διοίκηση απέδωσαν και τελικά ο Ασάφ πασάς δεν εισέβαλε στο μοναστήρι. Ωστόσο το Λιτόχωρο, ο Κολινδρός και τα πε
ρισσότερα χωριά της Πιερίας ήταν κατεστραμμένα και ο άμαχος πληθυσμός περιφε- ρόταν σε άθλια κατάσταση στα γύρω όρη. Οπως ανέφερε ο ανταποκριτής της "Daily News" στις 22 Μαρτίου 1878, χιλιάδες χωρικοί διασκορπίστηκαν σε σπήλαια και δάση, υπο- φέροντας τα πάνδεινα.
Ενώ η επανάσταση στην Πιερία έπνεε τα λοίσθια, ο λοχαγός Κωνσταντίνος Ισχόμαχος, επικεφαλής 800 ανδρών πέτυχε στις 22 Μαρτίου 1878 σπουδαία νίκη στη Ματαράγκα Καρδίτσας, αντιμετωπίζοντας δύναμη 5.000 Τούρκων, από τους οποίους 600 ήταν ιππείς. Η μάχη διήρκεσε ολόκληρη την ημέρα, με διαρκείς επιθέσεις και αντεπιθέσεις των ε- μπλεκομένων. Ο Ισχόμαχος, διαθέτοντας ένα ικανό επιτελείο υπαξιωματικών του τακτικού Στρατού, κατάφερε να κρατήσει ένα μέτωπο το οποίο έφθανε σχεδόν ως τα Φάρσαλα. Οι ελληνικές δυνάμεις απαγκιστρώθηκαν με τάξη και αποσύρθηκαν στις υπώρειες των Αγράφων μόνον όταν κινδύνευσαν να υπερ- κερασθούν, καθώς οι Τούρκοι κίνησαν νέες δυνάμεις από τη Λάρισα και τα Φάρσαλα.
Η νίκη στην πεδιάδα της Καρδίτσας ήταν μια αναλαμπή, την ώρα που στην Πιερία η επανάσταση κατέρρεε. Από τον Ολυμπο ο λοχαγός Δουμπιώτης και οι εθελοντές του κι- νήθηκαν προς νότο, διωκόμενοι συνεχώς από τις τουρκικές δυνάμεις, ώσπου κατέληξαν στην περιοχή Καρδίτσας. Τα χωριά της πεδιάδας της Κατερίνης έμειναν τελείως ανυπεράσπιστα και ο ελληνικός πληθυσμός τους, που συνιστούσε τη μεγάλη πλειοψη- φία, δοκιμάστηκε από τα σκληρά αντίποινα των Τούρκων. Δεκάδες χωριά πυρπολήθηκαν. Οι Δυτικοί πρόξενοι στη Θεσσαλονίκη ανέφεραν ομαδικές εκτελέσεις Ελλήνων χωρικών. Με το τέλος της άνοιξης του 1878 έληξε κάθε επαναστατική δραστηριότητα στον Ολυμπο και στην Πιερία.
Οταν τα όπλα έδωσαν τη θέση τους στη διπλωματία και θα επιχειρούντο οι τελικές διευθετήσεις και ρυθμίσεις στο Βερολίνο, τα υπολείμματα των επαναστατών του Ολύ-
0 Αλιάκμονας σε φωτογραφία των αρχών του 20ού αιώνα. Νότια του ποταμού, στα Πιέρια όρη, κατέφυγαν οι επαναστάτες του 1878 και μεγάλος αριθμός γυναικοπαιδών, για να σωθούν από την εκδικητική μανία των Τούρκων.
μπου και της Πιερίας κινήθηκαν αργά προς τη Θεσσαλία. Συγκεντρώθηκαν στις ασφαλείς οροσειρές δυτικά της Καρδίτσας, κυρίως στο Σμόκοβο και στον Μεσενικόλα. Βρετανική διπλωματική αντιπροσωπεία που κατέφθασε στο Σμόκοβο τον Απρίλιο του 1878, διαπραγματεύθηκε με τους Θεσσα- λούς και τους Μακεδόνες καπετάνιους. Η τελική συμφωνία προέβλεπε την επιστροφή των οπλαρχηγών και των ανδρών τους στις εστίες τους και τη μεσολάβηση της Βρετανίας στην Τουρκία για χορήγηση γενικής αμνηστίας. Οι Βρετανοί υποσχέθηκαν επίσης απελευθέρωση όλων των αιχμαλώτων και διάλυση των τουρκαλβανικών αποσπασμά- των ατάκτων. Παρόλα αυτά 30.000 πρόσφυγες από τη δυτική Μακεδονία, την Πιερία και τον Ολυμπο, κατέφυγαν στην ελεύθερη Ελλάδα.
Τα αισθήματα του μακεδονικού Ελληνισμού τις τραγικές εκείνες ώρες αποτύπωσε η εφημερίδα "Φάρος" της Θεσσαλονίκης, εκφράζοντας την αγωνία για τις σφαγές των Τούρκων αλλά και τις βλέψεις των Βουλγάρων:
"Οι Μακεδόνες είμαστε από αμνημονεύ- των χρόνων οικήτορες και κτήτορες του πάτριου εδάφους. Είμαστε λαός ελληνικότατης καταγωγής, με ελληνικότατη ιστορία. Δάση, κοιλάδες, ποταμοί, όρη, επιγραφές, μνημεία, μαρτυρούν ότι η Μακεδονία ήταν, είναι και θα είναι ελληνική. Μην μας παραδίδετε λοιπόν δούλους στα χέρια του πανσλαβισμού. Μην καταπατείτε τα από αιώνων δίκαιά μας".
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Οι περιοχές της δυτικής Μακεδονίας υπέφεραν ήδη από το 1876 εξαιτίας των Τουρ- καλβανών ατάκτων που επέδραμαν σε χριστιανικά χωριά και οικισμούς. Από αυτούς οι πιο τυραννικοί ήταν οι άτακτοι που προέρχονταν από τη Δίβρα της βόρειας Αλβανίας. Αρχικά προσέβαλαν τα σλαβόφωνα πατριαρχικά χωριά των Πρεσπών και της Αχρίδας, στα τέλη όμως του 1877 κατευθύνθηκαν νοτιότερα, μέχρι την Καστοριά και την Κοζάνη. Τον Νοέμβριο λεηλάτησαν και κατέστρεψαν τα χωριά Σέλιτσα, Εμπόριο και Βλάστη, στη δε Ζαγορίτσανη εκτέλεσαν τον πρόκριτο του χωριού.
Τότε, πρώτοι απ' όλους οι Σιατιστινοί αποφάσισαν να οργανωθούν και να αντισταθούν ενόπλως στις τουρκαλβανικές συμμορίες που λυμαίνονταν την περιοχή. Ετσι στην επαρχία Βοϊου η εξέγερση άρχισε πολλούς μήνες πριν από την επανάσταση στην Πιερία.
Στις 4 Οκτωβρίου 1877 η Σιάτιστα δέχθηκε την επίθεση της τουρκαλβανικής συμμορίας του Μπαϊράμ αγά. Οι Σιατιστινοί αμύνθηκαν με θάρρος και απέκρουσαν τους εισβολείς, οι οποίοι αποχώρησαν άπρακτοι με μεγάλες απώλειες. Την οργάνωση της άμυνας ανέλαβε επιτυχώς ο Σιατιστινός Κωνσταντίνος Δημητριάδης, απόστρατος αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού. Την ίδια περίοδο αναφορές των Ελλήνων προξένων μιλού-
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Η Καστοριά, ένα από τα κέντρα του επαναστατικού αναβρασμού που οδήγησε στα δραματικά γεγονότα του 1878.
σαν για ετοιμότητα των Καστοριανών να επαναστατήσουν, αρκεί να στέλνονταν επικουρικά ενισχύσεις από την Ελλάδα. 0 πρόξενος στη Θεσσαλονίκη Κωνσταντίνος Βατικιώτης σημείωσε: Υπάρχει ανάγκη πυριτοβολών για τα όπλα τύπου σεσαπώ, διότι χωρίς αυτές είναι άχρηστα. Υπάρχει επίσης ανάγκη δυναμί- τιδας και κάποιος που να γνωρίζει τη χρήση της”.
Στο σημείο αυτό πρέπει να γίνει μια ουσιώδης επισήμανση. Αντίθετα με την Πιερία, στην ορεινή δυτική Μακεδονία δεν προωθή- θηκαν συγκροτημένες δυνάμεις από την ελεύθερη Ελλάδα. Δεκάδες ντόπιοι οπλαρχηγοί ήλεγχαν όμως τις πιο δυσπρόσιτες περιοχές και, όταν έγινε γνωστή η απόβαση του Δουμπιώτη και των εθελοντών του στις ακτές του Λιτόχωρου, όλη η περιοχή από την Πιερία ως τη Φλώρινα και τις Πρέσπες πε- ριήλθε σε κατάσταση αναβρασμού. Η εξέγερση, που "σιγόκαιγε" επί μήνες, κατέστη απροκάλυπτη. Οταν μάλιστα έγιναν γνωστοί οι όροι της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου, οι ελληνόφωνοι και σλαβόφωνοι πληθυσμοί της δυτικής Μακεδονίας ξεσηκώθηκαν μαζικά και πολλοί ντόπιοι έσπευσαν να ενταχθούν στα υπάρχοντα ένοπλα σώματα.
Τα αισθήματα του μακεδονικού Ελληνισμού εκφράστηκαν με υπομνήματα προς την Αθήνα και τις ξένες δυνάμεις. Ενα από τις δεκάδες ήταν αυτό που συντάχθηκε στη Σιάτιστα στις 15 Φεβρουάριου 1878: "Αφόρητη και απελπιστική η λύπη μας. Κατά τις φήμες που κυκλοφορούν, η πεφιλημένη μας πατρίς Μακεδονία περιλαμβάνεται στην ηγεμονία της Βουλγαρίας, χωρίς να μας ρωτήσουν και παρά τις πάνδημες και ρητές διαμαρτυρίες μας. Τέτοια υπέρ της Βουλγαρίας οριοθέτη- ση, εφ' όσον εμείς ζούμε και υπάρχουμε, δεν μπορεί να γίνει, ούτε θα επιτραπεί. Θα είναι μέγιστη περιφρόνηση κάθε αρχής, παντός δικαίου και των πιο στοιχειωδών αρχών του διεθνούς νομίμου".
Οπως συνέβη και στο Λιτόχωρο με την ανακήρυξη της “Προσωρινής Κυβερνήσεως της Μακεδονίας", έτσι και στις περιοχές της Κοζάνης και Καστοριάς συγκροτήθηκε "Προσωρινή Κυβέρνησις της Επαρχίας Ελιμείας". Ως πρόεδρος ορκίστηκε ο Ιωάννης Κοβεντά- ρος και ως γενικός γραμματέας ο Αναστάσιος Πηχεών, επιφανείς Μακεδόνες με μεγάλη προσφορά στο εθνικό ζήτημα.
Η προκήρυξη των Δυτικομακεδόνων επαναστατών, στο όνομα του Εθνους, αφού χαρακτήριζε ακατονόμαστο τον τουρκικό ζυγό κήρυσσε την ένωση με τη μητέρα Ελλάδα "...υπό το σκήπτρο του θεόσεπτου Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Α"1, όπως χαρακτηριστικά τόνιζε. Την υπέγραψαν στις 18 Φεβρουάριου 1878 οι Ιωάννης Κοβεντάρος και Αναστάσιος Πηχεών ως πολιτικές κεφαλές της επανάστασης, καθώς και ο οπλαρχηγός Ιωσήφ Λιάτης ως στρατιωτικός αρχηγός. Στρατηγικός εγκέφαλος του κινήματος, σε οργανωτικό επίπεδο, αναδείχθηκε ο Πηχεών. Αυτός υπηρετούσε ως δάσκαλος στην Καστοριά, καταγόταν όμως από την Αχρίδα. Η οικία του στην Καστοριά ήταν το "στρατη
γείο" της ευρύτερης περιοχής. Είχε οργανώσει ένα πλήρες δίκτυο επικοινωνιών, αφενός με τους οπλαρχηγούς της περιοχής και αφετέρου με τα ελληνικά προξενεία στη Θεσσαλονίκη και στο Μοναστήρι.
Ενώ η επανάσταση στην Ηπειρο, στη Θεσσαλία και στην Πιερία παρέπαιε, στη δυτική Μακεδονία προσέλαβε κατά τον Απρίλιο και τον Μάιο του 1878 ιδιαίτερη σφοδρότητα, στηριζόμενη μάλιστα σε ντόπιους οπλαρχηγούς και σώματα. Η εξέλιξη αυτή δεν φαίνεται ότι ήταν άσχετη με τις προθέσεις της Ελλάδας να διεκδικήσει, στο συνέδριο του Βερολίνου που προετοιμαζόταν, μόνο την Κρήτη και τη Θεσσαλία. Οι συμπαγείς ελληνικοί πληθυσμοί της Μακεδονίας επαναστάτησαν και για να προκαλέσουν διεθνή αντίκτυπο και να διεκδικήσουν την ένωση της περιοχής τους με το ελληνικό βασίλειο, κατά τις διαπραγματεύσεις που θα ακολουθούσαν.
Η επανάσταση στη δυτική Μακεδονία έ- φθασε στην ακμή της το καλοκαίρι του 1878, παρά το ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν ενί- σχυσε τους εξεγερθέντες με όπλα και εφόδια. Ο πρόξενος της Ελλάδας στο Μοναστήρι, Πέτρος Λογοθέτης, πίεζε την κυβέρνηση Κουμουνδούρου, που είχε επανέλθει στην εξουσία, να στείλει ενισχύσεις, χωρίς αντίκρυ- σμα.
Βασικά κέντρα οργάνωσης της αντίστασης, που χρησιμοποίησαν ως βάσεις εξόρμησης τα ελληνικά ανταρτικά σώματα, ήταν τα χωριά της Φλώρινας και της Καστοριάς, ενώ κορυφαίοι καπετάνιοι αναδείχθηκαν οι Θανάσης Μπρούφας και Βασίλης Ζούρκας. Εστίες εξέγερσης δημιουργήθηκαν την ίδια εποχή και σε χωριά της Πέλλας και του Κιλκίς: στην Τσέρνα Ρέκα (Κάρπη), στη Λούμνι- τσα (Σκρα), στη Μπαρόβιτσα (Καστανερή) και στη Γουμένισσα. Επίκεντρο, όμως, της επαναστατικής δράσης του 1878 και τόπος όπου έδρευαν τα ισχυρότερα ένοπλα σώματα ήταν το όρος Μπούρινος, το οποίο κατεβαίνει κάθετα στα Χάσια και στα Καμβούνια, χωρίζοντας τα Γρεβενά από την Κοζάνη.
Κυρίαρχος στον Μπούρινο ήταν ο περίφημος "καπετάν Ηλίας", κατά κόσμον Ιωσήφ Λιάτης, που προσυπέγραψε την προκήρυξη της "Κυβερνήσεως της Ελιμείας" ως στρατιωτικός αρχηγός. Τον Φεβρουάριο του 1878 ο Λιάτης είχε συγκεντρώσει στο Μπούρινο 400-500 άνδρες, αντιμετώπιζε όμως μεγάλες ελλείψεις σε όπλα και πυρομαχικά. Στις 16 Φεβρουάριου 1878 έγραψε στην Αθήνα: "Πέ- ρασα από πολλά χωριά, μίλησα για την επανάσταση. Βρίσκομαι σε μεγάλη ανησυχία, δεν έχω ούτε όπλα καλά, ούτε πολεμοφόδια. Παρακαλώ να φροντίσετε να μού στείλετε όσο πιο γρήγορα γίνεται, είτε στο Λιτόχωρο, είτε στο Ελευθεροχώρι. Αν είναι δυνατόν και δύο πυροβόλα και λίγους γυμνασμένους άνδρες που να γνωρίζουν να τα μεταχειριστούν. Σήμερα ανταμώθηκα με τον Πηχεώνα, μου παρουσίασε πάνω από 500 άνδρες από την επαρχία Κοζάνης. Από αυτούς άλλοι έχουν ντουφέκια παλιά με τσακμακόπετρες και άλλοι δεν έχουν ούτε τέτοια. Γι' αυτό, κατεπεί- γουσα ανάγκη είναι να μας σταλούν όπλα και πολεμοφόδια".
Στις 8 Απριλίου 1878 ομάδα κλεφταρμα- τολών συγκρούστηκε με τις τουρκικές δυνάμεις του Ασάφ πασά έξω από τη Δεσκάτη. Το αποτέλεσμα ήταν αμφίρροπο, επρόκειτο όμως για την πρώτη σημαντική μάχη που δόθηκε στη δυτική Μακεδονία.
Στη συνέχεια έντονη δράση (από την άνοιξη του 1878) επέδειξε ο καπετάνιος Θανάσης Μπρούφας. Εκείνος καταγόταν από το χωριό Παλιό Κριμίνι του Γράμμου και σε σύντομο διάστημα έγινε ο κατ' εξοχήν επικίνδυνος αντίπαλος της οθωμανικής διοίκησης στην ευρύτερη περιοχή. Στη Χρούπιστα (Αργος Ορεστικό) ο Μπρούφας και το πρωτο- παλίκαρό του Ζαρκάδας συνέλαβαν και εκτέ- λεσαν τον Τουρκαλβανό Ασλάν μπέη, ο οποίος είχε στο "ενεργητικό" του εγκλήματα σε βάρος των Ελλήνων της περιοχής. Σύντομα ο Μπρούφας είχε υπό τις διαταγές του 160 άνδρες, με τους οποίους εμφανίστηκε στο Πι- σοδέρι της Φλώρινας και άλλα χωριά τονώνο-
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
ντας το ηθικό των κατοίκων.Στις 26 Ιουνίου 1878 ένας άλλος πρωτο
καπετάνιος, ο Βασίλης Ζούρκας, προσέβαλε αιφνιδιαστικά ένα τουρκικό τάγμα στους ορεινούς όγκους πάνω από το Πισοδέρι. Οι Ελληνες επαναστάτες επιτέθηκαν και απαγκιστρώθηκαν ταχύτατα, αφού φόνευσαν 36 Τούρκους στρατιώτες.
Στις 28 Ιουνίου ελληνικό σώμα 150 ανδρών υπό τον καπετάνιο Γιώργο Νταβέλη εισέβαλε αιφνιδιαστικά στο τουρκοχώρι Αντίλ Ιβασί και απήγαγε 15 προύχοντες. Το πραγματικό όνομα του Νταβέλη ήταν Γιώργος Δούκας. Ο ίδιος καταγόταν από το Κώντσικο (Γα- λατινή). Στα 18 του χρόνια εντάχθηκε στο αρματολικό σώμα του φημισμένου καπετάνιου Λεωνίδα Χατζημπύρρου από τη Σαμαρίνα. Ο Νταβέλης κατέφερε αλλεπάλληλα κτυπήματα κατά των Τουρκαλβανών, με ισχυρότερο αυτό στη Μπέστιανη, όπου εξόντωσε 70 από αυτούς και τον επικεφαλής τους Μεχμέτ αγά.
Τον Αύγουστο του 1878 περίπου 500 επαναστάτες υπό τον Βασίλη Ζούρκα συγκεντρώθηκαν στις Πρέσπες και κινήθηκαν προς τη Νιζόπολη και το Μοναστήρι. Παρά το ότι τους έφραξε τον δρόμο ισχυρή δύναμη από 2.000 βασιβουζούκους άτακτους και ένα τάγμα οθωμανικού πεζικού, οι Τούρκοι αξιωματικοί δεν τόλμησαν μετωπική σύγκρουση - αρκέστηκαν στην παρακολούθηση της ελληνικής δύναμης επιθυμώντας να την κρατήσουν μακριά από το Μοναστήρι. Ο Ζούρκας είχε καταστήσει "στρατηγείο" του τον βυζαντινό ναό στο νησάκι του Αγίου Αχίλλειου, στη λίμνη Μικρή Πρέσπα, Από εκεί, με συνεχείς επιδρομές στην πεδιάδα Φλώρινας-Μο- ναστηρίου, είχε αναγκάσει τον τακτικό Τουρκικό Στρατό να συμπτυχθεί στα αστικά κέ- ντρα. Το σχέδιό του προέβλεπε κατάληψη
24 της Φλώρινας, την οποία σκόπευε να ανακη- ^ ρύξει πρωτεύουσα της ελεύθερης Μακεδο
νίας. Η επίθεση αυτή τελικά δεν διενεργήθη- κε, διότι ο μητροπολίτης της πόλης έπεισε τον Ζούρκα ότι οι Τούρκοι θα εξόντωναν τον άμαχο πληθυσμό αν αυτός αδυνατούσε να κρατήσει τη Φλώρινα και να εδραιωθεί εκεί.
Στις 13 Αυγούστου ο Βασίλης Ζούρκας και οι άνδρες του σημείωσαν περίλαμπρη νίκη. Επτά χιλιόμετρα έξω από την Καστοριά συγκρούστηκαν με το σώμα άτακτων Τουρκαλβανών του διαβόητου Αλιάμπεη, ο οποίος καταδυνάστευε την περιοχή. Η επίθεση, την οποία κατηύθυνε με επιδέξιο τρόπο ο Βασίλης Ζούρκας, κατέληξε στη συντριβή των Τουρκαλβανών, 80 από τους οποίους φονεύ- θηκαν. Ο ίδιος ο Αλιάμπεης αιχμαλωτίστηκε. Ο Ελληνας πρόξενος στο Μοναστήρι χαρακτήρισε τον Βασίλη Ζούρκα τον πλέον ξακουστό για την πολεμική του δεξιότητα αρχηγό σε ολόκληρο το βιλαέτι, το οποίο άρχιζε από την Αχρίδα και έφθανε ως τα Γρεβενά.
Το ίδιο καλοκαίρι ο Ζούρκας και άλλοι ντόπιοι καπετάνιοι (Μαλάμος, Σπανός, Κορδί- στας) έστειλαν επιστολή στις οθωμανικές αρχές της Κοζάνης, των Σερβίων και της Καστοριάς. Η απαίτησή τους ήταν να πάψει η χρησιμοποίηση Τουρκαλβανών λήσταρχων
Στήλη μνήμης και τιμής για τις Μακεδόνισσες που έπεσαν στο βάραθρο του Γαλακτού τον Μάρτιο του 1878, προτιμώντας τον θάνατο από το να πέσουν ζωντανές στα χέρια των Τούρκων.
ως αποσπασματαρχών στις ομάδες που επέ- δραμαν στα χριστιανικά χωριά σκορπίζοντας τον τρόμο. Ο Ζούρκας απείλησε ότι θα περνούσε από φωτιά και σίδερο κάθε τουρκοχώρι της περιοχής, ως αντίποινα.
Ακολούθησε μεγάλη μάχη στο χωριό Πιπιλιστά (σημ. Νάματα), κοντά στο κεφαλοχώρι Μπλάτσι (Βλάστη), εκεί όπου σήμερα βρίσκονται τα όρια των νομών Κοζάνης και Καστοριάς. Η τουρκική δύναμη, τακτικός Στρατός και Τουρκαλβανοί, υπερέβαινε τις 2.000 άνδρες. Οι 200 περίπου Ελληνες, με επικεφαλής τον καπετάν Μαλάμο και χρησιμοποιώντας τυφέκια Chassepot προκάλεσαν μεγάλες απώλειες στους αντιπάλους τους. Η μάχη διήρκεσε επτά ώρες. Οταν τα εφόδια και τα πυρομαχικά τελείωσαν η ελληνική δύναμη κινδύνευσε να κυκλωθεί και να εξοντωθεί. Τότε ο Μαλάμος διέταξε έφοδο και όλοι έσυραν τα ξίφη τους. Διέσπασαν τον κλοιό των Τούρκων και κατάφεραν να διαφύγουν αφήνοντας πίσω τους τρεις μόνο νεκρούς.
Στις 5 Σεπτεμβρίου 1878 ένοπλο ελληνικό σώμα με διοικητές τους καπετάνιους Σπανό, Νταλίπη και Καταρραχιά εισήλθε στην Κλεισούρα, στη συμβολή των νομών Κοζάνης, Καστοριάς και Φλώρινας. Την κωμόπολη υπεράσπιζε ένας λόχος Τουρκικού Στρατού, ο οποίος αρνήθηκε να προβάλει αντίσταση. Οι Τούρκοι κλείστηκαν στην εκκλησία, γνωρίζοντας πως οι Ελληνες, σεβόμενοι τον χώρο, δεν θα τους επιτίθεντο εκεί. Τότε οι καπετάνιοι διέταξαν τους μουσικούς της Κλεισούρας να αρχίσουν να παίζουν όπως στα πανηγύρια. Με τη συνοδεία των οργάνων χόρεψαν επί ώρες στην πλατεία, ενώ ο τουρκικός λόχος παρέμενε κλεισμένος στην εκκλησία. Το γλέντι αυτό κράτησε μέχρι το ξημέρωμα της επομένης. Ο στρατιωτικός διοικητής της Καστοριάς, Ισμαήλ αγάς, επικεφαλής τεσσάρων λόχων, κινήθηκε προς την Κλεισούρα μια ο
λόκληρη εβδομάδα μετά, όταν οι Ελληνες την είχαν εγκαταλείψει. Καθ' οδόν, σε συμπλοκή με Ελληνες αντάρτες, έχασε τέσσερις άνδρες του. Τελικά επέστρεψε άπρακτος στην Καστοριά, μη τολμώντας να επιτεθεί κατά του κύριου όγκου των ελληνικών δυνάμεων που είχαν συμπτυχθεί και οχυρωθεί στο όρος Μουρίκι.
Νοτιότερα, στις περιοχές Κοζάνης και Σιάτιστας, έδρασε και η περίφημη Περιστέρα Κράκα, μόλις 18 χρόνων το 1878. Ο αδελφός της, Γούλας Κράκας, ήταν από τους πρώτους που ανέβηκαν στον Μπούρινο, αναδεικνυό- μενος σε καπετάνιο. Στο ένοπλο σώμα του κατατάχθηκε η Περιστέρα για να αποφύγει τη σύλληψη, όταν στο παζάρι της Σιάτιστας επιχείρησαν να τη συλλάβουν Τούρκοι τζα- ντερμάδες (χωροφύλακες). Κατόπιν προδοσίας ο Γούλας Κράκας συνελήφθη από τους Τούρκους και γδάρθηκε ζωντανός. Τότε η Περιστέρα ανέλαβε, με τη σύμφωνη γνώμη των35 ανδρών του σώματος, την αρχηγία. Εντός ολίγων ημερών κυριάρχησε στη μεταξύ Κοζάνης και Πτολεμαϊδας πεδιάδα. Στη θέση Κα- ραγιάννια η Περιστέρα Κράκα εξόντωσε τουρκικό στρατιωτικό απόσπασμα και στη συνέχεια κατέλαβε και πυρπόλησε το τουρκικό καρακόλι (σταθμός χωροφυλακής) στο χωριό Τζουμάς Πτολεμαϊδας. Εγραψε σχετικά ο Ιωάννης Αποστόλου στην "Ιστορία της Σιάτιστας" για τη δράση της Περιστέρας Κράκα το 1878: "Επί έξι μήνες κανείς Τούρκος στρατιωτικός δεν κοιμόταν ήσυχος. Απιστεύ- τως γενναία, πολυμήχανος και αποφασιστική, η κόρη αυτή ετρομοκράτει την επαρχίαν". Αργότερα η Περιστέρα Κράκα εντάχθηκε στο σώμα του καπετάνιου Γιώργου Νταβέλη και μετά τη Συνθήκη του Βερολίνου και την ειρήνευση εγκαταστάθηκε στο Καζακλάρ (σημ. Αμπελώνας) της Λάρισας.
Ενώ πλησίαζε το φθινόπωρο του 1878,
SS7S
n m ttn j. * # f n s r r * *« ··» *
εκ to* sn w Tcntr? tg> srtßeKwweiSHJiiK Γ?>«ικα twmttt
VI T3 SAPSBPOfi ΤΟΪ ΓΪΑίΚΤΟΥxm T5“ ntPvor !8?s
e o r o o t t3?ς W A 'ra rtv j το·ί»κδτΣ
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
κατέστη φανερό ότι ο Τουρκικός Στρατός αδυνατούσε να διαλύσει τα ελληνικά ένοπλα σώματα, Γι1 αυτό οι οθωμανικές αρχές συνέχισαν τη γνώριμη τακτική τους. Στρατολόγησαν εκ νέου Τουρκαλβανούς ατάκτους, πρώην ληστές και διωκόμενους του κοινού ποινικού δικαίου. Αυτοί επιδόθηκαν σε ωμότητες σε βάρος των ανυπεράσπιστων πεδινών ελληνικών χωριών. Σκληρή υπήρξε η τουρκική καταστολή, ιδίως στην Καστοριά. Τα πέριξ του Μπούρινου χωριά ερήμωσαν και οι κάτοικοί τους βασανίστηκαν. Οι οθωμανικές αρχές ανέθεσαν τη δημόσια ασφάλεια στην περιοχή της Καστοριάς στον Τουρκαλβανό αμνη- στευμένο αρχιληστή Αμπεντίν. Ο τελευταίος επιδόθηκε αμέσως σε ένα στυγνό δολοφονικό έργο. Μόνο στο χωριό Σλήμιτσα εξόντωσε 30 γυναικόπαιδα, σπέρνοντας τον τρόμο.
Τα ελληνικά σώματα εκτός των ελλείψεων σε όπλα και πυρομαχικά και της εγκατάλειψής τους από το ελληνικό κράτος, αντιμετώπιζαν πλέον έναν πρόσθετο αντίπαλο: τον βαρύ χειμώνα που άρχισε από τα τέλη Οκτωβρίου του 1878.
Ο πρόξενος Πέτρος Λογοθέτης περιέ- γραψε έτσι τη διάλυση των ενόπλων σωμάτων και το τέλος του αγώνα: "Από τις 20 Οκτωβρίου, σε όλα τα μέρη πέφτουν ραγδαίες και συνεχείς βροχές. Είναι πλέον βέβαιο ότι μερικά επαναστατικά σώματα κατευθύν- θηκαν προς τα Πιέρια και τον Ολυμπο. Αλλοι κατήλθαν από τις οροσειρές του Μορίχοβου προς τη Γευγελή. Μερικοί σκέφτονται να ει- σέλθουν στο ελληνικό έδαφος και να παραχειμάσουν εκεί. Λίγες μόνο ομάδες απέμει- ναν στα όρη Μουρίκι και Σινιάτσικο, που θα φύγουν και αυτές για να βρουν χειμερινούς σταθμούς. Αλλιώς θα υποκύψουν στη δύναμη των βροχών, των χιονιών και των πάγων... Εν τούτοις οι αρματωλοί των σωμάτων αυτών αποδείχθηκαν πολεμιστές τρομερά άφοβοι στην τουρκική εξουσία, χύνοντας όχι λίγο αίμα Γκέγκηδων (Τουρκαλβανών) και Οθωμανών στρατιωτών".
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Οι δύο σχεδόν παράλληλες επαναστάσεις, στην Πιερία και στη δυτική Μακεδονία, απέτυχαν κυρίως λόγω έλλειψης συντονισμού, εκτός βεβαίως του ότι δεν εστάλησαν σοβαρές δυνάμεις από την ελεύθερη Ελλάδα. Τα ένοπλα σώματα, τόσο των ντόπιων όσο και των εθελοντών, παρά τη γενναιότητα των διοικητών, που σε πολλές περιπτώσεις ήταν αξιωματικοί και υπαξιωματικοί του Ελληνικού Στρατού, δεν ήταν σε θέση να διεξάγουν μάχες εκ παρατάξεως με τον τακτικό Τουρκικό Στρατό. Επιπλέον, το 1878 ο Τουρκικός Στρατός δεν ήταν στην κατάσταση που βρισκόταν 10 χρόνια πριν. Το πεζικό χρησιμοποιούσε πλέον σύγχρονα, οπισθογεμή τυφέκια και οι αξιωματικοί του ήταν καλά εκπαιδευμένοι και έμπειροι. Αυτό δυσχέραι- νε τις κινήσεις των Ελλήνων ατάκτων, οι οποίοι μάχονταν πάντα ως αρματολοί και κλέφτες, όπως ακριβώς έναν ή δύο αιώνες πριν. Η εξέλιξη της πολεμικής τέχνης και των όπλων επέβαλλε συστηματική οργάνωση των ανταρτών του Ολύμπου, δηλαδή αποστολή πολλών αξιωματικών και ανδρών του Ελληνικού Στρατού.
Αρνητικά επηρέασε την επανάσταση και ο διπλωματικός παράγοντας. Ο Βρετανός πρέσβυς στην Αθήνα πίεσε την ελληνική κυβέρνηση να μην ενισχύσει περαιτέρω τους επαναστάτες, υποσχόμενος πως το Λονδίνο θα υποστήριζε στην τράπεζα των διαπραγματεύσεων τα ελληνικά δίκαια. Ανταποκρινό- μενη στις διαβεβαιώσεις του βρετανικού παράγοντα η κυβέρνηση έστειλε προς τούτο εκπροσώπους της στη Θεσσαλονίκη. Ο Βρετανός πρόξενος στην πόλη ήλθε σε επαφή με τους διασκορπισμένους επαναστάτες της Πιερίας, της Κοζάνης και της Καστοριάς και τους συμβούλευσε να σταματήσουν κάθε ένοπλη δράση. Ομοίως ο Βρετανός πρόξενος στην Αθήνα ταξίδεψε στο Πήλιο, συναντήθη- κε με τους καπετάνιους που είχαν καταφύ- γει εκεί και τους πρότεινε "παύση πυρός" ε- νόψει των επικείμενων διαπραγματεύσεων.
Συμπερασματικά μπορεί να διατυπωθεί η άποψη ότι η επανάσταση του 1878 στη Μακεδονία απέτυχε ως προς την επίτευξη ουσιαστικών στρατιωτικών σκοπών. Οι λόγοι ήταν ίδιοι με εκείνους που απέτρεψαν την ε- δραίωση της επανάστασης στη Θεσσαλία και στην Ηπειρο: οργανωτικές αδυναμίες, ελλιπής εξοπλισμός και μικρός αριθμός σωμάτων, που δεν αρκούσε για να ελευθερωθούν και να κρατηθούν εκτεταμένες περιοχές στη δυτική Μακεδονία. Εξαιρετικά αρνητικά λειτούργησε, όπως επισημάνθηκε παραπάνω, ο κακός συντονισμός. Είναι χαρακτηριστικό ότι η επανάσταση στην Κοζάνη και στην Καστοριά εκδηλώθηκε όταν στην Πιερία είχε σχεδόν σβήσει. Οι επαναστάτες δεν κατάφε- ραν να κρατήσουν υπό τον έλεγχό τους μεγάλες περιοχές και επί αρκετό διάστημα.
Η σημασία της επανάστασης του 1878 δεν έγκειται στο στρατιωτικό αλλά στο διπλωματικό πεδίο. Αν δεν πραγματοποιείτο δεν θα μπορούσε η Ελλάδα να θέσει διεκδικήσεις στο συνέδριο του Βερολίνου που ακολούθησε. Η επανάσταση κατέστησε σαφές στις Μεγάλες Δυνάμεις ότι η Ελλάδα δεν απαιτούσε μόνο τη Θεσσαλία, ούτε τελείωνε στα Τέμπη. Κατέδειξε ότι στη Μακεδονία κατοικούσαν συμπαγείς πληθυσμοί προσανατολισμένοι στην ιδέα της ένωσής τους με το ελεύθερο ελληνικό βασίλειο. Αυτό συνέβαλε στην αναθεώρηση της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου, αποτρέποντας την ίδρυση μεγάλης Βουλγαρίας. Οπως έγραψε χαρακτηριστικά ο ανταποκριτής Ιδομενέας Στρατηγόπουλος, “...το εν Μακεδονία κίνημα του 1878 ήταν αδιοργάνωτον, ατελές και ατυχές. Εξυπηρέτησε όμως σπουδαίως την εθνική ιδέα, προλειαίνοντας το διπλωματικό έδαφος υπέρ του υπόδουλου Ελληνισμού", στο συνέδριο του Βερολίνου που ακολούθη-σε. 25
Η επανάσταση στην Πιερία και στη δυτι- mm κή Μακεδονία δημιούργησε “εθνικές υποθήκες" και “γραμμάτια" που εξοφλήθηκαν αργότερα, κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα (1904-1908), και επισφραγίστηκαν με τις περίλαμπρες ελληνικές νίκες του 1912- 13, με τις οποίες η Μακεδονία ενσωματώθηκε στον ελληνικό κορμό.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(Ι)Βακαλόπουλος Κωνσταντίνος: Ο ΒΟΡΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ ΦΑΣΗ ΤΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ, Θεσσαλονίκη, 1983.(2)Δούφλιας Κωνσταντίνος: ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ, Εκδόσεις Αιγαίο,Θεσσαλονίκη, 1992.(3) Νεράντζης Χρήστος: Ο ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ, Εκδόσεις Αλέξανδρος, Θεσσαλονίκη,1992.(4) Τζινίκου-Κακούλη Αΰηνά: Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΣΣΑ ΣΤΟΝ ΘΡΥΛΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ, Εκδοτική Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη, 1992.
Μερική άποψη της κωμόπολης των Σερβίων. Οι πληθυσμοί της Πιερίας και της Κοζάνης στήριξαν την επανάσταση του 1878προκαλώντας τα σκληρά αντίποινα των Τούρκων.
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
26
j o j i e f Ä
^ Irt lK D τ ε ίχ ο ςΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Πολλές από τις δοξασίες που συνοδεύουν το Μέγα Σινικό Τείχος αποτελούν μέρος του
μύθου ο οποίος περιέβαλλε αυτό το εκπληκτικό τεχνικό έργο επί
αιώνες. Ο «γήινος δράκος» της Κίνας, που χρειάστηκε
πολλές δεκάδες γενιές για να ολοκληρωθεί, δεν είναι ορατός
από τη Σελήνη και κατά τη διαδρομή της Ιστορίας
χρησίμευσε περισσότερο κρατώντας υποταγμένο τον
κινεζικό πληθυσμό παρά προστατεύοντάς τον από τους
βάρβαρους επιδρομείς οι οποίοι έφθαναν από τον Βορρά.
Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ
η/ f . .εν είναι τυχαίο που οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα πιστεύουν ότι γνωρίζουν τι
αντιπροσωπεύει το Μέγα Σινικό Τείχος: ένα τεχνικό έργο τόσο μεγάλων διαστάσεων ώστε να υπερβαίνει την ίδια τη φαντασία, ένα «πέτρινο φίδι» το οποίο αναρριχάται πάνω στα βουνά της βόρειας Κίνας προκα- λώντας δέος με την ιστορική σημασία του αλλά και με τη ματαιοδοξία που αποπνέει. Θεωρείται πως είναι το μνημειώδες κατασκεύασμα που διατήρησαν πολλές διαδοχικές κινεζικές δυναστείες, παρασυρμένες από τον τρόμο των ξενοφοβικών αυτοκρα- τόρων οι οποίοι ήθελαν να προστατεύσουν τον σινικό πολιτισμό από την καταστροφική επιρροή των βάρβαρων νομάδων της
Σχεδόν 400χρόνια μετά την κατασκευή του το τμήμα του Τείχους που προσέθεσαν οι Μινγκ στολίζει επιβλητικά το κινεζικό τοπίο. Η εξαιρετική κατάσταση στην οποία βρίσκονται ορισμένα τμήματά του όπως το εικονιζόμενο, οφείλεται στο αυξημένο ενδιαφέρον των κινεζικών κυβερνήσεων μετά την εποχή του Μάο Τσε Τούνγκ.
στέπας. Οσοι δείχνουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον και επιθυμούν να μάθουν περισσότερα για το Τείχος γίνονται συχνά δέκτες της συντηρούμενης μυθολογίας που υπάρχει στην πλειοψηφία των ιστορικών πηγών. Σύμφωνα με αυτές το έργο είναι δημιούργημα του θρυλικού πρώτου αυτοκράτορα της Κίνας, Τσιν Σιχ Χουάνγκ Τι, ο οποίος το ολοκλήρωσε σε διάστημα μόλις 15 ετών εφαρμόζοντας τόσο βάναυσες μεθόδους ώστε θρυλείται πως περισσότεροι από 1.000.000 άνθρωποι ετάφησαν στα θεμέλιά του για να το δυναμώσουν!
Εγκυρα επιστημονικά περιοδικά αναφέρουν πως τα δομικά υλικά του Μεγάλου Σινικού Τείχους είναι αρκετά για να κτιστεί ένας τοίχος ύψους 2,5 μέτρων και πάχους
ενός μέτρου κατά μήκος της περιμέτρου της Γης στη ζώνη του Ισημερινού! Ενας Βρετανός περιηγητής του 19ου αιώνα υπολόγισε ότι τα υλικά αυτά υπερέβαιναν σε ποσότητα εκείνα που χρειάστηκαν για να κτιστούν όλα τα οικοδομήματα του Ηνωμένου Βασιλείου. Οι εκτιμήσεις για το μήκος του διαφέρουν επίσης σε απογοητευτικά μεγάλο βαθμό. Σύμφωνα με ένα άρθρο του περιοδικού "Reader's Digest" που δημοσιεύτηκε το 1982, το Τείχος καλύπτει απόσταση 5.920 χλμ., πράγμα που σημαίνει πως «αν ήταν δυνατό να τεντωθεί και να ευθυγραμμιστεί θα κάλυπτε ολόκληρες τις ΗΠΑ από τη Νέα Υόρκη μέχρι το Σαν Φρανσίσκο και πίσω στο Σωλτ Λέηκ Σίτυ». Το 1923 το επίσης έγκυρο περιοδικό “National Geographic"
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο πύργος αρ. 14 στον Τομέα Σιματάι του Μεγάλου Σινικού Τείχους παρουσιάζει ένα από τα πιο όμορφα θεάματα του κινεζικού κολοσσού. Στο τμήμα αυτό το Τείχος, αν και έχει υποστεί μεγάλη φθορά από τον χρόνο, αναρριχάται σε μια απότομη κορυφή με τρόπο που εντυπωσιάζει.
υπολόγισε το μήκος του (με εξαίρεση τα εκατοντάδες ζιγκ-ζαγκ στη διαδρομή του) σε 3.200 χλμ., απόσταση που ισοδυναμεί με εκείνη μεταξύ Πορτογαλίας και Νεάπολης.
Σε ό,τι αφορά την ανθρώπινη ενέργεια η οποία χρειάστηκε να επενδυθεί στην κατασκευή του Τείχους, ο φημισμένος Αμερικανός στρατηγός και πρόεδρος των ΗΠΑ Οδυσσέας Γκραντ (ο οποίος δεν επισκέ- φθηκε ποτέ την Κίνα) είχε πει έκπληκτος: «Θα πρέπει να απαιτήθηκε τόση εργασία όση για να κατασκευαστούν όλοι οι σιδηρόδρομοι, οι διώρυγες και οι πόλεις μας». Η μυθολογία που περιέβαλε με τον καιρό το Τείχος γνώρισε το αποκορύφωμά της στον 20ό αιώνα, όταν ακόμη και οι πιο έγκυρες αμερικανικές επιστημονικές επιθεωρήσεις επισήμαιναν: «Το Ογδοο Θαύμα του Κόσμου είναι μακροβιότερο από όλα τα υπόλοιπα με εξαίρεση τη Μεγάλη Πυραμίδα του Χέοπα στην Γκίζα». Ακόμη και οι αιγυπτιακές πυραμίδες ωστόσο δεν είναι παρά μικρές “πινελιές" στο έδαφος σε σύγκριση με το απίστευτο μέγεθος του Τείχους.
ΤΟ ΤΕΙΧΟΣ ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΕΣ
Η εικόνα του Σινικού Τείχους που διαμορφώθηκε από αυτές τις εξαιρετικά πιστευτές δοξασίες δεν είναι παρά ένας καλά συντηρημένος μύθος. Το περιορισμένο τμήμα του το οποίο βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Πεκίνου και επισκέπτονται όλοι οι ξένοι υψηλοί προσκεκλημένοι αλλά και οι τουρίστες από ολόκληρη την υφήλιο, αν και είναι ένα θέαμα που προκαλεί δέος, δεν είναι τόσο παλαιό όσο μπορεί να πιστέψει κάποιος. Κτίστηκε μόλις στις αρχές του 17ου αιώνα, κατά τη
28 διάρκεια της δυναστείας των Μινγκ. Στην m m πραγματικότητα σχεδόν τίποτα δεν έχει ε
πιβιώσει από το Τείχος που είχε ανεγείρει ο Τσιν Σιχ Χουάνγκ Τι, το οποίο άλλωστε δεν ήταν ένα ενιαίο κατασκεύασμα, όπως πιστεύουν πολλοί, αλλά ένα σύνολο από αλ- ληλένδετα οχυρά και τείχη που κατασκευάστηκαν από φεουδάρχες της προ-αυτοκρα- τορικής περιόδου. Οι Κινέζοι ηγεμόνες οι οποίοι διαδέχθηκαν τον Τσιν μερικές φορές αναστήλωσαν και συντήρησαν το Τείχος του και άλλες φορές κατασκεύασαν δικά τους αμυντικά έργα σε διαφορετικές περιοχές και με διαφορετική τεχνοτροπία και μέθοδο.
Με όλες τις παραλλαγές και τα παρακλάδια του το Σινικό Τείχος είναι βέβαιο ότι περιέχει κολοσσιαία ποσότητα πέτρας και τούβλων (και αρκετών οστών, όπως είναι ιστορικά αποδεδειγμένο) και καλύπτει τεράστιες αποστάσεις. Φαίνεται απίστευτο αλλά ακόμη και σήμερα οι επιστήμονες δεν είναι σε θέση να υπολογίσουν με ακρίβεια το συνολικό μήκος του, επειδή απλούστατα δεν έγινε ποτέ μία ολοκληρωμένη περιήγηση των ειδικών και των τοπογράφων στην αχανή αλυσίδα οχυρών που το αποτελούν. Δεν γνωρίζουμε ούτε το μήκος των τμημάτων
του Τείχους που διασώζονται σε σχετικά καλή κατάσταση (μεγάλα τμήματά του έχουν μεταβληθεί πλέον σε απλούς σωρούς από πέτρες με το πέρασμα του χρόνου). Η πιο πρόσφατη εκτίμηση των κινεζικών αρχών για μήκος 4.200 χλμ. δεν αποτελεί παρά έναν χονδροειδή υπολογισμό ο οποίος έγινε πάνω στον χάρτη και όχι αποτέλεσμα πραγματικής μέτρησης. Το 1971 ο σινολόγος Τζόζεφ Νίντχαμ αποφάνθηκε κατόπιν μελετών ότι το συνολικό μήκος του Τείχους ανερχόταν σε 6.288 χλμ. αν συνυπολογίζονταν σε αυτό όλες οι διακλαδώσεις του ή σε 3.440 χλμ. αν αρκείτο να μετρήσει μόνο τον κύριο κορμό του. Το 1979 το επίσημο κινεζικό πρακτορείο ειδήσεων «Νέα Κίνα» ανέφερε ότι το συνολικό μήκος όλων των διαδρομών του έφθανε τα 50.000 χλμ., αν και δεν διευκρίνισε από πού προέκυψε αυτός ο υπολογισμός. Το αμερικανικό περιοδικό «Time» περιόριζε το μήκος του Σινικού Τείχους σε 2.700 χλμ. Το βέβαιο είναι πως η σύγχυση σχετικά με τις διαστάσεις του Τείχους εξακολουθεί να υπάρχει και σχετίζεται περισσότερο με την αδυναμία των ιστορικών να αποφανθούν τελεσίδικα ποια τε ίχη και οχυρωματικά έργα αποτελούν τμήματα του Σινικού Τείχους και ποια όχι. Το 1987 ένας Βρετανός υπερμαραθωνοδρό- μος ισχυρίστηκε ότι διέτρεξε το Τείχος από το ένα άκρο του ως το άλλο, αλλά αργότερα παραδέχθηκε ότι υπήρξαν μέρες που δεν γνώριζε αν έτρεχε πάνω στο κύριο Τείχος ή σε κάποιο απλό παρακλάδι του.
Εκτός από τους μύθους για το μέγεθος και την ηλικία του το Σινικό Τείχος έγινε στη σύγχρονη εποχή αντικείμενο οξείας κριτικής σχετικά με την τελική χρησιμότη- τά του και για το αν εκπλήρωσε τον σκοπό για τον οποίο είχε ανεγερθεί. Οι Βρετανοί ιστορικοί του 19ου αιώνα αμφισβήτησαν έντονα την πρακτική αξία εκείνης της γιγα- ντιαίας κατασκευής αποκαλώντας την «τερατώδες έργο το οποίο κατέχει μία σπουδαία θέση στον παγκόσμιο χάρτη, αλλά δεν συνέβαλε σε τίποτα στη βελτίωση της ασφάλειας του φιλειρηνικού κινεζικού λαού». Παλαιότερα ο Βολταίρος, αφού επαίνεσε τη μεγαλοπρέπεια του Τείχους και το δέος που προκαλούσε, λέγοντας χαρακτηριστικά «Μπροστά του οι αιγυπτιακές πυραμίδες φαντάζουν σαν παιδικοί πύργοι στην άμμο», απέρριψε κάθε χρησιμότητά του στην άμυνα της Κίνας, αφού δεν ήταν τίποτα περισσότερο από «ένα άχρηστο μνημείο φόβου, όπως οι πυραμίδες ήταν μνημεία ματαιοδοξίας και προλήψεων». Επί αιώνες η κρατούσα άποψη ήταν πως το Σινικό Τείχος κατασκευάστηκε για να αποτε- λέσει ένα φράγμα απέναντι στην ορμητική κάθοδο των βαρβάρων από τον Βορρά οι οποίοι έλκονταν από τις εύφορες πεδιάδες της κεντρικής Κίνας. Οι βάρβαροι εκείνοι ήταν οι Χσιούνγκ νού, ο λαός που θα γινόταν γνωστός στους Ευρωπαίους ως «θύννοι». Υπήρξε όμως το Τείχος (ο «επίγειος δράκος», όπως το αποκαλούν με υπερηφάνεια οι Κινέζοι) ικανό να τους αποτρέψει ή απο-
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
To 1640 το Σινικό Τείχος απέτυχε και πάλι να εκπληρώσει τον σκοπό του. Οι Μαντσού κατάψεραν να κατεδαφίσουν μερικούς αδύναμους τομείς του και να στείλουν τους πολεμιστές τους να περάσουν το μεγαλύτερο τεχνητό κώλυμα που κατασκευάστηκε ποτέ.
δείχθηκε μία χάρτινη τίγρη, ο αρχαίος πρόγονος της γραμμής Μαζινώ;
ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΟΧΥΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΗΝ ΚΙΝΑ
Τα αρχαιότερα κινεζικά τείχη που έχουν έλθει στο φως από τις ανασκαφές μοιάζουν πολύ με τους απλούς, χονδροειδείς προμαχώνες από συμπιεσμένη άργιλο οι οποίοι υπήρχαν στη δυτική Ευρώπη πριν από τη ρωμαϊκή κατάκτηση. Η διαφορά είναι πως οι Κινέζοι φαίνεται ότι διακατέχονταν από μία ανεξήγητη εμμονή στα κάθε είδους τείχη, αφού φρόντιζαν να ανεγείρουν τοίχους γύρω από κάθε περιουσιακό στοιχείο τους - οικίες, ανάκτορα, αγροκτήματα και κήπους. Κατόπιν περιέζωναν τα παλαιά τείχη με νέα εξωτερικά και ούτω καθεξής. Οι αρχαίοι Κινέζοι σέβονταν και τιμούσαν τόσο τα τείχη ώστε είχαν επινοήσει και μία θεότητα για αυτά, η οποία λεγόταν ότι είχε ως αποστολή να φρουρεί τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ του οικείου Εσωτερικού και του εχθρικού Εξωτερικού. Κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Τσού (1122-255 π.Χ.) τα αντιμαχόμενα φεουδαρχικά κρατίδια της κατακερματισμένης από πολιτική άποψη Κίνας έκτιζαν τείχη κατά μήκος των συνόρων τους όχι μόνο για να εμποδίσουν τις επιδρομές των άγριων νομάδων του Βορρά αλλά και για να προστατευθούν από τις εσωτερικές τους έριδες και ανταγωνισμούς. Οταν ο κίνδυνος μίας εισβολής από ξένο λαό γινόταν μεγαλύτερος, οι φεουδάρχες δεν δίσταζαν να δαπανήσουν τεράστια ποσά για να κτίσουν μεγαλύτερα και μακρύτερα τείχη. Ετσι τα ισχυρά κρατίδια που ήλεγχαν οι οικογένειες των ευγενών Τσι, Σούνγκ και Τσάο κατασκεύασαν ένα μεγάλο βόρειο τείχος στην περιοχή της σημερινής επαρχίας Χοπέι.
Ολες οι ιστορικές ενδείξεις φανερώνουν πως εκείνα τα αρχέγονα τείχη αποδείχθηκαν πολύ φτωχά μέσα άμυνας, αφού ο εχθρός είτε τα παρέκαμπτε, είτε τα υπερπηδούσε. Το μέγεθος τους άλλωστε ήταν τόσο μικρό ώστε δεν αποτελούσαν παρά ένα απλό κώλυμα για τον επιδρομέα, επειδή δεν είχαν σχεδιαστεί έτσι ώστε να μπορούν να δεχθούν πολυάριθμες φρουρές και να αντέξουν σε εφόδους. Τη μοίρα αυτή γνώρισε το τείχος του κρατιδίου Βέι το 353 π.Χ., όταν το ιππικό των άγριων Κινέζων πολεμιστών Τσιν, οι οποίοι μιμούντο με ιδιαίτερη επιτυχία τις τακτικές των νομάδων, παραβίασε το "φράγμα" σε πολλά σημεία ταυτόχρονα, καθυπέταξε τον αντίπαλό του και προσάρτησε τα εδάφη του. Το παράδοξο είναι πως παρά την ευκολία με την οποία σάρωσαν τους Βέι, οι Τσιν και ο ηγεμόνας τους, Τσάο χσιάνγκ (206-251 π.Χ.), πείσθη- καν ότι χρειάζονταν τη βοήθεια ενός τε ίχους για να προφυλαχθούν από τους Χού, μία άλλη γειτονική κινεζική φυλή η οποία τους υπερέβαινε αρκετά σε βαρβαρότητα. Η απόφαση αποδείχθηκε σωστή και ένας γόνος της οικογένειας Τσιν, ο Τσιν Σιχ Χου-
άνγκ Τι, έμελλε αργότερα να γίνει ο πρώτος αυτοκράτορας της ενωμένης Κίνας (του Μέσου Βασιλείου, όπως ήταν τότε γνωστή) και ο ιστορικός θεμελιωτής του μεγαλόπρεπου Σινικού Τείχους.
Ο Χουάνγκ Τι ήταν ένας απίστευτα δυναμικός και σκληρός ηγεμόνας, αλλά και ένας άνθρωπος που έγινε παροιμιώδης για την παρανοϊκή μεγαλομανία του. Εκτός από το ότι θωράκισε τα βόρεια σύνορα της αυτοκρατορίας του (την οποία ένωσε με το ξίφος) με το Τείχος, προσπάθησε επίμονα να ανακαλύψει το ελιξίριο της αθανασίας, έθαψε ζωντανούς 500 διανοούμενους που άσκησαν κριτική εναντίον του, έριξε στην πυρά όλα τα έργα του Κομφούκιου τα οποία μπόρεσε να κατάσχει με τη βία, κατασκεύασε ένα απέραντο ανάκτορο όπου διέμεναν μεταξύ άλλων οι 3.000 παλλακίδες του και όταν απεβίωσε τοποθετήθηκε σε ένα τεράστιο ταφικό συγκρότημα όπου φρουρείτο από 6.000 πήλινους στρατιώτες κατασκευασμένους σε φυσικό μέγεθος, οι οποίο! έφεραν πλήρη οπλισμό.
Εξαιτίας των κατορθωμάτων του ως κα- τακτητής και ανοικοδομητής της Κίνας ο Τσιν Σιχ Χουάνγκ Τι αποκλήθηκε συχνά από τους Ευρωπαίους ιστορικούς ως «ο Κινέζος Ναπολέων» και διοικητική μεγαλοφυϊα που συγκρίνεται με τον Μέγα Αλέξανδρο και τον Ιούλιο Καίσαρα. Οι πληροφορίες οι οποίες έχουν διασωθεί για το πρόσωπό του είναι, ωστόσο, ελάχιστες για να μπορέσει κάποιος να διακρίνει με βεβαιότητα τα κίνητρα εκείνου του φιλόδοξου ανθρώπου όταν άρχισε να κτίζει το Σινικό Τείχος. Το έργο «Σιχ Τσι», η κύρια γραπτή μαρτυρία για τον 3ο αιώνα π.Χ. στην Κίνα, αναφέρει: «Ο αυτοκράτορας έστειλε τον στρατηγό Μεν-
γκ Τιέν με 300.000 άνδρες να επιτεθούν και να εκδιώξουν τους βαρβάρους. Αυτός ανέκτησε τον έλεγχο όλων των περιοχών νότια του Κίτρινου ποταμού και εγκατέστησε αμυντικά έργα κατά μήκος του κατασκευάζοντας σε 10 χρόνια 44 περιτοιχισμένες πόλεις οι οποίες κατοικήθηκαν από κατάδι- κους που οδηγήθηκαν εκεί με τη βία... Η αμυντική γραμμή απλωνόταν σε μήκος μεγαλύτερο από 10.000 «λι» (σ.σ. 5.000 χλμ.) από το Λιν τάο ως το Λιάο τούνγκ και εκτεινόταν ακόμη και πέρα από τον Κίτρινο ποταμό περνώντας μέσα από τις περιοχές Γιάν σιάν και Πέιχιά».
Οταν η δυναστεία Τσιν άρχισε να ανεγείρει το πλέγμα των οχυρωματικών έργων της τα βόρεια σύνορα της αυτοκρατορίας δεν απειλούντο σοβαρά, αφού οι κινεζικές στρατιές ήταν πολυάριθμες και εξαιρετικά ισχυρές για να διακινδυνεύσει κάποιος μία αναμέτρηση μαζί τους. Αρκετές νομαδικές φυλές που γειτνίαζαν με την Κίνα τελούσαν υπό ημι-αποικιακό καθεστώς, ως αρκετά εξαρτημένες από την αυτοκρατορία για τις εμπορικές συναλλαγές τους. Ετσι είναι πολύ πιθανό η ανέγερση του Τείχους να είχε ως σκοπό περισσότερο να τονίσει τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ της Κίνας, του «πολιτισμένου κόσμου» («χούα») όπως αποκαλείτο, και των νομαδικών φυλών ή βαρβάρων («ι»). Επιπλέον όριζε σαφώς το απώτατο γεωγραφικό όριο του κινεζικού πολιτισμού πέρα από το οποίο θα ήταν αφροσύνη να επιχειρήσουν να επεκταθούν οι διάδοχοι του Χουάνγκ Τι. Ο Κινέζος αυτοκράτορας επεδίωξε ίσως να συνδυάσει αυτή τη στρατηγικής σημασίας χειρονομία του και με ένα άλλο ταπεινότερο κίνητρο: αυτό της μαζικής εξόντωσης των καταδί
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
κων και των πολιτικών αντιπάλων του μέσα από την πρακτική των καταναγκαστικών έργων υπό απάνθρωπες συνθήκες. Προλαμβάνοντας τα σοβιετικά «γκουλάγκ» κατά 2.000 χρόνια, ο Χουάνγκ Τι έστειλε εκατοντάδες χιλιάδες άτυχους ανθρώπους να εργαστούν στο Τείχος και φρόντισε να «εντοιχίσει» σε αυτό όσους υπέκυψαν στις κακουχίες και στις ασθένειες, εξοικονομώντας έτσι ανέξοδα τα αναγκαία «πνεύματα - φύλακες» του κολοσσιαίου έργου. Η δυνα-
Η πρακτική χρησιμότητα του «Μεγάλου Τείχους» (τσανγκ τσενγκ), όπως το αποκαλούν οι Κινέζοι, αμφισβητείται έντονα από τα ιστορικά στοιχεία, αφού παρά την τεράστια επένδυση σε εργασία και πόρους αυτό δεν στάθηκε ικανό να προστατεύσει την Κίνα από τους επιδρομείς που εποφθαλμιούσαν τον πλούτο της.
στεία των Τσιν όμως δεν άντεξε πολλά χρόνια μετά τον θάνατο του ημιπαράφρονα αυ- τοκράτορα και κατέρρευσε από μία εσωτερική εξέγερση, που αποτελούσε ακριβώς το είδος της απειλής εναντίον της οποίας το Τείχος ήταν τελείως άχρηστο. Επωφελούμενοι από την αναταραχή οι βάρβαροι Χσιούνγκ νού έθεσαν υπό τον έλεγχό τους το μεγάλο οχυρωματικό έργο του Τσιν και διείσδυσαν βαθιά στην Κίνα λεηλατώντας, πυρπολώντας και σκοτώνοντας.
ΣΥΓΚΡΑΤΩΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΟΥΝΝΟΥΣ
Κατά τη μεταγενέστερη περίοδο της δυναστείας των Χαν (206 π.Χ. - 220 μ.Χ.) το Τείχος δεν ήταν πλέον παρά μία τεράστια γραμμή ερειπίων, αν και στη συλλογική συνείδηση του κινεζικού λαού είχε χαραχθεί ως το απόλυτο σύμβολο του δεσποτισμού και της αναλγησίας (το «μακρύτερο νεκροταφείο στον κόσμο», όπως το χαρακτήρισαν κάποιοι ντόπιοι). Ενα λαϊκό τραγούδι της βόρειας Κίνας που χρονολογείται από την περίοδο των Χαν μοιρολογούσε και προειδοποιούσε: «Αν γεννηθεί γιος μην τον μεγαλώσεις. Αν γεννηθεί κόρη μη τη θηλάσεις. Μην κοιτάξεις ποτέ κάτω από το Μακρύ Τείχος. Σκελετοί νεκρών ανδρών υποβαστάζουν ο ένας τον άλλον». Οσο απαίσια κι αν ήταν η μνήμη από το Τείχος των Τσιν, το έργο εκείνο δεν αποτελούσε παρά ένα ατροφικό, στοιχειώδες αμυντικό φράγ-
Το μεγαλύτερο τμήμα του Σινικού Τείχους όπως σώζεται μέχρι σήμερα, κτίστηκε κατά τον 17ο αιώνα από την ακμάζουσα δυναστεία των Μινγκ. Οι ηγεμόνες της Κίνας συνήθιζαν να κατασκευάζουν τείχη και άλλα οχυρωματικά έργα από την αρχαία εποχή, εστιάζοντας την προσοχή τους κυρίως στα βόρεια και στα δυτικά όρια της χώρας. Στον χάρτη αναφέρονται οι κύριες περιοχές όπου εντοπίζεται το Τείχος, καθώς και οι επαρχίες στις οποίες ανήκουν.
Τείχη της εποχής των Εμπόλεμων Κρατιδίων Το Μέγα Τείχος επί δυναοτείας Τσιν Το Μέγα Τείχος επί δυναστείας Χαν Το Μέγα Τείχος επί δυναστείας Γιν Το Μέγα Τείχος επι δυναστείας Μινγκ
Λίμνη Λοπ Νορ %16 15
Ν ταντόνγκ (Λιαονίνγκ)
Σανχαίγκουάν (Χοπέι)
Μ ιγιούν / Χουαΐρο (Πεκίνο)
Πεκίνο
Γιανμενγκουάν (Σανξί)
Ν τατόνγκ (Σανξί)
Χοχότ (Εσωτερική Μογγολία)
Γιουλίν (Σανξί)
Γιντσουάν (Νινγκξία)
Ζονκουέι (Νινγκξία)
Γκουγιάν (Νινγκξία)
Λανζού (Γκανσού)
Γιονγκτσάνγκ (Γκανσού)
Γιαγιουγκουάν (Γκανσού)
Ν τουνγκουάνγκ (Γκανσού)
Γιουμένγκουαν (Γκανσού)
Έρημος Γκόμπι
Όρη Χελάν
r r r r
W V
( (<<<(ί ι ■ r r r f f f ( f
crrrrrs
Δίοδος Χεξι Λίμνη Κινκάι
Χλμ.300 Μιλιά
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Σε αυτό το κινεζικό χειρόγραφο του 17ου αιώνα ο πρώτος αυτοκράτορας της Κίνας, Τσιν Σιχ Χουάνγκ Τι (259 - 210π.Χ.), απεικονίζεται να μεταφέρεται με ένα πολυτελές φορείο σε κάποια περιοχή της αχανούς χώρας του. Σύμφωνα με τον μύθο δεν δίστασε να θυσιάσει 1.000.000 εργάτες για να κτίσει το πρώτο Σινικό Τείχος.
μα συγκρινόμενο με το κατασκεύασμα το οποίο δημιούργησε στα βόρεια σύνορά της η δυναστεία των Χαν αμέσως μόλις τα ανέκτησε από τους Χσιούνγκ νού. Οι Χαν έκτισαν ένα νέο Τείχος το οποίο στηριζόταν σε πύργους που Βρίσκονταν σε δεσπόζουσες θέσεις και οι οποίοι συνδέονταν μεταξύ τους με υπερυψωμένους δρόμους κατά μήκος των οποίων μπορούσαν να αναπτυχθούν και να πολεμήσουν οι τοξότες και οι λογχοφόροι φρουροί. Οι ορθογώνιοι πύργοι, κτισμένοι με τούβλα, είχαν διάφορα ύψη και πάχη αλλά ήταν πάντοτε εγκατεστημένοι έτσι ώστε να παρέχουν τη μέγι- στη δυνατή εποπτεία του χώρου που τους περιέβαλλε. Ετσι η απόσταση η οποία χώριζε δύο διαδοχικούς πύργους δεν ήταν σταθερή. Ποίκιλλε αρκετά, από 1.500 μέτρα ως και 7,5 χλμ. Ακριβώς έξω από τα τείχη η φρουρά έστρωνε άμμο σε ικανοποιητικό βάθος, την οποία φρόντιζε να ισοπεδώνει κάθε ημέρα. Με τον τρόπο αυτό γινόταν αντιληπτή κάθε κίνηση κοντά στο Τείχος η οποία σημειωνόταν κατά τη διάρκεια της νύκτας από άνδρες, ζώα ή πεινασμένες εταίρες των θύννων που πλησίαζαν για να Βρουν λίγη τροφή. Η τακτική πρωινή περιπολία για την ανακάλυψη των ιχνών στην άμμο αποτελούσε μία από τις πιο επικίνδυνες αποστολές, καθώς κοντά στα ίχνη ήταν πολύ πιθανό να καραδοκεί και ο κίνδυνος.
Οι πύργοι του Τείχους την εποχή των Χαν ήταν εφοδιασμένοι με Βαριές ξύλινες βαλλίστρες (κινεζική εφεύρεση) που φέρο- νταν πάνω σε περιστρεφόμενες βάσεις. Αυτές μπορούσαν να εκτοξεύσουν δύο είδη βελών τα οποία Βρίσκονταν μέσα σε φαρέτρες αναρτημένες στην εσωτερική πλευρά των επάλξεων. Στο εσωτερικό κάθε πύργου Βρίσκονταν αποθηκευμένες εξαρτύσεις, κράνη και λίπος για τη συντήρηση των όπλων. Οι σκύλοι, που ήταν χρήσιμοι για τις περιπολίες στη ζώνη της άμμου αλλά και ως ορεκτικά κατά τα επίσημα γεύματα, διέμεναν σε ειδικά διαμορφωμένα υπόστεγα μέσα στον πύργο. Δεν υπάρχει καμία αρχαιολογική ένδειξη ότι οι Κινέζοι χρησιμοποιούσαν καυτό λάδι εναντίον των εχθρών που προσπαθούσαν να καταλάβουν αυτά τα οχυρά. Ενα από τα σημαντικότερα στοιχεία στην υπεράσπιση του Τείχους ήταν τα πρωτόγονα μέσα διαβιβάσεων. Κάθε πύργος δ ιέθετε στο υψηλότερο σημείο του έναν στύλο, στην κορυφή του οποίου μπορούσαν, ανάλογα με την περίπτωση, να α- ναρτηθούν σημαίες, φλεγόμενα καλάθια ή δοχεία παραγωγής καπνού. Με τη Βοήθεια αυτών αλλά και τυμπάνων, κωδώνων και αργότερα Βολών πυροβόλων μπορούσαν να σταλούν σε μεγάλες αποστάσεις προκαθορισμένα σήματα όπως «Κανένας εχθρός εν' όψει» ή «Αντιμετωπίζουμε κίνδυνο! Στείλτε επειγόντως ενισχύσεις!». Η ύπαρξη αξιόπιστων διαβιβάσεων ήταν ζωτικής σημασίας για την κλήση ενισχύσεων αλλά και για να μπορούν να πληροφορούνται οι τοπικές φρουρές τις κινήσεις του εχθρού σε όλο το μήκος του Τείχους. Η ποικιλία των σημά
των ήταν τεράστια. Είχε σημασία ακόμη και το είδος καπνού που εξέπεμπε ένα φυλάκιο (προβλεπόταν ακόμη και χρήση κοπριάς λύκου, για το ιδιαίτερο χρώμα καπνού που παρήγε!). Επειδή ήταν δύσκολο να αποστηθίσει κάποιος όλα τα πιθανά σήματα και τους συνδυασμούς που έπρεπε να εκπεμφθούν, υπήρχε πάντα πάνω από την κεντρική πύλη του πύργου μία πινακίδα με όλες τις απαραίτητες οδηγίες: «Αν ένας ή περισσότεροι εχθροί προσεγγίσουν το Τείχος ανάψτε μία φωτιά και υψώστε δύο σημαίες κατά την ημέρα ή ανάψτε δύο πυρσούς τη νύκτα. Αν 500 ή περισσότεροι άνδρες γίνουν αντιληπτοί έξω από το Τείχος ανάψτε μία φωτιά και υψώστε τρεις σημαίες κατά την ημέρα ή ανάψτε τρεις πυρσούς τη νύκτα. Αν ο εχθρός πετύχει να καταλάβει κάποιο μέρος του Τείχους υψώστε σημαίες κατά την ημέρα και ανάψτε έναν πυρσό τη νύκτα. Το γειτονικό φυλάκιο θα πρέ
πει να απαντήσει ότι έλαβε το μήνυμά σας χρησιμοποιώντας φωτιές και σημαίες σύμφωνα με τον κώδικα». Οι οδηγίες δεν διευκρίνιζαν τι θα έπρεπε να πράξει η φρουρά αν δεχόταν επίθεση από χιλιάδες θύννους που απειλούσαν να την κατασφάξουν. Πάντως ακόμη και οι απλούστερες συμβουλές που αναγράφονταν στις πινακίδες ήταν αμφίβολης χρησιμότητας, καθώς η πλειοψη- φία των Κινέζων της εποχής δεν γνώριζε γραφή και ανάγνωση.
Οπως διαπιστώνεται από τις διασωθεί- σες μαρτυρίες η φρουρά του Σινικού Τείχους αποτελείτο την εποχή των Χαν από εθελοντές, στρατολογημένους και κατάδι- κους, οι τελευταίοι από τους οποίους μετα- φέρονταν στη μεθόριο κυρίως κατά τις περιόδους κρίσης ή αυξημένης επιφυλακής. Οι στρατολογημένοι άνδρες, που αποτε- λούσαν άλλωστε και τον κύριο όγκο της φρουράς, προέρχονταν από τα φτωχά
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Βαθιά στο εσωτερικό της Κίνας, στις επαρχίες Σανξί και Νινγκξία, μπορεί κάποιος να ανακαλύψει τα τμήματα του Τείχους που βρίσκονται παραδοσιακά μακριά από τα φλας των τουριστών. Στις περιοχές αυτές ο «πέτρινος δράκος» συνεχίζει να είναι επιβλητικός, αν και η πάροδος των αιώνων έχει αφήσει έντονα τα σημάδια της.
32 στρώματα των χωρικών και συγκεντρώνο- m m νταν από τα χωριά τους για να υπηρετή
σουν τον αυτοκράτορα υπό σκληρότατες συνθήκες διαβίωσης σε μία εν πολλοίς άγονη περιοχή, όπου δεν μπορούσαν να αναμένουν καμία από τις ανέσεις και τις ευκολίες της πολιτισμένης ζωής, ούτε τη σταθερότητα της βαθιά θεμελιωμένης παράδοσης της πολιτικής διακυβέρνησης. Οι περισσότεροι νεαροί Κινέζοι πολεμιστές σίγουρα θα μισούσαν το βαρύ καθήκον που τους είχε αναθέσει η καταπιεστική κεντρική εξουσία, αν και οι άξεστοι και γεροδεμένοι εκείνοι χωριάτες είχαν εξοικειωθεί στις κακουχίες από τη δύσκολη αγροτική ζωή. Ενα υποτιμητικό κινεζικό γνωμικό έλεγε άλλωστε: «Κανένας δεν χρησιμοποιεί το καλύτερο μέταλλο για να κατασκευάσει καρφιά, ούτε τους καλύτερους άνδρες για να δημιουργήσει στρατιώτες».
Η υπηρεσία στα παραμεθόρια οχυρά θα ήταν αναμφίβολα δυσκολότερη ψυχολογικά για τους αξιωματικούς, οι οποίοι προέρχονταν στην πλειοψηφία τους από τις ανώτερες κοινωνικές τάξεις αλλά όφειλαν να εργάζονται και να συμβιώνουν υπό συνθήκες παρόμοιες με εκείνες των απλών στρατιωτών. Τα ιστορικά στοιχεία φανερώνουν
πως η υπηρεσία στο Τείχος θεωρείτο από την τάξη των Κινέζων αξιωματικών ως «ένα είδος ζωντανού θανάτου» και προσπαθούσαν να αποφύγουν τη μετάθεσή τους εκεί με κάθε άμεσο και έμμεσο τρόπο. Η διαβίωση κατά μήκος του ατελείωτου Τείχους παλινδρομούσε τακτικά μεταξύ της αφόρητης πλήξης και των στιγμών ανείπωτης αγωνίας και φρίκης όταν εμφανιζόταν ο εχθρός, που είχε «πρόσωπο ανθρώπου και καρδιά θηρίου». Δυστυχώς ελάχιστες περιγραφές έχουν διασωθεί για τις συμπλοκές των κινεζικών φρουρών με τους αντιπάλους τους στο Τείχος. Το βέβαιο είναι πως επρόκειτο για μία οδυνηρή εμπειρία αν λάβουμε υπόψη τις αναγνωρισμένες πολεμικές αρετές των θύννων, όπως τις περιέ- γραψε ο Κινέζος υπουργός πολέμου του αυτοκράτορα Βεν Τι (180 - 157 π.Χ.): «Οι Χσιούνγκ νού αναρριχώνται και περνούν πάνω από ψηλά βουνά με εκπληκτική ταχύτητα. Διασχίζουν κολυμπώντας τους πιο ορμητικούς χειμάρρους, αντέχουν στον άνεμο και στη βροχή, στην πείνα και στη δίψα. Μπορούν να ξεκινήσουν γρήγορα για μεγάλες πορείες και δεν φοβούνται κανέ- ναν γκρεμό. Εκπαιδεύουν τα άλογά τους για να βαδίζουν πάνω στα στενά μονοπάτια
και είναι τόσο ικανοί τοξότες ώστε κατά τη διάρκεια της επίθεσης μπορούν να εκτοξεύουν τα βέλη τους ενώ καλπάζουν. Αυτοί είναι οι Χσιούνγκ νού! Επιτίθενται, οπισθοχωρούν, εφορμούν πάλι και αν κάποια φορά υποστούν μία ήττα εξαφανίζονται όπως τα σύννεφα στον ουρανό, χωρίς να αφή- σουν πίσω τους κανένα ίχνος».
Ο πόλεμος ήταν τόσο συνυφασμένος με τη νομαδική ζωή ώστε στο λεξιλόγιο των θύννων και αργότερα των Μογγόλων και των Τούρκων δεν υπήρχαν καν οι λέξεις «στρατιώτης», «πόλεμος» και «ειρήνη». Ακόμη και τα μικρά αγόρια μάθαιναν να ιππεύουν πρόβατα και να τοξεύουν εναντίον πουλιών και αρουραίων, αποκτώντας έτσι από νωρίς δεξιότητες που θα τους καθιστούσαν αργότερα ασυναγώνιστους πολεμιστές. Η πειθαρχία τους ήταν επίσης πα- ροιμιώδης και έφθανε στα όρια της παράνοιας. Η κινεζική παράδοση αναφέρει το παράδειγμα ενός πρίγκιπα των θύννων, του Μάο τούν, ο οποίος διέταξε τους στρατιώτες του, δήθεν στο πλαίσιο άσκησης, να τοξεύσουν μαζί του εναντίον του στόχου που θα σημάδευε και ο ίδιος. Στη συνέχεια ο Μάο τούν σκότωσε το καλύτερο άλογό του, την πιο αγαπημένη σύζυγό του και το
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΑ ΔΑΚΡΥΑ ΤΗΣ ΜΕΝΓΚΤΣΙΑΝΓΚ ΝΟΥ
Οπως ήταν φυσικό το Σινικό Τείχος ενσωματώθηκε από πολύ νωρίς στην κινεζική μυθολογία και κυριάρχησε στους λαϊκούς συμβολισμούς και στους θρύλους. Πολλές εκστρατείες, μάχες και άλλα ιστορικά γεγονότα συνδέθηκαν με τα αρχαία τείχη και αρκετοί γοητευτικοί θρύλοι βασίστηκαν στην κατασκευή του. Ανάμεσα στους τελευταίους ξεχωρίζει εκείνος της Μενγκ Τσιάνγκ νού.
Σύμφωνα με την παράδοση, όταν ο αυτοκράτορας Τσιν Σιχ Χουάνγκ Τι αποφάσισε να αρχίσει την ανέγερση του Τείχους, μεταξύ των εργατών που θα εκτελούσαν σχεδόν υπό ό
ρους καταναγκασμού την επίπονη εργασία ήταν και ο νεαρός Φαν Ξιλιάνγκ, τον οποίο οι άνδρες του αυτοκράτορα απήγαγαν κυριολεκτικά από το σπίτι του με τη βία, μάλιστα την ημέρα του γάμου του. Αντιμέτωπη με την ισχύ του αυτοκράτορα η σύζυγος του Φαν Ξιλιάνγκ, η Μενγκ Τσιάνγκ νού, δεν μπορούσε να πράξει τίποτα άλλο από το να σπάσει τη λευκή φουρκέτα από νεφρίτη που έβαζε στα μαλλιά της και να δώσει το ένα κομμάτι στον σύζυγό της σαν φυλακτό. Η Μενγκ Τσιάνγκ νού περίμενε υπομονετικά την ε
πιστροφή του συζύγου της πέντε χρόνια, χωρίς να λάβει κανένα νέο για την τύχη του. Κάποτε ονειρεύτηκε τον άνδρα της να κραυγάζει «Κρύο, κρύο!» και ξυπνώντας τρομαγμένη αποφάσισε να πάρει μαζί της μερικά ζεστά ρούχα και να φύγει για να τον βρει. Αφού διέσχισε πεζή επί μήνες ατελείωτα βουνά και ποταμούς, έ- φθασε τελικά στην περιοχή όπου κατασκευαζόταν το Τείχος. Εκεί πληροφορήθηκε πως ο άνδρας της είχε πεθάνει από τις κακουχίες πριν από καιρό και είχε ταφεί στα θεμέλια του Τείχους. Συντετριμμένη από την είδηση η νεαρή γυναίκα κάθισε δίπλα στη βάση του Τείχους και άρχισε να κλαίει γοερά ολόκληρα μερόνυχτα, έως ότου από τα δάκρυά της το έδαφος διαβρώθηκε και ένα μεγάλο μέρος του Τείχους κατέρρευσε! Το γεγονός αυτό έφερε και πάλι στο φως τα οστά του συζύγου της. Ο αυτοκράτορας, οργισμένος από την καταστροφή που προκλήθηκε στο έργο του, ζήτησε να την οδηγήσουν ενώπιον του. Η ομορφιά και το θάρρος της Μενγκ Τσιάνγκ νού ήταν τέτοια ώστε ο Τσιν ξέχασε τον θυμό του και απαίτησε από τη γυναίκα να τον παντρευτεί. Εκείνη, μη μπορώντας να κάνει διαφορετικά, δέχθηκε υπό τον όρο να ταφεί ο άνδρας της με πλήρεις τιμές. Λίγο αργότερα όμως η περήφανη γυναίκα δεν μπόρεσε να αντέξει άλλο τη ζωή δίπλα στον τυραννικό ηγεμόνα ο οποίος είχε σκοτώσει τον πρώτο σύζυγό της και έ δωσε τέλος στη ζωή της πηδώντας στα νερά της Θάλασσας Μπο- χάι, όπου σήμερα υπάρχει ένας μεγάλος μαύρος ύφαλος ο οποίος θεωρείται ως το μνημείο της.
j t S & ■£. £ α . ή a * η %?;* 'ί..: '*>. .ίϊ ν.: V 1. ν Μ- — S - (Τ- y f C t T- v j f .,.v ■ - ft IΛ :■ ,-tr ■ ■
καλύτερο άλογο του πατέρα του και αμέσως μετά εκτέλεσε όσους πολεμιστές είχαν διστάσει να ρίξουν. Κατόπιν τόξευσε τον ίδιο τον πατέρα του (που κτυπήθηκε επίσης από τα βέλη όλου του στρατού!) εκμεταλλευόμενος την ευκαιρία για να αρπάξει τον θρόνο για λογαριασμό του!
Αν και φοβεροί στην όψη και στη δύναμη, οι θύννοι φαίνεται ότι πραγματοποίησαν τελικά λίγες απόπειρες προσβολής της κινεζικής μεθορίου κατά τους τέσσερις αιώνες της δυναστείας των Χαν. Κυριότερος λόγος αυτής της έλλειψης επιθετικότητας ήταν ίσως η παραδοσιακή ικανότητα της Κίνας να γοητεύει με τον πολιτισμό της ακόμη και τα πιο ατίθασα φύλα που έρχονταν σε επαφή μαζί της. Προοδευτικά και χωρίς καλά-καλά να το συνειδητοποιήσουν οι θύννοι μεταμορφώθηκαν σε μιμητές των Κινέζων αλλάζοντας τους δερμάτινους χιτώνες τους με τα μεταξωτά ρούχα της Κίνας και τις σκληρές σέλλες τους με τα αναπαυτικά μαξιλάρια. Κατά την εποχή της αυτοκρατορίας του Βεν Τι, η οποία και σηματοδότησε το ζενίθ της δυναστείας των Χαν, το Τείχος έπαψε να έχει ουσιαστικό αμυντικό ρόλο και έγινε περισσότερο ένα είδος γέφυρας για την προβολή της κινεζικής πολιτιστικής και οικονομικής επιρροής στις στέπες της Μογγολίας και της Μαντζουρίας, στο πλαίσιο της πολιτικής «ειρηνικών και φιλικών σχέσεων» («χο τσιν») με τους γείτονες. Καθώς η αμυντική σημασία του Τείχους μειωνόταν, μία άλλη παράμετρος εμφανιζόταν ολοένα και πιο έντονα: ο ρόλος του Τείχους στον εγκλωβισμό των Κινέζων μέσα στην ίδια την πατρίδα τους, αφού ο λαός δεν ήταν απόλυτα ομοιογενής αλλά περιείχε δεκάδες φυλές με κυριότερες εκείνες των Χσία, Σανγκ και Τσού. Το 33 π.Χ. ένας σύμβουλος του αυτο
κράτορα Γιουάν Τι έγραφε: «Εκτός από το να χρησιμεύουν σαν αναχώματα απέναντι στους ξένους εισβολείς, τα μεθοριακά φυλάκια τηρούνται σε κατάσταση συνεχούς επαγρύπνησης προκειμένου να σταματήσουν τη φυγή προδοτών από την πατρίδα μας. Πολλοί από τους υπηκόους μας στις βόρειες επαρχίες είναι απόγονοι των βαρβάρων και γ ι1 αυτό πρέπει να τους παρακολουθούμε στενά αν θέλουμε να αποφύγουμε την προδοσία». Ο ίδιος ο Γιουάν Τι δήλωσε με συγκαλυμμένη αγωνία πως ο στρατός του ήταν υποχρεωμένος να συγκροτεί τον λαό του από το να εισβάλει στα εδάφη των φίλων και γειτόνων τους. Ομολόγησε επίσης με αφοπλιστική ειλικρίνεια ότι το Τείχος «δεν κτίστηκε τόσο για να προστατεύσει την αυτοκρατορία από τον έξω κόσμο, όσο για να προστατεύσει τον έξω κόσμο από τους ανήσυχους και πολυμήχανους Κινέζους».
Το Σινικό Τείχος της περιόδου των Χαν ήταν κατασκευασμένο για να ελέγχει την κίνηση ανθρώπων αλλά και υλικών αγαθών. Με τον καιρό έγινε η κύρια περιοχή εμπορικών συναλλαγών με τους «εξημερωμένους» Χσιούνγκ νού οι οποίοι, σύμφωνα με έναν Κινέζο αξιωματούχο, μπορούσαν να παραπλανηθούν δεχόμενοι να ανταλλάξουν αγαθά αξίας πολλών χρυσών νομισμάτων με ένα μόνο απλό κομμάτι μεταξωτού υφάσματος. Χάρη στα τείχη τους οι Κινέζοι μπορούσαν να ελέγχουν ευκολότερα τη ροή των εμπορευμάτων στα οποία το κράτος επέβαλλε φορολογία, καθώς και υλικά με πιθανή στρατιωτική χρησιμότητα των οποίων η εξαγωγή απαγορευόταν για λόγους ασφαλείας. Με διάταγμα της αυτοκράτει- ρας Λού η πώληση, σε ξένους, αλόγων και προϊόντων μεταλλουργίας απαγορεύτηκε, όπως είχε συμβεί και αρκετά νωρίτερα με
τις βαλλίστρες ή άλλα «προηγμένα» όπλα. Το 82 π.Χ. η απαγόρευση για τα άλογα και τις βαλλίστρες τερματίστηκε, πιθανώς επειδή κρίθηκε ότι οι Χσιούνγκ νού δεν απο- τελούσαν πλέον αξιόλογη απειλή ή επειδή οι κατασκευαστές όπλων απέκτησαν θέσεις με επιρροή στους κύκλους της αυτο- κρατορικής Αυλής.
Οποια κι αν ήταν η αιτία αυτής της χαλάρωσης της στρατιωτικής επιφυλακής, αποτελούσε σίγουρα ένα πρώτο σημάδι πως η δυναστεία των Χαν άρχισε να παίρνει την κατιούσα. Το 9 μ.Χ. ένας επαναστάτης με το όνομα Ουάνγκ Μανγκ αυτοανακηρύ- χθηκε «Γιος του Ουρανού» και προκάλεσε τέτοια αναστάτωση στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας ώστε χρειάστηκε οι ηγεμόνες να αποσύρουν στρατεύματα από τη βόρεια μεθόριο προκειμένου να καταπνίξουν την εξέγερση. Η κίνηση αυτή είχε ως αποτέλεσμα να παραμεληθούν οι οχυρώσεις επί αρκετά χρόνια. Η τελευταία επέκταση του Τείχους προς τη Δύση αφέθηκε να πέσει θύμα των μανιασμένων ανέμων της ερήμου και να εγκαταλειφθεί. Οι αλλοτριωμένοι Χσι- ούνγκ νού φάνηκαν να συνέρχονται σιγά - σιγά από τον λήθαργο τους και εγκαταλεί- ποντας την τρυφηλή ζωή πραγματοποίησαν τις πρώτες δειλές απόπειρες να παραβιάσουν το Τείχος και να επιδράμουν στις πλούσιες πόλεις της αυτοκρατορίας, που ήταν ουσιαστικά ανυπεράσπιστες. Ο Ουάν- γκ Μανγκ τελικά εξουδετερώθηκε και το κίνημά του κατεπνίγη αλλά η επιτυχία αυτή δεν μπορούσε να επισκιάσει την παρακμή της δυναστείας των Χαν. 0 τελευταίος αυτοκράτορας του συγκεκριμένου γενεαλογικού δένδρου ήταν ένα εννιάχρονο αγόρι που κατέληξε να γίνει πιόνι στα χέρια των διάφορων ισχυρών Κινέζων πολέμαρχων. Γρήγορα η αυτοκρατορία διασπάσθηκε σε
33
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
και η ανανέωση του εξοπλισμού και των τακτικών μάχης. Ταυτόχρονα η ακλόνητη πίστη στην εξασφαλισμένη άμυνα ωθούσε πολλούς Κινέζους της άρχουσας τάξης να βλέπουν ολοένα και πιο ελκυστικό το ενδεχόμενο μιας πολεμικής περιπέτειας για κα- τάκτηση άλλων περιοχών, από τη Μογγολία και την Κορέα μέχρι το Βιετνάμ.
Η ΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ «ΚΙΝΕΖΙΚΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ» ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΜΟΓΓΟΛΩΝ
Το εσωτερικό ενός ενδιάμεσου πύργου στο άριστα συντηρημένο τμήμα του Τείχους κοντά στο Πεκίνο, φανερώνει την ευρυχωρία και την αντοχή της κατασκευής.
34
τρία μέρη. Το Βόρειο, που περιελάμβανε και το «Μεγάλο Τείχος των Χαν», πέρασε στην εξουσία ενός τυράννου ΒαρΒαρικής καταγωγής.
Η τύχη του Τείχους τον καιρό των Χαν είναι πολύ διδακτική. Φανερώνει πως για όσο διάστημα οι εσωτερικές συνθήκες επέτρεπαν την ομαλή λειτουργία του στρατού και τη συντήρηση των οχυρώσεων το δαπανηρό αυτό συγκρότημα εξακολουθούσε να είναι χρήσιμο από πολλές απόψεις, οι οποί
ες υπερέΒαιναν το καθαρά στρατιωτικό πεδίο. Παράλληλα όμως το Τείχος αδυνατούσε να προστατεύσει το κράτος από τον μόνιμο κίνδυνο των εσωτερικών ταραχών και επιπλέον έτεινε να καλλιεργεί μεταξύ του λαού και της ηγεσίας την ψευδαίσθηση της απόλυτης ασφάλειας, κάτι που οδηγούσε την αυτοκρατορία στην παραμέληση των υπόλοιπων ουσιωδών παραμέτρων της άμυνας, όπως είναι η επαρκής και ποιοτική στε- λέχωση του στρατεύματος, η εκπαίδευση
Η περίοδος μεταξύ της τελικής κατάρρευσης της δυναστείας των Χαν και της έλευσης των Εξι Δυναστειών (220 - 589 μ.Χ.) αποκαλείται συχνά «ο κινεζικός μεσαίω- νας» και σίγουρα ήταν η χειρότερη εποχή για το Σινικό Τείχος, που εγκαταλείφθηκε πλήρως. Η συγκυρία ήταν ιδιαίτερα σημαντική, αφού άλλαζε παράλληλα ο εχθρός ο οποίος υπέΒλεπε την Κίνα από τον Βορρά, με τους γνώριμους Χσιούνγκ νού να εκτοπίζονται ή να απορροφώνται από πιο επιθετικές νομαδικές φυλές. Οι Βάρβαροι αποτε- λούσαν και πάλι υπολογίσιμη απειλή και ε- ποφθαλμιούσαν τον πλούτο του «Μεσαίου Βασιλείου» καραδοκώντας για την ευκαιρία να το αλώσουν. Το έτος 265 ο αυτοκρά- τορας Τσιν Γού Τι αποφάσισε να αναστηλώσει και να συντηρήσει το Τείχος για να ενι- σχύσει την άμυνα της μεθορίου, αν και ένας σύμβουλός του τον προειδοποίησε σοφά: «Να εμπιστεύεσαι την αρετή και όχι τα τείχη!» Ο Τσιν Γού Τι θα έπρεπε να έχει α- κούσει πιο προσεκτικά τη συμβουλή διότι οι βάρβαροι βρίσκονταν πια και από τις δύο πλευρές του Τείχους και ο εκτοπισμός τους ήταν πρακτικά αδύνατος από έναν μέτριο
ΤΟ ΣΙΝΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣ ΔΕΝ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛΗΝΗ
Οταν ο Αμερικανός πρόεδρος Ρίτσαρ- ντ Νίξον προγραμμάτιζε την ιστορική επίσκεψή του στο Πεκίνο το 1972, σε μία κρίσιμη καμπή του Ψυχρού Πολέμου, σχε- δίαζε να πει στους Κινέζους ότι το Μέγα Σινικό Τείχος έγινε ορατό από τους αστροναύτες του διαστημοπλοίου «Apollo» όταν βρέθηκαν στη Σελήνη τρία χρόνια νωρίτερα, αλλά το επιτελείο του δεν κατόρθωσε να επιβεβαιώσει αυτό το γεγονός κι έτσι ο ίδιος περιορίστηκε να δηλώσει: «Είναι ένα μεγάλο τείχος και δεν μπορεί παρά να κτίστηκε από έναν μεγάλο λαό». Ο ευρύτατα διαδεδομένος μύθος σχετικά με το Σινικό Τείχος και τη δυνατότητα να το δει κάποιος από τη Σελήνη διά γυμνού οφθαλμού έχει τις ρίζες του στο σύγγραμμα «Δεύτερο Βιβλίο των Θαυμάτων» του Ρίτσαρντ Χαλιμπάρτον που εκδόθηκε το 1938, 31 χρόνια πριν ο άνθρωπος πατήσει το πόδι του στο φεγγάρι! Το παράδοξο είναι ότι ο μύθος όχι μόνο διατηρήθηκε με την πάροδο του χρόνου αλλά κατάφερε να διεισδύσει α
Φωτογραφίες τμήματος του Τείχους που ελήφθησαν από αμερικανικό δορυφόρο τον Απρίλιο του 1994.
κόμη και σε επιστημονικά βιβλία και εγκυκλοπαίδειες. Η πραγματικότητα είναι πως το Τείχος δεν είναι ορατό από τη Σελήνη παρά μόνο από σκάφη τα οποία βρίσκονται σε εξω-ατμοσφαιρική τροχιά κοντά στη Γη (περίπου στο 1/1000 της απόστασης Γης - Σελήνης) και μόνο υπό ευνοϊκές συνθήκες φωτισμού. Οι ίδιοι οι αστροναύτες που είχαν την ευκαιρία να διαπιστώσουν το αβάσιμο του πράγματος, λένε: «Μερικές φορές μπορούσαμε να διακρίνουμε ακόμη και πράγματα τόσο μικρά όσο τα αεροδρόμια αλλά το Τείχος είναι αόρατο από ύψος μεγαλύτερο των 1.080 km. Ο αστροναύτης Ουίλιαμ Πογκ του «Skylab» νόμισε πως το είχε διακρίνει αλλά τελικά ανακάλυψε ότι είχε δει απλώς τη Μεγάλη Διώρυγα του Πεκίνου. Ακόμη και ο πρώτος Κινέζος αστροναύτης που εκτοξεύθηκε πρόσφατα στο διάστημα, ο Γιάνγκ Λιουέι, ανέφερε μετά την επιστροφή του ότι δεν κατάφερε να διακρίνει το Τείχος, θέτοντας έτσι οριστικό τέλος στον μύθο.
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο ΘΡΥΛΟΣ ΤΟΥ ΠΥΡΓΟΥ ΤΟΥ ΤΕΙΧΟΥΣΑκόμη και οι πύργοι του Σινικού Τεί
χους, που βρίσκονταν συνήθως στις κορυφές των λόφων και χρησίμευαν ως σημεία εκπομπής σημάτων με φωτιές, βρήκαν τη δική τους θέση στους θρύλους της κινεζικής λαϊκής παράδοσης. Η ιστορία της πανέμορφης βασίλισσας Μπαοσί της δυναστείας των Δυτικών Ζού (1100 - 711 π.Χ.), παρά το ότι εκτυλίχθηκε πριν από την τυπική εποχή της έναρξης ανοικοδόμησης του Τείχους, συνδέθηκε μαζί του και το συνοδεύει ως σήμερα. Η βασίλισσα δεν χαμογελούσε ποτέ και ο σύζυγός της, βασιλιάς Γού, προσπάθησε να τη διασκεδάσει με γελωτοποιούς, ηθοποιούς, μουσικούς, χορευτές και ο,τιδήποτε άλλο μπορούσε να σκεφθεί. Οταν όλες οι εμπνεύσεις του αποδείχθηκαν μάταιες και η Μπαοσί παρέμενε θλιμμένη, ο Γού απηύθυνε μία δημόσια πρόσκληση: όποιος κατάφερνε να κάνει τη βασίλισσα να γελάσει θα κέρδιζε 1.000 χρυσά νομίσματα. Στην πρόσκληση ανταποκρίθηκε, μεταξύ άλλων, και ο ραδιούργος αυλικός σύμβουλος Γκούο Σιφού, που πρότεινε στον Κινέζο μονάρχη να ανάψει φωτιά σε έναν από τους πύργους των μεθοριακών οχυρών και να εξαπατήσει
στρατό όπως ο κινεζικός εκείνης της περιόδου. Η επόμενη δυναστεία της Κίνας, οι απαστράπτοντες Τανγκ (618 - 917), που είχαν βυθιστεί στον πλούτο, στις απολαύσεις και στις ευγενικές τέχνες, έδειξαν ελάχιστο ενδιαφέρον για την κατάσταση του Τείχους. Ο αυτοκράτορας Λι Σιχ Μιν πίστευε, εξάλλου, ότι η καλύτερη άμυνα είναι η επίθεση και είπε σε έναν στρατηγό του ο οποίος επέστρεψε νικητής από μία νικηφόρα εκστρατεία κατά των Τούρκων: «Είσαι πιο αποτελεσματικό Μεγάλο Τείχος από εκείνο που έκτισε ο Γιάνγκ Τι (ο τελευταίος αυτοκράτορας του «κινεζικού μεσαίω- να»)>>. Ετσι ο Λι Σιχ Μιν και οι διάδοχοί του άφησαν εσκεμμένα το Τείχος να μετατρα- πεί σε ερείπια διακηρύσσοντας πως αποτε- λούσε σημάδι στρατιωτικής αδυναμίας και δεν ήταν παρά ένα δείγμα του σκοτεινού και κατώτερου παρελθόντος, επικέντρωσαν δε το ενδιαφέρον τους στην ανάπτυξη των επιστημών και του πολιτισμού. Αυτήν ακριβώς την περίοδο οι Κινέζοι ανακάλυψαν την τυπογραφία, τη στενογραφία κλπ. Το στρατιωτικό επάγγελμα περιέπεσε σε ανυποληψία και οι ποιητές περιέγραφαν το όχι και τόσο μακρινό παρελθόν με μελανά χρώματα: «Από παλιά οι μάχες στο Μεγάλο Τείχος περιγράφονταν με έπαρση. Αλλά η αρχαιότητα έχει μεταβληθεί τώρα σε κίτρινη σκόνη και τα λευκά οστά είναι ανακατεμένα με το γρασίδι».
Το ευτύχημα για τους Τανγκ ήταν πως οι βαρβαρικές φυλές στην εποχή τους δεν έδειξαν ιδιαίτερα πολεμοχαρή διάθεση. Αυτό άλλαξε δραματικά κατά τη διάρκεια της επόμενης δυναστείας των Σούνγκ (960 -1126), οι οποίοι ήλθαν αντιμέτωποι με τη
μάστιγα των Χιτάι. Οι άγριοι πολεμιστές Χι- τάι, που περιελάμβαναν στις τάξεις τους χιλιάδες έφιππους τοξότες, τους αποκαλού- μενους όρντος (η ετυμολογική προέλευση της λέξης ορδή), πέρασαν με χαρακτηριστική ευκολία πάνω από το ερειπωμένο Σινικό Τείχος και κατέλαβαν το μεγαλύτερο μέρος της βόρειας Κίνας. Ακολούθως εμφανίστηκε ένας ακόμη πιο σκληρός λαός, οι Γιούτσεν, οι οποίοι και ίδρυσαν τη δυναστεία Γιν (1126 - 1234). Ο διαχρονικός κανόνας στην κεντρική Ασία όμως ήταν πως κάθε λαός ο οποίος ερχόταν σε επαφή με τους Κινέζους έχανε με τον καιρό το πολεμικό σθένος του και γινόταν εύκολη λεία για το επόμενο βαρβαρικό φύλο που θα γεννούσε η στέπα. Γνωρίζοντας πιθανώς αυτό το ιστορικό γεγονός και το ότι κάθε πόλη της αυτοκρατορίας απείχε λίγες ημέρες πορείας για έναν αποφασισμένο και σκληροτράχηλο στρατό με ιππικό, οι Γιν προσπάθησαν να αποκαταστήσουν το Τείχος και έκτισαν νέες οχυρώσεις (γουάι πάο) κατά μήκος των βόρειων και των δυτικών συνόρων τους. Τα μέτρα αυτά, ωστόσο, ελάχιστα μπόρεσαν να τους προστατεύσουν διότι η επόμενη φυλή που ξεπήδησε από τη στέπα ήταν η χειρότερη όλων των προηγουμένων: οι Μογγόλοι του Τζένγκις Χαν. Ο χαρισματικός αλλά και αιμοσταγής αυτός ηγέτης είχε δώσει την περίληψη της μογγολικής φιλοσοφίας με ένα μικρό απόσπα- σμα που διασώθηκε ως τις μέρες μας: «Η μεγαλύτερη χαρά του ανθρώπου είναι να κερδίζει νίκες: να υποτάσσει τους εχθρούς του, να τους καταδιώκει, να τους στερεί τα υπάρχοντά τους, να βυθίζει τις οικογένειες τους στον θρήνο, να ιππεύει τα άλογά τους
και να απολαμβάνει τις συζύγους και τις θυγατέρες τους».
Επιδεικνύοντας την περιφρόνησή τους προς το Τείχος οι Μογγόλοι επέλεξαν ως οδό για να εισβάλουν στην αυτοκρατορία των Γιν το 1211 και να κατακτήσουν την πρωτεύουσα Γιεντσένγκ, εκείνη που περνούσε από την κύρια και πιο καλά οχυρωμένη πύλη, στην τοποθεσία Τσού Γιούνγκ Κουάν. Οταν η πύλη άντεξε σε όλες τις εφόδους των Μογγόλων, εκείνοι απλώς μετατόπισαν το κέντρο βάρους της πίεσής τους δυτικότερα, στο τμήμα του Τείχους του οποίου την υπεράσπιση οι Γιν είχαν ε- μπιστευθεί στη συμμαχική φυλή των Ονγκούτ. Οπως ήταν αναμενόμενο, οι βάρβαροι Ονγκούτ δεν άργησαν καθόλου να έλθουν σε μυστική συμφωνία με τους Μογ- γόλους και τους επέτρεψαν να περάσουν ανενόχλητοι από το Σινικό Τείχος προκει- μένου να λεηλατήσουν την κινεζική αυτοκρατορία. Επειτα από την πολύ επιτυχημένη αυτή επιδρομή οι Μογγόλοι ιππείς επέστρεψαν στα εδάφη τους φορτωμένοι με πλούσια λάφυρα. Πολύ γρήγορα η όρεξή τους άνοιξε και πάλι. Ο Τζένγκις Χαν επέ- λεξε εκ νέου την πύλη Τσού Γιούνγκ Κουάν για την αρχική προσβολή του, παρά το ότι ήταν γνωστό ότι οι Κινέζοι την είχαν ενι- σχύσει ασφαλίζοντας τις πόρτες της με τεράστιες σιδερένιες δοκούς και σκορπίζοντας ακανθώδεις θάμνους στη γύρω έκταση για να δυσκολέψουν τις κινήσεις του εχθρικού ιππικού. Οι Μογγόλοι υπερκέρασαν γρήγορα αυτό το καλά φρουρούμενο σημείο και αφού κυρίευσαν μία λιγότερο φυλασσόμενη γειτονική πύλη εμφανίστηκαν αιφνιδιαστικά στα μετόπισθεν της
35
τους υποτελείς ηγεμόνες του. Ο βασιλιάς αποφάσισε να δοκιμάσει το τέχνασμα και την ίδια νύκτα πήγε μαζί με τη σύζυγό του στον πύργο του βουνού Λισάν, όπου και άναψε φωτιά. Πιστεύοντας ότι αυτό αποτελούσε το προκαθορισμένο μήνυμα πως ο εχθρός είχε εισβάλει στο βασίλειο, οι υποτελείς έσπευσαν να φθάσουν στο απειλούμενο σημείο συνοδευόμενοι από ολόκληρους τους στρατούς τους πανέτοιμους για μάχη.Το θέαμα των πάνοπλων ηγεμόνων που έφθαναν αλαφιασμένοι στο βουνό Λισάν έκανε τελικά τη Μπαοσί να γελάσει όσο ποτέ στη ζωή της. Ενθουσιασμένος ο βασιλιάς επα- νέλαβε τη φάρσα προκειμένου η σύζυγός του να είναι ευτυχισμένη. Ο πονηρός Γκούο Σιφού κέρδισε τον χρυσό που υπο- σχέθηκε ο Γού, αλλά η ιδέα του είχε τελικά οδυνηρή κατάληξη. Το 711 π.Χ. η φυλή των Κουάν Ρογκ εξεγέρθηκε στον Βορρά και ο βασιλιάς διέταξε τους άνδρες του να ανά
ψουν φωτιά σε έναν πύργο για να τεθούν σε συναγερμό οι υποτελείς ηγεμόνες. Εκείνοι πίστεψαν πως επρόκειτο για άλλη μία φάρσα και δεν κινήθηκαν, με αποτέλεσμα οι επαναστάτες να φθάσουν ανενόχλητοι ως το παλάτι, να σκοτώσουν τον βασιλιά και να απαγάγουν την Μπαοσί. Αυτό ήταν και το τέλος της δυναστείας των Δυτικών Ζού.
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Τσού Γιούνγκ Κουάν, προκαλώντας τη γενική κατάρρευση της κινεζικής άμυνας στο Τείχος.
Εχοντας κατακτήσει ολόκληρη σχεδόν την Κίνα οι Μογγόλοι δεν έδειξαν ιδιαίτερη προθυμία να επισκευάσουν και να συντη-
36 ρήσουν το Τείχος. Οσο διάστημα οι άγριοι ε- mm κείνοι νομάδες ήταν κύριοι της Κίνας (1260
- 1368), οι μεθοριακές οχυρώσεις του Βορρά καταστράφηκαν σχεδόν ολοσχερώς, σε τέτοιο 6αθμό ώστε ο Μάρκο Πόλο, που επι- σκέφθηκε την αυτοκρατορία την εποχή του Κουμπλάι Χαν, δεν έκανε ούτε μία μνεία (στα κατά τα άλλα πολύ αναλυτικά ταξιδιωτικά απομνημονεύματά του) για την ύπαρξη του Σινικού Τείχους. Αντί για τείχη οι διάδοχοι του Τζένγκις Χαν προτίμησαν να κατασκευάσουν αρδευτικά έργα, δρόμους και ενδιάμεσους σταθμούς που εξυπηρετούσαν ένα εντυπωσιακά αποτελεσματικό και γρήγορο σύστημα ταχυδρομείου. Με τον τρόπο αυτό επιθυμούσαν ίσως να δείξουν ότι ήταν άνθρωποι της δράσης και όχι της καθιστικής και παθητικής ζωής. Ακόμη κι αυτοί ωστόσο δεν κατάφεραν να αποτε- λέσουν εξαίρεση στον κανόνα της θετικής διάβρωσης από τις απολαύσεις του κινεζικού πολιτισμού και προοδευτικά επέτρεψαν να περάσει η πραγματική εξουσία στα χέρια των αντιμαχόμενων πολέμαρχων. Ενας από αυτούς, ο Τσού Γιουάν τσανγκ, κατάφερε τελικά το 1368 να καταδιώξει τους Μογγόλους μέχρι την παλαιά κοιτίδα τους και να απαλλάξει την Κίνα από την πα
ρουσία τους, επιτρέποντας την άνοδο της περίφημης δυναστείας των Μινγκ (1368 - 1644).
Η ΛΑΜΠΡΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΤΩΝ ΜΙΝΓΚ
Αν και η ύπαρξη του Σινικού Τείχους σή- μαινε ελάχιστα πράγματα για τους Μογγό- λους, δεν ίσχυε το ίδιο και για τους Μινγκ, οι οποίοι έμελλε να αποτελέσουν την τελευταία κινεζική δυναστεία που ασχολήθη- κε σοβαρά με αυτό, θεωρώντας το ως θεμελιώδες αμυντικό σύστημα. Αρχικά οι Μιν- γκ προσπάθησαν να μιμηθούν την επιθετική τακτική των Χαν και των Τανγκ στέλνοντας τον στρατό τους σε συχνές επιδρομές κατά των βαρβάρων. Οταν αργότερα αυτές οι κρούσεις άρχισαν να αποτυγχάνουν, στράφηκαν στην υιοθέτηση αμυντικής στάσης, κτίζοντας αρχικά μικρά τμήματα νέων τειχών από τα δυτικά προς τα ανατολικά και αργότερα ένα τεράστιο οχυρωματικό έργο, που αποτελεί και τον κορμό του Σινικού Τείχους όπως το γνωρίζουμε σήμερα.
Το Τείχος το οποίο κατασκεύασαν οι Κινέζοι του 14ου - 17ου αιώνα ήταν ένα αριστούργημα της οικοδομικής τέχνης. Οι σχεδιαστές του εκμεταλλεύθηκαν άριστα τη μορφολογία του εδάφους και σε αυτόν τον παράγοντα οφείλεται η μοναδική εμφάνιση του Τείχους σαν ένα ερπετό που σέρνεται πάνω σε βουνά και κοιλάδες. Τα υλικά τα οποία χρησιμοποιήθηκαν για την ανέ-
Κοιτάζοντας δυτικά από ένα ύψωμα στον Τομέα Ζιανκού της περιοχής Χουαϊρου μπορεί κάποιος να αντικρίσει το Τείχος κατά τον αέναο αγώνα του εναντίον των στοιχείων της Φύσης, η οποία απειλεί να το εξαφανίσει.
γερσή του ήταν βέβαια ό,τι μπορούσε να βρεθεί στις γύρω περιοχές. Οι διαφορές στο κτίσιμό του είναι ακόμη και τώρα έντονα ορατές στα διάφορα τμήματά του. Είναι θεμελιωμένο σε μεγάλους γρανιτένιους ογκόλιθους και διαθέτει ένα εξελιγμένο αποχετευτικό σύστημα όμβριων υδάτων. Το κύριο τείχος δ ιέθετε πέντε ως οκτώ πύργους ανά χιλιόμετρο, τοποθετημένους σε αποστάσεις 100 ως 200 μέτρων μεταξύ τους, πράγμα που σήμαινε πως κάθε σπιθαμή της αμυντικής περιμέτρου βρισκόταν εντός του δραστικού βεληνεκούς των Κινέζων τοξοτών. Οι πύργοι ανήκαν σε τρεις διαφορετικούς τύπους: τις απλές εξέδρες, ορθογώνια κατασκευάσματα με απλές επάλξεις, τις διώροφες κατασκευές, που στηρίζονταν σε τοξωτά υπόβαθρα, και τους κύριους σταθμούς φρουράς, οι οποίοι επανδρώνονταν κατά μέσο όρο από 60 αξιωματικούς και στρατιώτες ο καθένας. Η διοικητική αλυσίδα των στρατιωτικών δυνάμεων του Τείχους ποίκιλλε ανάλογα με την περίοδο. Οι Μινγκ συνήθιζαν να την οργανώνουν με βάση τις Εννέα Μεθοριακές Φρουρές (τσιού πιέν τσιέν), καθεμία από τις οποίες είχε έναν ανώτατο διοικητή που δια- κρινόταν τόσο για τις στρατιωτικές όσο και για τις διοικητικές ικανότητές του.
Η κορυφή του τείχους των Μινγκ βρίσκεται σε μέσο ύψος οκτώ μέτρων. Η κατασκευή έχει ελαφρά κλίση, με πλάτος 6,5 μέτρων στη βάση και 5,8 μέτρων στο άνω μέρος. Οι διαστάσεις του άνω διαδρόμου επέ- τρεπαν τη διέλευση σε πέντε άλογα ή 10 άνδρες ο ένας δίπλα στον άλλο. Το τείχος διαθέτει επάλξεις από τις οποίες η εξωτερική σειρά (ντούο κού) είναι κωνικής μορφής ώστε να επιτρέπει ευρύ πεδίο παρατήρησης για τον υπερασπιστή αλλά και την προστασία αυτού από τις βολές του εχθρού. Η εσωτερική σειρά (νού τσιάνγκ) έχει μικρότερο ύψος. Ράμπες και σκάλες (μα ντάο) στο εσωτερικό του διαδρόμου βοηθούσαν τους πεζούς και έφιππους στρατιώτες να καταλάβουν τις θέσεις τους στις επάλξεις. Από τα τέλη του 15ου αιώνα και μετά οι πύργοι ήταν εφοδιασμένοι και με πυροβόλα, τα οποία κυμαίνονταν από τα ελαφρά υποδείγματα της πρώτης περιόδου της πυρίτιδας μέχρι τα βαρύτατα πορτογαλικά τα οποία τοποθετούντο στους πύργους με τη βοήθεια τροχαλιών.
Φυσικά η ανέγερση και η συντήρηση ενός τόσο εκτεταμένου δικτύου μόνιμων οχυρώσεων ήταν εξαιρετικά δαπανηρή. Οι ηγεμόνες των Μινγκ δικαιολόγησαν την επιβολή έκτακτων φόρων για το Σινικό Τείχος (το οποίο ανακαίνισαν 18 φορές με επεκτάσεις) υποστηρίζοντας ότι οι Μογγόλοι παρέμεναν πάντα μία σοβαρή απειλή για τη
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
.
γαλήνη και την ευημερία της αυτοκρατορίας. Το νέο, απίστευτα εκτεταμένο Τείχος ήταν τόσο ακριβό στη συντήρησή του και απαιτούσε τόσο μεγάλο αριθμό ανδρών για τη φρούρησή του, ώστε οι Μινγκ υποχρεώθηκαν (όπως και οι προηγούμενοι ηγέτες της Κίνας) να εμπιστευθούν τη φύλαξη τμημάτων του σε «φιλικά προσκείμενες» βαρβαρικές φυλές. Παρά το εντυπωσιακό μέγεθος του και το εκπληκτικό θέαμα που προσέφερε καθώς διέσχιζε την κινεζική ύπαιθρο, μπορούσε να παραβιαστεί με μεγάλη ευκολία. Η λεπτομερώς σχεδιασμένη και επεξεργασμένη δομή του και η περίπλοκη τεχνικά κατασκευή του αποδείχθηκαν τελικά μειονέκτημα, αφού το αυξημένο κόστος απείλησε την αυτοκρατορία με χρεωκοπία και προκάλεσε την εξέγερση των αγανακτισμένων χωρικών. Πιστοί στην έμφυτη τάση των ανθρώπων να εφευρίσκουν μεθόδους για την υπερπήδηση κάθε εμποδίου, φυσικού ή τεχνητού, οι Μογγό- λοι, αφού ανέκτησαν την παλαιά πολεμοχαρή ορμή τους έπειτα από τον περιορισμό τους στις στέπες, αντιμετώπισαν το Τείχος περισσότερο σαν μία πρόκληση για τη στρατιωτική ευφυΐα τους παρά ως έναν παράγοντα αποτροπής. Από το 1439 και μετά το προσέβαλαν σε αρκετά σημεία, συνήθως με επιτυχία. Ενα άλλο συγγενικό προς τους Μογγόλους φύλο, οι Μαντσού, εξέλα- βαν επίσης το Τείχος ως έναν ωραίο στόχο που περίμενε την παραβίασή του. Εκμεταλλευόμενοι τη δυσφορία των Κινέζων χωρικών οι οποίοι εξεγέρθηκαν κατά των κυβερνητών τους, ξεκίνησαν μία επίμονη εκστρατεία υπονόμευσης της Κίνας. Το τελικό αποτέλεσμα αυτής της έξυπνης στρατηγικής ήταν οι στρατιές των Μαντσού να πε-
'
Εχοντας πραγματοποιήσει μία στροφή 180 μοιρών μετά την αποτυχημένη Πολιτιστική Επανάσταση του Μάο Τσε Τούνγκ, οι κινεζικές κυβερνήσεις άρχισαν από τη δεκαετία του 1980 την προσπάθεια ανακαίνισης και συντήρησης του Σινικού Τείχους αντιλαμβανόμενες την τεράστια συμβολική και πολιτιστική σημασία του. Στη φωτογραφία το Τείχος στον Τομέα Σιματάι επισκευάζεται, με ιδιαίτερο σεβασμό στην ιστορική αυθεντικότητα, από συνεργεία στα οποία εργάζονται κάτοικοι των γειτονικών χωριών.
ράσουν μαζικά το Τείχος το 1644, αφού έπεισαν ή χρημάτισαν τον Κινέζο στρατηγό Γού Σανγκούι να τους ανοίξει τις πύλες. Ο θρύλος αναφέρει πως οι πολεμιστές των Μαντσού διέρχονταν επί τρεις ημέρες από το Τείχος για να θέσουν τέλος στη δυναστεία των Μινγκ καταλαμβάνοντας τον θρόνο του Πεκίνου.
ΤΟ ΣΙΝΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣ ΛΗΣΜΟΝΕΙΤΑΙ ΚΑΙ ΑΝΑΓΕΝΝΑΤΑΙ
Το Μέγα Σινικό Τείχος δεν διεδραμάτι- σε ποτέ πια ουσιώδη ρόλο στην αμυντική πολιτική της Κίνας. Οι Μαντσού, που κυβέρνησαν την αυτοκρατορία ως δυναστεία των Τσινγκ μέχρι το 1912, δεν θεώρησαν ότι μπορούσε να έχει οποιαδήποτε στρατιωτική χρησιμότητα αφού ήταν κυρίαρχοι των περιοχών και από τις δύο πλευρές του ταυτόχρονα. Ετσι διατηρήθηκαν σε καλή κατάσταση μόνο λίγες πύλες του ως τελω- νειακές δίοδοι. Οπως οι Παριζιάνοι διέλυσαν τη μισητή Βαστίλη το 1789, έτσι και οι Κινέζοι λεηλάτησαν το Τείχος αφαιρώντας οικοδομικά υλικά για να κτίσουν τις δικές τους κατοικίες. Παραδόξως ήταν η κομμουνιστική ηγεσία της χώρας εκείνη η οποία «ανακάλυψε» και πάλι το Τείχος, όχι βέβαια ως αμυντικό έργο αλλά ως σύμβολο εθνικής ενότητας και ταυτότητας και ως σπουδαίο τουριστικό πόλο έλξης. Τον Σεπτέμβριο του 1984 ο γηραιός ηγέτης του ΚΚΚ Ντενγκ Ξιάο Πινγκ έριξε για πρώτη φορά στον λαό το σύνθημα «Ας αγαπήσουμε τη χώρα μας και ας αναστηλώσουμε το Μεγάλο Τείχος», θέτοντας τέρμα στην πε
ριφρόνηση με την οποία περιέβαλλε την αυτοκρατορική πολιτιστική κληρονομιά ο Μάο Τσε Τούνγκ - κατά τη διάρκεια της καταστροφικής φρενίτιδας του «Μεγάλου Αλματος προς τα Εμπρός» ο τελευταίος διέταξε τους εργάτες να γκρεμίσουν πολλά χιλιόμετρα του Τείχους προκειμένου να χρησιμοποιήσουν τα υλικά του στην κατασκευή δημοσίων έργων!
Μία λεπτομερής και αυστηρή νομοθεσία που επιβάλλει τρόπους για τη διατήρηση του Τείχους, ενισχύθηκε από τον Αύγουστο του 2003 με την απαγόρευση της πρόσβασης των τουριστών σε απομακρυσμένα σημεία του, τα οποία δεν είναι πλέον ανοικτά στο κοινό. Οι σημερινοί ξένοι επισκέπτες του Τείχους κοντά στο Πεκίνο μένουν έκθαμβοι από το δέος και το μεγαλείο που αποπνέει το καλοσυντηρημένο αυτό πέτρινο κατασκεύασμα και το πολιορκούν καθημερινά κατά χιλιάδες με τις φωτογραφικές μηχανές τους. Τα πολυάριθμα καταστήματα ειδών λαϊκής τέχνης και σουβενίρ που βρίσκονται κατά μήκος του πωλούν από μικρές πλαστικές αναπαραστάσεις του Τείχους μέχρι υποτιθέμενα «οστά των φιλοσόφων που ενταφιάστηκαν σε αυτό». Παρά τον περιορισμό του ως τουριστικού αξιοθέατου, το Μέγα Σινικό Τείχος, το οποίο κηρύχθηκε μέρος της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO το 1987, εξακολουθεί να εκπέμπει ένα διαχρονικό μήνυμα: υπενθυμίζει πως κάθε είδος τείχους στην Ιστορία δεν αποτελούσε παρά μία πρόκληση για έναν επίδοξο κατακτητή, να περάσει στην αντίθετη, μυστηριώδη και πολλά υποσχόμενη πλευρά του.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1) L. Dutempte: THE GREAT WALL OF CHINA, Lerner, 2002.(2) L.E. Fisher: THE GREAT WALL OF CHINA, Aladdin, 1995.(3) D.C. Large: THE GREAT WALL OF CHINA, "Military History Quarterly", Spring 1990.(4) R. Michaud, S. Michaud & M. Jan:THE GREAT WALL OF CHINA,Abbeville Press, 2001.(5) D. Schwartz, J.L. Borges, F. Kafka & Z.Luo: THE GREAT WALL OF CHINA,Thames & Hudson, 2001.(6) A. Waldron: THE GREAT WALL OF CHINA, Cambridge University Press, 1998.
37
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΑΣ
1 f f l «
.....ΟΙ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ
Η Μ Α Σ Κ. Μ Α ΓΚ Λ ΙΝ Η Σ
Ο Γιώργος Καράγιωργας αποτελεί σήμερα τη ζωντανή Ιστορία της ελληνικής
πολεμικής ανταπόκρισης. Φημισμένος πολεμικός ανταποκριτής, χαλκέντερος
ρεπόρτερ, αρθρογράφος, αλλά και μυθιστοριογράφος, ο Καράγιωργας δεν είχε
ακόμα κλείσει τα είκοσι όταν άρχισε να κτυπάει τις πόρτες των αρχισυντακτών και
των διευθυντών εφημερίδων. Πολλές τις βρήκε κλειστές, αλλά εκείνος επέμεινε.
Το 1939προσελήφθη στην εφημερίδα «Ελληνικό Μέλλον», το 1945 κάλυψε
δημοσιογραφικά την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας, ενώ έναν χρόνο
αργότερα πήρε τα βουνά για να καλύψει τις σκληρές μάχες του τρίχρονου
εμφυλίου σπαραγμού. Η συνέντευξη η οποία ακολουθεί προέκυψε από μια
πολύωρη συνομιλία που είχαμε μαζί του και αποτελεί την προσωπική κατάθεση
ενός ανθρώπου ο οποίος φέρνει ακόμα μαζί του το "άρωμα11 άλλων εποχών.
Πάνω αριστερά: Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Εθνος» με ανταπόκριση του Γιώργου Καράγιωργα από την Κορέα ■ 6 Ιουνίου 1951. Στη φωτογραφία φαίνεται ο ίδιος με άνδρες του ελληνικού Τάγματος.
Κάτω αριστερά: Φωτογραφία του Γιώργου Καράγιωργα από τις επιχειρήσεις του ελληνικού Εμφυλίου. Στον δρόμο από τη Λάρισα προς τα Τρίκαλα ένας στρατιώτης τραυματίζεται θανάσιμα από έκρηξη νάρκης. Οι συνάδελφοί του προσπαθούν να του δώσουν κουράγιο. Λίγο αργότερα άφησε την τελευταία του πνοή.
Ο Γιώργος Καράγιωργας ανάμεσα σε στρατιώτες, σε ένα χωριό του Γράμμου.
Κορέα, 1951. Ο γιος μεταφέρει στην πλάτη τον πατέρα του. Η εξαθλίωση των αμάχων κατά τον κορεατικό πόλεμο,
σε φωτογραφία του πολεμικού ανταποκριτή Γ ιώργου Καράγιωργα.
« Σ τρ α τιω τική Ισ το ρ ία » : Κ ύριε Κ αράγιω ρ- γα, πώς έγ ιν ε και α σ χ ο λη θή κα τε μ ε τη δ η μοσ ιογραφ ία ;
Γιώργος Καράγιωργας: Ξεκίνησα από πολύ μικρός τη δημοσιογραφία, μόλις τελείωσα το γυμνάσιο. Μου άρεσε το γράψιμο από μικρό παιδί. Και το διάβασμα. Διάβαζα τα πάντα. Αρχισα λοιπόν να πηγαίνω στις εφημερίδες και ζητούσα δουλειά. Μου έ
λεγαν έλα αύριο, έλα μεθαύριο κλπ. Επί τρεις μήνες αυτή η ιστορία. Πήγαινα και περίμενα να 6γει ο αρχισυντάκτης από το γραφείο του να μου πει αν θα με πάρει. Επέμενα όμως. Ελειπα όλη μέρα από το σπίτι και οι γονείς μου νόμιζαν ότι αλήτευα. Εμένα όμως μου άρεσε πολύ το γράψιμο και το διάβασμα. Από μικρό παιδί η λέξη «ρεπόρτερ» μού προκαλούσε δέος. Χτύπησα πάρα πολλές πόρτες κι εκεί που
στάθηκα τυχερός ήταν στο «Ελληνικό Μέλλον». Τα γραφεία της εφημερίδας ήταν στην πλατεία Συντάγματος, σε ένα κτίριο όπου βρισκόταν και το σπίτι της οικογένειας Χορν, ένα μεγάλο διαμέρισμα. Τι έ- γινε τότε; Ο Μεταξάς έκανε μυστική επιστράτευση το 1939. Με προσωπικές προσκλήσεις. Ολοι λοιπόν οι νέοι δημοσιογράφοι έφυγαν και άδειασε ο χώρος. Ετσι με πήραν στο «Μέλλον».
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Φωτογραφία του Γιώργου Καράγιωργα από το αεροδρόμιο Κ 16 της Σεούλ. Ο ίδιος έχει σημειώσει στην πίσω πλευρά της: «Ανώμαλη προσγείωση μαχητικού αεροσκάφους των ΗΠΑ (σ.σ. Mustang Ρ-51). Ορθιος δείχνει ο χειριστής. Μετέφερε βόμβες ναπάλμ που σκορπίστηκαν στον διάδρομο προσγείωσης. Η περιοχή ανέδιδε μυρωδιά κρεμμυδιού».
Ο Γ ιώργος Καράγιωργας επιβιβάζεται σε αεροπλάνο τύπου Harvard
στο αεροδρόμιο της Κοζάνης, κατά τα δύσκολα χρόνια του Εμφυλίου.
S o fit%
Ε κεί σσς β ρήκε ο π όλεμος;
Ναι, εργαζόμουν ήδη οκτώ μήνες όταν ξέσπασε ο πόλεμος με τους Ιταλούς. Ημουν στο ελεύθερο ρεπορτάζ. Εγραφα μέρα παρά μέρα ένα κομμάτι. Τότε, και για πολλά χρόνια ακόμα, επικρατούσε ένας «μισονε- ϊσμός». Μισούσαν τους νέους οι παλαιοί δημοσιογράφοι, ακόμα και οι πιο φτασμένοι. Σου έκαναν τρομερό πόλεμο. Υπήρχε
όμως και ένας σπουδαίος δημοσιογράφος, ο Θωμόπουλος, ο οποίος Βοηθούσε τους νέους. Εμένα με βοήθησε πολύ. Μου έδωσε και τη συμβουλή να μην αφήσω το ρεπορτάζ. Σε εποχές οικονομικής κρίσης οι εφημερίδες απολύουν κόσμο. Διώχνουν τους χρονογράφους αλλά τους τελευταίους που διώχνουν είναι τους ρεπόρτερ. Δεν μπορεί μια εφημερίδα να κάνει χωρίς ρεπόρτερ.
Το «Ελληνικό Μ έλλον» π α ρέμεινε α νοικτό μ ε τά την εισβολή των Γερμανών:
Οχι, όταν μπήκαν οι Γερμανοί η εφημερίδα έκλεισε. Δεν είχα δουλειά πια. Αυτό που με έσωσε ήταν ότι με έγραψαν χαριστικά στην Ενωση Συντακτών. Και λέω χαριστικά, διότι δεν πληρούσα ακόμα όλες τις προϋποθέσεις, δεν είχα ταμείο συντάξεως κλπ. Αυτό με έσωσε από την πείνα. Είχα
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
αποφασίσει ότι δεν θα έκανα μαύρη αγορά. Από την άλλη δεν έμεινα δημοσιογραφικά άπρακτος. Δούλεψα πολύ στον παράνομο Τύπο. Εγραφα προκηρύξεις. Συνεργάστηκα και με τους αριστερούς και με τους δεξιούς, αλλά ήμουν ενταγμένος στον ΕΔΕΣ. Ημουν ο μικρός για όλες τις δουλειές.
Και μ ε τά την Κ ατοχή;
Οταν έφυγαν οι Γερμανοί το «Ελληνικό Μέλλον» ξανάνοιξε κι έπιασα πάλι δουλειά. Μάλιστα κάλυψα τη Συμφωνία της Βάρκιζας ως ρεπόρτερ. Υπάρχει μια φωτογραφία που φαίνομαι κι εγώ πάνω από
το τραπέζι όπου υπεγράφη η Συμφωνία. Εδειχνα τόσο νέος, τόσο μικρός, που κάποιοι εκεί μέσα δεν πίστεψαν ότι ήμουν όντως δημοσιογράφος. Αυτό όμως που δεν θα ξεχάσω είναι την ημέρα που έφτα- σε ο Γεώργιος Παπανδρέου στην Ελλάδα. Τη λαοθάλασσα στους δρόμους, τη συγκίνηση.
Π ό τε α ρχ ίσ α τε να ε ρ γ ά ζ εσ τε ως π ο λεμ ικός α ντα π οκριτή ς;
Να σας πω. Η πρώτη μου αποστολή ως πολεμικού ανταποκριτή ήταν κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου, ως απεσταλμένου του «Εθνους».
Ε ίχα τε τη φυσική αντοχή για τ ις κα κουχ ίες που προβλέπ οντα ι σε έναν α ν τα ρ το π ό λ εμο;
Ευτυχώς είχα ασχοληθεί από μικρός με τον αθλητισμό, έχω μαύρη ζώνη στο τζούντο, ήμουν τρομερά γυμνασμένος και μπορούσα να σκαρφαλώνω στις απότομες πλαγιές, στα 6ουνά όπου γίνονταν οι μάχες. Επίσης πήρα και μαθήματα επιβίωσης από αξιωματικούς του Στρατού. Θυμάμαι χαρακτηριστικά που μου έλεγαν ότι αν βρω κάποιο όπλο πεταμένο κάτω ή οποιο- δήποτε άλλο αντικείμενο, να μη προσπαθήσω να το αγγίξω γιατί μπορεί να ήταν παγιδευμένο. Ο πόλεμος εκείνος ήταν στην ουσία ένας φρικτός ναρκοπόλεμος. Ο κίνδυνος όμως παραμόνευε παντού. Μια φορά, θυμάμαι, συνόδευα τον υπουργό Εθνικής Αμύνης από τη Λάρισα στα Τρίκαλα. Ημασταν κομβόι με αυτοκίνητα. Εβρεχε και ο δρόμος είχε πλημμυρίσει, γι1 αυτό και κόψαμε μέσα από κάποια χωριά. Μπροστά μας προπορευόταν ένα "Τζέιμς" γεμάτο στρατιώτες. Ξαφνικά ακούμε έναν κρότο και βλέπω το "Τζέιμς" με τους στρατιώτες να τινάζεται στον αέρα. Είχε πέσει σε νάρκη. Τραυματίστηκε σοβαρά ένας φαντάρος. Ηταν πεσμένος κάτω και οι συνάδελφοί του τού έλεγαν να κάνει κουράγιο. Τράβηξα πέντε φωτογραφίες με αυτό το παιδί να αργοπεθαίνει. Αργότερα μάθαμε ότι ξεψύχησε στον δρόμο για το νοσοκομείο.
Μια άλλη φορά θέλησα να φωτογραφίσω τον τάφο ενός στρατιώτη. Αλλά τελικά δεν το έκανα. Θα έδινα μεγάλη πίκρα στους δικούς του γιατί φαινόταν το όνομά του.
Κ αλύψ ατε μόνο τ ις επ ιχειρήσ εις το υ Σ τρ α το ύ ;
Οχι, βέβαια. Και της Αεροπορίας. Είχα κάπου 165 πολεμικές ώρες πτήσης. Είχα πε- τάξει και σε νυκτερινή πτήση, σε μια αποστολή βομβαρδισμού εχθρικών θέσεων. Μέσα στη νύχτα έβλεπα τα βλήματα από τα αντιαεροπορικά να σκάνε στον αέρα γύρω από το αεροπλάνο. Θα σας πω κι ένα νόστιμο. Πήγαινα με έναν πιλότο και κάποιος συνάδελφός του θιγόταν που δεν πετούσα και μαζί του. Οπότε είχα πετάξει σχεδόν με όλους, ως παρατηρητής. Με Harvard, με Dakota. Οι αεροπόροι με πείραζαν. Μου έλεγαν: «Θέλεις να έρθεις να δεις πώς είναι το μέτωπο; Το αντέχεις;».
Με μνημονεύει και ο Ηλίας Καρταλα- μάκης στο δίτομο έργο του για τη δράση της Πολεμικής Αεροπορίας στον Εμφύλιο. Αναφέρει την περίπτωση εκείνη που πε- τούσαμε μαζί με Harvard στις Αρένες του Γράμμου. Σε όλη τη διαδρομή, ενώ ψάχναμε για τους αντάρτες, τραγουδούσε το «Συννεφιασμένη Κυριακή». Αφού γυρίσαμε τον ρώτησα πώς είναι δυνατόν να τραγουδάει κανείς όταν ξέρει ότι βρίσκεται πάνω από εχθρική περιοχή και ότι μπορεί
Ο Γ ιώργος Καράγιωργας μετά από πτήση με HelldiverTO 1949, κατά την τελευταία φάση των επιχειρήσεων του ελληνικού Εμφυλίου.
Μια ακόμα φωτογραφία του Γιώργου Καράγιωργα
από τη θέση του παρατηρητή σε Harvard.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ανά πάσα στιγμή να συμβεί κάτι άσχημο. Και, ξέρετε, οι αντάρτες τους είχαν άχτι τους αεροπόρους, άμα τους έπιαναν ζωντανούς τους εκτελούσαν κατά τρόπο σα- διστικό. Ο Καρταλαμάκης, ωραίος, γενναίος πιλότος, μού απάντησε ότι μέχρι να ε- μπλακεί στη μάχη κανείς θέλει να απασχολεί το μυαλό του. Το τραγούδι διώχνει τον φόβο.
Τι θ υ μ ά σ τε πιο έντονα από τ ις επ ιχειρ ή σ εις μ ε την Αεροπορία;
Θυμάμαι αυτό που μου συνέβη τον Ιανουάριο του 1949. Πήγα στο Καρπενήσι για να μου δείξουν το πτώμα του Αμερικανού σμηνάρχου Λες Εντνερ που είχαν εκτελέ- σει οι αντάρτες. Συνόδευε τον σμηναγό Τσούκα σε πτήση με Harvard, πάνω από το Καρπενήσι. Τους χτύπησαν με αντιαεροπορικά και υποχρεώθηκαν σε αναγκαστική προσγείωση. Λένε ότι όταν κυκλώθηκαν ο Τσούκας έβγαλε το περίστροφό του και αυτοκτόνησε. Καμιά βδομάδα μετά ο Στρατός μπήκε στο Καρπενήσι κι εντόπισε τα πτώματά τους. Από το πτώμα του Τσούκα έλειπε το μισό πρόσωπο και είχε κακώσεις σε διάφορα σημεία του σώματός του. Τον Αμερικανό τον βρήκαν κατακρεουργη- μένο, δεμένο πάνω σε μια μηλιά. Οταν πήγα εγώ να τον δω τον είχαν μεταφέρει σε μια εκκλησιά. Είχε νυκτώσει όταν πλησίαζα και άκουσα να μου φωνάζουν «Αλτ!» και αμέσως μετά τον ήχο που κάνει το όπλο όταν οπλίζει. Είπα ότι είμαι δημοσιογράφος. Μου είπαν να πλησιάσω κτυπώντας συνεχώς παλαμάκια. Φοβούνταν μήπως κρατούσα χειροβομβίδα. Την επομένη με οδήγησαν στο πτώμα. Ηταν τρομακτικό. Τον είχαν ευνουχίσει τον άνθρωπο.
Η επ όμενή σας απ οσ τολή ως π ολεμικού α ντα π οκριτή πού ήταν και π ό τε;
Ηταν στην Κορέα, το 1951, έξι μήνες μετά από το ξέσπασμα του πολέμου. Πρώτος πολεμικός ανταποκριστής στην Κορέα πήγε ο Γεράσιμος Τσιγάντες για την αγγλική εφημερίδα "Observer", ο οποίος μάλιστα συνελήφθη από τους Κινέζους. Δεκαεννιά δημοσιογράφοι σκοτώθηκαν σε εκείνον τον πόλεμο.
Από την Ελλάδα πήγαμε εγώ (πάλι για το «Εθνος»), ο Κώστας Τριανταφυλλίδης της «Ακροπόλεως» (ο οποίος ήταν περισσότερο προσκολλημένος στο 13ο Σμήνος), ο Νίκος Καπιτσόγλου και ο Κίμων Σκορδίλης του Ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών. Ο Σκορδίλης, ωραίος τύπος, φίλος μου καλός, γνώρισε μια Αμερικανίδα γιατρό την ερωτεύτηκε και πήγε να ζήσει στην Αμερική για πάντα. Στην Καλιφόρνια. Μάλιστα το 1954 έγραψε κι ένα βιβλίο για τη δράση του Ελληνικού Εκστρατευτικού Σώματος στην Κορέα, λίγο καιρό αφού είχα τελειώσει εγώ το δικό μου βιβλίο με τις εμπειρίες μου από τη λεγάμενη «Χώρα της πρωινής γαλήνης».
Τι κα τα σ τά σ εις α ντιμ ετω π ίσ α τε στην Κ ο ρ έα ;
Κοιτάξτε, η Κορέα ήταν τελείως διαφορετική από τις επιχειρήσεις του Εμφυλίου. Πέρα από τη μεγάλη κλίμακα των στρατιωτικών επιχειρήσεων, ήταν τακτικός πόλεμος. Υπήρχε μέτωπο, μετόπισθεν κλπ. Δεν είχε ανταρτοπόλεμο εκεί, πέρα φυσικά από μεμονωμένες επιχειρήσεις στα βουνά της Κορέας. Νομίζω μάλιστα ότι στην αρχή, όταν πρωτοέφθασε το Τάγμα
στην Κορέα, ανέλαβε την εκκαθάριση Βο- ρειοκορεατών ανταρτών, ακριβώς επειδή οι αξιωματικοί και οι στρατιώτες των πρώτων αποστολών είχαν την εμπειρία του δικού μας ανταρτοπολέμου. Αυτή η τόσο πολύτιμη εμπειρία των δικών μας μαχητών τούς βοήθησε πολύ στις επιχειρήσεις της Κορέας γενικά, ειδικά στις νυχτερινές επιχειρήσεις που οι Αμερικανοί υστερούσαν κάπως. Από τη δική μου πλευρά στην Κορέα προσπάθησα να εφαρμόσω την τακτική του Ερνι Πάιλ, του μεγάλου Αμερικανού πολεμικού ανταποκριτή του Β 1 Παγκοσμίου Πολέμου, που σκοτώθηκε στην Οκινάουα το 1945. Ο Πάιλ ήταν ένας θρύλος για μένα και είχα διαβάσει όλα του τα κείμενα από τα πεδία των μαχών της Ευρώπης αλλά και του Ειρηνικού. Εχω όμως πολύ επηρεαστεί και από τον Χέμιν- γουεϊ, ο οποίος, εκτός από συγγραφέας, έδρασε και ως πολεμικός ανταποκριτής στην απόβαση της Νορμανδίας. Τι έκανε λοιπόν ο Ερνι Πάιλ; Ηταν πάντα κοντά στον απλό φαντάρο. Δεν τον ενδιέφεραν οι στρατηγοί και οι συνταγματάρχες. Τον ενδιέφερε η καθημερινή εμπειρία του απλού στρατιώτη. Γι' αυτό και έγραφε πάντα τα ονόματά τους όταν έστελνε τις ανταποκρίσεις του. Εβαζε τα ονόματά τους και στις λεζάντες των φωτογραφιών που έπαιρνε για να μαθαίνουν οι οικογένειές τους πίσω στην Αμερική ότι το παιδί τους ήταν καλά. Γι' αυτό και τον λάτρευαν οι απλοί φαντάροι. Μέχρι και πρόχειρο μνημείο του έστησαν στο σημείο όπου τον σκότωσε ο ελεύθερος σκοπευτής στην Οκινάουα. «Χάσαμε έναν φίλο», έγραφαν στην πινακίδα. Το παράδειγμα του Ερνι Πάιλ ακολούθησα κι εγώ στην Κορέα. Εκτός από τις ανταποκρίσεις έστελνα
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
«Περιμένοντας την επί&εσι» Ανταπόκριση του Γιώργου Καράγιωργα από την Κορέα “Ε&νος", 1951
Φθάνω στην διοίκησι του Τάγματος στις 10 τη νύχτα. Κατά τη Δύσι μόλις που φέγγει το τελευταίο φως της ημέρας... Μπροστά απ’ τη σκηνή του διοικητού απλώνεται μια κοιλάδα που τη διασχίζει ένας καρρόδρο- μος που ξεδιπλώνεται κατ’ ευθείαν δίπλα από τη σιδηροδρομική γραμμή. Δεξόζερβα η κοιλάδα είναι σπαρμένη με ρύζι κι έχει πλημμυρίσει από στεκούμενα πράσινα νερά. Δεξιά υψώνονται λόφοι. Αριστερά, άλλα υψώματα κλείνουν τον ουρανό. Και πίσω μας προστατεύουν τα χωματόβουνα της Κορέας. Με το πρώτο σκοτάδι απ’ τα θολωμένα αυτά νεροτόπια σηκώνονται σύννεφα κουνούπια που έρχονται μ' ορμή και πέφτουν τυφλωμένα πάνω στα μάτια, μπαίνουν στ’ αυτιά, εισχωρούν στ’ ανοιχτά πουκάμισα. Οι στρατιώτες ξεδιπλώνουν τις ειδικές κουνουπιέρες, τις απλώνουν πάνω στα κράνη και σκεπάζουν το πρόσωπό τους. Ο καθένας μαζεύεται, όπως μπορεί, στο χαράκωμα για να ξεκλέψει ύπνο λίγων ωρών. Οι ολμισταί, δίπλα απ' τα στοιχεία τους, άνοιξαν στρογγυλές τρύπες και χώθηκαν κι εκείνοι μέσα. Ο αξιωματικός που με φιλοξενεί με συμβουλεύει να κοιμηθώ, επειδή τα μεσάνυχτα θ ’ αρχίση - όπως συμβαίνει πάντα - η επίθεσις και θα ξενυχτήσουμε.
Ανηφορίζω την πλαγιά του λόφου. Παντού οι στρατιώτες άνοιξαν λάκκους. Πάνω από κάθε σκάψιμο έχουν απλώσει τ ’ αντίσκηνο και στο αντίσκηνο επάνω έχουν ρίξει κλαδιά. Δεν ακούγονται φωνές. Ολοι συνεν
νοούνται ψιθυριστά. Οχι από φόβο. Από σεβασμό για τη μάχη που θ ’ αρχίση, για την μεγαλειώδη στιγμή της αναμετρήσεως με τον θάνατο. Οι στρατιώτες είναι φορτωμένοι με την εξάρτυσί τους, φορούν κράνη, έχουν ζωστή τους ιμάντες, κρέμασαν τις χειροβομβίδες και με τα όπλα στα χέρια προσμένουν την επίθεσι.
Δεξιά είν' απλωμένος ο πρώτος λόχος. Στο κέντρον ο δεύτερος. Κι' αριστερά ο τρίτος.
... Εξαφνα, την εφιαλτική σιωπή διακόπτει μακρινή βροντή. Οι πλαγιασμένοι πο- λεμισταί ανακάθονται. Τα εξησκημένα αυτιά υπολογίζουν στο δευτερόλεπτο τη σημασία της βροντής. Ενα βούισμα σκίζει τον υγρόν αέρα κι αμέσως μετά πνιχτή, ξερή έ- κρηξις.
«Ολμος», ψιθυρίζουν τα χείλη. ΚΓ όλοι ξαναπέφτουν στα χαρακώματα... Οι οβίδες σκάζουν με τη χαρακτηριστική μεταλλική και κάπως μακρόσυρτη έκρηξί τους... Από δεξιά ακούγεται καταιγισμός πυρός. Σε τρία λεπτά κι ο τρίτος λόχος εμπλέκεται στον αγώνα και σχεδόν ταυτόχρονα και ο δεύτερος. Κυριαρχεί σκοτάδι πυκνό. Είναι η πιο σκοτεινή, η πιο μαύρη νύχτα που έζη- σα. Είναι αδύνατον να διακρίνης δύο μέτρα μπροστά σου, μολονότι ο λόφος απέναντι με τον κόκκινο θύσσανο των οβίδων που ε- κρήγυνται θα έπρεπε να σπάζη τη μαυρί- λα... Μα την ίδια στιγμή οι Αμερικανοί από πίσω έστειλαν ψηλά στον ουρανό δύο ισχυ
ρές δέσμες προβολέων... Αναζήτησαν η μια την άλλη αργά-αργά και συναντήθηκαν πάνω απ’ το πολύβουο πεδίο της μάχης. Τα σκοτάδια έσπασαν μονομιάς. Απ’ τους τεχνητούς αυτούς γαλαξίες διαχύνετσι γλαυκό φως που μας χαρίζει την πολυπόθητη ορατότητα κι έδιωξε τον εφιάλτη του πηχτού σκοταδιού, που επίεζε τα στήθη. Το αχολόι της μάχης δυναμώνει. Η αλαλαγή των μαχο- μένων ενώνεται με τον κρότο των βλημάτων, με τη φλυαρία των ριπών... Φεύγουν τα βλήματα απ’ τις κάννες των όλμων, πετιού- νται ψηλά, διαγράφουν αόρατο ημικύκλιο κι ανάβουν μπουρλότο στους Κινέζους που διεισέδυσαν... Και σαν να μη φθάνη αυτό, μέσα στη δάντειο αυτή νύχτα ένα αμερικανικό αεροπλάνο εφοδιασμένο με μεγάφωνα πετά πάνω από τους Κινέζους και τους κα- λεί στη γλώσσα τους να παραδοθούν. Δεν είναι φωνή ό,τι ακούγεται. Είναι θρηνολό- για, είναι κλαυθμός, είναι μακρόσυρτο ένρινο κλαψούρισμα που φέρνει ανατριχίλες... Κι απότομα το κάθε τι σταματά. Νεκρική γαλήνη κυριαρχεί μονομιάς. Απ’ την Ανατολή χαράχτηκε η αυγή. Οι προβολείς σβήσαν τα φώτα τους. Μονάχα οι βάτραχοι απ’ τους ορυζώνες εξακολουθούσαν την απίθανη συναυλία τους. Ασυγκίνητοι, ατρόμητοι, απαθείς, συνέχιζαν το ασταμάτητο τους «κουά-κουά», που είναι η νυχτερινή φωνή της Κορέας.
στην Ελλάδα και τις φωτογραφίες των στρατιωτών. Στη λεζάντα έγραφα τα ονό- ματά τους, για να τους δούνε οι δικοί
44 τους. Είχα Θάλει μέσα στον φάκελο και mm φωτογραφίες των ελαφρά τραυματισμέ
νων που νοσηλεύονταν. Οι γονείς τους ήξεραν ότι το παιδί τους ήταν τραυματισμένο από τις λίστες των απωλειών που έδινε στη δημοσιότητα το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης. Εγώ το έκανα για να δούνε στην Ελλάδα ότι το παιδί τους ήταν καλά. Μόνο που, δυστυχώς, αργότερα ανακάλυψα ότι οι υπεύθυνοι της εφημερίδας κρατούσαν το κείμενο και άφηναν απ' έξω τις φωτογραφίες με τις λεζάντες. Είχα στενοχωρηθεί πολύ τότε.
Σ τέ λ ν α τε κάθε μ έρ α ανταπ οκρίσεις από την Κ ορέα;
Ανταποκρίσεις από την Κορέα δεν έστελνα κάθε μέρα, εκτός 6έ6αια από τις περιπτώσεις εκείνες που ξεσπούσε κάποια μεγάλη μάχη. Τότε ο πολεμικός ανταποκριτής είχε τη δυνατότητα να στείλει τηλεγράφημα από την πρώτη γραμμή και οι Αμερικανοί χρέωναν την εφημερίδα. ΓΓ αυτό και από την εφημερίδα μού είχαν δώσει την οδηγία να 6άζω μόνο τα επώνυμα των ανθρώπων που ανέφερα για να μην ανεβαίνει η χρέωση. Τότε τους σκά
ρωσα κάτι. Οταν ανακάλυψα ότι δεν συ- μπεριέλαβαν τις φωτογραφίες και τα ονόματα των στρατιωτών, για τιμωρία έγραφα ολόκληρα τα ονόματα για να πληρώνει η εφημερίδα παραπάνω. Ηταν η μικρή μου εκδίκηση. Στέλναμε ανταποκρίσεις και από το αρχηγείο στο Τόκιο. Πηγαίναμε στο περίφημο "Correspondents Club". Εκεί μας επισκέπτονταν αστέρες του Χό- λιγουντ, η Τζένιφερ Τζόουνς, ο Ντάνι Κέι και άλλοι. Ωραία ζωή. Εκεί είχαμε και τα τυχερά μας, σαν νέα παιδιά που ήμαστε...
Εχουμε δ ιαβ άσ ει ό τ ι στην Κ ορέα κά νατε και άλμα μ ε α λ εξ ίπ τω το ...
Ναι, από ελικόπτερο μάλιστα. Είχα ζητήσει την άδεια από την αμερικανική διοίκηση, να πέσω σε προωθημένες γραμμές των Αμερικανών, και το κατάφερα. Ηταν το αποτέλεσμα ενός δικού μου, προσωπικού πείσματος. Βλέπετε οι Ελληνες στρατιώτες με είχαν προκαλέσει ότι όταν έρχονταν τα δύσκολα εγώ την έκανα για τα μετόπισθεν. Τους είχα απαντήσει τότε ότι εγώ δεν κρατάω τουφέκι αλλά πένα. Να αμυνθώ με την πένα; Αλλά αυτό με πείσμωσε. Και το άλμα με το αλεξίπτωτο έκανε τον γύρο του ελληνικού Τάγματος; Ηθελα να αποδείξω ότι ο Γιώργος Καρά- γιωργας δεν είναι δειλός.
Τι άλλο θ υ μ ά σ τε από τη δράση το υ Τάγματο ς σ την Κ ορέα;
Θυμάμαι μια φορά ο αντισυνταγματάρχης Αρμπούζης, ο τότε διοικητής του ελληνικού Τάγματος, με παρακάλεσε να επισκε- φθώ τους φαντάρους και να μιλήσω μαζί τους. Μού είπε να βγάλω τη στολή μου και να φορέσω πολιτικά. Φόρεσα λοιπόν ένα χαβανέζικο πουκάμισο και πήγα. Το σκεπτικό ήταν το εξής: όταν οι φαντάροι έ βλεπαν έναν δημοσιογράφο να τριγυρνά στις θέσεις τους, ένιωθαν πιο ασφαλείς. Πίστευαν ότι δεν θα τους επισκεπτόμουν αν τα πράγματα ήταν πολύ επικίνδυνα. Κοιμήθηκα στο αμπρί εκείνο το βράδυ. Την άλλη μέρα, όταν έφυγα κι επέστρεψα στην αμερικανική μονάδα, ολόκληρη η περιοχή εβάλετο από το κινεζικό πυροβολικό. Σκοτώθηκαν καμιά δεκαριά Αμερικανοί στρατιώτες.
Οι Ελληνες φαντάροι ήξεραν πολύ καλά να σκάβουν χαρακώματα, να οργανώνουν τις αμυντικές τους θέσεις, με το που αναλάμβαναν δράση σε κάποια τοποθεσία. Οσο παράξενο κι αν ακούγεται σήμερα, οι Αμερικανοί δεν ήταν ιδιαίτερα επιμελείς σε αυτόν τον τομέα. Γι1 αυτό και είχαν πολλές απώλειες. Μια φορά, θυμάμαι, σκάψανε οι δικοί μας τα χαρακώματά τους και ξαφνικά πήραν διαταγή να μετακινη-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
θούν πάλι. Ηρθαν οι Αμερικανοί και τα βρήκαν όλα έτοιμα. Γκρίνια τότε οι δικοί μας... «Σκαφτιάδες είμαστε;», έλεγαν.
Π τή σ εις μ ε το 13ο Σμήνος κ ά να τε;
Φυσικά. Τον Μάιο του 1951 δοκίμασα την τύχη μου. Είχα παραλείψει να επιβεβαιώσω τη θέση μου στη λίστα επιβατών μιας πτήσης και οι Αμερικανοί δεν μου επέτρεψαν να πετάξω. Αυτό με έσωσε. Αν με άφηναν, θα πετούσα με τη Dakota του υπο- σμηναγού Βάμβουκα. Τρομερός πολεμιστής από την εποχή του Εμφυλίου. Είχε τραυματιστεί και τού είχε δοθεί η ευκαιρία να βγει σε πολεμική διαθεσιμότητα.Αλλά εκείνος αρνήθηκε και μετά έκανε αίτηση να πάει στην Κορέα. Εκείνη τη μέρα, λοιπόν, η Dakota του Βάμβουκα καρφώθηκε σε μια πλαγιά. Σκοτώθηκαν όλοι. Ηταν το πρώτο ατύχημα του Σμήνους και όλοι ήταν συγκλονισμένοι. Οι πρώτες απώλειες. Θυμάμαι τον σμηναγό Σουφρίλα, έναν κοντό αλλά νευρώδη άνθρωπο, να κάνει νυκτερινές πτήσεις πάνω από εχθρικές περιοχές. Επειδή είχε μικρό ανάστημα έλεγε: «Τα σπάνια αρώματα χρειάζονται μικρά μπουκάλι». Ηταν γενναίος αεροπό- Στα χαρακώματα της πρώτης γραμμής. Ο Γιώργος Καράγιωργας κοντά στους μαχητές του ρος, βετεράνος της Μέσης Ανατολής και ελληνικού Τάγματος. του Εμφυλίου.
Πώς α ντιμετώ π ιζαν οι Α μερ ικα νο ί τους Ελληνες αερο π όρους;
Οι Αμερικανοί τους είχαν τρελάνει τους πιλότους μας. Κάθε μέρα και κάθε νύχτα πετούσαν κάτω από άθλιες καιρικές συνθήκες και σε αεροδρόμια επίσης άθλια, πρόχειρα. Ωστόσο οι Αμερικανοί οργάνωναν τα πάντα από το μηδέν. Ενα χωράφι στο μετέτρεπαν σε αεροδρόμιο σε χρόνο ρεκόρ.
Τί κίνδυνοι υπήρχαν στα α ερο δ ρ ό μ ια όπου σ τά θ μ ευ ε το 13ο Σμήνο ς;
Να σας πω. Θυμάμαι ότι μια εποχή το Σμήνος στάθμευε στο αεροδρόμιο Κίμπο.Εκεί ήταν δύσκολα τα πράγματα, άγριες οι συνθήκες διαβίωσης, ειδικά τον χειμώνα.Σχεδόν κάθε βράδυ έκανε επιθέσεις ένα μικρό βορειοκορεατικό αεροπλάνο που έριχνε μικρές βόμβες. Οι Κινέζοι απειλούσαν ότι θα έσβηναν το Κίμπο από τον χάρτη. Κάθε τόσο είχε κόκκινο συναγερμό. Δίπλα στις σκηνές είχαμε ορύγματα. Μπαίναμε αμέσως μέσα και περιμέναμε να πε- ράσει. Τα νεύρα τεντωμένα τότε, ως εκεί που δεν παίρνει. Ωσπου μια μέρα οι Αμερικανοί το έριξαν το αεροπλάνο και τελείωσε και αυτό.
Ο Γιώργος Καράγιωργας στην Κορέα. Στον αριστερό του ώμο διακρίνεται
το σήμα του πολεμικού ανταποκριτή των δυνάμεων των Ηνωμένων Εθνών.
Σ υ ν α ν τή σ α τε π ο τέ κάποιον υψ ηλόβαθμο Α μερικανό αξιω ματικό σ την Κ ορέα;
Ναι. Θυμάμαι μια φορά στο αρχηγείο στο Τόκιο πανηγύριζαν οι Αμερικανοί ότι ο πόλεμος θα τελείωνε. Πίστευαν ότι οι συνομιλίες θα οδηγούσαν πολύ σύντομα στην
ανακωχή. Εγραψα τότε ένα άρθρο στο «Εθνος» στο οποίο ανέφερα ότι οι Βορει- οκορεάτες και οι Κινέζοι ήθελαν απλώς να κερδίσουν χρόνο μέχρι την επόμενη μεγάλη επίθεση για τον χειμώνα. Με κάλε- σαν τότε οι Αμερικανοί στο αρχηγείο. Μου μίλησε ο ίδιος ο στρατηγός Ρίτζγουεϊ. Μου
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Α ΕΟ Ι ΘΑΝΑΤΟΥ ΠΛΑΝΑΤΑΙ ΕΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΑ Ι ΚΕΦΑΛΑΣ ΤΩΝ ΕΑΑΗΝΩΝ
Δευτέρα, 12Σεπτεμβρίου 1955. Πρωτοσέλιδο του «Ε9νους»με ανταπόκριση του Γιώργου Καράγιωργα από την Κωνσταντινούπολη, λίγες ημέρες ύστερα από τους τουρκικούς βανδαλισμούς στην ελληνική συνοικία της πόλης.
46
Κορέα, 1951. Ο Γιώργος Καράγιωργας, απεσταλμένος της εφημερίδας Έθνος" στον κορεατικό πόλεμο, σε ώρα ανάπαυλας. Πίσω του διακρίνεται ο διάδρομος του αεροδρομίου Κίμπο, όπου στάθμευε επί αρκετό διάστημα το ελληνικό 13ο Σμήνος.
είπε: «Στο όνομα των νεκρών του πολέμου, πες μου ποιος σου έδωσε αυτή την πληροφορία». Του εξήγησα ότι μου το υπαγόρευσε η εμπειρία μου από τον Γράμμο και το Βίτσι. Και του λέω: «Αυτό σας ε νόχλησε και δεν σας πείραξε που η Λέσχη των Ανταποκριτών βρίσκεται δίπλα στη σοβιετική πρεσβεία στην Ιαπωνία;». Ο Ρί- τζγουεϊ τα έχασε. Δεν το ήξερε και διέταξε αμέσως έρευνες. Είναι αφελείς οι Αμερικανοί. Το πιστεύω αυτό. Υπάρχει όμως και κάτι ακόμα που δεν θα ξεχάσω από την Κορέα: ο εξαθλιωμένος άμαχος πληθυσμός. Σε μια περίπτωση, θυμάμαι, καθώς περνούσαμε μέσα από τα φτωχόσπιτα της
Ιντσόν μαζί με τα παιδιά του Τάγματος, α- κούσαμε ένα παιδί να κλαίει. Μπήκε πρώτος μέσα σε ένα σπίτι ο αρχινοσοκόμος. Είδαμε τότε έναν γέρο κρεμασμένο. Το τρομερό είναι ότι ήταν τόσο χαμηλοτάβανο το σπίτι που είχε κρεμαστεί γονατιστός! Στα πόδια του έκλαιγαν δύο μικρά παιδιά. Ολόκληρη η οικογένειά τους είχε πεθάνει από την πείνα. Οι φαντάροι μας τα φρόντισαν και τους έδωσαν καραμέλες. Είχα τραβήξει και μια φωτογραφία του κρεμασμένου γέρου αλλά την έχασα. Εχω χάσει διάφορα πολύτιμα αντικείμενα στη ζωή μου, για την απώλεια αυτής της φωτογραφίας όμως πόνεσα πολύ.
Μ ε τά την επ ισ τροφ ή σας από τη ν Κ ορέα, π ό τε χ ρ ε ιά σ τη κ ε να ε ρ γ α σ τε ίτ ε και πάλι ως π ο λεμικός α ντα π οκριτή ς;
Θα έλεγα πως τον Σεπτέμβριο του 1955, όταν πήγα να καλύψω τα γεγονότα της Κωνσταντινούπολης, τα λεγάμενα «Σεπτεμβριανά», κινδύνεψα περισσότερο απ’ ότι ως πολεμικός ανταποκριτής, με τη στενή έννοια του όρου. Βλέπετε στην Πόλη δεν ήμουν ακριβώς πολεμικός ανταποκριτής, δεν συνόδευα κάποιο στρατιωτικό τμήμα, ήμουν μόνος μου. Αλλά αυτό είναι πιο επικίνδυνο. Είσαι εκτεθειμένος. Πήγα λοιπόν εκεί λίγες ημέρες μετά από τις καταστροφές και τις λεηλασίες. Τα πράγματα ήταν περίεργα. Οι Τούρκοι ήξεραν ότι είμαι Ελληνας και με παρακολουθούσαν. Κατά- φερα να επισκεφθώ το ελληνικό νεκροταφείο. Οι Τούρκοι είχαν βάλει φωτιά στο οστεοφυλάκιο και κάπνιζε ακόμα. Τα είχαν γκρεμίσει όλα και είχαν βεβηλώσει τα ελληνικά μνήματα. Πήγα εκεί προσποιούμενος τον Αμερικανό. Μιλούσα αγγλικά με αμερικάνικη προφορά. Είχα μαζί μου κι έναν φωτογράφο του Πατριαρχείου, τον Δημήτρη Καλούμενο. Οι φωτογραφίες όμως απαγορεύονταν. Είπα στον Καλούμενο να πηγαίνει μπροστά από μένα. Εγώ ακολουθούσα πίσω του με τα χέρια στις τσέπες, σφυρίζοντας αδιάφορα. Ο Καλούμενος όμως είχε μέσα στο σακάκι του μια φωτογραφική μηχανή και τραβούσε τους λεηλατημένους τάφους. Μόλις τελείωνε ένα φιλμ το άφηνε να πέσει κάτω κι εγώ έσκυβα μετά από λίγο, το μάζευα και το έκρυβα στην κάλτσα μου. Μάζεψα τέσσερα-πέντε φιλμ. Κάποια στιγμή είδαμε από μακριά έναν Τούρκο αστυνομικό. Φώναξε στον Καλούμενο να πλησιάσει. Ο Καλούμενος μου έδωσε τη μηχανή χωρίς να μας δει αυτός και εγώ την πήρα κι έφυγα. Εκείνον όμως τον συνέλαβαν. Βρήκα τον παπά του νεκροταφείου και του είπα τι συνέβη και ότι θα έπρεπε να ειδοποιήσει το Πατριαρχείο. Πήγα τις φωτογραφίες σε κάποιους Ελληνες για να τις εμφανίσουν. Στο ξενοδοχείο όπου έμενα πήγα να πληρώσω αλλά άφησα στο δωμάτιο μερικά ρούχα για να μην καταλάβουν ότι έφευγα για τα καλά. Αλλαξα πουκάμισο και κόλλησα όλες τις φωτογραφίες πάνω στο σώμα μου, μέσα από το πουκάμισο. Μου ήταν πολύ δύσκολο να κουνηθώ. Μετά, γραμμή για το αεροδρόμιο. Ηρθε και ο πρόξενος μαζί μου, μου έδωσε να κρατώ μια τσάντα και ένα εισιτήριο με την Air France. Μπαίνω στο αεροπλάνο και αμέσως φωνάζω την αεροσυνοδό. Τη ρωτάω σε πόση ώρα θα έχουμε φτάσει στο μέσο της διαδρομής για την Ελλάδα. Αν το αεροπλάνο χαλούσε πριν από το μέσο της διαδρομής θα επέστρεφε στην Τουρκία. Αν πάθαινε κάποια βλάβη μετά θα πήγαινε στην Ελλάδα, οπότε δεν υπήρχε κανένας λόγος να κρύβω τις φωτογραφίες. Η αεροσυνοδός δεν καταλάβαινε και της ζήτησα να δω τον κυβερνήτη. Οταν ενημερώθηκα ότι βρισκόμασταν στο μέσο της διαδρομής της είπα ψέματα ότι είμαι πρώην αεροπό-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
"Οι άνδρες του 13ου Σμήνους" Από το βιβλίο του Γ. Καράγιωργα «Οι Ελληνες στην Κορέα»
Τις πρώτες κρίσεις για τους Ελληνας πιλότους άκουσα ένα βράδυ στο C orrespodents Club απ’ τον Αμερικανό κινηματογραφιστή Τσάρλυ Ντεσόρια, που είχε αποκλεισθή με τους πεζοναύτες στη Χα- γκαρού (σ.σ. τον Δεκέμβριο του 1950):
«...Βρισκόμαστε αποκλεισμένοι. Τριγύρω μάς είχαν κυκλώσει οι Κινέζοι. Η θέσις μας ήταν, μα την αλήθεια, κακή. Κι ο καταραμένος καιρός δεν επέτρεπε σε αεροπλάνα να πλησιάσουν. Εξαφνα είδαμε, ξυστά στο βουνό, ένα αεροπλάνο. Ή πέφτει, σκέ- φθηκα, ή αυτός πούρχεται είνε τρελλός. Για μια στιγμή λησμονήσαμε τη δύσκολη
θέσι μας. Διάδρομος δεν υπήρχε στον ανώμαλο τόπο. Κατάπληκτοι παρατηρούσαμε το αεροπλάνο να χαμηλώνη. Ετοίμασα τις μηχανές μου για να φωτογραφίσω τον τρελ- λό που θα τσακιζότανε. Ο πιλότος δεν τηρούσε κανέναν απ’ τους κανονισμούς. Ηρθε δεξιά, έστριψε αριστερά, κ’ ύστερα...».
Χτυπά ο Ντεσόρια τις χοντρές του παλάμες πάνω στο στρογγυλό τραπέζι και κάνει τα ποτήρια να χοροπηδούν.
« ...Κ ’ ύστερα, μπαμ, κόλλησε κάτω, έμεινε ακίνητο, σα νάταν ελικόπτερο. Τρέξα- με όλοι στο «Ντακόττα». Οι αεροπόροι που
βγήκαν φορούσαν περίεργες στολές.- Τι είνε; Αναρωτιόμαστε... Δε φαίνο
νται ούτε Γάλλοι, ούτε Αγγλοι.- Ελληνες, μας απάντησαν ξερά. Φορ
τώστε γρήγορα τους τραυματίες, γιατί έχουμε να κάνουμε πολλά δρομολόγια.
Γύρω στο σκάφος πέφταν όλμοι. Φορτώσαμε τους τραυματίες, είκοσι περισσότερους απ’ ότι έπρεπε. Μερικοί πεζοναύτες δάκρυσαν. Δεν πιστεύαμε στα μάτια μας. Αυτοί, χωρίς να δείξουν συγκίνησι, έβαλαν μπρος και απογειώθηκαν ανάμεσα απ’ τα βλήματα, πούσκαζαν στον καρρόδρομο που τον μεταχειρίστηκαν γΓ αεροδρόμιο».
ρος. Τότε δεν είχαμε αεροπειρατείες και τα πράγματα ήταν πιο χαλαρά. Πήγα μέσα στο πιλοτήριο και τους εξήγησα πώς έχει η κατάσταση. Οταν ξεκούμπωσα το πουκάμισό μου και ο Γάλλος πιλότος είδε τις φωτογραφίες, είπε έντρομος: «Θεέ μου!». Ευτυχώς όλα πήγαν καλά, φτάσαμε στην Ελλάδα και την επομένη οι φωτογραφίες δημοσιεύτηκαν.
Π οιους άλλους π ολέμους έ χ ε τ ε καλύψ ει;
Μια άλλη μεγάλη μου εμπειρία ήταν η κάλυψη των ταραχών στο Κονγκό το 1960. Είχα στείλει από τη Μπραζα6ίλ και μια ανταπόκριση στο «Εθνος» με τίτλο: «Θα γίνει το Κονγκό νέα Κορέα;». Ημουν στη Μπρα- ζαβίλ και θυμάμαι ότι όλοι σχεδόν οι Ελληνες που ζούσαν εκεί κόντευαν να κατα- στραφούν. Δεν ήθελαν όμως να φύγουν. Ηταν 5.000 Ελληνες εκεί. Θυμάμαι πόσο περισσότερο πολιτισμένο ήταν το Γαλλικό Κονγκό από το Βελγικό. Οι Γάλλοι είχαν γίνει ένα με τους Αφρικανούς, ενώ οι Βέλγοι τούς είχαν σε απόσταση και τους κακομεταχειρίζονταν. Ηταν ψηλομύτες οι Βέλγοι. Γι’ αυτό και όταν οι μαύροι επαναστάτησαν, ήταν πολύ σκληροί και αυτοί με τους Βέλγους. Εγιναν πολλές ακρότητες τότε. Ο άλλος πόλεμος που κάλυψα ήταν το 1967, ο Πόλεμος των "Εξι Ημερών". Ο πιο σύντομος πόλεμος. Αλλά άγριος. Και μετά στη Βηρυτό. Το απίστευτο μακελειό. Ως απεσταλμένος των «Νέων» κάλυψα τα πραξικοπήματα της Λατινικής Αμερικής. Αργεντινή και Χιλή. Και ήμουν στο πρώτο πλοίο για την Κύπρο το καλοκαίρι του 1974. Εκεί έζησα από κοντά το δράμα των Κυπρίων προσφύγων αλλά και των δικών μας στρατιωτών. Μια τραγωδία.
Υστερα από όλα α υ τά τα χρόνια πώς α ισ θ ά ν εσ τε για ό λες α υ τές τ ις εμ π ειρ ίες που ε ίχ α τε κοντά στα πεδία των μαχώ ν;
Κοιτάξτε, κάλυψα πολλούς πολέμους, ως απεσταλμένος διαφόρων εφημερίδων. Θα ήταν ψέμα να πω ότι δεν φοβήθηκα. Πόλεμος είναι, φοβάσαι. Αλλά ήμαστε και μια
47Η ταυτότητα του Γιώργου Καράγιωργα ως πολεμικού ανταποκριτή, λίγο πριν αναχωρήσει για την Κορέα ως απεσταλμένος του «Εθνους».
γενιά που ήταν «ψημένη» στον πόλεμο. Δεν είναι όπως σήμερα. Ο πόλεμος ήταν μέσα στη ζωή μας. Αλλά την ώρα του κινδύνου πάντα πιστεύεις ότι το κακό δεν θα συμβεί σε σένα. Τώρα πια η έννοια του «πολεμικού ανταποκριτή» έχει χάσει το νόημά της. Γιατί τους έχουν περιορίσει οι στρατιωτικοί - αλλά και η τηλεόραση. Δείτε τι έγινε στο Ιράκ. Ουσιαστικά τι πληροφορίες μας μετέδιδαν τα παιδιά που ήταν εκεί; Απλώς επιβεβαίωναν αυτό που μας έδειχνε η τηλεόραση. Μετάδοση συναισθημάτων ήταν περισσότερο παρά μια ουσιαστική είδηση. Δεν το λέω για να υποτιμήσω αυτά τα παιδιά, προς Θεού. Δεν είναι δικό τους σφάλμα κι εξάλλου και εκεί που ήταν, στο ξενοδοχείο, η ζωή τους βρισκόταν σε απειλή. Απλώς κάποτε πόλεμος σήμαινε να έχεις δύο παρατάξεις. Να πηγαίνεις στην πρώτη γραμμή και να μην ξέρεις αν θα ξαναγυρίσεις. Σήμερα πόλεμος είναι να πετάς πυραύλους και βόμβες, να
ισοπεδώνεις τα πάντα και ύστερα να δίνεις ένα δελτίο Τύπου στους δημοσιογράφους. Αυτό δεν έχει καμία σχέση με όσα ζήσαμε εγώ και οι άλλοι ανταποκριτές της γενιάς μου. Είναι κάτι που απεχθάνονται και οι σύγχρονοι πολεμικοί ανταποκριτές.
ΣΗ Μ ΕΙΩ ΣΗΜια πρώτη, πιο σύντομη, μορφή της συνέντευξης του Γιώργου Καράγιωργα είχε δημοσιευτεί στο ένθετο περιοδικό «Επτά Ημέρες» της εφημερίδας «Καθημερινή» (6 Απριλίου 2003).
Λμ.ί«5ΐ«* ft;
. fE N IS C O N Ε Π ΙΤ Ε Λ Ε ΙΟ ν αοι-ΌΠΟΡΙΑΣ ___. ___
C lA W ^tH X ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΜΤΑΠΟΚΡΙΤΟΥ
/ ·ο ? Χ Λ Ζ ....~ Ρ & 2 £ Γ . X.O ..L·.
κ ^ 0 ο ε ω ς Λ % § ψ έ ζ - Λ Β ..Η ,ϋ .Μ .Μ .......κάτοικος ‘Α&ηνών ό δ ύ ς
ί ο · * -> i. τυγχάνει ώπεστσλ-
μένος τής έφηυερίδος - £ Θ J '1 -Ο .ί * · · *-ΔΡ>δ
,Μητρώου ‘t VWOCWC ΣϋνΤαΧΤΟν' s a t . , ...... :
- A ' • ” 4 C
\Jfms-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
48
ΕΚΎΑΚΎΟΣΕΚΑΟΣΙΣä i αθηνα ι k m im m πόλις
01 ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙ AlAIOilOIJZO EPIIAIIÜIjnOXDPOYH ΤΗΝ ΚΥΡΙΑ'
IE U ΕΙίΕΓ"""η »"FTiilH I U Iw.*roAct a« dito-
’Από τής πρωίας σήμερον ή των ’Αθηνών, ή πρωτεύουσα του _ ληνισμοΰ, κατόπιν συμφωνίας των ά- VCmtr ervπελευθερωτικών Βρετονικών στρατευ- ϊωρή’ χ(,ν Κυριακ...^ ^0 σκοπός τής τκιρσμονης, εις! ιενΡ_
ΑΝΟΧΥΡΩΤΟΣ. μικρας αυτής δυνάμεως, είναι κα·'■-·-·τιχως ό στρατηγός Φέλμυ, διοι- θαρως έκβιαστικός. Καί τοΰτο διότι ό~'"κών στρατιωτικών Φέλμυ έτόνισεν δτι ή δύναμις αύτή θά
‘""rrt πρός προβή είς άνατινάξεις, είς'περίπτωσιν Α' "Ελληνες πατριώται έπιτεθουν - W n /τ ω ν γ ε ρ μ α ν ικ ώ ν
ωτικών
vO-V·’
Jyypai°V ι θή 01’"Τίρός
T|W Μ»*0'' tns■Πόλε“«
κ α τ ά τ< ^ , _
■10-1944 I στρατευμάτων.! Ή είσοδος των άπελευθερωτι >_ετανικών στρατευμάτων θά γίνη άμα
'Αθηνών I tu όλοκληρωτικη άποχωρήσει των γερ-
' Αθήνας I μανών.' * Α ί Ά Θ η ν α ι π α ν η γ υ ρ ίζ ο υ ν . Ή Έ λ -‘ Π'ν.>τεύουσα, μετά τρία καί f\-τήν κυανό λευκό ν.Ά γ-. 4να ^ “ ' \ ^ r S i V * al
* τιμήν νά σάς avu*»- ερμανικός Στρατός έκτί- ^ 6· ^ ρυξε τας Αθήνας πόλιν άνοχυρω- ΆνηρτήΘησαν έπίσης c•'»ν. 'Η άπομάκρυνσις τών Γερμανι- γΧικαί σημαίαι.—--πάτων άπό τ ή ν π ό λιν Ή μυαρά Γερμα νική σ ημα ία α έ τον ’-•«Ίΐλωτόν σταυρόν όπ εστάλη εκ τοΰ • *r>c Ά κροπ όλεω ς σήμε-
^ΓερμαννΚ0ςόΧιϊ0 ' ηολ1: . fcoua^1
ΓΕΩ ΡΓΙΟ Σ X. ΚΑΤΣΙΜ ΗΤΡΟΣΑντιστράτηγος ε.α.
Μ ε την αποχώρηση των γερμανικών κατοχικών
δυνάμεων από την Ελλάδα, τον Οκτώβριο του 1944,
έ κ λ ε ισ ε άλλο ένα κεφ ά λα ιο ηρωισμού και $υσιώ ν στην
ιστορία της πατρίδας μας. Η κίνηση των μονάδων των
κατακτητώ ν προς τα σύνορα έγινε, σε γ εν ικ ές γραμμές,
ανεμπόδιστα. Παράλληλα προετοιμαζόταν στο
εξω τερ ικό και στο εσω τερ ικό η άφιξη της ε&ν ικής
κυβέρνησ ης και των ενόπλων δυνάμεων, για την
αποκατάσταση της ομαλότητας στη ζωή του τόπου.
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1944
Δημοσίευμα εφημερίδας με το οποίο ο πληθυσμός ενημερώνεται για την αποχώρηση των Γερμανών κατακτητών.
Η ΑΠΟΧΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ
Ακρόπολη Αθηνών, 12 Οκτωβρίου 1944, ώρα 09.45.
Ενας Γερμανός στρατιώτης έχει μόλις παραλάβει τη σημαία που μέχρι πριν από λίγο μόλυνε τον
Ιερό Βράχο και αποχωρεί. Η πρωτεύουσα της Ελλάδας αναπνέει και πάλι ελεύθερα.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Αθήνα, Οκτώβριος 1944. Γερμανικό στρατιωτικό όχημα κινείται στην οδό Πανεπιστημίου. Στο μέγαρο της Εθνικής Βιβλιοθήκης κυματίζει ήδη η γαλανόλευκη.
Κ ατά τον Β ’ΠΠ τα γερμανικά στρατεύματα στη Βαλκανική συγκροτούσαν, αρχικά, στο σύνολό τους, την Ε Ομάδα Στρατιών («Ε» Heeres Gruppe) υπό τον πτέραρχο Λερ με έ δρα τη Θεσσαλονίκη. Τον Αύγουστο του 1943, μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, πραγματοποιήθηκε αναδιάρθρωση του όλου κατοχικού μηχανισμού. Η Ε Ομάδα Στρατιών πε
ριόρισε την έκταση της δικαιοδοσίας της στην Ελλάδα και στην υπό των Βουλγάρων κατεχό- μενη Ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Ταυτόχρονα υπήχθη στη νεοϊδρυθείσα F Ομάδα Στρατιών στο Βελιγράδι, η οποία την αντικατέστησε στην (τακτική) διοίκηση όλου του βαλκανικού χώρου. Διοικητής της F Ομάδας Στρατιών ήταν ο στρατάρχης Μαξιμίλιαν φον Βάιχς, ο οποίος, στη θέση του πτεράρχου Λερ, ανέλαβε και το αξίωμα του Ανώτερου Διοικητή Νοτιοανατολής (Oberbefehlshaber Sudost).
Μέχρι τον Αύγουστο του 1944 ουδεμία απόφαση είχε ληφθεί σχετικά με την τροποποίηση της διάταξης των δυνάμεων της Ε Ομάδας Στρατιών και ως κυρία αποστολή του Ανώτερου Διοικητή Νοτιοανατολής παρέμεινε η διατήρηση της νοτιοανατολικής περιοχής των Βαλκανίων και ιδιαιτέρως της Ελλάδας διά της Ε Ομάδας Στρατιών.
Για την Ε Ομάδας Στρατιών ίσχυε η διαταγή του Χίτλερ, όπως ο εχθρός αποκρουσθεί αμέσως πλησίον της ακτής, η οποία αποτελούσε και τη διαταχθείσα κύρια γραμμή άμυνας. Προετοιμασίες για αγώνα στο εσωτερικό είχαν απαγορευθεί. Στο εσωτερικό έπρεπε να εξασφαλι- σθούν οι οδοί ανεφοδιασμού και προ παντός η σιδηροδρομική γραμμή Αθηνών - Θεσσαλονίκης και οι λιμένες Πειραιώς και Θεσσαλονίκης. Η συμμαχική πίστη της Ρουμανίας εθεωρείτο ακόμη ως ασφαλής, τη δε διαφαινομένη αποστασία της Βουλγαρίας ήλπιζαν τελικά να την κα- τανικήσουν.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
στη Βαλκανική, εκλήθησαν στο γερμανικό γενικό στρατηγείο ο διοικητής Νοτιοανατολικής Ευρώπης, στρατάρχης φον Βάιχς, και ο διοικητής της Ε Ομάδας Στρατιών, πτέραρχος Λερ, για να εκθ έ σουν προσωπικά την κατάσταση στις περιοχές τους. Κατά την άποψη των δύο διοικητών η διάταξη των γερμανικών δυνάμεων στη Βαλκανική δεν ήταν η εν- δεδειγμένη. Οπως είχε ήδη η γενική κατάσταση ήταν πιθανόν οι Σύμμαχοι να ε πιχειρήσουν την αποκοπή των δυνάμεων κατοχής των νήσων και ολόκληρης της Ε Ομάδας Στρατιών στην Ελλάδα από τη μοναδική κατεύθυνση σύμπτυξής τους, την οδική αρτηρία Αθηνών - Θεσσαλονίκης - Σκοπιών - Βελιγραδιού. Εισηγήθηκαν, κατόπιν τούτου, την ανάγκη άμεσης εκκένωσης της νησιωτικής Ελλάδας, της Πελοποννήσου και της Στερεάς και τη δημιουργία μιας ισχυρής κινητής εφεδρείας στη βόρεια Ελλάδα. Η εισήγησή τους έγινε εν μέρει αποδεκτή από τον Χίτλερ.
Ο Αλτενμπουργκ και ο πτέραρχος Φέλμυ χαιρετούν μετά από κατάθεση στεφάνου στο μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη.
Υπό τις παραπάνω συνθήκες η Ε Ομάδα Στρατιών βρισκόταν τον Αύγουστο του 1944 με ανεπτυγμένες τις δυνάμεις της ως ακολούθως:• Το στρατηγείο της Ε Ομάδας Στρατιών στη Θεσσαλονίκη, υπό τον πτέραρχο Λερ.• Το 91ο Σώμα Στρατού, επίσης στη Θεσσαλονίκη, υπό τον στρατηγό
50 Ερντμανσντορφ με την 4η Αστυνομική**“ Μεραρχία στη Λάρισα, μία φρουριακή
ταξιαρχία στη Θεσσαλία, φρουριακή ταξιαρχία στη Λήμνο, ταξιαρχία στην Εδεσσα, τάγμα στη Μυτιλήνη και λόχο στη Χίο.• Το 68ο Σώμα Στρατού στην Αθήνα, υπό τον πτέραρχο Φέλμυ, με την 41η Φρουριακή Μεραρχία στην Τρίπολη, την 117 Ορεινή Μεραρχία στην Κόρινθο, την 11 Αεροπορική Μεραρχία Εκστρατείας στην Αθήνα και τμήματα κατοχής, δύναμης τάγματος, στα νησιά Ζάκυνθος και Μήλος.• Το 22ο Ορεινό Σώμα Στρατού στα Ιωάννινα, υπό τον στρατηγό Λαντς, με την 104 Ορεινή Μεραρχία στο Αγρίνιο, φρουριακή ταξιαρχία στην Κέρκυρα και στην Κεφαλληνία και συγκρότημα συντάγματος από τμήμα της 104 Μ εραρχίας στη Βόρεια Ηπειρο, με έδρα την Κορυτσά.• Τη Διοίκηση Ανατολικού Αιγαίου με έ δρα τη Ρόδο, υπό τον στρατηγό Κλέε- μαν, με τη Μεραρχία Εφόδου στη Ρόδο, μια φρουριακή ταξιαρχία στη Λέρο, με τμήματά της στα νησιά Σάμος και Κως, ένα τάγμα με πυροβολικό στην Κάρπα
θο και διάφορες φρουρές, δύναμης λόχου, στα άλλα μικρότερα νησιά του δω- δεκανησιακού συμπλέγματος.• Τη Διοίκηση Φρουρίου Κρήτης με έ δρα τα Χανιά, υπό τον στρατηγό Μύλερ, με την 22η Μεραρχία Γρεναδιέρων στο Ηράκλειο και την 133 Φρουριακή Μ εραρχία στα Χανιά.
Επιπλέον στην περιοχή ευθύνης της Ε ΟΣ βρισκόταν το II Βουλγαρικό Σώμα Στρατού στην Ανατολική Μακεδονία με έδρα τη Δράμα, η 9η Βουλγαρική Μ εραρχία στη Χαλκιδική με έδρα τις Σέρ ρες, η 5η Βουλγαρική Μεραρχία με έδρα τα Σκόπια και βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής στις περιοχές Αχρίδας, Μοναστηριού, Σκοπιών και Περλεπέ.
Κατά το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Αυγούστου του 1944, λόγω της συνεχούς επιδείνωσης της κατάστασης
Οι πρώτες διαταγές περί έναρξης χαλάρωσης (auflockerung) της κατοχής της Ελλάδας, με κλιμάκωση των μονάδων και των εφοδίων τους κατά βάθος και προετοιμασία για την αποχώρηση, εκδόθηκαν από το Γερμανικό Γενικό Στρατηγείο στις 26 Αυγούστου, αμέσως μετά την αποσκίρτηση της Ρουμανίας από τον Αξονα. Με βάση αυτές αποστολή του Ανώτερου Διοικητή Νοτιοανατολής ήταν να διατηρήσει υπό την κατοχή του τη βιομηχανική περιοχή των μέσων Βαλκανίων και να εξασφαλίσει τη λειτουργία των σπουδαιότερων συγκοινωνιών του νοτιοανατολικού χώρου.
Η Ε Ομάδα Στρατιών όφειλε, σε πρώτη σειρά επείγοντος, να πραγματοποιήσει τη σύμπτυξη του προσωπικού της και, σε δεύτερο χρόνο, τη σύμπτυξη του μεγαλύτερου κατά το δυνατόν μέρους
Οι Γερμανοί καταθέτουν στεφάνι στο μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη, λίγο πριν από την αναχώρησή τους.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Επιτελική σύσκεψη στο στρατηγείο του 22ου Σώματος Στρατού, στα Ιωάννινα, ενόψει της αποχώρησης. Διακρίνονται ο αρχιστράτηγος ΝΑ Ευρώπης, στρατάρχης Βάιχς,
ο στρατηγός Λαντς, διοικητής του 22ου ΣΣ, και ο στρατηγός Στέτνερ, διοικητήςτης 1ης Ορεινής Μεραρχίας.
των εφοδίων της. Στη συνέχεια οι κύριες δυνάμεις της έπρεπε να αποσυρθούν στη γενική γραμμή Κέρκυρα -Μέτσοβο - Ολυμπος, προς εγκατάσταση νέας γραμμής άμυνας. Υπό την Ε Ομάδα Στρατιών υπήχθη τότε και το 21ο Ορεινό Σώμα Στρατού, ευρισκόμενο στην Αλβανία, με τις 181 και 297 Μεραρχίες Πεζικού. Τη λήψη των παραπάνω διαταγών ακολούθησε η έκδοση, από την Ομάδα Στρατιών, λεπτομερών οδηγιών περί του τρόπου εκκένωσης των νήσων, της Πελοποννήσου και της νότιας Ελλάδας.
Για την αρχική φάση της σύμπτυξης από την Ελλάδα διετίθετο ο σιδηρόδρομος και η κύρια οδική αρτηρία Αθηνών - Θεσσαλονίκης - Σκοπίων, επιπλέον δε οι οδοί από το Αγρίνιο προς τα Ιωάννινα και από την Κορυτσά προς το Μοναστήρι.
Για την εκκένωση των νήσων του Αιγαίου το στρατηγείο της Ε Ομάδας Στρατιών σχεδίαζε τη διά μηχανοκινήτων ιστιοφόρων συγκέντρωση των φρουρών τους στη Ρόδο και από εκεί τη μεταφορά τους, καθώς και της φρουράς της Κρήτης, στην Αθήνα. Τα τμήματα των νήσων του Ιονίου και του βορείου και κεντρικού Αιγαίου θα μεταφέρο- νταν στον πλησιέστερο λιμένα της ηπειρωτικής Ελλάδας, ανάλογα προς τον ρυθμό και την πρόοδο της εκκένωσης.
Οσον αφορά την Κρήτη, λόγω των δυσχερειών της πλήρους εκκένωσης της νήσου, προβλεπόταν η εκκένωση του ανατολικού τμήματός της, η μεταφορά της 22ης Μεραρχίας στη Στερεά Ελλάδα και η οργάνωση, διά της 133 Φρουριακής Μεραρχίας, ενός «φρου- ριακού πυρήνα» (Kernfestung) στο δυτικό τμήμα της, περί τα Χανιά - Μάλεμε, όπου έπρεπε να μεταφερθούν όλα τα όπλα, τα υλικά και τα εφόδια. Η διοίκηση του συγκροτούμενου φρουρίου ανατέθηκε στον στρατηγό Μπέντακ, στον ο ποίο υπήχθη και η φρουρά της Μήλου. Ταυτόχρονα η Ρόδος τέθηκε υπό τον στρατηγό Βάγκνερ, στον οποίο υπήχθη- σαν και οι φρουρές των νήσων Λέρου, Κω, Επισκοπής και Σύμης - ο στρατηγός Κλέεμαν ανέλαβε άλλη διοίκηση στη Βουδαπέστη.
Η ΕΚΚΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣΗ συμφώνως προς τις διαταγές του
Γερμανικού Γενικού Στρατηγείου και τις οδηγίες της Ε Ομάδας Στρατιών εκκέ νωση της Ελλάδας μέχρι της γραμμής Κέρκυρα - Μέτσοβο - Ολυμπος, άρχισε την 1η Σεπτεμβρίου από τις νήσους του Αιγαίου προς τη Ρόδο και από εκεί προς την ηπειρωτική Ελλάδα. Με την πάροδο του χρόνου, όμως, οι θαλάσσιες μεταφορές εγκαταλείφθηκαν. Μόνο προσωπικό με ελαφρό οπλισμό εξακολουθούσε να μεταφέρεται αεροπορικώς από τα
νησιά, κυρίως διά νυκτερινών πτήσεων, ενώ τα βαρέα όπλα πεζικού, τα πυροβόλα, τα πάσης φύσεως οχήματα και τα τεθωρακισμένα (της Μεραρχίας Ρόδου) ε- γκαταλείφθηκαν επί τόπου. Παράλληλα διεξαγόταν και η μερική εκκένωση της Κρήτης διά μεταφοράς της 22ης Μ εραρχίας αεροπορικώς στη Στερεά Ελλάδα (Αθήνα).
Τα υπόλοιπα τμήματα της Κρήτης, τα οποία παρέμειναν στη νήσο, συγκεντρώθηκαν περί τα Χανιά, το Μάλεμε και τη Σούδα συγκροτώντας τον προ- βλεπόμενο «φρουριακό πυρήνα» υπό τον στρατηγό Μπέντακ, που είχε αντικαταστήσει τον μέχρι τότε διοικητή των δυνάμεων Κρήτης, στρατηγό Μύλερ.
Κατά τον στρατηγό Σμιτ Ρίχμπεργκ, επιτελάρχη της Ε Ομάδας Στρατιών, στα νησιά παρέμειναν περί τους 20.000 άνδρες, ενώ 40.000 μεταφέρθηκαν (αεροπορικώς ή διά θαλάσσης) στη Στερεά Ελλάδα.
Ως προς τη σχεδόν ανεμπόδιστη αποχώρηση των γερμανικών τμημάτων από τα νησιά του Αιγαίου έγινε λόγος για κάποια «μυστική» συμφωνία μεταξύ Γερμανών και Βρετανών. Με βάση αυτή η μη σοβαρή παρεμπόδιση της μεταφοράς των γερμανικών φρουρών από τα νησιά θα είχε ως αντάλλαγμα τη διατήρηση, από τους Γερμανούς, της Θεσσαλονίκης όσο χρειαζόταν για να την καταλάβουν οι Βρετανοί πριν από τα σοβιετικά στρατεύματα, αν αυτά συνέχιζαν την προς νότο προέλασή τους.
Παράλληλα με την εκκένωση των
νησιών του Αιγαίου άρχιζε η εκκένωση των νησιών του Ιονίου και της Πελοποννήσου, με τη μεταφορά των εκεί τμημάτων στην Ηπειρο και στη Στερεά Ελλάδα. Τα από τη Λευκάδα και τη Ζάκυνθο τμήματα μεταφέρθηκαν στην Πάτρα αντίστοιχα στις 14 και στις 15 Σεπτεμβρίου και διαπεραιώθηκαν στις απέναντι ακτές της Στερεάς. Επίσης τα τμήματα κατοχής της Κεφαλληνίας διαπεραιώ- 5 / θηκαν στις 14 Σεπτεμβρίου στην Πρέβε- " " ζα και από εκεί κινήθηκαν προς τα Ιωάννινα, μαζί με τα τμήματα της 104 Μ εραρχίας, η οποία είχε εκκενώσει το Αγρίνιο στις 9 Σεπτεμβρίου και το Μεσολόγγι στις 14 Σεπτεμβρίου. Στην Πελοπόννησο εγκαταλείφθηκαν διαδοχικά ο Πύργος, η Σπάρτη, η Καλαμάτα, η Τρίπολη, η Πάτρα και το Ναύπλιο. Τα τμήματα κατοχής Πελοποννήσου συγκεντρώ θηκαν σταδιακά σε προγεφύρωμα περί την Κόρινθο, για να διαπεραιωθούν στη συνέχεια στη Στερεά Ελλάδα. Ακολούθησαν οι αιματηρές συγκρούσεις του ΕΛΑ Σ με τα Τάγματα Ασφαλείας Πελοποννήσου, το αποκορύφωμα των οποίων σημειώθηκε στον Μελιγαλά, όπου μετά από τριήμερη μάχη (13-15 Σεπτεμβρίου) και την εξόντωση του εκεί Τάγματος Ασφαλείας πραγματοποιήθηκαν θ η ριωδίες (στη θέση Πηγάδα).
Κατά την υπό του 22ου Ορεινού Σώματος Στρατού εκκένωση της Ηπείρου έγιναν αρκετές συγκρούσεις με τμήματα του ΕΔ ΕΣ . Κατά την κίνηση των Γερμανών από την Πρέβεζα προς τα Ιωάννινα τα γερμανικά τμήματα συνάντησαν ι-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
.
οχυρές αντιστάσεις. Η διολίσθηση διά μέσου των ανταρτικών τμημάτων του Ε Δ Ε Σ επιτεύχθηκε τελικά, αλλά με απώλειες. Κατά τη μεταφορά της φρουράς της Κέρκυρας, στις 10 Οκτωβρίου, η νη οπομπή προσβλήθηκε από βρετανικές ελαφρές ναυτικές δυνάμεις και υπέστη σοβαρές απώλειες, φονεύθηκε δε και ο συνταγματάρχης, διοικητής της φρου-
52 ράς. Η εκκένωση των Ιωαννίνων πραγ- ιι™ ματοποιήθηκε στις 15 Οκτωβρίου.
Στο μεταξύ, κατόπιν της ραγδαίας προέλασης των σοβιετικών στρατευμάτων από τη Ρουμανία προς δυσμάς, ε ντός της Γιουγκοσλαβίας, αποφασίστη- κε και διατάχθηκε στις 6 Οκτωβρίου από το Γερμανικό Στρατηγείο η πλήρης εκ κένωση της Ελλάδας, για να μην αποκο- πούν και να μην εγκλωβισθούν οι δυνάμεις της Ε Ομάδας Στρατιών, και η εγκατάσταση νέου αμυντικού μετώπου στη γραμμή βόρεια Αλβανία - Δούναβης.
Η εκκένωση της Αττικής άρχισε την 1η Οκτωβρίου. Στις 12 Οκτωβρίου οι γερμανικές οπισθοφυλακές, αφού υπέ- στειλαν τη γερμανική σημαία από την Ακρόπολη, παρέδωσαν συμβολικά τα κλειδιά της πόλης στον δήμαρχο Α θη ναίων και κατέθεσαν στεφάνι στο μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη, εγκατέ- λειψαν την Αθήνα, η οποία είχε κηρυχθεί «ανοχύρωτη πόλη» από τους Γερμανούς με το ακόλουθο έγγραφο: «Αθή- ναι, 11-10-1944, Προς τον Δήμον της πό- λεως Αθηνών, Εχω την τιμήν να σας ανακοινώσω ότι ο Γερμανικός Στρατός εκήρυξε τας Αθήνας ανοχύρωτον πόλιν.
Η απομάκρυνσις των γερμανικών στρατευμάτων από την πόλιν των Αθηνών ήρχισε. Φέλμυ, στρατηγός της Αεροπορίας».
Πρέπει να διευκρινισθεί ότι κηρύχθηκε η Αθήνα (όχι και ο Πειραιάς) ανοχύρωτη πόλη μονομερώς από τους Γερμανούς με πρωτοβουλία του πτέραρχου Φέλμυ, λόγω άρνησης του συμμαχικού στρατηγείου να έλθει σε διαπραγματεύσεις και της αξίωσής του για «άνευ όρων» παράδοση των Γερμανών. Το ακόλουθο τηλεγράφημα του στρατηγού Ουίλσον, ανώτατου διοικητή των Συμμαχικών Δυνάμεων Μεσογείου (SACMED), είναι χαρακτηριστικό: «Οιαδήποτε συνεννόηση μετά των Γερμανών, εκτός της περιπτώσεως της άνευ όρων παρα- δόσεώς των, είναι αδύνατη. Ευθύς ως λάβω την είδησιν ότι αι Αθήναι εξεκενώ- θησαν από τον εχθρόν, αι δυνάμεις μας θα εισέλθουν εις την πόλιν».
Το στρατηγείο του γερμανικού 68ου Σώματος Στρατού, το οποίο διηύθυνε από την Αθήνα από τις αρχές Σεπτεμβρίου την αποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων, προς Θεσσαλονίκη, μετακι- νήθηκε αυθημερόν στη Λάρισα.
Στις 12 Οκτωβρίου η ελληνική πρωτεύουσα ήταν πλέον ελεύθερη από κατοχικές δυνάμεις. Τα τμήματα του ΕΛΑΣ, τα οποία συνέρρεαν προς την Αθήνα για να εισέλθουν σε αυτήν, μετά την αποχώρηση των Γερμανών, παρέμειναν στα όρια της Αττικής κατ’ εφαρμογή της Συμφωνίας της Καζέρτα (29-9-44), η οποία όριζε ότι την Αθήνα θα διοικούσε
Στην ελεύθερη πλέον Αθήνα το πλήθος αναμένει με ενθουσιασμό την άφιξη επισήμων στον Αγνωστο Στρατιώτη.
απευθείας η κυβέρνηση και ότι δεν θα εισέρχονταν δυνάμεις του ΕΛΑ Σ υπαίθρου στην πρωτεύουσα (1).
Την Πέμπτη 12 Οκτωβρίου 1944 έληγε η κατοχή, που είχε αρχίσει στις 27 Απριλίου 1941, με την είσοδο των γερ μανικών στρατευμάτων στην Αθήνα. Η τυπική αποκατάσταση του ελληνικού κράτους έγινε μετά από ένα εξαήμερο, στις 18 Οκτωβρίου, με την πανηγυρική είσοδο της υπό τον Γεώργιο Παπανδρέ- ου Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας στην πρωτεύουσα.
Τα γερμανικά στρατεύματα, τα οποία αποσύρονταν προς βορρά με βραδύ ρυθμό και με τη γνωστή συνοχή και την πειθαρχία που τα διέκρινε, εκκένωσαν διαδοχικά τη Στερεά, τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία. Στις 30 Οκτωβρίου οι γερμανικές οπισθοφυλακές εγκατέλει- ψαν τη Θεσσαλονίκη, ενώ το στρατηγείο της Ε Ομάδας Στρατιών μετακινήθηκε από τη Θεσσαλονίκη στην πόλη Μητρο- βίτσα της Γιουγκοσλαβίας.
Κατά τη χερσαία αποχώρησή τους προς βορρά τα γερμανικά τμήματα πα- ρενοχλήθηκαν ελαφρά από τους αντάρτες και τις μικρές συμμαχικές δυνάμεις που είχαν έλθει στην Ελλάδα για την πραγματοποίηση της επιχείρησης «Κιβωτός» (2). Μια ισχυρή βρετανική ταχυκίνητη δύναμη, η «Pompforce» του Τζέλι- κο, ακολούθησε μέχρι τα σύνορα, από κάποια απόσταση, τις γερμανικές δυνάμεις (3).
Την πραγματικότητα εκφράζει ίσως η παρατήρηση που έχει ήδη διατυπωθεί, ότι οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής δεν αποχώρησαν από την Ελλάδα λόγω των συμπλοκών με τον ΕΛΑ Σ και τον ΕΔ Ε Σ ή λόγω της επέμβασης των βρετανικών δυνάμεων. Αποχώρησαν λόγω της εξέλιξης των πολεμικών επιχειρήσεων στον βαλκανικό χώρο, με την κάθοδο των σοβιετικών στρατευμάτων προς Ρουμανία, Βουλγαρία και Γιουγκοσλαβία. Οι Γερμανοί έφευγαν για να μην εγκλωβισθούν στον ελληνικό χώρο και δεν ενοχλήθη- καν σημαντικά.
Στις αρχές Νοεμβρίου 1944 είχε αποχωρήσει και το τελευταίο γερμανικό τμήμα. Δ εν απέμειναν παρά οι δυνάμεις στη Ρόδο, στην Κρήτη (περιχαρακωμένες ισχυρά στα Χανιά και στο Ακρωτήρι) και σε μερικά άλλα νησιά της Δωδεκα- νήσου και του Αιγαίου. Οι απομονωμένες αυτές φρουρές παραδόθηκαν τον Μάιο του 1945, δηλαδή μετά τη συνθηκολόγηση της Γερμανίας.
Κατά την τελική φάση της αποχώρησης των γερμανικών στρατευμάτων από τον ελληνικό χώρο προέκυψε σοβαρό πρόβλημα εξουσίας και εθνικής κυριό-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
18 Οκτωβρίου 1944. Ο πρωθυπουργός Γΐώργιος Παπανδρέου (δεύτερος από αριστερά, σε πρώτο επίπεδο) έχει φθάσει στην Αθήνα και έχει πραγματοποιήσει έπαρση της ελληνικής σημαίας στην Ακρόπολη. Αριστερά του βλέπουμε τον Βρετανό στρατηγό Σκόμπυ.
τητας στη Μακεδονία, καθώς η νέα βουλγαρική (φιλοσοβιετική - κομμουνιστική) κυβέρνηση που είχε διαδεχθεί τη φιλογερμανική, εξακολουθούσε να διατηρεί τα κατοχικά στρατεύματα στην Ανατολική Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη, επιδιώκοντας να εξασφαλίσει την εκεί βουλγαρική παραμονή. Τελικά τα βουλγαρικά στρατεύματα εγκατέλει- ψαν ολοκληρωτικά τα ελληνικά εδάφη κατά το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Οκτωβρίου (δηλαδή μετά την εγκατάσταση, στην Αθήνα, της ελληνικής κυβέρνησης) μόνον κατόπιν σχετικής ε ντολής της Σοβιετικής Ενωσης, σε ε φαρμογή της γνωστής «συμφωνίας των ποσοστών» μεταξύ Τσώρτσιλ και Στάλιν στις 10 Οκτωβρίου στη Μόσχα (4).
Ετσι τα ελληνικά σύνορα σταθερο- ποιήθηκαν ως είχαν. Στο μεταξύ η απελευθέρωση της χώρας και η επαναλειτουργία του ελεύθερου ελληνικού κράτους είχαν επισημοποιηθεί στις 18 Οκτωβρίου στην Αθήνα, με μια σειρά ιστορικών εκδηλώσεων: ύψωση της ελληνικής σημαίας στην Ακρόπολη από τον πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου, δοξολογία στον μητροπολιτικό ναό και εκφώνηση του «λόγου της απελευ- θερώσεως» από τον πρωθυπουργό στην πλατεία Συντάγματος.
ΣΗΜ ΕΙΩ ΣΕΙΣ1. Με τη συμφωνία της Καζέρτα (26 Σεπτεμβρίου 1944) η ηγεσία της Αριστερός δέχθηκε: α) να προσκληθούν βρετανικές δυνάμεις στην Ελλάδα, β)να τεθούν οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ υπό τις διαταγές του Βρετανού στρατηγού Σκόμπυ, γ) να παραχωρηθούν επιχειρησιακά η πρωτεύουσα και ολόκληρη η Αττική, στη δικαιοδοσία της ελληνικής κυβέρνησης, δ) να απαγορευθεί η είσοδος του ΕΛΑΣ υπαίθρου (του «βουνού») στην Αθήνα.2. «Κιβωτός του Νώε» ή επί το συντομότερο «Κιβωτός» ήταν η κωδική ονομασία βρετανικού σχεδίου που αφορούσε την ενεργοποίηση των ελληνικών ανταρτικών δυνάμεων (μετά από ενίσχυσή τους) για την παρενόχληση και τη φθορά των Γερμανών κατά την αναμενόμενη αποχώρησή τους από τον ελληνικό χώρο. Στην πραγματικότητα κύριος σκοπός του σχεδίου ήταν να εμπλέξει στον αγώνα κατά των Γερμανών τις αμοιβαίως εχθρικά διακείμενες μεταξύ τους ελληνικές ανταρτικές δυνάμεις. Οι βρετανικές και οι αμερικανικές ομάδες που συμμετείχαν στην υλοποίηση του σχεδίου«Κιβωτός» ήταν γνωστές ως Raiding Support Regiment (οι βρετανικές) και OG (Operational Group) οι αμερικανικές.3. Το απόσπασμα «Pompforce» περιελάμβανε ένα τάγμα της ταξιαρχίας αλεξιπτωτιστών, μια δύναμη του Συντάγματος Εδάφους της RAF με τεθωρακισμένα αυτοκίνητα και μια πυροβολαρχία των 75 mm, συνολικά 950
περίπου άνδρες.4. Η εισβολή των Βουλγάρων στη βόρεια Ελλάδα και η κατάληψη της Ανατολικής Μακεδονίας και της Θράκης αποτέλεσε περίπτωση πρωτοφανή από πλευράς διεθνούς δικαίου. Η Βουλγαρία κατέλαβε επαρχίες ενός κράτους στο οποίο δεν είχε κηρύξει τον πόλεμο, ούτε ήλθε σε εχθροπραξίες μαζί του. Σιωπηρά, ακολουθώντας τα γερμανικά στρατεύματα, 0 J ο Βουλγαρικός Στρατός (ένα σώμα στρατού με τρεις μεραρχίες) με πλήθος διοικητικών αρχών εγκαταστάθηκε εκεί και η βουλγαρική διοίκηση επιδόθηκε στην ενσωμάτωση (προσάρτηση) των περιοχών αυτών. Επίσης παράξενο ήταν το ότι ούτε η γερμανική, ούτε η ιταλική κυβέρνηση είχαν αναγνωρίσει τη «ντε γιούρε» παρουσία των Βουλγάρων στη ζώνη τους. Δέχονταν μια «ντε φάκτο» κατάσταση, που θα ρυθμιζόταν μετά τον πόλεμο. Η πραγματικότητα πάντως ήταν πως για τρίτη φορά μέσα σε 30 χρόνια (1912-13, 1916-18, 1941-44) η Βουλγαρία κατελάμβανε αυτή την περιοχή και επεδίωκε με βιαιότητα να την εκβουλγαρίσει.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Schmidt - Richberg: DAS ENDE AUF DEM BALKAN, Heidelberg, 1955.(2) Martin Sekendorf: HELLAS UNTER HAKENKREUZ, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα,1991.(3) Kriegstagebuch (KTB) Heeres Gruppe «E» (Πολεμικό Ημερολόγιο «Ε» Ομάδας Στρατιών).
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
5-12 Σ€ΠΤ€ΜΒΡ!ΟΥ 1914
Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΡΝΗΤΟ ΠΑΡΙΣΙ ΑΝΤΙΣΤΕΚΕΤΑΙ - Η ΓΑΛΛΙΑ ΑΝΤΕΠΙΤΙΘΕΤΑΙ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ Σ Κ ΛΑ ΔΗ ΣΑντισυνταγματάρχης (ΠΖ)ε.α.
Το γαλλικό πεζικό επιτίθεται στην Αλσατία.
Η ευνο ϊκή ε ξέλ ιξη των πρώτων γερμανικών επ ιχειρήσεω ν του Α ' Παγκοσμίου Πολέμου (Α1 ΠΠ) στο δυτικό μέτωπο, έδ ε ιχ ν ε να οδηγεί στην επανάληψη της επ ιτυχ ίας τους κατά τον πόλεμο του 1870. Μ ετά την ε ξο υ δ ετέρω σ η του Βελγίου, τ ις μάχες των συνόρων και την ταχύτατη πρσώΘηση των γερμανικών στρατιών, η κατάληψη του Παρισιού και η κύκλωση του όγκου των γαλλικών δυνάμεων φα ινόταν αναπόφευκτη . Ομως η ψύχραιμη και συντονισμένη αντίδραση των Γάλλων, η οποία κορυφώ &ηκε με τη μάχη του ποταμού Μάρνη, έθεσε τέρμα στις γερμανικές ελπ ίδες για ταχε ία νίκη, οδηγώντας στην τ ε τρ α ετή σύγκρουση που έμεινε στην ιστορία ως "ο πόλεμος των χαρακωμάτων".
Μετά τις αρχικές επιτυχίες στο δυτικό μέτωπο ο αρχηγός του Γερμανικού Γενικού Επιτελείου, στρατηγός Χέλμουτ φον
Μ όλτκε ο νεώ τερος (1848-1916), προώθησε το στρατηγείο του από το Κό- μπλεντς στο Λουξεμβούργο. Οι Γερμανοί σε διάστημα τριών εβδομάδω ν προέλασαν από το Βέλγιο στη Γαλλία, σε εφαρμογή του τροποποιημένου από τον Μ όλτκε σχεδίου Σλήφεν. Το σχέδιο του στρατηγού Αλφρεντ φον Σλήφεν (1833-1913) προέβλεπε κατά τα αρχικά στάδια του πολέμου "επίθεση με το σύνολο των δυνάμεω ν στο δυτικό μέτωπο, επιδίωξη υπερκέρασης του αριστερού και συντριβής του Γαλλικού Στρατού σε διάστημα έξι ε βδομάδων, με ταυτόχρονη άμυνα έναντι των Ρώσων στο ανατολικό μέτωπο". Ο Μ όλτκε ήταν ανεψιός του Μ όλτκε του πρεσβύτερου, αρχηγού του Γενικού Επιτελείου κατά τον Γαλλο-γερμα- νικό πόλεμο του 1870, στρατιωτικός με εξαιρετική στρατηγική αντίληψη και ευφυΐα, αλλά χωρίς την επιβλητική παρουσία και τη δύναμη επιβολής στους υφισταμένους που χαρακτήριζαν τον φημισμένο θείο του. Δ εν είχε καθόλου εμπειρία στη διοίκηση σχηματισμών, έ χοντας υπηρετήσει συνεχώς σε επιτελικές θέσεις από τον βαθμό του ταγματάρχη. Ακολουθώ ντας τη γερμανική παράδοση, περιοριζόταν στην έκδοση γενικών οδηγιών ενεργείας, παρέχοντας στους διοικητές στρατιών τη μέ-
γιστη δυνατή αυτονομία. Στις 26 Αυ- γούστου καθόρισε ως εξής τη συνέχιση της προέλασης των δυνάμεώ ν του:• Η 1η Στρατιά με διοικητή τον στρατηγό Αλεξάντερ φον Κλούκ, αποτελού- μενη από επτά Σώματα Στρατού (ΣΣ) και τρεις Μ εραρχίες Ιππικού (Μ Ι),260.000 άνδρες, θα εκινείτο προς Παρίσι δυτικά του ποταμού Ουάζ.• Η 2η Στρατιά με διοικητή τον στρατηγό Καρλ φον Μπύλωβ, αποτελούμε- νη από έξι ΣΣ και δύο ΜΙ (260.000 άνδρες), θα εκινείτο προς Παρίσι μέσω Λαφέρ.• Η 3η Στρατιά με διοικητή τον στρατηγό Μαξ φον Χάουζεν, αποτελούμε- νη από τέσσερα ΣΣ (120.000), θα εκινεί- το προς Σατώ Τιερύ.• Η 4η Στρατιά με διοικητή τον δούκα Αλμπρεχτ της Βυρτεμβέργης, αποτε- λούμενη από τρία ΣΣ (100.000), θα εκι- νείτο προς Ρεμς.• Η 5η Στρατιά με διοικητή τον πρίγκιπα του θρόνου Γουλιέλμο, αποτελού- μενη από έξι ΣΣ (200.000 άνδρες), θα πολιορκούσε το οχυρω μένο στρατόπεδο του Βερντέν.• Οι δύο Στρατιές του αριστερού, η 6η με διοικητή τον πρίγκιπα Ρούπρεχτ της Βαυαρίας (έξι ΣΣ και δύο ΜΙ συνολικής δύναμης 200.000 ανδρών) και η 7η με διοικητή τον στρατηγό Γιόσιας φον Χ έρ ινγκεν (3 ΣΣ και μία ΜΙ συνολικής δύναμης 120.000 ανδρών), θα διατηρούσαν την αρχική τους αποστολή της καθήλωσης των γαλλικών δυνάΡε-
Ο Γάλλος αρχιστράτηγος, στρατηγός Ζοζέφ Ζοψρ.
ων κατά μήκος του μετώπου τους.Η κύρια προσπάθεια του Μ όλτκε
εκδηλω νόταν με τις δύο στρατιές του δεξιού του ενεργούσες προς Παρίσι ε κατέρω θεν του ποταμού Ουάζ.
Οι γαλλικές δυνάμεις είχαν υποχωρήσει σε όλο το μέτωπο δυτικά του Β ερ ντέν και διατηρούσαν τις αρχικές
Βρυξέλες1η Στρατιά
2η ΣτρατιάΚόμπλεντςΒουλώνη
■Λ— Μονς Σαρλερουι 3η Στρατιά
Ντίνάν4η Στρατιά
Κόμπραί νΜ ρ μ π έζ
Va o y e e m b o y PΑΡΔΕΝΕΣ
X X X XΑμιένη5η Στρατιά
ΡουένΚομπιένη
6η Στρατιάπ ο τ \Ια ρ ν η ς
ΣαρμπούργκΕπερναίΣτρασβούργο
Μοράνζ
[2η Στρατιάχχχχ 7η Στρατιά
- Εοτερναί ?ΙΐΞΐ1ατιά χχχχ —
Χ Χ Χ ΧΓερμανοί
Μελούν•η Στρατιά
Γάλλοι ποτ. Σηκουάνας
Αξονες γερμανικής προέλασης
Γραμμή μετώπου 30-8-1914
Γραμμή μετώπου 5-9-1914
/ I ΑΛΣΑΤΙΑ
1η Στρατιά
Χάρτης των επιχειρήσεων στο γαλλικό μέτωπο.
56 τους θέσεις στον δεξιό τομέα. Αριστε- mm ρά την 1 η Γερμανική Στρατιά αντιμετώ
πιζαν η ομάδα μεραρχιών εθνοφ ρου ρών υπό τον στρατηγό Ντ' Αμάντ και η Βρετανική Εκστρατευτική Δύναμη (Β Ε Δ ) με διοικητή τον στρατάρχη Τζων Φρεντς, αποτελούμενη από τρία ΣΣ και μία ΜΙ (80.000 άνδρες). Στη συνέχεια είχε ταχθεί η 5η Στρατιά με διοικητή τον στρατηγό Σαρλ Λανρεζάκ, με πέντε ΣΣ και δύο ΜΙ (240.000 άνδρες). Στο κέντρο υπήρχε η 4η Στρατιά με διοικητή τον στρατηγό Φερνάντ ντε Λάνγκλ ντε Καρύ, με τρία ΣΣ και μια ΜΙ (160.000 άνδρες) και η 3η Στρατιά με διοικητή τον στρατηγό Πιέρ Ρυφέ με τρία ΣΣ και μία ΜΙ (200.000 άνδρες). Νοτιοανατολικά του Βερ ντέν βρισκόταν η 2η Στρατιά με διοικητή τον στρατηγό Νοέλ ντε Καστελνώ, με πέντε ΣΣ και δύο ΜΙ (280.000 άνδρες) και η 1η Στρατιά με διοικητή τον στρατηγό Ογκύστ Ντυ- μπάϊγ, με πέντε ΣΣ και δύο ΜΙ (280.000 άνδρες). Ο Γάλλος αρχιστράτηγος Ζο- ζέφ Ζοφρ (1852-1931) σε αναφορά του στις 24 Αυγούστου προς την κυ βέρ νη ση, η οποία είχε μεταφέρει την έδρα της από το Παρίσι στο Μπορντώ, τόνι
ζε: "Είμαστε υποχρεωμένοι σε άμυνα...παραχωρώντας όσο το δυνατόν λι- γότερο έδαφος. Σκοπός μας είναι να προκαλέσουμε τη μέγιστη φθορά στον αντίπαλο και να επιτεθούμε την κατάλληλη στιγμή". Ο Ζοφρ είχε υπηρετήσει επί μακρόν στις γαλλικές αποικίες (Φορμόζα, Ινδοκίνα, Δυτική Αφρική, Μαδαγασκάρη) και ανέλαβε αρχηγός του Γενικού Επιτελείου το 1911, όταν ο μέντοράς του, στρατηγός Γκαλιενί (1849-1916), είχε αρνηθεί τη θέση λόγω προχω ρημένης ηλικίας και κακής υγείας. Μία από τις πρώτες του ενέργειες ήταν να αποστρατεύσει μεγάλο αριθμό αξιωματικών που αντιμετώπιζαν με σκεπτικισμό το επιθετικό σχέδιο επιχειρήσεων XVII το οποίο καταρτίσθηκε επί των ημερώ ν του. Το σχέδιο προέ- βλεπε διμέτωπη επιθετική ενέργεια για την ανακατάληψη της Αλσατίας - Λωραίνης, με επίθεση της 5ης Στρατιάς βόρεια της γενικής γραμμής Βερ- ντέν-Μετς και των 1ης και 2ης Στρατιών μεταξύ των δασωδών περιοχών των Βοσγίων ορέων και του ποταμού Μοζέλα νότια του Τούλ. Οσες επιθέσεις διενεργήθηκαν, με εξαίρεση τη
μάχη του Μοράνζ στο δεξιό (19-25 Αυγούστου), είχαν αποτύχει και όλα έδειχναν ότι ήταν θέμα ημερώ ν η γενική κατάρρευση του μετώπου και η πλήρης επικράτηση των Γερμανών.
Κατά τις κρίσιμες εκείνες ώρες του Αυγούστου η πεισματική άρνηση του Ζοφρ να αποδεχθεί την ήττα και η πα- ροιμιώδης αταραξία του (λέγεται ότι ουδέποτε στερήθηκε τη μεσημεριανή του ανάπαυση και τα δύο επιμελώς παρασκευασμένα καθημερινά γεύματά του) έσωσαν κυριολεκτικά τους Γάλλους. Για την αντιμετώπιση της κατάστασης αποφάσισε να προωθήσει στο αριστερό του ικανό όγκο δυνάμεων, ε φεδρικών και από το μέτωπο της Λωραίνης, και να προσβάλει με αυτές το δεξιό των προελαυνόντων Γερμανών. Το σχέδιό του κοινοποιήθηκε με την υπ' αριθ. 2 Γενική Οδηγία και ήταν σε γενικές γραμμές το ακόλουθο: "Ανασυγκρότηση στο αριστερό με δυνάμεις των 3ης, 4ης, 5ης Στρατιών και της Β Ε Δ και δημιουργία μιας μάζας ικανής να αντεπιτεθεί...άμυνα στο υπόλοιπο μέτωπο....με στήριξη του δεξιού στο περιχαρακωμένο στρατόπεδο του Βερ-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο διοικητής της γερμανικής 2ης Στρατιάς, στρατηγός φον Μπύλωβ.
ντέν". Η "ικανή μάζα" ήταν η προβλε- πόμενη να συγκροτηθεί στην περιοχή της Αμιένης 6η Στρατιά υπό τον στρατηγό Μισέλ Μ ονουρύ (1847-1923), ο ο ποίος σε ηλικία 67 ετών είχε ανακληθεί στην ενέργεια και είχε τεθεί επικεφαλής της Στρατιάς της Λωραίνης, απο- τελούμενης από επτά εφ εδρικές μεραρχίες, με αποστολή να ενισχύσει τις στρατιές που από τις 21 Αυγούστου ε νεργούσαν επιθετικά στη δεξιά πτέρυγα. Σε εφαρμογή του νέου σχεδίου οι μεραρχίες μεταφέρθηκαν σ ιδηροδρομικά μέχρι τις 26 Αυγούστου στο αριστερό και αποτέλεσαν τη βάση συγκρότησης της 6ης Στρατιάς. Αυτή θα ενεργούσε πλευρική επίθεση κατά της 1ης Γερμανικής Στρατιάς όταν οι γαλλικές στρατιές έφθαναν στη γενική γραμμή Λαόν-ποταμός Αισν-Βερντέν και οι Βρετανοί πίσω από τον ποταμό Σομ. Η εξέλιξη των γεγονότων δεν επέτρεψ ε στον Ζοφρ να εφαρμόσει το σχέδιό του στις αναφερόμενες τοποθεσίες, όμως αυτό αποτέλεσε το πλαίσιο μέσα στο οποίο διεξήχθη λίγες μέρες αργότερα και εκατοντάδες χιλιόμετρα νοτιότερα η μάχη του Μάρνη.
Η σοβαρή ήττα των Βρετανώ ν στο Κατώ στις 26 Αυγούστου και η επακόλουθη βαθιά σύμπτυξή τους προς νότο είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία κενού μεταξύ της 5ης και της συγκροτούμενης 6ης Στρατιάς. Αντιληφθείς τον κίνδυνο ο Ζοφρ, για να δώσει χρ ό νο στην 6η Στρατιά να ολοκληρώσει τη συγκέντρωσή της και στη Β Ε Δ να ανασυγκροτηθεί, διέταξε την 5η Στρατιά του στρατηγού Λανρεζάκ (1852-1925)
να αντεπιτεθεί στις 29 Αυγούστου εναντίον των γερμανικών δυνάμεω ν που εκινούντο κατά της Β ΕΔ . Ο Λανρεζάκ δ ιέθεσε ένα ΣΣ για να καλύψει από βορρά τις διαβάσεις του ποταμού Ουάζ και αποφάσισε, περνώντας τον ποταμό μεταξύ Γκιζ και Λαφέρ, να επιτεθεί με τα υπόλοιπα τρία ΣΣ κατά του πλευρού της 1ης Γερμανικής Στρατιάς που προήλαυνε δυτικά του Ουάζ. Ομως το πρωί της 28ης Αυγούστου η 2η Γερμανική Στρατιά του φον Μπύλωβ (1852-1921) διέβη τον Ουάζ και απείλησε τις γραμμές συγκοινωνιών της 5ης Στρατιάς. Ο Λανρεζάκ ανέστρεψε τη διάταξή του και ενώ το ΣΣ στο δεξιό του συγκροτούσε την κατά μέτωπο εχθρική επίθεση, με τα τρία ΣΣ προσέβαλε το δεξιό της 2ης Γερμανικής Στρατιάς στην περιοχή Σαίντ Κουε- ντίν-Γκιζ και ανέκοψε την επιθετική της ορμή. Ε κ φύσεως προσεκτικός και ανήσυχος για τη συγκεχυμένη τακτική κατάσταση ο φον Μπύλωβ έσπευσε να ζητήσει τη βοήθεια των γειτονικών του 1ης και 3ης Στρατιών, ενώ ο Λανρεζάκ, αδυνατώντας να αντιμετωπίσει πλέον την εχθρική πίεση, συμπτύχθη- κε με τάξη προς νότο. Αν και τακτικώς σωστή και επιβεβλημένη, η σύμπτυξη αποτέλεσε "τη σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι" της αγανάκτησης του Ζοφρ κατά του στρατηγού. Στις 30 Αυγούστου ο στρατηγός Φρανσέ ντ' Εσπερέ (1856-1942), πρώην διοικητής του 1ου ΣΣ της 5ης Στρατιάς, αντικατέστησε τον Λανρεζάκ επειδή αυτός, σύμφωνα με τον Ζοφρ, "..δεν δ ιέθετε επιθετικό πνεύμα....και δεν έπαυε να συζητά τις
λαμβανόμενες διαταγές εκφράζοντας διαρκώς αντιρρήσεις". Ο αυταρχικός και ορμητικός ντ' Εσπερέ ήταν αυτός που διέσπασε το 1918 το Μ ακεδονικό μέτωπο ως διοικητής της Στρατιάς Ανατολής, στην οποία συμμετείχε με 10 μεραρχίες και η Ελλάδα. Ηταν η δεύτερη αλλαγή διοικητή στρατιάς μετά την αντικατάσταση του στρατηγού Ρυφέ από τον στρατηγό Σαράϊγ στη διοίκηση της 3ης Στρατιάς. Την 1η Σ ε πτεμβρίου ο Ζοφρ έσπευσε στο Παρίσι για να πείσει, παρουσία και του υπουργού Πολέμου της Βρετανίας λόρδου Κίτσενερ, σε μια δραματική συνάντηση τον στρατάρχη Φ ρεντς (1852-1925) να παραμείνει στο μέτωπο και να συνερ- γασθεί με τους Γάλλους. Ο Φρεντς, με συνεχείς μεταπτώσεις ενθουσιασμού και κατάθλιψης, επηρεασμένος από τις απώλειες της Β Ε Δ (συνολικά 12.733 άνδρες) ήταν έτοιμος να επιστρέψει στη Βρετανία.
Η ανασχετική ενέργεια της 5ης Γαλλικής Στρατιάς είχε εξαιρετική επίδραση στη συνέχεια των επιχειρήσεων διότι αποτέλεσε την αφετηρία ενεργειών οι οποίες κατέληξαν στην πλήρη τροποποίηση του γερμανικού ελιγμού. Ο διοικητής της 1ης Γερμανικής Στρατιάς, στρατηγός φον Κλούκ (1846- 1934), θεω ρείτο τολμηρός και αποφασιστικός ηγήτορας. Διοικώντας τη σπουδαιότερη, από άποψη δύναμης και άξονα προέλασης, γερμανική στρατιά, και επηρεασμένος βαθιά από το σχέδιο Σλήφεν, επεδίωκε εναγωνίως την υπερκέραση του αριστερού των Γάλλων και την εξώθησή του προς το
Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Π Ο Ι Ο Τ Η Τ Α Σ
W . * *B«
B. ΓΚΑΦΟΥΡΟΦ Ακαδημαϊκός Δ. ΤΣΙΜΠΟΥΚΙΔΗΣ Καθηγητής ΙΙανεπιστημίου
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ Σ Ο ΜΑΚΕΑΩΝ ΚΑΙ Η ΑΝΑΤΟΛΗ
Μετάφραση: Γ. Στεργίσυ, φιλόλογος - συγγραφέας Me 736 σελίδες, 31 εικόνες, 9 σχεδιαγράμματα και 2 χάρτες
Στο βιβλίο «Αλέξανδρος ο Μακεδών και η Ανατολή» των Γκαφούροφ - Τσιμπουκίδη εξιστορούνται τα νεανικά χρόνια του Αλέξανδρου, προβάλλεται η Μακεδονία της εποχής του Φιλίππου, αναλύεται ι ιδέα του Πανελληνισμού και
περιγράφεται με σαφήνεια η κατάσταση τόσο στη Μ ακεδονία, όσο και στην υπόλοιπη Ελλάδα τις παραμονές της εκστρατείας. Περιγράφεται
η εκοτρατεία στη Μ ικρά Ασία, τη Συρία, τη Φοινίκη, αναπτύσσεται ι ιστορία των κα- τακτήσεων στην Αίγυπτο, τη Μεσοποταμία και την Περσία και εξετάζονται οι διαφωνίες στο μακεδονικό στρατό.Στο τέλος του βιβλίου αναλύονται οι αιτίες που προκάλεοαν το διαμελισμό της αυτοκρατορίας του Αλέξανδρου του Μακεδόνα σε μια πυκνή μονογραφία που αποτελεί σημαντική συνεισφορά στην ιστοριογραφία του πρώιμου ελληνισμού.
ΕΚΔΟΣΕΙΣΠΑΠΑΔΗΜΑ
Προσφορά στον Πολιτισμό και στην Παιδεία Ιπποκράτους 8 Αθήνα Τηλ.: 210.36.27.318
ww w.papad im asbooks.gr * e-mail: papad im as@ atp .gr
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
κέντρο της διάταξής τους. Οταν απώθησε εύκολα τη Β Ε Δ στο Κατώ και τα πρώτα στοιχεία της 6ης Γαλλικής Στρα- τιάς στο Νογιόν, θεώ ρησε ότι μόνη η
58 5η Στρατιά αποτελούσε το αριστερό mm των Γάλλων και μοναδικός του πλέον
στόχος ήταν η υπερκέρασή της. Η πρόσκληση του φον Μπύλωβ σε βοήθεια υπήρξε η δικαιολογία που αναζητούσε για να εγκαταλείψει την καθορισθείσα από τον Μ όλτκε νοτιοδυτική κατεύθυνση προέλασης της 1ης Στρατιάς. Υποτιμώντας τον κίνδυνο της 6ης Γαλλικής Στρατιάς έπαψε να ασκεί πίεση προς αυτήν, και κινούμενος ταχύτατα προς νότο πέρασε τον Ουάζ σε αναζήτηση του αριστερού της 5ης Γαλλικής Στρατιάς. Ομως και η 3η Γερμανική Στρατιά του στρατηγού Χάουζεν μετέβαλε την κατεύθυνση προέλασής της από νοτιοδυτικά προς νοτιοανατολικά, όταν έσπευσε σε βοήθεια της 4ης Στρατιάς που δεχόταν αντεπίθεση της 4ης Γαλλικής.
Μετά το τέλος του πολέμου και υπό το βάρος σφοδρών επικρίσεων για τις πρωτοβουλίες του ο φον Κλούκ στο βιβλίο του "Η πορεία προς το Παρίσι και η μάχη του Μάρνη", που εκδ ό θ η κε το 1920, ισχυρίσθηκε ότι είχε ζητήσει δύο επιπλέον ΣΣ για την κάλυψη του δεξιού του από την κατεύθυνση του
Οι Γερμανοί εισέρχονται στις Βρυξέλλες.
Παρισιού, όμως ο Μ όλτκε φαινόταν απόλυτα πεπεισμένος ότι η φρουρά της πόλης δεν αποτελούσε κίνδυνο για τη Στρατιά. Παραμένουν βέβαια τα ερωτήματα γιατί ο φον Κλούκ δ εν είχε δικές του πληροφορίες για την κατάσταση στο δεξιό του και γιατί, εφόσον είχε επιφυλάξεις, δ εν ανέκοψε τον φ ρενή ρη ρυθμό πορείας του. Πάντως ο Μ όλτκε ενέκρινε τις μεταβολές και απέ- στειλε στις 30 Αυγούστου την ακόλουθη οδηγία στις δυνάμεις του: "Οι προθέσεις του αρχιστράτηγου συνίστα- νται στην αποκοπή των Γάλλων από το Παρίσι και στην απώθησή τους νοτιοανατολικά....Η 1η Στρατιά θα παρακολουθήσει κλιμακούμενη τη 2η Στρα- τιά,.,.και θα αναλάβει την κάλυψη του πλευρού της διάταξής μας". Μ ε τον τρόπο αυτό οι Γερμανοί εγκατέλειπαν τη νοτιοδυτική κατεύθυνση προέλασής τους εισερχόμενοι στον θύλακα της εχθρικής διάταξης, όπου ο Ζοφρ σχεδίαζε να εκδηλώσει την αντεπίθεσή του. Επιπλέον ο Μ όλτκε, με την εντύ πωση των αρχικών επιτυχιών, είχε εξα- σθενήσει περαιτέρω τη δεξιά του πτέρυγα αποσπώντας από ένα ΣΣ της 1ης και της 2ης Στρατιάς για την πολιορκία
της Αμβέρσας και της Μωμπέζ αντίστοιχα και δύο ΣΣ και μία ΜΙ (ένα ΣΣ από τη 2η Στρατιά και ένα ΣΣ και τη ΜΙ από την 3η) για το ανατολικό μέτωπο. Η ειρωνεία για τον Μ όλτκε ήταν ότι οι αποσπασθείσες δυνάμεις, απολύτως απαραίτητες σύμφωνα με την εξέλιξη των επιχειρήσεων στο δυτικό μέτωπο, δεν πρόλαβαν να φθάσουν στο ανατολικό μέτωπο και να λάβουν μέρος στη μάχη του Τάνενμπεργκ.
ΔΙΑΤΑΞΗ - ΣΧΕΔΙΑ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ
Στις 31 Αυγούστου ο Ζοφρ αντιλή- φ θηκε τη μεταβολή στον γερμανικό ε λιγμό και την επομένη εξέδωσε την υπ1 αριθ. 4 Γενική Οδηγία του: "Αμέσως μόλις η 5η Στρατιά αποφύγει την απειλή κύκλωσης του αριστερού της, το σύνολο των 3ης, 4ης και 5ης Στρατιών θα αναλάβουν επίθεση. Το προβλεπό- μενο για τη σύμπτυξη όριο, χωρίς αυτό να θεωρείται ως υποχρέωση για να φθάσουν μέχρις εκεί οι μονάδες, είναι: βόρεια Μπαρ λε Ντύκ (3η Στρατιά) - όπισθεν ποταμού Ωμπ (4η Στρατιά) - όπισθεν ποταμού Σηκουάνα (5η Στρα- τιά)".Ταυτόχρονα ενίσχυσε σημαντικά το κέντρο και το αριστερό του με δυ νάμεις που απέσυρε από το δεξιό. Την
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
5η Σεπτεμβρίου, λίγο πριν ο Ζοφρ διατάξει την εκδήλωση της γαλλικής αντεπίθεσης, οι αποστολές και η ακριβής διάταξη των δυνάμεών του είχαν ως εξής:• Η 3η Στρατιά (στρατηγός Σαράϊγ), ευ ρισκόμενη στο Μπαρ λε Ντύκ, θα επετίθετο δυτικά προσβάλλουσα το αριστερό των εχθρικώ ν δυνάμεων που ε- κινούντο δυτικώς της δασω μένης περιοχής Αργκόν.• Η 4η Στρατιά (στρατηγός Λανγκλ ντε Καρύ), ευρισκόμενη νότια του ποταμού Ο ρνέν, θα συνδύαζε την κίνησή της με την προχώρηση της 3ης Στρατιάς.• Η 9η Στρατιά (στρατηγός Φος), νότια των ελών Σαίν Γκοντ, θα κάλυπτε το δεξιό της 5ης Στρατιάς και θα επετίθε
το βόρεια προς Επερναί.• Η 5η Στρατιά (στρατηγός Φρανσέ Ντ’ Εσπερέ), βόρεια του Σηκουάνα στο Νοτζέντ, θα επετίθετο προς βορρά. Αριστερά της σε ρόλο συνδέσμου της με τη Β Ε Δ θα ενεργούσε το ΣΣ Ιππικού του στρατηγού Κονώ.• Η Β Ε Δ (στρατάρχης Φρεντς), βόρεια του Μ ελούν με μέτωπο προς ανατο- λάς, θα επετίθετο προς τη γενική κατεύθυνση του Μονμιράϊγ.• Η 6η Στρατιά (στρατηγός Μ ονουρύ) και το ΣΣ Ιππικού (στρατηγός Σορντέ) βορειοδυτικά του Μω, αφού διέβαιναν τον Ο ύρκ θα επετίθεντο προς την κατεύθυνση του Σατώ Τιερύ.
Η διάταξη των Γάλλων στηριζόταν δεξιά στο οχυρό Βερ ντέν και αριστερά στο περιχαρακωμένο στρατόπεδο του
Παρισιού. Ανάμεσα στα δύο αυτά σημεία σχηματιζόταν ένας τεράστιος θ ύ λακας στον οποίο είχε εισχωρήσει ο αντίπαλος και την κατάλληλη στιγμή θα προσβαλλόταν σε αμφότερα τα πλευρά του. Στις 5 Σεπτεμβρίου είχε φθά- σει για τα στρατεύματα η ώρα, κατά τη μεγαλόστομη έκφραση του Ζοφρ, "να επιτεθούν με οποιοδήποτε κόστος και να προτιμήσουν να πεθάνουν όπου βρίσκονται παρά να υποχωρήσουν". Μ ε διαταγή του η 6η Στρατιά θα άρχιζε την επίθεση το απόγευμα της 5ης Σ ε πτεμβρίου και οι υπόλοιπες το πρωϊ της επομένης.
Ο φον Κλούκ, χωρίς να το γνωρίζει, συνέβαλε με την ταχύτατη προέλασή του στην επιτυχία του γαλλικού σχεδίου. Παρασυρόμενος από τη λανθασμέ-
0 Γαλλικός Στρατός κινείται προς τα σύνορα τον Αύγουστο του 1914.
Ο διοικητής της γερμανικής 1ης Στρατιάς, Γάλλοι ιππείς μεταψέρονται στο μέτωπο με τα ταξί του Παρισιού, φον Κλούκ.
νη εμμονή του να υπερκεράσει την αντίπαλη αριστερή πτέρυγα, διπλασίασε τις ημερήσιες πορείες του με αποτέλεσμα να προηγείται κατά πολύ της 2ης Στρατιάς αντί, ως όφειλε, να ακολουθε ί την κίνησή της. Στις 4 Σεπτεμβρίου διέβη τον ποταμό Πετί Μ ορέν έτοιμος να συνεχίσει προς Γκραν Μορέν. Την ίδια μέρα ο Μ όλτκε π ληροφ ορήθηκε την παρουσία της 6ης Στρατιάς και συνειδητοποίησε ότι δ εν μπορούσε πλέον να εκτελέσει υπερκερωτικό ελιγμό με τη δεξιά πτέρυγά του. Γνωρίζοντας ότι οι Γάλλοι μετέφεραν στρατεύματα από το ανατολικό στο δυτικό τμήμα του μετώπου, αποφάσισε χωρίς δι-
60 σταγμό να μεταβάλει το σχέδιό του και, τηρώντας αμυντική στάση προς την κατεύθυνση του Παρισιού, να επιδιώξει με το κέντρο και το αριστερό του τη συντριβή του ανατολικού τμήματος του εχθρικού μετώπου. Μ ε γενική αυτοκρατορική διαταγή τη νύκτα της 4ης προς την 5η Σεπτεμβρίου διέ ταξε τις 1η και 2η Στρατιές να λάβουν μέτωπο προς το Παρίσι, η 1η μεταξύ Ουάζ και Μάρνη, η 2η μεταξύ Μάρνη και Σηκουάνα, καλύπτουσες τη γερμανική διάταξη από την κατεύθυνση του Παρισιού. Στην κύρια προσπάθειά του οι 4η και 5η Στρατιές διατάχθηκαν να επ ιτεθούν νοτιοανατολικά σε συντονισμό με την επίθεση των 6ης και 7ης Στρατιών μεταξύ Επινάλ και Τούλ για τη διάνοιξη των διαβάσεων του άνω Μοζέλα. Η 3η Στρατιά όφειλε να ενερ γήσει ανάλογα με την τακτική εξέλιξη στρεφ όμενη κατά την κρίση του διοικητή της δυτικά ή ανατολικά. Οι δυνάμεις του είχαν την ακόλουθη διάταξη: η 1η Στρατιά αφήνοντας στον ποταμό Ο ύρκ το 4ο εφ εδρικό ΣΣ και την 4η ΜΙ είχε διαβεί τον ποταμό Γκραν Μ ορέν στην περιοχή Εστερναί-Σαίν Σιμόν, η
2η Στρατιά είχε κλιμακωθεί κατά μήκος του ποταμού Πετί Μ ορέν από Μον- μιράϊγ μέχρι Βερτίς, η 3η Στρατιά νότια του Μ άρνη στην περιοχή Σαλόν, η 4η στη βόρεια όχθη του ποταμού Ορνέν, η 5η νότια της δασωμένης περιοχής της Αργκόν, η 6η ανατολικά της Τούλ και η 7η ανατολικά του Επινάλ. Το αδύνατο σημείο της διάταξής του ήταν το εκτεταμένο και εκτεθειμένο σε επιθετική ενέργεια από την κατεύθυνση του Παρισιού δεξιό πλευρό της 1ης Στρατιάς. Το νέο σχέδιό του, το οποίο σή- μαινε την οριστική εγκατάλειψη του σχεδίου Σλήφεν, δεν είχε ουσιαστικές πιθανότητες επιτυχίας επειδή δεν δ ιέ θ ετε πλέον την απαιτούμενη υπέρ του αναλογία δυνάμεων.
Το ηθικό των Γερμανών ήταν υψηλό λόγω των πρόσφατων επιτυχιών τους. Ωστόσο και οι Γάλλοι, αν και είχαν δοκι- μασθεί και υποστεί σοβαρές απώλειες κατά τις μάχες των συνόρων, είχαν συ- μπτυχθεί με τάξη, χωρίς να χάσουν το ηθικό και- τη συνοχή τους. Και οι δύο, παρά τις επιμέρους διαφορές στον ο πλισμό τους, δ ιέθεταν εξαιρετική ισχύ πυρός. Ομως οι Γάλλοι είχαν την αριθμητική υπεροχή στο μέτωπο μεταξύ Βερ ντέν και Ούρκ, όπου 66 μεραρχίες τους (56 πεζικού και 10 ιππικού) αντιμετώπιζαν 51 γερμανικές (44 πεζικού και 7 ιππικού). Επιπλέον με ακατάπαυ- στη ενεργητικότητα ο ηλικίας 62 ετών Ζοφρ κατέβαλλε κάθε προσπάθεια να εμπνεύσει, να συντονίσει και να οργανώσει τις δυνάμεις του, μη διστάζοντας να απαλλάξει από τα καθήκοντά τους αρκετούς ανώτατους αξιωματικούς, μεταξύ αυτών και δύο διοικητές στρατιών, όταν έκρινε ότι η πίστη τους στην επιτυχία των γαλλικών όπλων είχε κλονισθεί.
Η ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣΣε εκτέλεση του γαλλικού σχεδίου
το απόγευμα της 5ης Σεπτεμβρίου η 6η Στρατιά εκτόξευσε σφοδρή επίθεση κατά του 4ου εφεδρικού ΣΣ και της 4ης ΜΙ στο δεξιό της 1ης Γερμανικής Στρατιάς, απειλώντας την με κύκλωση. Ο φον Κλούκ αντιληφθείς την κρισιμότητα της κατάστασης, διέταξε τα δύο ΣΣ του δεξιού του, ευρισκόμενα νότια του ποταμού Γκραν Μ ορέν, να ανα- στραφούν και να επεκτείνουν το δεξιό του 4ου εφεδρικού ΣΣ, ενώ διατήρησε προσωρινά νότια του ποταμού τα δύο ΣΣ του αριστερού τα οποία διατηρούσαν σύνδεσμο με τη 2η Στρατιά. Μ ε αυτή την ενέργεια πέτυχε να ελέγξει την εχθρική επίθεση αλλά δημιούργησε νότια του ποταμού ένα σοβαρό κενό στη διάταξή του, το οποίο εκμεταλλεύθηκε η Β Ε Δ την επομένη 6η Σεπτεμβρίου. Οι Βρετανοί αφού απώθησαν ασθενή τμήματα ιππικού προω θήθηκαν μέχρι του ποταμού Γκραν Μορέν. Την ίδια μέρα αιφνιδιαστική επίθεση της 5ης Γαλλικής Στρατιάς προς Μονμιράϊγ απο- κρούσθηκε από τα δύο ΣΣ του φον Κλούκ και τη 2η Στρατιά του φον Μπύλωβ. Στις 7 Σεπτεμβρίου ο φον Κλούκ, στην προάπάθειά του να εξουδετερώ σει την απειλή του Μ ονουρύ, απέσυρε και τα δύο ΣΣ του αριστερού και ενέ πλεξε το σύνολο των δυνάμεών του σε αιματηρό αμφίρροπο αγώνα με την 6η Στρατιά. Ο διοικητής του Παρισιού, στρατηγός Ζοζέφ Γκαλιενί (1849-1916), κινητοποίησε κάθε διαθέσιμο μέσο για να προωθήσει ενισχύσεις στον Μ ονουρύ (τραίνα, λεωφορεία, ιδιωτικά οχή ματα, ακόμα και τα 600 ταξί της πόλης, που μετέφεραν πάνω από 6.000 στρατιώτες στο μέτωπο). Μ ε την αναστροφή των ΣΣ του φον Κλούκ το κενό ανά-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
μεσα στις δύο γερμανικές στρατιές δι- ευρύνθηκε στο 50 χιλιόμετρα, επιτηρούμενο από ελάχιστα τμήματα ιππικού, ενώ ουσιαστικά διακόπηκε κάθε ε παφή μεταξύ τους. Στις 8 Σεπτεμβρίου η Β Ε Δ και το αριστερό της 5ης Στρατιάς προέλασαν συναντώντας μικρή αντίσταση βόρεια του ποταμού Πετί Μο- ρέν. Την επομένη διέβησαν τον ποταμό Μάρνη δυτικά του Σατώ Τιερύ, διαχώρισαν τελείως τις δύο γερμανικές στρατιές και απειλούσαν σοβαρά το δεξιό της 2ης στρατιάς.
Ο φον Μπύλωβ παρά την απειλή που αντιμετώπιζε, ελπίζοντας ότι τελικά ο φον Κλούκ αποκρούοντας την 6η Στρατιά θα επεδίωκε να επανασυνδεθεί με αυτόν, επιτέθηκε με σφοδρότη- τα κατά της 9ης Γαλλικής Στρατιάς στα έλη του Σαίν Γκοντ. Συγχρόνω ς η 4η Στρατιά επιτέθηκε κατά της 4ης Γαλλικής νότια του ποταμού Ορνέν. Η 3η Στρατιά του φον Χάουζεν ενίσχυσε με το μεγαλύτερο μέρος των τμημάτων της την επίθεση. Η επιθετική δραστηριότητα των Γερμανών τερματίστηκε με ισχυρότατη νυκτερινή επίθεση στις 9/10 Σεπτεμβρίου, που αποκρούστηκε με επιτυχία από την 3η Γαλλική Στρατιά. Παντού οι Γάλλοι, έστω και με δ υ σκολία, διατήρησαν στο σύνολό τους τις θέσεις τους. Ξεχώρισε για την πεισματώδη άμυνα που αντέταξε η 9η Στρατιά του μετέπειτα αρχιστράτηγου Φος, πιθανή διάσπαση του μετώπου της οποίας θα χώριζε στα δύο τη γαλλική παράταξη, με απρόβλεπτες συνέπειες.
Στις κρίσιμες εκείνες ώρες ο Μ όλτκε έλαμψε με την απουσία του. Οταν αντιλήφθηκε τη δυσχερή κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει η δεξιά του πτέρυγα, απέστειλε στο μέτωπο τον αξιωματικό του επιτελείου του, αντισυ- νταγματάρχη Χεντς, στον οποίο είχε παράσχει πλήρη εξουσιοδότηση για να συντονίσει τις ενέργειες των στρατιών. Στις 8 Σεπτεμβρίου ο Χεντς μετέβη αρ-
0 Γάλλος στρατηγός Γκαλιενί, στρατιωτικός διοικητής Παρισιού.
χικά στο στρατηγείο της 3ης Στρατιάς στο Σαλόν, όπου βρήκε την κατάσταση ικανοποιητική. Στη συνέχεια ενημερώ θηκε από τον φον Μπύλωβ στο Μον- φόρ, στρατηγείο της 2ης Στρατιάς, και μαζί διαπίστωσαν ότι στη δεξιά πτέρυγά της η κατάσταση είχε καταστεί "σοβαρή, αν όχι απελπιστική", λόγω του συνεχώς διευρυνόμενου κενού που τη χώριζε από την 1η Στρατιά. Την επομένη, 9 Σεπτεμβρίου, ο Χεντς μετέβη στο Μαρέϊγ, στρατηγείο της 1ης Στρατιάς, αποφασισμένος να πείσει τον φον Κλούκ να συνδεθεί με τον φον Μπύλωβ. Ο φον Κλούκ, πλήρως απορροφη- μένος στον αγώνα του κατά του Μο- νουρύ, αρνήθηκε να συμπτυχθεί ανατολικά του Ο ύρκ για να αποκτήσει επαφή με τον φον Μπύλωβ, όμως την ίδια στιγμή ο τελευταίος, διαπιστώνοντας ότι η δεξιά του είχε υπερκερασθεί και δεχόμενος επίθεση από την κα τεύθυνση της 9ης Γαλλικής Στρατιάς, διέταξε
τη σύμπτυξη της 2ης Στρατιάς. Ο Χ ε ντς, πεπεισμένος για την ορθότητα της απόφασης του φον Μπύλωβ, διέταξε τη σύμπτυξη και της 1ης Στρατιάς, η ο ποία, παρά τις αντιρρήσεις του φον Κλούκ, άρχισε το ίδιο βράδυ. Να πως έ νας δικαιολογημένα χολωμένος φον Κλούκ περιέγραψε τις δραματικές εκείνες στιγμές στα απομνημονεύματά του: "Το μεσημέρι της 9ης Σεπτεμβρίου η κατάσταση ήταν απόλυτα ευνοϊκή γιατην 1η Στρατιά....ακόμα και αν ληφθείυπόψη η σύμπτυξη της 2ης Στρατιάς. Τότε περίπου ήλθε στο στρατηγείο ο α- ντισυνταγματάρχης Χεντς, την άφιξη του οποίου πληροφορήθηκα μόνο μετά την εσπευσμένη αναχώρησή του, γεγονός απαράδεκτο που θα μπορούσε να αποφευχθεί αν ο αντισυνταγματάρχης είχε θεω ρήσει σκόπιμο να παρουσια- σθεί σε μένα...όπως όφειλε, αφού ε- πρόκειτο για αλλαγή της αποστολής της Στρατιάς, η οποία διετάχθη να συμπτυχθεί προς Σουασόν (Ο Χεντς σχε- δίασε με ένα κομμάτι κάρβουνο το όριο σύμπτυξης, πάνω στον χάρτη του επιτελάρχη στρατηγού φον Κούχλ)". Στο βιβλίο του υποστηρίζει ένθερμα ότι η επ ιβεβλημένη ενέργεια ήταν η συνέχιση της επίθεσης αντί της υποχώρησης, ισχυρισμός που μάλλον δεν ευσταθεί αφού ο ίδιος σε άλλο σημείο διεκτραγωδεί την καταπόνηση των ανδρών του.
Αρχικά ο Μ όλτκε ήλπιζε ότι η σύμπτυξη θα περιοριζόταν μόνο στη δ ε ξιά του πτέρυγα, αλλά μετά από προσωπική επίσκεψη στα στρατηγεία των 4ης, 5ης και 6ης Στρατιών εξέδωσε διαταγή γενικής υποχώρησης καθορίζοντας τις νέες τοποθεσίες αμυντικής ε γκατάστασης των στρατιών. Οι γαλλικές στρατιές και η Β Ε Δ προώθησαν τη διάταξή τους καταλαμβάνοντας το έ δαφος από το οποίο αποχωρούσαν οι Γερμανοί. Η εξάντληση των στρατευμάτων, η αισθητή έλλειψη πυρομαχικών αλλά και ο συντεταγμένος τρόπος υπο
61
Βολή γαλλικού πυροβόλου Μ 1897 των 75 mm.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
62
χώρησης των Γερμανών, περιόρισαν αισθητά τον ρυθμό εκμετάλλευσης της επιτυχίας τους, αντίθετα με τον ισχυρισμό του Ζοφρ σε τηλεγράφημά του προς τον υπουργό Στρατιωτικών στις 13 Σεπτεμβρίου που έλεγε ότι "τα στρα- τεύματά μας ενεργούν καταδίωξη χωρίς προηγούμενο σε σφοδρότητα". Σίγουρα το αποτέλεσμα ήταν "η αναμφι- σβήτητη νίκη των συμμαχικών στρατευμάτων", όπως σωστά ανέφερε ο Ζο φρ στο ίδιο τηλεγράφημα. Στις 14 Σ ε πτεμβρίου οι Γερμανοί, ενισχυθέντες με δυνάμεις από το μέτωπο της Λωραί- νης (7η Στρατιά) και το ΣΣ που κατέλαβε στις 8 Σεπτεμβρίου το οχυρό της Μωμπέζ, σταθεροποιήθηκαν στη γραμμή ποταμός Ουάζ βόρεια Κομπιένης- κατά μήκος ποταμού Αίσν μέχρι βόρεια Κραόν - βόρεια Ρεμς - νότια Μ οντ Μπλάνκ - βόρεια Βερντέν. Την ίδια μέρα ο Μόλτκε, ψυχικό και σωματικό ράκος, αντικαταστάθηκε από τον στρατηγό Ερικ φον Φαλκενχάϊν (1861-1922).
Στη μάχη του Μάρνη έλαβε μέρος πρωτοφανής αριθμός στρατιωτών, περίπου 2.500.000 συνολικά, κατά συνέπεια οι απώλειες και των δύο πλευρών υπήρξαν βαρύτατες. Οι Γάλλοι είχαν περισσότερους από 50.000 νεκρούς, τραυματίες και αγνοούμενους και οι Γερμανοί ανάλογο αριθμό αν και δεν υπάρχουν γι1 αυτούς επίσημα στοιχεία. Οι Βρετανοί ανακοίνωσαν 1.701 απώλειες για το διάστημα 6-10 Σεπτεμβρίου.
ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ -
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑΗ μάχη του Μάρνη και γενικότερα
το σύνολο των επιχειρήσεων Αυγού- στου-Σεπτεμβρίου στο δυτικό μέτωπο, αποτέλεσε αντικείμενο πολλών αναλύ-
Βρετανοί αξιωματικοί παρατηρούν τις κινήσεις των Γερμανών πριν από τη μάχη του Κατώ, στις 25 Αυγούστου 1914.
σεων, σχολίων και εκτιμήσεων, χωρίς να υπάρχει ομοφωνία ως προς τους λόγους της γερμανικής αποτυχίας. Οι περισσότεροι μελετητές θεω ρούν ως βασική αιτία την τροποποίηση του αρχικού σχεδίου Σλήφεν από τον Μ όλτκε πριν και μετά την έναρξη των επιχειρήσεων. Πράγματι ο Μ όλτκε είχε επιφέρει αλλαγές, κυρίως στην κατανομή δυνάμεων του σχεδίου Σλήφεν, αφαιρώντας 9 ΣΣ από το κέντρο και τη δεξιά του πτέρυγα προς όφελος της αριστερής και του ανατολικού μετώπου, ώστε αρχικά στην κύρια προσπάθειά του ενήρ- γησαν 26 αντί των προβλεπομένων 35 ΣΣ. Επιπλέον κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων απέσπασε άλλα 4 ΣΣ από το δεξιό, με αποτέλεσμα στο κρίσιμο αυτό σημείο να διαθέτει 10 μεραρχίες έναντι 24 των Γάλλων. Αλλοι αποδίδουν πρωταρχική σημασία στη μεταβολή του ε λιγμού του δεξιού, που έφ ερε τις γερ μανικές δυνάμεις να διέρχονται ανατολικά αντί δυτικά του Παρισιού και να καθίστανται ευάλωτες σε εχθρική ε νέργεια στο πλευρό τους, σε συνδυασμό με τον χαλαρό και αδέξιο τρόπο διεύθυνσης των επιχειρήσεων από τον Μόλτκε.
Το πιθανότερο είναι ότι οι προανα- φ ερθέντες παράγοντες συνετέλεσαν στη γερμανική ήττα, όχι όμως κατά καθοριστικό τρόπο, αφού το ίδιο το σχέδιο Σλήφεν περιείχε από τη σύλληψή του το σπέρμα της αποτυχίας. Μία σειρά στοιχείων οδηγεί στη διαπίστωση ότι ακόμα και αν ο Μ όλτκε είχε να αντιμετωπίσει τον ανεκδιήγητο στρατάρχη Μπαζαίν, αρχιστράτηγο των Γάλλων το 1870, το σχέδιο Σλήφεν πάλι δεν θα ε ξελισσόταν ευνοϊκά για τους Γερμανούς. Οι δυνάμεις τους είχαν αντιμετωπίσει ισχυρή αντίσταση, είχαν υποστεί μεγάλες απώλειες και ήταν καταπονημένες μετά από τέσσερις εβδομάδες συνεχούς κίνησης και μαχών. Οι γραμμές συγκοινωνιών τους είχαν επιμηκυνθεί επικίνδυνα, αδυνατώντας να ικανοποιήσουν τις ανάγκες σε πυρομα- χικά και εφόδια, ιδιαίτερα σε ζωοτροφές. Στις αρχές Σεπτεμβρίου το 60% των χρησιμοποιουμένων οχημάτων για τη μεταφορά πυρομαχικών είχε τεθεί εκτός λειτουργίας. Επιπλέον οι Γάλλοι, χρησιμοποιώντας το άθικτο και πυκνό σιδηροδρομικό τους δίκτυο και έχο ντας να καλύψουν μικρότερες αποστάσεις, διέθεταν μεγαλύτερη στρατηγική ευκινησία έναντι των αντιπάλων τους, οι οποίοι ήδη από την είσοδό τους σε βελγικό έδαφος ήταν υποχρεωμένοι να επισκευάζουν συνεχώς κατεστραμμένες σιδηροδρομικές γραμμές. Αυτό σή- μαινε ότι οι Γάλλοι είχαν τη δυνατότητα να εκμεταλλευθούν στρατηγικά την αριθμητική τους υπεροχή δημιουργώ ντας ευκολότερα συγκεντρώσεις ό γκου δυνάμεων σε σημεία της επιλο
γής τους, δυνατότητα που υλοποίησαν με το σχέδιο του Ζοφρ.
Το αδύνατο σημείο του σχεδίου Σλήφεν ήταν η ίδια η ύπαρξη του Παρισιού. Ελιγμός δυτικά της πόλης απαιτούσε δυνάμεις και γραμμές συγκοινωνιών που δεν διέθεταν οι Γερμανοί. Παράκαμψη από τα ανατολικά εξέθετε το πλευρό της δύναμης σε εχθρική επίθεση από τα στρατεύματα της φρουράς ή ενισχύσεις που υπό την κάλυψη του περιχαρακωμένου στρατοπέδου μπορούσαν εύκολα να συγκεντρωθούν.
Η προσεκτική στρατιωτική ανάλυση της σύγκρουσης αναδεικνύει την πρωταρχική σημασία της ορθής, σε τόπο, χρόνο και βαθμό, εφαρμογής των αρχών του πολέμου, των θεμελιωδών και αναλλοίωτων κανόνων που υπεισέρχονται στη σχεδίαση και στην εκτέλεση των επιχειρήσεων. Η ανάπτυξη υγιούς στρατηγικής και τακτικής σε μικρότερα κλιμάκια, κρίσης και αντίληψης στον η γήτορα, είναι εξαιρετικά δύσκολη και επίπονη διαδικασία η οποία απαιτεί διαρκή μελέτη, βαθιά γνώση, συνεχή ε ξάσκηση και πλούσια εμπειρία. Ομως είναι απολύτως αναγκαία για την επιλογή των κάθε φορά, ανάλογα με την επιχειρησιακή κατάσταση, σημαντικών αρχών του πολέμου, τον αρμονικό συνδυασμό τους και την εφαρμογή τους με τρόπο ώστε να μην παραβιάζονται άλλες το ίδιο σημαντικές αρχές. Κλασικό παράδειγμα αποτελεί η εφαρμογή, από τον φον Κλούκ, των αρχών "επιθετική ενέργεια" και "εκλογή του σκοπού και εμμονή σ' αυτόν". Η 1η Στρατιά είχε κατ' εξοχήν επιθετικό προσανατολισμό και δράση επικεντρωμένη στην υπερκέραση του γαλλικού αριστερού, στην απώθηση του συνόλου των αντιπάλων δυνάμεων προς το κέντρο της διάταξής τους, στην κύκλωση και στην ολοσχερή καταστροφή τους. Ομως κατά την επιδίωξη αυτών των στόχων και μετά τις αρχικές επιτυχίες ο φον Κλούκ αδιαφόρησε για την τήρηση του κανόνα "ασφάλεια-προστασία" και εκλαμβάνοντας τις επιθυμίες του ως πραγματικότητα, χωρίς επαρκείς πληροφορίες, παρασύρθηκε στην αλλαγή της κατεύθυνσης και του ρυθμού προέλασής του. Το αποτέλεσμα ήταν να εκθέσει τα πλευρά και τα νώτα της όλης γερμανικής διάταξης και να υποστεί τακτικό αιφνιδιασμό από τον Μ ονουρύ, γεγο νός που έθεσε τέρμα στις ελπίδες νίκης των Γερμανών.
Ομως και η ανώτατη γερμανική διοίκηση πραγματοποίησε πολλές παραβιάσεις των αρχών του πολέμου. Κυριό- τερη υπήρξε η αδυναμία ή, ίσως, η απροθυμία του Μ όλτκε να επιβάλει "ενότητα διοίκησης" και να επεμβαίνει αποφασιστικά για τον συντονισμό των δυ- νάμεών του. Οι στρατηγοί του, έχοντας υπερβολική ελευθερία ενεργείας και
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Οι Γερμανοί κινούνται προς το μέτωπο, ενώ τα ασθενοφόρα μεταφέρουν τους τραυματίες στα μετόπισθεν.
διαφορετικές προτεραιότητες, δεν μπόρεσαν ποτέ να συντονισθούν και δυστροπούσαν συστηματικά με τις οδηγίες του. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις 9 Αυγούστου ο Μ όλτκε αποφάσισε οι τρεις Στρατιές του δεξιού (1η, 2η και 3η) να συντονίζονται επιχειρησιακά από τον φον Μπύλωβ, όμως η δ ιευθέ τηση διήρκεσε μόνο μέχρι τις 17 Αυγούστου λόγω συγκρούσεω ν ανάμεσα στον ορμητικό φον Κλούκ και στον προσεκτικό φον Μπύλωβ. Κατά την κρίσιμη περίοδο της μάχης του Μάρνη, αντί με την παρουσία του στο μέτωπο να διευθύνει με στιβαρό τρόπο τις επιχειρήσεις, περιορίσθηκε στην παροχή οδηγιών μέσω αντιπροσώπου.
Με τις μεταβολές του σχεδίου Σλή- φεν ο Μ όλτκε επιδίωξε μία κατά τη γνώμη του πιο ισόρροπη κατανομή των δυνάμεών του, παραβιάζοντας την αρχή της "οικονομίας δυνάμεων", αφού δεν ήταν πλέον πουθενά αρκετά ισχυρός ώστε να ελπίζει σε επίτευξη αποφασιστικού αποτελέσματος. Στη συνέχεια αντέδρασε σπασμωδικά στον κίνδυνο που αντιπροσώπευε η βη Στρατιά, μεταβάλλοντας το αρχικό του σχέδιο χωρίς να διαθέτει επαρκείς πληροφορίες για τη δύναμη και διάταξη του αντιπάλου.
Κατά τις αρχικές συγκρούσεις οι Γάλλοι υπέστησαν αλλεπάλληλους αιφνιδιασμούς στο στρατηγικό και στο τακτικό πεδίο, κυρίως λόγω έλλειψης πληροφοριών, αφού για λόγους οικονομίας είχαν καταργήσει λίγα χρόνια πριν την υπηρεσία πληροφοριών. Οταν με την πάροδο του χρόνου η συλλογή πληροφοριών βελτιώθηκε, ο Ζοφρ, πιο δραστήριος και ενεργητικός από τον αντίπαλό του, πέτυχε να τον αιφνιδιάσει με τις δύο αντεπιθέσεις της 5ης και της βης Στρατιάς. Ο Γάλλος αρχιστράτηγος είχε ριζικά διαφορετική άποψη για τη διεύθυνση των επιχειρήσεων, ό πως την εκθέτει στα απομνημονεύματά του: "Εχει λεχθεί ότι στη σύγχρονη μάχη ο αρχιστράτηγος, αφού δώσει τις αρχικές του οδηγίες, δεν έχει παρά να περιμένει τα αποτελέσματα των ενερ γειών των υφισταμένων του διοικήσεων....Στη Γαλλία έχουμε διαφορετική αντίληψη....Το αποτέλεσμα μιας σύγκρουσης, λόγω του εύρους του μετώπου, του αριθμού των κινητοποιουμέ- νων μαζών και της διάρκειάς της, δεν εξαρτάται από στιγμιαίες εμπνεύσεις αλλά απαιτεί μακρότερη πρόβλεψη....Ο αρχιστράτηγος είναι σε θέση να γνωρίζει και να εκτιμήσει το σύνολο της κατάστασης, ενώ οι διοικητές στρατιών μόνο τα γεγονότα στο μέτωπό τους". Συνεπής στην παραπάνω θέση του, ανέπτυξε εξαιρετική δραστηριότητα, κατευθύνοντας και εμψυχώνοντας με προσωπικές επαφές τους διοικητές στρατιών και ΣΣ, αφαιρώντας τη διοί
κηση από άλλους, χωρίς να πτοείται από τις αρχικές ήττες, κρατώντας για τον εαυτό του το δικαίωμα της τελικής απόφασης. Είναι χαρακτηριστικό ότι δεν υπέκυψε στις πιέσεις του στρατηγού Γκαλιενί, διοικητή της φρουράς του Παρισιού, ο οποίος υπήρξε ανώτερος του στη Μαδαγασκάρη, περί αντεπίθεσης της βης Στρατιάς, πριν ο ίδιος κρίνει ότι εξασφαλίσθηκαν όλοι οι όροι για την επιτυχία της.
Η διαφορά στον τρόπο άσκησης διοίκησης επέδρασε σημαντικά στο τελικό αποτέλεσμα. Ο Ζοφρ με την τακτική του "καρότου και του μαστιγίου" πέτυχε να εξασφαλίσει την αποδοχή του και την εκτέλεση των οδηγιών του από τους υφισταμένους του. Ο Μόλτκε, σε μεγάλη απόσταση από το μέτωπο, έμοιαζε με διευθυντή ορχήστρας ανίκανο να διευθύνει τους μουσικούς του, οι ο ποίοι, όσο βιρτουόζοι και αν ήταν, αδυνατούσαν να παράγουν ικανοποιητική μελωδία. Στους άλλους τομείς οι αντίπαλοι υπήρξαν ισοδύναμοι. Τα στρατεύματα επέδειξαν αντοχή, καρτερία και ηρωισμό, τα επιτελεία αξιοθαύμαστη αποτελεσματικότητα. Οι Γάλλοι ε πιτελείς διοχέτευσαν με επιτυχία μεγάλο όγκο δυνάμεων από το κέντρο και το δεξιό στο αριστερό, οι Γερμανοί επιτελείς της 1ης Στρατιάς εκτέλεσαν ταχύτατη αναστροφή των δυνάμεών της από τον ποταμό Γκραν Μ ορέν στον ποταμό Ούρκ.
ΕΠΙΛΟΓΟΣΗ μάχη του Μάρνη αποτέλεσε έ
ναν από τους σπουδαιότερους σταθμούς του Α' ΠΠ. Η έκβασή της επέδρασε καθοριστικά στο τελικό αποτέλεσμα της σύρραξης στο δυτικό μέτω
πο. Η γαλλική νίκη απέτρεψε την ταχεία συντριβή της Γαλλίας και υποχρέωσε τη Γερμανία να εμπλακεί σε έναν μακροχρόνιο πόλεμο φθοράς στον ο ποίο ο χρόνος λειτουργούσε σε βάρος της, ιδιαίτερα μετά την εμπλοκή των ΗΠΑ στο πλευρό των Δυτικών Συμμά χων. Οι όποιες ελπίδες της Γερμανίας για επανάληψη της επιτυχίας του 1870-1 έσβησαν στον ποταμό Μάρνη τη δεύτερη εβδομάδα του Σεπ τεμβρίου του 1914.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1) Αθανάσιος Α. Κόκκορης: ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΒΙΒΛΙΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟΝ, Αθήνα,1977.(2) Archer Jones: THE ART OF WAR IN THE WESTERN WORLD, University of Illinois Press, Urbana and Chicago, 2001.(3) A.J.P. Taylor: A HISTORY OF THE FIRST WORLD WAR, Berkley Medallion Books,New York, 1966.(4) G. M. Trevelyan: A SHORTENED HISTORY OF ENGLAND, Penguin Books, Middlesex, England, 1978.(5) A. F. Poiard: A SHORT HISTORY OF THE GREAT WAR, Methuen & Co. LTD, London, 1920.(6) Διάφορα άρθρα στον Τύπο και στο Διαδίκτυο.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Δ Η Μ Η ΤΡ Η Σ Σ . Μ ΠΕΛΕΖΟ ΣΙστορικός
Ο ΠΡΩΤΟΣ ΜΑΚΕΔΟΝΑΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΠΟΥ ΣΥΓΚΡΟ ΜΕ ΤΗ ΡΩΜΗ0 Φίλιππος Ε' υπήρξε ένας από τους
σημ αντικότερους βασ ιλε ίς της
Αρχαίας Μ ακεδονίας. Κατά τη
δ ιάρκε ια της βασ ιλε ίας του
ήλ&ε σε σύγκρουση με
τους Ρωμαίους και
προσπάθησε να
εμποδίσει την
επέκταση και την
κυριαρχία τους
στην Ελλάδα,
χωρίς επιτυχία.
Μακεδονικό κράνος το οποίο ανακαλύφθηκε στις ανασκαφές τις Βεργίνας (Θεσσαλονίκη, Αρχαιολογικό Μουσείο).
ατά τον 3ο αιώνα π.Χ. το Βασίλειο της Μακεδονίας ήταν το ισχυρότερο κράτος στην Ελλη
νική χερσόνησο. Περιελάμβανε τη Μακεδονία, τη Θεσσαλία και διάφορα σημεία στρατηγικής ση
μασίας στη νότια Ελλάδα, με σημαντικότερο το φρούριο του Ακροκορίνθου. Στα δυτικά συνόρευε με το ελληνικό Βασίλειο της Ηπείρου, το οποίο είχε πάψει να αποτελεί ισχυρή δύναμη μετά τον θάνατο του Πύρ- ρου. Βόρεια βρίσκονταν διάφορες βάρβα
ρες φυλές που κατά περιόδους παρενο- χλούσαν τους Μακεδόνες με τις επιθέ-
ΦΙΛΙΠΠΟΙ Ε
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ερείπια κτιρίων στην Πέλλα.
σεις τους, οι οποίες συνήθως ήταν μικρής κλίμακας αλλά σε μερικές περιπτώσεις εξελίσσονταν σε σοβαρές απειλές για την ύπαρξη του μακεδονικού βασιλείου. Ισχυρότεροι από αυτούς τους βαρβάρους γείτονες ήταν οι Ιλλυριοί, οι οποίοι κατοικούσαν βορειοδυτικά της Μακεδονίας, στην περιοχή της σημερινής Αλβανίας. Στον νότο βρίσκονταν οι ελληνικές πόλεις-κράτη. Καμία από αυτές δεν μπορούσε να συγκριθεί σε δύναμη με το μακεδονικό κράτος. Μερικές είχαν συμμαχήσει μαζί του, άλλες όμως α- ντιδρούσαν στην ισχυρή παρουσία των Μα-
κεδόνων και στις παρεμβάσεις τους στα ζητήματα της νότιας Ελλάδας. Για να προστατεύσουν την αυτονομία τους ορισμένες πόλεις ενώθηκαν σε δύο ισχυρούς συνασπισμούς, την Αχαϊκή Συμπολιτεία, η οποία πε- ριελάμβανε μεγάλο μέρος της βόρειας και της ανατολικής Πελοποννήσου, και την Αι- τωλική Συμπολιτεία, η οποία περιελάμβανε πόλεις και φύλα της δυτικής και της κεντρικής Στερεάς Ελλάδας.
Η ανατολική Μεσόγειος ήταν χωρισμένη μεταξύ των ελληνιστικών κρατών που είχαν προκύψει από τον διαμελισμό του κρά
τους του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Τα σημαντικότερα από αυτά ήταν τα πολυεθνικά βασίλεια της Αιγύπτου και της Συρίας. Το τελευταίο περιελάμβανε και μεγάλο μέρος της Μικράς Ασίας και των ανατολικών ακτών του Αιγαίου. Στη Μικρά Ασία βρισκόταν και το μικρότερο σε έκταση βασίλειο της Περγάμου.
Στη δυτική Μεσόγειο είχε αρχίσει να εμφανίζεται μια νέα δύναμη, η Ρώμη. Η μικρή, αρχικά, πόλη του Λατίου είχε κατορθώσει να κυριαρχήσει στην Ιταλία, παρά την προσπάθεια του Πύρρου να βοηθήσει τις ελλη-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Παράσταση του Φιλίππου Ε'σε αργυρό τετράδραχμο το οποίο κόπηκε μετά τη μάχη στις Κυνός Κεφαλές.
νικές αποικίες του ιταλικού νότου. Σύντομα οι Ρωμαίοι θα επιχειρούσαν να επεκτείνουν την κυριαρχία τους και έξω από την Ιταλία, προς την Ελλάδα, που βρισκόταν πολύ κοντά τους προς τα ανατολικά. Στα μέσα του 3ου αιώνα π.Χ. η ρωμαϊκή επιρροή είχε ήδη επεκταθεί στις ακτές της Ιλλυρίας, πολύ κοντά στα μακεδονικά σύνορα.
Την εποχή εκείνη το Βασίλειο της Μακεδονίας υστερούσε σε έκταση και πλούτο σε σύγκριση με την Αίγυπτο και τη Συρία, ήταν όμως εθνικά ομοιογενές, επειδή όλοι οι κάτοικοί του ήταν Ελληνες. Οι Μακεδόνες συνέχιζαν τη στρατιωτική παράδοση που είχε δημιουργήσει ο βασιλιάς Φίλιππος Β', πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, και σε αυτή στήριζαν την ισχύ τους. Τη Μακεδονία κυβερνούσε η δυναστεία των Αντιγονιδών, οι απόγονοι του Αντίγονου του Μονόφθαλμου και του Δημητρίου του Πολιορκητή. Στα μέσα του 3ου αιώνα π.Χ. στον μακεδονικό θρόνο βρισκόταν ο Δημήτριος Β', ο οποίος νυμφεύθηκε τη Φθία, μια πριγκίπισσα από το Βασίλειο της Ηπείρου. Από τον γάμο τους γεννήθηκε το 238 π.Χ. ο Φίλιππος (Ε1), ο οποίος καταγόταν έτσι από δύο μεγάλους στρατηλάτες της ελληνιστικής εποχής, τον Δημήτριο Πολιορκητή και τον Πύρρο. Ο Δη- μήτριος Β 1 είχε να αντιμετωπίσει την αντίδραση της Αχαϊκής και της Αιτωλικής Συμπολιτείας στη μακεδονική ηγεμονία και τις επιθέσεις των βαρβάρων στα βόρεια σύνορα του βασιλείου του. Τελικά σκοτώθηκε σε μία μάχη εναντίον της φυλής των Δαρδά- νων, όταν ο διάδοχός του ήταν ακόμα μόλις εννέα ετών. Τη διοίκηση του μακεδονικού βασιλείου ανέλαβε τότε ο εξάδελφός του, Αντίγονος Δώσων, ο οποίος κατόρθωσε να αποκαταστήσει την ισχύ και το κύρος της Μακεδονίας.
Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΤΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ Ε 1
Νόμισμα με παράσταση του Αννίβα ως Μελκάρτ - Ηρακλή (Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο). Η δράση του Αννίβα στην Ιταλία συνέπεσε με τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Φιλίππου Ε 1.
μερίσει τον Φίλιππο Ε1. Αντίθετα φρόντισε για τη σωστή εκπαίδευση του ανήλικου βασιλιά. Στην εξωτερική του πολιτική συμμάχησε με την Αχαϊκή Συμπολιτεία και από κοινού νίκησαν τον βασιλιά Κλεομένη της Σπάρτης το 222 π.Χ. Εκείνη την περίοδο ο Φίλιππος Ε 1 ανέλαβε την πρώτη του αποστολή σε ηλικία 16 ετών, όταν ο Αντίγονος Δώσων τον έστειλε στην Πελοπόννησο για να αποκαταστήσει τη μακεδονική επιρροή στην περιοχή. Τότε ίσως ο νεαρός βασιλιάς
γνωρίστηκε με τον Άρατο, την ισχυρότερη πολιτική φυσιογνωμία της Αχαϊκής Συμπολιτείας, και εδραιώθηκε η φιλία τους. Επρό- κειτο για μια εμπειρία ως προς τη διοίκηση την οποία ο μικρός σε ηλικία βασιλιάς χρειαζόταν, καθώς ο Αντίγονος Δώσων θα πέ- θαινε λίγους μήνες αργότερα, το 221 π.Χ. Ο Φίλιππος ήταν ακόμα δεκαεπτά ετών. Ο Αντίγονος στη διαθήκη του όρισε ένα συμβούλιο από Μακεδόνες αξιωματικούς οι οποίοι θα διοικούσαν το βασίλειο μέχρι την ενηλικίωση του βασιλιά.
Ο θάνατος του Αντιγόνου προκάλεσε νέα αναστάτωση. Η Αιτωλική Συμπολιτεία βρήκε την ευκαιρία να επιτρέψει στους πολίτες της πειρατικές επιδρομές στη δυτική Πελοπόννησο. Η Αχαϊκή Συμπολιτεία έ- σπευσε να αντιδράσει και ο Αρατος ζήτησε τη βοήθεια των Μακεδόνων. Η Σπάρτη όμως τάχθηκε με το μέρος των Αιτωλών. Ετσι ο Φίλιππος Ε1 βρέθηκε από την αρχή της σταδιοδρομίας του αντιμέτωπος με έναν από τους σημαντικότερους εχθρούς του, τους Αιτωλούς.
Οι Αιτωλοί αποτελούσαν ιδιαίτερα σοβαρό κίνδυνο διότι ήταν μία από τις ισχυρότερες δυνάμεις στην Ελλάδα και η χώρα τους βρισκόταν πολύ κοντά στη Μακεδονία. Το καλοκαίρι του 220 π.Χ. συγκλήθηκε σύνοδος της Αχαϊκής Συμπολιτείας και των συμμάχων της για να αποφασίσουν πώς θα αντιμετώπιζαν τις προκλήσεις των Αιτωλών. Στη σύνοδο παρευρέθηκε και ο Φίλιππος Ε'. 0
Ο Αντίγονος Δώσων δεν εκμεταλλεύθη- κε τη θέση του ως αντιβασιλέα για να παρα-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
νεαρός Μακεδόνας βασιλιάς και ο φίλος του Αρατος προσπάθησαν να πετύχουν κάποιο συμβιβασμό με τους Αιτωλούς, οι οποίοι όμως δεν δέχθηκαν και συνέχισαν να προκαλούν. Ετσι η Αχαϊκή Συμπολιτεία και οι σύμμαχοί της αποφάσισαν να τους κηρύξουν τον πόλεμο. Ο Φίλιππος Ε' μετά από αυτή την απόφαση του συνεδρίου της Κο- ρίνθου επέστρεψε στη Μακεδονία για να προετοιμάσει τον στρατό του. Συγκέντρωσε 10.000 οπλίτες για τη βαριά οπλισμένη μακεδονική φάλαγγα, 5.000 ελαφρύτερα οπλισμένους πελταστές και 800 ιππείς. Με αυτές τις δυνάμεις κατευθύνθηκε προς την Ηπειρο, με σκοπό να εισβάλει από εκεί στην Αιτωλία. Οι Αιτωλοί εκμεταλλεύθηκαν την απουσία του για να επιτεθούν στη Μακεδονία. Υπό την ηγεσία του Σκόπα έφθα- σαν μέχρι το Δίον, ιερή πόλη των Μακεδό- νων, και το ισοπέδωσαν. Η πράξη τους θεωρήθηκε ιεροσυλία, επειδή δεν σεβάστηκαν ούτε τους ναούς και τις προσφορές προς τους θεούς. Ηταν μία προσβολή που ο Φίλιππος δεν λησμόνησε ποτέ.
Μέσω της Ηπείρου ο μακεδονικός στρατός εισέβαλε στην Αιτωλία, κατέλαβε πολλούς αιτωλικούς οικισμούς και άρχισε να πολιορκεί τη Στράτο, μία από τις σημαντικότερες αιτωλικές πόλεις. Εκεί βρήκε τον Φίλιππο μια πρεσβεία από την Αχαϊκή Συμπολιτεία, η οποία του ζήτησε να μεταβεί στην Πελοπόννησο επειδή ένα μέρος του στρατού των Αιτωλών είχε εγκατασταθεί
στην Ηλεία και πραγματοποιούσε επιδρομές. Ο Μακεδόνας βασιλιάς αρχικά αποφάσισε να προχωρήσει στην Πελοπόννησο. Τότε πληροφορήθηκε ότι οι Δαρδάνιοι, ένας βάρβαρος λαός από τον βορρά, είχαν αρχίσει πάλι τις επιδρομές τους. Αποφάσισε τότε να επιστρέψει στο βασίλειό του κι έτσι οι επιδρομές των βαρβάρων σταμάτησαν. Με τις ως τότε επιχειρήσεις του ο Φίλιππος Ε1 δεν είχε καταφέρει κάτι ξεχωριστό, είχε όμως αποδείξει σε εχθρούς και συμμάχους ότι ήταν δυναμικός και άξιος να αναλάβει τον μακεδονικό θρόνο. Εξάλλου οι ενέργει- ές του αποδείκνυαν ότι δεν χρειαζόταν την κηδεμονία του συμβουλίου αντιβασιλείας που είχε ορίσει ο Αντίγονος Δώσων και έτσι το συμβούλιο αυτό τέθηκε σταδιακά στο περιθώριο.
Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΙΤΩΛΟΥΣ
Μετά την αποχώρηση του Φιλίππου οι Αιτωλοί σκέφθηκαν να τιμωρήσουν τους Ηπειρώτες για τη συνεργασία τους με τους Μακεδόνες. Επαναλαμβάνοντας την ιεροσυλία που είχαν διαπράξει στο Δίο κατέλαβαν τη Δωδώνη, ένα από τα ιερότερα θρησκευτικά κέντρα όλων των Ελλήνων, και λεηλάτησαν τους θησαυρούς του τοπικού μαντείου καταστρέφοντας τα ιερά κτίρια. Ηταν σίγουροι ότι ο μακεδονικός στρατός
Παράσταση μακεδονικού κράνους σε ταψική τοιχογραφία.
δεν θα τους ενοχλούσε, επειδή πλησίαζε ο χειμώνας και ήταν δύσκολο εκείνη την εποχή ο Φίλιππος Ε' να επιχειρήσει νέα εκστρατεία. Ο Μακεδόνας βασιλιάς όμως έπραξε αυτό ακριβώς που δεν περίμεναν οι εχθροί του. Με μικρή σχετικά δύναμη, περίπου6.000 άνδρες, κινήθηκε προς την Πελοπόννησο με μεγάλη ταχύτητα. Για να μην τον α- ντιληφθούν οι Αιτωλοί δεν πέρασε από τις Θερμοπύλες, αλλά μετέφερε τον στρατό του μέσω της Εύβοιας στη Βοιωτία και από εκεί στην Κόρινθο. Ακολούθως προχώρησε στην Αρκαδία και νίκησε τους Ηλείους, συμμάχους των Αιτωλών. Στη συνέχεια αποσύρθηκε στο Αργος για να αναπαύσει τον στρατό του κατά τον χειμώνα.
Για τον επόμενο χρόνο, το 218 π.Χ., ο Φί- 67 λιππος Ε 1 είχε αποφασίσει να διεξαγάγει mm ναυτικές επιχειρήσεις. Αν κατόρθωνε να ελέγξει τις θαλάσσιες συγκοινωνίες θα απέ- κοπτε την επικοινωνία μεταξύ των αντιπάλων του, Αιτωλών, Ηλείων και Λακεδαιμονίων. Από την Πάτρα έπλευσε προς την Κε- φαλονιά και προσπάθησε να καταλάβει το νησί. Οι Αιτωλοί αντέδρασαν εισβάλλοντας στη Θεσσαλία και οι σύμμαχοί τους στην Πελοπόννησο επιτέθηκαν στη Μεσσηνία. Ο Φίλιππος όμως εξέπληξε για άλλη μια φορά τους αντιπάλους του. Αντί να σπεύσει στα σημεία που απειλούσαν οι εχθροί του, μετέφερε τον στόλο του στη Λευκάδα και από εκεί στην Ακαρνανία. Οι Ακαρνάνες ενώθηκαν μαζί του διότι μισούσαν τους Αιτωλούς.Αφού συγκέντρωσε τις δυνάμεις του ο βασιλιάς της Μακεδονίας ξεκίνησε για το Θέρμο, πολιτικό και θρησκευτικό κέντρο της Αιτωλίας.
Μετά από πορεία μιας ημέρας ο μακεδονικός στρατός έφθασε στο Θέρμο χωρίς να συναντήσει καμία αντίσταση. Ο Φίλιππος Ε' είχε τη δυνατότητα πλέον να εκδικηθεί τους Αιτωλούς για την καταστροφή του Διού. Ισοπέδωσε το Θέρμο, παρά το ότι και αυτή η πόλη ήταν ιερή, αφήνοντας όρθια
Παράσταση μακεδονικής φάλαγγας.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
μόνο τα αγάλματα των θεών και έναν τοίχο όπου έγραψε προς τους Αιτωλούς: «Θυμηθείτε το Δίον». Παρά τα όσα εντυπωσιακά πέτυχε ο Φίλιππος σε αυτή την εκστρατεία, δεν κέρδισε κάτι ουσιαστικό. Δεν υπέταξε τους Αιτωλούς, ούτε κατόρθωσε να απο- σπάσει από τον έλεγχό τους την Κεφαλονιά, σημαντική βάση για τις πειρατικές επιδρομές που επιχειρούσαν. Η εκστρατεία όμως συνεχίστηκε με εξίσου γοργούς ρυθμούς. Αφού αποχώρησε από το ©έρμο ο μακεδονικός στρατός αποσύρθηκε αρχικά στη Λευκάδα. Από εκεί μεταφέρθηκε στο Λέχαιο της Κορινθίας και προέλασε στη Λακωνία. Οι Μακεδόνες έφθασαν στη νότια Πελοπόννησο μόλις δεκαπέντε μέρες μετά την αναχώρησή τους από την Αιτωλία, χρόνο εξαιρετικά σύντομο για τα δεδομένα της εποχής. Στη Λακωνία ο Φίλιππος Ε 1 λεηλάτησε την ύπαιθρο αλλά δεν κατέλαβε την ίδια τη Σπάρτη, αν και νίκησε τον βασιλιά της Λυκούργο έξω από την πόλη. Αφού προκάλεσε μεγάλες καταστροφές στους Λακεδαιμόνιους επέστρεψε στην Κόρινθο.
Στην Κόρινθο ο Φίλιππος αντιμετώπισε τη μοναδική ανταρσία της ζωής του. Επίλεκτες δυνάμεις του μακεδονικού στρατού
ξεσηκώθηκαν μετά από παρότρυνση μελών του συμβουλίου της αντιβασιλείας, το οποίο τυπικά λειτουργούσε ακόμα. Ο βασιλιάς κατόρθωσε να ηρεμήσει τους στασιαστές με την πειθώ και απέφυγε τη χρήση βίας και την επιβολή ποινών στους απλούς στρατιώτες. Οι τρεις στρατηγοί, όμως, που πρωτοστάτησαν στην ανταρσία, ο Λεόντιος, ο Μεγαλέας και ο Απελλής, ο ισχυρότερος στο συμβούλιο της αντιβασιλείας, θανατώθηκαν μετά από μικρό χρονικό διάστημα. Ο Φίλιππος Ε 1, είκοσι ετών πλέον, είχε απαλλαγεί από κάθε δέσμευση στην εξουσία του και ήταν ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης των Μα- κεδόνων και ο ισχυρότερος άνθρωπος στην Ελλάδα.
Αφού αποκαταστάθηκε η τάξη στον μακεδονικό στρατό ο Φίλιππος αναχώρησε για τον βορρά. Κατευθύνθηκε οτη Δημητριά- δα, στον Παγασητικό κόλπο, την πόλη που είχε ιδρύσει προς τιμή του ο Δημήτριος Πολιορκητής, η οποία ήταν ουσιαστικά η δεύτερη πρωτεύουσα της Μακεδονίας. Αν και ο πόλεμος με τους Αιτωλούς συνεχιζόταν, ο βασιλιάς της Μακεδονίας έκρινε ότι έπρεπε να ασχοληθεί για κάποιο διάστημα με τους βόρειους γείτονες του κράτους του. Κατέ
λαβε τη στρατηγικής σημασίας πόλη Βυζά- λωρα, στην περιοχή της Παιονίας, κοντά στα σημερινά Σκόπια. Ελέγχοντας αυτό το σημείο η Μακεδονία μπορούσε να σταματήσει κάθε επιδρομή των Δαρδάνων πριν αυτοί φθάσουν σε μακεδονικό έδαφος.
Μόλις τελείωσε η εκστρατεία στον βορρά ο Φίλιππος Ε' ασχολήθηκε με την καλύτερη προστασία της Δημητριάδας. Οι Αιτω- λοί έλεγχαν μια πόλη της Φθιώτιδας που λεγόταν Θήβα και από εκεί πραγματοποιούσαν επιδρομές στη Μαγνησία και στην πεδιάδα της Θεσσαλίας. Η πόλη αυτή, αν και εξαιρετικά οχυρωμένη, έπεσε μετά από πολιορκία δύο εβδομάδων. Στη συνέχεια ο βασιλιάς της Μακεδονίας κατευθύνθηκε πάλι στην Πελοπόννησο. Ενώ παρευρισκό- ταν στους αγώνες των Νεμέων, μια θρησκευτική και αθλητική εκδήλωση ανάλογη των Ολυμπιακών Αγώνων η οποία διεξαγό- ταν κάθε τέσσερα χρόνια στη Νεμέα, πλη- ροφορήθηκε τις επιτυχίες του Αννίβα στην Ιταλία. Η Ρώμη βρισκόταν σε πολύ δύσκολη θέση και ίσως αυτή ήταν η κατάλληλη ευκαιρία να επιχειρήσει κάτι εναντίον της. Εξάλλου έπρεπε να προσέξει και τις συνέπειες από ενδεχόμενη υπερβολική ενδυνάμωση των Καρχηδονίων. Για αυτό αποφάσισε να συνάψει ειρήνη με τους Αιτωλούς, ώστε να ασχοληθεί απερίσπαστος με τις εξελίξεις στην Ιταλία. Τελικά συμφωνήθηκε ειρήνη με τον όρο κάθε πλευρά να διατηρήσει τα εδάφη που κατείχε. Η συμφωνία αυτή ευνοούσε τον Φίλιππο Ε' και τους συμμάχους του. Η Μακεδονία κράτησε τη Θήβα της Φθιώτιδας, απαραίτητη για την ασφάλεια της Θεσσαλίας, και τη Ζάκυνθο, από την οποία μπορούσε να περιορίσει κάπως τη δράση των Αιτωλών πειρατών και να ελέγχει το Ιόνιο.
Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ Α 1 ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
Μετά τη λήξη του πολέμου ο Φίλιππος Ε' επέστρεψε στη Μακεδονία. Οι Ιλλυριοί με αρχηγό τον Σκερδιλαϊδα είχαν εισβάλει στο δυτικό τμήμα του βασιλείου, στην Πελαγο- νία, και είχαν λεηλατήσει την πόλη Πισσαί- ον. Ο Φίλιππος κατόρθωσε να απωθήσει τους εισβολείς και να επεκτείνει τη μακεδονική κυριαρχία στις όχθες της λίμνης Αχρίδας. Η εκστρατεία αυτή θα αποτελούσε για τον Μακεδόνα βασιλιά την αρχή των επιχειρήσεων κατά της Ρώμης. Στόχος του ήταν να ελέγξει τις ακτές της Ιλλυρίας, ώστε να στερήσει από τους Ρωμαίους τις βάσεις τους στις ανατολικές ακτές του Ιονίου και της Αδριατικής. Για τις συγκεκριμένες επιχειρήσεις κατασκεύασε 100 ελαφρά και ταχύπλοα σκάφη, παρόμοια με εκείνα που χρησιμοποιούσαν οι Ιλλυριοί για τις πειρατικές επιδρομές τους. Με τα σκάφη αυτά, το καθένα από τα οποία μετέφερε περίπου 50 άνδρες, σκόπευε να πραγματοποιεί αιφνιδιαστικές αποβάσεις σε διάφορα σημεία της ακτής και να εξασφαλίσει κάποια πλεο-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
•Όδηοοός
(•Μεσημβρία
%Απολλωνία
Ε ύ ξ ε ι ν ο ς Π ό ν τ ο ς
, Σινώπη
Θράκη
m J . _ '* » « » ·' < ! = £ < * τ Λ Γ Ζ‘ Θεσσαλονίκη ν Θάοος ' »Λυσιμάχεις
Κέρκυρα '' \ /Λ Λάρ,ααί
Αμισός·Κερορούς*
•ΦοινίκηJ ' * * .Αμβρακία· ° Γ
Ο*
μητριάς *" -1 V ' - % '
■%» κι»*
, ^ ^ , κ ί ς ° ν Χ
ν. Λευκάς/ J . , Θέρμ0ν V. ΚεφοΑλπνι^ ΆΤτω λία
^ Α χ α ϊκ ή ?I ν. Ζάκυνθος ίυ μ π ο λ ιτ β ίβ % 5 ^ ρ ο ς ί> ν·
ο } ·Μεγαλ6π0λ,ς ^U ΐϋΑΓΛ» Ο
Νικομήδεια " 0ντ0<ί * Αμάοε,°^ ^ «; · <> Γάγγρο # * ν
Βνθ 0-4 na<pXaS ___ JA,Γ φ Ρυ »10 Γ \ .·Αγκ#ρα \ ____y
'Αλεξάνδρεια Τρωάς .Κοτιάειον V Γ α λ α τ ί α « /Πέργαμον ι*Πβσινούς
• Απολλωνία
ΈρμοςΣμύρνή φ^ντιόχεια
■ ι ι Εφεοος 1,
Μ άζακα *• Κόμανα
Ο<rr
Ο
J f 1 | ‘ Σπάρτηττ»
- ν. Νάξι * · **ΚΑ^ικαρναι
Ί ^ ν . Ρόδος
Κ ν ω ο ο ο » ^ J ν. Κάρπαθος Ο λο$^ ^Ίτανος
ν. Κρήτη
Στρατονίκι ια Πα/ΐς, .»’Σέλγη iß u o c / 'ο
Φάσηλις
Μ ε σ ό γ ε ι ο ς Θ ά λ α σ σ αΠ τολει »Κυρήνη
Κ υ ρ η να ϊκή
Η Α Ν Α Τ Ο Λ ΙΚ Η Μ Ε Σ Ο Γ Ε ΙΟ Σ Μ Ε Τ Α ΤΗ Σ Υ Ν Θ Η Κ Η Τ Η Σ Α Π Α Μ Ε ΙΑ Σ (188 π.Χ.)
Κράτος Περγάμου M B S Κράτος Πτολεμαίων
Κράτος Ρόδου B P jiB f i Άλλα ελληνικά κράτη
Κράτος Σελευκιδών warn Ελληνίζοντα κράτη
Κράτος Μακεδονίας Η Η Ι Ρωμαϊκά εδάφη
Αλεξάνδρεια
νεκτήματα έναντι των μεγαλύτερων αλλά και βραδυκίνητων πλοίων του ρωμαϊκού στόλου.
Το καλοκαίρι του 216 π.Χ. ο στόλος του Φιλίππου περιέπλευσε την Ελλάδα και κα- τευθύνθηκε προς την Απολλωνία, σημαντικό λιμάνι στις εκβολές του Αώου, βόρεια της Αυλώνας. Οταν έφθασε στη νήσο Σάσω- να, στον κόλπο της Αυλώνας, κυκλοφόρησε η φήμη ότι ολόκληρος ο ρωμαϊκός στόλος έπλεε εναντίον τους και θα βρισκόταν στην περιοχή πολύ σύντομα. Τα πληρώματα τρο- μοκρατήθηκαν και ο Φίλιππος Ε' διέταξε υποχώρηση στην Κεφαλονιά. Στην πραγματικότητα οι Ρωμαίοι είχαν στείλει μόνο δέκα πλοία σε βοήθεια των Ιλλυριών. Αν οι Μακεδόνες δεν υποχωρούσαν, θα μπορούσαν πολύ εύκολα να καταλάβουν την Ιλλυρία και να στερήσουν από τη Ρώμη το προγεφύρωμά της στην ανατολική Αδριατική. Παρά την αποτυχία της επιχείρησης αυτής ο Φίλιππος
Το Αιγαίο και η ανατολική Μεσόγειος μετά τη μάχη στις Κυνός Κεφαλές (Ιστορία του
Ελληνικού Εθνους).
Ε1 δεν πτοήθηκε. Αποφάσισε να συνεχίσει τη σύγκρουση με τη Ρώμη. Ωστόσο η Αχαϊκή Συμπολιτεία δίστασε να συμμαχήσει μαζί του εναντίον των Ρωμαίων.
Στο μεταξύ στη Μεσσήνη, τη σημαντικότερη πόλη της Μεσσηνίας, είχε ξεσπάσει εμφύλια σύγκρουση. Ο Φίλιππος έσπευσε στην περιοχή για να διευθετήσει το ζήτημα. Οταν έφθασε στην πόλη πέτυχε την εξόντωση των αρχόντων και 200 περίπου άλλων επιφανών πολιτών από τους αντιπάλους τους. Αφού αποδυνάμωσε τους Μεσσηνί- ους κατέλαβε την Ιθώμη, την εξαιρετικά οχυρή ακρόπολή τους, την οποία σκόπευε να χρησιμοποιήσει ως βάση για τον έλεγχο της Πελοποννήσου. Τελικά όμως πείστηκε από τον Αρατο, τον οποίο εκτιμούσε, να επι
στρέφει την Ιθώμη στους Μεσσηνίους. Η βίαιη και αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά του Φιλίππου στη Μεσσήνη ήταν το πρώτο δείγμα κάποιων ελαττωμάτων του τα οποία φάνηκαν αργότερα σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό.
Την επόμενη χρονιά, το 214 π.Χ., ο Φίλιππος Ε' εκστράτευσε πάλι στην Αδριατική με 120 πλοία και 6.000 άνδρες. Αυτή τη φορά οι Ρωμαίοι είχαν συγκεντρώσει μια ισχυρή μοίρα του στόλου τους στον Τάραντα, αναμένοντας τις κινήσεις του μακεδονικού στόλου. Ο Φίλιππος κατέλαβε το μικρό λιμάνι Ωρικος στον κόλπο του Αυλώνα και συνέχισε προς την Απολλωνία. Οι Ρωμαίοι όμως ειδοποιήθηκαν από τους Ιλλυριούς και κατέλαβαν στη συνέχεια την Ωρικο, αποκλείοντας την οδό της επιστροφής των Μα- κεδόνων προς το Ιόνιο. Παράλληλα οι Ιλλυ- ριοί πλησίαζαν απειλητικά τους Μακεδόνες από τον βορρά. Τότε ο Φίλιππος αιφνιδίασε για άλλη μια φορά τους αντιπάλους του.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Εγκατέλειψε τα πλοία στην Αδριατική και διέσχισε με τον στρατό του τα βουνά της
70 Ιλλυρίας προς τη Μακεδονία, αποφεύγο- wm ντας έτσι την παγίδα. Οι Ρωμαίοι όμως ε
γκαταστάθηκαν πλέον μόνιμα στην Ιλλυρία, δημιουργώντας μια βάση πολύ κοντά στα μακεδονικά σύνορα.
Η χρονιά εκείνη έκλεισε με μία ακόμα αποτυχία των Μακεδόνων. Ο Φίλιππος Ε1 έστειλε στρατό να καταλάβει πάλι αιφνιδιαστικά την Ιθώμη, οι κάτοικοι της Μεσσήνης όμως αντιστάθηκαν και τον απώθησαν. Η ύπουλη αυτή ενέργεια μείωσε το κύρος του Φιλίππου μεταξύ των πολιτών της Αχαϊκής Συμπολιτείας, οι οποίοι προηγουμένως ήταν πιστοί σύμμαχοί του.
Στο μεταξύ οι Ρωμαίοι είχαν εξασφαλίσει τον έλεγχο του Αυλώνα, της Απολλωνίας και της Επιδάμνου, των σημαντικότερων λι- μανιών της Ιλλυρίας. Ο Φίλιππος Ε 1 προτίμησε να μη συγκρουστεί με τις ρωμαϊκές φρουρές σε αυτές τις πόλεις αλλά να επιτεθεί βορειότερα, στην πόλη Λίσσο, που την υπερασπίζονταν αποκλειστικά Ιλλυριοί. Με διάφορα τεχνάσματα κατόρθωσε να καταλάβει την ακρόπολη, την καλά οχυρωμένη Ακρόλισσο και στη συνέχεια και την ίδια τη Λίσσο. Η επιτυχία αυτή έπεισε κάποιες ιλλυρικές πόλεις να του παραδοθούν. Παρά την απειλή οι Ρωμαίοι δεν κινήθηκαν αμέσως
Ερείπια στο Δίον, ιερή πόλη των Μακεδόνων την οποία κατέστρεψαν οι Αιτωλοί.
κατά του Φιλίππου. Διερεύνησαν πρώτα την κατάσταση στην Ελλάδα και αποφάσισαν να συνάψουν συμμαχία με τον μεγαλύτερο εχθρό του, την Αιτωλική Συμπολιτεία. Σύμφωνα με τους όρους της συμμαχίας οι Αιτω- λοί ανελάμβαναν την ευθύνη ενός πολέμου εναντίον της Μακεδονίας με τον στρατό τους, ενώ οι Ρωμαίοι θα τους υποστήριζαν με τουλάχιστον 25 πεντήρεις, βαριά πλοία με πέντε σειρές κουπιών. Οι Αιτωλοί μπορούσαν να κρατήσουν όλα τα εδάφη που θα κατελάμβαναν, εφόσον αυτά βρίσκονταν νοτιότερα της Κέρκυρας. Οι Ρωμαίοι θα κρατούσαν τα λάφυρα και τους αιχμαλώτους. Καμία από τις δύο πλευρές δεν μπορούσε να συνάψει ξεχωριστή ειρήνη με τον Φίλιππο Ε'. Στη συμμαχία θα μπορούσαν να προσχωρήσουν και οι σύμμαχοι των δύο πλευρών: οι Ηλείοι και οι Λακεδαιμόνιοι, υ- ποστηρικτές των Αιτωλών, και οι Ιλλυριοί και το Βασίλειο της Περγάμου, φίλοι της Ρώμης. Ουσιαστικά ο Φίλιππος Ε 1 ήταν κυκλωμένος από αντιπάλους με μοναδικό σύμμαχο τις πόλεις της Αχαϊκής Συμπολιτείας.
Οι επιχειρήσεις άρχισαν με επίθεση του ρωμαϊκού στόλου στη Ζάκυνθο, την οποία
κατείχαν οι Μακεδόνες. Στη συνέχεια οι Ρωμαίοι έπλευσαν στον Κορινθιακό και κατέλαβαν μερικά σημεία τα οποία παρέδωσαν στους Αιτωλούς. Ο Φίλιππος όμως κατόρθωσε να κυριαρχήσει στην περιοχή της Φθιώτιδας. Ετσι εξασφάλισε τα νότια σύνορα της Θεσσαλίας και την επικοινωνία με τους συμμάχους του στην Εύβοια. Οι Ρωμαίοι κατέλαβαν την Αίγινα και την παρέδωσαν στους Αιτωλούς. Αυτοί με τη σειρά τους πούλησαν το νησί στον βασιλιά της Περγάμου έναντι 30 ταλάντων.
Στο μεταξύ οι Λακεδαιμόνιοι επιτέθηκαν στην Αχαϊκή Συμπολιτεία. Τότε επενέ- βησαν τα ουδέτερα ελληνικά κράτη ζητώντας να σταματήσει ο πόλεμος που έβλαπτε το εμπόριό τους. Η Αθήνα, η Ρόδος, η Χίος και το Βασίλειο της Αιγύπτου δεν ανησυχούσαν μόνο για τις οικονομικές επιπτώσεις του πολέμου, αλλά και για ενδεχόμενη ανατροπή της ισορροπίας δυνάμεων η οποία πιθανώς θα παρέσυρε και τις ίδιες. Αρχικά οι αντίπαλοι δέχθηκαν να αρχίσουν διαπραγματεύσεις, στη συνέχεια όμως οι Αιτωλοί προέβαλαν τόσο απαράδεκτες αξιώσεις ώστε ο Φίλιππος προτίμησε να συνεχίσει τον πόλεμο, παρά τις σοβαρές δυσκολίες που αντιμετώπιζε.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΜΕ ΤΗ ΡΩΜΗ
Ο νέος γύρος συγκρούσεων άρχισε με την προέλαση του Φιλίππου Ε' και των συμμάχων του της Αχαϊκής Συμπολιτείας προς το λιμάνι της Κυλλήνης, στη χώρα των Ηλεί- ων. Μαζί με τους Ηλείους βρίσκονταν δυνάμεις των Αιτωλών και 4.000 Ρωμαίοι λεγεωνάριοι. Οι δυνάμεις του Φιλίππου, όταν αντίκρισαν τους Ρωμαίους, τρομοκρατήθηκαν. Ηταν η πρώτη σύγκρουση μαζί τους. Κατά τη διάρκειά της ο βασιλιάς των Μακεδόνων έπεσε από το άλογό του και λίγο έλειψε να συλληφθεί αιχμάλωτος. Σώθηκε χάρη στον ηρωισμό που επέδειξαν ο ίδιος και η σωματοφυλακή του. Τις επόμενες μέρες ο Φίλιππος συνέχισε τις επιχειρήσεις κατά των Ηλείων λεηλατώντας τη χώρα τους. Σύντομα όμως ειδοποιήθηκε να επιστρέφει στη Μακεδονία διότι οι Ιλλυριοί και οι Δάρδανοι απειλούσαν πάλι τα βόρεια σύνορα του βασιλείου του. Μετά την απομάκρυνσή του ο ρωμαϊκός στόλος ενώθηκε με τα πλοία του βασιλιά Ατταλου της Περγάμου στην Αίγινα. Οι αντίπαλοι του Φιλίππου είχαν τον απόλυτο έλεγχο της θάλασσας, ενώ στην ξηρά ο βασιλιάς της Μακεδονίας και η Αχαϊκή Συμπολιτεία βρίσκονταν σε δυσχερή θέση. Οι Αιτωλοί μάλιστα κατέλαβαν και οχύρωσαν τις Θερμοπύλες, ελπίζοντας ότι έτσι θα απέκλειαν τον Φίλιππο Ε' από τους συμμάχους του στη νότια Ελλάδα.
Την άνοιξη του 208 π.Χ. οι Ρωμαίοι κατέλαβαν τον Ωρεό και από εκεί επιτέθηκαν στη Χαλκίδα με την υποστήριξη του βασιλιά της Περγάμου. Ο Φίλιππος Ε1 είχε συγκεντρώσει τις δυνάμεις του στη Δημητριάδα. Επιτέθηκε αιφνιδιαστικά στους Αιτωλούς που φύλασσαν τις Θερμοπύλες και αφού τους διασκόρπισε επιτέθηκε στον στόλο της Περγάμου ο οποίος βρισκόταν στις ακτές του Μαλιακού κόλπου. Ο βασιλιάς Ατταλος αιφνιδιάστηκε και απέφυγε την αιχμαλωσία από καθαρή τύχη. Κατόρθωσε να διαφύγει με τα πλοία του, σύντομα όμως πληρο- φορήθηκε ότι ο βασιλιάς της Βιθυνίας, Προυσίας, αδελφός της συζύγου του Φιλίππου Ε', είχε επιτεθεί στα εδάφη της Περγάμου στη Μικρά Ασία.Αναγκάστηκε τότε να αποχωρήσει από την εκστρατεία για να προστατεύσει το βασίλειό του. Μετά την αποχώρηση των πλοίων της Περγάμου ο ρωμαϊκός στόλος εγκατέλειψε την Εύβοια και υποχώρησε στην Αίγινα.
Αφού απομάκρυνε τους αντιπάλους του από την Εύβοια ο βασιλιάς της Μακεδονίας έσπευσε στην Πελοπόννησο, όπου ο βασιλιάς Μαχανί- δας της Σπάρτης προχωρούσε προς την Ηλεία για να επιχειρήσει κοινή επίθεση με
Αργυρό νόμισμα των Παιάνων, μιας από τις βάρβαρες φυλές που κατοικούσαν στα
βόρεια της Μακεδονίας.
τους Ηλείους κατά της Αχαϊκής Συμπολιτείας. Παρά την ταχύτητα με την οποία κινή- θηκε ο Φίλιππος ο Μαχανίδας κατόρθωσε να διαφύγει υποχωρώντας, όταν πληροφο- ρήθηκε την προσέγγιση του μακεδονικού στρατού. Ο πρώτος τότε προτίμησε να λεηλατήσει με τον στόλο της Αχαϊκής Συμπολιτείας τα παράλια της Λοκρίδας, περιοχής που ανήκε στους Αιτωλούς, και στη συνέχεια επέστρεψε στη Μακεδονία. Εκεί άρχισε την κατασκευή 100 πλοίων, με στόχο να αμφισβητήσει την κυριαρχία των Ρωμαίων και της Περγάμου στη θάλασσα. Στο μεταξύ ο ικανότατος στρατηγός Φιλοποίμην είχε α- ναλάβει την οργάνωση του στρατού της Αχαϊκής Συμπολιτείας. Η παρουσία του στην Πελοπόννησο διευκόλυνε τον Φίλιππο Ε', διότι χάρη στον πρώτο η Αχαϊκή Συμπολιτεία κατόρθωσε να αντιμετωπίσει τους αντιπάλους της χωρίς να χρειάζεται τη μακεδονική βοήθεια.
Το 207 π.Χ. ο Φίλιππος κατέλαβε πάλι τη Ζάκυνθο και εισέβαλε στην Αιτωλία από τον βορρά. Κατέστρεψε για δεύτερη φορά το Θέρμο και τρομοκράτησε τους Αιτωλούς σε τέτοιο βαθμό, ώστε αυτοί αποφάσισαν να συνάψουν χωριστή ειρήνη μαζί του, αν και αυτό απαγορευόταν από τη συνθήκη συμ- μαχίας με τη Ρώμη. Και οι Ρωμαίοι όμως τούς είχαν ουσιαστικά εγκαταλείψει αφήνο- ντάς τους αβοήθητους απέναντι στις επιθέσεις του Φιλίππου. Τελικά η συνθήκη συ- νήφθη το φθινόπωρο του 206 π.Χ. και οι συγκρούσεις στην Ελλάδα σταμάτησαν μετά από αρκετά χρόνια.
Παρά τη συνθήκη ειρήνης οι Ρωμαίοι δεν εγκατέλειψαν τις προσπάθειες να αρχίσουν πάλι τον πόλεμο. Το 205 π.Χ. έπλευσαν στην Επίδαμνο 35 ρωμαϊκά πλοία με 11.000 λεγεωνάριους. Οι Ρωμαίοι προσπάθησαν να
παρασύρουν τους Αιτωλούς σε νέες επιχειρήσεις. Οταν αυτοί αρνήθηκαν η Ρώμη αναγκάστηκε να ζητήσει συνθήκη ειρήνης. Σύμφωνα με τους όρους της ο Φίλιππος Ε' και οι Ρωμαίοι μοιράστηκαν το έδαφος της Ιλλυρίας. Ετσι απέκτησαν και οι δύο μια ζώνη ασφαλείας η οποία προστάτευε και το ρωμαϊκό προγεφύρωμα στις ακτές της Αδριατικής και τα δυτικά σύνορα της Μακεδονίας.
ΟΙ ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ
Μετά τη συνθήκη ειρήνης ο Φίλιππος άρχισε να σχεδιάζει τη χρησιμοποίηση του στόλου του για να κυριαρχήσει στο Αιγαίο. Τα 100 πλοία που είχε κατασκευάσει δεν χρησιμοποιήθηκαν κατά τον πόλεμο εναντίον των Ρωμαίων, μπορούσαν όμως να του προσφέρουν τη θαλασσοκρατία στην Ελλάδα. Τα σχέδιά του ευνοούσε η σύγκρουση μεταξύ των δύο άλλων μεγάλων ελληνιστικών βασιλείων, της Συρίας και της Αιγύπτου. Η αντιπαράθεση αυτή άρχισε το 201 π.Χ. και έδωσε στον Φίλιππο Ε1 την ευκαιρία να επιτεθεί στις ελεύθερες πόλεις του Ελλησπόντου σε συνεργασία με τον συγγενή του, τον βασιλιά της Βιθυνίας Προυσία.
Η ισχυρότερη ναυτική δύναμη στο Αιγαίο τότε ήταν η Ρόδος, η πόλη που είχε α- ντισταθεί στον πρόγονό του Δημήτριο τον Πολιορκητή και προσπαθούσε να εξασφαλίσει την αδιατάρακτη συνέχιση του θαλάσσιου εμπορίου, στο οποίο στήριζε τον πλούτο της. Θεωρώντας τον φίλιππο Ε' επικίνδυνο για την οικονομική και πολιτική σταθερότητα οι Ρόδιοι αποφάσισαν να συγκρουστούν μαζί του. Με τη Ρόδο συμμάχησαν το Βυζάντιο, η Χίος, η Κως και η Κύζικος. Ο βασιλιάς της Μακεδονίας όμως κινήθηκε πάλι με εκπληκτική ταχύτητα. Επλευσε αρχικά στις
Κυκλάδες και κατέλαβε την Ανδρο, την Πάρο και την Κύθνο. Από εκεί έπλευ
σε στη Σάμο και στη Λάδη, κοντάστις μικρασιατικές ακτές νίκησε
τον στόλο των Ροδίων και κατέλαβε τη Μίλητο. Οι επιτυχίες του θορύβησαν τον βασιλιά Ατταλο της Περγάμου, ο οποίος κήρυξε τον πόλεμο στη Μακεδονία επιθυμώντας να προλάβει την περαιτέρω αύξηση της ισχύος του Φιλίππου. Ενώ ο μακεδονικός στόλος πολιορκούσε τη Χίο, ο ενωμένος στόλος των Ροδίων
και της Περγάμου διέκοψε την επικοινωνία των Μακεδόνων με
τη βάση τους στη Σάμο.Ο Φίλιππος Ε' επιχείρησε να ε-
71
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
πιστρέψει στη Σάμο, στα ανοικτά της Χίου όμως τον περίμεναν οι αντίπαλοί του. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ναυμαχίας που ακολούθησε ήταν ότι το πλοίο του Φιλίππου συγκρούστηκε με αυτό του Αττάλου. Το πρώτο κατόρθωσε να τρέψει σε φυγή το δεύτερο. Ο Βασιλιάς Ατταλος εγκατέλειψε τον στόλο του και αποβιβάστηκε στην ακτή της Ιωνίας για να σωθεί. Η αποχώρησή του προκάλεσε πανικό στον στόλο του. Την κατάσταση έσωσε ο γενναίος Ρόδιος ναύαρχος Θεοφιλίσκος, ο οποίος οργάνωσε τη συντεταγμένη υποχώρηση του στόλου στις ακτές της Χίου. Και οι δύο πλευρές μετά τη σύγκρουση ισχυρίστηκαν ότι είχαν νικήσει. Ο στόλος της Ρόδου και της Περγάμου είχε κατορθώσει να απομακρύνει τους Μακεδό- νες από τη Χίο και είχε υποστεί ελάχιστες απώλειες. Ο Φίλιππος Ε 1 από την άλλη πλευρά είχε τρέψει σε υποχώρηση τον αντίπαλο, όμως είχε υποχρεωθεί να λύσει την πολιορκία της Χίου και είχε χάσει 3.000 άνδρες.
Μετά τη ναυμαχία της Χίου ο Φίλιππος διέπραξε το σφάλμα να μην επιστρέψει στη Μακεδονία. Προτίμησε να στραφεί νοτιότερα προς την Καρία και να διεκδικήσει την κατοχή αυτής της περιοχής. Κατόρθωσε να πλεύσει ως τον κόλπο των Βαργυλίων, ένα ασφαλές και μεγάλο αγκυροδόλιο. Εκεί όμως τα πλοία της Ρόδου και της Περγάμου κατόρθωσαν να τον αποκλείσουν. Ο Μακε- δόνας βασιλιάς βρέθηκε παγιδευμένος μακριά από τη χώρα του και άρχισε να ανησυχεί όχι μόνο για την τύχη του, αλλά και για πιθανές επιδρομές των Αιτωλών και των Δαρδάνων κατά της Μακεδονίας. Οι Ρόδιοι ενημέρωσαν τους Ρωμαίους για τη συμπεριφορά του Φιλίππου Ε1. Τελικά ο ρωμαϊκός λαός αποφάσισε να κηρύξει πάλι τον πόλε- μο στη Μακεδονία. Ο βασιλιάς της τελευ-
72 ταίας δεν μπορούσε να πράξει τίποτα διότι wm είχε παγιδευτεί σε έναν κόλπο της Καρίας.
Εκεί έμεινε ο Φίλιππος Ε1 τον χειμώνα του 201-200 Π.Χ., χωρίς να έχει πλήρη ενημέρωση για όσα συνέβαιναν σε βάρος του. Τελικά κατάφερε να διαφύγει την άνοιξη του 200 π.Χ. εφαρμόζοντας ένα τέχνασμα. Εστειλε στους αντιπάλους του έναν έμπιστο άνθρωπό του που ονομαζόταν Αιγύπτιος. Αυτός έπεισε τον Ατταλο και τους Ρόδιους ότι είχε αυτομολήσει και ότι ο Φίλιππος σκόπευε να τους επιτεθεί την επόμενη μέρα. Τότε οι Περγαμηνοί και οι Ρόδιοι αποφάσισαν να αποσύρουν τα πλοία τα οποία φύλασσαν την έξοδο του λιμανιού κατά τη διάρκεια της νύκτας, ώστε τα πληρώματά τους να αναπαυθούν και να προετοιμαστούν για την επικείμενη ναυμαχία. Ετσι το πέρασμα έμεινε ελεύθερο και ο στόλος του Φιλίππου διέφυγε μέσα στη νύκτα.
Από την Καρία ο Φίλιππος έπλευσε στη Μακεδονία, όπου πληροφορήθηκε ότι η κατάσταση ήταν εξαιρετικά δυσμενής. Ουσιαστικά δεν διέθετε κανέναν αξιόπιστο σύμμαχο. Η Αχαϊκή Συμπολιτεία είχε ισχυροποιηθεί τόσο πολύ χάρη στο έργο του Φιλοποί- μενα, ώστε ακολουθούσε πλέον αυτόνομη πολιτική και δεν ενδιαφερόταν για την προ
άσπιση των μακεδονικών συμφερόντων. Εξάλλου τα μέλη της Συμπολιτείας ήταν απασχολημένα ακόμα μία φορά με την απειλή της Σπάρτης. Παρά τις δυσκολίες ο βασιλιάς της Μακεδονίας ανέλαβε επιθετική πρωτοβουλία και κατέλαβε πολλά λιμάνια στις ακτές του Ελλησπόντου. Αφού εξασφάλισε τον έλεγχο των παραλίων της Θράκης κατέλαβε την Αβυδο, που βρισκόταν στις απέναντι ακτές.
O B 1 ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Οταν ολοκληρώθηκε η εκστρατεία στη Θράκη και ο Φίλιππος Ε 1 επέστρεψε στη Μακεδονία, πληροφορήθηκε ότι 25.000 Ρωμαίοι είχαν αποβιβαστεί στην Απολλωνία με στρατηγό τον Πόπλιο Σουλπήκιο Γάλδα, ο οποίος κάποια στιγμή ασθένησε και ανέθεσε για ένα διάστημα τη συνέχιση της εκστρατείας στον Λεύκιο Απούστιο. Ο Απούστιος κατέλαβε την Αντιπάτρια, μια πόλη κοντά στο σημερινό Βεράτι της Αλβανίας, και νίκησε ένα τμήμα του μακεδονικού στρατού που στάλθηκε εναντίον του. Στο μεταξύ οι Αθηναίοι, οι οποίοι είχαν κρατήσει ως τότε αυστηρά ουδέτερη στάση, είχαν ζητήσει βοήθεια από τους Ρωμαίους για να απαλλαγούν από την κηδεμονία των Μακεδόνων και τους προσέφεραν πλοία. Με τη βοήθειά τους οι Ρωμαίοι κατόρθωσαν να αιφνιδιά- σουν τη μακεδονική φρουρά της Χαλκίδας, την εξόντωσαν και κατέστρεψαν την πόλη. Αυτή η ήττα εξόργισε τον Φίλιππο Ε', ο οποίος προέλασε προς την Αθήνα. Δεν κατόρθωσε να κυριεύσει την πόλη αλλά προκάλεσε μεγάλες καταστροφές στην ύπαιθρο και στη συνέχεια προχώρησε προς το Αργος, όπου διεξαγόταν συνέλευση της Αχαϊκής Συμπολιτείας. Σε αυτή τη συνέλευση ο Μακεδόνας βασιλιάς εμφανίστηκε απρόσκλητος και υποσχέθηκε στους παλαιούς συμμάχους του βοήθεια εναντίον της Σπάρτης. Η Αχαϊκή Συμπολιτεία όμως είχε αναπτύξει πλέον ανεξάρτητο πνεύμα και δεν επιθυμούσε να επιστρέψει στην κηδεμονία της Μακεδονίας. Ετσι ο Φίλιππος επέστρεψε στην Αττική άπρακτος για να συνεχίσει το καταστροφικό του έργο. Στη συνέχεια μετέβη στην Πέλλα, όπου περίμενε τις επόμενες κινήσεις των αντιπάλων του.
Το καλοκαίρι του 199 π.Χ. οι ρωμαϊκές δυνάμεις της Ιλλυρίας υπό τη διοίκηση του Πόπλιου Σουλπήκιου Γάλδα κινήθηκαν για να εισβάλουν στη Μακεδονία. Συναντήθη- καν με τον στρατό του Φιλίππου Ε' κοντά στο σημερινό Μοναστήρι. Εκεί οι Μακεδό- νες επιτέθηκαν στους Ρωμαίους ενώ αυτοί προσπαθούσαν να μετακινηθούν προς μια περισσότερο ευνοϊκή θέση. Αρχικά απέκοψαν ένα τμήμα του ρωμαϊκού στρατού, τελικά όμως τράπηκαν σε φυγή και ο ίδιος ο Φίλιππος κινδύνευσε να σκοτωθεί. Κατά τη διάρκεια της νύκτας ο μακεδονικός στρατός αποχώρησε κρυφά, αφήνοντας αναμμένες τις φωτιές στο στρατόπεδό του ώστε να
μην αντιληφθούν οι Ρωμαίοι τι συνέδαινε. Οι Μακεδόνες βρίσκονταν πλέον σε δύσκολη θέση. Ο Πόπλιος Σουλπήκιος Γάλβας όμως προτίμησε να μην τους επιτεθεί επειδή δεν είχε αρκετά εφόδια. Προκάλεσε όσες καταστροφές μπορούσε στην πεδιάδα της Εορδαίας και στη συνέχεια υποχώρησε στην Απολλωνία για να διαχειμάσει. Ισως ο δισταγμός του Ρωμαίου στρατηγού να οφει- λόταν στο γεγονός ότι ο στρατός του απο- τελείτο από βετεράνους των πολέμων εναντίον του Αννίβα, οι οποίοι αμέσως μετά τη νίκη επί των Καρχηδονίων εστάλησαν στην Ιλλυρία, χωρίς να επισκεφθούν τα σπίτια τους και να αναπαυθούν. Γι1 αυτό πιθανώς δεν ήθελε να τους καταπονήσει με εξαιρετικά δύσκολες επιχειρήσεις στη Μακεδονία. Μετά την αποχώρησή του ο Φίλιππος Ε 1 στράφηκε στη Θεσσαλία, όπου οι Αιτωλοί είχαν εισβάλει στην πεδιάδα της Λάρισας. Κατάφερε να συναντήσει τον αιτωλικό στρατό στα βουνά στο δυτικό τμήμα της περιοχής και εκεί τον συνέτριψε.
Την επόμενη χρονιά ο Γάλβας αντικατα- στάθηκε από τον Πόπλιο Βίλλιο Τάππουλο. Αυτή τη φορά ο Φίλιππος Ε' ανέλαβε ο ίδιος την πρωτοβουλία και κινήθηκε στα όρη της σημερινής βόρειας Ηπείρου κατά των Ρωμαίων. Στο μεταξύ ο νέος Ρωμαίος στρατηγός κωλυσιεργούσε. Πριν προλάβει να ανα- λάβει κάποια πρωτοβουλία αντικαταστάθη- κε από τον Τίτο Κοϊνκτιο Φλαμινίνο, ο οποίος προέλασε από την κοιλάδα του Αώου προς τη δυτική Μακεδονία. Σε ένα στενό πέρασμα της κοιλάδας συνάντησε τον στρατό της Μακεδονίας. Πριν από τη σύγκρουση ο Φίλιππος Ε 1 συναντήθηκε με τον Φλαμινίνο. Ο Ρωμαίος απαίτησε την αποχώρηση των μακεδονικών φρουρών από όλες τις ελληνικές πόλεις, κάτι που ο βασιλιάς της Μακεδονίας αρνήθηκε.
Μετά την αποτυχία των διαπραγματεύσεων ένας ντόπιος βοσκός πρότεινε στον Φλαμινίνο να οδηγήσει ένα μέρος του ρωμαϊκού στρατού στα νώτα των Μακεδόνων. Η επιχείρηση αυτή πραγματοποιήθηκε από τις 23 ως τις 25 Ιουνίου 198 π.Χ. και έφερε τους Μακεδόνες σε εξαιρετικά δυσχερή θέση. Ο Φίλιππος αναγκάστηκε να διατάξει υποχώρηση και αποσύρθηκε στην περιοχή του σημερινού Μετσόβου μέσω της Κλεισούρας. Από εκεί προχώρησε στη Θεσσαλία και περίμενε τις κινήσεις του αντιπάλου του.
Αξίζει να σημειωθεί εδώ παρενθετικά ότι τις συγκεκριμένες επιτυχίες των Ρωμαίων σε βάρος των Μακεδόνων στο έδαφος της Ηπείρου προέβαλλαν για προπαγανδιστικούς λόγους οι Ιταλοί κατά τον πόλεμο του 1940-41, χωρίς αυτό να τονώσει και πολύ το ηθικό των στρατιωτών τους.
Στη Θεσσαλία ο Φίλιππος Ε' διέταξε τους κατοίκους να απομακρυνθούν από τις πόλεις και τους υπόλοιπους οικισμούς με όσα από τα υπάρχοντά τους μπορούσαν και στη συνέχεια κατέστρεψε όλα τα κτίρια και τις καλλιέργειες. Ο Φλαμινίνος εισέβαλε στη Θεσσαλία τον Αύγουστο. Οι σύμμαχοί
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
του Αιτωλοί είχαν ήδη εισβάλει στο δυτικό τμήμα της περιοχής και προχωρούσαν για να ενωθούν μαζί του. Οι Ρωμαίοι προσπέρα- σαν το καλά οχυρωμένο Αιγίνιο, τη σημερινή Καλαμπάκα, χωρίς να επιτεθούν. Τον Σεπτέμβριο ο Φλαμινίνος προσπάθησε να καταλάβει τον Ατρακα, κοντά στη Λάρισα, συνάντησε όμως τη σθεναρή αντίσταση της μακεδονικής φρουράς. Την ίδια περίοδο ο Φίλιππος βρισκόταν στα Τέμπη, έτοιμος να υπερασπιστεί το πέρασμα και να εμποδίσει την εισβολή των Ρωμαίων στη Μακεδονία. Λόγω της ανεπάρκειας των εφοδίων και της αντίστασης που συναντούσε σε όλα τα φρούρια της Θεσσαλίας ο Ρωμαίος ύπατος προτίμησε να υποχωρήσει στη νότια Ελλάδα. Εκεί πληροφορήθηκε με ευχαρίστηση ότι η Αχαϊκή Συμπολιτεία είχε αποφασίσει να εγκαταλείψει τη συμμαχία με τους Μακεδόνες και να υποστηρίξει τους Ρωμαίους. Αν και κάποιες πόλεις της Συμπολιτείας αρ- νήθηκαν να αποδεχθούν αυτή την απόφαση και αποχώρησαν, επρόκειτο για ένα σημαντικό κέρδος για τον Φλαμινίνο. Οι κάτοικοι του Αργους και της Κορίνθου παρέμει- ναν πιστοί στον Φίλιππο και δεν επιτέθηκαν στη μακεδονική φρουρά του Ακροκορίν- θου. Η κατάσταση όμως ήταν αρνητική για τον ίδιο. Ετσι αναγκάστηκε να ζητήσει συνάντηση με τον Φλαμινίνο για διαπραγματεύσεις. Ο Ρωμαίος δέχθηκε και η συνάντηση έγινε κοντά στις Θερμοπύλες. Εκεί συμ- φωνήθηκε να στείλει ο Φίλιππος Ε 1 πρεσβεία στη Ρώμη για να διαπραγματευθεί τους όρους της ειρήνης απευθείας με τη Σύγκλητο. Στη Ρώμη προσήλθαν και πρεσβείες των Ελλήνων αντιπάλων της Μακεδονίας και τελικά έπεισαν τους συγκλητικούς να διατάξουν τη συνέχιση του πολέμου.
Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΤΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ £ '
Την άνοιξη του 197 π.Χ. ο Φλαμινίνος ξεκίνησε για τη Θεσσαλία με 26.000 στρατιώτες, από τους οποίους το ένα τρίτο περίπου ήταν Ελληνες σύμμαχοι των Ρωμαίων. Ο Φίλιππος διέθετε, μεταξύ άλλων, 16.000 βαριά οπλισμένους οπλίτες της μακεδονικής φάλαγγας, 2.000 ελαφρά οπλισμένους πελταστές και 2.000 ιππείς. Στον μακεδονικό στρατό υπηρετούσαν επίσης 4.000 Θράκες και Ιλλυριοί και άλλοι 1.500 μισθοφόροι.
Οι δύο αντίπαλοι συναντήθηκαν στην περιοχή Κυνός Κεφαλές, όπου το 364 π.Χ. είχε σκοτωθεί σε μάχη ο Θηβαίος στρατηγός Πελοπίδας. Οι Μακεδόνες επικράτησαν στις αψιμαχίες οι οποίες προηγήθηκαν της σύγκρουσης. Στη συνέχεια μία μακεδονική φάλαγγα επιτέθηκε προκαλώντας μεγάλες απώλειες στους Ρωμαίους. Ο Φλαμινίνος πίστεψε προς στιγμή ότι είχε ηττηθεί. Η δεύτερη μακεδονική φάλαγγα όμως έχασε τη συνοχή της και πολλούς οπλίτες. Ο,τι απέ- μεινε από τον μακεδονικό στρατό αναγκάστηκε να αποχωρήσει όταν δέχθηκε επίθεση από τις πλευρές. Η μάχη στις Κυνός Κε
μη. Μάλιστα το 195 π.Χ. έστειλε ένα σώμα 1.500 Μακεδόνων να πολεμήσει μαζί με τους Ρωμαίους και τους συμμάχους τους κατά της Σπάρτης. Οταν ο Αντίοχος Γ1 ο Μέ- γας, βασιλιάς της Συρίας, σχεδίαζε εισβολή στην Ελλάδα με την υποστήριξη των Αιτω- λών για να συγκρουστεί με τους Ρωμαίους, ο βασιλιάς της Μακεδονίας αρνήθηκε να τον βοηθήσει. Για να τον ανταμείψουν οι Ρωμαίοι τού επέτρεψαν να καταλάβει το μικρό Βασίλειο της Αθαμανίας, το οποίο βρισκόταν στα νοτιοδυτικά της Μακεδονίας.
Η Μακεδονία δεν ήταν πλέον η ισχυρότερη δύναμη στην Ελλάδα και εσωτερικές διενέξεις τάραξαν τη δυναστεία των Αντιγο- νιδών. Το 183 π.Χ. ο γιος του Φιλίππου Ε', Δημήτριος, επέστρεψε από τη Ρώμη, όπου είχε ζήσει για ένα διάστημα ως όμηρος αλλά
φαλές απέδειξε μία σημαντική αδυναμία της μακεδονικής φάλαγγας. Ο σχηματισμός αυτός ήταν πολύ αποδοτικός σε κατά μέτωπο επίθεση, τα πλευρά του όμως δεν προστατεύονταν επαρκώς και ένα ευκίνητο στράτευμα, όπως η ρωμαϊκή λεγεώνα, μπορούσε να τα πλήξει αποτελεσματικά.
Μετά την ήττα ο Φίλιππος Ε1 αναγκάστηκε να αποδεχθεί τους βαρείς όρους των Ρωμαίων. Υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει όλες τις πόλεις που κατείχε στη νότια Ελλάδα και στη Θεσσαλία, να περιοριστεί στο Βασίλειο της Μακεδονίας και να καταβάλει 1000 τάλαντα ως πολεμική αποζημίωση. Η Ρώμη γινόταν ο ουσιαστικός ρυθμιστής των ελληνικών ζητημάτων, προτιμούσε όμως ακόμα να αυτοπροβάλλεται ως η δύναμη η οποία έφερε στους Ελληνες την ελευθερία. Το 196π.Χ., κατά τη διάρκεια των Ισθμιων, ο Φλαμινίνος ανήγγειλε ότι όλες οι ελληνικές πόλεις-κράτη θα ήταν πλέον αυτόνομες, χωρίς ξένες φρουρές, απαλλαγμένες από την υποχρέωση να καταβάλουν εισφορές σε κάποια ηγεμονική δύναμη και ελεύθερες να εφαρμόσουν τους πατροπαράδο- τους νόμους τους. Οι παρευρισκόμενοι Ελληνες ανταποκρίθηκαν στις ρωμαϊκές διακηρύξεις με ενθουσιασμό, χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι οι Ρωμαίοι, όπως είχαν πράξει και άλλες δυνάμεις κατά το παρελθόν, προετοίμαζαν το έδαφος για την επιβολή της εξουσίας τους.
Μετά τη συνθήκη ειρήνης ο Φίλιππος Ε' προσπάθησε να μην προκαλέσει πάλι τη Ρώ-
και ως εκπρόσωπος του πατέρα του έχοντας κερδίσει τη συμπάθεια και την υποστήριξη των Ρωμαίων. Ο Περσέας, μεγαλύτερος γιος του Φιλίππου Ε1, φοβήθηκε ότι υπήρχε σχέδιο να τον παραμερίσουν από τη διαδοχή προς όφελος του Δημητρίου. Το 180 π.Χ. παρουσίασε στον πατέρα του μια επιστολή του Φλαμινίνου προς τον Δημή- τριο η οποία αποδείκνυε τις προδοτικές κινήσεις του αδελφού του. Η γνησιότητα αυτής της επιστολής δεν αποδείχθηκε ποτέ, ο Φίλιππος όμως διέταξε την εκτέλεση του Δημητρίου. Εναν χρόνο αργότερα, το 179 π.Χ., πέθανε από τη θλίψη του. Αυτό ήταν το τέλος ενός από τους μεγάλους Βασιλείς της Μακεδονίας. Ο άνθρωπος αυτός προσπάθησε με όσα μέσα είχε στη διάθεσή του να διατηρήσει την ηγεμονική παρουσία του βασιλείου του στον ελληνικό κόσμο. Οταν αντιλήφθηκε ότι ήταν αδύνατο, προσπάθησε με διπλωματικά μέσα να σώσει τη Μακεδονία από τον ρωμαϊκό επεκτατισμό, χωρίς θετικό αποτέλεσμα. 73
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1) Πλούταρχος: ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ, ΦΙΛΟΠΟΙΜΗΝ.(2) Πολύβιος: ΙΣΤΟΡΙΑΙ.(3) Διοδωρου Σικελιώτου: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ.(4) Peter Green: ALEXANDER TO ACTIUM, THE HELLENISTIC AGE, Thames and Hudson, London, 1993.(5) ΙΣΤΟΡΙΑ TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1974.(6) Παναγιώτη Κανελλόπουλου: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, Εκδόσεις Διον. Γιαλελής, Αθήνα, 1982.(7) Γιάννη Β. Καρύταα: Η ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΚΗ ΑΠΩΛΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΡΜΟ, Αθήνα, 1996.(8) Αλέξανδρος Παραδείσης: ΦΡΟΥΡΙΑ ΚΑΙ ΚΑΣΤΡΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, Εκδόσεις Ευσταθιάδη, Αθήνα, 1983.(10) Γίώργιος Σταϊνχάουερ: Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ, Εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα, 2000.
Παράσταση Μακεδόνα πολεμιστή σε τοιχογραφία τάφου.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Φ Υ Σ Ι Ο Γ Ν Ω Μ Ι Ε Σ
Δύο ήταν τα χαρακτηριστικά της σταδιοδρομίας του Ρώσου στρατηγού Αλεξέι Μπρουσίλωφ: υπήρξε ο μόνος στρατιωτικός που έδωσε το όνομά του σε μια επιχείρηση του Α'Παγκοσμίου Πολέμου και απέδωσε εξίσου καλά στον Τσαρικό και στον Ερυθρό Στρατό.
Ο Αλεξέι Μπρουσίλωφ, γόνος αριστοκρατικής οικογένειας, γεννήθηκε το 1853 στην Τιφλίδα. Εκπαιδεύτηκε στο Αυτο- κρατορικό Σώμα Νέων Ακολούθων πριν αρχίσει τη στρατιωτική του σταδιοδρομία ως αξιωματικός του Ιππικού στον Καύκασο. Το 1877 έλαβε μέρος στον Ρωσο-τουρκικό Πόλεμο (1877-78) και διακρίθηκε. Το 1906 είχε προαχθεί σε στρατηγό. Τον Ιούλιο του 1914 βρισκόταν σε άδεια στη Γερμανία, από όπου μόλις πρόφθασε να επιστρέφει στην πατρίδα του πριν η πρώτη της κηρύξει τον πόλεμο. Με την έναρξη της σύγκρουσης ανέλαβε τη διοίκηση της 8ης Ρωσικής Στρατιάς στη Γαλικία. Παρά την εμπειρία του στο ιππικό αντιλήφθηκε γρήγο-
Γ τρ ρα την αξία του πυροβολικού και των πολυβόλων στο σύγχρονο πεδίο μάχης.
Το 1915 ο Μπρουσίλωφ ήταν ο μόνος στρατηγός του Ρωσικού Στρατού του οποίου ο σχηματισμός είχε επιτυχίες. Οι επιθετικές επιχειρήσεις του χαρακτηρίζονταν από τη σημασία που έδινε στη λεπτομερή σχεδίαση. Κάθε δυνατή λεπτομέρεια λαμδανόταν υπόψη αλλά παράλληλα διατηρείτο η τακτική ευκαμψία για την περίπτωση που τα γεγονότα λάμβα- ναν διαφορετική τροπή - πράγμα το οποίο συνέβαινε πολύ συχνά. Η 8η Στρατιά αποδείχθηκε η πιο σταθερή σε νίκες ρωσική στρατιά. Οι επιτυχίες του Μπρουσίλωφ το 1915 είχαν ως αποτέλεσμα να του ανατεθεί η διοίκηση της Νοτιοδυτικής Ομάδας Στρατιών τον Μάρτιο του 1916. Ηταν ο μόνος Ρώσος στρατηγός που δεν απέδιδε τις αποτυχίες στις ελλείψεις διοι
κητικής μέριμνας αλλά σε κακές επιχειρησιακές επιλογές.
Το 1916 ο Μπρουσίλωφ ανέ- λα6ε την επιχείρηση η οποία θα λάμδανε το όνομά του - Επίθεση "Μπρουσίλωφ". Την εποχή εκείνη οι Ιταλοί ζητούσαν βοήθεια. Οι μόνοι που μπορούσαν να τη δώσουν ήταν οι Ρώσοι στο Ανατολικό Μέτωπο, που μέχρι στιγμής αντιμετώπιζαν με επιτυχία τους Αυστριακούς, όχι όμως και τους Γερμανούς. Οπως ήταν γενική συνήθεια τότε, το ρωσικό επιτελείο προτίμησε να ακολουθήσει τη γνωστή - καταστροφική κατά κανόνα - συνταγή και να οργανώσει μια επίθεση στο πιο ισχυρό σημείο του μετώπου, δηλαδή εναντίον των Γερμανών. Η ενέργεια ακολούθησε τη συνηθισμένη διαδικασία του Α' Παγκοσμίου Πολέμου: μεγάλες συγκεντρώσεις τμημάτων, εκτεταμένες προπαρασκευές πυροβολικού και απροσεξία στον τομέα της ασφαλείας. Το αποτέλεσμα ήταν να αποτύχει η επίθεση μια ακόμα φορά. Ο Μπρουσίλωφ, που είχε αγνοηθεί - πιθανότατα λόγω των επιτυχιών του είχε προκαλέσει τον φθόνο των συναδέλφων του στρατηγών - και δεν είχε γνώση των σχεδίων του επιτελείου του, ήταν ο μόνος ο οποίος μπορούσε να κινηθεί όταν οι Ιταλοί ζήτησαν πάλι βοήθεια. Απέναντι του είχε τους Αυστριακούς, εναντίον των οποίων εφάρμοσε έναν νέο τρόπο ενεργείας, βασικώς επειδή δεν είχε τι άλλο να πράξει. Στις 4 Ιουλίου 1916 ο στρατός του επιτέθηκε χωρίς προετοιμασία και χωρίς προπαρασκευή πυροβολικού, συνεπώς χωρίς ο εχθρός να αντιληφθεί τις προθέσεις του. Η επίθεση εκδηλώ
θηκε σε 20 διαφορετικά σημεία του μετώπου, εκεί όπου βρήκε αδυναμίες. Επιπλέον εφάρμοσε πολλές τακτικές οι οποίες αργότερα θα αποτελούσαν τη βάση του τακτικού δόγματος του Ερυθρού Στρατού (εξαπάτηση, αιφνιδιασμό και ορμή) που δημιουργούσαν έντονη αντίθεση με την τακτική της κατά μέτωπο επίθεσης η οποία εφαρμοζόταν στο Δυτικό Μέτωπο. Παράλληλα πραγματοποίησε συντονισμένες προπαρασκευές πυροβολικού διευθυ- νόμενες από αεροπλάνα, με αποτέλεσμα μια επιτυχία χωρίς προηγούμενο.
Η επίθεση Μπρουσίλωφ διέλυσε δύο αυστριακές στρατιές. Οι Αυστριακοί έχασαν περίπου 1,5 εκατομμύριο άνδρες (400.000 αιχμάλωτοι) και μια περιοχή έκτασης 25.000 τ.χλμ. Η Αυστρία έχασε κάθε ελπίδα νίκης στην Ανατολή και σταμάτησε την επίθεση στην Ιταλία. Παράλληλα η Ρουμανία εισήλθε στον πόλεμο με το μέρος της Αντάντ. Ομως η αδυναμία των Ρώσων να επιτεθούν στον βορρά κατά των Γερμανών, δεν επέτρεψε να εξασφαλιστεί η επιτυχία του Μπρουσίλωφ, ο οποίος σε λίγο βρέθηκε να προσπαθεί μάταια να σώσει τη Ρουμανία από την επίθεση των Γερμανών.
Το 1917 ο Μπρουσίλωφ, ο οποίος ήταν υπέρ της παραίτησης του τσάρου, διορίστηκε από την Προσωρινή Κυβέρνηση (τον Ιούλιο εκείνου του χρόνου) αρχιστράτηγος του Ρωσικού Στρατού. Λίγο πριν ο μέχρι τότε Ρώσος αρχιστράτηγος Μιχαήλ Αλεξέγιεφ είχε ζητήσει την παραίτησή του! Από τη θέ ση αυτή ο Μπρουσίλωφ ηγήθη-
κε την 1η Ιουλίου 1917 της τελευταίας ρωσικής επίθεσης των 7ης και 11ης Στρατιών στο Ανατολικό Μέτωπο, γνωστής ως Επίθεσης Κερένσκι (ενίοτε αναφέρεται και ως Δεύτερη Επίθεση Μπρουσίλωφ), στην οποία έλαβαν μέρος για πρώτη φορά 31 μεραρχίες των μπολσεβίκων. Η προσπάθεια αυτή, αν και αρχικά είχε επιτυχία, ήταν καταδικασμένη. Το κλονισμένο ηθικό των Ρώσων, οι δυσκολίες ανεφοδιασμού και η άφιξη γερμανικών εφεδρειών είχαν ως αποτέλεσμα να μειωθεί η ορμή της επίθεσης και αυτή να διακοπεί τελείως στα μέσα Ιουλίου. Ενα άλλο αποτέλεσμα ήταν επίσης να κλονισθεί η συνοχή του Ρωσικού Στρατού. Ο Μπρουσίλωφ έχασε τη θέση του την 1η Αυγούστου 1917.
Οταν κατέλαβαν την εξουσία οι Μπολσεβίκοι ο Μπρουσίλωφ παρέμεινε αδρανής. Το 1920 κλήθηκε - και δέχθηκε - να προσφέρει τις υπηρεσίες του στον Ερυθρό Στρατό. Τον ίδιο χρόνο έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις του Ερυθρού Στρατού κατά της Βαρσοβίας. Μέχρι την παραίτησή του, το 1924, υπηρέτησε κυρίως σε επιτελικές θ έ σεις, αρχικά ως στρατιωτικός σύμβουλος και μετά ως επιθεωρητής του Ιππικού. Πέθανε στις 17 Μαρτίου 1926 στη Μόσχα. Αφησε τα απομνημονεύματά του με τίτλο "Το Σημειωματάριο Ενός Στρατιώτη, 1914- 1918“.
Δημήτρης Γεδεών
ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΑΛΕΞΕΙ ΑΛΕΞΕΓΙΕΒΙΤΣ ΜΠΡΟΥΣΙΛΩΦ (1853-1926)
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ
m jp a * Επιμέλεια: Γιάννης Τερνιώτης
ΤΑ ASROC ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΝΤΙΤΟΡΠΙΛΛΙΚΩΝ ΤΥΠΟΥ FRAM
Στο διαμέρισμα εκτόξευσης βλήματος ASROC ο έφεδρος κελευστής (Τορπ.) Νίκος Τσελέντης βρίσκεται στα χειριστήρια ελέγχου του συστήματος. Από εκεί μπορούσε να γίνει η περιστροφή του εκτοξευτήρα κατά 360 μοίρες και η ανύψωση των βλημάτων ανά δύο κατά 45 μοίρες. Επίσης γινόταν η επιλογή βλήματος και η πυροδότηση κατόπιν εντολής από τη γέφυρα του σκάφους.
Η ανάπτυξη των οπλικών συστημάτων τα οποία χρησιμοποιούσαν τα σκάφη επιφανείας εναντίον των υποβρυχίων συνεχίστηκε αμείωτη μετά το τέλος του Β' ΠΠ. Κατά τη δεκαετία του 1950 το Αμερικανικό Ναυτικό εφοδιάστηκε με το ASROC, ένα σύστημα εξαπόλυσης "ακουστικών” τορπιλλών Mk 44/Mk 46 (με τη βοήθεια πυραύλου-φορέα) σε μεγάλη απόσταση, για την αναζήτηση και την καταστροφή ενός υποβρυχίου στόχου που είχε επισημανθεί από άλλα μέσα ανίχνευσης.
Το ASROC (Anti Submarine Rocket) χρησιμοποιούσε έναν ο-
0 οκταπλός εκτοξευτήρας ανθυποβρυχιακών βλημάτων ASROC του Λ/Γ“Κουντουριώτης" στον Ναύσταθμο Σαλαμίνας τον Απρίλιο του 1975.
κταπλό εκτοξευτήρα και ισάριθμα βλήματα. Καθένα από αυτά αποτελείτο από το περίβλημα, έναν πυραυλοκινήρα στερεών προωθητικών και μια τορπίλλη ή ειδική βόμβα βυθού. Είχε μήκος 4,572 m, διάμετρο 0,30 m και βάρος 453,6 kg. Τα συστήματα ASROC εξόπλιζαν καταδρομικά, αντιτορπιλλικά και φρεγάτες του Αμερικανικού Ναυτικού τα οποία μπορούσαν να επισημαίνουν υποβρύχια με τη βοήθεια σόναρ. Μετά την επισήμανση ενός στόχου τα στοιχεία του διαβιβάζονταν στον υπολογιστή βολής του συστήματος, ο οποίος πραγματοποιούσε τη σκόπευση του ASROC. Ακολουθούσε η πυροδότηση του βλήματος, που ακολουθούσε προκαθορισμένη τροχιά μέχρι ένα επιθυμητό σημείο. Εκεί απελευθερωνόταν η τορπίλλη, η οποία έπεφτε στη θάλασσα επιβραδυνόμενη από ειδικό αλεξίπτωτο που άνοιγε πίσω της. Επειτα, με ενεργοποιημένα τα όργανα ανίχνευσής της, επεσήμαινε και έπληττε τον στόχο της.
Το συγκεκριμένο σύστημα εξόπλιζε τα αντιτορπιλλικά τύπου FRAM του Πολεμικού Ναυτικού κατά τις δεκαετίες του 1970 και του 1980 και αργότερα τα αντιτορπιλλικά “Adams" και τις φρεγάτες "Knox". Σήμερα τα πλοία έχουν παροπλισθεί και το ASROC έχει αποσυρθεί από την υπηρεσία. Στο τεύχος αυτό δημοσιεύουμε με ικανοποίηση μερικές φωτογραφίες από το αρχείο του αναγνώστη και πολύτιμου βοηθού μας κατά τις προ- σπάθειές μας για την παρουσίαση ελληνικών ιστορικών θεμάτων, Νίκου Τσελέντη από την Πάτρα. Πρόκειται για μοναδικές φωτογραφίες της περιόδου 1974-1976 οι οποίες ελήφθησαν κατά τη θητεία του στο Α/Τ "Κουντουριώτης" (D 213) και στο σύστημα ASROC του σκάφους, στο οποίο υπηρετούσε ως έφεδρος κελευστής.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ
Βολή βλήματος ASROCano το Α/Τ "Κουντουριώτης" σε απόσταση 8.000 περίπου υαρδών, κατά υποβρυχίου στόχου.Το συγκεκριμένο βλήμα είναι εκπαιδευτικό και φέρει ανθυποβρυχιακή τορπίλλη ασκήσεων τύπου Mk-44-O.
Αύγουστος 1976στο Α/Τ "Κουντουριώτης", κατά τη διάρκεια φόρτωσης εκπαιδευτικού βλήματος ASROCotov εκτοξευτήρα. Στη φωτογραφία εκτός από τον Ν. Τσελέντη (στο κέντρο) διακρίνονται ο τότε αρχικελευστής (Πυροβ.) Κανέλλος Φράγκος και ο μόνιμος κελευστής Ν. Τεντόγλου.
Στιγμιότυπο λίγο πριν από την είσοδο του βλήματος στον εκτοξευτήρα. Εντύπωση προκαλεί το ασυνήθιστο (τουλάχιστον για σήμερα) μήκος της κόμης του χειριστή!
Στην αποθήκη βλημάτων ASROC και τορπιλλών του πλοίου. Ο Ν.Τσελέντης φωτογραφίζεται εμπρός από δυο ASROC τα οποία
συγκεκριμένος τύπος τορπιλλών δεν διέθετεγυροσκόπιο και προοριζόταν για βολή από το σύστημα ASROC, από αεροπλάνα ή ελικόπτερα).
φέρουν τορπίλλες Mk 44 (ο
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΣΤΟΥΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣΠροσκαλούμε τους αναγνώστες που έχουν στο αρχείο τους φωτογραφίες από την στρατιωτική μας ιστορία ή από
οποιοδήποτε αντικείμενο στρατιωτικού ενδιαφέροντος να μας τις διαθέσουν προσωρινά συνοδευόμενες αν είναι δυνατόν από σχετικό κείμενο. Εμείς από την πλευρά μας αναλαμβάνουμε να προχωρήσουμε στην καλύτερη δυνατή παρουσίαση,
δημοσιεύοντας το όνομα του αποστολέα (αν το επιθυμεί), και εγγυόμαστε την επιστροφή του υλικού μετά τη δημοσίευση (Περιοδικό «Στρατιωτική Ιστορία», Τ.Θ. 3951,10210, Αθήνα, υπ’ όψη Γ Τερνιώτη).
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Κ Ι Ν Η Μ Α Τ Ο Γ Ρ Α Φ Ο Σ
Η Διάσωση του Στρατιώτη Ράιαν
Προς τα τέλη της δεκαετίας του 1990 ένα κινηματογραφικό έργο αναζωπύρωσε το ενδιαφέρον της κινηματογραφικής βιομηχανίας για τον Β 1 Παγκόσμιο πόλεμο. Πρόκειται για την ταινία «Η Διάσωση του Στρατιώτη Ράιαν», του Στί6εν Σπίλμπεργκ, που προβλήθηκε στις αίθουσες το 1998. Θέμα της είναι η προσπάθεια μιας ομάδας στρατιωτών η οποία, αφού αποβιβάσθηκε στην ακτή "Ομάχα" της Νορμανδίας, ανέλαβε την αποστολή να βρει και να σώσει τον Ράιαν, το μοναδικό από τα τέσσερα αγόρια της οικογενείας του που παρέμενε ζωντανό.
Η ιστορική ακρίβεια δεν έχει αλλοιωθεί παρά μόνο μερικώς. Για παράδειγμα οι αμερικανικές δυνάμεις δεν διένυσαν σε σύντομο χρονικό διάστημα την αρχική μικρή απόσταση στην ακτή. Μερικές μονάδες καθηλώθηκαν μέχρι και πέντε ώρες κάτω από εχθρικά πυρά. Επίσης οι περιγραφές και οι διηγήσεις των μαχών μαρτυρούν ότι η θάλασσα είχε σκούρο χρώμα από την αναμόχλευση του πυθμένα και όχι κόκκινο από το αίμα των στρατιωτών όπως μας δείχνει η ταινία. Ωστόσο το περιεχόμενο του έργου σε καμία περίπτωση δεν αλλοιώνεται από τέτοιες λεπτομέρειες.
Με βάση την παραπάνω ιστορία λοιπόν ο Στίβεν Σπίλμπεργκ μας ξεδιπλώνει το κινηματο
γραφικό του ταλέντο και καταφέρνει να καθηλώσει τον θεατή. Οι απεικονίσεις των μαχών είναι ρεαλιστικές ενώ τα πλάνα, κοφτά και ρυθμικά, κόβουν την ανάσα και πραγματικά σοκάρουν. Παράλληλα η ερμηνεία όλων των ηθοποιών είναι μοναδική, με αποτέλεσμα ο θεατής να δένεται με τους ήρωες και να συμμετέχει στο δράμα τους.
Θεματικά η ταινία μπορεί να χωριστεί σε τρεις ενότητες. Στην πρώτη ενότητα εξιστορείται η απόβαση στην ακτή Όμάχα", στη δεύτερη η αναζήτηση και η περιπλάνηση των στρατιωτών στην εχθρική ενδοχώρα και στην τρίτη η τελική μάχη. Πολλοί είπαν ότι αυτός ο διαχωρισμός μάλλον αλλοίωσε τον χαρακτήρα της ταινίας η οποία, σύμφωνα με τους επικριτές, δεν έχει τίποτα άλλο να δείξει εκτός από δύο σημαντικές μάχες και ενδιάμεσα μια φλύαρη διήγηση. Το έργο μάλιστα συνδέθηκε και με την προσπάθεια της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής να υπενθυμίσει στον κόσμο, ιδιαίτερα στους Ευρωπαίους, ότι οι ΗΠΑ έχουν βοηθήσει τους συμμάχους τους κατά το παρελθόν. Ας μη λησμονούμε ότι η προβολή της ταινίας έγινε σε μια χρονική περίοδο που στην Ευρώπη η κριτική κατά της αμερικανικής επέμβασης στη Γιουγκοσλαβία ήταν έντονη. Ωστόσο όλες αυτές οι έντονες κρι
τικές και αντιπαραθέσεις δεν καταδεικνύουν τίποτα παραπάνω από το ότι «Η Διάσωση του Στρατιώτη Ράιαν» αποτελεί μια σημαντική ταινία με εκπληκτική δύναμη ως προς την επικοινωνία με τον θεατή, που εντυπώσιασε κοινό και κριτικούς. Σε αντίθεση με τις κλασικές ταινίες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου ο Σπίλμπεργκ εισήγαγε κοντινά και ασταθή πλάνα και δεν δίστασε να φέρει τον θεατή δίπλα στις στιγμές φρίκης τις οποίες έζησαν οι στρατιώτες στο πεδίο της μάχης. Η κινηματογράφηση προκάλεσε αίσθηση και έθεσε νέα δεδομένα για τις πολεμικές ταινίες, δεν θυμίζει δε σε τίποτα την πιο διάσημη κινηματογραφική παραγωγή για την απόβαση στη Νορμανδία, το φιλμ του Ντάρυλ Ζανούκ «Η Μεγαλύτερη Ημέρα του Πολέμου» του 1962.
ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ
Η πραγματική ιστορία που θεωρείται ότι ενέπνευσε για την ταινία, είναι αυτή του Φριτζ Νίλαντ. Ο Νίλαντ έχασε τα δύο αδέλφια του κατά τις επιχειρήσεις της Νορμανδίας και αγνοείτο και η ζωή του τρίτου του αδελφού στη Μπούρμα, τις μέρες που ο ίδιος ως αλεξιπτωτιστής είχε πέσει σε λάθος σημείο πίσω από τις εχθρικές θέσεις στη Νορμανδία. Τελικά μετά
Κ Ι Ν Η Μ Α Τ Ο Γ Ρ Α Φ Ο Σ
Η Διάσωση του Στρατιώτη Ράιαν
Τίτλος Ταινίας: Η Διάσωση του Στρατιώτη Ράιαν Παραγωγή: Dreamwork Pictures - Paramount Pictures Σενάριο: Ρόμπερτ Ρόνταρτ - Μαί- κλ Καν
Παραγωγή: Γκάρυ Λέβινσον Σκηνοθέτης: Στίβεν Σπίλμπεργκ Μουσική: Τζων Ουίλιαμς Πρωταγωνιστές: Τομ Χανκς (λοχαγός Μί- λερ), Μ ατ Ντέιμον (Τζέιμς Ράιαν), Εντουαρ- ντ Μπερνς (Ρέιμπεν), Τομ Σίζεμορ (λοχίας Χόργουαθ), Βιν Ν τήζελ (Καπάρζο), Αν ταμ Γκόλντμπεργκ (Μέλις), Τζοβάνι Ριμπίσι (νοσοκόμος), Τζέρεμι Ν τέιβ ις (δεκανέας Απχαμ), Μπάρι Πέπερ (Τζάκσον)Διάρκεια: 169 λεπτά Ετος Παραγωγής: 1998 Σλόγκαν Ταινίας: "Στην τελευτα ία μεγάλη α πόβαση, του τελευ τα ίου μεγάλου πολέμου, η μεγαλύτερη πρόκληση για οκτώ άνδρες ή ταν... να σώσουν έναν"Διακρίσεις: 5 Οσκαρ (φωτογραφίας, σκηνοθεσίας, μοντάζ, ήχου, ηχητικών εφ έ ) και άλλα βραβεία
από περιπλάνηση 18 ημερών πίσω από τις γραμμές του εχθρού ο Νίλαντ κατάφερε να επιστρέφει στα αμερικανικά στρατεύματα. Οι Αμερικανοί επιτελείς αμέσως μερίμνησαν για την επιστροφή του στην πατρίδα - σχετικό σήμα είχε σταλεί από την ανώτατη διοίκηση. Η ενέργεια αυτή απέρρεε από την πρακτική των υπευθύνων του Αμερικανικού Στρατού να επιστρέφει ένας στρατιώτης-μέλος μιας πολυμελούς οικογένειας από το μέτωπο αν ήταν ο τελευταίος ε-
ναπομένων από τους αδελφούς του. Η συγκεκριμένη πρακτική εφαρμόστηκε μετά τον θάνατο των πέντε αδελφών Σάλιβαν το 1942 με τη βύθιση του καταδρομικού U SS "Juneau".
Ενα σημείο της ταινίας που αξίζει σχολιασμό είναι εκείνο στο οποίο ο στρατηγός Μάρ- σαλ διαβάζει μια επιστολή του Αβραάμ Λίνκολν προς τη Λύδια Μπίξμπυ της Βοστώνης. Ο Λίνκολν είχε γράψει την επιστολή όταν πληροφο- ρήθηκε πως η Μπίξμπυ έχασε και τα πέντε παιδιά της κατά τον εμφύλιο πόλεμο. Ωστόσο η αλήθεια για την οικογένεια Μπίξμπυ είναι η ακόλουθη. Δύο αγόρια της οικογένειας σκοτώθηκαν κατά τον εμφύλιο πόλεμο. Ο τρίτος γιος αιχμαλωτίσθηκε και αργότερα απελευθερώθηκε. Ο τέταρτος αυτομόλησε ενώ ο πέμπτος ε- γκατέλειψε τα στρατεύματα των Βορείων και έ- γινε ναυτικός. Δεν είναι γνωστό το κατά πόσον ο Λίνκολν γνώριζε αυτό το γεγονός όταν συνέ- γραψε τη συγκινητική επιστολή του. Η πραγματική ιστορία των αδελφών Μπίξμπυ έχει κατα- γραφεί από ιστορικούς της περιόδου, παρόλα αυτά χρησιμοποιείται από τον Στίβεν Σπίλμπερ- γκ ως βασικό κίνητρο για την αυτοθυσία των ηρώων της ταινίας του.
ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΕΣ ΣΗΜ ΕΙΩΣΕΙΣ
• Βασικός συνεργάτης στην ταινία ήταν ο βετεράνος του Βιετνάμ και εν αποστρατεία λοχαγός των Πεζοναυτών Ντέηλ Ντάι, ο πιο έμπειρος σύμβουλος του Χόλλυγουντ σε στρατιωτικά θέματα. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι έχει βοηθήσει στις ταινίες "Γεννημένος την 4η Ιουλίου", “Πλατούν", "Επικίνδυνες Αποστολές", "Ελεύθερος Σκοπευτής", "Σε Κατάσταση Πολιορκίας" κ.ά.• Οι ήρωες της ταινίας αποβιβάσθηκαν στην πιο θερμή ζώνη της ακτής "Ομάχα", τη λεγάμενη "Dog Green Zone“, στο ανατολικό άκρο της ακτής (δίπλα στη ζώνη “Τσάρλι").• Τα γυρίσματα για την απόβαση πραγματοποι-
ήθηκαν σε ακτές της Ιρλανδίας, επειδή οι πραγματικές τοποθεσίες έχουν αλλοιωθεί από την αστική ανάπτυξη. Τα υπόλοιπα γυρίσματα έ- γιναν σε ένα εγκαταλελειμμένο αεροδρόμιο βόρεια του Λονδίνου.• Επτακόσιοι πενήντα άνδρες του Ιρλανδικού Στρατού, που συμμετείχαν στα γυρίσματα ως κομπάρσοι, είχαν χρησιμοποιηθεί και στην ταινία "Braveheart" του Μελ Γκίμπσον.• Το έργο παρουσιάζει αναχρονισμούς και λάθη, παρά τη σημαντική προσπάθεια για ιστορική και αφηγηματική ακρίβεια. Ενδεικτικά αναφέρουμε ορισμένα: α) Οι στρατιώτες της ομάδας του λοχαγού Μίλερ φώναζαν το σύνθημα “Thunder" για να λάβουν την απάντηση "Flash" από φίλια στρατεύματα. Στην πραγματικότητα γινόταν το αντίθετο, ενώ στο τέλος λεγόταν η λέξη "Welcome" ως ένδειξη αποδοχής της συνεννόησης. β) Αμερικανικά στρατεύματα εμπλέκονται σε μάχες με άρματα Tiger και μονάδες των SS, τα οποία όμως δρούσαν στα ανατολικά της Νορμανδίας (κοντά στην Καν), όπου είχαν αναπτυχθεί οι βρετανικές δυνάμεις, γ) Δεν υπήρχε καλώδιο τηλεφώνου τύπου "ελατηρίου" το 1944. δ) Σε πολλά σημεία ο παρατηρητικός θεατής θα δει τους πρωταγωνιστές να εμφανίζονται στην ίδια σκηνή με διαφορετικό εξοπλισμό και ρούχα, ε) Υπάρχουν ανακρίβειες σε σχέση με διάφορα δεδομένα της περιόδου, π.χ. λανθασμένες πινακίδες αυτοκινήτων.
ΤΕΧΝΙΚΑ ΚΑΙ ΛΟΙΠΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ DVD
Περιοχή: 2Γλώσσα ταινίας: Αγγλικά Εικόνα: Αναμορφική 1,78:1. Εγχρωμη Ηχος: Dolby Digital 5.1 Αριθμός Δίσκων: 2 Εταιρεία Διανομής: Odeon
Ανδρέας Αττάλογλου
Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η
Τ Ι « Ν Τ Ι Τ Θ Ρ Η Ι λ Ι Κ β Β Α Σ Ι Α Ι Ζ Ζ Α 8 A f A K i l l Η Μ Α Χ Η Τ ΝΖ A Ε Ρ β ¥
52 ΜΕΡΕΣ 1943ΒΑ1ΙΑΝΙΜΕΝΤΟΓΙΑΝΝΗΙ ΚΟΠΗΣ ΜΗΠΟΤΑΚΗΙ ΠΒΡΓΟΙΝΙΚΟΑΑΙΑΗΙ
80
Β. Μ εντογιάννης Κ. Μητσοτάκης Γ. Νικολαίδης52 ΜΕΡΕΣ 1943 ΤΟ ΑΝΤΠΟΡΠΙΛΙΚΟ «ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΟΛΓΑ» ΚΑΙ Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΛΕΡΟΥΕκδόσεις «Καστανιώτη» Αθήνα, 2004 Σελίδες 274
Η πολυτελής αυτή έκδοση σε μορφή λευκώματος είναι αφιερωμένη στη δράση του αντι- τορπιλλικού (Α/Τ) «Βασίλισσα Ολγα» και στα γεγονότα της Μάχης της Λέρου το 1943. Για τη δημιουργία της συνεργάστηκαν ένας φωτογράφος (Β. Μεντογιάν- νης), ένας κινηματογραφιστής (Κ. Μητσοτάκης) και ένας σκηνοθέτης (Γ Νικολαίδης). Γίνεται αναφορά στα γεγονότα της μάχης, που διήρκεσε 52 ημέρες, καλύπτοντας την περίοδο από τη βύθιση του Α/Τ “Β. Ολγα" μέχρι την κατάληψη του νησιού από τις γερμανικές δυνάμεις. Η επίπονη εργασία υπερέβη σε διάρκεια τα πέντε χρόνια. Εκατοντάδες φωτογραφίες, περισσότερες από 30 ώρες ψηφιακού βίντεο, υποβρύχιες λήψεις από τα ευρήματα της ιστορικής εκείνης περιόδου, δεκάδες ώρες συζητήσεων με επι- ζώντες, Ελληνες και ξένους, υπέστησαν επεξεργασία για να οδηγήσουν σε αυτό το αποτέλεσμα. Το πλούσιο έγχρωμο φωτογραφικό υλικό συνοδεύουν μικρά κείμενα με αφηγήσεις των πρωταγωνιστών, οι οποίες έρχονται για πρώτη φορά στο φως της δημοσιότητας. Αξίζει να σημειωθεί ότι
μεταξύ των εκπληκτικών φωτογραφιών περιλαμβάνονται μερικές του μεταγωγικού Junkers 52 της Luftwaffe το οποίο βρέθηκε σε καλή κατάσταση στον βυθό, ανασύρθηκε και συντηρείται με σκοπό να εκτεθεί για το κοινό. Το βιβλίο κυκλοφορεί στα ελληνικά και στα αγγλικά και διατίθεται από τις εκδόσεις «Καστανιώτη» (Ζαλόγγου 11, 106 78, Αθήνα, τηλ. 210/3301208, fax: 210/3822530).
Πάρις Αρνόπουλος
Ε Ξ Ω Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Α
Π όλις - Έ θ ν ο ς - Κόσμος
Η εξωτερική πολιτική των αρχαίων Ελλήνων
Πάρις ΑρνόπουλοςΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝΕκδόσεις «Leader Books» Αθήνα, 2001 Σελίδες 350
Αντικείμενο του συγκεκριμένου ενδιαφέροντος βιβλίου είναι η εξωτερική πολιτική των αρχαίων Ελλήνων. Ο συγγραφέας συνδυάζοντας τη συγκριτική με την αναλυτική και τη συνθετική μέ
θοδο, πραγματοποιεί ένα ταξίδι στο παρελθόν. Επιλέγει μια περίοδο πέντε αιώνων, παρουσιάζοντας τις απόψεις και τις δραστηριότητες των προγόνων μας αναφορικά με τα ζητήματα των διεθνών και των διακρατικών σχέσεων.
Το έργο είναι επίκαιρο και μοναδικό στο είδος του. Αναζητεί όλα όσα συλλογίσθηκαν και υλοποίησαν τα λαμπρότερα πνεύματα της αρχαίας Ελλάδας στους τομείς της εξωτερικής πολιτικής και των διεθνών σχέσεων. Σε αυτό αναλύονται και εξηγούνται οι μέθοδοι επίλυσης των «εξωπολι- τικών» προβλημάτων που απασχολούσαν εκείνους τους ανθρώπους. Επικεντρώνεται στην "πόλη", η οποία θεωρείται αφετηρία και κέντρο του πολιτισμένου και του πολιτικού βίου. Κατά τον συγγραφέα οι Ελληνες διανοούμενοι, αν και δεν κληροδότησαν πολλά ενιαία και διεξοδικά έργα για τις σχέσεις μεταξύ των λαών και των κρατών, προέβαλαν απόψεις και διαπιστώσεις οι οποίες συνέβαλαν καθοριστικά στη διαμόρφωση των πρώτων αρχών που διέπουν την εξωτερική πολιτική, τις διεθνείς σχέσεις, τη διπλωματία και τη στρατηγική. Η κεντρική διάθεση του βιβλίου γίνεται από τις εκδόσεις «Leader Books» (Πα- ναγή Κυριάκού 17, Αμπελόκηποι, 115 21, Αθήνα, τηλ. 210/6452825, fax: 210/6449924).
Στέλιος ΒογιατζήςΗ ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΓΙΑ PROJECT MANAGERSΕκδόσεις «Κριτική»Αθήνα, 2004 Σελίδες 240
Το βιβλίο αυτό επιχειρεί να γεφυρώσει την πολεμική τακτική και στρατηγική με τον αγώνα που διεξάγεται στον σύγχρονο κόσμο των επιχειρήσεων. Χαρακτηριστικός των προθέσεων είναι ο υπότιτλος: «Από τον Θουκυδίδη και τον Ναπσλέοντα στο σύγχρονο επιχειρησιακό πεδίο». Ο συγγραφέας ωθούμενος από το ενδιαφέρον προς την ιστορία και τον επαγγελματικό προσανατολισμό
αντλεί μια σειρά διδαγμάτων με διαχρονική - κλασική αξία, τα οποία μπορούν κάλλιστα να εφαρμοστούν στο σύγχρονο πεδίο των επιχειρήσεων. Πραγματεύεται τη λεγάμενη Διοίκηση Εργων (Project Management) υπό το πρίσμα των έντονων συγκρούσεων οι οποίες αναδύονται κατά την υλοποίησή τους. Αυτές είναι παρόμοιες με εκείνες του πολέμου, ενταγμένες στο πλαίσιο ενός ευρύτερου και ιδιαίτερα σκληρού «πολέμου», δηλαδή της επιχειρησιακής επιβίωσης. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια προσπάθεια αναζήτησης «ψηγμάτων γνωστικού χρυσού» στη σκέψη μεγάλων στρατιωτικών η-
H H n m ö n a n aΣ Τ Ε Λ ΙΟ Σ Ε. Β Ο ΓΙΑ ΤΖΗ Σ
Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΓΙΑ PROJECT MANAGERS
Από τον Θουκυδίδη και τον Ναπολε'οντα στο σύγχρονο επιχειρησιακό πεδίο
Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η
Υετών και θεωρητικών της στρατιωτικής στρατηγικής ευρύτερα, τα οποία θα έχουν εφαρμογή στο πεδίο των επιχειρήσεων. Η έννοια του κλασικού είναι συνυφασμένη με τη διαχρονικότητα. Η κλασική σκέψη έχει χρησιμοποιηθεί ως σημείο αναφοράς για την αναζήτηση βάσεων προσδιορισμού για το ευρύτερο «επιχειρείν» σε όλες του τις εκφάνσεις. Το έργο απευθύνεται σε όσους ενδιαφέ- ρονται για την κλασική στρατηγική σκέψη και το πώς αυτή μπορεί να αξιοποιηθεί κατάλληλα στο απαιτητικό και ταχέως εξελισσόμενο σύγχρονο πεδίο των επιχειρήσεων. Διατίθεται από τις εκδόσεις «Κριτική» (Τσαμαδού 1-3, Αθήνα, 106 83, τηλ. 210/3803730, fax: 210/3803740, e-mail: biblia® kritiki.gr, www.kritiki.gr).
Ιωάννης Θεοδωράτος
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ