บทปฏิบัติการที่ 9 การสราง Map Layout ดวยโปรแกรม ArcView

(Creating presentation-quality map layout using ArcView)

วัตถุประสงค

1. ใหนิสิตเขาใจถึงหลักการเบื้องตนในการออกแบบและการสรางแผนที่

2. ใหนิสิตสามารถผลิตแผนที่ดวยโปรแกรม ArcView

9.1 คํานํา

แผนที่เปนรูปแบบหนึ่งของการแสดงผลขอมูลสารสนเทศภูมิศาสตร ซึ่งอาจจะเปนการแสดงผลขอมูลที่ถูกจัดเก็บหรือขอมูลที่ไดจากการวิเคราะห ขอมูลแผนที่ที่ถูกนําเขาสูระบบสารสนเทศภูมิศาสตรสวนใหญจะไดจากแผนที่ภูมิประเทศ (Topographic map) และ แผนท่ีเฉพาะเรื่อง (Thematic map) โดยแผนที่ภูมิประเทศ เปนแผนที่ซึ่งแสดงลักษณะของพื้นผิวโลกและรายละเอียดของขอมูลตางๆ ที่ปรากฏอยูบนพ้ืนผิวโลกทั้ง 3 มิติ ดังนั้นแผนที่ภูมิประเทศจึงเปนแผนที่พ้ืนฐานหรือเปนแหลงขอมูลของแผนที่เฉพาะเรื่องนั้นเอง สําหรับแผนที่เฉพาะเรื่องเปนแผนที่ที่แสดงรายละเอียดของขอมูลเชิงคุณภาพและ/หรือเชิงปริมาณของภูมิลักษณตางๆ ที่เฉพาะเจาะจง (specific feature) โดยมีความสัมพันธกับรายละเอียดของลักษณะภูมิประเทศบางอยางที่จําเปน (Hutchinson and Daniel, 1998)

ในบทปฏิบัติการนี้ ฝกใหนิสิตใช Layout document ของ โปรแกรม ArcView GIS เพ่ือแสดงผลสารสนเทศภูมิศาสตรจากขอมูลที่ถูกจัดเก็บไวแลวและขอมูลที่ไดจากการวิเคราะห ซึ่งโดยทั่วไปแลว ผลจากการวิเคราะหขอมูลทางภูมิศาสตรอาจจะอยูในรูปของกราฟฟกหรือตาราง กรณีผลของการวิเคราะหที่อยูในรูปของตารางมักจะไมตองเตรียมการใดๆ มากนักในการที่จะนําเสนอ แตผลของการวิเคราะหขอมูลที่อยูในรูปแบบกราฟฟก มักจะถูกแสดงในรูปของแผนที่ ซึ่งจะตองมีการออกแบบและพิจารณาถึงองคประกอบตางๆ ของแผนที่ เพ่ือแสดงรายละเอียดของสารสนเทศที่ตองการแสดง รวมถึงความสัมพันธของส่ิงตางๆ ที่เก่ียวของทั้งทางดานภูมิภาค รูปราง ขนาด และระยะทาง อยางมีประสิทธิภาพ

บทปฏิบัติการระบบสารสนเทศภูมิศาสตร การสราง Map Layout ดวยโปรแกรม ArcView

86

9.2 องคประกอบพื้นฐานของแผนที่

องคประกอบพื้นฐานของแผนที่ (basic map element) ที่จําเปนมีดังตอไปนี้

1. ตัวภาพแผนที่ (Map body หรือ View document) 2. คําอธิบายสัญลักษณ (Legend) 3. ช่ือแผนที่ (Map title) 4. มาตราสวนแผนที่และรายละเอียดเสนโครงแผนที่ (map scale and projection) 5. แนวทิศเหนือ (North arrow) 6. แหลงที่มาของขอมูล (Source statement) 7. บันทึกขอความอื่นๆ (Other text) 8. เสนกรอบขององคประกอบแผนที่ (Neatline)

แผนที่มาตราสวนใหญ แผนที่มาตราสวนเล็ก ภาพที่1. แสดงตัวอยางการออกแบบแผนที่ตางมาตราสวน

9.3 การสราง Map Layout

Layout เปน Document ใน ArcView ที่ใชสําหรับสรางแผนที่ ซึ่งภายใน Layout สามารถแสดงองคประกอบตางๆ ของแผนที่และสามารถแสดง document ตางๆ ได เชน View, Table, Chart, Picture และ Picture เปนตน สําหรับข้ันตอนหลักในการสราง map layout มีดังตอไปนี้

1. กําหนดขนาดของ Layout หรือ page size เปนการกําหนดพ้ืนที่ในการสรางแผนที่ ซึ่งเปนข้ันตอนแรกในการผลิตแผนที่ โดยจะมีความสัมพันธกับการกําหนดมาตราสวนแผนที่และความละเอียดของขอมูลที่ตองการจะแสดง นอกจากนี้ยังชวยในการกําหนดตําแหนงการจัดวางและขนาดขององคประกอบแผนที่ (map element) ดวยเชนกัน

บทปฏิบัติการระบบสารสนเทศภูมิศาสตร

87

2. กําหนดกรอบของ layout หรือ layout frame ซึ่งเปนกรอบหรือขนาดของ map element ตาง ๆ ที่ตองการแสดงลงไปใน layout page เชน ตัวแผนที่ สัญลักษณแผนที่ มาตรสวนแผนที่ ตาราง กราฟ และ รูปภาพ เปนตน

3. ออกแบบและกําหนดตําแหนงตางๆ ขององคประกอบของแผนที่ เปนการกําหนดและแกไขการจัดเรียงตัวและขนาดของ map element ตางๆ ใน layout โดยคํานึงถึงความยากงายในการเขาใจสารสนเทศของแผนที่ที่ตองการแสดง

4. พิมพ Layout เปนการผลิตแผนที่โดยการพิมพออกทางเครื่องพิมพ (printer หรือ plotter) หรือบันทึก layout เปนแฟมขอมูลเก็บไว เพ่ือพิมพออกทางเครื่องพิมพในครั้งตอไป นอกจากนี้ยังสามาถจัดเก็บ layout ในรูปของขอมูลภาพกราฟฟกไดหลายรูปแบบ เชน BMP, WMF, EPS หรือ JPEG เพ่ือใชในโปรแกรมอื่น ๆ

ขั้นตอนในการสราง map layout

1) กําหนดขนาดของ Layout

การกําหนด Layout page เปนข้ันตอนแรกของการสรางแผนที่ ซึ่งจะทําใหสามารถเห็นพ้ืนที่ทาํงานทั้งหมด ในการออกแบบแผนที่ โดยมีข้ันตอนดังตอไปน้ี

(1) เลือก “Layouts” document icon แลว click ปุม New

(2) จากเมนู Layout เลือกคําส่ัง Page Setup เพ่ือกําหนดคาพารามิเตอรตางๆ ของ Layout Page

การสราง Map Layout ดวยโปรแกรม ArcView

88

Page size : กําหนดขนาดของ layout ซึ่งสามารถเลือกขนาดตาง ๆ ที่มีอยูไดจาก drop-down เมนู หรือสามารถกําหนดขนาดเองได จาก Width และ Height box

Orientation : กําหนดทิศทางการวางแนวของ layout โดยเลือกเปน portrait (แนวต้ัง) หรือ landscape (แนวนอน)

Margins : กําหนดขอบของ layout page โดยจะทราบถึงพ้ืนที่การพิมพแผนที่ออกทางเครื่องพิมพ หรือขอบเขตการสงออกขอมูล (Export) ไปเปนขอมูลภาพกราฟฟก

(3) เลือกคําส่ัง Properties จากเมนู Layout เพ่ือกําหนดคุณสมบตัิตาง ๆ ของ Layout

(4) ใน Layout Properties dialog box, สามารถกําหนดคุณสมบัติตาง ๆ ไดดังนี้

Name : ตั้งช่ือของ Layout document

Grid Spacing : กําหนดระยะหางระหวางจุดที่ชวยในการวางตําแหนงในแนวตั้งและแนวนอนของ map element ตางๆ ใน layout page

Snap to Grid : ชวยในการเคลื่อนยายหรือยอขยายขนาดของ map element ตางๆ ใหอยูตรงกับในตําแหนงของ Grid ที่ใกลที่สุด

2) กําหนด Frame ขอบ Map Element ตางๆ

เปนการสราง Map Element และ กราฟฟกตางๆ ประกอบใน Layout page โดยมี Frame tools, Text tools, และ Draw tools ใน Layout tool bar ดังนี้

2.1 ประเภทของ frame (Types of frames)

บทปฏิบัติการระบบสารสนเทศภูมิศาสตร

89

• View frame : แสดงผล View document • Legend frame : แสดงสัญลักษณของ Themes ที่ถูกแสดงใน View

document • Scale bar frame : มาตราสวนของขอมูลที่แสดงใน View frame • North arrow frame : แนวทิศเหนือ • Chart frame : แผนภูมิหรือกราฟ • Table frame : ตาราง • Picture frame : รูปภาพ Raster format

2.2 Text tools : เครื่องมือที่ใชในการเพ่ิมขอความ เชน ช่ือแผนที่, แหลงที่มาของขอมูล, วันที่และผูจัดทําแผนที่ เปนตน

2.3 Draw tools : ชุดเครื่องมือใชในการเพิ่มกราฟฟก เชน points lines polylines rectangles circles และ polygon ใน Layout

Text Callout Text Billet Leader Text Banner Text Drop Shadow Text Spline Text

Draw Point Draw Straight Line Draw Line Draw Rectangle Draw Circle Draw Polygon

2.4 การสราง View Frame

(1) click ที่ “Frame” drop-down list แลวเลือก “View Frame” tool เพ่ือเพ่ิม View document ลงไปใน Layout

(2) ใช mouse pointer ในการวาดรูปส่ีเหล่ียม (drag) เพ่ือกําหนดกรอบหรือขอบเขตในการแสดงผลของ frame ตางๆ ที่ตองการ

Start

End

การสราง Map Layout ดวยโปรแกรม ArcView

90

(3) หลังจากนั้น ใหกําหนดคุณสมบัติตาง ๆ ของ View Frame ใน Frame Properties dialog box

“View” scrolling box : แสดง View document ใน Project ที่สามารถถูกเลือกเพ่ือนํามาแสดงใน View Frame

“Live Link” check box : การสรางการเชื่อมตอของการแสดงผลระหวาง View Frame และ View document ในกรณีที่มีการเปล่ียนแปลงการแสดงผลหรือมาตราสวนใน View Document

“Scale” : กําหนดความสัมพันธระหวางมาตราสวนของ View document และ View Frame ที่แสดงใน Layout • Automatic – มาตราสวนของ View Frame จะถูกกําหนดโดยขอบเขต

ของ View Frame • Preserve View Scale – มาตราสวนของ View Frame จะถูกกําหนด

ดวยมาตราสวนของ View Document • User Specified Scale – ผูใชสามารถกําหนดมาตราสวนของ View

Frame ไดตามตองการ

บทปฏิบัติการระบบสารสนเทศภูมิศาสตร

91

Automatic Scale

Preserve View Scale

User Specified Scale

“Extent” : กําหนดขอบเขตของ View document ขอมูลที่ตองการจะแสดงใน View Frame • Fill View Frame – กราฟฟกทั้งหมด (ทั้งในและนอกขอบเขตของ

View document) ที่แสดงผลใน View Document ปจจุบัน จะถูกแสดงใน View Frame

• Clip to View – กราฟฟกทั้งหมดที่อยูเฉพาะในขอบเขตของ View document จะถูกแสดงผลใน View Frame

การสราง Map Layout ดวยโปรแกรม ArcView

92

“Display” : แกไขการแสดงผล View Frame • Always – แกไขการแสดงผล View Frame ทันทีที่มีการเปลี่ยนแปลงใน

View Document • When Active – ในกรณีที่มีการเปลี่ยนแปลงใน View Document,

การแสดงผลของ View Frame จะแกไขเม่ือ Layout Document window ทํางาน (active)

“Quality” : คุณภาพในการแสดงผลของ View Frame • Draft – การแสดงแบบรวดเร็ว โดยจะแสดงผลเฉพาะกรอบของ View

Frame เทาน้ัน (placeholder) • Presentation – แสดงผลขอมูลกราฟฟกทั้งหมดจาก View Document

ลงใน View Frame

เปล่ียนแปลงการแสดงผลใน View Layout ในลักษณะ Inactive

Layout ในลักษณะ Active การแสดงผล View Frame ในรูปแบบ When Active mode ของ Display

บทปฏิบัติการระบบสารสนเทศภูมิศาสตร

93

Presentation Quality

การแสดงผล Vie

2.5 การก

(1) ของ Legend Frame

(2)

“View Fra

“Display”

“Quality”

Draft Quality

w Frame โดยการกําหนด Quality

ําหนดคา Legend frame properties

เลือก Legend frame tool จาก Frame drop-down tools แลวกําหนดขอบเขต ลงใน Layout

กําหนดคาของ Legend Frame Properties

me” : แสดง View Frame ทั้งหมดใน Layout ที่สามารถถูกเช่ือมโยงกับ legend frame ที่เลือก

: แกไขการแสดงผล Legend Frame • Always – แกไขการแสดงผล Legend Frame ทันทีที่มีการเปลี่ยนแปลงใน

View Document • When Active – ในกรณีที่มีการเปลี่ยนแปลงใน View Document, การ

แสดงผลของ Legend Frame จะแกไขเม่ือ Layout Document window ทํางาน (active)

: คุณภาพในการแสดงผลของ Legend Frame • Draft – การแสดงแบบรวดเร็ว โดยแสดงผลเฉพาะขอบเขต Legend

Frame เทาน้ัน

การสราง Map Layout ดวยโปรแกรม ArcView

94

• Presentation – แสดงสัญลักษณของ Themes ใน Table of Content (TOC) ของ View Document ลงใน View Frame

(3) Legend ของทุก Themes ที่แสดงสัญลักษณ ใน View Document จะถูกแสดงใน Legend frame

(4) เลือกคําส่ัง “Simplify” จากเมนู Graphics เพ่ือปรับแตงรูปแบบของสัญลักษณ

โดย Legend Frame จะถูกเปลี่ยนโครงสรางไปเปน ลักษณะตางๆ ของกราฟฟก (simple graphics) เชน points, lines, rectangles และ text ซึ่งทําใหสามารถปรับเปลี่ยนลักษณะตางๆ ของ Legend ไดตามตองการ

(5) เลือกคําส่ัง “Show Symbol Window” จากเมนู Window เพ่ือการปรับแตง

กราฟฟก-สัญลักษณโดยใช Symbol Windows ตาง ๆ

บทปฏิบัติการระบบสารสนเทศภูมิศาสตร

95

Marker Palette Fill Palette Pen Palette Text Properties

Font Palette Color Palette Palette Manager

(6) เปล่ียน Font ของขอความใน Legend Frame ใหเปน Thai Font (*UPC) โดยใช

Font Palette

2.6 การกําหนดคา Scale bar frame properties

(1) เลือก Scale bar frame tool แลวกําหนดขอบเขตของ Scale bar frame ใน Layout

(2) กําหนดคาพารามิเตอรใน Scale Bar Properties dialog box

การสราง Map Layout ดวยโปรแกรม ArcView

96

“Preserve Interval” check box : กําหนดใหคงคา Interval ของ scale bar ที่ถูกกําหนด เม่ือ

มีการเปลี่ยนแปลงขนาด View Frame

2.7 การเพิ่ม Frame ประเภทอื่นๆ ใน Layout

(1) เลือก North Arrow frame

(2) กําหนดรูปแบบของ North Arrow จาก “North Arrow Manager” dialog box

(3) เพ่ิมขอความ โดยใช Text Tools

Text Tools

(4) ใสคาพิกัดระบบ GRID ใหกับ View Frame โดยใช “Graticules and Grids” tool

บน Button bar (ใช Graticules and Grids Extension)

บทปฏิบัติการระบบสารสนเทศภูมิศาสตร

97

(5) ใน “Graticules and Grids Wizard” เลือก View Frame ที่ตองการใสระบบ Gird

(6) กําหนดระยะหางระหวาง Grid ใน “Enter a grid interval” และกําหนดรูปแบบ, สี และขนาดของ Label Font

(7) หลังจากกําหนดคาตางๆ ใหเลือกปุม “Preview” เพ่ือทดลองดูรูปแบบของระบบ Grid

ที่สรางข้ึนมา

(8) click ปุม Finish เม่ือส้ินสุดการกําหนดและแกไขระบบ grid

• Align label to border : กําหนดให label มีการจัดเรียงเปนแนวเดียวกันกับเสนขอบของ grid

• สามารถใชคําส่ัง Simplify จากเมนู Graphics ในการปรับแตงขนาดและรูปแบบของ grid ได เพ่ือให grid มีความเหมาะสมกับขนาดของตัวแผนที่ใน View Frame

(9) เพ่ิมกราฟ และตาราง ใน Layout โดยใช Chart Frame และ Table Frame tools

หลังจากนั้นกําหนดคาตางๆ ใน dialogs

(10) เพ่ิมรูปภาพใน Layout โดยใช Picture Frame tools

(11) เลือกแฟมขอมูลรูปภาพที่ตองการ โดยกดปุม Browse

การสราง Map Layout ดวยโปรแกรม ArcView

98

2.8 การปรับแตง Map Element ใน Layout

หลังจากเสร็จส้ินการใส Map elements ตางๆ ลงใน layout แลว จําเปนตองมีการปรับและแกไขขนาด ตําแหนง และการเรียงตัว ของ element ตางๆ เพ่ือให Map Layout มีความเปนระเบียบและสวยงาม โดยขึ้นอยูกับการออกแบบของผูผลิตแผนที่ ซึ่งสามารถใชเครื่องมือตางๆ ใน Layout Document เพ่ือการปรับแตงแผนที่ ดังนี้

• Group button : จัดกลุมกราฟฟก • Ungroup button : แยกกลุมกราฟฟก • Bring to Font button : นํากราฟฟกไปซอนทับดานหนา • Send to Back button : สงกราฟฟกยอนกลับไปซอนดานหลัง • Undo button : ยกเลิกทําคําส่ังครั้งหลังสุดที่กระทําตอกราฟฟกใน

Layout • คําส่ัง “Align” จากเมนู Graphics ใชเพ่ือจัดเรียงตําแหนงหรือการกระจากของกลุม

กราฟฟก

ตัวอยางการใชคําส่ัง Align เพ่ือจัดตําแหนงของกลุมกราฟฟกใหชิดซาย

บทปฏิบัติการระบบสารสนเทศภูมิศาสตร

99

เลือกกลุมกราฟฟก จัดรวมกลุมกราฟฟก จัดเรียงตําแหนงชิดซาย

ตัวอยางแผนที่จากการผลิตดวย ArcView Map Layout

2.9 การพิมพ Layout

(1) การพิมพ layout ออกทางเครื่องพิมพ (Printer หรือ Plotter) โดยเลือกคําส่ัง “Print” จากเมนู File

การสราง Map Layout ดวยโปรแกรม ArcView

100

(2) ใน “Print” dialog box เลือกช่ือ Layout และเครื่องพิมพที่ตองการ, หลังจากนั้น click ปุม Setup เพ่ือกําหนดคาตาง ๆ ของเครื่องพิมพ

(3) คลิกปุม “OK” เพ่ือพิมพ Layout โดยใช Windows printer driver

สําหรับคําส่ัง To file และ Print to File ใชในกรณีท่ีตองการสรางแฟมขอมูลในการพิมพ เพ่ือใชในการพิมพครั้งตอไป

(4) การใชคําส่ัง Export จากเมนู File, เพ่ือการจัดเก็บ (Export) Layout ใหอยูในรูปของขอมูลภาพกราฟฟก ซึ่งสามารถนําไปใชรวมกับโปรแกรมอื่นได

เอกสารอางอิง

Hutchinson, S., and L. Daniel. 1998. Inside ArcView GIS. Second Edition. OnWord Press. 474 p.

บทปฏิบัติการระบบสารสนเทศภูมิศาสตร