١

رجعت شریعتی

)نظري بر هویت معنوي دکتر علی شریعتی(

*****

About Dr.a.shariati

استاد علی اکبرخانجانی

٢

بسم اهللا الرحمن الرحیم

رجعت شریعتی عنوان کتاب :

مؤلف : استاد علی اکبر خانجانی

ه .ش 1383تاریخ تألیف :

103تعداد صفحه:

٣

فهرست مطالب

۴......................................مقدمھ:.........................................................................

۶...............................شریعتی)......................................................» خود «فصل اول:( ٧...................................اجمالی................................................................ـ نظری ١ ٨........................................ـ امیت..................................................................... ٢ ١٣....................................................................................ـ معبودھای شریعتی......... ٣ ١٨...................................ـ تنھائی شریعتی.............................................................. ۴

٢١........................................................فصل دوم: (تزھا ، مکاشفات ، بدعت ھا)............... ٢٢..............................ـ از خود ـ بیگانگی و خود ـ آگاھی............................................. ١ ٢۶................................ـ مذھب ضد مذھب.............................................................. ٢ ٢٩...................................ـ ایدئولوژی.................................................................. ٣ ٣٣.................................ـ شریعت عقالنی............................................................... ۴

۴٠..........................فصل سوم :(شریعتی و انقالب اسالمی ایران)....................................... ۴١...............................ـ زمینۀ جھانی انقالب اسالمی.................................................. ١ ۴۴........................بار و قلب ابلیس...................................ـتکنولوژیزم:ستون فقرات استک ٢ ۴٨..............................ـ شریعتی و گروه ھای انقالبی.................................................. ٣ ۵٢............................................ـ شریعتی و امام خمینی............................................ ۴

۵۶.................................فصل چھارم :(معمای التقاط).................................................... ۵٧....................................ـ تعریف التقاط............................................................... ١ ۵٨......................................ـ ماتریالیزم................................................................. ٢ ۵٩.....................................ـ مالکیت دینی............................................................... ٣ ۶١.................................ـ میزان تشخیص................................................................ ۴ ۶٢...................................ـ حکوت دینی.................................................................. ۵ ۶۴....................................................................................................ـ سکوالریزم . ۶ ۶۵.......................................ـ تأویل...................................................................... ٧ ۶۶.......................................................................................ـ تقلید....................... ٨ ۶٨..................................ـ دروغ مصلحتی................................................................ ٩

۶٩...............................................................ـ حق شرک........................................١٠ ٧٢......................................ـ تبدیل آیات................................................................ ١١ ٧٣.............................................ـ و خالصھ.......................................................... ١٢

٧۵...............................فصل پنجم: (اسالم منھای روحانیت)............................................... ٧۶......................................ـ سنت وتقلید................................................................ ١ ٧٨..................................ـ شرک معیشتی................................................................. ٢ ٧٩..................................ـ شرک معرفتی................................................................. ٣ ٨٠..................................ـ ستون شرک................................................................... ۴ ٨١.......................................ـ نتیجھ...................................................................... ۵

٨۴............................دی شریعتی)......................................................فصل ششم: (بی خو

٩٠...............................فصل ھفتم : (مرگ شریعتی)........................................................

٩۶.............................................................فصل ھشتم: (شریعتی چھ کرده است)................

١٠١.............................فصل نھم: (شریعتی ، شریعتی است).................................................

٤

مقدمھ :

ـ اجتماعی شرایط ویژۀ روحی است . کسی کھ در طی این ربع قرن اخیر در» شاھد «این کتابی از منظر یک ن کمت�رینب�دو و قرار گرفت تا بتواند بدون توجھ بھ سود و زیان خویش�تن و از فراس�وی ھ�ر مص�لحت دنی�وی

ی ب�ب را ب�ا مشارکتی در جریانات سیاسی کشورمان ، ھم�ھ ارک�ان و ابع�اد و اعم�اق و اج�زای ای�ن واقع�ۀ انق�ال خدا و خلق .نظاره کند و شھادت دھد در مقابل نظری کامل

دت نم�وده گوئی کھ کار و ھدف دیگری در زندگی نداش�تھ و ک�ل حی�ات م�ادی و معن�وی خ�ود را وق�ف ای�ن ش�ھاواس�طھ است کھ البت�ھ ج�ز ب�ھ ھم�راه جھ�اد اکب�ری مس�تمر و فزاین�ده در نف�س خ�ود ممک�ن نم�ی ش�د و ج�ز ب�ھ

ھ آنگون�ھ را آنگونھ کھ ھس�ت و ن� ر تنگاتنگ و عاطفی در میان ھمھ اقشار و گروھھای مردمی ، تا حقحضوک�ھ ر انقالب�یب�ت�الش ک�رده ام ت�ا از چش�م خ�ود ش�ریعتی یکھ می خواھد ، ببیند و گواه باشد . وبھ لحاظی گ�وی

ز چش�م ای�نامحصول عشق او بود شاھد باشم . و گوئی کھ خود شریعتی با م�رگش و ب�ا کن�ار رف�تن از دنی�ا ، گزارش می دھد . جانب بر انقالب بھ نظاره نشست و اینک

ب�دین ق�رار ھا نھ استعاره ای شاعرانھ بلکھ واقع�ھ ای وج�ودی ب�وده اس�ت . خالص�ۀ ای�ن واقع�ھ» گوئی «این طوف�ان ھجری شمسی بی ھیچ مقدمھ ای دچار یک انقالب و ١٣۵۶است کھ یکی از شبھای اواخر خرداد ماه

م و در ر مغ�رب زم�ین مش�غول تحص�یل ب�ودو استحالۀ عظیم روحی ش�دم . در ای�ن دوران ب�ھ عن�وان دانش�جو د ث��ار ویآاوج نب��ردی ای��دئولوژیکی ب��ا س��ازمانھائی ک��ھ ب��ر اس��اس اندیش��ۀ ش��ریعتی بناش��ده و ی��ا خ��وراکی ج��ز

ش�ان ، نداشتند ولی بھ محض شروع نشانھ ھای انقالب در کشورمان و بھ محض رسیدن بوی ق�درت ب�ھ مشاممی دیدند ودند زیرانجوای التقاطی بودن شریعتی را آغاز کرده ب بھ طرز رندانھ و مذبذبانھ و ناجوانمردانھ ای

ا در ررن�د و او کھ اگر انقالب پیروز شود قدرت بھ دست جریاناتی می افتد کھ از شریعتی دل چندان خوش�ی نداا اھدین خل�ق ب�، نھضت آزادی ایران و سازمان مج» روحانیت مبارز«پنھان و آشکار التقاطی می خوانند مثل

از ھ در دف�اعکو در این نبرد معرفتی در آن منطقھ من یک نفر بیش نبودم بری پس از کودتای داخلی آن .رھ ن ، نف�وذیحق شریعتی و نھ حق خودم مورد صدھا تھاجم و تھمت ناجوانمردان�ھ ق�رار داش�تم : مش�کوک ب�ود

بودن ، ساواکی بودن ، روانی بودن و نھایتا الینۀ شریعتی . دی�د گی روح�ی جه دچار یک رستاخیز درونی شدم ، براستی قیامتم بر پاش�ده ب�ود و گ�وئی ک�ھ ب�ھ ت�ازکھ بھ ناگا

ال از ح�کل�ی در در وجودم دمیدن گرفتھ بود و در درون گردبادی کھ در قلبم برپا گشتھ ب�ود ھ�ر آن خ�ود را ب�ھن ی�دم ک�ھ ای�ھ�یچ نم�ی فھم دست رفتن می دیدم و این از دست رفتگی بسیار برتر از احساس نابود شدن بود و

ل�م ر اعم�اق دچھ بالئی است کھ بر سرم آمده است و در عین حال بھ عظم�ت و قداس�ت و حقانی�ت ای�ن واقع�ھ د وش�ت م�ن دراطمینان داشتم و احساس می کردم کھ باالخره خداوند تصمیمش را درباره ام گرفت�ھ اس�ت و سرن

حال یک دگردیسی کامل است . انش�گاه و حیران در حالیکھ اص�ال زم�ین و زم�ان را احس�اس نم�ی ک�ردم وارد ص�حن د فردای آن شب سرگشتھ

ک�ھ م�ن م م�ی بین�دشدم کھ بھ ناگاه یکی از آشنایانم بھ سویم آمد و گفت : فھمیدی ؟ پیش خود گف�تم الب�د او ھ�داد و ن�ن تک�انی یکمتردر چھ حالی ھستم . گفتم چھ شده ؟ گفت : شریعتی ... از دنیا رفتھ است . این خبر مرا

و این�ک داده ب�ود گوئی ھیچ اتفاقی نیفتاده است زیرا کل اتفاق از شب قبل در لحظھ وفات ش�ریعتی در م�ن رخنس دتی از ج�برای من شریعتی نھ تنھا نم�رده ب�ود بلک�ھ در م�ن زن�ده و حاض�ر ش�ده ب�ود . ای�ن واقع�ھ را ت�ا م�

ود ش�ریعتی ب� د بلک�ھ تجل�ی محب�وب ب�ود و والی�ت عرف�انیتناسخ و حلول می خواندم ولی مسئلھ برتر از آن بو کھ در من رخ نموده بود .

خ�ود را م�ی مده ب�ود وبھ ھر حال من بھ ناگاه مبدل بھ انسانی دگر شده بودم کھ بھ تازگی از اعماق ذاتم باال آذا ای�ن ل�ه ب�ود و ن شدعیا منیافتم و می فھمیدم . این انسان جدید بھ زبانی ھمان گوھرۀ نھان خودم بود کھ بر

مام�ا درک تدید خ�ود را جبود . و البتھ مدتھا بھ طول انجامید تا ھویت » قیامت«واقعھ برایم بھ معنای واقعی ی گش�ت و نموده و پذیرا شوم حتی بھ لحاظ صورت و خلق و خوی ، ھر کسی کھ مرا می دید مات ومبھوت م�

. ب�ھ حت�ی برخ�ی م�را ب�ا خ�ود ش�ریعتی عوض�ی م�ی گرفتن�د» او عین شریعتی ش�ده اس�ت «نجواکنان می گفت د ش�نزوای من اخاطر ھمین مسئلھ تا سالھا از حضور در جمع اجتناب می ورزیدم و ھمین امر زمینۀ مقدماتی

تا شاھدی بی نظر باقی بمانم . م�ودم ن حان�ھ ایمذبوکھ مرا بھ تنھائی می کش�اند ت�الش اخیر بارھا علیرغم میل باطنی ام قرن در طی این ربع

را ب�ھ گوش�ھـ عقیدتی وارد شوم ولی ھر بار بھ طرز حیرت آوری دست غیبی معی اتا بر عرصھ تعھدات اجتملبت�ھ داختم ک�ھ امی راند . حتی بھ واسطھ رشتۀ تحصیلی ام مدتی ھم بھ طبابت بیماران عص�بی ـ روان�ی پ�رای

ار ھ�م از ای�ن ک� ئی ک�ھ داش�ت ب�ھ ناگ�اه ب�ھ بھان�ھ ھ�ائی دس�تمبی ھیچ مزدی بود کھ با تمام موفقیت معج�زه آس�ای ب��ود کوت��اه ش��د و زان پ��س ش��بانھ روز مش��غول نوش��تن ب��وده ام ، نوش��تن از فراس��وی خی��ر و ش��ر و از ورا

:بوده اس�ت ونبود . و موضوع محوری ھمھ این آثار و تفکرات چیزی جز حق شریعتی و ماھیت وجودی او ن اینکھ او کیست !

٥

ر ھ ن�ھ تک�ران طری�ق م�ن وش�ریعتی ب�ا یک�دیگر محش�ور ب�وده ای�م و ب�ا یک�دیگر تکام�ل ی�افتیم . تجل�ی ای ک�بدی و علم�ی و شریعتی بلکھ ادامھ ش�ریعتی ب�ود و نی�ز م�را از ب�ن بس�ت ک�املی ک�ھ در ھم�ھ ام�ور م�ادی و معن�وی

ھ س�وی ن ش�د و م�را ب�سیاسی و دینی وجھ�انی ب�ھ آن رس�یده ب�ودم خ�ارج ک�رده و ن�ور ھ�دایت و ام�ام ب�اطن م�و رافش ھس�تمیگانگی رھنمون ساخت . این واقعھ را چھ راست پندارید چھ دروغ ، بھ ھر حال ن�اگزیر از اعت�

. رافمر بھ این اعتتر است ولی مأمو. این اعتراف برایم از مردن ھم شاقھ ادا نمی شودن حق این کتاب آبدون ھ�ای رط بن بس�ت مخالف یکدیگر بھ ھمراه اکثریت مردم از ف اینک کھ ھمھ جریانات سیاسی ودینی و انقالبی

ھ ب�رایم ی ی�افتم ک�حاصل از راه طی شده ، رجعتی نوین بھ شریعتی یافتھ اند انتشار این کتاب را وظیفھ ای دین�ای ھ نشانھ ھ�در حکم جھاد افضل است تا مبادا این رجعت نوین بھ شرک و فریبی نوین مبتال شود ھمانطور ک

طی سالیان اخیر روز بھ روز واضح تر می شود . آن درھ ب�از رجع�ت و حتی اگر بخواھیم صرفا بھ لحاظ مصالح مل�ی و سیاس�ی ب�ھ ای�ن رجع�ت نظ�ر کن�یم بس�یار بھت�ر

ش�ریعتی ت کھ در پنھان و آشکار آغاز شده است این رویکرد بھ آمریکا محصول پشت کرد ب�ھسسوی آمریکار نف�اق بھ اصل و دل و عشق انقالب اس�ت ک�ھ : ھ�ر ک�ھ عاش�ق وش نیام�د د است . رجعت بھ شریعتی رجعت

افتاده بود . رجعت بھ شریعتی بھ صدق و اخالص و مکتب محمد (ص) و علی (ع) است .ش ش�ده . و نیز رجعت بھ شریعتی در حقیقت ھمانا رجعت بھ اصل و حق شریعت انبیای الھ�ی اس�ت ک�ھ فرام�و

در ال اس�ت ک�ھلھ ای آکادمیک و از دریچۀ علوم منقول نیست . کھ بیش از ھزار س�و کالم آخر اینکھ این رسان کلیش�ھ ی�دگاه فن�وددام شیطان قیل و قال افتاده ایم و عقل را بھ پای نقل قربانی کرده ایم . پس بدون شک از

یم . اای تألیف و تحقیق تا ھزار و یک عیب را داراست کھ ما آن را از محاسن رسالھ قرار داده ی دی�نب�رای ادا بھ ھر حال پیشاپیش دست ھر منتقدی را کھ از درد دل و دین م�ا را بن�وازد ، م�ی بوس�یم . و

ل�ی ب�ال را ب بھ شریعتی ک�ھ ع�ین ادای دی�ن ب�ھ دی�ن اس�ت ھ�ر بالئ�ی را ب�ا آغ�وش ب�از اس�تقبال م�ی کن�یم و ای�ن پروردگار می دانیم .

تادافریادا کـــــــــارم بھ یکی طرفھ نگار افوافریــادا ز عشــــــــق ، وا ھ بادا ، باداچورنھ من و عشق ھر تھ دادا ، دادا ـــگر داد من شکس

»بوسعید ابو الخیرا«

٨٣لی اکبر خانجانی ـ تیر ماه ع

٦

فصل اول

خود شریعتی

٧

ـ نظری اجمالی ١

ر : خ�ود این واضح است کھ ھر انسانی موجودی دوگانھ و دوزیست است : درونی و برون�ی : پنھ�ان و آش�کاس�ت ھم�ین صفت ذاتی اس�ت و از آنج�ا ک�ھ ذات انس�ان ھم�ان خداوبیخود : غیبی و عینی ! این یک وضعیت و

ان ن دلی�ل جھ�صفت را الاقل از دیدگاه معرفت ذھنی بشر دربارۀ خود خدا ھم صادق می یابیم و درست ب�ھ ھم�یس�ت : دوگان�ھ ا خلقت او نیز نھ فقط از دی�دگاه ذھ�ن دی�الکتیکی بش�ر بلک�ھ از زب�ان خ�ود او در کت�ابش جھ�انی

ش�ر اس�ت ک�ھشاھده ، جھان ظ�اھر وب�اطن ، دنی�ا وآخ�رت . ای�ن وض�عیت البت�ھ تنھ�ا در وج�ود بجھان غیب و م د در ق�رآنمحسوس و مفھوم است و یا الاقل در وجود بشر مفھوم تر است و لذا در عین ح�ال ک�ھ خ�ود خداون�

د در می خوان� ودکریم کل زمین و آسمان ھا و ھر آنچھ در جھان است را خواه ناخواه ساجد وشاکر و ذاکر خ، مخل�ص عین حال بخش عمده بشر را ناسپاس و کافر و عدوی خود می نامد : ک�افر وم�ؤمن ، جاھ�ل و ع�الم

واه ن�اخواهخ�یعنی در عین حال ک�ھ عالمی�ان و آدمی�ان و مشرک ، صادق و کاذب ، اھل نور واھل ظلمت و ... م�ال عر حالیک�ھ دش�اکی و ک�افر ومنکرن�د یعن�ی ودخ� تسلیم امر پروردگارند اکثریت بشریت بر این تسلیم ب�ودن

نیستند . تسلیم ھستند می گویند تسلیم نیستیم و نمی خواھیم تسلیم باشیم و تظاھر می کنند کھ تسلیمدکتر شریعتی نیز از این قاعدۀ ذاتی بر کنار نیست ھمانطور ک�ھ پی�امبران و اولی�ای خ�دا نی�ز چن�ین ب�وده ان�د و

اھیت و رسالت و حقیقت وجود آنھا فقط سر نخ ھائی برای رس�یدن ب�ھ ح�ق ب�اطنی آنھ�ا نشانھ ھای بیرونی ماست و درست بھ ھمین دلیل پیامبر شناسی و امام شناسی ھم درست مثل خداشناسی راھی بی انتھاست و خدا

ای��ن ب��ھ را ھ��م فق��ط از طری��ق مخلوق��اتش یعن��ی از طری��ق آث��ار م��ادی اش م��ی ت��وان ش��ناخت و ش��ناختی غی��ر از ظل�م «و ش�رکمحس�وب م�ی ش�ود ک�ھ ب�ھ ق�ول ق�رآن ک�ریم » ظ�ن «خرافھ و توھم و گمراھی می رسد و خ�دای

است . شناخت دکتر شریعتی نیز مثل شناخت ھر مرد حقی و بلکھ مثل شناخت ھ�ر بش�ری راھ�ی ب�ی » عظیمھ ذات انس�ان ب�ھ عن�وان انتھاست چرا کھ شناخت نھائی و کام�ل ھ�ر کس�ی مت�رادف ب�ا ش�ناخت خداس�ت زی�را ک�

خلیفھ خدا ، ھمان خداست و خدا ھم از طریق شناخت مخلوق�اتش ممک�ن اس�ت و انس�ان ھ�م اش�رف مخلوق�اتاوس��ت و ل��ذا انس��ان شناس��ی ش��اھراه خداشناس��ی اس��ت و ش��ناخت انس��ان ھ��ای ب��ر ح��ق و ع��ارف و وارس��تھ و

البتھ سریع تر و کوتاه تر و عالی ت�ر از خداشناس مسلما نزدیکترین و سریع ترین راه بھ خداشناسی است کھھمۀ این راه ھا ھمانا خود ـ شناسی است کھ از طریق کل جھان ھستی ، ھمھ انبی�اء و اولی�اء و ک�ل بش�ریت و

ھر ک�ھ «نھایتا خداوند شناختھ می شود و بھ واسطھ شناختی یقین آفرین و نھ استداللی . کھ بھ قول علی (ع) و دکتر شریعتی از س�ر آم�دھا و پ�یش ق�راوالن ای�ن راه در ت�اریخ جدی�د » یز را شناخت خود را شناخت ھمھ چ

ایران و اسالم و بلکھ جھان است . یعنی از دیدگاه معرفت دینی و اسالمی و شیعی و حتی فلس�فی بایس�تی وی لح�اظ فلس�فی را از دینی ترین و اسالمی ترین و شیعی ت�رین و فلس�فی ت�رین انس�ان ت�اریخ م�درن دانس�ت . ب�ھ

ھمین بس کھ ھمھ فالسفۀ بکر و اصیل و صاحب مکت�ب جھ�ان از رھ�روان مکت�ب خ�ود ـ شناس�ی ب�وده ان�د و فلسفھ شان از محصوالت معرفت نفس می باشد و این حقیق�ت را ھم�ھ فالس�فھ درج�ۀ ی�ک غ�رب ھ�م اعت�راف

ھای��دگر ، جیم��ز و غی��ره . و ھمچ��ون س��قراط ، افالط��ون ، فل��وطین ، پاس��کال ، دک��ارت ، ھگ��ل ، نیچ��ھ ،دارن��د بلکھ بسیاری از فالسفھ بکر جھان معتقد بوده اند کھ اصوال فلسفھ حقیقی چی�زی ج�ز خ�ود ـ شناس�ی نیس�ت و مابقی انحراف از فلسفھ است مثل س�قراط از عھ�د ق�دیم و ھای�دگر از عھ�د جدی�د . در جھ�ان اس�الم ھ�م فالس�فھ

ن عرب�ی ، س�ھروردی و مالص�درا . وام�ا ب�ھ لح�اظ دین�ی پ�ر واض�ح بنیانگزار بر ھمین اعتقاد بوده ان�د مث�ل اب�است کھ ھمھ پیامبران و عارفان بزرگ ک�ھ احی�ا کنن�دگان دی�ن در ت�اریخ ھس�تند از اھ�الی خ�ود ـ شناس�ی و ب�ھ

بوده اند و آنچھ کھ وحی و الھام و مکاشفھ و شھود و کرامت نامیده می شود حاصل » باطن گرائی«اصطالح آن ھ��ا در درون خودش��ان ب��وده اس��ت . زن��دگی خصوص��ی دوران قب��ل نب��وت و ش��ھرت آنھ��ا ب��ھ غواص��ی ھ��ای

بوده اند یعنی » استغراق« وضوح این واقعیت را در ھمھ جا اثبات کرده است . بھ قول معروف ھمھ آنھا اھل ی�ن پ�س فق�ط ز« در درون خود غرق بوده اند . واما از لحاظ اسالمی ھمین کالم رس�ول اک�رم (ص) ب�س ک�ھ :

و ص�دھا س�خن دیگ�ر » رھروان وادی معرفت نفس ھستند کھ حقایق دین مرا در می یابند و تصدیق م�ی کنن�د رار داده اس�ت و نی��ز ص��دھا س��خن ق��پی�امبر اس��الم ک��ھ اھمی�ت معرف��ت نف��س را در ام��ر ھ�دایت در برت��رین مق��ام

ت ک�ھ چن�د ت�ا از معروفت�رین ای�ن (ع) کھ جز معرف�ت نف�س اص�ال راھ�ی پ�یش روی مؤمن�ان ق�رار ن�داده اس�علیسخنان عبارتند از : بھ تحقیق کھ خود شناسی ھمان خداشناسی است ... بھ تحقیق کھ ھر کھ خ�ود را ش�ناخت ھم��ھ چی��ز را ش��ناخت ... ب��ھ تحقی��ق ک��ھ خ��ود شناس��ی ص��راط المس��تقیم نج��ات اس��ت ... ب��ھ تحقی��ق ک��ھ ص��راط

ک�ھ خ�ود را نش�ناخت خ�دا را نش�ناخت ... ب�ھ تحقی�ق ک�ھ المستقیم ھمان خود شناسی است ... بھ تحقیق کھ ھرھر کھ خود را شناخت رستگار شد ... بھ تحقیق ک�ھ ھ�ر ک�ھ خ�ود را نش�ناخت ھ�یچ چی�زی را نش�ناخت و ... و براستی کھ ما (امامان) اصحاب اعراف ھستیم ( یعنی اھل خود ـ شناس�ی ) . وام�ا آی�ا در ت�اریخ جدی�د ای�ران و

کسی را چون دکتر شریعتی م�ی شناس�یم ک�ھ نع�رۀ خ�ود ـ شناس�ی س�ر داده باش�د و ج�ز از اسالم و بلکھ جھانباب خود ـ شناسی سخن گفتھ باشد ؟ آیا کسی را چون دکتر شریعتی می شناسیم کھ علنا مذھب خود ـ شناس�ی

؟ آی�ا کس�ی را بنا نھاده باشد ؟ آیا کسی چون دکتر شریعتی در این قرن درد و داغ خود ـ شناس�ی داش�تھ اس�تچون او بھ این شدت انگشت بر روی اھمیت سرنوشت ساز خود ـ شناس�ی گذاش�تھ اس�ت ؟ او از ھ�ر دری ک�ھ سخن گفتھ است مخاطب را بھ خود شناسی می کشاند و با خودش روب�رو م�ی س�ازد . اگ�ر م�ذھب و مس�لک و

٨

ا بایس�تی بی�دارترین حک�یم و مرام و ایدئولوژی دکتر شریعتی چیزی جز خود ـ شناس�ی نب�وده اس�ت پ�س وی رقلب معرفت و دین را نشانھ رفتھ است و ھمھ فیلسوف و روان شناس و دین دارو مسلمان و شیعھ دانست کھ

را متوجۀ قلب خودشان می کند و ھمھ را قلبی می کند یعنی انقالبی ! و درس�ت ب�ھ ھم�ین دلی�ل بایس�تی وی را معاص�ر ای�ران واس�الم و جھ�ان نامی�د . وای�ن واقعی�ت ک�ھ ھ�یچکس از انقالبی ترین و منقلب کننده ترین انسان

اثری از شریعتی نخوانده است کھ منقلب نشده باشد و اثرش تا بھ آخر عمر در وی باقی نمان�ده باش�د . وخ�ود این امر دال بر حقیقت حاضر در دل و اندیشھ و آثار شریعتی است کھ حتی منکران و دشمنانش را ھم منقلب

ند . مشابھ چنین اثر قلبی را فقط درب�ارۀ عل�ی (ع) ش�نیده ای�م و ع�دۀ مع�دودی از عارف�ان ب�زرگ ت�اریخ . می ک ک�ل ت�اریخ جھ�ان و اس�الم و ای�ران اس�ت . ای�ن حقانی�ت از ج�نس ھایپس شریعتی یکی از بر ح�ق ت�رین انس�ان

یت کس�انی چ�ون س�قراط و ب�ودا و شدت حقانحقانیت انبیای بزرگ و اولیاء خداست و بھ لحاظ فکری از جنس و الئ�وتزو م�ی باش�د . و درس�ت ب��ھ ھم�ین دلی�ل در ت�اریخ معاص�ر ای��ران و جھ�ان و اس�الم ھ�یچکس چ��ون وی نتوانستھ است حقانیت و حقیقت وجود انسانھای بزرگ تاریخ را بھ طور محسوس و دل نشین و معقول ب�رای

بسیاری از بزرگان را از قبی�ل ب�وعلی س�ینا و م�ارکس و مردم آشکار سازد و بھ ھمین میزان انحرافات فکری امثالھم . و این جل�وه ای از معن�ای ی�ک انس�ان حقیقت�ا ع�ارف اس�ت ک�ھ از درون خ�ودش و از ن�زد خ�ودش ب�ھ شناخت جھان بیرون می رسد و لذا علم او قلبی و حضوری و خودی است و لذا دل نشین و منقلب کننده است

کند . این ھمان دلیل قدرت ابالغ و بالغت در مردان حق است ک�ھ در عق�ل قش�ریون و در دل سنگ ھم اثر می و جاھالن ھمچون افیون و طلسم می آید ھمانطور کھ ھم�واره مردم�ان جاھ�ل و ک�افر ب�ھ پی�امبران و امام�ان و

اس�ت » دنی علم ل« کھ ھمان جلوه ای از » علم از نزد خود«عارفان بزرگ لقب جادوگر می داده اند . و این و بھ معنای علم خدا دادی ھم می باشد بستر علم واطالعات فوق مدرسھ ای در دکتر شریعتی ب�ود ک�ھ ب�ھ نظ�ر م�ی رس��ید در ھ��ر مس��ئلھ ای ی��ک انس��ان متخص��ص و ص��احب نظ��ری بک��ر و درج��ۀ اول اس��ت ک��ھ البت��ھ بخ��ل و

ی ن�احق م�ی ش�د . م�ا ت�اکنون ھ�م حسادت بسیاری از اھل فن را تحریک نموده و موج�ب ع�داوتھا و تھم�ت ھ�اب�وده و ھس�تیم . ای�ن بخ�ل ک�ھ شاھد بروز این بخل ھا در جماعت روحانی و روشنفکر و دانشگاھی و انقالب�ی

جل��وه ای از کف��ر اس��ت ( زی��را خداون��د در ق��رآن ک��ریم ک��افران را بخی��ل م��ی نام��د ) ھم��ھ مخالف��ان و دش��منان را (ع) . ع�ین اتح�اد امپراط�ور روم و ح�اد ص�در اس�الم ب�ر علی�ھ عل�یین ات درباره دکتر شریعتی متحد می سازد ع�

روحانی��ت یھ��ود ب��ر علی��ھ مس��یح . مث��ل اتح��اد مھاراج��ھ ھ��ای ھن��د و روحانی��ت ھن��د ب��ر علی��ھ ب��ودا . مث��ل اتح��اد روحانیت سنی و شیعھ بر علیھ عین القضاة ھمدانی و ... و شریعتی با مردم س�خن م�ی گف�ت و ن�ھ ب�ا رؤس�ای

ی ) یق�ین ب�ار اس�ت و ل�ذا دعلم ل�دنی ( خ�داداولذا وی را بایستی مردمی ترین ناطق دوران ما دانست . مردم .رسوخ می کند و مادر زادی ھم نیست (بھ استثنای مواردی مثل حضرت مس�یح ) بلک�ھ ب�ھ واس�طھ یدر ھر دل

ه دل است و دل ھم خان�ۀ خود شناسی ھمان را راه جھاد اکبر کھ ھمان معرفت نفس است بھ دست می آید زیراد . دکتر ش�ریعتی از ندل خویش تعلیم و تربیت و بیان و کرامت می یاب خداست و لذا اھل معرفت از نزد خدای

صاحبان کرامت ھای عظیم در دوران ماست و از جملھ کرام الکاتبین است یعنی نویسنده ای ص�احب کرام�ت . قل�م ھ�ای ای�ن دوران ب�وده اس�ت و از مص�ادیق ب�ارز س�ورۀ قل�م وبھ ھمین دلیل تا بھ امروز نیز قل�م او س�لطان

است ھمانطور کھ خودش ھمواره بھ قلم خودش سوگند می خورد و آن را ناموس خود می دانس�ت زی�را قلم�ی ش�ریعتی » . خداوند اول قلم را آفرید و س�پس جھ�ان را ... « از نزد خداوند بود . و بھ قول یک حدیث قدسی

از نو آفرید . شریعتی عاشق حقیقت بود یعنی عاشق خدا ، یعن�ی عاش�ق مطل�ق ، یعن�ی عاش�ق با قلمش ما را یگانگی : یگانگی ظاھر و باطن ، عین و غیب ، خالق و مخلوق و... و لذا او یک وحدت وجودی آتش�ین و

ذا ب�رای نس�بت مطلق گرائی اش در تحلیل و تفسیر امور واضح است و ل�منحصر بھ فرد در این دوران است . پرستانی ک�ھ در آث�ارش در جس�تجوی ابزارھ�ائی ب�رای اثب�ات نس�بیت ھس�تند ی�ک فاجع�ھ و ی�ک بم�ب ن�وترونی

وست .محسوب می شود . صدق کم نظیرش نیز محصولی از عطش یگانگی در ا ـ امیت : ٢

ودن ، ت��وده ای ب��ودن ام��ی ب��ودن در فرھن��گ اس��المی ب��ھ دو معن��ای کل��ی م��ی باش��د یک��ی ب��ھ معن��ای مردم��ی ب��بودن ، خود ج�وش ب�ودن و درون گ�را » خود«وعامی و بی سواد یا کم اطالع بودن است و دیگری بھ معنای

بودن است . کھ البتھ با اندک تأمل می توان ای�ن ھ�ر دو معن�ا را یک�ی یاف�ت و دو روی س�کھ ی�ک ام�ر . وای�ن یر ناپ�ذیر ب�ودن از جھ�ان ب�رون و تعل�یم وتربی�ت بیرون�ی امر ھمانا بھ معنای سر در الک خویش�تن ب�ودن و ت�أث

است . واین لزوما بدین معنا نیست کھ یک فرد امی ، بیسواد باشد و از جھان بیرونش اطالع و آگاھی نداشتھ باشد . اگر در دوران قدیم مثال بسیاری از پیامبران بی سواد بودند و اصال چوپان و بیاب�ان گ�رد بودن�د ب�ھ ای�ن دلیل بوده کھ در آن دوران ھا اصوال سواد وآموزش و رسانھ بسیار مح�دود و مع�دود ب�وده و چ�ھ بس�ا ش�اھان ھ�م ب��ی س�واد بودن��د . و چ��ھ بس�ا پی��امبر ب��زرگ و ص�احب کت��اب و رس�الت و حکم��ت و کرام��ت ھ�ای کبی��ر مث��ل

رج��ۀ ی��ک در درب��ار قب��ل از رس��یدن ب��ھ مق��ام نب��وت ی��ک دانش��مند و مھن��دس و فیلس��وف و ژن��رال دموس��ی (ع)

٩

فرعون بود و یک روشنفکر نابغھ و عالمھ زمان خود محسوب می شد تا آن جا کھ کھ فرع�ون تص�میم گرفت�ھ بود وی را جانشین خود سازد و نھ فرزند تنی خود را کھ یک عی�اش ب�ود . ول�ی ب�ا ای�ن ح�ال طب�ق گفت�ھ ق�رآن

بھ وضوح در می ی�ابیم ک�ھ ھ�یچ پی�امبری در کریم موسی ھم یک امی محسوب می شود . و طبق روایت قرآنعین حال کھ معجزاتی چ�ون موس�ی نداش�ت ب�ھ ان�دازۀ موس�ی رن�ج نکش�ید و بزرگت�رین و آخ�رین رن�ج وی ک�ھ موجب شد بھ کلی از قوم خود جدا ش�ود و در تنھ�ائی بمی�رد ای�ن ب�ود ک�ھ ب�رای ی�ک چل�ھ عب�ادت در ک�وه ط�ور

ھ ھمراه الواح الھی برای قومش ، ب�ھ ناگ�اه جملگ�ی حت�ی ب�رادرش قومش را ترک گفت و در ھنگام بازگشت بھارون را مشغول گوسالھ پرستی دید کھ سامری را بھ عنوان پیامبر وناجی برگزیده بودن�د . وس�امری درس�ت

قرار دارد یعنی یک انسانی کھ مرید علوم و فنون و تربیت و فرھن�گ بیرون�ی و » امی«در نقطھ مقابل معنای ای است و بھ ھمین قوت و بھ ھمراه آموزه ھائی کھ از موسی یافت�ھ ب�ود موف�ق ب�ھ اخت�راع و س�اختن مدرسھ

ونیک�ی مث�ل رب�ات . ای�ن یک�ی از نخس�تین رگوسالھ ای زرین شده ب�ود ک�ھ ح�رف م�ی زد مث�ل ی�ک موج�ود الکت سی قرار گرفت . دجال بود کھ بنی اسرائیل را فریفت و بر جای موسی و خدای مو خرنمونھ ھای دجال و

ط ب�ین عل�مگیریھ�ای درون�ی اش ب�ا خداون�د ھمان�ا التق�اط و اخ�تالیکی از عم�ده ت�رین رنجھ�ای موس�ی (ع) ودرس�ھ ای ثتی ـ مدرلدنی و علم مدرسھ ای ـ اکتسابی بود و تالش برای جداکردن این دو و پاک نمودن علوم ورا

اخ�الص وم و سرنوشت ساز در امر دین و ھدایت از نفس و عمل و اندیشۀ خود . واین موضوع بھ غایت مھ) . محمد (ص و معرفت است . ودرست بھ ھمین دلیل است کھ کتاب قرآن را گاه کتاب موسی می یابیم تا کتاب

ودی�ده اس�ت تأکید بر روی ماجراھای موسی در قرآن کریم یک تأکید عرفانی است کھ در دین محمد واض�ح گرازاری و ب�شد یعنی راه و روش ی�افتن معرف�ت ب�اطنی و جداس�اختن آن از مع�ارف آن مسئلھ معرفت نفس می با

) دارد . مدرسھ ای و وراثتی و ت�اریخی و فرھنگ�ی . و ب�دین لح�اظ دکت�ر ش�ریعتی ش�باھت ک�الن ب�ھ موس�ی (عن��گ مث��ل گرفتاریھ��ای عظ��یم م��والی روم��ی در رابط��ھ ب��ا ش��مس تبری��زی یعن��ی زدودن عل��م مدرس��ھ ای و فرھ

یس�واد و واقع�ا ب ازاری از دل و اندیشھ وعمل . بھ ھمین دلیل کار ورسالت پی�امبران و عارف�انی ک�ھوراثتی و برک در بزارھای ش�ابی خبر و بیابانی بودند بدین لحاظ بسیار آسان تر و کم رنج تر بوده است زیرا امکانات و

ی ب�دی و عل�م ب�ازاری ، عل�م خ�و آنھا کمتر وجود داشتھ است : یعنی امکان مخلوط کردن عل�وم ل�دنی ب�ا عل�ومش ھ�ای ات و مش�ابھات و ... و بخ�ش عظیم�ی از ت�الم�کحخودی ، مخلوط کردن خدا وخرما ، دنیا وآخرت ، م

د ام�ر غافلن� مربوط بھ ھمین امر است کھ در نگاه و فھم کس�انی ک�ھ از ح�ق ای�ن درونی و برونی دکتر شریعتیس�ت م�ی مس�ئلھ مرب�وط ب�ھ اھ�ل عل�م و ف�ن ومدرس�ھ و سیااست ک�ھ البت�ھ ای�ن » مطلق گرائی«چیزی مترادف

دی�ن م�ی ادی س�اختنم�در نزد اھل دین و خاصھ روحانیت مترادف با ماده گرائ�ی و باشد و اتفاقا ھمین مسئلھ د و ح�ال م�ی کن�آید . آنھا معتقدند کھ ش�ریعتی ام�ور م�ادی و اجتم�اعی و سیاس�ی را مب�دل ب�ھ ام�ری مطل�ق و م

ز ان��د و ل��ذا د ک��ھ وی ام��ور دین��ی و روح��ی و مت��افیزیکی را مب��دل ب��ھ ام��ری عین��ی و م��ادی م��ی کاینھ��ا معتقدن��ق و ل��ذا ش��ریعتی از طرف��ی محک��وم ب��ھ ی��ک ای��ده آلیس��ت و آرم��ان گ��رای مطل�� قداس��ت و حرم��ت م��ی ان��دازد .

گ�روه ای�ن دو ینفناپرست است و از طرفی دیگر متھم بھ ماتریالیزم . وبعد گروه سومی وج�ود دارن�د ک�ھ در ب�ت و و گ�روه اس�قرار دارند و معتقدند کھ شریعتی التقاطی یعنی مشرک است . ای�ن گ�روه س�وم ترکیب�ی از آن د

و س�روری در عین حال فصل مشترک آن دو گروه است . بدین ترتیب تقریبا ھمھ داعی�ان عق�ل و عل�م و دی�نریخی ھ لحاظ تابد واقعھ ای بس قابل تأمل است و عقیدتی بر مردم در مقابل شریعتی متحد می شوند و این خو

ا را ب�ھ تکرار یک حقیقت است در صور و شرایط و بیانھای گون�اگون . ول�ی م�ردم ع�ادی ھرگ�ز ای�ن نس�بت ھ�رھب�ری وشریعتی نم�ی دھن�د و ای�ن نش�انی از ام�ی ب�ودن ش�ریعتی اس�ت . یعن�ی آن�ان ک�ھ در س�ودای س�روری

ر آش�نا ریخی بس�یاتھمت ھا بھ لحاظ تا ھا و یعتی بھ کلی خارجند . این نسبتنیستند از صف متحد مخالفان شر. ادن�درفان م�ی دامان و حکیمان و عاھستند و ھمان القابی است کھ مدعیان سروری بر مردم بھ پیامبران و ام

د ھ�ل س�واش�م اچاتحادی در مقابل توحید است . خود انسان عارف چھ پیامبر باشد چھ حکیم ، خودش در این دش�ان در و کتاب مظھ�ر وح�دت اض�داد اس�ت و در ط�رف دیگ�ر ص�فوف متح�د مخالف�انش ق�رار دارن�د ک�ھ خو

وح�دت و عین�ی تضاد و عداوت با یکدیگر ھستند . ولی در قبال وی متحد شده اند کھ این نیز نوع آش�کار ت�ررک�ت وج�ود ای نیس�ت ! ای�ن وح�دت از ب اضداد است . وحدت کمونیست و آخوند و ساواکی و لیبرال ک�م واقع�ھ

. س�المی اس�تاشریعتی رخ داد در عداوت با شریعتی . این وحدت یکی از زمینھ ھای بنیادین پیروزی انقالب ی�ن وح�دت اگردی�د . پ�س » تم�دن اس�المی «ھمانطور کھ وحدت صدر اسالم بر علیھ علی(ع) منجر بھ پیدایش

اه کنن�ده در قیاس خیر و شر منجر ب�ھ فھم�ی ب�ھ غای�ت ن�احق و گم�رواقعھ ای در فراسوی خیر و شر است کھ و ھب�ری نب�ودرمی شود . این نیز نشان و حقی دیگر از ماھیت امی بودن شریعتی است کھ ھرگ�ز در س�ودای

ی ب�ود م�ی این عدم سودا یکی از معانی ذات�ی ی�ک انس�ان ام�ی م�ی باش�د . ش�ریعتی اگ�ر در س�ودای رھب�ری م�ن�ین ومت وق�ت چسانی بزرگترین حزب را بنا کند و کل قدرت را در دست گیرد . بھ میزانی کھ حکتوانست بھ آ

ن ا از زن�داسودائی را در وی ندی�د وی را چن�دان خطرن�اک نیاف�ت و ب�االخره تح�ت فش�ارھای ب�ین الملل�ی وی ر گردد . تر آزاد نمود و در خانھ تحت نظر گرفت تا خیالش از این بابت مطمئن

کھ ھمھ امییون ، بھ ح�ق رس�یده و ع�ارف و پی�امبر م�ی ش�وند بلک�ھ ھم�ھ پی�امبران و عارف�ان ب�زرگ از نھ این

امییون می باشند این حقیقت قرآنی در ھمھ جای ت�اریخ مص�داق دارد ب�ھ ش�رط اینک�ھ معن�ای ام�ی را در بس�تر ک�ھ » اھ�ل کت�اب«ک�ھ معن�ای ب�دانیم شرایط تاریخی درک کنیم و در جستجوی شکل خاصی نباشیم . و نی�ز بای�د

اس�ت ھم�انطور ک�ھ ق�رآن م�ی » ام�ی«در قرآن مکررا در جنبھ ھای گوناگون آمده است درست در نقطۀ مقاب�ل

١٠

و این دال بر تحقیر و تمسخر امییون اس�ت » اھل کتاب می گویند کھ ما را با امییون چھ کار ؟!« فرماید کھ : ھل کتاب را فقط یھود و نصاری ندانیم ھر چند کھ در صدر اسالم عم�ده از جانب اھل کتاب . و بھ شرط اینکھ ا

« ترین و مشھورترین اھل کتاب کھ در ش�بھ جزی�ره عربس�تان حض�ور داش�تند ھم�ان یھ�ود و نص�اری بودن�د . ک�ھ در ق�رآن از » اھل کتاب.«دقیقا معادل معنای خود واژه اش می باشد (مثل ھر معنای دیگری) » اھل کتاب

ل س�واد ھس�تند و اگ�ر یھ�ود و نص�اری از ھ�ل شرک و نفاق و تبدیل کالم خدا ھس�تند دقیق�ا ھم�ان اھھای اکانونمشھورترین و عمده ترین اھل کتاب محس�وب ش�ده ان�د ب�ھ ای�ن دلی�ل اس�ت ک�ھ منش�أ س�واد و آم�وزش در ھم�ھ

ذاھب ب�وده ان�د و جای جھ�ان ھمان�ا کت�اب ھ�ای دین�ی ب�وده اس�ت و ل�ذا نخس�تین س�واد آم�وزان ھ�م روحانی�ت م�م�ی نخستین مدارس را ھم روحانیت مذاھب برپ�ا ک�رده ان�د و ل�ذا از ق�دیم س�واد وم�ذھب ام�ری واح�د محس�وب

شده و نخستین اطالعات و معلوماتی کھ آموختھ می شده ھمان�ا اخب�ار و احادی�ث و مع�ارف دین�ی ب�وده اس�ت . سروری و رھبری ب�ر م�ردم ب�ا ھم�ھ اختالف�ات در پس بھتر می توان فھمید کھ چرا کل اھل کتاب خاصھ در حد

قبال شریعتی با یکدیگر متحد بودند . این اتحاد مدرسھ بر علی�ھ امی�ت اس�ت . ای�ن اتح�اد عل�وم تقلب�ی (عاری�ھ ای) بر علیھ علم قلبی (خودی) است .

و مدرس�ھ ب�ین امی�تخود شریعتی سالھای آغاز جوانی اش را در درون خودش اساسا مشغول نبردی خونین روح�ی ی ، معرف�تبود : نبرد بین علم خودی و علم عاریھ ای ، علم حال و علم وراثتی ، دین قلبی و دین کتاب

سیاس�ت وو معارف اکتسابی ، شناخت حضوری و شناخت تاریخی . این نبرد در ھمھ قلمروھای دین و دان�ش رک تجرب�ھ و د در ای�ن دوران ت�ا کم�ال ب�رزخ و پ�وچی راکامال درآثار اولیھ اش مش�ھود اس�ت . خ�ود ش�ریعتی

ریج ت و ب�ھ ت�دنمود و بھ قول خودش بارھا بھ حس خودکشی رسید . تا اینکھ بھ تدریج این ح�د و م�رز را یاف� یص قلب�ی وکالمش نافذ تر و صادق تر و جسورانھ تر ش�د زی�را ح�ق را درک ک�رده ب�ود . ت�ا قب�ل از ای�ن تش�خ

عرف�ان نخوان�ده اس�ت و ھن�وز م�رز ب�ین» فلس�فھ«ھنوز این وسوسھ را داشت ک�ھ چ�را تعیین تکلیف خودش ا درک وس�یالیزم رسنمی داد و ھنوز ماھی�ت تف�اوت ذات�ی ع�دالت عل�ی (ع) از ناب را با اگزیستانسیالیزم تمیز

وھ�ا دب�ین ای�ن ونمی کرد و ھنوز فرق ذات بین لیبرالیزم و آزادی روح را کھ در دین قرار داشت فھم نمیکرد وه ھ�ای ب�ھمستمرا در تردد بود و دچار اظھ�ار نظرھ�ای ب�ھ غای�ت اف�راط و تفریط�ی م�ی گش�ت ک�ھ پی�دایش گ�ر

ھه ک��ھ ب��غای��ت متض��اد از اندیش��ھ وآث��ار ش��ریعتی ، یک��ی مرب��وط ب��ھ ھم��ین ام��ر اس��ت . ھ��ر چن��د ش��ریعتی آنگ��ا ه بود . معرفتی یقینی در عرصۀ بیان رسید دیگر چیزی از عمرش باقی نماند

این نبرد درونی کھ یکی از اساسی ترین جنبۀ جھاد اکبر (معرف�ت نف�س) م�ی باش�د از طبیع�ت ذات�ی ھ�ر انس�ان نبوت و رسالت نیز مشھود است کھ در قرآن حق جوئی می باشد کھ حتی در زندگی پیامبران بزرگ در دوران

ھ�م ب�ا نب�وت و وح�ی ی�ک ش�بھ ب�ھ آن ح�ق کریم شاھد آن ھستیم . یعنی حتی پیامبران صاحب رسالت و کت�اب یقین نرسیده اند ھمانطور کھ خداوند در قرآن خطاب بھ پیامبر اس�الم م�ی فرمای�د ک�ھ : ص�بور ب�اش ت�ا ب�ھ ح�ق یقین برسی . بنابر این پیامبر ھم قبل از رسیدن بھ حق یقین سخن گفت و مشغول رسالت و اب�الغ ب�ود . پ�س

شریعتی یا ھر فرد دیگری ھم ندھیم چ�را ک�ھ خاص�ھ م�ؤمن ام�ت محم�د(ص) دقیق�ا و نمی توانیم این حق را بھ در اخ�الص ، ب�ر ظاھرا و باطنا بھ مثابۀ وحی پیامبر است و حکمت و آیات قرآنی بھ تدریج بھ میزان جھادش اگ�ر ب�ھ دیمحم� دلش فرود می آید ھمانطور کھ بر دل محمد (ص) فرود آمد و ب�ھ ق�ول اب�ن عرب�ی م�ؤمن ام�ت

از دین محمد نیست ھمانطور کھ این امر در خود قرآن ھم آمده لقاء ا� و معراج در ھمین دنیا امید وار نباشددر شرک است و ایمانش خالص نیس�ت . درس�ت ب�ھ ھم�ین دلی�ل است کھ اگر کسی بھ دیدار خدا امیدوار نباشد

ت نب�وت ھاس�ت و ج�اودانگی آن اس�ت و ای�ن ی و خاتم است کھ اسالم دین آخر الزمان است و نبوت محمد کمالھمان کمال نعمت خدا بر بشر است کھ ھر مؤمنی می تواند خودش پیامبر خویشتن باش�د و تم�ام م�دارج اس�الم و معرفت وتوحید را طی نماید . این معنا را در تاریخ معاصر جھان اسالم ھ�یچکس چ�ون دکت�ر ش�ریعتی درک

» اس�الم منھ�ای روحانی�ت«ش قیام ننم�ود. ای�ن ھم�ان معن�ائی اس�ت ک�ھ موس�وم ب�ھ نکرد و در جھت احیای حق است یعنی اسالم منھای واسطھ : صراط المستقیم و معرفت نفس . یعن�ی معرف�ت نف�س ک�ھ مخ�تص دی�ن محم�د

دارد و صراط المستقیم جز این معنای دیگ�ری دالل و واسطھ ای را بین مخلوق و خالق بر می ھر(ص) است رد . پس تز معروف ش�ریعتی ب�ھ معن�ای نف�ی وج�ودی روحانی�ت نیس�ت بلک�ھ ب�ھ معن�ای ح�ذف روحانی�ت ب�ھ ندا

عنوان واسطھ بین مؤمن وخداست . این حذف ھم�ان معن�ای خ�اص دی�ن در اس�الم اس�ت و ب�دون آن اس�الم در انحط�اط و اش�د ول دچارمی کند و چون ذاتا برتر وکامل تر است لذا در این نز پیدا سطح مسیحیت و یھود تنزل

ھس��تیم و ب�س . واگ��ر دکت��ر نف�اق م��ی گ�ردد . ای��ن حقیق��ت را در ت�اریخ جدی��د اس��الم فق�ط م��دیون دکت�ر ش��ریعتی شریعتی جز آشکار سازی این حقیقت ھیچ کار دیگری نکرده بود باز ھم بزرگترین خدمت را ب�ھ دی�ن وحقیق�ت

والت امیت او در دین و معرفت دینی می باشد . زیرا و بشریت کرده بود . این مکاشفھ شریعتی از جملھ محصامیت را در خود کشف م�ی کن�د و ب�ھ ح�ریم آن راه م�ی یاب�د ب�ھ قلم�رو حکم�ت و عل�م مؤمن بھ میزانی کھ یک

زی�ن «لدنی می رسد و بھ مقام پیامبران ھم می تواند رسید ھمانطور کھ پیامبر اسالم (ص) فرموده است کھ : نان امت من کسانی ظھور می کنند کھ انبیای سابق بھ مقام آنھا در نزد خدا غبطھ می خورن�د پس از میان مؤم

ھ�م فرات�ر م�ی ت دکتر شریعتی یکی از این مؤمنان است . یعنی مقام مخلصان امت محم�د (ص) از ح�د نس�ب.» ت غی�ر از ای�ن باش�د رود و این است معنای رحمت مطلقھ پروردگار در دین محمد (ص) . اگ�ر معن�ای خ�تم نب�و

نھ تنھا بھ معنای کمال نعمت پروردگار در حق بش�ریت نیس�ت بلک�ھ دقیق�ا ب�ھ معن�ای کم�ال قھ�ر و غض�ب الھ�ی » بسم ا� ال�رحمن ال�رحیم«دربارۀ بشریت است و بھ معنای انقطاع راه بشر بھ سوی خداست و این با معنای

رحیم است . ودکتر شریعتی کاش�ف کبی�ر رحم�ت مطلق�ھ خ�دا ب�ر در تضاد است . زیرا دین اسالم دین رحمان و

١١

و عش�ق ب�ھ بش�ریت ب�ود و ش�اید بشر در این دوران است . ھم�انطور ک�ھ وج�ود خ�ودش تمام�ا مھ�ر وعطوف�ت ھیچکس چون او در این دوران نگران سرنوشت بشریت نبوده اس�ت و از ای�ن باب�ت خ�ون دل نخ�ورده اس�ت .

ک�ل » مکت�ب اص�الت ف�رد«خود می دید . چنین احساس و معرفت�ی در دوران�ی ک�ھ وی کل بشریت را خانوادۀ » ام «خ��ود تب��اه م��ی کن��د در حک��م کیمی��ای اعظ��م اس��ت . دکت��ر ش��ریعتی ام بش��ریت ب��ود . جوام��ع بش��ری را در

و نیز ھست و ھمچن�ین ب�ھ معن�ای عص�اره و اص�ل» مادر«عالوه بر معانی مذکور در ریشھ نعمتش بھ معنای ذات نیز می باش�د و ش�اید ھم�ین واژه اس�ت ک�ھ در م�ذاھب ھن�دو اس�م اعظ�م محس�وب م�ی ش�ود و آخ�رین ذک�ر

در فرھنگ عرفان اسالمی می باشد . » ھو«برھمنان است و مترادف معنای

(او) » ھو«او ھمان مظھر » . غیر «بود و نھ » خویش «یعنی نھ » . تو«بود و نھ » من«دکتر شریعتی نھ ی�را زام غای�ب اس�ت دانست کھ زبان گوی�ای ام�» امام ناطق«نھ غیب جھان جدید . شاید بتوان او را آئیبود ،

س�ت ھلص کھ بھ قول امام صادق (ع) در ھر دورانی در عرصۀ غیبت امام زم�ان ھم�واره کس�ی از مؤمن�ان خ�امام نھ وجود اییک عارف ، آئاین از اصول است کھ کھ زبان ناطق آن امام غایب است . و در عرفان اسالمی

مام�ت اس�ت زمان است . و درست بھ ھمین دلی�ل یک�ی دیگ�ر از دس�تاوردھای بک�ر دکت�ر ش�ریعتی تبی�ین ح�ق اھ�دایتی . یم�انی ون�ھاآنگونھ کھ پیامبر و علی (ع) مکررا تذکر می دادند کھ : بی امام را نھ نمازی است و نھ

در جھ�ان »امام�ت«م�رده . ش�ریعتی زن�ده کنن�دۀ معن�ای منق�رض ش�دۀ و منظور امام زنده بوده اس�ت ن�ھ ام�ام » ام «ریعتی ش�اس�ت . دکت�ر » ام «ت از ریش�ھ لغ�ھ�م ب�ھ لح�اظ » امام�ت«شیعھ است . وباید ب�دانیم ک�ھ ام�ام و

ب ز وی منقل�ااسالم و تشیع و انسانیت این دوران است و درست بھ ھم�ین دلی�ل ھ�ر کس�ی ب�ا خوان�دن مط�البی چش�م ودل�ش را . زیرا پیام وی بھ ام وجود خوانن�ده م�ی رس�د و ام�ش را بی�دار م�ی کن�د یعن�ی ذات می شود

شناس�ی اش دلش را می گشاید و او را اھل خود ـ شناسی می سازد . ھر کھ ش�ریعتی را بشناس�د آغ�از خ�ود ـھ ب�ھ ط�ور ک�رد . ھم�انطور می باشد و ھرگز قادر نیست بھ آسانی خودش را فراموش کند و در ظلمت قرار گی�

س�ت . ان شریعتی نمونھ در کشور خودمان ھنوز زنده ترین یادھا و اندیشھ ھا و باورھا در قلوب مردم ما از آ. ائی�ده اس�توبھ میزانی کھ شریعتی از یاد دلھا رفتھ است کشور ما بھ سوی رخوت و پوچی و کفر وفس�اد گر

و دهش�کنون ثاب�ت وی قادر بھ نجات مجدد نیستند . این حقیق�ت ت�امردم ما جز با احیای یاد وی و اندیشھ ھای خویش�تن زین پس ھم شدیدتر اثبات خواھد ش�د . ھ�یچکس نم�ی توان�د خ�ودش را از ی�اد بب�رد . ش�ریعتی خ�ود

.ویت ماست ھمادر ملت و امت و ی مردم ماست . ھیچکس نمی تواند مادر خود را از یاد ببرد . شریعت

دیش�ھ ک�ھ در ان ندیشھ ای در تاریخ کشورمان ، اس�المیت و ایرانی�ت مب�دل ب�ھ ام�ر واح�دی نش�ده اس�تدر ھیچ اھ ی�اد ی اس�ت . ب�دکتر شریعتی . و این یعنی چھ؟ این نی�ز نش�انۀ بزرگ�ی از امی�ت اندیش�ھ و ایم�ان دکت�ر ش�ریعت

یم�ان اطۀ مقاب�ل نقیھ ای باشد ! آوریم آن کالم معروف علی(ع) را بھ کمیل کھ : بر حذر باش کھ ایمان تو عار وامی . عاریھ ای ھمان ایمان امی است ھمانطور است معرفت عاریھ ای و امی و ملیت عاریھ ای

ا خ�ود ی�ھ ای و ی�ھر دین و معرفت و علم واندیشھ ای یا تاریخی است یا امی . یعنی یا مدرسھ ای اس�ت و عارنچ�ھ آخ نیس�ت . ر آنچھ کھ در مدرسھ تعلیم داده می شود چیزی جز تاریجوش و قلبی است یعنی امی . زیرا ھ

ن�ی علم�ی و ف کھ بھ معنای واقعی نبوغ و بدعت نامیده می شود محصول امیت است . ھمانطور کھ ھمھ نواب�غدرن در عل�وم م�نیز فراری از مدرسھ بوده اند کھ آلبرت انیشتن یکی از نمونھ ھای مدرن آن است و نیوتون پ�

ب��ھ گاه موف��قم نھایت��ا ب��ھ عن��وان دیوان��ھ و مرت��د از دانش��گاه آکس��فورد ران��ده ش��د . وپ��س از ط��رد از دانش��ھ�� کشفیات بزرگ خود شد .

خلقی بودن بھ معنای امی بودن و یا بھ زبان علمی تر ، امی شدن و امیت ذات خویشتن را یافتن ، ھیچ ربطیت ک�ھ اگ�ر ھ معن�ای دم�وکرات ب�ودن . ای�ن یک�ی از تف�اوت ھ�ائی اس�در کاربرد سیاسی اش ندارد و ن�ھ ربط�ی ب�

ش�خیص و آرم�ان اجتم�اعی اش . ای�ن ع�دم تعمیقا درک نشود نھ شریعتی درک می ش�ود و ن�ھ بی�نش سیاس�ی داوت ع�بخش عمده ای از دعواھای مربوط بھ ش�ریعتی شناس�ی اس�ت ک�ھ در می�ان طرف�دارانش تفرق�ھ و بلک�ھ

ر ش�ریعتی کاذب دشمنانش نسبت بھ وی ب�وده اس�ت یعن�ی اینک�ھ آی�ا ب�االخره دکت� افکنده است و موجب عداوتامی ح�� ی��ک انس��ان لیب��رال و دم��وکرات و آزادیخ��واه ب��ھ معن��ای غرب��ی و مت��داولش ب��وده اس��ت ی��ا ی��ک انس��ان

ش�أ ظھ�ور ودیکتاتوری دینی ـ معرفتی . این دو برداشت ک�ھ ھ�ردو ب�ھ ی�ک می�زان ن�احق و ن�امربوط اس�ت منن��احقی داوت ب�ا ش��ریعتی و ش�ریعتی پرس��تی ب�وده اس��ت . ای�ن دو برداش��ت ام�روزه بھان��ۀ نامش�روع وب�روز ع��

دردست دو جناح حاکم سیاسی در کشور ماست : اصالح طلب و محافظھ کار .

امروزه عده ای از سیاسیون دکتر شریعتی را حتی ایدئولوگ والیت فقیھ م�ی دانن�د و ن�ھ آی�ت ا� خمین�ی را . » امام�ت«دالئل ھم کھ بھ لحاظ تاریخچھ ای و روایتی ارائھ می دھند قابل توجھ می باشد . این گروه مسئلھ و

را در آثار شریعتی در وادی عمل سیاسی ـ اجتماعی چیزی جز والیت فقیھ نمی یابند . البت�ھ ش�کی نیس�ت ک�ھ ش�کار م�ی باش�د زی�را آی�ت ا� خمین�ی این برداشت بھ غایت قشری و حت�ی آگاھان�ھ فرص�ت طلبان�ھ و تحری�ف آ

ھرگز دعوی امامت نکرد زیرا اگر می کرد دیگر مجلس شورا و خبرگان و شورای نگھبان و مصلحت نظام و ی از اعراب نمی داشت .وآگاھان می دانند کھ ایدئولوگ والیت فقیھ آیت ا� خمینی ھم نبود بلکھ آی�ت ... محل

خود افراط و اغراق کرد باالخره با خود مقام ولی فقی�ھ یعن�ی یدر این ایدئولوژ ا� منتظری بود و از بس کھآیت ا� خمینی مسئلھ دار شد و گوئی کھ منظورش از ول�ی فقی�ھ فق�ط خ�ودش ب�ود و چ�ون مقب�ول نیافت�اد آی�ت

١٢

نمودن�د ک�ھ ایش�ان راوانف� یا� خمینی را ھم نفی کرد . البتھ بسیار بودند از نزدیکان آیت ا� خمینی کھ تالش�را ھمان امام غایبی معرفی کنند کھ ظھور کرده است ولی ایشان بھ این دام نیافتاد و این توطئھ را خنثی نم�ود

یده و کلی�ھ اعم�ال خ�ود را تح�ت ای�ن عن�وان ک�ھ انکھ البت�ھ ھدفش�ان ای�ن ب�ود ک�ھ خ�ود را ب�ھ مقام�ات ع�الی رس�ئلھ جلوه دھن�د .منظ�ور م�ا از ط�رح ای�ن مس�ئلھ آن اس�ت ک�ھ نش�ان مریدان مخلص امام ھستند مقدس و بی مس

دھیم کھ در آیت ا� خمینی نیز قوه عظیمی از امیت فع�ال و زن�ده ب�ود و ھم�ین راز رھبری�ت ایش�ان در انق�الب گ�ام ب�ھ کھ البتھ بھ نظر ما بتدریج این قوه تحلیل رفت کھ ایشان خ�ود نی�ز ب�ر ای�ن ام�ر بود و پیروزی انقالب .

گام شاھد بود تا اینکھ بتدریج از صفحھ سیاست عملی کن�اره گی�ری نم�ود و ب�ا ج�ام زھ�ری ک�ھ نوش�ید عم�ال و باطنا استعفاء داد . این موضوع بحث ما در این کتاب نیست و لذا از آن در م�ی گ�ذریم ت�ا در فص�ل دیگ�ری ب�ھ

جنبۀ دیگری از آن در رابطھ با دکتر شریعتی بپردازیم .

ـ ی اقتص��ادیت ب��ھ لح��اظ اجتم��اعی یعن��ی ذات ن��اس (ت��وده) را مخاط��ب ق��رار دادن و ن��ھ امی��ال و آرمانھ��اامی��زب�ی م�ی حس�ی ـ تبلیغ�اتی ـ اسی ـ فرھنگی مردم را تحریک نمودن . چنین تحریک و تھییجی یک عمل سیاسی

ی گی�رد وم�س�تمرا اوج باشد کھ در ھمھ جای جھان مدرن رواج کام�ل دارد و ب�ھ ھم�راه ھنرھ�ا و رس�انھ ھ�ا من و ن�ام ای� مردم را بھ عنوان توده ای بی جان ابزار سیاست ھا و ش�یطنت ھ�ا م�ی س�ازد و ب�ھ ب�ازی م�ی گی�ردز ال و غرای�بازی را ھم دموکراسی و مردم ساالری و سوسیالیزم م�ی گ�ذارد . و گرن�ھ از م�ردم در عرص�ۀ امی�

احق ت�ر ن�وغ ت�ر و ری نم�ی کنن�د و وع�ده ھ�ا ھ�ر چ�ھ دشان جز بلوا و غوغا بر نم�ی آی�د و ج�ز از دروغ پی�روم�ان ھئیم بلک�ھ باشد بیشتر بھ فغان می آیند و ب�ھ پی�روی م�ی پردازن�د . ب�ھ ای�ن ن�وع تحری�ک ، امی�ت نم�ی گ�وم�ی م�ردم روا سلطنت شرعی و یا دموکراتیک است کھ ھر ستمی را بھ اراده و نام و مسئولیت خود مردم بر

ن ک�س رأی آندارند و اصال کسی نیست ک�ھ مقص�ر ش�ناختھ ش�ود زی�را م�ردم ب�ھ اعتراض دارد و مردم ھم حق ، س�لطنتی س�لطنتی منافقان�ھ ، داده اند پ�س خودش�ان مقص�رند . ای�ن س�لطنت ب�ی ت�اج و ب�ی ن�ام و نش�ان اس�ت

ک�ی از دش یک�ھ خ�ودکتر شریعتی از این وسوسھ مدرن بھ کلی مبرا و بیزار بود و بل ومافیائی و فراماسونی .رح ط�را » امام�ت«افشاء کنندگان ماھیت این نوع مردم ساالری بود . ودر نقطۀ مقابل این نوع رھبری ھمان�ا

ھ ب�س�یاری از بنمود کھ یک رھبری قلبی ـ روحانی ـ باطنی است و نھ سیاسی ـ حزب�ی ـ نظ�امی ـ اطالع�اتی . ن�ی ت�ا ی و ب�ی دیانھ ھای استعماری تحت عنوان دیناصطالح انقالبیون بھ ھمراه ضد انقالبیون و بھ ھمراه رس

ازند . دش�ھ دار س�خبھ امروز تالشی فراوان کرده اند تا امامت مورد نظر شریعتی را بھ گون�ھ ھ�ای متف�اوتی ازار ب�ب�زاری در حتی بسیاری از بھ اص�طالح پی�روان اولی�ھ دکت�ر ش�ریعتی ک�ھ از اندیش�ھ ھ�ا و نف�وذ او چ�ون ا

ام ب�دبختی کھ بانی تمر شدند نھایتا شریعتی را ایدئولوگ والیت فقیھ و بلومی کردند و باالخره بقدرت استفاده ین خط�ر شند و آخ�ری کردند . بسیاری از آنان امروزه پرچم دار لیبرالیزم مطلق می باھای پس از انقالب معرف

ادقانھ انھ تر و صچھ بسا شرافتمند بدین لحاظ جناح موسوم بھ محافظھ کاررا اندیشھ شریعتی تلقی می کنند و ه است . تربا اندیشھ ھای شریعتی برخورد نموده اند و عداوتشان نیز از روبرو و جوانمردانھ تر بود

خاطره ای دارم کھ یک حجت حیرت آور محسوب می گردد کھ البتھ مطمئن ھستم ھ�زاران م�ورد در جامع�ھ م�ا . یکی از سخنرانی ھای دکتر ش�ریعتی ب بود و رادیو مشغول پخشیافت می شود . روزھای اول پیروزی انقال

مطلق�ا فھ�م نم�ی ک�رد و ق�ادر ب�ھ گ�ویش ھ�م مادر بزرگی داشتم روستائی و کامال بی س�واد ک�ھ زب�ان فارس�ی را. ی نامش ھم بھ گوش او نرس�یده ب�وددربارۀ دکتر شریعتی چیزی نشنیده بود و حت فارسی ھم نبود و ھرگز ھم

گاه از من دربارۀ کسی کھ مشغول سخنرانی از رادیو ب�ود س�ئوال ک�رد ک�ھ م�ن ج�وابی س�ر ب�اال ب�ھ وی کھ بھ نادادم ولی باز اصرار کرد کھ این کیست کھ باز ھم من اعتنائی نکردم یکی بھ این علت ک�ھ مش�غول گ�وش دادن

تازه چھ توض�یحی ک�ھ در ح�د بی ربط و جنون آمیز است و لیبھ رادیو بودم و دوم اینکھ می پنداشتم کھ سئوام بدھم کھ او چیزی درک کن�د . ت�ا اینک�ھ پ�س از دق�ایقی ستفھم مادربزرگ بی سواد و دھاتی من باشد می توان

منظورش تن صدا بود . کھ بھ ناگ�اه بھ ناگاه فریاد کشید کھ صدای این مرد مثل صدای حضرت علی (ع) است دم . و مس��ئلھ ای حی��رت آورت��ر از ای��ن آن ب��ود ک��ھ روزی ی��ک م��ن ی��خ زدم و س��الیان دراز در ای��ن ب��اب اندیش��ی

پوستر از عکس شریعتی در ات�اقم ب�ر دی�وار نص�ب ک�رده ب�ودم . روزی ھم�ین م�ادربزرگم ک�ھ رنج�ور و تقریب�ا مبھوت در مقابل این پوس�تر ایس�تاد و پ�س از لحظ�اتی گف�ت ای�ن م�رد وزمین گیر بود سری بھ اتاقم زد و مات

ابی مستقیم بھ او ندادم کھ بعد خودش گفت : چقدر شبیھ حض�رت عل�ی (ع) اس�ت . ک�ھ ب�از کیست ؟ باز ھم جوبرای دومین بار یخ زدم و مات ومبھوت گشتم و بھ خود گفتم این ی�ک راز ب�زرگ اس�ت و گرن�ھ ی�ک آدم فک�ل

ی�ن خ�اطره کراواتی و سھ تیغھ اصالح کرده چھ شباھتی بھ لحاظ صوری بھ علی (ع) می تواند داشتھ باش�د . ارا نقل کردم تا معنای دیگری از امی بودن دکتر شریعتی را محسوس کرده باشم . ای�ن را نی�ز بگ�ویم ک�ھ م�ادر بزرگم زنی بھ غایت متشرع و سنتی بود و بھ پیامبر و علی و فاطمھ عشقی حیرت آور داشت . گمان م�ی ک�نم

ش�ریعتی را ادا ک�رده باش�م و منظ�ورم را از ای�ن معن�ا با نقل این واقعۀ حیرت آور ت�ا ح�دودی ح�ق امی�ت دکت�ررسانیده باشم . یعنی اینکھ دکتر شریعتی مدرنترین انسان س�نتی و س�نتی ت�رین انس�ان م�درن دوران م�ا ب�وده

از زم�ان خ�ودش جل�وتر ب�ود ول�ی گ�وئی در ازلی�ت ک�ھ است و این معنای دیگر از امیت وی�ژۀ اوس�ت . انس�انیشت . وسوسۀ حیرت آور وی دربارۀ واقعۀ آدم و حوا نیز نشانی از ھمین ام�ر اس�ت . گ�وئی ک�ھ تاریخ قرار دا

در روز ازل قرار داشت و پای دیگرش در قیامت . وک�ل ت�اریخ را تمام�ا م�د نظ�ر داش�ت . گ�وئی ک�ھ یک پایش ن�ای دیگ�ری از امی�ت بود و نھ در تاریخ . زی�را ت�اریخ موج�ب نس�یان اس�ت . ای�ن نی�ز مع» بر تاریخ «انسانی

١٣

اوست : ام تاریخ ! چشم تاریخ : شاھد! و این از صفات انبیای صاحب رسالت بوده است کھ در قرآن کریم ھم مذکور است .

ی حکم�ت و خداوند در قرآن کریم می فرمای�د : آنگ�اه ک�ھ موس�ی ب�ھ بل�وغی ش�دید رس�ید از ط�رف خداون�د داراس�ت مردم�ان ا رت بالغت است کھ بھ معنای رسانیدن پیام خدا ب�ھ قل�وبکتاب شد . کھ منظور از بلوغ ھمان قد

اس�ت از انی عب�ارتو این بھ معنای رسیدن بھ مقام امیت است . پس امیت بھ لحاظ قدرت کالمی و رسالت بی�ن�ھ ین و بیگاقدرت رسانیدن یک پیام قلبی و روحی والھ�ی ب�ھ دل ب�ی خب�ر ت�رین و ب�ی س�وادترین و ع�امی ت�ر ت اجتم�اعیترین انسان ھا . رسانیدن خویش بھ غیر خویش . این ھمان واقعھ توحید ویگانگی در عرصھ حیا

ت ک�ھ انس�ان اس� است . یعنی آنگاه کھ انسانی توانست ندای دل خویش را بھ دل غیر برساند در واقع خود آنرگت�رین ش�ریعتی یک�ی از بز منتظ�ر اس�ت . ودکت�ر» غی�ر «رسیده است ، ب�ھ کج�ا ؟ ب�ھ حض�ور خ�دا ک�ھ در دل

ادی رکت�ی از وکرامت و برسیده ھای دوران ماست یعنی یکی از کاملترین موحدان و بالغان و واصالن . واین ی مکھ بھ خودش انسان بھ میزانیآگاھی می نامید .یعنی خود ـ شناسی است کھ شریعتی معموال آن را خود ـ

اس�ت » ناس«در جھان بیرون » غیر«غیر را می یابد کھ این ، رسد در خودش مردم را می یابد ، در خویشک�ور ون خود غافل بر این گنج نھا» مردم«کھ خزانۀ اسرار الھی می باشد کھ البتھ خود این خزانھ دار یعنی

الم وی ازک�. شریعتی بزرگترین کاشف ناس در این دوران محس�وب م�ی ش�ود . بالغ�ت و س�حر ندو بیگانھ اود ی را از خ�عھ است . ھمانطور بھ میزانی کھ موسی (ع) موفق شد علوم و حافظھ ت�اریخی ـ عاری�ھ ااین واق

یزان�ی مانطور ب�ھ پاک کند بھ علوم لدنی رسید و خضر را ھم کشف کرد کھ در حکم امام غایب بود . ونیز ھم�نک�ھ دکت�ر بریزی ش�د . وایکھ موالی رومی توانست علوم مدرسھ ای را از خود بزداید موفق بھ کشف شمس ت

س�لم ای�ن مشریعتی بھ چھ میزانی موفق بھ این کار کبیر شد در فصل دیگ�ری م�ورد بح�ث ق�رار م�ی دھ�یم ول�ی شریعتی . است کھ در دوران ما شاید ھیچکس بر این جھاد کبیر ھمت نگماشت و حقش را نمی شناخت اال

ـ معبود ھای شریعتی : ٣

اختھ س�تندۀ خ�ود یعنی علی (ع) می گوید : ھر کھ کالمی مرا تعلیم دھد مرا پرس� شریعتی اولین وآخرین معبودران ان متفک در می است . ھمانطور کھ باز در جای دگر می گوید : من یکی از پرستندگان محمد (ص) ھستم .

ان عب�د وج�دل و مشھور تاریخ جدید جھان و اسالم کسی را نمی شناس�یم ک�ھ چ�ون دکت�ر ش�ریعتی واقع�ا و ب�ا ف�ت م�ی پرستشگر آموزگاران خود بوده باشد . واین دال بر عشق عظیمی است کھ در ش�ریعتی در عط�ش معر

ان در رأس ص�فات ش�ریعتی ق�رار دارد ھم�انطور ک�ھ در رأس ص�فات ھم�ھ ح�ق جوی�» معرفت ھعشق ب.«باشد عتی در ت . ای�ن عش�ق در ش�ریقرار داشتھ است و ھمین عشق ، ھدایت کنن�دۀ آن�ان ب�ھ س�وی حقیق�ت ب�وده اس�

از ودوران جدی��د ت��اریخ ای��ران واقع��ا ب��ی نظی��ر و مخ��تص خ��ود اوس��ت . یعن��ی ش��ریعتی ی��ک عل��ی وار اس��ت خ گذش�تھ دربھ معنای قرآنی آن است . ی�ک چن�ین عش�قی را نس�بت ب�ھ م�راد و معل�م خ�ود ، در ت�اری» علیین«

ھ رب ب�س تبری�زی م�ی ی�ابیم . مش�ابھ ای�ن عش�ق مواردی بسیار انگشت شمار مثل موالی رومی نسبت بھ شمبری�زی آن ت(مربی) در شریعتی حتی بھ مراتب شدیدتر از موالنا است چ�را ک�ھ م�والی روم�ی در وج�ود ش�مس

تی ھ در ش�ریعامام کامل و حتی خدا را می بیند (شمس من و خدای من ... ) . این یک ویژگی عرف�انی اس�ت ک�ن در کلی��ھ ص��فات ح��ق جوی��ان ھم��ان عش��ق ب��ھ مری��دی ک��ردن اس��ت ک��ھ مح��ور ت��ا ح��د کم��الش حض��ور دارد . ای��

گ�ر اسراسر جھان بوده است و اساس و مح�ور عری�ان عرف�ان اس�المی محس�وب م�ی ش�ود و عرف�ان اس�المی بان و است . پس شریعتی از تب�ار عارف�ان اس�ت و ن�ھ ع�ارف مش�ر» ارادت«یک اصل داشتھ باشد ھمین اصل

واجھ عبدا� در قاموس علی (ع) از اسماء ذات پروردگار است کھ بھ قول خ» مرید«کھ شاعران . ومی دانیم در خوان�ده م�ی ش�ود و» آ«ب�ھ » ی«اس�ت ک�ھ ح�رف » م�راد«بھ لح�اظ لغ�ت ومعن�ا ھم�ان » مرید«انصاری ،

ی ک�ھ مری�د کلمھ است در دو جنبھ و ظاھر و باطن یک حقیقت است . یعنی انس�ان ب�ھ میزان�یواقع ھر دو یک ن . از خ��دا ورس��ول اس��ت و مؤمن��ا» اطاع��ت«م��ی کن��د م��راد م��ی ش��ود . در فرھن��گ قرآن��ی ای��ن ھم��ان ج��ادوی

وای�ن س�خن .ھمانطور کھ در ق�رآن نی�ز ذک�ر ش�ده اس�ت ک�ھ : برخ�ی از مؤمن�ان ، ام�ام و ول�ی دیگ�ر مؤمنانن�د داون�د ری م�ی رود خن�ۀ م�ؤمن اس�ت و چ�ون م�ؤمنی ب�ھ دی�دار م�ؤمن دیگ�ئیپیامبر اسالم (ص) ک�ھ : م�ؤمن ، آ

کن�یم ن اس�تخراجدیدار می شود . و اگر معنا و صفات یک مؤمن را نھ از بازار تبلیغات دین بلکھ از بط�ن ق�رآخ�ود ـ در می یابیم کھ مؤمن ھمان عاشق است ، عاشق معرفت . وعشق بھ معرفت ذاتا چی�زی ج�ز عش�ق ب�ھ

اه در ای�ن ر خداشناسی و خدایابی است پس ھر ک�ھ شناسی نمی تواند باشد . واگر خود ـ شناسی ھمان شاھراهن ش�یعھ ، یاری رساند و تعلیمش دھ�د وی را مری�د و عب�د خ�ود نم�وده اس�ت . ھ�ر چن�د ک�ھ در عرف�ا یبھ مؤمن

ف�ت س�الک معر ووجود مراد و مرشد ھمان آئینھ دیدار با خداوند در ھمین جھان است . والبتھ ک�ھ ی�ک م�ؤمن ھ را خالص�ان خود نمی رس�د و ب�ھ ق�ول خواج�ھ عب�دا� انص�اری ، یکص�د پی�رکامل یک شبھ بھ آن مراد و امام

ی�ای خ�دا ی�اء و اولمریدی کردم تا بھ پیر کاملی رس�یدم . ای�ن راه و روش س�یر ال�ی ا� اس�ت و س�نت ھم�ھ انب بوده است .

١٤

ی ، ودا ، عل�س ، نیچ�ھ ، ب�پس اگر می بینیم ک�ھ دکت�ر ش�ریعتی ھ�ر گ�اه ک�ھ از س�ارتر ، ک�امو ، ھای�دگر ، م�ارک

ز ش�ریعتی ا الئوتزو و و ... سخن می گوید گوئی یک مرید محض آنھاست و اصال گ�وئی خ�ود آنھ�ا از حلق�ومرا م�ی وی حق خود سخن می گویند بدان دلی�ل اس�ت ک�ھ وی در ھ�ر انس�ان خردمن�د و اھ�ل معرفت�ی ح�ق پی�ام

م�ان ک�الم لیل ذات عرف�انی ش�ریعتی اس�ت ب�ھ مص�داق ھیافت چون در جستجوی حق بود و نھ باطل . ونیز بھ دق ان و ب�ھ ح�وی با ھمھ حق جوی�علی (ع) کھ : ھر کسی کھ مرا کلمھ ای بیاموزد مرا عبد خود ساختھ است .

ی ک�ھ خ�ود رسیدگان کل تاریخ جھان محشور بود . بھ ھمین دلیل آنگ�اه ک�ھ از حس�ین (ع) س�خن م�ی گف�ت گ�وئت . زی�را ن ب�ھ زع�م ق�رآن ھم�ین واقع�ھ اس�ودن ب�ا انبی�اء و اولی�اء و ص�دیقیب�حسین سخن می گفت : محش�ور

داون�د م�ی انسان بھ میزانی کھ تنھاست و در درون خود ب�ھ س�وی تنھ�ائی م�ی رود یعن�ی ب�ھ س�وی اح�دیت و خی�ت و ل�یم و تربرود و لذا با ھمھ رھروان این وادی مواجھ شده و دی�دار م�ی کن�د در دل خ�ودش ، و از آنھ�ا تع

ون ش�ریعتیھدایت می یابد و اینان مرشدان باطن وی ھستند . درست بھ ھمین دلیل در ای�ن ق�رن ھ�یچکس چ�د عی��ان مس��لط ت��رین اندیش��ھ ھ��ای دوران بودن�� ک��ھ نتوانس��ت ح��ق اندیش��ھ کس��انی چ��ون م��ارکس و ھای��دگر را

نطور اد . ھم�اکس�ی نش�ان د ومحسوس سازد در عین حال کھ نھایتا انحرافات اندیشھ ایشان را نیز بھتر از ھ�رک�ھ یکب�ار ریعتی ب�ودکھ پیام بودا و ابراھیم و موسی و محمد و ابوذر و زینب را ... . این انسانھا از وجود ش

م�ھ ح�ق بل�ھ گ�اه ھدگر در روح بشریت زنده و پیدا شدند . بدین لحاظ خود شریعتی بھ مثاب�ۀ معب�ود و م�راد و قعرف�ی ک�ھ ق�بال م شریعتی معرفی کرد ش�باھتی ب�ھ آنچ�ھھاجر و اسماعیلی کھ پرستان تاریخ بود . آن ابراھیم و

واس�ماعیل ی�ک اب�راھیم و ھ�اجرشده بودند نداشت . آن معرف�ی کھ�ن و فس�یل ش�ده در اذھ�ان م�ردم و عالم�ان و ودب�ت گذرانی مرده و افسانھ بود و روحی نداشت و دین آخرین و زنده کننده دلھا نبود و یک قصھ برای وق

ح��ق ب��س و نی��ز ن��وعی ش��غل م��ذھبی ک��ھ بھت��ر اس��ت بگ��وئیم م��ذھب فروش��ی . ش��ریعتی زن��ده کنن��دۀ بس��یاری ازوی�ان ک�ل پرستان تاریخ بود و وجودش در حک�م محش�ر کب�رای انبی�اء واولی�اء و حکیم�ان و ص�دیقین و ح�ق ج

ش مچ��ون م��والینن��دۀ قیام��ت ب��ود ھت��اریخ بش��ری محس��وب م��ی ش��ود . ش��ریعتی ب��ھ ن��وع و درج��ھ ای ی��ک برپاکی م�رده انست دلھ�ا(ع) کھ پیامبر اسالم وی را پرچمدار و برپاکننده قیامت می نامید . وبھ ھمین میزان توعلی

ۀ م�ردم واردد ک�ھ در کالب�د م�ردب�و» روح«و یخ زدۀ مردم را زنده نموده و بھ حرکت آورد . شریعتی ھمچون .شد

ی در عط�ش د ش�ریعتی طبع�ا پ�در بزرگ�وارش ب�ود ک�ھ عم�ربھ لحاظ تاریخچھ ای نخستین معل�م و م�راد و معب�ور علی�ھ عشق علی م�ی س�وخت و ب�ھ ق�ول آن متفک�ر ب�زرگ ع�رب ، ھمچ�ون لقم�ان زمان�ھ ب�ود ک�ھ ب�ھ ناگ�اه ب�

ر ب�لطنت دی�ن س�تمامیت خودش قیام نمود و لباس روحانیت را از خود جدا ک�رد وام�ی و ع�امی ش�د و از تخ�ت درش آموخ�تپ�لی معرفت گردید . پس شریعتی ، عشق و انق�الب علی�ھ خویش�تن را از مردم پائین آمد و از اھا

ح ر را در روو موعظھ بلکھ در عمل . وی لباس پیامبر را از ت�ن خ�ود خ�ارج ک�رد ت�ا پی�امبآن ھم نھ در حرف تی ظھ�ورھم�ان پس�رش ب�ود ک�ھ از دل پ�در خ�روج ک�رد و عی�ان ش�د . ش�ریع» یافتھ«خود بیابد و یافت و این

امبر باطن پدرش محسوب می شود ھمانطور کھ علی (ع) ظھور باطن محمد (ص) اس�ت ھم�انطور ک�ھ خ�ود پی�ر اس�ت یاب در بش�فرموده است . وبعد دیدیم کھ پدر (مراد) ، مرید پسر شد . واین از آن ارادت ھای بسیار کم

پس�ر از ـو ارادت ب�ین پ�در مث�ل ارادت اب�راھیم (ع) ب�ھ پس�رش اس�ماعیل اس�ت . و ب�ھ ق�ول عل�ی (ع) دوس�تی اس�ت »روحانی�ت اسالم منھ�ای«سخت ترین و کمیاب ترین رابطھ ھاست . پدر دکتر شریعتی نطفۀ اولیھ تز

در وجود پسرش .ل ھم�ین دلی� شریعتی آموزنده ای مقتدر و استثنائی بود . عط�ش دان�ائی در وج�ودش اس�وۀ دوران ماس�ت . ب�ھ

ز اط�ن ھ�ر ی�ک بقادی و حرکت و تغییر نھ تنھا در کل زندگیش عریان است بلک�ھ در خود ـ آموزی و خود ـ انتتی بی . ش�ریعآثارش دیده می شود . در پایان ھر کتابی وی را گوئی ھ�زار س�ال دورت�ر از آغ�از کت�ابش م�ی ی�ا

ۀ اندیش صدھا بھ معنای کامل کلمھ بود . جریانی کھ در آن صدھا اندیشھ در حرکت و تکاپو بود» جریان«یک »جری�ان«ان در جھ�ان اندیش�ھ ب�ود . ش�ریعتی را فق�ط م�ی ت�وان ب�ھ عن�وچھ بسا متضاد . او کل جری�ان روح

ال مرا در ح�درک نمود زیرا ھیچ اندیشھ ای حتی مستحکمترین اندیش�ھ ھ�ایش نی�ز در وی ق�رار ندارن�د و مس�تند . وین می ش�وتھ و مولد اندیشھ ھائی نجریان و پاالیش و استعالءھستند و در یکدیگر خراب شده و نفی گش

وای�ن طوف�ان .وھر کھ با وی تماس یافت کم وبیش بھ جریان افتاد . او ھمچون گردباد و یا چش�م طوف�ان ب�ود گ در ارف�ان ب�زرتعلیم پذیری وی بود کھ در آن واحد تعلیم ھم می داد . و ای�ن از اس�اس رس�الت پی�امبران و ع

گ ئوالھائی ب�زرس�سنت سقراط و علی (ع) ب�ود یعن�ی برانگیزانن�دۀ برمعلم او اظ لح یک تاریخ بوده است . بھ در پیش پا افتاده ترین امور دنیوی . والبتھ این سنت ھمھ حکیمان بزرگ است .

از ھ��ر کس��ی م��ی آموخ��ت و ش��بانھ روز لحظ��ھ ای از آم��وزش ب��از نم��ی ایس��تاد او حت��ی در ع��الم دکت�ر ش��ریعتی

فک��ر ب��ود و پ��س از بی��دار ش��دن ص��احب اندیش��ھ ای جدی��د ب��ود و بس��یاری از ت��ز ھ��ا و خ��واب ھ��م در ح��ال تمکاش��فاتش ب��ھ ق��ول خ��ودش در ع��الم خ��واب ب��ر وی عرض��ھ ش��ده اس��ت . وی از ی��ک چ��اه ک��ن قن��ات و بق��ال سرکوچھ و پیرزنی عامی در خیابان ھمانقدر می آموخت کھ از سارتر و ژیدو گ�ورویچ . و نی�ز از دانش�جویان

وانش . و از ھمھ آنھا حکمت می آموخت و نھ دانش و فن . او س�ارتر را عمی�ق ت�ر از خ�ود س�ارتر م�ی و پیرفھمید و مارکس را عمیق تر و ھر کس�ی را بھت�ر از خ�ود آن ک�س درک م�ی ک�رد . ای�ن نی�ز معن�ای دیگ�ری از

١٥

می یاف�ت و اس�رار آن معرفت است کھ برخاستھ از امیت او بود . او بھ آسانی بھ ھر دلی راهمریدی و عطش را استخراج می کرد و این قدرت خارق العاده محصول عشق بھ کل مردم نی�ز ھس�ت . در ای�ن ق�رن فق�ط کس�ی چون گاندی را بدین لحاظ م�ی ت�وان ھمس�ان ش�ریعتی ق�رار داد . ق�وه خ�ود ـ آم�وزی و امی�ت در وی ب�ھ ق�دری

ش�ید . ب�ھ ھم�ین دلی�ل ش�ریعتی خیش نموده و تعالی م�ی بعظیم بود کھ ھر آموزۀ اکتسابی را در خود حل و پاالرا از مارکس کمونیست تر و از سارتر اگزیستانسیالیست تر و از فروید روانشناس تر و از جیمز پراگماتیست ت�ر و از ھگ�ل ای��ده آلیس�ت ت��ر و از ب�ودا ھن�دو ت��ر و از نیچ�ھ نیھیلیس��ت ت�ر و از موالن�ا ش��یداتر م�ی ی��ابیم ، از

نھایتا وی را یاغی ترین و راضی ترین انسان می یابیم در ھ�ر شیست تر و از کافکا منفعل تر . وباکونین آنارامر و اندیشھ و واقعیتی . و این یعنی انسان کامل کھ عین واقعیت جھان ھستی است : بقا در حین فنا ! نظم

سالمی یعنی ھمین . در فرھنگ ا» موحد«پریشان ! وحدت اضداد ! بود نبود ! یگانگی ! .

الم ش�ناس بودھائی کھ خود شریعتی در دوران حیاتش بر می ش�مارد پروفس�ور ل�وئی ماس�ینیون اس�عاز میان ماز می�ان .شھیر فرانسھ است کھ از اساتید وی بوده کھ گوئی عشق سلمانی را بھ شریعتی عرضھ ک�رده اس�ت

ق و ارد و ش��ریعتی وی را حام��ل روح و عش��معبودھ��ای زن��دۀ ش��ریعتی پروفس��ور ماس��ینیون در رأس ق��رار درب�اره دقداست و لطافت می نامد و توصیفی ک�ھ از وی م�ی کن�د بس�یار ش�بیھ توص�یفی اس�ت ک�ھ م�والی روم�ی ریعتی ش�شمس تبریزی دارد . گوئی اثر ماسینیون برشریعتی از جنس اثر شمس بر مولوی است . عشقی ک�ھ

ت ت�ھ ب�ھ غای�سلمان و فاطمھ سراغ دارد و توصیفش م�ی کن�د البدر وجود ماسینیون نسبت بھ پیامبر و علی و ئی مش��کوک و اغ��راق آمی��ز م��ی آی��د ک��ھ ی��ک مس��یحی م��درن اروپ��ا» عق��الء«حی��رت آوراس��ت و گ��اه در ن��زد

ی�ک بن�درت در مھ داشتھ باشد کھ بسیارکراواتی و دانشگاھی عشقی بھ اسالم و پیامبر و علی و سلمان و فاطی�رت حوان سراغ گرف�ت اال کس�ی چ�ون خ�ود ش�ریعتی . ای�ن وض�ع و توص�یف و ارادت مسلمان شیعھ ھم می ت

دیگ�ران آور شریعتی نسبت بھ ماسینیون کم وبیش از جنس روابطش ب�ا س�ارتر وگ�ورویچ و کوکت�و و ک�امو و د ض�نا ملح�د و کامو و سارتر کھ متفکرانی علبھ است منتھی با شدتی بسیار شدیدتر . احساس شریعتی نسبت

لق�ی م�ی تدین و نیھیلیست بودند و عشق را یک بیماری مزمن می دانس�تند و وج�دان را ی�ک جن�ون اجتم�اعی و ش�دیدا کردند بھ لحاظ کیفی�ت کمت�ر از احس�اس وی ب�ھ ماس�ینیون نیس�ت ک�ھ انس�انی مت�دین و ع�ارف مش�رب

ص�داقتی عرف�ت و حقیق�ت واخالقی بود و عاشق پیشھ . این بدان معناست کھ شریعتی در ھ�ر کس�ی ک�ھ ب�وی مزد ت و پس میداشت تا بھ اعماق جانش راه می یافت و ھمھ امالح و کثافات و آفات جانش را نادیده می گرف

از آنچ��ھ ک��ھ گ��اه ب��ھ ص��ورت اغ��راق در توص��یف برخ��ی ت��ا ب��ھ آن گ��وھرۀ ذات��ی برس��د و آن را ش��کار کن��د .ای حق ج�و ھن مکاشفھ و ره یابی بھ دل انسان معبودھایش بھ چشم می خورد بھ ھمین دلیل است و حاصل ای

م�ی نب�ود و ت�ا ب�ھ ح�ق ی�ک ام�ری در وج�ود کس�ی » نی�ک ب�ین«. زیرا شریعتی مثل ھر انسان حق جوئی ی�ک رب��ارۀ درس��ید چش��م خ��ود را ب��ر ھم��ھ انحراف��ات وی م��ی بس��ت . ب��ھ ھم��ین دلی��ل م��ثال در وادی اول توص��یفش

د ح�و ت�ا آن یچیک از مریدان م�ارکس وس�ارتر ھ�م ارائ�ھ ن�داده ان�دمارکس و سارتر را توصیفی می یابیم کھ ھآنھ�ا را ف�ات افک�ارآنھا را بزرگ و برحق ننموده اند . واما در وادی دوم کھ مسیر بازگشت است آفات و انحرا

ی ار تن�اقض م�و دچ� ھا را می شکند و ھمھ را م�ات و مبھ�وت س�اختھبتمی یابد و بازگو می کند و بھ ناگاه آن ر دی ش�ریعتی ازد کھ باالخره آیا مارکس و سارتر آدمھای برحقی بودند یا ناحق . ای�ن س�یر و س�لوک روح�انس

و س�یمائی دوجود انسانھا و گروه ھای بشری و نیز فلسفھ ھا و باورھای دیگران در دو مسیر رف�ت وبرگش�ت و ا مظھ�ر فس�ادرت کھ گاه آنھ�ا ھم شامل ھمین قاعده اس» روحانیت«کامال متضاد دارد . نظریات وی درباره

نفاق دینی می نامدو گاه تنھا امیدش بھ آنھاست .

چیست ؟ تفاوت بین موسی و خضر ، بین ابراھیم و اسماعیل ، بین محمد و علی » ولی«و » نبی«تفاوت بین ت�رین مباح�ث ، بین سلمان و ابوذر ، بین مولوی و شمس و ... . این تفاوت یکی از کلیدی ت�رین و بح�ران زا

در میان علم�ا و عرف�ای اس�الم ب�وده و دری�ائی از اختالف�ات ت�ا س�ر ح�د ع�داوت و خ�ونریزی را موج�ب گردی�ده » نب�ی«. است و خون علی (ع) و حالج ھ�ا و ش�مس ھ�ا و ع�ین القض�اة ھ�ا در ھم�ین نب�رد ریخت�ھ ش�ده اس�ت

م روح بھ سوی خاک و خاکیان می آی�د فرستادۀ خداست یعنی سیر نزولی دارد و از آسمان و متافیزیک و عالتا پیام خدا را بھ خاکیان برساند . او ب�ر خاکی�ان طبع�ا بس�یار مھرب�ان و آمرزن�ده اس�ت و عش�ق ب�ھ نج�ات آنھ�ا تنھا آرمان وی در زندگیست ک�ھ ک�املترین آنھ�ا محم�د (ص) اس�ت ک�ھ مظھ�ر رحم�ت کام�ل پروردگ�ار ب�ر م�ردم

ی�ا ام�ام و ی�ا ع�ارف کام�ل و ی�ا حک�یم الھ�ی چ�ھ ن�وع » ول�ی«است . وام�ا است و بھ ھمین دلیل خاتم پیامبران ش�مس و نیچ�ھ ؟ این�ان در مق�ام و مرحل�ھ ای مابع�د از انبی�ای ، بشری است ؟ بودا ، الئوتزو ، س�قراط ، عل�ی

و الھ��ی ق��رار دارن��د ک��ھ از رحم��ت انبی��اء نی��ز ک��امال برخ��وردار ش��ده و مب��دل ب��ھ انس��انھائی ک��امال جدی��د و بک��ر گزار شده اند و لذا جملگی محکوم و متھم بھ کفر و جنون گشتھ اند . این سخن منسوب بھ پیامبر اس�الم بدعت

(عارف) از » ولی«آغاز می کند . یعنی شروع کار » ولی«است کھ : درست آنجا کھ نبی بھ اتمام می رساند ھمان رھرو معرفت نفس اس�ت ک�ھ حق�ایق دی�ن » ولی«پایان کار نبی است . و باید بدانیم کھ بھ لحاظ معرفتی

نبی را در وجود خودش می یاب�د و ام�ام یعن�ی ب�ھ ام رس�یده ب�ھ ھم�ین معناس�ت . یعن�ی از خ�دا ب�ھ خ�ود رس�یده کھ عرش خدا دل من است و کرس�ی خ�دا است و خدا را در خود یافتھ است و بھ ھمین دلیل علی (ع) می گوید

» ول�ی«اس�ت . پ�س » ان�ا الح�ق«من پرستیده شدنی نیست . واین معن�ای ھم تن من است و خدا جز در وجود یعنی عارف ، راھی درست خ�الف راه انبی�اء را پ�یش روی دارد ھم�انطور ک�ھ نب�ی س�الک راه از خ�دا ت�ا خ�اک

١٦

ی ھمین راه آمدۀ انبیاء را باز می گردد یعنی از خاک روی بھ خدا دارد و این سیر صعودی و عروجی است ول است مثل عل�ی (ع) . شت بھ خاک و خاکیان است و بھ ظاھر مظھر قھر وغضب و تنھائی و بیکسی است و پ

بھ ھمین دلیل عده ای از انبیاء کھ راه بازگشت را ھم طی کرده ان�د ب�ھ مق�ام امام�ت رس�یده ان�د مث�ل اب�راھیم و ھ��ر دو س��یر و آث��ارش در و ای��ن ش��رح دراز ب��رای نش��ان دادن ای��ن محم��د . وای��ن مق��ام انس��ان کام��ل اس��ت .

ا� . کھ البت�ھ ای�ن دو رابط�ھ شریعتی و اندیشھ ھا و آرایش می باشد : مھر و قھر ، اثبات و نفی ، الالھ و اال و ب�ا فھ�م مک�انیکی و خط�ی نم�ی ت�وان ای�ن دو س�یر را درک ک�رد اال ای بھ غایت دیالکتیکی و فرا رونده دارد

م�ی گ�ردد و پ�وچی . حت�ی خ�ود ف�رد ع�ارف ھ�م ک�ل ای�ن مراح�ل تن�اقض و اینکھ فقط تناقض و پریشانی حاصل پریشانی و برزخ را بھ تمام و کم�ال در خ�ودش و در جھ�ان بی�رون تجرب�ھ م�ی کن�د و پش�ت س�ر م�ی نھ�د . ب�ھ ھمین دلیل برخی از آثار شریعتی را ش�دیدا نیھیلیس�تی و برزخ�ی م�ی ی�ابیم و وی را از نیچ�ھ ھ�م نیس�ت گرات�ر

. این نوع سخنان را حت�ی در کلم�ات قص�ار عل�ی (ع) و عارف�ان ب�زرگ ھ�م ش�اھد ھس�تیم . ب�ھ ھم�ین می بینیمدلیل یک آدم فرصت طلب کھ فقط در سخنان بزرگان در سودای نام ونان است می توان�د از ھ�ر کالم�ی از آن�ان

وید کھ فالن�ی ھم�ین و بگکھ مربوط بھ دوره ای از سیر و سلوک روحانی آنھا بوده مکتب و حزبی درست کند است و جز این نیست . این سوء استفاده ھا نیز نھایتا ام�ری ب�ر ح�ق و س�ازنده اس�ت و ره ص�د س�الھ مک�ر و جھل را یک شبھ طی می سازد و زمان را در انسان سرعتی صد چندان م�ی بخش�د و ای�ن نی�ز از برک�ت وج�ود

ن عل��ی و مول�وی و نیچ��ھ و ش�ریعتی در ت��اریخ عارف�ان اس�ت . ای��ن س�وء اس��تفاده ھ�ای آگ��اه و ناآگ�اه از س�خنامعاصر ایران بسیار زیاد بوده است . بھ ھمین دلیل مثال یک س�ر طی�ف پی�روان ش�ریعتی را در گ�روه فرق�ان و مجاھدین خلق می یابیم و سر دیگر آن را در روحانیت و وزارت اطالعات و گروه قتل ھ�ای زنجی�ره ای . وب�ھ

ین خ�ود ش�ریعتی اس�ت ک�ھ ب�ھ ج�ان خ�ودش افت�اده اس�ت : خ�ود ـ بران�دازی ! ای�ن لحاظی بھ نظر می رسد کھ ااس�ت . » رف�ت و برگش�ت«تناقض و خود ـ براندازی جادوئی و فوق منطق�ی ھمان�ا تن�اقض منطق�ی و ص�وری

ص�در اس�الم ت�اکنون کارخان�ھ ھمان تناقض ظاھری بین راه و روش محمد (ص) و علی(ع) است کھ در ت�اریخ ات اسالمی بوده است و بھ ھمان ش�دت ک�ھ منش�أ خی�ر وبرک�ت ب�وده عل�ت العل�ل ھم�ھ ش�رارت ھ�ا و ھمھ تناقض

در » یگان�ھ«اس�ت و » یگان�ھ«بدبختی ھا ھم محسوب می تواند شد . ولی حقیقت ورای خیر وشر اس�ت زی�را فراس�وی خی�ر قلمرو دیالکتیک و عقل علیتی نمی گنج�د . ول�ذا درک وج�ود عارف�ان مس�تلزم درک�ی یگان�ھ و از

وشر می باش�د و در غی�ر ای�ن ص�ورت اش�د گمراھ�ی را ب�ھ ھم�راه دارد ک�ھ البت�ھ ای�ن ن�وع گمراھ�ی خی�ر ت�رین گمراھی است و ھمسایھ ھدایت است .

منام شریعتی افتادیم کھ دوران آغاز گاز گمراھی وھدایت گفتیم و بھ یاد صادق ھدایت یکی دیگر از معبودھای

رگی��ر وی ب��ود . وای��ن درگی��ری ب��ھ ق��ول خ��ود ش��ریعتی ت��وأم ب��ا آش��نائی وی ب��ا م��وریس ج��وانی اش را ش��دیدا دقرن بیستم است . ھدایت و مترلینگ ھر دو نیچھ صفت ھستند یعنی جز حقیقت لینگ متفکر نابغھ اروپائی ترم

د و ناب چیزی کمتر را نمی جویند و این حقیقت مطلق را بھ شریعتی ھم عرضھ م�ی کنن�د ک�ھ ب�وی فن�ا م�ی دھ�خودکشی را لحظھ بھ لحظھ بھ ھم�راه دارد . ش�ریعتی از ھ�دایت بس�یار ان�دک س�خن گفت�ھ اس�ت و در ج�ائی ب�ھ

فرا نرسیده اس�ت . ش�ریعتی از بس�یاری اص�ال س�خن نگف�ت و ای�ن » ھدایت«اشاره ای می گوید کھ ھنوز وقت و ب�ر ح�ق ب�ود و جامع�ھ بھ عمد بود و ب�رای مص�الح جامع�ھ . ب�دین لح�اظ ش�ریعتی ی�ک جامع�ھ ش�ناس حقیق�ی

شناسی وی ربطی بھ سوربون و دانشگاه گورویچ نداشت . کس�ی ک�ھ عاش�ق م�ردم نباش�د نم�ی توان�د م�ردم را بشناس��د حت��ی اگ��ر ده ت��ا دکت��را و تخص��ص در جامع��ھ شناس��ی و روان شناس��ی داش��تھ باش��د . معرف��ت حقیق��ی

عالم شود عالم نمی شود . فقط عاشق محصول عشق است و نھ ھوس . بھ قول علی (ع) کسی کھ می خواھد لح�اظ ی�ک ادی�ب و روش�نفکر معاص�ر است کھ عالم می ش�ود . ب�ھ وض�وح م�ی ت�وان دی�د ک�ھ ش�ریعتی فق�ط ب�ھ

ایرانی ھم صادق ھدایت بود ھم میرزا کوچک خان جنگلی و ھم سید جمال الدین اسد آبادی ھم ایرج میرزا ھم اد . ونیز ھم سید علی محمد باب بود و ھم میرزای کرمانی و ھ�م نیما ھم مصدق ھم آل احمد و ھم فروغ فرخز

امیر کبیر . شریعتی عصاره ھای انسانی زمان خود را چون زنبور عسل می مکید و مومش را تف م�ی ک�رد . او با کل تاریخ بشری نیز چنین بود و نھایتا با خودش . واز مصادیق کامل و بالغ این کالم ق�رآن ب�ود ک�ھ ی�ک

ال «من بایستی بھ تمام سخنان گوش فرا دھ�د و از می�ان آنھ�ا بھت�رینش را برگزین�د . او از مص�ادیق کام�ل مؤنی��ز ب��ود . ش��ریعتی ، م��ؤمن و ک��افر ، ع��الم وع��امی ، غرب��ی و ش��رقی و ع��رب و عج��م نم��ی » اک��راه ف��ی ال��دین

مظھر جدی�دی از حقیق�ت خ�دا شناخت . او انسانھا را جملگی خلفای خدا بر روی زمین می دید و ھر بشری رامی یافت . واین یعنی یگانھ جوئی و یگان�ھ پرس�تی . ھ�ر بش�ری ب�رای ش�ریعتی مظھ�ری از معب�ود یگان�ۀ وی ب��ود . ک��ل بش��ریت معب��ود ش��ریعتی ب��ود و ب��ر خ��الف ابل��یس و ابلیس��یان ک��ل بش��ریت را تص��دیق و س��جده ک��رد

و ن�ھ در عارفان بزرگ ، خ�دا را در خ�اک جس�تجو م�ی ک�رد وتسبیح نمود و تنزیھ و تقدیس کرد . او مثل ھمھھوای نفس خودش ، نھ در متافیزیک تخیلی و سورئالیزم . و زنده ترین و فدائی ترین صورت خ�اک ھ�م بش�ر است . شریعتی مرید خاک بود . و لذا خاکی ترین متفکر تاریخ جدید ایران واس�الم . ش�ریعتی مری�د ش�اگردان

یک�ی ازای�ن مص�ادیق اس�ت . و ام�ا » حس�ن و محبوب�ھ«نان قلبا می آموخ�ت س�خن وی درب�اره خود بود و از آیکی دیگر از برجستھ ترین معبودھای شریعتی ھمانا عالم�ھ اقب�ال الھ�وری اس�ت ک�ھ ب�ھ خ�اطر دف�اع از وی و

معاص�ر ش�ریعتی ب�ود معرفی وی بھ اشد اتھامات از قبیل وھابیگری و بھائی گری مبتال ش�د . اقب�ال ک�ھ تقریب�ا بھ لحاظی معلم زندۀ وی در معرفت عقالنی دین محسوب می ش�ود و ش�ریعتی را در بس�یاری از آرای م�رددش

در معرف�ت دین�ی و احی�ای فک�ر یاری کالن رسانید و در واقع از ترغیب کنندگان و مشوقان درجۀ اول شریعتی

١٧

رانی ـ شیعی نامی�د . اقب�ال ک�ھ مھمت�رین و مح�وری ت�رین اسالمی می باشد . بھ لحاظی باید شریعتی را اقبال ایو تفک�ر در ب�اب از گذاش�تاست در شریعتی اث�ری ب�س عمی�ق » خودو بی خودی «موضوع فکری اش مسند

خود ـ بیگانگی انسان را در شریعتی تشدید نمود و از قلمرو محض امور ت�اریخی ـ اجتم�اعی ـ تکنول�وژیکی و ذات کش�انید و مب�دل ب��ھ مس�ئلھ ای درج�ۀ اول نم�ود و ل�ذا معرف�ت نف��س را در ب�ھ جھ�ان فلس�فھ و متافیزی�ک

شریعتی جوش و خروش عظیم بخشید و تعمیق نمود . بھ لح�اظ ش�یوۀ نگ�رش و نی�ز احساس�ات ، ش�ریعتی در میان معاصرانش در جھان بیش از ھر کسی مشابۀ اقبال الھوری بود . مثال این اندیشھ کھ س�نی ھ�ا بیش�تر از ش�یعیان ، ش�یعھ ترن�د و ش�یعیان س��نی ھس�تند . ای�ن اندیش�ھ بیش�تر از آنک��ھ ی�ک اندیش�ھ باش�د ی�ک احس��اس و

و ش�دیدا نیچ�ھ ای م�ی باش�د و نگرش�ی از فراس�وی راس�ت و دروغ بصیرت قلبی و بھ غای�ت دی�الکتیکی اس�ت نیچ�ھ و م�والی روم�ی را است . این نگرش در اقبال نیز شدیدا برخاستھ از نیچھ شناسی وی است تا آنج�ا ک�ھ

ھمس��ان ق��رار م��ی دھ��د و وی را ی��ک حک��یم الھ��ی ناش��ناختھ و ب��ھ غای��ت پیچی��ده معرف��ی م��ی کن��د . ای��ن س��خن آی�ت ا� ھ�ای م�ا مس�لمان ت�ر اس�ت برخاس�تھ از چن�ین شریعتی کھ مثال گورویچ کمونیست و ملح�د از بس�یاری

: ک�افر نش�ده ح�دیث ایم�ان چ�ھ کن�ی ! بس�یار نگرشی توحیدی است و مصداق این سخن موالی رومی است کھا نیچ�ھ .آی�ا اینط�ور نیس�ت ؟ زی�را ی�آسانتر می شود ثابت کرد کھ معاویھ و عمر عاص حکیمان الھی ب�وده ان�د

آنھا نماز می خواندن�د و ص�لوات م�ی فرس�تادند . ش�ریعتی و عالم�ھ اقب�ال در ق�رن بیس�تم ش�اید تنھ�ا کس�انی از ی بودن اسالم و تشیع را فی الواقع نشان دادند و ھمھ مرزھای قبیل�ھ ای و ن�ژادی جھان اسالم بودند کھ جھان

و ملی و زبانی را شکستند و در واقع بال و پر اسالم را گش�ودند و ثاب�ت کردن�د ک�ھ ھ�ر کس�ی ک�ھ اھ�ل معرف�ت کمونیست . نفس باشد در اسالم است و بلکھ شیعھ است چھ اسما مسلمان باشد چھ ھندو و چھ مسیحی و چھ

و چھ از نسل معاویھ . ھر ک�ھ ب�ا س�تم و دروغ بس�تیزد در چھ نماز بخواند و چھ نخواند چھ از نسل علی باشد دین است تحت ھرعنوانی کھ می خواھد باشد . والبتھ این یک بدعت نب�ود بلک�ھ ع�ین حقیق�ت قرآن�ی اس�الم و

ید اسالم یکبار دگر آشکار ش�د . ھم�انطور ک�ھ ق�بال از ایمان بود کھ بھ زبان زمانھ از این دو ابر مرد تاریخ جد زبان موالی رومی آشکار شده بود .

زب�ان درک الزم است کھ در اینجا نیچھ را بھ عنوان پیر باطن دیگری ب�رای ای�ن ھ�ر دو ع�ارف ب�زرگ فارس�ی

ال پیام ایستی کمبنمی کنیم ھمانطور کھ اصال نیچھ را بایستی زرتشت آلمانی دانست و گویا جز عارفان ایرانیزیرا .دق ھدایت وی را دریافت کنند . شریعتی اما دربارۀ نیچھ نیز چندان سخن نگفت ھمانطور کھ دربارۀ صا

ب�ھ ت�دریج ھنوز وقت نیچھ فرا نرسیده بود . و ام�ا ش�ریعتی معبودھ�ای دیگ�ری ھ�م دارد ک�ھ پ�س از م�رگ ویھ ک�رق�انی ب�ود خو ام�ام بایزی�د بس�طامی ی�ک نف�ر ب�ھ ن�ام ش�یخ پیدا می شوند مثال ھمانطور کھ مرش�د و م�راد

م�ان ھرگزی�د از حدود دویست سال بعد از مرگ بایزید بھ دنیا آم�د . ھم�انطور ک�ھ خداون�د ھ�ر پی�امبری را ک�ھ بھ�ل . انسان ا بیعت می گرفتاز آنھا برای محمد (ص) و علی(ع) کھ ھزاران سال بعد بھ دنیا می آمدند نخست

ر واق�ع دمھ حق پرستان ماقبل و مابعد خ�ود در ب�اطن خ�ود محش�ور اس�ت . آنھ�ا ی�ک محف�ل ھس�تند و حق با ھ نژاد نم�ی وھمھ یکی ھستند و ھمھ مراد و مرید یکدیگرند . معرفت و حقیقت حد ومرزی نمی شناسد و زبان

ان�ھ ھائی مھ�د یگاین تناست و نھ در تاریخ . واین راز و علت تنھائی آنھاست . » برتاریخ«شناسد زیرا امری وری است . گپرستی و یگانھ بینی و یگانھ سازی آنھاست کھ قدرت و مقامی بسیار برتر از برابری وتساوی

ارف�ان دچ�ار و یگانگی احساس و عشق و فکری ندارند در فھ�م وج�ود آث�ار و ک�الم ع» یگانھ«آنان کھ دربارۀ م��ام ع��ین تس��اویگری و لیبرالی��زم مح��ض اس��ت . ت در عرص��ھ اخ��الق عمل��ی م��ی ش��وند ک��ھ ای��ن پ��وچی پ��وچی

ط ی ھاو اف�رااست و علت ھمھ گمراھ باببرداشت ھای حاکم و مسلط در جامعھ ما نسبت بھ شریعتی از ھمین ی��ن م��دل و تف�ریط ھ��ائی ک�ھ تح��ت عن��وان پی�روی از ش��ریعتی در ط��ی ای�ن رب��ع ق��رن اخی�ر ش��اھدش ب��وده ای�م . ا

ه است کھ است کھ مذھب بی بند و باری و توجیھ و تقدیس ھر فسادی شد دیگری از درویشی گریھای بازاریع م�دل ونیچھ تبدیل ب�ھ ی�ک مکت�ب ش�ده اس�ت ک�ھ در واق�تحت یکی دو سخن و شعر از علی و مولوی و حافظ

ز اس�ت ک�ھ ا ھیپی گری اسالمی است . برداشت بخشی از روحانی�ت درب�ارۀ ش�ریعتی نی�ز ماھیت�ا از ھم�ین ن�وعی م�ا ب�ھ لج�ن رحمید روحانی بھ نطق می آید و جنون آسا کل فرھنگ معاص�ر ایران�ی و انقالب�ی م�ا زبان آقای

ی�را کس�ی کشد و بھ گمانش شریعتی را بھ لجن کشیده است حال آنکھ جز خودش را بھ لج�ن نکش�یده اس�ت . زس�ت ینگون�ھ ادد و اکھ یگانگی را ھمان تساویگری می یابد خواه ناخواه بھ نف�اق عقل�ی و عمل�ی مب�تال م�ی گ�ر

ک�ل . ٠ال مح�ض کھ حتی مثال یک آیت ا� را یک شبھ یک جانی یا فاسق حرفھ ای می یابی . یعنی ی�ک لیب�رس�ت . اتناقض�ات نبرد بین دین و کفر ھمانا نبرد بین یگانگی و تساوی است . این سر االس�رار ھم�ھ نبردھ�ا و

اش�د و ن�ھ بباشد . عاقل آن است کھ بھ وقت تن�اقض خم�وش نفاق محصول سرگردانی عقیدتی بین این دو می اینکھ عربده بکشد .

١٨

ـ تنھائی شریعتی : ۴

ھت�ر م�ی س�ت زی�را بعلی (ع) می گوید تنھا باش و در میان باش . واصال آنکھ باطنا تنھاتر است در میان تر ار اس�ت و ا تنھا ت�زدیک است . یعنی آنکھ باطنتواند با سایر آدمھا رابطھ قلبی برقرار کند چون بھ دل خودش ن

نھ�ا آنسبت بھ وباطنی تر است قلبا مردمی تر است یعنی امی تر است و مردم را بھتر درک واحساس می کند ر متن�اقض د خاشع تر است و لذا سودای سلطۀ بر مردم ھم در او کمتر است . ای�ن معن�ای دوگان�ھ و ب�ھ ظ�اھر

ش اوج ش�دت و دردلش بارز است . بھ ھمین دلیل ف�رد گرائ�ی و جامع�ھ گرائ�ی را ھ�ر دکتر شریعتی در اوج کمات تن�اقض نیس�مدر آن واحد در شریعتی حاضر می یابیم و این بھ لحاظ معرفتی و واقعیت وجود انس�انی ام�ری

س��ت ک��ھو بلک�ھ در وادی اندیش��ھ گ�ری منطق��ی و قیاس��ی اس�ت ک��ھ متن�اقض فھمی��ده م��ی ش�ود و ای��ن ب�دان معنا واز حی��ات واقعی��ت ھ��ای انس��انی از طری��ق منط��ق و قی��اس قاب��ل دریاف��ت نیس��ت و واقعی��ت را دو ش��قھ ک��رده و

واند.خرا مکتب ابلیس می »قیاس«، ھستی ساقط می سازد و باعث گمراھی می شود . ھمانطور کھ مولوی طفی و رفت�اری و ع�ا اصوال انسان اھل معرفت نف�س انس�انی ب�ھ غای�ت ش�دید اس�ت در ھم�ھ ظھ�ورات فک�ری و

وی ریزانی ک�ھ اجتماعی . زیرا قوۀ انسانی در دل اوست و دل کانون ھمھ انرژی ھای بشر است و انسان بھ می�ن یاب�د و ا بھ دل می کند و اھل باطن و معرفت نفس می شود و از این قوۀ روحانی برخورداری بیش�تری م�ی

ووحی�د اس�ت ی�د و ترلح�اظ دین�ی ھم�ان وادی تفری�د و تجراه ھمان راه تنھا و مجرد و منفرد ش�دن اس�ت و ب�ھ م�ان ھعرف�ت نف�س رسیدن بھ دل دقیقا بھ معنای رسیدن بر آستانھ حق است . و لذا گفتھ شده است کھ کم�ال م

ی جھ�ان ھس�ت معرفت قلب است . واما قلب در عین حال کھ یگانھ ترین و مجرد ترین عضو وجود است آستانھر دش نزدیکتبھ خلق است و در آنجا یک عارف مردمان را ھمچون خدا از رگ گردن بھ خو و نزدیکترین حد

اب�د . یخ�دا نم�ی می یابد . و گوئی کھ خدا را در خلق نظاره می کند و بھ قول علی (ع) ھر چھ کھ می بیند ج�زھ عش�ق ب�اص�ال بھ ھمین دلیل خدا پرستی و مردم پرستی در شریعتی در آن واحد در اوج شدت حضور دارد و

ا ربھ م�ردم مردم و عشق بھ خدا واقعھ ای واحد و علت و معلول یکدیگر است . بھ ھمین دلیل شریعتی عشق میزان ایمان قرار می دھد و نھ آداب صوری شرع را کھ بھ تنھائی ابن ملجم می پرورد .

اریخ . و ب��دین لح��اظ در ت�� تنھ��ائی ش��ریعتی و جماع��ت گرائ��ی اش ھ��ر دو ع��ین ص��فات م��والیش عل��ی (ع) اس��تتی ؤمنی بایس�معاصر کشورمان کسی را سراغ نداریم کھ تا این حد علی وار بوده باشد ھر چند کھ ھر شیعۀ م�

ند و ن کس می کبھ درجھ ای علی وار یا فاطمھ وار باشد زیرا عشق و ایمان بھ ھر کسی آن فرد را شبیھ بھ آفرمای�د یست بلکھ روحانی اس�ت . ھم�انطور ک�ھ عل�ی (ع) م�یاین شباھت البتھ یک شباھت صوری و قیاسی ن

ھتی ب�ین بھ من ایمان آورید تا ھمچون من شوید ھمانطور کھ س�لمان ش�د . ھم�انطور ک�ھ ب�ر حس�ب ظ�اھر ش�با سلمان و علی وجود ندارد .

آنج�ا ک�ھ ن صدای دکتر شریعتی نعرۀ تنھائی و بیکس�ی را ب�ا گ�وش دل م�ی ش�نود . ھر اھل درد ودلی حتی از ت

ھر کسی بھ وضوح احساس می کند کھ این خود شریعتی است کھ تنھا س�ت و حت�ی » علی تنھاست«می گوید ش�ریعتی عموم�ا ھ�ر » . عل�ی تنھاس�ت«ن�ھ اینک�ھ » علی تنھا بود«بھ لحاظ منطقی ھم می بایست می گفت کھ

بس�یار حی�رت آور اس�ت در گاه کھ از علی (ع) س�خن م�ی گوی�د ب�ھ زب�ان ح�ال اس�تمرار س�خن م�ی گوی�د و ای�ن(ع) وکال ھر گاه کھ مستقیما از علیحالیکھ دربارۀ سایر بزرگان تا این حد بھ زبان استمرار سخن نمی گوید .

سخن می گوید بھ حس و حالی است کھ گوئی از خودش سخن می گوید و یا علی از زبان او سخن می گوید . گوین�ده ای در ت�اریخ جدی�د و ق�دیم ب�ھ ای�ن ش�دت مش�اھده نش�ده این احساس یگانگی ب�ا عل�ی (ع) در اث�ر ھ�یچ

ادع�ا است بی آنکھ ایشان ھرگز این معنا را بھ زبان آورده باشد . مثال برخی از عارفان و شاعران حت�ی علن�ا کرده اند کھ خود علی ابن ابی طالب ھستند مثل صفی علیشاه کھ برای خوانن�ده ای�ن احس�اس ش�دیدا دوگان�ھ و اغراق آمیز و مصنوعی می آید ولی در شریعتی درست بھ عکس است و ھر ش�نونده ی�ا خوانن�دۀ ص�احب دل�ی در شریعتی خود علی را کامال حاضر می یابد . واین بدان معناست کھ مراد و رب اول و آخر شریعتی در دلش

در سراسر جھ�ان اس�ت و ھم�ھ ھمواره علی (ع) بوده است زیرا علی (ع) موال و رب و رھنمای ھمھ مؤمنان سالکان معرفت چھ اسما مسلمان و چھ بودائی و چھ نیھیلیست . ھمانطور کھ کسی چ�ون نیچ�ھ ک�ھ از بزرگ�ان

ابرانس�ان «خود ـ شناسی در تاریخ جدید جھان است در کمال معرفتش بھ انسانی بھ نام زرتش�ت م�ی رس�د ک�ھ ش عین انسان کامل و امام در فرھن�گ اس�المی اس�ت ک�ھ است و مظھر تنھائی محض است و تمام ویژگیھای»

بھ زودی ظھور خواھد کرد . این فک�ر و مکاش�فھ ک�امال عرف�انی ـ ش�یعی از ی�ک آلم�انی نیھیلیس�ت ک�ھ ظ�اھرا کام�ل کمترین اطالعی از شیعھ و مسئلھ امام زمان ندارد بھ چھ معنائی است ؟ بدین معناس�ت ک�ھ ھم�ھ عارف�ان

ن شیعھ علوی ھستند و در کمال مکاشفھ درون�ی ش�ان در وادی خ�ود ـ شناس�ی ب�ھ انس�انی خواه ناخواه مسلمامی رسند کھ عل�ی وار اس�ت و ع�ین ام�ام زم�ان اس�ت : ن�اجی ! یعن�ی عل�ی (ع) و ام�ام در معن�ای ع�امش ن�ور باطن ھمھ حق جویان جھان است تحت ھر اسم وعنوانی . ولذا ش�ریعتی ھ�م در رابط�ھ ب�ا ای�ن بزرگ�ان معرف�ت

نوری از علی را می یابد زیرا خ�ودش ص�احب ھم�ین ن�ور اس�ت . وای�ن ن�ور یگ�انگی و تنھ�ائی مح�ض اس�ت ، نور وحدانیت و الوھیت است ، نور حق است نور خداست . این نور کھ ھمان نور معرفت است گوھرۀ تنھ�ائی

اک ھم�ان وج�ود و ھیک�ل ھمھ عارفان است و تیغی کھ دل ظلمت را می شکافد . ای�ن ن�ور در ع�الم تجس�م و خ�عارف است و لذا وجود عارف یک آئینۀ دل نماست و گوئی کھ عارف کامل ھمان امام زم�ان اس�ت و ی�ا زب�ان

١٩

است یعنی آنچھ کھ بر زبان می آورد دقیق�ا » محدث«گویای امام غایب است . عارف کامل در اعتقاد شیعی ، زیرا انبیای الھی فقط در برخی مواقع کھ دچار وح�ی م�ی ش�دند کالم ا� است و این مقامی برتر از نبوت است

کالم خدا را بر زبان می آوردند . بھ ھمین دلیل پیامبر اسالم دربارۀ علی (ع) می گوید کھ از عل�ی ھ�یچ خ�الف حقی بروز نمی کند زیرا مماس ب�ر ذات خداس�ت . ونی�ز در پ�اره ای از م�وارد ک�ھ از پی�امبر س�ئواالتی م�ی ش�د

ش�ده » مح�دث«محول م�ی کردن�د ب�ھ حض�رت فاطم�ھ (س) ی�ا عل�ی (ع) و ی�ا س�لمان فارس�ی زی�را این�ان ایشانمی نامند . بنابر این تنھائی عارفان درجھ ای و » قرآن زنده«را خود بودند . بھ ھمین دلیل است کھ علی (ع)

تنھ��ائی و ب��ھ ای��ن ش��دت جل��وه ای از تنھ��ائی خ��دا ب��ھ معن��ای یگ��انگی اوس��ت . در ت��اریخ جدی��د جھ��ان ای��ن ن��وععریان در وجود و آثار کسانی چون نیچھ نیز بسیار مشھود و مشھور است . ای�ن تنھ�ائی مت�رادف ب�ا فق�ط ب�ی کسی نیست زیرا اینان اگر اراده می کردند دری�ائی از م�ردم را ب�ھ دور خ�ود جم�ع م�ی نمودن�د در حالیک�ھ م�ثال

و غوغا منع م�ی کن�د ھم�انطور ک�ھ ق�رآن ک�ریم مس�تمرا » بازار« نیچھ در تمام آثارش اھل معرفت را شدیدا ازمؤمنان را از غرق شدن در مردم و پیروی از مردمان ب�ر ح�ذر م�ی دارد . در می�ان ب�ودن و تنھ�ا ب�ودن ام�ری عظ��یم و ک��اری کبی��ر اس��ت و ش��ریعتی از ای��ن واقع��ھ وامتح��ان س��ر اف��راز بی��رون آم��د و ب��ھ دام وس��واس الن��اس

نیافتاد .ان و ھ ھم�ھ امام�رآن کریم آمده است کھ ھمھ پیامبران خدا یکی ھستند . امام صادق (ع) نیز می فرماید ک�قدر

گ�انگی اصحاب اعراف یکی ھستد . این یکی بودن ک�ھ ھم�ان یگان�ھ ب�ودن اس�ت حاص�ل رویک�رد ب�ھ یگان�ھ و ی قع�ھ خ�ود ـمربوط بھ وااست در درجات متفاوت . این رویکرد یک مسئلھ فلسفی و علمی و فنی نیست و فقط

راس�د شدن می ھ شناسی می باشد . این ھمان رویکرد بھ تنھائی است و انسان بھ میزانی کھ از تنھائی و تنھاا راری�م کس�ی از حقیقت دور می شود و بھ سوی خود فریبی می رود . در تاریخ جدید ایران بسیار کم س�راغ د

ھ ھم�ھ ئی مح�ض خ�ود باش�د ک�ھ ش�ریعتی ب�ود . در حالیک�کھ بھ ای�ن ش�دت عاش�ق تنھ�ائی و در جس�تجوی تنھ�الم و ب�ھ ع�اد ادیبان و شاعران و عاشقان و ع�ارف مش�ربان معم�وال از درد تنھ�ائی م�ی نالن�د و ش�کوه م�ی کنن�

بس��یار ش��ریعتی ھ��ر روز تنھ��ائی برت��ر و کام��ل ت��ری را جس��تجو م��ی کن��د . و ای��ن ام��ری ،وآدم فح��ش م��ی دھن��د دا خواھی و خدا پرستی است .کمیاب است و دال بر اشد خ

ره اگ�ر ھم�وا بھ قول نیچھ انسان جاھل در انزوا مبدل بھ یک دیو م�ی ش�ود . ھم�انطور ک�ھ انس�ان اھ�ل معرف�ت

س�ت داده ویک گوشۀ خلوت نداشتھ باشد و تنھائی باطن را ب�رای خ�ود توس�عھ ندھ�د بت�دریج مع�رفتش را از دب�دترین چ�ون بھش�ت اس�ت در حالیک�ھ ب�رای ج�اھالن ، تنھ�ائیدیوانھ می ش�ود . ب�رای اھ�ل معرف�ت تنھ�ائی ھم

ند چ��ھ بس��اجھ��نم ھاس��ت و ھم��واره از آن گریزانن��د و احس��اس ن��ابودی م��ی کنن��د و اگ��ر جب��را ب��ھ آن دچ��ار ش��و مجنون می گردند .

یت اس�ت انسان اھل معرفت در جمع ، تنھاست و در تنھائی ، جم�ع اس�ت ، جم�ع تنھاس�ت و تنھ�ائی جم�ع بش�ر

میزان�ی ی در روی تنھائی خدا . و شریعتی مظھر این رویاروئی است . خ�ودش تنھاس�ت و س�ایرین ھ�م ب�ھرو عی�ت وج�ودکھ وی را درک می کنند تنھا می شوند یعنی ب�ھ خ�ود م�ی آین�د یعن�ی روی ب�ھ خ�دا م�ی ش�وند و واق

وس�واس از ت�وھم وحی�ات و ھس�تی خ�ود را ک�ھ ھم�ان تنھ�ائی و ت�ن آنھاس�ت در م�ی یابن�د و ای�ن ھم�ان نج�ات . رار داردف�ردی ق� الناس و الخناس است ، نج�ات از جن�ون و رویک�رد ب�ھ واقعی�ت ک�ھ در مرک�زش ت�ن و خ�ود

ھ�ر چ�ھ غ�رب در فرھنگ معاصر ایران است و لذا بنیاد برانداز ھر چھ بیخودی است ،» خود«نی شریعتی با زدگی و عرب زدگی و عجم زدگی و ھر زدگی دیگر .

ا تنھائی شریعتی بھ لحاظ ظاھری و ب�اطنی در دوران آخ�رین زن�دانش ب�ھ اوج کم�ال رس�ید . آدم�ی در س�ھ و ام و واقعیت وجودی خویشتن را آنگونھ کھ ھست و نھ آنگونھ کھ م�ی خواھ�د باش�د » خود«جایگاه خواه ناخواه

راه نگھب�ان اس�ت، نگھب�ان ، می یابد : قبر، غار ، زندان . ویژگی زندان آن است کھ ی�ک قب�ر وغ�اری ب�ھ ھم�دشمنی کھ اجازه نمی دھد آنگونھ کھ می خواھی باشی ، بلکھ آنگون�ھ ک�ھ ب�ھ خ�ودی خ�ود ھس�تی بای�د باش�ی .

آشکار می شود . یعنی ھستی بایستی مبدل بھ بایستی ھستی » ھستن«منھدم شده و » بایستن «در زندان ، سلم شده و جبرا رخ می نماید . در غار ھنوز جای خود ـ فریب�ی می شود . یعنی در زندان رئالیزم وجود فرد م

! چھ بسا زاھدانی ک�ھ در یمی شود ، افسانھ آفرین یوجود دارد و اتفاقا برای انسان جاھل کارخانۀ غول آفرینونھای گوشۀ انزوا مبدل بھ دیو گشتھ اند . و دکتر شریعتی از جملھ انگشت شمار بزرگانی بود کھ ھمھ این کان

را می شناخت و می دانست کھ چگونھ انسانی مبدل بھ دیو می شود و ای�ن از برک�ات بھ ظاھر مقدس شیطانی منحصر بھ فرد وی در وادی خود ـ شناسی بود . در شناخت از خود ـ بیگانگی انسان ، کسی چ�ون ش�ریعتی

جری�ان تص�وف از ھم�ین باب�ت اس�ت . ای�ن متخصص زمان ما نبود . دلیل بدبینی و انتقاد تی�ز و تلخ�ش ب�ھ ک�ل انتقاد تا حدی است کھ چھ بسا علمای بزرگ پنداشتھ اند کھ وی مخالف عرفان و زھد اس�ت و از طرف�ی دیگ�ر عده ای از روشنفکران ھم چنین برداشت کرده اند کھ شریعتی یک انقالبی پراگماتیست است و بس . ش�ریعتی

ن انقالبی و انقالب عرفانی دانست نھ تنھا در تاریخ جدید بلک�ھ در ک�ل ت�اریخ را بدین لحاظ می توان بانی عرفا» بایس�تی ھس�تی«(آرمان گرائ�ی) را ب�ھ ط�رزی اعج�اب آور ع�ین » ھستی بایستی«ھزارۀ اخیر جھان . وی

ه ای م�ی (تسلیم و رضا) ساخت . واین کار را آن چنان ھنرمندانھ و خالقانھ و عارفانھ انج�ام داد ک�ھ ب�ھ معج�ز» اراده و آزادی و زم�ان«ماند . بھ مانند کاری کھ ھانری برگسون فیلس�وف و ع�ارف فرانس�ھ درب�ارۀ معم�ای

انج��ام داد و ویلی��ام جیم��ز ای��ن ک��ار فلس��فی اش را ب��ھ ج��ادو گ��ری تش��بیھ نم��ود . ای��ن خالقی��ت علم��ی ـ عرف��انی

٢٠

ت�اریخ فلس�فھ اس�ت ، ح�ل تن�اقض ج�ادوئی ب�ین شریعتی بھ مثابۀ حل یکی از بزرگت�رین معماھ�ای فلس�فی ک�ل ھستی و بایستی (واقعیت وآرمان ) . و شریعتی در زندان بھ ناگاه مواجھ با واقعھ ای شد کھ مطلقا گم�انش را نمی برد . این واقعھ در آن واحد تلخ ترین و شیرین ترین واقعھ کل زندگی او بود : یأس عظیمی ک�ھ ب�ھ ناگ�اه

.پیروزی بزرگ است ، وگوئی مصداق این سخن علی (ع) کھ : یأس عین آرمان بود .ی�ر . و ویژگی ھای منحصر بھ فرد شریعتی را فق�ط م�ی ت�وان ب�ھ واس�طھ حکم�ت عل�وی دریاف�ت و الغ و گوئی

در را نحکمت علوی ھمان حکمت تنھائی انسان در جھان است . وانس�ان ب�ھ میزان�ی ک�ھ تنھ�ائی اش در جھ�او گی واقعی�تحکمت می گردد و آن ھمانا یگانگی ھس�تی و بایس�تی اس�ت ، یگ�انتعین این می یابد مصداق و

ین نج�ات ع�آرمان ، یگانگی عین و غیب ، یگانگی فیزیک ومتافیزیک . در این یگ�انگی ، ی�أس ب�ھ اش�د خ�ود ن ی�او توحید جز می شود یعنی آنچھ کھ نباید باشد بھ طرز حیرت آوری ھمان از آب در می آید کھ باید باشد .

یتی . معنای دیگری ندارد و مابقی سرھم بندی و مونتاژ امور است و کاری سیاسی ـ اقتصادی ـ مدیر

دن ش��ش��ریعتی چ��ون ب��ھ زن��دان رف��ت ( چ��ون دس��تگیر نش��د بلک��ھ خ��ودش را معرف��ی ک��رد و ای��ن ن��وعی زن��دانی وی ، أثیر آث�ارتمابقی ھم کم وبیش تحت یوسف (ع) است .) در آنجا نیمی از زندانیان از پیروان وی بودند و

ود را در ی آین�دۀ خ�بھ ناگاه ھمھ را بیگانھ یافت . در واق�ع او فع�الترین و ج�دی ت�رین ش�اگردان خ�ود و امی�دھاب�ود: ب�ھ ھ�ا ویگان�ھزندان کامال از دست رفتھ یافت . وچون از زندان بیرون آمد دیگر کامال و ظاھر وب�اطن تن

ھ�م ان�دکی بع�دوآرمان بریده . رسالتش انجام شده بود و او دیگر کاری نداشت ج�ز رف�تن . آرمان رسیده و ازس�ت . او در عرفان اسالمی و مکتب عل�ی (ع) ا» موت ارادی«او از مصادیق بارز برای ھمیشھ رفت . مرگ

ای�ن ھ�یچ اراده کرد کھ بمیرد و م�رد ، مث�ل عل�ی اب�ن اب�ی طال�ب و فرزن�دانش . م�رگ حی�رت آور ش�ریعتی ج�زس��ماء ذات از ا» ش�ھید«تفس�یر دیگ�ری ن�دارد چ�ھ او را ش��ھید بنامن�د چ�ھ مرح�وم چ�ھ مت��وفی . ب�ھ زع�م ق�رآن

خ�دا مث�ل خداوند است کھ بھ پیامبران بزرگ و مخلصان و عارفان ھم نسبت داده شده اس�ت مث�ل س�ایر ص�فاتک ی�زی ن�دارد . ای�ن رن�گ و ش�ھید ب�ودن در معرف�ت دین�ی ربط�ی ب�ھ رن�گ قرم�ز و خ�ون وخ�ونری» . مؤمن«

اده دھید ق�رار استفاده و گاه س�وء اس�تفاده از حقیق�ت ش�ھادت اس�ت . خداون�د پی�امبر اس�الم را ھ�م ش�اھد و ش�باش�د و است بدون آنکھ خون پیامبر ریختھ شده باشد . شھید کس�ی اس�ت ک�ھ ش�اھد ب�ر خ�دا در خویش�تن ش�ده

حی�دی عرف�ت توھده گشتھ باشد . پس ش�ھادت ھمان�ا کم�ال منیز در کل عالمیان . و تسلیم و راضی بر این مشااس��ت و »خ�ود«خداس�ت ک��ھ اس�ت و کم�ال خ��دابینی و یگان�ھ بین��ی . وای�ن ھم��ان کم�ال تنھ�ائی اس��ت زی�را فق��ط

ھ در غ�ار چ�خودی جز خدا نیست . پس این مقام کامل در خود ـ شناسی است . ھم�ھ تنھای�ان عرف�انی ش�ھیدند ج�م وج�ود خون م�الک ش�ھادت باش�د ھرگ�ز میزان�ی ب�رای تش�خیص ح�ق عل�ی و اب�ن ملباشند چھ بر دار . اگر

، را در جن�گنخواھد داشت و ھرگز نمی توان بین ی�ک جنایتک�ار و ق�دیس تمی�ز داد و ب�ین ع�ادل و ظ�الم . زی�پای�انی خون ھر دو جناح ریختھ می شود و این جنون و جنگ دیوانھ وار کھ چھ کس ش�ھید و ش�ھید ت�ر اس�ت

وی خن�دد . دارد و بلکھ مبدل بھ جنگ شیطانی می شود کھ فقط شیطان پیروز می گردد و ب�ھ ری�ش انس�ان م�نی ب�ود . ودر دوران ما ھیچکس چون شریعتی نتوانست بھ ریش شیطان بخندد و این خن�دۀ یگ�انگی و تنھ�ائی

ی شکس�ت وه ھ�ای پی�روز، از اس�لبخند شریعتی ، تلخ ترین لبخند تاریخ ماس�ت . ش�ریعتی ھمچ�ون عل�ی (ع) ک�ھ دگ�ر است و این پیروزی ھم�ھ پی�امبران و ح�ق پرس�تان ت�اریخ اس�ت ، پی�روزی خ�دا در ک�ار عش�ق : آنگ�اهن واقع�ھ نیست یاری کھ بگ�وئی دوس�تش داری ! و آنچ�ھ ک�ھ انق�الب اس�المی ای�ران نامی�ده م�ی ش�ود حاص�ل ای�

ھ�ایی انق�الب .نقالبات در تاریخ بشر بوده اس�ت ا معمای پیروزی ھمھ است : پیروزی شکست ! و این راز ،لبت�ھ را . و ا کھ پیروز شدند تا حق شکست را اثبات کنند ، حق شکست انسان در جھان را ، شکس�ت آرم�ان

آدم�ی :شریعتی یک شبھ بھ این حق نرسید ھمانطور کھ ھیچکس نرسیده اس�ت حت�ی عل�ی (ع) . ای�ن ح�ق ک�ھ ت . در عالم خاکی نمی آید بدس

اب�ت بعرض عمر ھیچ بش�ری در ق�رن بیس�تم ب�ھ ان�دازۀ ش�ریعتی نب�وده اس�ت کوت�اھی ط�ول عم�رش از ھم�ین ت�ر وسم�است و دلیل مرگ حیرت آور و اسطوره ای وی . تنھ�ائی وص�ف ناش�دنی ش�ریعتی از ھم�ین جنب�ھ مل

ن ن وجھانی�اتوان�د جھ�امی آید . وسعت تنھائی ھر انسانی ھمانا وسعت دل و اندیشۀ اوست بھ میزان�ی ک�ھ م�ی چیز درک را در ھر را در خود جای دھد و مادر وام بشریت و بلکھ کائنات گردد . بھ میزانی کھ می تواند حق

الع��ھ آث��ارو پ��ذیرائی نمای��د ، ح��ق ھ��ر بش��ر و گ��روه و ب��اوری را . ب��ھ ھم��ین دلی��ل اس��ت ک��ھ ھ��ر ب��ودائی در مطمونیس�ت و کد ، ھر مسیحی ، ھر مسلمان ، ھ�ر نیھیلیس�ت و شریعتی ، وی را از خودش ھم بودائی تر می یاب

ھ�ائی قیق�ی تنحکافر و مؤمنی نیز بھ ھمین گونھ است . شریعتی حق انس�انیت ای�ن دوران اس�ت . ای�ن معن�ای ر کس�ی ب�ا اوست کھ وسعت وجود و یگانگی اوست کھ ھمھ در او جای و ق�رار م�ی گیرن�د . ب�ھ ھم�ین دلی�ل ھ�

بھ شرطی کھ شریعتی را بخواند. خودش ھم شریعتی است حساس می کند کھخواندن شریعتی ا

٢١

فصل دوم

تزها ، مکاشفات و بدعت ها

٢٢

ـ از خود ـ بیگانگی و خود ـ آگاھی ١

یس�ت یق�ینچاس�م م�ن ھمانطور کھ بھ وجود خداوند ایمان و یقین دارم و ھمانطور کھ کمترین شکی ن�دارم ک�ھھ ای یکی فاحش دارم کھ مقام مریم مجدلیھ در نزد خداوند برتر از مقام حضرت مریم مادر مسیح است زیرا آنم م��ثال ت��ر از مق��اب��ود و ای��ن یک��ی پی��امبر زاده . ھم��انطور ک��ھ یق��ین دارم مق��ام اب��وذر غف��اری در ن��زد خداون��د بر

گ و از ک��افر و ک�افرزاده ب�ود و ای�ن یک�ی دانش�مندی ب��زرس�لمان فارس�ی اس�ت زی�را آن یک�ی دزدی آدمک�ش و وده و خان��ھ ای روح��انی و اھ��ل فض��ل و تق��وی ب��ود . ارزش در ن��زد خداون��د آن راھ��ی اس��ت ک��ھ انس��ان ط��ی نم��

بسا مقام جھادی است کھ برای اعتالی وجود بر اساس حق بر پاساختھ است : جھادی بر علیھ خویشتن ! چھھ ی�ز از جمل��ند خداون�د برت�ر از ی�ک پی�امبر پی��امبر زاده باش�د . ای�ن حقیق�ت وج�ودی ی�ک م�ؤمن مبت�دی در ن��ز

اد و قداست احیایش نمود و حق را بر جایش نھ فراموش شده و وارونھ گشتھ ای بود کھ دکتر شریعتیحقایق اس��الما دروغ��ین فض��ل آب��اء و اج��دادی را شکس��ت و ای��ن شکس��تن بس��یاری را درد آم��د و ب��ھ فغ��ان و لع��ن و وا

کنی ب�ود ش�کھ : دین و اسالم و والیت بر باد رف�ت ! ای�ن قداس�ت ش�کنی ک�ھ ھم�ان ب�ت ش�کنی و نف�اق داختان وھ�ائی گ�ری باعث ھجوم دریائی از اتھامات ن�احق ب�ھ س�وی ش�ریعتی ش�د از جمل�ھ اتھ�ام اس�ماعیلیھ گ�ری و ب

را ھ�ائی خ�ودنن�د و ماھی�ت وھابی گری و ... تا آنجا کھ شریعتی را مزدور س�ازمان س�یا و س�اواک قلم�داد کرد آشکار ساختند زیرا نان دین فروشی آجر شده بود ، نان پیامبر فروشی !

درت و ق�ی با ای�ن ی بود کھ شریعتی صورت داد و این کار وھایابطال دین ارثی : این یکی از خدائی ترین کار

وتر در ل��ع��الی ت��ر از ک��ار م��ارتین ش��ھامت در ت��اریخ جھ��ان بس��یار ک��م نظی��ر اس��ت و ک��اری بس��یار عمی��ق ت��ر و ا در س�لمانان رمسیحیت و گاندی در مذھب ھندو بود . در حقیقت شریعتی از خود ـ بیگانگی انسان و خاصھ مھانی�د ه خ�واری رجنبۀ تاریخی اش نشان داد و دین را از اسارت وراثت (تاریخ) نجات داد و از مردگی و م�رد

م�ھ م�ذاھب ش�امل اس�الم نم�ی ش�ود بلک�ھ ش�امل ک�ل دی�ن م�ی ش�ود . ل�ذا ھ و زنده ساخت . این احیاء گری فق�ط مدیون وی می باشند و بتدریج این د ین کبیر را درک خواھند نمود . لحاظن بدیبزرگ جھان

» ال��ھ ال«ای��ن از خ��ود ـ بیگ��انگی ک��ھ حاص��ل خ��ود ـ آگ��اھی ش��ریعتی ب��ود در واق��ع جھ��اد وی در وادی درک

ری�ان عی نشان داد کھ چھ چیزی دین نیست و راست نیست و حقیق�ت نیس�ت . ای�ن محسوب می شود . یعنی وس�اند می ر» � اال ا«سازی و مکاشفھ روح حاکم بر ھمھ آثار و تالش ھای وی می باشد کھ وی را بر آستانھ

ت بلک�ھ ل نیس�اس�تدال وج�ای بح�ث » اال ا� «کھ بر این آستانھ چندان معطل نماند و از دنیا رف�ت زی�را اص�وال نج�ام ش�د وامقام مشاھده است و لذا رسالت شریعتی تحت عنوان ی�ک معل�م و وص�ی رس�ول ب�ھ تم�ام و کم�ال ری پی�امب«ان آنان کھ از روی جھل و یا بخل و مرض وی را پیامبر ناکام می دانند و رسالت وی را تح�ت عن�و

ن�دۀ م�ا کام�ل کن د بر جای وی بنش�ینند ک�ھ : این�کتبلیغ می کنند در خطا ھستند و گوئی می خواھن» نیمھ تمام وچ�ک امبر را کشریعتی ھستیم !؟ حال آنکھ سودائی ج�ز ریاس�ت ندارن�د . اگ�ر ش�ریعتی را پی�امبر ب�دانیم ن�ھ پی�

ی�امبرانزم�ان از پکرده ایم و نھ شریعتی را بزرگ . زیرا بھ قول پیامبر اس�الم مخلص�ان ام�ت محم�د در آخ�ر ال برترند . ھم

ری م�ذھبی و رس�یدن ذات�ا ام�» خ�ود«لھ از خود ـ بیگانگی و تالش برای خ�ود ـ آگ�اھی و ب�ھ ئ درک مساصوال ھ�ل منک�ر جفطری است و تحت ھر فلسفھ ای کھ بیان شود از ذات دین�ی خ�ود رھ�ائی ن�دارد و اگ�ر بخواھ�د ب�ھ

م و انس�یالیزم و اگزیستذات دینی این امر شود منافق می شود و رسوا می گردد مثل ش�عبھ ھ�ائی از سوس�یالیزاوی م�درن ک�اومانیزم و نیز برخی درویشی گری ھا و ھیپی گری ھای قدیم وجدی�د . ونی�ز مث�ل مکات�ب خ�ود ـ

ری گ�جز ھیپ�ی اروپا کھ بر اساس روانکاوی فروید و یونگ وگشتالت و فروم و دیگران بناشده است و نھایتا ار ب��م و جنای�ت حاص�ل دیگ�ری در جوام��ع غرب�ی ب�ھ و مخ�درات و خ�ود کش�ی و فس��اد جنس�ی و توجی�ھ ھ�ر ج��ر

ت عن��اوین نی��اورده اس��ت و در ای��ران ھ��م در س��الھای اخی��ر بس��یار فع��ال ش��ده و در ھ��ر خیاب��انی ش��عبھ ای تح�� زد . رنگارنگ تأسیس نموده کھ جیب مردم را خالی می کند و عقل نیمھ کاره شان را ھم تباه می سا

خت و ھ اص��طالح خ��ود ـ شناس��ی و عرف��انی ق��دیم وم��درن را م��ی ش��ناو ش��ریعتی ماھی��ت ھم��ھ ای��ن دکانھ��ای ب��ھ غی�ر ھیچکس بدین لحاظ ، معرفتی این چن�ین عمی�ق و ملم�وس و جھ�انی نداش�ت . ش�ریعتی چ�ھ ب�ھ ن�ام و چ�

ب�س الع�اده و مستقیم اکثر این فتنھ ھا و دامھای مدرن و قدیمی را رسوا ساخت و بدین لحاظ ھم خدمت خارق . ایران و مسلمانان و بلکھ کل جھانیان نمود واجبی را بھ مردم

ای ا� ب�رب�ود . الال�ھ اال » الال�ھ«شریعتی کاشف دامھای لطی�ف زمان�ھ ب�ود یعن�ی کاش�ف ح�وزه ھ�ای گون�اگون

ن��د ک��ھ ھم��ھش��ریعتی ی��ک ورد نب��ود بلک��ھ واقعی��ت ب��ود . وی تف��اوت عظ��یم ب��ین ورد و واقعی��ت را چن��ان نمایاوی ما و از س�ی و عربی بھ لرزه در آمدند و فحاشی آغازکردند . از یک سو وا اسالدکانھای ورد فروشی غرب

ل ش�ده و دیگر وا تم�دنا ! وی ھم�ھ ژان�دارمری ھ�ای س�ر گردن�ھ را رس�وا نم�ود ک�ھ یک�ی از پ�س دیگ�ری تعطی� عرفانی و و... . فلسفی وخواھند شد ، ژاندارمریھای مذھبی و تمدنی و علمی و

٢٣

ی ی ب�ھ دامن�ھ ھ�ابود کھ تازه دیپلم دبیرستانم را گرفتھ بودم و روز جمعھ برای کوھنورد ١٣۵٢بھ گمانم سال ۀ یاب�ان ج�اد خدر ،البرز در شمال تھران رفتھ و در حال بازگشت بودم کھ از میدان تجریش سوار تاکس�ی ش�دم

اکسی گفت ب�ھراننده تاست بھ راه بندان ترافیک برخوردیم کھ » دکتر شریعتی«قدیم شمیران کھ اینک نامش ب�ا ن�ام ی . م�ن ک�ھگمانم باز این آقا در حسینیھ ارشاد سخنرانی می کند . پرس�یدم ک�دام آق�ا ؟ گف�ت دکت�ر ش�ریعت

رانن�دۀ واالتی ازوی آشنا بودم و کتابی ھم از وی خوانده بودم ولی جریان حسینیھ ارشاد را با خب�ر نب�ودم س�ئم ی گوین�د آدم�جیب و غریب�ی اس�ت و البت�ھ م�ن ھرگ�ز او را ندی�ده ام آدم ع«تاکسی نمودم کھ در جوابم گفت :

و حت�ی خوبی است ولی در حسینیھ ارشاد زنان لخت و عور و بی حج�اب م�ی آین�د و روی ص�ندلی م�ی نش�ینندی�ن ن (ع) و دبعضی مینی ژوپ و پیراھن حلقھ ای بر تن دارند و دکتر شریعتی برای آنان از عل�ی (ع) و حس�ی

خوند آھمراه چند من کھ از ھجوم تبلیغاتی آن وقت چندان اطالعی نداشتم کھ ساواک بھ» ید . ... وخدا می گون�انی را چھ زن�ان آن بھ راه انداختھ بود اصال بھ گونھ ای دیگر با خود اندیشیدم کھ : مردی کھ توانست جعتر م

ی�ک حک�یم فی�ک ایج�اد کن�د حتم�ا اس�الم شناس�ی بنش�اند و ای�ن ھم�ھ ازدح�ام و ترابھ پای درس علی شناس�ی و ئلھ ب�دان ن شد . مسنابغھ از تبار موالی رومی باید باشد . با این واقعھ توجھ و عشقم بھ شریعتی دو صد چندا

ـ انگی وخ�ودگونھ کھ رانندۀ تاکسی می گفت ھم نبود و ب�ود . م�ن ب�ا ای�ن واقع�ھ نخس�تین درس از خ�ود ـ بیگ� تفک�ر ش�ده دیدم . سخنان آن راننده تاکسی کھ خ�ودش ھ�م دچ�ار حی�رت وآگاھی را در عمل آموختم و بھ چشم

اخت . بود برای من در حکم یک بیداری جان و دل بود و یک نھضت خود ـ آگاھی را در من بھ راه اند

و د ـ آگ�اھیاحساس و اندیشھ و بیان دکتر شریعتی درب�ارۀ از خ�ود ـ بیگ�انگی انس�ان و ب�ھ خ�ود ـ آئ�ی و خ�وی اومانیستو از خود ـ رھائی بھ طرز بسیار کم سابقھ ای حیرت آور و محسوس و رئالیستی و حقا رستگاری

یخت�ھ زاع�ات فنب�ود و از ن�وع انت یو دل نشین و محرک خاص و عام بود و از نوع مجردات افالطونی و ھگل�نگل�س ھ�م اس�تی م�ارکس و ای و فویر باخی و نیچ�ھ ای ھ�م نب�ود و از ن�وع مباح�ث ص�رفا اقتص�ادی ـ ماتریالی

س�یر محت�اج تف نبود کھ نیازی بھ روح داشتھ باشد و از نوع مباحثات بغرنج ابن عربی ھم نب�ود ک�ھ ھ�زار س�الھ�م ھ و ریلک�ھباشد و حتی از نوع استعاره ای و اس�طوره ای و ش�اعرانھ مث�ل موالن�ا و ح�افظ و عط�ار و گوت�

. ول�ی ستخاره باش�دبھ آن راه یابند و مابقی اش برای تفأل و اکھ فقط عالمان و نخبگان فرھنگی بتوانند نبود ھ ھ زب�انی ک�در آن واحد عظمت و عمق و لطافت شاعرانھ ھمھ انواع خود ـ شناسی ھای م�ذکور را دارا ب�ود ب�

ل در ع�ین ح�اوبھ دل ھر عامی و امی راه می یافت و ع�الم را ھ�م حی�رت زده م�ی س�اخت و متح�ول م�ی ک�رد . م ا مال�ک م�ردررا بھ ترس و لرز تا سر حد مرگ می انداخت و می ان�دازد یعن�ی آنھ�ائی را ک�ھ خ�ود چند گروه

ودن��د یعن��ین��گ در قبال��ھ ای��دئولوژی خ��ود ب��ھ ثب��ت رس��انیده بام��ی دانس��تند و ت��اریخ و دی��ن و والی��ت را ش��ش دھ . چ�را ک� اس�تھ ب�ودکمونیست ھا ، بخشھائی از روحانیت و فرق�ھ ھ�ای درویش�ی .ک�ھ البت�ھ ع�ذر درباری�ان خو

ت و ھ�ا ب�ر ق�درشریعتی از آنھا جواز نگرفتھ بود تا از تاریخ و علی (ع) و مذھب س�خن بگوی�د . ول�ی ھم�ھ اینز وزی یک�ی احقانی�ت بی�ان ش�ریعتی در دلش�ان آگ�اه بودن�د و عداوتش�ان اساس�ا از س�ر بخ�ل و حس�ادت ب�ود . ر

یک ونیستی رابورژوا (یعنی مذھبی) نبود انقالب کم رھبران جریانات کمونیستی می گفت : اگر شریعتی خردهدم ک�ھ م�ی صد سال در کشورمان بھ جلو می انداخت . و نیز روزی از یکی از اقطاب فرقھ ھ�ای درویش�ی ش�نی

ف گفت : شریعتی یک درویش و عارف جعلی و دروغ�ین اس�ت زی�را در ھیچی�ک از فرق�ھ ھ�ای درویش�ی مش�ر اران دس�تعلیش�اه ک�ھ ھ�ز ن�دارد . ای�ن جن�اب ف�الن» پی�ر «ش این بود کھ نشده و بیعت نکرده است !! منظور

ریدانش مبوس و پابوس شیره ای و حشیشی و ھروئینی داشت و یکی از کرامات خودش ھم بھ قول یکی از ا رابی طال�ب ضرب سر می کشد و چرت ھم نمی زند مسلما والیت علی ابناین بود کھ یک کیلو شیره را یک

بھ ھمین د . و مشای مرگبار یافتھ بود ! و لذا مستمرا مریدانش را از خواندن آثار شریعتی منع می کردر خطرم�ی نی�را دیگ�ر زمشکل را بخشی از روحانیت پیدا کرده بود کھ شریعت محمدی را ش�دیدا در خط�ر دی�ده ب�ود !

ط�ر دی�ده مف�ت خ�واری را در خ توانست مال ح�رام م�ردم را ح�الل و پ�اک س�ازد . ای�ن ھ�ر دو جماع�ت در واق�عنش ھ ب�ھ آرم�ابودند . آن جماعتی کھ از دسترنج خود نان می خورد حامی شریعتی بود . ونیز آن کمونیستی ک�

د د ب�ھ مانن�ایمان داشت و جانش را عمال بھ خطر می انداخت حداکثر دربارۀ شریعتی غبطھ و حسرت می خ�ورزمان ھ�ای شریعتی باشد . بارھا دیده ش�ده ب�ود ک�ھ در س�ا ھمان کمونیستی کھ ذکرش رفت نمی توانست دشمن

امی�د اس�تفاده م�ی کردن�د ت�ا ش�ور و» ش�ھادت«کمونیستی از نوارھای سخنرانی شریعتی ب�ھ خص�وص درب�ارۀ رحل�ھ د در ھ�ر مانقالبی و ایثارگری در ھواداران خود پدید آورند . زیرا کمونیزم برای رس�یدن ب�ھ مقص�ود خ�و

. کس�یزم اس�تآگاھی خلق ھ�ا دارد و ای�ن خ�ود ـ آگ�اھی از اص�ول فلس�فی ـ سیاس�ی مار نیازی مبرم بھ خود ـوی مونیس�تی .وشریعتی ھمھ این مکتب ھا را در بنیادھایشان می شناخت . بسیار عمیق تر از ایدئولوگھای ک

ت ھ�ا ھ�م س�حق خام و مخدوش شده عدالت کمونیس�تی را ش�دیدا درک و احس�اس م�ی ک�رد و ل�ذا در دل کمونی راه می یافت منتھی نھ کمونیست ھای بازاری و تشنھ سلطۀ بر مردم .

بھ میزانی کھ از خود ـ بیگانگی و بیخودی را در خویشتن احساس و درک می کند میل بھ خود ـ آگاھی انسان

و می یابد و این ھمان حرکت عرفانی در بشر است کھ وی را در جھ�ت رس�یدن ب�ھ خ�ود و رھ�ائی از بیخ�ودیجنون بھ سوی راه و روشی از زندگی سوق می دھد کھ دین نامیده م�ی ش�ود . پ�س گ�رایش ب�ھ دی�ن حقیق�ی و انتخابی کھ اصول و فروعش بتدریج در جریان خود ـ شناسی و از فطرت بدست می آید محصول خود ـ آگ�اھی

ی دی�ن حقیق�ی ب�ود و ج�ز است . پس نھضت خود ـ آگاھانھ دکتر شریعتی یک نھضت اساسا دینی و ب�رای احی�ا

٢٤

این نمی توانست باشد . و ھر نوع خود ـ شناسی تحت ھر عنوانی ذاتا چنین است . حت�ی خ�ود ـ آگ�اھی ص�رفا و بلک�ھ گ�اه تاریخی و اقتصادی از نوع مارکسیزم نیز منجر بھ نھضت ھائی شد کھ ھر چند ظاھرا غیر مذھبی

شعار ) ولی در عمل منجر بھ راه و روش ھ�ائی م�ی ش�د ک�ھ ب�ھ ضد مذھبی می نمود (بھ لحاظ بیان و تعبیر و زدی��ک ب��ود مث��ل مب��ارزه ب��ا اس��تبداد و اس��تثمار و گ��رایش ب��ھ قناع��ت نآداب و حق��وق دین��ی و اخالق��ی بس��یار

اقتصادی و برابری حقوق اجتماعی و میل بھ ایثارگری و دست کشیدن از پاره ای نفسانیات غریزی و بیزاری ثالھم . اینھا ھمھ اخالق دینی است و درست بھ ھمین دلیل بود کھ نھض�ت ھ�ای سوسیالیس�تی از اشرافیت و ام

در ملت ھائی کھ دینی تر بودند مثل مسلمانان و بودائی ھا و مسیحیان و ارت�ودوکس و کاتولی�ک در آمریک�ای خ�ود اروپ�ا و ش�عبۀ رد پذیرش قرار گرفت و لذا سوسیالیزم کھ از قل�ب اروپ�ا برخاس�تھ ب�ود دروالتین بیشتر م

آمریکائی اش کمترین اثر را گذاشت و لذا برخی از پیش بینی ھای مارکسیستی را باطل نم�ود زی�را مارکس�یزم بر فلسفھ از خود ـ بیگانگی انسان و برای نجات انسان از این بیخودی بنا شده بود و ذاتا م�ذھبی ب�ود ول�ی ب�ا

. و فنی دچار تناقض و ابطال گردیده دادن بھ جنبھ ھای اقتصادی بھا ندادن بھ ذات دینی این اصل و بھای زیاددکتر شریعتی تنھا متفکری در جھان اسالم و یکی از متفک�ران منحص�ر ب�ھ ف�رد ک�ل جھ�ان روش�نفکری ب�ود و

کھ بھ این تناقض پی برد و تالش فراوان نمود تا مارکسیزم را اصالح و نقد نماید و حق عدالت سوسیالیستی و التق�اطی گ�ری ب�ھ ش�ریعتی ک�ھ از » مارکسیزم اس�المی«تھمت موسوم بھ بر جایگاه دینی اش قرار دھد .را

ھر دو جناح کمونیستی و اسالمی بھ وی زده ش�د حاص�ل ع�دم درک ای�ن ح�ق ج�وئی و اص�الح طلب�ی ش�ریعتی بود و ھم بھ نفع سوسیالیزم و کال بھ نفع مردم جھان . بود کھ ھم بھ نفع دین

زی�را در ای�ن .شابھ ھمین نگرش و تالش را شریعتی دربارۀ اگزیستانس�یالیزم و اوم�انیزم ھ�م ب�ھ می�ان آورد م

ین�ی ب�ود و درا دی�د ک�ھ ی�ک ارزش و گ�وھرۀ » آزادی انتخ�اب «مکتب جدیدتر اروپائی عنصر بس�یار مق�دس ن پرداخ�ت ت�ا ب�ھ نق�د و اص�الح آ ق�رار گی�رد . ول�ذا» ال اک�راه ف�ی ال�دین «می توانست در خدمت دین خالص و

ھ�د . اص�وال آفت ھ�ا و انحراف�اتش را بزدای�د و ح�ق پنھ�ان آن را آش�کار س�ازد و در خ�دمت احی�ای دی�ن ق�رار دم�ت م�ی شریعتی در ھر فکر و نھضتی در جھ�ان ق�دیم وجدی�د ، ح�ق دی�ن را م�ی دی�د و در آش�کار س�ازی آن ھ

. یز از ھمین بد فھمی مدعیان بی معرفت استگماشت . تھمت اگزیستانسیالیست بودن شریعتی ن

ـ می جھ�انی اس�ت زی�را در فرھن�گ اس�ال مجموعھ این تالش ھای فکری شریعتی ب�ھ معن�ای احی�ای دی�ن واح�دزرگت��رین غل��ط اس��ت . ب��دین ترتی��ب ش��ریعتی از ب» ادی��ان«و اص��ال واژۀ قرآن��ی ھ��م دی��ن در حقیق��ت یک��ی اس��ت

ی وت اس�ت ک�ھ حد جھانی در قرن ماس�ت و ای�ن نی�ز نش�انی دیگ�ر از ای�ن حقیق�بانیان حق واحد دین و دین واھم��ھ وھمچ��ون ام��ام ن��اطق زمین��ھ را ب��رای ظھ��ور ام��ام غای��ب و دی��ن واح��د جھ��انی وی ف��راھم س��اختھ اس��ت

وین م�ذاھب مرزھای کاذب زبانی و فرھنگی و نژادی را برداشتھ است . او بانی نخستین و حقیقی گفتگ�وی ب�ت . ن نم�وده اس�و فرھنگ ھاست و زمینۀ فرھنگی این گفتگ�و را پدی�د آورده اس�ت و الفب�ایش را ت�دویتمدنھا

ی�ز نف�ت . ای�ن پس بایستی شریعتی را از بزرگترین مصلحان جھانی قرن بیستم دانست کھ از گاندی ھم فراتر رشیع ھ از قلب تاست ھویتی کنشان دیگری از امیت جھانی اوست . شریعتی مظھر ھویت جھانی انسان مدرن

برآمده است . ھ مھ�د ا مب�دل ب�بدین ترتیب می توان دید ، فھمید و بھ یق�ین ادع�ا نم�ود ک�ھ دکت�ر ش�ریعتی کش�ور و مل�ت م�ا رالت ما یک رس� خیزش نظام واحد جھانی نموده است ھم بھ لحاظ دینی و ھم معرفت و مدنیت . یعنی بھ کشور

ن��ین خ��دمتی ـ جھ�انی بخش��یده و ق��وت ای��ن رس�الت را ھ��م در آن نھ��اده اس��ت . پ�س آی��ا چخ�ارق الع��ادۀ ت��اریخی ج ذل�ت را ب�ھ او راھیچ کسی بھ ملت خود نموده است ؟ بھ ھمین دلیل پشت کرد بھ این نعمت کبیر می تواند ماعم�ت نای�د . ھ�ر و خفت و انحطاط و نابودی بکشاند و رویکرد بھ آن ما را مبدل ب�ھ مفتخرت�رین ق�وم بش�ری نم

بزرگی ھمین خاصیت دوگانھ را داراست مثل خود اسالم و تشیع .

ھ�ای ماس�ت پس باید گفت کھ شریعتی نشناسی ما ام�روزه عل�ت العل�ل ھم�ھ از خ�ود ـ بیگ�انگی ھ�ا و دی�وانگیھ�وی و ، ازیرا شریعتی معرف ھویت دینی ـ مل�ی ـ ت�اریخی ماس�ت و وج�ود خ�ودش اس�وۀ ای�ن ھوی�ت اس�ت .

ر وت�ھ س�و ش�ریعتی ) . جماست . زیرا کشور ما مھد اولین و آخ�رین توحی�د اس�ت : زرتش�ت (ع) و مھ�دی (ع�وده اس�ت ی واح�د نم�اسالمیت و ایرانیت را در م�ا ام�رتاریخ ما را بھ ھم رسانیده و ما را یگانھ ساختھ است و

ت ب�ر واقعی� ت�اریخ بش�ر اس�ت ک�ھ البت�ھو این کاری بدیع می باشد و از بدعت ھای منحصر بھ فرد ش�ریعتی در و معرفت�ی متاریخی کشور ما رخ نموده و کاشفش شریعتی است . پس شریعتی بزرگترین بانی انترناسیونالیز

پلورالیزم دینی است کھ ھمھ مکاتب غیر دینی را ھم در بر می گیرد . و اھانتی کھ بھ دکتر ش�ریعتی نم�ود بدین ترتیب واضح تر می توان دید کھ کسانی چون حمید روحانی با تھمت

بزرگترین لجن پراکنی را بھ ھویت مل�ی ـ دین�ی ـ انقالب�ی م�ا نم�ود زی�را انق�الب اس�المی ای�ران ب�دون پش�توانھ فرھنگی کھ ش�ریعتی پدی�د آورد ن�اممکن ب�ود . و آی�ت ا� خمین�ی ای�ن فرھن�گ را رھب�ری سیاس�ی نم�ود . پ�س

ترین اھانت ھا را بھ پیر و مراد و رھبر خودش یعن�ی آی�ت ا� خمین�ی نم�ود آقای روحانی بر خالف ادعایش بدو کل انقالب را پدیده ای از طرف سازمان سیا معرفی س�اختھ اس�ت زی�را ش�ریعتی را م�زدور س�اواک و س�یا و

ب�ھ فرد و گروھی بھ انق�الب ای�ران ن�زده اس�ت وو تھمتی را ھیچ فراماسون معرفی کرده است . وچنین اھانتھمین دلیل آثار آقای روحانی تا بھ کنون نیز شبانھ روز از طرف رادیو ھا و رسانھ ھا ی ضد انقالب اس�المی

٢٥

ایران بھ روش ھای گون�اگون تبلی�غ و اش�اعھ م�ی ش�ود و آدم�ی ش�ک م�ی کن�د ک�ھ خ�ود آق�ای روح�انی م�زدور دت و جھ��ل خویش��تن نس��بت ب��ھ دش��منان قس��م خ��ورده انق��الب اس��ت ک��ھ انش��اء ا... نیس��ت و فق��ط گرفت��ار حس��ا

شریعتی است و نسبت بھ حق انقالب و دین وتشیع .

مکت�ب واس�ت در دی�ن محم�د » معرف�ت نف�س «و اما مسئلھ خود ـ آگاھی ک�ھ در فرھن�گ اس�المی موس�وم ب�ھ ت و در ای�ن دی�ن اس� ب�ھ علی مبدل بھ تنھا راه نج�ات و رش�د و ھ�دایت ش�ده اس�ت و ب�دین لح�اظ ام�ری مخ�تص

م ب�ھ ھ�ر مذاھب و مکاتب حداکثر یکی از روش ھای رشد محس�وب م�ی ش�ود و ی�ا اص�ال ب�ھ عن�وان ف�روع سایش�ده دریج ساقطتحساب نمی آید . ھر چند کھ این اھمیت درجھ اول در طول تاریخ در مذھب عامھ اسالمی بھ

ا ب�ل ش�ریعت کھ عداوت اھ و گاه اصال بھ فراموشی سپرده شده است و گاه حتی مضر و کفر حساب شده استان یش�ھ در ھم�راھل طریقت اساسا دال بر این امر است . و ع�داوت جن�احی از روح�انیون ب�ا ش�ریعتی ھ�م ذات�ا

داوت ب�ا ع�و عداوت تاریخی دارد و این عداوت بھ معن�ای ع�داوت ب�ا اص�ل اس�الم و گ�ل س�ر س�بد تش�یع اس�ت ل ده ای�ن اص�خ�دا در خویش�تن ! و دکت�ر ش�ریعتی احی�ا کنن� صراط المستقیم است و نفی توحی�د ب�ھ معن�ای ی�افتن

ی د اس�ت یعن�منقرض و مطرود شده در دین و اسالم و تشیع است . یعن�ی احی�ا کنن�دۀ ص�راط المس�تقیم و توحی�ریعتی ین لح�اظ ش�اسالم را از تنزل ت�ا س�ر ح�د مس�یحیت و یھودی�ت نج�ات داد و ای�ن اس�المی دوب�اره ب�ود و ب�د

ھ ک�و روش آن روح را بھ اسالم بازگردانید بھ روش زمانۀ خودش . و اما خ�ود شناس�ی و راهمانند مولوی ، تص�وفگون اسالمی بوده است در طول تاریخ منجر بھ مکاتب و ل�ذا فرق�ھ ھ�ای گون�ا یمحور مباحث کل عرفا

ی�روانش ی پگردیده ک�ھ ج�ز گمراھ�ای عل وارونھ نگشتھ است کھ امروزه ھم تحت عنوان سلسلھ ھای درویشی ان و حت��یرا ب��ھ ھم��راه ن��دارد و ب��ھ لح��اظی مب��دل ب��ھ کانونھ��ای فس��ق و فج��ور ش��ده و ب��ھ ن��درت در بط��ن پی��روو ت�أتری اقطابش کمترین احساس و ایمان دینی یافت می شود و جز برای برخی آداب کھن خشک و بی روح

عمال ش�قی با خود بھ یدک می کشد ورا » علی«چیزی دیده نمی شود و عمال نوعی ھیپی گری است کھ واژۀ وسیس�ھ ھ�ا پلی�د ت�رین د بھ ترین دشمن والیت علی گردیده است و عشق غریزی ـ تاریخی مردم ما بھ علی را

نی س�ونری جھ�افسادھا کشانیده است کھ در تاریخ جدید ایران نیز ھمواره پنھان و آشکار دست در دست فرامای بخ�ش و عم�ل ک�رده اس�ت . وھ�یچکس چ�ون ش�ریعتی ب�ا ک�ار عظ�یم آگ�اھداشتھ و بر علیھ منافع ملی ما نی�ز

ا ری�ن عرف�ان اعشق خود بھ علی ریشھ ھای این فساد و فتنھ را از جای بر نکنده است و ماھیت ضد عرف�انی بر مال نساختھ است .

ع�روف م است نھ عشق بھ مالیخولیائی کھ در ای�ن فرق�ھ ھ�ای عرفان در نزد شریعتی محصول عشق بھ مردم

نش�ئگی و ونامیده می شود کھ جز گنج باد آورده منظ�ور دیگ�ری ن�دارد و ج�ن گی�ری و رم�الی » اسم اعظم « عیاشی و فوت و ورد خواندن از فروعات و ابزار کار آن محسوب می شود .

تی تمام�ا یععامی است بی ھیچ سودای رھبری . عرفان شر عرفان شریعتی اجر عشق خالصانھ وی بھ مردم

ادی ب�ھ وت ارم�گذش�تن اس�ت و ک�ل مراح�ل چھارگان�ھ عرف�ان عل�ی را در چھ�ار » م�ن«از جان و ن�ان و ن�ام و رد و مظھ�ر و مس�مای ک�ل ای�ن چھ�ار وادی اس�ت ک�ھ موس�وم اس�ت ب�ھ م�وت س�رخ و ز وی ھمراه دارد و خود

ر ود از مظ�اھخ�داراست . شریعتی سیاه و سفید . عرفان شریعتی ھمھ مراحل نبوت ھا و امامت ھا را در خود در عصر جدید است . » انسان کامل«عریان

ردم و م��عرف�ان ش��ریعتی از س�ر بیک��اری و بیع��اری و دلزدگ�ی و ب��ی ھ�ویتی و ش��کم س��یری و توجی�ھ نف��رت از

ی . واگ�ر و ابزار گریز از شریعت نیست . عرفان شریعتی غاری نیست بلکھ در میدان شھر بر س�ر دار اس�توی ب�ھ و عرف�ای اس�المی نپرداخ�ت درس�ت ب�ھ ھم�ین دلی�ل ب�ود ک�ھطور دقیق و وسیع بھ تصوف و عرفان بھ

اینک�ھ ح�ق صادق ھدایت و نیچھ نپرداخت . او نمی خواست از مفاھیم پوسیده و مسخ شده سخن گوید قب�ل از ن دس�ت ن�زدتفس�یر ق�رآو اصل دین را زنده و واضح کرده باشد . و درست بھ ھمین دلیل ک�ھ وی مس�تقیما ب�ھ

ن تفس�یر ق�رآ بھ من طلبھ کھ عمری مش�غول«در حالیکھ عالی ترین مفسر قرآن بود و بھ قول مرحوم طالقانی خ ش�ده شریعتی نمی خواس�ت از روش ھ�ا و ابزارھ�ای کھن�ھ ک�ھ مس�» بودم نگرش نوینی بھ قرآن را آموخت

عی را امال ب�دیک�تھ باش�ند اس�تفاده کن�د . وی روش بودند و ھم امروزه دیگر کاربردی خالق نمی توانس�تند داش�س��م اچی��زی ب��ھ در ای��ن راه بن��ا نھ��اد ک��ھ ن��ھ ق��بال س��ابقھ داش��ت و ن��ھ دیگ��ر قاب��ل تقلی��د اس��ت . وب��ھ ھم��ین دلی��ل

ک�ھ باش�د و ھ�ر واقعیت یافتھ است کھ البتھ ی�ک راه و روش و ای�دئولوژی قاب�ل تقلی�د نم�ی توان�د» شریعتیزم« وا شد . تقلیدی ھم نمود رس

م�ی باش�د و ب�ھ ف�ردشریعتی بھ عنوان یک عارف نیز عارفی بدیع و بکر است و راه و روش وی منحصر ب�ھ

بانی سر فصل جدیدی در عرفان اسالمی است کھ در عین حال کل محتوای عرفان تاریخی ما را نی�ز در یلحاظو غزالی دانس�ت و حالج و عین القضاة خود داراست . شریعتی را می توان بھ لحاظ قیاس ، ترکیبی از مزدک

» عرف�ان انقالب�ی«. گوئی ھمھ عارفان بزرگ ما در وجودش متحد شده بودند . بھ بیان دیگر ش�ریعتی ب�انی می باشد . عرفان شریعتی بھ زبان مدرن در واق�ع عرف�ان پرولتاری�ائی اس�ت و ن�ھ عرف�ان اش�رافی . ب�ھ ھم�ین

ل تفسیر و تحریف و بازی باشد و فقط پای منقل ک�اربرد داش�تھ باش�د . ول�ی دلیل عرفان شاعرانھ نیست کھ قاب

٢٦

و ادبی��ات ش��ریعتی لطی��ف ت��رین و دل نش��ین ت��رین نث��ر ت��اریخ جدی��د ای��ران اس��ت و ھم��ھ اس��رار و ج��ذابیت ھ��ا لھا را داراست و تلخ ترین حقایق را بھ شیرین ترین بیانی ارائھ م�ی کن�د و ل�ذا طن�ز تل�خزموسیقی عالیترین غ

است و بھ لحاظ ادبی مقامی کاملتر از چخوف را پیش روی م�ی نھ�د زی�را ش�ریعتی ادویدر ھمھ جای آثارش ھقصھ نمی گوید . ونیز بھ لحاظ شھامت ادبی جسور ترین عارف کل تاریخ ایران اس�ت زی�را ھم�ھ اس�رار را ب�ھ

ه و حکای�ت و رم�ز . ب�دین لح�اظ از نثر و بھ زبان واقعیت ھای جاری ارائھ نمود و نھ ب�ھ زب�ان ش�عر واس�تعارموالی رومی نیز مقامی برتر دارد . شریعتی صدیق اکبر دوران ماست و بھ ھم�ین دلی�ل عاش�ق اب�وذر اس�ت و

علی (ع) .

م�ھ نف�وذ شریعتی بانی عرفان عرصۀ م�درنیزم اس�ت و ب�ر خ�الف کریش�نامورتی ع�ارف معاص�ر ھن�د ک�ھ ب�ا ھکاس�تاندا س . دی را توس�عھ ن�داد و ب�ر خ�الف ک�ارلوسا و ال.ھیپی گ�ری بیانش جز رخوت ایجاد نکرد و جز

ب�ھ اعتق�اد کھ کل واقعیت عرفان سرخ پوستان آمریکا را مسخ نمود و ب�ھ قھق�رای انحط�اط فک�ری ت�ا س�ر ح�دش�ده تی ھم�ھ گماکیس کھ نھایتا سیمای مسیح را وارونھ نمود ، ش�ریعزجادو گری در غلطید و بر خالف کازانت

عرف�ان ھا را عیان ساخت و م�رده ھ�ای ت�اریخ را زن�ده ک�رد و سرنوش�ت مل�تش را دگرگ�ون س�اخت . ش�ریعتیت و ی پ�اک س�اخمھر بابائی را پایان داد و عرفان را بھ معنای واقعی اش کھ خود ـ شناسی است از ھ�ر آل�ودگ

ون دم ن�زد ھ مطلق�ا از آخرافھ را زدود در حالیکھ خودش دریائی مکاشفات غیبی و کرامات وج�ودی داش�ت ک� ا ننمود .بھ بازار عرفان فروشی نرفت و کوس انا الحق نیز نزد و سلسلھ و دکان و مکتب و حزبی بر پ

حداکثر فتھ اند وکثر یک روشنفکر دینی نابغھ می دانند ھیچ حقی و نوری از وی نگرآنان کھ شریعتی را حدا

ل ش�ناخت یعتی را کسی می شناسد ک�ھ خ�ود ـ ش�ناس باش�د و دلی�در سطح پوستۀ کالمش اسیر مانده اند . شررا چن�ان حیرت آور شریعتی از علی (ع) ھم این بود کھ خودش را می شناخت یعنی عارف بود . وی عل�ی(ع)

و اسان جھانمی شناخت گوئی عمری را بھ ھمراه او زندگی کرده بود . ھر کھ خود را بشناسد ھمھ خود ـ شن اسد یعنی ھمھ انبیاء و اولیاء و عرفا و علما و حق جویان بزرگ را . تاریخ را می شن

ـ مذھب ضد مذھب : ٢

ت و ب�ھ یک فیلسوف ، شریعتی بھ ھستۀ مرکزی دیالکتی�ک ک�ھ ھس�تھ مرک�زی اندیش�ھ اس�ت راه یاف� بھ عنوانس ب�ھ . اگ�ر م�ارک قول افالطون کھ دیالکتیک را عرش معرفت می دانست ، ش�ریعتی ای�ن ع�رش را ف�رش ک�رد

ت را از ق��ول خ��ودش دیالکتی��ک ھگ��ل را س��ر و ت��ھ نم��ود و ب��ر قاع��ده اش ق��رار داد ش��ریعتی دیالکتی��ک معرف��ان داد . خ مذھب نش�آسمان بھ زمین آورد و کل این جریان از آسمان تا زمین را در بستر تاریخ و خاصھ تاری

فلس�فھ را فلس�فی ض�عیف اس�ت ب�دین لح�اظ اس�ت ک�ھ وی بنابر این اگر آثار شریعتی بھ قول برخی ھ�ا ب�ھ لح�اظا ب�ھ رث�ار نیچ�ھ پشت سر نھاد زیرا قلبش را شکافت و گوھرۀ ذاتی اش را ربود . ھمانطور کھ مثال برخی ھا آ

م�ی ش�ود و لحاظ فلسفی ضعیف می یابند . وبدین ترتیب موالی رومی ھم بھ لحاظ فلسفی آدمی ض�عیف قلم�دادت س ک�رده اس�ری کھ شریعتی با فلسفھ ک�رد ک�اری غزال�ی وار ب�ود . آنک�ھ توحی�د را لم�خود علی (ع) نیز . کا

فلسفھ را بر نمی تابد اال ابطالش را . مذھب ضد مذھب ، شریعت ضد شریعت ، عرف�ان ض�د عرف�ان ، حقیق�ت ض�د حقیق�ت ، مکت�ب ض�د مکت�ب ،

فلس�فۀ ض�د فلس�فھ ، سوس�یالیزم ، ض�د سانیت ، سوس�یالیزم علم ضد علم ، مدنیت ضد مدنیت ، انسانیت ضد انآزادی ض��د آزادی ، انق��الب ض��د انق��الب و ... دررأس مکاش��فات ش��ریعتی در جری��ان ت��اریخ و معرف��ت بش��ری است و مکاشفاتی بدیع و از بدعت ھای منحصر بھ فرد اوست کھ در تاریخ سابقۀ پر رنگ و روش�نی ن�دارد و

بی شریعتی بھ قلب دیالکتیک است کھ البتھ این ره یافت کبی�ر حاص�ل یک�ی از مراح�ل کم�ال از محصوالت ره یاخود ـ شناسی می باشد . کشف و طرح چنین تضادھای عظیم و الینحلی فقط در آثار برخ�ی از عارف�ان کام�ل و

م رن�گ و در رأس آنھا در سخنان علی (ع) مشاھده می شود . وام�ا در می�ان فالس�فۀ غ�رب فق�ط ط�رح ھ�ای ک�سطحی و عموما فقط ذھنی از این نوع تض�ادھا ب�ھ چش�م م�ی خ�ورد ک�ھ عموم�ا ھ�م ب�ھ مکت�ب اص�الت تض�اد و دیالکتیک پرستی می رسد کھ خود بھ لحاظ دینی کفری عظیم است و بھ لح�اظ عقل�ی ھ�م مکت�ب اص�الت جن�ون

و ھگ�ل و نیچ�ھ ب�ھ جنب�ھ ھ�ائی از را بھ ھمراه می آورد . در تاریخ جدید اروپا کسانی چ�ون فیخت�ھ و فویرب�اخ این تضاد الینحل نف�س بش�ری پرداخت�ھ ان�د ک�ھ البت�ھ عموم�ا ب�ھ ھ�یچ حق�ی نم�ی رس�د ک�ھ یگان�ھ باش�د و نھایت�ا

مذھب مدرن در می آورد ک�ھ ن�ام کل�ی اش ھمان�ا اوم�انیزم دیالکتیک و مسئلھ از خود ـ بیگانگی را بھ صورت زی ـ تاریخی است و بھ لحاظ اخ�الق عمل�ی ج�ز ھ�رج وم�رج را نم�ی است کھ عمال مکتب اصالت جبرھای غری

٢٧

شناسد . وشریعتی بھ ھمھ این دس�تاوردھای م�درن فلس�فھ غ�رب آگ�اه ب�ود و حقانی�ت و نی�ز خط�راتش را درک کرده و اکثر آنھا را نقد و بررسی نمود و اخطار داد .

ی�ن اھ�ل دنج�ر ب�ھ کش�ف واقع�ھ ای ش�د ک�ھ ک�ل این خالقیت معرفتی ش�ریعتی در قلم�رو دی�ن و ت�اریخ م�ذاھب م

ی در وی نم�ود . سنتی را بھ رعشھ افکند و خاصھ روحانیت مذاھب را دچار بدبینی ھای کالنی درب�ارۀ ش�ریعتھ ب�ود ک�ھ فاق نیافتحقیقت ، راز نفاق مذھبی را یافتھ بود و کل تاریخ مذھب و مذھب تاریخی ـ وراثتی را جز ن

ـ سیاس�ی لح�اظ قض�اوت اجتم�اعیالھ�ی در تض�اد و ع�داوت ب�ود . ای�ن کش�ف ش�ریعتی ب�ھ با اصل دین انبیایھا ! فیون تودهمنجر بھ ھمان امری می شد کھ مارکسیزم و اگزیستانسیالیزم دربارۀ مذھب صادر کرده بود : ا

ولی افیونی کھ شریعتی یافتھ بود بسیار مھلکتر از افیون مارکس در تاریخ مذھب بود.د و در یافتھ ب�و ی بھ زبان ساده کل مذاھب رایج در میان عامھ بشری را مذھب ضد مذھب پیامبران خداشریعت

دنیت و عل�م م�قالب�ات و از جملھ مسئلھ انواقع جریان تاریخ را تماما جریان ضد حقیقت یافتھ بود در کلیھ امورد ک�ھ وی ی توان دیی و علم وآزادی و امثالھم مو امثالھم . با نظری بھ نقد شریعتی در باب مدنیت و دموکراس

ش�ی رواز چن�ین نگ ھر واقعیتی را در بستر تاریخ و جامعھ ضد حقیقی می یافت کھ آن واقعیت منادی آن ب�ود .ر ب� ای�ن انقالب�ی بود کھ شدید ترین و عمیق ترین احساسات و افکار انقالبی در شریعتی پدید آم�د و ب�ارز ش�د .

وی چیزی تی در نظرریخ و بشریت بود و لذا انقالبات سوسیالیستی و آزادیخواھانھ و لیبرالیسعلیھ تمامیت تا جز اصالحاتی سطحی تلقی نمی شد کھ نھایتا در خدمت دروغ و فریب است .

است برخاستھ از » مذھب منھای روحانیت«کھ در واقع شعبھ ای از نظریۀ »اسالم منھای روحانیت «نظریۀ و وارونگ�ی م�ذھب در ط�ول ت�اریخ را س�خاست کھ ش�ریعتی عل�ت بیرون�ی ای�ن م» ب ضد مذھب مذھ«کشف

یکی حضور روحانیت مذاھب می دانست کھ خود را واسطۀ بین خدا و خلق کرده و بلک�ھ خ�ود را ص�احب ک�ل ھ�ر دی�ن ت�ازه دین وجانشین خدا قرار داده بودند و ھمواره بزرگترین دشمن ظھور ھر پی�امبر جدی�دی بودن�د و

ای را اگر نمی توانستند براندازند آن را مسخ ک�رده مب�دل ب�ھ م�ذھب ض�د م�ذھب آن پی�امبر جدی�د م�ی نمودن�د . البتھ بھ لحاظی این امر ھیچ کشف تازه ای نبود ولی شریعتی این امر را بھ ک�ل اعم�اق و ابع�اد وج�ود ت�اریخی

سیاس��ت و ،ھن��ر ،فرھن��گ ،تم��دن ،ش��امل ح��ال عل��م بش�ر توس��عھ داد و نش��انھ ھ��ایش را ھ��م آش��کار س��اخت و ی بکر بود کھ نیچھ برخ�ی از جنب�ھ ھ�ایش را آن ھ�م ب�ھ ط�ور نیم�ھ تو حقیقحکومت ھم نمود . و این کاری نو

کاره و مردد آشکار ساختھ بود و شریعتی آن را کامل ساخت و مبدل بھ ای�دئولوژی ن�وین ک�رد . ک�ھ البت�ھ ای�ن مطلقا قابل تبیین و تدوین علم�ی ـ فلس�فی ـ کالم�ی نب�ود و ش�ریعتی ھ�م در تجرب�ھ کوت�اه ایدئولوژی بھ نظر ما

بھ این ناممکن بودن رسید . آنچھ را کھ شریعتی کشف کرده بود حقیقتی عظیم و جھ�انی » تدوین ایدئولوژی«ش�أ ک�ل احساس�ات و و ھمھ جانبھ بود کھ در عین حال کل واقعیت بشری است . تضاد این حقیقت با واقعی�ت من

افک�ار انقالب�ی دکت�ر ش��ریعتی اس�ت . پ�س اندیش�ۀ انق��الب در ن�زد ش�ریعتی بس�یار عمی��ق ت�ر از ھم�ھ تئوریھ��ای انقالبی در تاریخ جدید جھان می باشد و امری بسیار فراتر و عمیق ت�ر از اقتص�اد و سیاس�ت و اخ�الق اس�ت .

عتی داشت یک انقالب سطحی و کودکانھ تلقی م�ی ش�د لذا انقالبات سوسیالیستی با ھمھ ارزشی کھ در نزد شریبھ ھمین دلیل شریعتی با ھمھ انقالبیگری آتشین خود کھ بھ راستی آتشین ترین انقالبات تلق�ی م�ی ش�ود ھرگ�ز ب��رای انقالب��ات سیاس��ی از آن ن��وعی ک��ھ در جھ��ان معاص��ر ش��اھدش ب��ود ھ��یچ عجل��ھ ای نداش��ت زی��را عاقب��ت

ست . بھ ھمین دلیل ھم�ھ گروھھ�ای انقالب�ی در کش�ورمان ش�ریعتی را چ�ھ بس�ا ھولناک آن را بھ خوبی می دانضد انقالب تشخیص می دادند و با وی ھیچ نوع ھمخوانی احساس نمی کردن�د ھم�انطور ک�ھ چن�د س�ال پ�س از

» اس��تعماری ن��و«انق��الب رھب��ر یک��ی از انقالب��ی ت��رین گروھھ��ا در خ��ارج از کش��ور اندیش��ھ ھ��ای ش��ریعتی را اندکی بعد در داخ�ل کش�ور جری�انی پی�دا ش�د ک�ھ ب�ھ ظ�اھر مخ�الف آن جری�ان خ�ارج از کش�وری ب�ود و . ونامید

منادی روحانیت ھم محسوب می شد و شریعتی را بھ ھم�ان تھم�ت ن�احق ملق�ب س�اخت ک�ھ گوین�ده ای�ن جری�ان ین روحانی�ت ھ�ر است . این روحانی و آن روشنفکر انقالبی ضد ا» نھضت امام خمینی «ھمان نویسندۀ کتاب

دو ب�ھ موض��عی واح�د در براب��ر ش�ریعتی رس��یدند و ای�ن عبرت��ی عظ�یم و قاب��ل تأم�ل اس��ت واقع�ھ ای ک��ھ دال ب��ر حقانیت نظر شریعتی می باشد زیرا وی روش�نفکری عاری�ھ ای ـ ت�اریخی و م�ذھب عاری�ھ ای ـ م�ورثی را ھ�ر

رای صفاتی واحد می دی�د : عل�م م�وروثی ـ دویکی می دانست . وی ھمھ محصوالت موروثی بشر را ماھیتا دامدرس��ھ ای ، م��ذھب ت��اریخی ، فلس��فۀ مدرس��ھ ای ، انق��الب تقلی��دی و ... وی ھمچ��ون م��والی روم��ی تقلی��د را

. مواره جز بھ فاجعھ منجر نشده اس�تباعث ھمھ بدبختی ھا می دانست و این تقلید خاصھ در امر علم و دین ھنباش�د جعل�ی و وارون�ھ و ل خ�ود ج�وش معرف�ت نف�س و خ�ود ـ آگ�اھیودر نزد ش�ریعتی ھ�ر آنچ�ھ ک�ھ محص�و

فریبنده است و این ھمان سنت فکری ـ اعتقادی عرفان اسالمی است ھمانطور ک�ھ م�ثال ش�یخ بھ�ائی نھایت�ا در اس�تنجای ابل�یس س�نگ ھمان�ا لب�اس ابل�یس و بلک�ھ یو فن� یاواخر عمرش کل علوم مدرسھ ای را اع�م از دین�

ھمانطور کھ آلبرت انیشتن در اواخر عمرش در ماھیت علم تردید کرد . واین ھ�ر دو از جان�ب علم�ای خواند .زمانھ و بلکھ از جانب شاگردانشان متھم بھ جنون شدند . دکتر شریعتی بھ لحاظی مثل انیش�تن جھ�ان ش�یعھ و

ا ک�ھ دی�د خ�الف آنچ�ھ ب�ود ک�ھ ایران است کھ با افکارش زمینۀ انقالب را ف�راھم س�اخت ول�ی در زن�دان آنچ�ھ رعمری برایش رن�ج کش�یده ب�ود . مث�ل انیش�تن ک�ھ تم�ام عم�ر علم�ی اش ب�ھ بم�ب اتم�ی منتھ�ی ش�د . ودر واق�ع شریعتی در دو سال آخر عمرش بھ وضوح دید کھ کل آثار وی در جامع�ھ مب�دل ب�ھ ض�د آن حقیقت�ی ش�ده اس�ت

پ�س از زن�دانش ناش�ی از ای�ن حقیقت�ی ب�ود ک�ھ رخ داده کھ او بھ خاطر آن زندگی کرده بود . یأس و افس�ردگی

٢٨

بود : شریعتی ضد شریعتی ! و بدین ترتیب شریعتی بھ ناگاه دید کھ خودش ھمان حقیقتی است کھ عم�ری در جستجویش بوده است .

ایس�ت ک�ھ ت�نھا و عداوت ھا نس�بت ب�ھ افک�ار و آرای ش�ریعتی از جان�ب کس�انی تآیا امروزه شدیدترین مخالفز لف�ان دی�رودیروز از ھوادارانش بودند؟ و نی�ز ش�اھد ظھ�ور جری�انی دیگ�ر ھس�تیم و آن اینک�ھ ش�دیدترین مخا

نآی�ا ش�دیدتری شریعتی را امروزه حامی و طرفدار آرای شریعتی می بینیم . مسئلھ از این ھم وسیع ت�ر اس�ت .تق�ادات ب�ھ دیدترین انبرنخاستھ اند ؟ آیا شدشمنان انقالب اسالمی از بطن انقالبی ترین جریانات ھوادار انقالب

ات رین جریان�رھبر انقالب اسالمی از جانب شدیدترین مریدان ایش�ان ب�روز نک�رده اس�ت ؟ آی�ا ض�د کمونیس�م ت�» ذھب مذھب ض�د م�«ھمانا کمونیست ترین آنھا نبوده اند ؟ این واقعیت ھای ھمھ جائی دال بر حقانیت نظریۀ

ھ�ائی ای��ن نگون�ھ ک��ھ از آث�ار دکت�ر ش�ریعتی ب�ر م�ی آی��د وی فرص�ت نیاف�ت ت�ا ح�ق نالبت�ھ واض�ح اس�ت آاس�ت . اص�ال خ�ودش را آشکار سازد و نمی توان دقیق�ا ثاب�ت ک�رد ک�ھ آی�ا» حقیقت ضد حقیقت «تراژدی بشری یعنی

یس�تی ! ول�ھم در درون خویشتن موفق بھ درک یگانگی این تضاد عظیم شده ب�ود ی�ا ن�ھ : تض�اد ھس�تی و بایھود و در مجموع��ۀ آث��ار و روحی��ات ش��ریعتی نش��انھ ھ��ای مس��تقیم و غی��ر مس��تقیم ای��ن یگ��انگی و رض��ا ، مش��

ص�ل نس�ان وامحسوس است ولی عریان و گویا نیست . البتھ رسیدن بھ کمال این یگانگی مق�ام ام�ام کام�ل و ا. ای�ن ال یگ�انگی اس�تدر حق است : انسانی ک�ھ کم�ال ح�ق را در واقعی�ت ج�اری بش�ر م�ی بین�د و خ�ودش جم�

جمال یگانھ را امروزه ما در شریعتی تماشا گریم .

طن�ز س�یاه و انسان ذاتا ضد خویشتن است : این حقیقت عرف�انی در ھم�ھ آث�ار ش�ریعتی گوی�ا و عری�ان اس�ت .ز عبھ ای اش�» م�ذھب ض�د م�ذھب«تلخ ادبیات شریعتی ناشی از ھمین حقیقت دریافت شده م�ی باش�د . نظری�ۀ

دی�ده ھمین حقیقتی است ک�ھ ش�ریعتی در وادی معرف�ت نف�س درک ک�رده و آث�ارش را در ک�ل جھ�ان بش�ری ھ�منش جھ�ان و ازلی این حقیقت ھمانا خدای ضد خداست . ای�ن ض�دیت خ�دا ب�ا خ�ودش منج�ر ب�ھ آف�ریاست . مبدأ

ج��ز دیگ��ر چی��زی ینخاص��ھ انس��ان ش��ده اس��ت ک��ھ خلیف��ھ خ��دا ول��ی نفس��ا دش��من خداس��ت . ای��ن ض��دیت در بی��ایش نیست . از ھمین رو شریعتی در ھمھ آثارش عاشق است و عشق ش�ریعتی در ج�ای ج�ای کتابھ�ا» عشق«

ش�ق را عمی جوشد . یعنی ھمھ معارف حاصل از آثار شریعتی محصول عشق اوست بھ یگانھ . اگر کسی این قالن�ی . آث�ار ع ناک�ام و پ�وچ م�ی ش�ود درک و احساس نکند ھمھ آرای شریعتی را وارونھ می یابد و لذا نھایت�ا

ر ن�د دی�ن داھمھ عارفان بزرگ ھمین ویژگی را داراست و کل دین ھم ھمینطور است . ل�ذا فق�ط عاش�ق م�ی توایامبران است مثل مذھب ھمھ پ» عشق«صادق باشد و گرنھ منافق می شود . پس باید گفت کھ مذھب شریعتی

ول عش�ق جھان بھ سوی خداست کھ ک�ل ای�ن جھ�ان و انس�ان محص� و عارفان .زیرا مذھب ھمان راه انسان دردر ق��رآن ک��ریم جملگ��ی توص��یف ی��ک انس��ان عاش��ق اس��ت . پ��س » م��ؤمن«خداس��ت . ب��ھ ھم��ین دلی��ل تعری��ف

م�ین بس�یارزشریعتی آدم عجیبی ھم نبود او یک مؤمن واقعی بود کھ ھمواره بھ قول ق�رآن تعدادش�ان ب�رروی است . بسیار اندک و گاه انگشت شمار

ان مان�ا پی�روشریعتی این واقعیت تاریخی را کشف کرده بود کھ شدیدترین دشمنان حق و اص�ول ھ�ر م�ذھبی ھ

ؤمن م�نم�از را آن مذھب ھستند . بھ ھمین دلیل وی اھل سنت را شیعھ تر می دید و کافر را مسلمان ت�ر و ب�ین�د ب�ھ جن�ون را درک نم�ی کرد» یگانگی«ا کھ تر . واین نوع سخنانش بر دل ظلمت ، آتش می افکند و آنان ر

می انداخت . ھ از ار کردم ک�روزی یکی از آشنایان قدیم دوران دانشجوئی در خارج از کشور را بیست سال بعد در داخل دید

ت . ر م�ی دانس�مری�دان آتش�ین ش�ریعتی و از مبلغ�ان وی ب�ود و ش�ریعتی را تقریب�ا پیغمب� ھم�ان دوران یک�ی ازب�ا «گف�ت وضوح با کل شریعتی و آرایش ب�ھ ب�ن بس�ت کام�ل ت�ا س�ر ح�د ع�داوت رس�یده ب�ود و م�یدیدم کھ بھ

ین�ی نم�ود یک�ی ع و دلیل�ی ک�ھ ارائ�ھ» شریعتی نمی توان زندگی کرد و من با شریعتی کل زندگیم را تب�اه ک�ردم تن ن و نخواس�ن نداش�تشریعتی بھ لحاظ ایدئولوژی بانی آرم�ا«بود و یکی تئوری . . تئوری اش این بود کھ :

در فرانس�ھ م�ن« و دلیل عینی اش این بود کھ : .» است و این یک ایدئولوژی استعماری و ضد زندگی است ر و جال�ب ت� »بارھا ھمسر شریعتی را دیدار کردم . ایشان ھم می گفت ک�ھ م�ن از ش�ریعتی خی�ری ندی�دم و ...

رد و ن�انشک�ت ھنوز نام شریعتی را با خود حمل م�ی اینکھ این آشنای قدیمی در ھمین حال و موضعی کھ داشز ارور ش�د و را می خورد . این آشنا چند ماه بع�د ظ�اھرا ب�ھ دس�ت گروھ�ی ک�ھ آنھ�ا ھ�م ض�د ش�ریعتی بودن�د ت�

؟قربانیان قتلھای زنجیره ای از آب در آمد . آیا از این واقعھ چھ نتیجھ ای می توان گرفت

آن افع�ھ ش�املدق است در آن واحد دارای جاذبھ و دافعھ است . این جاذب�ھ و ھر امری بھ میزانی کھ دارای حونش و در انسانی نیز می شود کھ حامل و بیانگر آن حق است ھم در درون آن انس�ان ب�ا خ�ودش و ھ�م در ب�ر

و ھم�ھ رابطھ با مخاطب�ان . یک�ی از مظ�اھر اس�طوره ای چن�ین وض�عی در ت�اریخ ھمان�ا وج�ود عل�ی (ع) اس�تع) یعن�ی اران نیز کم و بیش از این خصیص�ھ برخوردارن�د . وقت�ی یک�ی از مخل�ص ت�رین مری�دان عل�ی (علی و

رب�ارۀ راژی�ک ت�ر دملجم مرادی نھایتا قاتل علی (ع) از آب در می آی�د م�ی ت�وان فھم�ی واق�ع بینان�ھ ت�ر و ت ابنین قاع�دۀ از ھم� موافق�انو آثار و عوارض اھل حق کسب نمود . ش�ریعتی و بازت�اب آث�ارش در می�ان مخالف�ان

دیالکتیکی برخوردار است .

٢٩

الم ت�اریخ اس� نظریات شریعتی دربارۀ وقایع صدر اسالم یکی از بحران زاترین نظریاتی اس�ت ک�ھ در ط�ول ک�ل ش�عر وھ�ای بح�ران زا ب�ھ ص�ورت حکای�ت از زبان یک مؤمن مسلمان بیان شده است . این ن�وع نکت�ھ گ�وئی

ون ب�ھ چ�ز عارفان ب�زرگ چ�ون م�والی روم�ی و ع�ین القض�اة س�ابقھ داش�تھ اس�ت و واستعاره از زبان برخی ااش ھ�م ح�ران زائ�یبزبان نثر و بیانی کھ بھ ھمھ مردم برسد نبوده لذا ھرگز مبدل بھ باوری جدی نشده و ل�ذا

می اس�القھای فچندان جدی تلقی نشده است و تاھمین حد ھم در طول تاریخ موجب شده کھ بسیاری از علما و ی سازد . مآثار این عارفان را نجس دانستھ کھ حتی بایستی با دستکش و انبر حمل شود و غسل را واجب

ل ح��ال ھم��ھش��ریعتی ک��ل ت��اریخ را از ازل ت��ا ب��ھ ام��روز نع��ل وارون��ھ و پوس��تین وارون��ھ م��ی دان��د و ای��ن ش��ام

گرش�ی ق�رار ش�ریعتی تح�ت ش�عاع چن�ین نمحصوالت تمدن بشر از مادیات تا معنویات می شود . ھمھ نظری�ات رک نش�ده ودارد و اگر این نگرش و جھان بینی شریعتی درک نش�ود مس�لما ھ�یچ نظ�ری از ش�ریعتی اساس�ا د

. موج��ب گمراھ��ی م��ی ش��ود و پی��روانش را نی��ز دی��ر ی��ا زود ب��ھ مواض��عی خص��مانھ نس��بت ب��ھ وی م��ی کش��اندع�ارف و داشتھ باشد ھم�انطور ک�ھ عل�ی (ع) را و ھ�ر شریعتی را کسی می فھمد کھ او را بخودی خود دوست

پیامبری را . و گرنھ جز تناقض عاید نمی گردد . ی ب�رای کسی یا گروھی کھ می خواھد از اندیشھ و آرای شریعتی ی�ک ای�دئولوژی سیاس�ی و ی�ک نس�خھ درم�ان

ک�ھ در . ھم�انطور امور محض دنیوی استخراج کند بھ بیراھھ رفتھ است و ب�ا ش�ریعتی ب�ھ ب�ن بس�ت م�ی رس�در و حت�ی عل�ی (ع) ب�ھ ب�ن بس�ت رس�یدند و وی را م�ردی ب�ھ غای�ت متکب� بابسیاری ازاصحاب کبارصدر اسالم

م دمش�یری دو شکافر و نھایتا مجنون لقب دادند کھ بھ ھیچ صراطی مستقیم نیست . این نوع انس�انھا ھمچ�ون ن�د خم�ی م�ی کنری بی دستھ کھ خود را ھم مرتبا زھستند کھ موافق و مخالف ھر دو را می زنند و بلکھ شمشی

و نھایتا خود را نیز می زنند . رد . حقیق�ت است و نور را نمی توان دستگیر نمود و از تارھایش کاله و لب�اس درس�ت ک�» نور«پیام شریعتی

ین گت�راین اس�ت ک�ھ ش�ریعتی مطلق�ا آدم�ی سیاس�ی نیس�ت ع�ین عل�ی (ع) . سیاس�ی ک�ردن اندیش�ھ ش�ریعتی بزرور م�ی ن�خطائی است کھ دوستان و دشمنانش بھ یک میزان مرتکب ش�ده و گم�راه گش�تند . تح�ت الش�عاع ای�ن

یاس�ت خ�واری و رتوان مؤمنانھ زندگی کرد و این نور را اشاعھ داد و ابالغ کرد بھ شرط اینکھ در سودای آدم نباشیم .

ـ ایدئولوژی : ٣

ئی ک�ھ ب�ھ ت است از مجموعھ ھماھنگ و واحدی از ایده ھا و باورھ�اایدئولوژی در فرھنگ مدرن غربی عبارد رار م�ی دھ�صورت راه و روش ھای عملی از زندگی در آمده و ھمھ مسائل مادی و معنوی بشر را مد نظر ق

عم�ل م�ی وو بھ طور کلی یک راه نجات و سعادت عمومی را برای بشریت ارائھ می دھد و در جھتش حرکت ھ ظ�ری و مدرس�نی در نقطۀ مقابل فلسفھ ھای ص�رفا ملان دیگر ایدئولوژی عبارت است از فلسفۀ ع. بھ بیکند

وش�ھورترین مای کھ با جامعھ و عامۀ مردم سر وکاری ندارد . درست بھ ھمین دلیل سوسیالیزم مارکسیستی ژی ش�ھرت ای�دئولو مدرن بھ حساب می آید و م�ارکس ب�ھ عن�وان پ�در در تمدن بلکھ نخستین ایدئولوژی غربی

یافتھ است .

م�ذھب وبراساس چنین توصیفی از ایدئولوژی کھ کم و بیش مورد قبول عامھ ص�احبنظران اس�ت ھ�ر فرھن�گ را یچ انس�انیزنده و فعالی را ھم می توان یک ایدئولوژی دانس�ت در درج�ات و ان�واع گون�اگونش . و بلک�ھ ھ�

ر دا . بلک�ھ ی و ب�ی س�واد و ب�ی خب�ر و ب�ی فک�ر رمیک بشر ع�ا نمی توان اساسا بدون ایدئولوژی خواند حتیم�ذھبی ، ،ی ، ب�دوی لوژیھای غری�زاینجا می توان انواع و مراتب ایدئولوژیھا را مد نظر قرار داد م�ثال ای�دئو

ۀ ھم�اھنگیفلسفی ، سیاسی و امثالھم . و نیز ایدئولوژی عرفانی . زی�را ھ�ر ف�رد و گروھ�ی براس�اس مجموع�ی�ل ھ ھم�ین دلسات و باورھا در چھار چوب شرایط تاریخی ـ اقتصادی ـ سیاسی خود زندگی می کند . ب�از احسا

گون�ھ ای مارکسیزم ھم ک�ھ یک�ی از فلس�فی ت�رین و علم�ی ت�رین ایدئولوژیھاس�ت در ھ�ر نقط�ھ ای از جھ�ان ب�ھی ب�ھ ق�اره ا ر کشور وخاص فھم واجرا شده است . ھمانطور کھ مثال مسیحیت بھ عنوان یک ایدئولوژی در ھ

زت�اب ملت�ی با گونھ ای خاص خود عمل می کند و اسالم نیز . ایدئولوژی عرفانی نیز در ھر دوره ای و در ھ�ران ائی از جھ�ج�ویژه خود را داشتھ است . حتی دموکراسی نیز کھ امروزه مسلط ترین ایدئولوژیھاس�ت در ھ�ر

اص��ل تقاب��ل ھ��ا و رقاب��ت ھ��ا در جوام��ع بش��ری ھمان��ا حب��ھ ن��وعی خ��اص اس��ت . و ب��ھ لح��اظی ھم��ھ نبردھ��ا و رویاروئی ایدئولوژیھاست .

٣٠

. ایده یعنی بھ لحاظ معنائی کھ در لغتش حضور واضح دارد چیزی جز ایده شناسی نیست» ایدئولوژی «واما نب�ۀ دو جناس�ی شچھ ؟ یعنی اندیشھ ای کھ براساس تجربھ تبدیل بھ ب�اور و ایم�ان ش�ده اس�ت . بن�ابر ای�ن ای�ده

داراست : شناخت مجدد ایده ھای خود و دیگران . را کلیه وھ�ی از راشناخت ایده ھای خویشتن مترادف با خود ـ شناسی می شود زیرا اکثری�ت باورھ�ای ھ�ر ف�رد و گر وبازیاف�ت غرایز و وراثت و تاریخ و تعلیم و تربی�ت و ش�رایط اقتص�ادی ـ سیاس�ی ب�ھ وی رس�یده اس�ت و ل�ذا

اورھ�ای بمجدد و ارزی�ابی ارزش ھ�ای ای�ن باورھ�ای عاری�ھ ای ـ جب�ری ام�ری واج�ب م�ی آی�د . زی�را شناخت ھ�د و ن�وعیدناخود ـ آگاه موجب از خود ـ بیگانگی است ک�ھ رفتارھ�ای کورکوران�ھ و اتوماتی�ک را ب�روز م�ی

ج�ب ش�د ک�ھ موی می باجنون است . بنابر این ایده شناسی (ایدئولوژی) در این جنبھ اش نوعی شفا و عقل یاباظ آزادی انتخ��اب اس��ت و انس��ان را ص��احب سرنوش��ت خ��ود م��ی س��ازد و دارای اختی��ار م��ی کن��د . ب��دین لح��

وول اعم��ال ای�دئولوژی ی��ک ام�ر ذات��ا دین��ی اس�ت زی��را کس��ی ک�ھ اختی��ار آگاھان��ھ ن�دارد چگون��ھ م��ی توان�د مس��ئگ اس�المی سان بی اختیاری را در فرھنسرنوشت خویش باشد و بھ وجدان و خدای خود پاسخ گوید . چنین ان

ع ان ای�ن ن�وت گویند کھ چون حیوانات براساس غریزه عمل می کن�د و ل�ذا خداون�د ھ�م گناھ�انسان عصر جاھلی انسانھا را می بخشد .

ینک�ھ اس�ی . و او اما دکتر شریعتی اساسا از طریق این درب ب�ر ای�دئولوژی وارد ش�د یعن�ی از درب خ�ود ـ شن

ھ ب�ھ ق�ول ک�مھ ایدئولوژیھای قدیم ومدرن را تا بھ اعماقش بشناسد حاص�ل خ�ود ـ شناس�ی ب�ود چ�را توانست ھ خت . وای�نعلی (ع) : ھر کھ خود را شناخت ھمھ چیز را شناخت و ھر کھ خود را نشناخت ھیچ چی�ز را نش�نا

رای�ج ھای دی�دگاھاز نظ�ر ش�ریعتی ذات�ا متف�اوت از س�ایر یک واقعی�ت اس�ت . پ�س طبیع�ی اس�ت ک�ھ ای�دئولوژیص�ل ھم�ین حااس�ت در جری�ان . تمام دعواھائی ھم کھ امروزه در کشورمان بر سر ایدئولوژی و ش�ریعتیباشد

ب ، فلس�فھ . زیرا در ایدئولوژی شریعتی ھمھ مھم�اتی چ�ون م�ذھ است و عدم درک ایدئولوژی شریعتیتفاوت لگ�ی س�تثمار جمزه ب�ا اس�تبداد و اس�تعمار و ا، سیاست، اقتصاد ، فرھنگ ، انقالب، دموکراس�ی، آزادی و مب�ار

ھ خ�ود ب�ول بای�د در زیر مجموعھ قرار دارند و فرع ھستند . شریعتی با ھزار زبان نشان داده است کھ انسان ا وو بشناس�د آید و تاریخ و مذھب و رسوم و شرایط موجود روانی و اقتصادی و سیاسی و تربیتی اش را از ن�

لذا در ید بکند .ند . یعنی انسانی کھ خودش را شناخت آنگاه ھمان خواھد کرد کھ بابعد تصمیم بگیرد کھ چھ کش�ی ن�دارد . آنگون�ھ ک�ھ م�ثال در مارکس�یزم وج�ود دارد ، ارز» برنام�ھ«نزد شریعتی ھرگز چیزی تحت عنوان

کسیس�تی ارواین یک حق است زیرا در طی قرن بیستم شاھد بودیم کھ ھمھ برنامھ ھای از پ�یش ت�دوین ش�ده من بس�ت صولش بھ بمواجھ با شکست شد و اتفاقا ھمین نسخھ ھای از قبل تھیھ شده بود کھ سوسیالیزم را با ا

ت موخ�ت و دس�کشانید و منجر بھ توبھ از سوسیالیزم شد . بدین لحاظ مائو رھبر انقالب چ�ین عبرت�ی ب�زرگ آیش پامعھ چین ام بھ گام و براساس شرایط جاز آن فرمول ھای از پیش تبیین شده برداشت و انقالب چین را گ

بتک�ار ف�ی م�دیون ای برد و لذا بسیار موفق تر از سایر انقالبات سوسیالیستی بود . و اصوال پیروزی ھر انقالبقیق�ت ل ب�راین حھم�ھ انقالب�ات ای�ن ق�رن دا نتیج�ھالبداھۀ رھبرانش می باشد و نھ برنامھ از پ�یش تعی�ین ش�ده .

است . و ل�ذا ب�ھ ح است کھ شریعتی برعکس مھندس مھدی بازرگان معتقد بھ مرحل�ھ بن�دی زم�انی نب�ودالبتھ پر واض

ق�ا بی را مطلتز سھ مرحلھ ای بازرگان شدیدا اعت�راض داش�ت . ش�ریعتی ام�ر خ�ود ـ شناس�ی و ای�دئولوژی ی�امی��د . م��ی فھنم��ی دانس��ت و ای��ن ج��دائی را بس��یار خطرن��اک مرحل��ھ ای ج��دا و ماقب��ل از مب��ارزات آزادی��بخش

دش انست و خوشریعتی خود ـ آگاھی و عمل اجتماعی و آگاھی بخش را گام بھ گام و توأمان امکان پذیر می د زده نش�ود نیز بر ھمین روش زندگی کرده بود . زیرا خ�ود ـ آگ�اھی اگ�ر گ�ام ب�ھ گ�ام ب�ھ مح�ک عم�ل اجتم�اعی

ون واس�الم اس�ت . وی ای�ن درس را از دی� مواجھ با خطر ایده آلیزم و خود ـ فریبی اس�ت ک�ھ بس�یار خطرن�اکن�ھ م�ی داد و سنت پیامبر و علی بھ خوبی آموختھ بود و در ع�ین ح�ال ارزش اول و آخ�ر را ب�ھ خ�ود ـ آگ�اھی

انقالب . ر س�ت ھم�انطوبدین لحاظ شریعتی را حتی می توان یک پراگماتیست و پوزیتیویست و ماتریالیس�ت اس�المی دان

ر ب�بلک�ھ دال و ... اینھا نھ تنھا تھم�ت و انح�راف نیس�ت اگزیستانسیالیست اسالمی ووکھ مارکسیست اسالمی ی عظم��ت و وس��عت فک��ری ش��ریعتی و خالقی��ت وی در ب��ھ خ��دمت آوردن ھم��ھ نوآوریھ��ای فک��ری زمان��ھ ب��را

ن ینود و بھتراست و از مصادیق این کالم قرآن کھ ھر مؤمنی بایستی ھر سخنی را بشاعتالی اندیشھ اسالمی بس�یج راین محورھایش را برگزیند و بھ خدمت دین آورد . این شعار حسینیۀ ارشاد ھم بود و ھمھ ارشادیھا ب

بودند . قادر بود حتی خود شیطان را دست بستھ وارد ایدئولوژی خ�ود کن�د و او را تس�لیم س�ازد و ب�ھ خ�دمت شریعتی

رفان بزرگی چون مولوی نمی دانستند و ش�ھامتش را دین آورد و در دین حل کند . این کار را جز امامان و عانداشتند . ھر یک از حکایتھای مثنوی مولوی بھ مثاب�ۀ ھم�ین ک�اری اس�ت ک�ھ ش�ریعتی ب�ھ انج�ام رس�انید . ھم

جھ�ان اس�ت ک�ھ در جدی�د ایدئولوژی شریعتی قدرتمندترین و وس�یع ت�رین و خ�الق ت�رین ای�دئولوژی ک�ل ت�اریخ ش�ریعتی ب�ھ یی و المذھب و ضد مذھب جھان جای خود را دارا ھستند . ای�دئولوژ درونش ھمھ متفکران مذھبو جھانشمول است بھ رھبری اسالم و علی (ع) . شریعتی بزرگت�رین ی اومانیستی معنای کاملش یک ایدئولوژ

ی�ت مغز و لطیف ترین دل تاریخ معاصر جھان است . واین از عش�ق خ�ارق الع�اده وی ب�ھ بش�ریت اس�ت . روااست کھ ابلیس باالخره انسان را سجده کرد و از کبرش توبھ کرد و آن انسان علی (ع) بود . این واقعھ شامل

٣١

س��عۀ «ھم�ھ عل�ی واران ت��اریخ نی�ز م��ی ش�ود و ام��روزه آن انس�ان دکت��ر ش�ریعتی اس��ت . ش�ریعتی اس��وۀ کام�ل است . در دوران ماست . در دوران ما دلی وسیع تر از شریعتی پدید نیامده» صدر

ین یل ک��ردن چن��، ام و بس��تر ھم��ھ ایدئولوژیھاس��ت . وتب��دای��دئولوژی ش��ریعتی ، ای��دئولوژی ایدئولوژیھاس��ت ئی ب�ھ موجود کبیری بھ چیزی حقیر و مقطعی و دیپلماتی�ک و مص�لحتی ب�ھ مثاب�ۀ خودکش�ی اس�ت و ج�ز رس�وا

د ش�ده ان� تیامل�ھ خطرن�اکی ب�ا ش�ریعبار نمی آورد کھ امروزه شاھدش ھستیم کھ اکثر جناحھا مشغول چن�ین مع کھ اگر شریعتی را بھ کلی کنار می گذاشتند و حتی لعن می کردند کم خطر تر می بود .

ک��ر ب��دیع و ب ش�ریعتی فق��ط دی��ن را ای��دئولوژیکی نک�رد بلک��ھ مھمت��ر از آن ای��دئولوژی را دین��ی ک�رد و ای��ن ک��ارب�ھ بھ حق ی�ا کی کردن دین قبال ھم در تاریخ بشریشریعتی در دوران ماست و کاری است جھانی . ایدئولوژی

ش�ھور مناحق رخ داده است . کلیسای قرون وسطی ، امپراط�وری بن�ی عب�اس و حکوم�ت ص�فویان از مظ�اھر ھ�م نمون�ھ دین ایدئولوژی شده ھستند . جمھوری اس�المی ای�ران ھ�م نمون�ھ جدی�د آن اس�ت . حکوم�ت طالب�ان

م ک�ھ چ�ون آی�ا در ت�اریخ اس�الم و در ت�اریخ معاص�ر جھ�ان کس�ی را م�ی شناس�یب�ود . یک اس�الم ای�دئولوژیکیط�ور تی فق�ط ب�ھشریعتی ماھیت و خطر دین ایدئولوژیکی ـ حکومتی را آشکار کرده باشد ؟ چند کت�اب ش�ریع

ھ شریعتی ک تخصصی بھ این امر پرداختھ است . و اینک بسیار جالب و حیرت آور است کھ برخی از شاگرداندی�ن لوژی ک�ردناصال فکر کردن را از وی آموختھ اند امروزه متذکر می شوند ک�ھ دی�ن ای�دئولوژیکی و ای�دئو

د ن تا سر ح�کاری خطرناک و ناحق است . این مسئلھ آیا دال بر یک نمک بھ حرامی و وقاحت است و یا نسیار رت در مقاب��ل عظم��ت فک��جن��ون ؟ ای��ن مس��ئلھ ھ��ر چ��ھ باش��د ب��ھ معن��ای حس��ادت جن��ون آمی��ز و احس��اس حق��ا

نین وضعی چاست . ھر شاگرد متکبری کھ فقط بھ قصد نان و نام و ریاست درسی خوانده است دچار شریعتی نسبت بھ استادش می شود.

ده س�المی نم�واو اما ایدئولوژیکی کردن دین و اسالم بھ معنای حقیقی واصیلش ھمان کاری ب�وده ک�ھ عارف�ان

ر و ت�و ملم�وس را در تاریخ جدید بھ انجام رسانید و بس�یار ج�امع ت�ر و جھانش�مولتر اند و شریعتی ھمان کارـ شناس�ی ش�ھ در خ�ودب�ھ معن�ای ای�ده شناس�ی ذات�ا ری یرک تر و امی تر و معقولتر . زیرا گفتیم ک�ھ ای�دئولوژ

س فھم�د . پ�بوان�د دارد زیرا کسی کھ ایده و باورھای خود را درک نمی کند چگونھ باورھ�ای دیگ�ران را م�ی تی�ن را از دایدئولوژیکی کردن دین ھم�ان عرف�انی ک�ردن دی�ن اس�ت یعن�ی معرفت�ی و عقالن�ی ک�ردن دی�ن . یعن�ی ا عن�ی دی�ن رآسمان و متافیزیک و احساسات کور بھ عرصھ زمین و زندگی و فیزیک و فھم مادی کش�انیدن . ی

وده است .باین کار ھمھ پیامبران خدا نیز از عرصھ نسیھ و نسیان خارج کردن و نقد و زنده ساختن . وگوئی کھ امروزه کسانی کھ از فرط حقارت و حسادت می خواھند درس ھای شریعتی را بھ خودش بیاموزند و

ی�ان را از م» یتق�و«خودشان بانی این درس ھا بوده اند می گویند کھ شریعتی با ایدئولوژیکی کردن دین امر م�ان ھچن�ین کس�انی و در رأس آنھ�ا دکت�ر س�روش ی�ادش رفت�ھ اس�ت ک�ھ تق�وی برده و ن�اممکن نم�وده اس�ت .

ران�دازی بگوھره و اصل و ھدف دین است پس بھت�ر اس�ت ش�ریعتی را انس�انی ض�د دی�ن بدان�د ک�ھ اص�ال ب�رای ب�ا حمی�د اسالم مأمور شده است ھمانطور کھ حمید روحانی چنین ادعائی کرده اس�ت . پ�س چ�را دکت�ر س�روش

ر دی�ن ھ�ر دو افتاده است ؟ آیا این فقط یک دعوای سیاسی بر سر قدرت و نان ونام نیست ؟ پ�س ا روحانی دربض و بس�ط ق�« حکم ظاھر و باطن یکدیگرند . و بھ یاد دکتر سروش می آوریم کھ بارھا مخصوص�ا در کت�اب

س ن�د . پ��را ی�ک احس��اس ک�ور و عص��بیت مح�ض دانس��تھ ک�ھ ج��ز خ�ونریزی نم��ی دا» ایم��ان«علن�ا » ش�ریعت عتی دریاب�د وگ�وھرۀ دی�ن را در ش�ریبھت�ر از ای�ن ندان�د واص�ال نتوان�د را ھ�م» تق�وی«طبیعی است ک�ھ ایش�ان

س�وا روپریس�م دچار چنین تناقضات رسوائی شود و از فرط رسوائی بھ لیبرالی�زم آمریک�ائی پن�اه جوی�د و ب�ھ پ کھ بھ توجیھ صھیونیزم می رسد .

و اصال ھمھ .بھ معنای عرفانی اش ایدئولوژیکی کرده و نھ بھ معنای سیاسی آن پس شریعتی دین واسالم را یئولوژمشکالت پیروان سیاسی شریعتی این است کھ ھر چ�ھ بیش�تر س�عی م�ی کنن�د کمت�ر م�ی توانن�د ی�ک ای�د

س�روش ھ�م سیاسی ـ حکومتی را در آثارش پیدا کنند و آنگاه با وی بھ بن بست و تناقض می رس�ند . مش�کلین را ع�» ایم�ان«ز ھمین دس�ت اس�ت ک�ھ از ی�ک ط�رف س�نگ تق�وی را ب�ھ س�ینھ م�ی زن�د و از طرف�ی دیگ�ر ا

ی کھ ی�ک حماقت و عصبیت و توحش می داند . ویادش رفتھ است کھ تقوی محصول عملی ایمان است و گوئت ویشتن اس�خضات آیھ از قرآن ھم نخوانده است و گوئی کھ در اشعار موالنا ھم فقط در جستجوی توجیھ تناق

ست اـ آگاھی . این خود ـ فریبی نمی تواند موفق بھ درک ایدئولوژی شریعتی شود کھ ذات و تار وپودش خود.

دیگ�ری ک��ھ س�روش از دکت�ر ش�ریعتی م��ی گی�رد ای�ن اس�ت ک��ھ ش�ریعتی ب�ھ آزادی ودموکراس��ی اش�کال اساس�یھ ای�ن ام�ر م�ی ش�ود ک�ھ اگ�ر ش�ریعتی ب�ھ بھائی در خود نمی داده است . بھ لحاظی این نظ�ر س�روش مرب�وط ب�

آزادی و دموکراسی بھائی در خود داده بود از می�ان پی�روانش گروھھ�ای خش�ن و تروریس�تی پدی�د نم�ی آم�د و برخی نھادھای جمھوری اسالمی ھم اینقدر خش�ن و قل�در نم�ی ش�دند . م�ا از آق�ای س�روش ای�ن س�ئوال را م�ی

اص�ال پی�امبران خ�دا ب�ھ آزادی و دموکراس�ی بھ�ائی م�ی داده ان�د ی�ا کنیم ک�ھ آی�ا ب�ھ نظرایش�ان پی�امبر و عل�ی وآدمھائی دیکتاتور و یک بع�دی ب�وده ان�د ؟ زی�را س�روش در ع�ین ح�ال معتق�د اس�ت ک�ھ ش�ریعتی ، دی�ن را ی�ک

معتقد شده و یا خواھد شد کھ منشأ ھمھ ب�دبختی بعدی کرده است . با این نگرش سروش بھ شریعتی ایشان یا دین خدا و پیامبرانش بوده اند . و سروش گام بھ گام بھ سوی چنین اعتقادی بھ پ�یش رفت�ھ اس�ت و ھای بشر

٣٢

خدا عاقبتش را بخیر گرداند و عاقبت ھمھ سروشیان رنگارنگ این دوران را ک�ھ در پنھ�ان و آش�کار روی ب�ھ و ... ی کاخ سفید دارند یعنی روی بھ سوی شیطان بزرگ : آزادی ، دموکراسی ، حقوق بشروس

س�اختھ مضحک ترین و رسواترین تھمتی کھ می توان بھ ش�ریعتی زد ای�ن اس�ت ک�ھ ایش�ان دی�ن را ی�ک بع�دیت ردی�دی نیس�تاست و بدتر اینکھ در ایدئولوژی شریعتی جائی ب�رای آزادی و دموکراس�ی وج�ود ن�دارد . البت�ھ

اری ش�ده خ�ویل بھ مذھب جھ�ان کھ آنچھ کھ در جھان غرب تحت عنوان آزادی ـ دموکراسی و حقوق بشر تبداس�ت و .و از محتوا بھ کلی تھی و بلکھ معکوس است در نزد شریعتی درست مظھر مذھب ض�د م�ذھب است

ق�ت ا ای�ن حقیآزادی ضد آزادی و دموکراسی ضد دموکراسی . و شریعتی تنھا کسی بود کھ در تاریخ معاصر م� .وا م�ی کن�د ی کرد کھ ای�دئولوژی ض�د ای�دئولوژی را رس�محسوس نمود و مبدل بھ یک ایدئولوژرا واضح و

ده فھ�م نش�پس باید گفت ھمھ این بھ اصطالح انتقادات بر شریعتی دال بر ای�ن حقیق�ت اس�ت ک�ھ ش�ریعتی اص�ال اه ج�رم و گن� است . این نافھمی خیرخواھانھ ترین توجی�ھ ب�رای ای�ن گ�روه م�ی باش�د زی�را ن�افھمی در ن�زد خ�دا

ب نمی شود ولی خود را بھ نافھمی زدن البتھ گناه کبیره است و تخم نفاق .نابخشودنی محسو

تی در گ��وئی آق��ای س��روش و ھمفک��ران ض��د و نق��یض او یادش��ان رفت��ھ اس��ت ک��ھ اندیش��ھ و ای��دئولوژی ش��ریعده ت و غ�رب زسالھای قبل از انقالب کھ بی تقوائی افتخ�ار ب�ود چ�ھ م�وجی از تق�وی در می�ان جوان�ان ب�ی ھوی�

ارۀ آورش درب� ید آورد و زمینۀ پیروزی انقالب شد . این واقعیت را ام�ام خمین�ی نی�ز ب�ا ھم�ۀ س�کوت حی�رتپدآورد ؟ خ م�ا پدی�دشریعتی بارھا اعتراف نمود . چنین حرکت متقیانھ را آیا ھیچ روح�انی توانس�تھ ب�ود در ت�اری

می�ان ند و ن�ھ دردین خود قرار داده بودآن ھم در میان جوانان و تحصیل کرده ھائی کھ غرب را خدا و قبلھ و غی�ر ادقانھ وی واقع�ی و ص�اپیران پا بھ گور کھ از ت�رس عزرائی�ل ب�ھ دی�ن م�ی گراین�د. ام�روزه نی�ز اگ�ر تق�و

آن�ان عتی در دلی ای�دئولوژی ش�ریاسیاسی و غیر مصلحتی در میان جوانان دیده می شود از برکت نور تقوعظ�یم ینروشیان چشمشان بر تاریخ معاصر ما کامال بستھ ش�ده و دچ�ار نس�یاپس سروش و ساست و الغیر .

ود ش�ریعتی م�ی گردیده اند . کاری کھ اینان با شریعتی می کنند بس�یار ب�دتر از فحاش�ی ھ�ائی اس�ت ک�ھ نث�ار ش�د . ول�ی زیرا این تھمت ھ�ای ن�احق آنق�در رس�وا اس�ت ک�ھ در م�ردم و جوان�ان نتیج�ۀ معک�وس ب�ھ ب�ار م�ی آور

ل�ی تردی�دیوش و ھمفکرانش بھ طرز منافقانھ ای مشغول شریعتی زدائی از دل و اندیشۀ جوانان ھستند وسرسروش از نیست کھ این موفقیتی مقطعی و فریبنده است . و درست بھ دلیل بروز رسوائی و شکست است کھ

روی بھ سوی خانقاه می کند .» ستاد انقالب فرھنگی « مکات��ب ص��ال آن چی��زی نیس��ت ک��ھ م��د نظ��ر ش��ریعتی اس��ت . وی ای��دئولوژی را درفھ��م س��روش از ای��دئولوژی ا

یش آن . گ�را غربی خوانده و فھمیده است آن ھم در سطحی ترین و تبلیغاتی ت�رین و لیبرالیس�تی ت�رین مکات�بب�ھ اص�طالح نیز از ھمین بابت است . پوپر بھ عنوان پر صداترین بلن�دگوی ض�د انق�الب و» پوپر«سروش بھ

ب اس�المی در غرب ، مبدل ب�ھ پی�امبر سروش�یان ش�ده اس�ت و ای�ن یعن�ی توب�ھ از انق�ال» اصالح گرائی«حامی س��ت . لوژیکی ماای��ران و از ھ��ر چ��ھ انق��الب . ای��ن یعن��ی ای��دئولوژی آمریک��ائی . ش��ریعتی پ��در انق��الب ای��دئو

یک�ی نقالبی فقطاچند کھ ایدئولوژی وانقالب ایدئولوژیکی چیزی بسیار متفاوت از ایدئولوژی انقالبی است ھر ارد ک��ھ وژیھائی داز محص�والت انق�الب ای�دئولوژیکی م��ی توان�د باش�د ک��ھ ت�ازه م�اھیتی ک��امال متف�اوت از ای�دئول

س�یالیزم اقتص�ادی و سوھدفشان فقط انقالب سیاسی است . شریعتی ب�ا تم�ام عش�ق و عالق�ھ ای ک�ھ ب�ھ ع�دالت دول اص�ولش ع�� ش�دیدا از سوس�یالیزم یزم را م�ورد انتق��اد ق�رار داد زی�رادارد ب�ا بیرحمان�ھ ت�رین ش�کلی مارکس�

ث��ر اک��ھ مھمت��رین و مش��ھورترین » ح��زب کمونیس��ت مانیفس��ت.« ک��رده و فق��ط سیاس��ی و اقتص��ادی ش��ده ب��ود ود ـ خ�ارزش ترین اث�ر ب�ھ حس�اب آم�د زی�را ھن�وز مارکس و مارکسیسم محسوب می شود در نزد شریعتی بی

ب اراده ای برنامھ ریزی سیاسی آغ�از ش�ده ب�ود یعن�ی ارادۀ ب�ھ ق�درت! و ش�ریعتی ص�احبود آگاھی آغاز نشده بود و این تخم تقوی و معرفت است .» ارادۀ بھ قدرت« مطلقا ضد

ش�ریعتی ب�از است آن ھم فقط قدرت سیاسی ـ اقتصادی کھ ھمھ دعواھا را ب�ھ» ارادۀ بھ قدرت«و این امروزه ت این واقعی�وکھ شریعتی در محور ھمھ مباحثات و جدالھای جناحی قرار گرفتھ است . می گرداند و سالھاست

ق�ط ب�ھ فدال بر ح�ق عظیم�ی اس�ت ک�ھ در ش�ریعتی وآث�ار وی حض�ور دارد و ھن�وز زن�ده اس�ت . زی�را ش�ریعتی » درتدۀ ب�ھ ق�ارا«عنوان یک روشنفکر انقالبی تنھا روشنفکر و انقالبی ایی در تاریخ معاصر جھان است کھ

ه ک��ھ اندیش��ھ و روح در می��ان م��ردم موج��ب ش��درا در ذات اندیش��ھ خ��ود ن��ابود س��اختھ اس��ت . و حض��ور ای��ن ای�ن .ھ نماین�د تشنگان قدرت جبرا برای بھ کام رس�یدن ، ش�ریعتی را م�ورد تھ�اجم ق�رار دھن�د ت�ا خ�ود را موج�

گرایش��ات .یتی مذبوحان��ھ اس��ت تھاجم��ات گ��اه در لب��اس دوس��تی و گ��اه در لب��اس دش��منی متح��دا در ح��ال فع��الیعتی بھ نتقدان شرجاھالنھ و فرصت طلبانھ بھ آثار نیچھ در طی سالیان اخیر در کشور ما کھ اساسا از جانب م

ار دھن��د وراه افت��اده اس��ت نی��ز از ھم��ین باب��ت اس��ت . در حقیق��ت م��ی خواھن��د نیچ��ھ را در مقاب��ل ش��ریعتی ق��ر!) (دوس�تانھ از آنان بود کھ در حین نب�رد ب�ا ش�ریعتی ب�ھ روش ھ�ای شریعتی را براندازند . مجید شریف یکی

ت نیچ�ھ در اثرمع�روف نیچ�ھ ب�ود ک�ھ از دنی�ا رف�ت . ھ�ر چن�د ک�ھ در بلن�د م�د » اراده بھ ق�درت«مشغول ترجمۀ ی�ن دال ب�ر ا وخدمت شریعتی قرار می گیرد و این تصور نیچھ گرایان جدید تصوری بس باطل و جاھالنھ است

ولوژیکی الب ای�دئپدر انقرا فھم نکرده اند ھمانطور کھ شریعتی را. زیرا نیچھ نیز است کھ اصال نیچھ حقیقت غرب است در عرصۀ مسیحیت . شریعتی بھ لحاظی نیچۀ ایران و جھان اسالم است .

٣٣

ـ شریعت عقالنی ۴

ک�ردن از ق�ل از دی�ن . و تعق�لنصوص صریح قرآن کریم ھم�واره دی�ن از عق�ل اس�ت و عو طبق در دین اسالم ده ان�د شو تعقل کھ مکررا در قرآن دعوت بھ تفکر دننبرجستھ ترین نشان مؤمنان دینی می باشد و فقط مؤمنا

دچ�ار ذھنی�ت ؤمنان فقطمتا ھدایت یابند زیرا فقط مؤمنانند کھ قوۀ تفکر و تعقل را دارا ھستند و الغیر . غیر خ�دای غی�ر د کھ ھمواره موجب فریبشان می شود . برای ھم�ین اس�ت ک�ھ در ق�رآن حت�یتخیلی و توھمی ھستن

خنان س�مؤمنان وھم و ھ�وای نف�س آنھاس�ت و بلک�ھ ش�یطان اس�ت ک�ھ ن�ام خ�دا را برخ�ود نھ�اده اس�ت . طب�ق ی�ن داقالن ب�ھ است و فقط ع�مکرری از پیامبر (ص) و علی (ع) و سایر ائمھ اطھار ھمواره عقل مقدم بر دین

ھ خ�اب اس�ت ک�راه می یابند دینی کھ ھیچ اک�راه و ش�رک و س�ھو و خراف�ھ ای در آن راه ن�دارد و بلک�ھ ی�ک انت وق�ل و دی�ن عسرنوشت آنھا را تعیین می کند . در حدیث قدسی آم�ده اس�ت ک�ھ خداون�د انس�ان را از س�ھ ن�ور

ر ب�دین و ھ�م س�تند یعن�ی عق�ل ھ�م ب�رت نیز بھ ھمراه عقل و متعاقب آن ھمحبت خلق کرده است کھ دین و محب س�ت احب�ت ب�ری محبت مقدم است و ھر کجا عقل باشد دین ومحبت با آن است ولی دین بھ تنھائی از عق�ل و م

وج�ب ھ�دایتمو محبت ھم بھ تنھائی از عقل و دین بری است و لذا ناقص و چھ بسا گمراه کنن�ده م�ی ش�ود و م�ی باش�د »اجتھ�اد« ایند بر این حقیقت کامال آگاھن�د و ای�ن اس�اس ام�رنیست . آنان کھ با قرآن و احادیث آشن

کھ یکی از محورھای اندیشھ شریعتی است و اساس تشیع .ن�ی م�ثال فال پس بھ عنوان کسی کھ مؤمن بھ معارف اسالمی و قرآن�ی ھس�تیم ھرگ�ز نم�ی ت�وانیم ادع�ا کن�یم ک�ھ

ت ول�ی می با محب آدمی خردمند ولی کافر است . یا بیساری آد آدمی مؤمن ولی متأسفانھ ابلھ است و یا بھمانیالمی ز مع�ارف اس�او ھر گ�اه چن�ین باورھ�ائی در م�ا راه یاف�ت بای�د ب�دانیم ک�ھ بی ایمان یا احمق است و و ...

مروزه بھ عاھا را امنحرف شده و خودمان نیز در عقل و ایمان دچار تردید یا گمراھی شده ایم . از این نوع اد ی عنوانھ�ائ کرات حتی از متفکران مشھور و علمای دینی می شنویم کھ دال بر خط�ر عظیم�ی م�ی باش�د . پ�س

د زیرا واقعیت عنوانھائی دروغین و منافقانھ ھستن» کافر خردمند« و » عاشق کافر«، » مؤمن احمق«مثل و کفر وجھ�ل ویک طرف قرار دارند ندارند . ایمان و عقل و محبت و انصاف و شرافت و تقوا و وفاداری در

اگونی ک�ھ در ھ�ر ف�ردی ب�ھ درج�ات و ان�واع گون� دیگ�ر. شقاوت و ستم و فسق و خیانت و جن�ون ھ�م در ط�رف ر درج�ھ ازحضور دارند . یعنی ھر درجھ از عق�ل ب�ھ ھم�راه ھم�ان درج�ھ از ایم�ان و محب�ت و تق�وا اس�ت و ھ�

ند و ا می آموزاد است . این درس را قرآن و امامان ما بھ مجھل بھ ھمراه ھمان درجھ از کفر و شقاوت و فسزرگی است بعین واقعیت بشری نیز ھست . بر ھمین اساس است کھ نمی توان گفت کھ مثال غرب دارای عقل ی و ب�ی دین� و محبت فراوانی ھم داراست ولی افسوس کھ دین ندارد و اخالقش بد است . چنین فکری از جھ�ل

جامع�ھ م�ا از ماھی�ت انس�انھا و جوام�ع م�ی باش�د . ھم�انطور ک�ھ نم�ی ت�وان گف�ت ک�ھ م�ثال و عدم درک درست م�ھ ب�دبختیھدارای دین وایمان و عواطف کالنی است ولی حیف کھ از عقل و خرد کم دارد و ھمین باعث این

مظھر یدکتر شریعت وشده است . چنین تصوری یک شرک واضح و عظیم است و دال بر نابخردی می باشد .قالن�ی در عاین نابخردی و شرک در کشور ماس�ت و ل�ذا م�ی ت�وان او را ب�انی مج�دد ش�ریعت بزرگی از کشف

ت ر چی�زی اس�جھان اسالم دانست کھ در وادی خود ـ شناسی بھ ریشھ دین رسید و دریافت کھ عقل مقدم بر ھ�ھ ت و عاطف�ھ م�ا ب�ھ ظ�اھر مظھ�ر محب�حتی مقدم بر دین وشریعت . زی�را در جھ�ان بی�رون ھ�م میدی�د ک�ھ جامع�

آنگ�اه ک�ھ و س�تمگری اس�ت .تیاست ولی در عمل چقدر ستم می کند و ستم م�ی پ�ذیرد . زی�را س�تم ب�ری آلترن�اعت اس�اس ش�ری د . زیرا می دید کھ بخش عم�ده ای از م�ردم م�ا ب�ررانسان نتوانست ستم کند جبرا ستم می پذیک�ل ھمن�د و ل�ذافکھ عمل می کنند ھیچ ایمانی ندارند و حق�ش را نم�ی محمدی زندگی می کنند ولی بھ ھمان ھم

ذھب ض�د م�شریعت مبدل بھ یک بازی ستمگرانھ شده است و ابزار دست ستمگران است . او فھمیده بود ک�ھ ر ددر دی�ن اس�ت . ل�ذا تم�ام عم�رش را وق�ف احی�ای عق�ل مذھب یعنی شرک ونفاق محصول عدم حض�ور عق�ل

رھنگی غربفنی دین را بھ اصلش رجعت داد . زیرا می دید کھ دین بی عقل بزودی تحت سلطھ دین نمود . یعھ و سھوی در حال از میان رفتن است پس بھتر است کھ خودش از طریق عقل دینی ، آن دین بی عقل و خراف

ن ک�ھ ای�ن یند . آن�اا از بین ببرد نھ اینکھ تبلیغات استعماری بھ کلی ریش�ھ دی�ن را برکن�د و ب�ر ج�ای دی�ن بنش�ر احیاگری عظیم دینی را درک نکردند شریعتی را ضد دین یافتند و بلکھ استعماری و مزدور .

خود شریعتی یکجا می گوید کھ در اروپا بودم کھ بھ ناگاه کشف کردم کھ حتی در خراف�ی ت�رین اعتق�ادات دین�ی کھ بھ کلی فراموش شده است و لذا بازیچ�ھ و اسالمی ما چھ حقیقت ھای عقلی و علمی و عرفانی نھفتھ است

دکت�ر ش�ریعتی م�ثال مرح�وم اگ�رگردیده است و مخدر مردم شده و عامل نفوذ استعمار و فرھنگھ�ای واردات�ی .ب�ھ ب�اد نق�د وس�خره م�ی ویس ھ�ایش را در مف�اتیح الجن�ان مجلسی و بحاراالنوار او را و شیخ قمی و حاشیھ ن�

معن�ای نف�ی فھ�م و کاربردھ�ائی اس�ت ک�ھ درب�ارۀ آن دی�ث و ادعی�ھ اس�ت بلک�ھ ب�ھ گیرد نھ بھ معنای نفی آن احااحادیث و دعاھای ائمھ رایج شده است و تشیع را مبدل بھ مذھب جادوگری نموده اس�ت ک�ھ م�ی رود مب�دل ب�ھ ھ شعبدۀ سامری از دین موسی و فرقھ ھای مجنون مذاھب ھندو گردد . وامروزه نیز در کش�ورمان ش�اھدیم ک�

تا چھ حدی دکانھای اینچنینی غربی و ھندی و درویشی جی�ب ومغ�ز مردم�ان را ش�بانھ روز خ�الی م�ی کنن�د و ض�ع اعتق�اد این بدان معناست کھ نور عقالنیت شریعتی در کشورمان محصور ـ محدود و بمباران ش�ده اس�ت و

٣٤

ساد و تبھکاری ھ�ا ک�ھ م�ی رود کش�ور اینھمھ فدینی مردم ما بھ مراتب از قبل از انقالب فجیع تر شده است و ل این کفران نعمتی اس�ت ک�ھ در ح�ق ش�ریعتی ش�ده اس�ت . ش�ریعتی ، صما را بھ مقام اول در جھان برساند حا

حق مردم ماست .نتق�ام اکسی کھ روزی حقیقت رابھ چشم خود دید و سپس کور شد چ�ھ وض�ع و ح�الی م�ی یاب�د ؟ او از خ�ودش

زی و د ـ بران�دایاد آن حقیقت را در خود ب�ھ کل�ی پ�اک کن�د . او دچ�ار خودکش�ی و خ�ومی گیرد زیرا نمی تواند ر عرف�ی دچ�ا انواع خود ـ فریبی ھا می گردد . آی�ا جامع�ھ م�ا در ھم�ھ ارک�ان اقتص�ادی و سیاس�ی و فرھنگ�ی و

نتیج�ۀ ود ونشده است ؟ آیا ھر اقدامی برای اصالح و نج�ات مب�دل ب�ھ فاجع�ھ ھولن�اکتری نم�ی ش�چنین وضعی ر انس�ان معکوس بھ بار نمی آورد ؟ این حاصل ش�ریعتی بران�دازی اس�ت زی�را ش�ریعتی ن�ور انق�الب ماس�ت ن�و

ھرگ�ز نم�ی بودن ماست نور دین و دل ماست و نور ھویت ماست . کسی کھ فقط یکبار ش�ریعتی را دی�ده باش�درقص درم�انی ،رمانی ، آب درمانی تواند انسان بودن را فراموش کند . شریعتی میزان انسان است . انرژی د

ا نی ، س�ینم، ورزش درمانی ، موسیقی درم�انی ، ف�ال درم�انی ، جوان�ان درم�انی ، ق�ارچ درم�انی ، ف�وت درم�ا، ک�ل درم�انیدرمانی ، اصالح طلبی درمانی ، روشنفکردینی درمانی، مطبوع�ات درم�انی ، افی�ون درم�انی ، ال

انی یزی�ون درم�ل و بلبل درمانی ، عشق درم�انی ، ش�عر درم�انی ، تلومردم ساالری درمانی ، حزب درمانی ، گ ، دان درم�انی، خفق�ان درم�انی ، زن�و و ... کھ عمال ھمھ این درمانی ھا منتھی می ش�ود ب�ھ س�رکوب درم�انی

ی�ک ترفن�د و ھم بھ عن�وان» شریعتی درمانی«ی اینک شکنجھ درمانی ، ترور درمانی و اعدام درمانی . و حت دۀ از ح�ق از سر ناچاری باب ش�ده اس�ت ک�ھ البت�ھ مھلکت�رین ای�ن درم�انی ھ�ا خواھ�د ب�ود زی�را اس�تفا مصلحت

برای کتمان حق تراژیکترین عواقب را بھ ھمراه می آورد .

ل را ب�ھ عق� اگر دکتر شریعتی بنیانگزار روشنفکری دینی ما نیز ھست بھ ھم�ین دلی�ل اس�ت ک�ھ اساس�ا ش�ریعت وآکادمی�ک لمی ـ فنی دربارۀ مع�ارف اس�المی و قرآن�ی ب�ھ می�ان آوردن ک�ھ ی�ک بح�ثکشانید و گرنھ مباحث ع

و ت�ا ابوریح�ان اشرافی است ھمواره در تاریخ اسالم رایج بوده است از ج�ابر ب�ن حی�ان ت�ا ف�ارابی و ب�وعلی وشناس�ی انب�وعلی س�ینا س�عی ف�راوان نم�ود ت�ا مع�راج پی�امبر را براس�اس عل�م نج�وم و کیھ� .مھندس بازرگان

نا نرسیده ام ابن سیتعبیر نماید و بھ لحاظ شھامت علمی ـ فنی کردن مسئلھ دین کسی ھنوز تا بھ امروز بھ مقت و ش�ف وکرام�اکاست . جابر بن حیان و فارابی و بسیاری از دانشمندان جھان اسالم سعی فراوان نمودند ت�ا

ا ح�روف نیز ب�ازی ب� ویمیا و امثالھم سو ند و علم کیمیا معجزات پیامبران و امامان را تبدیل بھ علم و فن نمایر ھم�ان و اعداد یک�ی از دس�تاوردھای چن�ین ت�الش ھ�ای مذبوحان�ھ ب�وده اس�ت . ت�الش مھن�دس بازرگ�ان ھ�م د

گ�ان و ھندس بازرمراستا می باشد و ماھیتا با تالش ھای دکتر شریعتی تفاوت دارد . بھ ھمین دلیل در اطراف د . ت�ا مت نداشتنھای علمی ـ فنی بودند و سودائی جز تکنولوژیکی نمودن اسالم و وحی و اماحزبش اکثرا آدم

الم ر ت�اریخ اس�. این جماعت کھ ریشھ د می کردندآنجا کھ گاه نماز خواندن را مترادف با ورزش سوئدی تلقی ی فن�ون م�اد ب�ا عل�وم ودارند و از بطن بنی عباس جوشیده و تربیت شده اند ھدفی جز تطبیق معارف اس�المی

یش�ھ در ر. این�ان نداشتھ اند و ھر کجا ھم کھ موفق نشده اند چھ بسا آن را انک�ار نم�وده و خراف�ھ خوان�ده ان�دو س�ت ھ�ا عم�لمکتب سامری دارند و فکری جز تبدیل دین بھ دنیا ندارند . بدین لحاظ حتی م�ارکس و مارکسی

آرم�انی در س�عی ک�رده ان�د ک�ھ عل�وم وفن�ون را ب�ھ خ�دمت ام�ر وفکر دینی تر دارند زیرا آنھا درست بھ عک�س ریعتی ب�ا شت ! نبرد پیامبران است و معنویت بشر را مد نظر دارد ! عدال یآورند کھ بسیار شبیھ آرمانھای دین

چن�ین .فرد است بوعلی سینا در مقابل ابوذر از ھمین بابت است و نبردی کامال دینی و عارفانھ و منحصر بھ ردی را ھرگز در تاریخ جدید جھان کسی بر پا ننموده است . نب

حتی کسی چون مرتضی مطھری نیز ماھیتا در صف بوعلی و بازرگان قرار دارد نھ در صف ابوذر و شریعتی م . مطھ�ری بس�یار ه ای�. وعمال ھم موضع گیریھای مشترک بازرگان و مطھری را در قبال ش�ریعتی ش�اھد ب�ود

مدعی شده است کھ این علوم وفنونی کھ امروزه در غرب پیدا شده است ھم�ان عل�م ل�دنی و واضح در آثارشی از اف�راد بش�ر یعن�ی پی�امبران و اولی�ای خ�دا ب�وده و انحکمت الھی است کھ یک زمانی در نزد انگش�ت ش�مار

ناس�ی جدی�د اروپ�ا را اینک در خدمت ھمھ افراد بشری قرار گرفتھ و نشر پیدا کرده است تا آنجا کھ مثال روانشمی خواند . اگر مطھری در این ادعایش بر حق باشد پس امروزه آمریکا بایستی مھد دین باش�د » علم روح«

بر آستانھ کاخ سفید بوسھ زنند زیرا مھد علوم لدنی و حکمت الھ�ی اس�ت . دکت�ر س�روش باید و ھمھ جھانیاندر خ�أل عظ�یم ب�ین اندیش�ھ ش�ریعتی و مطھ�ری سالھاس�ت نیز در جرگھ چنین تفکری می باشد و بھ ھمین دلیل

این دو ای�دئولوژی را ب�ھ ھ�م آورد و یک�ی س�ازد ول�ی سر ھم می کند تا یکھ دست و پا می زند و تالش فراوانھ�م محال است کھ موفق شود . این تالش مذبوحانھ در کل تاریخ اسالم سابقھ داشتھ است و کمت�رین م�وفقیتی

. غزالی کھ بزرگترین فیلسوف و عالمھ دوران خود ب�ود ب�یش از ھ�ر کس�ی دس�ت ب�ھ ای�ن بدست نیاورده استعمل زد و نھایتا خودش پاره شد و ب�ھ کل�ی دس�ت از عل�وم و فن�ون و فلس�فھ شس�ت و روی ب�ھ دی�ن خ�الص و

اس�ت . عرفان اسالمی آورد و تصدیق کرد کھ علوم لدنی و حکمت الھی ذاتا متفاوت از علوم و فلس�فھ بش�ریآنان کھ اصوال دین و معرف�ت و اخ�الص را ام�ری مرب�وط ب�ھ س�واد و اطالع�ات و اخب�ار دین�ی م�ی دانن�د خ�واه ناخواه ضد شریعتی می شوند مثل بازرگان و مطھری و پیروانشان . عالمھ طباطبائی ھم کھ انتق�اداتی اساس�ی

در ھمھ جا علن�ا مش�ھود و مش�ھور م�ی بر دکتر شریعتی داشت در صف بوعلی است و بوعلی پرستی وی نیزفلسفھ می دانست و ای�ن باشد . از خطاھای نابخشودنی در اندیشھ وی ھمین بس کھ وی علنا حکمت را ھمان

دال برانحرافی بنیادی در معرفت دینی می باشد . حال آنکھ در چندین آیھ در قرآن کریم حکمت بھ طور واضح

٣٥

ھ�ی اس�ت ک�ھ ب�ر دل برخ�ی مخلص�ان در دی�ن ف�رود م�ی آی�د و ل�ذا علم�ی تعریف شده اس�ت ک�ھ یک�ی از عل�وم المدرسھ ای نیست و بھ انبیای بزرگ داده ش�ده اس�ت و برخ�ی از مؤمن�ان خ�الص . وربط�ی ب�ھ مدرس�ھ و کت�اب ندارد . آیا عالمھ طباطبائی کھ عمری را مشغول تفسیر قرآن ب�ود متوج�ھ ای�ن حقیق�ت واض�ح نش�ده ب�ود ؟ ای�ن

و نسیان ھا از کجاست ؟ پس معلوم می شود کھ ھر کسی کھ قرآن را باز کرد و خواند وبھ ھمھ نوع غفلت ھا حت�ی مع�انی علوم قرآنی ھم مسلط بود لزوما بھ حقایق آن نمی رس�د آن ھ�م ن�ھ حق�ایق بط�ن ھف�تم ق�رآن بلک�ھ

مطھرون . یعن�ی پ�اک ظاھری آیات را ھم چھ بسا نمی بیند . وبھ قول قرآن ، دست کسی بھ قرآن نمی رسد اال شدگان از ھر نوع شرک . وشریعتی از جملھ مطھرون بزرگ زمان ماست . انقالب ای�دئولوژیکی ک�ھ ش�ریعتی بر پانمود حاصل دیدن اینھمھ شرک و التقاط و اختالط در بزرگان و علم�ای دین�ی در ط�ول ت�اریخ اس�الم ب�ود .

ام خود را بر او می نھند زیرا او التقاط آنھ�ا را دی�ده ب�ود و ولذا ھمھ کسانی کھ بھ وی لقب التقاطی می دھند ن عیان کرده بود بدون آنکھ مستقیما نامی از آنھا ببرد .

وم اس��ت ک��ھ حاص��ل عقالن��ی ک��ردن و ش��ریعت و آداب و رس��» قداس��ت زدائ��ی«تھم��ت دیگ��ر ب��ھ ش��ریعتی ھمان��ا

ھ مق�دس و ای�ن حماق�ت و جن�ون اس�ت ک� ناپاک و نامقدس و شیطانی است» عقل«مذھبی می باشد . گوئی کھ اذب ک�ھ ک�را ب�رمال س�اخت و نش�ان داد ک�ھ ک�ل قداس�ت گرائ�ی ھ�ای » مکتب اص�الت حماق�ت «است . شریعتی

س�ت اس�ت ک�ھمنشأ ھمھ ستمھائی است کھ بھ نام دین انج�ام م�ی گی�رد ھمان�ا قداس�ت حماق�ت اس�ت . وای�ن قداانی اس�ت ش�یطقل و کافر را یکی تلقی می کن�د . ش�ریعتی ای�ن قدمؤمن و ابلھ را مترادف ھم ساختھ است و عا

را شکست . یعق�ل دین� این مس�ئلھ ک�ھ روحانی�ت را مت�رادف» : ھر کس کھ دربارۀ دین وشریعت فکر کند کافر می شود «

بودن�د . ت ھ روحانی�قرار داده بود و لذا مردم برای اینکھ کافر نشوند و فکر نکنند تا بھ دوزخ نرون�د محت�اج ب�ریعتی نھ شین بت شکنی است . در واقع حاصل ا» اسالم منھای روحانیت «شریعتی این امر را شکست و تز

دن روح�انی ب�و وبلکھ معتقد بود کھ ھر م�ؤمنی بای�د روح�انی باش�د تنھا روحانیت را بھ لحاظ وجودی نفی کرد امری انحصاری نباید باشد .

زب�ان م�ادری و حتی خواندن معنای آن در حک�م گن�اه و نی�ز نی�ایش ب�ھ» : خواندن قرآن فقط بھ زبان قریش «

ا دخ�.. ای�ن دی�ن در حکم گناه و حتی تداعی نمودن معنای آیات عربی در نماز مت�رادف گن�اه و ابط�ال نم�از و .ن حس�اب زب�ا نبود بلکھ دین قریش بود و پان عربیسم ب�ود ک�ھ بن�ی امی�ھ م�دعی و ص�احب آن بودن�د . ش�ریعتیی در فتادن�د ول�اعربی را از اسالم جدا ک�رد . وھم�ھ کس�انی ک�ھ خ�دا را ع�رب م�ی دانس�تند ب�ھ فغ�ان وا اس�الما

می شد ھرگز شکوه ای ننمودند . » غرب«مقابل این امر کھ خدای مردم بھ تدریج ر د» اجتھ�اد« م�ی باش�د و ای�ن ھم�ان معن�ایبنابر این می توان دید کھ ش�ریعتی ب�انی فق�ھ تحلیل�ی ـ عقل�ی نی�ز

م�ؤمن تشیع است کھ جان اسالم محسوب می شود و مخ�تص اف�راد و گ�روه خاص�ی نیس�ت بلک�ھ ھ�ر مس�لمان و دست نمی آیداز راه کتاب و مدرسھ ب» فقھ«بایستی مجتھد شود . کھ البتھ حقیقت این جھاد نیز درست مثل

ن و دلھایش�ا(را ام�ری قلب�ی خوان�ده اس�ت یک علم لدنی است کھ بر دل مؤمن ف�رود م�ی آی�د . ق�رآن ک�ریم فق�ھش�ان ت ک�ھ ب�ھ ای. بھ ھمین دلیل یکی از انتقادات بسیاری از روحانیون بھ ش�ریعتی ای�ن ب�وده اس�فقیھ نیست )

ی ات ح�وزه اچھ ربطی دارد کھ در امور دینی اظھار نظر کند زی�را ب�ھ ح�وزه نرفت�ھ اس�ت . ھ�ر چن�د ک�ھ معلوم�ت�ر عرب�ی گ نبود ول�ی ب�ھ ن�درت ب�ھ رخ م�ی کش�ید و عم�دا س�عی داش�ت ک�ھ کمشریعتی نیز کم از مجتھدان بزر

م را اعظ� تین ب�اپراکنی نماید و جانماز آب بکشد تا حساب ایدئولوژی خود را از زبان و ادب عرب جدا کند و واتگز ب�ھ ک�رابشکند کھ ھر مؤمن مسلمانی باید عربی حرف بزند و عربی بپوشد . بھ ھمین دلیل با اینکھ ھر

م�ان ند ک�ھ ایک�امال بش�ک ت رامیلی نداشت و ھمواره آن را مسخره می کرد ول�ی عم�دا ک�راوات م�ی زد ت�ا آن ب� ربطی بھ ادا و اطوار ندارد .

پس ش�ریعتی ب�ھ لح�اظی ھ�م احی�اگر دی�ن ب�اطنی و ب�اطن گرائ�ی دین�ی اس�ت . وای�ن ھم�ان دین�ی اس�ت ک�ھ ق�رآن

اس�ت ش�اید ھ�یچ کت�اب زمین�ی و آس�مانی ت�ا ب�ھ ام�روز از » قل�ب کت�اب «معرفی می کند . قرآن بھ لحاظ ادب�ی سخن نگفتھ باشد حتی رمانھا و اشعار عاشقانھ ، کھ قرآن ھر امری را بھ دل انسان معطوف می کن�د : » دل«

ایمان را ، علم را ، فقھ را ، حکمت را ، نفاق را ، کفر را ، جھ�ل را ، و و ... . ق�رآن ھم�ھ ص�فات بش�ری را می داند پس اسالم دین دل است یعنی راه دل . دین بھ معنای راه اس�ت و راھ�ی ج�ز راه دل وج�ود ن�دارد قلبی

کھ بھ خدا برس�د م�ابقی ھم�ھ چ�اه اس�ت . تھم�ت اس�ماعیلیھ گ�ری ب�ھ ش�ریعتی از ھم�ین باب�ت اس�ت زی�را فرق�ھ اخی�ر ی�ک متفک�ر ب�اطن است ھر چن�د ک�ھ در ط�ی ای�ن ق�رون» باطنیھ«بھ لحاظ تاریخی معروف بھ اسماعیلیھ

گرا و عارف از کل این فرقھ بر نخاستھ است و بزرگترین افتخار این فرقھ ابوعلی س�ینا اس�ت ک�ھ اتفاق�ا ظ�اھر گراترین دانشمند و فیلس�وف اس�المی اس�ت و ب�رای ھم�ین ھ�م در دی�دار ب�ا ش�یخ خرق�انی ک�ھ ی�ک ب�اطن گ�را و

عل�ومش در نظ�رش پ�وچ ش�د و دچ�ار افس�ردگی گردی�د و ب�ھ عارف کامل بود بھ کلی کیش ومات گردید و تم�ام زودی از دنیا رفت . و امروزه ھم آنچھ کھ بھ نام فرق�ھ اس�ماعیلیھ در ای�ران و جھ�ان وج�ود دارد عم�ال م�ذھب

ومعرفت از ای�ن فرق�ھ یاف�ت نم�ی ش�ود اصالت تکنولوژی و غرب پرستی محض است و کمترین بوئی از ایمان ر اروپا ھمچون راکفلر زندگی می کند . لذا این تھمت بھ شریعتی ن�ھ ب�ھ لح�اظ ت�اریخی و و امام این فرقھ نیز د

٣٦

نھ بھ لحاظ واقعیت امروزی محلی از اعراب ن�دارد و ت�ف سرباالس�ت . ای�ن تھم�ت نی�ز مث�ل بھ�ائیگری اس�ت . را تروریس�ت اسماعیلیھ معاصر حتی از انتصاب حسن صباح بھ خود نن�گ دارد زی�را ش�رق شناس�ان اروپ�ا او

خوانده اند .ر زی ش�ریعتی دو مرجع تقلی�د ک�ھ ادام�ۀ ھم�ان مس�ئلھ و معن�ای فق�ھ و اجتھ�اد اس�ت . رو» تقلید«. اما مسئلھ

ش را رج�ع تقلی�دپاسخ بھ سئوالی کھ وی را بھ عنوان مسلمان شیعھ مورد تردید قرار داده بود و از وی ن�ام مھم اسالم است و محمد حنیف نژاد ھم نام پیامبر» نیف نژاد ھستم من مقلد محمد ح«پرسید در پاسخ گفت کھ

قلی�د در تھجری شمس�ی . ول�ی از آنج�ا ک�ھ مرج�ع ١٣۴۴نام ایدئولوگ و بانی سازمان مجاھدین خلق در سال عاره ای پاس�خ اس�ت مرجع مذکور پیامبر اسالم نمی تواند باشد . این ی�ک اینعرف اسالمی باید زنده باشد بنابر

د و وح�انی باش�رمزوار است کھ مرجع تقلید را بھ عنوان کسی کھ حتما باید از حوزه باش�د و دارای لب�اس و رو ب�اس پی�امبربت مدرسھ دین�ی اس�ت و ب�ت لرسالھ عملیھ ھم داشتھ باشد نفی می کند . این بھ بیانی شکستن

رمالیس�تی فذھب تکنول�وژیکی و بت شریعت بی مغز و سھوی و نمایشی . یعنی بت تکنولوژی م�ذھبی ! و م� ! و این شکستن ھمان احیاء کردن شریعت عقالنی و معرفت دینی می باشد .

تخ�ار و ارد یک افدالبتھ محمد حنیف نژاد برای ھر ایرانی و مسلمان و برای ھر کسی کھ دلی در انقالب ایران

ای ی از س�نگ ھ�یک روستائی فقیر کھ یکاسوه است . سید محمود طالقانی نیز بھ ایشان ارادتی وافر داشت . می ش�ود ، بھ رھبری امام خمینی ، محسوب ۴٢زیر بنای انقالب اسالمی ایران پس از شکست نھضت خرداد

ک��م و براس��تی وارث می��رزا کوچ��ک خ��ان جنگل��ی اس��ت و عج��ب نیس��ت ک��ھ در دل واندیش��ھ ش��ریعتی حق��ا در ح ی�د . ونم�ید را مری�دی م�ی ک�رد و ب�ھ آن�ان عش�ق م�ی ورزمرجع تقلید باشد چرا کھ شریعتی حتی شاگردان خو

را در پ�ی ی عاقالن�ھدانیم این تالش برای آنکھ دکتر شریعتی را مقلد امام خمینی قلمداد کنند چھ خیر و مصلحتش ک�ھ ت�ا . ای�ن ت�ال دارد و آیا موجب باال بردن شریعتی است یا باال بردن امام خمینی و یا پ�ائین آوردن ھ�ر دو

وی ای�ن دروز کمترین خیر و مصلحتی بھ ھمراه نداشتھ و بلکھ موجب مخدوش کردن حدود و ارزش ھر بھ ام ست .اتاریخ معاصر ایران شده است و بدگمانیھا و بی اعتقادیھای کالنی بھ بار آورده انبزرگمرد

روش قاب�ل وراه ک�ھ عل�ی (ع) ، مقل�د محم�د (ص) ب�وده اس�ت ؟ ای�ن تقلی�د چگون�ھ و از چ�ھ آیا می توان گفت

ص) ن�دارد (اثبات است ؟ کلیھ صفات و راه و روش ھای علی (ع) نھ تنھا کمترین ش�باھت ص�وری ب�ھ پی�امبر امبر اص�حاب پی� بلکھ عموما کامال متضادبھ نظر می رسد . ودرست بھ ھمین دلیل ظ�اھرگرائی ب�ود ک�ھ اکثری�ت

ی م��افر و خ��ارج ش��ده از دی��ن محم��د (ص) ھ��م در زم��ان حی��اتش و مخصوص��ا پ��س از رحل��تش عل��ی (ع) را ک��ی (ع) چ�را ن شیعۀ عل�دانستند و مردم را ھم اکثرا فریب دادند و باالخره تنھایش نمودند و کشتند . ما بھ عنوا

ن می از شیعیا بایستی اینقدر قشری باشیم . درست بھ ھمین دلیل است کھ دکتر شریعتی اھل سنت را شیعھ تر داند .

ق ح�ب�ر ھ�ل س�نت اعن�ی چ�ھ ؟ یعن�ی مقل�د آداب و رفت�ار و اط�وار ؟ اگ�ر چن�ین باش�د واقع�ا ھ�م ی» شیعھ«اصال

ر اس��الم ھس�تند و عل�ی و آل عل�ی و پی�روان عل��ی ن�احق و خ�ارج از دی�ن محم�د ھس��تند . تقلی�د ص�وری در ص�د بر اس�ت .ی�امباعث پیدایش فرقھ ھای سنی شد . یعن�ی اھ�ل س�نت محص�ول قش�ری گ�ری در اس�الم و تقلی�د از پ

م�ؤمن ک�ھ یعنی مرید . مرید یعن�ی عاش�ق ! ش�یعھ یعن�ی مس�لمان م�ؤمن . س�نی یعن�ی مس�لمان غی�ر» شیعھ « نش�ده اس�ت اسالم ھنوز بر دلش وارد نشده است . پس کسی کھ بھ قول قرآن کریم اسالم ھن�وز ب�ر دل�ش وارد

ک�ھ از اس�الم ھ و متعل�ق ب�ھ ھ�ر فرق�ھ ایھنوز اھل تقلید است یعنی اھل سنت ، چھ نامش سنی باش�د چ�ھ ش�یعی�ازی ب�ھ مؤمن�ان ن باشد ماھیتا و عمال فرقی نمی کند . بنابر این مسئلھ تقلی�د مرب�وط ب�ھ غی�ر مؤمن�ان اس�ت و

از ھ�د بس�یاریدارند و خودشان مجتھد خود ھستند و بلکھ مجت یتقلید ندارند زیرا عقل و معرفت شرعی و دینک�ھ یغی�ر م�ؤمن . پس اھل سنت ھم باطل نیستند و اگر باطل باش�ند اکثری�ت ش�یعیانسایر مسلمانان و مؤمنان

ھایت�ا ب�ھ ان�د ک�ھ ن فقط اسما شیعھ می باشند باطلند . وچھ بسا کھ از میان اھل سنت مؤمنانی مخلص پدید آم�دهبی�ات ر کل اددد و عشق علی (ع) رسیده اند مثل موالی رومی کھ عاشقانھ ترین غزلھا را دربارۀ علی (ع) دار

ھی می منت» علی ا� موالنا«عرفانی شیعھ ارادت و عشقی عالی تر از این دیده نشده است : غزلھائی کھ بھ انن�د . م�ی نم�ی دب�ھ م�والی رو متعلقشود . وچون بسیاری از اھل فن او را اھل سنت می دانند . این غزلھا را

ه ر ادا نک�ردروم�ی ح�ق ام�ام را ب�ھ عن�وان آئین�ھ جم�ال پروردگ�ادر تاریخ ھزارۀ اخیر اسالم کسی چون موالی دد ا ظھ�ور مج�راست و لذا از او شیعھ تر و امامیھ تر بعید است ت�ا کن�ون پی�دا ش�ده باش�د . او ش�مس تبری�زی

ھ لی�ل اس�ت ک�علی (ع) و در واقع ھمان امام غایب می داند کھ بر وی آشکار ش�ده اس�ت و الغی�ر . ب�ھ ھم�ین دا مب�را ھ�ر وق�ت ر عظمت و قداست سید ومال� را برای ھمیشھ از میان بر می دارد و امام زمان موالی رومی

ب�ھ س�ر در تبعی�د از وراثت و سنت و تاریخ می داند . مال صدرا نیز بھ خ�اطر نف�ی تقلی�د در ش�یعھ ، عم�ری را برد آن ھم بھ امر شاه عباسی کھ خود را سگ آستان علی (ع) می نامید .

ز جمل��ھ ای��رادات فن��ی ـ ش��رعی دیگ��ری ک��ھ ب��ر ش��ریعتی م��ی گرفتن��د و م��ی گیرن��د ای��ن اس��ت ک��ھ چ��را در می��ان اد . خ�ود ش�ریعتی در پاس�خ ب�ھ شاگردان و پیروانش و در حسینیۀ ارشاد دختران و زنان بد حجاب حضور دارن�

وع زن�ان پ�وزش م�ی االت و تھمت ھا عرق شرم می ریخت و گاه گریھ اش می گرف�ت و از ھم�ھ ای�ن ن�این سؤطلبید . او احساس می کرد کھ بھ این زنان تھمت زده شده است و نھ بھ خود او . و شریعتی بھ ندرت پاسخی

٣٧

ری گب�رای رف�ع اتھ�ام از خ�ودش م�ی داد بلک�ھ اگ�ر س�خنی ھ��م م�ی گف�ت ب�از جھ�ت شکس�تن بت�ی ب�ود و روش��نقض�اة ھم�دانی ک�ھ ع�الی ت�رین مع�ارف ن�اب مخاطبانش کھ عموما جوان�ان بودن�د . درس�ت مث�ل دفاعی�ات ع�ین ال

اسالمی را نھایتا عرضھ کرد و مشتاقانھ برای سوختھ شدن بر سر دار رفت و نھایتا فقط در یکی دو جمل�ھ از علمای دینی شکوه کرد کھ : یادتان باشد کھ سکوت کردید و مرا بھ دشمنانم سپردید !

و غرنج ت�رینببع قرن ھیچ پاسخی نیافتھ است و تبدیل بھ مسئلھ زنان مسئلھ حجاب بود کھ ھنوز ھم پس از رج زاترین مسئلھ انقالب شده و مھد بخ�ش عظیم�ی از فس�اد و فتن�ھ ھ�ا در جامع�ھ اس�ت و بزرگ ت�رین حرب�ۀتشن

ت و ش آین�د اس�ضد انقالب داخلی و غربی بر علیھ انقالب است . حربھ ای ک�ھ اکثری�ت زن�ان و جوان�ان را خ�وھ ی�ن نی�ز جنب�ااز جامعھ است مھد پذیرش تبلیغات دشمن کرده اس�ت . و نیمیز جامعھ را کھ این گروه وسیع ا

ز دی�ن ان�ان را اای از اکراه در دین خداست کھ می رود تا ک�ل دی�ن را باط�ل س�ازد و ک�ل زن�ان نس�ل جدی�د و جوت رفتن ال از دسحلی در بیزار نموده و تسلیم غرب کند . وزنان اگر مھد دین مردان ھستند پس این مھد بھ ک

است . را حص��یل ک��ردهش��ریعتی س��الھا قب��ل از انق��الب ب��ھ ای��ن معم��ا پاس��خ زالل و دین��ی داد و ھم��ین پاس��خ ک��ل زن��ان ت

خی عقل�ی مجذوب دین نموده و بھ خدمت انقالب آورد . پاسخ شریعتی ھر چند ظاھری عربی نداش�ت ول�ی پاس� ھ ش�ده ب�ودی بھ یک مسئلھ مھم شرعی ، چھارده قرن پیش ارائبود و عقل اساس دین است . این پاسخ عقالن

ورد خط�اب م�و در قرآن ھم حاضر است کھ موسوم ب�ھ آی�ھ حج�اب م�ی باش�د ک�ھ در ای�ن آی�ھ اوال زن�ان مؤمن�ھ ده اس�ت ا گفتھ شھستند و نھ زنان مسلمان تا چھ رسد بھ یھود و نصاری و کمونیست و بھائی و امثالھم . ثانی

ب�ودن ای�ن دقیق�ا معن�ای مس�تحبی» بھت�ر«ت برای شناختھ نش�دن حج�اب داش�تھ باش�ید . پ�س واژۀ کھ بھتر اسخی�رات . حجاب را حتی برای زنان مؤمنھ واضح می سازد . پس امری واجب نیست مثل نمازھای مس�تحبی و

ا ھ�یخ حکومت تاربنابر این واضح است کھ چرا مسئلھ حجاب در کشورمان مبدل بھ الینحل ترین معظل در کل رآن و حک�مشده است زیرا از بنیاد دینی اش ب�دین گون�ھ ک�ھ در جامع�ھ م�ا الق�اء م�ی ش�ود غل�ط اس�ت و ض�د ق�

ج�اب ت�ر خداست . پس نبردی بر علیھ دین خداست کھ ب�ر جامع�ھ حکمفرماس�ت و ل�ذا روز ب�ھ روز زن�ان ب�ی حی زن�ان ترل ای�ن ام�ر م�ی ش�ود و م�ابقمی شوند و بخش عظیمی از انرژی مالی و انسانی صرف سرکوبی و کن

ود چ�ھ بس�ا خ� ھم طبعا بھ اکراه تن بھ چنین حجابی می دھند زیرا امری ضد فطرت است و ضد دین خداس�ت وت ب�زرگ چنین حجابی فقط حجاب بر روی فساد و فحشای خزنده در جامعھ است کھ مس�تمرا ب�ھ ص�ورت جنای�ا

ت ک�افران اس� در قرآن امری برای پنھان سازی ایمان از دی�دگاهرخ می نماید و کسی عبرت نمی گیرد . حجاب و نھ برای پنھان سازی کفر وفحشاء .

اھمی�ت است و در مسئلھ ال اکراه فی الدین کھ مربوط بھ مقدس ترین و مھمترین آیات قرآن یعنی آیة الکرسیل س�ت ک�ھ حاص�ائلھ اخ�الص در دی�ن این آیھ سخنان فراوانی از جانب پیامبر و امامان ما آمده اس�ت ھمان�ا مس�

از ا درس�ت راآزادی و اختیار در دین می باشد . خداوند در این آیھ می خواھد محکی بھ دس�ت مؤمن�ان دھ�د ت�ری وج��ود (در دی�ن ھ�یچ اک�راه و زو» ال اک��راه ف�ی ال�دین« نادرس�ت دردی�ن تش�خیص دھن�د و آن مح�ک ھمان�ا

ول�د مار در دی�ن شعار حسینیھ ارشاد ھ�م ب�ود . زی�را اک�راه و اجب�ندارد) می باشد کھ سر لوحھ آثار شریعتی و یس�تند ؟ نچ�ار نف�اق دنفاق است کھ بھ قول قرآن اشد کفر می باشد . آیا اکثریت زنان ما و در نتیجھ م�ردان م�ا

ن ای� ف�اق اس�ت .این دوگانگی ھائی کھ حتی سران حکومت و نھادھای انقالبی از آن نالھ م�ی کنن�د ب�ھ معن�ای نر دی�ن اس�ت ک�ھ د نفاق عظیم کھ ھمھ ارکان و اقشار جامعھ را از باال تا پائین در برگرفتھ است حاصل اکراھ�ی

ھ س�وی ب�زن اس�ت ک�ھ دام�ناست . اگر مرد از اجباریبر مردم حاکم شده است کھ در رأس آن مسئلھ حجاب وی ش�یطان س�مس�ر و فرزن�دان) ب�ھ وی بر می خیزند (ھ دامنبرود پس زن اگر منافق باشد مردانی کھ از خدا

ھ ک�ا آمریک�ا خواھند رفت و نھ خدا. بھ سوی آمریکا خواھند رفت کھ ھمھ دارن�د م�ی رون�د . دع�وای م�ذاکره ب�د دین�ی سالھاست کل ان�رژی سیاس�ی س�ران حکوم�ت را تحلی�ل داده اس�ت ریش�ھ در بط�ن اعتق�اد دی�ن و عملک�ر

صلی ترین الدین ا از بیرون نیست . پس ال اکراه فی ای توطئھ رھبران و متفکران و حاکمان در انقالب دارد وج میزان ک�ر و ری�ا و م عقالنیت دینی است کھ ریشھ در فطرت بشر دارد کھ بشر در ھر امر اکراھی دچ�ار تش�ن

ھ و فس�اد شده و گمراه می گردد . خاصھ در امر دی�ن ک�ھ ام�ر انتخ�اب سرنوش�ت دنی�ا وآخ�رت اس�ت ای�ن ض�ایعیزان�ی اس�ت ب�ھ مدر جامعۀ م یمھلکتر می شود . دکتر شریعتی زنده کننده این میزان عقالنیت دین ھزار چندان

ده ش�ی�ن نھ�اده کھ این میزان مورد لعن قرار گرفت انقالب ما از اصولش منحرف شد زیرا اصل انقالب ما ب�ر دار ا خدش�ھ داین می�زان ر بود . یکی از کسانی کھ خود را ایدئولوگ انقالب فرض کرده است یکبار خواست کھ

قط فشما چرا کند و بھ سخره بگیرد کھ گفت : قرآن آیات دیگری ھم دارد کھ تماما جبر وخشونت و زور استش گوی�ا ی�اد بھ ھمین آیھ چسبیده اید !! و سپس حضرت موسی را مثال زد کھ مظھر قھر بوده اس�ت . ای�ن آق�ا

د (ص) دی�ن محم� ت کسی ادعای پیامبری ندارد و تازه دین مارفتھ بود کھ نبوت ختم شده است و در این مملکک�افران است نھ موسی . و ت�ازه ھم�ھ علم�ای ب�زرگ ش�یعھ متف�ق القولن�د ک�ھ آی�ات مرب�وط ب�ھ خش�ونت و قت�ال

فی س چرا معر پتحت فرمان امام زمان . آیا امام زمان ظھور کرده است ؟ مربوط بھ امام زمان است ومؤمنانرا ح�ذف ن ال�رحیمیا حامیان و ایدئولوگھای خشونت و زور در دین در نمازش�ان بس�م ا� ال�رحمنمی کنند ؟ گو

و یا بھ جای آن می گویند بسم ا� القاصم الجبارین . کرده اند کلیھ امور واحکام دینی و شرعی در قرآن کریم مخاطبی جز مؤمنان ندارد مثل امر ب�ھ اقام�ھ ص�لوة ، حج�اب ،

ثالھم . آیا جامعھ ما جملگی وبدون اس�تثناء ھم�ھ مؤمن�ان ھس�تند حت�ی ارامن�ھ و یھ�ود و زرتش�تی و زکوة و ام

٣٨

بھائی و کمونیست و نیھیلیست و و ... ؟ آیا این وضع یک کشور مؤمن است ؟ آیا اکثر مسلمانان در ھمھ جا بھ دین و انقالب فحاشی نمی کنند ؟ این نشانھ ایمان است و یا کفر و نفاق ؟

اس�خ ه اس�ت . پایراد دیگری کھ بھ شریعتی گرفتھ اند این است کھ چرا ایشان جوانان را دعوت ب�ھ نم�از نک�ردب�ھ ع�الوه این سئوال عین حجاب است زیرا مخاطب آی�ات مرب�وط ب�ھ نم�از ، مؤمن�ان ھس�تند و ن�ھ مس�لمین . و

ز ی و س�ھوی انم�ازگزاران ری�ائقرآن و صدر اسالم ؟ در ق�رآن ینماز نخواندن در کجا جرم بوده است در کجات ت و عبودی�دشمنان دین خدا خطاب شده اند و بھ آنان گفت�ھ ش�ده اس�ت : وای ب�ر ش�ما ! نم�از ، عبودی�ت اس�

ش�قی چ�ھ عیعنی عشق بھ خدا . آیا م�ی ت�وان ب�ھ زور و ری�ا و اک�راه عاش�ق خ�دا ش�د ؟ معل�وم اس�ت ک�ھ چن�ین ھ ی دانن�د ک�ی ب�ھ دروغ ب�ھ دخت�ران ادع�ای عش�ق م�ی کنن�د م�عاقبتی دارد . ھمھ پسرانی کھ از روی نیاز جنس�

ی آورد عشق دروغین چھ عواقبی دارد . ھمانطور کھ چنین عشقی ، فس�ق م�ی آورد چن�ان نم�ازی ھ�م نف�اق م� کھ بدترین نوع کفر است .

ق الص و ح�اصل جاودانھ در تشخیص دین از کف�ر اس�ت و ش�رک از اخ�» ال اکراه فی الدین«پس می بینیم کھ

س��اند . از باط��ل . و ش��ریعتی ای��ن اص��ل را ھمچ��ون روح��ی در تم��ام آث��ارش الق��اء م��ی کن��د و ب��ھ مخاط��ب م��ی ر ده و او راش�برانداز شرک و نفاق دینی در دوران ماست . پ�س ب�ھ میزان�ی ک�ھ از ش�ریعتی دور شریعتی بنیان

ت نواع بن بسدور شده و در اانکار کرده ایم از اخالص و اصول انقالب و شرافت و صدق و ھویت دینی خود ن�ھ فق�ط ب�ھ ھا و رسوائی ھا و عذاب ھا دست و پا می زنیم . پس عالجی جز رجعت بھ شریعتی وجود ندارد .

م��ان . آی��اھوی��ت ایران��ی و ب��ھ خ��اطر انس��ان ب��ودن . ب��ھ خ��اطر خود دین،ب��ھ خ��اطرخ��اطر انق��الب بلک��ھ ب��ھ خاطر: ار دھ�د ک�ھیعتی را در ادای ح�ق آزادی م�ورد انتق�اد ق�ربراستی آقای دکتر سروش ھنوز ھم شھامت دارد ش�ر

را م�ی د و آئین�ھآئینھ وجود ش�ریعتی نم�ی یاب� در شریعتی بھ مسئلھ آزادی کم لطف بود ... ؟! آیا عیب خود رام�ود د ؟ آئینھ بنرا بھ حساب شریعتی نمی آور» ستاد انقالب فرھنگی « شکند ؟ آیا عملیات براندازی خود در

تو راست ... چو نقشدر ی�ار انس�انیاز بطن دین اسالم و تشیع آشکار ساخت و آزادی و ارزش�ی ک�ھ ب�رای اختعقالنیتی کھ شریعتی

و در تک�ان داد دین نشان داد چنان روحانی و صادقانھ و دل نشین بود کھ ضد مذھب ترین افراد و گروھھ�ا را ل ھ�م بس�ترفط�ری ت�رین جنب�ۀ عق�ل ھ�ر بش�ری اس�ت و عق� آنان گرایشات دینی پدید آورد . زیرا آزادی انتخاب

یران�ی اخیزش دین است . دوت�ن از عمی�ق ت�رین ای�دئولوگھای مارکسیس�تی ک�ھ از ص�دیق ت�رین مارکسیس�تھای نق�الب محسوب م�ی ش�وند تح�ت الش�عاع افک�ار ش�ریعتی منقل�ب ش�دند : ج�الل آل احم�د و مص�طفی ش�عاعیان . ا

رفت�ی ما ب�ا معدر ھزاران مارکسیست صدیق است . آل احمد ک�ھ عم�ال و رس� فکری این دو تن بھ مثابھ انقالبیب ود ک�ھ کت�اعاشقانھ روی ب�ھ اس�الم و تش�یع آورد و ب�ھ مانن�د ل�رزه ای ب�ر کالب�د نھض�ت روش�نفکری ای�ران ب� خاط�ب داردمغرب زدگی او ھمچون یک اثر کالسیک در ادبیات سیاسی ایران است کھ در واقع کل بشریت را

ی قالب اسالمبر علیھ علم و تکنولوژی پرستی اعالن جرم کرده است . این اثرش یک سنگ زیر بنا برای انو آل طبع�ا ب�ھ وایران بود کھ بھ ندرت مورد توجھی جدی قرار گرفت زیرا انقالب م�ا ب�ھ س�رعت تکن�وکرات ش�د

د .شرار گرفت کھ شھید احمد ھم بی میل گردید . و مصطفی شعاعیان ھم بر آستانھ ایمان اسالمی قام�ا مص��طفی ش��عاعیان از ای��دئولوگھای نخب��ھ س��ازمان چریکھ�ای ف��دائی خل��ق ب��ود و زم��انی ھ��م از متفک��ران و

حزب توده بود کھ از آن حزب جدا شد و بھ دلیل گرایشات معنوی از س�ازمان ف�دائیان ھ�م ط�رد گردی�د و ملق�ب دنش بھ ھمراه گ�روھش ، س�ازمانھای مارکسیس�تی اکث�را شد و پس از شھید ش» التقاطی«بھ تھمت پر افتخار

مھر سکوت بر لب نھادند و حت�ی ی�ک دف�اع لیب�رال ـ دموکراتی�ک ـ حق�وق بش�ری ھ�م از وی و س�ایر ش�ھدای گش�تند . س�یر س�تگروھش ننمودند و ب�دین ترتی�ب ماھی�ت امپریالیس�تی خ�ود را اثب�ات ک�رده و ب�ا س�اواک ھمد

معاصر ایران بھ غایت حیرت آور است و عبرت انگیز و باشکوه . وی ب�ا مطالع�ھ تحول این بزرگ مرد تاریخرھب��ری می��رزا کوچ��ک خ��ان ب��ھ ت��دریج ب��ھ خیان��ت کمونیس��ت ھ��ای ای��ن و تحقی��ق در نھض��ت انقالب��ی جنگ��ل ب��ھ

نھض�ت و خیان�ت ح�زب کمونیس�ت ش��وروی و رھب�ری آن تروتس�کی و لن�ین پ��ی ب�رد . واز اینج�ا ب�ھ ت��دریج در زم تردید کرد و با شھامتی حیرت آور وی را مورد انتقاد قرار داد کھ در مرحل�ھ بع�دی ب�ھ نق�د خ�ود نیاصول لنی

از اصول مارکسیزم پرداخت . وجالب اینکھ ھر فصل از این کتاب قطورش را ب�ا آی�ھ ای از ق�رآن ی�ا س�خنی از انس�ت و در ح�ال زن�دگی علی (ع) آغاز کرد . و این در حالی بود کھ ھنوز خود را یک کمونیس�ت عاش�ق م�ی د

و ھر آن مرگ را انتظار می کشید . ولی افسوس کھ بر آستانھ ایمان کاملش بھ اسالم و تش�یع ب�ھ چریکی بود در مظلومیت کامل. وی تا بھ امروز تنھ�ا محق�ق و ای�دئولوگ ایران�ی اس�ت ک�ھ جن�بش مظل�وم و ،شھادت رسید

و جھ��انی م��ورد تحقی��ق و تفس��یر ق��رار داده اس��ت در عاش��ورائی جنگ��ل را از دی��دگاه ای��دئولوژیکی و فلس��فیحالیکھ ی�ک کمونیس�ت ب�ود و ح�ال آنک�ھ ای�ن وظیف�ھ محقق�ین مس�لمان ب�ود . منظ�ور اینک�ھ ط�رز نگ�رش دکت�ر شریعتی در کلیھ آث�ارش ب�ھ وض�وح پیداس�ت . وی از جن�اح کم�ونیزم ب�ا ھم�ان نگ�اه عارفان�ھ و ح�ق جویان�ھ و

شریعتی از جن�اح دی�ن ب�ھ کم�ونیزم . ای�ن ھم�ان نگ�اه ب�ود ، نگ�اه عقالنی�ت منصفانھ بھ اسالم می نگریست کھدینی . و ھر عقلی ذاتا دینی است و ھر چھ کھ واقعیت را بیشتر نگاه می کن�د دین�ی ت�ر م�ی ش�ود و ھ�ر چ�ھ از

ئ�الیزم واقعیت دورتر می افتد دچار توھم و فریب و جنون می گ�ردد . ب�دین لح�اظ م�ی ت�وان ش�ریعتی را ب�انی ردینی و شیعی دانست کھ ھیچ ربطی بھ آن رئالیزمی ندارد ک�ھ مرتض�ی مطھ�ری از درس ھ�ای اس�تادش عالم�ھ طباطبائی تدوین نمود ک�ھ فق�ط فح�ش ھ�ای فلس�فی ب�ھ مارکس�یزم اس�ت و ب�االخره معل�وم نیس�ت ک�ھ ای�ن فلس�فھ

ف�ی دیگ�ران اس�ت و ب�س . و رئالیستی در اسالم حرف حسابش چیست و گویا اسالم و فلسفھ اس�المی ک�ارش ن

٣٩

ھمان حقیقت اسالمی است . ولی ش�ریعتی در باط�ل گویا نفی سایر مکاتب ، ھمان اسالم است و ابطال دیگران ترین مکاتب و آراء نیز در جستجوی حقی بود و باالخره می یافت این سنت نیک بینی را شریعتی بنا نھاد ک�ھ

د یعنی اثبات گرائی در مقابل نفی گرائی . یعنی ح�ق ج�وئی در مقاب�ل شاید بتوان آن را پوزیتیویزم اسالمی نامیباطل جوئی ! او نشان داد کھ نفی دیگران موجب اثبات خویشتن نم�ی ش�ود . ای�ن درس را انق�الب اس�المی ب�ھ

کلی فراموش کرد . ۀ ی در گوھروکھ شریعتی پدر آزادی فکر ملت ما و بلکھ امت اسالمی است . این آزادی محصول عقلی است

ن�ده . ھم�ھزدین یافتھ است و عین قرآن است . شریعتی براستی بھ درجھ ای ھم�ان ق�رآن ن�اطق ب�ود و اس�الم مؤمنان مخلص امت محمدی اینگونھ باید باشند و ھستند .

آن گرب و فرھن�و اما یکی دیگر از انتقاداتی کھ این اواخر بر شریعتی وارد شده این است کھ شریعتی ب�ھ غ�

ی م�بر اس�الم بھ روش و از دیدگاه خود غربی ھ�ا انتق�اد ک�رده اس�ت ن�ھ از دی�دگاه و روش ھ�ای اس�المی . پی�ام ت از طری�قفرماید کھ : ما با ھر فرد و گروھی بھ زبان حال خ�ودش س�خن م�ی گ�وئیم . آی�ا ش�ریعتی م�ی بایس�

تادن ؟ و ف�وت ک�ردن و لعن�ت فرس�بھ غرب انتقاد می کرد یا از طریق ورد خوان�دن و » مرگ بر مغرب زمین«ت ا� ھ�ا ودند : آی�یا شاید از طریق فلسفھ مال صدرا و ابن عربی ؟ آیا مخاطبان وی در این نقدھا چھ کسانی ب

ی در خاط�ب ش�ریعتمرا خوان�ده و فھمی�ده ان�د ؟ از آیت ا� ھای ما م�ال ص�درا و اب�ن عرب�ی چند تن؟ تازه مگرینی گر امام خمغربیانی کھ تار وپود فکر و احساساتشان غربی شده بود . آیا ماین باب خود غرب بود و غیر

ل ج�ھ ای حاص�کھ از درب ابن عربی و موالنا و مال صدرا بھ دعوت آقای گورب�اچف ب�ھ اس�الم پرداخ�ت چ�ھ نتیی�ن ا تاد و درشد جز یک دھن کجی دیپلماتیک . چرا علی (ع) فقط سلمان فارسی را برای ھدایت ایرانیان فرس�ھ ن س��ھ خلیف��م��ورد ت��ن ب��ھ ت��ن در مقاب��ل عم��ر ایس��تاد و ای��ن ش��اید تنھ��ا م��ورد برجس��تھ ای ب��ود ک��ھ در مقاب��ل آ

ن کنیم بھ خودما مقاومت کرد . آیا بھتر نیست دیگر دست از انتقاد و لعن شریعتی برداریم و اندکی خود نظریب��دون ش��ک را ب��ر خ��ود نظ��ر نم��ی کنی��د !؟و لحظ��ھ ای ھ��م ای��ن ک��الم خ��دا را ب��ھ ی��اد آوری��م ک��ھ : ای مؤمن��ان چ��

وز کسی ب�ھشریعتی دینی ترین و اسالمی ترین و علوی ترین نگرش را بھ جھان و جھانیان داشتھ است و ھن حدود نگاه ایشان ھم نزدیک نشده است .

٤٠

فصل سوم

شریعتی و انقالب اسالمی ایران

٤١

ـ زمینۀ جھانی انقالب اسالمی ١

ام�ۀ بق�ای برگسون فیلسوف عارف مش�رب فرانس�ھ ، ام�روزه حت�ی امپریالیس�ت ھ�ا نی�ز ب�رای ادبھ قول ھانری رب�وط ب�ھ مخود مجبورند ھویت عرفانی و اسطوره ای برای خ�ود عرض�ھ کنن�د . البت�ھ ای�ن نظ�ر برگس�ون فق�ط

ھان و م��درن نم��ی ش��ود بلک��ھ ت��ا آنج��ائی ک��ھ ت��اریخ ب��ھ ی��اد دارد ھم��ھ ش��اامپریالس��یت ھ��ا و جھ��ان خ��واران ب�رای خ�ود امپراطورھائی کھ قصد جھان خواری داشتند بھ خود سیمائی افس�انھ ای و آس�مانی م�ی بخش�یدند و

ن را ا تئ�وری آت�رسالتی جھانی برای نجات بشریت قائل می شدند و بھ فالسفھ و ادیبان درب�ار ام�ر م�ی کردن�د ھ�ان جھم�ھ ج�ای سازند و برخی ھمچون فراعنھ مصر کھ علنا دعوی خدائی داشتند . این ترفند تقریب�ا درھم ب

ھ ک�ھ میزان�ی و ھر دوره از تاریخ تحت عنوان مذھبی و غیر مذھبی بکار رفتھ است و در تاریخ جدید جھ�ان ب�سیاسی و علمی و ای ادبی و فلسفیاسطوره ھای دینی در ملتی جذابیت الزم را نداشتھ از معانی و اسطوره ھ

مدین�ۀ«ره و تکنولوژیکی استفاده شده است و حتی اس�طوره ھ�ای ھن�ری و س�ینمائی . مث�ل اس�تفادۀ از اس�طو ک��ھ اس��اس ای��ن مدین��ھ اس��ت و گ��وئی ک��ھ جمھوریھ��ای م��درن غ��رب ک��ھ در» جمھ��وری«افالط��ون و » فاض��لھ

ران و س�ت . ح�ال آنک�ھ در جمھ�وری افالط�ون ، س�سراسر جھان اشاعھ یافتھ است ھمان جمھوری افالط�ون ان س�ی ھ�ا ھم�احاکمان جملگی حکیم وارستھ و سقراط گونھ ھستند و در واقع پیامبروارند . وگوئی ک�ھ دموکرا

باس�تان ھستند در صورتیکھ خود س�قراط ب�ھ دس�ت یک�ی از ھم�ین دموکراس�ی ھ�ا ک�ھ در رممدینھ ھای فاضلھ روم کراس��ی ھ��ای ام��روز جملگ��ی از روی م��دل آن دموکراس��ی پارلم��انیح��اکم ب��ود محاکم��ھ وش��ھید ش��د و دمو

ھمچ��ون باس�تان س��اختھ و پرداخت�ھ ش��ده اس��ت و ذات�ا س��قراط ک��ش اس�ت . مث��ل م�دل ایران��ی ـ اس�المی دیگ��ریرین ص��فویان ک��ھ دع��وی داش��تند ک��ھ حکوم��ت عل��وی خ��الص ب��ر پ��اکرده ان��د و کس��ی مث��ل م��ال ص��درا ک��ھ بزرگت��

اریخ م�ھ ج�ائی ت�ھاسالم بود عمری را در تبعید شاه عباس بھ سر برد . ای�ن واقعی�ت فیلسوف علوی کل تاریخ می باشد .» مذھب ضد مذھب«نیز دلیل دیگری بر حقانیت نظریۀ

ه ھ�ای اف�ول و تب�اھی اس�طوره ھ�ای مس�یحی در ق�رون وس�طی بت�دریج ب�ھ اس�طور ازامپراطوران اروپائی پس

ری باش�د :ھ کنن�ده غارتگریھ�ای آن�ان در عرص�ھ دان�ش و ف�ن و اس�تعمارگجدیدی روی آوردند کھ بتواند توجیھ مس�یحیت و اش�اع» انترناسیونالیزم«و » اصالت علم وفن«و » رفاه برای ھمھ«و » آزادی«شعارھائی مثل

م�ر کدر جھ�ان در کل جھان (اینک کھ خودشان بھ کلی از مسیحیت بیزار و ب�ی نی�از ش�ده بودن�د ب�ھ ص�دور آنه ب��ود و بس��تند) . ای��ن ش��عارھا واس��طوره ھ��ا ب��ھ واس��طھ فالس��فۀ بزرگ��ی تب��دیل ب��ھ مقدس��اتی جدی��د ش��دھم��ت

حس�وب م�ی و آدام اسمیت (ک�ھ جملگ�ی انگلیس�ی بودند)م نپیامبرانش کسانی چون دیویدھیوم و فرانسیس بیکالتی ی�د ھ�م رس�ات جدشدند کھ مذھب و قداست و ارزشی جز علوم فنی و اقتصاد قائل نبودند و برای این مقدس

مسیحی ح طلبی جھانی تعیین کرده بودند و لذا عمال فلسفھ استعمار تدوین شده بود کھ بھ ھمراه نھضت اصالوس��ت ای��ن توس��ط ل��وتر در آلم��ان حت��ی بت��دریج لب��اس مس��یحیت م��درن ھ��م ب��ر ت��ن ک��رد . ول��ی بت��دریج در زی��ر پ

ن نم�ود و شروع ب�ھ تک�ویقلب حاکمیت ھای اروپائی اسطوره سازیھای مدرن جریانی دیگر در پس پرده و در ھ�ر کش�وری آن تشکیالتی بھ غایت پیچیده ای بود ک�ھ ام�روزه س�ازمانھای اطالع�ات و امنی�ت و جاسوس�ی در

ھ ت�ا ح�دود ک�بود » فراماسونری«تلقی می شوند و اشکال رسمی شدۀ آن ھستند و آن ھمانا جریان موسوم بھ ھ ن ک��م وب��یش در سراس��ر جھ��ان مخفیان��ھ مش��غول آن رس��الت ت��اریخی ب��ود ک��س��ھ دھ��ۀ پ��یش تح��ت ھم��ین عن��وا

س الف�اظ معجونی از اسطوره ھای کھن و مدرن تلقی می شود ک�ھ در ھ�ر کش�ور و منطق�ھ ای از جھ�ان ب�ھ لب�اب واح�د ھمان قوم در می آمد کھ ش�عارھای مش�ترک آن عب�ارت بودن�د از : عل�م دوس�تی ، بش�ر دوس�تی ، م�ذھ

ه نامی�د» ش�ر حقوق ب«بی مرز ، صلح جھانی ، آسایش برای ھمھ و و ... و امروزه آنچھ کھ جھانی ، جھان ن ق�دیمی می شود و بزرگترین حربۀ استعمار و جھان خواری غرب شده است چکیدۀ دستاوردتاریخی آن جری�ا

. ای�ن داست کھ حدود دویس�ت س�ال فعالی�ت ک�رد و بس�یاری از مقاص�د اس�تعماری غ�رب را لب�اس عم�ل پوش�انیری�زی تشکیالت مخوف کھ گاه ب�ھ ص�ورت افس�انھ نق�ل م�ی ش�ود اص�ول کل�ی اس�تراتژیھای تم�دن غ�رب را پ�ی

ودند و بران یھود نمود و زمینھ سازی کرد . و جالب اینکھ نخستین بانیان و ایدئولوگھای این تشکیالت بانکدایم�ۀ ناالخره در سی ـ فلسفی م�ی باش�د ک�ھ ب�سیاشاخھ ای از این تشکیالت پدید آورنده و احیا کنندۀ صھیونیزم

نظ�ام واح�د«اول قرن بیستم برای اجرایش دست بھ کار شدند . واین شاخھ یکی از مھمترین بخش اس�تراتژی یادم�ان وش درب�ارۀ جھ�ان اس�الم ب�وده اس�ت بھ رھبری غرب را در دست داشتھ کھ مأموریت وی�ژه ا» جھانی

را عتی رگ وریش�ھ ھ�ای فک�ری ـ فلس�فی ص�ھیونیزم و امپری�الیزمباشد ک�ھ در کش�ورمان ھ�یچکس چ�ون ش�ری درک نکرد و آشکارنساخت .

پس از جنگ جھانی اول کھ جنگی نیمھ واقعی ـ نیمھ مصنوعی بود آلمان با دریائی از زجر و ی�أس ب�ھ ھم�راه ز شکس�ت و سرزمین ھای از دست داده و خسارت جنگی ھولناک سر در گریبان ش�د و ک�ل چن�ین روحی�ھ ای ا

اندوه گوئی در وجود سرباز وطن پرستی بھ نام آدولف ھیتلر متمرک�ز ش�ده ب�ود . ب�ھ عن�وان ی�ک س�رباز حت�ی دشمنان ھیتلر ھم نمی توانند وطن پرستی او را تا سر حد یک افسانھ انکار کنن�د . ھ�ر چن�د ک�ھ کس�ی ھمچ�ون

چھ تالش مذبوحانھ ای کرد تا این وطن اریک فروم این آلمانی وطن فروش بھ سفارش و حمایت سازمان سیاپرستی ھیتلر را با ترفندھای بازاری روانکاوانھ اش تعبیر ب�ھ جن�ون م�ادر زادی نمای�د و محب�وب آمریکائی�ان

٤٢

روی آورد و کتاب معروفش را نوشت کھ ش�ریعتی ماھی�ت » عشق«جھانخوار شود و بعدا از فرط رسوائی بھ . تو خالی این اثرش را آشکار کرد

لی��ھ ام��ورکھیتل��ر پ��س از جن��گ جھ��انی اول م��دتھا س��ر در الک تنھ��ائی ف��رو ب��رد و مش��غول تفک��ر و تحقی��ق در ت و ن��ر وادبی��اگردی��د . م��ارکس و نیچ��ھ را دقیق��ا مطالع��ھ ک��رد و بت��دریج ب��ھ مطالع��ات و تجربی��اتی در زمین��ۀ ھ

ادام م��حس��ب اتف��اقی ب��ھ محف��ل ش��د و ب��ر واگن��رعرف��ان پرداخ��ت ک��ھ در ای��ن جری��ان مج��ذوب موس��یقی ریچ��ارد روح��ی و بالواتس��کی ک��ھ محفل��ی نیم��ھ س��ری و عرف��انی ب��ود راه یاف��ت . ای��ن ب��انوی روس��ی ک��ھ دچ��ار تح��والت

و ات عرفانیمکاشفات عرفانی شده و از اشرافیت خاندان خود بریده و در سراسر جھان مشغول تکمیل تحقیق(حکم���ت الھ���ی) ب���ھ راه ان���دازد ک���ھ بع���دا » فیتئوص���و«تئوص���وفی ب���ود توانس���تھ ب���ود ی���ک نھض���ت جھ���انی

و ک�ھ ش�ایدکریشنامورتی معروف ھم بھ راه او پیوست و نھضت وی را در سراسر جھان اشاعھ داد . ای�ن ب�انز جاذب�ھ تنھا زن عارف در قرن بیستم جھان محسوب می شود کھ توانست شھرت و نھضتی جھ�انی بیافرین�د ا

ز او انیش�تن و مردان بزرگی تحت قدرت روحی وی پدید آمدند کھ ھیتلرروحی خارق العاده ای برخوردار بود این جملھ اند.

ام�ا.ان افت�اد بھ ھر حال ھیتلر در ارتباط با محف�ل م�ذکور ب�ھ امی�د و نب�وغی خ�اص رس�ید و ب�ھ فک�ر نج�ات آلم�

جن�گ دوم ح�ال ول�ی بھ�راینکھ از این نبوغ خود مثل بسیاری از نوابغ س�وء اس�تفاده ک�رد داس�تان دیگریس�ت ن�گ و جکھ ب�دون ای�ن ھمھ نھضت ھای ضد استعماری در جھان شدکھ بھ واسطھ وی رخ نمود زمینۀ جھانی

مار جنگ اس�تع مطلقا نصیب جھان سوم و خاصھ کشورھای اسالمی نمی شد . زیرا در این وفیقیھیتلر چنین ت س پ�رده ازس�تمرار ای�ن جن�گ و فتن�ھ ھ�ای پ�غرب و خاصھ بریتانیا ک�ھ رھب�رش ب�ود ف�رو پاش�ید . اینک�ھ در ا

س�رائیل و جملھ ماجرای گشتاپو و یھود کشی و خروج یھودھای سرمایھ دار از آلمان و سپس تأسیس دول�ت ا مریک�ائی وآورشکستھ ساختن بانکھای اروپائی ، آمریکا و دولتش و سرمایھ داران و بانکداران صھیونیست

ن�گ ایج ای�ن جفا کردند در اینجا موضوع بحث م�ا نیس�ت . ھمینک�ھ از نت�خاصھ راکفلر و خاندانش چھ نقشی ایو خ�ود کش�ید آن شد کھ امپریالیزم آمریکا بھ ریاست استعمار غرب رسید و خ�ود اروپ�ا را را نی�ز تح�ت س�لطھ

ا ل�ل متح�د رموام ھای بانکھای صھیونیستی آمریکا ، کمر اروپ�ا را شکس�ت و پیم�ان ن�اتو و س�ازمان زیر بارز ص�لح و ب�رای ای�ن س�لطھ جھ�انی خ�ود بوج�ود آورد ت�ا زی�ن پ�س ھم�ھ چی�ز ق�انونی باش�د و ب�ھ ن�ام دف�اع اھم

س�تراتژی ا لی ھمان. این ادامۀ تکامیک لقمھ خود نماید انسانیت و دموکراسی و آزادی و رفاه بتواند جھان راا ود و ماھیت�ھ آمریک�ا ب�رده ب�جن�گ دوم جھ�انی مرکزی�ت خ�ود را ب�تشکیالت فراماسونری بود کھ در جریان�ات

کرد .می ر جھان تحت تصمیمات خود ادارهآمریکائی شده بود و سایر شاخھ ھای این تشکیالت را در سراس

ک�ھ دکت�ر جدی�دی کردن�د یرین�فپس از جنگ جھ�انی دوم برخ�ی از نخبگ�ان ای�ن تش�کیالت اق�دام ب�ھ اس�تراتژی آی ش��د ک��ھ بزرگت��رین ای��دئولوگھای ای��ن اس��تراتژی محس��وب م��رتینگ��ر آلم��انی ک��ھ این��ک آمریک��ائی ش��ده ب��ود از

بیل��در «ھ ب��ود . ای��ن اس��تراتژی و ای��دئولوگھایش در اروپ��ا گ��روه موس��وم ب��» نظ��ام واح��د جھ��انی «موس��وم ب��ھ رو ز جن�گ در گ�ارا پدید آوردند کھ در واقع اتحادیۀ بانکداران بود و چون ھمھ بانکھ�ای اروپ�ائی پ�س » برگ

اتژی ای�ن اس�تر این گروه در آمریکا بود کھ جنب�ھ ھ�ای سیاس�ی یودند طبعا فرماندھی اصلبانکھای آمریکائی بواقع مھ�د تدوین و ھماھنگ می نمود . شورای مذکور در» شورای روابط خارجی «را در رابطھ تنگاتنگ با

پیدایش سازمان سیا می باشد و ھمواره کارھای اصلی سازمان سیا را تعیین می کرده است . طالع�اتی ـ امیالدی کل تالش ھای استراتژیک فراماسونری کھ مادر و مھ�د ھم�ھ س�ازمانھای ١٩٧٣سال در

ون جاسوس��ی غ��رب ب��ود ب��ھ نقط��ھ عطف��ی رس��ید و در نیوی��ورک تح��ت رھب��ری راکفل��ر و ای��دئولوگھایش ھمچ��ھ ون س�ھ جانب�کمیس�ی« کیسینجر و برژنسکی و بال و کوتام و ھانتینگتون بھ نتیجھ رسید و تشکیالت جھانی

لک��ھ ب ،پدی��د آم��د ک��ھ ن��ھ تنھ��ا ک��ل س��ازمانھای اطالع��اتی ـ جاسوس��ی غ��رب را تح��ت رھب��ری خ��ود کش��ید » د ا ش�رکت چن�صدھا بانک بزرگ در اروپا و آمریکا و کان�ادا و ژاپ�ن و ص�دھ و فراماسونری نیز در آن حل شد

ی از اعض�ا زو بروکینگ�تدکورپوریش�ن و انس�تیملیتی بزرگ و صدھا دانشگاه و مراکز تحقیقاتی سری چون رنانش�گاه دثابت و متعھد آن بودن�د و ص�دھا ای�دئولوگ سیاس�ی و اقتص�ادی و پروفس�ورھای مش�ھور از سراس�ر دھا معل�ومھای جھان را بھ عضویت خویش در آورد. اندکی بعد چین کمونیست ھم عضو افتخاری آن شد و بع

فروپاش�ی ون ک�ا. گ . ب ھ�م مخفیان�ھ وارد ای�ن تش�کیالت ش�ده بودن�د شد کھ بس�یاری از ای�دئولوگھای س�ازما شوروی را آماده سازی می کردند کھ بی تردید گورباچف ھم بایستی از این جملھ باشد .

و چن�دین دکت�رین مقطع�ی » نظام واحد جھانی «صاحب یک استراتژی مادر بود بھ نام » کمیسیون سھ جانبھ«وت جھ�ان ، ک�ھ جملگ�ی زمین�ھ س�ازی ب�رای پدی�د آوردن نظ�ام واح�د جھ�انی ب�ھ برای ھر امری در مناطق متف�ا

رھبری آمریکا بود . برخی از این دکترین ھا عب�ارت بودن�د از : نظ�ام واح�د پ�ولی ، اروپ�ای متح�د ، ت�ز جھ�ان اج�را چھارم ، بخود وانھادگی جھان سوم و اسالمیزه کردن خاورمیانھ . ک�ھ برخ�ی از ای�ن دکت�رین ھ�ا در ح�ال

ھستند و برخی کامال اجرا شده اند و برخی نیز در طول زم�ان دچ�ار اص�الحات ش�دند . ک�ال ی�ک برنام�ھ یکص�د سالھ برای کره زم�ین در ھم�ھ زمین�ھ ھ�ای سیاس�ی ، اقتص�ادی ، علم�ی ، فن�ی ، دیپلماتی�ک ، پ�ولی ، نظ�امی ،

ب�ھ بع�د ١٩٧٣ھ�ای آمریک�ا از س�ال فرھنگی و غیره تدارک شده بود و در حال اجراست . ھمھ رئ�یس جمھورو علن�یاز اعضای رسمی این کمیسیون بوده اند و بلکھ ھمھ دولتمردان اروپا و ژاپن و کانادا نیز از اعضای

این اتحادیھ ھمھ جانبۀ جھانی بوده اند و کسانی ھم کھ عضو چندان متعھدی نبوده اند و یا گوش علنیو غیر

٤٣

ھ و س�اقط گش�تند مث�ل ریچ�ارد نیکس�ون و ھلم�وت اش�میت و بی�ل کلینکت�ون و بھ ح�رف ننم�وده ان�د ش�دیدا تنبی� برادران کندی .

ک��ردن اس��المیزه«و » ب��ھ خ��ود وانھ��ادگی جھ��ان س��وم« ای��ن ھم��ھ مقدم��ھ ای ب��ود ب��رای رس��یدن ب��ھ دکت��رین ب��ھ لام��کک��ھ زمین�ھ س��ازی ب�رای آم��اده ک�ردن کام��ل جھ��ان س�وم و جھ��ان اس�الم ب��رای وارد ش�دن » خاورمیان�ھ

یعن�ی ح�ل ب�ن بھ رھبری آمریکا می باشد . بھ زبان خود این کمیسیون» کمیسیون سھ جانبھ« اتحادیھ جھانی ب�ھ یک�ا نی�ز تجرع�الوه ب�ر اس�تراتژی کل�ی ای�ن کمیس�یون ، آمر» . دوران انتقالی ب�ھ نئوامپری�الیزم«بست ھای

ھ بلل را ھیچ دخالت مستقیم در سرنوشت مھای تلخ و ناکامی مثل جنگ ویتنام را پشت سر نھاده بود و دیگر لتم�اس از می بایس�تی ش�رایط چن�ان ف�راھم ش�ود ک�ھ خ�ود مل�ل جھ�ان س�وم ب�ا ا سود خود نمی یافت بلکھ اینک

نتق�الی او دوران آمریکا بخواھند کھ برای نجات آنھا وارد کشورشان شود مثال افغانستان . واین آم�اده س�ازیالم و ل�ی از اس�کای اسالمی بسیار پیچیده تر بود و م�ی بایس�تی مل�ل اس�المی ب�ھ بھ نئوامپریالیزم برای کشورھ

اد و ن انج�ام دھر چھ ارزش اسالمی اس�ت بی�زار ش�وند . ای�ن ک�ار را آمریک�ا در افغانس�تان ب�ا حمای�ت از طالب�ای ، از افغ�اندین سپس طالبان را بھ خواھش و التماس مردم افغانستان و نمایندگان ب�ین الملل�ی آنھ�ا مث�ل مجاھ�

م گرفت�ھ میان برداشت . در واقع آمریک�ا یعن�ی ک�ل جھ�ان غ�رب و اعض�ای آس�یائی کمیس�یون س�ھ جانب�ھ تص�میصولش�ان اھی�ت و امبودند تا از انقالبات اسالمی حمایت کنند و سپس از طریق غیر مستقیم این انقالبات را ب�ا

زند . رد عمل ساد و آمریکا را بھ عنوان ناجی وابھ بن بست بکشاند و سپس مردم را بر علیھ انقالب بشورانندس��ت خ��ود ماھیت��ا ب��ھ معن��ای بران��دازی ریش��ۀ اس��الم ب��ود ب» اس��المیزه ک��ردن خاورمیان��ھ «پ��س در واق��ع ت��ز

ک ای�دئولوژی ی�را ب�ھ عن�وان » اس�الم ض�د اس�الم« نان و رھبران مذھبی آنان . و این یعنی یکب�ار دگ�ر مسلما بکار گرفتن. ت�ر ف�ت فق�ط دکگمعنای این بحث سیاسی محض را در رابطھ با دکتر شریعتی دریابی�د . پ�س بای�د اینک علت و

ھمی�ده فھ عمیق�ا شریعتی بود کھ این دسیسۀ جھانی بر علیھ تخم اسالم را درک کرده بود . یعنی فق�ط او ب�ود ک�ن ان و جھ�اران و مس�لمانو احساس کرده بود کھ اینک بزرگت�رین دش�من اس�الم و مل�ت و آزادی و اس�تقالل ای�

رب�ھ زرگت�رین حبسوم نھ آمریکا و استعمار و غرب و کمونیزم و ... بلکھ خود اسالم قشری است کھ مبدل ب�ھ ھ مب�ارزه در دست شیطان شده است . برای ھمین بود کھ وی چند م�اه قب�ل از رحل�تش م�ی گف�ت ک�ھ بیائی�د ھم�

در ن معن��ا راو تکلی��ف اس��الم حقیق��ی را روش��ن کنی��د . ای�� سیاس��ی و آزادیخواھان��ھ و انقالبیگ��ری را رھ��ا کنی��دد ک�ھ م�ی باش�خاطر نشان کرد . این رجع�ت در حک�م وص�یت نام�ھ ش�ریعتی ب�رای پی�روانش » رجعت بھ قرآن«

عل�ل ھم�ھ عل�ت ال یمتأسفانھ تا بھ ام�روزه روی زم�ین مان�ده اس�ت و بلک�ھ فرام�وش ش�ده اس�ت . ای�ن فراموش� رن اخیر است . مصائب ما در طی این ربع ق

جمل��ھ ین بگ��وئیم ک��ھ ھم��ھ تزھ��ای ش��ریعتی حاص��ل مکاش��فات ب��اطنی و غیب��ی و ازپ��س این��ک م��ی ت��وانیم ب��ا یق��

حیل�ۀ ب�ھ معن�ای کش�ف قھ�ارترین و لطی�ف ت�رین» م�ذھب ض�د م�ذھب «کرامات عرفانی وی ب�وده اس�ت . وت�ز الم ا بدس�ت اس�شھ اسالم و روحانی�ت رابلیس بود کھ اینک در دست استکبار جھانی قرار دارد و می خواھد ری

زن��د . پ��س انق��الب بخ��ود و روحانی��ت بزن��د . ریش��ھ مل��ت را بدس��ت خ��ود مل��ت بزن��د ، ریش��ھ انق��الب را بدس��ت ر را از یعنی مذھب قشری و بی مغز و روح ، تنھا دشمن مذھب وملت اس�ت ک�ھ اس�تکبا» مذھب ضد مذھب «

ذا ی کن�د و ل�م�ب�ر علی�ھ انق�الب و ع�زت و ش�رف م�ردم م�ا اس�تفاده این حربۀ نابود کنن�ده از بط�ن خ�ود انق�البن�ازه ی تش�ییع جنشستھ و در انتظار خود ـ براندازی ماست ت�ا بع�دا فق�ط ب�را دخیالش راحت است و در کنار گو

کاکوالی دازد و کواسالم و انقالب بیاید و ملت ما را دفن کند و سپس بھ ھمراه مایکل جکسون بھ پایکوبی بپر اکوال دف�نجکسون و کوک� لچینی را پس از مرگ مائو بدست مایکجانی خیرات کند ھمانطور کھ یک میلیارد م

ر ب�رای نج�اتتنھ�ا آنت�ی ت�ز ش�یطان اس�تکبا» اس�الم منھ�ای روحانی�ت«نمود . پس بھ خوبی می بینیم کھ تز ل ش�ریعتی یت نم�ی س�وخت ک�ھ دخود روحانیت است . ھیچ فردی در قرن بیستم جھان اسالم دلش برای روحان

ر دانش�گاهدمی سوخت و حرف آخرش این بود کھ اگر ھم امیدی بھ نجات باشد در ھمین روحانیت است و نھ د . وی م��ی دانس�ت ک��ھ بای�د از خ��واب بی�دار ش��و» زیب��ای خفت�ھ« ی�ک ھمچ��ون . ش�ریعتی ، روحانی��ت ش�یعھ را

ی عل�وم دین� ولتاری�ای دین�ی م�ی دانس�ت ک�ھ ب�رای عش�ق ب�ھروحانیت شیعھ را ب�ھ زب�ان ام�روزین ب�ھ مثاب�ۀ پر ست ک�ھ از قل�ببزرگترین تھمتی ا» عداوت شریعتی نسبت بھ روحانیت «عمری را با نان و پیاز می گذارند .

کمیسیون سھ جانبھ تولید شده و بر زبان جاھالن و بخیالن افتاده و اشاعھ می شود . ت و ب�دین پریالیس�ت ت�رین و امپریالیس�م ش�ناس ت�رین انس�ان ق�رن اس�پس شریعتی بھ لحاظ سیاسی نیز ض�د ام

ک ول�ی ی�ب�ود نکودکانی بیش نیستند . ش�ریعتی سیاس�ی نب�ود یعن�ی س�یئھ ای ولحاظ لنین و مائو و فیدل کاستری خواس�تم نابغھ علوم سیاسی بود مثل علی (ع) کھ می فرمود خ�دا را ش�کر ک�ھ اھ�ل سیاس�ت نیس�تیم و اگ�ر م�

ل�م عنبھ ای از پوزۀ ھمھ سیاستمداران جھان را بھ خاک می مالیدم . علم سیاست شریعتی نیز جسیاسی باشم م�ی خ�ود را ن لدنی وی بود کھ در وادی معرفت نفس یافت�ھ ب�ود و ب�ھ ق�ول عل�ی (ع) : در حی�رتم از کس�انی ک�ھ

شناسند و می پندارند دیگران را می شناسند .

انق�الب را در خ�اک ای�ران پاش�ید . ای�ن ب�ذر دو ن�وع کل�ی ب�ود ک�ھ ھ�ر دو و بدین ترتیب دکت�ر ش�ریعتی ب�ذرھای محصول خود ـ آگاھی بود و دو نوع خود ـ آگ�اھی در م�ردم پدی�د آورد : خ�ود ـ آگ�اھی جھ�انی و خ�ود ـ آگ�اھی

ت روحانی . این دو خود ـ آگاھی منجر بھ پیدایش دو ھویت در مردم و خاصھ جوانان شد : ھویت مل�ی و ھوی�

٤٤

دینی . ھویت ملی در قبال تم�دن غ�رب پدی�د آم�د و ھوی�ت دین�ی در قب�ال تم�دن ع�رب . ای�ن دو ھوی�ت محص�ول شناخت غرب زدگی و ع�رب زدگ�ی ب�ود و حاص�ل غ�رب زدائ�ی و ع�رب زدائ�ی از دل و اندیش�ھ جوان�ان . وای�ن

اف�راد و گروھھ�ای ض��د فرھن�گ و روح انق�الب ب�ود ک��ھ ب�ھ ط�رز حی�رت آور و ف��وق تش�کیالتی ـ سیاس�ی ھم��ھ . د ساخت و انقالب را پیروز گردان�دو ضد استحمار را متحاجنبی و ضد استثمار و ضد استعمار و ضد استبداد

زیرا شریعتی ایدئولوژی ھمھ ایدئولوژیھا بود . بھ ھمین دلیل در زم�انی ک�ھ ھم�ھ ب�ھ یک�دیگر فح�ش م�ی دادن�د ر دل خ�ود نم�ی یاف�ت ک�ھ ب�ھ ش�ریعتی فح�ش دھ�د . ش�ریعتی س�ر ھیچ گروھی جرأت نمی ک�رد و ای�ن ت�وان را د

وحدت کلمھ بود، سری کھ در ناخود آگاه ھمھ بھ طور طبیعی عمل می کرد .وھر جریان یا ف�ردی ھ�م ک�ھ بع�دا توانست بھ شریعتی فحش بدھد در اندک مدتی ساقط و رسوا گردید . ما در تجربھ انقالب اسالمی تا بھ ام�روز

یرت آوری شاھد بوده ایم کھ فحش بھ خدا اینقدر خطرناک نب�وده اس�ت ک�ھ فح�ش ب�ھ ش�ریعتی . اگ�ر بھ طرز حبگوئیم انقالب اسالمی ایران فقط بھ این دلیل پیروز شد و این راه تا ب�ھ اینج�ا اینگون�ھ آم�د ت�ا ح�ق ش�ریعتی و

نظریاتش اثبات شود ، ھیچ اغراقی نکرده ایم .

استکبار و قلب ابلیس تکنولوژیزم : ستون فقرات ھ ق�درت یعن�ی م�ذھب اص�الت ف�وت وف�ن. یعن�ی مکت�ب اص�الت ب�ازی و نم�ایش . یعن�ی ارادۀ ب�» تکنولوژیزم«

تب�دیل ی . یعن�یدنیوی و الغیر . بھ زبان ساده ت�ر یعن�ی دنی�ا پرس�تی . یعن�ی تب�دیل ھ�ر معن�ائی ب�ھ نم�ایش م�اد س�لطھ . وزار منی�ت تبدیل دین بھ دنی�ا . یعن�ی تب�دیل حقیق�ت ب�ھ اب�روح بھ جسم . یعنی تبدیل دل بھ گل . یعنی

زار ز م�ذھب ب�ایعنی بازاری کردن ھر معنائی . یعنی مکتب اصالت بازار . ولذا تکنول�وژیزم در روش خ�ود ج�م د انس�ان ھ�آزاد در ھمھ امور ھیچ روش دیگری را برای رسیدن بھ اھدافش نمی شناسد تا آنجا کھ خود وجو

، یفحش�ای فرھنگ� بھ یک کاال در بازار آزاد شود . لذا تکنولوژیزم و فحشاء علت و معل�ول یکدیگرن�د : مبدل و ج�ز ای�ن زم ذات�ا ض�د دی�ن و ارزش ھ�ای اخالق�ی اس�تیاقتصادی ، سیاسی و ب�االخره جنس�ی . پ�س تکنول�وژ

ر و ب�اطن دی�ن را در ظ�اھ دشمن دیگری برای خود سراغ ندارد . پس تکنولوژیزم سعی می کن�د اگ�ر نتوانس�تو کلیش�ھ ای ونابود کند خود دین و معارف و آداب دین�ی را ھ�م تکنول�وژیکی کن�د یعن�ی فرمالیس�تی و ب�ازاری

تمام اتوماتیک . دن ب�ھ ھ�ر در ریشھ یونانی اش بھ لحاظ لغت بھ معن�ای آش�کار س�ازی و ب�رون افکن�ی و جس�مانیت دا» تکنو«

ب�ھ .ثب�ات ن�دارد در واقعیت امر ھ�م ای�ن معن�ا ک�امال ب�ارز اس�ت و نی�ازی ب�ھ اارزش و احساس باطنی . معنا و روح از ت�ن و بیگان�ھ س�اختنلحاظ ارزش ھای روحی و دینی این واقعھ بھ معنای دفع کردن و ب�رون ان�داختن

ود خ�ا را از و دین از وجود خویشتن است و این ھمان انکار و کفر در معنای م�ذھبی آن م�ی باش�د . یعن�ی خ�د. پ�س برون انداختن . یعنی جن�گ ب�ا خ�دا . پ�س تکنول�وژی ب�ھ معن�ای ش�ناخت چن�ین راه و روش ھ�ائی اس�ت

: ی�دئولوژیکیی�افتن راه وروش ھ�ای از خ�ود ـ بیگ�انگی اس�ت : از خ�ود ـ بیگ�انگی ا زم ھم م�ذھب ی تکنولوژ ایدئولوژی از خود بیگانھ ساختن خویشتن .

درک ولی�ھ اشران و فالسفھ بزرگ مغرب زمین حتی مارکس ھ�م در تحقیق�ات امعنای فوق الذکر را ھمھ متفک ات ذول�ی چ�ون و تصدیق نمود و سوسیالیزم خود را برای رھائی انسان از این از خود ـ بیگانگی اب�داع نم�ودأس�یس تدر عم�ل دین و روحانی این امر را بتدریج کم بھا داد و از یاد برد ل�ذا از ھم�ین غفل�ت وی مکتب�ی ک�ھ

کل�ی یری را بھنمود دچار خالء و انحرافی عظیم شد . بھ ھمین دلیل دکتر شریعتی ، مارکس دوران جوانی و پ متفاوت و بلکھ متضاد ارزیابی می کند .

ھایدگر نیز بھ عنوان بزرگترین و ریشھ اندیش ترین متفکر تاریخ جدید غرب بر اھمیت از خود ـ بیگانھ ش�دن نول�وژیزم بس�یار عمی�ق ت�ر از م�ارکس واق�ف ش�د و بخ�ش عم�دۀ فلس�فھ اش را ب�ر ھم�ین انس�ان در عرص�ھ تک

اساس نھاد ولی او نیز ھمچون مارکس اھمیت ذاتی این امر را در معنای مذھبی و روح�انی اش درک نک�رد و کت�ھ ب�س از تفک�رات وی عم�ال ب�ھ نیھیلی�زم منج�ر ش�د . ش�ریعتی ای�ن نیا بھائی نداد و لذا فلسفھ نھائی حاصل

مھم را در فلسفھ وی و کال اگزیستانسیالیزم درک نمود و نشان داد و جز او کسی بھ این مھم قرن ما ب�ھ ای�ن دقت پی نبرد زیرا ھمھ متفکران و جریانات مھم فکری در قرن بیستم بھ گونھ ای مستقیم و غیر مستقیم تحت

دومش ھایدگر بر جای مارکس قرار گرفت�ھ اس�ت نیمھ صھتأثیر تفکرات ھایدگر قرار دارند و در این قرن و خااقبال الھوری نیز شدیدا اثر نھاد . ولی بھ ندرت کسانی در کشور ما توانستھ ان�د ب�ھ عم�ق و ابع�اد افکارو بر

امروزه مبدل کھاندیشھ ھای ھایدگر راه یابند و لذا از وی برداشت ھائی یک بعدی و گاه فرصت طلبانھ نموده یک انح�راف عظ�یم در روش�نفکران م�ا ش�ده اس�ت مث�ل برداش�ت ھ�ای س�طحی از اندیش�ھ م�ارکس ک�ھ ب�رای بھ

کشورمان ضایعاتی عظیم بھ بار آوردھر چند کھ منافع کالنی ھم بھ ھمراه داش�ت . بزرگت�رین خط�ر و انح�راف نھایت�ا آن را توجی�ھ فلسفھ ھایدگر این است کھ تکنولوژیسم را در عین حال کھ بزرگترین بالی بشری می داند

نمود و حتی تقدیس ھم کرده است زیرا نتوانستھ راه نجاتی ارائھ دھد ھر چند کھ در اشاره ای بس کوتاه تنھ�ا

٤٥

ظھور ن�اجی دانس�تھ ک�ھ ی�ک انس�ان چوپ�ان وار اس�ت ک�ھ از ورای ت�اریخ ف�را م�ی رس�د . ای�ن راه نجات ھمان تشت) در فلسفھ نیچھ اس�ت . رس�یدن نیچ�ھ و ھای�دگر ب�ھ (زر» ابر انسان «موضوع عین شخصیت ناجی وار

وجود ناجی دال بر آن است کھ ھر فکر منکر خدا ھم اگر در وادی معرفت نفس قرار گیرد جب�را ب�ھ ش�ناخت و از س��الطین خ��ود ـ شناس��ی در ت��اریخ جدی��د غ��رب ت��نو نیچ��ھ و ھای��دگر دو ح��ق ن��اجی آخرالزم��ان م��ی رس��د .

افکار این ھر دو جھان اسالم و متفکران اسالمی کھ بس�یار عمی�ق ت�ر از تأثیرش�ان محسوب می شوند و تأثیربر خود غرب بوده است نشانی از حقانیت طرز فکر آنھاست کھ ھر سالک معرفت نفس خواه ن�اخوه ب�ھ س�وی

متفک�ر غرب�ی حقیقت می رود و ذاتا دینی ـ اسالمی ـ شیعھ است . عالقھ وافر اقبال و دکتر شریعتی بھ این دو از ھمین بابت است . و درست بھ ھمین دلیل فقط متفکرانی از جھان اسالم بوده اند کھ توانس�تھ ان�د انحراف�ات و خالء ھای فلسفھ این دو را بیابند و اخطار دھند و بھ ھمین می�زان حقانی�ت اندیش�ھ آنھ�ا را نی�ز درک کنن�د و

ر استخراج نمایند . ودرست بھ ھمین دلیل از جانب متفکران حکمت ھای بزرگی را از بطن افکار این دو متفک لیب��رال و تکنولوژیس��ت و ح��امی امپری��الیزم م��ورد ش��دید ت��رین لع��ن ھ��ا ق��رار گرفتن��د و ک��ل تم��دن غ��رب نیچ��ھ و ھایدگر را بزرگترین دشمن خود می یابد و حت�ی ای�ن دو فیلس�وف را ب�انی فاشیس�م و نازیس�م قلم�داد م�ی کن�د .

برخورد با ھای�دگر بھ ھمین نوع نولوژیسم و امپریالیزم در کشور ما نیز بھ پیروی از اربابان غربیحامیان تک و نیچھ گرایش یافتند و در عوض پوپر را کھ فیلسوف امپریالیزم و صھیونیزم است تقدیس می کنند .

ذا در ن اس�ت و ل�ام�روزه ھس�تھ مرک�زی تکنول�وژیزم در جھ�اصھیونیزم کھ ادامھ تکاملی مکتب سامری اس�ت

ون�ده دارد پس پردۀ حاکمیت ھمھ امپریالیست ھای غرب و در رأس آنھا آمریک�ا حض�وری فع�ال و تص�میم گیرس�ت ک�ھ از الذا آمریکا ھم راز بق�ای خ�ود را در حمای�ت ب�ی قی�د و ش�رط از ص�ھیونیزم م�ی یاب�د و ای�ن درس�ت

ی��ک بی ش��دۀ تکنولوژیس��م اس��ت و س��امریص��ھیونیزم رھ��ائی نداش��تھ باش��د زی��را ص��ھیونیزم ای��دئولوژی م��ذھخن گ�و را اس�ت خ�دا را تجس�م بخش�د و گوس�الھ ای س�وتکنولوژیست کامل در قبال موسی و دین خدا بود کھ خ

امری بک�ار قرار داد ، گوسالھ ای طالئی ک�ھ ب�ھ واس�طھ مھندس�ی و ف�وت و ف�ن ھ�ائی ک�ھ س�» یھوه«در مقابل ھم�ان ھن�ر ف�رض کردن�د . ای�ن» یھ�وه«بنی اسرائیل او را ھمان برده بود از خودش صدا در می آورد و ھمھ

زرگ م�ذاھبب�دجال است . پس تکنولوژیسم ھمانا مذھب دجال در ھمھ جای تاریخ بوده است کھ حتی علم�ای ل�وم وفن�ونعرا ھم فریب داده است ھمانطور کھ فیلسوفی مثل مرحوم مطھ�ری را ھ�م فری�ب داد و باوران�د ک�ھ

ی�ز ئی را و نم لدنی و حکمت الھی است کھ فراگیر شده است و حتی کسی چون عالم�ھ طباطب�اغربی ھمان علوا ھ�م رقالب�ی م�ا کسانی چون مھندس بازرگان و بسیاری دیگر را . ودر واقع توانست حتی اکثریت روحانی�ت ان

س�ات صول و مقد اد و ھمھ بکشانراه دجالیت و سامری گری یعنی تکنولوژی پرستی بھبفریبد و کل انقالب را م�ا را ب�ر الب و دی�ندین وانقالب را بھ پایش قربانی کند و بر آستانھ ک�اخ س�فید ب�ھ ل�رز افت�د و ک�ل مل�ت و انق�

ی�م و ق�رار داد آستانۀ نابودی و توبھ از خویش�تن بکش�اند . زی�را مرح�وم مطھ�ری را معل�م و ای�دئولوگ انق�البم�ا ذا ھم�ھ چی�زل�تصمیم گیرندگان نظام ما از شاگردان مطھری ھستند و اکثریت مدیران و وزیران وسفیران و

ری از ره ھا وزیتکنو کرات شد یعنی تکنولوژی پرست . تا آنجا کھ مثال کسی کھ حدود پانزده سال در ھمھ دوھ ت ، گف�ت ک�تعریف شما از رشد و تکامل چیس� کھ پرسید : نظام اسالمی مابود در پاسخ بھ سئوال خبرنگاری

... وینترن�ت و : رشد وتکامل یعنی ارتباط�ات . یعن�ی تکنول�وژی و مخ�ابرات و ک�امپیوتر و م�اھواره وتلف�ن و اوژی ک�ھ ای�دئولبدین ترتیب بایستی ما برای تکامل خود بھ پابوسی غرب و آمریکا و صھیونیزم برویم مگر این

تی کسی مثال وق ن نبوده و نیست . ویاخود را منقلب سازیم . واین انقالب جز از راه بازگشت بھ شریعتی ممکیک�ا د ک�ھ : آمردر مقام دوم رھب�ری و ھ�دایت انق�الب ق�رار داش�تھ اس�ت م�ی گوی� اخیرکھ در تمام این ربع قرن

کلی�ف تھمھ چیزش خوب است و فقط اخالقش بد اس�ت ک�ھ اگ�ر اص�الح ش�ود ب�ا او دوس�ت خ�واھیم ب�ود و ... ور ھ رئیس جمھبھتر از اینی کھ شده نمی بایست می شد . ویا وقتی ک ما روشن است کھدین و انقالب و ملت

ی ب�رای فیلسوف مشرب ما آمریکا را کشوری می خواند کھ بر اس�اس دی�ن و آزادی بن�ا ش�ده اس�ت دیگ�ر حرف�ان ون ص�احبخ�گفتن از دین و معرفت و انقالب و ارزش باقی نمی ماند . آمریکائی ک�ھ پای�ھ ھ�ایش در دری�ای

در .جبار را وو آزادی خواه باشد پس پیدا کنید بی دین ییعنی سرخ پوستان بنا شده است اگر دیناصلی اش ده و ش�ر آن غ�رق ت و ملت م�ا دلواقع ھمھ این تذبذب ھا ودوگانگی ھا و نفاق ھا و برزخ و ھذیانی کھ کل دو

ز خ�ود ـ اب�ی ھ�ویتی حاص�ل در حال جان کندن است حاصل پیروی از مذھب تکنولوژی پرستی می باشد . ایننیده توب�ھ کش�ا وبیگانگی ما در قبال تکنولوژی اس�ت ک�ھ م�ا را ب�ا الفب�ای دی�ن ومعرف�ت و انقالبم�ان ب�ھ تردی�د

است .

حاال بھتر می توانیم حقانیت نعره ھائی را کھ شریعتی درباره خطرات خانمان سوز ماشین و ماشینیزم سر می گرائی می شد ، درک نمود کھ خطری روشنفکرانھ و از س�ر ش�کم س�یری نب�ود داد و متھم بھ تحجر و واپس

یک حساسیت خرده بورژوائی (بھ قول کمونیست ھا) نبود زیرا خود کمونیزم جھ�انی ب�ھ خ�اطر ع�دم درک ای�ن پا بوسی امپر یالیزم رفت زیرا مدینۀ فاضلھ کمونیس�تی فق�ط ب�ر اس�اس جامع�ھ تم�ام خطر عظیم ساقط شد و بھ

توماتیک تکنولوژیکی امکان استقرار دارد . این طرز فکر در رھبری مجاھدین خل�ق ھ�م پ�س از انق�الب پدی�د ارا فقط براس�اس ی�ک جھ�ان تمام�ا تکنول�وژیکی و تم�ام اتوماتی�ک یآمد تا آنجا کھ جامعھ توحیدی و امام زمان

راز کش�یده ان�د و ام�ام زم�ان ھم�ھ دی نیاز بھ ک�ارکردن ن�دارد و شده امکان پذیر می دانست کھ دیگر ھیچ بشرکھ ھمان تکنولوژی است بھ ھمھ رزق می دھد و ھمھ صلوات می فرس�تند . پ�س ای�ن ام�ام زم�ان ھم�ان دج�ال

٤٦

است . ودرست بھ ھمین دلیل رھبری مجاھدین خلق ھ�م ب�االخره ب�ھ پابوس�ی آمریک�ا رف�ت و نم�ی توانس�ت ک�ھ معان�دان و دش�منان نظ�ام م�ا و نی�ز ھم�ھ ج�دالھای درون�ی ب�ین نرود . بنابر این ھمھ دعواھ�ا و ع�داوتھای ب�ین

جناحھای خود نظام یک جدال ایدئولوژیکی نیست بلکھ فقط جدال بر سر تصاحب قدرت است : تص�احب ق�درت تکنولوژیکی . این یک نزاع تکنولوژیکی است نھ ایدئولوژیکی . بھ ھمین دلیل این نزاع ج�ز ب�ھ ن�ابودی دی�ن

ت�ر شرافت ما منتھی نم�ی ش�ود و ھ�ر ک�س ھ�م ک�ھ در ای�ن ن�زاع پی�روز ش�ود تکنولوژی�کو ملت و فرھنگ و یعن��ی امپریالیس��ت ت��ر و طبع��ا صھیونیس��ت ت��ر اس��ت و ل��ذا ھم��ھ ای��ن نزاعھ��ا ام��روزه در پ��س پ��رده فق��ط ب��رای

و گروھ�ی زودترخ�ود را ب�ھ نزدیکی بھ صاحبان تکنولوژی است و رقابتی جن�ون آمی�ز ب�رای اینک�ھ چ�ھ جن�اح خ سفید برساند . دشمنان این نظام ما ھم در خارج از کشور جز این کاری ندارن�د و ل�ذا داخ�ل و خ�ارج ھم�ھ کا

! ؟در یک راه ھستند . آیا راه نجاتی جز بازگشت بھ شریعتی وجود داردب�ھ » ھ�انی نظ�ام واح�د ج«و اس�تراتژی » کمیس�یون س�ھ جانب�ھ«واتحادیۀ جھ�انی » نئوامپریالیزم«ایدئولوژی

م و آنھ�ا ھ� ری آمریک�ا طب�ق آث�ار تئوری�ک ای�دئولوگھای ای�ن کمیس�یون تمام�ا براس�اس تکنول�وژیزم اس�ترھبذیر نم�ی رھبری مطلق خود بر ک�ل جھ�ان و مل�ل جھ�ان را ج�ز از طری�ق تم�ام اتوماتی�ک ک�ردن جھ�ان امک�ان پ�

ران و متفک� فھ اکثری�تدانند و بدین لحاظ فلسفھ نئوامپریالیزم ع�ین کم�ونیزم م�ارکس اس�ت و این�ک ع�ین فلس�ن�ھ ایت کافراایدئولوگھای جمھوری اسالمی ایران است و آن مذھب تکنولوژیزم می باشد تحت این توجیھ بھ غد برت�ر وج�و کھ : برای احیای دین و پیروزی اسالم و انق�الب و ای�ران راھ�ی ج�ز دس�ت ی�ابی ب�ھ تکنولوژیھ�ای

زم و امپری�الی ون�ھ م�ی پنداش�تند . پ�س ب�رای ن�ابودی اس�تکبار ندارد !! مال محم�د عم�ر و ب�ن الدن ھ�م ھمینگوی ب�رای شیطان و پی�روزی دی�ن وحقیق�ت بایس�تی مری�د ش�یطان ش�د زی�را او پ�در وم�ادر تکنول�وژی اس�ت . یعن�

!ب ش�یطانی مبارزه با شیطان بایستی شیطان پرست شد ؟ اینست آن اسالمی کھ مرید شیطان است : اس�الم ن�ادرس�ت ب�ھ م�ی کن�د . ن نیست بلکھ اشد نفاق است . وخداوند منافقین را نھایتا تس�لیم کف�ارپس این اسالم و دی

وزه لمانان ام�رکل جھان اسالم و رھبرانش تا این حد در رابطھ با غ�رب علی�ل و ذلی�ل ھس�تند و مس� ھمین دلیلا آن : ھمان�ب�ھ ق�ول ق�رمفتضح ترین و بدبخت ترین و رسواترین ملل جھان شده اند . این عذاب نفاق است ک�ھ

م�ی رون�د انند و ن�ھکھ منافقین در درک اسفل السافلین جای دارند ، جائی کھ نھ مرده اند و نھ زنده ، نھ می مھ ب�م�ھ مالئ�ک و حتی نمی سوزند کھ کمی سبکتر شوند . ... در اینج�ا ب�ھ ی�اد آن ح�دیث قدس�ی م�ی افت�یم ک�ھ ھ

حال امت محمد (ص) گریھ می کنند .م نیس�ت و تنھاانسانی است کھ در این دوران بھ وضوح نشان داد کھ آنچ�ھ ک�ھ در ن�زد غ�رب اس�ت عل� شریعتی

کافران م�ی :آنچھ ھم کھ در نزد شرق است دین نیست . خداوند در قرآن خطاب بھ مؤمنان اخطار می دھد کھ ھ ب�ھ ک�ای اس�ت سباب ب�ازیگویند کھ ما عالمان ھستیم ، ولی بدانید آنچھ کھ در نزد آنھاست علم نیست بلکھ ا

یازش�ان نواسطھ آن رسوا شده و ھالک می گردند . علم در ن�زد خداس�ت و ب�ھ مؤمن�انش ب�ھ می�زان اخ�الص و ی ادق (ع) م�ص�اعطا می کند . بھ قول قرآن کریم ھمھ علوم کافران ھمانا وح�ی ش�یاطین ب�ھ آنھاس�ت . و ام�ام

ن نم�وده نیست بلکھ جھل�ی اس�ت ک�ھ لب�اس عل�م ب�ر ت� فرماید علمی کھ صاحبش را اصالح و رستگار نکند علمدر جھ�ان یک نظ�ر ک�امال عل�وی و اس�المی اس�ت و او ب�دین لح�اظی نظر شریعتی در باب تکنولوژاست . پس

ھ وتنھ�ا ن�وز ھ�م یک�اسالم یکھ وممتاز است . این امتیاز دلیل دیگری از تنھائی وی در کل این دوران ب�ود و ھم�ی ةخ�راالا وسر ال�دنیخریابیم تا خود را دریافتھ باشیم و از این مھلکھ بی پایان کھ ما را ست . بیائیم او را د

کند رھا شویم .

خ�ود جل�وه ای از تکنول�وژیکی ک�ردن » مذھب ض�د م�ذھب«حاال بھ لحاظی دیگر بھتر می توانیم درک کنیم کھ ھب فرمالیستی و ظاھر پرست نیس�ت دین است زیرا مذھب ضد مذھب کھ ھمان مذھب نفاق است چیزی جز مذ

کھ کل احکام دین را مبدل بھ فوت و فن ساختھ و از دین جز پوستھ ای بی روح باقی نم�ی گ�ذارد . تکنول�وژی تب�دیل ب�ھ ک�ل دی�ن و ھ�دایت ش�ده اس�ت و ل�ذا ام�روزه ب�رای » رسالھ عملی�ھ «آداب شرعی را نگاه کنید کھ در

مھندس�ین ژاپن�ی و انگلیس�ی ب�رای مس�لمانان فک�ر کنن�د ت�ا آنھ�ا را ب�ھ نماز درست و بی شک خوان�دن بایس�تی بھشت بفرستند . چنین مذھبی البتھ صاحبی جز شیطان ندارد . این مذھب ابلیس است و جز بھ جھنم ختم نمی شود و افسارش ھم در دست استکبار ب�وده اس�ت و ای�ن ھم�ان م�ذھبی اس�ت ک�ھ حق�ا افی�ون ت�وده ھ�ا و دش�من

در دست قیصر و شاه و راکفلر دارد . ب�ر اس�اس چن�ین ط�رز فک�ری اس�ت ین ھمان مذھبی است کھ خداست . اکھ بھ ھر راھی کھ می روی�م دم درب کاخھ�ا ق�رار م�ی گی�ریم و مجب�ور ب�ھ اطاع�ت از ش�یطان م�ی ش�ویم . ای�ن

کش�ف ک�رده اس�ت ک�ھ ش�ریعتی آن را » تیغ و طال و تس�بیح «یا مثلث » زر و زور و تزویر «ھمان راز مثلث است کھ کشفی الھی و کرامتی عرفانی است . تکنولوژی پرستی و فوت وفن پرستی کھ از ازل در تاریخ ب�وده است روح این اتحاد است . واین راز نبرد تاریخی اھل کتاب با پیامبران و دین خالص است . و فرقی ھ�م نم�ی

زی�ون خ�ود را . ھم�ھ ذات�ا کف�ر اس�ت و ب�ت پرس�تی کند کھ انسان بیل و کلنگ خود را بپرستد یا اتومبی�ل و تلویدوران ما ھمین است . نگاه کنید کھ امروزه بدون نان می توانند زندگی کنند ولی بدون تلویزیون محال است . این بت پرستی تکنولوژیکی ھزار بار مھلکتر از بت پرستی ھای دوران کھن است . ھر چن�د ک�ھ ارزش ھم�ان

لزی قدیم در معابد بھ دلیل فوت و فنی بوده ک�ھ در آن بک�ار م�ی رفت�ھ اس�ت و اس�وۀ بت ھای سنگی و گلی و فتکنولوژی ھردوران بوده است کھ با ھنرھای فنی ھ�م ت�زئین ش�ده و ب�ھ ھم�راه ج�واھر آالت قداس�ت م�ی یافت�ھ

س تر از وج�ود است .این مرگ پرستی است و لذا برای ما مسلمانان فنی ھمواره قبر امام مرده ھزار بار مقد زندۀ خود امام بوده است بھ خصوص کھ آن قبر مظھر کمال تکنولوژی و ھنر و عظمت فنی ـ ب�ازاری باش�د و

٤٧

از ھمھ جایش چراغ و لوستر و طال و نقره بھ چش�م آی�د . ای�ن ریش�ھ ت�اریخی ب�ت پرس�تی ماس�ت . ای�ن ھم�ان و شریعتی نخستین مسلمانی اس�ت ک�ھ نش�ان بھ خانھ کعبھ است کھ دلیل شھادت او شد پشت کردن امام حسین

داد کھ معنای امام حسین در شھادت او نیست ک�ھ ھم�ھ ح�ق پرس�تان ش�ھید ب�وده ان�د بلک�ھ ح�ق حس�ین (ع) در نیمھ تمام گذاشتن مراسم حج است تا خط بین ایمان ونفاق را معلوم کند . این خط ھم�ان س�فینھ نج�ات حس�ین

ثاب�ت کن�د ک�ھ وج�ود حت�ی ی�ک م�ؤمن مبت�دی ھ�زار ب�ار مق�دس ت�ر از (ع) است برای ما . حسین (ع) خواستخانھ کعبھ است . این یعنی معنای امام�ت . زی�را در ق�رآن ک�ریم آم�ده ک�ھ برخ�ی از مؤمن�ان ام�ام و ول�ی برخ�ی دیگر از مؤمنان ھستند . این حق را ھمھ عارفان بزرگ م�ا خ�اطر نش�ان ک�رده ان�د . ول�ذا در عرف�ان م�ا وج�ود

مام ، قبلھ است . فرق شیعھ ب�ا س�نی ج�ز ای�ن نیس�ت . ارزش خان�ۀ کعب�ھ ب�ھ خ�اطر ی�ک زن کنی�ز ب�ھ ن�ام خود اھاجر است . خانۀ کعبھ خانۀ ھاجر بوده است کھ خدا را خالصانھ پرستش نموده و برای اثبات ایمانش سر ب�ھ

بھ بندگانش محت�اج تکنول�وژی برای رزق دادن و بیابان برھوت عربستان نھاد تا ثابت کند کھ : خدا کافی است نیست .

ینس�ت ود و آن اش�از کل افکار ونظریات و زندگی دکتر شریعتی نھایتا یک ندا بر می آی�د و در عم�ل ثاب�ت م�ی

خ�دا«وی�د : و ای�ن درس�ت در نقط�ۀ مقاب�ل تکنول�وژیزم ق�رار دارد . یعن�ی ھ�ر کس�ی ک�ھ بگکھ : خدا کافیس�ت ! د و ادام��ھ ای��ن ش��رک ب��ھ نف��اق م��ی رس��د و نف��اق ھ��م عم��ری دراز ن��دارمش��رک اس��ت و » ک��افی اس��ت ول��ی ...

ھ امور. باالخره کفرش آشکار می شود . ھمانطور کھ این انقالب ما در حال رخداد کامل است در ھمھ بسیاری نا باشد کآیا این بدین معناست کھ باید بھ غار رفت و بھ قول شریعتی سوار االغ شد ؟ اگر بھ این مع

ع�وت ب�ر دھ شریعتی ین معنای بھ غایت احمقانھ را عمدا از آثار شریعتی استخراج کردند تا ثابت کنند کنیز ھمص ی�ن م�ا خ�الدغار نشینی می کند ، پس حتی بایستی کامال عریان شد و بھ چریدن در کوه ودشت پرداخ�ت ت�ا

ی�زی چرا اص�ال ول�وژیزم دانس�ت زی�باشد . اگر چنین باشد پس اصال بایستی خداوند را مسبب بت پرستی و تکنش��ینیزم را آفری��ده اس��ت . پ��س بھت��ر اس��ت خ��ود را فری��ب ن��دھیم . ب��ھ ق��ول ش��ریعتی کس��ی ک��ھ ماش��ین را از ما

ان بی�ی غرتشخیص نمی دھد اصال ھیچ چیزی را تشخیص نمی دھد . آیا لباس و لباس پرستی یکی است ؟ حت�ژی سیاس�ی و فرھنگ�ی خ�ود را ص�رف تخفی�ف تکنول�و کافر امروزه بخش عظیم�ی از ھزین�ھ ھ�ا و ت�الش ھ�ای

. ر م�ی داردپرستی کرده اند زیرا دیده اند کھ ای�ن تکنول�وژی پرس�تی ب�ھ زودی نس�ل بش�ر را از روی زم�ین ب�فساد حاصل وامروزه بھ لحاظ ضایعات در اروپا بھ ھمین معناست . چرا » احزاب سبز «حاکمیت روز افزون

ائی ست کھ ابت�داما در جھان دارای مقام اول است ؟ این نشانۀ چیست ؟ نشانۀ آن از ماشین وماشینیزم کشور ل مل�ت م�ا م و لذا کترین عقل دنیوی را ھم از دست داده ایم زیرا از دین بیگانھ شده ایم و از غرب ھم کافرتری

و ام�ام ھ و بھشتھ کعبخاصھ آمریکا مبدل ب و در راه غرب ھستند و غرب و بیداری از باال تا پائین در خوابک�ھ نش�ان داد ملت ما شده است و ھ�ر ک�ھ بتوان�د از ای�ران م�ی رود و رفت�ھ اس�ت . ول�ی واقع�ۀ ی�ازده س�پتامبرنی�ان اص�ھ ایراخبھشت آمریکائی اتفاقا نا امن ترین جای جھان است . این ی�ک حج�ت دین�ی ب�رای مس�لمانان و

و راه آم�ده ن تکنول�وژی پرس�تی اس�ت بدارن�د . و ج�ز توب�ھ ازانقالبی بود تا دس�ت از آمریک�ا پرس�تی ک�ھ ھم�اش ھ��ا رجع��ت ب��ھ ش��ریعتی ک��ھ ن��ور بی��داری و ش��عور و دی��ن ماس��ت ، راه نج��اتی نیس��ت زی��را ھم��ھ راھھ��ا و روژیکی م�ا تاکنون امتحان شده است و در طی این ربع ق�رن کش�ور م�ا م�وش آزمایش�گاھی ای�دئولوگھای تکنول�و

گش�تھ و دیوان�ھ خان�ۀ جھنم�ی ش�ده اس�ت ک�ھ در آن راس�تی ودرس�تی ب�ھ کل�ی ط�ردبوده است و نتیجھ اش یک م : چن�د نشانھ حماقت و بلکھ نشانۀ ضدیت با نظام گشتھ است . یک نمونھ عین�ی و شخص�ی ب�ھ دس�ت م�ی دھ�

تانم ب��ا دو ت��ن از دوس��س��ال پ��یش ب��ھ دلی��ل بیم��اری حاص��ل از تھ��ران نش��ینی ب��ھ روس��تای زادگ��اه خ��ود رف��تم ک��ھ نجا را ت�رک ادند تا آده بھ من پیوستند . اندکی بعد ، از وزارت اطالعات یک ستاد آمدند و بھ ما دستور دخانوا

ص�لحتی مای�ن ک�ل کنیم . دلیلی کھ ارائھ دادند این بود : بھ مصلحت نظ�ام نیس�ت ک�ھ ش�ما اینج�ا زن�دگی کنی�د !؟ی م�ان فح�ش م�زازی کشانیده و ب�ھ زم�ین و است کھ نظام ما را دچار سقوط آزاد نموده است و بھ خود ـ براند

ب�اس دی�ن ودھد و در آسمان بھ جستجوی دشمن خیالی بر آمده است . این ھمان جنون تکنولوژیزم است کھ ل ولت�ی ح�دودداسالم و والیت و انقالب بر تن نموده است و کسی را یارای نفس کشیدن نیس�ت . طب�ق آمارھ�ای

دلیلش الب�د شور ما در طی سالھای پس از انقالب متروکھ گشتھ است .یکصد ھزار روستای آباد و پر برکت کده ور جھ�ان ش�آمریکا و منافقین و صھیونیزم است . امروزه ما بھ لحاظ کشاورزی و تغذیھ در یوزه ترین کش�

اد اعتی� وود ـ کش�ی خایم و در واردات مواد غذائی و گندم مثل سائر بدبختی ھامقام اول را کسب کرده ایم مثل زگش��ت ب��ھ و م��رگ حاص��ل از اتومبی��ل و فحش��ای خزن��ده و آش��کار و و... .اینھ��ا دالیل��ی واض��ح دارد . ج��ز با

این�ک در وو ای�ن ن�ور را خ�اموش ک�رده ای�م ه اس�تشریعتی عالجی ن�داریم زی�را ش�ریعتی ن�ور انق�الب م�ا ب�ودف�ھ و ن ن�ور را خحجابھ�ائی ک�ھ ای�ظلمت ھستیم . بیائیم این نور را براف�روزیم . برافروخت�ھ اس�ت . پ�س بی�ائیم

خ�ود نیا وآخرتدپنھان کرده اند پاره کنیم یعنی دست از تھمت بھ شریعتی برداریم و بیش از این با سرنوشت عداوت نکنیم . بھ قول علی (ع) آی�ا موق�ع آن نیس�ت ک�ھ ان�دکی ب�ھ خ�ود رح�م کن�یم ! آی�ا م�ا آن حم�د ممت�ی از ا

ا گریھ می کنند ؟ نیستیم کھ ھمھ فرشتگان بھ حال م

دیگر مأیوس شده ایم و جز خود ـ بران�دازی راھ�ی ب�اقی نمان�ده اس�ت ؟ رھ�ائی از ای�ن ی�أس مرگب�ار ک�ھ در آیا جھان و در کل تاریخ ایران سابقھ ای ندارد فقط و فقط یک راه دارد و آن بازگشت بھ شریعتی است . این تنھا

٤٨

رب��ی ، ھم��ان راه رھ��ائی از تکنول��وژیزم اس��ت و ای��ن راه راه رھ��ائی از ش��رق و غ��رب اس��ت . ن��ھ ش��رقی ن��ھ غ شریعتی است .

سوس�ھ وی�ق م�ا را شیاطین در ھمان اوایل پیروزی انقالب ، ما را متھم بھ تحجر و ارتج�اع نمودن�د و ب�دین طر ا درنیایم�ان رو بھ تکنولوژی پرستی و غرب پرستی کشانیدند . بی�ائیم و از آن وسوس�ھ ک�ھ ک�ل دی�ن ود هنمود

ان ب�ھ بح�ثحال بر باد دادن است توب�ھ کن�یم و دیگ�ر نخ�واھیم ک�ھ ش�یطان را از خ�ود راض�ی س�ازیم و ب�ا ش�یطز فق�ر م�ی ش�ما را ا ایدئولوژیکی بپردازیم و با وی رقابت نمائیم . وبھ یاد آوری�م آن ک�الم خ�دا را ک�ھ : ش�یطان

پس م�ی ر دوزخ س�رنگون ک�رده و س�ترساند و آنگاه بھ ش�ما نزدی�ک ش�ده و ش�ما را ب�ھ دوزخ م�ی کش�اند و د گوید : افسوس بر تو ای فرزند آدم کھ خدایت را اطاعت نکردی و مرا اطاعت نمودی .

ـ شریعتی و گروه ھای انقالبی ٣

ب�ھ عۀ دو آتش�ھاستاد باستانی پاریزی کھ بھ حق مورخی از تبار شریعتی است ، یک سنی بھ ظاھر شیبھ قول ش�ھورترین ن طوس�ی ، فیلس�وف ، ریاض�ی دان ، م�نجم، سیاس�تمدار ، فقی�ھ و یک�ی از منام خواج�ھ نص�یر ال�دی

تح�ت عن�وانمفسر قرآن وح�دیث در ک�ل ت�اریخ اس�الم ک�ھ مس�تحکم کنن�دۀ حاکمی�ت مغ�ول در خ�اک ای�ران ب�ود (و مصلحت ایران واسالم) و ھن�وز ھ�م آث�ارش در ح�وزه ھ�ای دین�ی م�ا ت�دریس م�ی ش�ود ، ی�ک ش�یعۀ مخل�ص

س�ت و ش ن�داده او بظاھر سنی را بھ نام سعدی شیرازی بھ جرم اینکھ چرا بھ اندازۀ کافی ب�ھ عم�ر فح� عارفای��ن .در وص��ف عل��ی (ع) روض��ھ نخوان��ده اس��ت آنق��در تازیان��ھ زد ک��ھ ف��ردایش از ف��رط خ��ونریزی ج��ان س��پرد

ر ما اکم بر کشوتراژدی فوق توصیف کھ ھومر و شکسپیر و فردوسی را ھم در شرحش عاجز می کند روح حا ر تش�یع ربوده و در طی سالھای پس از انقالب بھ غایت خود رسیده است و م�ی رود ک�ھ خ�دای ن�اکرده طوم�ا

ا کش�ف تراژدی ر برای ھمیشھ درھم پیچد . وشریعتی تنھا وتنھا متفکری در کل تاریخ تشیع است کھ ذات اینم ت�اریخ یھ�ای گمن�ابیدار کن�د . ھمچ�ون بس�یاری از تراژد تناسخ مالیخولیائی ایننمود و سرود تا شاید ما را از

زت��ابی از اس��الم مث��ل ت��راژدی اب��وذر و عل��ی و س��لمان و ... ع��ین القض��اة : ت��راژدی م��ذھب ض��د م��ذھب ک��ھ بامن ھ�ر چ�ھ فس�یل ش�ده و م�رده اس�ت و این�ک دش�تراژدی تکنولوژیزم دینی است ، دینی کھ در فرم و واژه ھ�ا

وری ک�ھ . دایناس� ر ت�اریخ ب�ھ راه افت�اده و پرن�دگان را م�ی دردع�ثل دایناسوری کھ از قدین زنده گردیده است م م�ی کن�د . ھمھ پیامبران و امام�ان و عارف�ان و مؤمن�ان مخل�ص را م�ی کش�د و قبرش�ان را کعب�ھ آم�ال مردم�ان ل اس�ت واشریعتی عالیترین کاشف این دایناسور ضد خدا و ضد خل�ق اس�ت . دایناس�وری ک�ھ ن�ام دیگ�رش دج�

در ج�الکی ک�ھدحتی عالمان دینی را نیز می فریبدو کوس انا الحق م�ی زن�د و ق�رآن را از ب�ر اس�ت مث�ل ھم�ان ودکان��ھ ازکص��در اس��الم در زم��ان حی��ات پی��امبر اس��الم ظھ��ور ک��رد و پی��امبر را ب��ھ حی��رت ان��داخت و نمون��ھ ای

دجالھای دین محمد (ص) محسوب می شود .

*

ست ک�ھ ارآغاز قرن بیستم بھ رھبری میرزا کوچک خان سرفصل جدیدی از آن جریان کلی نھضت جنگل در سای ملی و ھشد . میرزا کوچک خان جنگلی کھ عبرت عظیمی از کل نھضت » اسالم انقالبی«بعدھا موسوم بھ

ال ال�دین جمع بندی اصول از سھ نھض�ت یعن�ی نھض�ت س�ید جم�دینی و سوسیالیستی دوران خود گرفتھ بود با د و ش��اس��د آب��ادی و مش��روطھ و انق��الب سوسیالیس��تی روس��یھ موف��ق ب��ھ ت��دوین ای��دئولوژی ای بک��ر و ن��وین

ھ س�اخت و ب� حرکتی را آغاز کرد کھ رگ و ریشھ ھای باقی مان�ده اش درخ�ت انق�الب اس�المی ای�ران را ب�ارورای کھ خود ای�ن نھض�ت ب�ھ ط�رزی تراژی�ک ب�ھ خ�اک وخ�ون غلطی�د ھمچ�ون عاش�ورپیروزی رسانید . ھر چند

ھ ھ�ای المی دھ�حسینی مبدل بھ سفینۀ نجات ایدئولوژی اسالمی گردید و روحش در ھمھ تفکرات انقالبی اس�ز ی ابود کھ رگ�بعد در کشورمان حضور داشت و ھیچ فرد و گروه اسالمی ـ انقالبی در طی این نیم قرن اخیر ن

یس�ت خون میرزا کوچک خان در وجودش نجوشد . این خ�ون حت�ی در وج�ود گروھھ�ای چ�پ انقالب�ی و مارکسی در ھ�ای چریک� ھا نیز شدیدا جریان داشت و این جریان بطور طبیعی و آگاه و ناخود ـ آگ�اه وارد ک�ل نھض�ت

ووھس�تانھا در ش�ھرھا و ک سراسر جھان شد و بدین لحاظ بایستی میرزا را ایدئولوگ و بانی جنگھای چریکیھ�ای در جنگل الب�ی س�یاھکلقچھ گ�وارا را . قی�ام ان وجنگل ھا دانست نھ کسانی چون رژی دبره و فیدل کاستر

آورد شمال جوش�ش مج�دد خ�ون می�رزا کوچ�ک خ�ان ب�ود ک�ھ دو س�ازمان چریک�ی مجاھ�دین و ف�دائیان را پدی�دی خ�ود گ�ان تبلیغ�ھضت جنگل پدید آمدند و آگاھانھ ن�ام ارھمانطور کھ مجاھدین خلق اصال براساس ادامھ راه ن

نھادند .» جنگل«را ھم

٤٩

ین��ی داس��المی را ب��ر اس��اس فط��رت می�رزا کوچ��ک خ��ان ی��ک روح��انی ش��یعھ ب��ود ک��ھ عل�م انق��الب و ای��دئولوژید و احی�اء ک�ر ت تاریخی ـ موروثی خود را پاالیش نمودهاث فرا گرفت و لذا ور» زمان«واسالمی خود در ظرف

مرک��زی ورد و لب��اس چریک��ی پوش�ید و چن��ان عظمت��ی پدی�د آورد ک��ھ دول��تآ و لب�اس روح��انی را از ت��ن بی�رونش�منان ملگ�ی ای�ن دجرضا خ�ان را ب�ھ ھم�راه ارباب�ان انگلیس�ی و رقب�ای روس�ی ب�ھ چن�ان ھراس�ی ان�داخت ک�ھ

رف�ت و تی از می�انیکدیگر بر علیھ نھض�ت جنگ�ل متح�د ش�ده و ھم�ھ تض�ادھای امپریالیس�تی ـ کمونیس�خونی نھض�ت راه برای نابودی این نھضت در صفی متحد قرار گرفتند : و کمونیست ھای ایرانی کھ در ص�فوف ای�ن

خره س�ر ده و ب�االیافتھ بودند نیز خلق و طبقھ کارگر و سوسیالیزم را از یاد برده و بھ خدمت رض�ا خ�ان در آم�ی�رزا مت�دریج ب�ھ ند . از طرفی دیگر جن�اح روحانی�ت ھ�م بمیرزا را از تن جدا کرده و برای رضا خان ھدیھ برد

ه ش�د . کوچک خان پشت نمود و میرزا ھمچون دکتر ش�ریعتی ت�ک وتنھ�ا مان�د و در تنھ�ائی کام�ل س�رش بری�د این سر بھ دست مشترک انگلیسی ھا و کمونیست ھا و ملیون و مذھبیون سنتی بریده شد .

ھ�ا و ن از ھم�ھ جناحھ�ای چ�پ و راس�ت و لیب�رال از ط�رف کمونیس�تتا بھ امروز ھنوز ھم می�رزا کوچ�ک خ�اارث و پ�درش و ملیون و روحانیت متھم بھ التقاطی گری است ھمچون دکتر شریعتی . بھ لحاظی دکتر شریعتی

ع��ھ کن��یم و تکام��ل دھن��ده راه و ای��دئولوژی می��رزا کوچ��ک خ��ان ھس��تند . اگ��ر اساس��نامۀ نھض��ت جنگ��ل را مطالر ھ�یچ در از ای�ن در قرن بیستم جھان ھنوز قانونی عادالنھ ت�ر و پیش�رفتھ ت�ر و ش�رافتمندانھ ت� خواھیم دید کھ

ھ براستی ک� جای جھان نوشتھ نشده است آن ھم در اوایل قرن بیستم و آن ھم بھ دست یک طلبھ روستائی . و .ای دیگر بھ کانونھبھ قول دکتر شریعتی آخرین امید ھنوز ھم حوزه ھای علمیۀ شیعھ است و نھ

وجن�اح چ�پ و اما ماجرای نھضت مصدق و عاقبت تنھائی او ھمچون میرزا کوچک خان کھ متح�دا از ھ�ر دوکھ کر انداختفراست طرد گردید و بھ جرم التقاطی تا بھ امروز در حال محاکمھ شدن است شریعتی را بھ این

این است زیرا تاج انقالب فکری و ایدئولوژیکیایران واسالم محتاج انقالب سیاسی ـ اجتماعی نیست بلکھ محل ک�گرفت کھ جھل مرکب و تراژیک را از صدر اسالم تا بھ امروز مشاھده و درک نمود . در واقع وی تصمیم

د حسوب می شومانقالب در نفس تاریخ و علم تاریخ ما تاریخ وارونۀ ما را بر سر جایش برگرداند و این یکدی رست مثل سعدباشد زیرا ھمھ عارفان ما بھ جرم التقاطی محاکمھ یا کشتھ شده اند کھ شریعتی بانی آن می

ریم نی�ز ک�شیرازی . وبھ قول باستانی پاریزی بھ ش�ھر ومدرس�ھ ھرگ�ز امی�دی نب�وده اس�ت ھم�انطور ک�ھ ق�رآن ک�ھ نطوری ھم�ابر خاستھ اند مثل خود ش�ریعت مکررا نشان داده است ھمھ پیامبران و مصلحان حقیقی از قراء

بر می خیزد و بلکھ از چاھی . طبق روایت خود امام زمان آخرین ھم از یکی از قراء

ز ھم��ھ ادرس��ت ب��ھ ھم��ین دلی��ل دکت��ر ش��ریعتی در تم��ام عم��ر مب��ارزاتی و ای��دئولوژیکی خ��ود در ع��ین ح��ال ک��ھ وارد نش�د ومی جریانات انقالبی و آزادیخواھانھ حمایت می کرد ول�ی ھرگ�ز ب�ھ ھیچک�دام از آنھ�ا ب�ھ ط�ور رس�س�تقیم و الب�ی را مراه خود را کھ ھمان راه انقالب ایدئولوژیکی بود ب�ھ تنھ�ائی پ�یش ب�رد و ھم�ھ جریان�ات انق

ی ھ�ری و حت�مم�ورد ب�ی ھر چند کھ از ھمھ آنھا مس�تمرا نور بخشیدغیر مستقیم تحت الشعاع خود قرار داد وھ مقابل�ھ ب� ش تردی�دی نک�رد و ب�ا ھ�یچ ف�رد و گروھ�ی ھ�معداوت قرار گرفت ولی لحظھ ای ھم بھ حقانیت راھ�

وی گ�از ب�ھ س� مثل ننمود و گوش خود را در مقابل تھمت ھا کر نمود و فقط لبخند زد و در دل گریست و تخت�ھ پروردگارش تاخت .

م ھ� س�ت ش�ریعتیاپس اگر میرزا کوچک خان پدر و بانی انقالب اسالمی و اسالم انقالبی در تاریخ جدید ایران

ط��والنی زرگ وپ�در و ب�انی انق��الب ای�دئولوژیکی و ای�دئولوژی اس��المی م�ی باش��د و نھض�ت وی البت�ھ ک��اری ب�نق�الب ن�ور ای�ن ا ) ادامھ خواھد یاف�ت زی�را فق�ط ب�اجھم ادامھ دارد و تا ظھور امام زمان (عمدت است و ھنوز

دکت�ر مقص�ود ذات�ی نھض�ت فک�ریاست کھ امام زمان شناختھ می شود و ب�ا دج�ال عوض�ی گرفت�ھ نم�ی ش�ود . ر نھ��ائی ش��ریعتی بس��یار فرات��ر از انقالب��ات سیاس��ی ـ اجتم��اعی م��ی باش��د مقص��ود ای��دئولوژی ش��ریعتی ب��ھ ثم��

یعتی ق�الب ش�ررسانیدن ھمھ انقالبات در جھان و اصالح و پاالیش فکر انقالب در بشر است ، فک�ر نج�ات . انن اندیش��ھ ب در جھ��ان بین��ی اس��ت . بن��ابر ای��ن مح��دود ک��رد، انق��الب در اعم��اق قل��وب واندیش��ھ ھاس��ت ، انق��ال

ب�ھ ی�روانش راپاسی کاری نابخردان�ھ و گم�راه کنن�ده ب�وده اس�ت ک�ھ نھایت�ا یشریعتی در چھار چوب انقالبات سح�ال ده اس�ت !!عداوت با وی کشانیده و بھ این ادعای ابلھانھ رسانیده ک�ھ : دیگ�ر دوران ش�ریعتی ب�ھ س�ر آم�

جرب�ۀ تل��خ تنھ ھ��ا دال ب�ر ای��ن واقعی�ت اس��ت ک�ھ دوران ش��ریعتی ت�ازه در ح��ال آغازی�دن اس��ت و آنک�ھ ھم��ھ نش�ای�را زمی باش�د جمھوری اسالمی ایران و ھمھ اسالمھای انقالبی این دوران در جھان زیر بنای این آغاز نوین

اینگون�ھ ش�ود و نتھی میمامروزه چندین جمھوری اسالمی در جھان داریم کھ یکی پس از دیگری بھ آمریکا نگی�ز ای�ان غ�م ااست کھ عمر وانگیزۀ چنین انقالبات و جمھوریھای اسالمی عمال ب�ھ پای�ان آم�ده اس�ت و ای�ن پھ�ا ھ�ا و ش�رک فقط با احیای ایدئولوژی شریعتی بھ آغاز دگر و شکوھمند می رسد کھ در آن نشانی از التقاط

ی ک ای�دئولوژی�نخواھ�د ب�ود . زی�را ای�دئولوژی ش�ریعتی و نفاق ھائی کھ لباس مدرنیسم و فقاھت بھ تن دارند ھ قش�ریون حقیقتا پست م�درن اس�ت ک�ھ آغ�از و پای�ان ت�اریخ را ب�ھ ھ�م متص�ل م�ی س�ازد و از ھم�ین روس�ت ک�

ا تحجر می خوانند و یا التقاط. یعلمی و دینی این حقیقت را عنوانی در جھ�ان ، ھرطلبانھ ای را تحت شریعتی در حسینیھ ارشاد نور حق ھر مبارزۀ آزادیبخش و استقالل

اشاعھ و تبلیغ می کند و از ھمھ آنھا دفاع می نمایدو لذا ھمھ گروھھا و افراد مبارز خ�واه ن�اخواه از ای�ن ن�ور

٥٠

برخوردار می شوند : ملی�ون ، لیبرالھ�ا ، چریکھ�ا ، روح�انیون و کمونیس�ت ھ�ای رنگارن�گ . ول�ذا ھم�ھ آنھ�ا نور استفاده می کنند و تا دورانی دم بر نمی آورند زی�را و غبطھ ای عظیم از این عموما در سکوت و حسرت

ھر گروھی در دل واندیشھ ھواداران خود ن�ور غی�رت و ش�رف ش�ریعتی را ب�ھ وض�وح م�ی بین�د ول�ی رھب�ران م�ی ھس�تند در گوش�ی نج�وا کن�ان ب�ھ یک�دیگر» ارادۀ ب�ھ ق�درت «سیاسی این گروھھا بھ میزان�ی ک�ھ مفت�ون

گویند : او التق�اطی اس�ت ، خ�رده ب�ورژوا اس�ت ، چق�در از خ�ود راض�ی اس�ت ، مش�کوک نی�ز ھس�ت پ�س چ�را ساواک او را دستگیر نمی کند ... اگر راست می گوید پ�س چ�را ک�راوات م�ی زن�د و ص�ورت خ�ود را س�ھ تیغ�ھ

اگ�ر مس�لمان اس�ت پ�س چ�را اصالح می کند ... اگر انقالبی است پس چرا بھ گروھھای انقالبی نمی پیون�دد ... از روحانیت فاصلھ می گیرد و ... او حسینی نیست بلکھ زینبی است و ... شاید فراماس�ون باش�د ... بھ�ر ح�ال خیلی پیچیده و مشکوک است و ... و اگر صادق ھم باشد بدرد نمی خورد : زیرا نان قدرت طلبان را آجر می

کند . ا انتش�ار رخارج از کشور تنھ�ا راه عض�وگیری وم بازرگان در داخل وبھ رھبری مرح» نھضت آزادی ایران «

ئی بھ دانش�جوآثار شریعتی در تشکیالت خود می یافتند و اتحادیھ انجمن ھای اس�المی خ�ارج از کش�ور ک�ھ ش�عردرون دآث�ار ش�ریعتی و تکثی�ر آن خ�وراک و ح�رف و ک�اری نداش�تند و در ع�ین ح�ال نھضت آزادی بودند ج�ز

ان م��ی التق��اطی ب��ودن ش��ریعتی زب��ان ب��ھ زب��ک��زی ای��ن نھض��ت و اتحادی��ھ ھ��ای دانش��جوئی زمزم��ۀ تش��کیالت مر عی م�ی ک�ردس�چرخید و دکتر اب�راھیم ی�زدی رئ�یس ای�ن اتحادی�ھ ھ�ای دانش�جوئی ھم�واره ب�ھ زبانھ�ائی رندان�ھ

وش ھ�ائی رشریعتی را مرید مھندس بازرگان جلوه دھد کھ : شریعتی از ماست !؟ مشابھ چنین سیاس�ت ھ�ا و ز کش�ورش بھ نوعی دگر در سازمان مجاھدین خلق ھم در جریان افتاده بود و بخصوص در ھ�واداران خ�ارج ا

مذب�ذب کنفدراس�یون جھ�انی دانش�جویان خ�ارج از کش�ور نی�ز چن�ین روش ھ�ائی شدیدتر نمود داشت . در بط�ن اب نم�ود وراس�یون رس�ما انش�عوجود داشت و باالخره با کودتای درونی سازمان مجاھ�دین ی�ک ش�اخھ از کنفد

وع ودی ب�ا ش�رتحت نام ایدئولوژی شریعتی و دفاع از مرکزیت مسلمان مجاھدین اعالن وج�ود ک�رد . ول�ی ب�زم ھ�ا و ر ای�ن قی�ادتظاھرات خیابانی بر علیھ شاه در داخل ایران و حضور فعال امام خمینی و روحانی�ت مب�ارز

ش�ده ریعتی بناش، بتدریج سازمان جدید کھ بر محور آثار وایدئولوژی با بھ مشام رسیدن بوی انقالب و قدرتای�ن ش�د ک�ھ ب�ا بود بھ تذبذب و تردید افتاد و در مرکزی�ت آن در ش�یکاگو نج�وای التق�اطی ب�ودن ش�ریعتی آغ�ازد . در بس��تھ ش��نغم��ھ در م��دت کوت��اھی ای��ن س��ازمان ب��ھ س��وی انح��الل رف��ت و ب��ا پی��روزی انق��الب پرون��ده اش

واس�تھ راسیون ھ�ای مارکسیس�تی نی�ز سیاس�تی مش�ابھ درب�ارۀ ش�ریعتی وج�ود داش�ت ک�ھ البت�ھ عذرش�ان خکنفدادار عتی را ھ�واست . در شعبات ملیون ھم دقیقا ھمین سیاست ح�اکم ب�ود منتھ�ی ب�ا احتی�اطی بیش�تر زی�را ش�ری

ی م�ب�ھ چش�م ز ھ�م علن�ا مصدق می دانستند . ھمین سیاست یکی بھ میخ و یکی بھ نع�ل در ک�ل روحانی�ت مب�ارد ا ھ�م متح�خورد . بدین ترتیب ھمھ جریانات چپ و راست و وسط کھ دم از مبارزه می زدند در ی�ک زمزم�ھ ب�

ند . ھ�م نداش�ت بودند و آن التقاطی بودن شریعتی بود کھ در عین حال شھامت طرح علنی و ایدئولوژیکی آن رای ش�د . یعن� ل بھ ھستھ مرک�زی تبلیغ�ات ب�ر علی�ھ ش�ریعتیواین تھمت ناحق و سوء استفاده ھم در ساواک مبد

و بط��ور ای��ن ھم��ان چی��زی ب��ود ک��ھ س��اواک را امی��دوار م��ی ک��رد .در واق��ع ط��رح التق��اطی ب��ودن ش��ریعتی نفس��ا .رار داش�ت اتوماتیک یک طرح ساواکی و ضد انقالبی بود و خواه ناخواه در خدمت ساواک و سازمان س�یا ق�

ان اس�ت ب در ایرال است و بھ اشکال دیگری کار می کند و قلب پروژۀ انقالب ضد انقالاین پروژه ھنوز ھم فع وب�ھ تج�ود خ�ودش وکھ انقالب ایران را بھ مقابلھ با خود انقالب کشانیده است و می رودکھ عنقریب انق�الب از

ا رھ حرام�ی مک ب�کند . و اینک بھتر می توان این نعره شریعتی را درک کرد کھ : علی تنھاست ! چوب این نرین ی��ن ن��احق ت��د خ��ورد اال اینک�ھ از ان��ھم�ھ گروھھ��ا و جریان��ات مب�ارز از آغ��ازانقالب ت��ا کن��ون خ�ورده وخواھ

اد .اد بر افتتھمت ھا توبھ کنند . واین واقعھ مصداق آن شعار تاریخی است کھ : ھر کھ با آل علی در افت

*

امال واض�ح س�اخت ک�ھ انق�الب م�ا چی�زی ج�ز انق�الب ش�ریعتی و اما سالھای نخستین پس از پی�روزی انق�الب ک�

نب�وده اس�ت و رھب�ر ب�اطنی و قلب�ی انق��الب ش�ریعتی اس�ت . ای�ن حقیق�ت ک��ھ در م�ردم ع�ادی مث�ل خورش�ید م��ی درخشید ولی در گروھھا و احزاب سیاسی نیز آشکار بود . دھھا گروه انقالبی ـ اسالمی در جریان�ات مب�ارزات

الب فقط بر اساس اندیشھ ھای شریعتی پدید آمدند و حرفی برای گف�تن داش�تند ک�ھ برخ�ی و پس از پیروزی انقن اب��الغ اندیش�ھ ھ�ای ش��ریعتی، واز آن�ان عبارتن�د از : جن�بش مس��لمانان مب�ارز ، س�ازمان توحی��دی حدی�د ، ک�ان

دیگ�ر ک�ھ در کانون ارشاد ، آرمان مستضعفین ، سازمان اسالمی شورا ، جام�ا ، فرق�ان و ... و چن�دین گ�روهمراک�ز اس�تانھا پدی�د آم�ده بودن�د ک�ھ ج�ز افک�ار ش�ریعتی فک�ری نداش�تند . در س�ایر س�ازمانھای ق�دیمی ت�ر مث��ل مجاھدین و جبھھ ملی و نھضت آزادی نیز فکر شریعتی محور جذابیت ھای عضو گیری بود . حزب جمھ�وری

نقالبی پس از انق�الب بوج�ود آم�د و س�نگ زی�ر اسالمی کھ بھ امر امام خمینی و بھ رھبری روحانیت مبارز و اموسوی نخس�ت وزی�ر س�ابق و از رھب�ران ای�ن ح�زب ، ح�دود مھندس بنای نظام جمھوری اسالمی شد بھ قول

٥١

ھشتاد در صد کسانی کھ در این حزب نام نویسی کردند از ھواداران دکتر شریعتی بودند و این کاملترین حجت معرفتی انقالب از آن شریعتی بوده است .روحی و یبراین امر است کھ رھبر

ھ ب�نقالبیون او درست بھ ھمین دلیل است کھ پس از حدود ربع قرن از انقالب ، بخش عظیمی از مردم و حتی ی�روان پنقالب را کل دین و انقالب کامال پشت کرده و مابقی بدبین و مشکوک شده اند و حتی رھبری سیاسی ا

ود و ش�ف�زوده م�ی ید قرار داده اند ولی روز بھ روز ایمان بھ شریعتی در دل م�ردم اخود امام خمینی مورد تردوز ھ�م در میان روشنفکران دینی ھ�م اعتم�اد و گ�رایش ب�ھ ش�ریعتی دو ص�د چن�دان ش�ده اس�ت ھ�ر چن�د ک�ھ ھن�

ده اس�ت . دارای تذبذب و تردید فراوان است زیرا ھنوز حق�وق ای�دئولوژیکی ش�ریعتی واض�ح و مب�رھن نگردی�نقالبیت االمیت و د دین و ایرانیت و اسنولی بھ ھر حال این رجعت کلی بھ شریعتی تنھا امیدی است کھ می توا

نھ�اده ھ�ر تأئی�دما را از این ورطھ منھدم کنندۀ برھاند . وب�ر ای�ن ح�ق بخش�ی از روحانی�ت و رھب�ری انق�الب م است و بتدریج تالش می کند کھ از شریعتی رفع اتھام کند .

ی ھ امروز حت را با عملکرد جنون آمیزش کھ ھمچون یک جنون آنی بود و تا ب» فرقان«واما اگر گروھی مثل ب�ر واھیم دالھواداران سابق ای�ن گ�روه نی�ز س�ر از راز آن اعم�ال تروریس�تی رھب�رانش در نی�اورده ان�د را بخ�

ی�ت ین�ی و واقعببنیاد ھ�ر ش�عور و ح�ق التقاطی بودن و ضد روحانی بودن شریعتی بیابیم قضاوتی کرده ایم کھ ر س��الھای دبین�ی را در م��ا ب��ر م��ی ان�دازد و م��ارا ھ��م ب��دتر از آن گ�روه م��ی س��ازد ھم��انطور ک�ھ چن��ین نگرش��ی نش ب�ھ ای�نانقالب بانی بخش عظیمی از فجایع شد ک�ھ انق�الب و اس�الم را چن�ان س�یاه و زش�ت نم�ود ک�ھ جب�را

زودیھا میسر نیست .

د و رار گرفتن�ق�ای جوان و نوج�وان بودن�د ک�ھ از س�الھای قب�ل از انق�الب تح�ت ت�أثیر ش�ریعتی گروه فرقان عدها ب�ھ چن�ان رو سن وی بھ سی ھم نمی رسید . بھ نظر ما آنچھ کھ ای�ن گ�روه رھبرش نیز زمانی یک طلبھ بود

ب�ا ھم�ھ ه و ک�ال گ�رو جنون و عداوتی با روحانیت کشانید برخ�ورد نابخردان�ھ و پ�در س�االرانھ روحانی�ت ب�ا ای�نر کش�ی بھ ب�رادگروھھای جوان انقالبی بود کھ منجر بھ این شد کھ انقالب ما بھ محض پیروزی و ثبات مبتالخم�ی ی کن�د و زم�و حمام خون جوانان شد و این ضایعۀ عظیم تا بھ امروز بر دل و اندیشھ مردم ما س�نگینی

رد ب�ین ت�ی در نب�حراست ھدایت نمی شود . این زخم کھنھ امروزه کھنھ است کھ تا شفا نیابد انقالب ما بھ راه جناحھای نظام کامال خود نمائی می کند .

نجائی بود تا آ شکی نیست کھ گروه فرقان بھ برداشت ھائی بھ غایت افراطی و انحرافی در تفسیر قرآن رسیدهانس�ت . دش�کیالت مخف�ی س�ازمانی م�ی را کھ مربوط بھ مسئلھ عصمت و عفت است ھمان ت» فرج« کھ مثال

ج ع) ھ�م رای�(چنین برداشت ھائی افراطی در کل تاریخ اس�الم و خاص�ھ در ص�در اس�الم در می�ان مری�دان عل�ی ھ گ�ری م ب�ھ غالی�بود . مثل ابن سنان کھ علنا علی (ع) را خود خدا می دانست و بانی برخی از تفکرات موسو

یش�ھ دکت�ر ) نب�ود . ق�درت و عظم�ت و وس�عت و جاذب�ھ خ�ارق الع�ادۀ انددر تشیع اس�ت . وای�ن تقص�یر عل�ی (عباز ش�ود و حقیقت جوشریعتی موجب شد کھ یک شبھ ھزاران غل و زنجیر از دل و اندیشھ جوانان دین خواه

و یی افراط�یو این گشایش ھای عظیم مسلما ضایعاتی ھم در ھمھ جای تاریخ داشتھ است . آیا مگ�ر گ�رد ھم�اآی��ا چن��ین در می��ان پی��روان محم��د (ص) و مری��دان عل��ی (ع) و س��ایر امام��ان ھرگ��ز بوج��ود نیامدن��د؟انحراف��ی

ی�ن ن تقص�یر دضایعات و افراط ھائی در رابطھ با ھمھ مردان حق و عارفان بزرگ وجود نداشتھ است ؟ آی�ا ای�ب رات انق�الس�تون فق� واسالم و معرفت است ؟ روحانیت انقالب�ی در برخ�ورد ب�ا جوان�ان روش�نفکر انقالب�ی ک�ھ

مب�دل ب�ھ بودند دچار بزرگترین خط�ای ت�اریخی خ�ود ش�د و ای�ن خط�ا کم�ر انق�الب را شکس�ت و ای�ن جوان�ان راواض�عی ب�ھ مدشمن خونی روحانیت ساخت و دین . اعتیاد و بزھکاری و ... بھ یاد آوریم ک�ھ مرح�وم مطھ�ری

ر پ�د تی در حک�مد کھ از یک روحانی متفکر ک�ھ بایس�غایت عجوالنھ و نامنصفانھ دربارۀ گروه فرقان آغاز نموتھ م ب�ھ وابس�رانھ و ارش�اد ،آنھ�ا را م�تھگجوانان باشد بسیار بعید است . مرحوم مطھری بھ جای بح�ث روش�ن

ز نی�ز ا بھ امروبودن بھ سازمانھای جاسوسی و ضد اسالمی و متھم بھ کفر و الحاد نمود . چنین روش ھائی تو رای�ج اس�تھمھ جریانات سیاسی و انقالبی و اسالمی و غیر اس�المی در کش�ور م�ا ش�دیدا متأسفانھ در میان

ک�ری را در با رقبا و دشمنان فکری می باشد و امکان یک فضای آزاد فیک آفت و انحراف عظیم در برخورد و دان�ھ اس�تراین کشور ناممکن ساختھ است . متھم بھ وابس�تۀ اجنب�ی نم�ودن رقی�ب ی�ک ترفن�د کھن�ھ و نابخی و ا آمریک�ائرامروزه اثری ندارد و بلکھ باعث ان�زوای آن ف�رد ی�ا گ�روه م�تھم کنن�ده م�ی ش�ود . ھ�ر مخ�الفی

انق�الب روسی و انگلیسی و اس�رائیلی نامی�دن در ش�أن ی�ک م�ؤمن مس�لمان نیس�ت و ای�ن آف�ت عظ�یم از اوای�لر نش�ده از است تا دی خانمان سوز کرده است و بھترتاکنون کل ھویت ملی ـ دینی ـ انقالبی ما را دچار تھدیدی

ث اکی ھ��ا بح��ای�ن کف��ران عظ��یم توب��ھ کن��یم . وب��ھ ی��اد آوری��م ک��ھ دکت��ر ش��ریعتی در دوران زن��دانش حت��ی ب��ا س��او م از طریقھارشادی و پدرانھ می کرد و حتی یک افسر ارشد ساواک را بھ وجود امام زمان مؤمن ساخت آن

طی ب��ودن نوش��تۀ محم��د رض��ا پھل��وی . آی��ا ای��ن ھ��م س��ندی ب��ر التق��ا» انق��الب س��فید«نق��ل ق��ول ک��ردن از کت��اب س�ت است و ای�ن شریعتی نیست ؟! این است ایدئولوژی خداپسندانھ ای کھ ایدئولوژی ھمھ پیامبران خدا بوده اش�ورمان م کی�اموزیکھ شریعتی را یک ایدئولوگ امی و پیامبر وار م�ی دان�یم . ت�ا ای�ن ای�دئولوژی ش�ریعتی را ن

ھایت�ا ذیرفت و نھرگز راه نجاتی نخواھد داشت و باالخره لیبرالی�زم آمریک�ائی را ب�ھ عن�وان دی�ن خ�ود خواھ�د پ� م�ا ب�ھ م�ا پی�امبرھمھ مرگ بر آمریکاھا مبدل بھ صلوات بر آمریکا خواھ�د ش�د ک�ھ در ح�ال ش�دن نی�ز ھس�ت .

م . یش سخن بگوئآموختھ است کھ با ھر فرد و قومی بایستی بھ زبان حال خود

٥٢

الب�ی را انق انھایاتھام ناحق از قبیل التقاطی و ساواکی و اجنبی و اسرائیلی و ... روشن است ک�ھ ھم�ھ س�ازمابد و ای�ن اید شفا یببھ فساد کشانیده و نھایتا بھ دریوزگی اجنبی واداشتھ است و این یک جنون ملی است کھ

س�ت ک�ھ ب�ھ ای جاسوس�ی اجنب�ی ن�دارد . ای�ن ی�ک توطئ�ھ اجنب�ی اجنون نیز منبع تغذی�ھ ای ج�ز خ�ود س�ازمانھ ش م�ی دھ�یمواسطھ ضعف ھای فکری و ایدئولوژیکی در ملت ما رخنھ کرده و ما را در حالیکھ بھ اجنب�ی فح�

برده و مرید اجنبی می کند . ـ شریعتی و امام خمینی : ۴

بع�د از وھھ�ای انقالب�ی و اح�زاب سیاس�ی و وح�دت مل�یعلت العل�ل ای�دئولوژیکی انش�عاب و فروپاش�ی ھم�ھ گرس�ت ک�ھ ت�ا انقالب بر سر موضع گیری درباره ماھیت رھبری امام خمینی و ھویت فکری دکت�ر ش�ریعتی ب�وده ا

.بھ امروز ادامھ دارد داد و تبر علیھ اسبشریعتی علنا خود را مخلص و مقلد و مرید ھمھ آن روحانیونی می خواند کھ بر باالی منبر

ث�ل مرح��وم ماس�تعمار و امپری�الیزم و ص�ھیونیزم س�خن م�ی گفتن�د . وام��ام خمین�ی یک�ی از ای�ن روح�انیون ب�ود پس این ت�الش .طالقانی و آقای منتظری . و آیت ا� سعیدی و غفاری کھ در زیر شکنجھ ساواک شھید شدند

ر حک�م دس�ت و فق�ط تالشی مذبوحان�ھ و عب�ث ا کھ ثابت یا نفی کنیم کھ شریعتی مقلد امام خمینی بوده یا نبوده ی�زان ض�ایعیک بازی سیاسی و مخدوش کنندۀ واقعیت است کھ حق شریعتی و امام خمینی ھر دو را بھ یک م

و لوث می سازد . این ابزاری ترین سوء استفاده از این مسئلھ می باشد .

ای�ن دو ورھب�ر سیاس�ی آن . ھ�م ام خمین�یانق�الب ب�وده اس�ت و ام� معرفت�ی واضح شد کھ دکتر شریعتی رھب�رعتی و رھبر بھ مثابۀ ظاھر و باطن یک امر م�ی باش�د و ب�ر ھ�ر انس�ان منص�فی واض�ح اس�ت ک�ھ ب�ا م�رگ ش�ری

ود ک�ھ در واض�ح ب�بدون وجود و رھبری امام خمینی این انقالب مطلقا بھ پیروزی نمی رسید . این واقعی�ت آنق� امیدن�د و ج�زنم�ی » ام�ام«امام خمینی را تأئید م�ی کردن�د و ایش�ان را حتی گروھھای مارکسیستی نیز رھبری

ی�ن مس�ئلھ ی رف�ت . اماین چاره ای نداشتند و گرنھ کل ماھیت انقالبی آنھا در نزد ھوادارانشان بھ زیر سئوال م�ی تند و نرھبری دیگری ب�رای انق�الب ای�ران نم�ی ش�ناخدربارۀ مجاھدین خلق ھم مصداق داشت کھ جز خود

م�ین ھگردی�د . خواستند . این دوگانگی ظاھر و باطن در بسیاری از این گروھھای انقالبی موجب انشقاق آنھ�ای�م . ای�ن نش�ان داد دوگانگی را این گروھھا با شدتی بیشتر نسبت بھ شریعتی ھم داشتند بھ ھمان گونھ کھ ق�بال

ام العاتی نظ�حتی اگر ارگانھای نظامی ـ اط دوگانگی ھمھ سازمانھا را در ھم شکست و این شکست حتمی بود بھ آنان کاری نمی داشت . ھمانطور کھ انشعابات قبال آغاز شده بود .

ی�ت وال«ی�زی ک�ھ چتصور شده است مطلقا بانی و ایدئولوگ آن مامام خمینی بر خالف آنچھ کھ در انظار عامھ م�ام حقیق�ی درو قلب�ی و معرفت�ی ا روح�یی والی�ت اگ�ر ب�ھ معن�ا» والی�ت فقی�ھ«نامیده می شود نب�ود . » فقیھ

اش�د ق�رآن ) ب قلوب مردم باشد و والیت اگر بھ معنای سلطنت ب�ر دلھ�ا باش�د و فق�ھ ھ�م ی�ک عل�م لدنی(ب�ھ زع�مین کت�اب (منتھی نھ تح�ت ای�ن عن�وان) در دوران م�ا کس�ی ج�ز ش�ریعتی نیس�ت و چن�د» والیت فقیھ«ایدئولوگ

ب�ری م�ر اختص�اص دارد و بح�ث مرب�وط ب�ھ ام�ام و امام�ت اس�ت ک�ھ از ن�وع رھوی ب�ھ ط�ور مح�وری ب�ھ ای�ن اای��ج ش��د ب��ھ ای��ن معن��ائی ک��ھ پ��س از انق��الب در کش��ورمان ر» والی��ت فقی��ھ«امام��ان م��ا ب��ر م��ردم اس��ت . ول��ی

گی اس�ت ب�ھ آیت ا� منتظری می باشد کھ سالھاست ک�ھ تبعی�دی و زن�دانی خ�انایدئولوگ اصلی و محوری اش ولوژی اش و این یک راز و عبرت عظیم برای اھل معرفت می باشد . وی توس�ط ای�دئ» . یت فقیھوال«دستور

طرد و زندانی شد و اینک ھم زندانی ایدئولوژی خویشتن است .ھ ام��ا یک��ی از نظری��ات ام��ام خمین��ی در س��الھای قب��ل از انق��الب ب��وده اس��ت ک��ھ البت��» حکوم��ت اس��المی«نظری�ۀ

نبود و بیشتر در حد یک ش�عار و آرم�انی ناکجاآب�اد تلق�ی م�ی ش�د ت�ا ی�ک ررنگنظریھ ای محوری و شدید و پب�ھ ن�ام ھ�ای گون�اگون ب�یش و پ�یش از » حکومت اس�المی «ایدئولوژی سیاسی تدوین شده و روشن . نظریۀ

و امام خمینی در بنیانگزاران مجاھدین خلق و قبل از آن در عمل و اندیشۀ میرزا کوچ�ک خ�ان پدی�د آم�ده ب�ود قبل از آن در نظریۀ سید جمال الدین اسد آبادی . ولی میرزا کوچک خان در حال پدید آوردن حکومت اس�المی بود کھ مواجھ با ھ�راس ب�ین الملل�ی ش�د و ب�ا ی�ک توطئ�ھ جھ�انی قل�ع و قم�ع گردی�د و در حقیق�ت او رابایس�تی

می وی ی��ک حک��ومتی عم��ال نخس�تین ب��انی تئوری��ک ـ عمل��ی حکوم��ت اس��المی دانس��ت ک��ھ البت��ھ حکوم��ت اس��الشورائی و دموکراتیک بود تا آنجا کھ کمونیست ھا و روحانیون و ملیون ھم در مرکزیت آن تا سر حد تص�میم

و این دال بر التقاطی گری میرزا نبود بلکھ دال بر حقانی�ت و ص�داقت وی در ام�ر گیریھای کلی حضور داشتند . ھمانطور کھ مشابھ چنین نظر و عمل در بنی�انگزاری مجاھ�دین حکومت بود و او شھید این حق و صدق شد

خلق ھم وجود داشت کھ منجر بھ خیانت افراد غیر مؤمن در سازمان گردید . و ای�ن ماھی�ت اس�المی ـ مردم�ی

٥٣

بعد ھا از رھبران سازمان رخت بر بس�ت و ای�ن س�ازمان را مب�دل ب�ھ ی�ک گ�روه ج�دا از م�ردم نم�ود ک�ھ تحم�ل قادی را در درون مرکزیت خود نیز ندارد و ھر انتقاد گری را بھ اتھام خیانت طرد م�ی س�ازد . وک�ل کمترین انت

خیان�ت ب�ود . اگ�ر آن نفوذ مردمی سازمان مجاھدین در س�الھای نخس�تین فع�الیتش ب�ھ دلی�ل ھم�ین حقانی�ت وین�احق ب�ود زی�را او قرب�انی را دال بر ن�احق ب�ودن س�ازمان ب�دانیم پ�س راه و روش ام�ام حس�ین (ع) ھ�م یداخل

خیان��ت ھ��واداران غی��ر م��ؤمن خ��ود ش��د و نھض��ت وی ب��ھ ظ��اھر منھ��دم گردی��د . عل��ی (ع) ھ��م ب��ا ھم��ین خیان��ت نزدیکانش تنھا و ساقط گردید .

راتی�ک دلی�ل دموک روشنفکران بھ ظاھر انقالبی ھمواره نھضت جنگل و سازمان مجاھدین اولیھ را ب�ھاکثریت ی را س�تبداد ف�رداب�ھ التق�اطی گ�ری ک�رده ان�د و درنقط�ھ مقاب�ل آن خفق�ان و حاکمی�ت توت�الیتر و بودن آن م�تھم

ردمی اش مز ماھیت حقانیت بخشیده اند و این طرز فکر را در رھبری انقالب ھم وارد ساختھ و انقالب ما را انش و ھ�وادارا مھن�دس بازرگ�انساقط نمودند و باالخره از ماھیت اسالمی اش نی�ز انداختن�د . نھض�ت آزادی و

بیم�ار ب ای�ن فک�ردر سایر گروھھا از بانیان این تفکر خطرناک و ضد دینی بودند و در سالھای نخس�تین انق�الریفتن�د و نی�ز ف را یانقالبی را از طریق دولت موقت خود بھ ھمھ جا رخنھ دادند و حت�ی روحانی�ت انقالب�و ضد

بدبینی ھا ت موقت ،ی نیز تحت تأثیر آنھا قرار گرفت و لذا از ھمان دوران دولگمراه ساختند و حتی امام خمینب�ھ رش�د و تردید ھا نسبت بھ انقالب و رھبری سیاسی آن شروع شد و ریشھ ھای فتنھ و ب�رادر کش�ی ش�روع

اها ب�ی گن�ت�کرد و با مشاھده چنین وضع تراژیکی آقای بازرگ�ان و مری�دانش ب�ھ س�رعت خ�ود را کن�ار کش�یدند دی�د پر انق�الب دکبی�ر را بھ ھم نزدیک بود نطفھ ھای این خط�ایباشند !؟ اندیشھ بازرگان و مطھری کھ شدیدا

اد ام�ام ت . واعتم�آورد و تا بھ امروز بھ آن مبتال ھس�تیم و از باب�ت آن خس�اراتی جب�ران ناپ�ذیر پدی�د آم�ده اس�ی��ن از ان��ام ایش��ان ثب��ت گردی��د . و و ب��ھخمین��ی ب��ھ ای��ن دو ت��ن موج��ب ب��دنامیھای عظیم��ی ب��رای ایش��ان ش��د

ش�د و ت�ا ریج موج�ب ان�زوای ایش�اندمظلومیت ھای بزرگ ایشان در رھبری انقالب است . و ھم�ین ام�ر ب�ھ ت�دس�ت نظام بھسر حد نوشیدن جام زھر بھ پیش رفت و عمال از رھبری استعفا داد و بزودی رحلت نمود و کل

حض�ور م�ی اگ�ر آن دو در رھب�ری فت�اد منتھ�ا ب�دون بازرگ�ان و مطھ�ری .پیروان فکری بازرگان و مطھ�ری انق�الب ه تکام�ل اداشتند و از میان نمی رفتند چنین نمی شد زیرا انسانھائی صادق و خردمن�د بودن�د و ب�ھ ھم�راد و ر موضع دابھ اصالح اندیشھ خود می پرداختند ھمانطور کھ مھندس بازرگان تا اواخر عمرش مستمرا تغیی

ھایتا بھ تصدیق کامل دکتر شریعتی رسید . نھب�ری ش�انید و رکپس بھ یقین باید گفت کھ ایدئولوژی بازرگان ـ مطھری این انقالب را ب�ھ ک�ژ راھ�ھ و انھ�دام

دو ت�ن ولوژیکی ای�نو کشور را مبدل بھ حمام خون کرد . دلیل انحراف عقی�دتی و ای�دئاز اقتدار انداخت را ھم وھ�یچکس ب�ھ .ختیم کھ تا چ�ھ ح�دی از اس�الم محم�د (ص) و عل�ی (ع) بیگان�ھ وغاف�ل بودن�د را قبال روشن سا

ی گ�ری و ری و بھ�ائوھ�ابیگاندازه این دو تن نیز شریعتی را مورد اتھام قرار نداد. ریشھ ھ�ای نخس�تین اتھ�ام ض�ت آزادیت ولی نھالتقاطی گری از جانب این دو تن است . مطھری کھ خدا بیشتر دوستش داشت از دنیا رف

م فق��ط آن در پس��توی ک��اخ س�فید زن��دگی م��ی کن�د و ھمچن��ان مش��غول ب�ازی ب��ا انق��الب اس�ت . بازرگ��انیز هام�روزھ روش ب��خوان��ائی داش��تھ باش��د و مطھ��ری ھ��م اس��المی را قب��ول داش��ت ک��ھ ب��ا عل��وم و فن��ون و آداب اروپ��ائی

سوسیالیزم را . خودش جز این نبود و از غرب فقط بدحجابی اش را طرد می کرد و و ب�ازوی واضح است کھ این نھضت آزادی و آقای بازرگان و اندیشھ ھای مطھ�ری ب�ود ک�ھ ب�ین ام�ام خمین�ی

یزی�را طالق�ان .راست روحانیت انقالب یعنی طالقانی فاصلھ انداخت و طالقانی را خانھ نشین و منزوی س�اخت ل��وی عمص��دق و می��رزا کوچ��ک خ��ان ب��ود و قل��ب فش��ردۀ تجرب��ھ و ای��دئولوژی ش��ریعتی و بانی��ان مجاھ��دین و

ز نش ممل�و اروحانیت محسوب می شد کھ بیش از نیمی از عمرش را در زندان و تبعید بھ سر ب�رده ب�ود و ب�دی رد ک�ھ آق�اک�آثار شکنجھ پرویز ثابتی بھائی بود . و در عوض ایدئولوژی بازرگ�ان ـ مطھ�ری س�عی ف�راوان

ادن�د و دھن�د و د را دچار لرز بود گنده و اسوه سازند و ب�ر ج�ای طالق�انی ق�رارمنتظری را کھ در ایمانش مستم نتیجھ آن شد کھ دیده ایم .

نی سئلھ عرفاممسئلھ والیت فقیھ و والیت مطلقھ در نظر امام خمینی اساسا یک مسئلھ سیاسی روز بلکھ یک

رگ�ان و نی�ز اساس�ا از جان�ب باز مربوط ب�ھ امام�ت اس�ت و وی ھرگ�ز دع�وی امام�ت نک�رد و ای�ن لق�ب سیاس�ی ب�ر و ام�امنھضت آزادی طراحی شد و بھ ایشان تحمیل گردید . ایشان خودش بارھ�ا م�ی گف�ت ک�ھ : ب�ھ م�ن رھ

ن�د ک�ھ راوان کردتیھ تالشی فحجنگوئید بلکھ خدمتگزار بگوئید . حتی افرادی از جنس فکر بازرگان در انجمن رت�د تی�ھ را مھ را در نطف�ھ خنث�ی نم�ود و انجم�ن حجھ ایش�ان ای�ن توطئ�وی را ھمان امام غای�ب معرف�ی کنن�د ک�

ای��ن مس��ئلھ .اع��الن ک��رد ھم��انطور ک��ھ بع��دا نھض��ت آزادی را . او نی��ز ھمچ��ون دکت��ر ش��ریعتی تنھ��ای تنھ��ا ب��ود ود ن چ�ون ح�دایش�ا تنھائی و بی کسی ایشان یکبار ھم از طرف دفتر ایشان رسما ب�ھ م�ردم ای�ران اع�الن ش�د .

ز اا اینح��ال ه س��ال در تبعی��د و ان��زوا ب��ود ماھی��ت ب��اطنی اف��راد و گروھھ��ای سیاس��ی را نم��ی ش��ناخت و ب��پ��انزدریعتی بس�یاری ھوش�یارتر ب��ود ھم�انطور ک��ھ مرح�وم مطھ��ری س�عی ف�راوان ک��رد ت�ا نظ��ر ایش�ان را ب��ر علی�ھ ش��

تحریک کند ولی موفق نشد . مطھری یک توتالیتر فکری بود .

*

٥٤

زی��را ای��ن ار و حی��رت آور ام��ام خمین��ی درب��ارۀ ش��ریعتی ی��ک واقع��ۀ تقریب��ا متقاب��ل اس��تو ام��ا س��کوت رم��ز و

ش�تر از ی�کسکوت را در شریعتی ھم نسبت بھ امام خمینی شاھد بودیم . این سکوت کھ ب�ھ نظ�ر م�ا بس�یار بیدیگر یک� عمل سیاسی ـ مصلحتی بود و برتر از یک عمل ارادی بود ب�ھ ھ�ر معن�ائی ک�ھ باش�د ب�ھ تص�دیق ح�ق

ل ب�ھ ھ گ�ام مب�د بسیار نزدیکتر است تا مداحی ھای ھیستریک مریدان شریعتی و خمینی نسبت بھ آنھا کھ گام ب� تردید و تھمت و عداوت گردیده است .

ری�اتش ک�ھ اگر ھر انس�انی را بایس�تی ب�ر اس�اس آخ�رین نظری�اتش ارزی�ابی ک�رد ام�ام خمین�ی ھ�م در آخ�رین نظ

ی . عتی است دشمن مدرس�ھ و مس�جد ، یعن�ی دش�من تکنول�وژیزم و قش�ری گ�راشعار عرفانی اوست عین شریھب�ری د ک�ھ ب�ھ راین امیت امام خمینی است کھ بار دگر در وی شکوفا می شود . وی بھ قدرت ھمین امی�ت ب�وتر وت�الیطرافی�ان تسیاسی مردم رسید و انقالب را پیروز ساخت ولی بھ نظر ما این امیت بھ تدریج تحت ت�أثیر ا

و تکنولوژیست وی خدشھ دار شد تا باالخره باز بھ خود آمد .

* خود حیرانی واست : نخست تردید نبۀ کلی داشتھسکوت امام خمینی در قبال شریعتی و آثار و تبعاتش دو ج

زرا نای�ایش�ان .ایشان دربارۀ ماھیت ذاتی خود شریعتی است کھ باالخره از کجاست و بھ کجا خواھد انجامی�د می لمای اس�الرا بھ طور مستقیم بھ یک خبر نگار اسالم شناس عرب ابراز کرد کھ : آرای شریعتی در میان عن در ھمت�ر از آاختالف نظرھائی پدید آورده است ... کھ این اخ�تالف نظ�ر فق�ط ب�ین علم�ای دین�ی نب�ود بلک�ھ م

د مل ح�ال خ�ونش�قاق و تردی�د و حیران�ی ش�ابطن جھان بینی ھر عالم دینی بخودی خود نی�ز ب�ود و ای�ن ام�ر و ا ت و ایش�انشد و بلکھ مھمتر از آن تردید در وجود خود شریعتی ھم کم وبیش حضور داش می امام خمینی ھم

لیق�ین اخودش ھمواره آن را ن�ھ تنھ�ا پنھ�ان نم�ی ک�رد بلک�ھ عی�ان م�ی س�اخت زی�را ھ�یچکس م�ادرزاد ب�ھ ح�ق ھ ب�ایرین ھ�م س�ر راھی کھ می رفت ایمان داشت و قرار ھم نبود ک�ھ نرسیده است . با این تفاوت کھ شریعتی د

ق�ط در ھس�ت و ف ھ�م یھمان اندازه بھ راه او ایمان داشتھ باش�ند : ایم�ان ب�ھ اینک�ھ حقیق�ت وج�ود دارد و ی�افتن ودش توأما مسیر جھاد و معرفت نفس و صدق گام بھ گام بدست می آید کھ شریعتی این ھر سھ عنصر را با خ

وت و ش�دتق�بود و مستمرا بر قوت ووسعت آن افزوده می شد و کسی چون او در این سھ عنصر دارای دارا درک حقیق�ت را ھمھ روحانیون انقالبی ھمچ�ون دکت�ر بھش�تی ای�ن نبود و لذا پرچم دار کل دین و معرفت بود .

می کردند و لذا بھ راه شریعتی ایمان داشتھ و از او دفاع کردند .

ود و واقع�ی نب� جنبۀ دوم آن سکوت کامال امری سیاسی ـ مصلحتی بود کھ بھ نظر ما مصلحتی بر ح�ق و و اماب ب�د شحتی یک از ھمین بابت امام خمینی لطمات کالن و جبران ناپذیری خورد و زد زیرا رھبر انقالب بود و

ری زلزل�ھ ش در یک رھبر آثاھر رھبری در سرنوشت فردای ملتش ھویدا می شود . زیرا کمترین لرزخواھی م��ا ھ انقالب��یوار در جامع��ھ پدی��د م��ی آورد . وام��ا ای��ن مص��لحت ن��امعقول ک��ھ ھ��یچ ریش��ھ ای در واقعی��ت جامع��ب�ا ردم را ھ�منداشت ھمانا مالحظۀ حال روحانیت قشری بود کھ مب�ادا ب�ر علی�ھ انق�الب و رھب�ری بش�ورند و م�

ش�ان ، تقلید رج�عمداری کھ بدون کمت�رین حمای�ت م�ردم آذربایج�ان از خود بشورانند مثل قائلھ آیت ا� شریعتمور اس�ت ک�ھ مردم ب�ھ ق�دری زن�ده و خ�الق و فطرت�ا ص�احب ش�ع و در عمل معلوم شد کھ انقالب در دلختم شد

نمی دھد مردم بازیچۀ مراجع سنتی خود شوند . اجازه

*

در قب��ال تمامی��ت ح��ق انق��الب ب��ود ، حمای��ت از پ��س ای��ن س��کوت ام��ام خمین��ی درب��ارۀ ش��ریعتی دقیق��ا س��کوتبازرگانیزم و مطھری ایسم حمایت از انقالب نمی توانست باش�د . آخ�ر در کج�ای آث�ار ای�ن دو ب�و و احس�اس و

اس�ت و ن متخص�ص تب�دیل اس�الم ب�ھ تکنول�وژیروح و عشق بھ انقالب را کسی دریاف�ت ک�رده اس�ت . بازرگ�ادر ھیچکدام کمترین دردی از دین وج�ود کسیسم کشی است و التقاط کشی !! مطھری ھم تنھا تخصصش درمار

ندارد و کمترین دردی دربارۀ استبداد شاھی و جھانخواری امپریالیسم و آدمخواری ھای صھیونیزم . ھ�ر کج�ا ھم کھ بھ تقلید از شریعتی از این نوع مس�ائل س�خن گفت�ھ ان�د چ�ھ س�رد و تع�ارفی و ش�عاری اس�ت ک�ھ ت�ازه در

٥٥

ھمھ جا بھ مارکس�یزم کش�ی منتھ�ی م�ی ش�ود و گ�وئی ک�ھ ای�ن دو در ک�ل جھ�ان خط�ری بزرگت�ر از سوس�یالیزم .ندافتھ انی

ب�ھ ری�ش بازرگان کھ در دوران حکومت موقت خود ھر شب ساعاتی را در تلویزیون برای مردم جوک گفت وھ دیگ�ر نب�ود ک�شده بود و مطھری ھم » شو بازرگان «انقالب و انقالبیون خندید و برنامھ ھای او معروف بھ

تا عاقبتش معلوم شود کھ آیا او ھم بھ سرنوشت منتظری می رسد یا نھ .

ودش دف�اع خ�امام خمینی در سکوتش دربارۀ حق شریعتی در واقع بھ جائی رسید ک�ھ دیگ�ر نتوانس�ت حت�ی از این .یض شده بود بھ وی تعوعمال با مرگش کند زیرا مقام رھبریتی کھ یافتھ بود ھمان مقام شریعتی بود کھ

سکوت امام خمینی دقیقا منجر بھ خود ـ براندازی وی شد منجر بھ نوشیدن جام زھر .

ی م�ی ـ م�ذھبمرحوم طالقانی بھ خودی خود می توانست جای ک�ل روحانی�ت را ب�ھ عن�وان ق�درت انقالب�ی ـ مردعم�اق ادر ک�ھ را عم�ال قدرتمن�دترین روح�انی انقالب�یۀ شریعتی برای امام خمینی پر کند . وی با سکوت دربار

حانی�ت کل رو دلھای ھمھ گروھھا و طبقات مردم و جوانان ریشھ داشت یعنی طالقانی را طرد نمود و این طرد واقعا مؤمن و انقالبی از انقالب بود .

٥٦

مفصل چهار

معماي التقاط

٥٧

ـ تعریف التقاط ١ مودن آب و ندر فرھنگ معاصر ما بھ معنای مخلوط کردن دو چیز مخلوط ناشدنی است مثل مخلوط » التقاط«

ر ا از ھ�م دروغن کھ ھرگز در یکدیگر حل نمی شوند و مادۀ یکدس�تی نم�ی ش�وند و ت�ا ب�ھ آخ�ر دو ش�قھ و ج�دفک�ر ن�ا . ب�ھ لح�اظ اعتق�ادی و فک�ری ھ�م التق�اط ب�ھ معن�ای مخل�وط نم�ودن دو ن�وع یک ظ�رف ب�اقی م�ی مانن�د

ھمگ�ون اس�ت ک��ھ ھرگ�ز در ذات خ�ود در یک��دیگرحل نم�ی ش�وند و محص��ول ناش�ی از ای�ن مخل��وط س�ازی ی��کال در دچ�ار ابط� وپدیدۀ دوگانھ است و کسانی ھم کھ از پدیدۀ سوم استفاده می کنند ھمواره دچار تن�اقض ش�ده

ل می شوند و نھایتا بھ سوی ریا و نفاق می روند و فرو می پاشند و دو شقھ می گردند .عم

عن�ی ش�ریک یاس�ت » ش�رک« می آید ھمان » التقاط«از دیدگاه فرھنگ قرآنی تنھا واژه و معنائی کھ مترادف ی در وادآن�ی ان قردر بی�» ش�رک«ساختن دو باور یا دو راه و روش کھ ذاتا ناھمگون و بلکھ متض�ادند و ل�ذا

ب�دترین عمل ھمواره مواجھ با بطالت و پوچی و رسوائی است و غایت ادامۀ ش�رک نی�ز ھم�ان نف�اق اس�ت ک�ھر رک در مح�وش�ھویت و عمل بشری را پدید می آورد و شدیدترین عذابھا را ب�ھ ھم�راه دارد . در ق�رآن ک�ریم

ف و اس�ت . خط�ر ش�رک ورزی ب�ھ ق�دری لطی�ن�ام گرفت�ھ » ظل�م عظ�یم «گناھان نابخشودنی ذک�ر ش�ده اس�ت و در رده ان�د .خزنده است کھ حتی طبق نص قرآن ، پیامبران ھ�م گھگ�اه ب�دان مب�تال م�ی ش�ده ان�د و توب�ھ م�ی ک�عم�رش ج�ز قرآن اصوال شرک از معضالت و آفت ھای عرصۀ ایمان است و انسانی کھ ایمان آورد تا ب�ھ آخ�ر

و در تم��ام عم�ر بایس��تی مش��غول اخ�الص و پ��اک س��ازی نف��س وش�رک خط��ر و آف��ت دیگ�ری پ��یش روی ن��دارد . معرفت اس�تاندیشھ و اعمال خود از ناخالصی ھا باشد . شرک ھمان ناخالصی ھای گوناگون و دین وایمان وس معرفت نف لذا شرک زدائی مستلزم معرفت نفس فزاینده است و لذا امری عارفانھ می باشد و جز بھ واسطھ

ر ارف�ان ق�ادلھ التقاط یک امر صرفا معرفتی تلقی می شود و فق�ط عالص ساخت . پس معضن را خنمی توان دیک�ھ » کب�ر جھ�اد ا«بھ تشخیص آن ھستند و نھ عالمان مدرسھ ای ـ کت�ابی . یعن�ی ش�رک زدائ�ی فق�ط در وادی

ھمان معرفت نفس است ممکن می باشد و الغیر . رص�ھ عم�ل ن�د ب�دان معناس�ت ک�ھ ش�رک حتم�ا بایس�تی در عنابخشودنی بودن گن�اه ش�رک (التق�اط) در ن�زد خداو

م�ی گی�رد و باقی می ماند و رشد می یاب�د و بش�ر عب�رت نموجب ابطال شود تا پاک شود و گرنھ در نفس بشر مش�رک اس�ت امکان پاکسازی ندارد . عذاب شرک ھمان پوچ شدگی و ابطال اعمال و تالش ھای فرد یا گروه

بردارد و یا خالص در دین شود و یا کافری آشکار .تا دست از آن راه و روش و تای�د ، حقیق�بھ لحاظی یعنی مخلوط کردن ماده ومعنا ، خ�دا وخرم�ا ، درس�ت ونادرس�ت ، بای�د ونب» التقاط«

یاس�ی اس�ت .یک پدی�ده ای در عرص�ۀ عم�ل س مصلحت ، دین و دنیا . وکال یعنی سیاسی کردن حقایق . التقاطوادگی و اس�ت ھ�ای ف�ردی و خ�انیو التق�اط اس�ت . چ�ھ س سیاست بازیھ�ا ذات�ا جھ�ان ش�رککل جھان سیاست و

نظ�ام قومی و گروھی باشد چھ سیاستھای حزب�ی و حک�ومتی و جھ�انی . ب�ھ ھم�ین دلی�ل سیاس�ت ھ�ای کھن�ھ وت��ا ذا» ق�درت ارادۀ ب��ھ«یافت�ھ ذات�ا من��افق ھس�تند . نف��اق ھم�ان ش��رک آگاھان�ھ و ای�دئولوژیکی اس��ت . وجھ�ان

اینگونھ است.ن خط�ر آرد حقی در عرصۀ جامعھ و بازار و حکومت فقط مواجھ ب�ا ی�ک خط�ر اس�ت و م و اصوال بر امر حق

ت جتم�اعی اس�االتقاط و شرک و بھ ھم آمیختن حق و باطل است . واین خطر سر برآوردۀ از ارادۀ ب�ھ ق�درت ز من�ان را اد . ب�ھ ھم�ین دلی�ل ق�رآن ک�ریم مؤکھ خود بھ خود قدرت اقتص�ادی و س�پس نظ�امی را ب�ھ ھم�راه دار

د ا پی�رو خ�ورپیروی اکثریت مردم باز می دارد و این بازداش�تن از ش�رک اس�ت . زی�را ھ�ر ک�ھ بخواھ�د جامع�ھ ن روش�نفکرا سازد مجبور است مشرک و التقاطی و نھایتا منافق شود . حال بھتر می فھم�یم ک�ھ چ�را ش�ریعتی

در پ�یش من�ع م�ی نم�ود . وبھت�ر م�ی ت�وان نتیج�ۀ راھ�ی را ک�ھ ام�ام خمین�ی مؤمن را از سودای رھب�ری م�ردمز را م�ردم اگرفت درک نمود . و ھر کس بھ غیر از او ھ�م راھ�ی بھت�ر از او نم�ی توانس�ت در پ�یش گی�رد . زی�

ین ھ ھمبکشانند . بامر حق اطاعت نمی کنند اال بھ نیت آنکھ آن امر را بھ خدمت امور دنیوی و ریاست مادی رار قحت تأثیر دلیل وسواس الناس مظھر بروز وسوسھ ھای شیطان تلقی شده است کھ حتی پیامبران را نیز تق ز احک�ام ح�می دھ�د . ھم�انطور ک�ھ در ق�رآن ش�اھدیم ک�ھ برخ�ی از م�ردم ب�ھ ن�زد پی�امبر آمدن�د ت�ا در برخ�ی ا

ز ح�ق بگ�ذریوی اخط�ار داد ک�ھ اگ�ر اتخفیف بگیرند و گوئی پیامبر ھم دچار وسوسھ شده بود کھ خداوند ب�ھ ود . ش، این تخفیف در حق موجب فساد زمین و آسمانھا می بھ مردم لطفی نکرده ای و عالوه بر این

خاک ی دست بھآیا این بدان معناست کھ انسان اھل حق بایستی از زمین و ھر چھ مادیت است دور باشد و حت ت ت�ی رھبانی�حنامیده است . اگر چنین باش�د » نجس«ند مشرکان را نزند تا مشرک و ناپاک نشود ؟ زیرا خداو

مان�ا و ریاضت محض ھم راه عالج محسوب نمی شود و ب�ھ ق�ول نیچ�ھ تنھ�ا راه پ�اک و خ�الص و ن�اب ش�دن ھ خود کشی و نابودن است و درست مثل خدا کھ ھست و نیست .

ـ ماتریالیزم : ٢

٥٨

ق ذات ھ�ان مادی�ت اس�ت عرص�ۀ ظھ�ور وح�دانیت و قداس�ت مطل�آنچھ کھ جھ�ان ھس�تی نامی�ده م�ی ش�ود ک�ھ ج

اس�ت . بن�ا ش�ده» ح�ق«پروردگار است در سلسلھ مراتبش . ھمانطور کھ در قرآن ذکر ش�ده جھ�ان ھس�تی ب�ر د اس�ت ک�ھ پس جھان ماده بھ خودی خود پاک ومقدس است و لذا عالیترین ح�د قداس�ت بش�ری در عم�ل س�جو

ر ق�رآن تلق�ی خاک ، پاک کنندۀ اول و آخر است و س�اجدین ، پ�اکترین اف�راد بش�ری دمی باشد . و » خاک«بر » نج�س«ی شده اند . پس ناپاکی کھ حاصل شرک است و بھ قول ق�رآن وج�ود انس�ان را آل�وده و تاری�ک و حت�

می سازد از کجاست و چھ واقعھ ای می باشد ؟

ل�ذا س�تھ اس�ت وا تفکر در موجودات م�ادی جھ�ان دانخداوند تنھا راه خداشناسی و ھدایت و پاک شدن بشر ر ووخورش�ید ماتریالیس�تی تلق�ی م�ی ش�ود ک�ھ از زم�ین و س�تارگان و م�اه ی�ک کت�اب ظ�اھرا بھ لحاظی کل قرآن

رای��ز غدرخت�ان و حیوان��ات و عنکب�وت و مورچ��ھ و خ��ر و س�گ و آت��ش و دود و آب و ھ��وا و ب�اران و غ��ذا و ی بخ�ش و ... س�خن م�ی گوی�د و آی�ات محکم�ات و حکم�ت ھ�ایش ک�ھ ب�ھ لح�اظ کم� مادی بشر و جنگھا وغنایم

ق�ی م�ادی تل ناچیزی از قرآن را تشکیل می دھد نیز نتیج�ھ گی�ری از مباح�ث درب�ارۀ موج�ودات م�ادی و ح�وادثدث طبیع��ی م�ی ش�ود و بح��ث قیام�ت ھ��م ک�ھ یک��ی از مت�ا فیزیک��ی ت�رین مباح�ث اس��ت اتفاق�ا ب��ا م�ادی ت��رین ح�وا

بیع�ھ را یف می گردد و گوئی کھ قرآن یک کت�اب در عل�وم طبیع�ی اس�ت ک�ھ از بط�ن طبیع�ت راه م�اوراء طتوصآن را ب�ھ کھ این ھمان راه حق و اخالص در دین و معرفت است و نمی توان نشان می دھد . پس بدیھی است

د مظھ�ر اش� ود خداون�دزعم بسیاری از علمای جاھ�ل دی�ن ، ماتری�الیزم ی�ا التق�اط دانس�ت زی�را در اینص�ورت خ�ھ�ور م�ال ای�ن ظالتقاط و ماتریالیزم تلقی خواھد ش�د زی�را ح�ق و روح خ�ود را از م�اده آش�کار ک�رده اس�ت . وک

ھمانا وجود خود بشر است . ف�ر و الح�اد ھ عنوان کبنابر این نشان دادن معانی و روحیات بشری در عالم ماده نھ تنھا بھ معنای ماتریالیزم ب

تنھ�ا راه ونھ�ا ب�ھ معن�ای التق�اط و ش�رک نیس�ت بلک�ھ تنھ�ا راه معرف�ت حقیق�ی و دین�ی م�ی باش�د نیست و نھ تھ ت�ا چ�ھ ک�ھدایت بشر است و تنھا راه خروج از ظلم�ات ب�ھ س�وی ن�ور اس�ت . یعن�ی م�ثال اگرکس�ی نش�ان دھ�د سان می ان حدی استثمار اقتصادی یعنی ستمگری و ستم بری اقتصادی موجب تباھی عقل و عواطف و قداست

بر بلکھ درست می برد یک کافر و التقاطی و امثالھم نیست وگردد و دینش و شعور و معنویت وی را از بین ست و اھل اعکس . وبلکھ آنکس کھ این حقیقت را را انکار کند یک آدم جاھل و خرافی است و عمال مشرک

ن�د از ح�ق کن�د . زی�را کس�ی ک�ھ س�تم م�ی ک ستم می باشد و نمی خواھد این شرک و ظلم را از وجود خود پ�اکو ل�ذا ھ�ر د وگذشتھ است و بر باطل وارد شده و کسی ھم کھ ستم م�ی پ�ذیرد و باط�ل را ب�ھ ح�ق خ�ود راه داده ر ان گناھک�امشرک ھستند و التقاطی و نجس . بھ ھمین دلیل علی(ع) ستم گر و ستم بر ھر دو را بھ ی�ک می�ز

می خواند .

و ی و ب�دبختیو ھای�دگر س�عی ک�رده ان�د عم�ل تب�اھ کھ کسانی چون مارکس و نیچھ و فروی�دبنابر این تا آنجائینس��انھای را ن��ھ در آس��مان و بلک��ھ ب��ر روی زم��ین و در رفت��ار و رواب��ط م��ادی اش جس��تجو کنن��د ا جن��ون بش��ر

د از تھ ان��را از ذھ��ن و ذھنی��ت آث��ار خ��ود کن��ار گذاش��» خ��دا«ع��ارف و اھ��ل دی��ن و اخ��الص ھس��تند و اگ��ر واژۀ ی داند ک�ھمفس و شرک مردمان اخالص آنھا در دین است زیرا خود قرآن کریم خدای ظن (ذھنیت) را ھوای ن

نابر بابد . پس تی بر خداوند است و شیطان ھم دقیقا از درب خدای ظنی است کھ بر مردمان احاطھ می یمعصیص و حک�یم چ�ھ را بایس�تی ی�ک م�ؤمن خ�الدر آثار نیچھ مرگ خدای ظ�ن اس�ت و ل�ذا نی» مرگ خدا«این مثال

ای خ�د«گوی�د موحد دانست نھ کافر . ھمانطور کھ عل�ی (ع) ھ�م خ�دا را در جھ�ان م�ادۀ بی�رون م�ی بین�د و م�ین�ین نگرش�ی چو ھم�ھ عارف�ان ب�زرگ ». نادیده را ھرگز نپرستیده ام و ھر چھ کھ می بی�نم ج�ز خ�دا نم�ی بی�نم

ا نمایانده مرا کھ بھ پروردگارا اگر آن حقی«کھ امام سجاد می فرماید : داشتھ اند و ھمھ امامان ما. ھمانطور »رد ... ای ب��ر مردم��ان آش��کار س��ازیم مردم��ان م��ا را ب��ھ ج��رم ب��ت پرس��تی (ماتری��الیزم) سنگس��ار خواھن��د ک��

ر ک��ھ وتند ھم��انطو ایم��ان جاھالن��ھ ھس��مس�لما ای��ن مردم��ان ن��ھ ج��اھالن و ک��افران بلک��ھ م��دعیان اس��الم و دی��ن ن�ی ی جاھ�ل دیامامان ما بھ دست کافران واقعی کشتھ نشدند ھمانطور کھ عارفان ما بھ دست بھ اصطالح علم�ا

محاکمھ وطرد و یا کشتھ شده اند .

ماتریالیزم بھ عنوان یک اتھام و انحراف از دیدگاھھای مرسوم بازار دینی نھایتا بھ آنجا می رسد کھ بایس�تی م�تھم ردی�ف اول محاکم�ھ کنن�د زی�را وی ک�ل اراده و ن�ور و ذات و عل�م و ص�فات م�اوراء خداوند را بھ عن�وان

طبیعی خود را تبدیل بھ طبیعت و ماده کرده است . پس خلقت بایستی ھمان مادیگری خ�دا محس�وب ش�ود . در نم�ود . و ذات تفکر و اعم�ال چن�ین منتق�دانی عم�ال م�ی ت�وان کف�ر و انک�ار نس�بت ب�ھ خ�دا را ب�ھ وض�وح درک

اینکھ در طول تاریخ مدعیان چنین فکری محاکمھ کنندگان و قاتالن پیامبران و عارفان بزرگ بوده ان�د و دلی�ل کافی بر عداوت آنھا با خدا و خلق�تش م�ی باش�د . این�ان در واق�ع خداون�د را پ�اکتر از آن دانس�تھ ان�د ک�ھ وج�ود

د در م���اجرای خلق���ت آدم اس���ت . از نظ���ر چن���ین داش���تھ باش���د . ای���ن از ج���نس دلس���وزی ابل���یس ب���رای خداون���دیدگاھھائی از نقد ونفی ماتریالیزم ، یک انسان کافر ھرگز حق ندارد کھ بھ خدا و معنویت و اخالق بیندیشد و

بزند ھمانطور کھ یک انسان مؤمن ھم حق نباید داشتھ باشد کھ دربارۀ ماده و شیطان فکر کند و اظھ�ار حرف

٥٩

دیدگاھی خود خداوند و کل جھان ھس�تی را مایمل�ک خصوص�ی و ش�ش دان�گ خ�ودش م�ی نظری نماید . چنین داند و بلکھ کل بش�ریت را . از چن�ین دی�دگاھی ھ�ر ن�وع تغیی�ر در تفک�ر و ھ�ر ن�وع رش�دی ممن�وع اس�ت و در حکم ارتداد می باشد و التقاط . آیا ای�ن طرزفک�ر و احس�اس ی�ک فس�یل نیس�ت : ی�ک فس�یل جھ�انخوار و بلک�ھ آدمخوار و حتی خدا خوار . آیا ھمھ کسانی کھ مثال شریعتی و طالقانی را التقاطی م�ی دانن�د اینگون�ھ نیس�تند ؟

چھ کمونیست وچھ روحانی . نطف�ھ » یول�«ای�ن » : اس�ت ول�ی ... ھ�یچ چی�زی بھت�ر از حقیق�ت نیس�ت ول�ی ... یص�دق ام�ر ک�امال ب�ر حق�«

رعی درس�ت شھد رشد و اشاعھ آن بوده اند و برای ھر کفری کاله التقاط و شرک است کھ روحانیت مذاھب مدل ب��ھ نامی��ده م��ی ش�ود ک��ھ مب��» دروغ مص�لحتی «ک�رده ان��د ک��ھ پ�در ھم��ھ ای��ن ک�اله ھ��ا ھم��ان چی�زی اس��ت ک��ھ

ش�د ح�الل فرھنگ عامھ مذھبیون قش�ری ش�ده اس�ت ک�ھ در رأس آن روحانی�ت قش�ری ق�رار دارد . ای�ن بس�تر رم�ان تخ�م ھ» اام�«و » ول�ی«است تا جائیکھ جنای�ت را لب�اس خ�دمت م�ی پوش�اند . ای�ن کردن ھر حرامی بوده

شرک والتقاط است و مذھب شک است نھ ایمان . ـ مالکیت دینی : ٣

وب لتقاطی محسامجوز روحانیت مذاھب از دین سخن بگوید و از نجات انسانھا دم بزند بدون یاصوال ھر کس در ح�ریم» ق�اطی«در حریم قدسی آن�ان ش�ده اس�ت و قدرتش�ان را تھدی�د م�ی کن�د . یعن�ی می شود زیرا داخل

ش�ری ک�ھ بدر لب�اس دی�ن نیس�ت؟ پ�س ھ�ر » اراده ب�ھ ق�درت «ادعاھای این جماعت شده است . آیا ای�ن ھم�ان می�ده اطی نالتق�ابخواھد جدا و از درب معرفت و تعقل بر دین وارد ش�ود از دی�دگاه ص�احبان ش�ش دان�گ دی�ن ،

ی ب و بس�یارمی شود . پس تھمت التقاطی ھمان سد کردن راه خدا بر بشر است . این حقیقت درب�اره اھ�ل کت�ا وچی�ده اس�ت از علمای دینی در قرآن بھ وضوح ذکر شده است کھ : آنان می گویند راه خ�دا بس�یار س�خت و پی

ر دافقانن�د و راه خ�دا م�ی ش�وند و این�ان منکار ھر کسی نیست (یعنی فقط کار خود ماست ) و ب�دین طری�ق س�د ت�دوین ک�رده را ب�ر اس�اس حکم�ت قرآن�ی» اسالم منھ�ای روحانی�ت «و زنا کارند . و شریعتی تز زخفا زراندو

بر ت ک�ھ پی�اماست و یک تز من در آورده نیست . زیرا اسالم منھای روحانیت ھمان اسالم ب�ھ عن�وان دی�ن اس� ت . معرفی کرده اس و قرآن اسالم

من ینی ھر م�ؤدپس تبیین مادی و اقتصادی و اجتماعی و سیاسی و عاطفی و غریزی و عقالنی دینی وظیفھ ی�ن نام�د . ا اھل معرفت است و این ھمان چیزی است کھ شریعتی آن را تدوین و تعین ای�دئولوژی اس�المی م�ی

نی�وی آم�دهس�ت زی�را دی�ن ب�رای حی�ات دبھ معنای دنیوی کردن دین نیست بلکھ بھ معن�ای عمل�ی ک�ردن دی�ن اق ش�رک ونف�ا واست و پس از مرگ بھ کار نمی آید . دین تماما دنیوی است و دین اخروی مھد تم�ام خراف�ات

ن�دارد و کفر می باشد . حکمت اخروی امر دیگری است و مربوط بھ معرفت مح�ض اس�ت ک�ھ ک�اربرد دنی�وی وھم�ان ش�رک ولی بدست نمی آی�د . تب�دیل دی�ن و دنی�ا ب�ھ ھم�دیگربلکھ نوری است کھ بر حیات دنیا می تابد

اھ�ی ب�س التقاط است ول�ی اس�تخراج ای�ن دو از یک�دیگر ھم�ان راه اخ�الص و تنزی�ھ و تزکی�ھ نف�س اس�ت ک�ھ راس�طھ ک�ل دقیق است . دنیوی کردن حقیقت محصول طبیع�ی و ب�ر ح�ق خلق�ت خداون�د اس�ت زی�را خداون�د ب�ھ و

مع�ارف و و معرف�ی ش�ود و گرن�ھ چی�زی را خل�ق نم�ی نم�ود . پ�س اس�تخراج باید ش�ناختھ جھان ماده است کھیس�تی خ�دا را با انبی�ای الھ�ی اس�ت . پ�س آی�ا پی�امبراناحکام دین از جھان ماده و حیات م�ادی بش�ر ھم�ان راه

م م�ی ھ دی�ن اس�الماتریالیست نامید ؟ و یا اینکھ التقاطی خواند ؟ این ھمان تھمتی است کھ مسیحیت منحرف ب� زند .

پس عقالنی کردن دین و دینی کردن عقل دقیقا ھمان راه ھدایت است . این بھ معن�ای اس�تخراخ دنی�ا از دی�ن و دین از دنیاست . آیا مگر کل بھشت و جھ�نم در بی�ان قرآن�ی تمام�ا نم�ودی از واقعی�ات محس�وس و م�ادی بش�ر

ن�ا ج�دا ک�ردن بھش�ت و جھ�نم اس�ت و م�رز ب�ین ح�ق و باط�ل را نیست ؟ این استخراج و تخل�یص ب�ھ بی�انی ھمانشان دادن ، مرز بین راست و دروغ . جدا کردن فیزیکی دین ودنیا از یکدیگر مثل مخلوط کردن این دوھمان�ا مھد دوگانگی و لذا نفاق است . ھمانطور کھ قرآن کافران را کسانی معرفی می کند کھ خ�دا را در ج�ائی بس�یار

انند یعنی پشت آسمان ھفتم . و این یعنی جدا کردن خدا از جھان ھس�تی و از زن�دگی روزم�ره . پ�س دور می ددی اگر کسی فقط امور عقالن�ی حتی در جریان عقالنی کردن و دنیوی کردن دین و دینی کردن امور عقلی و ما

ادی�ت درنیام�ده و ی�ا ی شده دی�ن را ب�ھ حس�اب دی�ن آورد و م�ابقی ام�وری ک�ھ ھن�وز ب�ھ عرص�ھ عق�ل و مملو عدرک نشده را نفی نماید و خرافھ بداند و یا غیر دینی بخوان�د نی�ز ب�ھ ھم�ان می�زان دچ�ار کف�ر و التق�اط و نف�اق شده است . ونیز کسی کھ سعی کند یک واقعھ متافیزیکی را در چھار چوب ی�ک ق�انون فیزیک�ی بگنجان�د و در

فیزیکی را انکار و یا تحری�ف نمای�د نی�ز دچ�ار التق�اط و نف�اق متااین تطبیق مجبور شود جنبھ ھائی از آن امر توأما گردیده است کھ در جنبۀ تطبیق دچار التقاط می شود و در جنبۀ تفریق دچار کفر م�ی گ�ردد و در خ�ودش دچار تناقض و ابطال می گردد یعنی نفاق . ھمین مسئلھ در مورد تطبیق یک واقعۀ مادی با ی�ک حکم�ت الھ�ی

٦٠

اق دارد . کل جریان تفسیر و تعبیر و تأویل و انحرافات حاصل از آن ناش�ی از ھم�ین ام�ر م�ذکور م�ی نیز مصداز اھمی�ت خ�ارق » عل�م ھرمونتی�ک«باشد . این مسئلھ امروزه در جھان اندیشھ گری غربی نی�ز تح�ت عن�وان

و اخالق�ی محس�وب العاده ای برخوردار شده است کھ میزان نھائی برای تشخیص ھر قضاوت علم�ی و فلس�فیمی گردد و البتھ علم�ی بس�یار مبت�دی و در آغ�از راه اس�ت . و ای�ن عل�م در ت�اریخ عرف�ان اس�المی از ق�دمت و عظمت واضحی برخوردار است کھ شعبھ ای از علم خود ـ شناسی است و در فقھ اسالمی ھم جنبھ ای از عل�م

ب�ھ میزان�ی مطم�ئن نرس�یده اس�ت و گرن�ھ انق�الب کالم و علم تفسیر و تأویل محسوب می گردد ک�ھ البت�ھ ھرگ�ز اسالمی ایران و فقھایش با کل فقاھت خود بھ بن بست نمی رسیدند و ھ�ر ام�ری را ب�ھ ش�ورای مص�لحت نظ�ام

کھ ھر انسان مؤمن و ص�ادقی ھ�م اگ�ر بخواھ�د در ام�ور دین�ی و مع�ارف دین�ی طبیعی است . محول نمی کردند اید داشتھ باشد و گرنھ ھدایت نمی شود (بھ زع�م ق�رآن) ک�م وب�یش ب�ھ خص�وص تفکر و تعقل داشتھ باشد کھ ب

در آغاز راھش و در آغاز ھر فکری دربارۀ ھر چیزی بھ طور ندانستھ و ناخواستھ دچ�ار ش�رک و التق�اط م�ی شود کھ البتھ این امر گناه نیست و بلکھ جزو خطای راه است و کسی کھ راه نمی رود ھرگز نمی افتد . چن�ین کسی را خدا می بخشد و بلکھ اجر می دھد و خطاھایش را بھ وی نش�ان م�ی دھ�د و ھ�دایتش م�ی نمای�د و ای�ن ھمان راه رشد است و رشدی جز این در دین وجود ندارد . دکتر شریعتی بانی این گشایش عظیم در دین است

ه است .و آن سد تاریخی را شکستھ است و ھراس مردم و خاصھ جوانان را از دین زدودن�ی آی�ات قرآ وولی این فرق می کند کھ کسی یا جریانی فقط و فقط در صدد فنی کردن و فرم�ولی ک�ردن مع�انی

نیزم و ثل بازرگامباشد و مابقی آیاتش را بھ کلی نادیده گیرد و سپس فقط تکنولوژی را عین دین حساب کند . ل اس�ت ک�ھ ک� این شدیدترین نوع التقاط و نفاق شعبات رنگارنگش کھ امروز موسوم بھ اصالح طلبان ھستند .

مط�ابق و اگ�رغرب ھم از ھمین روش بھ وضع کنونی رسیده است تا آنجا کھ کل دین واخالق و مع�ارف دین�ی ب�ھ ھم�ین موافق تکنولوژی و فرھنگ تکنولوژیکی باشد درست است و گرنھ باط�ل اس�ت و بای�د ن�ابود گ�ردد .

تکنول�وژی اه ناخواه ب�ھ آمریک�ا م�ی رس�د زی�را آمریک�ا س�لطان م�ذھب اص�التدلیل راه و روش بازرگانیزم خو است و لذا امام ھمۀ التقاطیون و مشرکین شده است .

ی ن معن�ویتآو خطای کسانی چون مارکس و نیچھ و فروید و ھایدگر از آنجائی شروع شد کھ ب�ھ نف�ی و انک�ار

و ب�ر بور باش�ندخوانائی نداشت . آنھا بھ ج�ای اینک�ھ ص� از بشر پرداختند کھ با علوم وفنون و مکاشفات آنانحری�ف تا دس�ت ب�ھ ی�علم و معرفت خود بیفزایند و آن را تعمیق دھند بھ انکار واقعیت ھائی عریان پرداختند و

ال گرائی ین راز ابطی نیز شرک والتقاط رخ نمود و اتفآنان بود کھ در جنبۀ حقانیت معرزدند . واین جنبھ کفر اطر رگ�ان ب�ھ خ�در مکاتب آنان می باش�د . بھ�ر ح�ال آث�ار مثب�ت و س�ازنده و بی�دار کنن�دۀ اندیش�ھ ای�ن بز جبری

ران ارشان ھ�زاکمنفی آنھا بوده است و بھر حال ارزش بسیار بیشتر از آثار صداقت و حق جوئی ابتدائی آنان ی در درج�ھان بزرگ است منتھبار برتر از ارزش کار روحانیت مذاھب بوده است و از جنس ارزش کار عارف

ق ش�ریعتی ح� ای پائین تر و با نواقص و التقاط و نق�اط م�بھم و تاری�ک بس�یار بیش�تری . وفق�ط عارف�انی چ�ونانھ و ح�ق یعتی دوس�تانتقاد بھ اندیشھ اینان را دارد و نھ کسانی چون بازرگان و مطھری و امثالھم . انتقاد شر

ن�ھ انھ و جاھالو بخیالن�ھ و مش�رکانھ اس�ت . ش�ریعتی ب�ر جنب�ھ ھ�ای مش�رکنگرانھ است و انتقاد اینان کافران�ھ ر جنب�ھ ھ�ای باقا فقط اتفاندیشھ این بزرگان انتقاد می کند و لذا کل اندیشھ شان را استعالء می بخشد ولی آنھا

ی�زان ی�ک مو ب�ھ بر حق اندیشھ این بزرگان انتقاد می کنند و آن را نفی م�ی نماین�د . بازرگ�ان و مطھ�ری ھ�ر دی و در ش�ورادشمن قسم خورده سوسیالیزم ھستند یعنی دشمن برابری انسانھا در دین . ب�ھ ھم�ین دلی�ل ای�ن د

راف خود لبان اططانقالب بانی دیکتاتوری شدند و آن را تحویل امام خمینی دادند و او ھم آن را تحویل قدرت ھ�ائی ھ نتیج�ۀ نک�پری�الیزم اس�ت و نی�ز عاش�ق فاشیس�م داد . این دو عاشق لیبرالیزم آمریکائی بودند کھ تخ�م ام

از ن�د ک�ھ ح�ق راقرآن�ی بود» می�زان«لیبرالیزم می باشد . این دو دشمن الاک�راه ف�ی ال�دین بودن�د یعن�ی دش�من ھ ی رس�یدن ب�باطل نشان می دھد زیرا این دو عاشق التقاط حق و باط�ل بودن�د و از ھم�ین طری�ق راه خ�ود ب�را

مان�ا ی�ن دنی�ا ھفتن�د و درس�ت ب�ھ ھم�ین دلی�ل ناک�ام ش�دند زی�را تنھ�ا دلی�ل ابط�ال بش�ر در اقدرت را ممکن م�ی یاعتی ھ�م شرک و التقاط اس�ت . ای�ن دو ای�دئولوگ التق�اط و ش�رک در ت�اریخ انق�الب محس�وب م�ی ش�وند و ش�ری

. بود ایدئولوگ اخالص بود . رویاروئی بازرگان ـ مطھری با شریعتی دقیقا رویاروئی شرک و اخالصش��رک والتق��اط آگاھان��ھ ک��ھ موج��ب کف��ر و نف��اق و گمراھ��ی و ابط��ال کام��ل م��ی ش��ود فق��ط برخاس��تھ از اراده ب��ھ

◌ سیاسی است . شرک و التقاط ھای ناخوآگاه کھ فقط بر اساس طبیعت معرفت و رش�د بش�ر بوج�ود م�ی قدرت ن�اب ناپ�ذیر . زی�را ھ�یچکس می آورد و پاک می شود امری ذاتی و بخشودنی است و اجت آید و بتدریج بھ خود

مادرزاد مخلص و عارف و موحد نب�وده اس�ت . چن�ین اش�کاالتی طبع�ا در اندیش�ھ ھ�ای مق�دماتی ش�ریعتی و ی�ا بانیان مجاھدین و یا گروھھائی کھ بر اساس اندیشھ ھای شریعتی پدید آمدند وجود داشتھ است کھ ھیچ گناھی

آن�ان اجرھ�ائی دارد و ب�ا ھ�ر توب�ھ ای از آن ب�ھ ان را بس�یار دوس�ت بر آن نیست و اتفاقا خداوند این نوع گناھی�ا محم�د م�ن «عظیم در معرفت می بخشد . ھمانطور ک�ھ روزی س�لمان فارس�ی ب�ھ ن�زد پی�امبر رف�ت و گف�ت :

کھ پیامبر بھ او تبریک گفت و فرمود : از اصحاب اعراف ش�ده ای . یعن�ی اھ�ل معرف�ت گش�تھ .» کافر شده ام نش و فن و ھنر و ھمھ دستاوردھای تمدن بشر تا آنجائی تحقق دین محسوب می شود کھ مطابق بر ای . تا دا

معارف کل دین باشد . دین بایستی میزان باشد نھ دانش بشری . کسانی ک�ھ دان�ش را می�زان ق�رار م�ی دھن�د و محس�وب م�ی ش�وند تکنولوژی را حجت می گیرند و سپس دین را بھ آن محک می زنند مشرکین و التق�اطیون

٦١

و بھ س�وی کف�ر و نف�اق م�ی رون�د . ب�وعلی س�ینا اس�وۀ چن�ین کس�انی اس�ت و ھم�ھ مری�دان وی اینگون�ھ ان�د . .آن است و مطھری ھم مظھر جنبۀ فلسفی آن لمیدر جنبۀ ع نظریھامروزه بازرگانیزم مظھر این

*

ـ میزان تشخیص : ۴

طھ ؟ ای�ن حقیقت است یا سیاس�ت ؟ آی�ا خ�دمت اس�ت ی�ا س�ل وتصمیم آیا دین است یا دانش ؟ آیامالک تشخیص ن و ھمان�ا دی� آن سئوالی است کھ پاسخش تعیین کنندۀ ماھیت نھائی ھر معن�ای انس�انی م�ی باش�د . اگ�ر می�زان

اس�ت و حقیقت و خدمت باشد ھمان راه صدق و اخالص و ھدایت است و اگر می�زان ھمان�ا دان�ش بش�ری و سیاق ت و ب�ھ نف�ر است . واگر میزان مخلوطی از ھر دو باشد ھمانا ش�رک و التق�اط اس�سلطھ باشد راه کفر آشکا

کار وش�قھمی رسد کھ اشد کفر است . و این دو جناح معروف�ی ھ�م ک�ھ در ای�ن نظ�ام رخ داده اس�ت ظھ�ور آش� ژیای�دئولوشدۀ آن التقاط و شرکی است کھ بھ تنازع رسیده است جناحی کھ فقط امور را ش�رعی م�ی خواھ�د (

ط�ال ش�رک ومطھری) و جناحی کھ ھمھ ام�ور را فن�ی م�ی خواھ�د (ای�دئولوژی بازرگ�ان ) . وای�ن انش�قاق و ابامرن�د . ظ�اھر وب�اطن ی�ک دو نفاق است کھ بھ جان خودش می افتد و مجبور بھ خود ـ کشی می ش�ود . وای�ن

نجم�د م�ی ب�ھ ش�رع پرس�تی م لیزم و فن پرستی دین�ی اس�ت . تکنول�وژیزم در دی�نزیرا شرع پرستی ھمان فرما ک نمای�د .ش�رسد کھ منجر بھ شکاکیت جنون آمیز گشتھ و محتاج ھزاران فقی�ھ و فرم�ول جدی�د اس�ت ت�ا رف�ع رو ف�م�ین گون�ھ این شکاکیت نھایتا منجر بھ انھدام خود شرع می شود و ب�ھ کفرم�ی رس�د . مس�یحیت ھ�م ب�ھ ھ

کنول�وژیزم بازرگانیزم و مطھریس�م دو روی س�کھ ش�رک و تپاشید و کفر آشکار نتیجھ ھمین فروپاشی بود . نیستند . فق ھستند . و ھر دو ذاتا غربی ھستند یکی فنی است و دیگری فلسفی . ھیچکدامشان دینیامن

ت ھ�ر لک�ھ ب�ھ نی�تبدیل شرع بھ فن و تبدیل فن بھ شرع . آن ھم نھ بھ نیت اعتالی معرف�ت و خ�دمت ب�ھ خل�ق بنی ھر یک ب�ا قدرت رسیدن و ھمھ رقبا را منھدم ساختن . این کاری بود کھ بازرگان و مطھری چھ سریعتر بھ

س�ت ک�ھ وع ک�اله ااین دو جناح امروزه علنی شده اند :فن شرعی و شرع فنی . این دو ن ، جناحی از آن بودندپنھ�ان ک�ھ در دی�نبر سر مرم نھاده می شود و ن�ھ دو ن�وع روش دین�ی و معرفت�ی . دو ن�وع سیاس�ت : کف�ری

رحل�ھ عم�ل مشده است و دینی کھ از فرط بی ریشھ گی بھ کف�ر پن�اه آورده اس�ت . ھ�ر ش�رک و التق�اطی ت�ا ب�ھ نیاید واضح و رسوا نمی شود .

مریک�ا ھ�م و پودش فن است و فن برای سلطھ گری محتاج تعابیر شرعی اس�ت . حت�ی آ رشریعت بی معرفت تاھ�انی ، ت ش�رعی اس�ت : آزادی انس�انھا ، حق�وق بش�ر ، مب�ارزه ب�ا ش�رارت جدر برخی م�وارد محت�اج توجیھ�ا

س�ت و ای�ن ن دین�ی اف�مبارزه با فقر و تبعیض نژادی و ... آمریکا و کال غرب امروزه اسوۀ کامل دین فنی و ی وژای�دئول ادامھ کامل شدۀ مکتب سامری است و ل�ذا ک�ل غ�رب ذات�ا م�دیون و متعھ�د ب�ھ ص�ھیونیزم اس�ت ک�ھ

یزم راه سیاس��ی س��امری م��ی باش��د و نی��ز ھم��ھ غ��رب گرای��ان جھ��ان و حامی��ان ف��ن دین��ی و دی��ن فن��ی از ص��ھیونک�ی از جدائی و رھائی ندارند و واگ�ر ام�روزه ص�ھیونیزم ک�ھ ب�ھ ظ�اھر ی�ک کش�ور کوچ�ک از جھ�ان اس�ت و ی

ن کل جھ�ا گرفتھ است و کوچکترین کشور ھای جھان است در رأس و محور ھمھ امور بین المللی و ملی قرارس�ر دو را بھ خود مشغول داشتھ است یک مس�ئلھ م�اھوی و ذات�ی در جری�ان ت�اریخ اس�ت ک�ھ ھم�ھ مل�ل را ب�ر

خ�ود وا بخوان�د رراھی بودن یا نبودن قرار داده است یعنی خالص بودن یا کافر بودن . دینی کھ بای�د فق�ط ف�ن ک . و نی�ز دی�ن ش�ر ن مشروط بھ فن ھمان دین التقاطی است ورا با فن تطبیق کند تا مقبولیت یابد . یعنی دی

در نقالب�ی ک�ھافنی کھ یعنی علم و تکنولوژی و اقتصاد و سیاس�ت و دیپلماس�ی و اس�تراتژی و ت�اکتیکی و نی�ز ی د نی�ز ام�رصدد مشروعیت خویش است و دنبال کاله شرعی برای خود می باشد تا مبدل بھ تعبیری دینی شو

در می�ان .است و فن مشرکانھ اس�ت . ای�ن ن�وع دی�ن وف�ن در عم�ل ھ�م ج�ز فج�ایع ب�ھ ب�ار نم�ی آورن�د التقاطی رب ھ�م ا و ک�ال غ�یک دین فنی شده بود کھ فرو پاشید . وآمریک�ابرقدرتھا ، شوروی سابق از مصادیق کامل

ی�ن ھ�ر دواست می رس�د . از مصادیق کامل یک فن دینی شده است کھ روز بھ روز با موجودیت خود بھ بن باب�ری نوعش در کشور ما حضور دارند و بھ ص�ورت دو جن�اح سیاس�ی خ�ود نم�ائی م�ی کنن�د . ش�عاری مث�ل بر

ھ ب مب�دل ب�انسانھا یکی از محوری ترین شعارھای دین در کل ت�اریخ بش�ر ب�وده اس�ت ک�ھ در تم�دن م�درن غ�را ب�ھ ی سابق یک اصل ب�ود ک�ھ تکنول�وژی رکاله شرعی برای مکتب اصالت تکنولوژی شده است و در شورو

ھ راھ�ی ب�سعنوان کاله علمی بر سر نھاد . کاله علمی و ک�اله ش�رعی دو بی�ان از التق�اط اس�ت یعن�ی ش�رک ک� طوالنی را در تاریخ طی نموده و بھ اینجا رسیده است .

الی��زم مب��دل ب��ھ ی��ک ک��ھ معن��ائی اص��ال دین��ی ب��وده اس��ت در مکت��ب لیبر» براب��ری حق��وق انس��انھا«حت��ی معن��ای

برابری محض پراگماتیسی ـ رفتاری شد و در سوسیالیزم ھم مبدل بھ برابری مح�ض اقتص�ادی گردی�د . و ای�ن دو نوع فنی ش�دن دی�ن اس�ت ک�ھ در تض�اد ب�ا یک�دیگر ق�رار گرفت�ھ اس�ت و ھم�ین تض�اد چی�زی ج�ز راز ابط�ال

واجھ ھستند . در کشور ما نیز ارزش ھ�ا و معناھ�ائی شرک و التقاط نیست کھ ھر دو نوع نظام مذکور با آن مھمچون تقوی و عفت دچار التقاط مشابھی شد و در جریان فنی شدن مح�ض از محت�وی خ�الی ش�د و مب�دل ب�ھ

٦٢

در جری��ان تب��دیل عف��ت ب��ھ اش��کال کلیش��ھ ای از حج��اب ! م��ابقی ارزش ض��د ارزش گش��ت : تق��وای ض��د تق��وا! ز دقیق��ا ھمینگون��ھ دچ��ار اس��تحالھ ش��د مث��ل آزادی و اس��تقالل و جمھ��وری و ارزش ھ��ا و ش��عارھای انق��الب نی��

امثالھم . مثال آزادی بیان تا آن حد کھ محتوای دین وارزش ھای انقالبی بھر طریقی ب�ھ لج�ن کش�یده م�ی ش�ود و مجاز است بھ شرط آنکھ برخی از نمادھای س�مبولیک نظ�ام و اس�الم دس�ت نخ�ورده ب�اقی بمان�د . یعن�ی ی�ک

رد یا گروه کافی است کھ برای پیامبر صلوات بفرستد و امام را بستاید و رھب�ری را تق�دیس کن�د و ھ�ر ک�اری فکھ می خواھد بتواند بکند ھر غارت و جنایتی . ای�ن نمون�ھ ای از انق�الب تم�ام فن�ی ش�ده اس�ت تم�ام نمایش�ی :

انقالب ضد انقالب !

ر ب�دانیم اعم�ال بش� قیامت ندانیم و بلکھ اساسا مربوط بھ ماھی�ت اگر دین را فقط منوط بھ واژۀ خدا و رسول و وا مؤاخ�ذه ھ�فھم التقاط و شرک بسیار ساده است . زیرا خداوند ھم طبق ق�رآن ک�ریم کس�ی را ب�ھ خ�اطر واژه

اجر و عذاب نمی نماید بلکھ بھ واسطھ اعمال است کھ محاسبھ می کند . :ـ حکومت دینی ۵

ه ای�ن م�اده د ک�ھ دوب�ارعالم و آدم ، معنا را بھ ورطۀ ماده افکنده و بھ انسان این رسالت را داخداوند با خلقت وده اند . بھ یامبران برا بھ معنای اولیھ اش بازگرداند . این کل جریان دین در بشر است کھ نخستین بانیانش پ

ن می ت�وان دی� از این لحاظی اولیھ ! خالصھ می شود : رجعت بھ معنا» رجعت«ھمین دلیل کل دین در مفھوم م�ان رج�وع ب�ھ ای�ن رج�وع در معن�ای نھ�ائی آن ھنست : یعن�ی رج�وع کنن�ده ب�ھ ازلی�ت ! دا» ارتجاعی«را ذاتا

زایعنی انس�ان .می باشد کھ منشأ ذاتی ھر معنائی می باشد . شریعت ھا نیز جز این ھدفی نداشتھ اند »خدا«یق�ا ب�ھ ھ�ل دی�ن دقدۀ وج�ود خ�ود را تب�دیل ب�ھ معن�ا کن�د . ب�دین لح�اظ ک�ار انس�ان اطریق آداب دینی می تواند م�ا

ف��س خ��ود عک��س ک��ار خ��دا در خلق��ت اس��ت . و انس��ان آن م��اده ای از جھ��ان اس��ت ک��ھ ک��ل معن��ای ازل��ی را در نان معرف�ت داراست و از طریق زندگی دینی می توان�د ای�ن مع�انی را از وج�ود خ�ویش اس�تخراج کن�د و ای�ن ھم�

ن نفس است . پس شریعت روش معرف�ت نف�س اس�ت و در خ�دمت ای�ن رجع�ت ب�ھ معن�ای ازل�ی اس�ت و ج�ز ای� ب�ھ اب�زار مقصودی ن�دارد و ھ�ر مقص�ود دیگ�ری ک�ھ ب�رایش قائ�ل ش�ویم آن را از ماھی�ت س�اقط نم�وده و مب�دل

ش�ریعت دھائی ازکاربر مشرکانھ و کافرانھ ساختھ ایم و دچار فرمالیزم و قشری گری و ابطال گشتھ ایم . یعنیی رض�ای مثل شریعت برای حکومت ، شریعت برای پول دار شدن ، شریعت برای بھ کام رسیدن ، شریعت برا

نک�ھ . مگ�ر ای مردم و و... کاربردھ�ائی مش�رکانھ و کافران�ھ از دی�ن اس�ت و ب�ھ رس�وائی و ابط�ال م�ی انجام�دص�ادق واین صورت بھ ط�ور طبیع�ی حک�ومتی ش�رعی جامعھ ای واقعا مؤمن و مخلص پدید آمده باشد کھ در

افر و ن�ص ص�ریح ق�رآن اکث�ریتش ھم�واره ک�را پدید خواھد آورد و گرنھ حکومت ش�رعی ب�ر مردم�ی ک�ھ طب�ق س�اقط م�یمشرک و منافق و جاھل و ریاکارن�د مب�دل ب�ھ حک�ومتی ض�د مردم�ی و دیکت�اتور م�ی ش�ود و نھایت�ا

ی ت�ی ظھ�ور م�ن ، حکومت جھانی اش را وقتی بر پ�ا م�ی کن�د و اص�ال وقگردد . درست بھ ھمین دلیل امام زماھ ب�باش�ند . کند کھ ھمھ مردم جھان بھ ایمانی خالصانھ رسیده باش�ند و از ھ�ر کف�ر و ش�رک و نف�اق پ�اک ش�دهمرا وانید عدلھمین دلیل علی (ع) ھم کھ بھ زور و اکراه حکومت را پذیرفت پیشاپیش بھ مردم گفت کھ نمی ت

ل کنید . وھمانطور ھم شد و علی ماند و حوضش .تحم

ر دمن�ان خ�الص دینی کردن حکومت در حالیکھ اکثریت مردم حداکثر فقط دعوی مسلمانی دارند و مؤبنابر این نم�ی اق عاقبتیحد انگشت شمارانند بھ مثابھ بزرگترین ستم در حق دین ومردم است و جز شرک والتقاط و نف

» ب�ریبرا«الیستی کردن یک حکومت ھم بھ نوعی ھمان دینی ک�ردن حکوم�ت اس�ت زی�را تواند داشت . سوسیوم�ت ھ�م را با خود بھ یدک بکشد و چھ نکش�د . لیبرال�ی ک�ردن ی�ک حک» خدا«یک امر دینی است چھ عنوان

باش�د ی�ک ین م�یبھ نوعی دینی کردن یک جامعھ است زیرا آزادی عمل ک�ھ یک�ی از مص�ادیق ال اک�راه ف�ی ال�د ز آب در االتق�اطی نام خدا و چھ بی نام خدا . ھمھ انواع این حکومت ھا ذات�ا مش�رکانھ و دینی است چھ باحق

می آیند و بھ سوی نفاق می روند .

ائی و گزاران ری�اگر نماز خواندن و خدایا خدایا کردن نشان ایم�ان باش�د ک�ھ خداون�د نم�ی گف�ت : وای ب�ر نم�از ان دین قرار نمی داد . سھوی . وآنان را در صف دشمن

حکومت حقا دینی البتھ کھ عالیترین آرمان دین و ھر انسان مؤمن است ولی این آرم�ان را نم�ی ت�وان ب�ھ زور محقق ساخت ھمانطور کھ سوسیالیزم را و آزادی را . باز ھم می گوئیم کھ ال اکراه فی الدین آن می�زان نھ�ائی

. یعنی اینکھ زور بھر حال ستم و ناحق و ض�د دی�ن اس�ت و زور برای درست یا نادرست بودن یک عمل استی ستمگرانھ ترین عمل است زیرا بھ نفاق کھ اشد کفر است منجر می شود . زور دینی یعنی دین ضد دی�ن دین

دی�ن اس�ت ب�ھ خص�وص در اس�الم ک�ھ دی�ن رحم�ان و رح�یم اس�ت . پ�س ض�د ! زیرا زور طب�ق ق�رآن ک�ریم ذات�ا

٦٣

زور اسالمی منجر بھ اسالم ضد اسالم شود . و این ح�ق را ھ�یچکس چ�ون ش�ریعتی در ت�اریخ طبیعی است کھ ما واضح نکرده است .

ھ ات مرب�وط ب�مؤمنانش را دعوت بھ جھاد و قتال ھم نم�وده اس�ت . وآی� آری براستی اسالم تنھا دینی است کھؤمنی در م�نش�انھ ھ�ائی دارد ؟ چن�ین قتال در قرآن کم نیستند . ولی ی�ک م�ؤمن واقع�ی و خ�الص کیس�ت و چ�ھ

ھ ن دلی�ل ھم�صدھا آیھ در قرآن تعریف و معین شده است و انس�انی ک�م وب�یش ش�بیھ امام�ان ماس�ت . ب�ھ ھم�یو ت فرم�ان اعلمای حقیقی اسالم و شیعھ این آیات را مربوط ب�ھ حض�ور ام�ام زم�ان م�ی دانن�د و ای�ن جھ�اد تح�

نف��س ک��ھ ھم��ان جھ��اد ب��ر علی��ھ» جھ��اد اکب��ر« ر ام��ام زم��ان ج��زاز ظھ��وص��ورت م��ی گی��رد . ومؤمن��ان ت��ا قب��ل تن . و خویشتن است و ھمان معرفت نفس است کاری مھمتر ندارد ، یعنی خالص س�اختن ایم�ان و دی�ن خویش�

ی از ر نی�ز ام�رابالغ این امر بھ سایر مؤمنان ونھ بھر کسی . در اینجاست کھ امر بھ معروف و نھ�ی از منک� م پدید میت و در غیر این صورت صورتی از اکراه فی الدین است و شرک و نفاق و ستمؤمن و بر مؤمن اس

ی�م ک�ھ ان ب�وده اآورد و سایرین را ھم از دین بیزار می کند ھمانطور کھ شاھد این تجربۀ ضد دین�ی در کش�ورم زی�را التق�اط .ت جلوه ای عریان از التقاط بوده است و مردم را در التق�اط گ�ری حرف�ھ ای و دیوان�ھ س�اختھ اس�ع�وت ی او را ددر بلند مدت عقل را ضایع می سازد . یک آدم کافر را بھ زور دعوت بھ امری دین�ی ک�ردن یعن�

بھ التقاط و شرک و نفاق نمودن .

ورگ��وئی و بن�ابر ای�ن بای�د گف�ت ک�ھ نخس��تین و ھم�ھ ج�ائی ت�رین و واض�ح ت��رین نش�انۀ التق�اط (ش�رک) ھمان�ا زعن�اوین وخشونت و تھدید است خاصھ در لب�اس دی�ن . ای�ن س�لطھ گ�ری اگ�ر در لب�اس قلدری و دیکتاتوری و

. ستر ناکتر ادین نباشد یک شرک کافرانھ است و اگر دین باشد شرکی منافقانھ است کھ بھ مراتب بدتر و خطک ھر جبر و دیکت�اتوری و خش�ونتی از ذات ش�رک برخاس�تھ اس�ت و ھ�ر تروریس�تی تح�ت ھ�ر عن�وانی ی�پس مس�ئلھ رک و التقاطی است کھ ب�ھ جن�ون آم�ده اس�ت . ای�ن مس�ئلھ از بط�ن خ�انواده ھ�ا ت�ا حکوم�ت ھ�ا ی�کمش

محوری در تشخیص شرک می باشد و اصل اول در تربیت اسالمی محسوب می شود .ض و ت�اریخ بش��ری خاص��ھ ام��روزه ب��ا س��رعتی فزاین��ده ب�ھ س��وی دو قط��ب کف��ر مح��ض و عری��ان و ایم��ان مح��

ط��ب در م��ی رود و راه و روش ھ��ای بین��ا بین��ی و نس��بی (التق��اطی) در فاص��لۀ ب��ین ای��ن دو قخ��الص ب��ھ پ��یش خ�الص ایۀ ایمانجریانند و تماما عرصھ ابطال و فاجعھ می باشند . ونیز می دانیم کھ کفر خالص و عیان ھمس

ا ت�ین دلی�ل ھم است و گاه در چشم ظاھر بینان یکی تلقی می شود و این ھمان موی بین حق و باطل است . بھنگ س�مام�ا ب�ھ سالھا معاویھ ، علی را عین خودش می فھمید و لذا نامھ ھای من فدایت شوم معاویھ بھ عل�ی ت

گ ص�فین می خورد . ودرست بھ ھمین دلیل علی (ع) معاویھ را دشمن حقیق�ی خ�ود نم�ی دانس�ت و ل�ذا در جن�ق�ب عل�ی دس�تور ا ک�امال ب�ھ محاص�ره در آورد عکھ پیروزی کامل از آن علی گردید و سپاه علی مق�ر معاوی�ھ ر ای�ن تردی�دی�د نمودن�د و ب�ھ عل�ی پش�ت کردن�د . ودنشینی داد و ھمھ مؤمنان التقاطی و مش�رک در ح�ق عل�ی تر

حی�رت آور مالک اشتر و ابن عباس نیز راه یافت کھ خ�ود مس�ئلھ ای ب�ھ غای�ت ظری�ف وحتی در کسانی چون می . او حیای دین خ�الص م�ی دانس�ت ن�ھ م�أمور ایج�اد حکوم�ت ش�رک اس�الاست . زیرا علی خود را مأمور ا

خی ب�ر حکومت را ھ�م ب�ھ ھم�ین دلی�ل پ�ذیرفت ت�ا ح�ق و معن�ای اخ�الص در دی�ن را ب�ھ عن�وان ی�ک حج�ت ت�ارییخین ش�س�قیفھ و ریکھ جھان اسالم بنشاند و تا ابد رھنمای مؤمنان باشد . بنابر این ای�ن اندیش�ھ ک�ھ ش�ورایا

رک را ھ غای�ت ش�ک است اد با امویان و اشراف قریش ، حق علی را زیر پا نھادند و خوردند اندیشھ ایدر اتحکس�ی ارا بود وددر لباس شیعھ عیان می سازد . خالفت ، حق علی نبود بلکھ امامت ، حق علی بود کھ آن را

دنی ب�ود ت . حق اگ�ر باط�ل ش�ھم نتوانست آن را بخورد . حق مگر خوردنی است اگر چنین است پس حق نیسراید ح�ق گحق با علی و علی با حق است و علی بھ ھر سوی کھ « کھ حق نبود . بھ قول رسول اکرم (ص) :

»م وی را تبعیت و ھمراھی می کند ھ

گ�ر پس یک مؤمن حقیقی و اھل معرفت ب�ھ میزان�ی ک�ھ در س�ودای حکوم�ت اس�ت در ش�رک والتق�اط اس�ت . ملص�انھ ت�رین نطفۀ ھر شرک و التقاطی می باش�د و خا» ارادۀ بھ قدرت «ود امام مبین . حکومتی بھ رھبری خ

تھم ی س�وزند م�م�دین و معرفت را آلوده و تباه می سازد . اگر این طرز فکر را کسانی کھ در سودای حاکمیت ی��ن افتخ�ار ھم�ھ اب�ا و پاس�یویزم و نیھیلی�زم و سکوالریس�م و ... نماین�د م�ا ب�ھ عافی�ت طلب�ی و انفع�ال پرس�تی

ن�د . ھم�ت مفتخراتھامات را می پذیریم . زیرا در این صورت ھمھ امامان ما و عارف�ان ب�زرگ م�ا ھ�م ب�ھ ای�ن تنان رای مس�لماب�روزی یکی از مریدان کذائی و سابق دکتر شریعتی می گفت : مثال ھمین امام سجاد چھ کاری

عی ک�ھ در درست بھ ھمین دلیل است ک�ھ ب�رای مش�رکین ش�یعباس ... ! و حضرت انجام داد ... صد رحمت بھم�ان آنھ�ا گس�ت و حس�ین . زی�را جنگی�ده ان�د و ب�ھ دین جز قدرت دنیوی را جس�تجو نم�ی کنن�د ام�ام فق�ط عل�ی ا

س�ان بودشان یکبرای رسیدن بھ حکومت جنگیده اند . لذا مابقی امامان سھل و ممتنع تلقی می شوند و بود وناز ن دارد وت�یعھ گری بر د . و این است منبع تاریخی التقاط و شرکی کھ لباس شھستن است و تعارفی اکراھی

ح�اظ و لصفین و عاشورا تغذیھ می کند . و این ظلمی مضاعف است نسبت بھ علی (ع) و حس�ین (ع) ب�ھ ی�ک نسبت بھ سایر ائمھ اطھار (ع) بھ لحاظ دیگری .

٦٤

ـ سکوالریزم : ۶

ی�ن تھم�ت ک�ھ تھم�ت باطنی�ھ گ�ری (اس�ماعیلیھ گ�ری) ب�ھ ش�ریعتی مس�تحق خ�ود ایم بھ وضوح می بینبنابر این ند در سوب م�ی ش�وزنندگان بوده است زیرا فرقھ زیدیھ و اسماعیلیھ کھ ذاتا یکی ھستند و از شعبات تشیع مح

ھم��ھ ط��ول ت��اریخ از ک��ل اس��الم و تش��یع چی��زی ج��ز س��ودای حکوم��ت و س��لطنت در س��ر نداش��تند ھم��انطور ک��ھش�راف اا ب�ھ س�بک مان کذائی اسماعیلیھ در طول تاریخ سلطنت داشتھ اند و امروزه ھم ام�ام آنھ�ا در اروپ�اما

عی س�لطنت در ای�ران ھ�م چ�ون م�د اروپائی و ھمچون اوناسیس زندگی می کند و نوعی زندگی س�لطنتی دارد .دود ح�اش�د زی�را ش�یع ام�وی م�ی بار بودند از ایران تبعید شدند . وای�ن ھم�ان تش�یع ص�فوی اس�ت ک�ھ ذات�ا تقاج

نخس�تین .از عل�ی حمای�ت ک�رد ت�ا ب�ھ ن�ام وی ب�ھ س�لطنت برس�د ای بیست و پنج سال معاوی�ھ ب�ھ ط�ور رندان�ھاالخره در وصف علی (ع) م�ی س�رود ک�ھ ب� عاشقانھ شیعھ مشرک ومنافق ھمان معاویھ است کھ حتی اشعاری

س�وا م تاکنون رھمھ این شیعیان دو آتشۀ مشرک را از قدیعلی ماھیتش را رسوا نمود . و شریعتی ھم ماھیت کرد و لذا بھ ھمان تھمت ھائی متھم شد کھ این رسواشدگان ذاتا در خود دارا بودند .

ز ارف بزرگ�ی ااست حتی یک مورد ھم نشان نمی دھد کھ یک ع» ھباطنی «ھ کھ موسوم بھ کل تاریخ اسماعیلی

ا س�ت ک�ھ دو ت�ک�ل افتخ�ار آن�ان ب�وعلی و ناص�ر خس�رو ااھ�ل ب�اطن حقیق�ی . این قوم برخاستھ باشد یعنی یکی یان�ھ و چریک�مربوط بھ شیوۀ زن�دگی مخف» ھباطنی «دانشمند و شاعر و جھانگرد بودند ونھ اھل باطن . لقب

م یھ�ود ث�ل خ�ود ق�وموار بوده است کھ معموال اکثر اقلیت ھای مذھبی در ھمھ جای جھان بھ آن مبتال بوده اند ت و درس��ت ب��ھ ھم��ین دلی��ل تش��کیال ن��دگی مخف��ی در می��ان س��ایر م��ذاھب ش��دک��ھ ب��ھ ت��دریج مجب��ور ب��ھ ی��ک ز

ھمان�ا باطن ب�ود فراماسون ھم از بطن ھمین قوم پدید آمد . تنھا شخصیت تاریخی اسماعیلیھ کھ اھل معرفت ودا ک�رد ی عش�ری پی�ی ک�ھ ب�ا حاکم�ان اثن�حسن صباح می باشد کھ اصال شیعھ دوازده امامی بود و بعدا با تضاد

نتس�اب حس�نااز فرقھ اس�ماعیلیھ ب�رای مقاص�د خ�ود اس�تفاده نم�ود . ب�ھ ھم�ین دلی�ل اس�ماعیلیھ ام�روز ھ�م از د ام م�ی دان�صباح بھ قوم خودش اکراه دارد . این فرقھ امروزه دخالت در سیاست و حکومت را برای خود ح�ر

م ی��ک س��کوالریز ش دیگ��ری پ��یش روی ن��دارد و ای��نی راه و روو ج��ز اقتص��اد و دان��ش فن��ی و غ��رب پرس��ت منافقانھ است .

س�ماعیلیھ ابھائیگری نیز یکی از دنبالچھ ھای ت�اریخی ش�یعۀ ام�وی و ص�فوی اس�ت و ل�ذا عم�ال ام�روزه ع�ین س�ت گری است و بھ تش�کیالت فراماس�ونی و صھیونیس�تی متص�ل اس�ت و م�ذھب اص�الت ف�ن و اقتص�اد و سیا

ز االھای قب�ل س�ـ فراماسونی می باشد و بھ دروغ خ�ود را از دخال�ت در سیاس�ت مب�را م�ی خوان�د . در مافیائی لطنت طل�ب س�دراوی�ش انقالب ھم شاھد بودیم کھ چگونھ اتحادی بین رھبران بھائی و فراماسون و فرق�ھ ھ�ای

نافع ی برای مھژبر یزدان مثل کسی و اسماعیلیھ پدید آمد کھ جملگی در حمایت ساواک و دربار بود . وچگونھق�الب اقتصادی خود یک روز بھائی بود روزی دیگ�ر مس�لمان م�ی ش�د و س�پس دروی�ش گش�ت و ب�االخره ب�ا ان

ی�ران اس�المی ا فرار کرد . ونیز امروزه می بینیم کھ چگونھ یکبار دگ�ر بھائی�ان در وزارت اطالع�ات جمھ�وریو ای��ن .زنجی��ره ای ھ��م رد پایش��ان دی��ده م��ی ش��ود حض��ور ب��ھ ھ��م رس��انیده ان��د و در م��اجرای مخ��وف قتلھ��ای

رت نیس�ت .ائتالف طبیعی آن شرک و التقاطی است کھ لباس شیعۀ انقالبی ب�ر ت�ن نم�وده و ج�ز در س�ودای ق�در ددم دخال�ت قبل از انقالب ھم دیدیم کھ چگونھ ھمھ ارک�ان حس�اس کش�ور در دس�ت بھائی�انی ب�ود ک�ھ دم از ع�

ن و تکلی�ف بودند و ھمھ سیاست ھ�ای درب�ار را تعی�ی اک قھارترین شکنجھ گرانسیاست می زدند ولی در ساوود ش�اه خ�ایتا ب�ھ می نمودند و شاه را چون بازیچھ ای در دست اھداف آمریکا و اسرائیل قرار داده بودند و نھ

ش�ت سرنو ک�ل ھم خیانت کردند و جملگی گریختند . یک اقلیتی کھ یک درصد ملت ھم بھ حساب نمی آمدن�د ب�ر این ملت حاکم بودند و دعوی سکوالریزم داشتند .

آن سکوالریسم کھ ام�روزه در ب�ازار روش�نفکران دین�ی رج�ز خ�وانی م�ی کن�د عموم�ا ی�ک سکوالریس�م من�افق است و بر نفاق خود نیز آگاه است و دردی جز قدرت طلبی ندارد و گرنھ چ�را از ق�درت کن�ار نم�ی کش�د و فق�ط

ری می کند ؟ گوئی در کشور ما ھمھ مکاتب و مفاھیم غربی ھم ب�ھ ط�ور منافقان�ھ و فق�ط ب�ھ تھدید بھ کناره گیمارکس�یزم و اگزیستانس�یالیزم و ھای��دگر گرائ�ی جدی�د و نیچ��ھ عن�وان اب�زار ق�درت ی��ابی اس�تفاده م�ی ش��ود مث�ل

م جستجو نمود و پرستی و امثالھم . وشریعتی تنھا روشنفکری بود کھ حق این مکاتب و ایده ھای غربی را ھآشکار ساخت و ناحقی ھای آن را ھم واضح س�اخت و اخط�ار نم�ود زی�را در س�ودای ق�درت نب�ود و دردی ج�ز حقیقت نداشت . این سکوالرھا عمال می گویند کھ روحانی�ت از ق�درت کن�ار ب�رود ت�ا م�ا روش�نفکران س�وار ب�ر

ی را ھ��م ک��ھ طل��ب م��ی کنن��د فق��ط و فق��ط ب��رای ق��درت ش��ویم زی��را م��ا مس��لمان ت��ر و انقالب��ی ت��ریم ؟! و آزادی اخودشان است و نھ برای مردم . واین در عمل ھم ثاب�ت ش�ده اس�ت . این�ان از مص�ادیق مالیخولی�ائی آن س�خن ج��ورج اورول ھس��تند ک��ھ : ھم��ھ ب��ا ھ��م برابرن��د ول��ی م��ا براب��ر ت��ریم ! این��ان ب��ا وارد ک��ردن واژه ھ��ا و مف��اھیم

ب�ھ عرص�ھ نب�رد سیاس�ی ، ای�ن ش�رک و التق�اط و نف�اق را ب�ھ اوج رس�انیده و عرفانی و عاشقانھ و رومانتیک اشد پوچی و بی ھویتی را برای فرھنگ ما بھ ارمغان آوردند و جوانان ما را دو صد چندان در فس�اد و اعتی�اد

ان غرق نمودند و مرید م�اھواره ھ�ا س�اختند و ب�ھ جرگ�ھ ش�یطان پرس�تان آمریک�ا در آوردن�د . سکوالریس�م این�اس��ت ک��ھ اش��د مک��ر ای��دئولوژی بھائی��ان ب��وده اس��ت . ای��ن » ع��دم دخال��ت در سیاس��ت «ماھیت��ا ع��ین ش��عار

٦٥

سکوالریسم مذھب فراماسونی بوده است ک�ھ در خف�ا دس�ت ب�ھ ھ�ر جن�ایتی م�ی زد و در ب�ازار لبخن�د عش�ق و واند . این غایت ش�رک انسانیت و برابری و صلح و دوستی می زد و دست خود را از ھر سیاستی پاک می خ

سیاسی است . ـ تأویل : ٧

ت گرفت�ھ وآنچھ کھ دین نامیده می شود حاصل معنا کردن دنیاست کھ در طول تاریخ توسط مردان ح�ق ص�ورپ�س ی دان�یم .م�اینک ما وارث آن ھستیم و شریعت ھم روش این تبدیل ماده بھ معنا بوده است ک�ھ آن را نی�ز

م�وال ی�دی ک�ھ معھر شرک و التقاط آن است کھ ما این وراث�ت معن�وی را تب�دیل ب�ھ م�اده ھ�ای جد مبرا بودن ازی دھ�یم یعن� دانش و فن و اقتصاد و سیاست و ھنر و حکومت می باشد نکنیم و بلکھ راه م�ردان ح�ق را ادام�ھ

ن ب�ھ پی�امبرا اس�ت ک�ھ کل این تمدن و محصوالتش را تبدیل بھ معارف نوین دینی نمائیم و روش آن نیز ھم�اناق ، اع�ت ، انف�ما نشان داده اند و شریعت نامیده می شود کھ اصول بنیادینش عبارتن�د از : ص�دق ، ص�بر ، قن

واھی محب��ت ، عف��و ، پاک��دامنی ، ع��زت نف��س و ک��ال دوری از حرامھ��ای مش��ھور و ب��زرگ ھمچ��ون زی��اده خ��س�تم ، تھم�ت ن�احق و دوری از س�تم گ�ری و (حرص و ربا ) ، ش�ھوت پرس�تی ، ح�رام خ�واری ، ب�اده گس�اری

ل بھ معن�ا مرا تبدیبری و ... کھ البتھ ھمھ اینھا فقط بر مدار و مسیر معرفت نفس است کھ ماده جھان را مستسیاس��ت و ورد و اتک��اء ب��ھ نف��س م��ی نمای��د . یعن��ی نبای��د معرف��ت و ایم��ان را خ��رج معیش��ت خ��و روحانی��ت و

داس�ت اخت و بلکھ درس�ت ب�ھ عک�س . یعن�ی نبای�د مع�ارف دین�ی را ب�ھ خ�دمت قریاست و کسب امور دنیوی سی گرف�ت . حکمت الھی را ب�ھ خ�دمت مکات�ب سیاس�بخشیدن دانش مادی و سیاسی ـ اقتصادی گرفت یعنی نباید

روران�د و این ھمان التقاط و شرک است ک�ھ از ام�ور باط�ل ش�ونده دنی�وی غولھ�ا و اس�وه ھ�ای آدمخ�وار م�ی پ .را نیز بر می اندازد دگی و تباھی می کشاند و ریشھ دینن دین ، بشریت را بھ برتحت عنوا

آن ک�ریم طبق کالم مکرر رسول اکرم (ص) و ائم�ھ اطھ�ار (ع) ھ�یچ س�ئوالی از بش�ر نیس�ت ک�ھ ج�وابش در ق�رق�رآن نوس و مس�ائل آن را در اقی�ا یافت نشود . وکار یک مؤمن اھل معرفت ھم�ین اس�ت ک�ھ ک�ل جھ�ان ام�روز

ی�ن ھم�ان اق�رآن اس�ت . افکند و صبورانھ و بص�یرانھ ب�رای ھ�ر ی�ک معن�ا و پاس�خی بیاب�د و ای�ن ھم�ان تأوی�لای آی�ات فتن بط�ن ھ�تبدیل دنیا بھ دین است تب�دیل م�اده ب�ھ معن�ا . تب�دیل آخ�ر ب�ھ اول . تفس�یر ق�رآن یعن�ی ش�کا

. این واحده آن مھ معانی آن و رسیدن بھ حققرآنی و استخراج معانی نھفتھ در آن تا سر حد یافتن یگانگی ھک�ھ ن�ھ کس�انی ھمان راه علم توحید است . کھ البتھ ھم تأویل و ھم تفسیر فقط از آن اھل معرفت نف�س اس�ت و

افتن ی�ب�ھ معن�ای و تفسیر دو جنبھ از مکاشفھ حقیقت اس�ت . تأوی�لفقط علم مدرسھ ای می دانند . البتھ تأویل رب�اره ف ن�دارد دیافتن دین در دنیاست . بھ ھمین دلیل اھل تفسیری کھ بر حق آن اش�را دنیا در دین است و ھم

م ک�ھ ھ�ل ت�أویلی تأویل قرآن عموما نظر خوشی ندارد و چھ بسا آن را التقاط و شرک می پندارد. و چھ بسا اھھ ی پنداش�تم�ق�اط وشی نداشتھ و آنھا ھ�م تفس�یر را ش�رک و التف نبوده اند بھ تفسیر قرآن نظر خعمیق و عار

ق�ط در وادی فن�ار آم�دن اند . این ھر دو باید با ھم کنار بیایند این ھمان کنار آمدن علما و عرفا است . و این کر دی�ن کیمی�ا معرفت نفس امکان می یابد . و آنکھ ھم عالم باشد و ھم عارف در حک�م کیمی�ای زمان�ھ اس�ت و ا

ن�ش دی�ن و دا کھ وجود فی النفسھ ش�ریعتی کارخان�ۀ اتح�اد دوران ما کسی جز شریعتی نبوده است . ھمانطورده و ع��دو و نی��ز ح��وزه و دانش��گاه ب��ود . و ب��ھ میزان��ی ک��ھ ح��ق ش��ریعتی انک��ار ش��د ای��ن دو ب��از از ھ��م ج��دا ش��ت م و نس��بی گردیدن��د . بن��ابر ای��ن اس��تخراج پدی��ده ھ��ائی مث��ل س��فینھ فض��ائی و ای��دز و دموکراس��ی و سوس��یالیز

ی س�ت ب�ھ ش�رطام و امثالھم از بطن قرآن ھیچ اشکالی ندارد و بلکھ تالشی بر ح�ق و واج�ب انیشتن و نیھیلیزویم . ی منک�ر ش�کھ منظور این نباشد کھ قرآن را تکنولوژیکی کنیم و جنبھ ھای غیر تکنولوژیکی آن را بھ کل

رف س�ایر مع�ا وق�رآن واما چگونھ می توان فھمید کھ منظور واقعا چیست و این پدیده ھای استخراج شده از تأویلی اگر ذاتا دینی گمراه کننده و خالف واقع ھست یا نیست ؟ اگر این استخراج ھا کھ نوعی تأویل می باشد

منج�ر ب�ھ ج�ۀ عمل�ی آناگر ذاتا مؤمنانھ باشند و نھ منافقان�ھ و مش�رکانھ و التق�اطی ، نتی ،باشند و نھ تحریفی ف م�ی احک�ام دی�ن و ش�ریعت م�ی ش�ود و ب�ر ص�دق و ش�رافت و انص�ااستحکام و قوت دی�ن و ایم�ان و خاص�ھ

در غی�ر .افزاید و موجب تأدیب و تربیت نفس می شود و ارزش ھ�ای اخالق�ی را ش�دت و اس�تعالء م�ی بخش�د ب��ر ای��ن ص��ورت چن��ین اس��تخراجی اص��ال ی��ک تحری��ف اس��ت و ھ��دفش تض��عیف دی��ن و ت��رجیح دادن دان��ش فن��ی

دی�ن و ھایت�ا ک�ل و عمال بھ سوی کبر و ستم ومنابع قدرتھای دنیوی م�ی رود و ن معرفت بنیادین دینی می باشدط دین�ی فق� ر. برای ای�ن گ�روه دی�ن و ش�عائقرآن را ھم منکر می شود و جز فن وسیاست برایش باقی نمی ماند

وء س��ب��اقی م��ی مان��د ک��ھ مص��لحتی ک��امال سیاس��ی ب��رای فری��ب م��ردم م��ی باش��د . ای��ن ھم��ان » مص��لحت«ب��رای ی باشد .اشعری از قرآن مستفاده سیاسی از دین و قرآن است و از نوع استفادۀ عمر وعاص و ابوموسی ا

*

٦٦

ص�بی م�ی کسی کھ مثال وض�و را فق�ط ی�ک امربھداش�تی م�ی دان�د و نم�از را ی�ک ن�رمش و ی�ا ح�داکثر تمرک�ز عم دقات را ھ�ص�ک�ھ انف�اق و خواند و روزه را ھم یک مسئلھ طبی قلمداد می کند گام ب�ھ گ�ام ب�ھ ج�ائی م�ی رس�د

راش�د م�انی م�ی تھمان مالیات می نامد و ربا خواری را نوعی بیع تعبیر می کند و برای میگساری ھم دالیل در وب مان�دگی و کم کم ھر جنایتی را خدمت تفسیر می نماید و اندک اندک صدق و قناعت و صبر و عف�ت را عق�

. و ی�ر م�ی کن�دزم را ھم عین دی�ن و اختی�ار آدم�ی را کف�ر تعببدبختی و بلکھ ضد حقوق بشر می خواند و فاشیی�ن عاقب�ت اعقی�ده و سوس�یالیزم س�راغ ن�دارد . لذا خ�دائی ج�ز تکنول�وژی نم�ی یاب�د و ش�یطانی ھ�م ج�ز آزادی

خن م�ی ان عرب�ی س�التقاط دینی است کھ لباس تفسیر و تأویل ھم بر تن دارد و کل حقانیتش آن است کھ بھ زب� می خواند و تسبیح می چرخاند ولی دلش درنزد شیطان بزرگ است . گوید و ورد

ی کن�د م�فان رجوع اصوال کسی کھ بھ نیت توجیھ و تبرئھ اعمال و امیال خود بھ دین یا دانش یا سیاست یا عر

ای�ن ن�وع .یک مشرک و التقاطی است و جز ابطال نصیبی ندارد . آن شرک در دین است و این شرک در دنیا ھ�د و فق�ط دفقط بر کبر و ستم و جھل و جنون فرد می افزاید . زیرا وی خ�ود را ش�ریک خ�دا ق�رار م�ی رجوع

ھ ی بین�یم ک�م�خداست کھ مبرا و منزه و مقدس است و در ھیچ ص�فتی ش�ریکی ن�دارد ونم�ی پ�ذیرد . بن�ابر ای�ن دی�ن ھ�ر ومی�زان نج�ات شرک دامنھ ای وسیع دارد و کل بشریت را در درجات گون�اگونش در ب�ر م�ی گی�رد و

دلی�ل و کسی ھمانا میزان پاک شدن وی از انواع درجات شرک ھا و التقاط ھاست . ش�رک ھ�ر ف�رد و گروھ�یمی و میزان ناپ�اکی و ب�دبختی ھ�ا و بطال�ت اوس�ت . و ش�رک دین�ی ھولن�اکترین شرکھاس�ت خاص�ھ ش�رک اس�ال

س�ی ال اگ�ر کبھ کل جامعھ تعمیم دھ�د . م�ث شیعی . و مخصوصا شرک ایدئولوژیکی کھ می خواھد این شرک رام�اتیزم گ ی�ا پراگانیشتن ی�ا ماتری�الیزم م�ارکس ی�ا نیھیلی�زم نیچ�ھ ی�ا روانک�اوی فروی�د و یون� نسبیت در نظریۀ

ین�ی دو معرف�ت حکمت قرآنینظریۀ فاشیزم رگھ ھائی از لیبرالیزم و دموکراسی و حتی در جیمز و یا حتی درب�ھ س�تم�وده ابش�ریت ن ی عظیم بھ دی�ن و معرف�ت دین�ی و ک�ل نوعی تأویل نموده و خدمت د و نشان دھدرا بیاب

ه رکی عظیم شدین کند مرتکب شنسازد . اگر چن» دین«از این پدیده ھای جدید را مبدل بھ شرط آنکھ ھیچیک ھ��د مش��رک وو عقالنی��ت ق��رار د ق��اط اس��ت . ھم��انطور ک��ھ م��ثال اگ��ر کس��ی دیالکتی��ک را می��زان خ��ردو ای��ن الت

انگی را بھ�ره جوی�د ت�ا س�مت یگ�التقاطی است ولی اگر از دیالکتیک ب�ھ عن�وان یک�ی از روش�ھای خ�رد ورزی د ان�د و خ�و رف�ای م�ا چن�ین ک�ردهنشان دھ�د البت�ھ ک�اری عرف�انی و دین�ی انج�ام داده اس�ت ھم�انطور ک�ھ اکث�ر ع

الم عل�ی نم�وده اس�ت و ب�ھ لح�اظی ک�(ع) شدیدترین بھ�ره وری را در ارائ�ھ حکم�ت توحی�دی از دیالکتی�ک علیم�ی د پرس�تی نترین کالم بشر در کل تاریخ است ولی نور توحی�د را اش�اعھ م�ی دھ�د و ب�ھ تض�ا ی(ع) دیالکتیک

استفادۀ شریعتی از دیالکتیک نیز بھ ھمین گونھ است . . انجامد ـ تقلید : ٨

اس�ت . رک در رواب�ط انس�انھا ب�ا یک�دیگرولی نقد ترین و روزمره ترین و محسوس ترین نوع شرک ھمان ش�اق�ع قص�د کسی کھ روابط خود با دیگران را ب�ر اس�اس و نی�ت تق�دیس و اثب�ات خ�ویش س�امان م�ی دھ�د و در و

ح�اظ سلطۀ بر دیگ�ران را دارد مش�رک اس�ت چ�ھ س�لطھ اقتص�ادی و سیاس�ی باش�د چ�ھ فک�ری و ع�اطفی . ب�ھ لریک خود را ش وای نیت بھ تبرئھ و تقدیس خویشتن شرک است اعتقاد دینی نشان دادیم کھ کال در ھر رابطھ

س�وائی راین صفات خدا قرار دادن است و ناحق ب�ودنش ھم�ان ابط�ال و رس�وائی حاص�ل از ای�ن ت�الش اس�ت . ی جتماعی یک�ھمھ مقدس نمایان در طول تاریخ واضح است . واما جنبۀ دنیوی و بشری این شرک در روابط ا

ی اس�ت ک�ھ دیگران است کھ قبال مورد بحث قرار گرفت و دیگر مسئلھ تساوی گ�ری ظ�اھرھمان میل سلطھ بر ری گ�ین تس�اوی ن اشد بطالت و ستم است . اری در تمدن جدید می باشد کھ کانوقشری ترین معنای شعار براب

تب�ھ ص�ور دیگران اس�ت ک�ھ ریش�ھ در بخ�ل دارد وظاھری واضح ترین معنای شرک و شریک شدن در امور تقلی�د ی کرد . اینرا یکی از مھمترین ارکان و علل شرک معرف »تقلید«ی کند . دراینجا می توان تقلید بروز م

ک�ھ زمین�ۀ و حکومتی ھم�ھ ج�ا از نش�انھ ھ�ای ش�رک اس�ت از امور روزمره تا تقلید در مسائل دینی یا سیاسیراج�ع مم�ردم از د ع�امی از ع�الم ، تقلی�دفتنھ ھا و ستم ھای بزرگ محسوب می گردد . تقلید زن از مرد ، تقلی

.. .و و رب�ی غ، ش�رقی از تقلید ، تقلید ھر کسی از رھبرش ، تقلید فقی�ر از غن�ی ، تقلی�د روس�تائی از ش�ھری است و جز ھمی شود و منشأ بسیاری از فسادھا و ستم ھا و فریب ھا و جنون کھ تحت عنوان برابری تقدیس

ا مرج�ع ب�ھ ع�داوت ب� ف�رد مقل�د را تقلیدش نتیجھ ای ن�دارد ک�ھ نھایت�ا ت بھ مراجع و بردگی مقلد نسب بی ھویتیم�ام ادان س�ابق تقلید می کشاند مثال ماجرای ب�ن الدن و ب�وش . و در داخ�ل کش�ورمان جن�گ ای�دئولوژیکی مقل�

خمینی با راه و روش ھای ایشان . ر مقلدان امام خمینی امروز ھر ی�ک خ�ود را ول�ی در جنبۀ عقیدتی و سیاسی مثال در کشورمان شاھدیم کھ اکث

مطلقۀ فقیھ می پندارند و کشور را بھ سوی فرو پاشی و ھرج و مرج جن�ون آمی�ز کش�انیده ان�د و جال�ب اینک�ھ اکثر این مدعیان بھ نف�ی و حت�ی ع�داوت ب�ا ام�ام خ�ود رس�یده ان�د . بس�یاری از مقل�دان ش�ریعتی نی�ز ب�ھ ن�وعی

٦٧

از :«جعھ شده اند . حال بھتر می توان فھمید کھ چرا علی (ع) ب�ھ مؤمن�ان م�ی فرم�ود ک�ھ دیگر دچار ھمین فااگر کالم علی (ع) این است پس معلوم نیست کھ مسئلھ تقلید در تشیع از .» من تقلید نکنید کھ کافر می شوید

و بایس�تی او و گ�روه او کجا آمده است . می دانیم کھ عمر از مشھورترین مقلدان علی (ع) بھ حساب می آم�د را بانی این تقلید دانست . در واقع مس�ئلھ تقلی�د حاص�ل بخ�ل و ع�داوت ب�ا عل�ی (ع) ب�وده اس�ت و راه و روش

ش�رک ش�یعھ اس�ت . اھل سنت اس�ت و ن�ھ ش�یعیان . پ�س مس�ئلھ تقلی�د در تش�یع ، یک�ی از بنیادھ�ای عقی�دتی نھ تقلید . تشیع مکتب ارادت حاصل از عشق بھ امام است و

ده و نھ وارد ش�آنکھ اساس ارتباط خود با دیگران را تشابھات خود با دیگران قرار می دھد بر روابطی مش�رکااس�ت » رکش«و عداوت است . این تشابھ پرستی یکی دیگر از معنای ھمھ این ارتباطات محکوم بھ رسوائی

ص�انھ آن و ع�داوت ھس�تند . ی�ک رابط�ۀ خال. ازدواج ھا و دوستی ھای ای�ن چنین�ی جملگ�ی محک�وم ب�ھ ابط�ال ابط�ھ ای راست کھ بر اساس وح�دانیت و منحص�ر ب�ھ ف�رد ب�ودن ویژگیھ�ای ط�رف مقاب�ل پدی�د آی�د . فق�ط چن�ین

د و موج��ب رش��د و تع��الی م��ی ش��ود . ھرآنچ��ھ ک��ھ وج��وه مش��ترک دو نف��ر در رابط��ھ تلق��ی م��ی ش��ود عام��ل فس��ان ی�ل در ق�رآمانا حجابھای رابطھ ھستند . درست بھ ھم�ین دلفریبکاری و عداوت طرفین می شود . تشابھات ھ

ی�ابی و تش�ابھ انس�ان معم�وال ج�ز ب�ھ واس�طھ قی�اس کریم خدای ذھنی اساس شرک و گمراھی است زی�را ذھ�نده نامی�» اخ�د«ادراکی ندارد و لذا خدای ذھنی ھمان ھوای نفس نامی�ده ش�ده اس�ت و انس�ان ن�ام امی�ال خ�ود را

با خدا را دین نامیده است . وداست و نام شراکت خو التق�اط نامیده می شود نام دیگری از شرک» چشم ھم چشمی«پس بھ زبان ساده آنچھ کھ در فرھنگ عامھ

عن�ای فھ�م نامیده م�ی ش�ود ھم�ان ش�رک اس�ت زی�را ای�ن تف�اھم ب�ھ م» تفاھم«است . آنچھ کھ در فرھنگ عامھ اشتراکات !متقابل نیست بلکھ بھ معنای تشابھات است :

اور به و روش یا یا آرمان و آینده پرستی نامیده می شود . را ک ھمان چیزی است کھ ایده آلیزم نام دیگر شری ن�وع ز خ�ود برس�اپیشھ نمودن و پذیرفتن کھ در آینده بھ امی�ال و آرزوھ�ائی و ایدئولوژی ای را بھ این دلیل

ی�ده ا ب�ا آن او ھوس پرستی است کھ دیر یا زود فرد ر دیگری از تقلید و تشبیھ سازی و قیاس بھ نفس نمودنز ان معن�ائی یا راه بھ بن بست می رساند و پوچ می سازد . این پوچی حاصل شرک و دلیل بر ناحق بودن چنی

ھ م�ی پیروی می باشد . ای�ن س�خن عل�ی (ع) دال ب�ر ای�ن حقیق�ت م�ذکور اس�ت ک�ھ : ھ�یچکس ب�ھ واس�طھ اینک�دان ، رس�تگار ش�ود رس�تگار نش�د ، ع�ارف ش�ود ع�ارف نش�د و ... ای�ن ش�رک ب�خواست عالم شود ع�الم نش�د

عن�ای ه اس�ت و ممعناست کھ فرد تشابھات ذھنی و نفسانی بین خود و ایده ای را مالک پیروی از آن ایده نمود ھشت س�ر ازبالتقاط در اینجا واضح است کھ عین اختالط نیز ھست . بھ ھمین دلیل ھیچکس بھ قصد رفتن بھ

د نگون�ھ پدی�شت در نیاورد و بلکھ زندگیش جھنم شد زیرا کیست کھ از بھشت خوش�ش نیای�د . م�ذھبی ک�ھ ایبھد و ن�ھ می آید مذھب شرک است . بھ ھمین دلیل علی (ع) فقط عاشق حق و معرف�ت را الی�ق بھش�ت م�ی خوان�

در الم ق�رآنست و طب�ق ک�بھشت پرستان را . آنکھ نماز می خواند تا بھ بھشت برود در ھمین دنیا در دوزخ ا آخرت وضعش بدتر است .

ق�ع ی و در وانیھیلیزم کھ روح حاکم بر ھمھ ارک�ان تم�دن معاص�ر جھ�ان اس�ت حاص�ل ای�ده آلی�زم و آین�ده پرس�ت حاص��ل ش��رک اس��ت ، حاص��ل ھ��وس پرس��تی ھ��ای علم��ی و اقتص��ادی و سیاس��ی و امث��الھم . ھ��ر ع��ذابی اساس��ا

بی) م�ی لکت�والیزم (روش�نفکر م�آذھن پرستی است کھ نام دیگ�رش انتعذاب شرک است . در اینجا شرک عین ی�ره . ھم�ھغباشد کھ از مشھورترین محصوالت مدرنش عبارتن�د از : لیبرالی�زم ، سوس�یالیزم ، دموکراس�ی و س معرف�ت نف� ایدئولوژی ھای از پیش طراحی شدۀ ذھنی نیز از ارکان شرک می باشند . وکال ھ�ر آنچ�ھ ک�ھ از

تم�االت ید ھ�ا و احباشد و عاریھ ای باشد کھ ریشھ در دل و جان نداشتھ باشد و فقط بر اگر ھ�ا و ش�ابر نیامده ی وب�ود بلک�ھ استوار باشد . بھ ھمین دلیل منظور شریعتی از تدوین ایدئولوژی اس�المی چی�زی از ای�ن دس�ت ن

ی�ل معرف�ت ک�ھ ھم�ان تأو عم�دا در اواخ�ر عم�رش آن را تع�ین ای�دئولوژی و ق�رآن در جھ�ان بی�رون م�ی دانس�تـ قرآن��ی اس��ت ک��ھ مس��تقل از ذھنی��ت بش��ری حض��وری واقع��ی داش��تھ باش��د و ل��ذا ی��ک درس فلس��فی ـ سیاس��یون و اقتص��ادی از ن��وع روش��نفکری اش نب��ود . یعن��ی نش��ان دادن آی��ات و حکم��ت ھ��ای قرآن��ی در جھ��ان بی��ر

عل��وم رف��ان ب��زرگ اس��ت و ربط��ی ب��ھوض��عیت رای��ج بش��ر ب��ر روی زم��ین . و ای��ن ک��ار مخلص��ین در دی��ن و عاعم�رش ی�د آورد ومدرسھ ای ندارد . وشریعتی زمینھ این تعین را فراھم ساخت و برخی از الفبایش را نیز پد

ی�دئولوژی ابیش از این کفاف نداد . ول�ی دکت�ر پیم�ان ب�ا ع�دم درک ای�ن حقیق�ت ب�ھ گم�ان خ�ودش ب�رای ت�دوین در نیافت�ھ ی را اص�ال ازرگان افتاده بود زی�را منظ�ور ش�ریعتی از ای�دئولوژاسالمی بھ ھمان دامی افتاد کھ قبال ب

بود . سیس�تماتیک و پس غ�رب زدگ�ی ، ع�رب زدگ�ی ، عج�م زدگ�ی ، ش�رق زدگ�ی و امث�الھم جملگ�ی از جل�وه ھ�ای

ایدئولوژیک شرک است . نام دیگر شرک ھمانا فرمالیزم و فنی سازی امور م�ی باش�د . ای�ن ش�بیھ س�ازی در پزش�کی یک��ی از م��درنترین ش��عبھ اش ھم��ان ژنتی��ک و کلونین��گ (پیون��د ژنتیک��ی ) اس��ت در عل��وم سیاس��ی ھ��م لیبرالیزم و سوسیالیزم قشری می باشد کھ عمال دیکتاتوری نامرئی ھمسان س�ازی اف�راد جامع�ھ اس�ت . حق�ی

قی�اس « م�والی روم�ی قائل است اساس اندیشۀ شرک است و بیھوده نیست ک�ھ » شباھت « را کھ بشر برای را مذھب ابلیس می خواند زیرا ابلیس بھ واسطھ قیاس خود با حضرت آدم ب�ود ک�ھ گم�راه و ک�افر ش�د و ب�ھ »

جھنم رفت . زیرا قیاس جبرا بھ کبر و احس�اس برت�ری و س�لطھ و ل�ذا انک�ار م�ی رس�د . پ�س ک�ل کف�ر و نف�اق ر پیامبر اسالم کھ اساس اس�الم گرائ�ی ھ�ای رنگارن�گ سوار بر جریان شرک می باشند . تقلید از آداب و اطوا

بوده است ھمان اسالم مشرکانھ است . تا آنجا کھ گوئی خداوند جز زبان عربی را نم�ی فھم�د ھ�ر چن�د ک�ھ ای�ن

٦٨

د . و ل�ذا ای�ن اس�اس مکت�ب اص�الت نفھم�ی اس�ت ک�ھ لب�اس ه ای کھ وی را می خوان�د نی�ز نفھم�زبان را ھم بندر اکثر مذاھب نیز این جنون رایج اس�ت و ھمان�ا م�ذھب ض�د م�ذھب م�ی باش�د ک�ھ مول�ود اسالم بر تن کرده و د

این ش�رک اس�ت ک�ھ م�نطقش تقلی�د کورکوران�ھ اس�ت . پ�س ک�ل ای�ن ن�وع م�ذاھب را ب�ھ زب�ان رای�ج م�ا بایس�تی غ�رب تشیع مبتنی بر تقلید کورکورانھ را . پس طبیعی است کھ ع�رب زدگ�ی ومذاھب التقاطی نامید . از جملھ

زدگی ما دو روی یک سکھ باشد و بلکھ زیر بنای ت�اریخی غ�رب زدگ�ی م�درن م�ا ھمان�ا ع�رب زدگ�ی اس�ت و استمرار تاریخی ھمان از خود ـ بیگانگی است زی�را خ�ود اع�راب ھ�م غرب�ی ش�ده ان�د و مک�ھ ک�ھ از کانونھ�ای

ن گردیده است و روی بھ ک�اخ س�فید و برائت از مشرکین می باید باشد مبدل بھ یکی از کانونھای اتحاد مشرکیاسرائیل دارد . و این وارونگی بھ نظر ما از واقعھ کربال و نیمھ تم�ام گ�زاردن مراس�م ح�ج توس�ط ام�ام حس�ین آغاز گردید یعنی از آنگاھی کھ دین زنده (امام) قربانی نشانھ ای از دین تاریخی (مرده) شد . واین نکت�ھ کبی�ر

. شیعی را شریعتی واضح ساخت ـ دروغ مصلحتی : ٩

در ی کھ ت�ازهمسئلھ اخالص و شرک مسئلھ وجود وعدم وجود امام حی است . آنھم نھ امام حی غایب و فرض :ر اک�رم ک�ھ روایت . ای�ن س�خن پی�امب بود و نبودش ھزاران تردید باشد و بودش محتاج ھزار فلسفھ و قسم و

ل از گوی�ا ت�ا قب� ، ب�ھ لح�اظی م�ا را ب�ھ ای�ن نتیج�ھ عین�ی م�ی رس�اند ک�ھبدون امام نماز ندارد و ک�افر اس�ت ... و ھ و تبرئ�ھظھور امام زمان اصال اخالص با یقین برای کسی ممکن نمی آید . پ�س آی�ا ھ�ر ش�رکی قاب�ل توجی�

ع�ارف کام�ل پذیر می آید ؟ ولی اگر بھ قول خود امام�ان م�ا بخص�وص ام�ام ص�ادق (ع) ، ام�ام ھم�اننااجتناب س ھ�ر پ�امامان ھمان اصحاب اعراف (عرفا) ھستند و عارف ھمان انسان خود ـ شناس در دی�ن اس�ت است و

ز او ش�عاعی عارف وارستھ ای آئینھ ای از وجود امام کام�ل اس�ت و در حک�م حب�ل ا� (طن�اب خ�دا) م�ی باش�دت ھ�یچ دون محب�ب�ذات�ا نور وی می باشد . انسان تا یک مخلص زنده را نبیند میل بھ اخالص نمی یابد انس�ان

ازی تلق�یب�میل جدیدی بھ چیزی پیدا نمی کند و ھر میل و عملی نوعی ب�ازی اس�ت و ک�ل مس�لمانی ھ�م ن�وعی می شود کھ با بازی متنوع تری قابل تعویض است ، مثال بازی دموکراسی و اینترنت .

من معم�ولی علی را ولش کن تو یک م�ؤبا کسی از علی (ع) سخن می گفتم وی با زبان امی گری خود گفت :

استی رردم کھ بھ بده تا ایمان بیاورم کھ دین ، راست است و توطئھ انگلیسی ھا نبوده است . اعتراف کنشانم م ھ�ود ایم�ان حق با اوست . بھ میزانی کھ در یک جامعھ تعداد مؤمنان واقعی و نھ نمایش�ی ک�م و کمت�ر م�ی ش�

ی�ک ام�ام قرار می گیرد و ش�رک ھج�وم م�ی آورد .ھ�ر م�ؤمن واقع�ی در حک�مدر میان عامھ مردم مورد تردید ری ی�ک است ھمانطور کھ قرآن کریم این حقیق�ت را مت�ذکر ش�ده اس�ت . حکیم�ی گفت�ھ اس�ت ک�ھ ب�رای ھ�ر ش�ھ

ضور ھ مؤمنی حکمؤمن کفایت می کند تا دین را زنده نگھ دارد و یا بھ قول پیامبر اکرم (ص) در ھر جماعتی ند . ب�ا ک�افر باش� شد با حضور آن فرد مؤمن کل آن جمع طبعا دارای ایمان می شوند ھر چند ک�ھ نفس�ا داشتھ با

ا جامعھ م� شریعتی کل این توصیف وضع جامعھ ما و کال جوامع اسالمی کامال روشن است . وجود کسی چونی�ن اص�ل . بن�ابر ا را پیروز ساختسوی اراده اش مؤمن و متحد و منقلب و انقالبی گردانید و انقالب را از فرا

المی ، و روح ای��دئولوژی اس��المی ھمان��ا وج��ود مؤمن��ان و ی��ا الاق��ل ی��ک م��ؤمن خ��الص اس��ت . ای��دئولوژی اس��ق�رن فلسفھ و منطق و ح�دیث و روض�ھ و ش�عرھای عرف�انی نیس�ت اگ�ر چن�ین ب�ود االن کش�ور م�ا پ�س از رب�ع

ی م�ی ق�الب جھ�انام�ام زم�انش را یافت�ھ ب�ود و آم�ادۀ ان بمباران شبانھ روزی سخنان دینی ـ عرفانی می بایستیی�دگاه ش�یعی از د و انق�الب اس�ت . ت�دوین و تبی�ین ای�دئولوژی اس�المی ـبود حال آنکھ در حال توبھ از کل دین

م�ام ان ھ�م خ�ود آشریعتی نھایتا پیدایش آن معرفت عینی و امروزین برای شناخت امام است و بس . و تع�ین است .

ت�ا چ�ھ » ص�دق «نخستین و بارزترین نش�انۀ ایم�ان طب�ق تعری�ف ق�رآن چیس�ت ؟ ص�دق ! آی�ا در کش�ورمان از ح��دی اص��ال محل��ی از اع��راب دارد ؟ روزی گروھ��ی از ای��دئولوگھای وزارت اطالع��ات از م��ن س��ئوال کردن��د :

آری «گف�تم : » ؟ شنیده ایم با روش ھای عجی�ب غریب�ی بیم�اران الع�الج را م�داوا م�ی کن�ی آی�ا راس�ت اس�ت«عجیب و غریب نیست بلکھ ساده ترین روش ممکنھ است کھ ھر کسی ھیچ راست است ولی روش آن نھ تنھا

با شنیدن این حرف ھمھ این ایدئولوگھا با وضعی ھیستریک بھ قھقھھ افتادند .» است » صدق«می داند و آن اجع�ھ و ریش�ھ ھ�ای آن را در کش�ورمان ب�ھ خندیدند . و من در آن واقعھ غایت ف» صدق «و در واقع بھ ریش

چشم دیدم . آیا مگر بیش از نیمی از قرآن و احادیث ما در اھمیت بنیادی صدق نیست ؟ آی�ا ص�دق ھمان�ا رأس و محور دین و ایمان و اخالص و سالمت و ھدایت نیست ؟ آیا امر اول ھمھ انبی�ای الھ�ی ص�دق نب�وده اس�ت ،

صدق نیست ؟ آیا صدق ھمان گوھرۀ فطرت دینی بش�ر نیس�ت ک�ھ در ھم�ھ آیا فصل مشترک ھمھ مذاھب جھانپیدا نشده است کھ بگوید صدق ناحق است و حق با ریا و دروغ اس�ت . ای�ن فرھنگھای ملل جھان ھنوز کسی

٦٩

ذاتی ترین و محوری ترین اصل دین و اسالم و ایم�ان در کش�ورمان ب�ھ ورط�ھ ھالک�ت افت�اده اس�ت و مب�دل ب�ھ یاب گشتھ است تا آنجا کھ بھ قول علی (ع) ، راستگو را احمق می خوانند و بلک�ھ دیوان�ھ م�ی دانن�د کیمیائی نا

ب�ھ ربط�ی و جایش یا در تیمارستان است و یا در زندان و یا قبرستان و یا فرنگستان . بح�ران ھوی�ت و ایم�انایھ افکن��ده اس��ت و ھ��ر ب��ر کش��ورمان س��ک��ھ تھ�اجم فرھنگ��ی غ��رب ن��دارد و ای��ن از بزرگت��رین دروغھ��ائی اس�ت

بی ایمانی است و بھ میزانی کھ ایمان در فرد یا از نا امنی .دروغ دیگری را حراست و پروار و توجیھ می کندجامعھ ای از بین می رود نا امنی ھجوم می آورد و نفوذ می کند . ایمان یعنی ایمنی . ق�رآن ب�ھ م�ا م�ی آم�وزد

غیر بیندازیم دروغ می گوئیم و خداون�د ب�ھ واس�طھ ای�ن دروغ م�ا را کھ اگر گناه بدبختی ھای خود را بھ گردن دو چندان عذاب می کند . پس خود این دروغ کبیر امروزه از اساس شرک است . شرک بھ این معن�ا ک�ھ غی�ر را ش��ریک ب��دبختی و عل��ت ب��دبختی خ��ود م��ی دان��یم و ن��ھ خودم��ان را . ای��ن التق��اط عظیم��ی اس��ت ک��ھ ب��ھ لح��اظ

رق شده ایم . و بھ ی�اد داش�تھ باش�یم ک�ھ ب�ھ ق�ول پی�امبر اک�رم (ص) ، دروغ ام الفس�اد اس�ت . سیاسی در آن غواین دروغ ملی از علل بنیادین فساد ملی است . و ب�ھ ی�اد داش�تھ باش�یم ک�ھ خداون�د در کت�ابش تنھ�ا راه تغیی�ر

پ�س ر م�ثال آمریک�ا و غ�رب .سرنوشت قومی را تغییر در نفس آن قوم می داند و نھ تغییر در نفس اقوام دیگ�را فراموش کرده ایم و کل معرفت دین�ی خ�ود را مب�دل ب�ھ مع�ارف دیپلماتی�ک معلوم می شود کھ ما اصول دین

ا ای�ن ش�رکی ت�ا س�ر ح�د کف�ر و نف�اق ی�ایم�ان ب�اقی نمان�ده اس�ت . آایم و جز دیپلماس�ی م�ذھب دیگ�ری برنموده اف�راد و در تھمت ناحقی کھ اتفاقا ب�ھ خ�الص ت�رین و ص�ادق ت�رین نیست ؟ این عاقبت التقاط است ، عاقبت آن

رأس آنھا بھ دکتر شریعتی زده شد . و یادم�ان باش�د ک�ھ ھم�ھ دروغھ�ای بش�ری مص�لحتی اس�ت و فق�ط ممک�ن است در دارالمجانین بتوان دروغھای غیر مصلحتی پیدا کرد مثال آنجا کھ دیوانھ ای بر روی تخت خود زنجی�ر

مصلحتی است . ویادمان باشد کھ شیخ طوس�ی غیر گوید : من اسکندر کبیر ھستم ! این یک دروغ شده و می کش�ت در م�ی از بانیان فقھ شیعھ دو آتشھ کھ خدمت ھالکو خان می ک�رد و س�عدی ش�یرازی را ب�ھ ج�رم التق�اط

ش�یعھ م�ی کتاب اخالقش از بانیان دروغ مصلحتی است زی�را خ�ودش از اس�وه ھ�ای دروغ مص�لحتی در ت�اریخباشد و از پدران التقاط و شرک عریان در فقھ شیعھ می باشد و یکی از ارکان تشیع در می�ان روحانی�ت ش�یعھ محس��وب م��ی گ��ردد . مل��ت و انق��الب و دی��ن م��ا قرب��انی دروغھ��ای مص��لحتی اس��ت و ن��ھ قرب��انی اس��تکبار و

دئولوژیکی و ای�دئولوژی التق�اط اس�ت صھیونیزم و صدام و منافقین و امثالھم . دروغ مصلحتی ھمان شرک ای�ل استکبار و ص�ھیونیزم و ص�دام و غی�ره ابقمشکست ما در زیرا دروغ مصلحتی یعنی التقاط راست و دروغ .

از نت��ایج و معل��ول ای��ن دروغھ��ای مص��لحتی اس��ت و ع��ذاب ش��رک اس��ت . آن دش��من ن��امرئی ک��ھ در فراس��وی مصلحتی است کھ اینک جزء گروه خ�ون دول�ت و مل�ت م�ا مرزھا در آسمانھا جستجویش می کنیم ھمان دروغ

شده است و لذا دیگ�ر دی�ده نم�ی ش�ود و محت�اج ج�ن گی�ر ھس�تیم و ای�ن اس�ت ک�ھ ھم�ھ م�ردم م�ا در پش�ت درب رماالن و فال گیران و جن گیران و دعا نویسان ب�ھ ص�ف ایس�تاده ان�د ، پش�ت درب ان�واع درم�ان ھ�ای جدی�د و

اتھای ما نیز برای حل وفص�ل مس�ائل بغ�رنج فراس�وی مرزھ�ا ب�ھ چن�ین جن�ون ھ�ائی قدیم . حتی برخی از دیپلم مبتال گشتھ اند کھ بنده چند موردش را از نزدیک شاھد بوده ام .

س�ت االب ب�وده و کالم دیگر اینکھ سکوت در قبال حق شریعتی منشأ اولیھ ھمھ دروغھای مصلحتی پس از انق

پنھان و آشکار : سکوت مصلحتی ! یعنی علت العلل ھمھ التقاط ھای

*

ـ حق شرک : ١٠

و اما زمینۀ دیگری از خیزش تھمتی بھ نام التقاطی گری ھمانا عامیانھ کردن معارف تخصصی است : مذھب عامیانھ ، فلسفھ عامیانھ ، عرفان عامیان�ھ و ای�دئولوژی ھ�ای عامیان�ھ زمین�ھ ھ�ای ب�روز پدی�ده ھ�ائی ناھنج�ار

ھ عالمان این امور را بھ واکنش منفی وا می دارد ت�ا از ح�ریم ع�الی و قدس�ی حق�ایق دف�اع کنن�د . ای�ن ھستند کمسئلھ مربوط بھ زمینی شدن معارف آسمانی است و یا بھ زبان دیگر ب�ازاری ش�دن مع�ارف آکادمی�ک : خ�اکی

نی�وی و باط�ل ش�ونده : شدن خدا ! قاطی شدن حقیقت در زندگی روزمرۀ بشری و آل�وده گش�تن آن ب�ھ ام�ور دمردمی شدن حقیقت ! و آنچھ کھ دموکراسی نامیده می شود علت اصلی چنین مسائلی می باشد و اصال عطش دموکراتیک نمودن امور ھمان�ا عط�ش پ�ائین آوردن حق�ایق اس�ت و عم�ومی ک�ردن آن . ای�ن ب�ھ معن�ای اش�اعۀ

ع ت�ر گ�ردد س�طحی ت�ر و ناخ�الص ت�ر و آل�وده حقیقت در میان بشریت نیز ھست و گوئی ھر امری ھر چھ وسیکلی�ھ ام�ور در ح�ال جری�ان تر می شود . بھر حال در جھ�ان ام�روز چن�ین واقع�ھ ای بط�رز اجتن�اب ناپ�ذیری در

است و بھ سرعت بھ پیش می رود و ھیچ قدرتی ھم نتوانستھ است مانع این جریان ش�ود . ن�ام کل�ی و جھ�انی وکراتی�ک ش�دن حق�ایق اس�ت ک�ھ مث�ل ھ�ر واقع�ھ دیگ�ری ب�ھ ھم�ان ش�دت ک�ھ این جریان ھمانا دموکراس�ی و دم

٧٠

ت شر نیز ھست ولی در حق این واقعھ تردیدی نیست این حق را خود خدا ق�رار داده اس�ت و از جری�ان سخیرانبوت ھا شروع شده است کھ ھمان جریان زمینی کردن خداست . سواد آموزی ک�ھ زمین�ھ اص�لی دموکراتی�ک

اس�ت نی�ز ریش�ھ در م�ذھب دارد . بن�ابر ای�ن م�ی ت�وان دی�د ک�ھ ت�اریخ ش�رک والتق�اط ھم�ان ت�اریخ نمودن امورمذھب و نبوت ھاست زیرا تا حقیقتی در کار نباشد اص�ال ش�رک وناخالص�ی و التق�اط معن�ائی ن�دارد و آنچ�ھ ک�ھ

ی در رش�د و حاکم است سراسر جھل و بطالت و ظلمت است . پ�س ب�دین لح�اظ ش�رک والتق�اط ی�ک عنص�ر ذات�رسالت ابلیس ھم آدمی حرکت و رشدی نم�ی داش�ت و بیداری و حق جوئی بشر است ھمانطور کھ بدون وجود

و انسان تلقی نمی شد و حداکثر یک فرشتھ باقی می ماند . عرف��ت م ش��رک معرفت��ی در جنب��ۀ ن��اخود آگ��اھش ھمان��ا نقص��ان معرف��ت درب��ارۀ ک��ل ش��رک ورزی اس��ت . و ک��ال

و ف�ت ب�ر خی�رری دو جنبۀ کلی دارد : معرفت بر ح�ق آن ام�ر و معرف�ت ب�ر بطال�ت آن ام�ر ، معردربارۀ ھر امب�ھ ح�ق ش�رک پ�رداختیم : ح�ق ابط�ال ش�رک . و رس�یدن خی�رو ما در اینجا بھ بررس�ی ح�ق و شر ھر امری .

پ��رش ب��ھ و خاص��ھ دی��دن ح��ق ابط��ال ک��ل معرف��ت ھم��ان س��کوی» ح��ق ابط��ال «ابط��ال ھ��ر ام��ری و ک��ال دی��دن ط خداس�ت .فراسوی خیر و شر و بود و نبود است یعنی رسیدن بھ عرصۀ یگانھ و توحید . در ای�ن فراس�و فق�نبیند اشد خیر یعنی دیدن حق ابطال ، سنگ زیر بنای علم توحید است یعنی تا انسان ھستھ مرکزی شر را در

ون�ی انس�ان ر چ�ھ ش�رک بی�زار نم�ی ش�ود . یعمیل بھ توحید نمی یابد ، یعنی میل بھ اخ�الص نم�ی کن�د و از ھ�م�ام تی بین�د ک�ھ م�شرک را نبیند از آن دل نمی کند زی�را خیرمخصوصا انسان دینی تا حق ابطال شرک یعنی

شرش در ھمان جنبھ ای از آن نھفتھ است کھ خیر است .

لھم م�ی و سیاس�ت و امث�ا گذشتھ در ھر اجتماعی انگشت شماری بھ سوی کسب علم و دین وعرفان در دوران س�ب ان�واعجھ�ت ک در رفتند و اکثرشان ھم بھ مدارج و ش�کوفائی ب�االئی م�ی رس�یدند ول�ی ام�روزه اکث�ر م�ردم

ب��ری اس��ت جق�درتھای علم��ی ی�ا دین��ی ی�ا عرف��انی ی�ا سیاس��ی و اقتص�ادی و امث��الھم ت�الش م��ی کنن�د ک��ھ عموم�ا ی یر یا ش�ر م�خمی شود و لذا بھ ندرت کسی بھ مقصدی نظام تعلیم وتربیت مستمرا جبری تر کھ کل ھمانطور

و دیوان�ھ رسد و عموما موجوداتی نصفھ و نیمھ کاره و برزخی می ش�وند یعن�ی مش�رک و التق�اطی و پریش�انای�ن معن�ای .می گردند و ک�ل حقیق�ت آن ام�ر را ھ�م ب�ھ ابت�ذال و فس�اد م�ی کش�ند و ج�ز پ�وچی ب�اقی نم�ی مان�د

ری اس�ت . دموکراس�ی سیاس�ی نی�ز ھم�ین ط�ور اس�ت در دوران گذش�تھ در ھ�ر کش�ودموکراتیک نم�ودن ام�ور و م�ی ش�دندانگشت شماری در سودای سلطنت بودند و باالخره یکی شاه می شد و مابقی ھم حکام و وزرای ا

ی�ک ،ولی اینک ھمھ مردم در س�ودای س�لطنت ھس�تند و ھ�ر کس�ی ی�ک ش�اه گ�دا اس�ت ، ی�ک ح�اکم محک�وم ز بیس�واداناجماعت تحصیل ک�ردۀ ام�روز را نگ�اه کنی�د ک�ھ اج و تخت و در یوزه و مفلس ھمھ . سلطان بی ت

ی کنند ھ احساس مر بازاری ھم جملگی ھمینگونھ اند . ھمنھم ابلھ تر و درمانده ترند . اھل دین و عرفان و ھی ک��ور و ب�� س��اس و ادع��ایک�ھ پیکاس��و و موالن��ا و پیغمب��ر و انیش��تن و امپراطورن��د و ای��ن فق�ط در ح��د ی��ک اح

ست یا بد.امحتوا است . این ھمان شرک والتقاط است کھ بھ مالیخولیا رسیده است . آیا این واقعھ خوب حس�اس ؟ زی�را ا اھل دین محاکمھ نم�وده ی�ا ب�ھ قت�ل رس�انیدند ،چرا ھمھ پیامبران و امامان و عارفان بزرگ را

ن حواری�ون ترند . چرا شقی ترین دشمن عیسی مس�یح از می�امی کردند خودشان پیغمبرتر و امام تر و عارف ی�ن ی�ک و ... ا و او پدید آمد (یھودا) . چرا شقی ترین دش�من عل�ی از می�ان مقل�دان او پدی�د آم�د (اب�ن ملج�م)

اس�ت . قاعده است . این دشمنی حاصل شرک است ، حاصل تقلید . تقلیدی کھ محص�ول بخ�ل و ع�داوت ب�اطنیش�رک واه س�ازی و تب یاه کننده ھر دین پیروان آن دین ھستند و نھ دشمنان آن . و این دشمنبھ ھمین دلیل تب

ث�ر حاصل اشاعھ آن حقیق�ت در می�ان م�ردم ب�وده اس�ت حاص�ل دم�وکراتیزه ش�دن حق�ایق ! پ�س ش�رک حاص�ل ای�ک ی در نفس مردم است پس امری در طبیعت بشر است و از عوارض نفس انس�ان اس�ت و ن�ھتنمودن حقیق

ر چند قرن استعماتوطئھ از بیرون . البتھ کھ دشمنان بیرونی ھر حقیقتی در صدد نابودی آن بر می آیند . مثال ی ب�ھ است کھ مش�غول بران�دازی اس�الم اس�ت و ص�دھا توطئ�ھ ک�رده اس�ت از جمل�ھ توطئ�ھ س�اختن م�ذاھب جعل�

ائیگری جری�ان بھ�تی داش�تھ اس�ت ؟ ک�ل موفقی واسطھ معارف اسالمی ، مثل بھائیگری . ولی آیا نھایتا کمترین دمت اس�المدر ایران موجب تحریک غیرت دینی مردم شد و یکی از بنیادھای انقالب اسالمی گردی�د پ�س در خ�

انی�ت . یعنی روح قرار گرفت . ولی آنچھ کھ بھ اسالم لطمھ زد خود مسلمانان بودند آن ھم شدیدترین مسلمانانت زب کمونیس�واسطھ امپریالیزم فرو نپاشید بلکھ بھ دست ایدئولوگھای ح ھمانطور کھ سوسیالیزم شوروی بھ

و ھ�ا ھ�م ف�ر فرو پاشید . ھمانطور کھ اس�تعمار بریتانی�ا ب�ھ دس�ت مس�لمانان ف�رو نپاش�ید و ب�ھ دس�ت کمونیس�ت. انیر جنگھ�ای جھ�فرو پاشید در نبرد بین اس�تعمارگران دو اروپا نپاشید بلکھ بھ دست خود استعمار بریتانیا

ابط�ال ھر مشرکی دشمن خویش است و این راز ذاتی شرک است کھ بدست خودش نابود می شود . این ح�ق م�ی رس�د موجود در ذات شرک است کھ در جریان دموکراتیزه شدن حقایق بھ فعل و خالقیت و عرص�ھ ظھ�ور

طل�ق ا ک�افر می�زنگی زن�گ . تا ابطالش عیان گردد تا بشر از فرط عذابھایش توبھ کند و یا رومی روم شود یاخ را ب�ھ گردد و یا مؤمن خالص . این جبر حاکم بر وج�ود بش�ر اس�ت ک�ھ ھ�ر ش�رک را باط�ل م�ی س�ازد و ت�اری

نب�ود د : ب�ود وسوی اخالص و اطالق می کشاند و دو رنگ مطلق باقی می گذارد یا سیاه سیاه یا س�فید س�فی ید.آد پدید می لتقاط سیاه و سفیاینھمھ رنگھا از تداخل و ا! و این است کھ شرک عرصۀ رنگھا و ریاھاست .

ھر نسبیتی محکوم بھ ابطال است . نسبیت در عرصۀ دین و دانش و اخالق و فلس�فھ و سیاس�ت ، ن�ام دیگ�ری از شرک است . فلسفھ نسبیت ھمان فلسفھ شرک است . آنچھ کھ امروزه تساھل و تسامح نامیده می شود ن�ام

رفانھ ـ عاشقانھ ای است کھ بر شرک نھاده شده است بر نیھیلیزم و ب�ی ھ�ویتی . ھم�انطور ک�ھ بھ اصطالح عا

٧١

کھ امروزه اسالم ناب محمدی نام گرفتھ است نقاب دیگ�ری ب�ر ھم�ین ش�رک اس�ت . دو ن�ام از ش�رکی ھم آنچھاین ھم�ان خ�ود ـ کھ بھ نفاق رسیده و دو شقھ گردیده است و برای نابودی خویش بھ جان خویش افتاده است

براندازی شرک است . ھمانطور کھ لیبرالیزم و فاشیزم دو روی سکۀ شرک اروپائی می باش�د . ھم�انطور ک�ھ ماتریالیستی ترین فلسفھ ھا (مارکسیزم) از مھد ایده آلیستی ترین فلسفھ ھا (فلسفھ آلمان و فلسفھ ھگ�ل ) رخ

نمود .

ت��رین ری و جھ�انی ش�دن ش�رک اس�ت . ھم��انطور ک�ھ ض�د م�درنم�درنیزم ن�ام دیگ�ری از ش�کوفائی و اوج گی��کنول�وژی تمد و ضد فلسفھ ھا یعنی اگزیستانسیالیزم و ھایدگر از بطن مدرنترین کشور اروپا یعنی آلمان پدید آ

ث�ل فلس�فھ مترین تفکرات ھ�م از بط�ن تکنول�وژی پرس�ت ت�رین تم�دن ھ�ا یعن�ی غ�رب و خاص�ھ آلم�ان پدی�د آم�د ب و پاشی غ�رر . آنگاه کھ تکنولوژی مبدل بھ مذھب شد این شرک عظیم زمینۀ فرلیدگر و اشپنگھوسرل و ھا

ب�ھ ائق نیای�دف�گردیده است . این یکی از مھمترین قوانین ذاتی بشر است کھ اگر ش�ناختھ نش�ود و بش�ر ب�ر آن ی لتق��اط و ب��و ای��ن ن��ابودگی ش��رک اس��ت و ن��ابود ش��وندگی ش��رک . پ��س ش��رک و اواس��طھ آن ن��ابود م��ی ش��ود

س�ان ر علی�ھ انب�ھویتی و فساد حاصل آن یک توطئھ نیست و اگر ھم توطئھ باشد بایستی آن را توطئھ ابل�یس ن�ھ جھ�ان دانست کھ ت�ازه آنھ�م تح�ت ام�ر و حکم�ت الھ�ی ق�رار دارد و ابل�یس از س�ر خ�ود عم�ل نم�ی کن�د و گر

یرا دا نیست زاصل نبرد اھریمن و اھورا مزدوگانھ می شد و فرو می پاشید . جھان ھستی بھ نظر ما جھانی ح ما موحدیم نھ مشرک و اھل ثنویت .

اس�ت و ھمان مغز فلسفی شرک است و از اعماق نفس بشری ب�ر آم�ده و مب�دل ب�ھ م�ذھب ش�ده» دیالکتیک«

و آنک�ھ این دانستھ و نادانستھ مذھب ھر مشرکی است کھ مذھب اھل ظ�ن م�ی باش�د . ش�رک یعن�ی دوگ�انگی .ز ای ش�ود ک�ھ این دوگانگی را می پرستد منافق می شود . در ھر باور دینی ای کھ شیطان دش�من خ�دا تلق�ی م�ی م�ین ب�اوری خود اراده ای دارد کھ بھ فعل در می آید ، شرک حاکم است . این س�خن ق�رآن دال ب�ر ابط�ال چن�

ی�ا ر. انس�ان دوگان�ھ س�ازی وج�ود باشد : شیطان بھ امر خدا بھ ھر ریاکاری نزدیک می شود : زیرا ریا یعن�ینش�أ ش�رک مکار سعی می کند با رفتار و گفتارش خود را شریک دیگران سازد یعنی ش�بیھ دیگ�ران . پ�س ری�ا

ب�ھ ی�اری است و منشأ دعوت کردن از شیطان و مدد گرفتن از شیطان . وخدا ھ�م ب�ھ ش�یطان ام�ر م�ی کن�د ک�ھت ک��ھ را باط��ل کن��د . پ��س ری��ا ع��ین ش��رک و التق��اط اس�� ریاک��اران ب��رود ت��ا رسوایش��ان س��ازد یعن��ی شرکش��ان

کشورمان را در خود غرق کرده است .ی یعن�ی بھ لحاظ معرفتی فقط و فقط معنا و پدیده ای مختص ش�رک اس�ت . ش�رک ب�ھ لح�اظ منطق�» حق ابطال«

ر ط�ال ھ�ی ابحق ابطال . شرک تنھا معنا و ص�فت و اراده ای از بش�ر اس�ت ک�ھ حق�ش در ابط�ال آن اس�ت . یعن�ق ح�در واق�ع حقی برخاستھ از شرک موجود در آن حق است ، برخاستھ از ناخالصی آن حق . لذا ای�ن ابط�ال

رک دم�ھ جوان�ب ھرا عریان تر و روشن تر معرفی می کند . ھر کھ این حقیقت ذاتی در انس�ان را عمیق�ا و در ا ھم�ان شناس�ی و معرف�ت ھ�ر کس�ی دقیق� و باور نکند محکوم بھ پوچ شدگی و ابط�ال اس�ت . یعن�ی می�زان ح�ق

ھ بخ�ش میزان شرک شناسی است یعنی میزان باطل شناسی . وای�ن ھم�ان تمامی�ت ابل�یس شناس�ی م�ی باش�د ک� اعظم خود ـ شناسی را تشکیل می دھد .

س�ایۀ آن نیھیلیزم نیچھ معلول مخلوط کردن مسیح و مسیحیت بود یعنی معلول عدم تش�خیص م�رز ب�ین ح�ق و

جن�ون ردم . یعنی معلول عدم تشخیص خالق و مخلوق . این شرک عظ�یم موج�ب پ�وچی نیچ�ھ ت�ا س�ر ح�د در محی�د وواین یعنی ت .شد . کسی کھ خالق و مخلوق را کامال از ھم تمیز دھد بھ ناگاه می بیند کھ این ھمان است

اه س�ت . وآنگ�بود ـ نبود ا . پس توحید معرفتی حاصل تشخیص و درک کمال تضاد است . و کمال تضاد ھماناھ ش�رک ھ�ا ک� بود را ھمان نبود می یابی و ھمھ فرق ھا و فراق ھا و دوگانگی ھ�ا از ب�ین م�ی رود یعن�ی ھم�ھ

حاصل تالش فیزیکی برای از بین بردن دوگانگی است : مخلوط کردن چیزھای متضاد ! در عم�ل بش�ری » ادن برای خداوند شریک قرار د«بیان دینی اش یعنی در پس نھایتا واضح گردید کھ شرک

ھ�ر انس�انی ذات�ا خلیف�ھ خداون�د در ع�الم خ�اک » خ�ود «م�ی باش�د زی�را » شریک قرار دادن ب�رای خ�ود «عینا است . بھ ھمین دلیل است ک�ھ خداشناس�ی ھ�یچ راھ�ی ج�ز خ�ود ـ شناس�ی ن�دارد . و تنزی�ھ و تق�دیس و تس�بیح

از ھر غی�ری اس�ت . » خود«تنزیھ و تقدیس و خالص نمودن نمودن خداوند در عرصۀ عمل بشری در جریانخداوند را در فراس�وی ھ�ر ش�باھتی خوان�دن فق�ط از طری�ق ش�باھت زدائ�ی از خویش�تن ، امک�ان م�ی یاب�د . ب�ھ ھمین دلیل سورۀ توحید را سورۀ اخالص ھم نامی�ده ان�د ک�ھ س�ورۀ وح�دانیت و ب�ی نی�ازی و ب�ی مث�الی اس�ت .

ھ کسی ، چیزی یا ایده ای شود مش�رک اس�ت حت�ی ای�دۀ خویش�تن . زی�را ای�ده و ذھ�ن پس ھر کس بخواھد شبیبشر عرصۀ بی خودی و عاریھ گری و بیگانھ پرستی است . بھ ھمین دلیل ایدۀ برابری ص�وری و ظ�اھری در جھان امروز قلم�رو ھم�ھ ان�واع ش�رک ھاس�ت چ�ھ براب�ر س�ازی اقتص�ادی باش�د چ�ھ رفت�اری و چ�ھ اعتق�ادی و

ی . ھ��ر ن��وع وح��دت ص��وری ی��ک ای��دئولوژی مش��رکانھ و التق��اطی اس��ت پ��س لیبرالی��زم و سوس��یالیزم و گفت�ارب�ھ ی�ک می�زان مش�رکانھ اس�ت . ھ�ر ن�وع ھمس�ان س�ازی تح�ت ھ�ر » والیت مطلق�ۀ فقی�ھ «ایدئولوژی سیاسی

عنوان ھم بھ قول قرآن ، ظلم عظیم است زیرا ھر ستم و زوری تحت عنوان و فلسفھ ای شرک است و شرک در جھان مدرن ما ھمان فلسفھ ظلم اس�ت و ظل�م فلس�فی . » برابری«قداست می یابد . پس فلسفھ » برابری «

زیرا در نیت این نوع برابری ھا ج�ز س�لطھ گ�ری حض�ور ن�دارد و ل�ذا ذات�ا ی�ک دروغ و مک�ر اس�ت . ای�ن ظل�م

٧٢

رزندانشان عین خودشان و ادامھ خودش�ان البتھ ریشھ در خانواده ھا دارد زیرا والدین عموما می خواھند کھ فمی نھند ھمانطور » عشق«باشند و برای این برابر سازی بھ ھر ستمی دست می زنند و نام این ستم را البتھ

مش�غول توس�عھ » عش�ق ب�ھ بش�ریت «کھ لیبرالیزم و سوسیالیزم و والیت مطلقۀ فقیھ ھمھ با ای�ن ش�عار یعن�ی ظلم خود ھستند .

لتق�اط و ا زور شبیھ و شریک نمودن با نف�س و امی�ال و ص�فات و اعتق�ادات خ�ود ھم�ان ش�رک پس کسی را بھ

عک��س آن نی��ز . ای��ن اس��ت و منش��أ ھ��ر س��تم و ع��ذابی . کس��ی را مث��ل خ��ود خواس��تن ھم��ان ش��رک اس��ت و فرد و ب�ی ک قائل شدن برای خداست زیرا ھر بشری ذاتا خلیفۀ خدا و منحصر بھیآدمخواری است و عین شر

ه ب�ھ ا . وآنگ�ات . چنین کسی نھایتا احساس خدائی می کند یعنی خود را شبیھ خدا می پندارد و شریک خ�دتاس خود اجازه ھر ستمی را می دھد .

ـ تبدیل آیات : ١١

معرف�ی ک�الم خ�دا قرآن کریم یکی از تالش ھای نھائی مشرکین اھل کتاب را بر علیھ دین ، ھمانا تبدیل آی�ات وی ھس�تند و ن�وع کل�دست . نمونھ ھائی از این تبدیل را در جھان ام�روز مث�ال آوردی�م . ک�ال ای�ن تب�دیالت کرده ا

پردن س�یکی در بطن خود دین کھ بھ صورت جابجائی اص�ول و ف�روع دی�ن انج�ام م�ی گی�رد مث�ل ب�ھ فراموش�ی و ح�ج ب�ھ آنج�ا ک�ھ نم�ازصدق و قناعت و تشدید نمودن و اصرار جنون آمیز در فروعاتی مث�ل نم�از و ح�ج ت�ا

رد ن�دوزی ن�داعنوان تنھا نشانھ اسالم در بشر معرفی شود . کسی کھ جز دروغ نمی گوید و کاری ج�ز ث�روت ا ک�ھ ھ�م م�یمولی نمازش قضا نمی شود و بلکھ نمازھای مستحبی ھم می خواند و با ثروت حرامش مرتبا ب�ھ

ی�دن اش�تن و خوابلقمھ در دھ�ان گذقناعت نداریم ولی آداب اب صدق و رود و خیرات ھم می کند . یعنی مثال آدا س�ر ح�د و شاشیدن و جماع کردن است کھ مبدل بھ اصول دینی ش�ده اس�ت ب�ا ھ�زاران وس�واس و ش�کاکیت ت�

م�ره بس�تر ھ�ای اساس�ی ش�رک ش�یعھ در عم�ل روزجنون کھ گوئی مکتب اصالت شک است نھ ایمان . ای�ن از وی و اطین وردگ�موما مبدل بھ بیماران روانی خطرن�اکی م�ی ش�وند ، مب�دل ب�ھ ش�یزندگی ھستند کھ مقلدانش ع

. وسواسی کھ اسیر در پائین تنھ اندن اس�ت و در ریبا م�درو اما نوع دوم تبدیل آیات عمدتا مربوط می شود بھ اھل علم مدرسھ ای کھ پدیده ای تق

ی�امبر پح�ل مع�راج ر ق�دیم ف�راوان نبودن�د . مث�ل تب�دیل مراگذشتھ تا این حد رایج نبوده است زیرا اھل مدرسھ د ووم پزش�کی اسالم بھ علم نجوم توسط بو علی سینا . و ام�روزه تب�دیل آی�ات قرآن�ی و مع�ارف اس�المی ب�ھ عل�

اقتص�ادی بھ فقرای» مستضعفین «فیزیک و شیمی و ھواشناسی و فلسفھ ھای جدید است . مثل تبدیل معنای ر طبیع�ت مث�لبھ وی�روس ی�ا ان�رژی ھ�ای ن�امرئی د» جن«قاتی و الغیر . یا تبدیل معنای و استثمار شدگان طب

ی کنن�د . ی�اب�ھ دزدان و ش�بگردھا ک�ھ در خف�ا عم�ل م�» ج�ن«انرژی مغناطیس و الغیر . یا مثل تبدیل معن�ای ام زم�ان غیبت ام یتبدیل کردن اسرار وحی بھ قوانین ترمودینامیکی و آنتروپی و الغیر . ویا تبدیل کردن معنا

ھ ب�یل فرش�تگان . ویا افسانھ مثلث برمودا . ویا تبدسازمانھای جاسوسی و فراماسونی و یارانش بھ تشکیالت را ع�ین » کت�اب آف�رینش«ک�ھ ک�ل وق�ایع نبشقابھای پرنده و آدمھای فضائی . مثل نظری�ات اری�ک ف�ون دن�یک

م انک�ار ش�د ح و خ�دا ھ�ال رخ داد تا آنجا کھ نھایتا مس�یفرضیھ ھای ناسا نمود . این تبدیل در مسیحیت نیز کامم�ریم ک�ھ و امروزه مسیح را یک ھمجنس گرای دیوانھ معرفی می کنند و روح القدس را ھمان نامزد حض�رت

انطور ک�ھ آمد . ھم� نامش یوسف و از بستگانش بود تلقی می کنند . این واقعھ تبدیل تا این حد گام بھ گام پدید ی دانن��د وم��اری در پنھ��ان و آش��کار ش��رابا زنجب��یال و ک��افورا را در ق��رآن ھم��ان ع��رق و افی��ون ام��روزه بس��ی

ی جدی�د حوریان بھشتی را ھم در محافل روسپی گ�ری و عری�ان نم�ائی جس�تجو م�ی نماین�د و ح�افظ پرس�تی ھ�افظ�ھ رس و محات�ز اساسا از این جنبھ ھاست تا آنجا کھ حافظ را مثال یک ماتریالیس�ت دھ�ری م�ی خوانن�د ک�ھ ا

کاری ھایش گھگاھی از قرآن و ملکوت نامی برده است تا کافر شناختھ نشود .

ن جری�انی آتبدیل آیات و معارف دینی غایت شرک و سر آغاز نفاق است . این تب�دیل در غ�رب زمین�ھ و روش ل آنچ�ھ اس�ت و ک�» تج�دد«است کھ رنسانس مذھبی نام گرفتھ است یعنی نو نمودن مذھب . ای�ن ھم�ان اس�اس

ی بش�ر رون�می�ال داکھ مدرنیزم نامیده می شود . زیرا مدرنیزم یعنی مادی و عینی و مجسم ساختن نفسانیت و ن م��اجرا گ��ام ب��ھ گ��ام امک��ان پی��دایش نم��ی یاف��ت . مش��ابۀ بس��یار کاریک��اتوری آ ک��ھ ج��ز ب��ھ واس��طھ تکنول��وژی

» س��المی رنس��انس ا«در ح��ال پی��دایش اس��ت ک��ھ ی ام��روزه در جھ��ان اس��الم نی��ز ب��ا تقلی��د ھ��ای مش��مئز کنن��ده اورد م�بھ کل�ی ونامیده می شود . حال آنکھ رنسانس اسالمی از دید شریعتی ھمان بود کھ خود بھ ثمر رسانید

انکار قرار گرفت .

٧٣

م جھ�ان اس�ال ھمانطور کھ امروزه از مسیحیت جز مراسم عبادی روز یکشنبھ اثر دیگری باقی نمانده اس�ت درش�یش ھ�م ک یحیتماند . پس در جھان مسبی روح و نمادین در مساجد باقی ب می رود تا از اسالم فقط نمازنیز

ھا و دانشمندان فیلسوف مآب متحدا بنیاد دین مسیح را بر کندند. ات و حساس�ھم�ان م�درنیزم اس�ت . ھم�انطور ک�ھ م�درنیزم آرم�انش تب�دیل مع�انی و ا »ش�رک«مدرن ت�رین ن�ام

ارزش ھ�ای ه است شرک ھم آرمانش تب�دیل دی�ن ب�ھ دنیاس�ت و ن�ھ ب�ھ فع�ل در آوردنبشر بھ ماد غرایز باطنیاینک��ھ دین��ی بلک��ھ مس��خ ک��ردن ارزش ھ��ای دین��ی ، یعن��ی ج��ایگزین پی��دا ک��ردن ب��رای ارزش ھ��ای دین��ی . یعن��ی

ت ک�ھ ش�یطان اس� انسان خود را از مقام جانشین خدا خلع نموده و جانشین شیطان می کند . واین تبدیل خدا بھی ھ�د ک�ھ ب�انغایت ھمھ تبدیل ھا و عذابھا و رسوائیھاست ک�ھ ام�روزه از طری�ق فن�ی ک�ردن عرفانھ�ا رخ م�ی د

ح ت�رین آشکار مذھب شیطان پرستی می باشد کھ در ش�عبات ق�دیم وجدی�د درویش�ی گریھ�ا و ھیپ�ی گریھ�ا واض�و ک�ل ت�ھ م�ی ش�ودید ترین تش�بیھ س�ازیھا گرفبیان را دارد . یعنی آنجا کھ نابترین معارف توحیدی بھ خدمت پل

ع��ارف ای��ن تم��دن و حکوم��ت در ابرق��درتھا ب��دین س��وی کش��یده م��ی ش��وند ک��ھ س��وی انھ��دام آنھاس��ت . تم��دنی: دیل اس�تو فسق است . این آخرین تبسخن می گوید و مظھر بروز اشد جنون » عشق «مشربانھ کھ فقط از

رن عرفانی بھ ھمین معناست .تبدیل عرفان بھ مرفین . و گرایشات مد

ـ و خالصھ : ١٢

قاب�ل تپس شرک والتقاط ، آن وضعیتی از نفس بشر است کھ حاصل تقابل کف�ر مح�ض و ایم�ان مح�ض اس�ت : ؤمن و ظلم�ت و ن�ور ، ع�دم و وج�ود . ای�ن روی�اروئی خداون�د ب��ا خویش�تن خ�ودش م�ی باش�د . ھم�انطور ک�ھ م��

رخاس�تھ ازلم ھستی حاصل کفر خداوند نسبت بھ خودش می باش�د ک�ھ بمکفر ھر دو از اسماء ذات اوست . عاھ نف�ی و ب�ایمان مطلق او بھ خودش اس�ت . آنک�ھ ب�ھ ذات و ق�درت مطلق�ۀ خ�ودش ایم�ان کام�ل دارد م�ی توان�د

، در انک��ار خ��ودش دس��ت بزن��د و ب��رای خ��ودش جانش��ین ق��رار دھ��د و ک��ل وج��ودش را در اختی��ار غی��ر بگ��ذاردی باش�د . م�ن ھم غیری کھ نفسا دشمن اوست و این دشمن ھمان�ا کف�ر خ�دا نس�بت ب�ھ خ�ودش اختیار انسان ، آ

خ�دا را در و ایمان ایمان آورد بخود آید و وانسان مظھر این کفر است اال اینکھ بھ ذات این کفر معرفت یابد ولق�ت خقب�ل از فتن خ�دایخود بیابد یعنی مقام و حقیق�ت ای�ن جانش�ین را درک کن�د و دارا ش�ود . وای�ن ھمان�ا ی�ا

اس�ت در جھان است خدای احد و واحد . وای�ن ھم�ان جری�ان ش�رک زدائ�ی و التق�اط زدائ�ی انس�ان از خویش�تن دن�د اص�ال وادی معرفت نفس . و این است کھ علی (ع) می فرماید اگر ھمھ مردم جھان مؤمن�ان خ�الص م�ی بو

. ین�دبدا را م�ی خبیند و بلکھ فقط ی جھانی ھم نمیدیگر حت یشھر و تمدن بر پا نمی شد . چنین انسان مخلص این شرک زدائی بھ معنای جھان زدائی کامل است .

حص�ول مپس شرک کھ پدید آورنده شھر ھا و تمدن ھا و تکنول�وژی ھ�ا و مکات�ب و ھن�ر ھ�ا و سیاس�ت اس�ت

ق�اط ای�ن الت ن ھس�تی اب�زارسرگردانی و تردید و تذبذب و التقاط و اشتراک انسان بین خ�ود و خداس�ت . و جھ�اب�ھ کف�ر ک رااست و علوم و فنون و سیاست ھای بشری و مذاھب فنی و تکنولوژیزم و م�درنیزم ھ�م ای�ن ش�ردر ی مان�د ک�ھباز می گرداند ، کفری عریان . ولذا برای طالبان دین و ایمان راھی جز اخالص محض ب�اقی نم�

د . ار م�ی گیرن�در یک سو و مابقی بشریت در قطب دیگ�ری ق�ررأس آن امام قرار دارد . امام با اندک یارانش ت�اریخی ووباالخره آن کفر محض و عریان ک�ھ ذات�ش ب�ر ایم�ان اس�ت ب�ھ ام�ام م�ی گرای�د ک�ھ س�رآغاز بش�ریت

ر حک�م ت اس�ت و دکامال جدید و غیر قابل توصیف و پیش بینی می باشد کھ ماھیتا ب�ا ک�ل ت�اریخ گذش�تھ متف�او ی باشد .یک بدعت محض م

س��ت و فن��ی از ذات فن��ا م��ی باش��د و حامی��انش را ن��ابود م��ی کن��د . متول��وژی ش��رک ھمان��ا فن��ی س��ازی ا» ف��ن«

عی درنیزم ش�رسازی دین اشد شرک را پدید می آوردکھ ھمان نفاق است کھ کفر ریائی می باشد . این ھمان م . است کھ زمینۀ روانی ـ تاریخی مدرنیزم علمی ـ سیاسی بوده است

»می ماندناین راھی کھ شما پیش روی می نھید مطلقا ناممکن است و راھی جز مردن باقی « کسی می گفت:

پاس�خ م�ا ای�ن اس�ت ک�ھ .» اگ�ر م�الک ق�رآن باش�د ج�ز م�رگ نج�اتی نیس�ت « یک روز کس دیگری می گف�ت : م�الک واقع�ی اس�ت و مالک چھ قرآن قرار گیرد یا نگیرد بھر حال بشر بھ مرگ می رسد پس مالک قرآن ی�ک

نھ فرضی . خود قرآن ھم یک�ی از مھمت�رین نش�انھ اخ�الص در دی�ن را آرزوی مش�تاقانۀ م�رگ م�ی دان�د . ای�ن حق نشان می دھد کھ راه رھائی از شرک ھمان رھائی از مادیت وجود است و آرزوی مرگ انسان م�ؤمن را

امک��ان اخ��الص فق��ط ب��ھ و س��ازد . وای��ن آرزو از آلودگیھ��ای م��ادی پ��اک و خ��الص م��ی در ھم��ین مادی��ت وج��ود واسطھ درک و تصدیق این امر است کھ انسان مشکلی جز شرک ندارد یعنی مشکلی جز مادیت وجود ن�دارد . بنابر این اگر این کتاب بھ غایت مأیوس کننده می آید و شاید مأیوس کننده ترین کتابی است کھ تاکنون نوش�تھ

ک اس�ت و ای�ن ی�أس بزرگت�رین پ�اک کنن�ده و نج�ات دھن�ده اس�ت . ای�ن ی�أس شده است این یأس نس�بت ب�ھ ش�رنسبت بھ شیطان است و بیزاری از وی و شرک . این کتابی در برائت ش�رک اس�ت . ای�ن ی�أس مص�داق ھم�ان یأس است کھ علی (ع) آن را سر آغاز پیروزی می دان�د . انس�ان ت�ا از جھ�نم م�أیوس نش�ود از آن خ�ارج نم�ی

٧٤

ن خاصیت حقایق این کت�اب آن اس�ت ک�ھ ب�ھ م�ا نش�ان م�ی دھ�د ک�ھ دی�ن خ�دا ح�ق اس�ت و اس�تفاده شود . کمتریناحق ما از دین ما را بھ این ھمھ بدبختی انداختھ است . این کتاب حجتی بر دین خالص است و ب�ھ ق�ول ق�رآن

اکراه دارند . پ�س کریم دین خالص برای رضای خداست و نھ خوشامد مردم زیرا اکثریت مردم از دین خالصو ک�ردیم نم�یاگر نیت ما در نگارش این کتاب یک نیت اجتماعی ـ سیاسی می بود ھرگز بھ این نگارش ھم�ت

ھفتادو دو ملت و مذھب را با خود دشمن نمی نم�ودیم . ای�ن کت�اب ج�ز رض�ای خ�دا و حج�ت او ب�ر روی زم�ین رض�ا پدی�د م�ی آی�د و یز علیرغم میلش�ان در ھم�ین منظور دیگری نداشتھ است . ھر چند کھ مصلحت مردمان ن

بسیاری از فتنھ ھا را بر می اندازد. ودر باب دین و اسالم کمترین کاری کھ می کند پدید آوردن شرم نسبت بھ خداوند و دین اوست . واین شرم بھ قول علی (ع) ھمان توبھ است . واگر چنین باش�د ای�ن کت�اب گ�امی ب�زرگ

دین برداش�تھ اس�ت ، ب�ھ س�وی خداون�د . دی�ن قلب�ی و ن�ھ دی�ن ب�ازاری . زی�را ش�رک در رجعت مردم بھ سویدینی محصول بھ بازار بردن دین است ، محصول سیاسی کردن دین . واصوال دین غیر قلبی است کھ بھ ب�ازار

در ایم�ان برده می شود . امام جعفر صادق (ع) نیز بزرگترین توصیھ ای کھ بھ مؤمنان می نمود ام�ر ب�ھ تقی�ھیعن�ی قلب�ی ک�ردن دی�ن . ای�ن ام�ر اول دی�ن ب�ھ ش�یعیان در دوران غیب�ت ام�ام ب�وده اس�ت . یعن�ی » تقی�ھ«بود :

انس�ان (زرتش�ت ) ام�ر ب�ھ خ�ارج ک�ردن معرف�ت از خارج کردن دی�ن از ب�ازار . ھم�انطور ک�ھ نیچ�ھ از زب�ان ابر بازار می کند . واین راه و روش دین خالص است .

٧٥

فصل پنجم

»اسالم منهاي روحانیت «

د د باخلق را تقلیدشان بر باد داد ای دو صد لعنت بر این تقلی »موالی رومی «

٧٦

ـ سنت و تقلید : ١

و اما در اینجا بھ ام المکاشفات دکتر شریعتی می پردازیم . ال و وار و اعم�روحانیت ھر مذھبی تجسم سنت پیامبر و قدیسین آن مذھب است یعنی ادام�ۀ راه و روش و اط�

یط ز تح�ت ش�راتردی�د در گ�ذار زم�ان و نی� ظواھر زندگی رھبران نخستین آن مذھب تلقی می شود . البتھ ب�دون فرھنگ ملل دچار تغییراتی نیز می شود کھ اساسا تغییراتی فنی است .

مبر نی کھ پیابرجستھ ترین نشانۀ این سنت ھمانا شیوه پوشش و لباس و آداب و مراسم عبادی است و آن زبا

ھ ی�زی اس�ت ک�چھ از نشانھ ھ�ای مان�دگار آن آن قوم بھ آن سخن می گفتھ است : لباس ، نماز و زبان . این سدی نیس�ت نامیده شده است و تابلوی شریعت و اسوۀ آن در میان پیروان ھر م�ذھب اس�ت . و تردی�» شریعت«

ھم�ان کھ این پوستھ و کالبد شریعت است و آنچھ کھ اص�ول عمل�ی آن در زن�دگی روز م�ره محس�وب م�ی ش�ود انف�اق ، ص�بر خویشتن داری ، پاکدامنی ، مروت ، حی�ا ، عف�و ، اصول اخالق است از قبیل : صدق ، قناعت ،

و ی ک�ھ لب�اسو توکل و ... کھ محتوا و باطن شریعت است و این دو بھ ھمدیگر سنجیده می شوند .یعنی کس�از زن�دگی ھ�م نماز و زبان پیامبری را تقلید می کند و روحانی آن مذھب محسوب م�ی ش�ود قاع�دتا بایس�تی در

ز اه م�ردم االق مذکور پیروی کند و گرنھ مورد تردید ق�رار م�ی گی�رد و من�افق ش�ناختھ م�ی ش�ود و گ�اصول اخوند ش�ک�افر م�ی طریق چنین روحانی منافقی اصال بھ ماھیت و حقانیت پیامبر و م�ذھب خ�ود تردی�د م�ی کنن�د و

ق�ع دد. در واتلقی می گ�ر وصی و نائب پیامبر است و دلیل و حجت زندۀ آن مذھبگوئی کھ روحانی ھر مذھبی ر ب�م�ی آم�وزد ھر مذھبی از طریق اخبار و روایات و علومی کھ درب�ارۀ پی�امبر و قدیس�ین آن م�ذھب روحانیت

رای چن�ین راه و روش بانی مذھب مطلع شده و از آن تقلید می کند و سپس م�ردم ھ�م ک�ھ فرص�ت و ی�ا میل�ی ب�م�ام وکم�ال ھ ن�ھ ب�ھ تانیت خود می یابند و تقلید می کنند البتآموزشی ندارند راه و روش پیامبر را از مدل روح

مرار م�ذھبتقلید ھ�ائی م�ی زنن�د . و ای�ن ھم�ان راه اس�ت چنین و فقط در برخی موارد ضروری زندگی دست بھ ق عمل�ی آندر طول تاریخ در می�ان م�ردم ب�وده اس�ت ک�ھ معم�وال بت�دریج محت�وا و ب�اطن آن یعن�ی اص�ول اخ�ال

اس�ت اقی مان�دهل و یا فراموش گشتھ و نھایتا ھمان پوستۀ شریعت یعنی لباس و نماز و زب�ان ب�تحریف و تبدیاوت ھ م�ورد ع�دک�. کھ باز پیامبری دیگر آمده و آن پوستھ مرده را شکستھ و دین را از نو بر پا ساختھ است

عارف�ان ھ�م دیس�ین واه توس�ط ق. این احیا گری دین البتھ گروحانیت سابق قرار گرفتھ و گاه کشتھ شده است تی یک�ی ازو در نقطھ مقابل روحانیت قرار گرفت�ھ و نب�ردی رخ نم�وده اس�ت . دکت�ر ش�ریع صورت گرفتھ است

این عارفان دوران ماست .

* ات ، ت�رین طبق� بدین ترتیب می توان گفت آنچھ کھ مذھب نامیده می شود و در میان مردم از روحانیت تاع�امی

عن�ی ی اجتماعی قلید از راه و روش و آداب پیامبران و بانیان فرقھ ھا نیست . پس مذھب تاریخی ـچیزی جز تب�ان ن�ی ش�کل و زو اما حداقل نشانۀ پیروی از مذھبی در ھمھ مذاھب جھان ھمانا آداب نیایش اس�ت یعتقلید .

ص خ�ودش وکس�ی ب�ھ آداب خ�ا نماز کھ ھمان شکل و زبان رابطۀ با خدا محسوب می شود . مثال اگر امروزهگ�ری ھ�م بھ زبان فارسی با خدا راز و نیاز کن�د مس�لمان محس�وب نم�ی ش�ود ھم�انطور ک�ھ اھ�ل ھ�یچ م�ذھب دیک��ھ اص��ل محس��وب نم��ی توان��د ش��د و در واق��ع ال م��ذھب و ک��افر ب��ھ حس��اب م��ی آی��د . ای��ن یعن��ی چ��ھ ؟ یعن��ی این

لی�د اس�ت . تق مذھبی ب�ودن اس�ت ھمان�ا تقلی�د نم�از محوری و اولیھ مذھب در میان عموم بشری کھ حداقل دلیلد ھ�ا ابقی تقلی�م�نماز یعنی چھ ؟ نماز علت العلل تقلید اس�ت ھم�انطور ک�ھ عل�ت العل�ل م�ذھب عام�ۀ بشراس�ت و

داوند خین بشر و بثانویھ و بر محور آن پدید می آیند . ھمانطور کھ کل مذاھب ھدفی جز برقرار نمودن رابطھ م�از ی ک�ھ ای�ن نپس این محوریت مسئلھ نماز بھ لحاظ اصول کامال طبیعی و بر حق است بھ ش�رطنداشتھ اند .

بتواند یک حداقل رابطھ ای بین خالق و مخلوق پدید آورد . اصوال برای عامھ مردم دو نوع خدا وجود دارد . یکی آن خدای خصوصی و شخصی است ک�ھ در واق�ع خ�دای

است و گھگ�اھی بط�ور آگ�اه و ناآگ�اه ب�ا او راز و نی�از م�ی ش�ود و ای�ن » من«است و درست بھ اندازۀ » من«ک�ھ معم�وال خدا مثل مادری مھربان است کھ بچھ برایش نق می زند و ب�ا طلبک�اری از وی چیزھ�ائی م�ی طلب�د

برایش مستمرا ناز م�ی کن�د و ب�رایش ش�لغم ھ�م خ�رد نم�ی کن�د . بشردنیوی و بسیار حقیر و روزمره ھستند وم�ی گی�رد ک�ھ واما خدای دیگری در بشر است کھ بھ واس�طھ نم�از رس�می م�ذاھب م�ورد خط�اب و ارتب�اط ق�رار

است و بشر از وی تقاضای بزرگ و سرنوشت ساز می کند و و در قبالش م�ؤدب مظھر عظمت و ھیبت و قھرم�ی گ�ردد . ای�ن و مراقب است و بھ وی حساب پس می دھ�د و در قب�الش دچ�ار ع�ذاب وج�دان و مراقب�ھ نف�س

رگون�ھ اس�ت . پ�س دو دخدای مصلحت و حساب و سیاست است و خ�دای آخ�رت محس�وب م�ی ش�ود و خ�دائی پنوع نماز داریم : نم�از خصوص�ی و شخص�ی و ف�ردی و نم�از عم�ومی و ت�اریخی و اجتم�اعی و رس�می : نم�از

٧٧

ھ واس�طھ روحانی�ت ممک�ن م�ی مستقیم و نماز با واسطھ : نماز خودی و نماز تقلی�دی (بیخ�ودی) . نم�از دوم ب�و می�زان ش�رع محس�وب م�ی گ�ردد . ای�ن شود کھ نماز تقلیدی است و از تاریخ آمده و در جامع�ھ حض�ور دارد

ھمان تفاوت و حتی تضاد بین نماز کافرانھ و نم�از ش�رعی اس�ت . و نی�ز یک�ی از من�ابع تض�اد ک�ل ب�ین جھال�ت مطرب و روضھ خوان اس�ت ، تض�اد ب�ین ابت�ذال و انقی�اد ، عرفی و جھالت شرعی است . این ھمان تضاد بین

تضاد بین عروسی و عزائی . م�ی م�ال نب�وت. او پیامبری عارف است . او عین علی (ع) است . این مقام امامت است ک�ھ ک (ع)و اما مسیح

ھ�م منس�وخ راباشد . بھ ھمین دلیل مسیح (ع) ، ھرگز شریعت نیاورد و بلک�ھ ش�ریعت ح�اکم ب�ر بن�ی اس�رائیل ش�ریعتی از نمود و ھمین دلیل محاکمھ و اعدام وی می باشد ک�ھ ب�ھ حک�م روحانی�ت بن�ی اس�رائیل ص�ادر ش�د .

. ی را درک ک�رددربارۀ شریعت» نیمھ تمام پیامبری «این دست می باشد . پس بھتر می توان عنوان مذبذبانۀ ی ارائ�ھ ن�داد ریعت نوینپیامبر نیمھ تمام بنامیم زیرا ش اگر این عنوان را بھ حق فھم کنیم البد باید مسیح را ھم

تی . و دکت�ر ش�ریع عینا درب�ارۀ ایم و اگر جوانمرگ شدنش را دلیل این نیمھ تمامی بدانیم آشکارا بھ خطا رفتھس��ت : ح��ق اع��دم فھ�م ای��ن حقیق�ت ب��زرگ در دی�ن ات روحانی�ت ب��ر علی�ھ ش��ریعتی ازتم�ام س��وء تف�اھم و اتھام��

» ال�ھال«را فق�ط . زی�ن. تا آنجا کھ شریعتی را پیامبر الئیک می دانند چھ مخالف�ان و چ�ھ مؤافق�انش عرفانی دی و میخان�ھجد را . و شریعتی آن ھ�ر دو خ�دای م�ذکور را کش�ت و در ورای مس�» چھ نباید کرد«را ارائھ داد و

راه رسیدن بھ خدای واحد را نشان داد ، خط سوم را . دود ح��فق��ط پوس��تۀ م��رده و مس��خ کنن��دۀ دی��ن موس��ی ب��ود منس��وخ ک��رد و ک��ھ س��رائیل رامس��یح ، ش��ریعت بن��ی ا

وند ت�ا ب�رس�خ در م�ردم کام�ل ش�ود ت�ا م�ردم در واق�ع ک�امال ب�ی دی�ن و ک�افر ش�سال طول کش�ید ت�ا آن ن ششصدمس�یح در بذر افشانی کند و محم�د (ص) ظھ�ور ک�رد . ش�ریعت را سرزمین بکری دوباره از نو شریعت حقیقی

ھ ب�. من روح ھستم ، زندگی ھستم ، بھشت ھس�تم «ک امر خالصھ می شود کھ سخن معروف خود اوست : یدۀ ھ زن�ده کنن�کپس این یک شریعت کامال باطنی است » ورید و مرا دوست بدارید تا رستگار شوید.من ایمان آ

دل است تا بذر شریعت حقیقی از آن آشکار شود .ی ک�ھ ش�ریعت ریعتی زده می شود (از ھ�ر دو جن�اح مواف�ق و مخ�الف) ای�ن اس�تی کھ بھ شاتاز بزرگترین اتھام

در » ک�رد چ�ھ بای�د«ارائھ ن�داده اس�ت . نظری�ات موس�وم ب�ھ » چھ باید کرد « یک مسلمان بی شریعت است و ی ـ ـ فن� ھ�ای معرفت�ی و ب�اطنی اس�ت و ن�ھ اجتم�اعی ـ سیاس�ی ـ اقتص�ادی» چھ بای�د ک�رد«آرای شریعتی نیز

ن��ھ ـ شناس��ی و بی��داری وج��دان م��ردم اس��تالعم��ل ھ��ائی ب��رای خ��ود س��ازی و خود�� . یعن��ی دس��تورتی��کدیپلما ایدئولوژی سیاسی ـ اقتصادی ـ فنی .

ر دین مس�ئلھ واما اینکھ خود امام خمینی تا چھ حدی بر رس�الت ت�اریخی خ�ود اش�راف و آگ�اھی داش�ت بزرگت�ر

م و در ما معتق�دی ھمھ معضالت انقالب است . بھر حالاالسرار خود ـ شناسی انقالب می باشد کھ بھ مثابۀ سر ھ ب�ورمان ت�ا این کتاب از جنب�ھ ھ�ای گون�اگون نش�ان داده ای�م ک�ھ عم�ال ام�ام خمین�ی و راه و روش وی در کش�یتش ده و حق�انامروز پرچمدار ادامۀ ایدئولوژی شریعتی بوده است و ھمھ نظریات شریعتی را ب�ھ اثب�ات رس�انی

بیای الھ�یو محسوس ساختھ است و زمینھ را برای شکوفائی معرفت ناب اسالمی و شریعت حقھ ان را عریانم�ده وش پدی�د آفراھم نموده است منتھی بر خراباتی کھ در طی این ربع قرن اخی�ر ب�ھ واس�طھ ک�ل ای�ن راه و ر

اده ده ای رخ ی ھ�ر اراداست کھ بھ قول حافظ در خراب�ات مغ�ان ن�ور خ�دا م�ی بین�یم ... . ای�ن خراب�ات در ورادر اقع�ھ در ص�واست و فقط مربوط بھ اراده خاص پروردگار دربارۀ سرنوشت ایران است . در اینجا بھ یاد آن

ب ش�دیدتریناع�را«اسالم می افت�یم ک�ھ ب�ا ن�زول ای�ن آی�ھ از ق�رآن ھم�ھ اص�حاب کب�ار پی�امبر مت�وحش ش�دند : ان ش�اره ب�ھ س�لماام�ھ دی�نش پ�س از وی س�ئوال کردن�د ک�ھ او ب�ا کھ از پی�امبر درب�ارۀ اد». کافران و منافقانند

ن مھ�د ی ایرانی�افارسی فرمود : این مرد ق�ومی دارد ک�ھ حق�ایق دی�ن م�را در آس�مانھا خواھن�د یاف�ت ... . یعن�ھ�د ی ای�ران منھائی حق دین محمد خواھند شد ھمانطور کھ مھد نخستین توحید یعنی دی�ن زرتش�ت بودن�د . یعن�

ر دین است .اول و آخ

ف�ت وادی معر این حقیقت واضح و مس�لم اس�ت ک�ھ خ�ود انبی�ای الھ�ی نی�ز ماھیت�ا ع�ارف ب�وده ان�د و خ�دا را درم�ان ھس�ت و ای�ن انفس در دل خود یافتھ اند و شریعت آنھا طبیعتا واکنش رفتاری آنھا از اعماق دلش�ان ب�وده

و ش�ریعت دی�ن قی خدا را در دل�ش م�ی یاب�د و ل�ذادر تعریف قرآنی آن است . یعنی مؤمن حقی» مؤمن«معنای لی�دی روثی ـ تقبی نیاز است از اینکھ بھ پیروی از شریعت تاریخی ـ مو وی ھم قلبی و خود جوش است و لذا

دستش�ان جوشیده و حی و حاضر است . ھمانطور کھ غیر مؤمن�ان ھ�ر م�ذھبی وی دین از فطرتبپردازد زیرا م�ذھب ھ تقلی�د ودر آسمانھا می خوانند (در جائی بسیار دور) . بنابر این مس�ئل بھ سوی آسمان است و خدا را

ھ ض�ور داش�تحبیش ت دین ایمانی در ھم�ھ ج�ا کم�اتقلیدی کھ از بطن روحانیت مذاھب می جوشد نیز بھ موازاانھ مؤمن است و حداقل اتصال مردم بھ مذھب را ممکن می ساختھ است کھ البتھ مذھب شرک است و خالص و

ی�ت یخی روحاننیست ولی مقامی پیشرفتھ تر از عرصھ جاھلیت و حاکمیت مطلقۀ غرایز است . و ای�ن ح�ق ت�ارارن�د ر و زور دو رسالھ ھای عملیھ و تقلید است کھ البتھ منظور روحانیت منافق کھ دست در دس�ت حاکم�ان ز

ت ه فق�ط اقلی�پ�اکترین ب�وده ان�د و ھم�وارنیست ک�ھ البت�ھ روحانی�ت ش�یعھ در می�ان ھم�ھ روحانی�ت ھ�ای م�ذاھب ان�د نیا نم�ودهدکوچکی از روحانیت شیعھ بھ خود ـ فروشی و خیانت و نفاق پرداختھ اند و دین راوسیلھ کسب

. علمای شیعھ بھ ندرت چنین بوده اند .

٧٨

ـ شرک معیشتی : ٢

ع عل�ل ھ�ر ن�وعھ وج�ود دارد ک�ھ عل�ت الولی یک نکتھ بس دقیق و مھم درب�ارۀ روحانی�ت س�الم و ش�رافتمند ش�ی »ارت�زاق« شرک در میان آنان است کھ این شرک را طبع�ا ب�ھ مقل�دان خ�ود ھ�م اش�اعھ م�ی دھن�د و آن مس�ئلھ

است.

ل س�الم مب�د رزق حالل و پاک از اصول بنیادین شریعت عملی و اخالق دینی در ھم�ھ م�ذاھب ب�وده اس�ت و در ای عل�ی (ع) م� وتا آنجا کھ قرآن کریم مبدل بھ یک کتاب اقتصادی شده است بھ اصل اول دین عملی شده است

در ج�ائی رزق شماست ، رزق خود را پاک کنی�د ت�ا دی�ن ش�ما خ�الص ش�ود . و فرماید کھ ای مؤمنان دین شمامعیش�ت پوست و گوشت و خون شماست . درست بھ ھمین دلیل آداب مربوط ب�ھ دیگر می فرماید کھ دین شما

ای عملی�ھچن�ان اھمیت�ی در اس�الم و خاص�ھ ش�یعھ دارد ک�ھ ب�ھ ح�ق ھم�واره بخ�ش مھم�ی از رس�الھ ھ� و تغذیھن�ی ال ب�ر زمیمربوط بھ ھمین امر است و چنین اھمیتی در ھیچ مذھب و فرقھ دیگری یافت نمی شود . وای�ن د

م�ذھبی ھ�م کون�ومیزمزم و ی�ا او رئالیستی بودن اسالم و تشیع است کھ می توانید آن را ماتریالیزم یا پراگم�اتیاس�ت ظار معراجھمانطور کھ اسالم تنھا مذھبی است کھ بر خاک سجده می کند و در این سجده در انت بنامید .

.

ز کسانی ند یعنی او اما خود روحانیت شیعھ و اصال ھر مذھبی و خاصھ مراجع تقلیدش بایستی از مؤمنان باشول ئل درج�ھ انھ فقط موروثی و تقلیدی . و برای چن�ین ام�ری از جمل�ۀ مس�ا کھ دینشان قلبی و عرفانی است و

ب��زرگ اس��ت ک��ھ رزقش��ان پ��اک و ح��الل باش��د . درس��ت ب��ھ ھم��ین دلی��ل ھم��ھ پی��امبران و امام��ان م��ا و عارف��اناع�ت ع) ش�غل زرخودشان کار می کرده اند و خاصھ کار یدی انجام می داده اند . بھ ھم�ین لح�اظ ام�ام ص�ادق (

رای مؤمنان از بھترین مشاغل می خواند و خود ایشان ھم یک زارع بود . را ب

ت معن�وی کال یک اصل تجربھ شدۀ تربیتی وجود دارد و آن اینکھ کسی ک�ھ ب�رای خ�ودش ی�ک وظیف�ھ ی�ا رس�التقل داش�تھ یس�تی ج�دای ای�ن رس�التش ش�غلی مس�می خواھد با» مربی«و » معلم«قائل است و کال خود را یک

لھ�ی ب�وده ن انبی�ای او از بابت تعلیم و تربیت دیگران مطلقا ارت�زاق نکن�د . ای�ن نی�ز از س�نت ھ�ای بنی�ادیباشد ھ�م را ک�ال است کھ از بابت رسالت خود از مردم مزد نمی گرفتند و عج�ب اس�ت ک�ھ ای�ن س�نت بنی�ادی و ب�س م

نی�اد ب�دل ب�ھ بمی و خاص�ھ ش�یعی مروحانیت مذاھب بھ فراموشی سپرده اند و این فراموشی در روحانی�ت اس�ال» م�زد«ی�ن شرک تا سر حد نفاق شده است ک�ھ در پی�روان ھ�م اش�اعھ م�ی یاب�د . وفرق�ی نم�ی کن�د ک�ھ انس�ان ا

تصادی بدیل اقناحق و مشرکانھ را بھ چھ روش غیر مستقیم و رندانھ ای از مردم بھ دست آورد . این یعنی ت دین بھ دنیا .

دع�وی جم�اعتی ک�ھ را در سطوح پائین تر لمس می کنیم . مثال جماعت معلمین . و ک�ال ھ�راھمیت این مسئلھ

ل خ�ود بت این عماشاعھ معنویت و روحانیت و عرفان و عشق و انسانیت و معرفت را در مردم دارد اگر از باجب�ور مای�د و متعل�یم ن ارتزاق کند باطنا مشرک و بھ تدریج منافق می شود و در ظاھر عمل نم�ی توان�د ح�ق را

رد و گرن�ھاست از بابت حقوقی ک�ھ م�ی گی�رد در ح�ق دخ�ل و تص�رف نمای�د و آن را مط�ابق امی�ال م�ردم در آوارد وحانی�ت ورزقش در خطر می افتد و مشتریانش را از دست می دھد . حاال این مسئلھ را بھ ح�ریم دی�ن و ر

ی ایم�ان قلب� از معیشت اصل اول رسیدن بھ دین خالص وکنید تا عمق فاجعھ بھتر درک شود . پس جدائی دین ل ی�ن اص�ل او و در ھ�یچ دوره ای از ت�اریخ ش�یعھ ش�اید ااست کھ برای روحانیت از نماز ھم واج�ب ت�ر اس�ت .

.می ای�ران دین در عرصۀ معیشت ، تا این حد بھ بوتھ فراموشی س�پرده نش�ده ب�وده اس�ت ک�ھ در انق�الب اس�الۀ تی در نقط�دورۀ صفویان ھم رخ داده کھ محل صدور شیعھ ای گردی�د ک�ھ ب�ھ ق�ول ش�ریع مشابھ این نسیان در

د نم�ی ی را تقلی�مقابل تشیع علوی قرار دارد . اگر قرار است شیعھ و مقلد علی باش�یم پ�س چ�را ک�ار ک�ردن عل�ھ ب�س�ت خ�الی د کنیم تا آنجا کھ آن حضرت حتی درآمد حاصل از بازوی خود را نیز جملگی صدقھ م�ی داد و ب�اود خ�ی از دس�ت خانھ می آمد در حالیکھ فاطمھ و فرزندانش لقمھ ای نان خشک ھم در خانھ نداشتند . این یعن�

خدا روزی خوردن کھ باشد طلبمان . یده اس�ت واینھمھ فس�اد اقتص�ادی اس�ت ک�ھ کش�ور م�ا را در جھ�ان ب�ھ مق�ام اول رس�ان این نسیان عظیم اساس

ی ای�دئولوژ ت ش�یعھ را ب�ھ ھولن�اکترین ش�کلی ب�دنام و روس�یاه س�اختھ اس�ت و گ�وئیاسالم وانق�الب و روحانی� !مال پلید انقالب را مبدل بھ این شعار ساختھ است کھ : نماز می خوان و ھر چھ خواھی کن ! تقدیس اع

٧٩

ـ شرک معرفتی : ٣

اطن و روح وب�ثی مح�ض اس�ت ک�ھ از این از معجزات شیطانی نماز تقلیدی ـ مورو» . نماز«باز رسیدیم بھ » ل�ی الجھ�نم یص�لون ع«ک�ریم تع�ین گردی�ده و ب�ھ ق�ول ق�رآن گش�تھ و کان�ال ورود ش�یطان معرفت بھ کلی تھی

وی عادت ک�ھ ر(نمازگزاران از » نعن صالتھم ساھون الذینھم یراؤ«مصداق (نمازگزاران بر دوزخ) است ومبدل ان یک شبھز گروه دشمنان دین می خواند در سوره ماعون . و انسریاکارانند) است کھ خداوند آنھا را ا

ی�د نم�ازش آبھ نمازگزاری ریائی و منافق نمی شود بلکھ بھ میزانی کھ معیشت وی از دین فروشی بدس�ت م�ی ملج�م وب�ن ان ھمان نمازی است کھ ش�مر و وی را بھ دوزخ ھدایت می کند و عمال سجدۀ بر شیطان است . ای

ام حس�ین رار از اذان س�ر ام�سعد و امام کش می پرورد و در روز عاشورا ب�رای قض�ا نش�دن نم�از زودت�عمر ج�م و ش�مر ملمثلھ می سازند . وس�واس ھ�ای اب�ن ند و بالفاصلھ اقامھ صلوة می کنند و سپس بدنش را می بر

لی�دی و ول نم�از تقدر نماز خواندن مشھور است . این اش�د کف�ر اس�ت ک�ھ محص� اشعری و اشعث و ابو موسین را مس�لمی ن�ھ غیر قلبی است و این است کھ قرآن کریم در دھھا آیھ فقط مؤمنان را بھ نماز دعوت می کن�د و

الھ ھ��ای . یعن�ی کس��انی را ک��ھ دینش�ان قلب��ی و خ��ود ج��وش و روح�ی و عارفان��ھ ش��ده اس��ت . بن�ابر ای��ن در رس��م�ھ وت ب�ھ اقاماھی�ت روش�ن کنن�د و مؤمن�ان را دع� عملیھ واجب است کھ مراجع تقلید تکلیف نماز را بھ لح�اظ

ورھن کنن�د نماز کنند و بایستی نشانھ ھای ب�اطنی و ظ�اھری ایم�ان را ھ�م ب�رای خوانن�دگان خ�ود واض�ح و مب�و رین اعتق�ادملج�م پ�رور م�ی ش�ود و ابت�دائی ت�د دین ریائی و س�ھوی ش�ده و اب�ن گرنھ این رسالھ ھا فقط مول ر ک�ھ ام�ر می سازد و شریعت را ب�ھ خ�دمت ظل�م و اش�اعھ فس�اد م�ی گی�رد . ھم�انطو احساس دینی را ھم نابود

رآن ق�داوند در و کال خحجاب ھم در قرآن مخاطبی جز زنان مؤمنھ ندارد کھ آن ھم تازه امری مستحبی است . ھ س�د ب�چ�ھ ر فقط مؤمنان ھستند و نھ مسلمین ت�ا و کریم جز بھ مؤمنان امری ندارد یعنی مخاطب شریعت فقط

ن مؤمن ھم�ا یھود و نصاری و سایر فرقھ ھا و مکاتب غیر مذھبی . عدم واضح و معین کردن مسئلھ ایمان و ض�د ش�ریعت . می نامیم : روحانیت ضد روحانی�ت : ش�ریعت» شیعھ ضد شیعھ «علت آن فاجعھ ای است کھ

م�ل ووتش�خیص ن�دادن ادع�ا از عتشخیص ندادن مسلمان از مؤمن ھمان تشخیص ندادن میزان ش�ریعت اس�ت ودی و خ�تشخیص ندادن ظاھر وباطن و تشخیص ندادن شیعھ از س�نی . در حقیق�ت آنک�ھ ھن�وز دی�نش قلب�ی و وری�م ک�ھ عارفانھ و روح�ی نش�ده اس�ت اگ�ر مس�لمان باش�د س�نی اس�ت حت�ی اگ�ر اس�مش ش�یعھ باش�د . ب�ھ ی�اد آ

از ش�ده باش�د یدی بودند کھ ب�دون آنک�ھ اسالمش�ان قلب�یبزرگترین و شقی ترین دشمنان علی ، نمازگزاران تقلا دیوان�ھ ی�د آنھ�ا رریا و سھو و بخل نماز می گزاردن�د و از آداب پی�امبر و عل�ی (ع) تقلی�د م�ی کردن�د . ای�ن تقل

ترین آنھ�ا ده ش�دند ک�ھ مش�ھوریک جماعتی علنا دیوانھ بودند ک�ھ ب�ھ جنای�ت کش�ی» خوارج«ساخت و در واقع نوان یک اسوه است . ملجم بھ عابن

جھ�نم و پس نماز بھ ھمان شدت کھ صراط المس�تقیم ھ�دایت و مع�راج م�ؤمن اس�ت م�ی توان�د ص�راط المس�تقیم

محشور شدن با شیاطین باشد طبق نص صریح قرآن کریم .

ایت�ان ھالم در دلخداوند در قرآن می فرماید کھ مگوئید ک�ھ مؤمن�انیم بلک�ھ بگوئی�د ک�ھ مس�لمانیم زی�را ھن�وز اس�است . ای�ن خدبا وجود » خدا«پدید نیامده است . عدم تشخیص مسلمان و مؤمن دقیقا مثل عدم تشخیص واژۀ

ض�د ه و تش�یعل ھمھ بدبختی ھا و فسادھائی است کھ در کشورمان بھ نام تشیع رخ دادعدم تشخیص علت العل ایرانی را . انی ضد ت ضد روحانیت را و ایرتشیع را پدید آورده است و انقالب ضد انقالب را . و روحانی

در ب��ھ ی��اد آوری��م ک��ھ ش��ریعتی در آخ��رین س��خنانش ک��ھ در حک��م وص��یت نام��ھ اوس��ت در ی��ک مص��احبۀ خ��انگی

یم�ان اس�لمانی و مدوران بازداشت خانگی اش گفت کھ : کل مبارزه و انقالب را کنار بگذاری�د و بیائی�د تکلی�ف آینده را پیش بینی کرده بود زیرا کل گذشتھ را می شناخت .را معین کنیم . او کل

ن�ام » مخل�ص«و بلک�ھ » ملت م�ؤمن«انقالب مکررا شنیده ایم کھ از برخی روحانیوندر سخنان ایدئولوگھا و

می برند . این سوء تفاھم ھولناک علت العلل ھم�ھ انحراف�ات و ب�ن بس�ت ھ�ای م�ا در ط�ی ای�ن رب�ع ق�رن اخی�ر بی��ان واض��حی از ش��رک عظیم��ی اس��ت ک��ھ در ای��دئولوژی انق��الب و ای��دئولوگھایش بع��د از انق��الب اس��ت . ای��ن

حضور داشتھ و کل کشور را در شرک غرق نموده و بھ نفاقی آشکار رسانیده است کھ از فرط ع�ذاب می�ل ب�ھ م�وروثی از آداب کفر بی ریا دارد کھ ھمان میل بھ آمریکاست . ریشۀ تاریخی این شرک ھمانا تقلی�د مس�لمان

٨٠

مؤمن قلبی است کھ در رسالھ ھای عملیھ مکتوب و رسما در تاریخ شیعھ تعلیم داده شده اس�ت یعن�ی عب�ادات .تقلیدی

ای ح��ذف واض��ح ش��د . تجرب��ۀ انق��الب م��ا زمین��ھ اب��دی را ب��ر» اس��الم منھ��ای روحانی��ت «پ��س معن��ای حقیق��ت ھ مان اس�ت ک�ھفراھم نموده است و تنھا راه نجات روحانیت وجودی روحانیت مشرک از اسالم و تاریخ شیعھ

ھ واس�طھ ب�ارائھ دادیم و واضح ساختیم : شرک زدائی از خویشتن بھ لح�اظ معیش�تی و ش�رک زدائ�ی از م�ردم اصالح ذاتی رسالھ ھای عملیھ بدانگونھ کھ شرح دادیم : شرک اقتصادی و شرک معرفتی !

ـ ستون شرک : ۴

ن و ش�وھرھا فوت وفنی آموخت ت�ا ب�ا بک�ار ب�ردن آن عاش�ق ش�وند ؟ آی�ا م�ی ت�وان ب�ھ زان بھ مردم توآیا می ورن�وگرافیپفوت وفنی را آموخت کھ با بکارگیری آن در زیر لحاف ، عاشق ھمدیگر شوند ؟ البت�ھ مؤسس�ات

روس�پی ن رواب�طدر غرب مدتھاست کھ مشغول ھمین رسالت ھستند و نتیجھ این شده کھ رواب�ط زناش�وئی ع�یان در یا عشق ی�ا عش�ق گف�تن کس�ی عاش�ق م�ی ش�ود ؟ اگ�ر م�ی ش�د ک�ھ ھم�ھ پس�ر ،خانھ ای شده است . آیا با

ت است .ف خیابانھا بھ دنبال دختران عاشق می شدند و نھ فاسق . زیرا عشق بانی وفا و ع

ای ک�ھ کلیش�ھ ست و ن�ھ ذھن�یعبودیت ، عشق ورزی با خداوند است و فوت وفنی ندارد زیرا واقعھ ای قلبی الید نمی لقین و تقباشد . اگر نماز معراج مؤمن است کھ است و دیدار با محبوب است با اکراه و ریا و زور و تد بھشت ا گفتھ انمتوان بھ دیدار محبوب رفت اال اینکھ آن دیدار سراسر جھنم می شود . ھمانطور کھ عارفان

ھ خداست .و جھنم دو وجھ و دو راه رسیدن ب

م م��ؤمن حقیق��ی ، مس��ت حض��ور ح��ق در دل خویش��تن اس��ت ب��ھ ھم��ین دلی��ل مؤمن��ان حقیق��ی را در ص��در اس��الودن�د ) و ع�ا ک�رده بمجنون می خواندند(آنانکھ ھنوز ایمان نی�اورده و اس�ما مس�لمان بودن�د و اس�الم را ت�ازه اد

د را ب�ر ھ اعم�ال خ�ود ب�ھ میزان�ی ک�ھ ف�رد ص�ادقانایمان رخ می نمایالبتھ کھ از ادعای مسلمانی است کھ نھایتا زق خ�ود راساس دین اصالح می کند و صدق و قناعت و انصاف و پاکدامنی و صبر وتوکل پیشھ م�ی س�ازد و

وت ف�رآن ک�ریم را حالل می کند . ایمان قلبی اجر این جھاد است و عین عاشق شدن است . بھ ھمین دلیل در قی ا افت�ادۀ م�اد پ�در حالیکھ جزئی�ات بس�یاری از ام�ور پ�یش معین نشده است اصال وفن و جزئیات اقامھ صلوة

. نم�از اس�ت . برای ھمین است کھ در قرآن ھرگز سخن بر سر قرائت نماز نیست بلک�ھ اقام�ۀمعین شده است چط�ورس�ت . حتی اینک�ھ م�ؤمن بایس�تی در اقام�ھ ص�لوة چ�ھ آی�ات و س�خنانی ب�ر زب�ان آورد نی�ز مع�ین نش�ده ا

وق�در آزاد خداوند مھمترین امر مؤمن�ان را ت�ا ای�ن ح�د مس�کوت نھ�اده اس�ت ؟ چ�را س�تون دی�ن مؤمن�ان را این خواھ�د دل مختارانھ واگذار کرده است ؟ زیرا بھ قول موالی رومی نم�از آن وادی ای اس�ت ک�ھ : ھ�ر چ�ھ م�ی

و ی کلیش�ھ ای. بھ ھمین دلیل نمازھاتنگت بگو ھیچ آدابی و ترتیبی مجو. و این وادی عشق بھ خداوند است تکنول�وژی تقلیدی تا سر حد جنون فوت وفن ش�کیات دارد ک�ھ ت�ا قیام�ت ھ�م ح�ل ش�دنی نیس�ت و ب�رای ح�ل آن

زاینده و فانتھا و غرب و کامپیوتر بھ مدد آمده است تا نماز را مبدل بھ ایدئولوژی ابلیس سازد . این شک بیرک ز نقص و ش�اقا بر سر نماز سراغ نمازگزار تقلیدی می آید حجت واضحی ااین حواس پرتی ھولناک کھ اتف

ر ھ��ر دنی . ت��ا اس��الم در دل رخ ندھدانس��ان غ��رق در ش��ک و ش��رک اس��ت ذات��ی آن دارد . ش��ک یعن��ی ب��ی ایم��اا ک�ھ ش�رک ر امری . لذا فصل مربوط بھ نماز و شکیات آن در رسالھ ھای عملیھ قلب شرک این رسالھ ھاست

از ض اقام�ھ نم�ازد و ل�ذا ب�ھ ق�ول مع�روف ب�ھ مح�س�بھ ایدئولوژی می کند و فرد نمازگزار را دیوان�ھ م�ی مبدل ا ب�ر دوزخآدمی بھ یاد بدھکاری ھایش می افتد و شیاطین از ھم�ھ س�و وی را محاص�ره م�ی کنن�د و ل�ذا وی ر

ھت�ر م�ی ز نماز باد کھ تا قبل وارد می سازند و ساجد ابلیس می کنند. ھمھ نمازگزاران این چنینی اعتراف دارن .توانند حواس خود را جمع کنند و احساس و حال لطیف تری دارند و خدا را نزدیکتر می یابند

ھ بس�ا چ�کردن�د و و بھ یاد آوریم کھ تا چھ حدی حاکمان ب�ر ارک�ان نظ�ام م�ا علن�ا م�ردم را مجب�ور ب�ھ نم�از م�ی

را اق�ل آنھ�ادن�د از رزق و کارش�ان ع�زل م�ی نمودن�د و ی�ا المردمی را کھ حاضر ب�ھ نم�از ری�ائی و اکراھ�ی نبود ض�در نم�از تنبیھ می کردند . واین یعن�ی واض�ح ت�رین روش من�افق ک�ردن ی�ک مل�ت و انق�الب . یعن�ی اک�راه

ھ ک�روغ�ی اس�ت دینی ترین و ضد خدائی ترین و ضد انسانی ترین اکراه و ستم ممکن می باشد . وبزرگت�رین دار ابط�ھ برق�ررش می گوید زیرا بھ دلش دروغ می گوید زیرا فقط از طریق دل می توان�د ب�ا خ�دا انسان بھ خود

شانھ ھ�ای ننماید و دلی کھ ھنوز مؤمن نشده است بدین طریق مریض و دیوانھ می شود و این مرض قلبی از ی در روان� ام�راض جس�مانی و عص�بی و بیم�ار ک�انون ھم�ھمنافقین است کھ در ق�رآن ذک�رش رفت�ھ اس�ت . دل

ن م�ریض ت�ری یم ق�رآن اس�ت .ب�ھ ھم�ین دلی�ل ام�روزه م�ا دارای. این تعل مفاسد اخالقی بشر است و کانون ھمۀ ملت جھان ھستیم .

٨١

تق�اد ش�رعیپس تقلید در امور عبادی و مخصوص�ا نم�از آم�وزۀ ابل�یس اس�ت . ویادم�ان باش�د ک�ھ بزرگت�رین ان

ل�ی عھ مری�دان اب آداب نم�از خوان�دن ب�ود و ک�ال اص�حاب ص�فھ ک�منافقان صدر اسالم بھ مریدان علی (ع) در ب بودند متھم بھ بی مباالتی در شرع و احکام عبادی می شدند .

ک�ر ش�ده ک�ھذاگر صلوة امری بر ھمھ مؤمنان و در رأس آنان ب�ر پی�امبران ب�وده اس�ت و در ق�رآن ھ�م مک�ررا است فاوت بودهوش اقامھ صلوة پیامبران با یکدیگر متھمھ پیامبران اقامھ صلوة می کرده اند ولی پس چرا ر

ط�ور و گرنھ م�ی بایس�ت ش�کل ظ�اھری نم�از مس�لمانان و یھ�ود و نص�اری ھمس�ان م�ی ب�ود . در ق�رآن ھ�م ب�ھ.. حت��ی از .واض�ح از ان��واع و درج��ات اقام�ھ ص��لوة ی��اد ش�ده اس��ت : ق��انتین ، راکع�ین ، س��اجدین ، ذاک��رین و

عضلۀ دائ�مماست کھ بصورت حرکاتی بھ سوی دو پھلو می باشد . و از مبرده شدهصلوة نشستھ و خوابیده ناآیا انسان لوة بود ؟صو کسانی کھ بالوقفھ در حال نمازند . آیا چگونھ می توان دائما در الصلوة نام برده شده

واضح است و خداوند شاعر نیست کھ غلو نماید .» دائم«خواب و خوراک ندارد؟ معنای ی ھ ھ��ااز ص��لوة عارف��ان ب��زرگ چ��ھ معرک��ت��ی ام��روزه ش��اھدیم ک��ھ چگون��ھ فرق��ھ ھ��ای درویش��ی ب��ھ تقلی��د م��ا ح

ط�وار ااس و ادا و بھ راه می اندازند . این ھم نوع دیگر از ھمان تقلید است کھ در لب�» سماع«فاسقانھ ای از تالء ب�ھ ک�ھ ع�ذابش اب� عرفانی پنھان شده است و شعبھ ای از مذھب ض�د م�ذھب و ش�یعھ ض�د ش�یعھ م�ی باش�د

ند . یون می ش�واعتیادھاست کھ برای ایجاد خلسھ و مستی بھ اصطالح مؤمنانھ ـ عارفانھ متوسل بھ بنگ و افر ای�ن ث�ارش را داین نفاق عرفانی است کھ بھ مراتب ھولناک تر و تباه کننده تر از نفاق شرعی می باشد ک�ھ آ

آنھا از مصادیق ام الفساد ھستند . سلسلھ ھای بازاری بھ وضوح شاھدیم کھ مشایخ ود اده ان�د خ�دپس می بینیم کسانی کھ مالک مسلمانی و انقالبی بودن را نماز و حجاب س�ھوی ـ اکراھ�ی ق�رار ن اطی و دش�ممبشر و ای�دئولوگھای ش�رک ونف�اق ب�وده ان�د و اس�وه ھ�ای التق�اط . و ھم�ین ھ�ا ش�ریعتی را التق�

ه نش�ان داد شریعتی آئینھ دوران ما ب�وده اس�ت ک�ھ عی�ب ھ�ر کس�ی را ب�ھ ویاسالم ناب محمدی می خوانند . ورف�ان ه اس�ت و عاست ولی عموما ھمھ آئینھ را سنگسار نموده اند . پس شریعتی مبین اسالم ناب محمدی بود. یش ک و ن�ھ ق�رعلوی . پس بیائیم و ب�ھ او رجع�ت کن�یم ، ب�ھ اس�الم و تش�یعی زن�ده و مل�ی از تب�ار س�لمان پ�ا

تکلیف قریش را خود قرآن معلوم ساختھ است .

یب�ت ام�ام غص) پس از شریعتی امیت اسالم و تشیع برای ما ایرانیان است . ھر چند کھ بھ قول پیامبر اکرم (ھ نطق در ایرانی ب زمان ، روح و حق دین محمد و معرفت علی (ع) بھ ایرانیان انتقال یافت و از زبان عارفان

وی را ق�رآنھمین دلیل شیخ بھائی آن عالم و عارف منحصر بھ فرد جھان شیعھ ، کت�اب مثن�وی مول�آمد . بھ م��ا . رای دورانفارس�ی م�ی خوان�د ، یعن�ی ق��رآن ام�ی ام�ت ای�ران . آث��ار ش�ریعتی نی�ز ب�ھ ھم��ین گون�ھ اس�ت ب�

م��ام و ش��اھدیاھ��ر پی��امبر و اس��ت ک��ھ : ش��ریعتی اس��وۀ ایرانی��ت اس��الم اس��ت و ای��ن دقیق��ا ھم��ان معن��ای امی��ت حقانیتش آن است کھ بھ زبان مادری سخن گوید . این آموزۀ قرآن است .

ا ه اس�ت . م�روحانیت شیعھ ھنوز ھم زنده است و چون آتشی زیر خاکستر است . این کتاب خاکستر روبی کردت ای�ن ری نیس�ت . دس�نیز ھمچون ش�ریعتی اع�الن م�ی کن�یم ک�ھ ج�ز ب�ھ ھم�ین روحانی�ت ش�یعھ ھ�یچ امی�د دیگ�

نج�اتی ج�ز روحانیت پاک مانده از شرک و نفاق را م�ی بوس�یم و در دس�ت ش�ریعتی م�ی نھ�یم . زی�را ھ�یچ راه اتحاد این دو دست وجود ندارد و مابقی راھھا جملگی چاه سقوط آزاد ماست .

ـ نتیجھ : ۵

ی�را ای�ن دو زملموس تر م�ی ی�ابیم » ی نفتاقتصاد منھا«را در فھم » اسالم منھای روحانیت «پس منظور از » نف�ت«ق�ع ت�ز در وا تز بھ مثابۀ دو کفھ ترازوی استقالل و ھویت ملی ما از دیدگاه شریعتی است . در ای�ن دو

ر ع�ین ح�ال مترادف یکدیگر فھم می شوند . نفت حیاتی ت�رین س�رمایۀ اقتص�اد مل�ی ماس�ت و د» روحانیت«و ار و تنب�ل می مفت خ�ویھ تمامیت استقالل مادی ماست و نیز ملت ما را مبدل بھ قواستعماری ترین ابزار بر عل

د ح��الل و م��ی س��ازد و از ھ��ر ن��وع فعالی��ت و خالقی��ت علم��ی و اقتص��ادی ب��از م��ی دارد و پی��دایش ی��ک اقتص��اتھا و یاس��سش��رافتمندانھ را در کش��ورمان ت��ا س��ر ح��د مح��ال م��ی س��ازد . ونی��ز اس��تراتژی مل��ی م��ا را بازیچ��ھ ر عرص�ھ داستراتژی ھای نفت خ�واران جھ�انی م�ی نمای�د . پ�س مھمت�رین عام�ل از خ�ود ـ بیگ�انگی مل�ی م�ا

رح�وم مک�ھ اص�لش از » اقتص�اد منھ�ای نف�ت«ول�ی آی�ا منظ�ور ش�ریعتی از ت�زحیات اقتصادی ـ سیاسی اس�ت . ھ�ای اس�الم من«رب�ارۀ ت�ز عنا دمصدق بود ھمانا نابود ساختن چاھھای نفت بوده است ؟ عین ھمین واقعیت و م

کل ت�اریخی اشماست روحانیت بھ این ش علت العلل مادی غرب زدگی» نفت«مصداق دارد . اگر »روحانیتیس�تی ی�ت م�ا باکھ عین عربیت است علت العلل از خود ـ بیگانگی فکری و معنوی ما بوده اس�ت . یعن�ی روحان

ه پرون�ده ز آغاز نشدکھ نفت ما کھ با نھضت ملی شدن نفت آغاز شد و ھنوامیت یابد یعنی ایرانیت . ھمانطور اش تا بھ امروز مختومھ است .

موالی رومی و قبل از وی سلمان فارسی از بانیان ام�ی س�ازی دی�ن و اس�الم وتش�یع در کش�ور م�ا بودن�د ول�ی نف��ی و جان�ب روحانی��ت م�ا غالب�ا ای�ن حرک�ت ھرگ��ز اس�تمراری ج�دی و ھم��ھ جانب�ھ نیاف�ت و بلک��ھ متأس�فانھ از

٨٢

انکار و گاه لعن شده است . خود امام خمینی ارادتی وافر بھ م�والی روم�ی داش�ت و معتق�د ب�ود ک�ھ ب�رای فھ�م اسرار مثنوی یک عمر کفایت نمی کند و دو تا عمر الزم است .

ج گری ھ�ای رای� ھمان درویشی »اسالم منھای روحانیت «بھر حال این نکتھ را نیز اشاره کردیم تا منظور از

» ی�ت نھای روحانماسالم «بازار تلقی نشود و نھ آن عرفان مدل آمریکائی . بھ زبان بسیار ساده و ملموس ، یع ش�تاس�الم و یعنی اینکھ ھر فردی این اجازه را بھ مغز و دلش بدھ�د ت�ا درب�ارۀ دی�ن وحق�ایق مت�ا فیزیک�ی و

ح و خ�الص و آن را بتوان�د بی�ان کن�د ت�ا بت�دریج در تض�ارب آراء اص�الفکر و احساسی از خودش داشتھ باش�د و ف�ت ک�ھ نش�دگردد . این ھمان راه و روش امی شدن دین است یعنی ملی شدن اسالم درست مثل مل�ی ش�دن نج�ازه را اید این افقط شعارش باقی ماند . آیا این تزی ضد اسالم و روحانیت است ؟ منظور این است کھ ھمھ ب

رائ�ھ داد داشتھ باشند و این امک�ان درون�ی را ک�ھ روح�انی ش�وند و ھ�ر کس�ی احس�اس و فک�ر جدی�دی از دی�ن او زن�ده ش�ود متھم بھ الحاد و جاسوسی نش�ود . یعن�ی فک�ر دین�ی ب�وی م�رگ واع�دام ندھ�د . یعن�ی اینک�ھ دی�ن

رین فک�ری ب�ودمھلکت�» م اس�ت اسالم ھمان روحانیت است و روحانیت عین اسال« مردم را زنده کند . اینکھ ر دو را وحانیت ھکھ در کشور ما بتدریج مبدل بھ ایدئولوژی شد . این ایدئولوژی می رود کھ ریشھ اسالم و ر

ر در از ای�ن براندازد . این ایدئولوژی بیانگر اشد سیاس�ی ش�دن مح�ض اس�الم اس�ت و ش�رک و کف�ری بزرگت�ھم�واره لک�ھ بو » م�ن اس�الم ھس�تم «ود پیامبر اسالم ھم نمی گفت کھ کشور ما رخ نداده است . در حالیکھ خ

ک�ھ آی�ا ھا ھستم کھ گھگاھی بھ من وحی می شود و م�ن ھ�م مث�ل ش�ما نم�ی دان�ممی گفت کھ : بشری مثل شمااس�الم وھ انق�الب مسلمان از دنیا می روم یا کافر ... . و امروزه از ھمھ شبکھ ھای تبلیغی غرب کھ ب�ر علی�

حانی�ت را عین رو دارند کھ اسالم شدیدتر از خود این نظام ما تالش می کنند بھ وضوح می بینیم کھ بسیارکار قشار ملت یاری از امعرفی کنند و بدین ترتیب پرونده اسالم را برای ھمیشھ مختومھ نمایند . و این فکر در بس

تبھک�اری درس�ت اس�ت . ای�ن ای�دئولوژی ما پیدا شده است کھ اسالم اگر ھمان روحانیت اس�ت پ�س ھ�ر ک�اری » انی�ت اس�الم منھ�ای روح«گشتھ است . پس آیا براس�تی ش�ریعتی ای�ن سرنوش�ت را پ�یش بین�ی نک�رده ب�ود ؟ تنھا راه پیشگیری از این فاجعھ ملی ـ دینی است . شریعتی ، مصدق دین ماست .

ی م�از منک�ر ن�د و رب�ا م�ی دھ�د در قب�ال نھ�یامروزه می بینیم کھ ھر کسی کھ مال مردم می خورد ، زنا م�ی کی در چنین وضع گوید : آخوند ھا ھم می کنند . آیا قبل از انقالب ھیچ آخوندی خالف شرع نمی کرد ؟ پس چراعرف�ی ن اس�الم ممردم پدید نیامده بود ؟ این نتیجھ و بازت�اب آن ای�دئولوژی سیاس�ی اس�ت ک�ھ روحانی�ت را ھم�ا

ھ�ان نمون�ھژی ب�انی تم�ام مفاس�د اجتم�اعی و اقتص�ادی در کش�ور ماس�ت ک�ھ در ک�ل جکرده است . این ای�دئولوس�ت ک�ھ ذک�رش بھ معنائی ا» اسالم منھای روحانیت «است و تنھا راه نجات کشور از این ورطھ سقوط ھمانا

مل�ی ع�ا ر را واقو ملی کردن دین . و فقط از این طریق می توان نفت و ھمھ سرمایھ ھای کش�ورفت یعنی امی کوالریسم دارد . س کرد و الغیر . پس می بینیم کھ این تز سکوالریستی نیست و اتفاقا در نقطھ مقابل آن قراردت م�ورد حبت و م�وواقعی ، ایدئولوژی اسالم =روحانیت است . آیا تا بھ امروز ھرگز روحانیت ما از درب م

حاش�ی وحانی�ت فایم شاھد ب�وده ای�م ک�ھ ع�ده ای فق�ط ب�ھ ر نقد و بررسی قرار گرفتھ است ؟ در عمری کھ کردهوحانی�ت رمنانھ از کرده و مابقی ھم آن را تماما تقدیس نموده اند . دکتر شریعتی آغازگر یک نقد و بررسی مؤ

و ت نف�س اس�تما بوده است بیائیم ای�ن راه را ادام�ھ دھ�یم . خ�ود ـ انتق�ادی ک�ھ یک�ی از مھمت�رین وج�ھ معرف� اش�یم و ازفس ھم کھ صراط المس�تقیم اس�الم اس�ت پ�س بی�ائیم ب�ا خودم�ان رابط�ھ ای اس�المی داش�تھ بمعرفت ن

غ��ین بھ��ائی قب��ل از انق��الب نخس��تین ب��ار توس��ط مبل "ای��دئولوژی اس��الم = روحانی��ت"خودم��ان حس��اب بکش��یم . رق�ھ قانی�ت فحاش�ند و شدیدا شایعھ می شد تا از این طریق منسوخ شدن اسالم را بھ طور ملموس ثابت ک�رده ب

ود ده اس�ت وج�خودشان را . زیرا از این طریق بھ آسانی می توانستند ثاب�ت کنن�د ک�ھ دورۀ اس�الم ب�ھ س�ر رس�ی ت . وچن�ینروحانیت و راه وروش و رسالھ ھای آنھا دال بر این واقعیت اس�ت ک�ھ اس�الم دی�ن عص�ر حج�ر اس�

وده ب�ی�ھ اس�الم واین یک توطئھ جھانی صھیونیزم بر عل اثباتی فقط در اثبات اسالم= روحانیت ممکن می شد .ی�د ک�ھ ستی بھ وضوح بھ گوش می رس�د . پ�س ح�اال بھت�ر م�ی ت�وان فھماست کھ ھنوز از رسانھ ھای صھیونی

بلیغ��ات تآن��انی ک��ھ تھم��ت التق��اطی گ��ری و بھ��ائیگری ب��ھ ش��ریعتی م��ی زدن��د دانس��تھ و نادانس��تھ تح��ت ت��أثیر و غ�ان بھ�ائی. ھ�ر کس�ی ب�ا مبل و م�ی برن�د ن�ددف صھیونیزم را بھ پیش می برصھیونیستی قرار داشتھ و اھدا

ائیگری ب�ھ ھ تھمت بھآثار آنھا آشنا باشد با این طرز کار کامال آشناست . در حقیقت نفس خود بھائیان بودند کام�ام ھ ک�شریعتی می دادند ھمانطور کھ پ�س ازانق�الب ھ�م در محاف�ل خصوص�ی بھائی�ان بس�یار ش�نیده م�ی ش�د

زم�انی ی�ک خمینی را ھ�م از خودش�ان م�ی دانس�تند و ای�ن ش�ایعھ را در م�ردم پ�رورش م�ی دادن�د ھم�انطور ک�ھن واح�د آس�ت ک�ھ در ھمین شایعھ را دربارۀ شاه سابق در جامعھ انداختھ بودند . این شایعھ ای البتھ دو پھلو ا

دو استفاده کالن را برای آنان بھ ھمراه دارد .

یک پدیدۀ کھنھ بنی اسرائیلی است کھ مث�ل بس�یاری از باورھ�ای غل�ط "اسالم = روحانیت"کھ پس واضح شد دیگ��ر از طری��ق آنھ��ا در اس��الم راه یافت��ھ اس��ت زی��را برخ��ی از یھودھ��ای من��افق در دس��تگاه عقی��دتی ـ سیاس��ی

یک یھ�ود ب�ھ ھدۀکھ تفسیر قرآن در خالفت عثمان بر ع ابوبکر و عمر و خاصھ عثمان راه یافتھ بودند تا آنجانام کعب االحبار بود کھ ابوذر را کافر تشخیص داد و محکوم بھ تبعید و مرگ نمود . پس ای�ن ای�دئولوژی بن�ی اسرائیلی ـ صھیونیستی است و عمال ھم کل کش�ور م�ا را ب�ھ س�وی ص�ھیونیزم و آمریک�ا م�ی کش�اند . پ�س ت�ز

٨٣

صھیونیس�تی و ب�رای نج�ات اس�الم و روحانی�ت اس�ت تزی ضد بنی اسرائیلی و ضد » اسالم منھای روحانیت « یعنی تزی ضد مذھب سامری است .

ی�ن اس�الم در اس�ت و الغی�ر . وش�ریعتی ب�انی ا» اسالم ن�اب محم�دی «ھمان تز » اسالم منھای روحانیت «تز ی ایران� المپیروزی انقالب اسالمی واضح ترین نمونھ وقوع اسالم منھای روحانی�ت اس�ت . اس� دوران ماست .

رد . ب�دونکھ روحانی�ت انقالب�ی ھ�م ش�عبھ ای از آن ب�ود ای�ن ھم�ان اس�المی ب�ود ک�ھ ش�ریعتمداری را ح�ذف ک� اینکھ پیروانش از انقالب حذف شوند .

حائ�ل پس منظور از اسالم منھای روحانیت حذف فیزیکی روحانی�ت نیس�ت بلک�ھ اس�المی اس�ت ک�ھ روح�انیتشش�د ت�ا ا داشتھ بارتاریخ جا نمانده و قدرت اجتھاد درباره مسائل روز جھان بین خدا و خلق نباشد و در اعماق

را انیت م�ردهروحانیتی پدید آید کھ واصل بین خدا و خلق باشد و در غیر اینصورت اسالم بھ خودی خود روحک�ھ در هسالم زن�دکند ھمانطور کھ بخش قابل توجھی از روحانیت سنتی ھمواره از کالبد انھا میاز کالبد خود م

وحانی��ت رن��زد م��ردم اس��ت ج��دا ھس��تند و ی��ک زن��دگی م��وزه ای را م��ی گذرانن��د . ای��ن ھم��ان روح��انیتی ب��ود ک��ھ ھ م��ردم و ب��اص��ال ک��ل روحانی��ت زن��ده و متص��ل را ھم��واره از خ��ود دف��ع نم��وده اس��ت. انقالب��ی و خ��الق و زن��ده

م��ت انق��البی��ت خ��الق بزرگت��رین نعانقالب��ی جملگ��ی در خ��ارج از ح��وزه ھ��ای س��نتی بالی��ده ان��د . و ای��ن روحانس�ت . انھ�ا ک�رده اسالمی ایران بوده است و عمال آن روحانیت تاریخی و فس�یل ش�ده را از کالب�د اس�الم زن�ده م

در ھم�انطور ک��ھ خ�ود دکت��ر ش��ریعتی اس�وه کام��ل ی�ک ع��الم و روش��نفکر منھ�ای دانش��گاه اس�ت و مطھ��ری ھ��مبھ�م ذا ای�ن دو ش�دیدا یک�دیگر را درک م�ی کردن�د وعصر خ�ودش اس�وه ی�ک روح�انی منھ�ای ح�وزه اس�ت و ل�

تر از ولی ب�درد ارادت داشتند ولی گوئی شیطان در میان این رابطھ وسوسھ نمود و آن مسائل ناحق را پدید آو د . ھا نمودن آن پیروان جاھل این دو انسان برتر از زمانھ بودند کھ آنھمھ فتنھ آفریدند و سوء استفاده

٨٤

فصل ششم

»بی خودي شریعتی «

٨٥

ی�د آم�ده ھر فرد بشری ھمان�ا مجموع�ۀ واح�دی از ھوی�ت آگاھان�ھ اوس�ت ک�ھ در قلم�رو عم�ر دنی�وی پد» خود«قتصادی . است و عبارت است از وراثت ھا ، تجربیات ، آموزش ھا و حوادث خصوصی و شرایط اجتماعی ـ ا

نس�بت ب�ھ می باش�د ک�ھ ک�انون ھم�ھ مس�ئولیت ھ�ای ف�رد ego)ش روانکاوی موسوم بھ اگو(این ھویت در دانح�اظی لخود وجامعھ اش تلقی می ش�ود و خ�ود ـ آگ�اھی اوس�ت ک�ھ ب�ھ ط�ور طبیع�ی در وی حض�ور دارد و ب�ھ آورده ھمان خاطرات اوست کھ بخشی از آن در ذھنش نقد وحاضر اس�ت و بخش�ی ھ�م ھم�واره بت�دریج ب�ھ ی�اد

و وم م�ی ش�ودی شود و وارد حیات آگاھانھ می گ�ردد و در بس�تر زم�ان و تجربی�ات جدی�د از ن�و یافت�ھ و مفھ�مت اوس�ت و بیرون�ی حی�ات و شخص�ی ھر فردی پوستۀ » خود «زمینۀ تجربیات و اقدامات بعدی وی می گردد .

م�ی و ذھبی و علم�ا اجتم�اعی ی�ا بھ لحاظ اعتقاد دینی ھمانا دنیای اوست و نیازھ�ای دنی�وی او اع�م از ف�ردی ی�ھ سعی ندیم کھ البتشریعتی در جنبھ ھای گوناگون نظری افک» خود «امثالھم . در طی این کتاب تا بھ اینجا بھ

جتناب ر یافتھ انمودیم از تکرار مسائل و موضوعاتی کھ تاکنون در سایر مقاالت و کتب کھ دربارۀ شریعتی نشب�رت عس حی�رت و دیدی را ارائھ کرده باشیم . ھر چند کھ این واقعیت جای ب�کنیم مگر اینکھ معنا و حقیقت ج

تی ب�ارۀ ش�ریعدارد کھ در تاریخ معاصر کشورمان دربارۀ ھیچ کس تا این حد سخن بھ میان نیامده اس�ت ک�ھ درحی��ات . وھ�ر چ�ھ ک��ھ م�ی گ�ذرد ش��ریعتی ت�ازه ت�ر و عجی��ب ت�ر جل�وه م��ی کن�د ھم�انطور ک��ھ ش�ریعتی در دوران

رد وی در ف�ی اش نیز ھر روز یک انسان جدید و بک�ر ب�ود و ن�و آوری و خالقی�ت از ویژگ�ی منحص�ر ب�ھ دنیو بھ معن�ای» هپدید« تاریخ معاصر کشورمان می باشد . او براستی موجودی بکر و بدیع بود . او براستی یک

خواه ب�ھ د ک�ھ خ�واه ن�ات�دوین گ�رد» پدی�دار شناس�ی ش�ریعتی «تح�ت عن�وان یحقیقی بود و جای دارد کھ دانش� ج�ود مب�ارکطور طبیعی در حال تدوین است . وجود شریعتی یک حجت و بینھ ب�ھ معن�ای قرآن�ی اس�ت . اث�ر و

وی در سرنوشت ملت ما کھ مستمرا وارد عرصھ ای جدید تر می شود یک معجزه است . لم�ی ی�ا دین�ی برخوردی جدی و عدر شریعتی چیزی است کھ ندیده ایم تاکنون کسی » بی خودی «و اما عوالم

واط��ف ن��وع ی��ا عرف��انی و حت��ی روانشناس��انھ ای ب��ا آن نم��وده باش��د اال تح��ت عن��وان احساس��ات ش��اعرانھ و ع دوستانھ و از درب رفاقت و ارادتی کور و شعار گونھ و سمبلیک.

نظ�ر را از م ش�ریعتی ھر چند در طی این کتاب تا کنون سعی نموده ایم بھ طور محتوائی و ضمنی وجود و آثار

اس�ت و در مفاھیم قرآنی و عرفانی مورد بررسی قرار دھیم ولی ھنوز ای�ن ت�الش ب�ھ ثم�ره ای روش�ن نرس�یدهد گ�و م�ی باش�این بخش سعی داریم بی خودی شریعتی را کھ بھ لحاظی در روانکاوی جدید موسوم ب�ھ س�وپر ا

ود ھ ض�میر ن�اخب�نظ�ر م�ا آنچ�ھ ک�ھ در روانک�اوی موس�وم مد نظر قرار دھیم . در اینجا متذکر می شویم کھ بھ دنی�وی م�ی و خودی�تegoمی باشد ھمانا بازیاف�ت ذھن�ی ـ عقالن�ی جنب�ھ ھ�ائی از » subـ ego «آگاه یا در غرای�ز ک�ھ اساس�ا مرب�وط ب�ھ ح�وادث و جریان�ات دوران ک�ودکی و ع�والم رؤی�ا اس�ت ک�ھ عم�دتا ریش�ھباشد

و ھ س�وپر اگ�ب�ول�ی بح�ث م�د نظ�ر م�ا در اینج�ا مرب�وط د و ی�ارانش ب�دان پرداختن�د . طبیعی بش�ر دارد ک�ھ فروی�)(super ego را در می باشد کھ یک بحث ماوراء طبیعی و روحانی اس�ت ک�ھ البت�ھ قص�د ن�داریم ای�ن بح�ث

و عرف�ان بس ع�الیتری ک�ھ در معرف�ت قرآن�ی نگھ داریم بلکھ از روانکاوی چھار چوب حقیر دانش روانکاوی ای�ن ھم�ان اسالمی حضور دارد بھره می جوئیم ھم�انطور ک�ھ در ط�ی ای�ن کت�اب ت�اکنون نی�ز چن�ین ک�رده ای�م و

کاری است کھ متأسفانھ تاکنون نشده است اال از درب شعر و شاعری و شعار .

دی�دار . ع�د از ای�نبھ نظر ما دوتا شریعتی داریم . یکی شریعتی قبل از دیدار با ماسینیون و دیگ�ر ش�ریعتی مابی و و انقالب� شریعتی قبل از دیدار با ماسینیون کھ مصادف با تحصیلش در فرانسھ است یک روشنفکر ع�امی

ریعتی وطن پرست است ک�ھ تح�ت ش�رایط ح�اکم ب�ر جامع�ھ م�ا مب�دل ب�ھ انس�انی م�أیوس ش�ده اس�ت . در ای�ن ش�ی و ش�وق کھ در وی ھیچ جنبش روح�عرفان چیزی بیشتر از مجموعھ ای از اخبار و اطالعات و سواد نیست

ی کن�د ره وت�ار م�و عشقی بر نمی انگیزد و بلکھ موجودیت واقعی اش را نفی نموده و کل دنیا را در نظرش تین نش�انھ . ای� بیش یک صادق ھدایت دیگ�ر اس�تخود ـ کشی است . این شریعتی کما و حاصل نھائی آن میل بھ

وران دتی در ای�ن ارد . و بھ لحاظ افکار اجتماعی باید گفت کھ شریعثبت است و واقعیت دھا در خاطراتش نیز ل و قاب�ل تحم� یک انقالبی نیھیلست ـ آنارشیست می باشد کھ شرعیات حاکم بر جامعھ در نظرش پدیده ای غیر

مضحک است . س�ت ول�ی ا ھمانطور کھ از خاطرات این دوران شریعتی نیز بر می آید . وی جوانی عاشق تحص�یل عل�م و خب�ر

وی انض�باط ب�بیزار از مدرسھ و معلم است و لذا در دوران تحص�یل دبیرس�تان و دانشس�را ی�ک محص�ل ش�دیدا ی�اموزد ی ب�ھ وی بفراری از مدرسھ می باشد . در واقع او ھرگز در این مراکز معلمی نمی یابد کھ بتوان�د چی�ز

م ھ�الش را بھ یک نابغھ است کھ علوم دنیوی حالی وار و انیشتن وار است و حاظ بوعلی وار و غزو از این لگردان م�ی ی اخروی ھم نیافت�ھ اس�ت و در ب�رزخ ب�ین طبیع�ت و م�اورای آن س�رممی زند و ھنوز راھی بھ علو

ی�ن وض�عیتباشد . انزوا و احساس تنھائی و بیکسی و غرب�ت از ھم�ین دوران در وی ش�دیدا حض�ور دارد و ا ش پدی�د م�یایر قابل فھ�م م�ی ش�ود و ل�ذا ب�دگمانیھای بس�یاری را درب�اره موجب بروز رفتارھائی متناقض و غ

ک�ھ ھم�ین آورد و چھ بسا بھ نظر اطرافیانش م�ی رس�اند ک�ھ وی آدم�ی بس�یار ب�ی ادب و متکب�ر اس�ت ھ�ر چن�دی تم��اعی ف��رداطرافی��ان ق��ادر نبودن��د ک��ھ او را دوس��ت نداش��تھ باش��ند . او از ھم��ان دوران ب��ھ لح��اظ رواب��ط اج

رده است .کو بھ طرز فوق منطقی دل نشین بوده است و لذا رفتارش ھرگز کسی را جدا مکدر نمی محبوب

٨٦

د و خ�ودش در این دورۀ اول واضح است کھ شریعتی در ھمھ امور یک انس�انی خ�ود ـ آموخت�ھ ب�ھ ب�ار م�ی آی�زی ھ�یچ چی�ا تقریب�ا معلم خودش شده است و کتب درسی در نزد وی دلخراش و تھوع آور ب�وده ان�د و او طبع�

را ھمین س�نت آغاز می شود نیزاز مدرسھ نیاموختھ است . ھمانطور کھ در دورۀ دوم زندگیش کھ از فرانسھ ر م�دنی حفظ می کن�د و اس�اس مطالع�ات وی کت�ب غی�ر درس�ی ب�وده و او از دانش�گاه فق�ط ب�ھ عن�وان ی�ک اب�زا

ریعتی اس�تشختگی یک ویژگی درجھ اول در شخصیت استفاده می کرده است نھ ابزار علمی . این خود ـ آموف�ع توماتی�ک دو جنبھ ای از امیت اوست کھ ھر نوع آموزش مدرسھ ای و عاریھ ای و کلیشھ ای را بھ ط�ور ا

«و معلم دیگری در اندرون خودش داشتھ است کھ ھمان�ا » رب «و نفی می نموده است . پس او او ب�وده» م ا است .

ی اس�ت ک�ھ اس�ت و ھم�ان فط�رت زن�ده و بی�دار اس�ت و ھم�ان رب�» امام�ت«نی دیگر ھمان گ�وھرۀ بھ بیا» ام «

ستند کھ خودھمی باشد . و بھ زعم قرآن ، فقط انگشت شماری از مؤمنان خالص » ا� «نامش در بیان قرآن ان ھس�تۀ ق�ع او ھم�وا خداوند ربشان است و اینھا در نزد او تعلیم داده می شوند و او ھمواره با آنھاست و در

ریعتی مرک��زی ارادۀ آنھاس��ت . او مس��تمرا در وج��ود چن��ین مخلص��انی حاض��ر و ن��اظر اس��ت . ای��ن وض��ع را ش�� بتدریج در خودش کشف می کند .

ک ب�ھ بی�انی ی� ویا رب باطنی در واقع یک وجود برتر و ب�ھ بی�ان روانکاوان�ھ ی�ک س�وپر اگ�و اس�ت » ام «این ن دوران اوند است کھ در دل�ش مس�تمرا فرم�ان م�ی ران�د و ای�ن وض�عیت از ھم�ااست و امر خاص خد» روح«

ود ـ خ��نوج��وانی در ش��ریعتی وج��ود داش��تھ و عام��ل عص��یان و تنھ��ائی او ب��وده اس��ت و نی��ز عام��ل احس��اس از ی�ژه الھ�ی و و بیگانگی و احساس دوگانگی کھ گاه او را تا سر حد جنون می رسانیده است کھ البتھ یک جنون

اب� ز دی�داراکھ روان انسان را از خاک باال می کشد و ب�ھ آس�مان دع�وت م�ی کن�د . ول�ی ش�ریعتی ت�ا قب�ل استب�رده ماسینیون دربارۀ خودش خود ـ آگ�اھی ب�س ان�دک و ک�وری داش�تھ اس�ت و اساس�ا در حی�رت ب�ھ س�ر م�ی

س�ت و گریخت�ھ ا است و چھ بسا خودش را دارای جنون می دیده است و لذا ھم�واره از خ�ودش ب�ھ ن�وعی م�ی وده است .در عین حال در ھیچ جمعی یاری ھمدل نمی یافتھ است . از تنھائی ھراسان و از جمع گریزان ب

یفت�د او باتف�اقی شریعتی بھ فرانسھ نمی رود تا تحصیالت خود را کامل کند و دکترا بگیرد او م�ی رود ت�ا ش�اید

ر او یژه حاکم بویک معجزه بوده است تا او را بھ آن روح ھمواره در ھر حادثھ و اقدامی در زندگیش بھ امید دم�ی ع�ادی آمتصل نماید و راز وجودش را بر وی آشکار سازد . او فقط با تمام وجودش احساس می کرد ک�ھ

ک�ھ ب��ھ »غی��ر«نیس�ت .و در او چی�زی غی��ر از او حض�ور دارد ، کس�ی ک��ھ او نیس�ت . او نم�ی دانس��ت ک�ھ ای�ن . ای�ن و نزدیکتر است کیس�ت . و ای�ن وض�ع و احس�اس ھم�ھ عارف�ان ب�زرگ ب�وده اس�تلحاظی از خود او بھ ا

ن وض�ع در است . ادبی�ات عرف�انی م�ا ممل�و از چن�ین احساس�ات و مف�اھیمی م�ی باش�د . ای�» برگزیدگی«ھمان ی احس�اس اوض�ع را ب�ھ گون�ھ ای�ن او شریعتی پس از رھائی از آخرین زندان ھزار چندان قوی تر می شود و

م�ی وکند کھ گوئی کسی در وجودش چنان حاضر و قوی و شدید ش�ده اس�ت ک�ھ دارد پوس�تش را م�ی درد مینص�د س�الھ خواھد خروج کند . این خروج با مرگش رخ نمود و موجب خ�روج مل�ت م�ا از ت�اریخ دو ھ�زار و پا

اش شد .

ھ ی آورد . ک�مخلصانش ف�رود م�در قرآن کریم آمده است کھ خداوند، روح را بھ ھمراه مالئک بر دل برخی از ر می نانی آشکابا این نزول کل حکمت و قرآن را در دل آن مؤمن می نھد و امر پروردگار از وجود چنین مؤم

. ح�ق ھس�تند شود و اینان اولیای او ھستند و از عباد ا� المخلصین محس�وب م�ی ش�وند ک�ھ مح�ل ظھ�ور ام�ر . اینان عاشق و مجذوب ارادۀ خداوند ھستند

ن ھرگز ب�ھ م کھ شیطااگر بخواھیم شریعتی را در قرآن پیدا کنیم باید سراغ ویژگیھای عباد ا� المخلصین بروی

ب�ھ ق�ول ا ھس�تند وآنھا راه نمی یابد و آنھا با خداوند و خداوند با آنھا بی حساب است یعنی دوست و رفیق خداس�بھ نم�ی خ�ود نیس�تند و ب�ھ واس�طھ اعمالش�ان محقرآن از نزد خداوند روزی می برند و خ�ود مس�ئول اعم�ال

و جاذب�ھ شوند زیرا اعمال آنھا جملگی فعل خداوند است و چشم آنھا چشم خداست و دست آنھا دس�ت خداس�تد و تش م�ی دارو دافعھ آنھا ھمان جاذبھ و دافعھ ارادۀ خدا است و ھ�ر ک�ھ آنھ�ا را دوس�ت ب�دارد خ�دا ھ�م دوس�

ات نع��یم عاش��ق خ��دا ، ھمان��ا دوس��تان و دش��منان خ��دا ھس��تند . این��ان در جن�� دوس��تان و دش��منان ای��ن بن��دگان پروردگارند و از دست او شراب می نوشند و دائما مست معرفت حق ھستند .

ی د . ش�ریعتو شریعتی طبق ھمھ اخبار و خاطراتی کھ درباره اش نقل می شود آدم�ی دائم�ا مس�ت ب�ود و بیخ�و

ی بتدریج در اراده پروردگارش حل می شد .شریعت» خود « خودش نبود .

ھ بود .و اما شریعتی در دیدار با ماسینیون بھ یک خود ـ آگاھی عرفانی رسید . واما ماسینیون ک

ماسینیون نیز ھمچون شریعتی بتدریج در مجامع علمی ـ عرفانی جھان در حال کشف شدن است . شریعتی ب�ھ را یافت��ھ اس��ت . ماس��ینیون ب��ھ ق��ول خ��ودش در س��فری ب��ھ » روح«ن وض�وح اعت��راف م��ی کن��د ک��ھ از ماس��ینیو

٨٧

عراق در عالم کشف و ش�ھود ب�ا مس�یح (ع) دی�دار ک�رده ک�ھ آی�اتی از ق�رآن را ب�ھ وی الق�اء نم�وده اس�ت . ب�ھ موالن�ائی ک�ھ م�ی شناس�یم آن نوعی ماسینیون بھ مثابۀ شمس تبریزی برای شریعتی بوده است . ھمانطور ک�ھ

دیدار با شمس است آن شریعتی ھم کھ می شناسیم شریعتی پس از دیدار با ماس�ینیون اس�ت . موالنای پس از د و ش�قی ماسینیون ظاھرا یک مسیحی است و بھ قول قرآن بھترین دوس�تان م�ؤمنین در می�ان نص�اری ھس�تن

تحقق یافت . مسلمانان مشرک ھستند . این حجت قرآنی دربارۀشریعتی کامال ترین دشمنان مؤمنین ھم ھمانا

می�ده دات خلق�ت آدم ن ھم�ان روح�ی اس�ت ک�ھ خداون�د در ذتردیدی نیست کھ ھ�ر بش�ری دارای روح اس�ت و ای�زول نو میزان است و این ھمان راز آدمیت و تفاوت بشر از سایر حیوانات است . ولی شدت و قوت این روح

ام�ر «ان ت . روح ب�ھ تعری�ف قرآن�ی ک�ھ ھم�آن در دل ھر انسان متفاوت است و این ھم�ان درج�ات انس�انی اس�یس�ت منتھ�ی است مسلما حتی در جمادات ھم حضور دارد و ھیچ موج�ودی ب�ھ کل�ی ب�ری از روح ن» پروردگار

ی�ن نط�ق ھ البت�ھ ابھ درجات . ودر انسان این روح بھ میزانی کھ بھ نطق می آید فعال و آشکارتر می گردد . ک�س��ت ک��ھ وح��ی ، کش��ف و ش��ھود و رویاھ��ا نی��ز ان��واع نط��ق روح در انس��ان ا فق��ط ک��الم نیس��ت بلک��ھ الھام��ات ،

ز و ق�رآن نی� ھم درجھ ای دگر از این نطق می باشد کھ نطق قلبی است . علوم لدنی ، حکم�ت و فرق�ان» ذکر«م�ین ھان نی�ز از گویا و فعال م�ی کنن�د . عرف�در وجود انسان را انواع نطق ھای روح ھستند کھ امر پروردگار

ین�ی دو معرف�ت قعھ است . ودکتر شریعتی اما از قدرت ناطقۀ خارق العاده ای در روح برخوردار بوده اس�تواو زه و کت�ابنوینی پدید آورده است . بنابر این ھمھ علوم روحانی است و ربطی ب�ھ مدرس�ھ و دانش�گاه و ح�و

س�وادی و ک�م ری ک�ھ معتق�د ب�ھ ک�ممطھ و ون مھندس بازرگانو حدیث ندارد . بنابر این کسانی چفقھ و تاریخ رک اقع�ھ را دواطالعی شریعتی دربارۀ معارف اسالمی و فقھ اسالمی و فلس�فھ و ت�اریخ اس�الم ب�وده ان�د اص�ل

س�ھ ای ـ مام�ا مدرنکرده اند و شناختی حقا دینی از موجودیت شریعتی و آثارش نداشتھ اند چرا کھ خودش�ان تب�ر و خامال ب�ی ک�ری�ھ ای بھ�ره ای نداش�تھ ان�د و ل�ذا از عل�م ب�اطنی ش�ریعتی کتابی بوده اند و ج�ز از عل�وم عا

. بوده اندبیگانھ

ی پ�ی س�رار قرآن�اش از طریق ریاضیات و کامپیوتر می توان بھ ان یک محقق کامال فنی است کھ بھ گمانبازرگس�ت ال فلس�فھ ند و فقط محص�برد . مطھری ھم یک متفکر فلسفھ زده است کھ خود نیز مطلقا فلسفیدن نمی دا

یم ک�ھ ی�ز م�ی دان�و مصرف کنندۀ آن . وآن ھم فقط فلسفھ تطبیقی و آن ھم فقط تطبی�ق اس�الم و ماتری�الیزم . ون و اندیش�ھ رژی بیمارگونھ ای دربارۀ واژه ھ�ای م�درن فلس�فھھر دو بھ نوعی وسواس و آل بازرگان و مطھری

ن از آ بخش�ی واس را امروزه در میان پی�روان آنھ�ا ش�اھدیم ک�ھکھ نمود کمیک این وسھای غربی مبتال بودند ی در معرف حضور ھمھ می باش�د ک�ھ ص�ورت دیگ�ر تف�ریط ع�رب پرس�ت» داریمپارسی را پاس «تحت عنوان

عرصھ زبان است . ی�ک ولھ�ای فیزدر حالیکھ مطھری اسیر مفاھیم فلسفھ یونانی از طریق فلسفھ بوعلی بود و بازرگ�ان اس�یر فرم

ھ ش�ریعتی ب�مکانیک و ترمودینامیک بود و بھر طریقی می خواست این مف�اھیم را ب�ھ ق�رآن ھ�م تحمی�ل کن�د وح و ی غرب�ی رواشکال می گرفتند کھ چرا از واژه ھای غربی استفاده می کند . حال آنکھ شریعتی در واژه ھا

عن�اب�ھ لح�اظ م م آن واژه ھ�ا راو ھ�معنای اسالمی می دمید و بدین طریق ھم آن معانی را استعالء می بخش�ید سالمی ، اسالمی می ساخت حال آنکھ بازرگان و مطھری درست بھ عکس عمل می کردند یعنی در واژه ھای ا

ھر . ای�ن ظ�ا معانی غربی می دمیدند و بدین طریق ظواھر اسالمی حفظ می شد . آنھا فقط نگ�ران ظ�اھر بودن�دمحت�وی ین�ی را ازدن دو معلم اولش بودند ک�ل انق�الب و معرف�ت پرستی افراطی در ارکان انقالب اسالمی کھ ای

تھی نموده و جز پوستھ بیروح باقی نگذاشت آن پوستھ ھم در حال پوسیدن و ریختن است . ریعتی م��ا درک م��ی کن��یم ک��ھ کس��انی چ��ون بازرگ��ان و مطھ��ری ک��ھ حت��ی ب��ھ لح��اظی در حک��م معل��م و اس��تاد ش��

ارت ب�وده قدرت کلمھ و مکاشفات وی دچار سر در گمی توأم با احساس حق محسوب می شدند در قبال آن ھمھ اند .

ب�ال ای�ن قبود . ھر واژه ای از زب�ان او ص�احب روح ب�ود و رس�وخ م�ی ک�رد . آنھ�ا در » روح«شریعتی حامل قدرت بالغت و مکاشفۀ او حیران و پریشان شده بودند و آن را فھم نمی کردند .

ان بازگشت شریعتی از فرانسھ اینجا و آنجا حکایت می شود گوئی کھ شریعتی دست بھ در خاطراتی کھ از دوراعمالی عجیب و غریب مثل احضار روح می زده است کھ البتھ بھ طور بسیار ضد و نقیض نقل م�ی ش�ود . ب�ا

خ�ارق شناختی کھ از شریعتی داریم درک می کنیم کھ ایشان در رابطھ با ماس�ینیون ب�ھ ی�ک ق�درت و اس�تعالیالعاده روحانی رسیده کھ خواه ناخواه در اینجا و آنجا بھ صورت حرکات عجیب از ایشان بروز می کرده اس�ت

است . کھ بتدریج ق�ادر ش�ده ک�ھ ک�ل ای�ن ق�درت را در خ�ود متمرک�ز و بس�یج س�اختھ و ب�ھ خ�دمت و این طبیعیدر رف�تن آن جل�وگیری نمای�د . از ک�ل احیای حقیقت و دین بگیرد و حق را در خدمت ح�ق ق�رار دھ�د و از ب�ھ ھ�

این نوع خاطراتی کھ از شریعتی نقل می شود می توان دریافت کھ شریعتی دارای کرامت�ی عظ�یم ش�ده ب�ود ک�ھ حاصل حشر و نشر روحانی با بسیاری از اولیای خ�دا و عارف�ان ب�زرگ و ارواح مکرم�ھ ب�ود . ای�ن مس�ئلھ را

کوتاه و سر بستھ اعتراف کرده است ولی ھرگز نخواستھ کرامت نمائی خود وی نیز در چند جا بھ طور بسیار کند و شدیدا از این نوع نمایش ھا و فضل فروشی ھا بی�زار ب�وده اس�ت ک�ھ البت�ھ بی�زاری ب�ر حق�ی م�ی باش�د . البتھ طبیعی است کھ خود شریعتی ھم بتدریج بھ قدرت روحی خود و حق و کاربرد آن آگاه می ش�د و چ�ھ بس�ا

٨٨

واردی از درک و احاطھ آن عاجز می ماند و دچار سوء تف�اھم و بح�ران م�ی گردی�د ک�ھ ای�ن نش�انھ ھ�ا در در م اش قابل مالحظھ است . یبسیاری از آثار شخص

م از ظھ�ور اس�ال احد و خدای خدایان و خدای ھمھ ب�ت ھ�ا قب�لوو معنای خدای احدبھ » ا� «می دانیم کھ لفظ کھ ش�د . اشت و این لفظ چون از زبان محمد (ص) جاری شد نتیجھ ھمان شدھم در فرھنگ عربستان وجود د

اب�د ف یم تش�ر ب دیگ�ری بخواھ�د ب�ھ دی�ن اس�الیا مثال این سنت در اسالم ھ�م وج�ود دارد ک�ھ اگ�ر کس�ی از م�ذھب�ان ج�اری زبایستی در نزد یک روحانی کھ در واقع نفسا یک م�ؤمن درج�ۀ واالئ�ی اس�ت لف�ظ ش�ھادتین را ب�ر

وار روح�ی اس�ت وازد و این لفظ را آن روحانی ب�ھ آن ف�رد مبت�دی الق�اء نمای�د . ای�ن س�نت ب�ر حقیقت�ی ب�اطنی س است کھ دال بر قدرت بالغت کلمۀ حق است .

م ش�ریعتی ھ�بھ لحاظی حتی می توان گفت کھ بھ لحاظ موضوعی و تاریخی و علمی و حتی معنوی و محتوائی

ب�دین م نی�اورد .در اسالم و تشیع برای نخستین بار کشف نکرد و بھ زبان یا قل�ھیچ نکتھ و حقیقت جدیدی را نیون ن و روحااز محققی یلحاظ ھر چھ کھ شریعتی گفت خیلی وسیع تر و دقیق تر و مستند تر از آن را بسیار

ھ امین�ی عالم� ی وشیعھ می دانستند و چھ بسا گفتھ و نوشتھ بودند . بھ مانند مرحوم مطھری ، عالمھ طباطبائب��ار از از مت��أخرین و بس��یاری از ق��دما . ک��ھ ب��ھ لح��اظ علم��ی و اخب��اری و تفس��یری و فقھ��ی و فلس��فی ص��دھا

مقت�در ار م�ؤثر ودھھا جل�د کت�اب بس�ی یشریعتی مطلع تر بوده و صاحب قلم توانائی نیز بودند و قبل از شریعتر م برخورداھبودند و چھ بسا از شھرتی جھانی بھ نگارش آورده بودند و دارای شھرت علمی ـ دینی ھم شده

س�ت دم آش�نا و گشتھ بودند و زبان زمانھ را ھم می دانستند و اھل جھان شناسی ھم بودند و با عل�وم م�درن ھ�وش��نفکران و پنج��ھ ن��رم م��ی کردن��د و ص��رفا س��نتی نبودن��د . در ع��الم خ��ارج از ح��وزه ھ��م متفک��ران دی��ن و ر

کیم�ی م�د رض�ا حصر ایران و اسالم پدید نیامدند مثل سید حسین نصر ، استاد محدانشگاھی کمی در تاریخ معاھ�ای و اندیش�ھ ، مھندس بازرگان و سحابی ھا . کھ تالش فراوان نمودند تا اسالم را از منظ�ر مس�ائل و عل�وم

بگ�ان م نخدر مراکز اسالم شناسی غرب ھ� مدرن جھان مورد شرح وتفسیر قرار دھند . در جھان عرب و حتیود . ب�رجم�ھ ش�ده بسیاری در ھمین زمینھ و از ھمین بابت پدید آمدند کھ آثار بسیاری از آنان ب�ھ فارس�ی ھ�م ت

تی ب�ر ش�ریع بیش مق�دمدارھای علم�ی ـ دین�ی ھم�ھ آنھ�ا کم�اوبھ لحاظ سواد و دانش و تحقیق و تجربھ و اس�تانضع رادت و توانسبت بھ اکثر آنھا اظھار ابودند و نیز برتر از شریعتی محسوب می شدند کھ خود شریعتی ھم

و ش ود و آث�ارب�و شاگردی می نمود . ول�ی و ام�ا ھ�زار ول�ی ش�ریعتی ماھیت�ا از ھم�ھ اینھ�ا متف�اوت و متم�ایز موجودیت او کاری کرد کھ ھمھ آنھا جمعا ھم یک ھزارم کار شریعتی را نکردند . چرا ؟

و ی�امبر وارم نیست . شریعتی کاری دگر و برتر ک�رد . ک�اری پاصال صحبت بر سر یک ھزارم و یک میلیونیو

بود . بھ ھمین سادگی ! » روح«امام وار . زیرا او صاحب ا ی�ح بخوانی�د و و ال�رو االم�ین ی�ا روح ا� و ی�ا مالئک�ةرا روح الق�دس ی�ا روح » روح« حال می توانی�د ای�ن

ر از ت�ات و پس�ت اره بھ لحاظ مقام وجودی در حد حیوانھمان روح الستی . قرآن کریم اکثریت مردمان را ھمودل�ی ان�د ک�ھ ی�ادیاکار و جاھل و فاسق می حیوانات قرار می دھد . وحتی اکثر مسلمین را مشرک یا منافق و ر

ر د» م�ؤمنین«یا دلشان مرده است و یا سنگ شده است . وقتی در ق�رآن ک�ریم ب�ا موج�وداتی ب�ھ ن�ام ندارند وی م�ان و برخ�ش مواجھ می شویم گویا با موجوداتی مریخی و آسمانی روبرو ھستیم ک�ھ فق�ط اماانواع گوناگون

د ب�از ن�دکی ھس�تناز عارفان بزرگ را می ت�وانیم از ای�ن ن�وع ب�دانیم و ت�ازه از می�ان مؤمن�ان ک�ھ گ�روه بس�یار ا ؤمنین ک�ھم� ای�ن گھگاھی یکی پیدا می شود کھ از عباد ا� المخلصین اس�ت ھم�انطور ک�ھ ش�رحش رف�ت . ک�ال

وب�س ان�دک و انگش�ت ش�مارند ص�احب دل و روح در درج�ات و ق�وت گروھ�ی طبق نص صریح قرآن ھموارهد جان ھس�تن شدت متفاوت ھستند کھ عالی ترین مقام آن در مخلصین است کھ سرشار و لبریز از روح و دل و

ح در می�ان ش�ان در می�ان م�ردم مث�ل روو حضورو محل نزول حکمت و فرقان و قرآن و علوم لدنی می باش�ند محل رفت ووح ا� رتن ھاست . اینھا محل نزول ھمان لیلة القدر ھستند بلکھ خود لیلة القدرند و تنشان خانۀ

و آمد مالئک و اسرار قرآنی است . وشریعتی از این نوع بشر است .

ا ی�ب نب�ود و اسانھ بود و یا فلسفھ اش خوپس اینکھ مثال شریعتی سواد علمی اش یک بعدی و فقط جامعھ شن ویر م�ارکس اینکھ فقھ را ک�م م�ی دانس�ت و ی�ا ت�اریخ ص�در اس�الم را خ�وب نخوان�ده ب�ود و ی�ا اینک�ھ تح�ت ت�أث

می . و نھ اسال نوع انتقادات حقا بنی اسرائیلی است سارتر قرار داشت و و ... خرافاتی بیش نیست و این

ی�ن اد آی�ا در رز حیرت آوری راز ھر چیزی را می دانست نھ از فرط کتابخوانی بوپس اینکھ شریعتی اگر بھ ط عل�م«ن از کشور ھیچکس بھ اندازۀ او کت�اب نخوان�ده ب�ود؟ آی�ا مگ�ر او چن�د س�ال از عم�رش گذش�تھ ب�ود ؟ ای�

بود کھ جلوه ای از علوم لدنی و قلبی و عرفانی است و از جنس مکاشفات عرفانی .» حضوری

شریعتی اگر صدایش تا اعماق قلوب را می شکافت و حتی ت�ا قل�ب خ�انواده ھ�ای س�ران حکوم�ت و پس اینکھن ص��دا و حنج��ره اش نب��ود . بلک��ھ از دم مل��ودی موس��یقیائی ت��نف��وذ ک��رده ب��ود ب��ھ خ��اطر ھ��م س��اواک و درب��ار

ق�ول ام�ام جعف�ر مسیحائی اش بود و بھ زبان شیعی از دم عل�وی او ب�ود و دقیقت�ر از دم مھ�دیائی اش . ک�ھ ب�ھ

٨٩

ت ک�رده ب�ود : عیس�ائی ک�ھ ق�رآن ھمانی ک�ھ ماس�ینیون رؤی�» . ت مسیح نیست مھدی اال اینکھ ھموس«صادق می خواند !

ش�ت . اتفاق�ا ندا» ھن�ر«و معض�لھ » علم نط�ق«پس اینکھ اگر کالم و بالغت شریعتی جادوگرانھ بود ربطی بھ

الغ�ت روح�ی بدرد بخور درجۀ چھارم ھم نگفتھ است . این ی�ک او اصال ھنرمند خوبی نبود حتی یک شعر بھ » دل اھل«یعتی و نوری بود . وبھ قول معروف ھر چھ از دل برآید الجرم بر دل نشیند . بھ زبان خودمانی شر

را اش�اعھ »عش�ق«در معرفت قرآنی مقام واالئی از اخالص دین تلقی می شود . ش�ریعتی ، » اھل دل«بود و گ نش�ده مرده یا س�نزبان قرآنی ھمان مقام عباد ا� المخلصین است . وجوانان کھ ھنوز دلشان نداد و این بھ

بود عاشق شدند یعنی مؤمن شدند یعنی قلبی شدند یعنی انقالبی شدند و انقالب شد .

آنگ�اه ک�ھ پیش�گوئی ش�ده اس�ت . وام�ا» تلم�ود«در روایات یھودی و خاص�ھ در » مسیحا«می دانیم کھ ظھور اس�وه مسیح ظھور نمود روحانیت یھود گفتند اگر راست می گوئی پس عص�ای موس�ی کجاس�ت ! ای�ن یک�ی ازی م��ی ھ��ای ای��رادات بن��ی اس��رائیلی اس��ت . مس��یح (ع) م��رده را از قب��ر زن��ده م��ی س��اخت و آنھ��ا عص��ای موس��

نم��ی خ��ت و م��ی گریخواس�تند . و ب��ا اینح��ال ب�ھ ق��ول م��والی روم�ی و نی��ز ب��ھ نق�ل از اناجی��ل ، مس��یح از احم�ق وح دارد . توانست بھ دلش شعور بخشد و دلش را زنده سازد ولی مخلص امت محمدی کرامت�ی برت�ر از مس�ی

.تم گردید شریعتی اینگونھ بود . بھ ھمین دلیل معجزات فیزیولوژیکی در دین محمد از ارزش افتاد و خبدس�ت آر رو دلی باشی گر برآب روی خسی باشیسی اگر بھ ھوا پری مگ«و بھ قول خواجھ عبدا� انصاری

و ،» دی باش�یآر تا محم رو دلی بدست «و من این کالم پر گھر انصاری را تکمیل می کنم : .»تا کسی باشی ی و ن�ی و ادب�فھمھ عداوتھا با شریعتی از ھمین بابت بوده است کھ دلھا را بدس�ت م�ی آورد ب�ا ھم�ھ اش�کاالت

یدن�د ک�ھ ھ�ردشرعی کھ داشت . وآنھا کھ ھیچکدام از این اش�کاالت را نداش�تند م�ی فقھی و فلسفی و علمی و ی را دند ش�ریعتلی بدست نمی آورند . ای�ن ب�ود ک�ھ مجب�ور ش�ند و یا توپ و ترقھ در می کنند دچھ نعره می کش

نمایند تا شاید اندکی بخل و کفرشان ارضاء شود .» فراماسون «

ت ارای تم�ایالی�ا اگزیستانسیالیس�تی داش�ت و ی�ا د چپ�یرگ�ھ ھ�ای ادات و آثارش پس اینکھ آیا شریعتی در اعتقف�دار ک�ھ آی�ا طرمزدکی ب�ود و ی�ا اینک�ھ آی�ا ش�ریعتی واقع�ا ب�ھ آزادی و دموکراس�ی گرایش�ی داش�ت ی�ا ن�ھ. و این

بود و فاشیست و یا اینکھ اصال » دموکراسی ھدایت شده « لیبرال دموکراسی بود یا سوسیال دموکراسی و یا انک��ار وی��ا اینک��ھ طرف��دار رجع��ت ب��ھ عص��ر حج��ر ب��ود و و ... ھم��ھ ھ��ذیانھای ناش��ی از غای��ت بخ��ل و کف��ر

) اس�ت اینھ�ا فراماس�ونی ... –س�ئوالھای بن�ی اس�رائیلی (صھیونیس�تی واقعیت وج�ودی انق�الب اس�ت . اینھ�ا را اس�الم ریعتی اس�الم ن�وع س�عودیسئواالتی است کھ اسالم آمریکائی پیش روی اسالم محم�دی م�ی نھ�د . ش�

منس�وخ م�ی خ�ورد وآمریکائی نامید ھمان اسالمی کھ مولد طالبان شد تا ثابت کند اسالم از بیخ وب�ن ب�ھ درد ن شده است .

منظ��ور ب�ود و زمین��ۀ عرف�ات ام��ام غای�ب را ف��راھم س�اخت و ج��ز ای�ن ھ��یچ مقص�ود و» ام�ام ن��اطق«ش�ریعتی

د ب�ا دی�ر ی�ا زو ظن خ�ود ی�ار ش�ریعتی ش�د از فرد یا گروھی کھ بھ نیت غیر از ایندیگری در دل نداشت . وھر پ�ذیرش فق�ط ش�ریعتی ب�ود ک�ھ زمین�ھ فرھنگ�ی درک و کل شریعتی بھ بن بست رسید و خود را رس�وا س�اخت .

رھبر انقالب را بعنوان امام در قلوب نسل جوان مھیا نمود .

ود و ل�ذا ب�دوران�ی ب�س ط�والنی ب�ر اس�الم گذش�ت ک�ھ ب�دون روحانی�ت است و مدرن شریعتی ، روحانیت اسالم ھیچکس ھیچ چیزی بھ یاد نمی آورد . شریعتی ذکر ا� اکبر است .

٩٠

فصل هفتم

»مرگ شریعتی «

٩١

وین ت��د«ف ب��ھ ش��ریعتی در آخ��رین ای��ام و ماھھ��ای قب��ل از م��رگش معض��لۀ مع��رو آخ��رین ت��الش وھ��م و غ��م

ررا ا ب�ھ ح�ال مک�بوده است و این واقعیت را ھمھ نزدیکان ایشان بھ زبانھای گوناگون ت�» ایدئولوژی اسالمی ر ب�چ�ون داغ�ی اعتراف نموده اند . ولی کاری کھ ھرگز بھ وقوع نپیوست و با ناکامی حیرت آوری تا کنون ھم

ام�ھ نی�ا وص�یت پی�امبر اس�الم (ص) در نوش�تن آن نام�ھدل انقالب ما باقی مانده است . این عین ھمان ناکامی ه و امبر گردی�داز معماھای تاریخ صدر اسالم و رسالت پی� می باشد کھ مبدل بھ یکیدر آخرین ساعات عمرش

ن�د خ�ی م�ی گویھزاران مسئلھ آفریده است . برخی می گویند پیامبر اصال س�واد نداش�ت ک�ھ چی�زی بنویس�د . برخ�ی ھ�م م�ی ام مستمرا تب ش�دیدی داش�ت و ای�ن ت�الش وی ی�ک عم�ل ھ�ذیانی ب�وده اس�ت . وبرپیامبر در آن ای

ی ک�ھ ان�ان نام�ھ گویند کھ بھ وی خیانت شد و اجازه نوشتن آن نامھ بھ او داده نشد و برخی ھم معتقدن�د ک�ھ چ... و وو قرار بود برای گم�راه نش�دن ام�ت نوش�تھ ش�ود نوش�تھ ش�د ول�ی ب�ھ دس�ت اطرافی�انش ن�ابود گردی�د

ھ آق�ای برخی ھم معتقدند کھ کار تدوین ایدئولوژی بر اساس مجموع�ۀ آث�ارش طب�ق وص�یت ش�رعی ش�ریعتی ب�ق�ا سالمی دقیامحمد رضا حکیمی واگذار شد ھمانطور کھ بھ علی (ع) . قصد شریعتی ھم در تدوین ایدئولوژی

بود . بھ قصد گمراه نشدن امت نوینی بود کھ بھ واسطھ او پدید آمده

ز ح�دود امعمای وصیت شرعی شریعتی بھ آقای محمد رضا حکیمی بھ راستی یک معماس�ت . و ح�اال ک�ھ پ�س م�د ربع قرن این وصیت نامھ برای عم�وم منتش�ر ش�ده اس�ت واض�ح م�ی س�ازد ک�ھ ش�ریعتی ، ش�خص آق�ای مح

ر ب��ولوژی اس��المی ک��ھ خ��ودش ص��الح بدان��د م��أمور ت��دوین ای��دئ ک��اری ھ��ر ک��س دیگ��ریرض��ا حکیم��ی را ب��ا ھمی�د و ش�رطی نموده بود زیرا در این وصیت شرعی ، شریعتی اختیار تام�ھ و ب�ی ق اساس مجموعۀ آثار خودش

اق��ع ب��ھ آق��ای حکیم��ی داده ب��ود ک��ھ در ظ��اھر و ب��اطن مجموع��ھ آث��ارش ھ��ر اص��الحی را ممک��ن س��ازد و در وھ��ر چ��ھ « عب��ارتخدش��ھ ناپ��ذیر س��ازد . مجموع��ۀ آث��ار ش��ریعتی را م��دون و مب��دل ب��ھ ی��ک ای��دئولوژی مع��ین و

ی�ن وص�یت ادر این وصیت نامھ بیانگر امری واضح است . ونیز با توصیفی کھ شریعتی در م�تن » خواھی کنا مس�ئول نامھ دربارۀ صالحیت علمی ـ دینی آقای حکیم�ی نم�وده اس�ت ب�ھ وض�وح م�ی ت�وان دریاف�ت ک�ھ وی ر

ود خ�» ول�ی«و » وص�ی«اقع بھ معنای دقی�ق کلم�ھ وی را در وھمان کاری کرده است کھ خودش می خواست ب�ود م�ودهناز شریعتی وی مرگ عنقریب خ�ود را درک بق آخرین یادداشت ھای باقی ماندهنموده است زیرا ط

ر خر عمرش دآو برایش آماده می شد . در گزارشاتی کھ از حاالت و روحیات و سخنان شریعتی در چند ھفتھ ھ ن�ت�ھ اس�ت و سلم می شود کھ وی بھ یق�ین دریافت�ھ ب�ود ک�ھ ب�رای م�ردن ب�ھ اروپ�ا رفاروپا بدست ما رسیده م

. »٢ارشاد «برای ادامۀ کاری جدید و یا برای احیای پروژه ل نگ�ارش سال دوران خانھ نشینی اش پ�س از رحل�ت پی�امبر مش�غو و پنج می دانیم کھ علی (ع) در طی بیست

د ھ�م مک�ررا م�ی باش�د ک�ھ از زب�ان امام�ان بع�» قرآن عل�ی «یا » ی کتاب عل«کتابی عظیم بوده کھ موسوم بھ ی��ن کت��اب نق�ل ش��ده اس��ت و مخصوص��ا ام��ام جعف��ر ص��ادق (ع) بارھ��ا از ای�ن کت��اب م��ذکور نق��ل ق��ول م��ی کن��د . ا

وم�ت عثم�ان باشد . ودر روایت داریم کھ عل�ی (ع) در دوران حک» ایدئولوژی اسالمی«بایستی ھمان مترادف ردم�ان مو » ای�ن اس�ت ق�رآن ش�ما:«وار بر ش�تری نم�ود و ب�ھ مس�جد ب�رد و ب�ھ م�ردم گف�ت ک�ھ این کتاب را س

خورد و د خودت میجملگی بھ وی خندیدند و با کنایھ گفتند کھ : ما خود قرآن داریم و این قرآن تو فقط بھ درآن�ی آی�ات قر آوری ... زیرا عثمان بھ ھمراه گروھی از حافظان قرآن بھ رھبری کعب االحب�ار موف�ق ب�ھ جم�ع

شده بود .

را ص�یت نام�ھولی آقای محمد رضا حکیمی در طی این بیست و پنج سال نھ تنھا کاری نکرد بلکھ حتی م�تن ون عتی تاکنوھم ھمین اواخر بھ اصرار دیگران منتشر نمود . از آقای حکیمی در طی سالھای پس از مرگ شری

کھ ی کند و بلو نشانی از شریعتی و آثارش را خاطر نشان نم بو کتاب منتشر شده است کھ کمترینچندین جلد و مب�دل بھ نظر می رسد کھ از مواضع و ایدئولوژی کسانی چون بازرگان و مطھری ھم قشری تر گشتھ اس�ت

یگ�ری چی�ز د» س�کوت«بھ یک واعظ اندرز گوی بی خاصیتی شده اس�ت ک�ھ خی�ر و ش�رش یک�ی م�ی نمای�د . وان ت�ع) کھ چون شمشیری حق را آشکار می کرد ولی این س�خن پراکن�ی ھ�ا را نم�ی است عین سکوت علی (

ش�ر در ط�ی ای�ن س�الیان ب�ھ اص�طالح س�کوت چن�دین جل�د کت�اب منتاز آن جنس دانست بھ خص�وص ک�ھ ایش�ان انی فلس�فھب�کرده و از منفی ترین جنبھ ھای ایدئولوژی مطھری دفاع نموده است و از او ھ�م س�بقت جس�تھ و

اخت ک�ھ شده است تا بتوان ھر نوع التق�اطی را ب�ھ س�ھ ش�ماره تش�خیص داد و ن�ابود س�» تفکیک«ور حیرت آز وران پ�س ادالبتھ در نزد ایشان پیامبر التقاط ھم کسی جز ش�ریعتی نیس�ت . مجموع�ۀ آث�ار آق�ای حکیم�ی در

انقالب اثبات کنندۀ ادعای ماست . علن�ا وی را ب�ھ خ�اطر س�کوت عافی�ت طلبان�ھ اش حت�ی در شریعتی در ھمین وصیت نامھ اش بھ آقای حکیم�ی

ھمان دوران مالمت نموده و او را در مقابل خدا و خلق مسئول می داند و این سکوت را از جانب خدا و خل�ق بر ایشان نمی بخشد و چھ بسا با وصی قرار دادن وی می خواستھ وی را از این وضعیت خارج سازد ولی ن�ھ

لکھ عافیت طلبی در وی دو صد چندان شدیدتر و بلکھ مبدل بھ فرصت طلبی تا سر ح�د خ�ود تنھا موفق نشده بن�امی از ش�ریعتی ھ�م پ�س از انق�الب ک�ھ بس�یارند حت�یـ فریبی گردیده است . تا آنجا کھ در مجموع�ۀ آث�ار وی

ام�ری ب�ھ غای�ت مش�تبھ آق�ای حکیم�ی را دچ�ار ، نمی یابیم تا چھ رسد بھ نشان و پیامی . آیا این وص�یت نام�ھبرخی تالش کردند کھ مخفی داشتن متن این وصیت نامھ توسط محمد رضا حکیم�ی را دال ب�ر شکس�تھ نمود ؟

٩٢

نفسی و تقوا و خشوع ایشان بدانند ولی با توجھ بھ خود ـ س�تائیھای ب�س زنن�ده در آثارش�ان ، چن�ین تفس�یری لیلی جز حب نفس نمی تواند داش�تھ باش�د . ای�ن ت�رس از بسی رسوا و بی ماھیت است . ولذا این پنھانکاری د

جان بھ طرزی ھیستریک و جنون آسا توسط بسیاری از یاران قدیمی ایشان مکررا گزارش شده است .اران ی��ش��ریعتی در ماھھ��ای اواخ��ر عم��رش در ای��ران و پ��س از رھ��ائی از زن��دان حت��ی از جان��ب نزدیکت��رین

ی�ن ه اس�ت . اسی ـ ماھیتی قرار گرفتھ بود کھ گوئی با ساواک ھمکاری ک�ردمبارزاتی خود مورد سوء ظن سیا حی ومی طرااسال سوء ظن بر سوء ظن معرفتی ـ اسالمی کھ قبال از جانب جناحی از روحانیت و روشنفکران

ی س�اخت وم�اشاعھ شده بود افزوده گشتھ بود .واین دو سوء ظن مجموعا آرزو و مقصد ساواک را برآورده م بازرگ�انیز بود ک�ھ از جان�بعلت اجتماعی و داخلی رھا ساختن شریعتی از زندان یکی ھمین پیروزی ساواک

زم بازرگ�انی وو مطھری ایزم عاید رژیم شده بود . گ�وئی ک�ھ درب�ار و س�اواک ب�ا جن�اح عم�ده ای از روحانی�ت قرار دادی برای بھ لجن کشیدن شریعتی امضاء کرده بود .

» در ک�ام شمشیر عل�ی در نی�ام و زب�ان عل�ی« وصیتش بھ محمد رضا حکیمی ، ایشان را مصداق شریعتی در

ام نق�در در ک�توصیف کرده است و گوئی کھ این شمشیر آنقدر در نی�ام مان�د ک�ھ زن�گ زد و پوس�ید و آن زب�ان آی ر محس�وب م�پی�امب م ھ�م ک�م نبودن�د ک�ھ از اص�حاب کب�ارماند کھ الکن شد . از این نوع عالمان در صدر اسال

ان در رب�ار اموی�دگشتند و دربارۀ علی (ع) آنقدر سکوت کردند تا پوسیدند و بسیاری از آن�ان ب�ھ ناگ�اه س�ر از نیم بای�د ب�دا آوردند . این توصیف و وصیت شریعتی نسبت بھ محمد رضا حکیمی مطلقا خ�الف واق�ع نب�ود ول�ی

ر درج�ھ تغیی� کھ می تواند سرنوشت خود را یکص�د و ھش�تادکھ انسان در ھر آن دارای اختیار و انتخابی است د ت�ا ح�ان م�ی کن�دھد . ھمانطور کھ خداوند در کتابش می فرماید ک�ھ ھ�ر چن�د وق�ت یکب�ار م�دعیان ایم�ان را امت

ادع�ا نیس�ت ربارۀ ایندبداند کھ آیا در ادعایشان صادق ھستند یا نھ . و این امتحان خدا البتھ دال بر جھل خدا اس��ت و آن ام��ر برت��ر و ذات��ی ت��ر در انس��ان وج��ود دارد ک��ھ نھ��ادۀ الھ��ی اس��ت ک��ھ بس��یار برت��ر از ایم��ان بلک��ھ

قب�ل از ھک�می باشد .مگر در ھم�ین تجرب�ھ انق�الب اس�المی ک�م ش�اھد ب�وده ای�م ک�ھ چ�ھ بس�ا کس�انی » انتخاب« بالعکس . انقالب چھ جانفشانیھا نمودند و پس از انقالب مبدل بھ چھ دیوھائی گشتند و نیز

دن س�الح نم�و و اما جنبۀ دیگری از این وصیت نامۀ مذکور مربوط بھ رندی عارفانۀ شریعتی است ب�رای خل�ع

و م�اده ھر و ب�اطنھمھ معاندان منافق و جاھل. و آن اینکھ کل آثارش را در اختیار کامل کسی گذاشت تا با ظار ی�ا رافاتی کبی�واقع دست ھمھ کسانی را کھ مدعی انحو معنا و محتوای آن ھر چھ کھ می خواھد بکند . و در

ث�ل س ، کس�ی مصغیر در افکار وآثار شریعتی بودند ، بازگذاشت ت�ا ب�ھ اص�طالح آن را اص�الح نماین�د . وآن ک�ز جان�ب امحمد رضا حکیمی یک فارغ التحصیل حوزه بود کھ دست طویلی در روشنفکری ھم داش�ت و عم�دتا

ود و ب� ھ�م ان مورد تصدیق و تقدیر بود و بھ خص�وص ک�ھ م�ورد قب�ول آق�ای مطھ�ریروحانیون مبارز آن دورل کام��ل آق��ای مطھ��ری در رأس روحانی��ت مب��ارز آن دوران ب��ھ لح��اظ فلس��فی ـ فقھ��ی ق��رار داش��ت و م��ورد قب��وم�ین دلی�ل بازرگان ھ�م ب�ود . پ�س آق�ای حکیم�ی م�ورد تأئی�د ھم�ھ منتق�دان ھم�رزم ش�ریعتی ق�رار داش�ت . ب�ھ ھ

آق��ا بی��ا و ص��لھ پ��س از ف��وت ش��ریعتی س��ران ای��ن گ��روه منتق��د بالفاص��لھ آق��ای حکیم��ی رادوره کردن��د ک��ھ :بالفال�ی ح نمود وبنشین و آثار شریعتی را اصالح کن و ما ھم کمکت می کنیم . و آقای حکیمی شروع بھ کار اصال

در ک�ار ی قاب�ل اص�الحچی�ز«پس از ان�دک م�دتی ب�ھ ناگ�اه وحش�ت ک�رد و ب�دون اط�الع ی�ارانش ج�یم ش�د ک�ھ : داند . ولی خدای حکیمی بھتر میاینکھ قصد خود آقای حکیمی در این گریز چھ بود !» شریعتی مالحظھ نشد

ای�ت وت ب�ھ غحق بود کھ رسما و علنا موضع خود را در قبال این وصیت بھ مردم اعالن م�ی نم�ود و آن س�کر اخ�ر منتش�ھم�ین او اش دربارۀ اصالح آثار شریعتی ھ�م مرگبار را تا حدود زیادی می شکست .حتی آن جملھ

کیم�ی در حبھ نقل ق�ولی درج�ۀ دوم و س�وم از جان�ب دوستانش�ان . ب�ھ نظ�ر م�ا س�کوت آق�ای شده است آن ھماز نظ�ر قبال این وصیت نامھ از طرف مردم ایران سکوتی غیر قابل بخشش است ھمانطور ک�ھ س�کوت ایش�ان

ب�ل حکیم�ی قا ز انقالب سکوتی غیر قابل بخشش بود . امیدواریم ک�ھ از نظ�ر خ�دایشریعتی ھم در دوران قبل ا بخشش باشد .

رین تابتدائی آقای حکیمی کھ اینک کاتولیک تر از پاپ شده و در تشرع گوی سبقت را از ھمھ ربوده است بھ ده اس�ت .س�خگو نب�ووظیفۀ یک مسلمان عامی کھ ھمانا انجام وظیفھ در مقابل یک وصیت شرعی است نیز پا

ایشان یت نیست .کھ کمترین حد این انجام وظیفھ آن است کھ یک وصی علنا اعالن کند کھ قادر بھ انجام وصانس�ت ان م�ی تواحتی در این حد ھم انجام وظیفھ نکرد. و این در حالی بود ک�ھ ش�ریعتی ھن�وز زن�ده ب�ود و ایش�

ف�ھ نم�ود .ذر بخواھ�د . ن�ھ ع�ذر خواس�ت و ن�ھ انج�ام وظیشخصا این وصیت نامھ را بھ شریعتی پس دھد و ع� مشغول ذمھ یک ملت و انقالب گردید.

شریعتی اگر زنده می ماند آن انقالبی کھ بدان صورت شد ھرگز واقع نم�ی ش�دمگر ب�ھ ص�ورتی ب�ھ کل�ی دگ�ر . اص�ھ در می�ان جوان�ان واین واقعیت ھم کامال واضح است کھ اگر شریعتی نمی مرد آن جنبش ھای اجتم�اعی خ

ھرگز بھ آن شدت وحدت و قوت نمی رسید کھ بھ این زودیھا منجر بھ انفجار و انق�الب ش�ود . م�رگ ش�ریعتی داغ دل جوان��ان را مش��تعل س��اخت . وم��ا ش��اھدیم ک��ھ عم��دۀ ان تظاھراتھ��ا و طغیانھ��ا ک��ھ موج��ب خ��روج ش��اه و

و الغی�ر . ونی�ز ش�اھد ب�ودیم ک�ھ دل جامع�ھ ب�ود دربار از کشور گردی�د فق�ط ب�ھ واس�طھ داغ م�رگ ش�ریعتی ب�ر

٩٣

ش�ریعتی ، ام�اممدۀ نام و شعار و پوستری کھ در این تظاھرات بر دست و زبان مردم بود از ش�ریعتی ب�ود . عداغ م��رگ او جامع��ھ را منقل��ب س��اخت . خ��ود ش��ریعتی در قطع��ھ ش��عری ک��ھ انق��الب ب��ود ، روح او ، پی��ام او و

امبر گونھ پیش بینی کرده بود و مرگ خود را مصادف با رھ�ائی جامع�ھ از اس�ارت سروده بود این واقعھ را پی استبداد قلمداد کرده بود .

ن ، عرف�ا:«ست اوآنچھ کھ امروزه از اسالم و انقالب بھ عنوان آرمان باقی مانده است آخرین نظریۀ شریعتی

ن و ش�عارھایشالمی ای�ران ب�ا ھم�ھ ارک�اآرمان یا محقق می ش�ود و ی�ا ک�ل انق�الب اس� .این» آزادی ، برابری ی جعت ش�ریعتبرای ھمیشھ بھ قبرستان تاریخ می رود . یعنی این انقالب جز بھ واسطۀ رجعت بھ شریعتی و ر

اگ�ر رس�وخ و، راه نجاتی ندارد . پس حیات ش�ریعتی پ�س از م�رگش ھم�ان راز بق�ا و حی�ات جامع�ۀ ماس�ت . ھ ب�ھ چ�ھ ار دھ�یم ک�قاط جھان از اندونزی تا آفریق�ا و آمریک�ا م�د نظ�ر ق�رآثار و اندیشۀ شریعتی را در اقصاء ن

ر ح�ال سرعت بھ پیش می رود می توان گفت کھ بھر ح�ال حی�ات ش�ریعتی پ�س از م�رگ ب�ھ ط�ور فزاین�ده ای دتی ) عل�ی (ش�ریع:«جھانگیر شدن اس�ت و آن پیش�گوئی س�ارتر درب�ارۀ ش�ریعتی در ح�ال رخ نم�ودن اس�ت ک�ھ

ھ ح�ق بھر حال گوئی این یک سنت ھمیش�گی ت�اریخ اس�ت ک�.» ھ از شرق طلوع خواھد کرد خورشیدی است ک ، تاندر وط��ن خ��ود غری��ب و مھجورن�د و مس��خ ش��ده . مث��ل ب�ودا در ھندوس��تان ، عل��ی (ع) در عربس�� پرس�تان

نیچھ در آلمان ، سید جمال در افغانستان و شریعتی در ایران .

ازگردد ب�ار دگ�ر ب�ھ ای از دنیا رفت تا با کیفیتی بر حق کھ الیق اوس�ت یکشریعتی بھ آن زودی بھ طرزی افسانم�انی زریعتی در و زندگی کند و عشقش بھ مردم در آرمانش واقعیت عینی یابد و تماما تصدیق گردد . زیرا ش�

ن�ھ دااجوانمراز دنیا رفت کھ بھ طور تمام عیار و ھمھ جانبھ مورد تردی�د و س�وء ظ�ن ھ�ا و تھم�ت ھ�ائی ب�س نھ م�ا ک�ل جامع� قرار گرفتھ بود . مرگ شریعتی در واقع قھر شریعتی بود . این قھر حدود ربع قرن است کھ ب�ر

یق نش�ود و خاصھ متفکران سیاسی کشور حاکم است . کشور ما مقھور شریعتی است و تا ح�ق ش�ریعتی تص�د کشورمان از این قھر و غضب الھی رھائی نخواھد یافت .

ان تنھ�ا ایم� ی ، اسالم شریعتی ، عشق شریعتی ، عدالت شریعتی ، انق�الب ش�ریعتی و دل ش�ریعتیایمان شریعت

ی در انی ش�ریعتو اسالم و عشق و عدالت و انقالب و دلی است کھ برای ما باقی خواھد ماند . واین است زندگن بمان�د و ابد جوا رد تا بھمیان مردم کھ او را وارث آدم می سازد تا زمین را بھ ارث برد . شریعتی ، جوان م

بد اتا » عرفت عشق م«ببالد . عشق ھرگز نمی میرد و شریعتی ، جمال عشق بود . وفلسفھ زدگان بیگانھ از در مقابل این عشق عزادار خواھند بود .

د و در ح�العروسی روحانیت اقتدارگرا شد آن عروسی بھ عزائی ابدی مبدل م�ی ش�ومرگ شریعتی منجر بھ

خ��ود را وش��دن اس��ت . وای��ن ع��زای اب��دی جاھلی��ت ع��رب اس��ت ک��ھ ت��ا کن��ون ب��ھ حی��ات خ��ود ادام��ھ داده ب��ود ش�ریعتی جانشین نبی می دانست در حالیکھ جانشین حقیقی نبی در دوران م�ا کس�ی ج�ز ش�ریعتی نیس�ت . فق�ط

است کھ مارا باخبر (اھل نبوت ) ساختھ است .ھ ب�رستان چپ�ی و راس�تی نی�ز ش�د ول�ی آن عروس�ی ھ�م خیل�ی س�ریعتر مرگ شریعتی منجر بھ عروسی غرب پ

عزای ابدی منتھی گردید .

زدیکت�رین نآنگاه کھ دیگر حتی ی�ک دوس�ت مخل�ص نباش�د م�ردن تنھ�ا راه ادام�ۀ حی�ات اس�ت . آنگ�اه ک�ھ دگ�ر »دیارام�وت «یک واجب کف�ائی اس�ت . م�رگ ش�ریعتی ی�ک دوستان نیز بھ تو بھ دیدۀ شک می نگرند مردن

د . ز این نبوبمیرد و مرد و ج کھ بھ معنای علوی اش بود کھ جز عارفان آن را درک نمی کنند . اراده کردی م�پس آقای حکیم�ی چگون�ھ م�ی توانس�ت وص�ی آث�ار ش�ریعتی ش�ود در حالیک�ھ ب�ا چ�ھ آه و ان�دوھی حس�رت

یعی احادی�ث ش� ساس معارف قرآنی وخورد از اینکھ چرا فالسفھ و علمای اسالمی در عھد قدیم نتوانستند بر انک�ھ خالص�ھ ای موفق بھ ابداع یک دستگاه فلسفی ـ علمی ـ فنی شوند و نج�وم و فن�ون اس�المی پدی�د آوردن�د و

ت . آی�ا ھم�ین جاس� چرا مسلمانان نتوانستند اولین بمب اتمی و آپولو را بسازند و لذا ھمھ ب�دبختی مس�لمین ازقاب��ل آن رین س��نخیتی ب��ا بی��نش ش��ریعتی دارد و بلک��ھ درس��ت در نقط��ھ مکج��ای ای��ن ط��رز فک��ر و مس��لمانی کمت��

اس�ت . . بدین ترتیب ھمھ شکوه ھای آقای حکیم�ی ب�ھ مس�ئوالن نظ�ام ی�ک تع�ارف و چان�ھ زن�ی اقت�داریاستش�ریعتی یعنی آقای حکیمی نھ یک حکمت گ�را بلک�ھ دقیق�ا ی�ک ق�درت گراس�ت و ای�ن ض�د روح تفک�ر اس�المی

انی رز فک�ر یون�ط�است . این یک انفکر ذاتا حامی عباسیان و صفویان است و ذاتا ضد علویاست . این طرز است نھ اسالمی .

.مرگ شریعتی بسیاری از دوستانش را سوزاند ولی گوئی آقای حکیمی را در ظلمت افکند

الب�ی و م�ؤمن ب�ھ ام�ام بطور مستند می دانیم کھ بعد از رحلت دکتر ش�ریعتی ھم�ھ ارک�ان روحانی�ت متعھ�د و انقن موق�ع م�ورد اعتم�اد کام�ل ام�ام خمین�ی بودن�د در من�زل آق�ای آخمینی بھم�راه مھن�دس بازرگ�ان ک�ھ او نی�ز ت�ا

ھم�ایون بنیانگ�ذار حس�ینیھ ارش�اد جم��ع ش�دند ت�ا یکب�ار ب�رای ھمیش��ھ ھم�ھ ش�بھات و اتھام�ات د رب�اره آث��ار و ن میھمانی کس�انی چ�ون ش�ھید مطھ�ری ، ش�ھید بھش�تی افکار دکتر شریعتی را روشن و یکسره سازند . در ای

٩٤

،مفتح و باھنر و دکتر سحابی و پدر دکتر و آق�ای مین�اچی حض�ور داش�تند و متح�دا ای�ن ک�ار عظ�یم را ب�ھ آق�ای محمد رضا حکیمی واگذار کردند تا ھمھ آثار دکتر را مطالعھ و بررسی کند و ھر عی�ب و ای�رادی ھ�م ک�ھ یاف�ت

آن مرحومان بھ آق�ای حکیم�ی اعتم�اد نمودن�د و نظ�ر او را پیش�اپیش قب�ول داش�تند و آق�ای اعالن نماید . یعنی حکیمی ھم یک فارغ التحصیل حوزه ب�ود . آق�ای حکیم�ی پ�س از م�دتی از آغ�از ای�ن ک�ار ب�زرگ ، آن�را تعطی�ل

»ھیچ عیب و ایرادی نیافتھ ام «نمودند و رفتند و در پاسخ بھ افراد مذکور ھم گفتھ بودند کھ آث�ار ود درب�ارهترین وظیفھ شرعی و اجتماعی و انقالبی و انسانی آقای حکیمی این نبود کھ نظ�ر خ�محال آیا ک

تھم�ت و فالکت و تا آنھمھ فساد و فتنھدکتر شریعتی را بواسطھ یک اعالمیھ رسما بھ مردم اعالن می نمودند د ک�ھ ن ک�اری ب�وی�د نیای�د ؟ ای�ن ھم�ان کمت�ریدر طی این ربع قرن اخیر د ر جامعھ ما نسبت بھ دکتر شریعتی پد

ی بایس�ت م�آقای حکیمی ھم بعنوان وصی شرعی دکتر شریعتی و ھم وکیل ھم�ھ نماین�دگان روح�انیون انقالب�ی مل�ی آق�ای عک�ھ برخ�ی از ای�ن باب�ت توجی�ھ ب�ی » تواض�ع و شکس�تھ نفس�ی«انجام می داد کھ نداد . آی�ا مس�ئلھ

و رگ�ز ! بیس�ت؟ ھرگ�ز و ھ�زاران ھتواند کمت�رین مقب�ولیتی داش�تھ باش�د حکیمی ساختھ اند عقال و شرعا میردی�د ول�ی گج سال سکوت کھ آنھم بھ یاری دکتر جعفری از یاران دکت�ر ش�ریعتی شکس�تھ ش�د و راز ب�ر م�ال پن

چھ دیر : نوش دارو بعد از مرگ سھراب ! نش را ی�ک مق�ابلش ره ھ�زار س�الۀ ش�د شریعتی آئینۀ تمام نمای نوری ـ روحی بود ک�ھ ھ�ر ف�رد و گروھ�ی در

ن�دک ھ الاق�ل اک�شبھ طی نمود و شد آنچھ کھ بود . وھر کسی در مقابلش ھیوالی نفس خود را یافت اال کسانی ک�ریم و وحبی ب�ھ خ�ود ش�ریعتی داش�تند ک�ھ ن�ھ تری�اکی ش�دند و ن�ھ تروریس�ت . وج�ود ھم�ھ انس�انھای ع�ارف

طب�ق ص�دھا ن انسانھا ھمان نور ھدایت است . درست ب�ھ ھم�ین دلی�لمخلص اینگونھ است . و حب قلبی بھ ایی ثانوی��ھ روای��ت از ص��در اس��الم ، ح��ب عل��ی (ع) و امام��ان ، منش��أ ھ��دایت و ایم��ان اس��ت و آم��وزه ھ��ا ام��ور

م�ھ را در ھعاص ت�ا س�الیان س�ال آم�وزه ھ�ای عل�ی (ع) وند . وگرنھ شاید ھیچکس چون عمرومحسوب می ش ل��ی (ع) را. ودرس��ت ب��ھ ھم��ین دلی��ل معاوی��ھ او را ش��کار نم��ود و ب��ھ خ��دمت آورد ت��ا ع ج�ا ب��ر زب��ان نم��ی ران��د

تی ش��غول ش��ریعبران��دازد . ب��ا ک��الم عل��ی (ع) ب��ر علی��ھ عل��ی (ع) . و ام��روزه ک��م نیس��تند ک��ھ ب��ا ک��الم ش��ریعتی مو می بران��دازی ھس��تند و ای��دئولوگھای جری��ان موس��وم ب��ھ روش��نفکری دین��ی و اص��الح طلب��ی و رنس��انس اس��ال

م�درن تس�ف�اقی پ مردم ساالری دینی و و ... محسوب می شوند . اینان واقعا پدیدۀ نوینی ھس�تند و س�یمای ن وران نف�اقدتصویری کامال برزخی است و ھرگز واقعی�ت نخواھ�د یاف�ت چ�ون این را بھ تصویر می کشند ولی

ن ب�ھ س�ل این�اپیچی�د . وتو ھ در ھ�ممیشبھ لحاظ تاریخی بھ سرآمده است و شریعتی طومار این نفاق را برای ھا م�و ملی�ت اسم شریعتی توسلشان بھ طناب دارشان است . وفقط با مرگ شریعتی بود ک�ھ ک�ل ت�اریخ و م�ذھب

توانس��ت ب��اطن ھ��زار س��الھ اش را ظ��اھر س��ازد و ای��ن جھ��ش و عروج��ی ت��اریخی اس��ت ک��ھ ب��ھ واس��طھ وج��ودی اش مق�دار امتی ب�ر پ�انموده اس�ت ک�ھ ھن�وز ت�ا ص�حنھ نھ�ائیشریعتی این چنین معجزه وار میسر گردید و قی

ھ�ان ین مل�ت جزمان الزم است . زان پس خ�واھیم دی�د ک�ھ م�ردم ای�ران س�رافرازترین و بالن�ده ت�رین و آگ�اه ت�رس�ت ش�ریعتی ا د شد و ھیچ فریبی تا ھزار سال دیگر آنھا را افسون نخواھد ساخت . و این حی�ات مج�ددنخواھ

را مھد ظھور امام مبین و انسان کامل خواھد نمود و پیشوای بشریت . کھ ملت ایران

ھ ک�ن م�ی دھ�د کل اخبار و اطالعات منقول و معقول و شفاھی و کتب�ی درب�ارۀ ش�ریعتی و از ش�ریعتی فق�ط نش�االم�ی و کانسانی ھست . شریعتی در عرصۀ ظھ�ور و ب�روز شریعتی چھ نوع انسانی نیست و نھ اینکھ چگونھ

ل و در روح ک�� نیس��ت . اال ا� ش��ریعتی را در دلھ��ا» ال ال��ھ«اعی اش در ھ��ر مقطع��ی چی��زی ج��ز تبی��ین اجتم��ط�ی ست و ن�ھ خاانقالب کھ ھنوز استمرار و حضور دارد می توان درک نمود کھ البتھ درکی شدیدا دیالکتیکی

ھ را ن�و ب�ریخ مس�تمگ�ذار ت�ا رو مکانیکی و سیاسی و مقطعی . حقیقت تنھا چیزی است کھ بھ مرور زم�ان و د نو می شود و شریعتی اینگونھ است .

ب�د ت�ا معرف�ت بیا یک مؤمن اھل معرفت امروزه بھتر م�ی توان�د در ح�ق پی�امبر و عل�ی و امام�ان ایم�ان ومثال

ر اس�ت و ت�مؤمنان صدر اسالم. ھمانطور کھ حق حیات و کالم بزرگ�ان دی�ن و حکم�ت باس�تان ام�روزه مفھ�وم ان�د شر زیستھ وزه سقراط و بودا و موالنا و حافظ بھتر درک می شوند . انسانھائی کھ در فراسوی خیر وامر

ا گذش�ت آورد ، ب� یعنی انسانھای موحد و توحیدی ، بھ واسطۀ ابطال کھ گذر تاریخ در نظام خیر ـ شر پدید میھول��ت در دوران ک ھ��ر انس��انی زم��ان بھت��ر درک م��ی ش��وند و حقش��ان تص��دیق م��ی گ��ردد . ھم��انطور ک��ھ م��ثال

بیش روی بھ خدا می کند کھ مظھر یگانگی و فراسوی خیر ـ شر است .علیرغم میلش کما

قاب�ل فھ�م » زرتش�ت«و » اب�ر انس�ان«شریعتی از منظر تفکر غربی فقط در دستگاه فکری نیچ�ھ و در معن�ای قابل درک می شود . قیاس شریعتی ب�ا است و از منظر ھویت شرقی ھم در مدل حالج و مزدک و عین القضاة

سید جمال و فانون و امثالھم بیھوده است . شریعتی بھ عنوان عارف یک عارف یاغی است و بھ عن�وان ی�ک عن��وان انقالب��ی ، ح��امی انقالب��ی پیگی��ر و ب��ی ام��ان اس��ت و خ��ود نف��س انس��ان منطق��ی ، نیھیلیس��ت اس��ت و ب��ھ

ب��ھ معن��ای کیل��ذا ھرگ��ز نم��ی توان��د ی��ک انس��ان سیاس��ی ـ ای��دئولوژیانق��الب را از اھ��دافش مھمت��ر م��ی دان��د و باشد . شریعتی در ھیچ ھدف دنیوی نم�ی گنج�د و انس�انی مطلق�ا اھ�ل آخ�رت اس�ت . وانس�ان اھ�ل اروپائی اش

٩٥

آخ��رت پ��س از م��رگش زن��ده ت��ر و عی��ان ت��ر گش��تھ و خ��الق ت��ر م��ی ش��ود و ش��ریعتی اینگون��ھ اس��ت . ول��ذا فق��ط ت می توانند با شریعتی زندگی کنند و نھ سوداگران قدرت ھای دنیوی .انسانھای اھل آخر

د ت�و توس�ت و ش�ریعتی توس�ت و اص�ال خ�و خ�ود برخی می گویند این شریعتی ک�ھ ت�و معرف�ی م�ی کن�ی مخ�تص

ام امبر و ام�ھستی و نھ شریعتی . این سخن را با تمام وجود تصدیق می کنم ھمانطور کھ خدای ھر کس�ی و پی�ھ ھر کسی خاص خ�ود اوس�ت و ھ�ر کس�ی تم�ام عم�رش ت�الش م�ی کن�د ت�ا ثاب�ت کن�د خ�دای اوس�ت ک�و محبوب

الش�یتچن�ین خدای واقعی است و این تالش بر حق و بلکھ بر حق ت�رین ت�الش انس�ان اس�ت و رش�د در بس�ترو راقن�ین اغ�رخ می نماید ، در بستر تضارب و تناقض و مسابقھ و رقابت ب�ین خ�دایان و پی�امبران ف�ردی . چ

ج�ود افراطی در ش�رح محب�وب خ�ویش ی�ک اغ�راق و اف�راط ک�امال ب�ر ح�ق اس�ت و نب�ردی ج�ز ای�ن ب�ین بش�ر وو ب�ا تحد بودهمنداشتھ است . ھمانطور کھ در مقدمھ این کتاب یاد آور شده ام من و شریعتی با ھم محشور و

از ی مان�د ک�ھی�وی اس�ت و ب�ھ ج�ادو م�ھم تکامل یافت�ھ ای�م ای�ن تکام�ل بس�یار برت�ر از قلم�رو منط�ق و تعق�ل دن واقعیت بیرونی ھم تعین می یابد و گوئی کھ از ازل چنین بوده است .

٩٦

فصل هشتم

»شریعتی چه کرده است ؟«

٩٧

ز کھ بسیاری اوی شریک نبوده است و بلو در این انقالب ھیچکس با اول : اینکھ شریعتی انقالب کرده است ه ی رس�وا ش�دافراد و گروھھا سعی فراوان نمودند کھ خود را شریک وی سازند ولی نھایتا در این شرک ورز

ن ادر ط�ی س�الیوو گروھھای چریکی در رأس این مسئلھ قرار دارن�د . سنتی و بھ نفی او پرداختند . روحانیت حظ��ھ ای ازز ش��بانھ روز ش��اھدیم ک��ھ ک��ل م��دیران و ای��دئولوگھای نظ��ام لانق��الب ت��ا ب��ھ ام��رو پی��روزی پ��س از

دیدتر از ش�شریعتی رھائی ندارند و از ھر درب�ی ک�ھ وی را بی�رون م�ی کنن�د از درب دیگ�ری وارد م�ی ش�ود و ک�ھ ف�رد و م�ا از آن ش�ریعتی اس�ت و ھرگ�اه قبل . وای�ن ب�دان معناس�ت ک�ھ ج�وھره و روح و ت�ار وپ�ود انق�الب

د ھ�ان م�ی ب�ردھ عداوت با نظریھ ای از شریعتی می پردازد اندکی بعد ھمان لقم�ھ را از پش�ت س�ر ب�ھ جناحی ب وش�کننده تی�کچون می بیند کھ جز ای�ن راھ�ی ب�رای حت�ی انق�الب نم�ائی ب�اقی نمان�ده اس�ت . وای�ن ی�ک دیالک

ستند . ھن مبتال آبرانش بھ کل نظام انقالبی حاکم بر کشورمان بھ ھمراه مدیران و مد رسوا کننده ای است کھ

نھ�ائی در مرحل�ۀ شریعتی دقیقا مصداق لیلة الق�در انق�الب ماس�ت ک�ھ ب�ر ھم�ھ باری�د و ھم�ھ را انقالب�ی ک�رد وھ ای�ن ھ�ر چن�د ک� ئی از ھیئت حاکم شاه و مرتجع ترین جناح روحانی�ت س�نتی را نی�ز انقالب�ی نم�ودحتی جناحھا

کتیکی ود . دی�الب�این دو جناح م�ذکور اساس�ا انقالب�ی ب�ر علی�ھ خ�ود ش�ریعتی انقالب در ماھیت آگاھانھ اش درت ل تأم�ل اس�بودن این واقعھ بھ لحاظ معرفت شناسی و جامعھ شناسی برای اھلش بھ غایت جالب توج�ھ و قاب�

را بھ ناره نشینکو پدیده ای بدیع و کم نظیر است . تا آنجا کھ احسان نراقی این محقق بھ اصطالح بی نظر و را ک�ل انق�البدیگر شما چرا بھ شریعتی فحش می دھید او کھ ب�رای ش�ما انق�الب ک�رد و«نعره می اندازد کھ :

د آن ھ�م اس�ت . آری براس�تی ش�ریعتی انق�الب ک�رس�نتی ک�ھ منظ�ورش روحانی�ت » بھ شما سپرد و رف�ت ... د و رفت . انقالبی اسالمی و آن را بھ مدعیان دیرینھ اش یعنی روحانیت سپر

ا بر مشھد علن حوزه ھای قم و نجف و در مراجع مشھور تقلید و علمای بھ نام دوران اکثروقتی می بینیم کھ ز آنھ��ا حت��ینامیدن��د در حالیک��ھ ت��ا ب��ھ ام��روز ھن��وز ھیچی��ک ا» ح��رام«علی��ھ ش��ریعتی فت��وا دادن��د و آث��ارش را

زم زم و ص�ھیونیش ص�ادر نک�رده ان�د و حت�ی امپری�الیننامیده اند و فتوائی شرعی درباره ا» حرام«ھروئین را عتی در ردند کھ شریکنخوانده اند . واینکھ ھمھ آنھا این فتواھا را یا در زمانی صادر » حرام«و فاشیزم را ھم

ی�ن . ااش�تند دزندان انفرادی بود و یا بعد از م�رگش ص�ادر نمودن�د دال ب�ر خ�وف عظیم�ی ب�ود ک�ھ از او در دل ثال در از ح��ق ش��ریعتی و ق��درت و بالغ��ت معج��زه آس��ائی وی در س��خن ب��ود . ھم��انطور ک��ھ م��خ��وف برخاس��تھ

ی ص��در اس��الم ھ��یچکس ج��رأت نداش��ت ب��ا عل��ی (ع) بحث��ی کن��د و فق��ط در نیم��ھ ش��ب ھ��ا م��زدوران خ��ود را م��در و س کوچھ ھابمالند و یارانش را در کوچھ پ فرستادند تا درب خانۀ علی را بشکنند و بھ آن لجن و مدفوع

تاریکی کتک بزنند و یا بھ قتل برسانند. د ب��ھ اثب��ات را ک��ھ مح��ور بی��نش ت��اریخی ـ دین��ی ش��ریعتی ب��و» زر و زور و تزوی��ر «ای��ن فتواھ��ا نظری��ۀ اتح��اد

ی�رت حتی ب�ھ ط�رز لی�ھ ش�ریعتی برخاس�ت پ�س از ان�دک م�د رسانید . یعنی ھ�ر ک�ھ از روی بخ�ل و کف�رش ب�ر عیا و رائیل و س�افت و یا الاقل م�زدور ب�ی م�زد و مواج�ب ش�اه و آمریک�ا و اس�آوری خود را ھم پیالھ طاغوت ی

ود . یعن�یش�موساد و ساواک . و این حجتی بس کبیر بوده است کھ نظیرش در ت�اریخ جدی�د اس�الم دی�ده نم�ی ش��ریعتی حج��ت دی��ن و معرف��ت ماس��ت . ای��ن حجی��ت مرب��وط ب��ھ موجودی��ت مح��ض اوس��ت و آث��ارش ی��ک حج��ت

سوب می شوند . ثانویھ محذی ق�درت و نف�و امام خمینی کھ بھر دلیل و مصلحتی ب�ا تم�امفقط از میان ھمھ آن علما و مراجع مشھور تقلید

ات لقائ�اادر نک�رد و ص�بر پیش�ھ نم�ود و کھ داشت بازیچھ طاغوت و جھ�ل نش�د و فت�وائی ب�ر علی�ھ ش�ریعتی ص�ب س�ات انق�العتی ش�د و آنگ�اه ک�ھ دی�د ک�ل مقد امثال مطھری را دفع ساخت و بھ ھمین دلیل صاحب میراث ش�ری

ش�ید و ام زھ�ر نوزیر پا نھاده شده از کل انقالب توبھ کرد و از مدرس�ھ و مس�جد تب�ری ک�رد و کن�ار کش�ید و ج� اندکی بعد رحلت نمود .

ت ای�ن ود و تمامی ب» قلب«انقالب شریعتی انقالبی در قلب تاریخ اسالم و تشیع و ایران است . او خودش این

انقالب قلبی .

ز لھا پ�یش ابران�داخت و اگ�ر ب�ر نیافت�اده ب�ود س�ا تی و غرب زدگی را ھم از نفس جامعۀ م�اشریعتی غرب پرسرب غند . این این حامیان غرب در داخل، و خارج موفق بھ نابودی انقالب شده و قدرت را در دست گرفتھ بود

ھیچ ت و دارایدید ما بھ چشم می خورد ذاتا غرب گرائی نیسگرائی کھ امروزه خاصھ در میان جوانان نسل جن ان�ان عری�انوع آگاھی در نفس خودش نمی باشد و اساسا بی ھویتی حاصل از پی�ران انق�الب اس�ت ک�ھ در جو

آی�د و شده است . این بی ھویتی یک واقعھ بس�ی دم�دمی و س�طحی اس�ت و ب�ا ن�وری از ش�ریعتی ب�ھ خ�ود م�ی ین انق�البگی برم�ی دارد . ای�ن مس�خرگی نم�ود ص�ادقانھ آن ب�ی ھ�ویتی ص�احبان دروغ�دست از خود ـ مس�خر

ده ت�أخیر ک�ر است . این مسخرگی کھ گاه دماغ را می سوزاند حاصل از تعفن آن اجسادی است کھ ب�رای ت�دفین است .

ز وج�دان م�ا گردی�ده رگ دیگری کھ شریعتی تاکنون در نفس جامعھ بھ ثم�ر رس�انیده اس�ت و جنب�ھ ای ات س کار است . قرنھا بود کھ کس�ی نیام�ده ب�ود ت�ا عرف�ان » عرفان«مربوط بھ گوھرۀ ذاتی دین و اسالم می باشد و آن

ن��اب اس��المی و عل��وی را از زبال��ھ دان تحری��ف ت��اریخ بی��رون آورد و تشعش��ع آن را عی��ان نمای��د . ت��ا قب��ل از طھ ھ�ای کالم�ی ب�ود و در م�ردم ع�امی ھ�م ج�ز ب�ھ س�فشریعتی عرفان ما معجونی مرگبار از شعر و افیون و س

٩٨

یق خرافات نمی پرداخت . شاید از موالی رومی بھ این طرف کسی بھ این مھم عظیم نپرداختھ ب�ود و ت�ازه متعو اشرافی محسوب می شود و ھرگز تا بھ امروز در مردم ع�امی رس�وخی نیافت�ھ یتخصص کار کار موالنا یک

لس�فھ را و بس�یاری از مع�ارف آس�مان ب�ھ زم�ین آورد ھم�انطور ک�ھ ف را نی�ز از. شریعتی عرفان اسالمی است قرآنی را .

الھ راس��م ھ��زار یعرف��ان م��ا در ت��اریخ ج��ا مان��ده ب��ود مث��ل ایم��ان و مس��لمانی م��ا . و ش��ریعتی ی��ک خس��ران عظ��

ای�ن ی دی�ن .گربھ جلو آورد و اھل زمان ساخت و ای�ن یعن�ی احی�اء جبران نمود و ایران و اسالم را ھزار سالزگر ت�ی ھ�م آغ�ااحیاءگری در جنبۀ شرع و عدالت توسط سید جمال الدین اسد آبادی آغ�از ش�د و در جنب�ۀ معرف

لس�فی ب�ود عصر مدرنش اقبال الھوری بود ولی ھر دو کارشان اشرافی و در طبقھ حاکمۀ سیاسی و علم�ی و فل�ی ی س�اختند ونھایت�ا دی�ن و معرف�ت را سیاس�و ھرگز این حرکت بھ قلوب و اذھ�ان م�ردم راه نیاف�ت . ای�ن دو

د ی م�ی گیرن�شریعتی ھمھ چیز از جملھ سیاست را ھم عرفانی ساخت . و لذا این انتق�ادی ک�ھ برخ�ی ب�ر ش�ریعت ھی اش کاس�تکھ گوئی شریعتی دین را ایدئولوژیکی و لذا سیاسی س�اختھ و از جنب�ھ عرف�انی و فط�ری و تق�وائ

ص�طالح ھ ای�ن ب�ھ او اتفاقا این ھمان کاری اس�ت ک�انتقاد کامال وارونھ است و حتی نابودش نموده ، یک است منتقدان مشغولش ھستند از جملھ آقای سروش .

س�ت . یعن�یاواز جملھ کارھای کبیری کھ شریعتی ب�ھ انج�ام رس�انیده مرب�وط ب�ھ ھوی�ت ت�اریخی ـ اس�المی زن

دس�ت دوم است و زن را مب�دل ب�ھ ح�داکثر ی�ک بش�ر کتمان شدهھمان حق و ھویتی است کھ ھمواره بھ نوعی د (ص) و نموده است . کاری کھ شریعتی درب�ارۀ ح�ق زن ب�ھ ثم�ر رس�انید ک�اری فق�ط در ح�د عظم�ت ک�ار محم�م�انی ک�ھ مسیح(ع) بوده است و بلکھ برت�ر زی�را ک�ھ ش�ریعتی در پای�ان ق�رن بیس�تم س�خن م�ی گف�ت یعن�ی در ز

ون�ھ ب�ود وحقوق زن در جھان بھ جوالن در آم�ده ب�ود ک�ھ جملگ�ی نع�ل وار دھھا ایدئولوژی بھ اصطالح حامی فقط زن را مبدل بھ برده ای مدرن می ساخت تا با مدرنیت مرد ھمسان و سازگار شود .

ا موج�ودی رشریعتی نشان داد کھ نھ تنھا دین موج�ب عق�ب مان�دگی و ب�دبختی زن نب�وده و دی�ن نب�وده ک�ھ زن

ی س��وزان قبل�ھ ادی��ان ابراھیم�ی و اس��الم ھمان�ا خان��ھ ی�ک کنی��زک رھ�ا ش��ده در ص�حرا دس�ت دوم س�اختھ بلک��ھھ فغان آورد شیع را بعربستان است . و اتفاقا این ھمان پیام و حقیقتی بود کھ ھمھ داعیان تمام عیار اسالم وت

این مود و بھنول و سرآغاز ھمھ فتواھا بر علیھ شریعتی شد زیرا شریعتی زن را مبدل بھ یک موجود درجۀ ا ت معرف�یطریق حقیقت دین و دین�ی ب�ر ح�ق و واقع�ی در ت�اریخ را درس�ت در نقط�ھ مقاب�ل اس�المی ک�ھ روحانی�

د و بھ ی بلند شنیمرگ خود را با صدا کوس ، مرتجع واقعھ بود کھ آن روحانیت کرده بود ارائھ نمود و با اینش�ر را ت�اریخی ب ا نیز زنده ساخت یعنی زیر بنای موجودی�تتنازع بقا پرداخت . و بدین ترتیب شریعتی ، زن ر

وز نی�ز تا بھ امر و او را از زبالھ دان تاریخ مردان ستمگر بیرون کشید و ھستی ای نو بخشید . واحیاء نمود می بینیم کھ زنان مصدر زندگی انقالب ما بوده اند و لذا در محور ھمھ مناقشات .

ی�د اد ک�ھ توحدین خدا و حق ابراھیم و موسی و عیسی و محمد پرداخ�ت و نش�ان شریعتی یک تنھ بھ دفاع از د

در وادی عمل ھمان عدالت است و نھ خدایا خدایا کردن .

ت زی ج�ز ع�دالجھان تنھا مسلمانی است کھ نشان داد کھ توحید در واقعیت زندگی چیمعاصرشریعتی در تاریخ ب��ھ چن��ین م و جوان��ان رس��انید ک��ھ حت��ی نھض��ت عظ��یم ح��الج ھ��منیس��ت و ای��ن پی��ام را ت��ا قل��وب ت��وده ھ��ای م��رد

ت�ر دھا مس�لماننیافت . درست بھ ھمین دلیل مثال بسیاری از کمونیس�ت ھ�ا را از بس�یاری آخون� موفقیتی دستیاری از می دانست و این یک حقیقت بود کھ در عمل ھ�م پ�س از انق�الب ثاب�ت ش�ده اس�ت و معل�وم ش�د ک�ھ بس�

ترین ایمانی ھم نداشتند و دینشان دکانشان بود .آیت ا� ھا کم

و ع�دالت در واقع شریعتی بھ مصداق قرآن ک�ریم ثاب�ت ک�رد ک�ھ نش�انھ ایم�ان ھم�ان عم�ل ص�الح و اقام�ۀ قس�طین ب�ا آن است و مھمتر از آن طبق نص صریح قرآن نشان داد ک�ھ خ�دا آن ای�ده ای نیس�ت ک�ھ در اذھ�ان مش�رک

ر جدی�د لذا ش�ریعتی بزرگت�رین من�ادی دی�ن خ�الص در عص�ست کھ حضور دارد . بازی می شود بلکھ در عمل ا جھان است و بزرگترین مشرک کش تاریخ ھزاره اخیر اسالم .

شریعتی دیگر چھ کرده است ؟ وی از آنجا کھ مذھب را از فطرت خود یافتھ بود یگانگی و وحدت ھمھ مذاھب

حی�دی ھم�ھ م�ذاھب حق�ھ را در اس�الم و خاص�ھ تش�یع فھمی�د و ب�ھ را فھمیده و دیده بود و لذا اص�ول کل�ی و تونمایش گذارد و لذا زمینۀ مذھب واحد جھ�انی را ب�ھ لح�اظ فرھنگ�ی آم�اده ک�رده اس�ت . یعن�ی ب�ھ یک�ی از مب�رم ترین نیازھای بشر متمدن امروز پاسخ گفتھ است و درست در نقطھ مقابل نیھیلیزم و انترناسیونالیزم الم�ذھب

ھ�ای یدارد و ماھیت مذھب دروغین فراماس�ونی و حق�وق بش�ری را ب�رمال س�اختھ اس�ت و جھ�ان ـ وطن�قرار ، ھ��ای لیبرال��ی ، سوسیالیس��تی ، نیھیلیس��تی یجھ��ان ـ وطن�� ه اس��ت :و حق��ھ ب��از را خل��ع س��الح نم��ودسیاس��ی

رک نم�وده و ح�ق سینمائی و امثالھم . وی حق نفس واح�دۀ بش�ری را د فراماسونی ، حقوق بشری ، ھنری ،و ادب�ی درک م�ی ک�رد و نش�ان م�ی داد . دین و اسالم وتشیع را در ھمھ جلوه ھای مذھبی و فلسفی و سیاس�ی

٩٩

درس�ت ب�ھ ھم�ین دلی�ل وی حت�ی در باط�ل ت�رین جریان�ات و باورھ�ای م�ذھبی و فلس�فی و اجتم�اعی در جھ�ان ، ھ بشری بر اساس حق دینی ـ فطری آن اس�ت حقی می دید و آن حق را نشان می داد و این زمینۀ وحدت جامع

. وی منادی وحدت عارفانھ ای بود کھ در ایران منجر بھ انقالب شد. س�ت ک�ھ ک�رده ا یرواما در مورد مبارزه با امپریالیزم و حکومتھای مزدور امپریالیزم در منطق�ھ ، ش�ریعتی ک�ا

ی�ز نھای غرب�ی در جھ�ان اس�ت ک�ھ حت�ی در کش�ور نطفۀ آگاه و ناآگاه کل جریان موسوم بھ بنی�ادگرائی اس�المیا ب�ھ عم�ل رریشھ دوانیده و در حال رشد است . ولی سخنگویان س�یا و موس�اد ت�ا ب�ھ ام�روز تم�ام ت�الش خ�ود

وزان ت�ر ین آتش ف�راآورده اند کھ نام شریعتی را تحت ایدئولوگ این جریان بھ زبان نیاورند زیرا می دانند کھ د و ل�ذا ف�تن ندارن�ل دفاع تر می شود و آنان خلع سالح تر می گردند و ھیچ حرفی برای گو خود ـ آگاه تر و قاب

ا ت�دن و چن�د الم�ال محم�د عم�ر و ب�ن سعی می کنند این جری�ان موس�وم ب�ھ بنی�ادگرائی اس�المی را فق�ط ب�ھ ن�ام ی�دئولوژیام�ان روحانی سیاسی دیگر خالصھ کنند تا بھتر قابل سرکوب باشد . براس�تی ک�ھ اندیش�ھ ش�ریعتی ھ

نداخت��ھ اپدیدآورن��ده نھض��ت بنی��ادگرائی اس��المی در جھ��ان اس��ت ک��ھ وج��ود س��رمایھ داری جھ��انی را ب��ھ رعش��ھ است.

ز ھ�انی ت�ر اجو شاھدیم کھ جریان موسوم بھ بنیادگرائی اس�المی ام�روزه ھ�زاران ب�ار عمی�ق ت�ر و ج�دی ت�ر و س�ت و ب�دین ت امپری�الیزم را در خط�ر انداخت�ھ اامنی�ت و عظم� و حیثی�تکمونیزم دھھ شص�ت م�یالدی حی�ات و

ی�ھ ب�رد ب�ر علام�روزه م�ی بین�د ک�ھ ش�ریعتی پ�در ذات�ی ن یلحاظ ھ�م ھ�ر انس�ان خردمن�د و آگ�اه و جھ�ان شناس�ض�دیت .امپریالیزم در ھم�ھ ص�ور آن اس�ت چ�ھ امپری�الیزم آمریک�ائی و چ�ھ روس�ی و چ�ھ ژاپن�ی و چ�ھ عرب�ی

اس�ی و ض�دیت ذات�ی و تم�ام وج�ودی اس�ت و ن�ھ جنب�ھ ای و موض�وعی و سی شریعتی بر علی�ھ امپری�الیزم ی�کب�اقی روزه تنھ�ااقتصادی و دیپلماتیک . در این مقام بایستی لن�ین را بچ�ھ ای ب�ھ حس�اب آورد ھم�انطور ک�ھ ام�

.باالخره تسلیم امپریالیزم شده است زم یعنی فیدل کاسترونیماندۀ لنی

ب�ۀ ی ترین جنھی واضح است کھ جریانات مشابھ بن الدن سطحی ترین و سیاسالبتھ این نکتھ بر ھر انسان آگاس�وء زم از ای�نس�وء اس�تفاده ھ�م افت�اده ک�ھ خ�ود امپری�الی ب�ھ آن بنیادگرائی مد نظر ماست ک�ھ حت�ی ب�ھ ن�وعی

ب�ارزه محت عنوان تاستفاده ، استفاده ھای کالنی می برد تا بتواند اصل و اساس حقیقی بنیادگرائی اسالمی را ازمان س�یاس�با تروریسم سرکوب نماید و ریشھ کن سازد . ھمانطور کھ شنیده ای�م مجموع�ھ آث�ار ش�ریعتی در ض�ت و ای�ن نھ ترجمھ شده و شبانھ روز مشغول بررسی می باشد تا بتوانند از بط�ن آن ، آنت�ی ت�زش را بیابن�د

ائی ـ روس�ی لیزم اروپلیزم جھانی و نئوامپریارا بازی دھند و یا پاد زھرش را تولید کنند . خالصھ اینکھ امپریازم ھ�م ای�ن تر از اندیشھ ش�ریعتی نم�ی شناس�د و نی�ز ص�ھیونی ـ ژاپنی امروزه خطری اساسی تر و استراتژیک

خطر را بیش از سایرین درک کرده است زیرا شریعتی حقا ضد صھیونیست ترین بشر قرن است . .دائی اس�ت ان است . عشق وی بھ بودا بسیار شدیدتر از ھر ب�وشریعتی پیامبر عشق عرفانی تمدن مدرن جھ

لمان عشق وی بھ موسی و عیسی از ھر عیسوی و یھودی برتر است . عشق او بھ محم�د و عل�ی از ھ�ر مس�ارتر از وعشق او ب�ھ س� و عشق او بھ مارکس از ھر مارکسیستی خالص تر است . و شیعھ ای ناب تر است .

ھ نیچ�ھ و ب�ر ح�ق ت�ر اس�ت . وعش�ق او ب�ھ آزادی از ھ�ر لیبرال�ی فزونت�ر . وعش�ق او ب�ھر اگزیستانسیالیستی ش�ق او ھ محصول عککافکا و کامو از ھر نیھیلیستی کاملتر و بر حق تر و و ... و این یعنی عدالتی عارفانھ

و جھانی .بھ حقیقت در سراسر جھان و تاریخ می باشد. شریعتی اسوۀ یگانگی عدل و عشق و عرفان است ی خ�ود قادی و مل�ترین انسانی کھ تاریخ جدید جھان بھ خود دیده است بدون اینکھ ذره ای از اصل دینی و اعت

دور شده باشد و آن را تخفیف داده و تضعیف کرده باشد .

ی در حق ھر مذھب و مکتبی در ش�ریعتی ب�ر ج�ای خ�ودش نشس�ت و تص�دیق ش�د و تکمی�ل . حقیق�ت بنی�ادگرائس�تجو م�انی را جریعتی یک حقیقت جھانی است و نھ صرفا عقیدتی ـ اسالمی . او بنیاد ھ�ر ای�ده و آراندیشھ ش

ھ ک�بیعی اس�ت کرد و حقش را کشف نمود و بھ آن ایده و آرمان بازگردانید و تکمیل و اصالحش نمود . پس ط ی ت��رین وی ت�رین و ش�رعو اگزیستانسیالیس�تی ت�رین و لیبرال� نب�ا نگ�اه فرق�ھ ای و ت�ک بع�دی کمونیس�تی ت�ری

نیم کش�ف یعتی بت�واعارفانھ ترین و بودائیستی ترین و انقالبی ترین و آنارشیستی ترین ایده ھ�ا را در آث�ار ش�ردین لح�اظ کنیم . وشریعتی ھم�ھ اینھ�ا ب�ا ھ�م اس�ت و ای�ن یعن�ی انس�ان کام�ل و مظھ�ر نف�س واح�دۀ بش�ری . وب�

بدانیم و وحدتی ترین انسانھا .بایستی او را موحدترین انسان این دوران نیز

ھ ک�ش�ان داده شریعتی دین و دل واحد بشری را جس�تجو ک�رده و نمایان�ده اس�ت و ب�ا آزادمنش�ی عاش�قانھ ای ند ـ ر عرصۀ خ�وداین ھمان اسالم و تشیع است . و نشان داد کھ اسالم و دین ھر آن واقع است و فقط بایستی

.م�روز اس�ت اـ شناس�ی جھ�ان رداشتھ شود . ولذا شریعتی سلطان خودآگاھی شناختھ شود تا ھمھ تنازعات بن ق�رن عھد بوقی ھ�م نیس�ت و از ج�نس روانکاویھ�ای فریبک�ار و مفس�د ای� افاضاتـ شناسی وی از جنس خود

ھم نیست . خود شناسی شریعتی عین خداشناسی اوست .

ب و دف��اع از وط��ن نم��ود برخاس��تھ از دی��ن عش��ق و ایم��انی ک��ھ ج��ان ھ��زاران نوج��وان را ف��دای پی��روزی انق��الح��وزوی نب��ود . بس��یاری از ای��ن جوان��ان حت��ی روح��انیون خفت��ھ را ب��ا خونش��ان بی��دار س��اختند . این��ان فرزن��دان

١٠٠

روحانی شریعتی بودند بھ طور بی واسطھ یا با واسطھ . شریعتی پیامبر نسل ج�وانی ب�ود ک�ھ از خ�دا و رس�ول ان را بھ صلح با دین کشانید و صلح با روحانیون واقعی .و مال بیزار بودند و شریعتی آن

١٠١

فصل نهم

»شریعتی ، شریعتی است «

١٠٢

از دو لحاظ و بھ دو معنا : »شریعتی ، شریعتی است«

ف�س ک�ھ نمث�ل ھم�ۀ انس�انھای اھ�ل معرف�ت جنبۀ اول از شخصیت و ھویت منحصر بھ فرد خ�ود اوس�ت درس�ت سی شناصل خداب می شوند . این بی تائی حاعارفان بر زمان خویش ھستند و بھ تعبیر قرآنی از علیین محسو

نم�ی رگز تکراربرخاستھ از خود شناسی است و لذا این نوع انسانھا بھ لحاظ بی ھمتائی خدایگونھ ھستند و ھو ھ�ی م�ی رون�دوان صرفا فکری این انسانھا و مقلدانشان جملگ�ی ب�ھ گمرامین دلیل پیرھشوند . و درست بھ

ای�ن م�ی ش�وند . ای�ن علی�ین ک�افرنھایتا بھ ضدیت با مرجع تقلید خود می رس�ند و نی�ز نس�بت ب�ھ اندیش�ھ ھ�ای یھ ک�افر م�ک�واقعھ بھ مصداق آن سخن مشھور علی (ع) است کھ می فرماید : ای مؤمنان از من تقلید نکنی�د آن�ان وده ای�م وشوید . وقوع چنین عداوت و کفرانی را در ھمۀ مقلدان و پیروان صرفا فکری شریعتی شاھد ب

نھایت�ا ریعتی شودکھ شدیدتر تقلید کرده اند کافرتر و عدو تر شده اند بھ زبان ساده تر ھر کسی کھ خواستھ شیم بھ اذکر شده ھمانطور کھ قبال مت ده است .ای ناروائی بھ او نسبت دامنکر و دشمن او شده است و تھمت ھ

ھ ب�ھ ک�لحاظ تجربۀ تاریخی و روان شناختی تقلید حاصل بخل است و بخ�ل حاص�ل کف�ر اس�ت پ�س طبیع�ی اس�ت عداوت منجر شود .

ی و مشکل کسانی چون مطھری و مھندس بازرگان و بعدھا کسانی ھمچون عبدالکریم سروش ، مس�عود رج�و

ل ای�ن ک�ش�ریعتی از ای�ن ماھی�ت ب�وده اس�ت . ی�ک س�خن ت�اریخی از عم�ر وع�اص بی�انگر مجید شریف با دکتر در اینج��ا تف��اوت ب��ھ غای��ت» . چ��ون نتوانس��تم عل��ی ش��وم عم��ر وع��اص ش��دم «فاجع��ھ اس��ت ک��ھ م��ی گف��ت :

یدان�ھ قانھ و مرسرنوشت ساز بین ارادت و تقلید آشکار می شود . از علیین و امامان ھر دورانی بایستی ص�ادوده ھ ایش�ان ب�ب�اطاعت کرد و نھ تقلید . یکی از مھمترین علل عدم فھم شریعتی کھ منشأ اکثر تھمت ھا نسبت

ان مام�اعص�ر خ�ودش و ی�ا ب�ھ عن�وان ی�ک ع�ارف ب�ا کھ بخواھیم ایشان را بھ عنوان یک ام�ام است این است دیگ�ری ب�ھ ن ص�در اس�الم ب�ان مقایسھ کنیم . ھم�انطور ک�ھ ھیچی�ک از امام�اصدر اسالم و عرفای دوران پیشی

در پ�و از ی�ک لحاظ راه و روش شباھتی نداشتھ اند با اینکھ ھمۀ آنھا بر سر چشمۀ وحی محمدی قرار داش�تھب�ھ ه ش�ده ان�دومادر بوده اند درست از منظر چنین قیاسی بس�یاری از فرق�ھ ھ�ای ش�یعی پدی�د آم�ده ان�د و گم�را

م�ام رت عل�ی و ااز ھمین منظر است ک�ھ بس�یاری از ش�یعیان فق�ط حض�مانند فرقۀ زیدیھ ، اسماعیلیھ و غیره . ر امام باین دال حسین را امام می دانند و باور بھ مابقی امامان در احساس اکثر شیعیان تعارفی بیش نیست و

ام�ام نشناسی ماست . حقیقت این است کھ ھر مؤمن ع�ارفی در عص�ر خ�ود و ب�رای م�ردم خ�ود ب�ھ مثاب�ۀ ی�کی�د ی م�ی فرمای درجھ ای از امام�ت آن ام�ام مطل�ق آخ�ر الزم�ان اس�ت ھم�انطور ک�ھ عالم�ھ طباطب�ائاست و تجل

» .راه والیت امام بر ھمگان میسر است کھ شاھراه این وادی ھمان معرفت نفس می باشد :«

ن م�ل آاق کاھمۀ علیین و عارفان بھ درجھ ای از مصادیق سورۀ توحید می باشند ھمانطور کھ عل�ی (ع) مص�د است .

یس�ت ی ، طریقتی ندال بر این واقعیت است کھ شریعت» شریعتی ، شریعتی است « واما جنبۀ دوم این معنا کھ

فی نم�ود و شریعت بھ عرصۀ ظھور رسید و اصول و ارکان عملی اسالم را معر ظرف یعنی عرفانش عمدتا درمع�روف و و جھاد بر علیھ طاغوت و نی�ز ام�ر ب�ھعدالت افشاند . اصولی ھمچون صدق ، بذرش را در جامعھ

وش دکت�ر نھی از منکر بر اساس ضرورت ھای دوران م�ا . از جمل�ھ عل�ل فق�دان طریق�ت عرف�انی در آث�ار و رود خ��ش��ریعتی یک��ی تنھ��ائی مح��ض او ب��ود و دیگ��ری ع��دم آم��ادگی جامع��ۀ م��ا و س��وم عم��ر کوت��اھش . وگرن��ھ

ن نی�ز ب�ھ آ رادت و طریقت عرفانی لوئی ماس�ینیون ب�وده اس�ت ک�ھ خ�ودشریعتی بھ لحاظ ھویت معنوی فرزند ا اعتراف دارد .

ب�ودن . گری و خلقی گری دکتر شریعتی مھمترین نماد ش�ریعتی ب�ودن مکت�ب اوس�ت و ن�ھ طریقت�ی کال انقالبی

عرف�ت زیرا شریعت کل مردم را م�د نظ�ر دارد ول�ی طریق�ت عرف�انی فق�ط وی�ژۀ انگش�ت ش�مار مؤمن�ان عاش�ق ماست . بدان گونھ کھ در مکتب اصحاب صفھ در صدر اس�الم و نی�ز ھم�ۀ عارف�ان ب�زرگ در ط�ول ت�اریخ ش�اھد

دریابی�د اش�اره ب�ھ ای�ن ک�ویر ھستیم . وقتی کھ دکتر شریعتی بارھا متذکر می شود کھ خ�ود م�را فق�ط در کت�ابریقت�ی اس�ت و ن�ھ ش�ریعتی . درس�ت ب�ھ ی�ک اث�ر طکویر امر دارد کھ او فرزند طریقت عرفانی است زیرا کتاب

ھمین دلیل ھویت اجتم�اعی و مب�ارزاتی و فک�ری او دارای ذات�ی طریقت�ی م�ی باش�د و ای�ن ھم�ان راز بالغ�ت و قدرت معنوی اوست کھ سایر ش�ریعت م�داران غی�ر طریقت�ی از آن ب�ی نص�یب م�ی باش�ند و از درک ای�ن ق�درت

می نامد . ول�ی کس�ی » ھنرمند«سی ھمچون مطھری او را یک نیز بیگانھ اند و درست بھ ھمین دلیل کروحی ھمچون امام خمینی کھ خود اھل طریقت نیز ھست ب�ا ش�ریعتی ھ�یچ مش�کلی ن�دارد . ول�ی کس�ی چ�ون آی�ت ا� شریعت م�داری فت�وای ارت�داد ب�ر علی�ھ ش�ریعتی ص�ادر م�ی کن�د و ل�ذا ب�ھ س�رعت ب�ا تمامی�ت انق�الب ک�ھ فرزن�د

بن بست می رسد و بھ جریان کودتا بر علیھ انقالب می پیوندد. ھمانطور ک�ھ مرح�وم عرفانی شریعتی است بھد خمینی می گوید کھ شریعتی میزان انق�الب اس�ت زی�را ھ�ر ک�ھ او را ط�رد ک�رده اس�ت ب�ھ س�رعت ب�ھ ط�رد ماح

١٠٣

اھد انقالب رسیده است . واین یک واقعیت بزرگ در تاریخ انقالب ماست ھمانطور کھ در طی ای�ن س�ھ دھ�ھ ش�بوده ایم ھر چھ کھ جامعھ و دولتھای ما از اھداف انقالب دور ش�ده ان�د ب�ا ش�ریعتی نی�ز مس�ئلھ دار ش�ده ان�د و بالعکس . ھمانطور کھ امروزه در دولت احمدی نژاد کھ رویکردی بھ اھ�داف انق�الب دارد یکب�ار دگ�ر ش�ریعتی

ھزار ترس و لرز . نیز مجوز سخن گفتن از رسانۀ ملی را یافتھ است ھر چند کھ با

یعن�ی غ�از گردی�دآبھ خوبی بھ یاد می آوریم ک�ھ دقیق�ا ب�ا رحل�ت دکت�ر ش�ریعتی ب�ود ک�ھ امام�ت آی�ت ا� خمین�ی امامت تحویل گردید .

السالمو

١٣٨٣ سال