არჩილ ჯორჯაძის გარდაცვალების 100press.tsu.ge/data/file_db/konference/konferencia...განწყობის თეორიას
დიმიტრი უზნაძე - განწყობის...
Transcript of დიმიტრი უზნაძე - განწყობის...
528
dimitri uznaZe1886 - 1950
dimitri uznaZe daibada 1886 wels zes ta fonTan ax
los sofel saqaraSi. filosofiuri da fsiqologi uri
ga naTleba miiRo laifcigSi eqsperimentuli fsiqo
logiis fuZemdebelTan vilhelm vundtTan. monawil
eobda Tbi lisis universitetis daarsebaSi, sadac gaxsna
fsi qologiis laboratoria da kaTedra (1918). saqarT
velos mecnierebaTa akademiis SeqmnisTanave saTaveSi
Caudga fsiqologiis instituts (1941). man Camoa yaliba
qarTuli fsiqologiuri skola, romelic ZiriTadad mis mier Seqmnil ganwyo
bis zogad fsiqologiur Teorias swavlobda da aviTarebda.
dimitri uznaZe cdilobda Seeswavla qcevis mizanSewonilobis sakiTxi. yo
velgvari qceva fsiqikiT imarTeba da mizanSewonilad mimdinareobs, anu cocx
ali arseba garemoSi Tavisi `miznebis~ Sesabamisi aqtivobis ganxorcielebas
axerxebs. unda arsebobdes fsiqikuri meqanizmi, romelic amas uzrunvelyofs.
garkveuli Ziebis Semdeg jer Teoriulad, xolo Semdeg empiriulad, uznaZem
miagno aseT meqanizms da mas ganwyoba uwoda. ganwyoba aris subieqtis mTliani
mdgomareoba, romelic gamoxatavs mis mzaobas konkretuli qcevis Sesasrule
blad. ganwyoba warmoiqmneba moTxovnilebisa da misi damakmayofilebeli si
tuaciis safuZvelze da gansazRvravs yovelgvari saxis fsiqikuri aqtivobis
aRZvrasa da mimdinareobas. ganwyoba mizanSewonil saxes aZlevs am aqtivo
bas, vinaidan masSi qcevis ganxorcielebisTvis saWiro yvela subieqturi da
obieqtu ri monacemia asaxuli. ganwyoba aris cocxal arsebaTa (cxovelis, ada
mianis) moqmedebis universaluri fsiqikuri meqanizmi, amitom is aracnobieria.
adamianis specifikuroba isaa, rom igi acnobierebs qmedebis momzadebisa da
ganxorcelebis procesSi aRmocenebul problemebs. ganwyobis fsiqologiis
ganviTarebis meore etapze Camoyalibda `obieqtivaciis koncefcia~, romli
Tac ganisaRvra cnobierebis monawileoba ganwyobis formirebasa da qcevis
regulaciaSi.
dimitri uznaZem SeimuSava ganwyobis kvlevis efeqturi meTodi. misi saSu
alebiT xelovnurad iqmneba da fiqsirdeba winaswari mzaoba (ganwyoba) sxva
dasxva obieqtebis aRsaqmelad, Semdeg ki aRiricxeba, ra zemoqmedeba moaxdina
man momdevno aqtivobaze. e.w. `fiqsirebuli ganwyobis~ meTodiT uznaZem da
avtoris Sesaxeb
529
ganwyobis fsiqologia
misma mimdevrebma daadgines ganwyobis zogadi Tvisebebi: aracnobieroba da
mTlianoba. gamovlinda agreTve ganwyobis individualurtipologiuri niS
nebi (dinamikuroba, statikuroba da a.S.). amis safuZvelze SesaZlebeli gaxda
adamianTa diferencireba ganwyobis tipebis mixedviT; gairkva, rogor icvleba
ganwyobis tipi sxva dasxva saxis fsiqikuri darRvevebis SemTxvevaSi da a.S.
dimitri uznaZe TiTqmis sami aTeuli wlis ganmavlobaSi ayalibebda da aum
jobesebda fsiqologiur sistemas, romelic ganwyobis garda, sxva koncepteb
sac Seicavda. wignSi `eqsperimentuli fsiqologiis safuZvlebi~ (1925) mocemu
lia sistemis pirveli versia, e.w. biosferuli koncefciis saxiT; wignSi `Zili
da sizmari~ (1936) kritikulad aris gaanalizebuli sizmris Teoriebi (maT So
ris fsiqoanalizuri) da Camoyalibebulia originaluri Tvalsazrisi `ararea
lizebuli ganwyobis~ da `funqciuri moTxovnilebis~ cnebaTa safuZvelze;
`zogadi fsiqologia~ (1940) aris saxelmZRvanelo, romelSic fsiqologiis
zogadi sakiTxebi ganxilulia ganwyobis Teoriis WrilSi; monografiaSi `bavS
vis fsiqologia~ (1947) ganxilulia bavSvis fsiqikuri ganviTarebis ZiriTadi
kanonzomierebani da gamoTqmulia saintereso mosazrebebi ganviTarebis prob
lemaze, asakobriv periodizaciaze, aseve TamaSis, swavlis, Semoqmedebis da a.S.
sakiTxebze; `ganwyobis fsiqologiis eqsperimentuli safuZvlebi~ Semajamebe
li naSromia, romelSic Tavmoyrilia ganwyobis fsiqologiur skolaSi moZieb
uli ZiriTadi monacemebi.
uznaZe iyo pirveli, romelmac fsiqologiuri kvlevis istoriaSi Teori
ulad daasabuTa da empiriulad Seiswavla iseTi aracnobieri fsiqikuri realo
ba (ganwyoba), romelic Tavis TavSi aerTianebs aqtivobis aucilebel momentebs
da moqmedebs rogorc qcevis mizanSewonili ganxorcielebis fsiqologiuri
meqanizmi. udidesia dimitri uznaZis Rvawli qarTuli mecnierebis winaSe. man
saTave daudo saqarTveloSi mecnierul (eqsperimentul) pedagogikas, iyo
qar Tuli filosofiuri skolis erTerTi fuZemdebeli, fsiqologiuri mec
nierebis organizatori da saqveynod aRiarebuli qarTuli fsiqologiuri
skolis damaarsebeli.
dimitri uznaZe gardaicvala 1950 wels.
* * *
avtoris Sesaxeb
530
ganwyo bis fsi qo lo gia
ganw yo ba
1. mizan Se wo ni lo bis prob le ma: meqa ni ciz mi da vita liz mi _ orga niz mi ro gorc
mTlia ni moq me dobs, igi ro gorc mTlia ni upa su xebs gare mos zemoq me de bas; da amis
SesaZleb lo bas mas, ro gorc ze moT davi na xeT, mi si sao ca ri ana to miu ri da fizio lo
giur Ta vi se bu re ba aZ levs. magram am mTlian moqme de bas mxolod im SemTx ve va Si eq ne
bo da az ri, Tu rom igi mizan Se wo ni lad wari mar Te bo da, e.i. Tu rom igi organizms misi
moTxov ni le be bis dak ma yo fi le bi sa da garemos Tan sazo ga dod ukeT Segue bis SesaZleb
lo bas miscem da. Cven vi ciT, rom cocxal organzmis swored ase Ti mi zan Se wo ni li moqme
de bis una ri axa sia Tebs: ua mi sod igi dai Ru pe bo da, ua mi sod si cocx le sazo ga dod SeuZ
le be li iq ne bo da, ua mi sod mis moqme de bas ara vi Ta ri az ri ar eq ne bo da.
da ai iba de ba sa kiT xi: ro dis aris es mi zan Se wo ni li moq me de ba Se saZ le be li? ro gor
axer xebs orga niz mi mas? am ZveladZ vel sa kiTx ze ori gansx va ve bu li pa su xi iyo dRem de
burJua ziul mec nie re ba Si gavr ce le bu li: m e q a n i s t u r i da v i t a l i s t u r i . Tanax
mad meqa nis tu ri Se xe du le bi sa, organiz mis moqme de bas wmin da me qa ni ku ri ka non zo mie
re ba gansazRv ravs: orga niz mi namd vi li man qa naa, romlis muSao bac gare dan mom di na re
ze gav le na zea da mo ki de bu li. Ta vi si uki du re si ga mo xa tu le ba me qa ni cizm ma d e k a r t i s
cnobil Se xe du le ba Si hpo va, romlis mixed vi Tac cxo ve li namdvil manqa nas, av to mats
warmoad gens, da mi si qcevis mi zan Se wo ni lo ba mi si aqtiu ri Care vis ga re Se isa xe ba. Tana
med ro ve fsiqo lo giur mec nie re ba Si meqanicizms gansakuT re biT e.w. r e f l e q s o l o
g i a da b i h e v i o r i z m i ica ven: ma Ti rwmeniT, cxo ve li sa da ada mia nis qcevis gasa ge bad,
bolos da bo los, mxolod fizi kurqi mi ku ri kanon zo mie re bis Seswav laa sak ma ri si, imi
tom rom coc xa li organiz mis qcevac bune bis mov le naa, igi ara fers spe ci fi kurs ar
Sei cavs da, ro gorc yve la fe ri bu ne ba Si, fizi kurqimi kur proce seb ze un da iqnes day
va ni li.
v i t a l i s t u r i Se xe du le ba sul sxva po zi cia ze dgas. mi si az riT, cxove lis moqme
de bis miza Se wo ni le bis fi zi koqimi ku rad axs na da marw mu ne be li araa. orga niz mi, ro
gorc sicocx lis ma ta re be li, arse bi Tad gansxvav de ba araor ga nu li nivTie re bi sa gan,
da ami tom mis moqme de bas sruliad Ta vi se bu ri faq to ri gansazRv ravs: organiz mis qce
531
ganwyobis fsiqologia
vis mi zan Se wo ni le ba fi zi koqi mi ku ri proce se bis nia dag ze ro di ai ge ba; igi spe ci fi
ku ri faqto ri dan gamomdinareobs, romel sac yo ve li coc xa li orga niz mi Sei cavs. es
faq to ri wmin da ara ma te ria lur a r s s an Z a l a s warmoad gens. zo gi mas ente le qias
uwo debs, zo gi f s i q o i d s , zo gi s a s i c o c x l o e n e r g i a s . igi damou ki deb lad moq me
dobs organizm ze da Signi dan warmar Tavs mas ama Tu im mimar Tu le biT, imis mixed viT,
Tu ra sWir de ba organizms amJa mad. ase Cnde ba mi zan Se wo ni li qce va. es ukanask ne li, ma
Sa sa da me, axsnas ar moiT xovs: cocxal organizms imTa viT ve aqvs Tandar Tu li sa gan ge
bo Za la, rome lic mas mi zan Se wo ni li moqme de bis unars ani Webs. ase Tia vita lis tu ri
Tvalsaz ri si.
Tavis Ta vad igu lisx me ba, ar c er Ti es Tvalsaz ri si araa mi sa Re bi. meqa ni ciz mi coc
xa li organiz mis speci fi ku ro bas uar yofs. ma Sa sa da me, si cocx le misTvis ganvi Ta re bis
axal sa fe xurs ar warmoad gens: igi kvlav araor ga nu li nivTie re bis ka non zo mie re ba Ta
fargleb Si rCe ba. vita liz mi meo re uki du re so ba Si var de ba: igi orga nul sa da araor ga
nuls So ris gardu val ufsk ruls Txris, maT So ris abso lu tur gansxva ve bas sWvrets,
ramde na dac imas, rac spe ci fi ku ria organiz mi saT vis, ara ma te ria lu rad ac xa debs.
es sa kiT xi mxolod mate ria lis tu ri dialeq ti kis nia dag ze SeiZ le ba gadawy des:
orga nul sa da araor ga nuls So ris ufsk ru li ar ar se bobs: ramde na dac orga nu lic
mate riis moZrao bis erTerT formas warmoad gens, isic araor ga nu lis msgavsad, mate
ria lu ris kanon zo mie re bas emor Ci le ba. ma Sa sa da me, yve la fe ri, rac mas Si xde ba, gark
veu li fizi kurqi mi ku ri mize ziT un da iq nes axs ni li: or ga nu li, coc xa li, ise ro gorc
araor ga nu lic, mi zezSe deg Ta uwyvet jaWv Sia Car Tu li; da imisT vis, rom mas Si rai me
movle nis ga ge ba moa xer xo, uTuod mi si mi ze zi un da ga mo na xo. er Ti sityviT, yve la fe ri
mize ziT aris gansazRv ru li.
vitaliz mis Zi ri Ta di Sec do ma isaa, rom or ga nizm Si igi Z a l i s arse bo bas gu lisx
mobs, romlis moqme de ba sac mi ze zi ki ara, mi za ni gansazRv ravs: Tu organiz mi saT vis,
ma g: esa da es moZ rao baa xelsay re li, sa Wi ro, er Ti sityviT, mi zan Se wo ni li, es Z a l a
swored am moZrao bas warmoaqm ne vi nebs mas. magram arc isaa swo ri, ra sac me qa niz mi uW
ers mxars: mar Ta lia, orga nu lic mate riis moZrao bis erTer Ti for maa, da mi si araor
ga nu li sa gan sru li mowy ve ta ar SeiZ le ba. magram igi coc xa li ma te riaa da, ro gorc
uf ro ma Ra li for ma mate riis gan vi Ta re bi sa, mi si o r g a n z a c i i s umaR les sa fe xurs
warmoad gens. ro gorc ase Ti, igi axal rome lo biT Tavi se bu re bas Sei cavs da, ma Sa sa da me,
mTlia nad araor ga nu lis ka non zo mie re ba ze ver daiy va ne ba: igi axal, speci fi kur kanon
zo mie re bas, b i o l o g i u r kanon zo mie re bas gu lisx mobs, romlis gare Sec organiz mis
moqme de bis ga ge ba sruliad SeuZ le be li iq ne bo da.
2. mizan Se wo ni le bis prob le ma: ganw yo ba _ ro gor un da gavi goT organiz mis es
spe ci fi ku ri Ta vi se bu re ba? e n g e l s i am bobs, rom `mi zan Se wo ni li moq me de ba Cana sax Si
532
dimitri uznaZe
yvelgan ar se bobs, sa dac ki protop laz ma aris, sa dac coc xa li ci la ar se bobs da rea gi
rebs, e.i. Tund sul martiv moZrao bas iZ le va, ro gorc Se degs gare dan mom di na re gark
veu li ga Ri zia ne bisas. aseT reaq cias aqac ki aqvs ad gi li, sa dac jer ki dev ara vi Ta ri
uj re di ar ar se bobs, miT ume tes, ner vu li uj re di~o.
maS, na Te lia, rom yo ve li coc xa li arsisaT vis, yo ve li me tad Tu nakle bad rTu li
organiz mi saT vis Ziri Tad Si mi zan Se wo ni li qce vaa da ma xa sia Te be li. igi aris is spe ci
fi ku ri Ta vi se bu re ba, rome lic or ga nu li mate riis ro me lo biTs mo na po vars warmoad
gens da araor ga nu li saT vis sruliad ucxoa. Cve ni prob le ma, ma Sa sa da me, ima Si mdgo
mareobs, rom gavark vioT, Tu ro go raa Se saZ le be li, rom organiz mis, ro gorc mate riis
erTer Ti formis, qce va udaod mizezob ri vad iyos gansazRv ru li, magram ima ve dros
mizan Se wo ni lo bi Tac xasiaT de bo des.
vnaxoT jer, sai da naa, rom coc xa li arse bis qce va mizn Se wo ni li xasia Ti saa. udaoa,
rom qcevis es ni Sa ni coc xa li organz mis rome li Rac gansakuT re biT spe ci fi ku ri Tavi
se bu re be bi dan un da gamomdi na reob des. ma Sa sa da me, pirvel rig Si gamo sark ve via, Tu
ra un da CaiT va los am speci fi kur Tavi se bu re bad, iseT Tavis ebu re bad, rom mis ga re Se
coc xa li organiz mis arse bo bac ki SeuZ le be li iyos.
dabe ji Te biT SeiZ le ba iTqvas, rom coc xa li organiz mis Zi ri Ta di gansakuT re biT
niSan dob li vi Ta vi se bu re ba, romli Tac igi mkveTrad gansxvav de ba araor ga nu li sxeu li
sa gan, isaa, rom igi garemos Tan niv Tie re ba Ta gacv lagamocv lis ganuwy ve tel urTier
To ba Si im yo fe ba. ro gorc yvelam icis, ga re Se am urTier To bi sa, si cocx le sruliad
SeuZ le be li iq ne bo da. ̀ si cocx le cilo van niv Tie re ba Ta arse bo bis for maa, romlis ar
se biTs moment sac ga re mo bunebas Tan niv Tie re ba Ta mud mi vi gacv laga mocv la Sead gens
da rome lic am gacv lagamocv lis Sewyvetas Tan er Tad is po ba~o, am bobs e n g e l s i .
rasak vir ve lia, nivTie re ba Ta gacv lagamocv lis Sesa xeb araor ga nul sinamd vi le Sic
SeiZ le ba la pa ra ki, imi tom, rom qi mi ku ri pro ce sebs ar se bo ba yvelgan dastur de ba. ma
gram aq sul sxvagvar gacv lagamocvlas Tan gvaqvs saq me: `araor ga nul sxeul Ta SemTx
ve va Si niv Tie re ba Ta gacv laga mocv la arR vevs maT, xo lo orga nul sxeul Ta SemTx ve va
Si igi ma Ti arse bo bis au ci le bel piro bas warmoad gens~o, gveub ne ba e n g e l s i . ami tom
niv Tie re ba Ta gacv laga mocv la, am sityvis namd vi li mniSvne lo biT, mxolod coc xa li
orga niz misT vi saa da ma xa sia Te be li.
amri gad, Cven vxe davT, rom coc xa li arse bis speci fi kur Tavi se bu re bas, ganvi Ta re
bis ra safexur zec un da id ges igi, yvelgan niv Tie re ba Ta gacv laga mocv la Sead gens.
sxvanai rad es imas niS navs, rom cocxal organizms is ga re moe ba axa sia Tebs, rom igi
yovelT vis rai me m o T x o v n i l e b i s ma ta re be lia, rom mas yovelT vis rai me moTxov ni
le ba, pirvel rig Si, niv Tie ri moTxov ni le ba aqvs. araor ga nu li sxeu lis Sesa xeb amis
Tqma, rasak vir ve lia, ar SeiZ le ba: nivTie re bis gacv laga mocv la mas ar esa Wi roe ba,
moT xovn le ba mas ara aqvs.
533
ganwyobis fsiqologia
amri gad, Cven vrwmunde biT, rom cocxal organizms ori Ta vi se bu re ba aqvs, romlis
msgavssac araor ga nul si namd vi le Si ve ra fers vxvdebiT: er Ti _ m i z a n S e w o n i l i
q c e v a da meo re _ m o T x o v n i l e b a .
Zne li Se samC ne vi araa, rom maT So ris ueW ve li kav Si ri ar se bobs: mizan Se wo nil qce
vas moTxov ni le bis faq ti udevs safuZv lad. Tu coc xa li orga niz mi qcevis aqts mi mar
Tavs, amas mxolod imi tom Svre ba, rom sxvanai rad moTxov ni le bis dak ma yo fi le ba SeuZ
le be lia. moTxov ni le ba Ta dakma yo fi le bis saSua le bebs mxolod ga re bu ne ba Sei cavs.
ma Sa sa da me, coc xa li ar se ba iZu le bu li xde ba, bunebas Tan sa Ta na do urTier To ba daam
ya ros, e.i. garkveul qcevis aq tebs mimar Tos.
ma Sa sa da me, udavoa, rom qce va sazo ga dod moTxov ni le bis nia dag zea aR mo ce ne bu li,
rom igi moTxov ni le bis produqts warmoad gens.
magram ra to maa, rom es qce va mi zan Se wo ni lia? ro gor axer xebs orga niz mi, rom
swored mizan Se wo nil qcevas mi mar Tavs? un da vifiq roT, rom es sakiT xic moTxov ni le
bis cnebas Tan dakav Si re biT un da gadawy des.
sa nam sxeu li mok le bu lia moTxov ni le bas, mas sa da danar Cen sinamd vi les So ris
sruliad indi fe ren tu li da mo ki de bu le ba ar se bobs: ra imoq me debs da ramde nad imoq
me debs am sxeul ze, es su ler Tia. igi Tavi dan bo lom de pasiu rad ganic dis am zemoq
me de bas. magram ra wams sxeuls moTxov ni le ba uCn de ba, im momen ti dan si namd vi le sa
da mas So ris indi fe ren tu li urTier To bis gagr Ze le ba SeuZ le be li xde ba: amier dan
coc xa li orga niz mi imi tom am ya rebs sinamdvi les Tan urTier To bas, rom mas moTxov ni
le ba aqvs, romlis dakma yo fi le bac am urTier To bis ga re Se SeuZ le be lia. amie ri dan,
rasak vir ve lia, su ler Ti aRa raa misTvis, Tu ra imoq me debs da ro gor imoq me debs am
sinamd vi li dan mas ze. amie ri dan, rasak vir ve lia, su ler Ti aRa raa misTvis, Tu ra imoq
me debs da ro gor imoq me debs am sinamd vi li dan mas ze. amie ri dan igi garemos Tan, ro
gorc ara indife ren tul raRacas Tan, ara med ro gorc Ta vi si moTxov ni le bis s i t u a
c i a s T a n , awe sebs kav Sirs.
ma Sa sa da me, Tu aqam de sxeul sa da gare mos mov le na Ta So ris mxolod SemTx ve vi Ti
da mo ki de bu le ba arse bob da, amie ri dan coc xa li orga niz mi sa da gare mos urTier To ba
moTxov ni le bis nia dag ze ya lib de ba. es imas niS navs, rom amie ri dan yve la fe ri ki ar moq
me dobs ga re si namd vi le Si cocxal ar se ba ze, ara med mxolod is, rac mi si moTxov ni le
bis dakma yo fi le bis pi ro bebs Sei cavs, e.i. rac yo vels moce mul mo ment Si aqtua lu ri
moTxov ni le bis dakma yo fi le bis s i t u a c i a s warmoad gens.
amnai rad, na Te li xde ba, rom moTxov ni le bis ma ta re bels cocxal or ga nizm ze gare
mos calcal ke mov le ne bi ki ar awar moe ben zemoq me de bas, ara med am movle ne bis mTe li
sis te ma, ramde na dac isi ni aqtua lu ri moTxov ni le bis dakma yo fi le bis pi ro bebs Sei ca
ven, e.i. ramde na dac isi ni mis s i t u a c i a s warmoad ge nen.
534
dimitri uznaZe
magram moTxov ni le bis faq ti ara mar to amas xdis gasa ge bad, e.i. im gare moe bas,
rom cocxal or ga nizm ze ga re mo, ro gorc mov le na Ta SemTx ve vi Ti Tavy ri lo ba ki ara,
ro gorc gansazRv ru li situa cia, ro gorc gark veu li mTlia ni sis te ma, ax dens zegav
le nas. moTxov ni le bis faq ti meo re mniSvne lo van gare moe ba sac udevs safuZv lad, sa
xel dobr Sem degs: araor ga nu li sxeu li yovelT vis mxolod obieqts warmoad gens sxva
obieqt Ta gverdiT _ mas ara fe ri aqvs ise Ti, rom miss swored aseTs da ara iseT damo
ki de bu le bas moiTxov des sxva obieq teb Tan _ mas ara fe ri aqvs ise Ti, rom mas rai me
qcevas avaleb des. magram ra wams sxeuls moTxov ni le ba uCn de ba, mdgo ma reo ba ma Sin ve
icv le ba: ga re si namd vi le ex la mi si moTxov ni le bis dakma yo fi le bis saSua le bad, mi
si moTxov ni le bis dakmay ofi le bis situa ciad iq ce va. ma Sa sa da me, or ga nu li sxeu li,
imis da mixed viT, Tu ra moTxov ni le ba aqvs mas, iZu le bu li xde ba, ama Tu im gark veu li
xasia Tis urTier To ba daam ya ros garesi namd vi les Tan _ igi iZu le bu li xde ba, gark
veu li q c e v i s a q t e b s mimar Tos.
amri gad, Cven vxe davT, rom moTxov ni le bis faqtis nia dag ze coc xa li orga niz mi
i n d i v i d a d qcevis s u b i e q t a d iq ce va, xo lo mas ze moq me di ga re si namd vi le moTxov
ni le bis dakma yo fi le bis s i t u a c i a d .
ras niS navs es? uwi na res yov li sa, na Te li xde ba, rom ga re si namd vi le cocxal ar se
ba ze, ro gorc i n d i v i d z e , ro gorc m o T x o v n i l e b i s s u b e q t z e ax dens zemoq me de
bas _ e.i. coc xa li arse bis ara ro me li me nawilob riv mo ment ze, mis ro mel sa me Za la ze
an funq cia ze, ara med mas ze, ro gorc mTlian ze, ro gorc indi vid ze, ro gorc moTxov
ni le bis subieqt ze. ma Sa sa da me, na Te li xde ba isic, rom gare si namd vi lis zemoq me de bis
efeq ti pirvel rig Si cocxal ar se ba Si, ro gorc moTxov ni le bis subieqt Si, ro gorc
indi vid Si, iCens Tavs, da ma Sa sa da me, mxolod m T l i a n o b i T i xasia Tis SeiZ le ba iyos.
ukeT rom vTqvaT: es efeq ti moTxov ni le bis subieqt Si rai me nawi lob ri vi cvlile bis
sa xiT ki ar un da iCen des s a d m e Tavs, ara med TviTon indi vi dis cvllebas, TviTon
indi vi dis modifi ka cias un da warmoad gen des.
magram ro go ria Sinaar se u lad es mTlia no bi Ti efeq ti, es indi vi dis, ro gorc
moTxov ni le bis subieq tis ga dasx va fe re ba an ga da xa li se ba? gadamwy ve ti mniSv ne lo ba
CvenTvis am sakiT xis gadaW ras aqvs, imi tom, rom Cve ni Zi ri Ta di sakiT xis ga dawy ve ta
mTlia nad mas zea da mo ki de bu li.
ga re si namd vi le cocxal ar se ba ze, ro gorc indi vid ze, ma Sa sa da me, ro gorc m T e l
z e moq me dobs. magram Cven vi ciT, rom igi am SemTx ve va Si, ro gorc gansazRv ru li
moTxov ni le bis dakma yo fi le bis situa cia moq me dobs mas ze, ro gorc sis te ma, rome lic
am moTxov ni le bis dakmay ofi le bis pi ro bebs Sei cavs. ma Sa sa da me, im efeqt Si, romel sac
igi subieqt Si iw vevs, ga re si namd vi le SeiZ le ba mxolod ro gorc gansazRv ru li moTxov
ni le bis dakma yo fi le bis situa cia _ da ara ro gorc SemTx ve vi Ti da indi fe ren tu li
ga re mo _ i y o s a s a x u l i . magram Cven vi ciT, rom es efeq ti TviTon subieq tis modi fi
535
ganwyobis fsiqologia
ka cias, TviTon subieq tis gada xa li se bas, mis gadastruq tu re bas warmoad gens, da ara
rai me nawilob riv cvlile bas, rome lic coc xa li arse bis ro mel sa me ker Zo mxares exe ba.
es ki, cxa dia, SeiZ le ba mxolod imas niSnav des, rom garesi namd vi les Tan urTier To bis
proces Si, qcevis subieq ti, rome lic am moTxov ni le bis dakma yo fi le bas eswraf vis, am
uka nask ne lis situa ciis Sesaty vi sad icv le ba. ma Sa sa da me, igi, ro gorc mTe li, ro gorc
qcevis subieq ti uk ve ma nam de, sa nam moqme de bas daiwyeb des, Ta vi si moTxovnil bis situa
ciis Sesaty vis modi fi ka cias ganic dis, da ami tom mi si mo ma va li moq me de ba mo ce mu li
situa ciis Sesaty vi sad mo di fi ci re bu li arse bis moqme de bas warmoad gens. ma Sa sa da me,
ro gor imoq me debs moce mul situa cia Si esa Tu is coc xa li ar se ba, es gansazRv rul
fargleb Si, uk ve ma nam aris gark veu li, sa nam moq me de ba daiw ye bo des: es uka nask ne li
mo ce mu lia im modi fi ka ciis sa xiT, romel sac subieq ti gare mos zemoq me de bis Sede gad
ganic dis.
magram Tu igi ma nam dea mo ce mu li, sa nam daiw ye bo des, cxa dia, igi mxolod ro gorc
w i n a s w a r i mid re ki le ba, ro gorc gark veu li moqme de bis t e n d e n c i a a mo ce mu li. ma
Sa sa da me, qcevas win usw rebs subieq tis mdgo ma reo ba, romel Sic, ro gorc obieq tu ri
situa ciis asax va Si, am qcevis saer To xasia Ti, mi si Zi ri Ta di rag va ro ba mi si obieq tu ri
viTa re bis Se saty vi so ba wi nas wa raa gansazRv ru li.
ra un da vuwo doT am speci fi kur mdgoma reo bas? fsi qo lo gia Si kar ga xania er Ti faq
tia Se niS nu li, rome lic gansakuT re biT am bo lo xanebSi `g a n w y o b i s ~ saxel wo de biT
aRi niS ne ba xol me. am faqtis erTerT nimu Sad Sem de gi SeiZ le ba CaiT va los: rode sac
ada mia ni, vTqvaT, p u r i s Sesa xeb russ esaub re ba, mas ena ze TavisTa vad ru su li sity va хлеб ad ge ba. xo lo rode sac igi, ma Ral, germanel Tan daiw yebs sau bars, ma Sin mas ki ara,
Se sa fe ri ger ma nu li sity va (Brot) agon de ba. ra tom? ra udevs am gare moe bas safuZv lad?
pa su xi ase Tia: rusTan saub ris dros ada mia ni rusu lad sala pa ra kod aris g a n w y o b l i ,
xo lo germa nel Tan saub ris dros _ germa nu lad sala pa ra kod. ma Sa sa da me, ra sity va mo
gad ge ba ena ze yo vels ker Zo SemTx ve va Si, es ima zea da mo ki de bu li, Tu ra ena ze lapa ra
kis g a n w y o b a gaqvs.
Cven davrwmun diT, rom sa nam coc xa li ar se ba sazo ga dod rai me mniSvne lo van qce
vas Caiden des, igi uk ve ma nam dea ise mo di fi ci re bu li, rom man swored es qce va un da
Cai di nos. _ sxvanai rad asec SeiZ le bo da gveTq va: sa nam coc xa li ar se ba rai me qcevas
mimarTav des, mas uk ve ma nam de aqvs es qce va g a n w y o b i s sa xiT mo ce mu li.
ma Sa sa da me, im speci fi kur mdgoma reo bas, rome lic subieqt Si moTxov ni le bis dakmay ofi
le bis obieq tu ri situa ciis zegav le nis Sede gad Cnde ba, g a n w y o b a SegviZ lia vuwo doT.
es ter mi ni gansakuT re biT imi to maa Se sa fe ri si, rom er Tis mxriv, igi im ga re moe ba
ze miu Ti Tebs, rom saq me ara ro mel sa me garkveuls Sinaar seul cvlile bas exe ba, rome
lic subieqt Si Cnde ba, ara med subieqts, ro gorc mTels; meo ris mxriv im ga re moe ba ze,
536
dimitri uznaZe
rom subieq tis es spe ci fi ku ri mdgo ma reo ba mas garkveul qcevi sa ken mou wo debs _ ma
Sa sa da me, es qce va uk ve wi nas wa raa mas Si gansazRv ru li, da, dasas rul, _ im gare moe ba
zec, rom es spe ci fi ku ri mdgo ma reo ba d i n a m i k u r i sa xis mov le naa, romel mac Ta vi si
ga mov le na subieq tis g a r k v e u l a q t i v o b a S i un da hpo vos.
amri gad, coc xa li ar se bi sa da gare mos urTier To ba, ramde na dac am uka nask nels
moTxov ni le bis dakmay ofi le bis im pul si udevs safuZv lad, sabo lood ise un da
warmovid gi noT: moTxov ni le bis dakma yo fi le bis impul siT amoq me de buls cocxal ar
se ba ze ga re mo iw yebs zemoq me de bas da mas Si situa ciis Sesa fe ris garkveuls mTli an
cvlile bas, garkveul ganwyo bas iw vevs. amie ri dan ase Secv lils, gark veu li ganwyo bis
mqo ne subieqts, rasak vir ve lia, mxolod Ta vi si ganwyo bis Se sa fe ri si pro ce se bi sa da
aqte bis war moe ba SeuZ lia. amis da mixed viT, mi si qce va, am sityvis far To mniSvne lo
biT, yo vel mona cem mo ment Si mi si a m a T u i m g a n w y o b i s r e a l i z a c i a d un da Ca
iT va los.
ma Sa sa da me, coc xa li arse bis qcevas ga re mo gansazRv ravs. magram es gansazRv ra me
qa ni ku ri xasiaTis rodia: ga re mo TviTon qcevis aq teb ze ki ar moq me dobs, uSua lod, igi
pirdapr ki ar iwvevs mas. ara, igi s u b i e q t z e moqmedebs, mas cvlis mTe li situa ciis
Sesa fe ri sad, mas Si gark veu li qcevis ganwyo bas iw vevs. TviTon qcevis aq tebs ki uSua
lod amier idan am gark veu li ganwyo bis mqo ne subieq ti gansazRv ravs. igi im aq tebs da
pro ce sebs, er Ti sityviT, im qcevas mi mar Tavs, romlis ganwyo bac mas situa ciis zemoq
me de bis Sede gad aqvs Se mu Sa ve bu li.
amis Semdeg Zne li ar aris im Zi ri Ta di sakiT xis gadaW rac, romelic coc xa li organiz
mis qcevis mizan Se wo ni lo bis faqts exe ba da romlis ga moc meqa nis tu ri da vi ta lis
tu ri Se xe du le be bi ego den mkveTrad upiris pir de bian urTierTs. meqa ni ciz mi sa da
vitaliz mis for mu la ga re mo sa da subieqts So ris urTierTdamo ki de bu le bis Sesa xeb
SeiZ le ba, ro gorc o r w e v r i a n i f o r m u l a , daxasiaT des. marTlac da, meqa ni ciz mi ca
da vitaliz mic am urTier To ba Si mxolod oror wevrs gu lisx mobs. meqa nicz mis mixed
viT, ga re mo pirda pir iw vevs or ga nizm Si ama Tuim qcevas. ma Sa sa da me, mi si formu lis
sqe ma ase Ti iqne ba: g a r e m o q c e v a . vitaliz mis rwmeniT, orga niz mi mizandam sax vel Za
las, e n t e l e q i a s Tu f s i q o i d s Sei cavs, da qcevas swored es Za la gansazRv ravs.
mi si formu lis sqemac or wev ria nia: f s i q o i d i q c e v a .
Cven davrwmun diT, rom urTier To ba ga re mo sa da cocxal arse bas So ris sxvagva rad
un da iq nes warmod ge ni li. winaaRm deg meqa ni ciz mi sa da vi talz mi sa, es urTier To ba
samwev ria nia. Cve ni sqe ma ase Tia: g a r e m o _ s u b i e q t i (ganw yo ba) _ q c e v a .
gansakuT re biT sayu rad Re boa, rom qcevas sabo lood aqac ga re mo gansazRv ravs; ma
gram es subieq tis Sua lo biT xde ba, romel Sic igi ve ga re mo situa ciis Sesaty vis ganwyo
bas iw vevs, da es uka nask ne li qcevas, ro gorc Ta vis rea li za cias, war mo Sobs. qce va ganwyo
537
ganwyobis fsiqologia
biT aris uSua lod gansazRv ru li: igi aris mi si aRmo ce ne bis uSua lo mi ze zi. magram
ganw yo ba xom imas niS navs, rom orga niz mi uk ve wi nas wa raa gark veu li qcevisaT vis mo mar
Tu li. maS, ro gor moiq ce va igi ama Tu im situa cia Si, es uk ve winas wa raa mis ganw yo ba Si
mo ce mu li, sa nam qce va daiw ye bo des. ma Sa sa da me, ganw yo ba ara mar to ro gorc namd vi li
m i z e z i moq me dobs qce va ze, ara med ama ve dros TiTqos m i z n i s msgavsa dac: ro gorc
mi zan Si wi nas wa raa mo ce mu li is, rac Semdeg Si un da moxdes, swored asea gan wyo ba Sic.
magram ganwyo bis sa xiT Cven xom situa ciis subieqt Si asaxvas Tan gvaqvs saq me. ma Sa sa
da me, Tu qcevas ganw yo ba gansazRv ravs, Tu qce va ganwyo bis Sesaty vi sad wari mar Te ba, es
imas niS navs, rom igi situa ciis Sesa fe ri sad, ma Sa sa da me, mizan Se wo ni lad mimdinareobs:
coc xa li arse bis qcevas mi zan Se wo ni li xasia Ti aqvs.
ase wyde ba qcevis mizan Se wo ni lo bis sa kiT xi. ro gorc vxe davT, igi mTlia nad
m i z e z o b r i v rkal Sia Car Tu li: mi zezSede gis jaW vi aq ar sad ar wyde ba _ ar ar se
bobs ara vi Ta ri ga re Se Za la (en te le qia, Tu fsi qoi di), rome lic sinamd vi lis mimdi na
reo bis proces Si ereo des da mas nebis mier mimdi na reo bas aZlev des. miu xe da vad ami sa,
coc xa li arse bis qcevas mainc mi zan Se wo ni le ba axa sia Tebs.
3. ganw yo ba da ada mia ni _ aqam de Cven sazo ga dod coc xa li arse bis ganw yo ba ze
gvqon da sau ba ri. magram fsiqo lo gias xom pirvel rig Si specia lu rad ada mia ni ain te
re sebs. ami tom buneb ri vad iba de ba sakiT xi: ra aris spe ci fi ku ri adamia ni saT vis? ra
cvli le ba iCens Tavs ganvi Ta re bis proces Si ise Ti, rom ada mia ni sa da cxove lis qce
vis gansxva ve bu lo bis faqts gasa ge bad xdides? am sa kiTx ze uf ro dawvri le biT qvemoT
SevCer de biT. aq ki sak ma ri si iq ne ba, Tu rom mas prin ci pu li mxriv mainc Seve xe biT.
ise ro gorc cxove lis qcevas, bolos da bo los, ada mia nis qceva sac moTxov ni le ba
udevs safuZv lad. es udavo faq tia, rome lic yovelT vis mxed ve lo ba Si un da viqo nioT.
`ada mia ne bio, _ am bobs e n g e l s i , _ mieC vien, Ta vis moqme de bis axsni sas Ta vi si azrov
ne bi dan gamodiod nen, da ara Ta vi si moTxov ni le bi dan; da ase gaCn da dro Ta msvle lo ba
Si is idea lis tu ri msoflmxed ve lo ba, rome lic an ti ku ri qveyne bis dace mis epo qi dan
daw ye bu li ada mia nis gone bas flob da~.1
`imisaT vis rom~ is to ria Seqmnan, `adamianT uwi na res yov li sa sicocx lis SesaZ leb
lo ba un da hqon desT. magram sicocxli saT vis pirvel rig Si saWmelsas me lia sa Wi ro,
bi na, tansac me li da zo gi ram ki dev sxva. ma Sa sa da me, pir ve li is to riu li saq me _ es am
moTxov ni le be bis dasak ma yo fi le bel saSua le ba Ta war moe baa~o, am bobs m a r q s i .
amri gad, sruliad udavoa, rom ada mia nis qceva sac moTxov ni le ba udevs safuZv lad,
da am Tvalsaz ri siT cxovel sa da adamians So ris gansx va ve ba marTlac ara fe ria.
magram miu xe da vad ami sa, namdvi lad gansx va ve ba maT So ris mainc d i d i a . saq me isaa,
rom cxove lis moTxov ni le baTa bu ne ba da wre erTxel da samu da mod aris gansazRv ru
li: maT coc xa li organiz mis bio lo giu ri Ta vi se bu re be bi udevs safuZv lad. sul sxva
538
dimitri uznaZe
su raTs warmoad gens ada mia nis moTxov ni le ba. ada mia ni i s t o r i u l i ar se baa, da mi si
moTxov ni le ba socia lur urTier To ba Ta ganvi Ta re bis nia dag ze ga nuwy ve te li qmnado
bis proces Si im yo fe ba, amis Se de gi isaa, rom ara mar to Zve li moTxov ni le be bi icv le
ba, ara med ganuwyvet liv axa la xa li moTxov ni le be bic Cnde ba, moTxov ni le be bi, romlis
msgavssac ki ve ra fers vna xavT cxovel Ta samkvid ro Si: ada mia ni Seuda reb lad uf ro
mraval fe ro va nis da mravalmx ri vi moTxov ni le bis pat ro nia, vid re cxo ve li.
am gare moe bas gadamwy ve ti mniSv ne lo ba aqvs ada mia nis qcevis Ta vi se bu re ba Ta naTel
sa yo fad. ra wams cocxal arse bas mraval fe ro va ni moTxov ni le ba uCn de ba, rome lic
mi si is to riu li ganvi Ta re bis mim di na reo ba ze ufroa da mo ki de bu li, vid re mis bio lo
giur Tavi se bu re beb ze, mi si urTier To ba garemos Tan safuZv lia nad icv le ba. marTlac
da, cxo vels yo vels moce mul mo ment Si er Ti ga ba to ne bu li moTxov ni le ba aqvs, da ar
ar se bobs ima ve dros sxva rai me moTxov ni le ba, rom mas winaaRm de go bas uwev des. ami tom
mi si urTier To ba sinamdvi les Tan am er Ti moTxov ni le bis nia dag ze wesrig de ba, mis
qcevas am er Ti moTxov ni le bis dakma yo fi le bis im pul si udevs safuZv lad. ami tom ga sa
ge bia, rom cxo vels aqtiu ri moTxov ni le bis situa cia Si sruliad gark veu li moqme de
bis g a n w y o b a uCn de ba, romel sac ara fe ri uS lis xels ma Sin ve Se sa fe ri qcevis saxiT
gai Sa los.
magram vTqvaT, cocxal arse bas mraval fe ro va ni da mra valg va ri moTxov ni le ba
aqvs. Se saZ le be lia da sruliad bu neb ri vi, rom es moTxov ni le be bi zogierT SemTx
ve va Si safuZv lia nad ewinaaRm de ge bod nen urTierTs, da er Tis dak ma yo fi le ba meo
ris sazia nod iyos mi mar Tu li. ma g: Cveu leb ri vi bio lo giu ri moTxov ni le be bis gver
diT adamians mo ra lu ri an es Te ti ku ri moTxov ni le be bic aqvs. xSi ria SemTx ve va, rom
es moTxov ni le be bi urTierTs ewinaaRm de ge bian. ma g: Se saZ loa, ro me li me aqtua lu ri
bio lo giu ri moTxov ni le bis im pul si ise Ti qcevi sa ken gvizidav des, rome lic Cvens
mora lur moTxov ni le bebs ewinaaRm de ge ba _ vTqvaT, mSie ri advi lad daik ma yo fi leb
da Ta vis moTxov ni le bas, rom mas ne ba mie ca Ta vi si TavisT vis, Ta vi si amxa na gis ulu fa
qurdu lad an ZaliT mieT vi se bina.
magram vTqvaT, rom es qce va sruliad ar eTanx me ba mis mora lur moTxov ni le bas. ra
aris ase Ti mdgoma reo bis Se de gi? rasak vir ve lia, is, rom mSie ri sxvi si ulu fis miTvi
se bis impulss ar emor Ci le ba da, amri gad, mona cem si tu cia Si Ta vi si moTxov ni le bis
dakma yo fi le bis cda ze xels iRebs. sxvanai rad: Sim Si li sa da mo na ce mi situa ciis, e.i.
sxvi si ulu fis miTvi se bis SesaZleb lo bis nia dag ze subieqts gark veu li qcevis sxvi si
ulu fis miTvi se bis _ ganw yo ba uCn de ba. magram sa nam es uka nask ne li qce va Si gada vi do
des, mi si meo re moTxov ni le ba _ m o r a l u r i moTxov ni le ba _ iR vi Zebs, da aR niS nu li
ganwyo bis qce va Si rea li za cias afer xebs. ma Sa sa da me, subieq ti sxvi si ulu fis miTvi
se bis ganwyo bis aRmo ce ne bas Ta na ve ro di mi mar Tavs sa Ta na do qcevas _ mi si ganw yo ba
uSua lod ro di gada dis qce va Si. ara! subieq tis ganw yo ba sxva sa xiT pou lobs Ta vis rea
539
ganwyobis fsiqologia
li za cias. nacvlad imi sa, rom man subieq tis sa Ta na do qce va Si po vos ga mov le na, mas Si
gark veu li qcevis aq te bi gamoiw vios, igi mis c n o b i e r e b a S i ikv levs gzas da Ta vis
rea li za cias iq pou lobs _ nacvlad imi sa, rom subieqt ma sxvi si ulu fis miTvi se bis
rea lur aq tebs mimar Tos, igi jerje ro biT mxolod imiT kmayo fil de ba, rom am aqte bis
ganxor cie le bis s u r a T s w a r m o a d g e n s : sxvi si ulu fis miTvi se bis ganw yo ba TviTon
qce va Si ki ara, am qcevis w a r m o s a x v a S i , rea lu ri q c e v i s f s i q i k u r ek vi va lent Si
pou lobs rea li za cias.
Tavis Ta vad igu lisx me ba: subieqts rom w a r m o s a x v i s SesaZ leb lo ba ar hqo no da,
igi rom mok le bu li yo fi li yo c n o b i e r e b a s , mi si ganw yo ba myis qcevis sa xiT un da ga
mov le ni li yo, da yo ve li ve mi si aqtua lu ri moTxov ni le bis impulss ma Sin ve sa Ta na do
qce va un da gamoew via.
moTxov ni le ba Ta gar Tu le bi sa da ganvi Ta re bis Sede gad adamians sakmaod gan vi Ta
re bu li cno bie re ba umuSav deba; da es SesaZ leb lo ba aZ levs mas aqtua lu ri moTxov ni
le bis situa ciis zegav le niT aRmo ce ne bul ganwyo bas, rea lu ri qcevis nacvlad, war mo
sa xu li qcevis sa xiT misces ga mov le na da amnai rad aqtua lu ri ganwyo bis mono bi sa gan
Ta vi gaiTa vi suf los.
magram Tu es asea, ra Ra warmar Tavs ma Sin subieq tis qcevas? mar Ta lia, aqtua lu
ri situa ciis nia dag ze aRmo ce ne bul ganwyo bas igi aRar emor Ci le ba, magram mas xom
am ganwyo bis Se saty vi si qcevis su ra Ti uCn de ba cno bie re ba Si! da es su ra Ti am qcevis
g a c n o b i e r e b a s warmoad gens; igi uC ve nebs subieqts, Tu ramde nad mi sa Re bia misT
vis am qcevis rea lu ri ganxor cie le ba. amis mixed viT, e.i. Se saZ lo qcevis Rire bu le bis
gacno bie re bis mixed viT, subeqts mi si Sesru le bis Tu Seusru leb lo bis ganw yo ba uCn de
ba, da ase xde ba, rom subieq ti gark veu li qcevis aqts mi mar Tavs.
amri gad, ada mia nis speci fi kur Tavi se bu re bas, ri Tac igi mkveTrad gansxvav de ba
cxove li sa gan, is ga re moe ba Sead gens, rom wamyvan rols mis c x o v r e b a S i cno bie re ba
as ru lebs. igi aqtua lu ri situa ciis nia dag ze aRmo ce ne bul ganwyo bas ar emor Ci le ba,
ro gorc amas cxove lis SemTx ve va Si aqvs ad gi li. igi winas war ac no bie rebs Ta vis qcevas
da ama Tu im aqts mxolod imis mixed viT mi mar Tavs, Tu ras mii Rebs am gacno bie re bis
Sede gad mokled: c x o v e l i s g a n w y o b a s a q t u a l u r i i m p u l s i s s i t u a c i a
q m n i s , x o l o a d a m i a n i s g a n w y o b a s , r o m e l i c m i s q c e v a s u d e v s s a f u Z v
l a d , g a c n o b i e r e b u l i w a r m o s a x u l i s i t u a c i a .
4. ganwyo bis cne ba burJua ziul fsi qo lo gia Si _ ganwyo bis cne ba sul uf ro da
uf ro xSirad gvxvde ba Tana med ro ve fsi qo lo gia Si. gansakuT re biT did rols mas ger ma
ne li fsi qo lo gi m a r b e mia wers, romlis mixedvi Tac ada mia nis mTe li qce va, mi si fsiqi
kis mTe li muSao ba ganwyo bis funqcias warmoad gens. es de bu le ba Ziri Tad Si swo ria,
540
dimitri uznaZe
oRond im SemTx ve va Si mxolod, Tu ganwyo bis cne ba marTebu lad iq ne ba ga ge bu li. magram
bur Jua ziu li fsiqo lo ge bis da, kerZod m a r b e s ganwyo bis cne ba sruliad araa da mak
ma yo fi le be li. m a r b e s T v i s ganw yo ba subieq tis mTlians fsiqo fi zi kur mdgoma reo
bas warmoad gens, rome lic an Tanda yol ilia da an pi ra di cxovre bis mim di na reo ba Si ama
Tu im gadamwy ve ti mniSvne lo bis mqo ne gancde bis e.w. `k r i t i k u l i g a m o c d i l e b i s ~
ze gav le ni Taa pi ro ba de bu li. da, ai, rode sac adamian ze rai me obieq tu ri vi Ta re ba moq
me dobs, es uka nask ne li mas Si uk ve mzamza reul ganwyo bas xvde ba, rome lic mis gancdas
gansazRv ravs. ganw yo ba wmin da subieq tu ri mdgo ma reo baa da, ro gorc ase Ti, rasak
vir ve lia, wmin da subieq tur faqto rad un da iq nes na gu lisx me vi. imas, rac ganwyo bas
Seaqvs ganc da Si, ma g: aRq ma Si Tu az rov ne ba Si, mxolod subieq tu ri sa fuZ ve li aqvs: igi
obieq tu ri viTa re bis asax vas ki ar uw yobs, ara med uS lis xels. ami tom ga sa ge bia, rom,
Cveuleb riv, ganwyo bis moqme de bis gasaTvalis wi neb lad mcda ri aRqme bis e.w. i l u z i e
b i s faqts imow me ben xol me.
ganwyo bis ase Ti subieq tu ri ga ge ba arc mar Te bu lia da arc xelsay re li. mar Ta lia,
ganw yo ba subieq tis mdgo ma reo baa, magram igi sruliad Ta vi se bu ri subieq tu ri mdgo
ma reo baa. igi yovelT vis obieq tu ri viTa re bis zemoq me de bis Sede gad Cnde ba da iseT
mdgoma reo bas warmoad gens, romel Sic TviTon mi si ga momw ve vi obieq tu ri vi Ta re baa
asa xu li. ganw yo ba, ma Sa sa da me, wmin da subieq tu ri mdgo ma reo ba ki araa, igi obieq tu
ri viTa re bis subieqt Si ga da ta naa, igi, ase vTqvaT, s u b i e q t S i g a d a s u l i o b i e q
t u r i v i T a r e b a a . ami tom ga sa ge bia, rom ganw yo ba, pirvel rig Si, sinamd vi lis mc
dar gancdas an ilu zias ki ar udevs safuZv lad, ara med obieq tu ris swo ri gancdis
SesaZleb lo bas iZ le va.
imisaT vis, rom es naTlad gvqondes warmod ge ni li, yovelT vis un da gvaxsov des, rom
ganw yo ba p i r v e l a d a d subieq tis mzam za reu li mdgo ma reo ba ki araa, rome lic mas
sxva piro beb Si Seu mu Sav da da amie ri dan, yo ve li axa li viTa re bis gancdi sas, ma rad Tan
ax lavs da gansazRv ravs mas. ara! yo ve li axa li situa cia, rome lic gark veu li moTxov ni
le bis mqo ne subieqt ze moq me dobs, pirvel rig Si, mas Sesaty vis ganwyo bas uqmnis, da da
nar Ce ni, rac amierid an am subieqt Si mox de ba _ mi si ganc de bi, Tu qce va _ am ganwyo bis
nia dag ze iq ne ba aR mo ce ne bu li. p i r v e l a d a d , subieq ti mzam za reu li ganwyo biT ro
di ud ge ba sinamd vi les da mis da Sesaty vi sad gardaqm nis mas, ara, ganw yo ba mas TviTon
an sinamd vi lis zemoq me de bis period Si uCn de ba da mis i Se saty vi si gancd isa da qcevis
SesaZleb lo bas aZ levs.
ganwyo bas aseT pirve lad faqtad bur Jua ziu li fsiqo lo ge bi dan ara vin Tvlis, da
ami to maa, rom maTTvis ganwyo bis meo re ar se bi Ti mxa re da fa ru li rCe ba, sa xel dobr
is, rom ganw yo ba coc xa li arse bis o b i e q t u r i v i T a r e b i s S e s a t y v i s m o d i f i k a
c i a s , mas Si, ro gorc mTel Si, o b i e q t u r i v i T a r e b i s a s a x v a s , warmoad gens. ganwyo
541
ganwyobis fsiqologia
bis cnebisaT vis ki gansakuT re biT swored amas aqvs ar se bi Ti mniSv ne lo ba, da amis ga re
Se am cnebas ara vi Ta ri prin ci pu li Ri re bu le ba ar eq ne bo da fsi qo lo gia Si.
5. ganwyo bis subieq tu ri faq to ri _ ganwyo bis aRmoce ne bi saT vis ara mar to obieq
tu ri vi Ta re baa sa Wi ro, ara med Tavis Ta vad igu lisx me ba, subieq tic, romel zec es obieq
tu ri vi Ta re ba moq me dobs. amis da mixed viT, ueW ve lia, ganw yo ba or faq tors gu lisx
mobs, obieq turs da subieq turs. sa Wi roa, SevCer deT am ori ve faqto ris ganxil va ze!
subieq tu ri faqto ris gasaTvalis wi neb lad Zi ri Ta di mniSv ne lo ba m o T x o v n i l e
b i s cnebas aqvs. yo ve li coc xa li ar se ba _ ma Sa sa da me, ada mia nic _ uTuod rai me
moTxov ni le bis nia dag ze am ya rebs urTier To bas garemos Tan, da am urTier To bis mTe
li az ri isaa, rom man subieqts qvem de ba re moTxov ni le bis dakma yo fi le bis SesaZ leb
lo ba un da misces.
ami tom ga sa ge bia, rom moTxov ni le bis ragva ro bas yovelT vis gadamwy ve ti gav le na
aqvs qce va ze. TviTon ga re mo Tavis Ta vad arasd ros ara vi Ta ri moqme de bis sti muls ar
aZ levs subeqts, Tu rom es uka nask ne li sruliad mok le bu lia moTxov ni le bas, roml
is dakma yo fi le bac am gare mos piro beb Si iq ne bo da Se saZ le be li. ga re mo Cve ni moqme de
bis aseT Tu iseT situa ciad mxolod imis mixed viT iq ce va, Tu ra moTxov ni le ba gvaqvs,
rode sac masTan urTier To bas vam ya rebT.
aqe dan cxa dia, rom ga re Se ama Tu im gark veu li moTxov ni le bis mo na wi leo bi sa, mar
to gare mos zemoq me de bis piro beb Si, adamians arasd ros ara vi Ta ri qcevis ganw yo ba ar
gauCn de bo da. Cven qvemoT da vi na xavT, rom imisaT vis, rom rai me garkveul qcevis gan
w yo ba gaCndes, sruliad au ci le be lia Cven ze gark veu li obieq tu ri ga re mo moqmedeb
des _ am piro be bis ga re Se ganw yo ba verasd ros Ta vis garkveul, Ta vis konkre tul sa xes
ver mii Reb da. magram meo res mxriv, Cven vxe davT, rom ganwyo bis ragva ro bis gark veu lo
ba ze moTxov ni le ba sac gadamwy ve ti gav le na aqvs.
ub ra lo maga li Tic sak ma ri si iq ne ba, ra Ta es de bu le ba sruliad na Te li gaxdes. vTq
vaT, bu xar Si cecx lia dan Te bu li da oTax Si Sev di varT. Tu gvci va (e.i. siTbos moTxov ni
le ba gvaqvs), es situa cia _ bu xa ri, cecx li Cven ze ise imoq me debs, rom Cven Si buxar Tan
ax lo daj do mi sa da SeiZ le ba cecxlis Sema te bis ganwyo bac gamoiw vios. xo lo im SemTx
ve va Si, rode sac sawinaaRm de go moTxov ni le ba gviCn de ba _ vTqvaT, dagvc xa da sig ri le
mogvin da _ igi ve situa cia sruliad sawinaaRm de go moqme de bis ganwyo bas aRZ ravs, sa
xel dobr, buxri dan mo So re bi sa da SeiZ le ba cecxlis Caqro bi sa sac.
amri gad, udavoa, rom ganw yo ba subieq tur faqtor sac gu lisx mobs da rom aseT
faqto rad uTuod moTxov ni le ba un da CaiT va los _ am sityvis far To mniSvne lo biT.
6. ganwyo bis obieq tu ri faq to ri _ rode sac coc xa li ar se ba rai me moTxov ni le
bas ganic dis, igi mis dasakma yo fi leb lad gare mos mi mar Tavs; da sa gu lisx moa, rom aq mx
542
dimitri uznaZe
olod is situa cia iw vevs mis Za lebs samoq me dod, rome lic qvem de ba re moTxov ni le bis
dakma yo fi le bis pi ro bebs Sei cavs. Tu rom ase Ti situa cia ar sad Cans, coc xa li arse bis
aqti vo bis tenden cia kvlav inaq tur mdgo ma reo ba Si ga nagr Zobs arse bo bas: xo lo Tu
ase Ti situa cia gaCn da, ma Sin es uka nask ne li erTba Sad aqtua lu ri xde ba: igi subieqts
gark veu li mimar Tu le biT samoq me dod izi davs.
ra xde ba aq? ra to maa rom subieq ti erTba Sad aqti vo bas iw yebs? ueW ve lia, er Tis
mxriv, Cven aq saq me gvaqvs garemos Tan, rome lic gansazRv ru li moTxov ni le bis dakma
yo fi le bis pi ro bebs Sei cavs, xo lo meo res mxriv, subieqt Tan, rome lic swored am gare
mos Sesaty vis moTxov ni le bas grZnobs. mokled: xde ba m o T x o v n i l e b i s a da mi si S e
s a t y v i s i o b i e q t u r i s i t u a c i i s S e x v e d r a . Se de gi isaa, rom subieqts s r u l i a d
g a r k v e u l i aqti vo bis, s r u l i a d g a r k v e u l i qcevis g a n w y o b a uCn de ba, im aq ti
vo bi sa, rome lic swored am moTxov ni le bis dakma yo fi le bis mi zans em sa xu re ba.
ma Sa sa da me, ganwyo bis aRmosa ce neb lad moTxov ni le bis Se saty vi si obieq tu ri situa
ciaa au ci le be li, da swored es uka nask ne lia, rom ganwyo bis obieq tur faqto rad un da
CaiT va los.
amri gad, ganwyo bas ara mar to moTxov ni le bis mdgo ma reo ba qmnis Tavis Ta vad da
arc mar to obieq tu ri situa cia. imisaT vis, rom ganw yo ba gaCndes, moTxov ni le ba Ta vi si
dakma yo fi le bis piro be bis Semcv lels obieq tur situa cias un da Sexvdes.
k u r t l e v i n m a er Ti ueW ve li faq ti aR niS na, romel sac am SemTx ve va Si CvenTvis di
di mniSv ne lo ba aqvs: rode sac adamians rai me moTxov ni le ba uCn de ba, am moTxov ni le bis
Se saty vi si sag ne bi da mov le ne bi mis mi marT gansa kuT re bu li Za liT aRiWur ve bian; isi ni
mas gansazRv ru li mimar Tu le biT moqme de bas aZa le ben, gark veu li qcevi sa ken iwve ven:
pu ri mSiers Wami sa ken mou wo debs, lo gi ni daR lils wamo sa wo lad izi davs. magram sa gan
Ta es iZu le bi Ti, e s g a m o w v e v i T i Za la (Aifforderunscharakter) myis is po ba, ra wams Se
sa fe ri moTxov ni le ba kmayo fil de ba. _ levi nis es swo ri dakvir ve ba, rome lic yo vel
wuTs SegviZ lia Sevamow moT da davadas tu roT, mxolod im SemTx ve va Si xde ba ga sa ge bia,
Tu l e v i n i s mier na gu lisx mevs u S u a l o b i s T e o r i a z e xels avi RebT da mxed ve
lo ba Si g a n w y o b i s cnebas viqoniebT. ro gorc vi ciT, moTxov ni le bis mata re bel subi
eqts, Sesaty vis sagneb Tan Tu movleneb Tan, Sesaty vis situa cias Tan Sexved ris SemTx
ve va Si, sruliad gark veu li moqme de bis ganw yo ba uCn de ba; da es ganw yo baa, rom Ta vis
fsiqo lo giur gamo xa tu le bas levi nis mier aRwe ril faqt Si pou lobs: pu ri mSier Si
dauf le bi sa da SeWmis ganwyo bas iw vevs da ami to maa, rom igi erTg va ri mimzid ve lo bis
Za lis mqoned ga nic de ba.
7. ganwyo bis cnebis mcda ri ga mo ye ne ba _ ganwyo bis cnebis mcda ri gamo ye ne bis
nimu Sad ganvi xi loT er Ti gansakuT re biT cno bi li dakvir ve ba, romel Sic, Cveuleb riv,
543
ganwyobis fsiqologia
ganwyo bis moqme de bas gulisxmo ben, da vnaxoT, ramde nad mar Te bu lia aq ganwyo bis Sesa
xeb la pa ra ki.
er Ti fsi qo lo gi, r a d o s l a v l e v i C i , Semdeg sain te re so dakvir ve bas mog viTx
robs: erTerTs Ta vis cdis pirs man ise ameo re bi na dasamax sov re be li ma sa la, rom
Tur me aman arc ki ico da, rom es ma sa la un da daemax sov re bi na. 46 ganmeo re bis Semdeg
eqsperi men ta tor ma hkiT xa cdis pirs, SeuZ lia Tu ara mas am masa lis zepi rad gan meo re
ba. `ro gor? ga na zepirad un da dames wav lao!~ ikiT xa gakvir ve biT cdispir ma; da amis
Semdeg eqv sio de ganmeo re bac ki sakmar isi aR moCn da, da cdispir ma uk ve mTe li ma sa la
zepi rad ico da. pirvel SemTx ve va Si, 46 ganmeo re bis miu xe da vad, cdis pirs TiTqmis ara
fe ri ax sov da; xo lo meo re SemTx ve va Si eqv si ganmeo re bac sak ma ri si aR moCn da, ra Ta mas
mTe li ma sa la zepi rad daes wav la.
ro gor un da aixs nas es sakvir ve li faq ti? gavr ce le bu li pa su xi ase Tia: pirvel
SemTx ve va Si cdis pirs damaxsov re bis ganw yo ba ar hqo nia; meo re Si mas es ganw yo ba hqon da,
da damaxsov re bis ar se biTs piro bad swored es un da CaiT va lo so. amri gad, aq igu lisx me
ba, rom damaxsov re bis g a n z r a x v a da damaxsov re bis g a n w y o b a er Ti da igi vea.
magram am dakvir ve bis uf ro swo ri ana li zi al baT ase Ti iq ne bo da: ro ca cdis pirs
gaa ge bi nes, rom mas zepi rad un da daes wav la ma sa la. ueW ve lia, amas, pirvel rig Si,
damaxsov re bis ganw yo ba ki ara, damaxsov re bis m o T x o v n i l e b a un da gamoew via mas Si:
man mi wo de bu li ma sa la zepi rad ar ico da, da mas am `danak li sis~ Sevse bis tenden cia
un da gaR vi Ze bo da. magram Tu es asea, ma Sin udavoa, rom aq ganwyobas Tan ki ara, jer
mxolod am uka nask ne lis subieq tur faqtor Tan moTxovni le bas Tan gvaqvs saq me.
rode sac ex la damaxsov re bis moTxov ni le bis mqo ne subieq tis wi na Se dasamax sov re be
li ma sa la Cnde ba, es uka nask ne li, ro gorc obieq tu ri faq to ri, speci fi kur cvlile
bas _ garkveul g a n w y o b a s _ iw vevs mas Si da mi wo de bu li masa lis ad vi li damax sov
re ba amis nia dag ze xde ba.
ma Sa sa da me, Sec do maa, rode sac fiqro ben, TiTqos damaxsov re bis ganzrax va damaxsov
re bis ganwyo bas warmoad gen des: igi mxolod er Ter Ti faq to ria, romel sac meo rec un
da dae ma tos, ra Ta subieqts marT la namd vi li ganw yo ba gauCn des.
ami tom mxed ve lo ba Si un da viqo nioT, rom, sazo ga dod, araa swo ri, rode sac ganw yo
ba ze lapa ra ko ben iq, sa dac saq me mxolod m o T x o v n i l e b a s T a n gvaqvs _ rogo ric
un da iyos es moTxov ni le ba, su ler Tia, bio lo giu ri, Tu socia lu ri.
* * *
544
dimitri uznaZe
fiq si re bu li ganw yo ba
1. fiq si re bu li ganwyo bis cne ba _ imis mixed viT, rac ze mod ganwyo bis Sesa xeb
iyo naTq va mi, ueW ve li xde ba, rom am cnebas Zi ri Ta di mniSv ne lo ba un da hqondes fsi
qo lo gia Si. Cven vi ciT, rom adamiani, Tu sxva coc xa li arse bis, garemos Tan urTier
To bis proces Si pirvel rig Si ganw yo ba isa xe ba. es imas niS navs, rom am urTier To ba Si
subieq ti yve la ze ad re ro gorc mTlia ni icv le ba, da rom es cvli le ba o b i e q t u r i
s i t u a c i i s Se saty vi sia. rac See xe ba ex la mis gancdeb sa da moqme de bas, yve la fe ri es
_ ro gorc amgva rad Secv li li, amgva rad ganw yo bi li subieq tis ganc da da moq me de ba _
SeiZ le ba mxolod meo ra di, uSua lod am g a n w y o b i s f o n z e a R m o c e n e b u l i mov
le ne bi iyos.
ga sa ge bia, rom ganwyo bis moq me de ba norma lur SemTxve veb Si sruliad ar gvxvde ba
Tval Si: igi saer Tod SeumCnev lad mimdinareobs, ramde na dac cxovre bis nor ma lurs
mizan Se wo nil msvlelo bas udevs safuZv lad.
magram aris SemTx ve ve bi, rode sac mdgo ma reo ba icv le ba, da ganw yo ba Sec do me bi sa
da mi zan Seu wo ne li qcevis wyaro dac iq ce va. am SemTx ve va Si, rasak vir ve lia, igi Cvens
sa gan ge bo yurad Re bas ipy robs, da rode sac fsiqo lo giur li te ra tu ra Si ganwyo bis
Sesa xeb lapa ra ko ben, uf ro xSirad, Tu yovelT vis ara, ganwyo bis moqme de bis swored
am SemTx ve vebs gulisx mo ben. es, rasak vir ve lia, swo ri araa. aq Cven ganwyo bis mxolod
erTerTs ker Zo formas Tan gvaqvs saq me, formas Tan, rome lic, mar Ta lia, did rols
Ta ma Sobs Cvens cxov re ba Si, magram ganwyo bis mTel cnebas mainc vera vi Tar SemTx ve va Si
ver hfa ravs. ro go ria ganwyo bis es for ma?
vTqvaT, gark veu li situa ciis piro beb Si gark veu li ganw yo ba ga miCn da, da, vTqvaT,
am ganwyo bam Ta vi si ro li Seas ru la _ Cems garkveul qcevas mi mar Tu le ba mis ca. ra emar
Te ba amis Semdeg mas? ikar ge ba igi sruliad ug zoukvlod, TiTqos arasd ros ar arse bu
li yos, Tu rai me nai rad kvlav ga nagr Zobs arse bo bas da Cvens qce va ze kvlav gavle nis
moxde nis unars inar Cu nebs? Tu ganw yo ba subieq tis, ro gorc mTelis, modi fi ka cias
warmoad gens, ma Sin, cxa dia, rom, Seas ru lebs Tu ara igi Ta vis rols, im wams ve meo re
ganwyo bas un da uTmob des ad gils. _ ma Sa sa da me, un da qrebo des. magram es ar niS navs,
rom igi sabo lood da sruliad ara rao bad un da iqceo des. piri qiT, rode sac subieq ti
kvlav ima ve situa cia Si Cad ge ba, ma Sin mas gaci le biT uf ro advi lad un da gauCn des sa Ta
na do ganw yo ba, vid re im SemTxv va Si, rode sac igi sruliad axa li situa ciis piro beb Si
im yo fe ba da sruliad axa li ganw yo ba un da Seqmnas. dabe ji Te biT SeiZ le ba iTqvas, rom
erTxel mi Re bu li ganw yo ba ar ikar ge ba, rom igi subieqts rCe ba, ro gorc x e l a x a l i
a q t u a l i z a c i i s m z a o b a _ sa Ta na do piro be bis ganmeo re bis SemTxve veb Si.
Tavis Ta vad igu lisx me ba, mzao ba yovelT vis erT nai ri araa. igi uTuod ima zea da mo
545
ganwyobis fsiqologia
ki de bu li, Tu ramde nad mtki ce iyo is ganw yo ba, rome lic am mzao bis sa xiT Ser Ca subi
eqts. magram razea TviT es simt ki ce da mo ki de bu li? udavoa: rac uf ro xSirad viw vevT
erT sa da i ma ve ganwyo bas, miT uf ro mtki ce xde ba igi da miT uf ro Zlie ri aqtua li za
ciis mzao ba uCn de ba mas: ganwyo bis simtki ces gan meo re ba gansazRv ravs.
gar da ami sa, aris SemTx ve ve bi, rom subieqt ze esa Tu is mov le na, Tu situa cia,
gansakuT re biT Zlier STabeW di le bas to vebs xol me. aseT SemTxve veb Si subieqts araC
veu leb ri vi mtki ce ganw yo ba uCn de ba, ganw yo ba, rome lic aqtua li za ciis gansakuT re
biT Zlie ri mzao biT xasiaT de ba. ex la sak ma ri sia, Tund m x o l o d m s g a v s m a movle
nam Tu situa ciam imoq me dos subieqt ze, rom mas Si myis ama ve ganwyo bam iCi nos Ta vi da
subieq tis qce va Ta vis da Sesaty vi sad warmar Tos. ma Sa sa da me, aseT SemTx ve va Si subieq
ti situa ciis adek va tur asax vas ver axer xebs: nacvlad Se saty vi si ganw yo bi sa, igi wi nan
de li ganwyo bis nia dag ze aRiq vams moce mul situa cias da, cxa dia, ilu ziis msxverp li
xde ba.
amri gad, x S i r i g a n m e o r e b i s Tu d i d i p i r o v n u l i w o n i s ga mo ro me li me
gark veu li ganw yo ba SeiZ le ba imde nad advi lad agz ne ba di, imde nad Cveu li gaxdes, rom
igi ara Se saty vi si gamRizia neb lis zemoq me de bis SemTxve va Sic advi lad aqtual de bo
des da amiT adek va tur ganwyo bas gamov le nis SesaZleb lo bas arTmev des.
aseTs ganwyo bas SeiZ le ba f i q s i r e b u l i g a n w y o b a vuwo doT.
2. fiq si re bu li ganwyo bis ilu zie bi _ fiq si re bu li ganwyo bis Seqm na Zalian ad vi
lia, ramde na dac igi ganmeo re bis zegav le ni Tac SeiZ le ba gaCndes. es ga re moe ba SesaZleb
lo bas iZ le va ganwyo bis am formis Sesaswav lad eqsperi men tul gzas mivmar ToT.
cdis pirs xelT aZle ven Sesada reb lad mravalg zis (1015jer). ors mocu lo biT
Tvalsa Ci nod gansx va ve buls, xo lo sxva mxriv sruliad erTnair sxeuls: marj ve na xel
Si pata ras, marc xe na Si dids. im SemTx ve va Si, rode sac cdis pi ri serio zu lad Re bu lobs
mona wi leo bas am cda Si, mas Cve ni instruqciis zegav le niT amo ca nis Sesru le bis erTg
va ri moTxov ni le ba (ganwyo bis s u b i e q t u r i faq to ri) uCn de ba. mi wo de bu li sxeu le
bi (o b i e q t u r i faq to ri) am moTxov ni le bis mqo ne subieqt ze axde nen zegav le nas da
speci fi kur efeqts (g a n w y o b a s ) iwve ven, romlis niadag zec ma Ti mimar Te bis swo ri
Se fa se ba xde ba. ma Sa sa da me, yo ve li miwo de bi sas cdis pirs erTg va ri ganw yo ba uCn de ba
(`marcxniv di di, marjvniv pa ta ra~). mra valg zi si ganmeo re bis Sede gad es ganw yo ba imde
nad Cveu li xde ba, rom yo ve li cal ke cdis SemTx ve va Si igi uk ve ma nam aqtual de ba, sa nam
mi wo de bu li obieq te bi rigia nad zegav le nis moxde nas moasw rebd nen. miva wo doT ex la
mas gansx va ve bu li mocu lo bis ki ara, to li mocu lo bis mqo ne sxeu le bi (k r i t i k u l i
cda). ra mox de ba? Tu wi na cdeb Si, gark veu li ganwyo bis Seqmnis mizniT, mas ise Ti obieq
te bi eZleo da, rom isi ni maincdamainc di dad ar gansxvavde bod nen erTma ne Ti sa gan, ma
546
dimitri uznaZe
Sin Cveu li ganw yo ba Za la Si dar Ce ba, da to li obieq te bis Se fa se ba mis nia dag ze mox de
ba: cdispirs marj ve na obieq ti uf ro pata rad moeC ve ne ba, vid re marc xe na. magram Tu
rom sa ganw yo bo cdeb Si mas Tvalsa Ci nod gansx va ve bu li mocu lo bis obieq te bi eZleo da
xelT da ex la, kriti kul cda Si, tol obieq tebs mi va wo debT, Zvel ma ganwyo bam obieq tu
ri faqto ris tlan qi Seufe reb lo bis ga mo, Ta vi ve Rar un da iCi nos da mis nacvlad axa
li un da gaCndes. cde bi amtki ce ben, rom es marTlac ase xde ba.
sain te re soa, rom Zve li ganwyo bis adgi las axa li ganw yo ba rom Cnde ba, igi to li
obieq te bis Se saty vi si ki ar aris, ara med sa ganw yo bo cdeb Si Seqm ni li ganwyo bis (`mar
cxniv di di, marjvniv pa ta ra~) sawinaaRm de goa (`marcxniv pa ta ra, marjvniv di di~): cdis
pirs to li burTe bi dan _ winaaRm deg Se mu Sa ve bu li ganw yo bi sa _ marc xe na pata rad eC
ve ne ba da marj ve na di dad.
amrigad, udavoa, ori ve SemTx ve va Si sa ganw yo bo cdeb Si Se mu Sa ve bu li da ganmt ki ce
bu li ganw yo ba Ta ma Sobs rols: to li obieq te bis Se fa se ba mis nia dag ze xde ba da, nacv
lad swo ri aRq mi sa, ori ve SemTx ve va Si mcda ri aRq ma, e . w . i l u z i a Cnde ba.
magram erTg va ri gansx va ve ba mainc aris am or SemTxve vas So ris: pirvel SemTx ve va Si
(e.i. rode sac kriti kul cda Si mi wo de bu li obieq te bis mi mar Te ba di dad ar gansxvav de
ba sa ganw yo bo cdeb Si mi wo de bu li mimar Te be bi sa gan) ilu zia uf ro xSirad ganwyo bis Se
sa ba mi sia (a s i m i l a c i u r i ilu zia), xo lo meo re SemTx ve va Si, e.i. sa ganw yo bo cde bi sa
da kri ti ku li cdis obieq te bis mi mar Te ba Ta tlan qi gansxva ve bis SemTx ve va Si, ilu zia,
Cveuleb riv, Zve li ganwyo bis sawinaaRm de goa (k o n t r a s t u l i ilu zia).
amri gad, advi lad SegviZ lia, subieqts ganw yo ba fiqsi re bu lad gadavuq cioT da
Sede gad ilu ziu ri aRq ma miva Re bi noT.
ze mod Cven m o c u l o b i s iluzias Tan gvqon da saq me. magram es ilu zia mocu lo
bis x e l i T Sefa se bas exe bo da (h a p t u r i mocu lo bis ilu zia) mocu lo bis Se fa se ba ki
Tvali Tac SeiZ le ba; da ai, Tu rom cdis pirs ganmeo re biT mi va wo debT TvaliT (opti ku
rad) Sesada reb lad ors sxva dasx va mocu lo bis wres, an ro me li me sxva figu ras (sa ganw
yo bo cde bi) da Semdeg erTba Sad tol wreebs miv cemT (kri ti ku li cda), am SemTxve va Sic
savse biT ise Ti ve ilu zia gaCn de ba, ro gorc xe liT Sefa se bis SemTx ve va Si (mocu lo bis
o p t i k u r i ilu zia).
ana lo giu ri ilu zia _ ori gansx va ve bu li s i m Z i m i s mimar Te bis Sefa se bis SemTx
ve va Si _ jer ki dev f e x n e r m a aRmoa Ci na (1861 w.). ase Ti ve ilu zia SeiZ le ba gamoiw
vios w n e v i s s i Z l i e r i s mimar Te bis Sefa se bi sa sac.
sa ganw yo bo cdeb Si c.p. Re bu lobs wyvils wnevas, romel Ta ga nac pir ve li Tvalsa Ci
nod uf ro Zlie ria, vid re meo re, kriti kul cda Si ki wyvils Tanas wor wnevas. cda gviC
ve nebs, rom c.p. pirvel wnevas, ro gorc uf ro susts ganic dis, vid re meo res (kontras
tu li ilu zia), an da, Sesa bamis piro beb Si, piri qiT (asi mi la ciu ri ilu zia).
547
ganwyobis fsiqologia
aseT sa ve ilu zias aqvs ad gi li mraval sxva SemTxve va Sic:
1 ) b g e r a T a i n t e n s i o b i s i l u z i a . cdis pirs eZ le va ganmeo re biT wyvilwyvi
lad bge re bi: pir ve li Zlie ri, meo re sus ti (sa ganw yo bo cde bi). kriti kul cda Si amaT
ad gils ori Ta na ba ri iten sio bis bge ra iWers. cdispiri saT vis, ro gorc we si, pir ve li
uf ro sustad mois mis, vid re meo re, an da, Sesaty vis piro beb Si, piri qiT (asi mi la ciu ri
ilu zia).
2 ) g a n a T e b a T a m i m a r T e b i s i l u z i a . sa ganw yo bo cdeb Si _ ori sinaT liT gansx
va ve bu li are, kriti kul Si _ Tanab rad ga na Te bu li. Se de gi aqac ilu ziaa: piro be bis da
mixed viT _ kontras tu li ca da asi mi la ciu ric.
3 ) r a o d e n o b i T i m i m a r T e b i s i l u z i a . sa ganw yo bo cdeb Si cdis pirs eZ le va
ori dax Su li fi gu ra: erT Si wer ti le bia blomad Cas mu li, meo re Si _ nakleb. kriti kul
cda Si ma Ti ricx vi Ta nas wo ria, Se de gi aqac Cveu leb ri vi ilu ziaa.
ganwyo bis zo ga di fsiqolo gii saT vis
ganwyo bis ilu zia Ta mimdi na reo bis rag va ro ba, mi si ase Ti Tu ise Ti mi mar Tu le ba
Ziri Ta dad maT safuZv lad mde ba re ganwyo bis moq me de ba ze un da iyos da mo ki de bu li. ma
Sa sa da me, uf le ba gvaqvs vifiq roT, rom am ilu zie bis mimdi na reo bis dakvir ve ba TviTon
ganwyo bis Sesaswav la dac ga mod ge ba. ganwyo bis ilu zie bis eqspe ri men tu li ga mow ve va,
ma Ti aRmo ce ne bis, mim di na reo bi sa da Cqaro bis piro be bis Seqm na da Secv la ad vi lia.
es ga re moe ba SesaZleb lo bas gviqmnis, ganwyo bis ilu zia Ta safuZv lis, fiq si re bu li
ganwyo bis, bu ne bi sa da moqme de bis Sesa xeb sakmaod far To eqspe ri men tu li ma sa la davag
ro voT. am masa lis mixed viT, dRes fiq si re bu li ganwyo bis bu ne bi sa da moqme de bis Sesa
xeb zo gi ram dabe ji Te biT SeiZ le ba iTqvas.
1) ganw yo ba ar aris wmin da lo ka lu ri an pe ri fe riu li pro ce si: igi arse bi Tad subieq
tis, ro gorc mTelis, mdgoma reo bad un da CaiT va los. ma Sa sa da me, ar un da iyos swo ri
cal ke k u n T u r i s , Tu cal ke sxva dasx va s e n s o r u l i ganwyo bis Sesa xeb la pa ra ki, ro
gorc es xSirad xde ba xol me.
amis ur yev sa buTs Sem de gi faq ti warmoad gens: cdis pirs, ganwyo bis Seqmnis mizniT,
xelT eZ le va Sesada reb lad ramo de ni me jer, vTqvaT 15jer, ori, mocu lo biT gansx va
ve bu li, xo lo sxva mxriv savse biT erT nai ri bur Ti: marjvniv pa ta ra, marcxniv di di.
am cdebis Sede gad, ro gorc vi ciT, mas fiq si re bu li ganw yo ba un da gauCn des. ro gor
SegviZ lia Sevamow moT, rom mas marT la gauCn da ganw yo ba? miva wo doT mas xel Si to li
bur Te bi, da Tu aR moCn de ba, rom igi adek va tu ri Sefa se bis nacvlad mcdars iZ le va, es
548
dimitri uznaZe
imis maC ve ne be li iq ne ba, rom fiq si re bu li ganw yo ba Se mu Sa ve bu lia. magram jerje ro biT
Cven mxolod ima Si SeiZ le ba darw mu ne bu li vi yoT, rom cdis pirs ganw yo ba im or ga no Si
aqvs Se mu Sa ve bu li, romel zec sa ganw yo bo cde bi warmoeb da, sa xel dobr _ xel Si. ma
gram vnaxoT ex la, ra mox de ba, cdis pirs rom sa ganw yo bo cdebis Semdeg xe liT ki ara,
TvaliT Seva da re bi noT bur Te bi erTmaneT Tan. sa Ta na do cde bi amtki ce ben, rom cdis
pirs am SemTxve va Sic ilu zia uCn de ba. ma Sa sa da me, udavoa, rom ganw yo ba mas ga Ce nia ara
mar to im or ga no Si (xel Si), rome lic sa ganw yo bo cdeb Si Rebu lob da mona wi leo bas, ara
med im orga no Sic (Tval Si), romel sac ara fe ri ar hqon da saer To am cdebTan.
magram SeiZ le ba cda Sebru ne bu la dac dava ye noT, e.i. sa ganw yo bo cde bi mxedve lo
bis are Si Cava ta roT, xo lo kri ti ku li aqtiu ri Sexe bis are Si (haptur Si); Se de gi igi ve
iq ne ba: ganw yo ba aR moCn de ba ganmt ki ce bu li ara mar to sa ganw yo bo cdebis are Si, ara med
kri ti ku li cdebis are Sic.
SeiZ le ba ki dev uf ro Sors wavi deT da igi ve cde bi uf ro daSo re bul organoeb zec
gada vi ta noT: aqac xSirad Sevxvde biT SemTx ve vebs, rom ganw yo ba ara mar to sa ganw yo bo
cdebis are Si, ara med sul sxva areeb Sic iq ne ba aR mo ce ne bu li.
aqe dan daskv na na Te lia: g a n w y o b a a r y o f i l a w m i n d a a d g i l o b r i v i (lo ka lu
ri) m o v l e n a ; i g i c a l k e u l i o r g a n o s m d g o m a r e o b a r o d i y o f i l a , a r a m e d
s u b i e q t i s , r o g o r c a s e T i s , e . i . r o g o r c m T e l i s .
STabeW di le ba ise Tia, TiTqos erT adgi las Seqm ni li ganw yo ba sxva adgileb zec
vrcelde bo des, g e n e r a l i z i r e b u l o b d e s anu, ro gorc fizio lo ge bi ambo ben,
i r a d i i r o b d e s . amis da mixed viT, Cven SegveZ lo fiq si re bu li ganwyo bis es mxa re i r a
d i u l o b i s an g e n e r a l i z i r e b u l o b i s saxel wo de biT aRgve niS na.
2) magram Tu ganw yo ba subieq tis, ro gorc mTelis, mdgo ma reo baa, ma Sin sa fiq re be
lia, rom igi rai me gark veu li, ganc da di, ker Zou li fsi qi ku ri Sinaar sis sa xiT ar gveZ
le va, rom igi cno bie re ba Si moce mu lo bis ga re Se moq me debs, rom am az riT igi a r a f e
n o m e n a l u r proce sad SeiZ le ba CaiT va los.
ro gorc cno bi lia, Rrma hipno tur mdgo ma reo ba Si subieq ti mTel garemos Tan ro
di swyvets kav Sirs: hipnoti zor Tan igi kontaqts inar Cu nebs, masTan sakmaod rTul
urTier To bas ga nagr Zobs: es mis mi si la pa ra ki, as ru lebs mis da va le bebs (amas r a
p o r t s uwo de ben). magram rode sac hip no tu ri Zi li gaiv lis, rode sac subieq ti gaiR
vi Zebs, aR moCn de ba, rom mas ar c er Ti Ta vi si Rrma hip no tu ri Zilisd roin de li ganc da
ar ax sovs; yve la fe ri es mas safuZv lia nad da viw ye bu li aqvs (e.w. p o s t h i p n o t u r i
a m n e z i a ). es ga re moe ba Zalian xelsay rel piro bas warmoad gens Cve ni sakiT xis eqsperi
men tu lad gadaW ris miznisaT vis. igi SesaZleb lo bas qmnis sa ganw yo bo cde bi hip no tu ri
Zi lis mdgo ma reo ba Si Cava ta roT da Semdeg vnaxoT, gahy ve ba Tu ara Cvens cdis pirs am
cdebis nia dag ze Seqm ni li ganw yo ba sifxiz le Sic _ miu xe da vad sru li posthip no tu ri
549
ganwyobis fsiqologia
am ne zii sa, e.i. miu xe da vad imi sa, rom gaRvi Ze bis Semdeg sa ganw yo bo cdebis Sesa xeb mas
sruliad aRa ra fe ri ax sovs. hip no tu ri Zi lis Sewyve tis Semdeg Ca ta re bu li kri ti ku li
cdebis Sede geb ma na Te li un da mohfi non am sakiTxs.
hip no tu ri Zi lis dros cdis pirs xel Si eZ le va, ganmeo re biT, mocu lo bis mxriv
Sesada reb lad, ori bur Ti: marcxniv di di, marjvniv pa ta ra. gaRvi Ze bis Semdeg mas
tol bur Tebs vaZ levT xelT Sesada reb lad. miu xe da vad imi sa, rom cdis pirs sruliad
ara fe ri ax sovs sa ganw yo bo cdebis Sesa xeb, igi tol bur Tebs mainc ver afa sebs sworad:
mas Cveu leb ri vi ganwyo bis ilu zia uCn de ba.
aqe dan, cxa dia, Zi lis dros Seqmnil ganwyo bas odna va dac ver uS lis xels is ga re
moe ba, rom cdispi ris cno bie re ba Si sa ganw yo bo cdebis Sesa xeb sruliad ara fe ria dar
Ce ni li.
amri gad, damtki ce bu lad SeiZ le ba CaiT va los, rom ganw yo ba ada mia nis fsiqi kis
muSao bas ro gorc er Ter Ti ganc da Ta ga ni ro di gansazRv ravs, ara med ro gorc subieq
tis mTlia ni mdgo ma reo ba, rome lic, ro gorc ase Ti, arc SeiZ le ba cal keu li gancde bis
sibrt ye Si iq nes mo Tav se bu li.
3) rode sac cdis pirs, Cvens Cveu leb rivs sa ganw yo bo cdebis Semdeg, tol obieq tebs
vaZ levT urTierT Tan Sesada reb lad, ro gorc vi ciT, am uka nask nel Ta Se fa se ba winas
war Se mu Sa ve bu li ganwyo bis nia dag ze xde ba, da er Ti maT ga ni uf ro di dad ga nic de ba,
vid re meo re. magram es, Cveuleb riv, ma Sin xde ba, rode sac kri ti ku li obieq te bis eqs po
zi cia xanmok lea, da isi ni, ase vTqvaT, arse bul ganwyo bi sad mi Ta vi si Seufe reb lo bis
gamov le nas ver aswre ben. rom gavaxangrZ li voT ma Ti eqspo zi ciis dro da amiT subieqt
ze sakma ri sad xangrZ li vi zemoq me de bis saSua le ba mivceT maT, ma Sin mdgoma reoab
Seicv le ba: kri ti ku li obieq te bi, SeiZ le ba iTqvas, pirda pir cdispi ris Tvalwin erT ma
neTs gauTanas wor de bian. is, rome lic di di Can da, Sei kum Se ba, dapa ta rav de ba da meo ris
to li gax de ba: ilu zia aRik ve Te ba. ma Sa sa da me, ganw yo ba, bolos da bo los, ver uZ lebs
Seu fe re be li obieq tu ri viTa re bis zemoq me de bas da iZu le bu li xde ba am uka nask ne lis
Sesaty vis ganwyo bas dauT mos ad gi li.
ro gor xde ba es? ro gor mimdinareobs Seu fe re be li obieq tu ri viTa re bis zegav le
niT ga mow veu li ganwyo bis likvi da ciis pro ce si? am sakiT xis gadasawyv ve tad gansakuT
re biT na yo fie ri aR moCn da Sem de gi xer xi: nacvlad imi sa, rom kri ti ku li obieq te bis
moqme de bis gaZlie re bis mizniT ma Ti eqspo zi ciis dro gavaxangrZ li voT, SeiZ le ba ima ve
efeqts kri ti ku li obieq te bis g a n m e o r e b i T i mowo de bis gziTac mivaR wioT. kriti
kul cdeb Si cdis pirs, Cveuleb riv, ilu zia uCn de ba: er Ter Ti obieq ti uf ro di di eC
ve ne ba, vid re meo re. mravalg zis rom ganvi meo roT es cde bi, bolos da bo los ro gorc
pirve lad siste ma tu rad es b. x a W a p u r i Z i s cdeb Sia naC ve ne bi _ ganw yo ba, ro gorc
Seu fe re be li, dairR ve va, da mis nacvlad obieq tu ri viTa re bis Se saty vi si ganw yo ba gaCn
de ba: ilu zia aRik ve Te ba, igi adek va tur Sefa se bas dauT mobs ad gils. magram, ro gorc
550
dimitri uznaZe
mosalod ne lic iyo, es erTba Sad ro di xde ba. sa nam ganw yo ba sabo lood aRik ve Te bo des,
man un da ganvlos reg re su li ganvi Ta reb is gark veu li pro ce si, rome lic Teo riu lad
mainc, e q v s gansxva ve bul fa zas Sei cavs;
a) pirvel fa za Si fiq si re bu li ganw yo ba Ta vi si u m t k i c e s i sa xi Taa warmod ge ni
li. es ima Si iCens Tavs, rom kri ti ku li cdebis er Ti wye ba zedi zed mxolod k o n t r a s
t u l i l u z i a s iZ le va.
b) dge ba mo men ti, rode sac kri ti ku li eqspo zi cie bis obieq tu ri viTa re bis, e.i.
t o l o b i s gan meo re bi Ti zemoq me de bis ga mo, ganwyo bis pir ve li Ser ye va xde ba: igi
erTgva rad sust de ba, da cdis pi ri, Seda re biT xSi ri kontras tu li ilu zieb is gverdiT,
aqaiq a s i m i l a t u r iluzieb sac iZ le va. es ganwyo bis reg re su li ganvi Ta re bis meo re
fa zad SeiZ le ba CaiT va los.
g) ganwyo bis Sesus te bis pro ce si ki dev uf ro win mi dis da Semdeg safe xur ze asi mi
la tu ri da kontras tu li ilu zie bis ricx vi urTierTs uax lov de ba: iw ye ba namd vi li
rxe va ilu ziis o ri ve am sa xes So ris.
d) fiq si re bu li ganwyo bis dasus te bis Semd go mi sa fe xu ri asi mi la tu ri ilu ziis
SemTx ve va Ta ga ba to ne ba Si iCens Tavs: kontras tu li ilu zia ex lac gvxvde ba, magram
gaci le biT uf ro iSvia Tad, vid re asi mi la tu ri.
e) rasak vir ve lia, ganwyo bis ki dev uf ro me ti dasus te bis Sesa xeb SeiZ le ba la pa ra
ki, rode sac kontras tu li ilu zie bis SemTx ve ve bi sruliad aRar gvxvde ba, da cdis pi ri
mxolod asi mi la tur ilu zias iZ le va.
v) am momen tam de fiq si re bu li ganw yo ba jer ki dev ganuwyvet liv aqtua lur mdgo
ma reo ba Si im yo fe ba; mar Ta lia, igi sagrZnob lad Se sus te bu lia, magram jer ki dev ar
iZ le va obieq tu ri viTa re bis adek va tu ri aRqmis SesaZleb lo bas: cdis pi ri jer ki dev
erTxe lac ver axer xebs ilu zii sa gan Ta vis daRwe vas. rasak vir ve lia, ganwyo bis Semd go
mi dasus te bis axal fazas Tan gvaqvs saq me, rode sac es mdgo ma reo ba icv le ba, da cdis
pi ri kriti kul cda Si mi wo de bu li obieq te bis tolo bis dadas tu re bas xanda xan mainc
axer xebs. magram es mi si uka nask ne li fa zac aris: ra wams igi zedi zed ra mo de ni mejer
SesZ lebs kri ti ku li viTa re bis adek va tur Sefa se bas da ilu zias mxolod gamonak li
sis sa xiT Tu dauT mobs ad gils, Cven uk ve fiq si re bu li ganwyo bis likvi da ciis Sesa xeb
SegveZ le ba vila pa ra koT.
magram yve la am fa zis ga mok ve Ti li ar se bo ba mxolod Teo riu lad SeiZ le ba daSve
bul iq nes. praqti ku lad, Tu gansakuT re biT pa To lo giu ri ganwyo bis moqme de bis
SemTxveveb sac mi vi RebT mxed ve lo ba Si, SeiZ le ba jerje ro biT mxolod sa mi fa za iq nes
sagan ge bod ga mo yo fi li:
a) kontras tu li ilu zie bis fa za,
b) asi mi la tu ri ilu zie bis mona wi leo bis fa za,
551
ganwyobis fsiqologia
g) tolo bis mona wi leo bis fa za.
d) fiq si re bu li ganwyo bis likvi da ciis Sesa xeb am SemTx ve va Si mxolod piro bi Tad
SeiZ le ba la pa ra ki. saq me isaa, rom sa kiT xi aq iseT mdgoma reo bas exe ba, rode sac fiqsi
re bul ganw yo ba ze Seu fe re be li (kri ti ku li) obieq tu ri vi Ta re ba ganuwyvet liv an
ganmeo re biT moq me debs. irk ve va, rom aseT piro beb Si marTlac SeiZ le ba fiq si re bu li
ganwyo bis likvi da ciis Sesa xeb vila pa ra koT: bolos da bo los, obieq tu ri viTa re bis
swor Sefa se bas ganw yo ba xels ve Rar uS lis.
magram niS navs ga na es, rom ganwyo bis marT la sa bo loo likvida cias Tan gvaqvs saq
me? niS navs ga na es, rom fiq si re bu li ganw yo ba kri ti ku li cdebis Sewyve tis Semde gac
ara so des xe lax la ar wa mo yofs Tavs? rasak vir ve lia, ara! sa Ta na do cdebis Se de ge bi
amis utyuar sa buTs iZ le va. vTqvaT, erT dRes cdis pirs sa ganw yo bo cdebis sak ma ri si
rao de no ba mive ciT: Sede gad mas fiq si re bu li ganw yo ba uCn de ba. Cven vwyvetT cdas da
gark veu li xnis Semdeg mas m x o l o d kriti kul eqspoziciebs vaZ levT. miu xe da vad imi
sa, rom es sa ganw yo bo cdebis ganumeo reb lad xde ba da, miu xe da vad imi sa, rom wi na cdeb
Si igi kri ti ku li eqspo zi ciis swo ri Sefa se bis mdgoma reo bam de, ma Sa sa da me, fiq si re bu
li ganwyo bis aRkve Tam de iq na miy va ni li, cdis pi ri mainc xe lax la ima ve ilu zias iZ le va.
ueW ve lia, ganw yo ba kvlav ga nagr Zobs moqme de bas; da sain te re soa, rom zogjer es sak
maod xangrZ li vi drois Semde gac ki xde ba. sruliad udavoa, f i q s i r e b u l i g a n w y o
b a a q t i v a c i i s m z a o b a s s a k m a o d d i d i x n i T i n a r C u n e b s .
magram ro gor Ra un da gavi goT ma Sin is sakvir ve li faq ti, rom ganw yo ba am mzao bas
mas Semde gac xeluxleb lad icavs, rac igi, kri ti ku li cdebis mra valg zi si ganmeo re bis
gziT, TiTqos sabo lood iq na lik vi di re bu li? ro gorc Cans, sa bo loo lik vi da cia ze
la pa ra ki aq mar Te bu li ar un da iyos. et yo ba, xSi ri zedi zed ganax le bis ga mo, kri ti
ku li viTa re bis Se saty vi si ganw yo ba (tolo bis ganw yo ba) imde nad Zlie ri xde ba, rom am
piro beb Si igi fiqsi re bul ganwyo bas Crdi lavs da mas gamov le nis SesaZleb lo bas ar aZ
levs; xo lo TviTon subieq tis axal fiqsi re bul ganwyo bad jer ki dev ver iq ce va, ra Ta
sa ganw yo bo cdeb Si war mo So bi li Zve li ganw yo ba sabo lood gandev nos da mi si ad gi li
TviTon dai ka vos. ami to mac, sak ma ri sia, subieqts kri ti ku li eqs po zi cie bi ma Ti ga mud
me bu li ganmeo re bis situa ciis gare Sec mie ces, rom fiqsi re bul ma ganwyo bam kvlav iCi
nos Ta vi, da to li obieq te bi ara to lad ganac de vi nos.
ro gorc vxe davT, drois zemoq me de bis mi marT ganw yo ba sak mao s t a b i l o b a s
amJRav nebs, gaci le biT mets, vid re erTi da i ma ve gamRizia neb lis gan meo re bi Ti zemoq
me de bis mi marT, ro gorc es, ma g: kri ti ku li cdebis gan meo re bi Ti zemoq me de bis SemTx
ve va Si xde ba. es, al baT, imiT aixs ne ba, rom drois mim di na reo ba Si subieqt ze moqme de ben
nair nai ri gamRi zia neb le bi, romel Tac sruliad ara fe ri aqvT saer To mis fiqsi re bul
ganwyobas Tan, ma Sin rode sac kriti kul cdeb Si swored ise Ti gamRi zia neb le bi moqme de
ben, romel nic, mar Ta lia, ar se bu li ganwyobi saT vis adek va tu ri ar arian, magram mainc
552
dimitri uznaZe
imde nad ax lo dganan masTan, rom ma Ti Se fa se ba, Cveuleb riv, am ganwyo bis nia dag ze xde
ba. sakvir ve li araa, rom am piro beb Si ganw yo ba drois mi marT sta bi lu ria, magram kri ti
ku li eqspo zi cie bis ganmeo re bis mi marT ara.
amri gad, Cven vxe davT, rom fiq si re bu li ganw yo ba, ra ki gaCn de ba, sakmaod di di xnis
ganmav lo baSi inar Cu nebs aqtua li za ciis unars; igi, ase vTqvaT, q r o n i k u l mdgoma
reo bad, erTgvar d i s p o z i c i u r mdgoma reo bad iq ce va. Cven vxe davT ag reT ve, rom igi
ase Tad rCe ba mas Semde gac, rac igi kri ti ku li cdebis ganmeo re bis zegav le niT TiTqos
sabo lood lik vi di re bu li xde ba.
5) ro gor Cnde ba fiq si re bu li ganw yo ba? Cven Tavi dan ve gvqon da aR niS nu li, rom igi
sa ganw yo bo cdebis, ma Sa sa da me, g a n m e o r e b i s Sede gad iCens Tavs. gan meo re ba rom
marT la Zi ri Ta di mniSvne lo bis moments warmoad gens am SemTx ve va Si, es udavoa: eqsperi
men tu lad cno bi lia, rom rac uf ro didia sa ganw yo bo cdebis ricx vi, e.i. rac uf ro
xSirad awar moe bi neb cdis pirs sa ganw yo bo obieq te bis Se da re bas, Cveuleb riv, miT uf
ro mtki ce ganwyo bas Seu mu Sa veb mas. es dakvir ve ba imde nad xSi ria, rom TiTqos sru li
sa fuZ ve li gveZ le va, ganwyo bis simt ki ce pirda pir g a n m e o r e b i s f u n q c i a d ga
movac xa doT. magram uf ro yu rad Re bi Ti dakvir ve ba amt ki cebs, rom es de bu le ba mx
olod garkveul fargleb Si SeiZ le ba sworad CaiT va los. saq me isaa, rom Se saZ loa zo
gierT SemTx ve va Si sruliad ar hqondes cdis pirs sa ganw yo bo obieq te bis Seda re bis
n a m d v i l i m o T x o v n i l e b a , da am aqts igi mxolod zeda pi ru lad, mxolod meqa ni
ku rad awarmoeb des. ras mogv cems am SemTx ve va Si sa ganw yo bo cdebis gan meo re ba? ueW ve
lia, ara fers. ra ki ganwyo bis subieq tu ri faq to ri sruliad ar aris mo ce mu li, cxa dia,
Cven ver vityviT, rom TiToeu li cal ke Seda re bis aq ti sa Ta na do ganwyo bis nia dag ze
xdebo des. ma Sa sa da me, sa ganw yo bo cdebis gan meo re ba mxolod gareg nu lad warmoad gens
ganmeo re bas: TviTon ganwyo bis ganmeo re bas Tan aq saq me ara gvaqvs da, ma Sa sa da me, fiq
si re bu li ganwyo bis Seqmnis Sesa xeb la pa ra ki am SemTx ve va Si sruliad zed me tia: sai dan
un da Seiqm nas igi, rode sac TviTon pir ve la di ganw yo ba, rome lic fiqsi re bu lad un da
gadaiq ces, jer ki dev ar sad Cans.
aqe dan na Te lia, rom fiq si re bu li ganwyo bis Sesaqm ne lad Sem de gi pi ro be bia au ci
le be li: sa ganw yo bo obieq te bis Seda re bis n a m d v i l i m o T x o v n i l e b a , ro gorc au
ci le be li pi ro ba p i r v e l a d i g a n w y o b i s aRmosa ce neb lad, da g a n m e o r e b a am
Seda re bis aq ti sa, ro gorc erT i da i ma ve ganwyo bis mra valg zi si ga nax le bi sa da ganmtki
ce bis pi ro ba.
aqe dan naTlad Cans, rom gan meo re ba mxolod imi tom un da iyos fiq si re bu li
ganwyo bis aRmosa ce neb lad au ci le be li, rom igi ganwyo bis ganmtki ce bas uw yobs xels.
warmovid gi noT ise Ti mdgo ma reo ba, rom subieqts imTa viT ve Zlie ri ganw yo ba uCn de ba.
es, ra Tqma un da, yovelT vis Se saZ le be lia moxdes: sa Wi roa oRond ganwyo bis faq to re
bi _ subieq tu ri da obieq tu ri _ ori ve gansa kuT re bu li Za liT moqmedeb des. am SemTx
553
ganwyobis fsiqologia
ve va Si, udavoa, rom gan meo re ba sa Wi ro aRar iq ne ba: Zlie ri ganw yo ba ui mi so dac fiqsi
re bu lad gadaiq ce va.
amri gad, fiq si re bu li ganw yo ba mar to ganmeo re bis Sede gad ro di Cnde ba. adamians,
ueW ve lia, ara er Ti da ori SemTx ve va aqvs cxov re ba Si, rom mas ze esa Tu is ga re moe ba
gansakuT re biT Zlier STabeW di le bas stoveb des. aseT SemTxve veb Si mi si ganw yo ba imTa
viT ve fiqsir de ba, da Semd go mi mi si cxovre bis mim di na reo ba bevris mxriv ima zea da mo ki
de bu li, Tu ro go ria mis amgva rad fiqsi re bul ganw yo ba Ta wre.
ganwyo bis dife ren ciu li fsiqolo gii saT vis
Cven vi ciT, rom ga re mo, pirvel rig Si, ada mia nis ganw yo ba ze ax dens gavle nas; vi ciT,
rom mTe li mi si qce va da ganc da am ganwyo bis nia dag ze Re bu lobs Ta vis garkveul sa
xes. magram, ro gorc davi na xeT, subieqts yovelT vis SeiZ le ba Ta vi si warsu li dan esa
Tu is ganw yo ba hqondes, romel sac SesaZ leb lo ba aqvs garemos Tan urTier To bis aqt Si
Cae rios, axa li Se saty vi si ganwyo bis aRmo ce ne bas daasw ros, daCrdi los igi da es aq ti
TviTon warmar Tos.
ueW ve lia, amis da mixed viT, rom ada mia nis war suls, mi si fiq si re bu li ganwyo bis
wres da Za las, sruliad gansa kuT re bu li mniSv ne lo ba un da hqondes mi si qcevis gasa ge
bad.
meo ris mxriv, gadamwy ve ti mniSv ne lo ba un da hqondes ima sac, Tu ro go ria ama Tu im
SemTx ve va Si ganwyo bis moqme de bis, mi si, ase vTqvaT, meqaniz mis Ta vi se bu re ba. ada mia nis
in di vi dua lo ba ara mar to mi si warsu lis vi Ta re ba zea da mo ki de bu li, ara mar to ima ze,
Tu ro go ria Sinaar seu lad mi si fiq si re bu li ganw yo ba, ara med ima zec, Tu ro go ria es
uka nask ne li f o r m a l u r a d .
1) aq, pirvel rig Si, sayu rad Re bo iq ne bo da ga mog verk via, Tu ramde nad advi lad umu
Sav de ba subieqts fiq si re bu li ganw yo ba, ramde nad a g z n e b a d i a igi am mxriv. ueW ve
lia, ganwyo bis agz ne ba do ba er Ter Ti mniSv ne lo va ni for ma lu ri mo men ti iq ne bo da,
rome lic ada mian Ta gansxva ve bu lo bas bevris mxriv Suqs mo fen da.
sa Ta na do cdebi dan irk ve va, rom ganwyo bis agz ne ba do ba marT la sxvadasx vag va
ria. arian ada mia ne bi, romel Tac orio de sa ganw yo bo eqspo zi ciis Sede ga dac advi lad
ufiqsir de baT sa Ta na do ganw yo ba. magram arian ise Te bic, romel Tac amisaT vis 1520
eqspo zi ciac ar hyof nisT.
2) ra emar Te ba ganwyo bas kri ti ku li eqspo zi ciis xangrZ li vi zegav le nis Sede gad?
igi uTuod qre ba da ad gils uT mobs adek va turs ganwyo bas, Tu es yovelT vis ase xde ba?
cde bi amtki ce ben, rom aq or urTier Tis mo pir da pi re tips aqvs ad gi li. er Tis mxriv,
Cven saq me gvaqvs iseT SemTxvevas Tan, rode sac erTxel Se mu Sa ve bu li ganw yo ba imde nad
554
dimitri uznaZe
uZ ra vi da iner tu lia, rom igi sruliad ar uT mobs ad gils adek va tur ganwyo bas, ra
gind mravalg zi sac un da imoq me don mas ze kri ti ku li cdis obieq teb ma. am SemTx ve va Si
subieq ti Tavs ver aR wevs ilu zias, igi ver axer xebs gzis gakvle vas obieq tu ri viTa re
bi sa ken. aseT uZ rav sa da ur yev ganwyo bas SeiZ le ba s t a t i k u r i vuwo doT _ ganwyo bis
im tipi sa gan gansxva ve bu lad, rome lic moce mul piro beb Si ad re Tu gvian gan ze dge ba
da adek va tur ganwyo bas uT mobs ad gils. Tu pir ve li tipisaT vis isaa da ma xa sia Te be li,
rom igi usas ru lo ilu ziis msxverplad gvaq cevs, meo re, romel sac SeiZ le ba d i n a m i
k u r i vuwo doT, aseT uZrao bas ar iCens da, bolos da bo los mainc, adek va tu ri aRqmis
SesaZleb lo bas gvaZ levs.
3) sta ti ku ri iq ne ba ganw yo ba Tu di na mi ku ri, sul erTia, Se saZ loa igi metnakle bi
p l a s t i k u r o b i T xasiaT de bo des. ro gorc sa Ta na do cdebi dan Cans, aris SemTx ve ve bi,
rom ganw yo ba, cdebis gan meo re bi Ti zemoq me de bis ga mo, Tanda Ta no biT sust de ba da, ra
mo de ni me fa zis ganvlis Semdeg, sabo lood ro mel sa me maTgan ze Cer de ba (s t a t i k u r i
ganw yo ba), an da yve la fa zis gavlis Semdeg sruliad aRik ve Te ba (d i n a m i k u r i ganw yo
ba). am ori ve SemTx ve va Si Cven p l a s t i k u r ganwyobas Tan gvaqvs saq me. magram sxvagvar
SemTxveveb sac aqvs ad gi li: ganw yo ba an gamud me biT erT ro mel sa me fa za ze rCe ba ga yi nu
li, an da pirve lad mo ce mu li fazi dan Tanda Ta no biT ki ar gada dis danar Ce neb ze, ara
med erTba Sad, yo ve li Tanda Tano bi Ti dasus te bis ga re Se, is po ba. aq ori ve SemTx ve va Si
ganwyo bis s i t l a n q e s T a n gvaqvs saq me.
4) Cven ze moT aRvniS neT, rom ganwyo bas g e n e r a l i z a c i a an i r a d i a c i a axa sia
Tebs. rasak vir ve lia, Se saZ le be lia sxva dasx va SemTx ve va Si es uka nask ne li metnak le bi
ganfe ni lo biT iyos warmod ge ni li. es ga re moe ba sruliad ar ewinaaRm de ge ba ganwyo bis
mTlia no biT bune bas: ganw yo ba yvelgan subieq tis, ro gorc mTelis, mdgo ma reo baa maSi
nac, rode sac igi far To daa mas Si gavr ce le bu li, da maSi nac, rode sac igi TiTqos mx
olod zogierT ares exe ba. sa Ta na do cdebis Sede gad gamoirk va, rom sa ganw yo bo cdebis
nia dag ze aR mo ce ne bu li ganw yo ba Se saZ loa Zalian farTod iyos gavr ce le bu li; ma g:
aqtiu ri Sexe bis sfe ro Si Seqm ni li ganw yo ba mxedve lo bis are Sic iyos gavr ce le bu li.
magram Se saZ loa isic, rom igi im orga nos sazRv rebs ar scilde bo des, rome lic sa ganw
yo bo cdeb Si iReb da mona wi leo bas; mag: Tu sa ganw yo bo cdeb Si mar to ca li Tva li an
ca li xe li Rebu lob da mona wi leo bas, Se saZ loa, ganwyo bis gavr ce le bu lo ba mar to am
ca li xe liT Tu ca li TvaliT ganisazRv ros.
5) aris SemTx ve ve bi, rom ganw yo ba samu da mod Ta vi si moqme de bis erT sa da i ma ve tips
inar Cu nebs: Tu, ma g: igi plas ti ku ria da di na mi ku ri, igi yovelT vis ase Ti rCe ba, miu xe
da vad imi sa, dRes iq ne ba igi sa Ta na do saga nw yo bo cdebis Sede gad mi Re bu li, Tu xval.
am SemTx ve va Si Cven k o n s t a n t u r i ganwyo bis Sesa xeb un da vila pa ra koT. magram ganw yo
ba yovelT vis konstan tu ri rodia. aris ise Ti SemTxve ve bic, rom ganw yo ba c v a l e b a d i
555
ganwyobis fsiqologia
( v a r i a b i l u r i ) xde ba: dRes rom igi Ta vi si moqme de bis erT tips gviC ve nebs, xval sul
sxva su raTs gvaZ levs.
6) ganwyo bis er TerT ni Sans s t a b i l o b a warmoad gens. magram igi yovelT vis erT
nai ri rodia. aris SemTx ve ve bi, rom ganw yo ba, an u c v l e l i s an S e c v l i l i sa xiT, did
xans sZlebs xol me (k o n s t a n t u r s t a b i l u r i da v a r i a b i l u r s t a b i l u r i ), an
da Seda re biT ma le is po ba _ ar erTba Sad (konstan turla bi lu ri).
7) Se niS nu lia, rom zogierT SemTx ve va Si orio de kri ti ku li eqspo zi ciac an am
uka nask ne lis od nav gaxangrZ li ve bac sak ma ri sia, rom subieqt ma mo wo de bu li obieq te
bis swo ri Se fa se ba mogvces. magram aris ise Ti SemTxve ve bic, rom ama ve efeq tis mi Re
ba mxolod sakmaod xangrZ li vi kri ti ku li eqspo zi ciis, Tu kri ti ku li eqs po zi cia Ta
mra valg zi si ganmeo re bis Semdeg xerx de ba. ueW ve lia, es imi tom un da xdebo des, rom
ganwyo bas yovelT vis er Ti da i gi ve s i m t k i c i s do ne ar un da axasia Teb des, rom un da
arsebob des uf ro mtki ce da nakleb mtki ce ganwyo bis SemTx ve ve bi.
ganw yo ba paTo lo giur SemTxve veb Si
1. ganw yo ba da pa To lo gia _ Tu ganw yo ba marT la ego den did rols Ta ma Sobs Cve ni
qcevis Tu gancdis mim di na reo ba Si, Tu marT la isaa, rom pirvel rig Si icv le ba sinamdvi
les Tan Cve ni urTier To bis Secvlas Tan er Tad da Cve ni gancdis Tu qcevis Tavi se bu re
bas gansazRv ravs, ma Sin, cxa dia, rom paTo lo giur SemTxve veb Si ganwyo bis Seswav las
sruliad gansa kuT re bu li mniSv ne lo ba eni We ba. saq me isaa, rom aq, paTo lo giur SemTxve
veb Si, qcevis mkveTrad ga mov le ni li gadax ris an gamru de bis sxva dasx va formas vx
vdebiT; da es ga re moe ba pirda pir gvafiq re bi nebs, rom, Tu Cve ni de bu le ba ganwyo bis
mniSvne lo bis Sesa xeb swo ria, ma Sin aq, am paTo lo giur SemTxve veb Si, ganwyo bis moqme de
bis ueW ve lad amde nad ve gansxva ve bul formeb Tan un da gvqondes saq me.
paTo lo giur ma Tavi se bu re beb ma gansakuT re biT mkveTrad swored f i q s i r e b u l i
ganwyo bis moq me de ba Si un da iCi non Ta vi. imi tom, rom, ro gorc cno bi lia, avadm yo fu ri
fsiqiki saT vis gansakuT re biT sxvadasx vag va ri f i q s a c i i s mov le ne bia da ma xa sia Te
be li. da marTlac, sa Ta na do cdebis Sede gad sabo lood gamork veu lad SeiZ le ba CaiT
va los, rom fiq si re bu li ganwyo bis moq me de ba paTo lo giur SemTxveveb Si sazo ga dod
sakmaod Ta vi se bu ria; da, gar da ami sa, irk ve va isic, rom es moq me de ba sxva dasx va daa va
de bis SemTx ve va Si imde nad spe ci fi ku ria, rom amis mixed viT am uka nask nel Ta sakmaod
Sorsmwv do mi dife ren cia cia xerx de ba.
pirvel rig Si, un da aRiniS nos Sem de gi: ze moT, rode sac ganwyo bis proce sis Sesa xeb
gvqon da sau ba ri, Cven davrwmun diT, rom igi, Teo riu lad mainc, eqvs gansxva ve bul sa fe
556
dimitri uznaZe
xurs an fa zas Sei cavs. magram praqti ku lad, cal keu li nor ma lu ri ada mia ne bis SemTx ve
va Si, es fa ze bi arasd ros sisru liT ar gveZ le va: ro gorc we si, isi ni mWidrov de bian da,
Cveuleb riv, arse bi Tad sul sams Tu oTx fa za Si erTian de bian.
sul sxvaa pa To lo giu ri pire bis SemTx ve va Si; rasak vir ve lia, eqv si ve fa zis sru li
gamov le nis faqtTan arc aq gvaqvs saq me. magram aq arc maT imgvar SemWid roe bas aqvs ad
gi li, rogor sac nor ma lu ri, janmr Te li ada mi a ne bis SemTx ve va Si vxvdebiT.
uf ro da ma xa sia Te be li aq Sem de gi ga re moe ba aR moCn da: ama Tu im daa va de bis SemTx
ve va Si win iwevs ganwyo bis moqme de bis ro me li me er Ti an me ti cal keu li fa za, xSirad
is, rome lic jan sa Ri ada mia nis SemTx ve va Si imde nad daCr di lu lia, rom mi si ar se bo ba
mxolod Teo riu lad Tu SeiZ le ba igu lisx mo. sain te re soa, rom sxva dasx va daa va de bis
dros swored sxva dasx va fa za wamoi wevs xol me pirvel plan ze. ro gorc vxe davT, es ga
re moe ba im mxri va caa sain te re so, rom ganwyo bis reg re su li ganvi Ta re bis is fa ze bi,
romlis arse bo bac janmr Te li ada mia nis SemTx ve va Si mxolod Teo riu lad un da iq nes
mi Re bu li, aq, pa To lo giu ri qcevis SemTx ve va Si, xelSesa xeb faqtad iq ce va.
meo re ga re moe ba, rome lic da ma xa sia Te be li aR moCn da, es isaa, rom pa To lo giu
ri SemTxveve bi saT vis ganwyo bis moqme de bis swored is saxee bia spe ci fi ku ri da, ase
vTqvaT, Cveu leb ri vi, romel nic nor ma lu ri cdispi re bis Semow me bis dros mxolod
gamonak li sis sa xiT Tu gvxvdebian. sani mu Sod gavec noT ganwyo bis moqme de bas ra mo de
ni me gansakuT re biT cnobil daa va de ba Ta SemTxve veb Si, sa xel dobr, epilef siis, Si zof
re nii sa da iste riis SemTxve veb Si.
2. ganw yo ba Sizof re niis dros _ Sizof re niis SemTxve ve bis ana liz ma Tavi dan ve na
Telh yo, rom fiq si re bu li ganw yo ba aq sruliad spe ci fi kurs, janmrTeli saT vis uCveu
lo for mebs Re bu lobs: 1) jer er Ti, igi gansakuT re biT advi lad agz ne ba di aR moCn da:
sul orio de sa ganw yo bo cda sak ma ri sia, ra Ta avadm yofs ise Ti ve Ca mo ya li be bu li fiq
si re bu li ganw yo ba gauCn des, ro gorc 1520 sa ganw yo bo eqspo zi ciis Semdeg vRe bu lobT
xol me. 2) Sizof re niis ganwyo bas araCveu leb riv mtki ce g e n e r a l i z a c i a axa sia Tebs:
haptur are Si ga mow veu li ganw yo ba ukleb liv opti kur sfero zec vrcel de ba da aq iseT
sa ve mka fio iluziebs iw vevs, rogor sac Ta vi si aRmo ce ne bis pir ve lads are Si. 3) ki dev
uf ro da ma xa sia Te be lia, SeiZ le ba iTqvas, spe ci fi ku ria, am daava de bi saT vis ganwyo bis
s i t l a n q e da gansakuT re biT s t a t i k u r o b a : Si zof re ni ki Tavs ver aR wevs erTxel
Seqmnil ganwyo bas, da sain te re soa, rom es sta ti ku ro ba mis ganwyo bas ara mar to Ta vi
si aRmo ce ne bis pir ve lads are Si aqvs, ara med sxvaga nac, sa dac ki igi vrcel de ba. amis da
mixed viT, Si zof re niks rom, ma g: or jer mis ce xelT Sesada reb lad ori sxva dasx va mocu
lo bis bur Ti _ er Ti da i ma ve wesri giT _ es sak ma ri si aR moCn de ba, rom Cveu leb rivs
kriti kul cdeb Si man erTxe lac ver SesZlos mi wo de bu li burTe bis tolo bis da das tu
re ba, ra gind bevrje rac un da gaa sinj vi no mas xel Si es to li bur Te bi. amri gad, Si zof
557
ganwyobis fsiqologia
re ni ki usas ru lo ilu ziis msxverplad iq ce va. magram gansakuT re biT sain te re so isaa,
rom es usas ru lo ilu zia maSi nac Za la Si rCe ba, rode sac Si zof re niks TvaliT aCve neb
ama ve bur Tebs: ex la isi ni ara mar to xel Si eC ve ne ba mas uto lod, ara med Tvali Tac, miu
xe da vad imi sa, rom Tva li sa ganw yo bo cdeb Si ara vi Tar mona wi leo bas ar Rebu lob da.
ro gorc Cans, erTxel Seqm ni li fiq si re bu li ganw yo ba mTlia nad moi cavs Sizof re ni kis
pirov ne bas da ar aZ levs mas SesaZleb lo bas, obieq tu ri viTa re bi sa ken gza gaikv lios.
amri gad, Sizof re niis SemTx ve va Si daa va de bu lis fiq si re bu li ganw yo ba Tvalsa
Ci nod gansxvav de ba norma lu ri sa gan: igi t l a n q i a , s t a t i k u r i da f a r T o d i r a
d i r e b u l i ; miu xe da vad ami sa, igi advi lad a g z n e b a d i a da ama ve dros uaR re sad
ko n s t a n t u r i da s t a b i l u r i . er Ti sityviT, Sizof re ni kis ganw yo ba ueW ve lad Ta
vi se bu ria: mi si sta ti ku ro ba, ira diu lo ba, konstan to ba da sta bi lo ba Sors dgas nor
ma lu ri ada mia nis ganwyo bis moqme de bis tipiu ri mimdi na reo bi sa gan.
3. ganw yo ba epilef siis dros _ epilef siis SemTx ve va Si ganwyo bis moqme de bis kidev
uf ro gamok ve Til Tavise bu re bas Tan gvaqvs saq me. epilep ti kis ganwyo bac agz ne ba dia,
tlan qia da sta ti ku ri. am mxriv TiTqos ara vi Ta ri gansx va ve ba ar Cans mas sa da Si zof
re niks So ris. magram Semd go mi dakvir ve ba gviC ve nebs, rom gansx va ve ba mainc didia da
ama ve dros Zalian dama xa sia Te be lic. saq me isaa rom epilep ti kis ganwyo bis ira dia cia
u a R r e s a d S e m o f a r g l u l i aR moCn da. igi ara Tu er Ti sen so ru li ari dan meo re ze
ver gada dis, igi T v i T a m e r T s s e n s o r u l a r e s a c v e r f a r a v s . kerZod, epilep
ti ks rom ganmeo re biT mis ce xelT Sesada reb lad ori sxva dasx va mocu lo bis bur Ti er
Ti da i ma ve we siT da Semdeg to li bur Te bi daa na xo da erT ma neTs Sea da re bi no, igi maT,
Sizof re ni ki sa gan gansxva ve biT, im wams ve, to lad Sea fa sebs. ro gorc Cans, aqtiu ri Sexe
bis are Si Seqm ni li ganw yo ba aq ve rCe ba, igi uf ro Sors ar vrcel de ba. ki dev me ti: Sevuqm
naT mas ax la ganw yo ba erT xel Si, xo lo to li bur Te bi meo re Si mivceT Sesada reb lad.
ra mox de ba? ilu zia arc ex la iCens Tavs. daskv na na Te lia: e p i l e p t i k i s g a n w y o b a
l o k a l u r i a . aRsa niS na via, rom igi ise ve mtkiced k o n s t a n t u r i da s t a b i l u r i
aR moCn da, ro gorc Sizof re ni kis ira di re bu li ganw yo ba.
rasak vir ve lia, Cven Sevxvde biT e.w. epilep tik Ta So ris iseTeb sac, ro mel Ta ganwyo
bac sul ase Ti araa; magram es mxolod um niSv ne lo um ci re so baa, da ga dax ra am SemTx
ve va Si araa sak ma ri si, zemoaR niS nu li kanon zo mie re bis faq tiu ro ba Si rom eW vi Sevi ta
noT, miT ume tes, rom am gadax ras Ta vi si sa fuZ ve li moe po ve ba, ra sac aq ver Seve xe biT.
4. ganw yo ba iste riis SemTxve veb Si _ Ta vi se bu ri aR moCn da ganwyo bis moq me de ba
i s t e r i i s SemTxve va Sic. jer er Ti, Si zof re nii sa da epilef sii sa gan gansxva ve biT, is
te ria ganwyo bis moqme de bis erTs garkveul tips ar iZ le va: a) erTxel rom orio de sa
ganw yo bo eqspo zi ciac qmnis sakmaod gamok ve Til ganwyo bas, meo re jel sa ganw yobo eqs
558
dimitri uznaZe
po zi cia Ta di di ricxvic ver iZ le va efeqts, da is te riu li adamiani kriti kul cdeb Si,
Cveuleb riv, adek va tur Sefa se bas aZ levs xol me tol obieq tebs, b) sxva piro beb Si Cven
Si zof re ni ku li ganwyo bis SemTxveveb sac vxvdebiT da epilef siu ri sa sac. magram es uka
nask ne li ise mkveTrad lo ka lu ri mainc araa, ro gorc namd vi li epilef siis SemTxve veb
Si: Se saZ loa, isteriuls erT senso rul are Si Seqm ni li ganw yo ba meo re ze ar uvrcel de
bo des, magram TviTon im senso rul are Si, romel Sic sa ganw yo bo cde bi warmoeb da, igi
daubrko leb liv vrcel de ba: cal xel Si Seqm ni li ganw yo ba meo re xelzec gada dis.
er Ti sityviT, ar iTqmis: isterii saT vis ganwyo bis moqme de bis er Ti ro me li me spe ci
fi ku ri ti pi iyo da ma xa sia Te be li.
amas savse biT eTanx me ba is Sede ge bic, romel sac cal ke pi reb ze konstan to bi sa da
stabi lo bis cdebis Ca ta re ba iZ le va: isteriu li saT vis swored ganwyo bis v a r i a b i l o
b a da la bi lo ba aR moCn da da ma xa sia Te be li; mi si gan wyo ba advi lad icv le ba sxva dasx va
dros da ma le sust de ba da qre ba, Tu mas yoveld Riu rad axa li sa ganw yo bo eqs po zi cie
bi ar amag rebs.
5. janmrTe lo bis gaum jo be se ba da ganw yo ba _ CvenTvis aq sa Wi ro araa sxva paTo
lo giur SemTx ve va Ta ganxil va. ueW ve lia, rom ganw yo ba marT la ar se bi Ti mniSvne lo bis
faqts warmoad gens. amis udavo sa buTs Sizof re niis, epi lef sii sa da iste riis SemTxve
veb Si ganwyo bis moqme de bis spe ci fi ku ri gadax ris faq te bi iZle vian.
magram ama ve paTo lo giur SemTxve veb Si ganwyo bis Tavi se bu re bis kvle vis dros Cven
wavawy diT meo re faqtsac, rome lic ki dev uf ro demonst ra ciu lad amt ki cebs Cve ni
debu le bis siswo res. Tu pirov ne bis qcevis Ta vi se bu re ba mi si ganwyo bis moqme de bis
Sesaty vis Tavi se bu re bas gu lisx mobs, ma Sin udavoa, rom yvelgan, sa dac pa To lo giu ri
pi rov ne ba gajan sa Re bis gzas daad ge ba, sa dac mi si qceva norma lur Tan daax loe bas daiw
yebs, iq sa Ta na do cvli le ba ganwyo bis moqme de bis sfero Sic un da moxdes: iq ganwyo bis
moqme de bis ti pi nor ma lurs un da dauax lov des. pa To lo giu ri ganwyo bis eqspe ri men ta
lu ri Seswav lis proces Si swo red am faqt ma iCi na Ta vi: yvelgan, sa dac avadm yo fi gaum
jo be se bis gzas ad ge bo da, gansakuT re biT iq, sa dac marT la gajan sa Re bis Sesa xeb SeiZ
le bo da la pa ra ki, magram xSirad iqac, sa dac igi droe biT mainc kargad grZnob da Tavs,
mi si ganwyo bis ti pi Tvalsa Ci nod icv le bo da da garkve viT imas uax lov de bo da, rac am
subieq ti saT vis, ro gorc gark veu li xasia Tis patroni saT vis, janmrTe lo bis dros iyo
an un da yo fi li yo da ma xa sia Te be li.
ar se bobs mTe li ri gi cde bi, ro mel Ta Sede ge bic udavod xdis am debu le bas. sa gu
lisx moa, rom es ara mar to er Ti ro me li me avadm yo fo bis Sesa xeb iTqmis, ma g: ara mar to
iste riis, an epilef siis Sesa xeb, ara med Sizof re niis Sesa xe bac. eqim i. bJala vas cdebis
masa le bi dan, rome lic man qafu riT warma te biT mkurna lo bis Semdeg Caa ta ra Sizof re
ni keb ze, naTlad Cans, rom gankur ne bis Semdeg Sizof re ni kic ganwyo bis norma lur tips
ub run de ba.
559
adamianis qcevis formebi
qcevis cnebas sruliad gansakuTrebuli adgili ekuTvnis fsiqologiaSi. marTalia,
bihevioristuli fsiqologiis mtkiceba, rom qceva Cveni mecnierebis Seswavlis
ZiriTad sagans warmoadgens, araviTar SemTxvevaSi dasabuTebulad ar SeiZleba
CaiTvalos, magram is mainc ueWvelia, fsiqologiis namdvili sagnis _ fsiqikuri
cxovrebis _ SeswavlisaTvis am cnebas sruliad gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs.
saqme isaa, rom istoriulad fsiqikuri cxovreba garemosTan urTierTobis, praqtikis
an qcevis niadagzea aRmocenebuli, da yvela ZiriTadi Tavisebureba, romelic mas
axasiaTebs, mTeli is kanonzomiereba, romelic masSi iCens Tavs, praqtikis procesSia
Seqmnili da ganviTarebuli. cxadia, fsiqologiuri kvleva unayofo iqneboda, Tu am
fuZemdebel garemoebas angariSs ar gauwevda da qcevas saTanado yuradRebiT ar
moepyroboda. burJuaziuli fsiqologiis abstraqtuli da metafizikuri xasiaTi, misi
sqematizmi da formalizmi, misi unayofoba konkretuli fsiqikuri sinamdvilis gagebis
amocanaTa mimarT, gansakuTrebiT am debulebis Seufaseblobidanac gamomdinareobs.
TavisTavad igulisxmeba, namdvils mecnierul fsiqologiaSi qcevis cnebas sruliad
gansakuTrebuli adgili unda eTmobodes.
miuxedavad amisa, jer kidev ar SeiZleba iTqvas, am cnebis Tund ZiriTadi fsi
qologiuri Sinaarsis Sesaxeb saboloo SeTanxmeba arsebobdes. ise rogorc mraval
sxva SemTxvevaSi _ da SeiZleba kidev ufro metadac _ sakiTxis marTebul gadaWras
aqac, sxvaTa Soris, is sabediswero winamZRvari uSlis xels, romelzec arsebiTad
mTeli burJuaziuli fsiqologiaaa agebuli da romlis mixedviTac mTeli fsiqikuri
da motoruli procesebi uSualo mizezobriv kavSirSi imyofebian urTierTTan da
garemosTan. am u S u a l o b i s h i p o T e z i s mixedviT, gamodis, rom qceva subieqtis,
pirovnebis, rogorc konkreti mTlianobis, arsebiTi monawileobis gareSe xdeba,
rom igi ara subieqtis, aramed misi calkeuli fsiqikuri da motoruli procesebis
urTierTobas warmoadgens garemosTan, rom igi pirvelad ori wevris uSualo
urTierTobiT ganisazRvreba _ motoruli an fsiqikuri procesebisa da maTi
stimulisa da gamRizianeblis urTierTobiT, da rom, maSasadame, mis gasagebad am ori
wevris gaTvaliswinebis meti araferia saWiro. rac Seexeba TviTon subieqts, rogorc
konkretul mTlianobas, romelic am urTierTobas garemosTan amyarebs, raTa amiT
560
dimitri uznaZe
Tavisi miznebi daikmayofilos, _ rac Seexeba am subieqts, misi moTxovnilebebiTurT,
u S u a l o b i s h i p o T e z i s niadagze qcevis analizisas igi, rogorc zedmeti, mTlianad
mxedvelobis gareSe rCeba. maSasadame, yvelaferi, is rac am subieqts warmoadgens
qcevaSi _ azri, mniSvneloba _ arsebiTad qcevis cnebaSi ar Sedis; igi ucxo danarTi
elementi gamodis, romelsac TviTon qcevis gasagebad araviTari mniSvneloba ar aqvs.
amitomaa, rom igi qcevis cnebidan sruliad gamoricxulia da masSi zemoaRniSnuls ors
urTierTobaSi myof wevrs rCeba adgili: procesebs an aqtebs (fsiqikurs da motoruls)
da maTs gamRizianeblebs. mokled: qceva stimulsa da mis pasuxs warmoadgens.
aviRoT magaliTi: yoveldRiur cxovrebaSi qcevis saxelwodebiT aseTi SemTxveve
bi aRiniSneba: studenti wigns kiTxulobs, kolmeurne yanas Toxnis, iulius cezari
rubikonze gadadis, napoleoni ruseTze ilaSqrebs.… rogorc vxedavT, aq yvelgan moZ
raobaTa TanmimdevrobasTan gvaqvs saqme, romelic aucileblad raime konkretul
situaciaSi xdeba da garkveuli subieqtis _ qcevis subieqtis _ sruliad garkveul
moTxovnilebas akmayofilebs. subieqts rom es moTxovnileba ar gasCenoda da es
garkveuli situacia ar hqonoda, igi qcevis am garkveul aqts ar mimarTavda. udavoa,
moZraobaTa Tanmimdevrobas namdvil qcevad mxolod es garemoeba (moTxovnileba da
situacia) aqcevs.
ugulebelvyoT axla subieqti Tavisi moTxovnilebebiT, romelTa dasakmayofile
bladac igi garkveul situaciaSi am Tu im zemoaRniSnul qcevas mimarTavs. ras miviRebT
amis Sedegad? qcevis TiToeuli SemTxveva Tavis specifikur Taviseburebas dahkargavs
da gansxvaveba maT Soris mxolod is iqneba, rom zogSi elementaruli moZraobebis erT
Tanamimdevrobas eqneba adgili da zogSi _ meores. maSasadame, namdvil qcevad am Sem
TxvevaSi es garkveuli elementaruli moZraobebi unda CaiTvalon da ara maTi esa Tu
is kompleqsebi, romelTac TavisTavad specifikuri da, maSasadame, sagangebod Sesas
wavli aRaraferi aqvT.
ras warmoadgenen es elementaruli moZraobebi? qcevis yvela zemoCamoTvlil Sem
TxvevaSi Cven erTsa da imave garemoebasTan gvaqvs saqme: sxeulis grZnobier zedapirze
garedan raime garkveuli gamRizianebeli moqmedebs. igi nervul boWkoSi garkveul
fiziologiur process iwvevs, romelic nervul centrSi vrceldeba, aqedan eferen
tul nervze gadadis da dasasrul kunTis SekumSviT mTavrdeba. bihevioristebis rw
meniT, yoveli konkretis qcevis SemTxveva mxolod aseTi elementaruli procesebis
gan Sedgeba. amisda mixedviT, rodesac Cvens winaSe qcevis raime konkretuli aqtia, igi
mxolod im SemTxvevaSi SeiZleba CaiTvalos Seswavlilad, Tu garkveulia, ra elemen
taruli procesebi Seadgenen mas. amerikeli fsiqologi t o l m e n i am elementarul
procesebs m o l e k u l a r u l qcevas uwodebs, xolo qcevis rTul, konkret formebs,
romlis magaliTebic zemoT gvqonda dasaxelebuli, m o l a r u l s .
561
adamianis qcevis formebi
bihevioristul fsiqologias, maSasadame, namdvil qcevad molekularuli qceva
miaCnia. misi rwmeniT, adamianis cxovreba mxolod im SemTxvevaSi SeiZleba mecnieru
lad Seswavlilad CaiTvalos, Tu rom igi mTlianad molekularuli qcevis aqtebze
iqna dayvanili, Tu rom, amrigad, is WeSmariti fiziologiuri procesebi iqna mikvleu
li, romelTac martodmarto da namdvilad aqvT adgili organizmSi, rogorc namdvil
arss qcevisas. magram fsiqologia maSin konkretuli adamianis qcevis mecnierebad ve
Rar CaiTvleboda, imitom, rom konkretuli qceva, rogorc viciT, yovelTvis raime
moTxovnilebas emsaxureba, raime azrs, raime MmniSvnelobas Seicavs: fsiqologia re
fleqsis mecnierebad, fiziologiad gadaiqceoda. aqedan naTelia: Tu rom SesaZlebe
lia mecniereba adamianis konkretuli fsiqikuri cxovrebis Sesaxeb, qcevis bihevior
istuli, molekularuli gageba misTvis unayofod da Seuwynareblad unda CaiTvalos
da misi adgili molaruli qcevis cnebam unda daikavos.
geStaltTeoriis ZiriTadi principebis Tanaxmad, araviTar SemTxvevaSi ar SeiZle
ba iTqvas, rom fiziologiur areSi mimdinare procesebi uTuod molekularul proces
ebs warmoadgenen, rom aq, am areSi, molarul fenomenebs ara aqvT adgili. verThaimeris
ZiriTadi hipoTezis mixedviT, romelic gansakuTrebiT v. keleris mier iyo ganviTare
buli da i z o m o r f i z m i s saxelwodebiTaa cnobili, mtkicdeba, rom tvinis atomebisa
da molekulebis moZraoba fundamenturad ki ar gansxvavdeba azrebisa da grZnobebisa
gan, aramed molaruli aspeqtiT, rogorc ganfenili procesi, identuria amaTTan, rom,
maSasadame, fiziologiuri procesebic geStaluria. aqedan, imave k o f k a s sityviT,
mxolod aseTi daskvna gamomdinareobs: `Tu fiziologiuri procesebi ganfenilobaSi
mimdinare procesebs warmoadgens, Tu isini, nacvlad imisa, rom molekularuli iyvnen,
molaruli arian, maSin aRar arsebobs araviTari saSiSroeba, molekularuli qcevis sa
sargeblod, molaruli qcevis ganze datovebisa~ da adamianis mTliani azriani qcevis
yovelgvar azrs moklebul procesebze dayvanisa.
amrigad, geStaltTeoriis mixedviT, dasabuTebulad SeiZleba CaiTvalos, rom
sinamdvileSi ara molekularul, aramed molarul qcevas aqvs adgili da, maSasadame,
fsiqologias SesaZlebloba aqvs, adamianis namdvili qceva Seiswavlos.N
magram SeiZleba ki geStaltTeoriis molaruli qceva marTlac azrian qcevad vig
uloT? k o f k a s mixedviT, adamianis qceva imitom unda CaiTvalos ufro molarulad,
vidre molekularulad, rom igi ganfenili procesia, romelsac ara gancalkevebuli,
lokaluri, urTierTisagan sruliad damoukidebeli kavSirebi gansazRvraven, aramed
farTo v e l i , romelSic es procesebi mimdinareobs _ ara calkeuli n e r v u l i g z e b i
o r g a n i z m S i , aramed vrceli g a r e m o , romlis dinamikur zegavlenasac igi ganicdis
da romelsac k o f k a ` q c e v i s g a r e m o s ~ uwodebs. a z r i , m n i S v n e l o b a mxolod
imi tom aqvs da imdenad aqvs qcevas, ramdenadac igi garkveuli mTliani struqturis,
562
dimitri uznaZe
geStaltis aucilebel moments warmoadgens, ramdenadac masSi garkveuli adgili uka
via da garkveul rols asrulebs.
magram qcevis azris, qcevis mniSvnelobis Sesaxeb ise laparaki, rom mxedvelobaSi
ar gvqondes mizani, romelsac es qceva emsaxureba, yovel SemTxvevaSi bunebrivad ar
SeiZleba CaiTvalos da geStaltTeoria iZulebuli xdeba am SemTxvevaSi swored aseT
bunebriv gzas mimarTos. mizezi isaa, rom qcevis mizanze mxolod imas SeuZlia ilapara
kos, vinc qcevas garkveuli moTxovnilebis mqone aqtiur s u b i e q t s ukavSirebs, vinc
qcevas am subieqtia gareSe ar moiazrebs. geStaltTeoriis qcevis cneba ki arsebi
Tad sruliad ar gulisxmobs aqtiuri subieqtis monawileobas. imisaTvis, rom esa Tu
is qceva gaigo geStaltTeoriis mixedviT, sruliad araa saWiro subieqtis cnebas
mimarTo. gadamwyvet rols TviTon subieqti ki ara, garemo asrulebs: qcevis Tavise
bureba mxolod garemos ZalTa dinamikis nawarmoebs warmoadgens; garemo u S u a l o d
gansazRvravs qcevas, rogorc ganfenil process, rogorc rTul mTlianobas, rogorc
moralur da ara molekularul Sinaarss.
rogorc vxedavT, ise rogorc biheviorizmi, geStaltTeoriac uSualobis pozici
aze ganagrZobs dgomas. amitomaa, rom subieqtis cneba misi moZRvrebis gareT rCeba da
qcevis azrisa da mniSvnelobis dasabuTeba egoden arabunebrivi gziT xdeba. namdvilad
geStaltTeoriis qcevis cnebaSic iseve mcire adgili rCeba azrisa da mniSvnelobi
saTvis, rogorc biheviorizmis qcevis cnebaSi: arsebiTad geStaltTeoriis qcevac,
bihevioristulis msgavsad, wminda meqanikur process warmoadgens.
magram arc imis Tqma SeiZleba, rom geStaltTeoriis qcevis koncefciaSi qcevis
moraluri xasiaTi mainc iyos sakmarisad dasabuTebuli. saqme isaa, rom aqtiuri subi
eqtis cnebis gareSe qceva mxolod rogorc molekularuli SeiZleba iqnas gagebuli,
miuxedavad imisa, rom SesaZloa es qceva ganfenil processac warmoadgendes, rogorc
es geStaltTeoriis qcevis SemTxvevaSia. es naTlad Cans Semdegi mosazrebidan: vTqvaT,
Cvens winaSe subieqtia, romelic ficars randavs. ra qcevasTan gvaqvs Cven am SemTxveva
Si saqme? rom vTqvaT randvasTanTqo, rogorc geStaltTeoria ityoda, Cven amiT qce
vis arss sruliad ver gamovxatavdiT. saqme isaa, rom SesaZloa subieqti, am SemTxvevaSi
an Sromobdes an swavlobdes an TamaSobdes an erTobodes, e.i. sruliad gansxvavebuli
miznebiT xelmZRvanelobdes da, maSasadame, arsebiTad gansxvavebuli qcevis saxeebs
mimarTavdes. miuxedavd imisa, rom Sroma, swavla, TamaSi, garToba, rogorc amaSi gansa
kuTrebiT qvemoT davrwmundebiT, sul sxvadasxva qcevis formebia, randvis aqti yvel
gan SeiZleba Sediodes. maSasadame, marto im moZraobaTa gaTvaliswineba, romelTac
randva ewodeba, sruliad araa sakmarisi imis gasagebad, Tu ra qcevasTan gvaqvs am Sem
TxvevaSi saqme. randva mxolod calkeuli aqtia, romelic qcevis erT mTlianSic Sei
Zleba Sediodes da meoreSic. am mxriv, igi igi qcevis m o l e k u l s ufro warmoadgens,
563
adamianis qcevis formebi
vidre mTlians qcevas. maSasadme, naTelia, geStaltTeoriis qcevac arsebiTad ufro
m o l e k u l a r u l i a , vidre m o l a r u l i .
rogorc vxedavT, qcevis problemis gadawyveta uSualobis Teoriis niadagze ver
xerxdeba. qceva aqtivobaa da subieqtis arsebiTi mniSvnelobis gaTvaliswinebis gareSe
misi wvdoma sruliad SeuZlebelia.
yoveli aqtivoba subieqtis gare sinamdvilesTan, garemosTan mimarTebas niSnavs.
subieqts raime konkretuli moTxovnileba uCndeba da igic, am ukanasknelis dakmayo
filebis mizniT, Tavis Zalebis gare sinamdvileze garkveuli mimarTulebiT iwyebs
moqmedebas. ase Cndeba qceva. rogorc vxedavT, igi gulisxmobs, erTi mxriv, subieqtis
moTxovnilebas da Zalebs, xolo, meore mxriv, garemos sagans, romelmac es moTxovnile
ba unda daakmayofilos. qceva am Zalebis amoqmedebaa da misi gageba moTxovnilebisa
da Zalebis gareSe, romelic mas akmayofilebs, rasakvirvelia, sruliad SeuZlebelia:
Zalebi imitom moqmedeben garkveuli saxiT, rom garkveuli moTxovnileba arsebobs,
romlis dakmayofileba garkveul sagans SeuZlia. maSasadame, ra Zalebs aamoqmedebs
subieqti da rogori iqneba es moqmedeba, es saganzea damokidebuli, romelic subieqts
esaWiroeba da romliskenac misi Zalebia mimarTuli: moqmedebis aqtivobas, qcevis
ragvarobas sagani gansazRvravs. aqtivoba mudam sagnobrivia, usagno moqmedeba yovel
garkveulobas moklebuli qaoturi, uazro procesi iqneboda, romelsac qcevas ve
ravin uwodebda.
magram sagani uSualod, refleqsirebulad rodi gansazRvravs am Tu im qcevis
aqts. es SesaZlebeli iqneboda mxolod im SemTxvevaSi, rom am aqtebs damoukidebeli
arseboba hqonodaT, rom isini garkveul mTlianobas, cocxal arsebas, subieqts ar gu
lisxmobdnen, romlis calkeul aqtebsac isini warmoadgenen. magram cocxali arseba,
rogorc subieqti, organizmi, iseTi mTlianobaa, romelSic mTeli win uswrebs nawi
lebs, romelSic nawilebi, kerZo movlenebi, pirveladi mTlianobis Semdgomi dife
renciaciis niadagze arian aRmocenebuli, romelSic maSasadame, mTeli ki ar aris
nawilebze damokidebuli, aramed, piriqiT, nawilebia mTelze damokidebuli. es amas
niSnavs: cocxalma organizmma rom raime garkveuli moZraoba, raime qceva an sazoga
dod raime calkeuli aqti mogvces, amisaTvis igi, rogorc mTeli, sruliad garkveul
mdgomareobaSi unda imyofebodes; e.i. misi moqmedebis, misi qcevis yoveli kerZo SemTx
veva subieqtis, rogorc mTlianis, individualurad garkveuls, sruliad konkretul
mdgomareobas gulisxmobs, romelic ise gansazRvravs Tavisi aqtivobis am kerZo aqts,
rogorc mTelma unda gansazRvros Tavisi nawilebis ragvaroba. imisaTvis, rom cocx
alma arsebam Tund erTi garkveuli nabiji gadadgas, amisaTvis igi, rogorc mTeli, wi
naswar unda Cadges garkveul mdgomareobaSi; Tu mas swored am nabijis gadadgma unda,
maSin igi, rogorc mTeli, swored am nabijis gadasadgmelad unda g a n e w y o s .
564
dimitri uznaZe
magram rogor axerxebs subieqti swored ise ganewyos, rogorc es saTanado qcevis
aqtisTvisaa aucilebeli, Tu rom es aqti jer kidev arsad Cans, Tu rom man jer kidev
araferi icis mis Sesaxeb: mokled, ra gansazRvravs subieqtis, rogorc mTelis im md
gomareobas, romelic win uswrebs misi qcevis aqtebs, ra gansazRvravs mis ganwyobas?
pasuxi naTelia: gare sinamdvilesTan, saganTan subieqti awesebs urTierTobas da gas
agebia, rom am urTierTobis procesSi gare sinamdvile, sagani axdens masze uSualo gav
lenas da mas, rogorc mTels, Tavis Sesatyvisad cvlis, masSi, rogorc ZalTa mTliano
baSi, Tavis Sesaferis ganwyobas iwvevs.
amrigad, qcevis procesi ase isaxeba: garkveuli moTxovnilebis mqone subieqti
gare sagnobriv sinamdviles mimarTavs, raTa moTxovnileba daikmayofilos. sinamd
vile uSualod moqmedebs masze da im sagnis Sesabamisi moqmedebisaken g a n a w y o b s,
romelic mocemuli moTxovnilebisTvisaa saWiro. amis Sedegad subieqti garkveuli
mizanSewonili qcevis aqtebs mimarTavs, e.i. im Zalebs amoqmedebs, romelnic swored
saWiro sagnis Sesatyvisad unda CaiTvalon, da ise amoqmedebs am Zalebs, rogorc es am
sagnis dasaflobadaa aucilebeli.
maSasadame, ganwyobis cneba SesaZleblobas iZleva gavigoT, Tu ratomaa, rom qceva
mizanSewonilia, azriania, e.i. erTsa da imave dros subieqtsac uwevs angariSs da sagno
briv sinamdvilesac, erTsac Seesatyviseba da meoresac; gasagebad xdis, Tu ratomaa,
rom qcevaSi monawile Zalebi swored garkveul sagans gulisxmoben _ misi arsebobis
SemTxvevaSi samoqmedod gviwveven da mis gareSe arsdros namdvil qcevas ar qmnian.
rogorc zemoTac gvqonda aRniSnuli, fsiqika sinamdvilesTan urTierTobis, praq
tikis an qcevis procesSi Caisaxa da Tavisi ganviTarebis im safexurs miaRwia, romelzec
dRes imyofeba. aqedan cxadia, rom misi Seswavlis cda am debulebis mxedvelobaSi
miRebis gareSe uTuod unayofod unda CaiTvalos; amitom fsiqologiisaTvis qcevis
sakiTxebis Seswavlas sruliad gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs.
am sakiTxTa Soris, pirvel rigSi, qcevis sxvadasxva saxeobis diferenciacia, ase
vTqvaT, qcevis formaTa klasifikacia unda davayenoT. Tu ar viciT qcevis ra da ra
ZiriTadi formebi arsebobs, rasakvirvelia, Cven ver SevZlebT adamianis fsiqika Se
viswavloT mis konkretul aqtivobasTan dakavSirebiT. winamdebare gamokvleva aseTi
klasifikaciis cdas iZleva. ra unda daedos safuZvlad adamianis qcevis formebis
klasifikacias? raki adamianis qcevis gaTvaliswinebisas fuZemdebel rols ganwyobis
cneba asrulebs, ueWvelia, rom mas aqac igive roli ekuTvnis. magram marto ganwyobis
cneba aq ar kmara. arsebiTi mniSvneloba aqvs aqtivobis motoris an aqtivobis wyaros
problemasac da aq gadamwyveti roli m o T x o v n i l e b i s cnebas unda mivakuTvnoT. Tu
am cnebebs miviRebT mxedvelobaSi, Cven davinaxavT, rom adamianis qcevaTa erToblioba
or ZiriTad kategorias Seicavs.
565
adamianis qcevis formebi
romelia es kategoriebi?
rodesac adamians raime mo T x o v n i l e b a uCndeba, romlis dasakmayofilebladac
garkveuli sagnobrivi Sinaarsia saWiro, mag: rodesac adamians Wamis moTxovnileba
uCndeba, romlis dakmayofileba garkveuli sakvebis, vTqvaT, puris saSualebiT Sei
Zleba, igi iZulebuli xdeba mocemuli situaciis pirobebSi Seqmnili ganwyobis reg
ulaciiT swored is Zalebi aamoqmedos, romelic am sagnobrivi Sinaarsis (mag: puris)
misaRebadaa aucilebeli. rogorc vxedavT, subieqtis qcevis ganwyobasa da qcevas aq
is sagani gansazRvravs, romlis moTxovnilebac mas aiZulebs aqtivobas mimarTos; am
SemTxvevaSi, qceva TiTqos garedan (sagnidan) Rebulobs impulsebs da garedan gansaz
Rvruli ganwyobiT warimarTeba. aseT qcevas Cven e q s t e r o g e n u r i SegviZlia vu
wodoT.
magram aris sxvagvari mdgomareobac. aris SemTxveva, rom subieqts ara aqvs raime
sagnobrivi Sinaarsis moTxovnileba, ase vTqvaT, praqtikuli moTxovnileba, romlis
dasakmayofilebeli saSualebac man garesinamdvilidan unda miiRos. maSasadame, amJa
mad igi aRaraa iZulebuli garesinamdvileze zemoqmedebas mimarTos. magram es ar niS
navs, rom igi sruliad pasiurs, umoqmedo, mconare mdgomareobaSi rCebodes. adamia
nis bunebrivi mdgomareoba aqtivobaa da umoqmedod _ da isic SedarebiT umoqmedo
yofna mas mxolod dasvenebis periodSi Tu SeuZlia. amitom misi aqtivobis aRmosacene
blad sruliad araa saWiro, rom mas uTuod raime praqtikuli moTxovnileba hqondes.
e. i. moTxovnileba, romlis dasakmayofilebladac raime sagnobrivi Sinaarsia aucile
beli. mas TviTon a q t i v o b i s moTxovnilebac aqvs, e.i. moTxovnileba im Zalebisa da im
mimarTulebiT amoqmedebisa, romelnic ama Tu im mizeziT mas umoqmedo mdgomareobaSi
darCa, moTxovnileba, romelic f u n q c i o n a l u r i t e n d e n c i s saxelwodebiT Segvi
Zlia aRvniSnoT. da ai, im SemTxvevaSi, rodesac adamiani aRaraa iZulebuli praqtikuli
moTxovnilebis dasakmayofileblad imoqmedos, funqcionaluri tendencia iCens Tavs
da adamiani kvlav iwyebs aqtivobas. aq aqtivoba, qceva ukve garedan ki ar aRaraa gansaz
Rvruli, aq igi Sinagani impulsidan gamomdinareobs da im ganwyobiT warimarTeba, ro
melic pirvelad TviTon procesSi rodi yalibdeba, aramed garkveuli saxiT subieqtis
warsulidan momdinareobs. aq qceva Tavisufalia gare iZulebisagan da igi savsebiT
SinawarmoSvebisad unda CaiTvalos. aseT qcevas i n t r o g e n u r i qceva SegviZlia vu
wodoT.
amrigad, qcevis ori ZiriTadi kategoria unda iqnas urTierTisagan gamoyofili:
e q s t e r o g e n u r i qceva da i n t r o g e n u r i qceva. TiToeuli MmaTgani qcevis da
moukidebeli formebis mTel rigs Seicavs. romelia es qcevis formebi?
1. rogorc viciT, eqsterogenuri qcevisaTvis is garemoebaa damaxasiaTebe;li, rom
am SemTxvevaSi organizmis ZalTa amoqmedebas raime moTxovnilebis dakmayofilebis
566
dimitri uznaZe
saWiroeba iwvevs: sagans aq yovelTvis MmoTxovnileba gansazRvravs. organizmis ZalTa
amoqmedeba am SemTxvevaSi SeiZleba orgvari iyos: erTi, rodesac sagani mocemulia, ma
gram moTxovnilebis daskmayofileblad misi asimilacia xdeba saWiro. am SemTxvevaSi
organizms im Zalebis aqtivacia uxdeba, romelnic amis SesaZleblobas iZlevian. mag:
cxoveli SimSils ganicdis, mis winaSe sakvebia da isic, imis mixedviT, Tu ra sakvebT
an gvaqvs saqme, garkveuli Zalebis amoqmedebas iwyebs, garkveul moZraobebs mimar
Tavs: cxoveli Wams. rodesac mas wyuria, igi sxvagvar moZraobebs iyenebs: igi s v a m s .
yvelaferi es Taviseburi formaa cxovelis qcevisa. Cveulebriv, mas m o x m a r e b a ewo
deba.
magram gana marto Wamisa da smis moZraobebi Seadgenen am SemTxvevaSi moxmarebas?
ueWvelia, ara. vTqvaT cxoveli balaxs Zovs, ueWvelia, moxmarebas ara marto balaxis
mogleja da Zova Seadgens, aramed isic, rom cxoveli TandaTanobiT adgils icvlis,
TandaTanobiT win miiwevs, imis mixedviT, Tu sad ufro met balaxs poulobs. vTqvaT,
rom adamiani wyals svams: smas ara marto wylis gadaylapva Seadgens, aramed isic, rom
wyali mas sakuTari xeliT pirTan miaqvs. erTi sityviT, moxmarebiTi qceva moZraobaTa
or mTavar jgufs mainc Seicavs: erTi mxriv, momxmarebel organos moZraobebs (kbeCa,
ReWva, ylapva), xolo, meore mxriv, im moZraobebsac, romelnic sagnis (mag: saWmlis an
sasmlis) momxmarebel organoTa gadasacemadaa aucilebeli, mag: cxovelis lokomacia
balaxis an wyaros mimarTulebiT.
moZraobaTa es ori jgufi arsebiTad gansxvavebuli bunebis moZraobebs Seicavs.
pirveli _ Tandayolils, nawilobriv avtomaturs da nawilobriv instinqtur moZ
raobebs, xolo meore _ umTavresad, SeZenil moZraobebs e. w. pirobiTs refleqsebs.
TavisTavad igulisxmeba, es ukanasknelni gacilebiT ufro rTuli Semadgenlobisani
arian, vidre pirvelni. da ramdenadac isini cxovelis gamocdilebis niadgze SenaZen
aqtebs Seicaven, amis mixedviT maTi sirTule metnaklebi moculobis SeiZleba iyos.
bunebrivad ibadeba sakiTxi: sadaa sazRvari, romlis iqeTac yvela es moZraoba ukve
qcevis axali formis Sinaarsad unda CavTvaloT?
marTlacda, rodesac mwyurvali cxoveli wyals xedavs da Tavisi moTxovnilebis
dasakmayofileblad misken garbis. SeiZleba iTqvas, rom aq misi lokomacia arsebiTad
imave bunebisaa, rogoric, magaliTad, mis mier TandaTanobiT adgilgadanacvleba bal
axis Wamis dros; magram rodesac igive cxoveli wylis sasmelad daSorebuli wyarosak
en garbis, romelsac amJamad TviTon verc ki xedavs, aq mdgomareoba SedarebiT ufro
rTulia. magram, rodesac nadiri Sors raime cxovels igrZnobs da gamoedevneba, rode
sac igi Tavis msxverpls mwvave brZolis Semdeg igdebs xelT, maSin, ueWvelia, Seudare
blad ufro rTul aqtebTan gvaqvs saqme da SeiZleba sakiTxi daisvas: kvlav moxmarebis
qcevas aqvs aq adgili Tu sxva ram qcevis formas? kidev ufro rTuli an saeWvo xdeba
567
adamianis qcevis formebi
mdgomareoba, rodesac, vTqvaT, frinveli budes agebs an melia soros Txris. am SemTx
vevaSi, udavod, moTxovnilebis dakmayofilebis niadagze aRmocenebul qcevis aqtebT
an gvaqvs saqme. magram aris es moxmarebis aqti, Tu sxva, ufro rTuli qcevis formaa.
rodesac mSieri adamiani nadirs klavs, atyavebs mas, anTebs cecxls, masze Tavis nana
direvs wvavs da SimSils mxolod amis Semdeg ikmayofilebs, ibadeba kiTxva: Sromobs igi
Tu mxolod moxmarebis garTulebul aqts asrulebs?
ueWvelia, am SemTxvevaSi Znelia dasmul sakiTxze pasuxis gacema. Tu sakiTxs al
ternatiulad davayenebT, moxmarebasTan gvaqvs analogiur SemTxvevaSi saqme, Tu
SromasTan _ maSin ufro swori iqneba, Tu mas moxmarebis sasargeblod gadavwyvetT.
yovel SemTxvevaSi aq Cvens winaSe yvelgan moZraobaTa erTgvari kompleqsia, romelic
garkveuli, aqtualuri moTxovnilebis dakmayofilebis konteqstSi Sedis: cocxali
arseba yvela am aqts erTi garkveuli aqtualurad moqmedi moTxovnilebis dakmayo
filebis mizniT gansazRvravs. magram Tu zusti pasuxis moZebnas davisaxavT miznad, ma
Sin gacilebiT ufro swori iqneba Tu vityviT, rom arsebiTad aq arc moxmarebis aqtTan
gvaqvs saqme arc Sromis aqtTan.
ueWvelia, arsebobs sxva qcevis formebic, romelnic marTalia moxmarebis aqtTan
ufro axlos dganan, vidre SromasTan, magram mainc qcevis gansxvavebul formebs war
moadgenen. SeiZleboda gveTqva, rom isini moxmarebis qcevis diferenciaciis niadagze
aRmocenebul aqtebs Seadgenen.
moxmarebis aqtis diferenciacia gansakuTrebiT mkafiod adamianis cxovrebaSi
gvaqvs mocemuli. amitom ufro mizanSewonili iqneba, Tu Semdegi analizis dros, pirvel
rigSi, adamianis qceva gveqneba mxedvelobaSi. adamianis ZiriTadi biologiuri moTx
vnileba smaWama da sqesobrivi moTxovnilebaa. am moTxovnilebaTa dakmayofilebis
uSualo aqtebi moxmarebis qcevis Sinaarss Seadgenen. magram amis gverdiT adamians sxva
moTxovnilebebic aqvs, romelTac kvlav misi fizikuri organizmi aqvT mxedvelobaSi:
sxeuls sisufTave esaWiroeba, siTbo, Cacma da daxurva da sxv. yvela is aqti, romlis
uSualo Sedegsac am moTxovnilebaTa dakmayofileba warmoadgens, moxmarebis qcevis
srul analogad SeiZleba CaiTvalos. adamiani pirs ibans, Tmas ivarcxnis, tanT icvams
an ixdis, rodesac saWiroa. yovelive es garkveuli aqtualuri moTxovnilebis impul
sidan gamomdinare aqtebad ganicdeba _ swored ise, rogorc smaWamis moZraobebi,
magram gansxvaveba mainc TvalsaCinoa: iq adamians organizmis siRrmidan gamomdinare
moTxovnilebebis gancda aqvs, aq ki TiTqos imave organizmis periferiuli areebidan.
amitom Cveulebriv metyveleba imTaviTve ganasxvavebs qcevis am formebs: pirvels igi
m o x m a r e b i s saxelwodebiT aRniSnavs, xolo meores _ T a v i s m o v l i s saxelwodeb
iT. erTic da meorec adamianis ganviTarebi kvalobaze TandaTanobiT rTuldeba: mox
marebis aqtebs axali aqtebi emateba, romelic Tumca savsebiT aqtualuri moTxovnile
568
dimitri uznaZe
bebidan gamomdinare aqtebad ganicdebian, magram am moTxovnilebis dakmayofilebasTan
uSualod ar arian dakavSirebuli. vTqvaT, adamiani: igi pirdapir rodi daavlebs xels
mag: qaTams da kbilebiT glejs da Wams mas, aramed winaswar danas moZebnis, daklavs mas,
daanTebs cecxls, wamoagebs Samfurze, Sewvavs da mxolod amis Semdeg mimarTavs mox
marebis uSualo aqtebs. asea Tavis movlis SemTxvevaSic: xSirad igi aqac sakmaod rTul
aqtebs mimarTavs. gaaZrobs tyavs cxovels, ganviTarebis SedarebiT maRal safexurze,
gamosWris mas, keravs da mxolod amis Semdeg icvams mas. ZiriTadi ganwyoba aqac igivea:
mas garkveuli aqtualuri moTxovnileba aqvs da mis dasakmayofileblad moZraobaTa
sakmaod rTul kompleqss mimarTavs, romelTac marTalia, uSualod moTxovnilebis
dakmayofileba ar sdevs Tan, magram romelnic erT mTlian, erTsa da imave moTxovnile
bebis niadagze gaerTianebul kompleqss warmoadgenen, romelsac mxolod manade aqvs
Rirebuleba da azri, sanam es garkveuli moTxovnileba arsebobs da misi dakmayo
filebis saWiroeba ganicdeba. adamianis am qcevisD formas Cveulebrivi metyveleba
T v i T m o m s a x u r e o b i s saxelwodebiT aRniSnavs.
principulad igive mdgomareoba rCeba, rodesac adamiani marto Tavisi viwro pi
radi moTxovnilebis gancdiT ki ar aris Semofargluli, aramed, ase vTqvaT Tavisi
gafarToebuli pirovnebis moTxovnilebaTa gancdiTac. coli an Svili, mama da deda,
erTi sityviT, ojaxi _ es pirveladi formaa adamianis pirovnebis gafarToebisa. Tavis
movla da TviTmomsaxureoba gafarToebuli pirovnebisaTvis sxvisi movlisa da sxvisi
momsaxureobis saxes Rebulobs.
amrigad, sakuTari sxeulis Signidan momdinare moTxovnilebis impulsis niadagze ada
mians m o x m a r e b i s qcevis forma uCndeba. amave sxeulis periferiuli moTxovnilebis
aqtualuri gancda misi meore qcevis formas _ T a v i s m o v l a s edeba safuZvlad. magram
amave aqtualuri moTxovnilebis gancdis niadagze garTulebuli qcevis aqtebi iCens Tavs,
romelnic arapirdapir imave moTxovnilebis dakmayofilebis farglebiT ganisazRvrebi
an: isaxeba mesame forma qcevisa, e. w. T v i T m o m s a x u r e b a , rodesac subieqti Tavis ga
farToebul mes, pirvel rigSi, Tavis ojaxisa da ojaxis wevrebis aqtualur moTxovnile
bas ganicdis, igi s x v i s i m o v l i s a d a s x v i s m o m s a x u r e o b i s qcevis aqtebs iZleva.
qcevis yvela es forma m o x m a r e b i T i q c e v i s irgvliv erT monaTesave jguf
Sia gaerTianebuli. damaxasiaTebeli mTeli am jgufisaTvis isaa, rom masSi Semavali
TiToeuli qceviTi aqtis Rirebuleba da azri marto aqtualuri moTxovnilebis dak
mayofilebis farglebiT ganisazRvreba: yvelaferi, rasac es qceviTi aqtebi iZlevian,
mxolod imdenadaa subieqtis gancdaSi Rirebuli, yvelafers mxolod manam aqvs azri
da fasi, sanam aqtualuris, am garkveul momentSi gancdili moTxovnilebis dakmayo
filebis mizans emsaxureba. rogorc ki ganxorcieldeba es mizani, rogorc ki dakmayo
fildeba moTxovnileba, qcevis aqtebi, ise, rogorc yvelaferi, rasac es aqtebi qmnian
569
adamianis qcevis formebi
an iZlevian, Tavis mniSvnelobas kargaven da subieqtisTvis ararsebulad iqcevian. Sei
Zleba iTqvas, maTi dro aqtualuri moTxovnilebis drois farglebiT ganisazRvreba:
am farglebis gadaRma fsiqologiurad maTi arsebobis vadac, rogorc azrianisa da Ri
rebulebis matareblis, Tavdeba. mokled, SeiZleba iTqvas, rom qcevis yvela aRniSnuli
formis saerTo damaxasiaTebeli momenti is aris, rom TiToeuli maTgani mxolod maSin
iCens Tavs da manam grZeldeba, rodesac da sanam aqtualuria is moTxovnileba, romlis
impulsiTac igi warmoiSveba.
Tu am mosazrebebs mxedvelobaSi viqoniebT, maSin qcevis kidev erT formaze mogvix
deba SeCereba, romelic qcevis amave jgufSi unda moTavsdes. adamians ara marto fizi
kuri, sxeulTan dakavSirebuli da sxeulidan momdinare moTxovnilebebi aqvs. aranak
leb damaxasiaTebeli da specifikuricaa misTvis sxva moTxovnilebebi, moTxovnilebebi,
romelnic misi socialuri ganviTarebis niadagze arian aRmocenebulni da imdenad
mis fizikur organizms ar exebian, ramdenadac garTulebul fsikikur cxovrebas.
amaT Soris gansakuTrebiT mniSvnelovnad da sayovelTaod cnobilad, adamianisaT
vis gansakuTrebiT damaxasiaTebeli _ i n t e l e q t u a l u r i moTxovnileba, c n o b i s
m o y v a r e o b a unda CaiTvalos yvela im formiTurT, romelsac igi ganviTarebis maRal
safexurebze Rebulobs da romelic saboloo angariSSi c o d n i s w y u r v i l i s saxiT
ganicdeba. eWvi ar aris, rom am moTxovnilebis dasakmayofileblad adamiani iZule
buli xdeba, gansazRvrul farglebSi zogjer sakmaod rTuli aqtivoba ganaviTaros.
yovel SemTxvevaSi, ueWvelia, rom Cveni qcevis inventarSi codnis wyurvilis niadagze
aRmocenebul aqtivobas aq umniSvnelo xvedriTi wona ekuTvnis. yuradRebiTi analizi
aq or gansxvavebul qcevis formas adasturebs.
vTqvaT, risame gageba mainteresebs: amisaTvis ori arsebiTad garkveuli gzis arCe
va SeiZleba: a)SemiZlia visme mivmarTo da im cnobis mowodeba vTxovo, romelic amJamad
Cemi interesis sagans Seadgens; igulisxmeba, rom mas Cemi cnobismoyvareobis dakmayo
fileba SeuZlia: mas ukve aqvs CemTvis saWiro cnobebi da mas mzamzareuli saxiT mawv
dis. am SemTxvevaSi Cemi aqtivoba imiT ganisazRvreba, rom jer erTi, me am cnobis mqone
pirs vpoulob da mas saTanado kiTxviT mivmarTav da, meore, misgan mowodebul cnobas
aRviqvam (vismen an vkiTxulob) da viTviseb. Cvens yoveldRiur cxovrebaSi aseTi aqti
vobis SemTxvevebi Zlier xSiria: Cven gvinda gavigoT, Tu ra xdeba qveynad da yovel
dRiurad gazeTebs vkiTxulobT. Cven gvinda sinamdvilis romelime sferos Sesaxeb
zusti cnobebi miviRoT da am mizniT saTanado mecnierul wignebsa da gamokvlevebs
vkiTxulobT, anda, dasasrul, gansakuTrebiT xSirad, Cvens nacnobebsa da maxloblebs
vesaubrebiT da am saubarSi `r a ~s da `r a t o m ~s Zlier sapatio adgili uWiravs.
b) magram aris meore gzac: nacvlad imisa, rom sxvisgan mzamzareuli cnobebi miviRo
da Cemi wyurvili amiT davikmayofilo, me TviTon vcdilob es cnobebi sakuTari Zal
RoniT movipovo. am mizniT me iZulebuli vxdebi sakuTari kvlevaZieba vawarmoo da,
570
dimitri uznaZe
nacvlad sityvieri codnisa, namdvili, sakuTari gonebiT gancdili codna movipovo.
arc aqtivobis es saxea iSviaTi movlena Cvens cxovrebaSi.
ibadeba kiTxva: qcevis ra formasTan gvaqvs am SemTxvevaSi saqme? Cveni analizidan
naTlad Cans, rom, jer erTi, aq garkveul moTxovnilebas (codnis wyurvils) aqvs ad
gili da Semdeg subieqtis aqtebs, romelnic am aqtualuri moTxovnilebis uSualo
dakmayofilebis mizans emsaxurebian. yvelaferi es ki niSnebia, romliTac e.w. m o x
m a r e b i s qceva xasiaTdeba. es garemoeba gvaZlevs uflebas davskvnaT, rom analogiur
SemTxvevaSi moxmarebis Tavisebur saxeobasTan unda gvqondes saqme. principul gan
sxvavebas Cveulebrivi moxmarebisa da cnobismoyvareobis aqtebs Soris ver vxedavT,
specifikuri am ukanasknelisaTvis mxolod isaa, rom aq wamyvani roli ara fizikur,
aramed fsiqikur, kerZod, inteleqtualur aqtebs aqvs dakisrebuli. am mizezis gamo,
ar iqneba marTebuli, cnobismoyvareobis dakmayofilebis ganzraxviT, gaerTianebuli
aqtebi moxmarebis Cveulebriv saxeobaTa (Wama, sma, sqesobrivi moTxovnilebis dakmay
ofileba) xazze movaTavsoT; ufro swori iqneba, Tu maT qcevis calke formad vaRi
arebT, romelic tipologiurad moxmarebis qcevis analogiur formas warmoadgens da
esTetikur tkbobas uaxlovdeba.
2. eqsterogenuri qcevis aqtebis meore ZiriTad formas Sroma warmoadgens. mox
marebis, movlisa da momsaxurebis aqtebi xSirad imdenad rTul saxes Rebuloben, xolo
Sroma zogjer imdenad martivi bunebisa da Sinaarsis aris xolme, rom Zneli xdeba ga
reSe meTvalyurisaTvis, zogjer sruliad SeuZlebelic, qcevis es formebi urTier
Tisagan gaarCios. magaliTad, vinme tyeSi xes Wris da iqve ruze mis gadebas cdilobs.
Sromobs igi Tu TviTmomsaxurebas eweva? sruliad SeuZlebelia am sakiTxis gadaWra,
sanam gareSe meTvalyuris Tvalsazriss ar gadavcdebiT da, ase vTqvaT, TviT subi
eqtis gulSi ar CavixedavT. vTqvaT, rom Cvens winaSe monadirea. mas tyeSi mozrdili
Rele Sexvda, romelzec gadasvla ver moaxerxa, nadiri ki mas swored meore napirze
eguleba; ai, igi Wris xes da Releze gadebas cdilobs, raTa meore napirze gadavides.
mas garkveuli moTxovnileba aqvs, romelic amJamad aqtualuria masSi: igi meore na
pirze unda gadavides da esaa, rom mas am garkveuli saxiT amoqmedebs. mas sruliad ara
aqvs miznad ukanve amave gziT dabrundes anda sxva dros rodisme es improvizebuli
xidi gamoiyenos. gasdo xidi, gadavida wyalze, morCa da gaTavda. amieridan mis mier
gadebuli xidi, misTvis rogorc xidi, aRar arsebobs. mas yoveli azri da Rirebuleba
daekarga: man Tavisi roli Seasrula da amiT misi azriani arsebobis vadac dasrulda.
aravin ityvis, rom am SemTxvevaSi aRniSnuli subieqti namdvilad Sromis aqts eweoda.
albaT, yvela dameTanxmeba, Tu vityviT, rom aq TviTmomsaxurebis aqtTan ufro gvaqvs
saqme, vidre Sromis aqtTan.
magram mdgomareoba imwamsve icvleba, Tu vigulisxmebT, rom aRniSnuli subieqti
marto Tavisi aqtualuri moTxovnilebis impulsiT rodi xelmZRvanelobda, aramed im
571
adamianis qcevis formebi
ganzraxviT, rom aseTi ram aego, rac mudam yovelTvis, yovel SemTxvevaSi, ara marto
mocemul momentSi iqneboda garkveuli Rirebulebis matarebeli. am SemTxvevaSi wyal
ze gadebuli xe subieqtis aqtualuri moTxovnilebis xlarTs, mTeli monacemi situa
ciis konkretulobas gamoeyofoda da garkveuli i d e i s , garkveuli cnebis _ x i d i s
_ realizaciad iqneboda nagulisxmevi. wyalze gadebuli xe, amieridan xidi, am SemTx
vevaSi ase vTqvaT, zesubieqturi da zedrouli Rirebulebis matareblad gadaiqceoda.
Cvens winaSe subieqtis ZalTa amoqmedeba aqtualuri moTxovnilebis dakmayofilebis
SiSveli impulsiT rodi iqneboda gamowveuli, aramed o b i e q t u r i R i r e b u l e b i s
m q o n e n a w a r m o e b i s Seqmnis ganzraxviT.
TavisTavad cxadia, aq ukve moxmarebis, movlisa an momsaxurebis Sesaxeb lapara
ki sruliad dausabuTebeli iqneboda. udavoa, aq Sromis ueWvel faqtTan gveqneboda
saqme.
maSasadame, SromiTi qcevisaTvis isaa damaxasiaTebeli, rom principulad igi
subieqtis aqtualuri moTxovnilebis impulsis gareSe mimdinareobs da, yovel SemTx
vevaSi, mis procesSi Seqmnili Rirebuleba am moTxovnilebis konkreti gansazRvru
lobis farglebs Sordeba: S r o m a o b i e q t u r i a z r i s , o b i e q t u r i m n i S v n e l o
b i s p r o d u q t s q m n i s . maSasadame, igi mxolod iseTi arsisaTvis aris SesaZlebeli,
romelsac am obieqturi Rirebulebis idea aqvs, romelsac konkreti mocemulobis
farglebis gadabijeba SeuZlia da masSi nagulisxmevi azris wvdomis Zala Seswevs _
mokled, iseTi arsisaTvis, romelsac cnebebiT azrovnebis unari Seswevs.
magram Secdoma iqneboda gvefiqra, rom martodmarto obieqtis, e.i. `zesubieqtu
ris~ da `zedrouli~ Rirebulebis mqone nawarmoebis Seqmnis ganzraxva yovelTvis mx
olod SromiTi qcevis damaxasiaTebel niSans warmoadgens. Cven qvemoT gveqneba saubari
qcevis iseT formebzec, romelTaTvisac Sromis saxelwodeba sruliad Seufereblad
unda CaiTvalos, magram Cven vnaxavT, rom am niSniT isini arian aRbeWdilni. ara! Sromi
saTvis isicaa damaxasiaTebeli, rom igi yovelTvis raime moTxovnilebasTan aris dakav
Sirebuli, ramdenadac mis procesSi Seqmnili Rirebuleba yovelTvis am moTxovnilebis
dasakmayofilebladaa ganzraxuli. gansxvaveba, am mxriv, moxmarebis, movlisa da mom
saxurebis qcevis formaTagan mxolod da gansakuTrebiT imaSi mdgomareobs, rom es
garkveuli, konkreti, amJamad aqtualuri moTxovnileba warmoadgens qcevis impulss,
maSin, rodesac Sromis SemTxvevaSi, aseT rols moTxovnilebis idea asrulebs. am azriT
SeiZleboda gveTqva, rom moxmarebis, movlisa da momsaxurebis aqtebi mudam konkret
ulis, mudam individualurad gansazRvruli moTxovnilebebis badeSi CarTul aqtebs
warmoadgenen maSin, rodesac Sroma ufro ganyenebul, individualurad gansazRvruli
moTxovnilebis xlarTidan gaTavisuflebul aqtebs Seicavs.
magram Tu es asea, maSin gasagebia, rom moxmareba, movla da principulad momsax
urebis aqtebic instinqturi tendenciebis niadagze aigebian, maSin rodesac Sroma ar
572
dimitri uznaZe
sebiTad nebelobis ganviTarebis dones gulisxmobs: pirvelni instinqtiT arian piro
badebuli, xolo meore _ nebelobiT.
aqedan TavisTavad gamomdinareobs, rom Sroma socialuri garemos da socialuri
gamocdilebis arsebobasa da Tanamonawileobas gulisxmobs, imitom rom obieqturi
Rirebulebis idea, cnebiTi azrovneba da nebeloba _ yovelive es mxolod socialuri
pirobebis niadagze aRmocenebuli aqtivobis formebs warmoadgens: robinzoni Tavis
ganmartoebul kunZulze, moklebuli socialur garemos, mxolod nawilobriv SeiZle
ba mSromel arsebad CaiTvalos, ramdenadac igi mainc moazrovne, mnebeli da social
uri gamocdilebiT aRWurvili adamiani iyo.
sruliad zedmetia imaze laparaki, rom SeuZlebelia Sromis SemTxvevebs sadme
cxovelTa samyaroSic hqondes adgili. cxovelTaTvis, pirvel rigSi, moxmarebis aq
tia damaxasiaTebeli da amis GgverdiT movlisa da momsaxurebis elementebic. magram
SeiZleba Tqvas vinmem: xom agebs budes frinveli! maSasadame, igi nawarmoebs qmnis, ro
melic garkveuli Rirebulebis matarebelia. maSasadame, igi Sromobs. gare meTvaly
urisaTvis es ueWvelad asea. magram sakmarisia am `Sromis~ Sinagan mxares CavakvirdeT,
raTa im wamsve naTeli gaxdes, rom Sromaze aq sruliad umarTebulo iqneboda lapara
ki. rogorc cnobilia, jer kidev marqsma aRniSna, rom cxoveli xSirad Tavis uaRresad
rTul qceviT aqtebSic instinqtiT aris gansazRvruli maSin, rodesac adamiani winas
war Seqmnili ideiT xelmZRvanelobs da am ideis realizaciis mocemas Sromis saSuale
biT axerxebs.
magram esec ar iyos, budes cxovelTaTvis mxolod individualuri moTxovnilebi
sa da garkveuli drois farglebSi aqvs Rirebuleba _ am droisa da individual
uri moTxovnilebis konteqstSi aqvs azri da mniSvneloba: Tavisi budis agebisas igi
marto amJamad aqtualuri moTxovnilebis impulsiT xelmZRvanelobs da ara Tavisi
moTxovnilebis i d e i T , ara imiT, rom bude mas momavalSic dasWirdeba, anda sxvas,
radganac aseTi moTxovnileba ara marto mas, aramed sxvasac, mis msgavs cxovelebsac
aqvT. mas sazogadod ara aqvs idea arc moTxovnilebis, arc sxvisi da arc drois: igi
praqtikul sinamdvileSi cxovrobs, da es ukanaskneli mxolod imdenad arsebobs misT
vis, ramdenadac mis aqtualur moTxovnilebasTanaa dakavSirebuli; obieqturi sinamd
vile, rogorc obieqturi Rirebuleba, man ar icis. amitom sakvirveli araa, rom mas arc
warsulis warmodgena aqvs da arc gansakuTrebiT momavlis. gasagebia, rom am pirobeb
Si bude misTvis mxolod aqtualuri moTxovnilebis konteqstSi Sedis da mis gareSe
igi iseve neitraluria, iseve ararealuri, rogorc yvelaferi mis irgvliv am farTo
sinamdvileSi, rac ki misi moTxovnilebis dakmayofilebis procesSi ar monawileobs,
rac inaqtiuria misTvis praqtikulad.
amrigad, budis ageba moxmarebasTan mWidrod dakavSirebul momsaxurebis aqts
ufro warmoadgens, vidre Sromas.
573
adamianis qcevis formebi
igive unda iTqvas ciyvis Sesaxebac, romelic sazamTrod sakvebs imzadebs. STabeW
dileba iseTia, TiTqos cxoveli ara aqtualuri, aramed momavali moTxovnilebis ide
iT xelmZRvanelobdes: rogorc cnobilia, igi rodi Wams yvelafers, rasac Soulobs,
aramed nawils erT adgilas agrovebs da zamTramde xeluxlebels stovebs. miuxedavad
imisa, rom cxovelis qcevis es suraTi garegnulad savsebiT momavlis ideis xelmZRvan
elobiT warmoebul qcevas waagavs, namdvilad igi bevriT arafriT gansxvavdeba Cveu
lebrivi cxoveluri qcevisagan. rom ciyvi momavlis ideiT ar xelmZRvanelobs, rom mis
mier dagrovebuli kakali, romelsac igi zamTarSi moixmars, namdvilad m a r a g s ar
niSnavs, es im cnobili uazro qcevidanac naTlad Cans, romelsac datyvevebuli ciyvi
oTaxSi mimarTavs: igi aqac ise iqceva, TiTqos kakals agrovebdes, miuxedavad imisa,
rom aq am qcevas araviTari azri ara aqvs.
magram yvelaferi es, pirvel rigSi, fizikuri Sromis cnebas exeba. bunebrivad
ibadeba sakiTxi, nuTu namdvil Sromad mxolod fizikuri Sroma unda CaiTvalos? nuTu
e.w. gonebrivi Sroma qcevis gansakuTrebul formas warmoadgens? rodesac fizikur
Sromas awarmoebs, mas araerTxel uxdeba gonebriv operaciebsac mimarTos: azrovnebis
mtkice monawileobis gareSe namdvili, warmoebiTi, adamianuri Sromis aqtebi warmoud
geneli iqneboda; uamisod mas Sromad aravin CaTvlida. misTvis, rom fizikuri Sroma
nayofierad Mmimdinareobdes, masalis Taviseburebis, iaraRis moqmedebis, teqnikuri
xerxebis gonebrivad gaTvaliswinebaa aucilebeli. subieqtis winaSe sakiTxTa mTeli
rigi dgeba, romelic, pirvel rigSi, misi gonebrivi Zalebis amoqmedebas moiTxovs. ma
gram mTeli es misi SemecnebiTi aqtivoba fizikuri Sromis koteqstSia Caqsovili da
am mizezis gamo nivTieri produqtis Seqmnis ganwyobis niadagzea organizebuli. amis
Sedegi isaa, rom mTeli es aqtivoba _ gonebrivi da fizikuri _ fizikuri Sromis aq
tivobad ganicdeba.
magram adamianis ganviTarebis maRal safexurze Sromis gonebrivi komponentebi
erTgvar damoukideblobas pouloben: isini gamoeyofian konkretuli Sromis pro
cesebs da TavisTavadi Rirebulebis matareblad iqcevian. isaxeba mecnierebis calke
dargebi, romelnic fizikuri Sromis procesSi SemecnebiTi problemebis gadaWras cdi
loben: amis nimuSs teqnikuri samecniero dargebi warmoadgenen. SemdegSi ganviTareba
kidev ufro Sors midis da adamianis SemecnebiTi aqtebi aramarto fizikur SromasTan
dakavSiebul problemebs exeba, aramed iseTebsac, romelTac Sromis procesebTan uSu
alo kavSiri aRar aqvs. isaxeba da viTardeba Teoriuli mecnieruli dargebi, romelnic
adamianis codnis garTulebuli interesis dakmayofilebas emsaxurebian.
amrigad, SemecnebiTi interesi damoukidebel moTxovnilebad iqceva, romlis dak
mayofilebac sakmaod rTul gonebriv aqtivobas moiTxovs, rogorc vxedavT, inteleq
tualuri moTxovnileba: Tu ra Zalebi moqmedebs yovel kerZo SemTxvevaSi da rogorc,
574
dimitri uznaZe
es TviTon am Zalebze rodia damokidebuli, aramed gadasawyveti problemis bunebaze.
amdenad, ueWvelia, am SemTxvevaSi aqtivobis eqsterogenul formasTan gvaqvs saqme.
magram aqvs Tu ara adgili aqac warmoebis Seqmnis ganzraxvas, rogorc es SromiTi
qcevisTvisaa damaxasiaTebeli? aqtualur interess, romelsac gonebrivi aqtivo
bis procesi emsaxureba, TviTon aqtivoba, rogorc procesi rodi akmayofilebs _
amitom iyo, rom igi qcevis eqsterogenul formad CavTvaleT. ara, am interess, am
moTxovnilebas mxolod is Sedegi esaWiroeba, romelsac inteleqtualuri aqtivobis
procesi aRwevs.
es Sedegi Sesamecnebeli sinamdvilis sferos Sesaxeb SemuSavebuli azris an deb
ulebis saxiT gveZleva da amdenad igi gonebrivi aqtivobis nawarmoebad SeiZleba CaiT
valos. Cveulebriv es azri, es debuleba obieqturad gaformebul saxesac Rebulobs:
mecnieri mas sityviers _ werilobiTs Tu zepir _ formaSi gvaZlevs (vTqvaT, wignis
saxiT). magram gonebrivi aqtivobis produqti ukve manamdec mzad aris, sanam misi sab
oloo sityvierwerilobiTi gansaxiereba moxdebodes. gonebrivi muSaoba Tavis azrsa
da Rirebulebas am produqtSi poulobs. amdenad arsebiTi gansxvaveba massa da Sromas
Soris arc nawarmoebi produqtis TvalsazrisiT arsebobs.
am mosazrebaTa gamo, sruliad marTebulad unda CaiTvalos, rom gonebrivi aqtivo
ba, Cveulebriv, Sromis, saxeldobr, g o n e b r i v i S r o m i s saxelwodebiT aRiniSneba.
maSasadame, Cven sruli ufleba gvaqvs davaskvnaT, rom fizikuri Sromis gverdiT e.w.
g o n e b r i v i S r o m a c arsebobs.
3. magram arsebobs profesiaTa mTeli rigi, romelTac araviTari nawarmoebis Se
qmna ara aqvT uSualod mxedvelobaSi. miuxedavd amisa, isini adamianTa sakmaodD didi
jgufis mTeli cxovrebis Sinaarss qmnian. sanimuSod SeiZleba t r a n s p o r t i s pro
fesiebi aviRoT. mZRoli, romelic dilidan saRamomde Tavis manqanaSi zis da mudam
dRe mraval kilometrs ganvlis, ueWvelia, uSualod araviTar produqts, araviTar
nawarmoebs ar qmnis: igi mxolod adgils ucvlis sxvis mier Seqmnil Rirebulebas, erTi
adgilidan meoreze gadaaqvs. rasakvirvelia, mZRoli Tavis energias usargeblod ar
xarjavs. misi profesia iseve aucilebelia sazogadoebisaTvis, rogorc mwarmoeblisa,
magram, radganac mZRolis profesia nawarmoebis SeqmnaSi uSualo monawileobas ar Re
bulobs, SeiZleba daisvas sakiTxi: `Sromobs~ mZRoli? Tu misi egoden sasargeblo en
ergiis xarjva adamianis qcevis romelsame gansxvavebul formas warmoadgens?
rodesac sakiTxi raime masalis transports exeba, romlisganac mwarmoebeli rames
akeTebs, maSin transporti warmoebis monawiled SeiZleba CaiTvalos: maSin isic qmnis
ase Tu ise nawarmoebs. magram transportis cnebaSi, ra Tqma unda, sruliad ar igulisx
meba, rom igi mxolod masalas exebodes.
arsebobs ara marto sabargo, aramed samgzavro matarebeli an manqanebi, da bargic
SeiZleba ara marto masala iyos, aramed sruliad mzamzareuli produqtebic. maSadame,
575
adamianis qcevis formebi
transporti a r s e b i T a d warmoebis uSualo monawile araa. Tumca, SeiZleba S e m T x
v e v i T warmoebaSic TvalsaCino monawileobas Rebulobdes.
maS raa transporti?
transportis Canasaxs cxovelTa samyaroSic vxvdebiT: rodesac, vTqvaT qori wi
wilas itacebs, igi iqve rodi glejs da Wams mas, aramed sadme mifarebul alagas gadaaqvs
da iq Seeqceva mas. rodesac mgeli cxvars itacebs, isic aseve iqceva anda kidev ufro
martivi magaliTi, oRond adamianTa cxovrebidan: rodesac purs vtex da pirisaken mi
maqvs, esec transportis elementarul saxed SeiZleba CaiTvalos. ueWvelia, am ukanask
nel SemTxvevaSi mainc Sromis SemTxvevaze ver vilaparakebT. samagierod, Cven viciT,
rom igi qcevis aqtebis im jgufs ekuTvnis, romelsac Cven zemoT m o m s a x u r e b a vu
wodeT.
amisda mixedviT t r a n s p o r t i arsebiTad momsaxurebis erTerT nairsaxeobad
unda CaTvliliyo. magram socialuri cxovrebis ganviTarebis maRal safexurebze _
Sromis ganawilebis niadagze _ igi, Cveulebriv, calke xelSi gadadis. amis gamo, subi
eqturad e.i. im pirisaTvis, vinc mas awarmoebs, igi konkreti moTxovnilebis ideas sw
ydeba da sruliad damoukidebel Rirebulebad iqceva: am SemTxvevaSi transportis
muSaki ara garkveuli piris konkreti moTxovnilebis daskmayofileblad, aramed am da
moukidebeli RirebulebebisTvis muSaobs. mis gamo transporti subieqtisaTvis yvela
im moments iZens, rac SromisTvisaa damaxasiaTebeli: igi savsebiT Sromad ganicdeba.
is, rac transportis Sesaxeb iTqva mutatis mutandis moqmedebis mraval sxva aqtze
ganmeordes. marto erTi magaliTi: vTqvaT vinme wyalSi gadavarda da ixrCoba. meore
saswrafod tanT iZrobs da mRelvare talRebSi eSveba, raTa is gadaarCinos: mZime da
xangrZlivi brZolis Semdeg mas napirze gamohyavs igi. ra unda vTqvaT am SemTxvevis Ses
axeb? Cven vityviT, rom aq sanaqebo TavganwirulobasTan, ueWvel gmirobasTan gvaqvs
saqme. ki, magram, TviTon qceva ras warmoadgens? Sromobda mcuravi, rodesac adamianis
sicocxlis gadasarCenad talRebs ebrZoda, Tu igi am SemTxvevaSi sxva ram qcevis for
mas avlenda?
principulad, aq, ueWvelia, qcevis im formasTan gvaqvs saqme, romelsac zemoT
m o v l i s saxelwodebiT gavecaniT: Tavganwiruli saqcieli mxolod mas SeuZlia, vinc
sxvas Tavisad Tvlis.
magram cxovrebis garTulebis kvalobaze movlis aqtebic pouloben damoukide
blobas: isini T a v i s T a v a d R i r e b u l e b a d iqcevian, TiTqos pirovnebas, romlis
movlis aqtebsac isini warmoadgenen, TviTon rogorc aseTs, maincdamainc mniSvneloba
ar hqondes: garkveuli pirovnebis adgils adamianis idea iWers, adamianis sazogadod,
vinc unda iyos igi sulerTia; da SesaZlebeli xdeba movlis qceva calke profesiadac
gadaiqces. dRes marTlac arsebobs aseTi profesionali, mag: mcuravi, romelic daqi
576
dimitri uznaZe
ravebulia daniSnul adgilas dgas da saWiroebisda mixedviT mzadaa wyalSi CaeSvas da
gaufrTxilebeli mobanave daxrCobas gadaarCinos.
amrigad, SeiZleba iTqvas, rom rogorc movlis, ise momsaxurebis aqtebi, sazoga
doebis ganviTarebis SeadarebiT maRal safexurze, fsiqologiurad Tavis damokide
bul xasiaTs kargaven, obieqturi Rirebulebis matareblad iqcevian da subieqtis mier
SromiTs aqtivobas ganicdian.
magram kargaven amis gamo qcevis es aqtebi Tavis specifikur Taviseburebas da
savsebiT Cveulebrivi Sromis aqtebad ganicdebian, Tu aris maTSi mainc raRac, rac
fsiqologiurad maT Taviseburi qcevis formad aqcevs?
rodesac subieqti raime masalas ise aformebs, rom misgan damoukidebeli Rireb
ulebis mqone produqts qmnis, e.i. rodesac igi, am sityvis namdvili mniSvnelobiT Sro
mobs, igi Sinaganad am produqtebisaken aris mimarTuli _ Tvalwin mudam produqtis
idea utrialebs. xolo, rodesac mZRoli muSaobs, an mcuravi adamianis gadasarCenad
talRebs ebrZvis igi imdenad produqtisaken ar aris mimarTuli, ramdenadac TviTon
qcevis mimdinareobisake masalis gadatanisaken, adamianis gadarCenisaken. amitom Cveu
lebrivi metyvelebis mixedviT, qcevis am formisaTvis s a q m i s saxelwodeba ufro
gamodgeba, vidre Sromisa: momsaxurebisa da movlis procesSi nawarmoebi ki ara, s a q m e
keTdeba. es garemoeba sabuTs gvaZlevs vifiqroT, rom fsiqologiurad am SemTxvevaSi
erTgvarad gansxvavebul saxesTan gvaqvs saqme, romelic ara Sromis, aramed s a q m i
a n o b i s a n s a q m i s saxelwodebiT SeiZleba aRiniSnos.
rom gadavavloT axla Tvali qcevis im zogad kategorias, romelic eqstero
genuris saxelwodebiT iqna Cvens mier gamoyofili, davinaxavT, rom igi or Ziri
Tad gansxvavebul, Tavis areSi dominantur qcevis formas Seicavs, romlis irgvliv
ramdenime gansxvavebuli, magram damokidebuli qcevis forma iyris Tavs. rogorc
davrwmundiT, pirveli aris m o x m a r e b a , xolo meore S r o m a . pirvelis gverdiT
unda moTavsebul unda iqnas m o v l a d a m o m s a x u r e b a (Tavisi Tavisa da sxvisi),
xolo meoris gverdiT _ gonebrivi S r o m a d a s a q m e .
rogorc zemoTac iyo aRniSnuli, eqsterogenuri imitom vuwodeT yvela am qcevis
formas, rom adamianis aqtivobis impulsi aq moTxovnilebidan gamomdinareobs. da is,
Tu rogori unda iqnas es aqtivoba, e.i. rogori unda iqnas sagani, romlis Sesatyvisi
Sinagani Zalebi unda amoqmeddnen, es am moTxovnilebis bunebazea damokidebuli: sa
gani Cvens Zalebs ara TviT Zalebis, aramed moTxovnilebis viTarebis karnaxiTB eZleva.
eqsterogenuri qcevis aqtebi amisda mixedviT, iZulebiTi qcevis aqtebia.
magram adamianis ZalTa saganZuri marto imiT rodi amoiwureba; rasac ama Tu im mo
mentSi esa Tu is moTxovnileba aRZravs da amoqmedebs: ara, Cvens gankargulebaSi sxva
Zalebic, sxva funqciebic moipoveba. f u n q c i o n a l u r i tendenciis cneba, romelic
577
adamianis qcevis formebi
Cven sxva konteqstSi gvaqvs dasabuTebuli, gasagebad xdis, rom funqcias, Sinagan Za
las ara marto moTxovnilebis zemoqmedebiT, aramed avtonomiuradac SeuZlia aqtivo
bis gaSla. am SemTxvevaSi sagani, romelsac TiToeuli am Zalis moqmedeba gulisxmobs,
ukve garedan iZulebiT rodi eZleva subieqts an mis Zalebs, aramed Sinaganad, avtono
miurad ganisazRvreba. am SemTxvevaSi, rogorc ukve zemoTac iyo ganmartebuli, Cven
moqmedebis calke tipebTan gvaqvs saqme. qcevis gansazRvrul formebTan, romlebic
adamianis qcevis meore ZiriTad kategorias warmoadgenen, imas, rasac zemoT i n t r o
g e n u r i vuwodeT.
ibadeba sakiTxi: qcevis ra formebi Sedis aq, qcevis formaTa am meore jgufSi?
am ramdenime xnis winaT me SemTxveva mqonda TamaSis erTgvari Teoriuli koncefcia
gamomeqveynebina, romlis mixedviTac igi, TamaSi, adamianis introgenuri qcevis for
maTa Soris unda moTavsdes. Zvelad Zveli sakiTxi, Tu ratom TamaSobs bavSvi da ratom
TamaSobs swored ise, rogorc TamaSobs, Tavis saboloo gadawyvetas funqcionaluri
tendenciis cnebis niadagze poulobs. es ki imas niSnavs, rom TamaSis procesSi bavSvis
Sinagani Zalebi raime Sinaarseuli moTxovnilebis aqtualuri zegavleniT rodi aRiZ
vrian samoqmedod, aramed sakuTari Sinagani impulsiT. sagans, romlis gareSec aravi
Tari aqtivoba ar SeiZleba, aq garegani moTxovnilebidan momdinare warmoSoba rodi
aqvs, aramed Sinagani, TviTon samoqmedod ganwyobil ZalTa viTarebidan gamomdinre.
maSasadame, TamaSi ara eqsterogenuri, aramed ufro introgenuri qcevis formad unda
CaiTvalos, ramdenadac TamaSi adamianis yvela Zalisa da maTi memkvidreobiT ganmt
kicebuli kompleqsebis spontanuri amoqmedebis formas warmoadgens, igi, ueWvelia,
qcevis yvelaze ufro g e n e r a l u r saxes unda Seadgendes. masSi ara marto ZalTa is
kompleqsebi iwyeben moqmedebas, romelnic mxolod erTs romelsame qcevis formaSi
Camoyalibdnen, aramed yvela danarCeni qcevis formebis Sesatyvisi interfunqciona
luri kompleqsebi: TamaSis saxiT SesaZlebelia adamianis qcevis yvela zemoTaRniS
nulma formam iCinos Tavi _ SeiZleba moxmarebis, movlis, momsaxurebis, Sromisa da
saqmis yvela SesaZlo forma TamaSis sagnad iqnas dasaxuli. zerele damkvirvebelmac
icis, rom bavSvis TamaSSi adamianis aqtivobis yvela SesaZlo forma gvxvdeba. ram aq maT
ara Sesatyvis moTxovnilebaTa dakmayofilebis aucilebloba iwvevs, aramed bavSvSi
garkveul ZalTa kompleqsebis faqtiuri mocemuloba da maTi funqcionaluri tenden
ciis impulsebi. amitomaa, rom TamaSs egoden didi obieqturi azri aqvs: amitomaa, rom
igi g r o s i s ar iyos, cxovrebis namdvili `mosalodneli skolaa~.
magram TamaSi bavSvis qcevis formaa. rogorc cnobilia, adreuli bavSvobis asakSi
mTeli cxovrebis wamyvan Sinaarss TamaSi warmoadgens. qcevis yvela danarCeno forma,
gansakuTrebiT eqsterogenuri an sruliad ar aris am asakSi warmodgenili, anda Zlier
sustad. gamonakliss moxmarebiTi qceva warmoadgens, magram isic metwilad mxolod
578
dimitri uznaZe
Tavisi Tandayolili motoruli SinaarsiT. mozrdili adamianis qcevis formaTa So
ris TamaSi gamonaklisis saxiT gvxvdeba: yovel SemTxvevaSi, igi ufro bavSvobis xanis
specifikums warmoadgens, da rodesac igi Tavisi wminda saxiT didis cxovrebaSic iCens
Tavs, ueWvelia, bavSvobis drois rudimentis gamococxlebasTan gvaqvs saqme.
magram es ar niSnavs, rom zrdadasrulebul adamians mxolod eqsterogenuri Sinaar
sis qcevis aqtebi axasiaTebdes. ara! mis aqtivobas funqcionaluri tendenciac xSirad
udevs safuZvlad. sxvanairad arc SeiZleba yofiliyo, moTxovnilebis dakmayofilebis
mizniT aRZruli aqtivobis SemTxvevebi SeuZlebelia yovelmxriv akmayofilebdes misi
aqtivobis moTxovnilebas. piriqiT, aris SemTxvevebi, rom, yoveldRiur moTxovnileba
Ta iZulebiT, adamianis Zalebs sakmaod xangrZlivad mxolod nawilobrivi da mxolod
calmxrivi moqmedeba uxdeba. am pirobebSi, sanam adamians sxva Zalebic SerCenia, igi,
ueWvelia, am ukanasknelTa amoqmedebis impulss igrZnobs da maTi Sesatyvisi sagnis Se
qmna da gamoZebna, e.i. am Zalebis amoqmedeba misTvis aucilebeli gaxdeba. maSasadame,
ueWvelia, introgenuri qcevis formebi zrdadasrulebul adamiansac unda hqondes:
uamisod _ marto eqsterogenuri aqtivobis amara _ adamianis ZalTa ganviTareba
al baT ufro calmxrivad warimarTeboda: `ZalTa Tavisufali TamaSi~ absoluturad
aucilebelia adamianiasaTvis.
magram Tu TamaSis saxiT ara, maSin ra saxiT gveZleva zrdadasrulebuli adamianis
cxovrebaSi es `Tavisufali ZalTa TamaSi~? ra da ra introgenuri qcevis forma gvx
vdeba zrdadasrulebulis cxovrebis mimdinareobaSi?
ueWvelia, yvela es qcevis forma adamianis cxovrebis im momentebSi unda veZioT,
rodesac igi Tavisufalia Tavis seriozul moTxovnilebaTa dakmayofilebisaTvis
zrunvisagan, rodesac igi, ase vTqvaT, moclilia. udavoa, rom misi moclilobis mTel
dros marto Zili ar avsebs: xSirad igi fxizelia da, Tumca yoveldRiuri sazrunavisa
gan Tavisufalia, mainc rasme `akeTebs~, magram, saxeldobr, ras?
ufro xSirad igi e r T o b a . g a r T o b a mconaroba rodia: igi, ueWvelad, erTerTi
formaa qcevisa. xSirad mas da TamaSs uerTierTisagan ar arCeven xolme da marTlac,
aris SemTxveva, rom adamiani TamaSSi erToba. magram gana es imas niSnavs, rom sxvagvarad
garToba mas ar SeuZlia da TamaSi da garToba urTierTs faravs? SeiZleba adamiani imi
Tac erTobodes, rom, vTqvaT, rasme kiTxulobdes, TeatrSi, koncertze an kinoSi iyos,
mRerodes an cekvavdes, an kidev seirnobdes, an Tavis nacnobTan baasobdes, an Wadraks
TamaSobdes. udavoa, marto TamaSi rodi iZleva garTobas: garToba metia, vidre Tama
Si. magram TamaSic ar aris marto garToba. rogor unda gvesmodes garToba da aris Tu
ara igi qcevis marTlac Taviseburi forma?
ukve is yvelasaTvis cnobili faqti, rom TamaSis erTerT efeqts garTobac war
moadgens, imaze migviTiTebs, rom raRac saerTo maT Soris uTuod unda iyos. TamaSi,
579
adamianis qcevis formebi
rogorc viciT adamianis ZalTa spontanuri Tavisufali moqmedebaa. arc garTobaa
pasiuri mdgomareoba: igic erTgvari aqtivobaa, magram, ueWvelia, ara iZulebiTi, ara
yoveldRiur moTxovnilebaTa impulsiT gamowveuli, aramed sruliad Tavisufali da
nebayoflobiTi aqtivoba. maSasadame, igi ara eqsterogenuris, aramed introgenuri
qcevis erTerT formas warmoadgens: rogorc TamaSis, misi warmmarTveli impulsic
funqcionaluri tendenciidan unda momdinareobdes.
magram es aris da es, rac mas saerTo aqvs TamaSTan. sxva mxriv maT Soris TvalsaCino
gansxvavebaa. rogorc zemoTac aRvniSneT, TamaSi qcevis erTerTi generaluri for
maa: eqsterogenuri TamaSis formebi yvela SeiZleba TamaSis Sinaarsad iqces. amitom
TamaSi yovelTvis viTom esa Tu is seriozuli qcevis formaa: igi adamianis seriozu
li cxovrebis `gaTamaSebaa,~ misi, ase vTqvaT, `warmodgena~. namdvili TamaSi yovelT
vis i l u z i i s TamaSia. sul sxvaa garToba. aq sxva mdgomareobasTan gvaqvs saqme: aq
araviTar warmodgenas, gaTamaSebas, iluzias ara aqvs adgili. aq, yvelaferi, rac keT
deba, arsebiTadac is aris, rac aris igi fenomenalurad. aviRoT magaliTad wignis
kiTxva. SeiZleba igi TamaSis Sinaarssac Seadgendes da garTobisasac. pirvel SemTx
vevaSi bavSvi marTlac rodi kiTxulobs wigns, aramed `viTom kiTxulobs~; meore Sem
TxvevaSi ki Cven m a r T l a c vkiTxulobT, oRond ara im mizniT, rom raime seriozuli
moTxovnileba, codnis an esTetikuri moTxovnileba davikmyofiloT, aramed mxolod
imisaTvis, rom wavikiTxoT, Cvens sulier Zalebs sakvebi mivceT, Sinagan funqciebs sa
gani mivawodoT, raTa maT amoqmedebis SesaZlebloba hqondeT. anda, rodesac vmReriT,
vcekvavT, vseirnobT, Wadraks vTamaSobT an vinmesTan vmusaifobT, gana aq rasme `war
movadgenT~? gana simRera, cekva, Wadraki da musaifi sxva rames niSnavs, garda imisa,
rac TviTon aris, da gana aq namdvil simReras, namdvil cekvas, namdvil Wadraks ara
aqvs adgili? TamaSis SemTxvevaSi ki es ase ar iqneboda: iq yovelTvis `viTom simRera,
viTom cekva, an viTom musaifi~ gveqneboda.
amrigad, SeiZleba iTqvas, rom garToba iseT aqtebs Seicavs, romelic TamaSis ms
gavsad, funqcionaluri tendenciis impulsiT aris gamowveuli. magram mizans Tavisi
fenomenologiuri SinaarsiT aRwevs da ara maTSi nagulisxmevi `azris~ an `mniSvn
elobis~ gaTamaSebiT. garTobis aqti yovelTvis rogorc dasvenebis aqti ganicdeba,
maSin, rodesac TamaSis Sesaxeb es ar iTqmis.
garTobasTan axlos dgas qcevis mere Taviseburi forma, romlis elementebic jer
kidev adreuli bavSvobis asakSi gvxvdeba da romelic SemdegSi s p o r t i s saxelwo
debiT yalibdeba. garTobis mizniT xSirad s p o r t s a c mivmarTavT xolme; magram ise,
rogorc TamaSis SemTxvevaSic, es garemoeba ar gvaZlevs sakmaris sabuTs, raTa qcevis
orive es forma urTierTisagan ar gavarCioT. saqme isaa, rom subieqtis ZiriTadi ganc
da orive SemTxvevaSi gansxvavebulia da fsiqologiurad es ukve sakmarisi sabuTia,
isini qcevis gansxvavebul formebad CavTvaloT.
580
dimitri uznaZe
ras vgulisxmobT, rodesac Cveulebriv, sportis Sesaxeb vlaparakobT? sporti,
pirvel rigSi, motorul funqciebs exeba. amaTi pirveladi daniSnuleba yovelTvis raime
miznis, raime moTxovnilebis samsaxuria: motorul funqciebs arc erTs TavisTavadi
Rirebuleba ar gaaCnia. es imdenad naTelia adamianisaTvis, rom misi Cveulebrivi rw
meniT yoveli moZraoba uTuod raime gare momentiT aris gamowveuli: an raime mizeziT
an raime mizniT. TviTon moZraoba, rogorc spontanuri aqti, mas gaugebrad eCveneba.
Tanaxmad gavrcelebuli Sexedulebisa, yovelgvari moZraoba bolos da bolos re
fleqsze SeiZleba iqnas dayvanili. e.w. refleqsologia am Tvalsazrisis ukidures gan
viTarebas warmoadgens: igi ara marto imas, rac TvalsaCinod motorul funqciad unda
CaiTvalos, aramed sxva yovelgvar adamianur funqciasac moZraobisa da, maSasadame,
refleqsis tipis movlenad Tvlis. miuxedavad amisa, mainc udavo faqtia, rom cocxali
organizmi gansakuTrebiT ki adamiani, araiSviaTad iseT SemTxvevaSic iZleva ama Tu im
_ zogjer sakmaod rTul_ mozraobaTa mTel kompleqsebs, rodesac amisaTvis gare
sababi araferi Cans da arc arsebobs. am SemTxvevaSi impulsi TviT funqciaSi an TviTon
subieqtSi unda vigulisxmoT. k . b i u l e r m a gansakuTrebuli xazgasmiT aRniSna, rom
funqcioba _ pirvel rigSi ki motoruli aparatis funqcioba _ TavisTavad iZleva
siamovnebas. misi rwmeniT, es e . w . f u n q c i i s s i a m o v n e b a damoukidebel motorad
iqceva, romelic cocxali organizmis motoruli aparatis amoqmedebas iwvevs im SemTx
vevaSic, rodesac araviTari biologiuri momTxovneloba ar arsebobs iseTi, rom amis
saWiroebas qmnides. motorul aqtebs, maSasadame, damoukidebeli genezisic SeiZleba
hqondeT. Tu b i u l e r i s am Sexedulebas hedonizmis elementebs CamovacilebT, maSin
igi uTuod mniSvnelovan mecnierul monapovrad SeiZleba CaiTvalos. magram maSin am
debulebis marTebuli birTvi sakmaod gansxvavebuli saxiT unda warmovidginoT. mo
torul funqcias marTlac SeiZleba hqondes damoukidebeli xasiaTi, magram ara mx
olod moCvenebiTi, rogorc es b i u l e r i s mixedviT gamodis, aramed WeSmaritad da
moukidebeli. misi motori masSi unda veZioT da ara im SedegSi, romelic SeiZleba Tan
sdevdes mas. SeuZlebelia funqciis siamovneba win uswrebdes, rogorc gamomwvevi im
pulsi, motoruli funqciis amoZravebas. igi SeiZleba mxolod Sedegi iyos misi. magram
Tu igi mxolod funqciis aqtivaciis Sedegad iCens Tavs, SeuZlebelia igi principulad
mis motorad CaiTvalos: xom unda gvqonoda odesme pirvelad organizmis sicocxleSi
motoruli funqciis iseTi amoqmedebis SemTxveva, rodesac funqciis siamovneba jer
kidev ucnobi iyo misTvis. magram maSin raRa gansazRvravda am funqciis amoqmedebis
faqts! ueWvelia, moZraobis funqcia TviT Seicavs amoqmedebis impulsebs: funqcia, ase
vTqvaT, TviTon iswrafvis amoqmeddes, mas funqciobis tendencia aqvs.
aqedan gasagebi xdeba, rom adamiani xSirad mimarTavs moZraobebs, romelTac sru
liad ara aqvT gansaxorcielebeli raime garedan micemuli mizani: aq moZraoba TiTqos
581
adamianis qcevis formebi
TviTonve moZraobisaTvis warmoebdes da ara sxva raimesaTvis. am faqtSi moZraobis
funqciis TviTganmtkicebis impulsTan gvaqvs saqme. magram moZraobis TviTganmtkice
ba mis ganviTarebasac niSnavs, da gasagebia, rom adamiani, rogorc cnobierebis mqone
arseba, Segnebulad xvdebodes Tavisi motoruli aparatis funqcionaluri tendenciis
impulsebs da sagangebo pirobebs qmnides mis gamosavlenad, mis asamoqmedeblad: TviT
uqmnides Sesatyvis gare pirobebs, sagans, Tavisi Sinagani Zalebis tendenciebs. rode
sac adamiani Tavisufalia Tavisi yoveldRiuri sazrunavisagan, rodesac mas sakmarisi
mocaleba aqvs, maSin mas SesaZlebloba eZleva, Tavisi motoruli aparatis funqciona
lur tendencias gauwios angariSi da gamovlenis SesaZlebloba misces. igi moZraobs:
darbis, daxtis, simZimeebs wevs maRla, burTs TamaSobs, curavs, yinulze srialebs...
igi xedavs, rom amis gamo, misi motoruli aparati sul ufro da ufro viTardeba, am
faqts igi v a r j i S i s saxelwodebiT aRniSnavs da ramdenadac varjiSis cnebaSi fun
qciis gaumjobeseba, ganmtkiceba, gaZliereba ganicdeba, xolo es ukanaskneli Sedar
ebiT niadagze xdeba TvalsaCino, adamianis cxovrebaSi Sejibrebis idea da Sejibrebis
impulsic isaxeba. ase iqceva funqcionaluri tendenciis amoqmedeba v a r j i S a d da
es ukanaskneli Sejibrebad da s p o r t a d .
magram Secdoma iqneboda gvefiqra, rom yvelafers amas mxolod motoruli aparat
isa da misi funqciebis mimarT aqvs Zala. uklebliv igive SeiZleba iTqvas yvela sxva
funqciis, kerZod, gonebrivi funqciebis Sesaxebac, sporti amitom ara marto sxeulis
funqciebs exeba, aramed metad Tu naklebad gonebriv funqciebsac: Tu fexburTi, mag
aliTad, motoruli sportis cnebis SinaarsSi Sedis, Wadraks aranakleb aqvs sportuli
xasiaTi, miuxedavda imisa, rom aq motoruli aparatis monawileoba minimaluria.
amrigad, rodesac subieqti romelime Tavisi funqciis unarianobis gazomvisa da
gawvrTnis mizniT ganmeorebiT misi amoqmedebis pirobebs qmnis, igi damoukideblad
qcevis formis, s p o r t i s subieqti xdeba.
sportis elementebi adreuli bavSvobis asakSic gvxvdeba, rodesac bavSvi Tavisi
sicocxlis pirveli wlis mimdinareobaSi sxeuls avarjiSebs: ganmeorebiT erTsa da
imave moZraobas iZleva _ fexze dadgomas an gavlas cdilobs, rodesac igi, b i u l e
r i s termini rom vixmaroT, `funqcionalur TamaSs~ awarmoebs, Cvenis gagebiT, igi
rodi TamaSobs, aramed sportis qcevis elementarul aqtebs iZleva. magram rodesac
ganviTarebis ufro maRal safexurze _ saxeldobr, saskolo asakSi _ analogiur moZ
raobebs funqciis Zalis Semowmebisa da misi gawvrTnis gancdac erTvis Tan, maSin fro
sportis qcevis ufro garkveul formasTan gvaqvs saqme.
S. b i u l e r i , sxvaTa Soris, sports TamaSis ganviTarebis erTerT safexurad Tv
lis. Cven vxedavT, rom es ase ar aris. marTalia sportis dasawyisi elementebi adreu
li bavSvobis xanaSic moipoveba. magram mxedvelobaSi unda viqonioT, rom mkveTrad
582
dimitri uznaZe
Camoyalibebuli qcevis formebi patara bavSvs sazogadod ara aqvs da ise, rogorc
yvelaferi, qcevis formebi ganviTarebis procesSi isaxebian, izrdebian da diferen
cirdebian. amitom, cxadia, mkveTri gamoyofa sportisa da patara bavSvis sxva qcevis
formaTagan Znelia. magram, miuxedavdad amisa, mainc SesaZlebelia aRmoCenil iqnas
bavSvis qcevis inventarSi zogierTi aqti, romelic swored sportis (da ara, mag: Tama
Sis) Canasaxad unda CaiTvalos.
ra aris xelovnuri Semoqmedeba? aris igi Sromis erTerTi saxeoba da, maSasadame,
qcevis eqsterogenur formaTa Soris unda moTavsdes, Tu misi adgili ufro aq, intro
genur qcevaTa Soris aris? xelovnuri Semoqmedeba yovelTvis raime n a w a r m o e b i T
mTavrdeba. uamisod mas Semoqmedebas aravin uwodebda: Semoqmedeba risame Seqmnas gu
lisxmobs. am mxriv, massa da Sromas Soris gansxvaveba ar aris. Tu amas imasac davumatebT,
rom es nawarmoebi uTuod obieqtur Rirebulebasac Seicavs da, maSasadame, garkveul
moTxovnilebas unda akmayofilebdes, maSin TiTqos massa da Sromas Soris yovelgvari
sazRvari iSleba. miuxedavad amisa, sagulisxmoa da simptomuri, rom xelovnur Semo
qmedebas mainc aravin uwodebs Sromas: es saxelwodeba Sromis aqtebs sruliad ar eg
ueba, ise, rogorc, ueWvelad, uxerxulobas vigrZnobdiT, SemoqmedebiTi aqtebisaTvis
vinmes Sroma ewodebina. Cveni metyveleba raRac gansxvavebas grZnobs da adasturebs
qcevis saxeTa Soris.
raSia es gansxvaveba da ramdenad dasabuTebulia igi?
rodesac adamiani Sromas iwyebs, mas pirvel rigSi, Tavisi Sromis produqti aqvs
mxedvelobaSi, romelmac uTuod gakveuli moTxovnileba unda daakmayofilos.
moTxovnilebis dakmayofilebis unari ZiriTadi, ase vTqvaT, wamyvani aspeqtia, ro
melic mTels Sromis aqts azrsa da Rirebulebas aZlevs: adamiani imitom Sromobs, rom
mas garkveuli moTxovnileba aqvs mxedvelobaSi, romlis dakmayofilebac mxolod
garkveuli produqtis, garkveuli nawarmoebis NsaSualebiT SeiZleba, da mTavari da
ZiriTadi SromisaTvis am moTxovnilebis dakmayofilebis unaris mqone produqtis Se
qmnis ganzraxvaa, amisda mixedviT, igi iZulebuli xdeba, swored is Zalebi aamoZraos,
romelnic am moTxovnilebis dakmayofilebis unariT aRWurvili produqtis Seqmnis
SesaZleblobas uzrunvelyofen.
sul sxva mdgomareobaa xelovnuri Semoqmedebis SemTxvevaSi. ar SeiZleba iTqvas,
rom xelovans raime garkveuli, Tund esTetikuri tkbobis moTxovnileba uCndebodes
da isic iseTi xelovnuri nawarmoebis Seqmnas cdilobdes, romelic am moTxovnilebas
daakmayofilebda. saqme rom esTetikuri moTxovnilebis dakmayofilebaSi iyos, maSin
albaT sakuTari xelovnuri Semoqmedebis impulsi arasdros gaCndeboda: aseT SemTx
vevaSi sruliad bunebrivi iqneboda, xelovans sxvaTa nawarmoebebisaTvis miemarTa da
Tavisi moTxovnileba maTi saSualebiT daekmayofilebina. swored ase iqceva yoveli ada
583
adamianis qcevis formebi
miani da, kerZod, TviTon xelovanic, rodesac mas esTetikuri moTxovnilebis dakmayo
fileba swadia. igi midis samxatvro galereaSi, raTa gamoCenil xelovanTa WeSmaritad
mxatvruli nawarmoebebi ganicados, igi xels kidebs goeTes an rusTavelis nawarmoebs
da araviTar SemTxvevaSi TviTon ar iwyebs winaswar xatvas an leqsis weras, raTa Semdeg
sakuTari nawarmoebis saSualebiT Tavisi esTetikuri moTxovnileba daikmayofilos.
ara, SeuZlebelia, mxatvruli Semoqmedebis impulsi esTetikuri tkbobis moTxovnile
bidan gamomdinareobdes, maSin rodesac SromisaTvis swored moTxovnilebis dakmayo
filebis aspeqtia yvelafris ganmsazRvreli.
maS sadRa unda veZioT xelovnuri Semoqmedebis impulsi? amis pasuxi Zneli ar iqne
ba, Tu meore sakiTxs davayenebT, saxeldobr: ras eswrafvis xelovani Tavisi Semoq
medebis procesSi, Tu ZiriTadi misTvis is ki ar aris, rom iseTi xelovnuri nawarmoebi
Seqmnas, romelic mis esTetikur moTxovnilebas maqsimalurad daakmayofilebda? ra
SemTxvevaSi grZnobs xelovani Tavisi mxatvrul SemoqmedebiT kmayofilebas da, maSa
sadame, Tu ara esTetikuri tkbobis moTxovnilebas, ras emsaxureba mxatvruli Semoq
medeba? mxatvrul Semoqmedebas imitom rodi ewodeba mxatvruli, rom misi nawarmoebni,
Cveulebriv, xatovani Sinaarsis arian, rom isini raRac obieqturad arsebulis adekva
tur gamoxatulebas iZlevian. es rom ase ar yofiliyo, maSin fotografiaze ukeTesi
xelovneba warmoudgeneli iqneboda. namdvilad ki, miuxedavad imisa, rom fotografia
sinamdvilis uzustes gamoxatulebas iZleva, xelovnurad mas aravin Tvlis. ara! xe
lovneba ara obieqturad mocemuli sagnebis Sesatyvisi gamoxatulebis mizans emsax
ureba, aramed TviTon xelovanis intimur ganwyobaTa gamoxatvis mizans: xelovneba Sin
aganis gansaxierebis formaa da amitom igi sinamdvilis fotografiul reproduqcias
rodi iZleva, aramed sinamdvilis axal formebs qmnis, rogorc xelovanis pirovnebis
ganwyobaTa obieqtivacias. magram Tu xelovnuri nawarmoebi Semoqmedis intimur ganc
daTa obieqtivaciaa, maSin igi arsebuli sinamdvilis gamdidrebaa, axali sinamdvilis
Semoqmedebaa.
magram Tu es asea, maSin advili gasagebia, Tu ra amoZravebs xelovans, rodesac mx
atvrul Semoqmedebas iwyebs. ueWvelia, xelovnuri Semoqmedebis impulsi xelovanis
ganwyobaTa gansaxierebisadmi da, maSasadame, maTi dasrulebisa da realizaciisadmi
miswrafebaSi unda veZioT. xelovnuri Semoqmedeba mxatvris ganwyobaTa adekvaturi
gansaxierebisaTvis brZolaSi mdgomareobs da, cxadia, rac ufro warmatebiT mimdin
areobs es brZola, rac ufro adekvaturi gansaxierebis formebs poulobs mxatvari,
miT ufro meti kmayofilebiT ganicdeba mxatvruli Semoqmedebis procesi.
aqedan cxadia, rom mxatvruli Semoqmedebac erTerTi formaa qcevisa, romlis
impulsic funqcionaluri tendenciis wiaRidan gamomdinareobs da romlis adgil
ic, maSasadame, introgenuri qcevis formaTa Soris unda moiZebnos. rogorc garTo
584
dimitri uznaZe
baSi, sportsa da TamaSSi, ise xelovnur SemoqmedebaSic siamovnebisa da kmayofilebis
grZnobas sabolood aqtivobis Sedegi ki ara, misi procesi iwvevs: qcevis yvela am for
mas procesualuri xasiaTi aqvs.
miuxedavad amisa, xelovnuri Semoqmedeba mainc specifikurad gansxvavdeba yvela
danarCeni introgenuri qcevis formebisagan. produqts, nawarmoebs aq gacilebiT meti
roli aqvs mTeli qcevis mimdinareobisa da xasiaTisaTvis, vidre sxva SemTxvevaSi. ram
denad poulobs aq funqcionaluri tendencia dakmayofilebas, es sabolood imazea
damokidebuli, Tu rogori gamova Semoqmedebis produqti: Tu ramdenad damakmayo
filebelia subieqtisaTvis Semoqmedebis procesualuri mxare, es sabolood imazea
damokidebli, Tu ramdenad adekvatur gansaxierebas warmoadgens misi Sina gancdebisas
xelovnuri nawarmoebi. am ukanasknelis idea ar marto yovel wams gansazRvravs Semoq
medebiT process, aramed damTavrebisa da dasrulebiskenac mouwodebs mas. xelovnuri
Semoqmedebis process ekargeba Rirebuleba, Tu igi manam wydeba, sanam xelovnuri
nawarmoebi dasrulebodes, TamaSSi es ase ar aris: aq procesis yovel monakveTs Tavis
damoukidebeli Rirebuleba aqvs da amitomaa, rom principulad da faqtobrivadac
SesaZlebelia, igi yovel wams Sewydes. asea garToba da asevea sportic. aq, ra Tqma unda,
raime warmoebis Seqmnaze laparakic ki zedmetia; samagierod, mTavari aq w a r m a t e
b a a , romelic dasrulebuli sportis SemTxvevaSi, r e k o r d i s saxeliT aRiniSneba;
arsebiTad igi nawarmoebis rols asrulebs, magram gansxvaveba isaa, rom TviTon aqtis,
TviTon funqciis niSania da ara Sedegi, romelsac funqciis amoqmedebis produqtad
vRebulobT. amitom sportsac wminda procesualuri saxe aqvs. xelovnuri Semoqmede
ba, amisda mixedviT, Sromis procesTan ufro axlos dgas. miuxedavad imisa, rogorc
zemoT davrwmundiT, igi mainc procesualuri qcevis formad unda CaiTvalos.
xelovnuri Semoqmedebis TeoriaTa Soris cnobilia S i l e r i s a da g r o s i s Teo
ria, romlis mixedviT xelovneba TamaSidan unda gamomdinareobdes. ramdenadac orive
_ xelovnuri Semoqmedebac da TamaSic _ ararealizebul ganwyobaTa da funqciona
luri tendenciis niadagze aRmocenebuli qcevis formebs warmoadgens, am Teorias
saRi mosazreba udevs safuZvlad. magram ramdenadac erTica da meorec specifiku
rad gansxvavebul qcevis procesebs Seadgenen, maT Soris saerTo meti araferi unda
iyos. zemoT ukve gvqonda SemTxveva, TamaSi da xelovnuri Semoqmedeba urTierTisaT
vis dagvepirispirebina. iq Cven davinaxavT, rom qcevis es formebi marTlac specifiku
rad gansxvavdebian urTierTisagan. es debuleba, rom gansakuTrebiT naTeli gaxdes,
mivmarToT aseT magaliTs: vTqvaT bavSvebi `omobanas~ TamaSoben. vTqvaT axla, magal
iTad, scenaze omis warmodgenas cdiloben. erTnairi iqneba qceva orive SemTxvevaSi
Tu ara? ueWvelia, arsebiTad gansxvavebuli. pirvel SemTxvevaSi TamaSi Tavisuflad
mimdinareobs, TiToeuli monawile gansazRvrul, magram sakmaod farTo farglebSi,
585
adamianis qcevis formebi
ise iqceva, rogorc mas moexasiaTeba. mas SeuZlia Tavi daanebos TamaSs roca surs:
amiT mis TamaSs mniSvneloba da azri ar daekargeba da arc daakldeba. xolo, rodesac
scenaze omis warmodgenaSi Rebulobs monawileobas, misi qceva Tavisuflebas kargavs,
igi mZafrad ganisazRvreba omis maqsimaluri adekvatobiT gansaxierebis gansazRvriT.
Tu warmodgenaSi monawileobis miReba unda, mas ar SeuZlia Tavis survilze Sewyvi
tos TamaSi, winaaRmdeg SemTxvevaSi warmodgena, dramatuli xelovnuri nawarmoebis
nacvlad, ubralo TamaSad gadaiqceva. omis adekvaturi warmodgenis, misi Sesatyvisi
gansaxierebis tendencia Tavidan bolomde gansazRvrul, iZulebul formebs aZlevs
qcevas maSin, rodesac Cveulebrivi `omobanas~ SemTxvevaSi TamaSis TiToeuli momenti
TavisTavad damoukidebel Rirebulebas warmoadgens, arc arsebiTad gansazRvravs
mTlians da arc arsebiTad ganisazRvreba miT. es magaliTi naTlad gviCvenebs, rom
fsiqologiurad `warmodgena~ an xelovnuri Semoqmedeba da TamaSi arsebiTad gansx
vavdebian urTierTisagan; miuxedavad imisa, rom orive SemTxvevaSi TviT moqmedeba an
TviTaqtivobaa, rac monawileTa interesis centrSi dgas, TamaSis dros es aqtivoba
fsiqologiurad yovel monacems momentSi damoukidebelia, xolo xelovnuri Semo
qmedebisas igi mTelSia ganuyrelad Caqsovili da misganaa Tavidan Bbolomde gansaz
Rvruli. iq qcevis calke aqtebi TviTon warmoadgenen TavisTavad Rirebulebas, aq
isini mxolod saSualebas warmoadgenen, romelnic mTelis gansaxierebis ideas emsax
urebian. miuxedavad, amisa, subieqti aq qcevis aqtebs imitom ki ar mimarTavs, aramed
imitom, rom TviTon am mTeliT gansazRvruli aqtebis Sesrulebis impulss grZnobs.
ra unda iTqvas, esTetikuri tkbobis Sesaxeb? ueWvelia, adamiani xSirad Tavise
bur moTxovnilebas grZnobs, romlis dakmayofilebac xelovnuri Semoqmedebis nawar
moebTa an bunebaSi mocemuli mSvenierebis gancdis saSualebiT SeiZleba. esTetikuri
tkboba swored is mdgomareobaa, rodesac subieqti am Tavis moTxovnilebas akmayofi
lebs. ise, rogorc sxva Cveulebrivi mdgomareobis dakmayofilebis SemTxvevaSi, aqac
aqtTa ori kategoria unda gavarCioT. pirveli TviT moTxovnilebis dakmayofilebis
aqtebi (esTetikuri tkbobis SemTxvevaSi _ xelovnuri nawarmoebis Wvreta) _ da meore
_ aqtTa kompleqsi, romelic am aqtebis realizaciis SesaZleblobis pirobebs qmnian
(esTetikuri tkbobis SemTxvevaSi _ Teatris bileTis SeZena, TeatrSi wasvla, adgi
lis moZebna da sxv.) aqedan naTeli xdeba, rom esTetikuri tkboba qcevis im formebs
ekuTvnis, romelic zemoT m o x m a r e b i s saxelwodebiT iyo aRniSnuli. magram sakma
risia CaukvirdeT esTetikuri tkbobis arsebas, raTa davrwmundeT, rom igi mainc sak
maod gansxvavdeba moxmarebis Cveulebrivi aqtebisagan. aviRoT, sanimuSod, Wamis aqti.
subieqts kvebis moTxovnileba aqvs: mis organizms garkveuli nivTiereba (sakvebi) es
aWiroeba. moTxovnilebis dakmayofilebas am nivTierebis organizmSi gadayvana da misi
asimilacia iwvevs. rac Seexeba TviT aqtebs, romelnic amisTvis arian aucilebeli (mok
586
dimitri uznaZe
beCa, ReWva da sxv.), TviT es aqtebi moTxovnilebis dakmayofilebaSi pirdapir monaw
ileobas ar Rebuloben; mSieri organizmis moTxovnilebis dakmayofileba am aqtebis
gareSec SeiZleba: pirdapir rom mivawodoT organizms, Wamis aqtebis monawileobis ga
reSe, sakvebi nivTiereba, misi moTxovnileba mainc dakmayofilebuli iqneba: cnobilia,
rom xelovnuri kvebis saSualebiT didi xniT SeiZleba SevunarCunoT sicocxle orga
nizms.
esTetikuri tkbobis SemTxvevaSi analogiur mdgomareobasTan gvaqvs saqme Tu
ara? ise, rogorc, Cveulebriv, aqac garkveuli sagani _ xelovnuri nawarmoebi _ aris
saWiro moTxovnilebis dasakmayofileblad. magram sagani aq sagrZnoblad gansxvave
bul rols TamaSobs. maSin, rodesac iq _ mag: kvebis SemTxvevaSi _ piriqiT, ZiriTadi
da arsebiTi mniSvneloba TviT aqtebs aqvT: moTxovnilebis dakmayofilebas TviT sa
gani ki ar iwvevs, aramed im aqtebis realizacia, romelic sagnis, xelovnuri nawarmoe
bis zegavleniT xorcieldeba, saxeldobr, esTetikuri Wvreta. kvebis moTxovnileba
rom Wamis aqtebis (kbeCis, ReWvis, ylapvis) amoqmedebaSi yofiliyo da ara TviT sakve
bi masalis asimilaciaSi, maSin esTetikur tkbobas da mas Soris arsebiTi gansxvaveba
ar iqneboda da, cxadia, igi qcevis calke formad ver CaiTvleboda. raki es ase araa,
raki, piriqiT, xelovnur nawarmoebs mxolod imdenad aqvs esTetikuri moTxovnilebis
dakmayofilebisaTvis mniSvneloba, ramdenadac swored saWiro aqtebis amoqmedebis
SesaZleblobas iZleva, igi araTu Cveulebrivi moxmarebis qcevis saxeobad, aramed
sazogadod eqsterogenuri qcevis formadac ver CaiTvleba. meore mxriv, rogorc
Cveni analizidan Cans, isic udavoa, rom moxmarebis qcevasTan mis naTesaobas veravin
uaryofs. amisda mixedviT, Cven vrwmundebiT, rom Tu qcevis introgenur formaTa So
ris xelovnuri Semoqmedebis saxiT Sromis analogs vxvdebiT, esTetikuri tkbobis sax
iT iq moxmarebis qcevis analogiasTan gvaqvs saqme.
qcevis formebi:
eqsterogenuri _ moxmareba, momsaxureba, movla, Sroma, cnobismoyvareoba, saqme;
introgenuri _ esTetikuri tkboba, xelovnuri Semoqmedeba, TamaSi, sporti, gar
Toba;
amrigad, adamianis qcevaTa formis mravalsaxianoba or mTavar jgufs Seicavs,
romelTaganac TiToeulSi qcevis specifikurad gansxvavebuli formebia moTavsebu
li. es yvela forma SeiZleba amnairad iqnes dalagebuli:
Secdoma iqneboda gvefiqra, rom qcevis es formebi garduvali zRudeebiT arian
urTierTisagan gamoyofili. piriqiT, adamianis yoveldRiur cxovrebaSi isini ise
mWidrod ukavSirdebian erTmaneTs, rom xSirad Zneli xdeba adamianis esa Tu is konkre
tuli qceva romelsame aRniSnul formas mivakuTvnoT. ramdenadac qcevis formaTa
587
adamianis qcevis formebi
klasifikacias safuZvlad fsiqologiuri Tvalsazrisi aqvs dadebuli, unda vifiqroT,
rom imis gadasawyvetad, Tu umTavresad qcevis ra formebTan gvaqvs saqme yovel mo
cemul momentSi, mxolod subieqtur ZiriTad gancdas aqvs mniSvneloba. saintereso
iqneboda sagangebod gveCvenebina, Tu ramdenad xSiria SemTxvevebi, rom obieqturad
TiTqos savsebiT erTi da igive qceva, imisda mixedviT Tu rogoria subieqtis ZiriTadi
gancda, namdvilad arsebiTad gansxvavebul qcevis formebs warmoadgens. es erTerTi
uZleveli sabuTi iqneboda im azris sasargeblod, rom bihevioristuli fsiqologi
is niadagze qcevis namdvilad nayofieri kvleva sruliad uimedo saqmes warmoadgens.
magram amaze sagangebod SeCereba Zlier Sors wagviyvanda. aq CvenTvis isic sakmarisi
iqneba, Tu mkiTxvels gavafrTxilebT, rom Cvens mier urTierTisagan gamoyofili qce
vis formebi konkret sinamdvileSi mkveTrad ar arian urTierTisagan gamoyofili da
xSirad erTimeoreSi gadadian.
magram amoiwureba ki adamianis qceva mxolod zemoT dadasturebuli formebiT,
Tu aris SemTxveva, rodesac ver ityvis kaci, Tu romels zemoaRniSnul formas mia
kuTvno igi?
aviRoT magaliTad, s w a v l a ! sruliad ueWvelia, rom mas Zlier TvalsaCino adgili
ukavia cocxali organizmis, gansakuTrebiT ki adamianis cxovrebaSi. ra aris igi? aris
igi qcevis calke forma, Tu igi SeiZleba qcevis erTerT zemodaxasiaTebul formas
mivakuTvnoT? Cveulebriv, fiqroben, rom swavla Sromis, kerZod, ki, gonebrivi Sromis
erTerTi saxeobs da mets arafers warmoadgens. es Sexeduleba imdenad gavrcelebu
lia, rom SeiZleba mkiTxvels Cveni sakiTxis dayenebac ki ucnaurad moeCvenos. marT
lacda rogor SeiZleba eWvis Setana imaSi, rom swavla, gansakuTrebiT ki saskolo swav
la, SeuZlebelia sxva ram iyos, Tu ara g o n e b r i v i Sromis erTerTi saxeoba. aseTia
sayovelTaod gavrcelebuli Sexeduleba. miuxedavd amisa, sakmarisia sul mcire dak
virvebac, raTa davrwmundeT am azris srul usafuZvlobaSi.
ra udevs safuZvlad am mcdari Sexedulebis gavrcelebas? rodesac vambobT,
TiTqos swavla gonebrivi Sromis saxeobas warmoadgens, ueWvelia, winaswar swavlis
Taviseburi gageba gvaqvs mxedvelobaSi. ueWvelia, Cven vfiqrobT, rom swavlas raRac
Rirebulebis, Cvevis an codnis miRebis mizani aqvs dasaxuli. magram imisaTvis, rom es
mizani ganxorcieldes, garkveul aqtivobas unda mivmarToT, romelsac Sedegad am Cve
vis da codnis SeZena moyveba. ise rogorc Sromis SemTxvevaSia mTavari Sromis produq
ti, xolo TviTon aqtivobas, romelic am produqts iZleva, ara damoukidebeli, ar
amed, rogorc yovel saSualebas sazogadod, sruliad damokidebuli Rirebuleba aqvs,
swored asea swavlis SemTxvevaSic: umTavres saqmed aq codna an Cveva iTvleba, rogorc
produqti swavlisa, xolo TviT swavla am produqtis misaRwevad aucilebeli energi
is xarjvas warmoadgens, rac mxolod imitomaa saWiro da mniSvnelovani, rom uamisod
588
dimitri uznaZe
mzamzareuli saxiT arc Cveva mogvecemoda da arc codna. maSasadame, aq winaswar aris
nagulisxmevi, rom, rogorc Sromas araviTari azri ar eqneboda, ise swavlac sruliad
zedmeti iqneboda, rom qvemdebare Cveva an codna uamisodac mocemuli yofiliyo, erTi
sityviT, Tanaxmad winaswari Seumowmebeli Sexedulebisa, swavlas TavisTavad aravi
Tari damoukidebeli Rirebuleba ara aqvs: fasi da mniSvneloba mxolod im Cvevebsa da
codnas aqvs, romelsac swavlis saSualebiT vRebulobT.
magram vnaxoT, arsebobs Tu ara swavlis produqtsa da Sromis produqts Soris im
deni analogia, rom aRniSnuli Sexedulebis dasabuTeba SeiZlebodes. rodesac Sromas
Tan gvaqvs saqme, mxedvelobaSi yovelTvis is garkveuli produqti gvaqvs, romlisTvi
sac iZulebuli SeviqeniT SromiTi energia dagvexarja, garda am produqtis Seqmnisa,
Sromis Seqmna araviTari sxva efeqtis mocemas ar gulisxmobs. garkveul SromiT pro
cess am garkveuli individualuri produqtis mocemis meti sxva araferi evaleba. ase
vea Tu ara swavlis SemTxvevaSic? vTqvaT, bavSvs weras vaswavliT: man ukve iswavla ori
ode asos werac. ra aris am SemTxvevaSi swavlis efeqti? nuTu am oriode asos wera?
ueWvelia, ara! garda imisa, rom axla bavSvma am asoebis wera icis, man kidev SeiZina
sxva ram, rac mas winaT ar hqonia da SeiZina swored imis gamo, rom mas am asoebis weras
vaswavlidiT: man SeiZina unari Tavisi mcire kunTebis MmuSaobis gansazRvrul farg
lebSi aqtiuri warmarTvisa; amitom man oriode asos weris swavlis Sedegad ara marto
am asoebis wera icis, aramed SeZenili aqvs SesaZlebloba sxva asoebis ufro advilad
Seswavlisac. da rodesac man ukve ramdenime sityvis dawera iswavla, man ara marto am
sityvebis dawera icis, aramed axla sxva sityvaTa daweris unaric ganuviTarda. amito
maa, rom weris swavlisaTvis sruliad araa saWiro yvela im sityvis wera viswavloT,
romlis daweris SemTxvevac SemdegSi odesme mogvecema, werakiTxvis mcodnes, ra Tqma
unda, iseTi sityvis dawerac SeuZlia, romlis ara Tu wera arasdros uswavlia, aramed,
romlis msgavsic ki mas arasodes ar gaugonia.
is, rac weris swavlis Sesaxeb iTqva, SeiZleba uklebliv yovelgvari sxva swavlis
Sesaxeb ganmeordes. sul sxvaa Sroma: igi mxolod erTs garkveul produqts iZleva da
mets arafers. sxvanairad rom igive azri gamovTqvaT, swavlas ara marto im konkret
uli, individualuri Cvevis an codnis mopoveba aqvs mxedvelobaSi, romelsac ama Tu
im momentSi vswavlobT, aramed metic: saxeldobr, misi mTavari ganzraxva moswavlis
saTanado Zalebis ganviTarebisaken aris mimarTuli.
amitomaa, rom swavlis SemTxvevaSi arasdros ar vambobT, rom moswavles am sityvis
Tu im sityvis weras vaswavliT, aramed sazogadod weras, rom mas am magidis gakeTe
bas vaswavliT, aramed sazogadod magidis gakeTebas, maSin rodesac Sromis SemTxvevaSi
s a z o g a d o d magidis an s a z o g a d o d raime sagnis gakeTebis Sesaxeb laparaki sru
liad uazroba iqneboda.
589
adamianis qcevis formebi
rom es marTlac asea, rom am mxriv Sromasa da swavlas Soris marTlac arsebiTi
gansxvaveba arsebobs, es sxva mosazrebidanac naTeli xdeba. sainteresoa, rom swavlis
cnebis moculoba Seudareblad ufro farToa, vidre ara marto gonebrivi Sromis,
aramed Sromis cnebisa sazogadod. romeli qcevis formac ar unda aviRoT, suler
Tia, swavla SeiZleba yvelas exebodes: SeiZleba adamianma swavlis sagnad moxmarebis
aqtebic gadaaqcios _ yovel SemTxvevaSi is aqtebi, romlebic pirobiTi refleqsebis
bunebis arian, magram moxmarebis qcevis kompleqsSic erTiandebian, _ Sromis yvela
forma, movlisa da momsaxurebis, ise, rogorc gonebrivi Sromisa da saqmianobis aqte
bic. erTi sityviT, ar arsebobs arc erTi, yovel SemTxvevaSi, eqsterogenuri qcevis
forma, rom misi swavlis sagnad gadaqceva ar SeiZlebodes. ara! metic SeiZleba iTqvas.
yvela qcevis forma am Tu im saxiT da ama Tu im donemde mxolod swavlis Sedegad xdeba
Cvens kuTvnilebad. ukve es ueWveli faqtic sakmarisi unda yofiliyo, rom Sromisa da
swavlis igiveobis azri saeWvo mainc gamxdariyo.
magram ras miuTiTebs swavlis es, ase vTqvaT, generaluri xasiaTi? ueWvelia, swav
las, rogorc aqtivobis erTerT saxeobas. is produqti, is sagnobrivi mocemuloba
rodi unda hqondes pirvel rigSi mxedvelobaSi, romelTan dakavSirebiTac misi proce
si mimdinareobs, aramed im Zalebis ganviTarebis mizani, romelnic am procesSi aqtivo
bis mdgomareobaSi modian. swavlis procesSi aRmocenebuli aqtivoba, maSasadame, ara
mxolod saSualebis Rirebulebas Seicavs, aramed TviTon warmoadgens damoukidebel
Rirebulebas, e.i. swavlaSi ZiriTadi mniSvneloba im produqts ki ara aqvs, romelsac
igi konkreti Cvevis an konkreti Sinaarsis mqone codnis saxiT gvaZlevs, aramed gansaz
Rvruli mimarTulebiT moswavlis Zalebis ganviTarebas: swavlaSi ZiriTadi konkreti
Cveva da codna rodia, aramed im Zalebis ganviTareba, romelnic swavlis procesSi Re
buloben monawileobas. marTlacda, arasdros SromiTi procesis mizans ZalTa ganvi
Tareba ar Seadgens: Sroma mxolod produqtisaTvis warmoebs da ara im Zalebis gan
viTarebisaTvis, romelnic masSi Rebuloben monawileobas. marTalia, obieqturad
SromiT process adamianTa Zalis ganviTarebac mosdevs, magram es misi, rogorc aqti
vobis garkveuli saxis, aucilebeli Tanmxlebi movlenaa da ara misi arsi, romelic mis
specifikur niSans Seadgens. piriqiT, Sroma Tavisi arsebiT damTavrebul, dasrulebul
Zalebs gulisxmobs. mas maTi gamoyeneba ainteresebs da ara maTi ganviTareba. da gana
TviT ganviTarebis donec amiT ar gaizomeba, Tu ramdenad arian Zalebi Sromis warmoe
bisaTvis momzadebuli! politeqnikuri skola imitom ki ar aris Sromis skola, rom igi
swavlas Sromad aqcevs, an Sromas swavlad, aramed swored imitom, rom mas Secdomad mi
aCnia skolis qarxnad anda qarxnis skolad gadaqceva. piriqiT, misi ZiriTadi idea isaa,
rom adamianis SromiTi Zalebis ganviTarebac sagangebo zrunvas, swavlas moiTxovs da
es zrunva swored adamianis zogadi ganviTarebisaTvis zrunvasTan unda iyos ganuyre
590
dimitri uznaZe
lad dakavSirebuli, anda, ukeT, masTan erTaderT mTlianobaSi gaerTianebuli. es ki
imas niSnavs, rom politeqnikuri Sromis swavla ara profesionaluris, aramed zogadi
ganaTlebis skolis saqmea da es ukanaskneli ara calmxrivi aRzrdaganaTlebis, aramed
politeqnikuri Sromis skola unda iyos.
erTi sityviT, swavla arsebiTad gansxvavdeba qcevis im specifikuri formisagan,
romelic zemoT warmoebiTi Sromis saxelwodebiT iyo aRniSnuli.
rogorc cnobilia, qcevis arc erTi formisaTvis ar aris mozardis ZalTa ganvi
Tarebis intencia ise specifikuri, rogorc TamaSisaTvis. meore mxriv, da swored am
mizezis gamo, rogorc zemoTac iyo aRniSnuli, TamaSi qcevis generaluri formaa.
magram, rogorc davrwmundiT, swored orive es niSani axasiaTebs swavlasac. aqedan
TiTqos TavisTavad unda gamomdinareobdes daskvna, rom swavla da TamaSi qcevis erT
sa da imave formas unda warmoadgendes da marTlac, pedagogiuri azrovnebis isto
riaSi am azrs araerTgzis uCenia Tavi. J a n J a k r u s o da sazogadod e.w. T a v i s u
f a l i s k o l i s momxreni saboloo angariSSi swored swavlisa da TamaSis igiveobis
ideas emyarebodnen. radganac r u s o s idea zogan poulobs momxreebs, xolo, meore
mxriv, farTod gavrcelebuli Sexedulebis mixedviT, TamaSsa da swavlas Soris saer
To araferi ar unda iyos, aucilebeli xdeba am sakiTxze cota xans mainc SevCerdeT.N
mTeli Cveni msjeloba, romelic swavlisa da Sromis cnebaTa urTierTobas exeboda,
iqiT iyo mimarTuli, rom naTeli gamxdariyo, Tu raoden gansxvavdeba swavla Sromis
agan da raoden uaxlovdeba igi TamaSs. TiTqmis yvela is ZiriTadi niSani, romlebic
swavlis cnebas Sromis cnebisagan ansxvavebs, swored is niSani aRmoCnda, romelic
TamaSisTvisaa damaxasiaTebeli. gansakuTrebiT gadamwyveti mniSvneloba ki erTsa aqvs,
saxeldobr, imas, rom swavlaca da TamaSic arsebiTad ZalTa ganviTarebis mizans eyrd
nobian da emsxurebian. vfiqrobT, rom yovelive amis Semdeg zedmetad unda CaiTvalos
kvlav TamaSisa da swavlis cnebaTa naTesaobis mtkicebaze SeCereba. piriqiT, azrTa
mTeli mimdinareoba aqamde iseTi iyo, rom mkiTxvels bunebrivad qcevis orive am for
mis igiveobis azri gauCndeboda, vidre maTi gansxvavebulobisa. amitom axla swored am
azris marTebulobaze unda SevCerdeT: marTlac imdenad hgavs swavla TamaSs, rom maT
gaigivebaze ifiqros kacma?
Tu swavla aqtivobis formaa, romlis azric Sinagan ZalTa ganviTarebaSi unda ve
ZeboT, cxadia, rom aq araviTari gare moTxovnileba ar arsebobs, rom winaswar gansaz
Rvravdes im sagans, romelic am aqtivobisTvisaa aucilebeli, maSasadame, swavlac ise
Ti formaa aqtivobisa, romelsac gare moTxovnilebis impulsi rodi aRZravs: am rols,
TamaSis msgavsad, aqac funqcionaluri tendencia unda asrulebdes. es ki imas niSnavs,
rom swavlaSi aqtivobisaTvis aucilebeli sagani subieqts ara garedan da iZulebiT
eZleva, aramed Sinaganad, samoqmedod ganwyobili Zalebis Sesatyvisad da Tavisu
591
adamianis qcevis formebi
flad. es mosazreba erTxel kidev amtkicebs im azrs, TiTqos swavla da TamaSi erTi
da igive iyos, yovel SemTxvevaSi, swavla qcevis iseTive introgenuri forma iyos, ro
gorc TamaSi. namdvilad ki es ase ar aris. swavla yovelTvis gulisxmobs raRacas, rac
iswavleba: igi TviT cnebis SinaarsSi Seicavs raRac gareganis ideas, romelic moswav
les swored garedan eZleva da ara misi Zalebis Tavisufali impulsis niadagze aigeba.
Cven xom raRacas vaswavliT moswavles, e.i. Cven vaZlevT sagans am Zalebs da ara isini
irCeven an qmnian mas Tavisuflad. ganviTarebis gansazRvrul safexurze mozardSi,
vTqvaT, metyvelebis funqciebi imdenad mwifdeba, rom maTi amoqmedebis tendencia an
impulsi uCndebaT. magram metyvelebis funqciebis amoqmedeba xom metyvelebas niS
navs! metyveleba ki mxolod romelsame garkveul enaze SeiZleba. maSasadame, sruliad
SeuZlebelia, metyvelebis funqciuri tendencia dakmayofildes, Tu mas garedan ar
mivcemT sagans, e.i. romelime garkveuli enis masalas. swavla swored am garedan mo
wodebuli sagnis, masalis niadagze sametyvelo funqciaTa amoqmedebaSi mdgomareobs.
anda meore magaliTi: vTqvaT, bavSvs imdenad moumwifda angariSis warmoebis gone
brivi funqciebi, rom maTi amoqmedebis tendenciam iCina Tavi. Tavis Tavze mindobili
bavSvi albaT iZulebuli iqneboda am SemTxvevaSi Tavisi funqciebi ise emoqmedebina,
rom mxolod is safexurebi gaevlo, romelic Tavisi naturaluri ganviTarebis pro
cesSi pirvelyofili adamianis ariTmetikulma azrovnebam gaiara. Cvens sinamdvileSi
ki, Cvens skolaSi, mozardis ariTmetikuli azrovnebis funqciebi Cveni kulturuli
ganviTarebis dRevandel safexurze dauflebuli ariTmetikuli masalisa da wesebis
niadagze iwyebs funqciobas. magram am masalasa da am wesebs mozardis funqciebi TviTon,
damoukideblad rodi qmnian, aramed yvelafers amas Cven, maSasadame g a r e d a n , vawvdiT
mas da angariSis swavlac amas ewodeba: bavSvis ariTmetikuli azrovnebis funqcia am gare
dan mowodebuli masalis niadagze viTardeba. amrigad, Cven vrwmundebiT, rom, marTalia,
swavla mozardis Sinagani Zalebis funqcionaluri tendenciis gamovlenas gulisxmobs,
magram es gamovlena mxolod im masalaze xdeba, romelic garedan Cven mier eZleva mas.
swavlis SemTxvevaSi Sinagani TviTon rodi poulobs, irCevs, an qmnis Tavis Sesatyviss, Ta
visi aqtivaciisaTvis aucilebel garegans, rogorc es TamaSis SemTxvevaSi xdeba, aramed
es ukanaskneli mozrdilis arCeviT ganisazRvreba. maSasadame, ganviTareba aq ara Tavisu
flad arCeul masalaze xdeba, rogorc amas TamaSis SemTxvevaSi aqvs adgili, aramed im ma
salaze, romelic mozrdils miaCnia MmizanSewonilad.
ibadeba sakiTxi: ratom xdeba ase? nuTu swavla aucilebelia? nuTu ar SeiZlebo
da, rom mozardi Tavisi sakuTari TavisTvis migvendo, misi ganviTarebis bedi savse
biT funqcionaluri tendenciis niadagze aRmocenebuli alRos xelmZRvanelobis qveS
dagvetovebina? am sakiTxis gadawyveta Zneli araa, Tu funqcionaluri tendenciis cne
bas marTebulad gavigebT. calke funqcia mxolod rogorc Cveni mecnieruli analizis
592
dimitri uznaZe
sagani warmoadgens realobas. konkret sinamdvileSi igi mxolod mTlianSi, e.i. sxva
funqciebTan urTierTmimarTebaSi, interfunqcionalur kavSirSi arsebobs. funqcio
naluri tendencia am mTlianis amoqmedebis impulss niSnavs; da rodesac vlaparakobT,
rom zogjer adamianis aqtivobis formas funqcionaluri tendencia udevs safuZvlad,
es SeiZleba mxolod im azriT iqnas gagebuli, rom adamians ganviTarebis gansazRvrul
safexurze gansazRvruli interfunqcionaluri kompleqsebis amoqmedebis impulsi
uCndeba. es kompleqsebi ki erTxel da samudamod gansazRvruli saxiT rodia mocemu
li organizmSi. igi kacobriobis ganviTarebis procesSi muSavdeba da TiToeuli kerZo
adamianis arsebaSi, SesaZleblobis saxiT, memkvidreobiT gadadis. maSasadame, kacobri
obis ganviTarebis yovel safexurze adamianisSvils _ am ganviTarebis specifikurobis
mixedviT _ Taviseburi interfunqcionaluri mTliani kompleqsebi aqvs, romlebic mis
winaprebs xangrZlivi ganviTarebis niadagze aqvT miRweuli. maSasadame, es kompleqse
bi kulturuli ganviTarebis produqts warmoadgenen da maT asamoqmedeblad, cxadia,
Sesatyvisi masala, Sesatyvisi sagania aucilebelia. mag: martivi SemTxveva rom aviRoT:
SevadaroT primitivis Svilis ariTmetikuli azrovnebis SesaZlebloba! SeiZleba Tu
ara iTqvas, rom orsave SemTxvevaSi savsebiT erTnair interfunqcionalur SesaZle
blobasTan gvaqvs saqme? rasakvirvelia ara, SeiZleba Tu ara, imisda mixedviT, iTqvas,
rom am SesaZleblobaTa asamoqmedeblad savsebiT erTi da igive sagani, erTi da igive
masalaa saWiro? rasakvirvelia, ara. Tu funqciebi gansxvavebulia, amdenadve gansx
vavebuli unda iyos is sagani an masalac, romelic maTi amoqmedebis aucilebel piro
bas warmoadgens, primitivis Svilebis ariTmetikuli azrovnebis gasaaqtiveblad da mis
gasaviTareblad aravin da arasdros iyenebda da verc gamoiyenebda im rTul maTemati
kur masalas, romelsac dRevandeli kulturuli adamianisSvilis maTematikuri ganvi
TarebisaTvis mivmarTavT. es masala, ise, rogorc misi Sesatyvisi funqciebic, rogorc
interfunqcionaluri mTliani, mxolod kulturuli ganviTarebis Sedegad iqna miReb
uli; igi kulturul monapovars warmoadgens da, maSasadame, dRevandeli bavSvis ganvi
Tarebac am kulturuli ganviTarebis procesSi SeZenili masaliT SeiZleba moxerxdes.
magram es kulturuli masala, Tanamedrove maTematika, iseTia, rom bavSvi mas, ra Tqma
unda, Tavisi ZalebiT, TviTon damoukideblad, Tavisi maTematikuri azerovnebis amoq
medebis mizniT ver Seqmnis: igi aucileblad garedan unda mieces mas, im mozrdili ada
mianis xeliT, romelsac es masala aqvs dauflebuli, ramdenadac savsebiT ukulturo,
savsebiT primituli, naturaluri adamiani SeuZlebelia odesme arsebuliyo, imitom,
rom TviT cneba adamianisa uaryofs amis SesaZleblobas, inda vifiqroT, rom swavla,
rogorc ganviTarebaSi myofi ZalebisaTvis masalis miwodeba, adamianis aRzrdis marad
ganuyrel nawils Seadgenda. is, rac kulturuli ganviTarebis procesSi iqna adamianis
mier SeZenili, SeuZlebelia adamianisSvilma am kulturuli zegavlenis gareSe, savse
biT naturaluri gziT SeiZinos.
593
adamianis qcevis formebi
amrigad, sruliad ueWvod unda CaiTvalos, rom swavlis procesSi, adamianis Za
lebis aqtivacia ara am Zalebis mier spontanurad gamonaxuli an Seqmnili Sesatyvisi
sagnis niadagze warmoebs, aramed mozrdilis mier miwodebuli masalis niadagze: swav
lis procesSi mozardis Zala spontanurad rodi poulobs sagans, aramed igi garedan,
sxvis mier eZleva mas. am mxriv swavla Sromas hgavs da TamaSisagan arsebiTad gansx
vavdeba. e.i. qcevis eqsterogenuri forma ufroa, vidre introgenuri. magram, miuxe
davd amisa, namdvilad, qcevis eqsterogenur formad igi mainc ver CaiTvleba. saqme
isaa, rom qcevis eqsterogenuri formebis SemTxvevaSi subieqts ise eZleva sagani, rom
misi Zalebis aqtualuri moTxovnileba sruliad ar aris mxedvelobaSi miRebuli. mag:
ra moTxovnileba gauCndeba adamians am Tu im momentSi da, maSasadame, ra Zalebi unda
Caayenos man moTxovnilebis dasakmayofileblad aqtiur mdgomareobaSi, es sruliad
ar aris damokidebuli imaze, Tu, saxeldobr, romeli misi Zalebia amJamad samoqmedod
ganwyobili: romelime intensiuri gadaudebeli moTxovnileba, romelic Zalebis sak
maod did daZabvas moiTxovs, SeiZleba maSinac gauCndes adamians, rodesac igi avad
myofobis gamo sruliad dauZlurebulia anda xangrZlivi muSaobis gamo daqanculi.
swavlis SemTxvevaSi es ase ar aris. raki swavlis mTavari intenci moswavlis Zalebis
ganviTarebisaken aris mimarTuli, sruliad SeuZlebelia, rom mozrdilma, romelic
swavlas xelmZRvanelobs, Segnebulad iseTi amoqmedeba daavalos mas, romelnic amJa
mad, ganviTarebis am safexurze, sruliad ar arian samoqmedod ganwyobilni. winaaRm
deg SemTxvevaSi, igi winaswar iqneboda Tavisi swavlebis srul unayofobaSi darwmuneb
uli. ara, maswavlebeli yovelTvis iZulebuli xdeba, kulturul monapovarTa swored
is formebi miawodos moswavles, romelnic misi amJamindeli saaqtivaciod ganwyobili
Zalebis asamoqmedeblad gamodgebian. maSasadame, is, Tu ras vaswavliT mozards, misi
Zalebis ganviTarebazea damokidebuli. magram, ra Tqma unda ara marto masze, aramed
imazec, Tu ra Zalebis ganviTareba gvainteresebs masSi, ra funqcionaluri SesaZle
blobis, e.i. agreTve imazedac, Tu rogori adamianis aRzrda gvaqvs miznad dasaxuli.
erTi sityviT swavla ori mxriT gansazRvrul process warmoadgens: (Zalebis mxriv,
romelTa aqtivaciis tendencia Cndeba ganviTarebis mocemul safexuze, da) aRmz
rdelis idealis mxriv, romelic swored am Zalebis ganviTarebas Tvlis Rirebulebis
mqoned da ara im Zalebisas.
swavla amisda mixedviT, TiTqos introgenuri qcevis formadac SeiZleba CaTvlil
iyo da eqsterogenuradac, Tumca calcalke igi arc erTs warmoadgens da arc meores.
igi ufro gardamavali formaa qcevis or ZiriTad kategorias Soris; igi gardamavali
safexuria, romelic TamaSis Semdgom unda ganvlos adamianma, raTa Sromis unariT aR
Wurvili adamianis donemde amaRldes.
swavlis am koncefciidan naTlad Cans, Tu raoden cdeboda J a n J a k r u s o an
e . w . T a v i s u f a l i s k o l i s pedagogika, rodesac swavlas TamaSis donemde aqveiTeb
594
dimitri uznaZe
da, anda, meores mxriv, sqolastikuri skola, romelic swavlas mxolod aRmzrdelis
miznebis mixedviT warmarTavda ise, rom mozardis Sinagan SesaZleblobaTa ganviTa
rebis donesa da tendenciebs araviTar angariSs ar uwevda.
skola araa saTamaSo moedani, magram igi arc qarxanaa, sadac adamianebis Zalebs
gansazRvruli produqtebis momzadebas avaleben da, maSasadame, samuSaod mxolod mas
iReben, visac ukve aqvs amisaTvis saWiro Zalebi ganviTarebuli. aqedan naTeli xdeba, Tu
ra principze unda iyos agebuli skolis muSaoba, rogorc Tavisi Sinaarsis, ise meTo
debis mxrivac. rodesac sazogadoebaSi moTxovnileba Cndeba, vTqvaT eleqtromanqa
nebi xdeba saWiro, maSin am moTxovnilebis dasakmayofileblad saTanado morTulobis
qarxanas ageben da iq samuSaod iseT pirebs SearCeven, romelnic am manqanebis warmoe
bisaTvis saukeTesod arian momzadebuli, sawinaaRmdego mdgomareobasTan gvaqvs saqme
swavlis SemTxvevaSi. aq ZiriTadi mizani mozardis Zalebis ganviTarebaa. amitom Tu ro
gori unda iyos yovel mocemul momentSi swavlis Sinaarsi da meTodebi, amis saboloo
gadawyveta mxolod am Zalebis gaTvaliswinebis, e.i. pedagogiuri dasabuTebis Semdeg
SeiZleba. nayofieri Sroma fsiqoteqnikurad dasabuTebul organizacias gulisxmobs,
nayofieri swavla _ pedagogiurad dasabuTebul Sinaarss da organizacias.
amrigad, swavla qcevis Taviseburi formaa, romelic ara Tu TamaSTan an SromasTan
ar SeiZleba iqnas gaigivebuli, aramed arcerTs sxva qcevis formasTan maSin, rodesac
yvela Cven mier dadasaturebuli qcevis forma an introgenur jgufs ekuTvnis da an
eqsterogenurs, swavla orives elementebs Seicavs da amdenad TiToeuli maTganisagan
gansxvavdeba.
595
fsiqologia da pedagogika
fsiqologiis erTerT umniSvnelovanes amocanas pedagogikisa da pedagogis dax
mareba warmoadgens. amas aravin uaryofs, arc pedagogi, arc fsiqologi. miuxedavad
amisa, ar SeiZleba iTqvas, rom dRes sabolood gadawyvetili iyos, Tu ras niSnavs am
SemTxvevaSi daxmareba, ra moeTxoveba fsiqologias, raTa man pedagogikis mimarT Ta
visi movaleoba Seasrulos. xSirad pedagogs ase esmis daxmarebis cneba: rodesac mis
winaSe raime Zneli pedagogiuri sakiTxi dgas _ vTqvaT, Segnebuli disciplinis aRzr
dis sakiTxi _ igi uSualo monawileobis miRebas avalebs fsiqologs am pedagogiuri
sakiTxis gadaWraSi _ TiTqos fsiqologia mowodebuli iyos aswavlos pedagogikas, Tu
rogor unda gadaiWras pedagogiuri sakiTxebi.
xSiria SemTxveva, rom, samwuxarod, fsiqologsac ase esmis pedagogikis mimarT dax
marebis amocana da Cveulebriv ase iqceva, rodesac raime fsiqologiur sakiTxs ikv
levs, mag: nebisyofis sakiTxs, igi miRebuli Sedegebis gadmocemiT rodi kmayofildeba,
aramed pedagogiuri daskvnebis mocemasac cdilobs. es wesi imdenad gavrcelebulia,
rom igi ara marto pedagogiur fsiqologiaSi gvxvdeba, aramed Zalian xSirad zogadi
fsiqologiis kursebsa da saxelmZRvaneloebSic. sakmarisia davasaxeloT Tund prof.
kornilovis redaqciiT gamosuli saxelmZRvanelo, romelSiac TiTqmis yoveli calke
Tavi pedagogiuri daskvnebis CamoTvliT Tavdeba, rom es debuleba yvelasaTvis naTe
li da udavo Seiqnes.
didi SorsmWvreteloba ar aris saWiro, rom kacma gaigos, Tu raoden mcdaria da
SeiZleba mavnebelic daxmarebis cnebis ase gageba. marTlacda udavoa, pedagogiuri
daskvnebi, saidanac ar unda gamomdinareobdnen isini, pedagogikur debulebebs war
moadgenen. maSasadame, rodesac fsiqologi aseT daskvnebs akeTebs, igi fsiqologiis
sazRvrebs tovebs da pedagogikis farglebSi iWreba: igi pedagogikis saqmis gakeTe
bas cdilobs. cxadia, am SemTxvevaSi `pedagogikis Tavis uflebebSi aRdgenis~ Sesaxeb
laparakic zedmetia.
magram esec ar iyos, fsiqologiis mier wamoyenebuli pedagogikuri debulebe
bi, ramdenadac isini fsiqologiuri monacemebidan gamomdinare daskvnebs warmoad
genen, ar SeiZleba principulad, pedagogiurad CaiTvalon. saqme isaa, rom debulebe
bi mxolod fsiqologiur safuZvlebs eyrdnobian, maSin rodesac pedagogikas garda
596
dimitri uznaZe
fsiqologiisa, sxva damxmare mecnierebebic aqvs, imitom, rom misi debulebebi ara
marto fsiqologiuriT, aramed sxva aspeqtebiTac unda iyos dasabuTebuli. fsiqolo
gias, rogorc aseTs, ra Tqma unda, SeuZlebelia es aspeqtebic mxedvelobaSi hqondes
da amitom misi pedagogiuri daskvnebi principulad yovelTvis calmxrivia. mokled,
fsiqologizmi pedagogikaSic mcdar Tvalsazriss warmoadgens da fsiqologiisaTvis
pedagogiuri daskvnebis gamotanis davaleba NniSnavs swored fsiqologizmis Setanas
pedagogikaSi.
aqedan naTeli xdeba, rom pedagogiuri daskvnebis gamotana fsiqologiis saqme ar
aris, Tund es daskvnebi fsiqologiuri monacemebidanac gamomdinareobdnen. aseTi
daskvnebiT fsiqologia rodi exmareba, aramed xels uSlis pedagogikas, dezorienta
cia Seaqvs masSio, ramdenadac sxva mniSvnelovan aspeqtebs, romlebic arsebiTia peda
gogikisaTvis, ugulebelayofinebs. pedagogiuri debulebis SemuSaveba, ra Tqma unda,
mxolod da mxolod pedagogikis saqmea da fsiqologias swored aq evaleba daxmareba
gauwios mas. saqme isaa, rom pedagogiuri debulebis SesamuSaveblad bevri ramaa saWiro
da gansakuTrebiT fsiqologiuri masalac: imisaTvis, rom adamianis aRzrdis warmarT
va SesaZlo gaxdes, saWiroa misi fsiqikis ganviTarebis kanonzomierebas gauwio anga
riSi: pedagogikas iSviaTad aqvs saqme iseT sakiTxTan, romlis warmatebiT gadawyveta
saTanado fsiqologiuri masalis gaTvaliswinebis gareSe SeiZlebodes, pedagogika,
maSasadame, verc erTs aseT sakiTxs ver gadaWris saTanadod Tu mas fsoqlogiuri ma
sala ar eqna xelT, Tu igi moklebil iqna fsiqikis im mxaris kanonzomierebaTa codnas,
romlis aRzrdis sakiTxic dgas amJamad mis winaSe. magram saidan miiRos pedagogikam es
fsiqologiuri masala? visgan unda Seityos man fsiqikuri cxovrebis kanonzomiere
baTa Seasaxeb? rasakvirvelia, mxolod da mxolod im mecnierebebisagan, romelsac
yvelafris amis kvleva evaleba: rasakvirvelia, fsiqologiisagan. pedagogika mets
arafers sTxovs fsiqologias, garda sinamdvilis im sferos fsiqologiur kanonzom
ierebaTa Seswavlisa, romelic misi interesis sagans warmoadgens: pedagogika mxolod
im mxriv sTxovs daxmarebas fsiqologias, rom man swavlaaRzrdis, pedagogiuri pro
cesis calkeuli mniSvnelovani momentebis fsiqologiuri Seswavla awarmoos, da amiT
SesaZlebloba miscesc mas Tavisi pedagogiuri debulebebis SemuSavebisas misTvis
esoden mniSvnelovan fsiqologiur sinamdvilesac Sesaferi angariSi gauwios. fsiqo
logias imas ki ar sTxoven, rom man pedagogiuri debulebis damuSaveba daiwyos Tund
fsiqologiuri debulebebidan gamomdinare pedagogiuri daskvnebis saxiT. ara, mas imas
sTxoven sferos Sesaxeb, romelic aRzrdis mecnierebas _ pedagogikas ainteresebs.
Tu am debulebas mxedvelobaSi viqoniebT, maSin cxadi Seiqneba isic, Tu ra aris e.w.
pedagogiuri fsiqologia, ra amocanebi SeiZleba idges mis winaSe. samwuxarod, xSiria
SemTxveva, rom pedagogiur fsiqologias raRac Tavisebur narev mecnierebad gulisx
597
fsiqologia da pedagogika
moben _ pedagogikadac da fsiqologiadac erTsa da imave dros. es naTlad Cans am mec
nieruli disciplinis Sinaarsidan, rogorc es ukanasknel mis tradiciul kursebSia
mocemuli. rogorc wesi, aq nacadia jer pedagogiuri TvalsazrisiT romelime mniS
vnelovani procesis, mag. angariSis, weris, kiTxvis fsiqologiuri bunebis gaSuqeba
da Semdeg im pedagogiuri debulebis wamoyenebac, romlebic am procesis fsiqologi
idan gamomdinareobs. mokled: aq am procesebis fsiqologiacaa mocemuli da, misgan
gamomdinare pedagogiuri daskvnebis saxiT, pedagogikac. TavisTavad igulisxmeba,
aseTi difuziuri mecniereba ar SeiZleba arsebobdes: pedagogiuri fsiqologia ar
SeiZleba pedagogikadac gadaiqces marto imis gamo, rom igi pedagogiuri Tvalsaz
risiT mniSvnelovan procesebs ikvlevs _ TiTqos fsiqologia, rogorc aseTi, uTuod
praqtikuli TvalsazrisiT arasaintereso procesebs unda swavlobdes. pedagogiuri
fsiqologia, ra Tqma unda, fsiqologiaa da pedagogiuri debulebebis SemuSavebas mas
veravin daavalebs. pedagogiur fsiqologias mxolod imitom ewodeba pedagogiuri,
rom swavlaaRzrdis TvalsazrisiT uSualod mniSvnelovani procesebisa da faqtebis
fsiqologiur kvlevas awarmoebs: igi agrovebs im fsiqologiur masalas, romlis uSua
lo, gaTvaliswinebis gareSec pedagogika Tavis sakiTxebs warmatebiT ver gadswyvetda.
pedagogiuri fsiqologia fsiqologiis is dargia, romelic uSualod samsaxurs uw
evs pedagogikas _ Teoriulsa da praqtikuls _ ramdenadac swored im konkretuli
sakiTxebis fsiqologiur masalas agrovebs, romelic swavlaaRzrdis problemis wre
Si Sedis.
magram uwevs ki Tanamedrove fsiqologia saTanado daxmarebas pedagogikas? aZlevs
igi mas im procesebis, namdvili fsiqologiuri procesebis codnas, romelic mas ain
teresebs? unda iTqvas, rom pedagogika sruliad ar aris kmayofili imiT, rasac mas
fsiqologia awvdis. pedagogiuri fsiqologia didi xania arsebobs, didi xania, rac mas
araerTi pedagogiurad mniSvnelovani procesis fsiqologiis Seswavla ucdia. amis
miuxedavd, pedagogika dRemde ukmayofiloa fsiqologiisa: igi ver gviwevs im daxmare
bas, romelic moeTxovebao.
ra aris amis mizezi? pasuxi cnobilia: tradiciuli fsiqologia abstraqtuli mec
nierebaa; igi warmoadgens ara cocxali, konkretuli adamianis fsiqologias, aramed
misi calkeuli fsiqikuri funqciebis fsiqologias. pedagogikas ki konkretuli ada
mianis, cocxali pirovnebis aRzrdasTan aqvs saqme da, maSasadame, mas am konkretuli,
cocxali arsebis moqmedebis kanonzomierebaTa codna esaWiroeba. fsiqologia, sam
wuxarod, swored amas ver aZlevs mas, vinaidan igi sazogadod yuradRebis, mexsierebis,
warmosaxvis da sxva ganyenebuli funqciebis Sesaxeb awarmoebs kvlevaZiebas da ara
konkretuli, aqtiuri adamianis Sesaxeb. amitom gasagebia, rom pedagogika ukmayofilo
rCeba fsiqologiisa: igi saTanado daxmarebas ver gviwevso.
598
dimitri uznaZe
tradiciuli fsiqologiis es unayofoba SeniSnulia sxva mecnierebebSic, romelT
ac fsiqologiis daxmareba esaWiroeba, gansakuTrebuli xazgasmiT amas jer kidev me19
sauk. bolos aRniSnavdnen da axalis, ufro konkretulisa da ufro nayofieri fsiqolo
giis SemoRebas moiiTxovdnen. sakmarisia, movigonoT dilTais kritika, romelsac igi
eqsperimentuli fsiqologiis mimarT awarmoebda, da mis saxelTan dakavSirebuli moZ
raoba, romelic gansakuTrebiT germaniaSi ganviTarda da axali fsiqologiis _ kult
mecnieruli fsiqologiis (geises-wissenschaftliche Psychologie) dasabuTebas cdilobda.
dRes fsiqologias Zalian kargad aqvs Segnebuli tradiciuli fsiqologiis gan
yenebuli funqcionalizmis, sruli ukmaroba da igi konkretuli, cocxali adamianis
fsiqologiis Camoyalibebas eswrafvis, am mxriv, arsebobs sruli SeTanxmeba ara Tu
fsiqologebs Soris, aramed pedagogikasa da fsiqologias Sorisac. yvela im azrisaa,
rom ganyenebuli usicocxlo mecnierebis adgili cocxali, aqtiuri adamianis fsiqo
logiam unda daikavos, da maSin, kerZod, pedagogikac sakmaris daxmarebas miiRebs
fsiqologiisagan.
amrigad, amocana cxadia da udavo: konkretuli adamianis, aqtiuri pirovnebis
fsiqologia unda Seiqmnas. magram rogor, ra gziTaa es mosaxerxebeli?
dRes xazgasmiT aRniSnaven, rom tradiciuli fsiqologiis ZiriTadi nakli _ misi
ganyenebuloba iqidan gamomdinareobs, rom igi fsiqikas Cveni konkretuli qcevis, Cveni
yoveldRiuri praqtikis gareSe swavlobs (ix. mag. rubinSteinis `zogadi fsiqologiis
safuZvlebi~). maSasadame, saWiroa es mdgomareoba Seicvalos, saWiroa fsiqika aqti
uri adamianis qcevasTan dakavSirebuli iqnes kvleuli da Sedegad cocxali adamianis
konkretul fsiqologiasTan gveqneba saqmeo. unda iTqvas, rom es Sexeduleba mxolod
sanaxevrod aris marTebuli: konkretuli fsiqologiis asagebad fsiqikis marto praq
tikis formebTan dakavSirebiT Seswavla sruliad araa sakmarisi. gana cota viciT Sem
Txveva, rom tradiciuli fsiqologia adamianis praqtikis sxvadasxva formas (swavlas,
TamaSs, Sromas) ikvlevda da amis gamo sruliad konkretuli Sinaarsis fsiqologiad ar
gardaqmnila! saqme marto is ki araa, rom tradiciuli fsiqologia adamianis fsiqikas
Cveni aqtivobis, Cveni praqtikis gareSe ikvlevs. ara. saqme isaa, rom igi adamianis fsiq
ikas cocxali adamianis, aqtiuri subieqtis gareSe ikvlevs, da esaa misi ganyenebulo
bis, misi usicocxlobis ZiriTadi mizezi. amitom, rodesac igi adamianis praqtikis sax
eebis, mag. swavlis an Sromis fsiqologiur Seswavlas hkidebs xels, misi Sedegebi mainc
ganyenebuli, mainc araa konkretuli, mainc usicocxlo rCeba, imitom, rom usubieqto
praqtika araa is praqtika, romelic sinamdvileSi arsebobs; igi ganyenebuli, usicocx
lo `praqtikaa~.
saidan gamomdinareobs tradiciuli fsiqologiis es nakli? ra aris yvela amis
ZiriTadi wyaro? me udavod mimaCnia, rom es is winaswar _ Seumowmeblad aRiarebuli,
599
fsiqologia da pedagogika
tradiciulad ganmtkicebuli azria fsiqikuri mizezobriobis Sesaxeb, romelic dRemde
ganagrZobs batonobas ara marto fsiqologiaSi, aramed yvela im samecniero dargSic,
romelTac fsiqikurTan aqvT saqme, maSasadame, pedagogikaSiac. am azris fesvebi adami
anis azrovnebis winare mecnieruli periodidan momdinareobs da Tavis sakvebs dRe sac
iqidan Rebulobs, im periodidan, rodesac suli damoikidebel metafizikur realobad
iyo cnobili da, rogorc aseTs, mxolod uSualo urTierToba SeeZlo daemyarebina mis
gareT arsebul sinamdvilesTan. suli TavisTavadi damoukidebeli realobaa, romelic
SeiZleba SeuerTdes sxeuls, gaSordes mas, imoqmedos masze da TviTonac miiRos zemo
qmedeba misgano _ fiqrobdnen maSin. mokled: suli uSualo urTierTobaSi imyofeba
gare sinamdvilesTan, igi uSualod ganicdis mis zemoqmedebas da TviTonac uSualod
moqmedebs maszeo.
dRes Cveni mecnierebis ganviTarebis Tanamedrove doneze, ukve aRaravin fiqrobs
seriozulad damoukidebeli, metafizikuri arsis, sulis arsebobis Sesaxeb. dRes
mxo lod empiriulad mocemul gancdebze an sulier faqtebze laparakoben. miuxeda
vad amisa, saocaria, rom Zveli rwmenis sisworeSi _ sulsa da gare sinamdviles Soris
uSualo urTierTobis arsebobis azrSi eWvi aravis Seaqvs, yovel SemTxvevaSi mTeli
tradiciuli fsiqologia Tavidan bolomde isea gagebuli, rom yvela kanonzomiereba,
romelsac igi adasturebs, kvlav wminda uSualobis principis uryeobas gulisxmobs:
yvelaferi, rac fsiqikaSi xdeba, yvelaferi, rac fsiqikurs emarTeba, garedan moqme
di stimulis uSualo zemoqmedebis Sedegs warmoadgens. mokled: stimuli, fizikuri
aqti iqneba igi, Tu fsiqikuri, sul erTia, uSualod moqmedebs fsiqikaze da saTanado
efeqts masSi uSualodve iwvevs.2 mag. erTi warmodgena uSualodaa meoresTan dakav
Sirebuli da es kavSiri kanonzomieri xasiaTisaa: ase vRebulobT cnobil asociaciis
kanonebs; Cveni cnobierebis emocionaluri Sinaarsebi, rogorc wesi, inteleqtualur
SinaarsebTanaa dakavSirebuli: tkbili siamovnebas iwvevs, mware _ usiamovnebas da
a.S. intensiuri gaRizianeba uSualod moqmedebs adamianis yuradrebaze; erTi sityviT,
yoveli cvlileba, romelsac adgili aqvs fsiqikaSi, tradiciuli fsiqologiis rwme
niT, uTuod raime stimulis _ Sinaganis Tu gareganis _ uSualo efeqts warmoadgens
da mis asaxsnelad, maSasadame, araviTari Sua wevri araa saWiro: fsiqika uSualod gan
icdis sinamdvilis zemoqmedebas, uSualod amyarebs masTan urTierTobas, rogorc
TavisTavadi damoukidebeli realoba meore TavisTavad, damoukidebel realobasTan.
amitom tradiciuli empiriuli fsiqologia gverds uqcevs subieqts, pirovnebas, rom
lis iaraRsac fsiqika warmoadgens da fsiqikuri faqtebis an fsiqikuri funqciebis
fsiqologiad iqceva. subieqti mas sruliad ar esaWiroeba imitom, rom fsiqikuri mov
lenebi, misi rwmeniT, uSualo kavSirSi imyofebian sinamdvilesTan. amitom sruliad
bunebrivia, rom tradiciul empiriul fsiqologiaSi aqtiuri subieqtis, pirovnebis
600
dimitri uznaZe
cnebas adgili ara aqvs da igi calke samecniero dargis, qaraqterologiis problemad
iTvleba. empiriuli fsiqologia usubieqto fsiqologias warmoadgens, igi mTliani
cocxali subieqtidan moglejil, maSasadame, ganyenebuli funqciebis fsiqologiad
iqceva.
aqedan gasagebi xdeba isic, Tu ratomaa, rom tradiciuli fsiqologia adamianis
fsiqikas praqtikis mizanSewonili qcevis an moqmedebis gareSe da ara masSi da masTan
dakavSirebiT swavlobs: praqtika cocxali subieqtis, konkretuli pirovnebis, aqti
vobis procesia da, bunebrivia, rom usubieqto fsiqologias igi yuradRebis gareSe
rCeba.
pedagogikas swavlaaRzrdis problemebi aqvs gadasawyveti, problema sruliad
garkveuli, konkretuli adamianuri praqtikisa. bunebrivia, rom uSualobis prin
cipze mdgomi ganyenebuli usubieqto funqciebis fsiqologia saTanado samsaxurs ver
gauwevda mas. saqme isaa, rom fsiqikuri mizezobriobis sakiTxs arsebiTi mniSvneloba
aqvs pedagogikisaTvis, rogorc aRzrdis mecnierebisaTvis. tradiciuli fsiqolo
giis fundamentaluri Secdoma ki, rogorc viciT, swored am sakiTxis gadaWraSi md
gomareobs, saxeldobr, uSualobis principis aRiarebaSi, romelsac igi fsiqologi
uri kauzalobis principad Tvlida. es principi Teoriul pedagogikaSic imTaviTve
uryevi debulebis rols asrulebda. Cveulebriv, ase gulisxmoben: imisaTvis, rom
aRzardo, mis fsiqikaze unda imoqmedo _ mis azrovnebaze, mis nebelobaze, mis emo
ciaze. amitomaa, rom bavSvis fsiqikis TaviseburebaTa codna pirdapir aucilebelia
pedagogikisTviso.
am debulebaSi aseTi azria dafaruli: radganac bavSvis fsiqikaze unda imoqmedo,
cxadia, am fsiqikis TaviseburebaTa gaTvaliswinebaa saWiro; uamisod es zemoqmedeba
nayofieri ver gamodgebao. azri naTelia: aRzrdis procesi fsiqikaze uSualo zemo
qmedebis process warmoadgens. maSasadame, aRzrdis procesSi subieqti an sruliad
ugulebelyofilia, anda igi TviTon fsiqikasTanaa gaigivebuli. magram TavisTavad
igulisxmeba, aRzrdis sagans ara fsiqikuri funqciebi, ara fsiqika sazogadod, aramed
konkretuli adamiani, cocxali aqtiuri pirovneba warmoadgens. ueWvelia, uSualobis
principi pedagogikaSic mavne rols asrulebda. ramdenadac fsiqologia TviTon iyo
am uSualobis principze agebuli. igi, cxadia, pedagogikaSi am principis gaZlierebas
ufro Seuwyobda xels, vidre dasustebas an aRkveTas.
amrigad, tradiciuli fsiqologia, romelic uSualobis principzea agebuli da
amitom ganyenebul, usubieqto fsiqologias warmoadgens, ormxrivaa, meti rom ar vTq
vaT, usargeblo pedagogikisaTvis: igi ver awvdis mas cocxal fsiqologiur masalas
sinamdvilis im sferoebis Sesaxeb, romelic pedagogikas ainteresebs da, garda amisa,
igi aZlierebs masSi uSualobis principidan gamomdinare mavne tendenciebs.
601
fsiqologia da pedagogika
aqedan aseTs, sruliad udavo daskvnas vRebulobT: uSualobis principi unda gaid
evnos Ffsiqologiidan. fsiqikuri mizezobriobis problema ise gadawydes, rom fsiqo
logia cocxali, konkretuli, aqtiuri adamianis fasiqologiad gadaiqces. es imas
niSnavs, rom subieqtis cnebam fsiqologiaSi, mas rom Seefereba, iseTi adgili unda
daikavos: igi safuZvlad unda daedos _ sxva aranakleb mniSvnelovan cnebebTan erTad
_ mTel fsiqologias. usubieqto, ganyenebuli funqciebis fsiqologiam adgili unda
dauTmos subieqtis, moqmedi pirovnebis fsiqologias.
rasakvirvelia, es mxolod im SemTxvevaSi SeiZleba moxdes, Tu fsiqologia Tavis
amosaval wertils dasaxavs ara analizis Sedegad miRebuls sinamdvilis ganyenebul,
nawilobriv mxareebSi, aramed TviTon cocxal, konkretul, mTlianobiTs sinamdvile
Si Tu fsiqologia adamianis calke fsiqikurisa da calke fizikuri mxaris gaTval
iswinebis gziT ki ar wava cocxali adamianis Seswavlis miznisaken, aramed TviTon aq
tiuri subieqtiT daiwyebs, yovel SemTxvevaSi mTlianiT, konkretuliT da am mTlianis
kanonzomierebaTa wvdomas SesZlebs.
magram rogor unda moxdes es? sad, raSi unda daiWiros mecnierulma kvlevam es
mTlianoba, raTa misi konkretuli Seswavla awarmoos?
dRes fsiqologias ukve sruli SesaZlebloba aqvs, garkveuli pasuxi gasces am
sakiTxs. mis gankargulebaSi moipoveba sakmao faqtiuri masala, romelic am mTlianobis
konkretuli mecnieruli kvlevis ueWvel SesaZleblobasa da nayofierebas amowmebs.
Cven mxedvelobaSi gvaqvs ganwyobis fsiqologia, romelmac ganwyobis saxiT, mTliani,
aqtiuri subieqtis konkretuli mecnieruli kvlevis sagnad gadaqceva moaxerxa da amiT
damarwmuneblad daamtkica, rom sruliad araa aucilebeli, fsiqologia uTuod iSua
lobis debulebaze iyos agebuli da imTaviTve, principulad, ganyenebul mecnierebas
warmoadgendes. ganwyobis fsiqologiam gviCvena, rom SesaZlebelia namdvili mecni
eruli fsiqologia cocxali aqtiuri subieqtis fsiqologia iyos.3 man daamtkica, rom
ganwyobis cnebas am SemTxvevaSi gadamwyveti rolis Sesruleba SeuZlia, ramdenadac
es cneba Tavis Sinaarsad iRebs ara romelime nawilobriv moments _ fsiqikurs, an
fiziologiurs, aramed TviTon subieqts, rogorc mTlianis, garkveul mocemulobas,
da amiT igi mTlianobis kanonzomierebaTa uSualo Seswavlis SesaZleblobas hqmnis.
gansakuTrebiT aRsaniSnavia, rom ganwyobis cnebaSi orive kardinaluri momentia
mocemuli, romelic konkretuli fsiqologiis asagebad da, maSasadame, sxvaTa Soris,
pedagogikis moTxovnilebaTa dasakmayofilebladac aucileblad aris cnobili _
pirovnebis momenti da praqtikis momenti. marTlacda, ganwyoba mTlianobiTi bunebis
faqtia, igi aqtiuri subieqtis, rogorc mTelis, daxasiaTebaa. magram imave dros igi
am aqtiuri subieqtis samoqmedod mzadyofnasac niSnavs. maSasadame, ganwyobis cnebaSi,
orive momenti erTad igulisxmeba moqmedebac da aqtiuri pirovnebac. aqedan cxadia,
602
dimitri uznaZe
rom ganwyobis fsiqologiisaTvis pirovnebisa da aqtiobis anu moqmedebis cneba prin
cipulad aris urTierTTan dakavSirebuli da misTvis TavisTavad igulisxmeba, rom
namdvil mecnierul fsiqologiaSi orive es cneba _ pirovneba da moqmedeba _ fuZem
debel rols asrulebs.
amrigad, Cven vxedavT, rom ganwyobis cnebaze agebul fsiqologias gansakuTrebu
li daxmarebis gaweva SeuZlia yvela im mecnierebisaTvis, romelsac swored pirovnebis
aqtiobasTan aqvs saqme, pirvel rigSi, rasakvirvelia, pedagogikisaTvis.
magram ganwyobis fsiqologias ara marto imitom SeuZlia namdvili daxmarebis gaw
eva pedagogikisaTvis, rom igi aqtiuri pirovnebis, konkretuli adamianis fsiqologias
warmoadgens. ara! arsebobs sabuTebi vifiqroT, rom garda amisa mas, rogorc swored
ganwyobis fsiqologias, specifikuri mniSvnelobac aqvs pedagogikisaTvis. saqme isaa,
TviTon ganwyobis cnebas aqvs gansakuTrebuli pedagogiuri Rirebuleba, imdenad gan
sakuTrebuli, rom momavalSi igi albaT pedagogikis erTerT fundamentalur cnebad
gadaiqceva. aRzrda, swavla, ganviTareba _ yvelaferi es iseTi procesebia, rom maT
gasagebad arafers imdeni mniSvneloba ara aqvs, ramdenic ganwyobis cnebas da es imi
tom, rom adamianis aRzrdis procesi ar SeiZleba gansakuTrebiT intimur kavSirSi ar
imyofebodes mis ganwyobasTan.
Tu ra rols asrulebs ganwyoba aRzrdis procesSi, amis gageba namdvili aRzrdis
udavo faqtebis dakvirvebiTa da analiziT SeiZleba. marTlacda, rasakvirvelia, yov
elTvis yofilan da dResac arseboben niWieri aRmzrdelebi da kargi maswavleblebi,
romelTac Tavis praqtikul pedagogiur muSaobaSi mniSvnelovani warmateba hqoniaT.
aseTi SemTxvevebi mSvenier masalas iZlevian namdvili pedagogiuri kvlevaZiebisaT
vis. xom udavoa, rom aq yvelgan swori pedagogiuri zemoqmedebis faqtebTan gvaqvs
saqme. raSi mdgomareobs am zemoqmedebis siswore, saxeldobr, riT aRwevs aRmzrdeli
aseT warmatebas Tavis muSaobaSi, es mas, rogorc wesi, arc ki aqvs sagangebod gaazre
buli da amitom, rodesac mas amis Sesaxeb ekiTxebiT, igi swori pasuxis mocemas ver
axerxebs: faqtis Sesaxeb mas angariSis mocema advilad SeuZlia. magram ras emyareba es
faqti, ratom aris igi aseTi, es ukve Teoriis saqmea da swori Teoriis micema yvelas
ar SeuZlia, miuxedavad imisa, rom igi rogorc praqtikosi sayuradRebo Sedegebs aR
wevs. imisaTvis, rom swori pedagogiuri zemoqmedebis safuZvlebi moinaxos, saWiroa
am saqmes pedagogikurma Teoriam mohkidos xeli. pedagogikis saqme swored esaa.4 WeS
maritebis wyaro praqtika da mecniereba amis Teoriaa, amis ganzogadebaa.
da ai, warmatebiTi pedagogiuri praqtikis faqtebi rom gavaanalizoT, Cven vnaxavT,
rom am SemTxvevaSi pedagogi arasdros iseT zomebs ar mimarTavs, rom, pirvel rigSi,
TviTon mozardis pirovneba ar hqondes mxedvelobaSi. pedagogiuri taqti mas nebas
ar aZlevs, pirovneba, rogorc mTlianoba, ganze dastovos da uSualod mis fsiqikaze
603
fsiqologia da pedagogika
awarmoos zemoqmedeba. arsebobs sabuTebi, romlebic gvafiqrebinebs, rom saTanado
ganwyobis Seqmna am SemTxvevaSi gadamwyvet rols asrulebs. warmatebiTi pedagogikuri
praqtikis magaliTebi naTlad mowmobs, rom yovel SemTxvevaSi uSualobis principi ar
udevT maT safuZvlad: pedagogi fsiqikaze _ azrovnebaze, Tu emociaze _ rodi moq
medebs uSualod, aramed, pirvel rigSi, mozardis pirovnebaze da misi fsiqikuri ganvi
Tarebis SesaZleblobas uwinares yovlisa amiT uzrunvelyofs.
pedagogikas cocxali aqtiuri pirovnebis fsiqologia gauwevs namdvil daxmarebas
_ es udavoa. magram aseTi fsiqologia Tavisi sruli saxiT jer kidev momavlis saqmea.
maSasadame, SeiZleba ifiqros vinmem, pedagogikam am axali fsiqologiis Camoyalibebas
unda ucados; xolo sanam es moxdebodes, Tavi unda Seikavos da saWiro daxmarebisaT
vis arsebul fsiqologiur mecnierebas ar unda mimarTos.
magram aseTi daskvna udavod Semcdari iqneboda. saqme isaa, rom fsiqologia mec
nierebaa, da tradiciuli, klasikuri fsiqologia am mecnierebis ganviTarebis erT
erT safexurs warmoadgens. es ki imas niSnavs, rom igi araviTar SemTxvevaSi mxolodRa
SecdomaTa Tavyrilobad ar SeiZleba CaiTvalos. fsiqologia Tavisi ganviTarebis
procesSi, rasakvirvelia win midioda da Cveni droisaTvis man imdeni mniSvnelovani
dakvirveba daagrova, rom Semdgomi ganviTarebisaTvis misi principuli gadaxaliseba
Seiqna aucilebeli. ra Tqma unda, es gadaxalisebis sakiTxi ar dadgeboda, rom fsiqo
logia ase ar gazrdiliyo da ganviTarebuliyo da misi dagroveba Zvels principulsa
da meTodologiur CarCoebSi SeuZlebeli ar gamxdariyo.
mokled, klasikuri fsiqologia araerTs Zvirfas dakvirvebas, araerT sagulisxmo
debulebas, araerT `WeSmaritebis marcvals~ Seicavs da, rasakvirvelia, masze xelaRe
biT uaris Tqma didi Secdoma iqneboda. pedagogikas mainc bevri ram SeuZlia Zvel
fsiqologiaSi, rac uTuod gamosadegi iqneboda misTvis.
magram aseTi daskvna uTuod Semcdari iqneboda. saqme isaa, rom sakmarisi fsiqolo
giuri ganaTleba unda hqondes, rom man SesZlos fsiqologiis mdidar masalaSi sworad
garkveva da iq swored imis danaxva, rac marTla sasargebloa misTvis. dResdReobiT
ki, samwuxarod, pedagogika da pedagogi am mxriv unugeSo mdgomareobaSi imyofeba:
fsiqologiuri momzadebis dabali donis gamo, man arc ki icis, Tu ras warmoadgens
fsiqologia ganviTarebis Tanamedrove etapze, da ra aris masSi iseTi, risi gamoyene
bac marTla sasargeblo iqneboda. mokled: man ar icis sakmarisad fsiqologia da, maSa
sadame, verc gamoiyenebs mas. fsiqologia misTvis usargeblo mecnierebaa, magram imi
tom ki ara, rom igi marTla aseTia obieqturad, aramed imitom, rom Mmas saTanadod ver
iyeneben. rasakvirvelia, tradiciuli, ganyenebuli, usicocxlo fsiqologia princi
pulad SeuZlebelia sakmarisad akmayofilebdes pedagogikis moTxovnilebebs, magram
es mdgomareoba ar Seicvleba arc maSin, rodesac Zveli fsiqologiis adgils axali
daiWers, Tu pedagogs fsiqologiuri momzadebis done igive darCeba.
604
dimitri uznaZe
amrigad, fsiqologiisa da pedagogikis urTierToba ori damoukidebeli mec
nierebis urTierTobaa: fsiqologia mxolod fsiqologiur kvlevas awarmoebs da ped
agogika _ pedagogiurs. daxmareba, romelsac fsiqologia unda uwevdes pedagogs,
principulad SeiZleba mxolod imaSi mdgomareobdes, rom jer erTi igi (fsiqologia)
swor fsiqologiur cnobebs awvdis pedagogs, romelsac sazogadod, fsiqikasTan aqvs
saqme da romlisTvisac aseTi cnobebi yovelTvis aucilebelia, da, meore, im sakiTxebis
fsiqologiur masalas amzadebs, romelic swored pedagogikis uSualo interesebs
exeba. magram, meores mxriv, pedagogikas uwevs daxmarebas fsiqologia: pedagogiuri
zegavlenis warmatebiTi praqtika da misi swori Teoria adamianis fsiqikuri ganvi
Tarebis safuZvlbs gvacnoben da amiT fsiqologiis erTerTi ZiriTadi problemis
_ fsiqikuri ganviTarebis problemis _ gadawyvetaSi monawileoben. fsiqologia da
pedagogika ori damoukidebeli mecnierebaa, magram isini mowyvetili rodi arian urTi
erTs: isini exmarebian da avseben erTmaneTs.
1. Энгельc, Диалектика природы, стр. 68
2. ix. ufro dawvrilebiTi Cemi `zogadi fsiqologia~ gv. 3440 da ganwyobis Teo riis ZiriTadi
debulebebi _ universitetis Sromebi. t. 19.
3. ix. d. uznaZe, `zogadi fsiqologia~. ix. agreTve _ ganwyobis Teoriis ZiriTadi debulebebi.
universitetis Sromebi, t. 19.
4. es debuleba 30 wlis winaT maqvs dasabuTebuli Cems `eqsperimentuli pedagogikis Sesaval
Si~.