Eυρωπαϊκός Πολιτισμός

Ελληνική Μυθολογία

Συγγραφική ομάδα: Πουτού-Ξυλά�Kυριακή,�Φιλόλογος

�����������������������������������������Mαυροειδή-Aλεξάκη�Aμαλία,�Φιλόλογος�A´ Tοσιτσείου�Λυκείου�Eκάλης

�����������������������������������������Φαφαλιού-Kορρέ�Mαριάννα,�Φιλόλογος�A´ Tοσιτσείου�Λυκείου�Eκάλης

Παραγωγή: M. PΩMANOΣ E.Π.E.

ΑΘΗΝΑ 2012

Ευρωπαϊκός

Πολιτισμός

Η ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

(έτος ιδρύσεως 1836)

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

Ευρωπαϊκός Πολιτισμός

πό τα πολύ πολύ παλιά χρόνια στην Ευρώπη κατοικούσαν διάφοροι λαοί. Οι λαοί

αυτοί προόδευσαν σιγά σιγά. Έμαθαν να καλλιεργούν τη γη, να ταξιδεύουν στη

θάλασσα, να χτίζουν σπίτια και να κατασκευάζουν εργαλεία, όπλα και έπιπλα.

Άρχισαν ακόμη να λατρεύουν θεούς, να ορίζουν νόμους, να δημιουργούν αγάλματα,

ζωγραφιές, ποιήματα και τραγούδια: δημιούργησαν, δηλαδή, πολιτισμό.

Κάθε λαός ανέπτυξε τον δικό του πολιτισμό. Καθώς όμως οι λαοί έρχονταν σε

επικοινωνία μεταξύ τους, έπαιρναν ο καθένας στοιχεία από τους πολιτισμούς των

άλλων λαών. Έτσι με το πέρασμα των αιώνων αναπτύχθηκε στην Ευρώπη ένας

πολιτισμός που είχε χαρακτηριστικά από τους πολιτισμούς των διαφόρων λαών. Ο

πολιτισμός αυτός είναι ο Ευρωπαϊκός Πολιτισμός.

Από πολύ νωρίς οι Έλληνες κατοίκησαν τη χώρα που ονομάζεται Ελλάδα,

εξαπλώθηκαν όμως και σε άλλες περιοχές, δυτικά και ανατολικά. Ο πολιτισμός που

ανέπτυξαν οι Έλληνες είναι από τους πρώτους και τους πιο σπουδαίους της

Ευρώπης.

Μύθοι και Μυθολογία

Όλοι οι άνθρωποι έχουν την επιθυμία να μαθαίνουν όσα συμβαίνουν γύρω τους και

να μπορούν να τα εξηγούν. Στα πολύ παλιά χρόνια οι άνθρωποι ήξεραν πολύ λιγότερα

πράγματα για τον κόσμο και τη φύση από όσα ξέρουμε εμείς σήμερα. Προσπαθούσαν

λοιπόν να εξηγήσουν όσα τους προκαλούσαν θαυμασμό και απορία πλάθοντας με τη

φαντασία τους διάφορες ιστορίες. Τις ιστορίες αυτές τις λέμε μύθους. Όλοι οι μύθοι

μαζί αποτελούν τη μυθολογία.

Στο βιβλίο αυτό θα γνωρίσουμε μύθους από την ελληνική μυθολογία. Ιστορίες

δηλαδή, που φαντάστηκαν οι αρχαίοι Έλληνες, για να εξηγήσουν πώς έγινε ο

κόσμος: ο ουρανός, η θάλασσα, η γη, τα ζώα και τα φυτά, ο ήλιος, τα αστέρια, οι θεοί

και οι άνθρωποι. Ιστορίες που έπλασαν για τους θεούς τους και για κάποιους

ανθρώπους ξεχωριστούς, που έκαναν μεγάλα κατορθώματα, τους ήρωες.

Σπουδαίοι ποιητές, ζωγράφοι και γλύπτες από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα,

εμπνεύστηκαν από τους μύθους αυτούς και δημιούργησαν έργα, που μας βοηθούν να

γνωρίσουμε καλύτερα και εμείς τις ιστορίες αυτές και να χαρούμε την ομορφιά τους.

Α

Ο μύθος της Ευρώπης

Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν πλάσει ένα μύθο για την Ευρώπη. Έλεγαν πως ήταν μια

όμορφη βασιλοπούλα, κόρη του βασιλιά της Φοινίκης. Μια μέρα που έπαιζε με τις

φίλες της σε μια ακρογιαλιά, την είδε από ψηλά ο θεός Δίας και την ερωτεύτηκε.

Αμέσως μεταμορφώθηκε σε έναν όμορφο λευκό ταύρο, την πλησίασε ήρεμα και

γονάτισε στα πόδια της. Η Ευρώπη ξεγελάστηκε από την ομορφιά και τη γαλήνη του

ζώου, το χάιδεψε, το στόλισε με λουλούδια και κάθισε στη ράχη του. Ο ταύρος τότε

σηκώθηκε απότομα και άρχισε να τρέχει γρήγορα. Πατώντας στη θάλασσα έφτασε

στην Κρήτη. Εκεί πήρε τη θεϊκή μορφή του, παντρεύτηκε την Ευρώπη και γέννησαν

τρεις γιους. Ο ένας, ο Μίνωας, έγινε αργότερα ο βασιλιάς του νησιού.

Μετά από πολλά χρόνια βρήκε την Ευρώπη ο αδελφός της, ο Κάδμος. Την πήρε

μαζί του στη Θήβα και για να τιμήσει την αδελφή του έδωσε το όνομά της σε όλη τη

γύρω περιοχή. Από εκεί το όνομα απλώθηκε σε όλη την ήπειρο, που ονομάστηκε

Ευρώπη.

Η αρπαγή της Ευρώπης.

Έτσι τη φαντάστηκαν

καλλιτέχνες που έζησαν

σε άλλη εποχή και σε

άλλο τόπο ο καθένας.

TI ΘA MAΘOYME

•Πώς�παρίσταναν�τους�θεούςκαι�τι�πίστευαν�για�αυτούς;

• Τι�ήταν�οι�ήρωες�και�ποιοι�ήταν�οι�σπουδαιότεροι�από�αυτούς;

• Ποιους�άθλους�έκανε�ο�Ηρακλής;

• Ποιοι�ήταν�οι�θεοί�των�αρχαίων�Ελλήνων;

• Ποιο�μύθο�έπλασαν�για�την�Ευρώπη;

• Τι�πίστευαν�οι�αρχαίοιΈλληνες�για�τη�δημιουργία�του�κόσμου;

•Ποιους�μύθους�έπλασαν�για�τη�δημιουργία�των�ανθρώπων;

Ε Υ Ρ

Σήμερα στην Ευρώπη κατοικούν πολλοί λαοί.

Στα αρχαία χρόνια οι λαοί της Ευρώπης ήταν

πολύ λιγότεροι. Ανάμεσα σε εκείνους ήταν

και οι Έλληνες, που έπλασαν πολλούς μύ-

θους για θεούς και ήρωες.

Οι αρχαίοι Έλληνες έκαναν πολλά ταξίδια

μακρινά και γνώρισαν πολλές περιοχές της

Ευρώπης.

Για τα ταξίδια τους και τις περιπέτειες που

είχαν σε αυτά μας μιλούν διάφοροι μύθοι.

Ατλαντικός

Ωκεανός

Α Φ Ρ Ι Κ Η

Τις απαντήσεις στα παραπάνω αλλά και σε άλλα πολλά ερωτήματα

θα αναζητήσουμε στις επόμενες σελίδες του βιβλίου.

•Πώς�τελείωσε�ο�Τρωικός�πόλεμος;

• Γιατί�πολέμησαν�οι�Έλληνες�με�τους�Τρώες�και�ποιοι�πολεμιστές�ξεχώρισαν;

• Ποιος�αρχαίος�ποιητής�ύμνησε�τον�Τρωικό�πόλεμο�καιτον�γυρισμό�του�Οδυσσέα;

• Ποιες�ήταν�οι�περιπέτειεςτου�Οδυσσέα;

• Ποιος�ήταν�ο�Ιάσονας,�ο�αρχηγός�της�Αργοναυτικήςεκστρατείας;

•�Ποια�ήταν�τα�κατορθώματατου�Θησέα;

• Ποια�είναι�η�ιστορία�της�Δανάης�και�του�Περσέα;

Ω Π Η

Ε Λ Λ Α Δ Α

Μ ε σ ό γ ε ι ο ς Θ ά λ α σ σ α

Εύξεινος Πόντος

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ

88

Eνότητα 1η

Γιγαντομαχία. Ένας Γίγαντας

κρατάει έναν τεράστιο βράχο,

έτοιμος να τον πετάξει

στους θεούς. Κάτω δεξιά η Γη

παρακολουθεί τη μάχη

με ανησυχία. Οι αρχαίοι

φαντάστηκαν τη Γη

σαν μια γυναίκα. Τα τέσσερα

άλογα επάνω δεξιά

στην εικόνα είναι από

το άρμα του θεού Ήλιου,

που παρακολουθεί

τη σκηνή από ψηλά.

Ο Όλυμπος,

το πιο ψηλό βουνό

της Ελλάδας,

η κατοικία

των θεών.

99

Οι Έλληνες πίστευαν ότι η πιο αρχαία θεότητα ήταν η Γη ή Γαία, όπως την έλεγαν. Από

αυτήν δημιουργήθηκαν τα βουνά, οι θάλασσες και ο ουρανός. Έπειτα δημιουργήθηκαν

οι Τιτάνες, οι Κύκλωπες και οι Γίγαντες και τέλος οι Θεοί. Οι Θεοί κάποτε πολέμησαν με

τους Τιτάνες και τους Γίγαντες για την κυριαρχία του κόσμου. Οι αγώνες αυτοί ονομά-

στηκαν Τιτανομαχία και Γιγαντομαχία.

Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ – ΟΙ ΘΕΟΙ

Μια θεά παλεύει

με έναν Γίγαντα, μεγάλο και

δυνατό. Παρατηρούμε ότι

τα πόδια του καταλήγουν σε φίδια.

Οι Τιτάνες Κρόνος και Ρέα.

10

Η δημιουργία του κόσμου – Οι θεοί

Στην αρχή δεν υπήρχε τίποτε, μόνο το Χάος.

Έπειτα γεννήθηκε η Γη κι από αυτήν τα βουνά,

η θάλασσα και ο ουρανός με τον ήλιο και τα

αστέρια.

Η Γη γέννησε πολλά παιδιά: τους Τιτάνες,

τους Κύκλωπες, τους Γίγαντες. Όλοι ήταν

πελώριοι και τρομερά δυνατοί. Οι Τιτάνες

Κρόνος και Ρέα γέννησαν τους θεούς. Κάποτε

οι θεοί πολέμησαν με τους Τιτάνες και τους

Γίγαντες, ώσπου τελικά τους νίκησαν. Ύστερα

από τη νίκη τους αυτή οι θεοί έγιναν κύριοι του

κόσμου.

Οι Έλληνες πίστευαν πως υπήρχαν πολλοί

θεοί. Τους φαντάζονταν να μοιάζουν στη μορφή

με ανθρώπους και να αισθάνονται και αυτοί

χαρά, λύπη, αγάπη, μίσος, θυμό, ζήλια ακριβώς

όπως οι άνθρωποι. Οι θεοί όμως ήταν αθάνατοι,

αγέραστοι, ωραίοι και παντοδύναμοι. Μπορούσαν να σηκώνουν βουνά, να πετάνε από

τον έναν τόπο στον άλλο, να αλλάζουν μορφή, να παρουσιάζονται στους ανθρώπους

ξαφνικά και να χάνονται. Όλοι κατοικούσαν σε λαμπρά παλάτια στην κορυφή του

Ολύμπου, του πιο ψηλού βουνού της Ελλάδας. Εκεί υπήρχε αιώνια καλοκαιρία,

λιακάδα και γαλανός ουρανός. Οι θεοί χαίρονταν τη ζωή τους, έπιναν το θεϊκό ποτό,

το νέκταρ, και έτρωγαν το θεϊκό φαγητό, την αμβροσία.

Οι πιο σπουδαίοι θεοί ήταν δώδεκα: ο Δίας, η Ήρα, ο Ποσειδώνας, ο Απόλλωνας,

η Αθηνά, ο Άρης, η Άρτεμη, η Αφροδίτη, ο Ερμής, ο Ήφαιστος, η Δήμητρα, η Εστία.

Ένας δυνατός θεός, που δεν κατοικούσε όμως στον Όλυμπο, ήταν ο Πλούτωνας, ο

θεός του Άδη και των νεκρών. Το βασίλειό του ήταν βαθιά στη γη. Ήταν αδελφός του

Δία και του Ποσειδώνα. Κάποτε τα τρία αδέλφια μοίρασαν τον κόσμο μεταξύ τους. Ο

Δίας πήρε τη Γη, ο Ποσειδώνας τη Θάλασσα και ο Πλούτωνας τον Κάτω Κόσμο.

Ένας φοβερός Γίγαντας ήταν ο Εγκέλαδος.

Καθώς τον πολεμούσε η θεά Αθηνά,

του πέταξε ένα ολόκληρο νησί, τη Σικελία,

και τον καταπλάκωσε. Ο Εγκέλαδος μούγκριζε

και έβγαζε φωτιές από το στόμα του:

τότε η γη τρανταζόταν και από το ηφαίστειο

της Σικελίας, την Αίτνα, έβγαινε καπνός και

λάβα. Έτσι εξηγούσαν οι αρχαίοι

τους σεισμούς και τις εκρήξεις των ηφαιστείων.

ΜΙΑ ΘΕΪΚΗ ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΗ ΣΤΟΝ ΟΛΥΜΠΟΟ Ήφαιστος, αρχίζοντας από δεξιά, κερνούσε τους αθάνατους θεούς με γλυκό νέκταρ, και τότε όλοι τουςξέσπασαν στα γέλια, καθώς τον έβλεπαν να λαχανιάζει, σέρνοντας το ποδάρι του. Όλη την ημέρα, ώσπου να δύσειο ήλιος, οι θεοί έτρωγαν και έπιναν κι ο Απόλλωνας κρατούσε τη γλυκιά κιθάρα, κι οι Μούσες τραγουδούσαν με τηνωραία τους φωνή. Κι όταν πια έδυσε το λαμπρό φως του ήλιου, καθένας πήγε να κοιμηθεί στο παλάτι του, που τουείχε χτίσει ο Ήφαιστος, ο ξακουστός τεχνίτης.

Όμηρος, ΙΛΙΑΔΑ, Α στ. 596-608 (διασκευή)

11

αικάτι ακόμη...

ΚΚ

Πώς λάτρευαν οι Έλληνες τους θεούς τους

Οι Έλληνες λάτρευαν τους θεούς

τους σε ναούς, σε μαντεία και σε άλλους

ιερούς τόπους. Τους ναούς στόλιζαν με

αγάλματα θεών. Πίστευαν ότι οι θεοί

μπορούσαν να τους βοηθήσουν, γι’ αυτό

προσεύχονταν σε αυτούς, τους θυσίαζαν

ζώα, τους προσέφεραν καρπούς και ορ-

γάνωναν γιορτές για να τους τιμήσουν.

Πήγαιναν επίσης στα μαντεία, όπου πί-

στευαν ότι μπορούσαν να μάθουν τι θα

συμβεί στο μέλλον, ποια είναι η θέληση

των θεών και τι πρέπει να κάνουν. Πολύ

σπουδαία μαντεία υπήρχαν στη Δω-

δώνη, όπου λάτρευαν τον Δία, και στους

Δελφούς· εκεί λάτρευαν τον θεό Απόλ-

λωνα. Υπήρχαν ακόμη ιεροί τόποι, ολό-

κληρες δηλαδή περιοχές αφιερωμένες

σε κάποιο θεό, όπως η Ολυμπία, που

ήταν αφιερωμένη στον Δία και η Επίδαυ-

ρος στον θεό Ασκληπιό.

Όλυμπος

Δελφοί

ΟλυμπίαΕπίδαυρος

Αθήνα

Δήλος

Δωδώνη

ΚΡΗΤΗ

Αιγαίο

ΠέλαγοςΙόνιο

Πέλαγος

Το ιερό της Ολυμπίας (αναπαράσταση).

Το μαντείο

των Δελφών

(αναπαράσταση).

Ο Παρθενώνας,

ο πιο φημισμένος ναός

της Ελλάδας. Ήταν αφιερωμένος

στη θεά Αθηνά και βρίσκεται

στην Ακρόπολη των Αθηνών.

Οι πιο σπουδαίοι

ιεροί τόποι

στην αρχαία Ελλάδα.

12

ΔΙΑΣ ΚΑΙ ΗΡΑ

Ο Δίας ή Ζευς ήταν ο πρώτος από όλους τους θεούς.

Ήταν πατέρας θεών και ανθρώπων και κυβερνούσε τον

κόσμο.

Ο Δίας ήταν από όλους ο πιο δυνατός. Με μία μόνο

κίνηση του φρυδιού του μπορούσε να συνταράξει τον

Όλυμπο, το μεγάλο βουνό. Τότε θεοί και άνθρωποι

υποτάσσονταν στο θέλημά του. Έστελνε στη γη τους

ανέμους, τα σύννεφα, τους κεραυνούς. Τιμωρούσε τους

άδικους, ευεργετούσε τους δίκαιους και προστάτευε

τους ξένους.

Ο Δίας κρατούσε το σκήπτρο, σύμβολο βασιλικό, και

τον κεραυνό. Ιερό πουλί είχε τον αετό.

Γυναίκα του Δία ήταν η θεά Ήρα, η βασίλισσα του

Ολύμπου. Ήταν πολύ όμορφη και από όλους σεβαστή.

Προστάτευε τον γάμο και την οικογένεια.

Η Ήρα, πλούσια ντυμένη, φοράει

διάδημα στο κεφάλι της και

κρατάει στο χέρι

σκήπτρο.

Ο Δίας και η Ήρα κάθονται

σε θρόνο στολισμένο.

Μπροστά τους στέκεται η Ίρις,

η φτερωτή ταχυδρόμος των θεών,

και δεξιότερα η Αθηνά.

Ο Δίας, βασιλιάς του κόσμου,

κρατά το σκήπτρο με το ένα χέρι

και τον κεραυνό με το άλλο.

Οι θεοί του Ολύμπου

13

Η Ρέα δίνει στον Κρόνο μία πέτρα,

για να την καταπιεί, αντί για το μωρό Δία.

αικάτι ακόμη...

ΚΚ

Ο Δίας γίνεται βασιλιάς του κόσμου

Πατέρας του Δία ήταν ο Κρόνος και μητέρα του η Ρέα. Ο Κρό-

νος ήταν βασιλιάς του κόσμου, ήξερε όμως πως μια μέρα κάποιο

από τα παιδιά του θα του πάρει την εξουσία. Για να μη συμβεί αυτό,

ο Κρόνος κατάπινε τα παιδιά μόλις γεννιόνταν. Η Ρέα όμως λυπό-

ταν πολύ που έχανε τα παιδιά της. Αποφάσισε, λοιπόν, να ξεγελά-

σει τον άνδρα της και να σώσει το τελευταίο τους παιδί, τον Δία.

Μόλις αυτός γεννήθηκε, η Ρέα έδωσε στον Κρόνο για να καταπιεί

μια πέτρα τυλιγμένη σαν να ήταν μωρό. Το παιδί το έκρυψε στη

σπηλιά ενός βουνού της Κρήτης, όπου το φρόντιζαν οι Νύμφες*.

Όταν ο Δίας μεγάλωσε, πάλεψε με τον Κρόνο, τον νίκησε κι απε-

λευθέρωσε τα αδέλφια του, που ο Κρόνος είχε καταβρο χθίσει. Με

τη βοήθειά τους ο Δίας πολέμησε τους Γίγαντες και τους Τιτάνες

κι όταν τους νίκησε, πήρε την εξουσία.

Το κέρας της Αμάλθειας

Όσο έμενε κρυμμένος στη σπηλιά, ο Δίας τρεφόταν με το γάλα

μιας κατσίκας, της Αμάλθειας. Μια μέρα παίζοντας έβγαλε κατά

λάθος το ένα της κέρατο και, για να την παρηγορήσει, της υπο-

σχέθηκε πως θα είναι πάντα γεμάτο με άφθονους καρπούς. Από

τότε το «κέρας της Αμάλθειας» έγινε το σύμβολο της αφθονίας.

Ο μικρός Δίας πίνει από ένα πολύ

μεγάλο κέρατο, που του προσφέρει

μία Νύμφη. Δέντρα, πουλιά και ζώα

συμπληρώνουν την εικόνα.

Ο Δίας κρατάει

τον κεραυνό στο ένα χέρι

και το βασιλικό σκήπτρο

στο άλλο.

* Νύμφες: ήταν�κόρες�θεού,πανέμορφες�και�αθάνατες.Ζούσαν�στα�δάση,�στα�λιβάδια,�στις�σπηλιέςτων�βουνών�ή�στις�πηγές�των�ποταμών.

14

ΑΘΗΝΑ

Η Αθηνά ήταν η θεά της σοφίας και των τεχνών.

Προστάτευε τους ποιητές, τους ρήτορες, τους

φιλοσόφους και όλους τους τεχνίτες. Ιδιαίτερα

προστάτευε τις γυναίκες όταν ύφαιναν, έπλεκαν

και γενικά ασχολούνταν με τις δουλειές του

σπιτιού. Βοηθούσε επίσης τους μεγάλους ήρωες

στους αγώνες τους. Ιερό φυτό της Αθηνάς ήταν η

ελιά και σύμβολό της η κουκουβάγια.

Η Αθηνά ήταν κόρη του Δία. Είχε γεννηθεί με

έναν πολύ παράξενο τρόπο: μια ημέρα που ο Δίας

είχε πολύ δυνατό πονοκέφαλο, ζήτησε από τον

Ήφαιστο να του δώσει ένα δυνατό χτύπημα στο

κεφάλι με το πελέκι του. Αμέσως τότε

πετάχτηκε από μέσα μια πανέμορφη

πάνοπλη κόρη, η Αθηνά.

Η γέννηση της Αθηνάς από το κεφάλι

του Δία. Τη σκηνή παρακολουθούν

έκπληκτοι από αριστερά ο Ποσειδώνας

και μια άλλη θεά. Από δεξιά

η Ειλείθυια* και πιο πίσω ο Άρης.

Οι καλλιτέχνες παρίσταναν συνήθως

την Αθηνά να κρατάει δόρυ

και να φοράει περικεφαλαία.

* Ειλείθυια:ήταν�κόρη�του�Δία�και�της�Ήρας.Βοηθούσε�τις�γυναίκες�στη�γέννηση�των�παιδιών�τους.

Νόμισμα της Αθήνας

με παράσταση

κουκουβάγιας και φύλλα ελιάς.

15

αικάτι ακόμη...

ΚΚ

Πώς πήρε το όνομά της η Αθήνα

Οι Αθηναίοι λάτρευαν τη θεά Αθηνά στην Ακρόπολη. Εκεί της είχαν αφιερώσει έναν περίφημο ναό, τον Παρ-

θενώνα. Η Αθηνά ήταν η προστάτιδα της πόλης τους, από αυτήν μάλιστα έλεγαν ότι πήρε το όνομά της.

Κάποτε η Αθηνά και ο Ποσειδώνας αγωνίστηκαν για το ποιος θα γίνει προστάτης της πόλης. Ο βασιλιάς Κέ-

κροπας τότε ζήτησε από τους δύο θεούς να προσφέρει ο καθένας από ένα δώρο στην πόλη. Θα νικούσε αυτός

που θα έδινε το καλύτερο δώρο. Ο Ποσειδώνας χτύπησε τον βράχο της Ακρόπολης με την τρίαινά του, κι αμέ-

σως ξεπήδησε άφθονο νερό και ένα ζωηρό, πολεμικό άλογο. Χτύπησε και η Αθηνά με το δόρυ της τον βράχο,

και φύτρωσε ένα πανέμορφο δέντρο, μια ελιά γεμάτη καρπούς. Οι Αθηναίοι έκριναν ότι το δώρο της Αθηνάς

ήταν το καλύτερο. Ονόμασαν λοιπόν την πόλη τους Αθήνα και οργάνωναν γιορτές για να τιμούν τη θεά.

Κάθε τέσσερα χρόνια οι Αθηναίοι γιόρταζαν τα Παναθήναια με διάφορους αγώνες. Οι νικητές των αγώνων

έπαιρναν για βραβείο έναν «παναθηναϊκό αμφορέα», ένα δοχείο δηλαδή που περιείχε λάδι. Στη μία πλευρά

του αμφορέα υπήρχε πάντα η εικόνα της θεάς Αθηνάς· στην άλλη παρίσταναν το αγώνισμα, στο οποίο είχε νι-

κήσει ο αθλητής. Η γιορτή τελείωνε με μία

λα μπρή πορεία όλου του λαού, την πομπή

των Παναθηναίων, που κατέληγε στην

Ακρόπολη. Εκεί προσέφεραν στο άγαλμα

της Αθηνάς έναν μεγάλο πέπλο που τον εί-

χαν υφάνει κορίτσια της Αθήνας.

Η Ακρόπολη

των Αθηνών

(αναπαράσταση).

* Ακρόπολη:ήταν�το�πιο�ψηλό�σημείο�μιας�πόλης�(η�άκρη�της�πόλης).�Στην�Αθήνα�την�Ακρόπολη�στόλιζαν�ναοί�και�άλλασπουδαία�μνημεία.

Παναθηναϊκός

αμφορέας

(οι δύο όψεις).

16

ΑΠΟΛΛΩΝΑΣ ΚΑΙ ΑΡΤΕΜΗ

Ο Απόλλωνας και η Άρτεμη ήταν δίδυμα

αδέλφια. Πατέρας τους ήταν ο θεός Δίας και

μητέρα τους η Λητώ. Γεννήθηκαν στο νησί

Δήλο. Γι’ αυτόν τον λόγο οι αρχαίοι Έλληνες

θεωρούσαν το νησί αυτό ιερό.

Ο Απόλλωνας ήταν θεός του φωτός. Τον

ονόμαζαν και Φοίβο, που σημαίνει λαμπρός.

Ήταν επίσης θεός της μουσικής και της

μαντικής. Αγαπούσε την αρμονία και την

τάξη στον κόσμο. Μόλις γεννήθηκε, ανέβηκε

στον Όλυμπο και έπαιξε θεσπέσια μουσική.

Όταν έπαιζε τη λύρα του, τον συνόδευαν με

τραγούδι και χορό οι εννέα Μούσες.

Η Άρτεμη ήταν η θεά του κυνηγιού. Ζούσε

στη φύση, μέσα στα δάση και ανάμεσα στα

άγρια ζώα, που τα αγαπούσε πολύ και τα

προστάτευε.

Το άγαλμα αυτό φανερώνει

την υπέροχη ομορφιά και

τη γαλήνη του θεού Απόλλωνα.

Ο Απόλλωνας ανάμεσα στη μητέρα του Λητώ

και την αδελφή του Άρτεμη.

Ο θεός παίζει μουσική και τα άγρια ζώα

ακούν μαγεμένα.

Η Άρτεμη κρατάει ένα ελάφι με

το ένα χέρι και με το άλλο παίρνει

ένα βέλος από τη φαρέτρα* της. Η θεά Άρτεμη παριστάνεται εδώ

φτερωτή, ντυμένη με μακρύ φόρεμα

(χιτώνα) ωραία στολισμένο. Κρατάει

με τα δυο της χέρια ένα ελάφι και

έναν πάνθηρα. Αυτό δείχνει

πως εξουσιάζει τα άγρια ζώα,

αλλά και τα προστατεύει.

* φαρέτρα:θήκη�όπου�τοποθετούσαν�τα�βέλη.

17

αικάτι ακόμη...

ΚΚ

Το μαντείο των Δελφών

Αγαπημένος τόπος του Απόλλωνα ήταν οι Δελφοί. Εκεί, έλεγαν, όταν ήταν μικρός ο θεός, σκότωσε ένα φο-

βερό φίδι, τον Πύθωνα, και το έθαψε στη γη. Στο μέρος αυτό ιδρύθηκε το μαντείο, όπου η μάντισσα Πυθία

έδινε τις προφητείες και τις συμβουλές της στους ανθρώπους, που έρχονταν από όλα τα μέρη της γης, για να

μάθουν το θέλημα των θεών. Η Πυθία έδινε τις προφητείες της, τους χρησμούς, καθισμένη σε έναν τρίποδα*

μασώντας φύλλα δάφνης, το αγαπημένο φυτό του Απόλλωνα.

Μούσες

Σε ένα όμορφο βουνό της Ελλάδας, τον Παρνασσό, ζούσαν εννέα θεότητες, οι Μούσες. Ήταν κόρες του Δία

και της Μνημοσύνης. Έπαιζαν λύρα, χόρευαν και με τις μελωδικές φωνές τους υμνούσαν τα κατορθώματα του

Δία. Οι Έλληνες τις τιμούσαν πολύ και πί-

στευαν ότι μαζί με τις Μούσες γεννήθηκαν

η μουσική, η ποίηση, ο χορός, η ιστορία και

η αστρονομία. Οι Αθηναίοι μάλιστα ονόμα-

ζαν μία κορυφή της Ακρόπολης «Μουσεί-

ον». Τα ονόματα των Μουσών ήταν: Κλειώ,

Ευτέρπη, Θάλεια, Μελπομένη, Ερατώ,

Τερψιχόρη, Πολύμνια, Ουρανία, Καλλιόπη.

Οι Μούσες αποτελούσαν μια λαμπρή χο-

ρωδία με αρχηγό τον Απόλλωνα, που γι’

αυτό τον έλεγαν Μουσηγέτη.

Κολόνες από τον ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς.

Ο μαρμάρινος αυτός

όγκος, ο ομφαλός,

βρισκόταν μέσα στον

ναό του Απόλλωνα,

γιατί πίστευαν ότι

στους Δελφούς είναι

το κέντρο της γης.

Οι Μούσες χορεύουν με τον Απόλλωνα (έργο νεότερου καλλιτέχνη).

* τρίποδας: ένα�σκαμνίμε�τρία�πόδια

18

ΠΟΣΕΙΔΩΝΑΣ

Ο Ποσειδώνας ήταν ο θεός της θάλασσας, αδελφός του

Δία. Όπως και οι άλλοι θεοί είχε κι αυτός το παλάτι του

στον Όλυμπο, είχε όμως και ένα δεύτερο, ολόχρυσο,

στον βυθό της θάλασσας, όπου ζούσε με τη γυναίκα

του, την Αμφιτρίτη.

Ο Ποσειδώνας κρατούσε την τρίαινά του, ένα

μακρύ κοντάρι που κατέληγε σε τρεις αιχμές.

Ταξίδευε με το χρυσό του άρμα επάνω στα

κύματα, ενώ τριγύρω του έπαιζαν δελφίνια.

Μπορούσε άλλοτε να γαληνεύει κι άλλοτε να

αγριεύει τη θάλασσα, κι έτσι πότε να βοηθάει και

πότε να καταστρέφει τους ναυτικούς.

Οι αρχαίοι πίστευαν επίσης ότι, όταν θύμωνε

ο Ποσειδώνας, χτυπούσε το έδαφος με την

τρίαινά του και προκαλούσε σεισμό.

Μαρμάρινο άγαλμα

του Ποσειδώνα.

Ο αρχαίος γλύπτης

φαντάστηκε

τον θεό

Ποσειδώνα

σαν έναν δυνατό

μεγαλόπρεπο

άνδρα

να κρατάει

την τρίαινά του

(που δεν υπάρχει

στην εικόνα).

Άλλη παράσταση του Ποσειδώνα,

από αρχαίο αγγείο. Ο θεός κάθεται απέναντι

από τη γυναίκα του, την Αμφιτρίτη.

Φοράει στεφάνι στο κεφάλι και κρατάει

στο ένα χέρι την τρίαινά του

και στο άλλο ένα κύπελλο με κρασί.

ΠΟΣΕΙΔΩΝΑΣ, Ο ΔΥΝΑΤΟΣ ΘΕΟΣ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣΟ Ποσειδώνας είπε, και τα σύννεφα μαζεύτηκαν και τάραξετη θάλασσα κρατώντας με το χέρι την τρίαινά του·ξεσήκωσε τις θύελλες όλες μαζί και όλους τους ανέμουςκαι σκέπασε με σύννεφα θάλασσα και στεριά. Έπεσε ηνύχτα από τον ουρανό ψηλά κι όλοι οι άνεμοι φύσηξαν μαζίσηκώνοντας μεγάλο κύμα.

Όμηρος, ΟΔΥΣΣΕΙΑ, ε στ. 291-296 (διασκευή)

19

ΕΡΜΗΣ

Ο Ερμής ήταν ο ταχυδρόμος των θεών. Είχε φτερωτά

πέδιλα στα πόδια του, για να μεταφέρει γρήγορα τις

παραγγελίες του Δία, του πατέρα του. Κρατούσε στο

χέρι ένα μαγικό ραβδί, το κηρύκειο, και στο κεφάλι

φορούσε τον πέτασσο, ένα παράξενο καπέλο. Ο Ερμής

ήταν ακόμη ο θεός του εμπορίου. Ήταν και ψυχοπομπός,

αυτός δηλαδή που συνόδευε τις ψυχές των νεκρών μέχρι

τον ποταμό Αχέροντα· από εκεί πίστευαν οι αρχαίοι ότι

τους παραλάμβανε ο Χάροντας με τη βάρκα του, για να

τους οδηγήσει στη χώρα των νεκρών.

Σε αυτό το περίφημο άγαλμα

ο αρχαίος γλύπτης Πραξιτέλης παριστάνει

τον θεό Ερμή ακουμπισμένο στον κορμό

ενός δένδρου. Κρατάει με το ένα χέρι

τον νεογέννητο θεό Διόνυσο. Με το άλλο χέρι

(που σήμερα έχει σπάσει) κρατούσε

ένα τσαμπί σταφύλι, που ο Διόνυσος

προσπαθεί να πιάσει απλώνοντας το χέρι.

Ο Ερμής φοράει τον πέτασσο,

τα φτερωτά πέδιλα και κρατάει

στο χέρι το κηρύκειο.

Ο ΕΡΜΗΣ, ΑΓΓΕΛΙΑΦΟΡΟΣ ΤΩΝ ΘΕΩΝΑμέσως έδεσε στα πόδια του τα ωραία σαντάλια,εκείνα τα θεσπέσια και χρυσά, που ανάλαφρα, με τις πνοές του ανέμου,τον ταξιδεύουν στην απέναντι στεριά και στα πελάγη. Πήρε και το ραβδί του, αυτό που μαγνητίζει τα μάτια των ανθρώπων,όποιου θελήσει εκείνος, και τα κλείνει ή και από τον ύπνο τον βαθύ τούς ανασταίνει. Με τούτο το ραβδί στα χέρια του άρχισε να πετά … Και ολοταχώς, απ’ τον αιθέρα του ουρανού…χύθηκε στο πέλαγος… Όμοιος με γλάρο και ο θεός Ερμής, φάνταζε καβαλάρης των αμέτρητων κυμάτων.

Όμηρος, ΟΔΥΣΣΕΙΑ, ε στίχοι 44-54 (μτφρ. Δ. Μαρωνίτης)

20

ΔΗΜΗΤΡΑ

Η Δήμητρα ήταν η θεά της γεωργίας. Αυτή

δίδαξε στους ανθρώπους πώς να καλλιεργούν τη

γη και μάλιστα το σιτάρι, το κριθάρι και τους

άλλους καρπούς που ονομάζουμε δημητριακούς.

Η Δήμητρα είχε μια κόρη πολυαγαπημένη, την

Περσεφόνη. Μια ημέρα που η Περσεφόνη έπαιζε

με τις φίλες της σε ένα όμορφο λιβάδι ανάμεσα

στα λουλούδια, την είδε ο Πλούτωνας, ο θεός του

Άδη, και την αγάπησε. Την άρπαξε και αμέσως την

οδήγησε στον Κάτω Κόσμο, που ήταν το βασίλειό

του, για να την κάνει γυναίκα του. Μάταια έψαχνε

η Δήμητρα παντού να βρει την κόρη της. Από τη

μεγάλη λύπη της η θεά αδιαφόρησε για τη γη και

τα φυτά της και τότε όλα ξεράθηκαν, οι άνθρωποι

και τα ζώα πεινούσαν, κρύωναν και πέθαιναν.

Ο Δίας είδε την καταστροφή και έδωσε τη

λύση: όρισε να γυρίσει πίσω η Περσεφόνη στη

μητέρα της και να περνάει μαζί της τους οκτώ

μήνες του χρόνου. Τους υπόλοιπους τέσσερις να

γυρίζει στον άνδρα της στον Κάτω Κόσμο.

Από τότε, όσο η Περσεφόνη είναι κοντά στη

μητέρα της, τα λουλούδια ανθίζουν, τα δέντρα

δίνουν καρπούς και όλη η φύση γιορτάζει. Όταν

πλησιάζει η ώρα να επιστρέψει η Περσεφόνη

κοντά στον Πλούτωνα, τα φυτά αρχίζουν να

μαραίνονται, τα δέντρα χάνουν τα φύλλα τους

και όταν πια η Περσεφόνη κατεβαίνει στον Άδη,

όλα παγώνουν και περιμένουν πάλι την εποχή

που θα ξαναγυρίσει στη γη.

Η Δήμητρα και η Περσεφόνη διδάσκουν

στο νεαρό βασιλόπουλο Τριπτόλεμο

την καλλιέργεια των καρπών, για να

τη διδάξει και αυτός στους ανθρώπους.

Ανάγλυφο που παριστάνει

τον Πλούτωνα και την Περσεφόνη,

βασιλικό ζευγάρι του Κάτω Κόσμου.

Καθισμένοι σε θρόνο κρατούν λουλούδια,

στάχυα και ένα δοχείο.

21

ΑΡΗΣ

Ο Άρης ήταν γιος του Δία και της Ήρας, θεός του

πολέμου, σκληρός και άγριος. Αγαπούσε τις μάχες, τα

αίματα και τους σκοτωμούς, γι’ αυτό δεν ήταν ιδιαίτερα

αγαπητός στους ανθρώπους. Τον φαντάζονταν πελώριο

στο ανάστημα, ωραίο και με πολύ δυνατή φωνή.

Στην Αθήνα ένας βράχος απέναντι από την Ακρόπολη

ήταν αφιερωμένος σε αυτόν, ο Άρειος Πάγος*.

ΗΦΑΙΣΤΟΣ

Ο Ήφαιστος ήταν ο θεός της φωτιάς και πολύ μεγάλος τεχνίτης. Τα σύνεργά του

ήταν το σφυρί και η λαβίδα. Αυτός είχε κατασκευάσει τα παλάτια όλων των θεών στον

Όλυμπο και άλλα σπουδαία έργα, όπως π.χ. έναν γίγαντα από χαλκό, τον Τάλω, κι

ακόμη τα περίφημα όπλα του πιο γενναίου πολεμιστή, του Αχιλλέα.

Κάποτε που μάλωσαν οι γονείς του, ο Δίας με την Ήρα, ο Ήφαιστος πήρε το μέρος

της μητέρας του. Ο Δίας τότε θύμωσε πολύ, τον πέταξε από την κορυφή του Ολύμπου

και ο Ήφαιστος έπεσε σε ένα νησί, τη Λήμνο, χτύπησε το πόδι του και από τότε έμεινε

κουτσός. Από τον Ήφαιστο, τον θεό της φωτιάς, ονομάστηκαν τα ηφαίστεια, τα βουνά

που βγάζουν φωτιά και καπνό από τον κρατήρα τους.

Ο Ήφαιστος μαζί με τη γυναίκα του, την Αφροδίτη, αποτελούσαν ένα παράξενο

ζευγάρι: εκείνος ήταν άσχημος και κουτσός και εκείνη πανέμορφη.

Ο θεός Άρης

πάνοπλος.

Ο Δίας εκσφενδονίζει από

τον Όλυμπο τον Ήφαιστο,

που κρατάει ακόμα

στο χέρι του το σφυρί.

Η Ήρα παρακολουθεί

τρομαγμένη, ενώ

μια θαλασσινή θεότητα

κοιτάζει και αυτή γεμάτη

έκπληξη. Αριστερά

στην εικόνα η Αθηνά

στέκεται επάνω

σε ένα βράχο.

* Άρειος Πάγος:βράχος�του�Άρη�(πάγος�σημαίνει�βράχος).

22

ΑΦΡΟΔΙΤΗ

Η Αφροδίτη ήταν η θεά της ομορφιάς και του έρωτα. Έλεγαν

πως γεννήθηκε από τον αφρό της θάλασσας. Η ομορφιά της ήταν

τέλεια και οι αρχαίοι καλλιτέχνες συχνά την παρίσταναν γυμνή.

Γιος της Αφροδίτης ήταν ο μικρός φτερωτός θεός, ο Έρωτας.

Αυτός κρατούσε ένα τόξο και σημάδευε με τα βέλη του τις

καρδιές των ανθρώπων και των θεών. Τότε εκείνοι έχαναν τη

φρονιμάδα τους.

Τη θεά Αφροδίτη αγαπούσαν πολύ οι ερωτευμένοι και τηςαφιέρωναν τραγούδια. Μια αρχαία ποιήτρια, η Σαπφώ, ζητάειαπό τη θεά να κατεβεί στη γη με το χρυσό της αμάξι που τοσέρνουν πουλιά, για να φέρει κοντά της το αγαπημένο πρόσωπο:«… Από τα ουράνια πλάτη εδώ κατέβα…».«… Έλα, θεά, και τώρα γλίτωσέ μεαπ’ τη βαριά την έγνοια, κάνε μού τα τα όσα ποθεί η καρδιά μου να γίνουν…».

(μτφρ. Ι.Θ. Κακριδής)

Έρωτα ανίκητε στον πόλεμο…δεν σου ξεφεύγει εσένα ούτε θεόςούτε κανείς απ’ τους ανθρώπους.

Σοφοκλής, ΑΝΤΙΓΟΝΗ (μτφρ. Ι. Γρυπάρη)

Η Αφροδίτη

της Μήλου:

Από τα πιο

φημισμένα

αγάλματα

της αρχαιότητας.

Ο φτερωτός θεός

κρατάει το τόξο του,

έτοιμος να σημαδέψει

με τα βέλη του

κάποιον θεό ή θνητό.

Η γέννηση της Αφροδίτης από τα κύματα της θάλασσας.

Δεξιά και αριστερά δύο «Ώρες» βοηθούν τη θεά να βγει από τον αφρό.

23

ΕΣΤΙΑ

Η Εστία ήταν αδελφή του Δία και πολύ σεβαστή θεά.

Προστάτευε το σπίτι και την οικογένεια. Κάθε σπίτι είχε

έναν μικρό βωμό αφιερωμένο σε αυτήν και κάθε πόλη

είχε τη δική της εστία (τον δικό της βωμό), όπου η

φωτιά δεν έσβηνε ποτέ. Οι άνθρωποι τιμούσαν τη θεά

Εστία, της προσέφεραν τους πρώτους καρπούς της

γης και έψαλλαν γι’ αυτήν ύμνους κάθε φορά που

έτρωγαν.

Η γέννηση της Αφροδίτης από τα κύματα, όπως τη φαντάστηκε πολλούς αιώνες αργότερα

ένας ιταλός ζωγράφος, ο Μποτιτσέλι.

Η θεά Εστία

(αρχαίο αγγείο).

Χωρίς εσένα, Εστία, δεν θα είχαν οι θνητοί γιορτές, αν πρώτα δεν προσέφεραν κρασί γλυκό σαν μέλιστην πρώτη και στερνή θεά.

ΟΜΗΡΙΚΟΣ ΥΜΝΟΣ (διασκευή)

24

ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ ΘΕΟΙ

Διόνυσος

Ο Διόνυσος ήταν ο γιος του θεού Δία και της

βασιλοπούλας Σεμέλης από τη Θήβα. Ήταν ο

θεός του αμπελιού, του κρασιού, της χαράς

αλλά και του θεάτρου. Στα γλέντια και στις

διασκεδάσεις του τον συνόδευαν Σάτυροι

και Μαινάδες. Οι Σάτυροι ήταν περίεργα

πλάσματα που είχαν σώμα ανθρώπου και

ουρά ζώου και οι Μαινάδες ήταν γυναίκες

που αγαπούσαν τους έξαλλους χορούς.

Ο Διόνυσος ήταν πολύ αγαπητός θεός σε

όλη την Ελλάδα. Στις γιορτές που οργάνωναν για

να τον τιμήσουν οι Αθηναίοι, στα Διονύσια, γίνονταν

οι μεγάλοι δραματικοί αγώνες, διαγωνισμοί δηλαδή,

για το καλύτερο θεατρικό έργο.

Το θέατρο του Διονύσου στην Αθήνα.

Το πιο παλαιό θέατρο στον κόσμο.

Διόνυσος και Σάτυροι.

Ο κισσός ήταν το ιερό φυτό

του Διονύσου, μαζί με το αμπέλι.

Βλέπουμε ότι και τα τρία πρόσωπα

της εικόνας φορούν στεφάνια από κισσό.

Ο Διόνυσος

μισοξαπλωμένος

στο καράβι του και

με ένα κύπελλο κρασί

στο χέρι ταξιδεύει με συντροφιά

τα δελφίνια. Στο κατάρτι έχει τυλιχτεί

μια κληματαριά φορτωμένη σταφύλια.

25

Ασκληπιός

Ο Ασκληπιός δεν ήταν ένας από τους θεούς

του Ολύμπου, ήταν όμως σπουδαίος και πολύ

σεβαστός, γιατί ήταν γιατρός, ο πιο ξακουστός

από όλους. Οι πιστοί πήγαιναν στην Επίδαυρο,

στο ιερό του θεού, για να γιατρευτούν. Μια από

τις κόρες του ήταν η θεά Υγεία.

Σύμβολο του θεού ήταν το φίδι,

γιατί οι άνθρωποι ήξεραν να

φτιάχνουν φάρμακα από το

δηλητήριο των φιδιών από τα

πολύ παλιά χρόνια.

Ο θεός Ασκληπιός

(ανάγλυφο από

την Επίδαυρο).

Στο ιερό του Ασκληπιού στην Επίδαυρο υπήρχαν ναοί

αφιερωμένοι σε αυτόν και σε άλλες θεότητες. Υπήρχαν επίσης

λουτρά, διάφοροι χώροι για τους ασθενείς, καθώς και ένα περίφημο θέατρο.

Δύο ακόλουθοι

του Διονύσου,

μία Μαινάδα και

ένας Σάτυρος

χορεύουν ζωηρά.

Το κεφάλι

της θεάς Υγείας.

26

ΘΕΟΙ ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ

Ήλιος

Για τον Ήλιο πίστευαν

ότι ήταν θεός και ότι τα

πλούσια ξανθά μαλλιά

του ήταν οι ακτίνες του.

Έλεγαν ότι κάθε ημέρα

ξεκινούσε από την άκρη

της γης οδηγώντας ένα

ολόχρυσο άρμα που το

έσερναν φτερωτά άλογα.

Πετούσε επάνω από τη

θάλασσα και φώτιζε τη

γη. Το βράδυ βυθιζόταν

στον Ωκεανό και ερχόταν

τότε η νύχτα. Το άλλο

πρωί όμως ξανάρχιζε το

ίδιο ταξίδι, χωρίς ποτέ να

σταματάει.

Ο Ήλιος με το άρμα του,

που το σέρνουν

τέσσερα άλογα.

Σε ποια ώρα αντιστοιχεί

καθένα από τα δύο ποιήματα;

Πώς το καταλαβαίνουμε;

δδραστηριότητεςραστηριότητες

Κεφάλι αλόγου από τον Παρθενώνα,

στην Ακρόπολη των Αθηνών. Ανήκει

στο άλογο του Ήλιου, περήφανο και

ζωηρό, γιατί μόλις ξημερώνει.

Κάπως έτσι φαντάστηκαν το ταξίδι του Ήλιου δύο αρχαίοι ποιητές, ο Μίμνερμος και ο Στησίχορος:«Στον Ήλιο έτυχε μεγάλος κόπος κάθε μέραχωρίς καμιά ξεκούραση γι’ αυτόν και τ’ άλογά τουαπ’ τη στιγμή που η ροδοδάχτυλη η Αυγήανέβει στον ουρανό αφήνοντας τον Ωκεανό.Αυτόν, κλίνη χρυσή, βαθουλωτή, στο κύμα επάνω φέρνει,φτιαγμένη απ’ τα χέρια του Ήφαιστου…».

Μίμνερμος (διασκευή)

«Ο Ήλιος εκατέβαινε μεσ’ στη χρυσή του κλίνη,… περνώντας τον Ωκεανό, να φτάσει,μέσα στης ιερής, μαύρης νυχτιάς τα βάθη,στη μάνα, τη γυναίκα του, στ’ αγαπημένα του παιδιά».

Στησίχορος (διασκευή)

27

Σελήνη

Η Σελήνη ήταν αδελφή του

Ήλιου, όμορφη και λαμπερή. Και

εκείνη είχε ένα άρμα με φτερωτά

άλογα. Όταν ο Ήλιος βυθιζόταν

στον Ωκεανό και έπεφτε στη γη

σκοτάδι, τότε η Σελήνη λουζόταν,

στολιζόταν και ανέβαινε με το

δικό της άρμα να λάμψει στον

ουρανό.

Ηώς

Η Ηώς συμβόλιζε την Αυγή. Ήταν αδελφή του Ήλιου και της Σελήνης. Ταξίδευε κι

αυτή σε άρμα με φτερωτά άλογα. Τη φαντάζονταν πανέμορφη. Ο μεγάλος ποιητής

Όμηρος τη λέει «χρυσόθρονη», γιατί καθόταν επάνω σε χρυσό θρόνο. Τη λέει και

«ροδοδάχτυλη», γιατί τα δάχτυλά της είχαν το χρώμα του ρόδου.

Η Σελήνη οδηγεί το άρμα της επάνω από τη θάλασσα,

ενώ ο θεός Ερμής στέκει μπροστά. Ψηλά στον ουρανό

λάμπει ένα αστέρι και ένα μισοφέγγαρο.

Κεφάλι αλόγου από

τον Παρθενώνα, στην Ακρόπολη

των Αθηνών. Ανήκει στο άλογο

της Σελήνης, κουρασμένο,

αφού όλη τη νύχτα οδηγούσε

το άρμα της.

Η Ηώς επάνω

στο άρμα της.

Πώς μας δίνει ο αγγειογράφος

να καταλάβουμε ότι το άρμα

της Σελήνης πετάει επάνω από

τη θάλασσα;

δδραστηριότητεςραστηριότητες

28

ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΟΥ ΠΡΟΜΗΘΕΑ, ΤΗΣ ΠΑΝΔΩΡΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΑΤΑΚΛΥΣΜΟΥ

Προμηθέας

Ήταν μια εποχή που υπήρχαν μόνο θεοί,

θνητά πλάσματα ακόμη δεν υπήρχαν. Κάποτε

ήρθε η ώρα να πλάσουν οι θεοί τα ζωντανά

πλάσματα, ανθρώπους και ζώα. Αφού τα

έπλασαν από χώμα και φωτιά, πρόσταξαν τον

Προμηθέα και τον αδελφό του Επιμηθέα*

να μοιράσουν σε κάθε πλάσμα διάφορες

ικανότητες και χαρίσματα, για να μπορούν να

επιβιώνουν. Ο Επιμηθέας ανέλαβε τη μοιρασιά.

Έδωσε λοιπόν σε κάποια ζώα την ικανότητα να

πετούν και σε άλλα να κρύβονται στη γη. Άλλα τα

έκανε μεγάλα και δυνατά, και κάποια άλλα μικρά

και γρήγορα· άλλα να παίρνουν την τροφή τους

από τη γη και κάποια να τρώνε άλλα ζώα. Ο Επιμηθέας όμως δεν είχε και πολύ μυαλό,

έτσι στο τέλος, αφού είχε μοιράσει τα πάντα στα ζώα, είχε αφήσει τον άνθρωπο μόνο,

γυμνό και απροστάτευτο. Ο Προμηθέας τότε λυπήθηκε τους ανθρώπους και, για να

τους βοηθήσει, μπήκε κρυφά στο εργαστήρι του Ήφαιστου και της Αθηνάς, έκλεψε τη

φωτιά και την έδωσε στους ανθρώπους. Τους δίδαξε πώς να τη χρησιμοποιούν, για να

καλυτερέψουν τη ζωή τους. Ακόμη έβαλε στην ψυχή τους την ελπίδα, για να μπορούν

να αντέχουν στις δυσκολίες. Ο Δίας θύμωσε πολύ και τιμώρησε τον Προμηθέα:

διέταξε να τον δέσουν σε έναν βράχο στον Καύκασο, ένα ψηλό βουνό. Εκεί ερχόταν

κάθε πρωί ένας αετός και του έτρωγε το συκώτι· κάθε βράδυ όμως τα σπλάχνα του

γιατρεύονταν και το μαρτύριό του άρχιζε πάλι την επόμενη ημέρα. Έτσι βασανιζόταν

ο φιλάνθρωπος Προμηθέας για πολλά χρόνια, ώσπου τον ελευθέρωσε ο Ηρακλής.

* Προμηθέας και Επιμηθέας: ήταν�Τιτάνες,�γιοι�του�Ουρανού�και�της�Γης.

Το μαρτύριο του Προμηθέα.

Δίνοντας δώρα στους ανθρώπους μπήκα σ’ αυτά τα βάσανα, ο ταλαίπωρος·έκλεψα την πηγή της φλόγας, την έκρυψα μέσα σε κούφιο ξύλο, κι αυτή έγινε δάσκαλοςγια κάθε τέχνη στους θνητούς. (…)Κοιτάχτε με, τον δύστυχο θεό, τι υποφέρω (…)για τη μεγάλη μου αγάπη στους ανθρώπους

Αισχύλος, ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ, στ. 107-111, 119, 123 (διασκευή)

29

Πανδώρα

Ο Δίας τιμώρησε και τους ανθρώπους. Τους έστειλε ένα «δώρο», που τους έφερε

μεγάλες συμφορές: διέταξε τον Ήφαιστο να πλάσει από χώμα και νερό μια γυναίκα

πολύ όμορφη, με ωραία φωνή και αξιαγάπητη. Είπε και στους άλλους θεούς να τη

στολίσουν με πολλά δώρα, γι’ αυτό την ονόμασαν Πανδώρα. Έπειτα ο Δίας έστειλε την

Πανδώρα στη γη, αφού της έδωσε ένα πιθάρι, όπου είχε κλείσει όλες τις συμφορές. Η

Πανδώρα, που ήταν περίεργη, όταν έφτασε στους ανθρώπους, άνοιξε το πιθάρι.

Αμέσως πετάχτηκαν από μέσα αρρώστιες, πείνα, πόλεμοι, όλα τα κακά του κόσμου,

που πλημμύρισαν τη γη. Μόνη στον πάτο του πιθαριού έμεινε η ελπίδα. Αυτή φώλιασε

στις καρδιές των ανθρώπων, για να τους δίνει παρηγοριά.

Κατακλυσμός

Οι άνθρωποι κάποτε είχαν γίνει πολύ άδικοι και δεν σέβονταν καθόλου τους θεούς.

Γι’ αυτό ο Δίας αποφάσισε να τους καταστρέψει με κατακλυσμό. Ο Προμηθέας τότε

συμβούλεψε τον γιο του, τον Δευκαλίωνα, να φτιάξει μία κιβωτό* και να κλειστεί μέσα

σε αυτήν μαζί με τη γυναίκα του, την Πύρρα. Έτσι και έγινε. Έπειτα άρχισε να βρέχει

ασταμάτητα για πολλές ημέρες και νύχτες, ώσπου πλημμύρισαν τα πάντα, η κιβωτός

όμως έπλεε στα νερά. Όταν σταμάτησε η βροχή, η κιβωτός άραξε στην κορυφή ενός

βουνού. Ο Δευκαλίωνας και η Πύρρα βγήκαν έξω, ευχαρίστησαν τον Δία που τους

έσωσε και τον παρακάλεσαν να τους στείλει κι άλλους ανθρώπους, για να μην είναι

ολομόναχοι. Ο θεός τότε τους είπε να προχωρούν ίσια μπροστά πετώντας πέτρες

πίσω τους. Όπου έπεφταν οι πέτρες του Δευκαλίωνα, έβγαιναν άνδρες από τη γη.

Όπου έπεφταν οι πέτρες της Πύρρας, έβγαιναν γυναίκες. Έτσι

γεννήθηκε καινούριο γένος ανθρώπων.

Αργότερα ο Δευκαλίωνας και η Πύρρα απέκτησαν δικά τους

παιδιά. Το πρώτο παιδί τους το ονόμασαν Έλληνα. Από αυτόν,

έλεγαν οι αρχαίοι, κατάγονται οι Έλληνες.

* κιβωτός:μεγάλο�ξύλινοκλειστό�κουτί

Η Πανδώρα,

όπως

τη φαντάστηκε

νεότερος

ζωγράφος.

Παλαιότερα ζούσανε πάνω στη γη τα γένη των ανθρώπωνχωρίς κακία, χωρίς κόπους σκληρούςχωρίς βαριές αρρώστιες, που στους ανθρώπους φέρνουν θάνατο.Μα η γυναίκα, βγάζοντας με τα χέρια της το κάλυμμα του πιθαριούόλα τα σκόρπισε, κι ετοίμασε βάσανα θλιβερά για τους ανθρώπους. Και μόνο η Ελπίδα εκεί (…) έμεινε κάτω από του πιθαριού τα χείλη, κι έξω δεν πέταξε (…)

Ησίοδος, ΕΡΓΑ ΚΑΙ ΗΜΕΡΑΙ, στ. 90-97 (μτφρ.)

30

Γίγαντες συναντάμε σε πολλά παραμύθια. Μπορείς να αναφέρεις παραδείγματα; Πώς τους φαντάζεσαι;

Στη διπλανή εικόνα βλέπουμε το ηλιακό μας σύστημα.Πρώτο τον Ήλιο και με τη σειρά τους πλανήτες: τον Ερμή, την Αφροδίτη, τη Γη, τον Άρη, τον Δία, τον Κρόνο, τον Ουρανό, τον Ποσειδώνα και τον Πλούτωνα. Μπορείς να εξηγήσεις γιατί ο μεγαλύτερος πλανήτης ονομάζεται «Δίας»;

Γιατί νομίζεις ότι στο πρώτο ελληνικό γραμματόσημο υπάρχει η μορφή του θεού Ερμή;

Άλογο ή ελιά; Πώς το καθένα μπορεί να χρησιμεύσει στον άνθρωπο;

Αντιστοίχισε τις έννοιες με τους θεούς:

ΘΕΟΙ ΕΝΝΟΙΕΣ

• Απόλλωνας φύση

• Άρης σοφία

• Ερμής μουσική

• Αφροδίτη ομορφιά

• Εστία πόλεμος

• Άρτεμη εμπόριο

• Αθηνά οικογένεια

Σε ποιον θεό ανήκει καθένα από τα σύμβολα που υπάρχουν στα παρακάτω αρχαία νομίσματα;

1. Δίας

2. Ποσειδώνας

3. Δήμητρα

4. Αθηνά

5. Απόλλωνας

6. Ερμής

1

2

3

5

6

4

δδραστηριότητεςραστηριότητες

31

Από ποιον θεό θα έδινες το όνομα σε: νοσοκομείο,�οινοποιείο,�χώρο�ομορφιάς,�ωδείο,�ταχυδρομείο,σιδηρουργείο,�αρτοποιείο.

Οι λέξεις μουσείο και μουσική σχηματίστηκαν από τη λέξη μούσα. Μπορείς να εξηγήσεις γιατί;

Ποιος θεός ή ποια θεά θα ήθελες να είσαι; Εξήγησε τον λόγο.

Ποιος θεός ή ποια θεά θα μπορούσε να πει αυτές τις φράσεις;

• Εμένα θα υπακούτε! _ _ _ _

• Εγώ είμαι η βασίλισσα του Ολύμπου! _ _ _

• Θα κουνήσω την τρίαινά μου και θα γίνει θαλασσοταραχή! _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

• Ας παίξουμε λίγη μουσική! _ _ _ _ _ _ _ _ _

• Θα βγω για κυνήγι! _ _ _ _ _ _

• Έχω πολλές δουλειές! Να πλέξω, να υφάνω… Δεν προλαβαίνω! _ _ _ _ _

• Πάω να φροντίσω τα όπλα μου! _ _ _ _

• Είμαι πολύ ερωτευμένη! _ _ _ _ _ _ _ _

• Ουφ! Κουράστηκα να χτυπάω τα σίδερα! _ _ _ _ _ _ _ _

• Έβρεξε! Καιρός να σπείρουμε το στάρι! _ _ _ _ _ _ _

• Βιάζομαι! Πρέπει να μεταφέρω ένα μήνυμα! _ _ _ _ _

• Μην ανησυχείτε! Το σπίτι το προστατεύω εγώ! _ _ _ _ _

Κάνε μία ζωγραφιά με τον Ήλιο, τη Σελήνη ή την Ηώ, όπως εσύ τους φαντάζεσαι.

Σύμφωνα με τον μύθο:

Ο Επιμηθέας έδωσε σε κάποια ζώα την ικανότητα να πετούν και σε άλλα να κρύβονται στη

γη. Άλλα τα έκανε μεγάλα και δυνατά, κάποια άλλα μικρά και γρήγορα, άλλα να παίρνουν

την τροφή τους από τη γη και κάποια να τρώνε άλλα ζώα.

Μπορείς να σκεφτείς ένα ή δύο παραδείγματα για κάθε περίπτωση;

Ποιες δυσκολίες νομίζεις πως θα είχε ο άνθρωπος, αν έμενε όπως τον άφησε ο Επιμηθέας;

Σε τι ξεχώριζαν οι θεοί των αρχαίων Ελλήνων από τους ανθρώπους;

10

11

12

13

7

9

14

8

3232

Eνότητα 2η

Ο Οδυσσέας. Ο Ιάσονας.

Ο Αχιλλέας περιποιείται

την πληγή του φίλου του

Πάτροκλου.

3333

Στους μύθους των αρχαίων Ελλήνων συναντάμε πολλούς ήρωες. Ήρωας ήταν ένας άν-

θρωπος που είχε μεγαλύτερες δυνάμεις από τους άλλους και έκανε πολλά κατορθώματα

για το καλό των ανθρώπων. Μερικοί από αυτούς ήταν: ο Ηρακλής, ο Θησέας, ο Ιάσονας,

ο Περσέας, ο Οδυσσέας, o Αχιλλέας. Πολλοί ήρωες ήταν ημίθεοι, δηλαδή ο ένας από

τους δύο γονείς ήταν θεός. Έτσι εξηγούσαν οι Έλληνες τις ξεχωριστές ικανότητες των

ηρώων.

ΟΙ ΗΡΩΕΣ

Ο Θησέας.Ο Ηρακλής.

Ο Ηρακλής ήταν ο πιο γενναίος και ο πιο δυνατός ήρωας.

Πατέρας του ήταν ο Δίας, ήταν δηλαδή ημίθεος. Μητέρα του

ήταν η βασίλισσα Αλκμήνη. Από τον πατέρα του, που ήταν

θεός, είχε πάρει την τεράστια δύναμη, το μεγάλο θάρρος και

την εξυπνάδα. Ήταν δίκαιος και βοηθούσε τους ανθρώπους.

Έκανε πολλά θαυμαστά κατορθώματα και δοξάστηκε.

Από μωρό φάνηκε πως ο Ηρακλής δεν ήταν σαν όλα τα άλλα

παιδιά. Ένα βράδυ, όταν ήταν μόλις οκτώ μηνών, δύο τεράστια

φίδια τρύπωσαν μέσα στην κούνια, όπου κοιμόταν μαζί με τον

αδελφό του, τον Ιφικλή. Ξαφνικά το δωμάτιο γέμισε φως που,

όπως λένε, το έστειλε ο Δίας. Τότε τα δύο παιδιά ξύπνησαν.

Κατατρομαγμένος ο μικρός Ιφικλής έβαλε άγρια κλάματα, ο

Ηρακλής όμως άρπαξε τα φίδια από τον λαιμό και τα έπνιξε. Όταν η μητέρα τους, η

Αλκμήνη, έτρεξε να δει τι συμβαίνει, αντίκρισε το θαυμαστό θέαμα και τότε κατάλαβε

πως ο γιος της θα γινόταν πολύ σπουδαίος, όταν μεγάλωνε.

Η ΑΡΕΤΗ ΚΑΙ Η ΚΑΚΙΑ

Όταν ο Ηρακλής ήταν ακόμη πολύ νέος, στεκόταν μια ημέρα μπροστά σε ένα

σταυροδρόμι και σκεφτόταν ποιο δρόμο έπρεπε να ακολουθήσει στη ζωή του. Είδε

τότε να πλησιάζουν δύο γυναίκες: η μία φορούσε ένα λευκό φόρεμα χωρίς στολίδια.

Ήταν σοβαρή, απλή και σεμνή. Η άλλη φορούσε φανταχτερά

ρούχα και πολλά στολίδια. Μίλησε πρώτη στον Ηρακλή και του

είπε: «Βλέπω, Ηρακλή, πως δεν ξέρεις ποιο δρόμο να πάρεις.

Αν έρθεις μαζί μου, σου υπόσχομαι να έχεις μια ζωή εύκολη,

ευχάριστη, χωρίς κούραση και ταλαιπωρίες». Ο Ηρακλής τη

ρώτησε πώς τη λένε και εκείνη απάντησε: «Όσοι με αγαπούν

με ονομάζουν Ευδαιμονία, ενώ όσοι με μισούν Κακία». Τον

πλησίασε έπειτα η άλλη γυναίκα και του είπε: «Το όνομά μου

είναι Αρετή. Εγώ δεν θα σου υποσχεθώ εύκολη ζωή. Οι θεοί

όρισαν στους ανθρώπους να αποκτούν τα αγαθά με πολλή

προσπάθεια και μεγάλο κόπο. Αν θέλεις να σε αγαπούν, πρέπει

να προσφέρεις αγάπη. Αν θέλεις να έχεις δυνατό σώμα, πρέπει

να το ασκείς. Αν θέλεις να σου δίνει η γη καρπούς, πρέπει να

την καλλιεργείς. Αν θέλεις να δοξαστείς στην Ελλάδα, πρέπει

να κάνεις πολλά καλά έργα γι’ αυτήν. Όλα αυτά ζητούν μεγάλη

34

Ηρακλής

Ο Ηρακλής βρέφος πνίγει

τα φίδια (αρχαίο γλυπτό).

προσπάθεια και κόπο, δίνουν όμως πραγματική ευτυχία». Αφού σκέφτηκε καλά, ο

Ηρακλής αποφάσισε να ακολουθήσει τον δρόμο της Αρετής. Πέρασε στη ζωή του

αμέτρητες ταλαιπωρίες και

δυσκολίες, για να βοηθήσει

τους ανθρώπους. Γι’ αυτό

στο τέλος κέρδισε μια θέση

στον Όλυμπο κοντά στους

αθάνατους θεούς.

35

Ο Ηρακλής, αφού ανατράφηκε και μορφώθηκε, και προπαντός με την

επίμονη σωματική άθληση, έφτασε να γίνει ανώτερος από τους άλλους

στη σωματική δύναμη και φημισμένος για την ευγένεια της ψυχής.

Διόδωρος ο Σικελιώτης, ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ 4, 10, 2

(μτφρ. Α. Παπανδρέου)

ΟΙ ΔΩΔΕΚΑ ΑΘΛΟΙ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΗ

Κάποτε το μαντείο των Δελφών έδωσε εντολή στον Ηρακλή να υπηρετήσει για

δώδεκα χρόνια τον εξάδελφό του, τον Ευρυσθέα, που ήταν βασιλιάς στις Μυκήνες.

Εκείνος του όρισε να πραγματοποιήσει δώδεκα πολύ δύσκολα και επικίνδυνα

κατορθώματα, δώδεκα άθλους. Ο Ηρακλής κατάφερε να ξεπεράσει όλους τους

κινδύνους και τις δυσκολίες και να βγει νικητής όλες τις φορές.

Οι πρώτοι άθλοι του Ηρακλή

1. Το λιοντάρι της Νεμέας

Πρώτος άθλος που όρισε ο Ευρυσθέας στον Ηρακλή ήταν να σκοτώσει ένα φοβερό

λιοντάρι, που ζούσε σε μια σπηλιά κοντά στη Νεμέα. Όποτε έβγαινε από τη φωλιά

του, το θηρίο αυτό κατέστρεφε τα πάντα. Ο Ηρακλής έφτιαξε ένα πολύ δυνατό

ρόπαλο για να το χτυπήσει. Πρόσεξε ακόμη ότι η σπηλιά του λιονταριού είχε δύο

ανοίγματα. Έκλεισε καλά το ένα με

πέτρες και μπήκε μέσα στη σπηλιά

από το άλλο. Πάλεψε με μεγάλη

δύναμη για πολλή ώρα και στο τέλος

σκότωσε το λιοντάρι. Έπειτα πήρε το

δέρμα του λιονταριού, τη λεοντή.

Από τότε τη φορούσε πάντα για να

τον προστατεύει από τους κινδύνους.

Ο Ηρακλής παλεύει

με το λιοντάρι. Το έχει ήδη ρίξει κάτω

και είναι έτοιμος να το σκοτώσει.

36

2. Η Λερναία Ύδρα

Στη λίμνη της Λέρνας ζούσε ένα

φριχτό τέρας: ήταν ένα φίδι με εννέα

κεφάλια, η Λερναία Ύδρα*. Κανείς

δεν τολμούσε να το πλησιάσει. Ο

Ηρακλής έφτασε στη λίμνη μαζί με

τον ανεψιό του Ιόλαο για βοηθό. Με

ένα δρεπάνι έκοψε το ένα κεφάλι

του φιδιού, αμέσως όμως φύτρωσαν

δύο! Τότε ο Ιόλαος, κρατώντας έναν

αναμμένο δαυλό, έκαιγε με τη φωτιά

το σημείο ακριβώς, όπου ο Ηρακλής

έκοβε το κάθε κεφάλι με το δρεπάνι

του, ώστε να μην προλαβαίνει να φυτρώνει άλλο. Με αυτόν τον τρόπο έκοψαν τα οκτώ

κεφάλια. Το τελευταίο όμως ήταν αθάνατο. Αφού το έκοψαν και αυτό, το έθαψαν

βαθιά στη γη και έβαλαν μια τεράστια πέτρα από πάνω, για να μην μπορέσει ποτέ πια

να ξαναβγεί στο φως. Στο αίμα του ζώου, που ήταν δηλητηριασμένο, βούτηξε ο

Ηρακλής τα βέλη του και έτσι έγιναν θανατηφόρα.

3. Το ελάφι με τα χρυσά κέρατα

Ο Ευρυσθέας ζήτησε από τον Ηρακλή να του

φέρει ζωντανό ένα ελάφι που ζούσε στην περιοχή

της Κερύνειας και ήταν αφιερωμένο στην Άρτεμη.

Είχε χρυσά κέρατα και έτρεχε τόσο γρήγορα, που

κανείς δεν μπορούσε να το φτάσει. Ένα χρόνο

ολόκληρο το κυνηγούσε ο Ηρακλής. Κάποια στιγμή,

το ελάφι μπήκε στον ποταμό, για να πιει νερό. Ο

Ηρακλής τότε το χτύπησε με το βέλος του ελαφρά

στο πόδι και εκείνο κοντοστάθηκε. Έτσι το έπιασε ο

Ηρακλής, το σήκωσε στους ώμους του και το πήγε

στον Ευρυσθέα. Αργότερα το άφησε ελεύθερο,

όπως είχε υποσχεθεί στην Άρτεμη.

Ο Ηρακλής έχει πιάσει το ελάφι

από τα κέρατα, ενώ το πιέζει

προς τα κάτω με το γόνατό του.

Ο Ηρακλής και ο Ιόλαος πολεμούν το φοβερό τέρας.

* ύδρα: φίδι που ζει στο νερό

37

4. Ο κάπρος του Ερύμανθου

Ένας κάπρος* ζούσε στο βουνό Ερύμανθο

και προκαλούσε μεγάλες καταστροφές σε

σπαρτά, ζώα και ανθρώπους. Ο Ηρακλής το

κυνηγούσε για πολλές ημέρες, ώσπου το ζώο

κουράστηκε. Τότε το έδεσε και το έφερε

ζωντανό στον Ευρυσθέα. Εκείνος τόσο πολύ

φοβήθηκε, που μπήκε σε ένα πιθάρι για να

κρυφτεί!

6. Οι Στυμφαλίδες όρνιθες

Στη λίμνη της Στυμφαλίας ζούσαν κάποια

πουλιά ανθρωποφάγα, που είχαν ράμφη και

φτερούγες από σίδερο. Ήταν οι Στυμφαλίδες

όρνιθες. Ο Ηρακλής σκότωσε μερικά με τα

βέλη του και άλλα τα έδιωξε μακριά κάνοντας

τρομερό θόρυβο με δύο χάλκινα κρόταλα.

5. Οι στάβλοι του Αυγεία

Ο βασιλιάς Αυγείας ζούσε στην Ήλιδα. Εκεί είχε

αμέτρητα ζώα, που γέμιζαν τους στάβλους του με

βουνά από κοπριές. Την ακαθαρσία αυτή έπρεπε να

καθαρίσει ο Ηρακλής. Έσκαψε δύο βαθιά χαντάκια

και έστρεψε τα νερά των δύο ποταμών, του Αλφειού

και του Πηνειού, ώστε να περνάνε από τα χαντάκια

και να φτάνουν μέχρι τους στάβλους. Η ορμή του

νερού καθάρισε την κοπριά και την έριξε στη

θάλασσα. Ο Αυγείας είχε υποσχεθεί πλούσια δώρα

στον Ηρακλή, μετάνιωσε όμως και δεν του έδωσε

τίποτε. Ο Ηρακλής τότε πολύ θυμωμένος, μάζεψε

στρατό, πολέμησε τον Αυγεία και τον σκότωσε.

Ο Ηρακλής φέρνει τον κάπρο στον Ευρυσθέα,

που κατατρομαγμένος έχει πέσει μέσα στο πιθάρι.

Ο Ηρακλής σημαδεύει

με το τόξο του τα φοβερά πουλιά.

Ο Ηρακλής προσπαθεί να καθαρίσει

τους στάβλους με τη βοήθεια της Αθηνάς.

* κάπρος: άγριο γουρούνι

38

Πανελλήνιοι αγώνες

Τα Νέμεα

Ο Ηρακλής όρισε να γίνονται στη Νεμέα κάθε χρόνο αθλητικοί αγώνες, τα

Νέμεα, για να θυμούνται οι άνθρωποι ότι σκότωσε το φοβερό λιοντάρι. Στους αγώ-

νες αυτούς αγωνίζονταν αθλητές από όλη την Ελλάδα και οι νικητές έπαιρναν

για βραβείο ένα στεφάνι από άγριο σέλινο.

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες

Όταν ο Ηρακλής καθάρισε τους στάβλους του Αυγεία, όρισε να γίνονται αγώνες

κάθε τέσσερα χρόνια προς τιμήν του Δία, του πατέρα του. Το μέρος ονομάστηκε

Ολυμπία και οι αγώνες Ολυμπιακοί. Λένε μάλιστα πως τους πρώτους νικητές τους

στεφάνωσε ο ίδιος ο Ηρακλής με ένα κλαδί αγριελιάς.

Στους Ολυμπιακούς Αγώνες αγωνίζονταν αθλητές από

όλη την Ελλάδα.

Σήμερα οι Ολυμπιακοί Αγώνες δεν γίνονται

πια στην Ολυμπία, αλλά κάθε φορά σε διαφο-

ρετική πόλη του κόσμου, και συμμετέχουν σε

αυτούς αθλητές από όλα τα μέρη της γης.

Αγώνας δρόμου

(παράσταση

σε αρχαίο αγγείο)

Σύγχρονοι Ολυμπιακοί

Αγώνες. Τερματισμός

στο αγώνισμα του δρόμου

Η Πελοπόννησος και οι τόποι

όπου ο Ηρακλής

πραγματοποίησε

τους έξι πρώτους άθλους.

ΝΕΜΕΑΛιοντάρι

ΜΥΚΗΝΕΣΕυρυσθέας

ΛΕΡΝΑΛερναία Ύδρα

ΚΕΡΥΝΕΙΑΕλάφι ΣΤΥΜΦΑΛΙΑ

Στυμφαλίδες όρνιθεςΕΡΥΜΑΝΘΟΣ

ΚάπροςΗΛΙΔΑΣτάβλοι

ΑυγείαΟΛΥΜΠΙΑ

Ήταν ολοφάνερο πως ο Ηρακλής ήταν γιος

του Δία· γιατί είχε ύψος ως τέσσερις

πήχες, τα μάτια του έλαμπαν σαν φωτιές…

και δεν έχανε τον στόχο του ποτέ, ούτε

όταν έριχνε το τόξο, ούτε το κοντάρι.

Απολλόδωρος, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΙ, 4, 9

(διασκευή)

αικάτι ακόμη...

ΚΚ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

Ο νικητής δέχεται

το βραβείο:

ένα κλαδί ελιάς

39

Και άλλοι άθλοι, δυσκολότεροι…

7. Ο ταύρος της Κρήτης

Ο Ευρυσθέας έδωσε εντολή στον

Ηρακλή να κάνει κι άλλους άθλους πιο

δύσκολους και σε μέρη πιο μακρινά.

Πρώτα τον έστειλε στην Κρήτη, για να

πιάσει τον ταύρο του βασιλιά Μίνωα,

που είχε ξεφύγει από το παλάτι και

προκαλούσε μεγάλες καταστροφές.

Ο Ηρακλής κατόρθωσε να πιάσει το

ζώο από τα κέρατα. Το έδεσε γερά με

ένα σκοινί, ώστε να μην μπορεί ούτε να

δαγκώσει ούτε και να κλωτσήσει. Το

φόρτωσε στους ώμους του και το έφερε

στις Μυκήνες.

8. Τα άλογα του Διομήδη

Ο Ευρυσθέας ζήτησε από τον Ηρακλή

να του φέρει τα άλογα του Διομήδη. Ο

Διομήδης ήταν βασιλιάς στη Θράκη και

είχε τέσσερα άλογα πολύ άγρια, που

έβγαζαν φωτιές από τα ρουθούνια τους

και έτρωγαν ανθρώπους.

Ο Ηρακλής σκότωσε τον Διομήδη,

πάλεψε με τα άλογα, τα έπιασε και τα

έφερε στις Μυκήνες στον εξάδελφό του

Ευρυσθέα.

Ο Ηρακλής έχει ακινητοποιήσει τον τρομερό ταύρο,

πριν τον μεταφέρει στις Μυκήνες.

Πάντα βοηθός του στέκεται η θεά Αθηνά.

Ο Ηρακλής φορώντας τη λεοντή

παλεύει με ένα από τα άλογα

του Διομήδη. Από από τα ρουθούνια

του ζώου βγαίνουν φωτιές.

40

9. Η ζώνη της Ιππολύτης

Η Ιππολύτη ήταν η βασίλισσα των Αμαζόνων.

Οι Αμαζόνες ήταν άγριες πολεμικές γυναίκες,

πολύ ικανές στο τόξο και στην ιππασία, που

ζούσαν κοντά στον Εύξεινο Πόντο. Ο Ηρακλής

πολέμησε μαζί τους και τις νίκησε. Πήρε για

λάφυρο τη ζώνη της Ιππολύτης, της βασίλισσάς

τους, και την έδωσε στον Ευρυσθέα.

10. Τα βόδια του Γηρυόνη

Ο επόμενος άθλος για τον Ηρακλή ήταν να φέρει στον Ευρυσθέα τα βόδια του

Γηρυόνη. Ο Γηρυόνης ήταν ένα φοβερό τέρας με τρία κεφάλια και τρία σώματα

ενωμένα στη μέση. Είχε ένα κοπάδι θαυμαστά βόδια, που τα φύλαγε ο Όρθος, ένα

σκυλί-τέρας με δύο κεφάλια και ουρά φιδιού. Ο Γηρυόνης κατοικούσε σε ένα νησί στη

μακρινή Δύση, πέρα από τον Ωκεανό. Για να περάσει τον Ωκεανό και να φτάσει στο

νησί του Γηρυόνη, ο Ηρακλής χρειάστηκε τη βοήθεια του Ήλιου: αυτός του δάνεισε

το χρυσό του κύπελλο, με το οποίο ο Ηρακλής ταξίδεψε στον ωκεανό. Όταν έφτασε

στο νησί του Γηρυόνη, σκότωσε τα δύο τέρατα. Στον γυρισμό συνάντησε άλλους

τόσους κινδύνους και περιπέτειες. Ο Ηρακλής ξεπέρασε όλα τα εμπόδια, γύρισε και

πάλι νικητής και έφερε τα βόδια στον Ευρυσθέα, που τα προσέφερε θυσία στην Ήρα.

Ο Ηρακλής παλεύει

με την Αμαζόνα.

Ο Ηρακλής

τοξεύει

τον τρομερό

Γηρυόνη με

τα τρία σώματα,

ενώ ήδη

έχει ρίξει κάτω

το σκυλί Όρθο.

Ο Ηρακλής ταξιδεύει

μέσα στο κύπελλο

του Ήλιου.

41

11. Τα μήλα των Εσπερίδων

Ο κήπος των Εσπερίδων βρισκόταν πολύ

μακριά, στην άκρη της γης. Εκεί φύτρωναν οι

χρυσοί καρποί που χάριζαν αιώνια νεότητα σε

όποιον τους έτρωγε. Τον κήπο φύλαγαν τρεις

Νύμφες, οι Εσπερίδες, και ένας δράκος με

εκατό κεφάλια, που δεν κοιμόταν ποτέ.

Ο Ηρακλής έπρεπε να φέρει τα μήλα στον

Ευρυσθέα. Ξεκίνησε το δύσκολο, μακρινό του

ταξίδι χωρίς να ξέρει καλά καλά τον δρόμο.

Πέρασε χώρες πολλές, συνάντησε πολλές

δυσκολίες, ώσπου έφτασε στον Καύκασο, το

βουνό όπου βρισκόταν δεμένος σε ένα βράχο

ο Τιτάνας Προμηθέας, τιμωρημένος από τον

Δία. Ο Ηρακλής ελευθέρωσε τον Προμηθέα.

Εκείνος, για να τον ευχαριστήσει, του έδειξε τον δρόμο και τον συμβούλεψε να στείλει

τον Άτλαντα* να του φέρει τα μήλα. Ο Άτλαντας, που κρατούσε στους ώμους του τη

σφαίρα του ουρανού, δέχτηκε να φέρει τα μήλα, ζήτησε όμως από τον Ηρακλή να

κρατήσει εκείνος τον ουρανό, όσο θα έλειπε. Έτσι κι έγινε.

Όταν γύρισε πίσω ο Άτλαντας, πρότεινε να δώσει ο ίδιος τα μήλα στον Ευρυσθέα.

Ο Ηρακλής κατάλαβε ότι ο Άτλαντας δεν είχε σκοπό να επιστρέψει και ότι θα έμενε

αυτός να σηκώνει το βάρος του ουρανού για πάντα.

Έδειξε πως συμφωνούσε, τον παρακάλεσε όμως να του

κρατήσει για λίγο τον ουρανό, για να βάλει στους

ώμους του ένα μαξιλάρι. Καθώς ο Άτλαντας έβαζε το

μαξιλάρι στους ώμους του Ηρακλή, εκείνος φόρτωσε

τον ουρανό στην πλάτη του Άτλαντα, άρπαξε γρήγορα

γρήγορα τα μήλα κι έτρεξε στον Ευρυσθέα.

Ο Άτλαντας

σηκώνει

τη σφαίρα

του ουρανού.

* Άτλαντας: ήταν τιτάνας, αδελφός του Προμηθέα. Επειδή είχε στραφεί εναντίον των θεών,τιμωρήθηκε από τον Δία να στέκεται στην άκρητης γης και να σηκώνει στους ώμους του τη σφαίρα του ουρανού.

Ο Άτλαντας φέρνει τα μήλα

από τις Εσπερίδες. Ο Ηρακλής,

με τη βοήθεια της Αθηνάς,

σηκώνει ακόμη τον ουρανό.

12. Ο Κέρβερος του Άδη

Τελευταίος και φοβερότερος από

όλους τους άθλους του Ηρακλή ήταν

να κατέβει στον Άδη και να φέρει τον

Κέρβερο, ένα φριχτό σκυλί με τρία

κεφάλια, που φύλαγε την είσοδο του

βασιλείου των νεκρών. Με την άδεια

του Πλούτωνα και της Περσεφόνης ο

Ηρακλής πάλεψε με τον Κέρβερο, τον

νίκησε και τον έφερε δεμένο στις

Μυκήνες.

42

Κι αν ήμουν γιος του Δία κι εγγονός του Κρόνου…

…σ’ αφέντη δούλεψα

πολύ χειρότερό μου, που μου παράγγειλε άθλους ασήκωτους.

Αυτός είναι που μ’ έστειλε στον κάτω κόσμο κάποτε,

να φέρω το σκύλο τον Κέρβερο, γιατί λογάριασε καλά

πως άλλος άθλος πιο βαρύς δεν γίνεται από αυτόν για μένα.

Και μ’ όλα ταύτα εγώ τον έφερα, από τον Άδη τον ανέβασα, είχα οδηγό μου τον Ερμή, την Αθηνά…

Όμηρος, ΟΔΥΣΣΕΙΑ, λ στ. 620-625 (μτφρ. Δ. Μαρωνίτη)

Ο Ευρυσθέας φοβισμένος μπροστά στον τρομερό Κέρβερο

κρύβεται μέσα στο πιθάρι για άλλη μια φορά.

αικάτι ακόμη...

ΚΚ

Τα μήλα των Εσπερίδων – Οι Ηράκλειες στήλες

Από τις Εσπερίδες προέρχεται η ονομασία μιας κατηγορίας καρπών, που λέγονται

εσπεριδοειδή. Σε αυτήν ανήκουν τα πορτοκάλια, τα λεμόνια, τα μανταρίνια κ.ά. Τέ-

τοιοι καρποί φαίνεται πως ήταν τα «χρυσά μήλα» που πήρε ο Ηρακλής από τον κήπο

των Εσπερίδων.

Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως η άκρη της γης βρίσκεται εκεί που σήμερα είναι

το στενό του Γιβραλτάρ, ανάμεσα στην Ευρώπη και την Αφρική, τη Μεσόγειο Θά-

λασσα και τον Ατλαντικό Ωκεανό. Πίστευαν μάλιστα πως σε εκείνο το σημείο ο Ηρα-

κλής είχε στήσει δύο κολόνες που τις ονόμασαν Ηράκλειες στήλες.

Το στενό του Γιβραλτάρ

(φωτογραφία δορυφόρου).

Στη σημαία

της Ισπανίας

εικονίζονται

οι Ηράκλειες Στήλες.

43

Χάρτης που δείχνει τις περιοχές όπου ο Ηρακλής πραγματοποίησε τους έξι δυσκολότερους άθλους του.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΗ

Ο Ηρακλής είχε πολλές περιπέτειες στη

ζωή του εκτός από τους θαυμαστούς

άθλους που πραγματοποίησε. Το τέλος του

ήταν επίσης θαυμαστό: ένα μεγάλο σύννεφο

τον σήκωσε ψηλά και τον ανέβασε στον

Όλυμπο. Εκεί έζησε ανάμεσα στους θεούς,

αθάνατος κι αγέραστος.

Ο Ηρακλής, της όμορφης Αλκμήνης ο ρωμαλέος

γιος, αφού κατόρθωσε δύσκολους άθλους, πήρε

την Ήβη* για γυναίκα του στον χιονισμένο Όλυμπο.

Ευτυχισμένος κατοικεί ανάμεσα στους αθάνατους,

χωρίς βάσανα και αγέραστος για πάντα…

Ησίοδος, ΘΕΟΓΟΝΙΑ, στ. 953-958 (διασκευή)

ΓΙΒΡΑΛΤΑΡΗΡΑΚΛΕΙΕΣΣΤΗΛΕΣ

Βόδια του

Γηρυόνη

Αμαζόνες

Ζώνη της

Ιππολύτης

Άλογα

του Διομήδη

Ταύρος

της Κρήτης

ΟΛΥΜΠΙΑ

ΘΡΑΚΗ

Κέρβερος

του Άδη

Άτλας

Μήλα

των Εσπερίδων

Η Αθηνά με το άρμα της οδηγεί

τον Ηρακλή στον Όλυμπο

* Ήβη:το όνομά της σημαίνει νιάτα. Ήταν κόρη του Δία καιτης Ήρας. Έμενε στο σπίτι των γονιών της και σαν καλή κόρη, βοηθούσε τη μητέρα της στις διάφορες δουλειές. Στα συμπόσια των θεώνσυχνά κερνούσε το κρασί. Της άρεσε ο χορός,πολλές φορές συνόδευε την Αφροδίτη.

Μεσόγειος Θάλασσα

44

Θησέας

Ο Θησέας ήταν ένας άλλος μεγάλος

ήρωας, γιος της βασιλοπούλας Αίθρας

από την Τροιζήνα και του βασιλιά της

Αθήνας Αιγέα.

Ο Αιγέας φιλοξενήθηκε κάποτε στην

Τροιζήνα. Εκεί είδε την όμορφη Αίθρα

και την αγάπησε. Πριν γυρίσει στην

Αθήνα, ο Αιγέας έκρυψε τα σανδάλια

και το σπαθί του κάτω από έναν πολύ

μεγάλο βράχο. Είπε στην Αίθρα, που

περίμενε να γεννηθεί το παιδί τους,

όταν εκείνο μεγαλώσει, να του δείξει

τον βράχο. Αν είχε τόση δύναμη, ώστε

να μπορέσει να τον σηκώσει, τότε να

πάρει το σπαθί και τα σανδάλια του

πατέρα του και να πάει στην Αθήνα για

να τον βρει. Έτσι κι έγινε.

Στον δρόμο του για την Αθήνα ο

Θησέας συνάντησε θηρία και ληστές

που σκότωναν τους περαστικούς. Ο

Θησέας κατόρθωσε να τους εξοντώσει

όλους. Από τότε οι άνθρωποι ταξίδευαν

χωρίς φόβο. Έτσι φάνηκε η δύναμη, η

εξυπνάδα και η καλοσύνη του ήρωα.

Αθήνα

Τροιζήνα

Μαραθώνας

Επίδαυρος

Ισθμός

Κόρινθος

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

Ο Θησέας σηκώνει τον βράχο.

Πίσω η μητέρα του Αίθρα παρακολουθεί τη σκηνή.

Τα μέρη από όπου πέρασε ο Θησέας

στη διαδρομή του από την Τροιζήνα μέχρι την Αθήνα.

Ο Αιγέας

υποδέχεται στην Αθήνα

τον γιο του, τον Θησέα.

45

ΜΙΝΩΤΑΥΡΟΣ ΚΑΙ ΑΡΙΑΔΝΗ

Αφού έφτασε στην Αθήνα, ο Θησέας έκανε πολλά θαυμαστά

κατορθώματα, για να βοηθήσει την πόλη του. Την εποχή εκείνη

οι Αθηναίοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν ένα βαρύ φόρο

στον βασιλιά της Κρήτης, τον Μίνωα, που ήταν παντοδύναμος:

έπρεπε να στέλνουν κάθε χρόνο επτά νέους και επτά νέες για

τροφή στον Μινώταυρο, ένα τέρας με κεφάλι ταύρου και σώμα

ανθρώπου. Ο Μινώταυρος ζούσε στα υπόγεια του παλατιού της

Κνωσού μέσα στον Λαβύρινθο, που είχε πάρα πολλά δωμάτια

και διαδρόμους. Όποιος έμπαινε εκεί μέσα δεν είχε τρόπο να

ξαναβγεί.

Ο Θησέας αποφάσισε να φύγει μαζί με τους νέους της Αθήνας, για να παλέψει με

το τέρας και να ελευθερώσει την πόλη του από τη βαριά υποχρέωση. Όλος ο λαός

της Αθήνας, μαζί κι ο Αιγέας, αποχαιρέτησαν με κλάματα τους νέους που έφευγαν

επάνω σε ένα πλοίο με μαύρα πανιά. Ο Αιγέας ζήτησε μία χάρη από τον γιο του: αν

κατόρθωνε να σκοτώσει το θηρίο και να γυρίσει ζωντανός μαζί με τους συντρόφους

του, να αλλάξει τα μαύρα πανιά του πλοίου και να βάλει άσπρα.

Στην Κρήτη ο Θησέας γνώρισε την κόρη του

Μίνωα, την Αριάδνη. Αυτή λυπήθηκε τον

Θησέα και τους άλλους νέους και τους

βοήθησε: έδωσε στον Θησέα ένα

κουβάρι σπάγγο, τον μίτο. Εκείνος

έδεσε την άκρη του στην είσοδο

του Λαβύρινθου και ξετύλιγε το

κουβάρι, καθώς προχωρούσε.

Όταν συνάντησε το φοβερό

τέρας, πάλεψε μαζί του και το

σκότωσε. Τυλίγοντας έπειτα

το κουβάρι μπόρεσε να βγει

έξω χωρίς δυσκολία.

Αρχαίο νόμισμα

με παράσταση

του Λαβύρινθου.

Στο κέντρο της εικόνας ο Θησέας σέρνει

τον Μινώταυρο έξω από τον Λαβύρινθο,

για να τον σκοτώσει. Γύρω από την παράσταση

αυτή ο καλλιτέχνης ζωγράφισε έξι από τους άθλους

του Θησέα στη διαδρομή από την Τροιζήνα στην Αθήνα.

46

Μετά το κατόρθωμά του ο Θησέας με τους συντρόφους του μπήκε στο πλοίο για

να γυρίσει στην Αθήνα, παίρνοντας μαζί και την Αριάδνη. Σταμάτησαν στη Νάξο και

βγήκαν στην παραλία του νησιού. Ο θεός Διόνυσος τότε, θαμπωμένος από την

ομορφιά της Αριάδνης, αποφάσισε να την πάρει μαζί του. Ο Θησέας λυπημένος

αναγκάστηκε να συμμορφωθεί στη θέληση του θεού και συνέχισε το ταξίδι του για την

Αθήνα περνώντας πρώτα από τη Δήλο. Ξέχασε όμως να αλλάξει τα μαύρα πανιά. Ο

Αιγέας, γεμάτος αγωνία για την τύχη του παιδιού του ανέβαινε κάθε μέρα σε ένα

βράχο στο Σούνιο και κοίταζε το πέλαγος. Όταν είδε από μακριά το πλοίο με τα μαύρα

πανιά, νόμισε πως όλοι είχαν χαθεί. Γεμάτος απελπισία, έπεσε στη θάλασσα και

πνίγηκε. Η θάλασσα αυτή πήρε το όνομά του και λέγεται Αιγαίο Πέλαγος*.

Ο Θησέας διαδέχθηκε τον πατέρα του και βασίλεψε με δικαιοσύνη και φιλανθρωπία.

Κάποτε όμως έλειψε πολύ καιρό από την Αθήνα και στον γυρισμό βρήκε έναν μακρινό

του συγγενή, τον Μενεσθέα, να έχει πάρει τον θρόνο. Απογοητευμένος ο Θησέας πήγε

στη Σκύρο, στον βασιλιά του νησιού τον Λυκομήδη, που τον νόμιζε για φίλο του.

Εκείνος όμως τον έσπρωξε σε ένα γκρεμό και τον σκότωσε.

Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ – ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΘΗΣΕΑ

Ενώ η Αριάδνη κοιμάται αμέριμνη,

ο Ερμής μεταφέρει στον Θησέα

την εντολή του Διόνυσου

να την εγκαταλείψει. Λυπημένος

ο Θησέας σκύβει να μαζέψει

τα σανδάλια του.

Φεύγοντας από τη Νάξο,

ο Θησέας με

τους συντρόφους του

φτάνουν στη Δήλο.

Εκεί ευχαριστούν

τον Απόλλωνα

για τη σωτηρία τους.

* Αιγαίο πέλαγος: θάλασσα του Αιγέα (πέλαγος σημαίνει θάλασσα).

47

Δαίδαλος και Ίκαρος

Ο Δαίδαλος καταγόταν από την Αθήνα. Ήταν μηχα-

νικός, αρχιτέκτονας και γλύπτης ξακουστός. Τα αγάλ-

ματα που κατασκεύαζε έμοιαζαν ζωντανά. Κοιτάζοντάς

τα νόμιζες ότι είχαν τα μάτια τους ανοιχτά και ήταν

έτοιμα να περπατήσουν. Έλεγαν μάλιστα ότι η ίδια η

θεά Αθηνά είχε διδάξει στον Δαίδαλο όλες τις τέχνες.

Ο Δαίδαλος είχε κατασκευάσει πολλά σπουδαία

έργα. Ιδιαίτερα στην Κρήτη είχε χτίσει το παλάτι του βα-

σιλιά Μίνωα στην Κνωσσό και τον Λαβύρινθο. Ο Μίνωας

υποψιαζόταν πως ο Δαίδαλος είχε βοηθήσει τον Θησέα

να φύγει από την Κρήτη, γι’ αυτό τον κρατούσε φυλα-

κισμένο μαζί με τον γιο του Ίκαρο μέσα στον Λαβύ-

ρινθο. Ο Δαίδαλος όμως είχε πολύ εφευρετικό μυαλό.

Κρυφά, μέσα στη φυλακή του, έφτιαξε δύο ζευγάρια

μεγάλα φτερά από πούπουλα πουλιών και τα κόλλησε

με κερί στους ώμους του Ίκαρου και τους δικούς του. Έπειτα και οι δύο κατάφεραν να ξεφύγουν από τον Λα-

βύρινθο και πετώντας χαρούμενοι επάνω από τη θάλασσα γύριζαν πίσω στην Αθήνα. Ενθουσιασμένος ο Ίκαρος

πετούσε πολύ ψηλά, παρακούοντας τη συμβουλή του πατέρα του. Ο καυτός ήλιος όμως έλιωσε το κερί που

συγκρατούσε τα φτερά στους ώμους του και ο Ίκαρος έπεσε στη θάλασσα και πνίγηκε. Τον έθαψαν στο κοντινό

νησί που ονομάστηκε Ικαρία, κι έδωσαν το όνομά του σε εκείνη τη θάλασσα: Ικάριο πέλαγος.

Ο Ίκαρος πέφτει στη θάλασσα.

Το παλάτι της Κνωσσού (αναπαράσταση). Μία αίθουσα του παλατιού.

Το παλάτι της Κνωσσού

Το παλάτι του βασιλιά Μίνωα στην Κνωσσό είχε χτίσει ο περίφημος αρχιτέκτονας Δαίδαλος. Ήταν ένα τεράστιο

κτήριο με τρία ή τέσσερα πατώματα, που έμοιαζε με ολόκληρη πολιτεία. Ο Θησέας και οι σύντροφοί του πρέπει να

θαμπώθηκαν βλέποντας τα πολλά δωμάτια με τις πολύχρωμες τοιχογραφίες, τα λουτρά με το ζεστό και το κρύο

νερό, τις πλατιές σκάλες που ένωναν τους ορόφους, τις αυλές, τις αποθήκες όπου φύλαγαν το λάδι, το κρασί και το

σιτάρι μέσα σε πελώρια πιθάρια, τα διάφορα εργαστήρια, τους άπειρους διαδρόμους. Ήταν τόσο απέραντα και πο-

λύπλοκα όλα αυτά, ώστε πραγματικά όποιος έμπαινε πολύ δύσκολα έβρισκε το δρόμο του για να βγει πάλι έξω.

αικάτι ακόμη...

ΚΚ

48

ΤΟ ΧΡΥΣΟΜΑΛΛΟ ΔΕΡΑΣ

Ζούσε κάποτε στον Ορχομενό της

Βοιωτίας ένας βασιλιάς, ο Αθάμας,

με τη γυναίκα του τη Νεφέλη και τα

παιδιά τους, τον Φρίξο και την Έλλη.

Η Νεφέλη όμως κάποτε αρρώστησε

και πέθανε. Σε λίγον καιρό ο Αθάμας

παντρεύτηκε μία άλλη γυναίκα, την

Ινώ, που δεν αγαπούσε τα παιδιά

του, τα ζήλευε και σκέφτηκε έναν

τρόπο να τους κάνει κακό: φρόντισε

να καταστραφούν τα σπαρτά, για να

μη φυτρώσει σιτάρι και να πεινάσει ο

λαός. Είπε τότε ψέματα στον άνδρα

της ότι το μαντείο των Δελφών ζήτησε να θυσιάσουν τα δύο παιδιά, αν ήθελαν να

ξαναβγάλει η γη καρπούς. Όταν όλα ήταν έτοιμα για τη θυσία, έγινε κάτι θαυμαστό:

εμφανίστηκε ένα κριάρι με ολόχρυσο μαλλί, που το είχε στείλει η Νεφέλη για να

βοηθήσει τα παιδιά της. Ο Φρίξος και η Έλλη ανέβηκαν γρήγορα στη ράχη του

κριαριού κι εκείνο αμέσως έφυγε πετώντας μακριά. Πέρασαν βουνά, λαγκάδια,

ποταμούς και πεδιάδες και έφτασαν επάνω από το στενό της θάλασσας που χωρίζει

την Ευρώπη από την Ασία. Εκεί η Έλλη ζαλίστηκε, έπεσε στη θάλασσα και πνίγηκε.

Από τότε η θάλασσα αυτή ονομάστηκε Ελλήσποντος*. Ο Φρίξος, καταλυπημένος,

συνέχισε το ταξίδι και τελικά έφθασε στην Κολχίδα, όπου τον φιλοξένησε ο βασιλιάς

Αιήτης. Θυσίασε το κριάρι, για να ευχαριστήσει

τον Δία για τη σωτηρία του και χάρισε το χρυσό

δέρμα του στον Αιήτη. Ο Αιήτης κρέμασε το

χρυσόμαλλο δέρας** σε μια βελανιδιά στο

Άλσος του θεού Άρη και έβαλε έναν δράκοντα,

που δεν κοιμόταν ποτέ, για να το φυλάει.

Το ψηφιδωτό παριστάνει τον Φρίξο στην πλάτη του κριαριού,

ενώ η Έλλη έχει πέσει στη θάλασσα και απλώνει με αγωνία

το χέρι της για βοήθεια.

Η Ινώ κυνηγά τον Φρίξο, ενώ εκείνος έχει ήδη

φύγει πιασμένος από το κριάρι.

* Ελλήσποντος:θάλασσα της Έλλης (πόντος σημαίνει θάλασσα)

** δέρας:σημαίνει δέρμα

Ιάσονας και Αργοναυτική Εκστρατεία

49

Ιάσονας

Ο Ιάσονας ήταν γιος του Αίσονα, του βασιλιά της Ιωλκού στη Θεσσαλία. Ο

αδελφός του Αίσονα όμως, ο Πελίας, του άρπαξε τον θρόνο με πονηριά. Τότε ο

Αίσονας, για να σωθεί, αναγκάστηκε να καταφύγει μαζί με τον γιο του στο βουνό

Πήλιο. Εκεί παρέδωσε τον Ιάσονα στον ξακουστό Κένταυρο Χείρωνα, που είχε

αναθρέψει και γυμνάσει πολλούς ήρωες. Όταν ο Ιάσονας μεγάλωσε, πήρε τα όπλα

του και κατέβηκε στη χώρα, για να ζητήσει τον θρόνο του πατέρα του από τον Πελία.

Καθώς όμως περνούσε ένα μικρό ποτάμι, το νερό παρέσυρε το ένα του σανδάλι και

έτσι παρουσιάστηκε στον Πελία «μονοσάνδαλος». Ο Πελίας είχε ακούσει από κάποιον

μάντη πως πρέπει να φυλάγεται από έναν μονοσάνδαλο. Όρισε λοιπόν στον Ιάσονα

μια πολύ δύσκολη αποστολή: τον έστειλε σε μια πολύ μακρινή χώρα, την Αία, για να

του φέρει το χρυσόμαλλο δέρας, με την ελπίδα ότι ο νέος δεν θα γύριζε ποτέ από την

επικίνδυνη εκείνη περιπέτεια. Ο Ιάσονας δέχτηκε ελπίζοντας πως θα έκανε ένα

μεγάλο κατόρθωμα και θα δοξαζόταν. Κάλεσε λοιπόν πενήντα ξακουστούς ήρωες να

τον βοηθήσουν. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν ο Ηρακλής, ο Θησέας και ο Ορφέας, ο

περίφημος μουσικός. Ο φίλος του Ιάσονα ο Άργος, που ήταν ονομαστός τεχνίτης,

κατασκεύασε ένα όμορφο και γρήγορο καράβι, την Αργώ. Οι ναύτες του ονομάστηκαν

Αργοναύτες, ενώ το ταξίδι τους πήρε το όνομα Αργοναυτική εκστρατεία. Σε όλο αυτό

το ταξίδι οι ήρωες είχαν τη βοήθεια της Ήρας και της Αθηνάς.

Τρεις Αργοναύτες έτοιμοι

για το ταξίδι. Οι δύο βρίσκονται

μέσα στο πλοίο και ο άλλος

ανεβαίνει τη σκάλα.

Η Αργώ κατασκευάστηκε από τον Άργο, με τη βοήθεια της Αθηνάς.

Λέγεται πως η ίδια η θεά κάρφωσε στην πλώρη του πλοίου

ένα κομμάτι από την ιερή βελανιδιά του μαντείου της Δωδώνης,

που είχε το χάρισμα να μιλάει και να μαντεύει το μέλλον.

50

Το ταξίδι προς την Κολχίδα

Η Αργώ ξεκίνησε το μεγάλο της ταξίδι. Οι

Αργοναύτες πέρασαν από πολλά μέρη και

συνάντησαν διάφορους κινδύνους. Κάποτε

έφτασαν στο στενό πέρασμα του Βοσπόρου.

Εκεί έπρεπε να ξεπεράσουν το πιο δύσκολο

εμπόδιο, που ήταν οι Συμπληγάδες Πέτρες.

Τις φαντάζονταν σαν δυο τεράστιους βράχους

που ανοιγόκλειναν με πολύ μεγάλη ταχύτητα

και κανένα καράβι δεν προλάβαινε να περάσει

ανάμεσά τους.

Ένας μάντης είχε συμβουλέψει τους Αργοναύτες να αφήσουν ένα περιστέρι να

πετάξει ανάμεσα στους βράχους. Αν τα κατάφερνε εκείνο, τότε θα μπορούσαν να

περάσουν και αυτοί. Οι Αργοναύτες άφησαν ένα λευκό περιστέρι να πετάξει ανάμεσα

στις πέτρες. Καθώς το πουλί περνούσε, οι πέτρες άγγιξαν ελαφρά την ουρά του και

του μάδησαν μερικά φτερά. Όταν οι βράχοι άρχισαν να απομακρύνονται ξανά, οι

Αργοναύτες έπεσαν με όλη τους τη δύναμη στα κουπιά, για να προλάβουν να

περάσουν. Η Αργώ κατάφερε να περάσει χωρίς να πάθει σχεδόν τίποτε. Μόνον η πίσω

άκρη του καραβιού είχε κοπεί, όπως είχαν μαδήσει λίγα φτερά από την ουρά του

περιστεριού. Από τότε οι Πέτρες, σαν από θαύμα, σταμάτησαν να ανοιγοκλείνουν και

έμειναν ασάλευτες. Η χαρά των παλικαριών ήταν απερίγραπτη: είχαν πέτυχει το

ακατόρθωτο! Έπειτα μπήκαν σε μία θάλασσα βαθιά και

γαλήνια, που δεν έμοιαζε καθόλου με το τρομερό στενό.

Γι’ αυτό την ονόμασαν «Εύξεινο Πόντο».

ΟΙ ΣΥΜΠΛΗΓΑΔΕΣ ΠΕΤΡΕΣ

Εκεί είναι πέτρες κρεμαστές, και του μενεξεδένιου

πελάγου απάνω τους χτυπούν τα κύματα αφρισμένα.

Μήτε πουλιά από κει περνούν, μήτε άγρια περιστέρια,

………………………………....…………………………....

Θνητών καράβι εκεί ποτέ δεν γλίτωσε όποιο πήγε.

………………………………………………………...….....

Ένα μονάχο πέρασε πελαγοδρόμο πλοίο,

η κοσμοξάκουστη Αργώ, σαν ήρθε απ’ τον Αιήτη.

Κι εκείνο τότε θα ’σπαζε στις πέτρες, αν η Ήρα,

δεν το ’σωζε, τον φίλο της Ιάσονα πονώντας.

Όμηρος, ΟΔΥΣΣΕΙΑ, μ στ. 60-73 (μτφρ. Ζ. Σίδερη)

Ο Βόσπορος.

Εκεί πίστευαν

πως βρίσκονταν

οι Συμπληγάδες

Πέτρες.

Ιωλκός

Βόσπορος

Ελλήσποντος

ΘΡΑΚΗ

Κολχίδα

Κρήτη

Ορχομενός

* Εύξεινος Ποντος:φιλόξενη θάλασσα (εύξεινος σημαίνει φιλόξενος)

51

Ο Ιάσονας παίρνει το χρυσόμαλλο δέρας

Οι Αργοναύτες έφτασαν στην Κολχίδα, όπου

βασίλευε ο Αιήτης. Όταν άκουσε πως ο Ιάσονας

ζητούσε το χρυσόμαλλο δέρας, ο Αιήτης δεν

ευχαριστήθηκε καθόλου. Για να ξεφορτωθεί τον

Ιάσονα, του ζήτησε κάτι ακατόρθωτο: να ζέψει

δύο χάλκινους ταύρους, που έβγαζαν φωτιές από

το στόμα τους. Με αυτούς έπρεπε να οργώσει ένα

χωράφι, που θα το έσπερνε όχι με σιτάρι, αλλά με

δόντια δράκοντα. Τότε θα ξεφύτρωναν από τη γη

πάνοπλοι γίγαντες κι ο Ιάσονας έπρεπε να τους

σκοτώσει. Αν κατάφερνε να περάσει και αυτή τη

δοκιμασία, τότε ο Αιήτης θα του έδινε αυτό που

ζητούσε. Ο Ιάσονας αποφάσισε να δεχτεί.

Την ώρα που έβγαινε από το παλάτι η κόρη του βασιλιά, η μάγισσα Μήδεια, τον

είδε, τον αγάπησε και αποφάσισε να τον βοηθήσει. Του έδωσε μια μαγική αλοιφή να

αλείψει το σώμα του, για να τον προστατέψει από τις φλόγες. Τον συμβούλεψε επίσης

πώς να αντιμετωπίσει τους γίγαντες. Ο Ιάσονας, αφού έζεψε τους ταύρους χωρίς να

πάθει τίποτε, έσπειρε τα δόντια του δράκοντα και τότε άρχισαν να ξεφυτρώνουν από

τη γη άπειροι πολεμιστές, πάνοπλοι. Ο Ιάσονας κρύφτηκε πίσω από ένα βράχο και

έριξε μια πέτρα ανάμεσά τους, όπως τον είχε συμβουλέψει η Μήδεια. Οι πολεμιστές

άρχισαν να μαλώνουν και να πολεμούν μεταξύ τους, μέχρι που σκοτώθηκαν όλοι. Ο

Αιήτης όμως αρνήθηκε να δώσει στον Ιάσονα το χρυσόμαλλο δέρας, όπως του είχε

υποσχεθεί. Τότε με τη βοήθεια της Μήδειας και του φίλου του Ορφέα, ο Ιάσονας πήγε

στο ιερό δάσος του Άρη, όπου βρισκόταν το χρυσόμαλλο δέρας και ο φοβερός

δράκος που το φύλαγε. Η Μήδεια πλησίασε και με τα μάγια της ημέρεψε το θηρίο,

ενώ ο Ορφέας με τη μουσική του το αποκοίμισε.

Ο Ιάσονας πήρε το δέρας, γύρισε γρήγορα στο

καράβι μαζί με τη Μήδεια και αμέσως ξεκίνησαν

για το ταξίδι της επιστροφής.

Ο Ιάσονας απλώνει το χέρι, για να πάρει

το χρυσόμαλλο δέρας. Πίσω ακριβώς τον προστατεύει

η Αθηνά. Στα δεξιά μόλις φαίνεται η πλώρη της Αργώς,

ενώ ένας Αργοναύτης ετοιμάζεται να μπει στο πλοίο.

Ο Ιάσονας με τη βοήθεια της Μήδειας

παλεύει με τον άγριο ταύρο. Η φτερωτή

Νίκη ετοιμάζεται να τον στεφανώσει.

52

Η επιστροφή των Αργοναυτών

Oι Αργοναύτες ξέφυγαν από τον Αιήτη που τους κυνηγούσε. Προχώρησαν βόρεια,

για να επιστρέψουν στην Ελλάδα από άλλο δρόμο, όπως τους είχε συμβουλέψει ένας

μάντης. Όμως και πάλι τους περίμεναν καινούριες ταλαιπωρίες, αλλά και αυτές τις

ξεπέρασαν. Ξέφυγαν από τις Σειρήνες, ανθρωπόμορφα πουλιά, που μάγευαν τους

ναυτικούς· από τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη, δύο φοβερά τέρατα που κατασπάραζαν

όποιον περνούσε από μπροστά τους. Ύστερα από πολλές περιπέτειες έφτασαν στην

Κρήτη. Εκεί αντιμετώπισαν τον χάλκινο γίγαντα Τάλω, που ήταν φύλακας του νησιού.

Συνεχίζοντας την πορεία τους έφτασαν στην Ιωλκό. Ο Ιάσονας παρέδωσε στον Πελία

το Χρυσόμαλλο Δέρας.

Κένταυρος Χείρωνας

Οι Κένταυροι ζούσαν στο βουνό Πήλιο. Οι αρχαίοι Έλληνες τους φαντάζο -

νταν στο επάνω μέρος του κορμιού τους σαν άνδρες, ενώ στο υπόλοιπο σαν

άλογα. Ο Κένταυρος Χείρωνας ήταν ο πιο σοφός ανάμεσά τους. Ζούσε στο

βουνό Πήλιο σε μια μεγάλη σπηλιά. Εκεί δίδασκε μουσική, ιατρική, γεωγραφία,

αστρονομία, την τέχνη του κυνηγιού, του πολέμου και άλλα. Κοντά του μεγάλω-

σαν ονομαστοί και δοξασμένοι ήρωες, όπως ο Ιάσονας, ο Αχιλλέας, ο Ορφέας

και πολλοί άλλοι.

Προτού ξεκινήσει ο Ιάσονας για την Αργοναυτική εκστρατεία, ο Χείρωνας του

έδωσε μία γυάλινη σφαίρα. Επάνω σε αυτήν ήταν χαραγμένος ο θόλος του ου-

ρανού με όλα τα αστέρια, για να μπορεί να προσανατολίζεται μέρα και νύχτα

σε όποιες θάλασσες και στεριές και αν βρισκόταν. Επίσης του έδωσε χάρτες

της γης και όλες τις οδηγίες για τα μεγάλα ταξίδια του.

ΜΥΘΟΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟΥΣ

Η Αθηνά έκανε την Αργώ αστερισμό για να μη λησμονηθεί το τολμηρό ταξίδι

της. Από τότε η Αργώ αρμενίζει στο πέλαγο του ουρανού, που τέλος δεν έχει.

Και στους ανθρώπους, όταν στρέφουν τα μάτια τους ψηλά, θυμίζει τα ένδοξα

παλικάρια που κάποτε, χιλιάδες χρόνια πριν, πήραν στα χέρια τους τα κουπιά

της και ταξίδεψαν στα πέρατα της γης. Και λένε και για τη λύρα του Ορφέα πως

έγινε και αυτή στο τέλος αστερισμός για όσα καλά πρόσφερε η μουσική της.

Άθα Γιαλούρη, ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟΥΣ

Ένας Κένταυρος.

αικάτι ακόμη...

ΚΚΟ χάλκινος γίγαντας Τάλως,

έργο του Ήφαιστου.

53

Ορφέας

Ο Ορφέας ήταν φημισμένος μουσικός. Όταν έπαιζε τη λύρα του, μάγευε ανθρώπους και ζώα. Γι’ αυτό πολ-

λοί πίστευαν πως είχε πατέρα τον θεό Απόλλωνα. Στην Αργοναυτική Εκστρατεία με τις ουράνιες μελωδίες του

βοήθησε, ώστε κανένας να μη μαγευτεί από το τραγούδι των Σειρήνων, την ώρα που η Αργώ περνούσε από το

νησί τους.

Ο Ορφέας αγάπησε την όμορφη Ευρυδίκη, την παντρεύτηκε και ζούσαν ευτυχισμένοι. Μια μέρα εκείνος

έπαιζε τη λύρα του και η Ευρυδίκη χόρευε. Ένα φίδι όμως δάγκωσε την Ευρυδίκη και αυτή πέθανε. Ο Ορφέας

έπεσε σε πολύ μεγάλη δυστυχία, αφού δεν μπορούσε να φανταστεί τη ζωή του χωρίς την αγαπημένη του. Απο-

φάσισε λοιπόν να κατέβει στον Κάτω Κόσμο, για να τη ζητήσει από τον Πλούτωνα. Με τη μουσική του μάγεψε

τον Άδη και τον Κέρβερο, το τρομερό σκυλί, που φρουρούσε τον Κάτω Κόσμο, και τον άφησαν να μπει. Ο Πλού-

τωνας συγκινήθηκε από την αγάπη του Ορφέα για τη γυναίκα του και δέχθηκε να τη δώσει πίσω. Του ζήτησε

όμως, όσο βρισκόταν στον Άδη, να προχωρεί μπροστά από την Ευρυδίκη και να μην γυρίσει να τη δει παρά

μόνο όταν αντικρίσουν το φως του ήλιου. Ο Ορφέας όμως άρχισε να νιώθει αγωνία μήπως ο Πλούτωνας τον

ξεγέλασε και η Ευρυδίκη δεν τον ακολουθούσε. Λίγο πριν βγουν στο φως γύρισε να τη δει και τότε η Ευρυδίκη

χάθηκε στον Άδη για πάντα.

Ο Ορφέας αισθανόταν δυστυχισμένος και απομακρύνθηκε από τους ανθρώπους. Μόνη παρηγοριά είχε τη

λύρα του, που έβγαζε μαγευτικούς αλλά συγχρόνως μελαγχολικούς ήχους.

Ο Ορφέας γυρίζει προς την αγαπημένη του

Ευρυδίκη, έτσι όμως την χάνει για πάντα.

Ο Ερμής την κρατάει ήδη από το χέρι

για να τη φέρει πίσω στη χώρα των νεκρών.

O Ορφέας παίζει τη λύρα.

Γύρω του διάφορα ζώα

ακούν μαγεμένα.

αικάτι ακόμη...

ΚΚ

54

Περσέας

ΔΑΝΑΗ ΚΑΙ ΠΕΡΣΕΑΣ

Στο Άργος ζούσε μια πολύ όμορφη

βασιλοπούλα, η Δανάη. Ο πατέρας της,

ο βασιλιάς Ακρίσιος, είχε πάρει κάποτε

χρησμό ότι η κόρη του θα γεννήσει έναν

γιο, που θα τον σκοτώσει.

Τρομοκρατημένος ο Ακρίσιος έκλεισε

τη Δανάη μέσα σε ένα χάλκινο υπόγειο

δωμάτιο. Ο Δίας όμως την είδε και την

αγάπησε. Μεταμορφώθηκε σε χρυσή

βροχή, γλίστρησε μέσα στη φυλακή της

Δανάης και την έκανε γυναίκα του. Η

Δανάη γέννησε ένα αγοράκι, τον Περσέα. Όταν ο Ακρίσιος κατάλαβε πως η κόρη του

είχε αποκτήσει παιδί, την έβαλε μαζί με το μωρό της μέσα σε ένα κιβώτιο, που το

πέταξε στη θάλασσα. Το κιβώτιο έπλεε στο νερό και έφθασε στη Σέριφο. Εκει η Δανάη

και ο Περσέας φιλοξενήθηκαν από τους κατοίκους του νησιού και τον βασιλιά τους,

τον Πολυδέκτη.

Όταν ο Περσέας μεγάλωσε, ο Πολυδέκτης του ζήτησε κάτι σχεδόν ακατόρθωτο: να

του φέρει το κεφάλι της Μέδουσας. Η Μέδουσα ήταν η μία από τις τρεις Γοργόνες·

αυτή μόνο ήταν θνητή. Οι Γοργόνες ήταν φοβερά τέρατα. Στο κεφάλι είχαν φίδια για

μαλλιά, είχαν πολύ μεγάλα και μυτερά δόντια, χάλκινα χέρια και χρυσά φτερά. Με το

βλέμμα τους πέτρωναν όποιον τις κοίταζε.

Δανάη και χρυσή βροχή, όπως φαντάστηκε τον μύθο

πολλούς αιώνες αργότερα ο ιταλός ζωγράφος Τιτσιάνο.

Αρχαίο ανάγλυφο. Παριστάνει

τη Μέδουσα, όπως τη φαντάζονταν,

με όλα τα φοβερά χαρακτηριστικά της.Ο αρχαίος ποιητής Σιμωνίδης φαντάζεται τη Δανάη καθώς ταξιδεύει

μέσα στην άγρια θάλασσα να μιλάει τρυφερά στο παιδί της και να

ζητάει βοήθεια από τον Δία, τον πατέρα του παιδιού της:

«… Ως ο άνεμος δυνάμωνε κι η θάλασσα

φουρτούνιαζε…

με υγρά από τα δάκρυα μάγουλα το χέρι της

έβαλε γύρω από τον Περσέα και του είπε: Γιε μου,

καημό που νιώθω. Όμως εσύ κοιμάσαι! …

…Κοιμήσου εσύ μωρό μου, μα ας κοιμηθεί κι η θάλασσα,

ας κοιμηθεί και το κακό το αβάσταγο

κι ας στρέψει σε καλό απ’ το χέρι σου

πατέρα Δία!»

(μτφρ. Ι.Θ. Κακριδής, με μικρές αλλαγές)

55

ΠΕΡΣΕΑΣ ΚΑΙ ΑΝΔΡΟΜΕΔΑ

Ο Περσέας με τη βοήθεια του Ερμή και της

Αθηνάς απέκτησε πρώτα τα απαραίτητα σύνεργα

για να επιτύχει το έργο του: έναν σκούφο, για να

τον κάνει αόρατο· ένα ζευγάρι φτερωτά πέδιλα,

για να πετάει γρήγορα· ένα διαμαντένιο δρεπάνι,

για να κόψει το κεφάλι της Μέδουσας και ένα

μαγικό σακί, για να κρύψει μέσα σε αυτό το

κομμένο κεφάλι.

Φορώντας τον σκούφο ο Περσέας βρήκε τις

Γοργόνες κοιμισμένες. Για να μην αντικρίσει το

φρικτό πρόσωπο της Μέδουσας και μαρμαρώσει,

ο Περσέας την κοίταξε μέσα στη γυαλιστερή

ασπίδα του, σαν σε καθρέφτη. Έτσι μπόρεσε να

τη σκοτώσει χωρίς να πάθει ο ίδιος τίποτε. Από

τον κομμένο λαιμό της Γοργόνας ξεπετάχτηκαν ένα μυθικό φτερωτό άλογο, ο

Πήγασος, και ο πατέρας του Γηρυόνη, ο Χρυσάορας.

Στον γυρισμό, ο Περσέας πέρασε από την Αιθιοπία. Εκεί βρήκε την Ανδρομέδα, την

όμορφη κόρη του βασιλιά, δεμένη σε ένα βράχο. Ένα θαλάσσιο κήτος ετοιμαζόταν να

την καταβροχθίσει. Ο Περσέας σκότωσε το κήτος, έσωσε την Ανδρομέδα και την

πήρε μαζί του, για να την παντρευτεί. Έπειτα θέλησε να γυρίσει στο Άργος, για να

συναντήσει τον παππού του, τον Ακρίσιο.

Ο Ακρίσιος, που θυμόταν τον χρησμό, έφυγε από το Άργος και πήγε στη Λάρισα για

να αποφύγει τη συνάντηση. Εκεί γίνονταν αθλητικοί αγώνες. Ο Περσέας θέλησε να

αγωνιστεί στη δισκοβολία, ο δίσκος όμως ξέφυγε από τα χέρια του και χτύπησε έναν

θεατή. Ο θεατής εκείνος ήταν ο Ακρίσιος, που έπεσε αμέσως

νεκρός χτυπημένος κατά λάθος από τον εγγονό του. Έτσι

επαληθεύτηκε ο χρησμός του μαντείου.

Αρχαίο

νόμισμα

με τον Πήγασο.

Ο Περσέας ελευθερώνει την Ανδρομέδα

(αρχαία τοιχογραφία).

Να χαρακτηρίσεις τον Περσέα

από τη ζωή και τα έργα του.

Ποια γνωρίσματα τον συνδέουν

με άλλους ήρωες που γνώρισες;

δδραστηριότητεςραστηριότητες

56

δδραστηριότητεςραστηριότητες

Με ποιους άθλους πιστεύεις ότι ο Ηρακλής βοήθησε περισσότερο τους ανθρώπους;

Ποιος άθλος του Ηρακλή σου έκανε μεγαλύτερη εντύπωση; Κάνε μια ζωγραφιά.

Για να ξεπεράσει τις δυσκολίες που αντιμετώπισε ο Ηρακλής δεν χρησιμοποίησε μόνο την τεράστια σωματική του δύναμη. Είχε επίσης τόλμη, εξυπνάδα και τη βοήθεια των θεών.Μπορείς να φέρεις παραδείγματα;

Με ποιους άθλους συνδέονται τα εσπεριδοειδή, οι Ολυμπιακοί αγώνες και οι Ηράκλειες στήλες(Γιβραλτάρ);

«Μια μέρα με τον Ηρακλή»…

Η ακροστιχίδα του Ηρακλή

• Η γυναίκα του Δία _ _ _

• Το όπλο του Ηρακλή _ _ _ _ _ _

• Ο Ηρακλής καθάρισε τους στάβλους του … _ _ _ _ _ _

• Φύλαγε τις πύλες του Άδη _ _ _ _ _ _ _ _

• Έτσι λεγόταν η Ύδρα _ _ _ _ _ _ _

• Ο Ηρακλής ήταν ένας … _ _ _ _ _

• Έτσι λέγονταν οι όρνιθες που σκότωσε ο Ηρακλής _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Να συμπληρώσεις τα κενά:

• Το λιοντάρι της _ _ _ _ _ _ • Ο _ _ _ _ _ _ της Κρήτης

• Η Λερναία _ _ _ _ • Τα _ _ _ _ _ του Διομήδη

• Το _ _ _ _ _ με τα χρυσά κέρατα • Η _ _ _ _ της Ιππολύτης

• Ο _ _ _ _ _ _ του Ερύμανθου • Τα _ _ _ _ _ του Γηρυόνη

• Οι _ _ _ _ _ _ _ του Αυγεία • Τα χρυσά _ _ _ _ των Εσπερίδων

• Οι Στυμφαλίδες _ _ _ _ _ _ _ • Ο _ _ _ _ _ _ _ _ του Άδη

Πώς φαντάζεσαι τον Λαβύρινθο; Προσπάθησε να τον ζωγραφίσεις.

1

2

3

4

5

6

7

8

57

Πώς πιστεύεις ότι αισθανόταν ο Ίκαρος, καθώς πετούσε με τα φτερά στους ώμους του; Θα μπορούσε να σωθεί; Τι έφταιξε και έπεσε;

Τι σημαίνουν οι υπογραμμισμένες φράσεις;

• Θα το λύσουμε αυτό το δύσκολο πρόβλημα, μας χρειάζεται ο μίτος της Αριάδνης.

• Χάθηκα μέσα στο πολύπλοκο αυτό κτήριο, είναι λαβύρινθος.

Να συμπληρώσεις τα κενά:

• Ο Αιγέας έκρυψε το _ _ _ _ _ και τα σανδάλια του κάτω από έναν πελώριο βράχο.

• Οι Αθηναίοι πλήρωναν ένα βαρύ φόρο στον βασιλιά της Κρήτης, τον _ _ _ _ _ .

• Ο _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ήταν ένα τέρας που είχε κεφάλι ταύρου και σώμα ανθρώπου.

• Ο Μινώταυρος ζούσε μέσα στον _ _ _ _ _ _ _ _ _ .

• Η κόρη του Μίνωα, η _ _ _ _ _ _ _ έδωσε στον Θησέα ένα κουβάρι σπάγγο, τον _ _ _ _ .

• Η θάλασσα όπου πνίγηκε ο Αιγέας πήρε το όνομά του: _ _ _ _ _ _ Πέλαγος.

Η ακροστιχίδα του Ιάσονα

• Η πόλη όπου βασίλευε ο Πελίας _ _ _ _ _ _

• Το όνομα του πλοίου του Ιάσονα _ _ _ _

• Έτσι λέγονταν οι Πέτρες που πέρασαν οι Αργοναύτες _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

• Ήταν φημισμένος μουσικός _ _ _ _ _ _

• Η μητέρα του Φρίξου και της Έλλης _ _ _ _ _ _

• Ήταν βασιλιάς της Κολχίδας _ _ _ _ _ _

• Ο λαός του Ορχομενού πεινούσε, επειδή δεν είχε φυτρώσει το … _ _ _ _ _ _

Συμπλήρωσε τα κενά:

• Η Νεφέλη έστειλε με ένα σύννεφο ένα _ _ _ _ _ _ που είχε γυαλιστερό και

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ δέρμα, πάνω στο οποίο ανέβηκαν ο Φρίξος και η Έλλη. Πέρασαν βουνά,

λαγκάδια και έφτασαν στο στενό της θάλασσας που χωρίζει την _ _ _ _ _ _ από την _ _ _ _ ·

εκεί, ζαλίστηκε η Έλλη και έπεσε στη θάλασσα, που ονομάστηκε _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ .

• Ο Αίσονας αναγκάστηκε να καταφύγει μαζί με τον γιο του στο βουνό _ _ _ _ _ . Εκεί

παρέδωσε τον Ιάσονα στον _ _ _ _ _ _ _ _ Χείρωνα.

• Καθώς ο Ιάσονας περνούσε ένα μικρό ποτάμι, το νερό παρέσυρε το ένα του _ _ _ _ _ _ _ .

9

10

11

12

13

5858

Eνότητα 3η

Αχαιοί πολεμιστές έτοιμοι για μάχη.

Φορούν περικεφαλαίες και κρατούν

ασπίδες και δόρατα.

Ο Αχιλλέας.

Ο Αίαντας ο Λοκρός.

Ο Τελαμώνιος

Αίαντας.

Ο Οδυσσέας.

Ο στρατηγός

Αγαμέμνονας.

Ο Διομήδης. Ο Νέστορας.

Ο Μενέλαος.

Οι αρχηγοί των Αχαιών

Πλοίο των Αχαιών με πολεμιστές.

5959

Ο Τρωικός πόλεμος έγινε στα πολύ παλιά χρόνια ανάμεσα στους Έλληνες, που τότε ονο-

μάζονταν Αχαιοί, και στους Τρώες. Ήταν ένας φοβερός πόλεμος.

Για δέκα χρόνια πολιορκούσαν την Τροία οι Αχαιοί. Στο τέλος την κυρίεψαν και γύρισαν

νικητές ο καθένας στην πατρίδα του.

Στο ταξίδι του γυρισμού ο Οδυσσέας, ο βασιλιάς της Ιθάκης, συνάντησε πολλά εμπόδια.

Ο ΤΡΩΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Οι υπερασπιστές της Τροίας

Η πόλη της Τροίας (αναπαράσταση).

Ο Πάρης.

Ο βασιλιάς

Πρίαμος.

Ο Έκτορας,

ανάμεσα στους γονείς του,

Πρίαμο και Εκάβη.

60

Ο πόλεμος της Τροίας

Οι Τρώες ήταν ένας λαός που κατοικούσε την πόλη της Τροίας στη Μικρά Ασία.

Κάποτε ο Πάρης, που ήταν βασιλόπουλο της Τροίας, επισκέφθηκε τη Σπάρτη. Εκεί

βασίλευε ο Μενέλαος με την πανέμορφη γυναίκα του, την Ελένη. Ο Πάρης άρπαξε

την Ελένη και την πήρε μαζί του στην Τροία.

Από όλη την Ελλάδα ξεκίνησαν οι αρχηγοί των Αχαιών με πολύ στρατό και στόλο

και έφθασαν στην Τροία, για να τιμωρήσουν τους Τρώες και να πάρουν πίσω την

Ελένη.

Ο πόλεμος κράτησε δέκα χρόνια. Στο διάστημα αυτό πολλά παλικάρια, Αχαιοί και

Τρώες, πολέμησαν γενναία, δοξάστηκαν και πολλά έχασαν τη ζωή τους. Στο τέλος οι

Αχαιοί νίκησαν, η Τροία καταστράφηκε και η Ελένη γύρισε στη Σπάρτη.

Στο ταξίδι του γυρισμού τους από την Τροία πολλοί ήρωες ταλαιπωρήθηκαν, τις

περισσότερες όμως περιπέτειες από όλους είχε ο Οδυσσέας, που χρειάστηκε άλλα

δέκα χρόνια για να γυρίσει στο νησί του, στην Ιθάκη.

Οι περιοχές από όπου

ξεκίνησαν οι Αχαιοί

με τα πλοία και τον στρατό τους.

Η διαδρομή από την Αυλίδα

μέχρι την Τροία.ΜαγνησίαΦιλοκτήτης

ΦθίαΑχιλλέας

ΛοκρίδαΑίαντας

ΜυκήνεςΑγαμέμνονας

ΙθάκηΟδυσσέας

ΣαλαμίναΑίανταςΆργος

ΔιομήδηςΠύλος

Νέστορας ΣπάρτηΜενέλαος

ΚρήτηΙδομενέας

Αυλίδα

ΤροίαΤένεδος

Δήλος

Ο Πάρης βάζει

την Ελένη στο πλοίο

για να την πάρει

στην Τροία.

Ένας πολεμιστής

με το άρμα και

τον ηνίοχό του.

61

ΟΜΗΡΟΣ, ΙΛΙΑΔΑ, ΟΔΥΣΣΕΙΑ: ΕΝΑΣ ΜΕΓΑΛΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ, ΔΥΟ ΜΕΓΑΛΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ

Τα σπουδαία κατορθώματα των ηρώων του Τρωικού πολέμου

θαυμάστηκαν από τους ανθρώπους της εποχής εκείνης. Έγιναν

ποιήματα και τραγούδια, που τα έψαλλαν οι αοιδοί. Αυτοί

ταξίδευαν από τόπο σε τόπο και συνόδευαν τα τραγούδια με τη

λύρα τους. Έτσι από στόμα σε στόμα κι από γενιά σε γενιά οι

ήρωες εκείνοι και τα κατορθώματά τους δεν ξεχάστηκαν ποτέ.

Ένας μεγάλος ποιητής, ο Όμηρος, που έζησε πολλά χρόνια

μετά τον πόλεμο της Τροίας, ύμνησε και εκείνος με τη σειρά του

τα γεγονότα και τους ήρωες του πολέμου σε δύο μεγάλα

ποιήματα: την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Το πρώτο ποίημα πήρε

τον τίτλο «Ιλιάδα» από το δεύτερο όνομα της Τροίας, που ήταν

Ίλιον. Αρχίζει με ένα περιστατικό που έφερε πολλές συμφορές

στους Αχαιούς: τον θυμό του Αχιλλέα, του πιο γενναίου πολεμιστή των Αχαιών.

Τελειώνει με τον θάνατο του Έκτορα, του αρχηγού των Τρώων, λίγο πριν τελειώσει ο

πόλεμος. Το δεύτερο ποίημα, η «Οδύσσεια», εξιστορεί το ταξίδι του γυρισμού του

Οδυσσέα και όλες τις περιπέτειες που πέρασε ο ήρωας, ώσπου να φτάσει στην

πατρίδα του, την Ιθάκη.

Διαβάζοντας τα ποιήματα του Ομήρου μαθαίνουμε πώς ζούσαν, πώς πολεμούσαν,

πώς σκέφτονταν, τι πίστευαν και τι επιθυμούσαν οι άνθρωποι τότε. Μαθαίνουμε

επίσης πως πίστευαν ότι άλλοι θεοί ήταν με το μέρος των

Αχαιών (η Ήρα, η Αθηνά, ο Ποσειδώνας) και άλλοι με τους

Τρώες (ο Απόλλωνας, η Άρτεμη, η Αφροδίτη, ο Άρης), ενώ ο

Δίας προστάτευε άλλοτε τους Αχαιούς και άλλοτε τους Τρώες.

Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια αγαπήθηκαν πάρα πολύ από τους

Έλληνες και αργότερα από όλον τον κόσμο. Σήμερα έχουν

μεταφραστεί σε πάρα πολλές γλώσσες. Έχουν επίσης γυριστεί

για τον κινηματογράφο και την τηλεόραση πολλές ταινίες

σχετικές με τα κατορθώματα και τα παθήματα των ηρώων

εκείνων.

Ο Όμηρος.

Ο ξακουστός αοιδός, ο Φήμιος, τραγουδούσε κι όλοι τον άκουγαν

σιωπηλοί. Τον γυρισμό των Αχαιών από την Τροία έψαλλε…

Όμηρος, ΟΔΥΣΣΕΙΑ, α στ. 325-327 (διασκευή)Ένας αοιδός

με τη λύρα του.

ΤΟ ΜΗΛΟ ΤΗΣ ΕΡΙΔΑΣ

Κάποτε, στο βουνό Πήλιο,

γινόταν ένας γάμος. Ο Πηλέας,

που ήταν βασιλιάς της Φθίας,

έπαιρνε γυναίκα του τη Θέτιδα,

την όμορφη νεράιδα*. Στο γάμο

ήταν καλεσμένοι όλοι οι θεοί,

εκτός από την Έριδα**. Αυτήν

κανείς δεν την ήθελε, γιατί όπου

πήγαινε προκαλούσε καβγάδες.

Εκείνη όμως θύμωσε: πήρε ένα

χρυσό μήλο, χάραξε επάνω τη

φράση «για την ομορφότερη»

και χωρίς να την καταλάβουν μπήκε στην αίθουσα της γιορτής, άφησε το μήλο

ανάμεσα στους καλεσμένους κι εξαφανίστηκε. Αμέσως δημιουργήθηκε μεγάλη

ταραχή· ποια άραγε από τις θεές ήταν η πιο όμορφη; Οι τρεις πιο σπουδαίες θεές, η

Ήρα, η Αθηνά και η Αφροδίτη μάλωναν με πείσμα κι η κάθε μία διεκδικούσε το μήλο.

Ο Δίας τότε τις συμβούλεψε να ζητήσουν τη γνώμη του Πάρη, του βασιλόπουλου της

Τροίας που έβοσκε τα πρόβατα του πατέρα του.

Όταν τις είδε ο Πάρης, θαμπώθηκε από την ομορφιά και των τριων και δεν ήξερε

ποια να διαλέξει. Τότε η Ήρα του υποσχέθηκε να τον κάνει τον πιο σπουδαίο βασιλιά,

αν τη διάλεγε. Η Αθηνά πάλι του έταξε να τον κάνει τον πιο σοφό και γενναίο

πολεμιστή. Η Αφροδίτη του είπε πως, αν προσέφερε σε εκείνη το μήλο, θα του έδινε

την ομορφότερη γυναίκα για να παντρευτεί.

* Νεράιδες ή Νηρηίδες:ήταν�νέες,�όμορφεςκοπέλες�που�ζούσαν�στον�βυθό�της�θάλασσας.Είχαν�πατέρα�τον�Δία�ήκάποιον�άλλο�θεό,�γι’�αυτό�ήταν�αθάνατες.

** Έριδα:το�όνομα�της�θεάς�σημαίνει:�φιλονικία,�καβγάς,�διχόνοια.

Ο Ερμής οδηγεί τις τρεις θεές στον Πάρη, που κάθεται

σε βράχο κρατώντας τη λύρα του. Μικροί φτερωτοί έρωτες

συνοδεύουν τις θεές.

Η κρίση

του Πάρη

(έργο νεότερου

καλλιτέχνη).

62

63

Η ΑΡΠΑΓΗ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ – ΟΙ ΑΧΑΙΟΙ ΣΤΗΝ ΑΥΛΙΔΑ

Ο Πάρης έδωσε το μήλο στην Αφροδίτη και

εκείνη του φανέρωσε ότι η ομορφότερη στον

κόσμο ήταν η Ελένη, η γυναίκα του Μενέλαου,

του βασιλιά της Σπάρτης. Ο Πάρης πήγε στη

Σπάρτη για να τη βρει.

Ο Μενέλαος και η Ελένη, χωρίς να ξέρουν

για ποιον λόγο τους επισκέφτηκε ο Πάρης, τον

καλοδέχτηκαν και τον φιλοξένησαν με μεγάλες

τιμές, όπως ήταν η συνήθεια. Μια ημέρα όμως

που ο Μενέλαος έλειπε, ο Πάρης άρπαξε την

Ελένη, την έβαλε στο καράβι του και την πήγε

στην Τροία.

Ο Μενέλαος λυπήθηκε

αφάνταστα, θύμωσε όμως ακόμη πιο πολύ· και όχι μόνο ο

Μενέλαος. Όλοι οι βασιλιάδες ένιωσαν μεγάλη οργή. Η πράξη

αυτή του Πάρη ήταν προσβολή για όλη την Ελλάδα. Αποφάσισαν

λοιπόν να ξεκινήσουν με στρατό και στόλο για την Τροία, να

τιμωρήσουν τον Πάρη και να φέρουν πίσω την Ελένη.

Από όλα τα μέρη της Ελλάδας συγκεντρώθηκαν στην Αυλίδα

οι αρχηγοί των Αχαιών με τα καράβια και τις χιλιάδες στρατιώτες

τους. Στρατηγό όρισαν τον αδελφό του Μενέλαου, τον βασιλιά

των Μυκηνών Αγαμέμνονα, που είχε τα περισσότερα καράβια

και τον μεγαλύτερο και πιο δυνατό στρατό.

Ο Πάρης κρατάει την Ελένη από το χέρι,

ενώ εκείνη φαίνεται να διστάζει. Πίσω της

η Αφροδίτη τη σκεπάζει με νυφικό πέπλο.

Μπροστά ο Έρωτας τη στεφανώνει.

αικάτι ακόμη...

ΚΚ

Η ωραία Ελένη

Η ομορφιά της Ελένης ήταν απερίγραπτη. Γι’ αυτό και ο μεγάλος ποιητής Όμηρος δεν την περιγράφει. Δεν

λέει τι χρώμα είχαν τα μαλλιά και τα μάτια της ή πώς ήταν το ανάστημά της. Λέει, όμως, πως όταν κάποια στιγμή

του πολέμου φάνηκε η Ελένη επάνω στα τείχη της Τροίας, οι γέροντες που την είδαν είπαν: «Χαλάλι για μια τέ-

τοια γυναίκα τόσα χρόνια να περνάνε βάσανα τα παλικάρια των Τρώων και των Αχαιών».

Ο Πάρης.

64

Η ΘΥΣΙΑ ΤΗΣ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑΣ – ΟΙ ΑΧΑΙΟΙ ΣΤΗΝ ΤΡΟΙΑ

Όλοι περίμεναν με αγωνία να

φυσήσει ο κατάλληλος άνεμος,

για να φουσκώσει τα πανιά και

να ξεκινήσουν τα πλοία. Όμως

οι ημέρες περνούσαν, άνεμος

δεν φυσούσε καθόλου και τότε

οι Αχαιοί ανήσυχοι ζήτησαν από

τον μάντη Κάλχα να τους δώσει

εξήγηση. Εκείνος είπε ότι η θεά

Άρτεμη είχε θυμώσει πολύ με τον

Αγαμέμνονα, που κάποτε σκότωσε

στο κυνήγι το ιερό της ελάφι. Μόνο

αν ο Αγαμέμνονας θυσίαζε την κόρη

του Ιφιγένεια στη θεά, εκείνη τότε θα

άφηνε τους ανέμους να φυσήσουν. Σε

βαθιά απελπισία έπεσε ο Αγαμέμνονας·

ούτε να το ακούσει ήθελε πως έπρεπε

να θυσιάσει το αγαπημένο του παιδί. Όμως τη θέληση της θεάς ποιος μπορούσε να

παραβλέψει; Άλλωστε ο ίδιος ο αδελφός του, ο Μενέλαος, και όλος ο υπόλοιπος

στρατός τού θύμιζαν πως, αφού ήταν αρχηγός, είχε υποχρέωση να οδηγήσει τους

Αχαιούς στην εκστρατεία.

Ο Αγαμέμνονας με πολύ βαριά καρδιά έστειλε μήνυμα στη γυναίκα του την

Κλυταιμήστρα να φέρει στην Αυλίδα την Ιφιγένεια, δήθεν για να την παντρέψουν με

τον Αχιλλέα. Όταν μητέρα και κόρη έφθασαν, πληροφορήθηκαν την αλήθεια.

Κλαίγοντας ικέτευαν γονατιστές τον Αγαμέμνονα να μη θυσιάσει το αθώο κορίτσι,

μάταια όμως.

Ύστερα από πολλά δάκρυα και θρήνους η Ιφιγένεια πήρε τη μεγάλη απόφαση: με

τη θέλησή της θα θυσίαζε τη ζωή της για την τιμή της πατρίδας της. Έβλεπε άλλωστε

τις χιλιάδες τους στρατιώτες έτοιμους για τον πόλεμο, χωρίς να λογαριάζουν τον

θάνατο. Την ώρα όμως που η Ιφιγένεια πλησίαζε στον βωμό και ο ιερέας ύψωνε το

μαχαίρι για τη θυσία, η θεά Άρτεμη άρπαξε την κόρη μέσα σε ένα σύννεφο. Στη θέση

της έβαλε ένα ελαφάκι, που αυτό τελικά θυσιάστηκε. Η Ιφιγένεια μεταφέρθηκε σε

τόπο μακρινό, στη χώρα των Ταύρων (σημερινή Κριμαία)· εκεί έζησε πολλά χρόνια

αφιερωμένη στη θεά Άρτεμη.

Ο ιερέας υψώνει το μαχαίρι για τη θυσία,

ενώ πίσω από την Ιφιγένεια φαίνεται το ελάφι

που θα πάρει τη θέση της.

65

* Φρύγες:το�άλλο�όνομα�των�Τρώων

Η Άρτεμη σώζει την Ιφιγένεια.

Πίσω φαίνεται το ελάφι.

Την ιστορία της θυσίας της Ιφιγένειας περιγράφει ένας μεγάλος αρχαίος

ποιητής, ο Ευριπίδης, στο έργο του «Η Ιφιγένεια στην Αυλίδα». Τα έργα

του Ευριπίδη παίζονται ως σήμερα και έχουν μεταφραστεί σε πολλές

γλώσσες.

Η Ιφιγένεια παρακαλεί τον πατέρα της να τη λυπηθεί:

«Πατέρα, τώρα εγώ τα δάκρυά μου θα σου δώσω·

στα γόνατά σου το σώμα μου κρεμώ και ικετεύω,

θάνατο πρόωρο μη μου δώσεις· είναι γλυκό το φως να βλέπεις·

μη με πιέσεις τον κάτω κόσμο ν’ αντικρίσω».

στ. 1214-1219

Η Ιφιγένεια παίρνει τη γενναία απόφαση:

«Μάνα, ακούστε τι θα πω:

σ' εμέ η μεγάλη Ελλάδα ρίχνει τις ματιές της.

Από εμέ κρέμονται και πλοίων ταξίδι και Φρυγών* καταστροφή·

κι η Άρτεμη να πάρει αν θέλει το κορμί μου, εμπόδιο εγώ

η θνητή, στη θεά θα γίνω; Πώς μπορεί να γίνει αυτό;

Το κορμί μου στην Ελλάδα δίνω· εμπρός, θυσιάστε με, πάρτε το Ίλιο».

στ. 1368-1398

Ευριπίδης, Η ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΥΛΙΔΑ (μτφρ. Θρ. Σταύρου, με αλλαγές)

Τα πλοία των Αχαιών φτάνουν στην Τροία.

Μετά τη θυσία ο πολυπόθητος άνεμος φύσησε και τα πλοία των Αχαιών ξεκίνησαν.

Αφού πέρασαν πρώτα από τη Δήλο και την Τένεδο, οι Αχαιοί έφτασαν στην Τροία.

Άραξαν τα πλοία τους, έστησαν στρατόπεδο και άρχισαν να πολιορκούν την πόλη. Η

Τροία όμως είχε πολύ γερά τείχη και γενναίους υπερασπιστές. Αρχηγός τους ήταν ο

Έκτορας, ο πιο γενναίος και ο πιο μυαλωμένος από τους πενήντα γιους του βασιλιά

Πριάμου.

66

Ο ΘΥΜΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ

Είχαν περάσει εννέα ολόκληρα χρόνια,

οι πολεμιστές μάχονταν γενναία και από

τα δύο στρατόπεδα, οι Αχαιοί όμως δεν

μπορούσαν ακόμη να κυριεύσουν την

Τροία. Τότε συνέβη κάτι που παρ’ ολίγο

να φέρει την καταστροφή στο ελληνικό

στρατόπεδο: φοβερή διαμάχη ξέσπασε

ανάμεσα στους δύο μεγάλους αρχηγούς

των Αχαιών, τον Αγαμέμνονα και τον

Αχιλλέα. Οι ήρωες μάλωσαν για δύο

όμορφες αιχμάλωτες, που τις είχαν πάρει

σκλάβες τους. Ο Αγαμέμνονας είχε τη

Χρυσηίδα κι ο Αχιλλέας τη Βρισηίδα. Ο

πατέρας της Χρυσηίδας, ο Χρύσης, που

ήταν ιερέας του Απόλλωνα, πήγε στο στρατόπεδο των Αχαιών προσφέροντας πολλά

δώρα και ικετεύοντας να πάρει πίσω την κόρη του. Ο Αγαμέμνονας όμως τον έδιωξε

με πολύ θυμό. Ο Χρύσης τότε προσευχήθηκε στον Απόλλωνα ζητώντας του να

τιμωρήσει την αδικία. Ο θεός τον άκουσε και για εννέα ημέρες σκόρπιζε αόρατος

αρρώστια και θάνατο στους Αχαιούς με τα φαρμακερά του βέλη.

Τρομοκρατημένοι οι Αχαιοί ρώτησαν και πάλι τον μάντη Κάλχα ποια ήταν άραγε η

αιτία της συμφοράς. Ο μάντης εξήγησε πως ο Απόλλωνας είχε πολύ θυμώσει με τη

συμπεριφορά του Αγαμέμνονα. Έπρεπε λοιπόν αμέσως εκείνος να δώσει πίσω τη

Χρυσηίδα στον πατέρα της και να ζητήσει συγγνώμη. Ο Αγαμέμνονας αναγκάστηκε να

υπακούσει στην εντολή του θεού, θέλησε

όμως να πάρει τη Βρισηίδα. Ο Αχιλλέας,

όταν άκουσε τον Αγαμέμνονα να ζητάει τη

δική του σκλάβα, θύμωσε πάρα πολύ και

ένιωσε μεγάλη προσβολή. Οι δύο ήρωες

μάλωσαν και αντάλλαξαν πολύ βαριά λόγια.

Ο Χρύσης με δώρα ικετεύει τον Αγαμέμνονα

να δώσει πίσω τη Χρυσηίδα.

Ο Αχιλλέας γεμάτος θυμό

ετοιμάζεται να χτυπήσει

τον Αγαμέμνονα. Πίσω η θεά Αθηνά

τον πιάνει από τα μαλλιά,

για να τον συγκρατήσει.

67

Ο Αγαμέμνονας πήρε τη Βρισηίδα. Ο

Αχιλλέας κλείστηκε τότε στη σκηνή του

και αρνήθηκε να ξαναβγεί στη μάχη με

τους Μυρμηδόνες, τους στρατιώτες του.

Όταν είδαν οι Τρώες ότι ο Αχιλλέας

δεν έβγαινε στη μάχη, πήραν θάρρος.

Άρχισαν να κυνηγούν τους Αχαιούς και

απειλούσαν να κάψουν τα πλοία τους.

Απελπισμένοι οι Αχαιοί έστειλαν στον

Αχιλλέα τον παιδαγωγό του τον Φοίνικα,

τον αγαπημένο του φίλο τον Αίαντα, και

τον βασιλιά της Ιθάκης, τον Οδυσσέα,

για να τον πείσουν να αλλάξει γνώμη.

Εκείνοι του είπαν πως ο Αγαμέμνονας

ήταν πρόθυμος να του δώσει πίσω τη

Βρισηίδα και να του προσφέρει πολλά

ακόμη δώρα, αν γύριζε στη μάχη, για να

βοηθήσει τους συμπατριώτες του. Ο

Αχιλλέας όμως δεν άλλαζε γνώμη.

Όσο περνούσαν οι ημέρες, οι μάχες

συνεχίζονταν όλο και πιο δύσκολες για

τους Αχαιούς.

Η Βρισηίδα εγκαταλείπει τη σκηνή του Αχιλλέα.

Ο Αχιλλέας καθιστός κρατάει το κεφάλι

με το χέρι του, δείχνοντας έτσι τη θλίψη του.

Όρθιος πίσω του ο Φοίνικας και μπροστά του

οι άλλοι δύο απεσταλμένοι των Αχαιών.

Μάχη ανάμεσα σε Αχαιούς και Τρώες.

68

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΚΛΟΥ

Μπροστά στην απελπιστική κατάσταση

ο Πάτροκλος, ο πιστός φίλος του Αχιλλέα,

του ζήτησε να δανειστεί την πανοπλία και

τα αθάνατα άλογά του και μαζί με τους

Μυρμηδόνες να βγει στη μάχη. Οι εχθροί

νομίζοντας πως ήταν ο Αχιλλέας, θα

φοβόνταν και θα κρύβονταν μέσα στα

τείχη της Τροίας. Ο Αχιλλέας συμφώνησε,

είπε όμως στον φίλο του να μην πλησιάσει

τον εχθρό, για να μην τον αναγνωρίσουν.

Ο Πάτροκλος βγήκε στη μάχη. Μόλις

τον είδαν από μακριά οι Τρώες,

νόμισαν πως είναι ο Αχιλλέας

και κατατρόμαξαν. Ο Πάτροκλος

τους πολεμούσε με θάρρος,

ξέχασε όμως τη συμβουλή του

φίλου του. Είχε πλησιάσει πολύ

στα τείχη της Τροίας και τότε ο

Έκτορας τον αναγνώρισε. Μάχη

φοβερή άρχισε ανάμεσα στους

δύο πολεμιστές. Ο Έκτορας, με

τη βοήθεια του θεού Απόλλωνα,

σκότωσε τον Πάτροκλο και του

πήρε τα όπλα.

Σκληρός αγώνας ξέσπασε

τότε γύρω από τον νεκρό. Με

πολλή δυσκολία κατάφεραν οι

Αχαιοί να τον μεταφέρουν στο

δικό τους στρατόπεδο, για να

τον θάψουν.

Όταν είδε νεκρό τον ακριβό

του φίλο, ο Αχιλλέας ξέσπασε

σε θρήνους νιώθοντας πόνο

αβάσταχτο.

Δύο Αχαιοί πολεμιστές σηκώνουν προσεκτικά

από τη γη το νεκρό σώμα του Πάτροκλου.

Η ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ

Πλάι του στάθηκε η σεβαστή του μάνα. Βγάζοντας

δυνατή κραυγή παίρνει μέσα στα δυο της χέρια

του γιου της το κεφάλι, θρηνεί και οδύρεται:

«Αγόρι μου, τι κλαις; ποιο πένθος σφάζει την καρδιά σου;»

«Μάνα, χάθηκε ο Πάτροκλος, ο πιο ακριβός μου

φίλος, που τον λογάριαζα απ' όλους τους συντρόφους πιο πολύ,

όσο τον εαυτό μου, τη ζωή μου.

Τώρα τον έχασα, ο Έκτορας τον σκότωσε, τον έγδυσε

από πελώρια όπλα θαυμαστά, αυτά που οι θεοί

πρόσφεραν στον Πηλέα

κι εγώ, το νιώθω μέσα μου, δεν θέλω πια να ζω

σ’ αυτόν τον κόσμο, αν πρώτα ο Έκτορας, από το δόρυ το δικό μου

χτυπημένος, δεν χάσει την ζωή του.

Θα πάω τώρα, αυτόν που αφάνισε τον φίλο της ζωής μου

να πετύχω, τον Έκτορα· όσο για τον δικό μου θάνατο,

θα τον υποδεχτώ, όποτε ο Δίας ορίσει

και οι άλλοι αθάνατοι θεοί.»

Όμηρος, ΙΛΙΑΔΑ, Σ στ. 70-118 (μτφρ. Δ. Μαρωνίτη, με αλλαγές)

ΤΑ ΑΘΑΝΑΤΑ ΑΛΟΓΑ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ ΘΡΗΝΟΥΝ ΤΟΝ ΠΑΤΡΟΚΛΟ

Επίμονα κι ακίνητα,

ζεμένα στο πανέμορφο άρμα, έσκυβαν τα κεφάλια τους

στο χώμα, κι έρρεαν δάκρυα θερμά στη γη από τα βλέφαρά τους,

ποθώντας και θρηνώντας τον ηνίοχό τους.

Όμηρος, ΙΛΙΑΔΑ, Ρ στ. 437-441 (μτφρ. Δ. Μαρωνίτη)

Σκεφτόταν πως αιτία της καταστροφής ήταν

το πείσμα του να μένει έξω από τη μάχη.

Αποφάσισε λοιπόν να αλλάξει στάση, να

βγει στον πόλεμο, για να τιμωρήσει τον

Έκτορα. Η μητέρα του η Θέτιδα του

θύμισε πως αυτό θα έφερνε γρήγορα

και τον δικό του θάνατο. «Καλύτερα

να πεθάνω παρά να ζω άχρηστος,

βάρος της γης» της είπε. Τότε εκείνη

έτρεξε γρήγορα στον Ήφαιστο, τον

καλύτερο τεχνίτη, και του ζήτησε να

κατασκευάσει αμέσως για το παιδί της

καινούρια όπλα, που όμοιά τους να μην

έχουν ξαναγίνει. Ο Ήφαιστος έβαλε όλη

τη θεϊκή του τέχνη και την άλλη ημέρα

παρέδωσε στη Θέτιδα μια νέα πανοπλία για

τον Αχιλλέα, που ήταν πιο λαμπρή από την

πρώτη.

Έφτασε η Θέτιδα στο στρατόπεδο

των Αχαιών, βρήκε τον Αχιλλέα να

θρηνεί με πόνο τον φίλο του και του

παρέδωσε τα καινούρια του όπλα.

69

Ο Ήφαιστος παραδίδει

στη Θέτιδα τα όπλα του Αχιλλέα.

Η ΑΣΠΙΔΑ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ, ΕΝΑ ΟΠΛΟ ΠΟΥ ΦΑΝΕΡΩΝΕΙ

ΤΑ ΚΑΛΑ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ

Από όλα τα όπλα που έφτιαξε ο Ήφαιστος για τον Αχιλλέα,

στην ασπίδα έβαλε όλη του την τέχνη: Βάζει πρώτα τη γη,

τη θάλασσα και τον ουρανό με τον ήλιο, το φεγγάρι και

τ’ αστέρια. Έπειτα σχεδιάζει δύο πολιτείες. Στην πρώτη

οι άνθρωποι έχουν ειρήνη. Παντρεύουν τα παιδιά τους με

χαρές και τραγούδια και λύνουν τις διαφορές τους σε

κριτές. Στην άλλη πολιτεία γίνεται πόλεμος. Μέσα στα

τείχη έχουν μείνει οι γυναίκες, τα παιδιά και οι γέροντες.

Απ' έξω γίνεται μάχη, πολλοί έχουν πληγωθεί κι άλλοι

σκοτώθηκαν. Έτσι ο Ήφαιστος δείχνει τις χαρές της

ειρήνης και τις συμφορές του πολέμου. Βάζει έπειτα τους

γεωργούς να οργώνουν τα χωράφια τους, άλλους να

θερίζουν τα σπαρτά, βάζει αμπέλια φορτωμένα σταφύλια

κι ανθρώπους να τα τρυγούν, βοσκούς με τα κοπάδια τους,

αγόρια και κοπέλες να χορεύουν με άνθη στα μαλλιά. Και

γύρω γύρω βάζει τον απέραντο ωκεανό ν' αστράφτει. Και

όταν τελειώνει, στέκεται να την κοιτάξει. Ξέρει πως αν οι

άνθρωποι προσέξουν την ομορφιά της ασπίδας, δεν θα

θέλουν πια να πολεμούν. Θα θέλουν να ζουν ειρηνικά.

Μ. Καπλάνογλου, Η ΑΣΠΙΔΑ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ (με αλλαγές)

Η Θέτιδα παραδίδει στον Αχιλλέα

τα καινούρια του όπλα.

70

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΚΤΟΡΑ

Φορώντας την ολοκαίνουρια πανοπλία του ο Αχιλλέας έτρεξε να ξεσηκώσει τους

Αχαιούς για τη μάχη. Ο Έκτορας, από το άλλο μέρος, έδινε θάρρος στους Τρώες, ενώ

οι θεοί από τον Όλυμπο παρακολουθούσαν τις ετοιμασίες και ο καθένας έσπευσε να

συμπαρασταθεί σε αυτούς που προστάτευε.

Όρμησε πρώτος ο Αχιλλέας στη μάχη γεμάτος θυμό. Το άρμα του έσερναν τα

αθάνατα άλογά του κι έλαμπε σαν τον ήλιο μέσα στα αστραφτερά του όπλα.

Βλέποντας τον Αχιλλέα από μακριά οι Τρώες, κατατρομαγμένοι, άρχισαν να τρέχουν

για να σωθούν. Ο Αχιλλέας με τον στρατό των Αχαιών τούς κυνηγούσε, και τότε έγινε

μάχη φοβερή. Πολλές ώρες κράτησε η μάχη και πολλοί σκοτώθηκαν από το χέρι του

Αχιλλέα, όμως εκείνος δεν σταματούσε κι ούτε ένιωθε λύπη για τα θύματά του.

Τέλος οι Τρώες, όσοι γλίτωσαν, βρήκαν καταφύγιο μέσα στα τείχη της πόλης τους.

Μόνος για να τον αντιμετωπίσει έμεινε ο Έκτορας μπροστά στις πύλες του τείχους,

που τις έλεγαν Σκαιές. Μέσα από τα τείχη ο Πρίαμος, ο βασιλιάς πατέρας του, η

μητέρα του η Εκάβη και η όμορφη γυναίκα του η Ανδρομάχη, του φώναζαν να

προφυλαχτεί. Εκείνος έμεινε εκεί, γιατί πίστευε πως είχε υποχρέωση να προστατέψει

την πόλη και τον λαό της.

Οι θεοί όμως είχαν αποφασίσει πως είχε έρθει η ώρα να σκοτωθεί ο Έκτορας και να

δοξαστεί ο Αχιλλέας. Ύστερα από σκληρή μονομαχία ο Αχιλλέας, με τη βοήθεια της

Αθηνάς, χτύπησε τον Έκτορα με το κοντάρι του κι εκείνος έπεσε νεκρός, βυθίζοντας

σε πένθος όλο τον λαό της Τροίας και πιο πολύ τους δικούς του, που τον θρηνούσαν.

Ο Αχιλλέας έδεσε στο άρμα του τον νεκρό Έκτορα και τον έσυρε στο στρατόπεδο των

Αχαιών.

Η μονομαχία

ανάμεσα

στον Αχιλλέα και

τον Έκτορα.

71

Την άλλη ημέρα οι Αχαιοί έθαψαν

τον Πάτροκλο με μεγάλες τιμές.

Ο Αχιλλέας οργάνωσε λαμπρούς

αθλητικούς αγώνες στη μνήμη του

φίλου του. Σε αυτούς πήραν μέρος

όλοι οι ήρωες. Ο Αχιλλέας έδωσε το

πρώτο βραβείο στον Αγαμέμνονα, και

μάλιστα πριν εκείνος αγωνιστεί στο

ακόντιο. Ήθελε να δείξει ότι τον θεωρεί

πρώτο ανάμεσα στους Αχαιούς. Έτσι

συμφιλιώθηκαν πάλι οι δύο αντίπαλοι.

Είχαν περάσει έντεκα ημέρες από τότε

που σκοτώθηκε ο Έκτορας και ο Αχιλλέας

οργισμένος κρατούσε άταφο το νεκρό σώμα

και το έσερνε γύρω από τον τάφο του φίλου του

Πάτροκλου. Αγανακτισμένοι οι θεοί από αυτή την

ασέβεια έστειλαν τη Θέτιδα στον γιο της, για να τον συμβουλέψει να δώσει πίσω τον

νεκρό να τον θάψουν οι δικοί του. Την ίδια ώρα ο γερο-Πρίαμος, με τη βοήθεια του

Ερμή και της Ίριδας, έφτασε στο στρατόπεδο των Αχαιών φέρνοντας πολλά και

πλούσια δώρα, ικετεύοντας να πάρει πίσω το νεκρό παιδί του. Μπροστά στον γέροντα

βασιλιά ο σκληρός Αχιλλέας λύγισε. Τον συμπόνεσε, γιατί του θύμισε τον δικό του

πατέρα. Τον φιλοξένησε λοιπόν και του έδωσε πίσω το σώμα του Έκτορα. Έδωσε

επίσης εντολή να σταματήσει ο πόλεμος όσες ημέρες χρειάζονταν οι Τρώες για να

θάψουν τον ήρωά τους και να τον τιμήσουν, όπως του έπρεπε.

Αγώνες

για να τιμηθεί

ο νεκρός Πάτροκλος.

Ο Πρίαμος φτάνει

ικέτης στη σκηνή

του Αχιλλέα

φέρνοντας

πολλά δώρα.

αικάτι ακόμη...

ΚΚ

Έκτορας και Ανδρομάχη

Πριν βγει στη μάχη ο Έκτορας συνάντησε τη γυναίκα του Ανδρομάχη μπροστά στις Σκαιές Πύλες. Εκείνη

κρατώντας στην αγκαλιά το μικρό παιδί τους, τον παρακαλούσε να προφυλαχτεί μέσα στην πόλη, για να μη

σκοτωθεί και μείνει το παιδί τους ορφανό κι εκείνη χήρα. Ο Έκτορας με πόνο της απάντησε πως η καρδιά του

σκίζεται σε αυτή τη σκέψη, όμως έχει μάθει να είναι γενναίος πάντα, να προστατεύει την πόλη του και να υπε-

ρασπίζεται τη δόξα του πατέρα του και τη δική του. Έπειτα, παίρνοντας αγκαλιά το παιδί τους, το φίλησε κι ευ-

χήθηκε στους θεούς να γίνει ο γιος του άνδρας τρανός κι όλοι να λένε πως είναι καλύτερος από τον γονιό του.

Έκτορας και Ανδρομάχη

(από αρχαίο αγγείο). Ο Έκτορας αποχαιρετά

την Ανδρομάχη που

κρατάει το μικρό παιδί

τους. Πλάι στον Έκτορα

η αδελφή του μάντισσα

Κασσάνδρα

(έργο νεότερου καλλιτέχνη).

72

Ο Έκτορας προσεύχεται στους θεούς για τον γιο του:

«Δία, κι εσείς οι υπόλοιποι θεοί, δώστε αυτός ο γιος μου

να γίνει στους Τρώες έξοχος, όπως εγώ,

τόσο γενναίος και τρανός, με δύναμη στην Τροία να βασιλεύει

και κάποτε κάποιος να πει: “πολύ καλύτερος αυτός απ’ τον πατέρα”».

Όμηρος, ΙΛΙΑΔΑ Ζ στ. 474-481 (με αλλαγές)

Αχιλλέας και Πρίαμος

Ο Όμηρος ζωντανεύει τη σκηνή της συ-

νάντησης του Αχιλλέα με τον Πρίαμο. Βλέ-

ποντας τον γέρο βασιλιά ο Αχιλλέας σκέ φτηκε

τον δικό του πατέρα, τον Πηλέα, που σύντομα

κι εκείνος θα έχανε το παιδί του. Ο Αχιλλέας

ξέρει πως είναι της μοίρας του να σκοτωθεί

στην Τροία.

Καθώς κοιτάζουν ο ένας τον άλλον, οι δύο

άνδρες κλαίνε. Ο Πρίαμος θαυμάζει την

ομορφιά και το θεϊκό παράστημα του Αχιλλέα,

κι ας είναι αυτός που έχει σκοτώσει το παιδί

του. Ο Αχιλλέας θαυμάζει την αρχο ντιά του

γερο-Πρίαμου. Οι δύο αντίπαλοι έχουν ξεχά-

σει για λίγο ότι είναι εχθροί.

«Οι δύο μαζί αναθυμούνται: τον Έκτορα ο ένας, άγριο μαχητή,

σπαραχτικά θρηνώντας, σερνάμενος στα πόδια του Αχιλλέα·

Ο Αχιλλέας έκλαιγε τη μια για τον πατέρα του, την άλλη

για τον Πάτροκλο».

στ. 509-512

Καθώς μοιράζονται το φαγητό στο ίδιο τραπέζι έχουν ξεχάσει

πια την έχθρα που τους χωρίζει.

«Ο Πρίαμος, ο γιος του Δάρδανου, στρέφει το βλέμμα του

θαυμάζοντας τον Αχιλλέα· ψηλόκορμος κι ωραίος,

μ’ έναν θεό του φάνηκε παρόμοιος ο Αχιλλέας.

Τον Δαρδανίδη Πρίαμο θαύμαζε κι αυτός, την όμορφή του όψη,

τον τρόπο που μιλούσε».

στ. 629-633

Όμηρος, ΙΛΙΑΔΑ Ω (μτφρ. Δ. Μαρωνίτη)

73

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ

Μετά την ανακωχή για να θαφτεί ο Έκτορας, ο πόλεμος άρχισε πιο άγριος από

ποτέ. Ο Αχιλλέας πολεμούσε με μανία και σκότωνε πολλούς Τρώες. Κάποια ημέρα

όμως, έξω από τις Σκαιές Πύλες, τον χτύπησε ο Πάρης με το τόξο του στο μόνο

σημείο που μπορούσε να πληγωθεί, στη φτέρνα, και ο Αχιλλέας έπεσε νεκρός. Έτσι

χάθηκε ο πρώτος ήρωας των Αχαιών. Άγρια μάχη δόθηκε γύρω από το σώμα του, που

το έσωσαν τελικά ο Αίαντας κι ο Οδυσσέας και το έφεραν στα πλοία των Αχαιών. Ο

θρήνος των Αχαιών για το λαμπρό τους παλικάρι ήταν μεγάλος, μεγαλύτερος όμως

ήταν της μητέρας του, της Θέτιδας, που έτρεξε με τις αδελφές της, τις Νηρηίδες,

κοντά στο νεκρό πια παιδί της. Δεκαεπτά ημέρες κράτησε ο θρήνος. Έπειτα τον

έθαψαν με μεγάλες τιμές, έκαψαν το σώμα, όπως ήταν η συνήθεια τότε, κι έβαλαν τα

κόκκαλα σε ένα λαμπρό δοχείο μαζί με του φίλου του, του Πάτροκλου. Έπειτα

οργάνωσαν αγώνες στη μνήμη του.

Τον θάνατο του Αχιλλέα ακολούθησε ο θάνατος του Πάρη, που έπεσε από τα

δηλητηριασμένα βέλη του Φιλοκτήτη, ένος Αχαιού πολεμιστή.

Η μάχη γύρω από το σώμα του Αχιλλέα.

Οι Νηρηίδες θρηνούν τον Αχιλλέα.Ο Αίαντας μεταφέρει τον νεκρό Αχιλλέα.

74

Ο ΔΟΥΡΕΙΟΣ ΙΠΠΟΣ – ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Ο πόλεμος συνεχιζόταν όλο και πιο άγριος.

Πολλά παλικάρια σκοτώνονταν, αλλά η Τροία δεν

έπεφτε. Τότε ο πολύτροπος Οδυσσέας σκέφτηκε

έναν τρόπο για να μπουν κρυφά μέσα στην πόλη

χωρίς να τους καταλάβει κανείς. Συμβούλεψε τους

Αχαιούς να κατασκευάσουν ένα πελώριο, ξύλινο

άλογο, τον Δούρειο Ίππο*. Στην κοιλιά του μέσα,

που ήταν κούφια, κρύφτηκαν μερικοί από τους πιο

σπουδαίους πολεμιστές: ο Μενέλαος, ο Αίαντας, ο

Οδυσσέας, ο Διομήδης και άλλοι. Αφού έγραψαν

επάνω στο άλογο τη φράση: «δώρο των Αχαιών

στην Αθηνά», το άφησαν έξω από τα τείχη, ενώ ο

Αγαμέμνονας με τον υπόλοιπο στρατό μπήκαν στα

πλοία και κρύφτηκαν στο κοντινό νησί, την Τένεδο.

Μέσα από τα τείχη οι Τρώες, βλέποντας τους Αχαιούς να φεύγουν, ξεγελάστηκαν.

Πίστεψαν πως οι εχθροί εγκατέλειπαν τον αγώνα απογοητευμένοι ύστερα από δέκα

χρόνια, και πως άφηναν το άλογο δώρο στη θεά. Μάταια η Κασσάνδρα, η μάντισσα

κόρη του Πρίαμου, τους προειδοποιούσε, κι ο Λαοκόων, ο ιερέας του Απόλλωνα,

τους έλεγε: «Να φοβάστε τους Αχαιούς, ακόμη και αν φέρνουν δώρα». Οι Τρώες δεν

πίστεψαν τίποτε. Χαρούμενοι έσυραν το άλογο μέσα στην πόλη κι άρχισαν τα γλέντια

για το τέλος του πολέμου. Όταν πια τη νύχτα έπεσαν όλοι να κοιμηθούν, βγήκαν από

την κοιλιά του αλόγου οι κρυμμένοι Αχαιοί, άνοιξαν τις πύλες της Τροίας, για να μπουν

μέσα οι πολεμιστές που είχαν γυρίσει από την

Τένεδο, και τότε άρχισε η καταστροφή. Χωρίς να

δείχνουν σεβασμό οι Αχαιοί έκαιγαν, σκότωναν,

αιχμαλώτιζαν. Η Τροία δεν ήταν πια παρά ερείπια

και οι κάτοικοί της, όσοι δεν είχαν σκοτωθεί, έγιναν

σκλάβοι.

Ο Δούρειος Ίππος.

* Δούρειος ίππος:στα�αρχαία�ελληνικάδούρειος�σημαίνειξύλινος,�ίπποςσημαίνει�άλογο.�

Σύμφωνα με τον μύθο ο Ποσειδώνας

οργίστηκε πολύ με τον Λαοκόοντα,

που προειδοποίησε τους Τρώες

για την πονηριά των Αχαιών.

Έστειλε λοιπόν δύο τεράστια φίδια

που έπνιξαν τον Λαοκόοντα

και τους γιους του.

75

αικάτι ακόμη...

ΚΚ

Ο Αχιλλέας, το πιο δυνατό παλικάρι των Αχαιών

Ο Αχιλλέας, ο πιο γενναίος, ο πιο ωραίος και ο πιο νέος από τους Αχαι-

ούς, ήταν γιος του Πηλέα και της Θέτιδας και αρχηγός των Μυρμηδόνων.

Από μικρόν τον είχε εκπαιδεύσει ο κένταυρος Χείρωνας στο κυνήγι και στην

ιππασία. Του είχε μάθει επίσης να μισεί το ψέμα, να μη φοβάται τον κίνδυνο,

να αγαπάει τη μουσική και να προτιμάει τη δόξα από τα πλούτη και την

ήσυχη ζωή. Ο Αχιλλέας πήρε μέρος στην εκστρατεία, κι ας ήξερε πως ήταν

της μοίρας του, αν πήγαινε, να σκοτωθεί.

Όταν ο Αχιλλέας έφευγε για την Τροία, ο Πηλέας του έδωσε την πανο-

πλία του, που ήταν δώρο των θεών για τον γάμο του με τη Θέτιδα. Του

έδωσε και τα άλογά του, δώρα κι αυτά του Ποσειδώνα, που ήταν αθάνατα,

αγέραστα κι έτρεχαν γρήγορα σαν τον άνεμο. Επειδή ο Αχιλλέας ήταν πολύ

νέος, ο Πηλέας τον εμπιστεύτηκε στον παιδαγωγό Φοίνικα, για να τον συμβουλεύει πώς να μιλάει στις συνε-

λεύσεις και πώς να αγωνίζεται στις μάχες.

Ο Αχιλλέας ήταν γενναίος, περήφανος, φιλότιμος και άτρωτος. Η μητέρα του, που ήταν αθάνατη νεράιδα,

θέλησε να δώσει την αθανασία και στο παιδί της. Όταν λοιπόν ήταν πολύ μικρός, η Θέτιδα βούτηξε τον γιο της

στα μαγικά νερά της λίμνης Στύγας. Όλο το σώμα του

παιδιού έγινε αθάνατο εκτός από τη φτέρνα στο δεξί

του πόδι, από όπου το κρατούσε η μητέρα του.

Ο Πάρης με τη συμβουλή του Απόλλωνα σημά-

δεψε με το φαρμακερό του βέλος το μόνο σημείο

που μπορούσε να πληγώσει τον Αχιλλέα, τη φτέρνα

του. Βαριά πληγωμένος ο Αχιλλέας προσπάθησε να

τραβήξει το βέλος, μάταια όμως. Μέσα σε λίγη ώρα

έπεσε νεκρός, ακριβώς λίγο πριν πάρουν το κάστρο

της Τροίας οι Αχαιοί. Είχε προηγουμένως εκδικηθεί

τον θάνατο του φίλου του Πάτροκλου σκοτώνοντας

τον Έκτορα και είχε συμφιλιωθεί με τον γερο-Πρίαμο.Ο Αχιλλέας πέφτει νεκρός

από το βέλος του Πάρη.Ο Πάρης τοξότης.

Ο Μενέλαος παίρνει πίσω την Ελένη.

Ο Κένταυρος Χείρωνας

εκπαιδεύει τον νεαρό Αχιλλέα.

Αφού φόρτωσαν τα πλοία τους με

λάφυρα και δούλους, οι Αχαιοί πήραν

τον δρόμο του γυρισμού. Οι θεοί όμως

είχαν θυμώσει, που φέρθηκαν τόσο

σκληρά και άδικα στους νικημένους.

Γι’ αυτό τιμώρησαν τους Αχαιούς με

πολλές περιπέτειες στα ταξίδια τους.

Αν ήσουν ο Πάρης, σε ποια θεά θα έδινες το μήλο και γιατί;

Ποια αιτία έκανε τους Αχαιούς να πολεμήσουν τους Τρώες;

Τι ήθελαν να πετύχουν οι Αχαιοί με την εκστρατεία στην Τροία;

Γιατί πολεμούσαν οι Τρώες;

Πώς κρίνεις τη στάση του Αγαμέμνονα στην Αυλίδα;

Τι γνώμη έχεις για την τελική απόφαση της Ιφιγένειας;

Είχε δίκιο να θυμώσει τόσο πολύ ο Αχιλλέας, που του πήραν τη Βρισηίδα;

Ποια ήταν τα αποτελέσματα του θυμού του;

Ποιες συμβουλές έδωσε ο Χείρωνας στον Αχιλλέα; Τις ακολούθησε; Εσύ ποια συμβουλήπερισσότερο από όλες θα ακολουθούσες;

Νομίζεις πως ο πατέρας του και οι παιδαγωγοί του μπορούσαν να συμβουλέψουν και κάτι ακόμητον Αχιλλέα, για να τον βοηθήσουν;

Τι έκανε τον Αχιλλέα να ξεχάσει τον θυμό του; Πώς συμπεριφέρθηκε έπειτα;

Τι έκανε τον Αχιλλέα να συμφιλιωθεί με τον Πρίαμο; Πώς θα χαρακτήριζες τον Αχιλλέα μετά απόαυτή τη συμφιλίωση;

Ποιο νομίζεις πως είναι το πιο μεγάλο προτέρημα και ποιο το πιο μεγάλο ελάττωμα του Αχιλλέα;

Ποια γνώμη έχεις για τον Πάρη και ποια για τον Έκτορα;

Ο Όμηρος στην Ιλιάδα μιλάει για μάχες, σκοτωμούς και πολεμικά κατορθώματα. Φαίνεται όμωςπως προτιμά την ειρήνη από τον πόλεμο. Μπορείς να βρεις παραδείγματα;

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

76

δδραστηριότητεςραστηριότητες

77

Ποιος ήρωας βοήθησε περισσότερο στη νίκη των Αχαιών και με ποιον τρόπο;

Γιατί οι θεοί θύμωσαν τόσο πολύ με τους Αχαιούς μετά την Άλωση της Τροίας;

Η ακροστιχίδα της Θέτιδας:

• Η Αφροδίτη ήταν η πιο όμορφη _ _ _

• Ο αδελφός του Πάρη _ _ _ _ _ _ _

• Εκεί βασίλευε ο Πρίαμος _ _ _ _ _

• Η θυσία της ήταν απαραίτητη _ _ _ _ _ _ _ _ _

• Το τέχνασμα των Αχαιών ήταν ο …… ίππος _ _ _ _ _ _ _ _

• Ήταν ο αρχηγός των Αχαιών _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Να συμπληρώσετε τα κενά:

• Ένας μεγάλος ποιητής, ο _ _ _ _ _ _ , ύμνησε τα γεγονότα και τους ήρωες του τρωικού

πολέμου σε δύο μεγάλα ποιήματα: την _ _ _ _ _ _ και την _ _ _ _ _ _ _ _ .

• Κανείς δεν ήθελε την _ _ _ _ _ , γιατί όπου πήγαινε προκαλούσε καβγάδες.

• Οι Έλληνες όρισαν αρχηγό τον Αγαμέμνονα, που βασίλευε στις _ _ _ _ _ _ _ .

• Η φοβερή διαμάχη που ξέσπασε τον δέκατο χρόνο ανάμεσα στους δύο πιο μεγάλους

αρχηγούς των Αχαιών, τον _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ και τον _ _ _ _ _ _ _ στοίχισε τη ζωή σε πάρα

πολλούς πολεμιστές και παρ’ ολίγο να φέρει την καταστροφή στον ελληνικό στρατό.

• Ο _ _ _ _ _ _ _ _ _ , ο πιστός φίλος του Αχιλλέα, του ζήτησε να του δανείσει την πανοπλία

και τα άλογά του και μαζί με τους _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ να βγει στη μάχη.

• Η Θέτιδα πήγε στον _ _ _ _ _ _ _ , και του ζήτησε να κατασκευάσει για το παιδί της

καινούρια όπλα, που όμοιά τους να μην έχουν ξαναγίνει.

• Ύστερα από σκληρή μονομαχία, ο Αχιλλέας με τη βοήθεια της Αθηνάς, χτύπησε

τον _ _ _ _ _ _ με το κοντάρι του κι εκείνος έπεσε νεκρός.

• Ο Πάρης χτύπησε τον Αχιλλέα με το τόξο του στο μόνο σημείο που μπορούσε να πληγωθεί,

στη _ _ _ _ _ _ .

• Τότε ο πολύτροπος Οδυσσέας, ο βασιλιάς της _ _ _ _ _ _ , σκέφτηκε έναν άλλο τρόπο: να

ξεγελάσουν τους Τρώες. Συμβούλεψε τους Αχαιούς να κατασκευάσουν ένα πελώριο, ξύλινο

άλογο, τον _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ .

16

17

18

19

Ο γυρισμός του Οδυσσέα

ΟΙ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΟΥ ΗΡΩΑ

Μετά την άλωση της Τροίας οι Αχαιοί συνάντησαν πολλές

δυσκολίες στα ταξίδια του γυρισμού στις πατρίδες τους. Τα

περισσότερα εμπόδια από όλους συνάντησε ο Οδυσσέας,

ο βασιλιάς της Ιθάκης. Ταλαιπωρήθηκε ταξιδεύοντας σε

μέρη άγνωστα και μακρινά. Αντιμετώπισε άγριους και

αφιλόξενους ανθρώπους, μάγισσες και τέρατα. Γνώρισε

την αγάπη μιας νύμφης, τη φιλοξενία ενός λαού. Δέχτηκε

την οργή του Ποσειδώνα και τη βοήθεια της Αθηνάς. Γύρισε

στην Ιθάκη έπειτα από δέκα χρόνια. Το ταξίδι αυτό του

Οδυσσέα διηγήθηκε ο Όμηρος σε ένα πολύ μεγάλο ποίημα,

την Οδύσσεια.

Στους Κίκονες και τους Λωτοφάγους

Ο Οδυσσέας με τους συντρόφους του και δώδεκα πλοία ξεκίνησαν από την Τροία

για την Ιθάκη. Οι δυνατοί άνεμοι όμως έσπρωξαν τα πλοία τους σε μιαν άγνωστη

χώρα, που την κατοικούσαν οι Κίκονες, λαός άγριος. Όταν ο Οδυσσέας με τους

συντρόφους του ζήτησαν τρόφιμα και κρασί για το ταξίδι, εκείνοι τους επιτέθηκαν και

σκότωσαν πολλούς. Οι υπόλοιποι μπήκαν στα πλοία και συνέχισαν το ταξίδι τους μέσα

στην άγρια θάλασσα, ώσπου έφτασαν στη χώρα των Λωτοφάγων. Εκεί οι κάτοικοι

τους προσέφεραν λωτούς, ένα γλυκό φρούτο, μαγικό. Όποιος το δοκίμαζε ξεχνούσε

τον τόπο του και δεν ήθελε να γυρίσει πίσω. Αυτό έπαθαν και κάποιοι από τους

συντρόφους του Οδυσσέα που έφαγαν λωτούς. Ο Οδυσσέας όμως τους ανάγκασε να

φύγουν.

* πολύτροπος: αυτός που βρίσκει πολλούς τρόπους για να ξεπεράσει τις δυσκολίες, ο πολυμήχανος.

** Μούσα: Ο Όμηρος ζητάει από τη Μούσα, τη θεότητα που εμπνέει τους ποιητές, να τον βοηθήσει, για να υμνήσει όπωςπρέπει τις φοβερές περιπέτειες και τα μεγάλα κατορθώματα του Οδυσσέα.

Τον άντρα τον πολύτροπο* τραγούδησέ μου, Μούσα**,

που τόσο πολύ περιπλανήθηκε, μέχρι τα πέρατα του κόσμου,

αφού κυρίευσε την πόλη την ιερή της Τροίας⋅

είδε πόλεις πολλών ανθρώπων και γνώρισε τις γνώμες,

πέρασε βάσανα πολλά μέσα στο πέλαγος

καθώς αγωνιζόταν για τη δική του τη ζωή

και των συντρόφων του τον γυρισμό.

Όμηρος, ΟΔΥΣΣΕΙΑ, α στ. 1-5 (μτφρ.)

78

Ο πολύτροπος και

πολύπαθος Οδυσσέας.

Στους Κύκλωπες

Ταξιδεύοντας πάντα με μεγάλη θαλασσοταραχή έφτασαν στη γη των Κυκλώπων.

Ο Οδυσσέας με μερικούς άνδρες, τους πιο γενναίους, ξεκίνησε να γνωρίσει τους

κατοίκους. Είχε την ελπίδα πως θα ήταν φιλόξενοι και θα τους έδιναν τρόφιμα για το

υπόλοιπο ταξίδι. Πήρε μάλιστα μαζί του κρασί, που είχε φέρει από τους Κίκονες, για

να τους προσφέρει. Δεν ήξερε ότι οι Κύκλωπες ήταν λαός άγριος, δεν είχαν νόμους

και δεν σέβονταν τους θεούς.

Έφτασαν σε μια πολύ μεγάλη σπηλιά. Εκεί υπήρχαν στη σειρά δοχεία γεμάτα γάλα

και πολλά τυριά. Υπήρχε επίσης ολόκληρο κοπάδι από αρνιά και κατσίκια. Σε λίγο

είδαν να έρχεται ένας πανύψηλος και άγριος γίγαντας, που είχε μόνο ένα μάτι στο

μέτωπο. Ήταν ο Πολύφημος, γιος του Ποσειδώνα. Μόλις μπήκε στη σπηλιά, έκλεισε

το άνοιγμά της με έναν πελώριο βράχο. Όταν αντίκρισε τον Οδυσσέα με τους

συντρόφους του, άρπαξε μερικούς και τους καταβρόχθισε. Οι υπόλοιποι πάγωσαν

από τον φόβο τους. Μόνος ο Οδυσσέας έμεινε ψύχραιμος και τον κέρασε γλυκό

κρασί, για να τον καλοπιάσει. Ο Κύκλωπας το ήπιε με ευχαρίστηση και ζήτησε κι άλλο,

ρώτησε μάλιστα τον Οδυσσέα το όνομά του. Εκείνος απάντησε πονηρά «Κανένας»

και του ξαναέδωσε κρασί. Ο Πολύφημος συνέχισε να πίνει, μέχρι που μέθυσε. Τέλος

αποκοιμήθηκε. Τότε ο Οδυσσέας πήρε ένα μακρύ μυτερό ξύλο, το έβαλε στη φωτιά

να κάψει καλά και, με τη βοήθεια των συντρόφων του, τύφλωσε τον άγριο γίγαντα.

79

Κάποιος από τους συντρόφους του Οδυσσέα βάζει το ξύλο στη φωτιά.

Στη συνέχεια ο Οδυσσέας με τη βοήθεια και άλλων συντρόφων ετοιμάζονται να τυφλώσουν τον Κύκλωπα.

80

Έξαλλος από τον τρομερό πόνο ο Πολύφημος

καλούσε τους άλλους Κύκλωπες σε βοήθεια.

Αυτοί έτρεξαν έξω από τη σπηλιά και τον

ρωτούσαν τι έπαθε. «Με τύφλωσε ο Κανένας»,

φώναζε. «Αφού κανένας δεν σε τύφλωσε, γιατί

μας φωνάζεις;» του είπαν εκείνοι και έφυγαν.

Πώς όμως ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του

θα έβγαιναν από τη σπηλιά; Ο πολυμήχανος

Οδυσσέας σκέφτηκε ένα τέχνασμα. Όταν το

πρωί ο Πολύφημος κύλησε τον βράχο, για να

βγουν τα κοπάδια του στη βοσκή, ο Οδυσσέας

και οι σύντροφοί του κρυμμένοι κάτω από τις

κοιλιές των κριαριών κατόρθωσαν να ξεφύγουν

και βρήκαν τους άλλους συντρόφους που τους

περίμεναν στα πλοία τους.

Την ώρα που απομακρύνονταν από τη γη των

Κυκλώπων, ο Οδυσσέας μέσα από το πλοίο

φώναξε στον Πολύφημο: «Αν σε ρωτήσουν, ποιος

σε τύφλωσε, Κύκλωπα, να πεις ο Οδυσσέας, ο γιος

του Λαέρτη από την Ιθάκη!». Ο Πολύφημος έξαλλος από θυμό ζήτησε από τον πατέρα

του, τον θεό Ποσειδώνα, να τιμωρήσει σκληρά τον Οδυσσέα: «Αν είναι της μοίρας του

να γυρίσει κάποτε στην πατρίδα του, αυτό να γίνει έπειτα από πολλά χρόνια, χωρίς

τους συντρόφους του και με ξένο καράβι. Φτάνοντας στο σπίτι του να συναντήσει και

άλλα εμπόδια». Ο Ποσειδώνας

αμέσως άκουσε την προσευχή

του γιου του.Ο Οδυσσέας ικετεύει τον Πολύφημο να λυπηθεί αυτόν και τους

συντρόφους του. Εκείνος αρνείται:

«Και, να, η τύχη εδώ μας φέρνει, οπού ικετεύοντας προσπέφτουμε

στα γόνατά σου⋅ ανίσως ήθελες να μας φιλοξενήσεις, κι ακόμη

να μας δώσεις κάποιο δώρο (…)

Αλλά σεβάσου, όσο αν είναι μεγάλη η δύναμή σου, τους θεούς⋅

(…)

«Είσαι μωρός, άνθρωπε ξένε⋅

μάθε λοιπόν οι Κύκλωπες δε νοιάζονται,

τι λέει ο Δίας (…) μήτε οι μακάριοι θεοί-

είμαστε εμείς κατά πολύ πιο δυνατοί,

γι’ αυτό κι εγώ μην περιμένεις (…)

να λυπηθώ κανέναν, εσένα μήτε τους συντρόφους».

Όμηρος, ΟΔΥΣΣΕΙΑ, ι στ. 262-278 (μτφρ. Δ. Μαρωνίτη)

Ο Οδυσσέας κάτω

από το κριάρι.

Ο μονόφθαλμος

Κύκλωπας.

Ο Οδυσσέας προσφέρει κρασί στον Πολύφημο.

81

Στο νησί του Αιόλου και στους Λαιστρυγόνες

Ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του συνέχισαν το ταξίδι τους

σε άγνωστες θάλασσες. Κάποτε έφτασαν στο νησί του Αιόλου.

Ο Αίολος ήταν θεός των ανέμων. Εκεί φιλοξενήθηκαν για ένα

μήνα. Όταν ήρθε η ώρα να φύγουν, έδωσε στον Οδυσσέα ένα

ασκί*, όπου είχε κλείσει όλους τους ανέμους εκτός από τον

Ζέφυρο, ένα ελαφρό αεράκι, που θα έσπρωχνε απαλά το

πλοίο τους στο ταξίδι. Προειδοποίησε επίσης τον Οδυσσέα

να μην ανοίξουν το ασκί, όσο ταξίδευαν. Ύστερα από εννέα

ημέρες ήταν πια πολύ κοντά στην Ιθάκη. Τότε κατάκοπος ο

Οδυσσέας αποκοιμήθηκε. Οι σύντροφοί του όμως, περίεργοι,

άνοιξαν το ασκί νομίζοντας πως θα βρουν χρυσάφι. Αμέσως οι

άνεμοι ξεχύθηκαν και η θύελλα που ξέσπασε τους παρέσυρε

πίσω στο νησί του Αιόλου. Θυμωμένος που παράκουσαν τη

συμβουλή του, ο Αίολος τους έδιωξε.

Αβοήθητος ο Οδυσσέας έφτασε σε ένα λιμάνι μετά από λίγες ημέρες. Στα μέρη

εκείνα ζούσαν οι Λαιστρυγόνες, που ήταν γιγαντόσωμοι και εξαιρετικά άγριοι. Αυτοί

τους επιτέθηκαν με πέτρες, σκότωσαν πολλούς συντρόφους και κατέστρεψαν όλα

τους τα καράβια εκτός από ένα. Σε αυτό μπήκαν όσοι σώθηκαν και ανοίχτηκαν στη

θάλασσα.

Οι άγριοι Λαιστρυγόνες πετούν

βράχους για να βυθίσουν

τα πλοία του Οδυσσέα και

των συντρόφων του.

Ένας σύντροφος

του Οδυσσέα ανοίγει

το ασκί του Αιόλου.

* ασκί ή ασκός: δερμάτινος σάκος, όπουσυνήθως φυλάγουν υγρά

Στο νησί της Κίρκης

Οι άνεμοι έριξαν τον Οδυσσέα με τους συντρόφους του στο νησί της μάγισσας

Κίρκης. Ο Οδυσσέας έστειλε μερικούς συντρόφους του να εξερευνήσουν το νησί.

Έφτασαν στο παλάτι της Κίρκης και εκείνη τους καλοδέχτηκε. Τους κέρασε μάλιστα

ένα μαγικό ποτό και έπειτα με το ραβδί της τους μεταμόρφωσε σε χοίρους. Ένας

μόνο γλύτωσε και έτρεξε να ειδοποίησει τον Οδυσσέα. Εκείνος ξεκίνησε για να τους

βοηθήσει παίρνοντας μαζί το σπαθί και το τόξο του. Στον δρόμο παρουσιάστηκε

μπροστά του ο θεός Ερμής, που του έδωσε ένα μαγικό βότανο. Όταν η Κίρκη είδε τον

Οδυσσέα, προσπάθησε να τον μεταμορφώσει, αλλά τα μάγια της δεν έπιασαν, επειδή

τον Οδυσσέα προστάτευε ένα μαγικό βότανο του Ερμή, το μώλυ*. Ο Οδυσσέας

ανάγκασε τότε την Κίρκη να λύσει τα μάγια των συντρόφων του, που πήραν πάλι

ανθρώπινη μορφή. Έγιναν μάλιστα νεότεροι και ομορφότεροι από πριν. Βέβαιος πια

ο Οδυσσέας για την ασφάλειά τους, οδήγησε στο παλάτι της

Κίρκης και τους υπόλοιπους συντρόφους. Έναν ολόκληρο χρόνο

έμειναν όλοι εκεί. Όταν ήρθε η ώρα να γυρίσουν στην πατρίδα

τους, η Κίρκη συμβούλεψε τον Οδυσσέα να κατέβει στον Κάτω

Κόσμο, για να συναντήσει τον μάντη Τειρεσία. Εκείνος μόνο ήξερε

να τον οδηγήσει πώς θα γύριζε στην Ιθάκη.

* Μώλυ: το βότανο που έδωσε ο Ερμής στον Οδυσσέα. Το βότανο αυτό περιέχει μια ουσία που χρησιμοποιείταικαι σήμερα σε διάφορα φάρμακα.

Μώλυ,

το αντίδοτο

στα μάγια

της Κίρκης.

Ο Οδυσσέας

με το σπαθί του

ορμάει εναντίον

της Κίρκης

και εκείνη

κατατρομαγμένη

πετάει κάτω

το δοχείο με το

μαγικό φάρμακο.

Πίσω διακρίνεται

ένας σύντροφος,

που έχει ήδη

μεταμορφωθεί

σε χοίρο.

82

Ο Οδυσσέας στον Άδη

Όταν όλα ήταν έτοιμα για το ταξίδι, η Κίρκη έστειλε ευνοϊκό άνεμο. Το βράδυ

έφτασαν στη χώρα των Κιμμερίων, όπου πάντα επικρατούσε σκοτάδι. Από εκεί ο

Οδυσσέας προχώρησε με δύο συντρόφους του μέχρι το τέρμα του Ωκεανού,

ώσπου έφτασε στην είσοδο του Άδη. Εκεί προσευχήθηκε στον Πλούτωνα και στην

Περσεφόνη και προσέφερε θυσία. Πλησίασε τότε ο Τειρεσίας, που προφήτεψε στον

Οδυσσέα ότι θα μπορέσει να φτάσει στην πατρίδα του έπειτα από πολλές ακόμη

περιπέτειες. Ο Ποσειδώνας ήταν πολύ θυμωμένος μαζί του, επειδή είχε τυφλώσει τον

γιο του, τον Πολύφημο. Του είπε ακόμη ότι φτάνοντας στην Ιθάκη έπρεπε να παλέψει

με τους μνηστήρες, που περίμεναν να παντρευτούν τη γυναίκα του, την Πηνελόπη, και

σπαταλούσαν την περιουσία του.

Ο Οδυσσέας συνάντησε έπειτα τις ψυχές πολλών αγαπημένων του προσώπων και

συμπολεμιστών. Συναντήθηκε με τη μητέρα του, την Αντίκλεια, που είχε πεθάνει από

τον καημό για τον γιο της. Από αυτήν πληροφορήθηκε τι γινόταν στο παλάτι του και

στην οικογένειά του. Μίλησε και με

τον Αχιλλέα, με τον Αγαμέμνονα

και με άλλους ήρωες του πολέμου.

Έπειτα γύρισε στον Επάνω Κόσμο.

Μπήκε στο πλοίο και το ξημέρωμα

έφτασε με τους συντρόφους του

στην Κίρκη. Εκείνη τους φιλοξένησε

για ένα βράδυ και την άλλη ημέρα

ξεκίνησαν για την Ιθάκη.

83

Η ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΚΙΜΜΕΡΙΩΝ

Έφτανε το καράβι πια στα πέρατα του Ωκεανού (…)

όπου των Κιμμερίων ανδρών η χώρα και η πόλη –

από τα νέφη σκεπασμένοι και την καταχνιά⋅ όπου ποτέ

το φως του ήλιου δεν τους βλέπει με τις λαμπρές ακτίνες του

μήτε κάθε φορά που ανηφορίζει ψηλά στον έναστρο ουρανό

μήτε και σαν κατηφορίζει από τον ουρανό πάλι στη γη⋅

νύχτα βαριά και παγερή κρέμεται από πάνω τους (…)

Όμηρος, ΟΔΥΣΣΕΙΑ, λ στ. 13-19 (μτφρ. Δ. Μαρωνίτη)

Οδυσσέας και Τειρεσίας

συνομιλούν στον Κάτω Κόσμο.Ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΣΥΝΟΜΙΛΕΙ ΜΕ ΤΗ ΜΗΤΕΡΑ ΤΟΥ ΣΤΟΝ ΑΔΗ

– Γιε μου, πώς ήλθες ζωντανός σ’ αυτό το ζοφερό σκοτάδι;

Δύσκολο όσοι ζουν να δουν τον κόσμο μας,

μεγάλοι μας χωρίζουν ποταμοί, φριχτά νερά,

ο ίδιος ο Ωκεανός…

– Μάνα, το χρέος μ’ έφερε κάτω στον Άδη,

χρησμό γυρεύοντας από του Τειρεσία την ψυχή…

Πες μου για την γυναίκα που παντρεύτηκα…

– Ησύχασε, εκείνη μένει εκεί, και κάνει υπομονή,

στο σπίτι σου κλεισμένη. Στη θλίψη

σβήνουν, χάνονται οι μέρες όλες κι όλες οι νύχτες,

πνίγεται στο κλάμα.

Όμηρος, ΟΔΥΣΣΕΙΑ, λ στ. 155-158, 164-165, 177, 181-183

αικάτι ακόμη...

ΚΚ

Το βασίλειο του Κάτω Κόσμου

Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως κάτω από τη γη, σε έναν σκοτεινό χώρο, τον Κάτω Κόσμο, κατοικούσαν

οι ψυχές των ανθρώπων μετά τον θάνατό τους. Ήταν το βασίλειο του θεού Πλούτωνα ή Άδη. Οι ψυχές των νε-

κρών έφταναν εκεί από τον ποταμό Αχέροντα. Στο σημείο όπου χυνόταν ο ποταμός, πίστευαν ότι υπήρχε η εί-

σοδος του βασιλείου, που τη φρουρούσε ένα φοβερό τέρας, ο Κέρβερος, ένας σκύλος με τρία κεφάλια και

ουρά λιονταριού. Ο Αχέροντας βρίσκεται στην Ήπειρο και μπορεί κανείς σήμερα να επισκεφτεί την περιοχή.

84

Στις Σειρήνες, στη Σκύλλα και τη Χάρυβδη, στο νησί του Ήλιου

Ταξίδευαν ώρες πολλές, ώσπου αντίκρισαν το νησί των Σειρήνων. Οι Σειρήνες

είχαν κεφάλι γυναίκας, σώμα πουλιού και τραγουδούσαν με μελωδικότατη φωνή.

Όσοι άκουγαν το τραγούδι τους μαγεύονταν, ξεχνούσαν τα πάντα και ήθελαν να

μείνουν στο νησί τους. Πλησιάζοντας εκεί ο Οδυσσέας έκλεισε με κερί τα αφτιά των

συντρόφων του, όπως τον είχε συμβουλέψει η Κίρκη. Ο ίδιος όμως, επειδή ήθελε

πολύ να ακούσει το ωραίο τραγούδι, έδωσε εντολή στους ναύτες να τον δέσουν στο

κατάρτι και να μην τον λύσουν ό,τι και να γίνει.

Ακούγοντας το τραγούδι των Σειρήνων ο

Οδυσσέας μαγεμένος ζητούσε με νοήματα

από τους συντρόφους του να τον λύσουν,

αλλά εκείνοι έσφιγγαν όλο και πιο πολύ τα

σχοινιά. Έτσι σώθηκαν.

Οι εκβολές

του Αχέροντα.

Ο Οδυσσέας

μπροστά

στις πύλες του Άδη

ετοιμάζεται

να θυσιάσει δύο

ζώα στους θεούς

του Κάτω Κόσμου.

Πίσω του στέκει

ο θεός Ερμής.

«Έλα, Οδυσσέα περίφημε, δόξα των Αχαιών,

πλησίασε. Άραξε εδώ το πλοίο, ν’ ακούσεις

τη φωνή μας.» (Όμηρος, «Οδύσσεια», μ στ. 184-185)

Συνεχίζοντας το ταξίδι έφτασαν σε ένα στενό, ανάμεσα

σε δύο πελώριους βράχους. Εκεί φώλιαζαν δύο τέρατα,

η Σκύλλα και η Χάρυβδη. Η Σκύλλα είχε έξι κεφάλια

και δώδεκα πόδια. Καταβρόχθιζε ό,τι περνούσε από

εκεί κοντά. Η Χάρυβδη, από τον απέναντι βράχο,

ρουφούσε τη θάλασσα τρεις φορές την ημέρα και

τρεις την έβγαζε προκαλώντας έτσι μεγάλη τρικυμία.

Καθώς το πλοίο περνούσε ανάμεσα από τους δύο

βράχους προσπαθώντας να αποφύγει τη Χάρυβδη, η

Σκύλλα έβγαλε τα κεφάλια της, άρπαξε έξι συντρόφους

και τους καταβρόχθισε. Ο Οδυσσέας απελπισμένος δεν

μπορούσε να βοηθήσει.

Αφήνοντας πίσω τους τα τρομερά εκείνα τέρατα ο

Οδυσσέας και οι σύντροφοί του αντίκρισαν το νησί του

θεού Ήλιου. Οι ναύτες κουρασμένοι ζητούσαν να αράξουν στη στεριά. Ο Οδυσσέας

δέχτηκε, αλλά τους ζήτησε να ορκιστούν πως δεν θα πειράξουν κανένα από τα ιερά

ζώα του θεού, που έβοσκαν ελεύθερα στο νησί. Βγήκαν έξω, έφαγαν από τα τρόφιμα

που είχαν μαζί τους και, αποκαμωμένοι, έπεσαν για ύπνο. Την άλλη ημέρα όμως

ξέσπασε καταιγίδα και οι δυνατοί άνεμοι τούς ανάγκασαν να μείνουν στο νησί για έναν

μήνα. Τα τρόφιμα τελείωσαν.

Κάποια ημέρα, την ώρα που ο Οδυσσέας κοιμόταν, οι σύντροφοί του δεν άντεξαν

την πείνα και πάτησαν τον όρκο τους: έσφαξαν μερικά βόδια του Ήλιου, τα έψησαν

και τα έφαγαν. Όταν ο Οδυσσέας ξύπνησε και κατάλαβε τι είχε συμβεί, ήταν πολύ

αργά. Ο θεός Ήλιος θυμωμένος ζήτησε από τον Δία να τιμωρηθούν οι ένοχοι.

85

Η Σκύλλα έχει αρπάξει

έναν σύντροφο του Οδυσσέα

από τα μαλλιά, ενώ με το άλλο χέρι

κρατάει μία πέτρα.

Καλά καλά, δεν πρόφτασα να τις δω, τις άκουσα

που τραγουδούσαν.

Κι οι ναύτες στα κουπιά κουφοί,

κι ο άνεμος πρίμος στα πανιά,

γεμάτος ψιθυρίσματα και λόγια,

καθώς μας έπαιρναν χορεύοντας

τα κύματα.(…)

ώσπου έγιναν ένα μουντό μουρμούρισμα.

Τουλάχιστον, αν δεν πρόφτασα να τις δω

τις άκουσα.

Καλά που έτυχε να ’μαι δεμένος στο κατάρτι.

Θα ’χα πέσει στα νύχια και στα δόντια τους.

Κ. Στεργιόπουλος, ΟΙ ΣΕΙΡΗΝΕΣ

Εκείνοι χάθηκαν από δικό τους σφάλμα

οι ανόητοι, που έφαγαν του λαμπρού

Ήλιου τα βόδια.

Όμηρος, ΟΔΥΣΣΕΙΑ α στ. 7-9

Αφού μας μέναν παξιμάδια

τι κακοκεφαλιά

να φάμε στην ακρογιαλιά

του Ήλιου τ’ αργά γελάδια!

Γ. Σεφέρης, ΟΙ ΣΥΝΤΡΟΦΟΙ ΣΤΟΝ ΑΔΗ (απόσπασμα)

Στο νησί της Καλυψώς

Όταν τέλος κόπασαν οι άνεμοι, ο

Οδυσσέας με τους συντρόφους του

ξεκίνησαν πάλι για το ταξίδι της

επιστροφής. Μόλις όμως ανοίχτηκαν

στο πέλαγος, ο Δίας έστειλε από

πάνω τους ένα τεράστιο κατάμαυρο

σύννεφο. Ξέσπασε τρομερή θύελλα.

Ένας δυνατός κεραυνός χτύπησε το

πλοίο και το βύθισε και ένα μεγάλο

κύμα έπνιξε όλους τους συντρόφους.

Ο Οδυσσέας, πιασμένος από ένα ξύλο

του σπασμένου καραβιού, σώθηκε. Για δέκα ολόκληρες ημέρες πάλευε με την άγρια

θάλασσα. Τα κύματα τον έβγαλαν στην Ωγυγία, το καταπράσινο νησί της Καλυψώς.

Η Καλυψώ ήταν μια αθάνατη νύμφη, που κατοικούσε σε ένα νησί γεμάτο δέντρα,

τρεχούμενα νερά, λουλούδια που μοσχομύριζαν και πουλιά που κελαηδούσαν, την

Ωγυγία. Σε αυτό το πανέμορφο νησί καλοδέχτηκε η Καλυψώ τον Οδυσσέα και τον

περιποιήθηκε. Τον αγάπησε και ήθελε να τον κρατήσει κοντά της για πάντα.

Εφτά χρόνια έμεινε με την Καλυψώ στο νησί της ο Οδυσσέας. Όσο περνούσε όμως

ο καιρός, τόσο εκείνος νοσταλγούσε την πατρίδα και τους δικούς του. Η Καλυψώ, που

τον αγαπούσε και ήθελε να τον κρατήσει κοντά της, του υποσχέθηκε να τον κάνει

αθάνατο κι αγέραστο, αν έμενε μαζί της. Όμως η νοσταλγία που ένιωθε για το νησί

του και η επιθυμία να συναντήσει τους δικούς του ήταν πιο δυνατή, κι ο Οδυσσέας

αρνήθηκε.

Το πλοίο με τους συντρόφους του Οδυσσέα βυθίζεται.

Μόνον ο ίδιος σώζεται.

Η Καλυψώ υποδέχεται τον Οδυσσέα

μέσα στη σπηλιά της.

86

Η ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ

(Η Καλυψώ) τον Οδυσσέα κατακρατεί…

λόγια γλυκά προφέροντας και μαλακά σαν χάδια,

… για να ξεχάσει την Ιθάκη. Εκείνος όμως

βυθισμένος στον καημό του, να δει καπνό της πατρικής του γης ψηλά

ν’ ανηφορίζει, απελπισμένος εύχεται το θάνατο.

α στ. 55-59

… και δεν μπορεί να ξαναδεί την πατρική του γη,

γιατί του λείπουν τα καράβια και κουπιά και σύντροφοι…

ε στ. 55-59

Όμηρος, ΟΔΥΣΣΕΙΑ (μτφρ. Δ. Μαρωνίτη)

Ο Οδυσσέας δεν μπορούσε να φύγει από το νησί της

Καλυψώς χωρίς καράβι και συντρόφους⋅ οι θεοί όμως

κάποτε αποφάσισαν πως είχε έρθει η ώρα του γυρισμού

του. Έστειλαν τότε τον Ερμή να αναγγείλει στην Καλυψώ

την απόφασή τους. Εκείνη υπάκουσε με βαριά καρδιά.

Έδωσε εργαλεία στον Οδυσσέα, για να κατασκευάσει μια

σχεδία* και τον προμήθευσε με τρόφιμα για το ταξίδι. Ο

Οδυσσέας, χαρούμενος, αποχαιρέτησε τη θεά και μπήκε

στη βάρκα του.

Δεκαεφτά ημέρες ταξίδευε ο Οδυσσέας με ευνοϊκό αεράκι και ήταν πια αρκετά

κοντά στο νησί του, όταν ξαφνικά τον αντίκρισε ο Ποσειδώνας. Θυμωμένος χτύπησε

δυνατά τη θάλασσα με την τρίαινά του προκαλώντας μεγάλη τρικυμία. Η σχεδία

διαλύθηκε και ο Οδυσσέας βρέθηκε πάλι να παλεύει με τα κύματα. Τον είδε όμως μια

νεράιδα, η Λευκοθέα, και τον λυπήθηκε. Του έδωσε ένα

μαγικό μαντήλι, που τον βοήθησε να μη βουλιάξει. Τέλος,

μετά από τρεις ημέρες, ένα μεγάλο κύμα τον έριξε σε μια

έρημη ακτή, όπου χυνόταν ένα μικρό ποταμάκι. Κατάκοπος

ο Οδυσσέας χώθηκε ανάμεσα σε φύλλα και θάμνους και

παραδόθηκε σε ύπνο βαθύ για πολλές ώρες.

87

* σχεδία: πρόχειρη ξύλινη βάρκα

(Ο Οδυσσέας) με τα χέρια του

φτιάχνει το στρώμα του παχύ και ευρύχωρο,

από τα φύλλα τα πολλά που ήταν χυμένα γύρω…

Ένιωσε μέσα του χαρά⋅ στη μέση ξάπλωσε ρίχνοντας

από πάνω του σωρό τα φύλλα. Κι ο ύπνος σφράγισε τα βλέφαρά του.

Όμηρος, ΟΔΥΣΣΕΙΑ, ε στ. 539-540, 544-545, 552 (μτφρ. Δ. Μαρωνίτη)

Η παραλία αυτή

στην Κέρκυρα με το ποταμάκι

θυμίζει το σημείο όπου βγήκε

ναυαγός ο Οδυσσέας.

Ο Οδυσσέας

νοσταλγός

Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΝΑ ΓΥΡΙΣΕΙ ΣΤΗΝ ΠΗΝΕΛΟΠΗ

Ω, σεβαστή θεά, παρακαλώ σε, μην πικραίνεσαι μαζί μου.

Το είδα καλά και το ξέρω, η Πηνελόπη

(…) είναι θνητή κι εσύ αθάνατη, στο χρόνο αγέραστη.

Κι όμως (…) το θέλω και το επιθυμώ, απ’ το πρωί ως το βράδυ,

σπίτι μου να γυρίσω, να δω κι εγώ τη μέρα της επιστροφής.

Κι αν, όπως λες, κάποιος θεός θελήσει να με χτυπήσει (…) θα το υπομείνω⋅

ξέρει η καρδιά μου μες στα στήθη μου να υπομένει, γιατί

έχω πάθει πολλά πάθη και δοκιμάστηκα πολύ στο κύμα και στη μάχη.

Όμηρος, ΟΔΥΣΣΕΙΑ, ε στ 215-224 (μτφρ. Δ. Μαρωνίτη)

88

Στο νησί των Φαιάκων

Τον Οδυσσέα ξύπνησαν φωνές κοριτσιών. Ήταν η

Ναυσικά, η κόρη του βασιλιά του νησιού, και οι φίλες

της, που είχαν κατέβει στον ποταμό να πλύνουν ρούχα.

Ο Οδυσσέας θέλησε να τους ζητήσει βοήθεια, δίσταζε

όμως στη αρχή, γιατί δεν ήθελε να τις τρομάξει. Έτσι

όπως ήταν ταλαιπωρημένος, γυμνός, άγριος από την

αλμύρα της θάλασσας έμοιαζε με λιοντάρι. Διστακτικά

πλησίασε τις κοπέλες προσπαθώντας να καλύψει τη

γύμνια του με ένα κλαδί. Μόλις εκείνες τον αντίκρισαν,

έτρεξαν όλες φοβισμένες να κρυφτούν, εκτός από τη

Ναυσικά. Γονατιστός μπροστά της με λόγια ευγενικά ο

Οδυσσέας την παρακάλεσε να του πει πού βρίσκεται, να του δώσει κάτι να φορέσει

και να του δείξει πώς θα φτάσει στην πόλη. Η βασιλοπούλα κατάλαβε ότι ο ξένος

αυτός ήταν κάποιος ξεχωριστός άνδρας. Τον πληροφόρησε ότι βρισκόταν στη

Σχερία, νησί που κατοικούν οι Φαίακες, λαός ειρηνικός και φιλόξενος. Έπειτα του

έδωσε καθαρά ρούχα να φορέσει και τον συμβούλεψε πώς να φτάσει στο παλάτι των

γονιών της, του Αλκίνοου και της

Αρήτης, για να ζητήσει βοήθεια.

Εκείνοι τον καλοδέχτηκαν και

τον φιλοξένησαν στο παλάτι. Για

να τιμήσουν τον ξένο, όπως ήταν

τότε η συνήθεια, οργάνωσαν μια

γιορτή με φαγητό, αγωνίσματα,

χορούς και τραγούδια. Καθώς

άκουγε τον αοιδό που έψαλλε τα

κατορθώματα των Αχαιών στον

πόλεμο της Τροίας, ο Οδυσσέας

συγκινήθηκε. Τότε φανέρωσε το

όνομά του και διηγήθηκε στους

Φαίακες τις περιπέτειες που είχε

περάσει μέχρι τότε στο ταξίδι

του γυρισμού.

Ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΦΑΝΕΡΩΝΕΙ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ ΤΟΥ

Είμαι λοιπόν ο Οδυσσεύς, γιος του Λαέρτη, όλοι καλά με ξέρουν

για τους δόλους μου, η φήμη μου έχει φτάσει ψηλά στον ουρανό,

πατρίδα μου η Ιθάκη, που τη γνωρίζεις εύκολα…

…Εγώ δεν ξέρω να ’χω δει κάτι γλυκύτερο απ’ τη γη της.

Όμηρος, ΟΔΥΣΣΕΙΑ, ι στ. 19-21, 28 (μτφρ. Δ. Μαρωνίτη)

Ο Οδυσσέας μπροστά στη Ναυσικά.

Ο Οδυσσέας συγκινείται από το τραγούδι

του αοιδού (έργο νεότερου καλλιτέχνη).

89

Ο Οδυσσέας στην Ιθάκη

Την άλλη μέρα ο Οδυσσέας ξεκίνησε για την Ιθάκη με πλοίο, που του παραχώρησε

ο Αλκίνοος, παίρνοντας μαζί και πολύτιμα δώρα. Οι ναύτες έφεραν τον ήρωα στην

Ιθάκη και, αφού τον άφησαν στη στεριά κοιμισμένο βαθιά, έφυγαν. Όταν ξύπνησε ο

Οδυσσέας, δεν κατάλαβε πού βρισκόταν. Τότε παρουσιάστηκε μπροστά του η Αθηνά

μεταμορφωμένη σε θνητή γυναίκα. Τον πληροφόρησε ότι επιτέλους βρίσκεται στο

νησί του, την Ιθάκη, και ότι εδώ και τρία χρόνια νεαροί άρχοντες

του νησιού, οι μνηστήρες, είχαν εγκατασταθεί στο παλάτι του

και ζητούσαν από την Πηνελόπη να διαλέξει έναν από αυτούς

για να τον παντρευτεί. Στο διάστημα αυτό έτρωγαν, έπιναν,

διασκέδαζαν σπαταλώντας την περιουσία του. Η Αθηνά επίσης

τον βεβαίωσε ότι η Πηνελόπη τού έμενε πιστή και τον περίμενε

να γυρίσει. Του είπε ακόμη ότι οι μνηστήρες είχαν σχεδιάσει να

σκοτώσουν τον γιο του, τον Τηλέμαχο. Τέλος τον συμβούλεψε

πώς να αντιμετωπίσει τους μνηστήρες. Τον μεταμόρφωσε σε

ταλαιπωρημένο γέρο ζητιάνο, ντυμένο με κουρέλια, για να μην

τον αναγνωρίσουν. Έτσι αγνώριστος ο Οδυσσέας επισκέφτηκε

πρώτα τον πιστό του χοιροβοσκό, τον Εύμαιο. Εκείνος τον

φιλοξένησε στην καλύβα του χωρίς να ξέρει ποιος είναι. Η Πηνελόπη σκεπτική

περιμένει τον Οδυσσέα.

Ο Οδυσσέας,

μεταμορφωμένος

σε ζητιάνο.

Τοπίο της Ιθάκης.

90

Ο Τηλέμαχος αναγνωρίζει τον Οδυσσέα

Το άλλο πρωί έφτασε ο Τηλέμαχος στην καλύβα του

Εύμαιου. Γύριζε από ταξίδι στην Πύλο και τη Σπάρτη,

όπου είχε πάει προσπαθώντας να μάθει για την τύχη του

πατέρα του από τον Νέστορα και τον Μενέλαο. Όταν είδε

τον Οδυσσέα, δεν κατάλαβε ποιος είναι. Η Αθηνά τότε

ξαναέδωσε στον Οδυσσέα την αρχική του όψη και εκείνος

φανερώθηκε στον γιο του. Οι δυο τους αγκαλιάστηκαν

κλαίγοντας από χαρά. Αμέσως έπειτα συμφώνησαν να μη

φανερώσουν ακόμη την επιστροφή του Οδυσσέα και

κατέστρωσαν σχέδιο πώς να σκοτώσουν τους μνηστήρες.

Η Αθηνά μεταμόρφωσε και πάλι τον Οδυσσέα σε ζητιάνο.

Την επόμενη μέρα ο Οδυσσέας έφτασε στο παλάτι και

κανείς δεν τον γνώρισε. Μόνο το γέρικο πιστό σκυλί του,

ο Άργος, βλέποντας τον κύριό του ύστερα από τόσα

χρόνια, κούνησε χαρούμενο την ουρά του και ξεψύχησε.

Στην αίθουσα του παλατιού οι μνηστήρες συνέχιζαν τη

διασκέδασή τους. Βλέποντας τον άγνωστο γέρο ζητιάνο

άρχισαν να τον κοροϊδεύουν, να τον φοβερίζουν, μερικοί

μάλιστα τον χτύπησαν. Ο Τηλέμαχος τότε τους έδιωξε

οργισμένος.

Η Πηνελόπη, που έμαθε ότι στο νησί βρίσκεται κάποιος

ξένος, ζήτησε να τον δει, μήπως και ξέρει κάτι για τον

Οδυσσέα. Χωρίς να της φανερωθεί ακόμη εκείνος την

παρηγόρησε λέγοντάς της ότι ο Οδυσσέας ζει και ότι

γρήγορα θα γυρίσει.

Η Πηνελόπη

συνομιλεί με

τον Οδυσσέα. Πίσω

φαίνεται η Ευρύκλεια

(έργο νεότερου

ζωγράφου).

ΤΟΥ ΣΚΥΛΟΥ Η ΟΥΡΑ

Έχω ακούσει χίλια λόγια

χαρωπά, λυπητερά

μα ποτέ, καμιά φορά

δε μιλήσανε τα λόγια

σαν του σκύλου την ουρά.

Ανταμώθηκαν ανθρώποι

Κι έχουν κλάψει από χαρά,

Μα κανείς, καμιά φορά

«καλωσόρισες» δεν είπε

σαν του σκύλου την ουρά.

Ζαχαρίας Παπαντωνίου

Οδυσσέας

και Άργος.

Ο Τηλέμαχος αναγνωρίζει

τον πατέρα του. Στο βάθος

διακρίνεται η Αθηνά

(έργο νεότερου ζωγράφου).

91

Για να περιποιηθεί τον ξένο η Πηνελόπη έδωσε εντολή στην πιστή γερόντισσα

υπηρέτρια, την Ευρύκλεια να του πλύνει τα πόδια. Καθώς τον έπλενε εκείνη, είδε ένα

σημάδι που είχε από παλιά στο πόδι του ο Οδυσσέας και αμέσως τον αναγνώρισε.

Από τη χαρά της πήγε να φωνάξει, ο Οδυσσέας όμως τη σταμάτησε. Δεν είχε φθάσει

ακόμη η ώρα να φανερωθεί.

Ο Οδυσσέας παρουσιάζεται

μπροστά στην Πηνελόπη σαν ξένος ζητιάνος.

αικάτι ακόμη...

ΚΚ

Ο ιστός της Πηνελόπης

Όσο έλειπε ο Οδυσσέας, η Πηνελόπη σκέφτηκε ένα τέχνασμα

για να αποφύγει τους ενοχλητικούς μνηστήρες που την πίεζαν να

παντρευτεί έναν από αυτούς. Άρχισε να υφαίνει στον αργαλειό

της έναν ιστό (υφαντό). Έλεγε ότι θα αποφάσιζε ποιον θα πα -

ντρευτεί, όταν θα τον τελείωνε. Οι μνηστήρες περίμεναν. Η Πη-

νελόπη ύφαινε την ημέρα, αλλά το βράδυ ξήλωνε το υφαντό. Μια

υπηρέτρια όμως πρόδωσε το μυστικό της στους μνηστήρες. Έτσι

η Πηνελόπη αναγκάστηκε να τελειώσει το υφαντό.

Η Πηνελόπη μελαγχολική κάθεται

μπροστά στον αργαλειό της

με μισοτελειωμένο το υφαντό.

Μπροστά της στέκεται ο Τηλέμαχος.

Η Ευρύκλεια πλένει τα πόδια του Οδυσσέα.

Πίσω της όρθιος στέκεται ο χοιροβοσκός Εύμαιος.

… κι αν τον κρατούν μακριά σου ξένοι τόποι,

πόλεμοι μακρινοί και οι Σκύλλες και οι Σειρήνες,

απ’ την ψυχή σου δεν τον σβήνουν ούτε κείνες…

Κωστής Παλαμάς, ΠΗΝΕΛΟΠΗ

92

Ο φόνος των μνηστήρων

Την άλλη ημέρα, όταν μαζεύτηκαν οι

μνηστήρες στο παλάτι και άρχισε το

φαγοπότι, η Πηνελόπη ανακοίνωσε την

απόφασή της να παντρευτεί όποιον

κατορθώσει να τεντώσει το τόξο του

Οδυσσέα και να περάσει το βέλος από

τις τρύπες δώδεκα τσεκουριών, που θα

έστηνε στη σειρά. Την ιδέα αυτή την

είχε βάλει στον νου της η θεά Αθηνά.

Άρχισαν οι μνηστήρες ένας ένας να προσπαθεί, αλλά κανείς δεν κατάφερνε ούτε καν

να τεντώσει το τόξο. Η δοκιμασία συνεχιζόταν χωρίς επιτυχία. Ο «ξένος» τότε ζήτησε

να δοκιμάσει κι εκείνος. Οι μνηστήρες γέλασαν περιφρονητικά. Ο Τηλέμαχος όμως

του έδωσε το τόξο και ζήτησε από την Πηνελόπη να φύγει από την αίθουσα. Ο

Οδυσσέας τότε χωρίς δυσκολία πέτυχε αμέσως τον στόχο. Οι μνηστήρες έμειναν

κατάπληκτοι. Αμέσως έπειτα ο Οδυσσέας πέταξε τα κουρέλια που φορούσε και όλοι

τρομαγμένοι τον αναγνώρισαν. Άρχισε έπειτα να σημαδεύει με το τόξο του έναν έναν

τους μνηστήρες, ώσπου τους σκότωσε όλους με τη βοήθεια του Τηλέμαχου και του

πιστού χοιροβοσκού Εύμαιου.

Μετά την τιμωρία των μνηστήρων η Ευρύκλεια έτρεξε γρήγορα να φέρει στην

Πηνελόπη τα καλά νέα, ότι γύρισε ο άνδρας της.

Ο Οδυσσέας τοξεύει τους μνηστήρες,

πίσω του στέκονται δύο δούλες.

Οι μνηστήρες τρομαγμένοι

προσπαθούν να προφυλαχθούν.

Μπροστά στο δύσκολο έργο που τον περιμένει, να

τιμωρήσει δηλαδή τους μνηστήρες, ο Οδυσσέας μονολογεί:

«Κράτα, καρδιά μου!

Κι άλλοτε κράτησες πόνο πιο δυνατό,

τότε που ο άγριος Κύκλωπας

σου έφαγε γενναίους συντρόφους⋅ όμως εσύ είχες θάρρος,

ώσπου η εξυπνάδα σου σ’ έβγαλε από τη σπηλιά

κι ας νόμιζες πως θα πεθάνεις.»

Όμηρος, ΟΔΥΣΣΕΙΑ, υ στ. 18-21 (μτφρ.)

93

Η Πηνελόπη αναγνωρίζει τον Οδυσσέα

Η Πηνελόπη δίσταζε να πιστέψει τα λόγια της Ευρύκλειας. Για πολλή ώρα κοίταζε

αμίλητη τον Οδυσσέα. Όταν αργότερα βεβαιώθηκε πως εκείνος ήταν ο άνδρας της,

που είχε να τον δει είκοσι χρόνια, κατασυγκινημένη έτρεξε

στην αγκαλιά του. Για ώρα πολλή έμειναν αγκαλιασμένοι

χύνοντας δάκρυα χαράς. Έπειτα άρχισαν να διηγούνται ο

ένας στον άλλον όσα τράβηξαν όλα αυτά τα χρόνια: εκείνη

στο παλάτι να αντιμετωπίζει τους μνηστήρες, εκείνος πάλι

στον πόλεμο και στις θάλασσες, να παλεύει με εχθρούς και

τέρατα. Τέλος, ύπνος γλυκός ήρθε να τους ξεκουράσει.

Την άλλη ημέρα ο Οδυσσέας συνάντησε τον πατέρα του,

τον Λαέρτη. Για πολλά χρόνια ζούσε εκείνος μόνος στα

κτήματά του με τον αβάσταχτο πόνο για την απουσία του

παιδιού του. Η συνάντηση έγινε μέσα σε απέραντη χαρά και

συγκίνηση. Την ώρα που έτρωγαν όμως, τους επιτέθηκαν οι

συγγενείς των μνηστήρων. Παρουσιάστηκε τότε η Αθηνά και

τους ζήτησε να συμφιλιωθούν. Έτσι, ειρηνικά, τελειώνει η

«Οδύσσεια».Οδυσσέας και Λαέρτης

αγκαλιάζονται χαρούμενοι.

Ο Οδυσσέας όρθιος

στο καράβι του.

Η ΠΗΝΕΛΟΠΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΕΙ ΤΟΝ ΟΔΥΣΣΕΑ

Λούστηκε ο Οδυσσέας, φόρεσε καθαρή χλαμύδα και χιτώνα και κάθισε σ’ ένα

σκαμνί στην Πηνελόπη αντίκρυ.

«Μα γιατί κάθεσαι βουβή;», της είπε. «Δεν μιλάς σ’ εμένα, τον άνδρα σου, που

έλειπα τόσον καιρό στα ξένα;»

«Δεν σε γνωρίζω, ήσουν αλλιώτικος πριν από είκοσι χρόνια που έφυγες», είπε

η Πηνελόπη και πρόσταξε την Ευρύκλεια: «Τράβηξε το κρεβάτι μου έξω απ’

την κάμαρά μου και στρώσε το με μαλακές φλοκάτες και καθαρά σεντόνια».

Ο Οδυσσέας θύμωσε τότε και της είπε: «Γυναίκα, το κρεβάτι μας ήταν

καρφωμένο σ’ ένα χοντρό κορμό ελιάς.

Κανείς δε θα μπορούσε να το τραβήξει, εκτός αν το έκοψε κάποιος καλός

τεχνίτης».

«Είσαι ο Οδυσσέας!», είπε η Πηνελόπη κλαίγοντας κι έτρεξε κοντά του.

«Άλλος κανείς δεν γνώριζε το μυστικό μας, πως το κρεβάτι μας ήτανε

καρφωμένο γερά σ’ ένα χοντρό κορμό ελιάς.»

Όμηρος, ΟΔΥΣΣΕΙΑ, ψ (διασκευή)

94

Συμπλήρωσε τα κενά των προτάσεων:

Ο Οδυσσέας με τους συντρόφους του και δώδεκα πλοία ξεκίνησαν από την _ _ _ _ _ για την

_ _ _ _ _ . Έφτασαν στη χώρα των Λωτοφάγων. Όποιος δοκίμαζε _ _ _ _ _ _ ξεχνούσε

τον τόπο του. Αργότερα βρέθηκαν στη χώρα των άγριων _ _ _ _ _ _ _ _ που είχαν ένα μάτι.

Ένας από αυτούς, ο _ _ _ _ _ _ _ _ _ , ήταν γιος του θεού _ _ _ _ _ _ _ _ _ . Καταβρόχθισε

πολλούς άνδρες και ο Οδυσσέας τον τ _ _ _ _ _ _ . Για να βγουν από τη _ _ _ _ _ _ του

γίγαντα κρύφτηκαν κάτω από τις κοιλιές των _ _ _ _ _ _ _ . Ο θεός των ανέμων, ο _ _ _ _ _ _ ,

έδωσε στον Οδυσσέα έναν ασκό, όπου ήταν κλεισμένοι όλοι οι _ _ _ _ _ _ . Περίεργοι όμως

οι σύντροφοι το άνοιξαν και ξέσπασε _ _ _ _ _ _ . Στη χώρα των άγριων Λ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

καταστράφηκαν όλα τα πλοία εκτός από ένα. Με αυτό έφτασαν στο παλάτι της _ _ _ _ _ _ ,

της μάγισσας. Αυτή μεταμόρφωσε κάποιους άνδρες σε _ _ _ _ _ _ _ . Χάρη σε ένα

β _ _ _ _ _ όμως, που έδωσε ο θεός _ _ _ _ _ στον Οδυσσέα, εκείνος σώθηκε κι έσωσε και

τους συντρόφους του. Μέχρι να φτάσει στην πατρίδα του ο Οδυσσέας πέρασε ακόμη πολλές

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ : χρειάστηκε να κατέβει στο βασίλειο του Άδη, στον _ _ _ _ _ _ _ _ _ ,

να αντιμετωπίσει τις _ _ _ _ _ _ _ _ που μάγευαν τους ναύτες με το τραγούδι τους, να περάσει

από τα στενά της _ _ _ _ _ _ _ και της _ _ _ _ _ _ _ _ όπου έχασε πολλούς _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

του. Στο νησί του Ήλιου πεινασμένοι οι άνδρες του έφαγαν τα ιερά _ _ _ _ _ του θεού.

Ο Δίας τους _ _ _ _ _ _ _ _ . Χάθηκαν όλοι οι σύντροφοί του και καταστράφηκε το πλοίο του.

Σε ένα πανέμορφο νησί, στην _ _ _ _ _ _ ζούσε μία αθάνατη νύμφη, η _ _ _ _ _ _ . Κράτησε

κοντά της τον Οδυσσέα επτά χρόνια. Εκείνος υπέφερε από ν _ _ _ _ _ _ _ _ για την πατρίδα

και την οικογένειά του. Τελικά έφυγε από εκεί επάνω σε μία _ _ _ _ _ _ . Τελευταίος

σταθμός ήταν το νησί των _ _ _ _ _ _ _ . Εκεί τον βοήθησε η βασιλοπούλα, η

_ _ _ _ _ _ _ και οι γονείς της. Όταν έφτασε στην Ιθάκη, η θεά _ _ _ _ _ τον μεταμόρφωσε σε

_ _ _ _ _ _ _ . Στο παλάτι του διασκέδαζαν οι _ _ _ _ _ _ _ _ _ σπαταλώντας την περιουσία

του. Περίμεναν ότι η _ _ _ _ _ _ _ _ θα διάλεγε έναν από αυτούς για σύζυγό της.

Ο Οδυσσέας φανερώθηκε στον γιο του _ _ _ _ _ _ _ _ . Έπειτα τον αναγνώρισε η πιστή του

υπηρέτρια _ _ _ _ _ _ _ _ _ . Αφού σκότωσε τους μνηστήρες, φανερώθηκε στη γυναίκα του

και στον πατέρα του τον _ _ _ _ _ _ .

1

δδραστηριότητεςραστηριότητες

95

Ο Πολύφημος ήταν πελώριος, φοβερά δυνατός, άγριος και έτρωγε ανθρώπους. Πώς μπόρεσε ο Οδυσσέας να νικήσει έναν τόσο δυνατό γίγαντα;

Γιατί, νομίζεις, ο Ποσειδώνας τιμώρησε τον Οδυσσέα;

Ο Οδυσσέας φρόντιζε και προστάτευε τους συντρόφους του. Μπορείς να φέρεις παραδείγματα;

Σε ποιες περιπτώσεις παράκουσαν τον Οδυσσέα οι άνδρες του; Ποια ήταν τα αποτελέσματα;

Ποια από τα παρακάτω επίθετα ταιριάζουν στον Οδυσσέα: δειλός, έξυπνος, εγωιστής, ανόητος,γενναίος, πολυμήχανος, δυνατός, ευσεβής, καρτερικός, ικανός, εφευρετικός.

Από όλες τις περιπέτειες του Οδυσσέα ποια θεωρείς πιο δύσκολη και γιατί;

Συμπλήρωσε τις προτάσεις με μία από τις εκφράσεις: μεταξύ Σκύλλας Χάρυβδης, σαν την Πηνελόπη, πέρασα οδύσσεια, τον ιστό της Πηνελόπης.

Αυτή η δουλειά δε θα τελειώσει ποτέ, είναι σαν ..............................................................................

Βρίσκεται σε δύσκολη κατάσταση, δεν ξέρει τι να κάνει, είναι .....................................................

Η γυναίκα αυτή είναι απόλυτα πιστή στον άνδρα της, ....................................................................

Μέχρι να έρθω εδώ ταλαιπωρήθηκα πάρα πολύ, ............................................................................

Να δώσεις ένα τίτλο σε καθεμιά από τις παρακάτω εικόνες. Να βάλεις τα γεγονότα που παριστάνουν με τη σειρά που έγιναν.

2

3

4

5

6

7

8

9

96

Λύσε το σταυρόλεξο:

Οριζόντια

1) Ένας μεγάλος αρχαίος ποιητής.

2) Ο αρχηγός της Αργοναυτικής εκστρατείας.

3) Η θεά της σοφίας

4) Χτύπησε ο Ηρακλής τα κρόταλα και οι ................ όρνιθες εξαφανίστηκαν.

5) Τα άλογα του ................ ήταν σαρκοφάγα.

6) Την ασπίδα του ................ την κατασκεύασε ο θεός Ήφαιστος.

1

δδραστηριότητες επαναληπτικέςραστηριότητες επαναληπτικές

1

3

5

7

1

2

3

4

5

6

2

4 6

Κάθετα

1) Ο θεός του κρασιού και της χαράς.

2) Μετά από την άλωση της Τροίας πέρασε πολλές περιπέτειες μέχρι να φτάσει

στην πατρίδα του, την Ιθάκη.

3) Η θεά της ομορφιάς.

4) Ο σημαντικότερος ήρωας των Τρώων.

5) Ο Όμηρος έγραψε την Οδύσσεια και την .................

6) Την έσωσε ο Περσέας από ένα τεράστιο θαλάσσιο κήτος.

7) Σκότωσε τον Μινώταυρο.

Ποιος από τους ήρωες μπορεί να έχει πει την καθεμιά από τις παρακάτω φράσεις;

• Θα διαλέξω τελικά τον δύσκολο δρόμο, της Αρετής. _ _ _ _ _ _ _

• Θα έρθω μαζί σας στην Κρήτη, για να παλέψω με το τέρας και

να ελευθερώσω την πόλη μου από τη βαριά υποχρέωση. _ _ _ _ _ _

• Να προσέξεις να μην πετάξεις πολύ ψηλά και πλησιάσεις τον ήλιο. _ _ _ _ _ _ _ _

• Και οι τρεις είστε πανέμορφες, θα προτιμήσω όμως την προσφορά

της Αφροδίτης. _ _ _ _ _

• Είμαι ο βασιλιάς των Μυκηνών και δεν θα ανεχτώ αυτή την προσβολή

που έγινε στον αδελφό μου, τον Μενέλαο. _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

• Εμπρός! Θυσιάστε με για την τιμή της Ελλάδας! Κατακτήστε την Τροία! _ _ _ _ _ _ _ _ _

• Δεν θα ξαναβγώ στη μάχη μετά την προσβολή που μου έγινε. _ _ _ _ _ _ _ _

• Δεν μπορώ να μείνω προφυλαγμένος στα τείχη της Τροίας. Έχω μάθει

να είμαι γενναίος και να υπερασπίζομαι την τιμή μου. _ _ _ _ _ _ _

• Να φοβάστε τους Αχαιούς ακόμη και αν φέρνουν δώρα. _ _ _ _ _ _

• Θέλω να πάρω τη γυναίκα μου από τον Κάτω Κόσμο. Δεν μπορώ

να ζήσω χωρίς αυτή. _ _ _ _ _ _

• Θα κάνω αυτό το επικίνδυνο ταξίδι, για να φέρω το χρυσόμαλλο δέρας

και να πάρω τον θρόνο που μου ανήκει. _ _ _ _ _ _ _

• Νοιώθω κουρασμένος και θα κοιμηθώ. Προσέξτε όμως, μην πειράξετε

τα βόδια του Ήλιου. _ _ _ _ _ _ _ _

2

97

98

Πώς ονομάζονται

• Οι ναύτες της Αργώς: ................................................................

• Αυτοί που τρώνε λωτούς: ................................................................

• Η θάλασσα της Έλλης: ................................................................

• Το ξύλινο άλογο: ................................................................

• Ο βράχος του Άρη: ................................................................

• Η θάλασσα του Αιγέα: ................................................................

• Οι κολόνες του Ηρακλή: ................................................................

• Η φιλόξενη θάλασσα: ................................................................

• Το φίδι της Λέρνας: ................................................................

• Τα πουλιά της Στυμφαλίας: ................................................................

Οι λέξεις Άτλαντας, Ίρις, Χάος, Τυφώνας, Εστία έχουν σχέση με την ελληνική μυθολογία, σήμερα όμως έχουν και μια δεύτερη σημασία. Προσπάθησε να μάθεις ποια είναι αυτή.

Να βρεθούν τα ζευγάρια:

Α Β

• Οδυσσέας Ευρυδίκη

• Πάρης Ίκαρος

• Πλούτωνας Πηνελόπη

• Ιάσονας Πύρρα

• Δαίδαλος Ανδρομάχη

• Περσέας Επιμηθέας

• Ορφέας Έλλη

• Αχιλλέας Μήδεια

• Δευκαλίωνας Περσεφόνη

• Προμηθέας Πάτροκλος

• Φρίξος Ελένη

• Έκτορας Μέδουσα

4

5

3

Να επιλέξεις τη σωστή σημασία στις παρακάτω φράσεις:

• Το μήλο της Έριδας: • Από τη Σκύλλα στη Χάρυβδη:

Το ώριμο φρούτο Από τον ένα τόπο στον άλλον

Η αιτία του καυγά Από τη μία ευκαιρία στην άλλη

Το ωραίο στολίδι Από τη μία συμφορά στην άλλη

• Το κουτί της Πανδώρας: • Άνοιξε ο ασκός του Αιόλου:

Οι κρυμμένες συμφορές Δημιουργήθηκε μεγάλη αναστάτωση

Το κουτί με τα δώρα Ήρθαν πολλές χαρές

Τα στολίδια της Πανδώρας Άνοιξαν καινούριοι δρόμοι

Αντιστοίχισε αυτά που ταιριάζουν:

Α Β

• Δευκαλίωνας Συμπληγάδες Πέτρες

• Αριάδνη χρυσή βροχή

• Δήμητρα χρησμός

• Προμηθέας ταύρος

• Δανάη Χρυσόμαλλο δέρας

• Ευρώπη κατακλυσμός

• Αργώ φωτιά

• Πυθία μίτος

• Ιάσονας σιτάρι

Σήμερα συναντάμε ανθρώπους με αρχαία ελληνικά ονόματα, όπως Ελένη, Ναυσικά, Αχιλλέας.Προσπάθησε να αναφέρεις όσα περισσότερα ακόμα μπορείς.

7

6

8

99

100

Το παρελθόν μέσα στο παρόν

Οι μύθοι που διάβασες στο βιβλίο αυτό φανερώνουν πώς καταλάβαιναν οι Έλληνες

τον κόσμο, πώς ζούσαν και με ποιον τρόπο αντιμετώπιζαν τις δυσκολίες της ζωής πριν

από χιλιάδες χρόνια. Σήμερα, δεν πιστεύουμε πια σε πολλούς θεούς, σε μάγισσες και

τέρατα. Τους μύθους όμως τους διαβάζουμε με πολύ ενδιαφέρον. Μας συγκινούν η

αυτοθυσία της Ιφιγένειας, η παλικαριά του Αχιλλέα, η νοσταλγία του Οδυσσέα, η

αφοσίωση της Πηνελόπης. Θαυμάζουμε ακόμη τη δύναμη του Ηρακλή, την ομορφιά

της Ελένης, το θάρρος του Θησέα. Όλοι αυτοί οι ήρωες και πολλοί άλλοι με τις

αρετές και τα ελαττώματά τους ζωντανεύουν μπροστά μας. Χαιρόμαστε με τις χαρές

τους, λυπούμαστε με τις λύπες τους, τους νιώθουμε κοντά μας. Διαπιστώνουμε έτσι

ότι μέσα σε κάθε μύθο υπάρχει και ένα κομμάτι αλήθειας.

Οι μύθοι των Ελλήνων είναι γνωστοί σε όλους τους Ευρωπαίους και σε πολλούς

άλλους λαούς της γης. Όλοι ξέρουν τους δώδεκα θεούς του Ολύμπου, τον Ηρακλή,

την ωραία Ελένη, τον Ίκαρο, τον Αχιλλέα, τον Οδυσσέα και πολλά ακόμη ονόματα από

τους ελληνικούς μύθους. Τέτοια ονόματα υπάρχουν σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες

και είναι ενδιαφέρον ότι στις διάφορες επιστήμες χρησιμοποιούνται ονομασίες που

προέρχονται από τους μύθους αυτούς (π.χ. άτλαντας, τυφώνας, γίγαντας). Επίσης,

όπως ασφαλώς θα παρατήρησες σε εικόνες του βιβλίου, πολλά καλλιτεχνικά έργα σε

όλες τις εποχές μέχρι και σήμερα έχουν ως θέμα τους κάποιον ελληνικό μύθο. Εκτός

από πίνακες και γλυπτά, ανάλογα θέματα έχουν μυθιστορήματα, ποιήματα, θεατρικά

και μουσικά έργα, κινηματογραφικές ταινίες. Όλα αυτά δείχνουν πως οι ελληνικοί

μύθοι αποτελούν μέρος του ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Νόμισμα και

γραμματόσημα

από διάφορες

ευρωπαϊκές χώρες

με την παράσταση

της αρπαγής

της Ευρώπης.

101

ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΕΣ – ΛΕΞΙΚΑ

• Π. ΔΡΑΝΔΑΚΗ: ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ• ΠΑΠΥΡΟΣ-ΛΑΡΟΥΣ-ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ• ΔΟΜΗ• Μπαμπινιώτης Γ.: ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ, εκδ. Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα

ΣΧΟΛΙΚΑ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ

• ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, ΟΕΔΒ, Αθήνα 2000• Μαϊστρέλλης Σ., Καλύβη Ελ., Μιχαήλ Μ., ΙΣΤΟΡΙΑ Γ´ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και

Θρησκευμάτων ΟΕΔΒ, Αθήνα• Κακουλίδης Λ., Ιγνατιάδης Γ., Χαραλαμπίδης Απ., ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ: ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ (μετάφραση Δ.

Μαρωνίτης), Α´ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ, Αθήνα• Σπανάκου Ζ., ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ: ΙΛΙΑΔΑ (μετάφραση Σ. Πολυλάς), Β´ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ Αθήνα• Σπυρόπουλος Η., Ρούσσος Ευ., Τσακατίκας Β., ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΛΥΡΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΕΩΣ, Γ´ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ

Αθήνα 1980• Σίδερης Γ., ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ, Α´ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ, Αθήνα

ΠΗΓΕΣ – ΚΕΙΜΕΝΑ:

• Αισχύλος: ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ• Απολλόδωρος: ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ• ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΛΥΡΙΚΟΙ: Μίμνερμος, Σαπφώ, Σιμωνίδης, Στησίχορος• Διόδωρος Σικελιώτης: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ• Ευριπίδης: ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ Η ΕΝ ΑΥΛΙΔΙ• Ησίοδος: ΕΡΓΑ ΚΑΙ ΗΜΕΡΑΙ• Ησίοδος: ΘΕΟΓΟΝΙΑ• Όμηρος: ΙΛΙΑΣ• Όμηρος: ΟΔΥΣΣΕΙΑ• Σοφοκλής: ΑΝΤΙΓΟΝΗ

ΒΙΒΛΙΑ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑΣ – ΤΕΧΝΗΣ – ΛΕΥΚΩΜΑΤΑ:

• Γαρουφαλής Δ., ΟΔΥΣΣΕΙΑ, ένα ταξίδι στη Μεσόγειο του Μύθου, εκδ. ΜΙΛΗΤΟΣ, 2006• Γιαλούρη Αθ., ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟΥΣ, εκδ. Δελφίνι, Αθήνα 1992• ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ, τ. 1-5, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα• Κακριδής Ι.Θ., ΕΛΑ, ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΑΝΘΟΣΤΕΦΑΝΩΜΕΝΗ, Αθήνα 1983• Καπλάνογλου Μ., Η ΑΣΠΙΔΑ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ, Ελληνικά Γράμματα, 2001• Καραμπατέα Μ., ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ, εκδ. Αδάμ, 1997• Μαζαράκης Αινιάν Αλ., ΟΜΗΡΟΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ, Καρδαμίτσας• Μπρούσκαρη Μ., ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ, Αθήνα 2000• ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΝΟΜΙΣΜΑ, Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού – Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο –

Νομισματικό Μουσείο – Alpha Bank

BIBΛIOΓPAΦIA – ΠΗΓΕΣ

• Πετράκου Β., ΔΕΛΦΟΙ, εκδ. Κλειώ, 1997• Τσοτάκου Καρβέλη Αικ., ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ,

εκδ. Πατάκη, 2001• Φωτεινού Σ., ΟΛΥΜΠΙΑ, Αθήνα 1982• Andronicos M., THE ACROPOLIS, Ekdotiki Athinon S.A., Athens 1982• Bieber M., THE SCULPTURE OF THE HELLENISTIC AGE, Columbia University press, New York 1955• Bonanno A., Fantar M., Gigante M., Κακριδής Φ., Ραφαήλ Μ., ΣΤΑ ΧΝΑΡΙΑ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ,

Ταξιδεύοντας ανάμεσα στον μύθο και στην πραγματικότητα, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 2002• De Caro St., I MOSAICI – LA CASA DEL FAUNO, Electa Napoli, 2010• De Caro St., THE NATIONAL ARCHAEOLOGICAL MUSEUM, NAPOLI, Electa Napoli, 2007• Charitonidou A., EPIDAURUS, Clio Editions, 1978• Furtwängler, A. MASTERPIECES OF GREEK DRAWING AND PAINTING, Chicago Argonaut publishers, 1964• Grant M., THE ART AND LIFE OF POMPEII AND HERCULANUM, Newsweek, New York 1979• Grimal P., DICTIONNAIRE DE LA MYTHOLOGIE GRECQUE ET ROMAINE,

Presses Universitaires de France, 1951• Kunze M., THE PERGAMON ALTAR, Philipp von Zabern, 1995• Michailidou A., KNOSSOS, Ekdotiki Athinon SA, Athens 1982• Wünche R., GLYPTOTHEK, MUNICH, C.H. Beck, 2007

102

Οι εικόνες του βιβλίου προέρχονται από τα σχολικά εγχειρίδια, τα ιστορικά βιβλία και λευκώματα της παραπά-

νω βιβλιογραφίας, καθώς και από επίσημες ιστοσελίδες. Η συγγραφική ομάδα ευχαριστεί όλους τους εκδότες και

τους εκδοτικούς οίκους, από βιβλία των οποίων αντλήθηκε το εικονιστικό υλικό.

σελ. 5 Η Ευρώπη και ο ταύρος – Ταρκύνια, Museo Archaeologico NationaleΗ αρπαγή της Ευρώπης (Πομπηία) Νεάπολη, Museo Archaeologico NationaleΗ αρπαγή της Ευρώπης, πίνακας του Veronese – Βενετία, Ανάκτορο των Δόγηδων

σελ. 8 Γιγαντομαχία – Νεάπολη, Museo Archaeologico NationaleΚρόνος και Ρέα – Ρώμη, Museo Capitolino

σελ. 9 Γιγαντομαχία (βωμός Περγάμου) – Βερολίνο, Staatliche Museenσελ. 10 Αθηνά και Εγκέλαδος – Βερολίνο, Staatliche Museenσελ. 12 Άγαλμα Διός – Λονδίνο, British Museum

Δίας και Ήρα – Μόναχο, Staatliche AntikensammlungenΉρα – Μόναχο, Staatliche Antikensammlungen

σελ. 13 Κρόνος και Ρέα – Παρίσι, LouvreΔίας – Βερολίνο, Staatliche MuseenΔίας και Αμάλθεια (ανάγλυφο) – Ρώμη, Musei Vaticani

σελ. 14 Η γέννηση της Αθηνάς – Παρίσι, LouvreΑθηνά (Giustiniani) – Ρώμη, Musei Vaticani

σελ. 15 Παναθηναϊκός αμφορέας – Παρίσι, Louvreσελ. 16 Απόλλωνας (Belvedere) – Ρώμη, Musei Vaticani

Άρτεμη (Βερσαλλιών) – Παρίσι, LouvreΆρτεμη (λεπτομέρεια, François vase) – Φλωρεντία, Museo ArchaeologicoΑπόλλωνας, Λητώ, Άρτεμη – Λονδίνο, British Museum

σελ. 17 Απόλλωνας και Μούσες, πίνακας του Baltassare Peruggi – Φλωρεντία, Palazzo Pittiσελ. 18 Ποσειδώνας (Μήλου) – Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Ποσειδώνας και Αμφιτρίτη – Λονδίνο, British Museumσελ. 19 Ερμής Πραξιτέλους – Ολυμπία, Αρχαιολογικό Μουσείο

Eρμής – Ρώμη, Musei Vaticaniσελ. 20 Δήμητρα, Κόρη, Τριπτόλεμος (ανάγλυφο) – Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Περσεφόνη, Πλούτων (ανάγλυφο) – Ρήγιο Καλαβρίας, Museo Nationaleσελ. 21 Άρης (λεπτομέρεια, François Vase) – Φλωρεντία, Museo Archaeologico

H πτώση του Ήφαιστου (ανάγλυφο) – Βερολίνο, Staatliche Museenσελ. 22 Αφροδίτη (Μήλου) – Παρίσι, Louvre

H γέννηση της Αφροδίτης (ανάγλυφο) – Ρώμη, Museo Nationale RomanoΈρως – Λονδίνο, British Museum

σελ. 23 Η γέννηση της Αφροδίτης, πίνακας του Botticelli – Φλωρεντία, Galleria UffiziΕστία (λεπτομέρεια) – Ταρκύνια, Museo Archaeologico Nationale

σελ. 24 «Πλους Διονύσου» – Μόναχο, Staatliche Antikensammlungenσελ. 24 Διόνυσος και Σάτυροι – Παρίσι, Bibliothèque Nationaleσελ. 25 Μαινάδα και Σάτυρος – Nεάπολη (Πομπηία), Museo Archaelogico Nationale

Ασκληπιός (ανάγλυφο) – Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό ΜουσείοΥγεία (κεφάλι) – Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

σελ. 26 Ήλιος – Λονδίνο, British MuseumΚεφάλι αλόγου – Λονδίνο, British Museum

σελ. 27 Κεφάλι αλόγου – Λονδίνο, British Museum

103

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ

104

σελ. 27 Άρμα Σελήνης – Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό ΜουσείοΗώς (λεπτομέρεια) – Μόναχο, Staatliche Antikensammlungen

σελ. 28 Το μαρτύριο του Προμηθέα – Ρώμη, Musei Vaticaniσελ. 29 Πανδώρα, πίνακας του J. Waterhouse – ιδιωτική συλλογήσελ. 30 Nόμισμα με κηρύκειο – Αθήνα, Νομισματικό Μουσείο

Οκτώ νομίσματα συλλογής Alpha Bank με σύμβολα θεών: στάχυα, κεραυνός, τρίαινα, πέτασσος,αετός, λύρα, κουκουβάγια, τρίπους.

σελ. 32 Αχιλλέας και Πάτροκλος – Βερολίνο, Staatliche MuseenΙάσονας (λεπτομέρεια) – Παρίσι, Louvre

σελ. 33 Θησέας (λεπτομέρεια) – Παρίσι, LouvreΗρακλής (λεπτομέρεια) – Würzburg, Martin Von Wagner Museum

σελ. 34 Ο Ηρακλής πνίγει τα φίδια – Ρώμη, Museo CapitolinoΗρακλής – Lansdowne House

σελ. 35 Το λιοντάρι της Νεμέας – Μπρέσκια, Museo Civicoσελ. 36 Η Λερναία Ύδρα – Παλέρμο, Museo Nationale

To ελάφι με τα χρυσά κέρατα – Παλέρμο, Museo Civicoσελ. 37 Ο κάπρος του Ερύμανθου – Παρίσι, Louvre

Οι στάβλοι του Αυγεία – Ολυμπία, Αρχαιολογικό ΜουσείοΟι Στυμφαλίδες Όρνιθες – Λονδίνο, British Museum

σελ. 38 Βράβευση νικητή – Παρίσι, LouvreΔρομείς – Λονδίνο, British Museum

σελ. 39 Ο ταύρος της Κρήτης – Παρίσι, LouvreTα άλογα του Διομήδη – Λένινγκραντ, Ermitage

σελ. 40 Η ζώνη της Ιππολύτης – Παλέρμο, Museo NationaleO Ηρακλής μέσα στο κύπελο του Ήλιου – Ρώμη, Musei VaticaniO τρισώματος Γηρυόνης – Παρίσι, Bibliothèque Nationale

σελ. 41 Τα μήλα των Εσπερίδων – Ολυμπία, Αρχαιολογικό ΜουσείοΆτλας – Νεάπολη, Museo Archaeologico Nationale

σελ. 42 Ο Κέρβερος του Άδη – Παρίσι, Louvreσελ. 43 Η αποθέωση του Ηρακλή – Λονδίνο, British Museumσελ. 44 Θησέας (ανάγλυφο) – Λονδίνο, British Museumσελ. 44 Αιγέας και Θησέας – Παρίσι, Louvreσελ. 45 Όλοι οι άθλοι του Θησέα – Λονδίνο, British Museum

Νόμισμα (Λαβύρινθος) – νομισματική συλλογή Alpha Bankσελ. 46 Ο Θησέας στη Δήλο (λεπτομέρεια, François Vase) – Φλωρεντία, Museo Archaeologico

Θησέας, Αριάδνη – Ταρκύνια, Museo Nationaleσελ. 47 Η πτώση του Ίκαρου – έργο του Antonio Tempesta – Λονδίνο, British Museumσελ. 48 Ινώ, Ιάσων, κριάρι – Νεάπολη, Museo Archaeologico Nationale

Φρίξος και Έλλη (ψηφιδωτό) – Νεάπολη, Museo Archaeologico Nationaleσελ. 49 Η κατασκευή της Αργώς (ανάγλυφο) – Λονδίνο, British Museum

Αργοναύτες και Αργώ (λεπτομέρεια) – Ruvo, Museo Jattaσελ. 51 Ιάσονας, ταύρος, Μήδεια – Νεάπολη, Museo Archaelogico Nationale

Ιάσονας, χρυσόμαλλο δέρας – Νέα Υόρκη, Metropolitan Museum of Artσελ. 52 Κένταυρος (λεπτομέρεια) – Λονδίνο, British Museum

Τάλως – Ruvo, Museo Jattaσελ. 53 Ορφέας (μωσαϊκό) – Παλέρμο, Museo Archaeologico

Ορφέας και Ευρυδίκη (ανάγλυφο) – Νεάπολη, Museo Archaeologico Nationale

σελ. 54 Δανάη, πίνακας του Tiziano, Boστώνη, Museum of Fine ArtsΓοργώ – Κέρκυρα, Αρχαιολογικό Μουσείο

σελ. 55 Περσέας και Ανδρομέδα (Πομπηία) – Νεάπολη, Museo Archaeologico NationaleΝόμισμα με Πήγασο – νομισματική συλλογή Alpha Bank

σελ. 58 Αχιλλέας (λεπτομέρεια) – Ρώμη, Musei VaticaniΟδυσσέας (λεπτομέρεια) – Βοστόνη, Museum of Fine ArtsMενέλαος (Λεπτομέρεια) – Τολέδο, Οχάιο, The Toledo Museum of ArtΑγαμέμνων (λεπτομέρεια) – Νεάπολη, Museo Archaeologico NationaleΔιομήδης (λεπτομέρεια) – Βοστόνη, Museum of Fine ArtsNέστορας (λεπτομέρεια) – Παρίσι, LouvreAίας Τελαμώνειος (λεπτομέρεια) – Μόναχο, Staatliche AntikensammlungenAίας Λοκρός (λεπτομέρεια) – Νεάπολη, Museo Archaeologico NationaleMυκηναϊκό αγγείο – Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό ΜουσείοΠλοίο με πολεμιστές – Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

σελ. 59 Πάρης (λεπτομέρεια) – Παρίσι, LouvreΠρίαμος (λεπτομέρεια) – Βιέννη, Kunsthistorishes MuseumΠρίαμος, Έκτορας, Εκάβη – Μόναχο, Staatliche Antikensammlungen

σελ. 60 Άρμα με Ηνίοχο (τοιχογραφία) – Πύλος, ανάκτοροΟ Πάρης επιβιβάζει την Ελένη στο πλοίο – Λονδίνο, British Museum

σελ. 61 Όμηρος (προτομή) – Μόναχο, GlyptothekAοιδός με τη λύρα του (αντίγραφο) – Παρίσι, συλλογή Rollin

σελ. 62 Η κρίση του Πάρη – Νέα Υόρκη, Metropolitan Museum of ArtsΗ κρίση του Πάρη – πίνακας του P. Rubens, Λονδίνο, Νational Gallery

σελ. 63 Η αρπαγή της Ελένης – Βοστόνη, Museum of Fine ArtsΠάρης (λεπτομέρεια) – Βερολίνο, Staatliche Museen

σελ. 64 Πλοίο – Νέα Υόρκη, Metropolitan Museum of ArtsH θυσία της Ιφιγένειας – Λονδίνο, British Museum

σελ. 65 H θυσία της Ιφιγένειας(αντίγραφο) – Καίμπριτζ, Museum of classical archaeologyσελ. 66 Χρύσης και Αγαμέμνων – Παρίσι, Louvre

Αχιλλέας, Αγαμέμνων, Αθηνά (μωσαϊκό) – Νέαπολη (Πομπηία), Museo Archaeologico Nationaleσελ. 67 Η Βρισηίδα εγκαταλείπει τη σκηνή του Αχιλλέα – Λονδίνο, British Museum

Η πρεσβεία – Βασιλεία, AntikensammlungenΜάχη (θησαυρός Σιφνίων) – Μουσείο Δελφών

σελ. 68 Ο νεκρός Πάτροκλος – Ακράγας, Museo Civicoσελ. 69 Ο Ήφαιστος παραδίδει τα όπλα στη Θέτιδα – Βοστόνη, Museum of Fine Arts

H Θέτιδα παραδίδει τα όπλα στον Αχιλλέα – Ρώμη, Musei Vaticaniσελ. 70 Μονομαχία Αχιλλέα – Έκτορα – Λονδίνο, British Museumσελ. 71 «Άθλα επί Πατρόκλω» – Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Ο Πρίαμος φθάνει στη σκηνή του Αχιλλέα – Βιέννη, Kunsthistorisches Museumσελ. 72 Έκτορας και Ανδρομάχη – Μπάρι, Museo Nationale

Έκτορας και Ανδρομάχη, πίνακας του G. Landi – Πιασέντζα, Museo Civicoσελ. 73 Μάχη (σχέδιο) – συλλογή Pennbroke Hope

Αίας και Αχιλλέας (λεπτομέρεια, François Vase) – Φλωρεντία, Museo ArchaeologicoΘρήνος Νηρηίδων – Παρίσι, Louvre

σελ. 74 Δούρειος ίππος (λεπτομέρεια) – Μύκονος, Αρχαιολογικό ΜουσείοΛαοκόων – Ρώμη – Musei Vaticani

σελ. 75 Επιστροφή της Ελένης – Μόναχο, Staatliche Antikensammlungen

105

σελ. 75 Aχιλλέας και Χείρωνας – Νεάπολη, Museo Archaeologico NationaleAχιλλεύς θνήσκων – έργο του Ernst Herter – Κέρκυρα, Αχίλλειο

σελ. 78 Οδυσσέας (λεπτομέρεια) – Sperlonga, Ιταλίασελ. 79 Η τύφλωση του Κύκλωπα – Παρίσι, Louvreσελ. 80 Οδυσσέας και Πολύφημος (μωσαϊκό) – Σικελία, Villa del Casale

Ο Οδυσσέας κάτω από το κριάρι – Μουσείο ΔελφώνΟ μονόφθαλμος Κύκλωπας – Βοστόνη, Museum of Fine Arts

σελ. 81 Ο ασκός του Αιόλου (σφραγιδόλιθος) – Παρίσι, Βibliothèque NationaleΛαιστρυγόνες (τοιχογραφία) – Ρώμη, Biblioteca Apostolica Vaticana

σελ. 82 Οδυσσέας και Κίρκη – Βοστόνη, Museum of Fine Artsσελ. 83 Οδυσσέας και Τειρεσίας (ανάγλυφο) – Ρώμη, Villa Albaniσελ. 84 Οδυσσέας στον Άδη (λεπτομέρεια) – Βοστόνη, Μuseum of Fine Arts

Σειρήνες – Λονδίνο, British Museumσελ. 85 Η Σκύλλα (χάλκινο κάτοπτρο) – Βερολίνο, Staatliche Museenσελ. 86 Ναυάγιο – Μόναχο, Staatliche Antikensammlungenσελ. 87 Οδυσσέας νοσταλγός – Βερολίνο, Staatliche Museenσελ. 88 Οδυσσέας και Ναυσικά – Μόναχο, Staatliche Antikensammlungen

O Οδυσσέας στους Φαίακες, πίνακας του Francesco Hayez – Νεάπολη, Galleria Nationale diCapodimonte

σελ. 89 Πηνελόπη – Ρώμη, Musei VaticaniΟδυσσέας ζητιάνος – Παρίσι, Bibliothèque Nationale

σελ. 90 Αναγνωρισμός Οδυσσέα Τηλέμαχου, πίνακας του L. Doucet – Παρίσι, Ανωτάτη Σχολή Καλών ΤεχνώνΟδυσσέας και Άργος – Σαν Μαρτίνο, εθνικό ΜουσείοΟδυσσέας και Πηνελόπη, πίνακας του John H.W. Tishbein – Oldenburg, Landesmuseum

σελ. 91 Oδυσσέας και Πηνελόπη – Νέα Υόρκη, Metropolitan Museum of ArtΟδυσσέας και Ευρύκλεια – Chiusi, Museo CivicoO ιστός της Πηνελόπης – Chiusi, Museo Civico

σελ. 92 Μνηστηροφονία – Βερολίνο, Staatliche Museenσελ. 93 Αναγνωρισμός Οδυσσέα – Λαέρτη – Ρώμη, Museo Baracco

Oδυσσέας (λεπτομέρεια, Sperlonga) αναπαράσταση – Museo della civilta Romanaσελ. 95 Η τύφλωση του Πολύφημου – Άργος, Αρχαιολογικό Μουσείο

Οδυσσέας και Ευρύκλεια – G. Boulanger, Παρίσι, École des Beaux Arts.Σκύλος – Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό ΜουσείοΟ Οδυσσέας κάτω από το κριάρι – Καρλσρούη, Badishes LandesmuseumΣειρήνες – πίνακας του B. Buffet, 1993Οδυσσέας και Πηνελόπη – Παρίσι, LouvreΚίρκη – Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό ΜουσείοΔούρειος ίππος (ομοίωμα) – Αρχαιολογικός χώρος Τροίας.

106

107

Eυρωπαϊκός Πολιτισμός – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Μύθοι και Μυθολογία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Ο μύθος της Ευρώπης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5TI ΘA MAΘOYME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Eνότητα 1η

Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚOΣΜOΥ – ΟΙ ΘΕΟΙ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8Η δημιουργία του κόσμου – Οι θεοί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 …Kαι κάτι ακόμη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Οι θεοί του Ολύμπου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Δίας και Ήρα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 …Kαι κάτι ακόμη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Αθηνά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 …Kαι κάτι ακόμη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Απόλλωνας και Άρτεμη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 …Kαι κάτι ακόμη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Ποσειδώνας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Ερμής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Δήμητρα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Άρης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Ήφαιστος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Αφροδίτη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Εστία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23Και άλλοι θεοί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Διόνυσος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Ασκληπιός. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25Θεοί του Ουρανού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Ήλιος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Σελήνη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Ηώς. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27Οι ιστορίες του Προμηθέα, της Πανδώρας και του κατακλυσμού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Προμηθέας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Πανδώρα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Κατακλυσμός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29Δραστηριότητες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Eνότητα 2η

ΟΙ ΗΡΩΕΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32Ηρακλής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Η Αρετή και η Κακία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Οι δώδεκα άθλοι του Ηρακλή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Οι πρώτοι άθλοι του Ηρακλή. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 1. Το λιοντάρι της Νεμέας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 2. Η Λερναία Ύδρα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 3. Το ελάφι με τα χρυσά κέρατα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

ΠEPIEXOMENA

4. Ο κάπρος του Ερύμανθου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 5. Οι στάβλοι του Αυγεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 6. Οι Στυμφαλίδες όρνιθες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 …Kαι κάτι ακόμη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Κι άλλοι άθλοι, δυσκολότεροι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 7. Ο ταύρος της Κρήτης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 8. Τα άλογα του Διομήδη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 9. Η ζώνη της Ιππολύτης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 10. Τα βόδια του Γηρυόνη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 11. Τα μήλα των Εσπερίδων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 …Kαι κάτι ακόμη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 12. Ο Κέρβερος του Άδη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Το τέλος του Ηρακλή. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43Θησέας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Μινώταυρος και Αριάδνη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 Η επιστροφή στην Αθήνα – Το τέλος του Θησέα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 …Kαι κάτι ακόμη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47Ιάσονας και Αργοναυτική Εκστρατεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Το χρυσόμαλλο δέρας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Ιάσονας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Το ταξίδι προς την Κολχίδα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Ο Ιάσονας παίρνει το χρυσόμαλλο δέρας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 Η επιστροφή των Αργοναυτών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 …Kαι κάτι ακόμη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52Περσέας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Δανάη και Περσέας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Περσέας και Ανδρομέδα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55Δραστηριότητες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

Eνότητα 3η

Ο ΤΡΩΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58Ο πόλεμος της Τροίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Όμηρος, Ιλιάδα, Οδύσσεια: Ένας μεγάλος ποιητής, δύο μεγάλα ποιήματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Το μήλο της Έριδας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 Η αρπαγή της Ελένης – Οι Αχαιοί στην Αυλίδα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 …Kαι κάτι ακόμη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 Η θυσία της Ιφιγένειας – Οι Αχαιοί στην Τροία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Ο θυμός του Αχιλλέα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 Ο θάνατος του Πάτροκλου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 Ο θάνατος του Έκτορα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 …Kαι κάτι ακόμη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 Ο θάνατος του Αχιλλέα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 Ο Δούρειος Ίππος – Το τέλος του πολέμου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 …Kαι κάτι ακόμη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75Δραστηριότητες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76Ο γυρισμός του Οδυσσέα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

108

Οι περιπέτειες του ήρωα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 Στους Κίκονες και τους Λωτοφάγους . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 Στους Κύκλωπες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Στο νησί του Αιόλου και στους Λαιστρυγόνες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Στο νησί της Κίρκης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 Ο Οδυσσέας στον Άδη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 …Kαι κάτι ακόμη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 Στις Σειρήνες, στη Σκύλλα και τη Χάρυβδη, στο νησί του Ήλιου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 Στο νησί της Καλυψώς. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Στο νησί των Φαιάκων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 Ο Οδυσσέας στην Ιθάκη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 Ο Τηλέμαχος αναγνωρίζει τον Οδυσσέα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 …Kαι κάτι ακόμη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Ο φόνος των μνηστήρων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 Η Πηνελόπη αναγνωρίζει τον Οδυσσέα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93Δραστηριότητες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

Δραστηριότητες επαναληπτικές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

Το παρελθόν μέσα στο παρόν . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ BIBΛIOΓPAΦIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

ΠINAKAΣ ΠEPIEXOMENΩN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

109