تال

)كمانچه لرستان(

يهسيد رسول صدر: تحقيق

به نام خدا

)كمانچه لري (تال

.در زبان لري داراي معاني مختلف مي باشد ¹ تال )يك تار مو =مانند تالي مي (تار . ١ ) رشته رشته = تال تال , يك رشته نخ = تالي بن(رشته . ٢

.نچه تال مي گويند در لرستان به كما . ٣

اما , نوعي كمانچه است كه آن را در استان لرستان مي نوازند تالاولين ويژگي . دو ويژگي آن را از كمانچه متداول سنتي مجزا مي سازد

مربوط به كاسه اين ساز است كه برخالف كمانچه سنتي بسته و يك تكه ص و درون كاسه كاسه اش مخروط ناق نيست بلكه انتهاي آن باز، شكل

به همين دليل آن را كمانچه . و زير پوست قابل مشاهده مي باشد .پشت باز نيز مي گويند

تعداد , دومين ويژگي در حفظ سنت كهن. سيم دارد٣ ساز تال

كمانچه موسيقي سنتي امروزه داراي . سيم ها در اين ساز است . چهارسيم مي باشد

پشت اكثراً و صورت مخروط ناقص درست مي كنندكاسه ها را به

سال پيش به تقليد از كمانچه سازان ٧٠ در حدود.باز ساخته مي شونداين سازها را پشت باز مي سازند و هنوز اين روند ادامه , مناطق ديگر

نوازندگان با ساز هاي كه كاسه گرد وپشت , ولي قبل از اين . ²داردي پر قدرت و شفاف ي صداتال ها .³ده اندساز مي ز, بسته بوده اند

دن ياز به چرخي سبك دارند، اجراي قطعاتي كه نيدارند و چون كاسه ازي براي ين امتين كمانچه ها آسانتر است و اي دارد بر روي اسازع يسر

. به حساب مي آيد ن نوع كمانچهيا

.نقل شده از اهالي وساكنين منطقه لرستان .١ . به گفته هاي شادروان همتعلي سالم كمانچه نواز وخواننده مشهور لرستان با استناد . ٢ .از نوازندگاني بوده كه با اين ساز مي نواخته است ) نوازنده سرنا (عليرضا الماس عموي مرحوم شاه ميرزا مرادي .٣

: طريقه ساخت تال عموال چوب توت مورد كاسه تال را ار چوب يك دست مي تراشند و م

در ابتدا مخروطي را كه دو طرف آن باز است . استفاده قرار مي گيرد جايي كه پوست (قطر قسمت جلويي ) .همان مخروط ناقص(مي تراشند

سانتي متر وطرف ديگر كاسه ١٠معموال حدود ) كشيده مي شود ١ضخامت بدنه كاسه حدود . سانتي متر بوده است ١٤معموال حدود

.سانتي متر بوده است ٥/١٠ سانتي متر و عمق آن ٥/١تا جنس . ك شكل ساخته مي شوديبا در ي خالف كاسه تقرتال بردسته

. يا استوانه مي باشد و شكل آن مخروط ناقص دسته از چوب گردو ٣٧طانك ي و قطر آن در ش سانتي متر ٣٤ تا ٣٣طول دسته حدود

دسته در . لي متر استي م٣١سه لي متر و در محل اتصال به كايمكاسه مخروطي نصب مي شود ) سانتي متر١٠ تا ٥/٩(قسمت كم قطر

هر كدام ( چوبي گوشيسه . سانتي متر است٣٣تال حدود طول دسته .جعبه (رديقرار مي گتال بر روي دسته )سانتي متر ٨/١٢ تا ١٠حدود

د شدن مها پس از ري، و س) گوشي ها كه بر روي دسته تراشيده شده ر وصل يم گي به س وخرك كاسه,طانك و عبور از روي دسته ياز روي شسيم گير . ¹ سيم ها معموال از جنس فوالد سفيد مي باشند.مي شوند

بر روي . زايده است كه سيم ها به آنها وصل مي شوند ٣غالبا شامل ن پوست يده مي شود و ايپوست كش قسمت كم قطر كاسه دهانه

. ره مي تواند باشدي غ و پوست آهو,بز, ره گوسفند بمعموال پوست حدوداً در فاصله (ردي بر روي پوست قرار مي گ به طور افقيخرك خرك را , م ها با فشاري و س) )مقطع پوست ( سانتي متري سيم گير ۵

خرك معموال از چوب توت تراشيده مي شده . به پوست مي چسبانند. سانتي متر بوده است ۴حدود ) ايهدر مقطع پ(است و طول خرك

اين .كه به دسته متصل است و از درون كاسه ميگذرد ,ميله فلزي سانتي متراز طرف ديگر كاسه بيرون ١٠كه حدود ) سيخ -ميل(ميله

به عنوان پايه اي براي قرار گرفتن ساز بر روي پاي نوازنده , مي آيد نوازنده ها . اده مي شود و با نصب چند زايده به عنوان سيم گير استف

.به صورت نشسته چهار زانو يا دو زانو ساز مي زده اند موي . ساز تال از زير مجموعه سازهاي زهي آرشه اي مي باشد :² آرشه يا كمان

سانتيمتر مي ٦٠طول كلي كمان اين ساز در حدود . كمان از جنس موي اسب مي باشد ) . سانتيمتر۵٩تا ۵/۵۵بين (باشد

.در گذشته گاهي از زه نيز استفاده مي شده است . ١ .تركه يا چوبي كه بك سمت آن انحنا دارد و موها را به صورت دسته اي به وسيله چرم به دو سر آن مي بندند : كمان .٢

: طريقه اجرا بر روي ساز كمان را با دست .براي نواختن اين ساز نوازنده از كمان استفاده مي كند

سپس . راست گرفته و موهاي آن را با انگشتان دست راست مي كشدايجاد صدا از طريق . آن را به صورت افقي بر روي سيم ها مي كشد

كشش سيم در بر خورد با موهاي كمان مي باشد و به صورت دست باز انگشت دست ۴. يا گرفتن سيم ها با انگشتان دست چپ صورت ميگيرد

استفاده ميشوند و انگشت شست در پشت چپ براي گرفتن سيم ها .دسته قرار مي گيرد

غربي بر روي ي آرشه ايبر خالف سازهاي زهكمان تال موي نوازندگي م، بلكه نوازنده است كه به هنگا شوديده نميچوب محكم كش

و اين . فشار را بر روي سيم ها تغيير مي دهد ,به تناسب احساس آمدن تكنيك هاي صدايي خاصي براي اين ساز موضوع باعث به وجود

.مي شود

ن يبه عواملي بستگي دارد كه بعضي از آنها از اتال چگونگي صداي جنس چوب، ضخامت در نقاط مختلف كاسه، شكل كاسه، اندازه : قرارند

هاي كاسه، چگونگي سطح كاسه از نظر تراش، نوع و ضخامت پوست، انك، يطه و محل قرار گرفتن خرك، چگونگي شجنس و شكل و انداز

.ه اتصال دسته به كاسهيم، زاويجنس س

:نام قسمت هاي مختلف ساز به زبان لري زير تال: خرك

چِز) : سيخ(ميل سيم گير-زير سيم: شيطانك

تِالسه: النه كوك - سر تاج - تاج

ن عواملي كه با صداي دلخواه ضمن در نظر داشتتال براي ساختن در بيشترموارد نوازنده ها با ساخت .گفته شد سالها تجربه الزم است

.ساز نيز آشنايي داشته اند

:مناطقي كه تال در آنها نواخته مي شود

ساز تال را در همه مناطق استان لرستان مي نوازند ولي تمركز بيشتري را اين ساز مختص . رود و اليگودرز شاهد هستيم دو, بروجرد , در شهرهاي خرم آباد

در بعضي از مواقع ديده شده كه اقوام بختياري هم از آن . قوم لر و لك مي باشد .استفاده مي كرده اند

:سيستم و نظام كوك تال

با توجه به اينكه موضوع مورد تحقيق ساز تال مي باشد ما فقط به كوك قديمي اين ساز اشاره مي كنيم زيرا هاي مورد استفاده نوازنده هاي

. سيم در محدوده اين تحقيق نمي گنجد ۴سيستم كوك كمانچه

¹)كوك راست (كوك مورد استفاده استاد همتعلي سالم

, ي دوسي موسيقي معموال با نواختن عل,در اجاي سنتي موسيقي لري شروع مي شود و ) آوازهايي با متر آزاد (شيرين خسرو , ساريخاني

پس از اجراي اين بخش معموال با اجراي يك يا چند رقص ادامه پيدا مي .و اين تسلسل معمو ال رعايت مي شود .كند

يمه مي توانيد به كتاب دائره المعارف س٤جهت مطالعه و آشنايي با انواع كوك هاي مورد استفاده در كمانچه هاي لري جديد و . ١

. مراجعه كنيد ٤٨٩انتشارات ماهور صفحه ,محمد رضا درويشي ,سازهاي ايراني

) :*ذكر مستقيم ازكتاب آقاي درويشي( محدوده صوتي تال در هر كدام از وتر ها

ه حرفه اي آنچه در اين بخش مشاهده مي كنيد حداكثر نسبي براي اجراي نوازند

اول نوازنده معمولي حد نسبي نوازندگيش , و در وتر.وچيره دست ساز ميباشد .يك اكتاو پايين تراز حد نوشته شده است

انتشارات ماهور , دائره المعارف سازهاي ايران , محمد رضا , درويشي *

: در منطقه لرستان تالنقش موسيقيايي ساز

رستان ازديرباز تاكنون تاريخ كهني را پس پشت نهاده وهمگام وهمدم موسيقي ل

فرودهاي بسياري را تجربه و مردم اين ديار بوده ودراين مسير فراز سورو سوگمديون خنياگران و باستاني استمرار خود را كهن و وسيقين ماي. نموده است

ت نگاه ها و با ورداشت حسر دهاني خالي و دلي پراز و دست نوازندگاني ميداند كه باگردانندگان ساز دراصطالح به اين. مشغولند نغمه هاي انساني به سازو سرود و

. شود گفته مي sazena محلي وگويش لري سازنهدهند وهمدست ياري مي bazena اي رقصنده چابك بنام بازنه البته سازنه را عده

هاي وچرخش دستمال فشانيبا سازنه ودرجواب ساز او حجم زيبايي از دست ا .رسانند رنگارنگ را به منصه ظهور مي

گردد، اما به همه موسيقاييان مي هرچند اين واژه درمورد نوازندگان سرنا اطالق در اين منطقه به . شود مي و نوازندگان ديگر سازهاي موسيقي لرستان نيز گفته

. هم مي گويند لوطينوازندگان

:رقص هاي لري

كه به خاطر مشكل بودن از نظر (سنگين سما هاي مهم لرستان ميتوان ازرقص سه پا ـ - قطار ـ)بيشتر سالخوردگان آن را اجرا مي كنند , تكنيك و سرعت آرام

را هل پركه -) در هر دست يك دستمال ( شانه شكي ـ دودستمالهيادوپا ـ اوشاري ز و با نواختن نغمه ها ي موسيقي لري توسط اين رقص ها معموال در فضاي با.نام برد

ها بازمانده مراسم آييني رقص اين.نوازنده سرنا و همراهي دهل انجام ميشود . شوند ديدني اجرا مي اند وبه شكل دسته جمعي وبسيار وجهان اساطيري گذشته

)گويند سازكه در منطقه به آن (از سازهاي قديم موسيقي لرستان سرنا ودربرخي نواحي ) همان تمبك با اختالفاتي در شيوه نواختن (مك وودهل و تال وت

استفاده از سرنا .توان نام برد همان ني لبك فلزي دست ساز را مي يا bellour بلورودر جشن هاي عروسي ومراسم شادي از تال . در فضاي باز بيشتر از تال مي باشد

نوازنده تال در بيشتر مواقع خواننده نيز مي . نند براي همراهي نغمه ها استفاده مي كبيشتر قطعاتي كه . باشد و نقش همراهي گروه همسرايان را نيز به عهده مي گيرد

اجرا مي شود ساز و آواز است و در زماني كه ملودي زده ميشود نوازنده يا با آن ازد يا به مي خواند و بعد سكوت مي كند و همان ملودي را مجدد با ساز مي نو

بيشتر زمانهايي كه . ( صورت آرشه كشي هاي كوتاه همراه آواز فضا سازي مي كند يا منزل انتقال پيدا مي كند يا در زمان شب ) چادرهاي عشايري (جشن به داخل دووار

شيرين خسرو , هيوله , و قطعاتي همچون علي دوسي ) . از تال و تومك استفاده ميكنند .ي كنند را با تال همراهي م

تنبور يا تمور هستيم كه البته در حاشيه لرستان نيز شاهد نواختن دوزله و مناطق مختلف امروزه به دليل مجاورت و ارتباط " .بيشترسازمناطق كردنشين است

وتبادالت رايج فرهنگي سازهاي غير بومي ديگر مانند دف و سازهاي موسيقي

ها و اجراهاي موسيقي لري نيز نيكي در گروهوسازهاي الكترو) سنتي ( دستگاهي شود كه درمواردي با استفاده بي رويه ونامرتبط ونابجا وناهمخواني اين مي بكاربردهتقليدي برخي از مدعيان اين !!! مضامين وفضاي موسيقي لري وآهنگسازي سازها با

و بار شدن فضاي موسيقي وتكراري شدن برخي مضامين كهنه عرصه موجب كسالت ¹ " .اند شده نه كهن موسيقي اصيل لرستان

در راست پنجگاه و ماهور و موسيقي لري كه به اشتباه آن را درقالب دستگاه بسيارزياد اند باوجود شباهت برخي مواقع شبيه به گام ماژور اروپايي دانسته

ده، نمو ساختارملودي و كوك آن بادستگاه ماهور از نظام ساختار ملودي خود تبعيت گنجد ونه ازسيستم والگوي هاي موسيقي ايراني مي نه درمحدوده وچارچوب دستگاه

: هاي لري ـ لكي مانند ها و ترانه وجود مقام. كند مي هاي موسيقي اروپايي پيروي گام

كه نظام موسيقيايي ... و) شه نومه خوني ( هوره ـ مويه ـ ساريخاني ـ شاهنامه خواني .د ها دار دارند، داللت بر اين تفاوت پيچيده خاص خودشان را

نقل شده از سايت خبرگزاري ايسنا .1

و موسيقي برمبنا هاي مختلف هاي ساختاري موجب بروز گونه همين تفاوت وخصلت بودن اصالت بومي دارا مختصات زبان و فرهنگ آنان گرديده كه هركدام با

. داراي هويتي مستقل هستند,قومي خود

ساختاري و تشريح عالوه بر آناليز هاي اين موسيقي ها واشكافي پيچيدگي مطالعات مردم الگوهاي موسيقايي وزيبايي شناسي آنها به نگاهي جامعه شناختي و

. شناسي نياز خواهد داشت

, مي توان نام برد ) تال(از اساتيدي كه در زمينه نواختن كمانچه لري

استاد - استاد پير ولي كريمي -استاد همتعلي سالم استاد قوچعلي راج -علي رضا حسين خاني

در دهه اخير نيز فعاليت هاي چشم گيري در رابطه با اهياي موسيقي اين منطقه انجام ... يپور وفرج عل, درويش رضا منظمي , توسط اساتيدي چون علي اكبر شكارچي

.شده است

:منابع 1377انتشارات افالك . پيشينه تاريخي موسيقي لرستان, سيد محمد , سيف زاده - مركز انتشارات ماهور, جلد اول , دائره المعارف سازهاي ايران , محمد رضا , درويشي -

سنانقل از اي, اينترنت , تاملي بر شاديانه در موسيقي لرستان , فرهاد , مشتاق -

http://loresoon.blogfa.com/cat-9.aspx , سايت اينترنتي لرسو -

شادروان استاد عليرضا حسين خاني انگشت دست چپ منهاي شصت ۴.در اين تصوير چگونگي نواختن تال را مشاهده مي كنيد(

.)به كار گرفته مي شوند , كه در پشت دسته قرار گرفته

ولي كريمي شادروان استاد پير

)فرج علي پور(عكس از كاتالوگ نوار ميراث عشق

شادروان استاد همتعلي سالم كمانچه نواز و خواننده شهير لرستان