به نام او كه در همين نزديكيست

به نام او كه در همين نزديكي ست

مرجع شناسي علوم و فنون

درآمدي‌بر‌نمايه‌سازي‌و‌چكيده‌نويسي

مارك تواين:

نوشتن در واقع مرتب كردن واژه ها در رديف هايي بر روي كاغذ است و چون

واژه ها در فرهنگ لغت موجود هستند پس هر كس مي تواند بنويسد

مفهوم نمايه

نمايه ها با ارائه نشانه ها و عالئم، و همچنين نشان دادن راه هاي ميان بر، نظام مند و مؤثر به مسافران

جاده هاي اطالعاتي در رسيدن به مقصد ياري مي رسانند


ليست شماره هاي ذخيره شده در گوشي تلفن همراه شما يك

نمايه است


فركانس هاي ذخيره شده روي راديو

پخش خودروها يك نمايه است


كارت ملIي شما براي سازمان ثبت احوال يك نمايه

است


دريافت كننده توپ ارسالي را از دست بدهد -1

در بازي فوتبال و در هنگام سانتر توپ به قصد گشودن دروازه حريف ممكن است چند حالت

:اتفاق بيفتد

مدافع يا دروازه بان حريف توپ را دفع كند -2

توپ ارسالي بدون برخورد با كسي از زمين -3خارج شود

توپ ارسالي به گل تبديل شود -4


غذا به هردليلي بسوزد -1

:در هنگام پختن غذا نيز به همين ترتيب

غذا به هر دليلي شور شود -2

غذا به هر دليلي بي نمك شود -3

غذا عالي و بي نقص از كار در بيايد -4


اطالعات وجود دارد، اما ما چيزي پيدا -1نمي كنيم

Z در هنگام استفاده از نمايه نيز به همين و نهايتا:ترتيب

اطالعات پيدا مي شود، اما آن چيزي نيست -2كه مورد نظر ما بوده

تنها بخشي از اطالعات يافت مي شود -3

Z همان اطالعاتي را كه نياز داريم پيدا -4 دقيقامي كنيم

كاركردهاي اصلي نمايه

به حداقل رساندن زمان -1براي جستجوي اطالعات

به حداكثر رساندن ضريب -2موفقيت جستجوي كاربر

ماهيت نمايه

فضاي‌كّل�ي‌سند‌يا‌مدرك

فضاي‌نمايه‌يا‌چكيده

فضاي نمايه به نسبت خود سند داراي

واژگان بسيار كمتري است

جوهره و اما روح سند

اصلي را در Z خود كامال

حفظ نموده است

نمايه ساز كيست؟

شخصي است كه نخست سند يا مدرك را تحليل نموده،

آنگاه خود را در جايگاه كاربر قرار داده، و در نهايت بر اساس واژه هايي كه تصور

مي كند كاربر با آن واژه ها به جستجوي موضوعات

مي پردازد به سند مورد نظر واژه هاي موضوعي اختصاص

مي دهد

نمايه ساز كيست؟

يادمان باشد كه نمايه ساز فقط در كتابخانه ها حضور ندارد بلكه هر سازمان يا مؤسسه اي بنا بر نيازهاي اطالعاتي خاص خود و منابعي كه در مجموعه خود دارد از

متخصصان نمايه سازي در اين راستا بهره مند مي گردد

و همچنين يادمان باشد كه نمايه ساز فقط به نمايه سازي مقاالت و مجالت

نمي پردازد بلكه يك نمايه ساز مسلط به طراحي نمايه براي كتاب، نقشه،

پايگاه هاي اطالعاتي، تابلوهاي نقاشي، .صنايع هنري، و... نيز مي پردازد

نقش و جايگاه سازماندهي اطالعات در نمايه سازي

نسخه دستنوشته از دانش جديد توليد مي شود

توسط ويراستاران يا گروه هاي همتراز ارزيابي

مي گردد

نتشار مي يابدا

از طريق نمايه سازي، چكيده نويسي و رده بندي كنترل

كتابشناختي مي شود

در فايل، كتابخانه، رايانه و... ذخيره مي شود

استفاده كننده اعالم نياز مي كند

اثر بازيابي مي شود

اثر مطالعه شده و نهايتا بكار مي رود

چرخه اطالعات


الگوي‌بازيابي‌اطالعات‌در‌نظام‌هاي‌اطالع‌رساني‌چيست؟

ساز و كارهاي الزم براي بازيابي اطالعات عبارتند از

توليد و گردآوري اطالعات براي نظام اطالع رساني

تجزيه و تحليل پيشينه ها و برچسب زدن به آنها به وسيله اصطالحات نمايه اي

ذخيره سازي پيشينه ها به صورت دستي يا رايانه اي

برچسب خوردن پرسش كاربر به وسيله اصطالحات نمايه اي

بازيابي مدارك منطبق با پرسش كاربر

بازخورد كاربر و احتمال تكرار چندباره جستجو


توليد‌و‌گردآوري‌اطالعات‌براي‌يك‌نظام‌اطالع‌رساني‌مستّلزم‌توجه‌به‌دو‌

مطّلب‌است

نياز استفاده

كننده

موانع اقتصادي

نظام هاي بازيابي اطالعات ارزش پولي دارند و هميشه بايد بين آنچه كه دوست داريم داشته باشيم و آنچه كه مي توانيم خريداري نماييم موازنه اي

ايجاد نماييم


در هنگام تهيه اطالعات براي يك نظام اطالع رساني دو عامل مدI نظر قرار مي گيرد

نظام‌چه‌نوع‌بازيابي‌را‌پشتيباني‌مي‌كند

نيازهاي‌حل‌مشكل‌‌براي‌كاربر‌كدام‌اند

بازيابي داده ها

بازيابي مرجع

بازيابي متن

نياز به داده هاي حقيقي

نياز به يك يا چند سند

نياز به جستجوي كامل

تجزيه و تحليل پيشينه ها و برچسب زدن توسط اصطالحات نمايه اي

هر‌اثري‌به‌محض‌ورود‌به‌يك‌نظام‌اطالعاتي‌نيازمند‌پردازش‌است

اين‌پردازش‌براي‌آنكه‌به‌بهترين‌شيوه‌امكان‌پذير‌گردد‌نيازمند‌وجود‌

(در‌ساختار‌proxyيك‌نماينده‌)جستجوي‌آن‌نظام‌اطالعاتي‌است

به‌نظر‌شما‌نماينده‌ها‌در‌يك‌نظام‌اطالعاتي‌چه‌چيزهايي‌مي‌تواند‌باشد؟

فرآيند جستجو

بيان نياز اطالعاتي

تجزيه و تحليل درخواست

ترجمه درخواست به زبان نظام

تدوين راهكار جستجو

انجام جستجو

رضايت

لحاظ شدن همه

گزينه ها

اصالح درخواست اطالعاتيخير

خير

بلهكامل شدن جستجو بله

پايان

رابطه نمايه سازي، چكيده نويسي و جستجو

سند يا منبع اطالعاتي

ابزارهاي نمايه سازي

نمايه چكيده

كاربر

انواع نمايه ها

نمايه‌هاي‌الفبايي‌يا‌واژه‌اينمايه‌هاي‌مؤلفنمايه‌هاي‌كتابنمايه‌هاي‌استنادينمايه‌هاي‌رده‌اينمايه‌هاي‌همارانمايه‌هاي‌درهمكردنمايه‌هاي‌چهريزه‌اينمايه‌هاي‌سطر‌اولنمايه‌هاي‌فرارسانه‌اينمايه‌هاي‌اينترنتينمايه‌هاي‌چندرسانه‌اي‌نمايه‌هاي‌نشريات‌ادوارينمايه‌هاي‌گردشي‌عنوان

نمايه الفبايي يا واژه اي

شكل كلي و غالب نمايه هاي امروزي است

نام ها يا مدخل ها در محل الفبايي خود درج شده اند

اساسي ترين مانع در استفاده از آن ها مشكل مربوط به مترادف ها و پراكندگي مدخل هاست

نمايه مؤلف

نقاط مدخل آنها شامل اسامي افراد، سازمان ها، پديدآورندگان تنالگاني، و... مي باشند

براي ايجاد آن ها مي توان از رويكرد موضوعي غيرمستقيم بهره برد يعني با نويسندگان پيشتاز يا مشهور كار خوشه بندي اسناد و منابع را انجام داد

نمايه كتاب

در انتهاي اغلب كتاب ها به چشم مي خورد

هدف از طراحي آن تسريع در بازيابي اطالعات موجود در كتاب است و به هيچ عنوان جايگزين اطالعات موجود در كتاب نيست

نمايه استنادي

شامل فهرستي از مقاالت و همچنين فهرستي فرعي از مقاالت منتشرشده اي است كه به آن مقاالت استناد كرده اند

براي خوشه بندي اسناد و منابع به منظور قراردادن آن ها در گروه هاي موضوعي مشابه بسيار مؤثر است

مزيت اصلي آن اين است كه برخالف نمايه هاي سنتي حركت رو به جلو نيز دارد يعني مشخص مي كند كه چه مقدار از ايده هاي پيشين در ايجاد ايده هاي

جديد نقش داشته اند

در اين نمايه فرض مشخص اين است كه ما بيشتر به مؤلف اثر تكيه مي كنيم تا دانش نمايه ساز زيرا مؤلف را قابل ترين فرد براي تشخيص مواد

مرتبط با موضوع خود مي پنداريم

نمايه رده اي

مدخل هاي آن بر اساس رده ها يا سرعنوان هاي موضوعي مرتب مي شود

هر چند استفاده از آن ها براي متخصصان ساده و كاربردي تر است اما كاربران عادي در استفاده از اين نمايه ها دچار مشكل مي شوند زيرا اغلب با

نمايه هاي الفبايي راحت تر هستند

نمايه همارا

نوعي نمايه كه به زمان و نحوه تركيب اصطالحات نمايه اي اشاره دارد

دو نوع عمده آن عبارتند از ”پيش همارا“ و ”پس همارا“

پايه و اساس بسياري از نظام هاي بازيابي اطالعات در حال حاضر همين نمايه و نوع ”پس همارا“ مي باشد

نمايه درهمكرد

CBIتركيبي از چند نمايه كه در طول زمان خاصي منتشر مي شوند مثل

بيشتر براي مجالت علمي و كارهاي بزرگ و مهم بكار مي روند

نمايه چهريزه اي

در اين نمايه ها هر موضوع داراي جنبه هاي متعدد است در نتيجه اين نمايه كوشش دارد تا جنبه هاي گوناگون يك سند را كشف كرده و آنها را به بهترين

نحو با يكديگر تركيب نمايد

نظام هاي چهريزه اي در هنگام نمايه سازي، پيش همارايي شده و به ترتيب رده اي منظم مي شوند و نه الفبايي

در ايجاد اين نمايه به آثار گوناگون در يك حوزه موضوعي مشابه نيز به عنوان يك خالقيت يا ايده متفاوت نگاه مي شود

نمايه سطر اول

Z مربوط به اشعار مي باشند عموما

واژه هاي اولين بيت از يك شعر در موقعيت الفبايي خود در نمايه فهرست مي گردند

نمايه فرارسانه اي

اين نمايه به كاربر اجازه مي دهد تا از طريق برچسب هاي الكترونيكي مسير خود را به سمت اطالعات مورد نياز بيابد

Z در مورد پايگاه هاي اطالعاتي و منابع الكترونيكي غيرآنالين كاربرد دارد غالبا

نمايه اينترنتي

Z قابل تعريف نيست اما وجود دارد اين نمايه اساسا

”فولكسونومي“ يا رده بندي مردمي نمونه اي روشن از اين نوع نمايه محسوب مي شود

نمايه چندرسانه اي

اين نمايه مواد متني، صوتي و تصويري را با هم تركيب مي كند

نمايه نشريات ادواري

دو نوع مي باشد: نمايه انفرادي براي مجالت انفرادي و نمايه هاي كلIي براي گروهي از مجالت

اساس و مبناي كار در آن ها مانند نمايه كتاب است با اين تفاوت كه در Z كار پردردسرتري است تدوين آن چندصد مؤلف نقش دارند و اساسا

نمايه گردشي عنوان

در اين نمايه فرض بر اين است كه عنوان به قدر كافي گوياي محتواي سند مي باشد

ساخت و ايجاد چنين نمايه اي بسيار سريع و فاقد دردسر مي باشد

ايرادهايي اساسي دارند مانند: پراكندگي مترادف ها و اصطالحات، عدم شفافيت الزم عنوان براي تبيين محتوا، محدوديت اصطالحات موجود در

عنوان براي بيان صحيح موضوع، و ...

نمایه گردشي عنوان

با ورود رایانه به عرصه نمایه سازی دو نوع متداول نمایه گردشي عنوان شکل گرفت:

(Keyword In Context)کوئیک- 1

(Keyword Out of Context )کواک- 2

نمونه ای از یک نمایه کوئیک

”واژه‌نامUه‌هUا‌و‌دائUره‌المعUارف‌هUای‌عّلUوم‌کتابUداری‌و‌اطالع‌رسانی“

واژه نامه ها و دائره المعارف

#اطالع‌رسانی های علوم کتابداری و

علوم کتابداری و اطالع #رسانی

دائره‌المعارفهای

واژه نامه ها و

کتابداری و اطالع #رسانی

عّلوم واژه نامه ها و دائره المعارف های

و اطالع رسانی#واژه نامه ها

کتابداری و دائره المعارف های علوم

و دائره المعارف های علوم کتابداری و اطالع هاواژه‌نامه#رسانی

نمونه ای از یک نمایه کواک

”واژه‌نامUه‌هUا‌و‌دائUره‌المعUارف‌هUای‌عّلUوم‌کتابUداری‌و‌اطالع‌رسانی“

اطالع‌رسانی

واژه نامه ها و دائره المعارف های علوم کتابداری و اطالع رسانی‌‌‌

هادائره‌المعارف

واژه نامه ها و دائره المعارف های علوم کتابداری و اطالع رسانی

عّلوم


کتابداری


هاواژه‌نامه

واژه نامه ها و دائره المعارف های علوم کتابداری و اطالع رسانی

و خدايي كه در اين ...نزديكي ست

زبان هاي نمايه سازي

متخصصان حوزه نمايه سازي تقسيمات مختلفي را براي اين بخش در نظر گرفته اند

نظام -1واژه گذاري

)انتساب واژه(

نظام -2واژه گرفتي

)استخراج واژه(

زبان طبيعي -1

زبان آزاد -2

زبان -3كنترل شده


- نظام واژه گذاري )انتساب 1واژه(

- نظام واژه گرفتي )استخراج 2واژه(

assigned-term system

derived-term system

زبان هاي نمايه سازي – واژه گذاري

نمايه ساز تمامي اصطالحات و توصيفگرها را برمبناي تفسير موضوعي مفاهيم موجود در يك مدرك مشخص مي نمايد يعني ابتدا

موضوع مدرك توسط نمايه ساز مشخص شده، سپس از ميان را كه با مفاهيم نوشته شده توصيفگرهاي مناسب واژگان كنترل شده

توسط نويسنده همخواني بيشتري دارد انتخاب مي نمايد

در نتيجه غالبا در چنين نمايه سازي با اصطالحات و واژگاني مواجه !وجود نداردمي شويم كه در خود مدرك

اين عمل مستلزم بكارگيري نوعي تالش فكري است در نتيجه هزينه بيشتري نيز در پي دارد

زبان هاي نمايه سازي – واژه گرفتي

مي گيرد خود مدرك نمايه ساز تمامي اصطالحات و توصيفگرها را از در نتيجه نمايه هاي گردشي عنوان، نمايه هاي استنادي، نمايه هاي

مؤلف و ... در اين دسته جاي مي گيرند

مواجه در نتيجه در چنين نمايه سازي با اصطالحات و واژگاني !وجود نداشته باشدكه در خود مدرك نمي شويم

اين عمل هزينه و وقت بسيار كمتري را از نمايه ساز مي گيرد


- زبان طبيعي1

- زبان آزاد2

- زبان كنترل شده3

مي توان گفت هر دو به مفهوم واحدي اشاره دارند

زبان هاي نمايه سازي – زبان طبيعي

نوعي زبان نمايه سازي است كه به مدرك اصلي، همانگونه كه نويسنده آن را تدارك ديده اشاره مي نمايد؛ در واقع نوعي نظام

هستندواژه گرفتي )استخراج واژه(

در زبان نمايه سازي طبيعي هيچ واژگان يا اصطالحي خارج از متن نمي شودمدرك در نقش اصطالح نمايه اي ظاهر

يكي از مهم ترين شيوه هاي تعيين اصطالحات نمايه اي در حيطه زبان استتحليل آماري بسامد نسبي حضور واژه ها در متن طبيعي،


به باور برخي متخصصان زبان طبيعي امكان برقراري ارتباط با مخاطب را در سطحي باال فراهم مي نمايد زيرا فرض بر اين است كه مؤلف اثر از واژگان و كلمات مأنوس تري با مخاطب خود بهره

جسته است

نمايه سازي بر اساس زبان طبيعي به خصوص در مورد موضوعات بيشتري به همراه داردروزآمدي و تازگيجديد


معايب مزايا

- از آنجا كه كليدواژه ها مطابق با واژگان 1مؤلف انتخاب شده كاربر مجبور است

جهت بازيابي مدرك تمامي كليدواژه هاي احتمالي را حدس بزند

- امر نمايه سازي براي نمايه ساز با 1سهولت و راحتي بيشتري صورت مي پذيرد

زيرا نياز چنداني به تحليل موضوعي مدرك نيست

- به دليل وجود مترادف ها و واژه هاي 2مشابه احتمال بازيابي مدارك نامرتبط

افزايش مي يابد

- سرعت نمايه سازي افزايش مي يابد2

- معموال وقت و زمان زيادي از كاربر 3براي جستجو و بازيابي مدرك مورد

نظرش گرفته مي شود

- تازگي و روزآمدي اصطالحات آن 3بيشتر است

زبان هاي نمايه سازي – زبان آزاد

نوعي زبان نمايه سازي است كه در آن نمايه ساز از توصيفگرهايي كه خود مناسب مي داند براي توصيف مفاهيم موجود در مدرك استفاده مي كند؛ خواه اين اصطالحات در مدرك موجود باشد و خواه موجود

نباشداصل انتخاب توصيفگر اخص در اينجا دو اصل مورد توجه است: يكي

اصل وحدت در نمايه سازيو ديگري

يعني آنكه تدبيري انديشيده شود تا از پراكندگي يك اصل وحدت مفهوم ذيل توصيفگرهاي مختلف اجتناب شود كه البته اين كار

نمايه ساز بر اساس تجارب هرچند نوعي كنترل واژگاني است اما خود عمل مي كند و نه مراجعه به اصطالحنامه

زبان هاي نمايه سازي – زبان كنترل شده

نوعي زبان نمايه سازي است كه در آن براي نمايه سازي مدارك از طرح هاي نوعي زبان كنترل شده و فهرست هاي مستند مانند

استفاده مي شوداصطالحنامه ها و سرعنوان هاي موضوعي، رده بندي

با استفاده از چنين فهرستي امكان ايجاد يكدستي بيشتري ميان اصطالحات بوجود آمده و كارايي نمايه سازي باالتر مي رود يا به

افزايش مي يابدمانعيتعبارتي


يك فهرست مستند يا ابزار كنترل – طرح رده بندي، سرعنوان موضوعي، و يا اصطالحنامه- چگونه ساخته مي شود؟

واژگان واژگان تكاملي شمارشي

از قبل براي ساخت و ايجاد آن فكر نشده و بر اثر

گذشت زمان، و توسعه و تكامل واژگان بسط و

گسترش يافته است

از قبل براي ساخت و ايجاد آن فكر شده و از ابتدا متخصصان بنا را بر طراحي آن و گذاشته و واژه ها

را تك تك بدان افزوده اند


به ياد داشته باشيم كه تا چند سال قبل فهرست سرعنوان هاي موضوعي و طرح هاي رده بندي را از

مي دانستند در حاليكه اصطالحنامه ها پيش همارا نوع Zرا پس همارا از نوع غالبا

اين مرزبندي در حال حاضر تا حدI ي دچار دگرگوني شده!

و خدايي كه در اين ...نزديكي ست


تاريخچه چكيده نويسيو

انواع چكيده ها

چكيده نويسي

چكيده يك مدرك عبارت است از انتخاب اطالعات تازه و مفيد در آن و بيان اين اطالعات به نحوي كه از هر جهت تا حد امكان

از حشو خالي باشد

به طور كلي يك چكيده بايد به گونه اي نكات عمده، مشاهدات، و نتايج يك پژوهش را نشان دهد كه خواننده تصميم بگيرد آيا

نيازي به مراجعه به اصل مدرك دارد يا نه

چكيده نويسي در جهان )تاريخچه(

چكيده در آغاز نوعي وسيله ارتباطي خصوصي بود كه به تدريج ميالدي با شكل گيري آكادمي علوم فرانسه 17و در قرن

عموميت يافت

Le Journal des( : 1665نخستين نشريه ادواري چكيده )scaven

چكيده نويسي در ايران )تاريخچه(

(: چكيده نامه علوم اجتماعي1348نخستين مجله چكيده )

بنيانگذار چكيده نويسي نوين در ايران: پژوهشگاه علوم و فناوري

كاركردهاي اساسي چكيده

- آگاهي رساني 1جاري

- ممانعت از انجام 2پژوهش هاي تكراري

- از بين رفتن موانع 3زباني

- بهبود بازيابي 4اطالعات

- تسهيل در انتخاب 5منبع مورد نظر

انواع چكيده ها )از نظر لحن(

چكيده تمام نما

چكيده راهنما

چكيده تلفيقي

Informative Abstract

Indicative Abstract

Compound Abstract

انواع چكيده ها )از نظر حجم(

چكيده تلگرافي

چكيده عنواني

چكيده معمولي

Telegraphic Abstract

Titular Abstract

Normal Abstract

انواع چكيده ها )از نظر گرايش(

چكيده عام

چكيده سوگرفته

General Abstract

Slanted Abstract

انواع چكيده ها )از نظر تهيه كننده(

چكيده مؤلف

چكيده حرفه اي

Author Abstract

Professional Abstract

انواع چكيده ها )از نظر شيوه تهيه(

چكيده دستي

چكيده ماشيني

Manual Abstract

Auto Abstract

ويژگي چكيده خوب

بايد بيان كند كه اثر در مورد چيست

بايد اطالعات غير ضروري و غيرمفيد نداشته باشد

عاري از اشتباه نگارشي و محتوايي باشد

بايد خالصه و قابل خواندن باشد

استانداردهاي موجود در زمينه چكيده نويسي

(1976 )214استاندارد ايزو

(1979 )5122استاندارد ايزو

(1997 )39/14استاندارد انسي/ نيزو زد

به نام او كه در همين نزديكيست

Documents

Transcript of به نام او كه در همين نزديكيست