શ્રી જવાહરલાલ વિવદ્યાલય સરપદડ

પાઠ15 પરિરવહન,સંદેશાવ્યવહાર અને વ્યાપાર,

પરિ�વહન પરિ�વહન એટલે માલસામાન કે માનવી અથવા બંનેની એક સ્થળેથી

બીજા સ્થળે હે�ફે� પરિ�વહન પ્રવૃતિ� બે કે �ેથી વધુ સ્થળો કે પ્રદેશોને સાંકળે છે પરિ�વહન પદ્ધતિ� સ્થળ કે પ્રદેશ પ્રમાણે બદલાય છે સ્થાન, ભુપુષ્ઠ, હવામાન, આબોહવા વગે�ે કુદ��ી પરિ�સ્થિસ્થતિ� છે �કતિનતિક તિવકાસ , આર્થિથ-ક તિવકાસ ,મુડી, બજા� વગે�ે સાંસૃ્કતિ�ક

પરિ�સ્થિસ્થતિ� છે માનવ , પશુઓ , યંત્રો દ્વા�ા બોજ વહન થાય છે

પરિ�વહનના લાભ 1 કુદ��ી સંસાધનોનો મહત્તમ ઉપયોગ 2 ઉદ્યોગોને કાચો માલ –બજા�ને �ૈયા� માલ 3 યંત્રો,મુડી,શ્રમિમકોની હે�ફે� 4 વહીવટી સંચાલન અને સં�ક્ષણ 5 દુષ્કાળ, અતિ�વૃતિC,ભુકંપ વગે�ેમાં મદદરૂપ 6 શહે� અને ગ્રામ્ય ચીજ વસ્�ુની આપ-લે 7 પછા� વેસ્�ા�ોનો તિવકાસ 8 પ્રવાસન પ્રવૃતિ�નો તિવકાસ 9 વૈશ્વિNતિકક�ણ પ્રતિOયાને વેગ

પરિ�વહનના પ્રકા�જમીનમાગP પૈડાની શોધ ખુબ મહત્વની શોધ 1 સડકમાગP ભા��ની ગણ��ી તિવNમાં સડકમાગોPનુ સૌથી વધુ ગીચ જાળુ ધ�ાવ�ા દેશોમાં

થાય છે બાંધકાંમ અને જાળવણી સસ્�ા અને સ�ળ અનેક વાહનો દ્વા�ા ઉપયોગ ઘ�ના દ�વાજા સુધીની સેવા ઓછો વહન ખચP  

�ાC્રીય ધો�ીમાગP �ાC્રીય ધો�ીમાગP ની જવાબદા�ી કેન્દ્રીય સ�કા�ની �ાC્રીય ધો�ીમાગP દેશના મહત્વના મહાનગ�ો,બંદ�ો,પાટનગ�ોને જેાડે છે �ાC્રીય ધો�ીમાગP ની કુલ લંબાઇ 58112 તિક.મી. �ાC્રીય ધો�ીમાગP ની સંખ્યા 50 થી વધુ �ાC્રીય ધો�ીમાગP ની ગીચ�ા દ� ચો.તિક.મી. 1.02 ગુજ�ા�મા �ાC્રીય ધો�ીમાગP -લંબાઇ(2000-01)2091 તિક.મી,ગીચ�ા 1.06 �ાC્રીય ધો�ીમાગP ના 1,2,3,...એવા ક્ર્માંક નં.8 �ાC્રીય ધો�ીમાગP રિદલ્લીથી મંુબઇ જે ગુજ�ા�માંથી પસા� થાય છે લંબાઇ-1352

તિક.મી. ગુજ�ા�માંથી �ાC્રીય ધો�ીમાગP નં.8 8A,8B,8C,8D &15 પસા� થાય છે �ાC્રીય ધો�ીમાગP નં 2 ગ્રાંટ ટ્રં ક �ોડ ��ીકે ઓળખાય છે સૌથી લાબો �ાC્રીય ધો�ીમાગP નં-7 2372 તિક.મી વા�ાસણી થી કન્યાકુમા�ી સૌથી ટૂકો �ાC્રીય ધો�ીમાગP નં 35 કોલકા�ા થી બોનગાંવ

�ાજય ધો�ીમાગP �ાજય ધો�ીમાગP ની જવાબદા�ી �ાજય સ�કા�ની �ે પાટનગ� અને શ્વિજલ્લાના મુખ્ય નગ�ોને જેાડે છે ગુજ�ા�માં –લંબાઇ-1052 તિક.મી. સૌ�ાC્ર્ના સાગ� તિકના�ાને સાંકડ�ો કોસ્ટલ હાઇવે

ભાવનગ�,મહુવા,વે�ાવળ,ચો�વાડ,પો�બંદ� અને ઓખાને જેાડે છે કચ્છના લખપ�થી દશ્વિક્ષણ ગુજ�ા�ના ઉમ�ગાંવ સુધી ગુજ�ા�ના

બંદ�ોને જેાડ�ો 1776 તિક.મી. લાંબો કોસ્ટલ હાઇવે બાંધવાની દ�ખાસ્� છે

ગુજ�ા�માં �ાજય ધો�ીમાગP ની કુલ લંબાઇ 2000-01માં 19379 તિક.મી.હ�ી

શ્વિજલ્લામાગP શ્વિજલ્લાના મુખ્ય મથકને અન્ય શહે�ો અને મોટા ગામોને જેાડે છે જાળવણી શ્વિજલ્લા પંચાય� ક�ે છે કુલ લંબાઇ 2000-01માં 315500 તિક.મી.હ�ીગ્રામ્યમાગP ગામડાઓને જેાડ�ો હોવાથી �ેને ગ્રામ્ય એપ્રોચ �ોડ પણ કહે છે વહીવટ ગ્રામ પંચાય� ક�ે છે ગુજ�ા�-લંબાઇ 20377 છે પાકા �સ્�ા 94.6 % અને કાચા �સ્�ા 5.4

% છે

સ�હદી માગP તિનમાPણ –સં�ક્ષણ ના હે�ુ માટે- સ�હદી માગP સંસ્થાન દ્વા�ા વહીવટ- સ�હદી ધોરિ�માગP તિવકાસ બોડP લંબાઇ 7961 સૌથી વધુ ઉચાઇ –તિહમાચલ પ્રદેશના મનાલી થી લદાખના પાટનગ� લેહ

સુધી એક્સપ્રેસ ધો�ીમાગP (દ્રુ�ગતિ� માગP ) �ાC્રીય ધો�ીમાગP તિવકાસ કાયP Oમ અં�P ગ� 1991થી 4કે6 લેનવાળા

માગP ની યોજના   1999 થી 2007 સુધીમાં 14846 તિક.મી ની ધા�ણા  

એક્સપ્રેસ ધો�ીમાગP ના નામ સુવણP ચ�ુભુPજ (રિદલ્લી-કોલકા�ા-ચેન્નાઇ-મંુબઇ-રિદલ્લી)5846 તિક.મી.

(�ેલ્વે Oોસીંગ નહી) 75 �ેલ્વે ઓવ� બ્રીજ શ્રીનગ� થી કન્યાકુમા�ી ( ઉત્ત�-દશ્વિક્ષણ કોરિ�ડો� માગP ) પો�બંદ� થી શ્વિસલ્ચ�( પૂવP -પશ્ચિjમ કોરિ�ડો� માગP ) લંબાઇ 7300

તિક.મી સ�કા�ે “બનાવો ચલાવો અને સોપી દો” નીતિ� અપનાવી છે

ટ્ર ારિફકની સમસ્યાઓ અને સૂચનો �સ્�ાની ડાબી બાજુએ ચાલવુ જેાઇએ લીલી લાઇટ થયા પછી શ્વિmબ્રા Oોસીગ પ�થી ચાલવુ જેાઇએ શ્વિસગ્નલ લાઇટથી સંકે� આપીને ઓવ�ટેક ક�વો જેાઇએ મોબાઇલ ફોનનો ઉપયોગ ન ક�વો કા�ણ વગ� હોનP વગાડીને ધ્વતિન પ્રદુષણ ન ફેલાવવુ ડ્ર ાઇવિવ-ગ લાઇસન્સ વગ� વાહન ન ચલાવવંુ અક્સ્મા� થાય ત્યા�ે   વ્યસ્થિક્�ને મદદ ક�વી,હોસ્પીટલે પહોચાડવી   �ેના કુટીબીજ્નોને જાણ ક�વી   નજીકના પોલીસ સે્ટશને જાણ ક�વી  

�ેલમાગP મોટા પદાથોPની હે�ફે� માટે સસ્�ા,સ�ળ અને mડપી ભા��ના �ેલમાગોP �ાC્રની જીવાદો�ી છે પ્રથમ �ેલમાગP 15 એતિપ્રલ 1853 માં મંુબઇ થી થાણા �ેની લંબાઇ 34 તિક.મી. ભા��માં �ેલમાગોPની કુલ લંબાઇ 63140 તિક.મી છે બે પાટા વચ્ચેના અં�� પ�થી ગેજ નક્કિy થાય છે બ્રોડ ગેજ 1.676 મી. ભા��માં કુલ લંબાઇ 45099 તિક.મી છે મીટ� ગેજ 1.000 મી. ભા��માં કુલ લંબાઇ 14776 તિક.મી છે ને�ો ગેજ 0.610 મી ભા��માં કુલ લંબાઇ 3265 તિક.મી છે �ેલવેને 2002 માં 16 mોનમા તિવભાજી� ક�વામાં આવી દ� વષz 400 ક�ોડ મુસાફ�ો અને 40 ક�ોડ ટન માલની હે�ફે� સૌથી લાંબો �ેલમાગP જમ્મુ થી કન્યા કુમા�ી (તિહમસાગ� એકસ પ્રેસા) ગુજ�ા�નુ સૌથી મોટુ સે્ટશન અમદાવાદ છે

જળ માગP માગP બાંધવાની, તિનભાવવાની કે પુલો બાધવાની જરૂ� નથી વહન ખચP ઓછો 1 આં�રિ�ક જળ માગP નદી,સ�ોવ�કે નહે�ો દ્વા�ા દેશના આં�રિ�ક ભાગોને જેાડે છે ભા��માં લંબાઇ 14500 તિક.મી �ેમા 3700 તિક.મી માં યાંમિત્રક નાવો ચાલે છે સૌથી વધુ વહાણવટુ હુગલી નદીમાં થાય છે અલ્હાબાદ થી હશ્ચિલ્દયા(1620 તિક.મી) �ેમજ સારિદયા થી ધુબ�ી(891તિક.મી)

જળમાગP �ાC્રીય જળમાગP છે નહે�ોના જળમાગP (�ાC્રીય જળમાગP છે) કોલ્લમ થી કોટ્ટીપુ�મ 168 તિક.મી ચમ્પાક� નહે� 14 તિક.મી ઉદ્યોગમંડલ નહે� 22 તિક.મી

દરિ�યાઇ માગP જુદા જુદા દેશોને જેાડના� સમુદ્ર માગP ને આં���ાC્રીય જળમાગP કહે છે ભા��ને 7516.16 તિક.મી લાંબો દરિ�યા તિકના�ો મળ્યો છે �ેમાં 12 મોટા બંદ�ો અને 184 નાના બંદ�ો છે મોટા બંદ�ો પ�થી 70% થી વધુ તિવદેશ વ્યાપા� થાય છે મંુબઇ ભા��નુ સૌથી મોટુ બંદ� છે ગુજ�ા�ને 1600 તિક.મી લાંબો દરિ�યા તિકના�ો મળ્યો છે �ેમા 43 બંદ�ો છે

હવાઇ માગP પરિ�વહન સૌથી mડપી તિવમાન મથકો બાંધવા �થા જાળવવાનો વધુ ખચP સ્વ�ંત્ર�ા પહેલા સંચાલન ખાનગી કંપનીઓ દ્વા�ા 1953 �ેનુ �ાC્રીય ક�ણ થયુ 40 કંપનીઓને પ�વાનગી આપવામાં આવી હવાઇ મથકો બે પ્રકા� 1 આં���ાC્રીય 2 �ાC્રીય ભા��માં �ાC્રીય હવાઇ મથકોની સંખ્યા 63

અન્ય માગP 1 પાઇપલાઇન માગP પાણી, ખનીજ�ેલ , કુદ��ી વાયુ વગે�ેની હે�ફે� ભા��ની મુખ્ય પાઇપલાઇનો 1 અસમના �ેલકે્ષત્ર થી કાનપુ�

( ગુવહાટી,બ�ૌની,અલ્હાબાદ,શ્વિસલગુડી) 2 ગુજ�ા�ના સલાયા બંદ�થી પંજાબના

જલંધ�(તિવ�મગામ,મથુ�ા,રિદલ્લી,પાણીપ�,કોયલી) 3 ગુજ�ા�માં હજી�ા થી શ્વિબજાપુ� થી જગદીશપુ� (ગેસ લાઇન) મંુબઇ હાઇ �ેલકે્ષત્ર થી શરૂ થ�ી લાઇનો -મંુબઇ અને દશ્વિક્ષણ બેશ્વિmન �થા મંુબઇ પૂણે લાઇન

સંદેશા વ્યવહા� ટપાલ સંદેશા વ્યવહા�ની શરૂઆ� ટપાલસેવાથી થઇ ટપાલસેવાનો પ્રા�ંભ 1837 માં થયો ભા��માં 1.5 લાખ પોસ્ટ ઓરિફસો છે 89% ગ્રામ્ય તિવસ્�ા�માં અને 11 %

શહે�ી તિવસ્�ા�માં �ેલવે મેઇલ સર્વિવ-સનો પ્રા�ંભ 1907 માં થયો એ� મેઇલ સર્વિવ-સનો પ્રા�ંભ 1911 માં થયો ટેશ્વિલગ્રામ લાઇનનુ સૌ પ્રથમ જેાડાણ 1851માં કોલકા�ા અને પોટP ડાયમંડ

વચ્ચે થયુ સૌ પ્રથમ કૃમિત્રમ ઉપગ્રહ આયPભટ્ટ 19 એતિપ્રલ 1975માં �શ્વિશયાની ભૂમિમ

પ�થી અવકાશ માં ���ો મુકાયો ત્યા�થી સંદેશાવ્યવહા�માં અદભૂ� Oાંતિ� આવી

2004-05 માં એજ્યુસેટ ���ો મોકાયો

ભા��મા સબસ્OાઇબસP ટ્રં ક ડાયલિલ-ગ(S.T.D) ઇંટ�નેશનલ સબસ્OાઇબસP ડાયલિલ-ગ(I.S.D) પબ્લિ�ક કોલ ઓરિફસ (P.C.O) આકાશવાણી પાસે 200 �ેરિડયો મથક અને 327 ટ્ર ાંસમીટસP છે દેશના 85 % તિવસ્�ા�ોમાં દુ�દશP નની પ્રસા�ણ સેવા છે ભા��માં લગભગ 50000 જેટલા સમાચા�પત્રો , પમિત્રકાઓ 100

જેટલી ભાષાઓમાં પ્રકાશ્વિશ� થાય છે

વ્યાપા� બે પ્રકા� 1 આં�રિ�ક વ્યાપા� દેશના �ાજ્યો-�ાજ્યો વચ્ચે થાય છે 2 આં���ાC્રીય વ્યાપા� તિવNના જુદા જુદા દેશો વચ્ચે થાય છે આં���ાC્રીય વ્યાપા�ના બે પાસા છે 1 આયા� વ્યાપા� અને 2 તિનકાશ વ્યાપા�

1 ભા��નો આયા� વ્યાપા� ભા�� પેટ્ર ોશ્વિલયમ પેદાશો , મો�ી , બહુ મુલ્ય ,સોનુ ,ચાંદી વગે�ે ની

આયા� ક�ે છે ભા��ે વષP 2002-03માં 29.1 % એશ્વિશયા અને ઓશાતિનયા 24.46

% પ.યુ�ોપ અને 9.83 % અમે�ીકા માંથી આયા� ક�ી હ�ી2 ભા��નો તિનકાસ વ્યાપા� ભા�� શણ , ચા , ખાંડ , સુ��ાઉ કાપડ , કાચુ લોખંડ , ચામડંુ ,

�માકુ , વગે�ેની તિનકાસ ક�ે છે

જેટલા વિક-મ�ના માલની આયા� ક�વામાં આવે �ેટલી વિક-મ�ના માલની તિનકાશ ક�વામાં આવે �ો સં�ુશ્વિલ� વ્યાપા� કહેવાય

જેા આયા� ક��ાં તિનકાસ વધુ હોય�ો વ્યાપા�ની સમ�ુલા હકા�ાત્મક કહેવાય

જેા આયા� ક��ાં તિનકાસ ઓછી હોય�ો વ્યાપા�ની સમ�ુલા નકા�ાત્મક કહેવાય

ભા��ના તિવદેશ વ્યાપા�ની સમ�ુલા નકા�ાત્મક �હી છે