-1-

ΤΤΤοοο μμμεεεγγγαααλλλεεείίίοοο ηηηηηηςςς ΡΡΡωωωμμμααανννίίίαααςςς (((ΒΒΒυυυζζζααανννηηηίίίοοουυυ ))) --- ΡΡΡωωωμμμηηηοοοζζζύύύνννηηηςςς (((ΔΔΔλλλλλληηηνννιιιζζζμμμοοούύύ)))

δδδιιιαααλλλαααλλλοοούύύννν ΑΑΑννναααηηηοοολλλήήή κκκαααιιι ΓΓΓύύύζζζηηη...

ύλζεζε ΠΑΕΛ θαη επηκέιεηα παξνπζίαζεο: Δὐάγγεινο ὁ άκηνο

1ε Έθδνζε

Σειπά αναπτήσεων: Αναζητώνταρ την ξεσασμένη ταςτότητά

Σεπτέμβπιορ 2014

-2-

ρόιην ΠΑΕΛ: πλερίδνληαο ηελ ζεηξά αλαξηήζεσλ κε ζέκα ¨Αλαδεηώληαο ηελ μεραζκέλε ηαπηόηεηά καο¨ ζα ζαο παξνπζηάζσ ηέζζεξεηο αλαξηήζεηο γηα λα δνύκε πσο βιέπνπλ Έιιελεο θαη κε Έιιελεο ην Βπδάληην (Ρσκαλία) θαη ηελ Ρσκενζύλε. Ξεθηλάκε κε ηνλ ζεξ ηήβελ Ράλζηκαλ, όπνπ ζηελ πξώηε αλάξηεζε κε ζέκα “Σν Βπδάληην θη εκείο” καο θαλεξώλεη όηη ην πνζνζηό ησλ Ακεξηθαλώλ πξνέδξσλ πνπ έρνπλ δνινθνλεζεί είλαη πνιύ κεγαιύηεξν ζε ζρέζε κε ηα ρξόληα ύπαξμεο ησλ Η.Π.Α. από ην πνζνζηό ησλ δνινθνλεκέλσλ βπδαληηλώλ απηνθξαηόξσλ ζηε δηάξθεηα ηεο απηνθξαηνξίαο. ζνλ αθνξά ηελ βπδαληηλή ηέρλε, απηή ήηαλ από ηηο κεγαιύηεξεο ζρνιέο ηέρλεο παγθνζκίσο. Καλέλαο αξραίνο Έιιελαο δε ζα κπνξνύζε λα ρηίζεη ηελ Αγία νθία, απηό απαηηνύζε πνιύ βαζηά ηερληθή γλώζε. πγθξίλνληαο Αγγιηθαλνύο, Καζνιηθνύο θαη Οξζνδόμνπο δηεπθξηλίδεη όηη νη Αγγιηθαλνί ήηαλ ηδηαίηεξα αλάζηαηνη δηόηη δελ κπνξνύζαλ λα θαηαιάβνπλ ηη πίζηεπαλ νη Οξζόδνμνη ζρεηηθά κε ηελ κεηαβνιή ηνπ νίλνπ θαη ηνπ άξηνπ ζε αίκα θαη ζώκα. Οη Οξζόδνμνη έιεγαλ «είλαη κπζηήξην, πνπ δελ κπνξνύκε λα θαηαλνήζνπκε. Πηζηεύνπκε όηη γίλεηαη, αιιά ην πώο δελ ην γλσξίδνπκε». Οη Αγγιηθαλνί όπσο θη νη ξσκαηνθαζνιηθνί ήζειαλ κηα θαζαξή εμήγεζε. Απηή είλαη ε ηππηθή δηαθνξά ησλ Δθθιεζηώλ θαη γη' απηήλ αθξηβώο αγαπά ηνπο Οξζνδόμνπο.

η ε λ δ ε ύ η ε ξ ε α λ ά ξ η ε ζ ε π ά ι η κ ε ηνλ ζεξ ηήβελ Ράλζηκαλ κ ε ζ έ κ α ¨ Δ π η π ρ ώ ο π π ά ξ ρ ε η ε ν ξ ζ ό δ ν μ ε ε θ θ ι ε ζ ί α ¨ κ α ο ι έ ε η ό η η «Υαίξνκαη κε ηε ζθέςε όηη ζηα επόκελα 100 ρξόληα ε Οξζνδνμία ζα είλαη ε κόλε ηζηνξηθή Δθθιεζία πνπ ζα πθίζηαηαη. Η Αγγιηθαληθή Δθθιεζία είλαη ζε πνιύ θαθά ράιηα. Η Ρσκαηνθαζνιηθή ράλεη ζπλερώο έδαθνο».

Ναη κελ ηα ιεγόκελα όηη ε Αξραία Διιάδα ήηαλ πνιύ έλδνμε θαη έλαο ππέξνρνο πνιηηηζκόο, πξάγκα αλακθηζβήηεην, αιιά δελ ζπκθσλεί όηη ν βπδαληηλόο πνιηηηζκόο ππήξμε κηα ζθνηεηλή πεξίνδνο ηνπ Μεζαίσλνο πνπ ηνπο απσζεί. Γηακαξηύξεηαη ελαληίνλ ηεο ζέζεσο απηήο! ην Βπδάληην ππήξρε πςειό ήζνο! ρεηηθά δε κε ηε βπδαληηλή ηέρλε δελ ππήξμε ζρεδόλ πνηέ ζσζηή εθηίκεζή ηεο. Πηζηεύεη όηη νξηζκέλα βπδαληηλά ςεθηδσηά είλαη πνιύ πην ππέξνρα από όια ηα αξραία αγάικαηα ηεο θιαζηθήο επνρήο.

Η πεκπηνπζία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο δηα κέζνπ ηεο καθξαίσλεο ηζηνξίαο ηεο είλαη όηη νη Βπδαληηλνί δηαηεξνύζαλ πάληνηε -αλ θαη ζε νξηζκέλεο πεξηζηάζεηο δελ ην πέηπραλ εμ νινθιήξνπ- έλα πλεπκαηηθό επίπεδν πςειήο ζηάζκεο θαη θξνλεί όηη απηό είλαη κάιινλ ε πεκπηνπζία, ην πην ζεκαληηθό ζηνηρείν ηνπο. Καη ηνλίδεη όηη είλαη έλα επξύ θαη ειεύζεξν ζξεζθεπηηθό επίπεδν. Γηα παξάδεηγκα, νη βπδαληηλέο ηεξαπνζηνιέο ζηελ Δπξώπε ελεζάξξπλαλ ηελ έθδνζε ηεξώλ θεηκέλσλ ζηε γιώζζα ησλ λενεηζαρζέλησλ ρξηζηηαλώλ. Κάηη ηέηνην ε Ρώκε πνηέ δελ ζα ην έπξαηηε. Απηό είλαη έλα πξάγκα, αλάκεζα ζε άιια γηα ην νπνίν πνιύ ζαπκάδεη ηνπο Βπδαληηλνύο.

Δξρόκαζηε ζηελ Σξίηε αλάξηεζε “Μίια ξσκέτθα” ηνπ εβ. Μεηξνπνιίηνπ Ναππάθηνπ θαη Αγίνπ Βιαζίνπ Ιεξνζένπ. Δδώ δηαβάδνπκε ηηο απόςεηο ινγνηερλώλ θαη ηζηνξηθώλ ζρεηηθά κε ηηο ιέμεηο ¨Ρσκεόο¨ θαη ¨Ρσκενζύλε ¨.

Έρνπκε ηνλ Γεξκαλό Βπδαληηλνιόγν Κξνπκπάρεξ πνπ εμεγεί όηη ην όλνκα Ρσκεόο δηαηεξήζεθε ζε όινπο ηνπο ρξόλνπο ηεο Σνπξθνθξαηίαο κέρξη ζήκεξα, θαζώο επίζεο κεηά ηνλ εμειιεληζκό ηνπ ξσκατθνύ θξάηνπο “Ρσκαίνο εζήκαηλε ηνλ ειιελόθσλν πνιίηε ηνπ ξσκατθνύ θξάηνπο θαη ζην ηέινο θαζ' νινθιεξίαλ ηνλ Έιιελα”.

Ο Βαιέηαο ιέγεη όηη ε ιέμε ε Ρσκενζύλε είλαη “εμαγηαζκέλε κέζα ζε αγώλεο, αίκαηα θαη καξηύξηα”, θαη απηόο ν όξνο “εθθξάδεη έλα απ' ηα ιακπξόηεξα ζηάδηα ηεο καθξαίσλεο ηζηνξηθήο ζπλέρεηαο ηνπ ειιεληζκνύ, πνπ ζε ζύγθξηζε κε ηα πξνεγνύκελα έρεη ην πξνλόκην θαη ηελ ππεξνρή ηεο ιανγέλλεηεο απηνδπλακίαο, πνπ ηεο εμαζθαιίδεη αληνρή, δηάξθεηα θαη αζηείξεπην αλαλεσηηθό δπλακηζκό”. “Η Ρσκηνζύλε είλαη Διιεληζκόο, ν Διιεληζκόο όκσο δελ είλαη Ρσκηνζύλε”. Η Ρσκενζύλε έρεη “δηθή ηεο ςπρνινγία, δηθή ηεο ζξεζθεία, δηθή ηεο γιώζζα, δηθό ηεο ιανγέλλεην πνιηηηζκό, θξαηώληαο όζα ζηνηρεία ηεο ρξεηαδόηαλ από ηελ Αξραηόηεηα θαη ην Βπδάληην θαη δηαζώδνληαο ηε ζπλείδεζε ηεο αξραίαο ηεο θαηαγσγήο”.

Ο Κσζηήο Παιακάο γξάθεη: “Ρσκηόο θαη Ρσκηνζύλε δελ είλαη θαη ηα δύν παξά ηα λέα νλόκαηα ηνπ Έιιελνο θαη ηνπ Διιεληζκνύ”. Η Ρσκηνζύλε, θαηά ηνλ Κσζηή Παιακά ήηαλ ε κεηέξα πνπ αλέζηεζε ηνλ λέν ειιεληζκό. Καη γξάθεη γηα ηελ Ρσκηνζύλε ζε ζρέζε κε ηνλ ειιεληζκό: “ κσο, θάπνην αγλόηεξν θαη πην βαζύ αίζζεκα γισζζηθό, θάηη

-3-

ηη πνηεηηθό θαη κνπζηθά ρξσκαηηζκέλν, θάηη ην θηεξσηό, ιεβέληηθν γηα καο θαη αλάιαθξν, πνπ λνκίδσ δελ ηόρεη ν ειιεληζκόο κε όιε ηε βαξεηά ηνπ αζάιεπηε κεγαινπξέπεηα”.

Ο Γηνλύζηνο νισκόο είδε ηελ Ρσκενζύλε ζαλ “κεηέξα κεγαιόςπρε ζηνλ πόλν θαη ηελ δόμα”. Καη ν Κσζηήο Παιακάο “ηήλ ραξαθηεξίδεη "πνιύπαζε" θαη γελλήηξα ηεο βαζίιηζζαο ηεο ειεπζεξσκέλεο δειαδή Διιάδαο” κε ην ζηίρν ηνπ: “Κξπκέλε ζηελ πνιύπαζε ηε Ρσκηνζύλε/ ζα λα μαλνίγσ ηε βαζίιηζζα Διιάδα”.

Η Ρσκενζύλε σο ζύλζεζε ειιεληθόηεηαο θαη Οξζνδνμίαο έρεη κέζα ηεο ηελ νηθνπκεληθόηεηα, αθνύ ηόζν ν Διιεληζκόο όζν θαη ε Οξζνδνμία δηαθξίλνληαη από ην νηθνπκεληθό-θαζνιηθό “πλεύκα” ηνπο. Έηζη, ην “πλεύκα” ηεο Ρσκενζύλεο κεηαθέξεηαη θαη ζε άιινπο πνιηηηζκνύο, ή κάιινλ θαιύηεξα βνεζά ηνπο αλζξώπνπο, όπνπ γεο, λα αληηκεησπίδνπλ ηα δηθά ηνπο πξνβιήκαηα κε ηελ δύλακε απηνύ ηνπ “πλεύκαηνο”.

ηελ ηέηαξηε αλάξηεζε παξνπζηάδσ ηελ ελζνπζηώδε νκηιία ηνπ θ. Γεκεηξίνπ ElKhoury “Γηαδξνκή Βεξπηνύ – Αζελώλ”, όπνπ έλα Μεζνγεηαθό θύκα, ην νπνίν κεηέθεξε ηνλ «Μέγα Αιέμαλδξν» από ηε «Μαθεδνλία» ζηηο ρώξεο ηεο Αλαηνιήο, γηα λα θάλεη από εθείλν ην εζλνηηθό θαη πνιηηηζκηθό κείγκα κηα κεγάιε πνιηηηζηηθή ελόηεηα, ε νπνία είλαη ν Διιεληθόο Πνιηηηζκόο. Δπίζεο είλαη έλα Μεζνγεηαθό θύκα πνπ κεηέθεξε ηνλ Απόζηνιν Παύιν από ηελ Αλαηνιή πξνο ηελ Διιάδα, γηα λα θέξεη ην επαγγέιην ηεο ζσηεξίαο ζηνπο θηινζόθνπο ηεο Αζήλαο θαη ηε δύλακε ηνπ ζηαπξνύ ζηνπο» δηδαζθάινπο ηεο ζνθίαο» …. Καη από ηόηε, ζρεκαηίζηεθαλ όια ηα ζεκέιηα ηεο θνηλήο καο πνιηηηζηηθήο ηαπηόηεηαο.

Η Διιεληθή Υξηζηηαληθή, ή αιιηώο ε Ρσκηαθή ηαπηόηεηα» είλαη εθείλνο ν αεηόο κε ηηο δύν θεθαιέο «ε θεθαιή πνπ βιέπεη ηελ Αλαηνιή θη ε άιιε πνπ βιέπεη ηε Γύζε , κε ηελ πλεπκαηηθή θαη ηελ πνιηηηθή θεθαιή… Απηή είλαη ε νπζία ηεο ειιεληθήο ηαπηόηεηαο θαη ηεο απνζηνιήο ηεο. …

Αλ γίλεη ε ηαπηόηεηά καο κόλν Γπηηθή, ζα πεζάλεη.

Αλ γίλεη κόλν πιηθή, ζα πεζάλεη.

Πόζε αλάγθε έρνπκε ζήκεξα λα επηθεληξσζνύκε ζε απηέο ηηο δύν πηπρέο ηεο πνιηηηζκηθήο καο ηαπηόηεηαο; Αλ ζήκεξα ηεζεί ζε καο ην εξώηεκα: Πνηα είλαη ε ηδηόηεηα ηεο Διιάδαο; Η απάληεζε πξέπεη λα είλαη άκεζε, αξκνλία αλαηνιήο θαη δύζεο, αξκνλία πλεπκαηηθή θαη πιηθή Αηώληνο Γηθέθαινο. Απηόο είλαη ν «Διιεληζκόο».

Δμ αηηίαο ησλ γεγνλόησλ ζηελ καξηπξηθή πξία ηειεηώλεη κε ηνλ όξθν:

Δκείο νξθηζηήθακε κε ηνλ όξθν ησλ παξηηαηώλ ελαληίσλ ησλ Πεξζώλ. ηνλ όξθν ηνπ ΚΟΛΟΚΟΣΡΧΝΗ ελαληίσλ ησλ ΟΘΧΜΑΝΧΝ. “πεζαίλνπκε ειεύζεξνη θαη δελ ζα δήζνπκε ζθιάβνη. Οη ειεύζεξνη δελ θνβνύληαη ηε ζηαύξσζε γηαηί ηελ ηξίηε εκέξα ζα αλαζηεζνύλ. Καη εζείο ζα ιηώζεηε ζαλ ηα θεξηά , θαη ζα ζθνξπηζηείηε ζαλ ην ζθνηάδη… Γηαηί εκείο είκαζηε ην πλεύκα Αιεζείαο, ην πιήξσκα ηεο δσήο , θαη ε ραξά ηεο Αλάζηαζεο. Δὐάγγεινο ὁ άκηνο

20 επηεκβξίνπ 2014 Αγίνπ Δπζηαζίνπ κεγαινκάξηπξνο

Έθδνζε 1

ε

-4-

Χάρτης της Ρωμανίας (Βσζαντίοσ)

...από ην 324 κ.Υ. έσο ην 1453 κ.Υ.

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ

1. Σν Βπδάληην θη εκείο Sir Steven Runciman 2. Δπηπρώο ππάξρεη ε Οξζόδνμε Δθθιεζία Sir Steven Runciman 3. “Μίια ξσκέτθα” εβ. Μεηξνπνιίηνπ Ναππάθηνπ θαη Αγίνπ Βιαζίνπ Ιεξνζένπ 4. Γηαδξνκή Βεξπηνύ – Αζελώλ θ. Γεκεηξίνπ ElKhoury (ε νκηιία θαη ζε βίληεν)

-5-

1. Sir Steven Runciman: Σν Βπδάληην θη εκείο

«εξ ηήβελ Ράλζηκαλ: Υξεηαδόκαζηε ηελ πλεπκαηηθή κεηξηνθξνζύλε»

Η ζπλέληεπμε πνπ αθνινπζεί δόζεθε από ην ζεξ ηήβελ Ράλζηκαλ, ζην Διζηζηιληο ηεο θσηίαο, ζηνλ παηξνγνληθό πύξγν ηνπ, ηνλ Οθηώβξε ηνπ 1994, γηα ινγαξηαζκό ηεο ΔΣ3, ζηηο δεκνζηνγξάθνπο Υξύζα Αξάπνγινπ θαη Λακπξηλή Υ. Θσκά. Γηα ηερληθνύο ιόγνπο, δελ «βγήθε» πνηέ ζηνλ αέξα. Καη νη δύν δεκνζηνγξάθνη ζεσξνύλ ηελ ζπλέληεπμε απηή από ηηο πην ζεκαληηθέο ηεο θαξηέξαο ηνπο, κηα θαη αλήθεη ζην είδνο ησλ «ζπδεηήζεσλ» πνπ ζε δηακνξθώλνπλ θαη δελ μερλάο πνηέ. Θεσξνύλ όηη πξέπεη λα δεη ην θσο ηεο δεκνζηόηεηαο, έζησ θαη κε κηα ηόζν ζιηβεξή αθνξκή, όπσο ν ζάλαηνο ηνπ κεγάινπ θηιέιιελα.

Γεκνζηνγξάθνο: Πώο λνηώζεη έλαο άλζξσπνο πνπ αζρνιείηαη ηόζα ρξόληα κε ην Βπδάληην; Κνπξαζηήθαηε; Γύζθνιν λα απαληήζσ. Σν ελδηαθέξνλ κνπ πνηέ δελ εμαλεκίζηεθε. ηαλ άξρηζα λα κειεηώ ην Βπδάληην, ππήξραλ πνιινί ιίγνη άλζξσπνη ζ' απηήλ ηε ρώξα (ζ.ζ. ηε Μεγάιε Βξεηαλία) πνπ ελδηαθέξνληαλ, έζησ θαη ειάρηζηα γηα ην Βπδάληην. Μ' αξέζεη λα πηζηεύσ πσο «δεκηνύξγεζα» ελδηαθέξνλ γηα ην Βπδάληην. Απηό πνπ κε ηθαλνπνηεί, ηδηαίηεξα ζήκεξα, είλαη όηη πιένλ ππάξρνπλ αξθεηνί, πνιινί θαινί εθπξόζσπνη (ζ.ζ. ηεο ζπνπδήο ηνπ Βπδαληίνπ) ζηε Βξεηαλία. Μπνξώ λα

πσ όηη αηζζάλνκαη παηξηθά απέλαληί ηνπο. Δίκαη επηπρήο, ινηπόλ, πνπ επέιεμα ην Βπδάληην σο ην θύξην ηζηνξηθό κνπ ελδηαθέξνλ. Κη ήηαλ ειθπζηηθό γηα ζαο όια απηά ηα ρξόληα; Πηζηεύσ πσο θάζε γεγνλόο ηεο ηζηνξίαο, αλ αξρίζεηο λα ην κειεηάο ζε βάζνο, κπνξεί λα γίλεη ζπλαξπαζηηθό. Σν δε Βπδάληην ην βξίζθσ εμαηξεηηθά ζπλαξπαζηηθό, γηαηί ήηαλ έλαο απζύπαξθηνο πνιηηηζκόο. Γηα λα κειεηήζεηο ην Βπδάληην, πξέπεη λα κειεηήζεηο ηελ ηέρλε, λα κειεηήζεηο ηε ζξεζθεία, λα κειεηήζεηο έλαλ νιόθιεξν ηξόπν δσήο, πνπ είλαη πνιύ δηαθνξεηηθόο από ην ζεκεξηλό. Καιύηεξνο ή ρεηξόηεξνο; Κνηηάμηε... Γελ είκαη ζίγνπξνο αλ ζα κνπ άξεζε λα δήζσ ζηνπο βπδαληηλνύο ρξόλνπο. Γε ζα κνπ άξεζε, ιόγνπ ράξηλ, λα αθήζσ γέληα. Χζηόζν, ζην Βπδάληην είραλ έλαλ ηξόπν δσήο πνπ ήηαλ θαιύηεξα δνκεκέλνο. Άιισζηε, όηαλ έρεηο έληνλν ζξεζθεπηηθό ζπλαίζζεκα, ε δσή ζνπ «κνξθνπνηείηαη» θη είλαη πνιύ πην ηθαλνπνηεηηθή από ηε ζεκεξηλή, όπνπ θαλείο δελ πηζηεύεη ζε ηίπνηε αξθεηά.

-6-

Άξα ήηαλ κία ζξεζθεπηηθή Πνιηηεία; Ήηαλ έλαο πνιηηηζκόο, ζηνλ νπνίν ε ζξεζθεία απνηεινύζε κέξνο ηεο δσήο. Καη ζηνπο έληεθα απηνύο αηώλεο; Ννκίδσ όηη ν θόζκνο κηιά γηα ην Βπδάληην ιεο θη παξέκεηλε ην ίδην, έλαο πνιηηηζκόο ακεηάβιεηνο θαηά ηελ δηάξθεηα όισλ απηώλ ησλ αηώλσλ. Δίρε αιιάμεη πνιύ από ηελ αξρή σο ην ηέινο ηνπ, αλ θαη θάπνηα ζπγθεθξηκέλα βαζηθά ζηνηρεία θξάηεζαλ ζε όιε ηε δηάξθεηά ηνπ όπσο ην ζξεζθεπηηθό αίζζεκα. Μπνξεί λα δηαθσλνύζαλ γηα

ζξεζθεπηηθά δεηήκαηα αιιά πίζηεπαλ όινη, θη απηό ην αίζζεκα είλαη κόληκν. Ο ζεβαζκόο, ε εθηίκεζε ζηηο ηέρλεο, σο εθείλεο πνπ επραξηζηνύλ ην Θεό, θη απηά δηαηεξήζεθαλ. Κη έηζη, παξ' όηη νη κόδεο άιιαδαλ, ε νηθνλνκηθή θαηάζηαζε άιιαδε, νη πνιηηηθέο θαηαζηάζεηο άιιαδαλ, ππήξρε κηα αθεξαηόηεηα, πνιύ ελδηαθέξνπζα κέζα ζην ζύλνιν. Μηιάκε γηα ζξεζθεία θη εζηθή. Σν Βπδάληην πνιινί ην ζεσξνύλ κία πεξίνδν πνιέκσλ, δνινθνληώλ, δνινπινθηώλ, «βπδαληηληζκώλ» πνπ νπδεκία ζρέζε είρε κε ηελ εζηθή. Γίλνληαλ θαη ηόηε πνιινί θόλνη, αιιά δελ ππάξρεη πεξίνδνο ηεο ηζηνξία πνπ απηνί λα ιείπνπλ. Κάπνηε έδηλα κηα δηάιεμε ζηηο Η.Π.Α., θαη ζην αθξναηήξηό κνπ ήηαλ θη ε θόξε ηνπ πξνέδξνπ Σδόλζνλ, πνπ κειεηνύζε ην Βπδάληην. Ήξζε ζηε δηάιεμε κε δύν ζσκαηνθύιαθεο, δύν ζθιεξνύο θπξίνπο πνπ ηελ πξόζεραλ. Μνπ εμήγεζε όηη αγαπνύλ ηε βπδαληηλή ηζηνξία, γηαηί είλαη γεκάηε θόλνπο, θαη θαληάδεη ζαλ ζρνιηθό κάζεκα (homework). Δίρα ην ηαθη λα κε ηεο πσ όηη, σο ηόηε, ην πνζνζηό ησλ ακεξηθαλώλ πξνέδξσλ πνπ είραλ δνινθνλεζεί ήηαλ πνιύ κεγαιύηεξν ζε ζρέζε κε ηα ρξόληα ύπαξμεο ησλ Η.Π.Α. από ην πνζνζηό ησλ δνινθνλεκέλσλ βπδαληηλώλ απηνθξαηόξσλ ζηε δηάξθεηα ηεο απηνθξαηνξίαο. Οη άλζξσπνη ζπλερίδνπλ λα δνινθνλνύλ. Γξάθεηε ζην Βπδαληηλό πνιηηηζκό όηη δελ ππήξρε ζαλαηηθή πνηλή ζην Βπδάληην. λησο, δελ ζθόησλαλ. Καη ε κεγάιε δηαθνξά θαίλεηαη ζηνπο πξώηνπο ρξόλνπο. ηαλ ε Ρσκατθή Απηνθξαηνξία έγηλε ρξηζηηαληθή, κία από ηηο βαζηθόηεξεο αιιαγέο ήηαλ λα ζηακαηήζνπλ νη κνλνκαρίεο, λα κε πεηνύλ πηα αλζξώπνπο ζηα ιηνληάξηα, θη όια ηα ζρεηηθά. Η απηνθξαηνξία έγηλε πνιύ πην αλζξσπηζηηθή. Καη πάληα, απέθεπγαλ όζν κπνξνύζαλ ηε ζαλαηηθή πνηλή. Καηά θαηξνύο, θάπνηνη απηνθξάηνξεο θαηέθεπγαλ ζε απηή, αιιά νη πεξηζζόηεξνη ρξεζηκνπνηνύζαλ σο εζράηε ηηκσξία, κηα κέζνδν πνπ ζήκεξα καο θαίλεηαη απνηξόπαηα: ηνλ αθξσηεξηαζκό θάπνηαο κνξθήο. Αιιά κνπ θαίλεηαη, όηη νη πεξηζζόηεξνη άλζξσπνη ζα πξνηηκνύζαλ λα ηνπο θόςνπλ π.ρ. έλα ρέξη, παξά λα ηνπο ζαλαηώζνπλ. Τπάξρεη εδώ θαη θαηξό έλαο δηάινγνο αλνηθηόο ζηελ Διιάδα. Τπάξρνπλ ζύγρξνλνη Έιιελεο δηαλννύκελνη πνπ ππνζηεξίδνπλ όηη ην Βπδάληην δελ αμίδεη λα κειεηεζεί ηδηαίηεξα, όηη δε δεκηνύξγεζε ηίπνηε, όηη είρε ζρνιηαζηέο ησλ γξαθώλ θη όρη δηαλννύκελνπο. Με κηα θξάζε «δελ ήηαλ θαη ηίπνηε αμηνκλεκόλεπην». Ννκίδσ όηη απηνί νη Έιιελεο είλαη πνιύ άδηθνη κε ηνπο βπδαληηλνύο ηνπο πξνγόλνπο. Γελ ήηαλ κηα θνηλσλία ρσξίο δηαλννύκελνπο αξθεί λα δεηο ηε δνπιεηά θαη ηελ πξόνδν ηεο βπδαληηλήο ηαηξηθήο. Μπνξεί λα κε ζπκπαζεί θάπνηνο ηε ζξεζθεία, αιιά κεξηθνί από ηνπο εθθιεζηαζηηθνύο ζπγγξαθείο όπσο νη Καπαδόθεο παηέξεο, θαη πνιινί αθόκε, σο ην Γξεγόξην ηνλ Παιακά, ήηαλ άλζξσπνη κνλαδηθήο πλεπκαηηθόηεηαο... Τπήξρε έληνλε δηαλόεζε θαη πλεπκαηηθή δσή ζην Βπδάληην. Κπξίσο δε, ζην ηέινο ησλ βπδαληηλώλ ρξόλσλ, π.ρ. ζηελ Παιαηνληνιόγεηα πεξίνδν. Δίλαη αξθεηά πεξίεξγν πσο, ηελ ώξα πνπ ε απηνθξαηνξία ζπξξηθλώλνληαλ ε δηαλόεζε ήηαλ πην αλζεξή από πνηέ. Κάπνηνη άιινη ππνζηεξίδνπλ όηη δελ είρε ηέρλε. Σόηε απηνί δελ πξέπεη λα μέξνπλ ηίπνηε από ηέρλε. Η βπδαληηλή ηέρλε ήηαλ από ηηο κεγαιύηεξεο ζρνιέο ηέρλεο παγθνζκίσο. Καλέλαο αξραίνο Έιιελαο δε ζα κπνξνύζε λα ρηίζεη ηελ Αγία νθία, απηό απαηηνύζε πνιύ βαζηά ηερληθή γλώζε. Κάπνηνη, μέξεηε, ππνζηεξίδνπλ, όηη ε βπδαληηλή ηέρλε είλαη ζηαηηθή. Γελ ήηαλ θαζόινπ ζηαηηθή, αιιά ήηαλ κηα ζρνιή ηέρλεο από ηηο ζεκαληηθόηεξεο ζηνλ θόζκν, πνπ όζν πεξλά ν θαηξόο εθηηκάηαη όιν θαη πεξηζζόηεξν, θη όζνη έιιελεο δηαλννύκελνί ζαο ιέλε όηη ην Βπδάληην δε δεκηνύξγεζε ηίπνηε, είλαη ηπθινί.

-7-

Άξα, όζνη ραξαθηεξίδνπλ «απιή κίκεζε θη αληηγξαθή» ηε βπδαληηλή ηέρλε, κάιινλ ζθάιινπλ. Αλ θάλεηο θάηη άξηζηα, κπνξείο λα ην επαλαιάβεηο άξηζηα. Αιιά ππήξραλ πάληα δηαθνξέο. Βιέπνληαο κηα εηθόλα, κπνξνύκε ηε ρξνλνινγήζνπκε αλ ήηαλ όιεο ίδηεο απηό δε ζα ζπλέβαηλε. Τπάξρνπλ ζπγθεθξηκέλεο παξαδόζεηο πνπ δηαηεξνύληαλ, αιιά ε ηέρλε απηή παξνπζηάδεη κεγάιεο δηαθνξέο από αηώλα ζε αηώλα. «Κόιιεζε» θαη παξέκεηλε ε ίδηα κεηά ηελ πηώζε ηεο Σνπξθνθξαηίαο, δηόηη έιεηπαλ από ηε ρώξα ζαο νη θσηηζκέλνη ρνξεγνί.* Η ηέρλε ησλ Παιαηνιόγσλ είλαη πνιύ δηαθνξεηηθή από ηελ Ινπζηηληάλεηα. Φπζηθά, είρε θαη αλαινγίεο, αιιά δελ ήηαλ κηκεηηθή. Σα πξάγκαηα είλαη απιά: νη άλζξσπνη πνπ θαηαηξέρνπλ ην Βπδάληην πνηέ δελ ην κειέηεζαλ, μεθίλεζαλ κε πξνθαηαιήςεηο ελαληίνλ ηνπ. Γε γλσξίδνπλ ηη θαηόξζσζε, ηη επεηεύρζε. Τπνζηεξίδεηαη από νξηζκέλνπο όηη ην βπδάληην δελ ήηαλ Διιεληθό θαη δελ απνηέιεζε θαλελόο είδνπο ζπλέρεηα ηεο αξραίαο Διιάδαο. Γελ είρε δεκνθξαηία, ή έζησ δεκνθξαηηθνύο ζεζκνύο. Γε λνκίδσ όηη νη ζύγρξνλνη έιιελεο είλαη πεξηζζόηεξν έιιελεο από ηνπο βπδαληηλνύο. Μέζα ζην ρξόλν, κεο ζηνπο αηώλεο, νη θπιέο δε κέλνπλ θαζαξέο, ππάξρνπλ όκσο νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά ησλ πνιηηηζκώλ πνπ παξακέλνπλ εζληθά. Οη βπδαληηλνί ρξεζηκνπνηνύζαλ ηελ ειιεληθή γιώζζα πνπ άιιαμε ιίγν, αιιά νη γιώζζεο αιιάδνπλ ελδηαθέξνληαλ γηα ηε θηινζνθία θαη ηε θηινζνθηθή δσή πάξα πνιύ, ήηαλ κελ ππήθννη ελόο απηνθξάηνξα, αιιά απηόο ν απηνθξάηνξαο έπξεπε λα θέξεηαη ζσζηά, γηαηί γίλνληαλ εύθνια ιατθέο εμεγέξζεηο. Σν ρεηξόηεξν πνπ ζα κπνξνύζαλ λα πνπλ γηα ην Βπδάληην είλαη πσο ήηαλ, κάιινλ, έλα γξαθεηνθξαηηθό θξάηνο. κσο είρε κηα πνιύ κνξθσκέλε γξαθεηνθξαηία, πνιύ πην κνξθσκέλε από ηνπο γξαθεηνθξάηεο ηνπ ζεκεξηλνύ θόζκνπ. Καη, ηη ελλνείηε κε ηε ιέμε «δεκνθξαηία»; Ήηαλ όιε ε αξραία Διιάδα δεκνθξαηηθή; ρη. Θα έιεγα ζηνπο Διιελεο πνπ ππνζηεξίδνπλ θάηη ηέηνην, λα δηαβάζνπλ ηελ ίδηα ηνπο ηελ ηζηνξία, εηδηθόηεξα ηεο θιαζζηθήο Διιάδαο. Δθεί, ζα βξνπλ πνιιά λα θαηαθξίλνπλ... Πνηέ κνπ δελ θαηάιαβα ηη αθξηβώο ζεκαίλεη «δεκνθξαηία». ηα πεξηζζόηεξα κέξε ηνπ θόζκνπ ζήκεξα, δεκνθξαηία ζεκαίλεη λα ζε θπβεξλνύλ ηα κέζα καδηθήο ελεκέξσζεο, νη εθεκεξίδεο, ε ηειεόξαζε. Γηόηη, είλαη ζεκηηό λα έρνπκε απηό πνπ νλνκάδεηαη «ιατθή ςήθνο» αιιά, από ηε ζηηγκή πνπ νη άλζξσπνη δελ κπνξνύλ λα θξίλνπλ κόλνη ηνπο θη ππάξρνπλ πνιινί άλζξσπνη ζην ζύγρξνλν θόζκν πνπ δε ζθέθηνληαη ηόηε κεηαθέξνπλ ηελ εμνπζία ζηα ρέξηα όζσλ θαηέρνπλ ηα ΜΜΔ, νη νπνίνη, κε ηε δύλακε πνπ έρνπλ, ζα έπξεπε λα επηιέμνπλ ην δύζθνιν δξόκν θαη λα κνξθώζνπλ όιν ηνλ θόζκν. Πνιινί εμ απηώλ, όρη όινη επηπρώο, είλαη αλεύζπλνη. Γεκνθξαηία κπνξεί λα ππάξμεη κόλνλ εάλ έρνπκε έλα πςειήο κόξθσζεο θνηλό. ε κία πόιε ζαλ ηελ αξραία Αζήλα ππήξρε δεκνθξαηία ρσξίο λα ζθεθηόκαζηε πσο πεξλνύζαλ νη ζθιάβνη ή νη γπλαίθεο, δηόηη νη άλδξεο είραλ όινη πνιύ θαιή κόξθσζε. πλήζσο δελ εμέιεγαλ ηνπο θπβεξλήηεο ηνπο, ηξαβνύζαλ θιήξν, ζα λα ην άθελαλ ζηα ρέξηα ηνπ Θενύ θακία ζρέζε κε ηε βνπιή ησλ

-8-

θνηλνηήησλ. Τπήξρε θνηλσληθό θξάηνο ζην Βπδάληην; Η Δθθιεζία έθαλε πνιιά γηα ηνπο αλζξώπνπο. Σν Βπδάληην είρε πιήξε θνηλσληθή αίζζεζε. Σα λνζνθνκεία ήηαλ πνιύ θαιά, όπσο θαη ηα γεξνθνκεία, ηα νπνία αλήθαλ θπξίσο ζηελ Δθθιεζία, αιιά όρη κόλν ζε απηήλ ππήξραλ θαη θξαηηθά. Αο κε μερλάκε όηη έλαο από ηνπο πην πςειόβαζκνπο αμησκαηνύρνπο ηνπ θξάηνπο ήηαλ ν Οξθαλνηξόθνο. ίγνπξα ε Δθθιεζία έπαημε βαζηθό θνηλσληθό ξόιν. Γελ ήηαλ απιά έλα θαζεζηώο εξεκηηώλ πνπ θάζνληαλ ζην Αγηνλ ξνο ήηαλ θη απηό, αιιά ππήξρε έλα ζύζηεκα από κνλαζηήξηα ζηηο πόιεηο. Σα κνλαζηήξηα θξόληηδαλ ηνπο Οίθνπο γηα ηνπο γέξνληεο, ησλ νπνίσλ νη κνλαρνί κόξθσλαλ ηε λενιαία θπξίσο ηα αγόξηα γηαηί ηα θνξίηζηα κνξθώλνληαλ ζην ζπίηη θαη ηα πεξηζζόηεξα παξείραλ πνιύ θαιή κόξθσζε. Σα θνξίηζηα ηνπ Βπδαληίνπ είραλ πνιιέο θνξέο θαιύηεξε παηδεία δηόηη «απνιάκβαλαλ» πεξηζζόηεξε ηδησηηθή, πξνζνρή. Ννκίδσ όηη ε βαζκνινγία πνπ ζα δίλακε ζην θνηλσληθό έξγν ηεο Δθθιεζίαο, ζην Βπδάληην είλαη ηδηαίηεξα πςειή. Καη ε παηδεία ηνπο, θαηά ην Μέγα Βαζίιεην, όθεηιε λα ζηεξίδεηαη ζηνλ Όκεξν, ηνλ «δηδάζθαιν ησλ αξεηώλ». Ήηαλ γλώζηεο ηεο αξραίαο ειιεληθήο Γξακκαηείαο. Δίλαη αμηνκλεκόλεπην, σζηόζν, όηη δελ έδηλαλ κεγάιε ζεκαζία ζηνπο Αηηηθνύο Σξαγσδνύο, αιιά ζηνπο ινηπνύο πνηεηέο. Τπάξρεη ε δηάζεκε ηζηνξία κηαο ειθπζηηθήο θπξίαο, θίιεο ελόο απηνθξάηνξα, πνπ καο δηεγείηαη ε Άλλα Κνκλελή. Σελ ώξα πνπ ε θπξία πεξλνύζε, θάπνηνο ηεο θώλαμε έλαλ νκεξηθό ζηίρν, πνπ κηινύζε γηα ηελ Διέλε ζηελ Σξνία, θη εθείλε θαηάιαβε ην ππνλννύκελν. Γελ ππήξρε θαλείο ιόγνο λα ηεο εμεγήζεη θάπνηνο, πνηαλνύ ήηαλ νη ζηίρνη. ια αλεμαηξέησο ηα αγόξηα θαη ηα θνξίηζηα ήμεξαλ ηνλ κεξν. Η Άλλα Κνκλελή δελ εμεγεί πνηέ ηα ζεκεία ζηα νπνία αλαθέξεηαη ζηνλ κεξν, όινη νη αλαγλώζηεο ηεο ηα γλώξηδαλ. Ακόξθσηνη, δελ ππήξραλ ζην Βπδάληην; Άιια ήηαλ ηα πξνβιήκαηα ηεο βπδαληηλήο γξακκαηείαο. Ήηαλ ηόζν θαινί γλώζηεο ηεο αξραίαο ειιεληθήο γξακκαηείαο ώζηε επεξεάζηεθαλ ζηε δηακόξθσζε ηεο γιώζζαο. Πνιινί ηζηνξηθνί ήζειαλ λα γξάςνπλ ζαλ ηνλ Θνπθπδίδε, δελ ήζειαλ λα γξάςνπλ ζηε γιώζζα πνπ ηνπο ήηαλ πην θπζηθή αιιά ζηελ αξραία. Η κεγάιε ηξαγσδία ησλ βπδαληηλώλ γξακκάησλ ήηαλ ε εμάξηεζή ηεο από ηελ θιαζζηθή γξακκαηεία. ρη γηαηί δελ γλώξηδαλ αξθεηά, αιιά γηαηί γλώξηδαλ πνιύ πεξηζζόηεξα από όζα ήηαλ απαξαίηεηα, γηα ην δηθό ηνπο «δεκηνπξγηθό» θαιό.

Θα ζέιαηε λα δείηε ζην Βπδάληην; Γελ μέξσ αλ πξνζσπηθά ζα ηαίξηαδα ζηελ επνρή ηνπ Βπδαληίνπ. Αλ δνύζα ηόηε, ζθέθηνκαη όηη ζα αλαπαπόκνπλ ζε θάπνην κνλαζηήξη, δώληαο, όπσο πνιινί κνλαρνί δνύζαλ, κηα δσή δηαλννύκελνπ, ρσκέλνο ζηηο ζαπκάζηεο βηβιηνζήθεο πνπ δηέζεηαλ. Γε λνκίδσ πσο ζα ήζεια κηα δσή ζηε βπδαληηλή πνιηηηθή, αιιά, είλαη πνιύ δύζθνιν λα βξεηο κηα πεξίνδν ζηελ παγθόζκηα ηζηνξία ζηελ νπνία ζα ήζειεο λα δήζεηο... ια εμαξηώληαη από ην πνιίηεπκα, ηελ θνηλσλία, ηελ ηάμε ζηελ νπνία γελληέζαη. Θα ήζεια λα δσ ζηε Βξεηαλία ηνπ 18νπ αηώλα αλ είρα γελλεζεί αξηζηνθξάηεο, αιιηώο δε ζα κνπ άξεζε θαζόινπ. Δίλαη πνιύ δύζθνιν λα απαληεζεί ην εξώηεκά ζαο.

Ζ θαηάζηαζε ζηε Βαιθαληθή ζαο αλεζπρεί; Με ελδηαθέξνπλ πνιύ ηα Βαιθάληα, είλαη έλα κέξνο ηνπ θόζκνπ πνπ κε «ζπληξνθεύεη» πνιιά ρξόληα, θη έηζη, θπζηθά, θαη ελδηαθέξνκαη θαη ζιίβνκαη. Γελ γλσξίδσ ηη κπνξεί λα θέξεη ην κέιινλ. Δλα από ηα πξάγκαηα πνπ κε ελνριεί ειαθξώο ζηα γεξαηεηά κνπ, είλαη όηη, ζα ήζεια λα γλσξίζσ ηη ζα ζπκβεί ζε ζπγθεθξηκέλα κέξε ηνπ θόζκνπ θαη θπξίσο ζηα Βαιθάληα ζε κεξηθά ρξόληα. Η Διιάδα ζα πξνρσξήζεη, θαη από ηηο ππόινηπεο Βαιθαληθέο ρώξεο κάιινλ θαη ε Βνπιγαξία. Αιιά γηα ηε Ρνπκαλία θαη ηελ Γηνπγθνζιαβία... λνηώζσ απειπηζκέλνο όηαλ ζθέθηνκαη ην κέιινλ ηνπο... Μήπσο ηα Βαιθάληα πιεξώλνπλ ηελ ηζηνξία ηνπο, ζήκεξα; Καηά θάπνην ηξόπν, λαη. Δίλαη κεγάιν πξόβιεκα λα έρεηο κεγάιε ηζηνξία. Γηόηη, έρεηο πνιύ πεξηζζόηεξεο κλήκεο από όηη κπνξείο λα ζεθώζεηο. Δίλαη κηα ηξαγσδία ζηελ πεξηνρή απηέο νη κλήκεο, δηόηη έρεηο λα λνηαζηείο γηα πάξα πνιιά. Γελ θπινύλ εύθνια ηα πξάγκαηα, ιόγσ ηεο αξραίαο, κε βαζηέο ξίδεο, κλήκεο.

-9-

Πξόζθαηα άλνημε έλαο παγθόζκηνο δηάινγνο θαη ζηε ρώξα ζαο γηα ην θαηά πόζνλ ν Γ' Παγθόζκηνο Πόιεκνο ζα είλαη ζξεζθεπηηθόο. Αλεζπρώ γηα ζπγθεθξηκέλεο ζξεζθείεο, κε αλεζπρνύλ νη εμηξεκηζηέο κνπζνπικάλνη, νη νπνίνη απνηεινύλ έλα πνιύ ξεαιηζηηθό θίλδπλν γηα ηνλ πνιηηηζκό, αιιά ε ζξεζθεία ρξεηάδεηαη. Οη άλζξσπνη ζα λνηώζνπλ επηπρέζηεξνη, ιηγόηεξν ρακέλνη, κε ηε ζξεζθεία ζήκεξα. Σν πξόβιεκα είλαη όηη δελ κπνξνύκε λα έρνπκε κία παγθνζκία ζξεζθεία, θαη νη δηάθνξεο ζξεζθείεο πνηέ δε ζπκπάζεζαλ ηδηαηηέξσο ε κία ηελ άιιε. Η θηιαλζξσπία δελ θαιύπηεη θαη ην γείηνλα ηεο δηπιαλήο πόξηαο, αλ απηόο πξεζβεύεη άιιε ζξεζθεία. Γελ λνκίδσ, δειαδή, όηη ε ζξεζθεία ζα είλαη ε ζσηεξία, αιιά δελ γλσξίδσ θαη ηίπνηε πνπ λα κπνξεί λα είλαη ε ζσηεξία. Με ηνλ πιεζπζκό λα απμάλεηαη, είλαη πνιύ δύζθνιν λα βειηησζνύλ ηα δεδνκέλα ηεο εθπαίδεπζεο, ζε παγθόζκηα θιίκαθα. Απιώο, πνηέ δε ζα ππάξμνπλ αξθεηνί δάζθαινη ζηνλ θόζκν, ηνπιάρηζηνλ κνξθσκέλνη δάζθαινη. Φνβάκαη πσο είκαη απαηζηόδνμνο. Πώο βιέπεηε ηελ Οξζνδνμία κεο ζε απηό ηνλ θύθιν; Έρσ κεγάιν ζεβαζκό γηα ηα ρξηζηηαληθά δόγκαηα, θαη θπξίσο γηα ηελ Οξζνδνμία, δηόηη κόλνλ ε Οξζνδνμία αλαγλσξίδεη πσο ε ζξεζθεία είλαη κπζηήξην. Οη ξσκαηνθαζνιηθνί θη νη πξνηεζηάληεο ζέινπλ λα ηα εμεγήζνπλ όια. Δίλαη άζθνπν λα πηζηεύεηο ζε κία ζξεζθεία, ζεσξώληαο όηη απηή ε ζξεζθεία ζα ζε βνεζήζεη λα ηα θαηαιάβεηο όια. Ο ζθνπόο ηεο ζξεζθείαο είλαη αθξηβώο γηα λα καο βνεζάεη λα θαηαλνήζνπκε ην γεγνλόο όηη δε κπνξνύκε λα ηα εμεγήζνπκε όια. Ννκίδσ πσο ε Οξζνδνμία ζπληεξεί απηό ην πνιύηηκν αίζζεκα ηνπ κπζηεξίνπ. Μα, ρξεηαδόκαζηε ην κπζηήξην; Σν ρξεηαδόκαζηε, ρξεηαδόκαζηε απηήλ ηε γλώζε πνπ ιέεη πσο ζην ζύκπαλ ππάξρνπλ πνιύ πεξηζζόηεξα από απηά πνπ κπνξνύκε λα θαηαλνήζνπκε. Υξεηαδόκαζηε ηελ δηαλνεηηθή κεηξηνθξνζύλε, θη απηή απνπζηάδεη, εηδηθά κεηαμύ ησλ Γπηηθώλ Δθθιεζηαζηηθώλ αλδξώλ.

Απηό είλαη ραξαθηεξηζηηθό ηεο ζρέζεο ησλ νξζνδόμσλ κε ηνπο αγίνπο ηνπο ν ζεβαζκόο ηεο ηαπεηλόηεηαο. Πώο ζρνιηάδεηε ην γεγνλόο όηη αξθεηνί άγηνη αλαθαηεύηεθαλ ζηελ πνιηηηθή ή άζθεζαλ πνιηηηθή; ινη όζνη ζέινπλ λα επεξεάζνπλ άιινπο αλζξώπνπο αζθνύλ πνιηηηθή, θαη είλαη πνιηηηθνί. Πνιηηηθή ζεκαίλεη λα πξνζπαζείο λα νξγαλώζεηο ηελ Πόιηλ κε έλα λέν ηξόπν ζθέςεο. Οη άγηνη είλαη πνιηηηθνί. Πνηέ δελ πίζηεςα όηη κπνξείο λα δηαρσξίζεηο ηελ πίζηε πξνο ηνπο Αγίνπο από ηε δηαλόεζε. Δπηζηξέθσ ζε όζα είπα γηα ηηο εθθιεζίεο. Από ηε ζηηγκή πνπ πξνζπαζείο λα εμεγήζεηο ηα πάληα, θαηαζηξέθεηο νπζηαζηηθά απηό πνπ ζα έπξεπε λα απνηειεί ηελ αλζξώπηλε δηαίζζεζε, απηή πνπ ζπλδέεη ηε δηαλόεζε κε ηνπο αγίνπο θαη ηελ αίζζεζε ηνπ Θενύ. Γηαλόεζε, πνιηηηθή θαη πίζηε ζηα Θεία, ινηπόλ, κπνξνύλ λα βαδίδνπλ καδί; Απνηειεί παξάδεηγκα ε πόιε ζαο, ε Θεζζαινλίθε. Ήηαλ πνιύ θεκηζκέλε γηα ηνπο δηαλνεηέο ηεο, εηδηθά ζηα ύζηεξα βπδαληηλά ρξόληα. Αιιά είρε θαη βνήζεηα από ηνπο ζηξαηησηηθνύο ηεο πνπ, όπσο ν Άγηνο Γεκήηξηνο, πνπ έξρνληαλ λα ηε ζώζνπλ ζηε ζσζηή ζηηγκή. Η πίζηε ζηνπο Αγίνπο ζνπ δίλεη θνπξάγην λα ππεξαζπηζηείο ηελ πόιε από ηηο επηζέζεηο, όπσο έθαλε θη ν Αε Γεκήηξεο.

Πώο βιέπεηε ηηο άιιεο εθθιεζίεο; Η ξσκαηνθαζνιηθή εθθιεζία ήηαλ πάληα θαη πνιηηηθό ίδξπκα, εθηόο από ζξεζθεπηηθό, θαη πάληα ελδηαθεξόηαλ γηα ην λόκν. Πξέπεη λα ζπκόκαζηε πσο, όηαλ ε ξσκατθή απηνθξαηνξία θαηέξξεπζε ζηε Γύζε θαη ήξζαλ ηα βαξβαξηθά βαζίιεηα, νη ξσκαίνη άξρνληεο ράζεθαλ αιιά νη εθθιεζηαζηηθνί άλδξεο παξέκεηλαλ, θη ήηαλ θη νη κόλνη κε ξσκατθή κόξθσζε. Οπόηε, απηνί ρξεζηκνπνηήζεθαλ από ηνπο βάξβαξνπο βαζηιείο γηα λα εθαξκόζνπλ ην λόκν. Δηζη, ε Γπηηθή Δθθιεζία «αλαθαηεύηεθε» κε ην λόκν. Σνλ βιέπεηο ην λόκν ζηε ξσκαηνθαζνιηθή Δθθιεζία: ζέιεη λα είλαη όια λνκηθά θαηνρπξσκέλα. ην Βπδάληην θαη είλαη ελδηαθέξνλ πώο κεηά ηελ ηνπξθηθή θαηάθηεζε ηα ππνζηξώκαηα παξακέλνπλ ε Δθθιεζία ελδηαθέξεηαη κόλνλ γηα ηνλ Καλόλα, ην λόκν ησλ γξαθώλ. Γελ έρεη ηελ επηζπκία λα θαζνξίζεη ηα πάληα. ηηο δπηηθέο Δθθιεζίεο πνπ απνζρίζηεθαλ από ηε ξσκαηνθαζνιηθή, ε αλάγθε ηνπ λόκνπ, ηνπ απόιπηνπ θαζνξηζκνύ, έρεη θιεξνλνκεζεί. Δρεη πνιύ ελδηαθέξνλ λα κειεηήζεη θαλείο θαη κειεηώ εδώ θαη θαηξό ην δηάινγν αλάκεζα ζηελ

-10-

Αγγιηθαληθή Δθθιεζία ηνπ 17νπ αηώλα θαη ηελ Οξζόδνμε. Οη Αγγιηθαλνί ήηαλ ηδηαίηεξα αλάζηαηνη δηόηη δελ κπνξνύζαλ λα θαηαιάβνπλ ηη πίζηεπαλ νη Οξζόδνμνη ζρεηηθά κε ηελ κεηαβνιή ηνπ νίλνπ θαη ηνπ άξηνπ ζε αίκα θαη ζώκα. Οη Οξζόδνμνη έιεγαλ «είλαη κπζηήξην, πνπ δελ κπνξνύκε λα θαηαλνήζνπκε. Πηζηεύνπκε όηη γίλεηαη, αιιά ην πώο δελ ην γλσξίδνπκε». Οη Αγγιηθαλνί όπσο θη νη ξσκαηνθαζνιηθνί ήζειαλ κηα θαζαξή εμήγεζε. Απηή είλαη ε ηππηθή δηαθνξά ησλ Δθθιεζηώλ θαη γη'απηό αθξηβώο αγαπώ ηνπο Οξζνδόμνπο. Ση γλώκε έρεηε γηα ηνπο λενέιιελεο; Τπάξρεη αθόκε δσληαλή ζην ιαό απηή ε γξήγνξε θαηαλόεζε ησλ πξαγκάησλ θαη ησλ θαηαζηάζεσλ. Τπάξρεη έληνλε επίζεο, ε άιιε πνηόηεηα ησλ Βπδαληηλώλ: ε δσεξή πεξηέξγεηα. Καη νη λενέιιελεο έρνπλ, όπσο είραλ θη νη Βπδαληηλνί, αληίιεςε ηεο ζεκαζίαο ηνπο ζηελ ηζηνξία ηνπ πνιηηηζκνύ. Οια απηά δείρλνπλ κία ηζηνξηθή ελόηεηα, άιισζηε θαλείο ιαόο δελ δηαηεξεί όια ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ απείξαρηα. Πνιιά εμαξηώληαη από ηε γιώζζα, πνπ είλαη ν θαιύηεξνο ηξόπνο ζπληήξεζεο ηεο παξάδνζεο. Η γξακκαηεία ηνπ Βπδαληίνπ πιεγώζεθε από ηε ζρέζε ηεο κε ηελ αξραία γξακκαηεία. Δπηπρώο, νη λενέιιελεο έρνπλ ηε δεκνηηθή πνπ επέηξεςε ζηελ λενειιεληθή γξακκαηεία λα πξνρσξήζεη, λα εμειηρζεί κ' έλαλ ηξόπν πνπ νη βπδαληηλνί δελ θαηάθεξαλ, κε εμαίξεζε ηελ θξεηηθή ινγνηερλία θαη ην Γηγελή. Σα κεγάια βπδαληηλά αξηζηνπξγήκαηα ήηαλ κάιινλ ιατθά. ...Βόιηα ζηνλ Κήπν θαη Ηζηνξίεο Πνίεζεο** Πξσηνγλώξηζα ην εθέξε όηαλ ήκνπλ ζηελ Διιάδα, ακέζσο κεηά ηνλ πόιεκν. ηαλ ήξζε πξεζβεπηήο ζην Λνλδίλν, ηνλ έβιεπα πνιύ ζπρλά. Δθείλε ηελ επνρή, πεξλνύζα πνιύ θαηξό ζε έλα λεζί ζηε Γπηηθή Αθηή ηεο θσηίαο, κε πνιύ καιαθό θιίκα ιόγσ ηνπ Ρεύκαηνο ηνπ Κόιπνπ. Μηα αιέα κε θνηληθηέο νδεγνύζε ζην ζπίηη κνπ. Ήξζε θη έκεηλε καδί κε ηε γπλαίθα ηνπ. Ο θαηξόο ήηαλ ππέξνρνο, όπσο ζπκβαίλεη ζπρλά εθεί, θαη κνπ είπε «Δίλαη πην όκνξθα θη από ηα ειιεληθά λεζηά» θάηη πνιύ επγεληθό εθ κέξνπο ηνπ. Δίρακε ηαθηηθή αιιεινγξαθία κέρξη ην ζάλαηό ηνπ... ηαλ έθπγε από ην Λνλδίλν γηα ηελ Αζήλα, κνπ ράξηζε ηελ θάβα ηνπ, κηα θάβα απνηεινύκελε απνθιεηζηηθά από νύδν θαη ξεηζίλα. Αθόκε δελ έρσ πηεη όιν ην νύδν, έρσ... Δίρε πεη όηη 'Οη Κέιηεο είλαη νη ξσκηνί ηνπ Βνξξά', λαη, ην δηαζθέδαδε λα θάλεη ηέηνηα ζρόιηα. Αλ θη εδώ έρεη αξθεηό δίθαην... Ο Καβάθεο είλαη από ηνπο κεγαιύηεξνπο πνηεηέο ηνπ θόζκνπ, θαη κάιηζηα πξσηόηππνο... Δθείλνλ πνπ δε κπνξώ λα δηαβάζσ είλαη ν Καδαληδάθεο, ηνλ γλώξηδα πξνζσπηθά, αιιά δελ κπνξώ λα ηνλ δηαβάζσ, πνηέ δε κνπ άξεζε γηα λα είκαη εηιηθξηλήο. Μ' αξέζεη ν Διύηεο θαη πόηε πόηε βξίζθσ θάηη ζεκαληηθό ζην ηθειηαλό. Σνπο λεώηεξνπο δελ ηνπο γλσξίδσ, ζηακάηεζα λα παξαθνινπζώ, θη όπσο μέξεηε αλήθσ ζε κηα πνιύ παιηά γεληά. ΤΠΟΖΜΔΗΩΔΗ * Οη βπδαληηλνί αγηνγξάθνη δε καο είλαη γλσζηνί, δηόηη ν δεκηνπξγόο ηνπ λανύ ζεσξνύληαλ ν ρνξεγόο, εθείλνο πνπ έδηλε ηα ρξήκαηα θαη βεβαίσο είρε άπνςε επί ηνπ ζπλόινπ. ε ειάρηζηεο πεξηπηώζεηο γλσξίδνπκε ην όλνκα ελόο αγηνγξάθνπ ή αξρηηέθηνλα, ζηνπο έληεθα αηώλεο ηνπ Βπδαληίνπ, αιιά ζρεδόλ πάληα καο είλαη γλσζηό ην όλνκα ηνπ ρνξεγνύ. ** Ο ζεξ ηήβελ καο μελάγεζε ζηνλ θήπν ηνπ ζπηηηνύ ηνπ, κεηά ηε ζπλέληεπμε, κηιώληαο ειεύζεξα, γηα ηνπο αγαπεκέλνπο Διιελεο θίινπο ηνπ. Η θνπβέληα ήηαλ ζρεδόλ νιόθιεξε «off the record», εθηόο ησλ απνζπαζκάησλ πνπ δεκνζηεύνληαη εδώ, ηα νπνία ελ γλώζεη ηνπ εηπώζεθαλ «on camera», θαζώο καο έδεηρλε ην αξραηόηεξν δέληξν ηνπ θήπνπ ηνπ. http://infognomonpolitics.blogspot.gr/2013/01/sir-steven-runciman.html

Δηθόλεο από http://www.agiazoni.gr/article.php?id=33181659917529212873

-11-

2 . Runciman: Δπηπρώο ππάξρε η ε Οξζόδνμε Δθθιεζία Η ηειεπηαία ζπλέληεπμε ηνπ sir Steven Runciman. Από ηελ "Καζεκεξηλή".

Δπηπρώο, ππάξρεη ε Οξζόδνμε Δθθιεζία Πξνδεκνζίεπζε ηεο ηειεπηαίαο ζπλέληεπμεο ηνπ βπδαληηλνιόγνπ ζεξηίβελ Ράλζηκαλ, πνπ κηιάεη γηα ην Βπδάληην θαη ηνλ ζύγρξνλν θόζκν «Υαίξνκαη κε ηε ζθέςε όηη ζηα επόκελα 100 ρξόληα ε Οξζνδνμία ζα είλαη ε κόλε ηζηνξηθή Δθθιεζία πνπ ζα πθίζηαηαη. Η Αγγιηθαληθή Δθθιεζία είλαη ζε πνιύ θαθά ράιηα. Η Ρσκαηνθαζνιηθή ράλεη ζπλερώο έδαθνο»... Απνςε πνπ εθθξάδεη ν θνξπθαίνο βπδαληηλνιόγνο ζεξ ηίβελ Ράλζηκαλ, ζε ζπλέληεπμεπνπ παξερώξεζε ιίγν πξηλ από ην ζάλαηό ηνπ ζην πεξηνδηθό «Πεκπηνπζία» θαη ηελ νπνία πξνδεκνζηεύεη ζήκεξα ε «Καζεκεξηλή». Ο Ράλζηκαλ, πνπ επηζθέθζεθε ηελ Αζσληθή Πνιηηεία γηα πξώηε θνξά ην 1936, νκηιεί γηα ην Βπδάληην, ηελ Οξζνδνμία, ην Άγην ξνο. «Πνιύ ακθηβάιισ αλ ζα έρνπκε πνηέ ελσκέλε ηελ Δπξώπε ή όιν ηνλ θόζκν. Πηζηεύσ, όκσο, όηη ζην πξόβιεκα ηεο ελόηεηαο ησλ ιαώλ, ε Οξζνδνμία πξνζθέξεη κηα άξηζηε επίιπζε επεηδή, θαη' αξράο, δελ πξνβάιιεη ηνλ εζληθηζκό», ηνλίδεη κεηαμύ άιισλ ν 97εηήο Βξεηαλόο, ν νπνίνο πξνζθάησο αλαβαπηίζζεθε επηζθεθζείο ηε Μνλή Βαηνπαηδίνπ.

Πόηε πξσηνήιζαηε ζην Αγηνλ Οξνο;

Σν 1936 έηπρε λα ηαμηδεύσ κε έλα θαξάβη πξνο ηελ Καβάια ην νπνίν πιεζίαζε θάπνηα αθηή ηνπ Αζσ. Οη κνλαρνί καο πξνζέγγηζαλ κε βάξθεο κε ζθνπό λα καο βνεζήζνπλ. Θα κπνξνύζα λα είρα θαηεβεί ζηελ παξαιία, αιιά ν θαξαβνθύξεο επέκελε όηη νθείιακε λα ζπλερίζνπκε ηελ πνξεία καο πξνο ηελ Καβάια θαη έηζη κε εκπόδηζε. Θύκσζα πάξα πνιύ καδί ηνπ θαη ηνπ αληηκίιεζα κε ηέιεηα ειιεληθά. ηαλ ζπκώλσ, μέξεηε, κηιάσ αιάλζαζηα ηα ειιεληθά... Σν 1952 έθαλα ηελ πξώηε κνπ επίζθεςε ζην ξνο ε νπνία ήηαλ πνιύ ζύληνκε. Αθνινύζεζε κηα δεύηεξε, ζηελ ίδηα δεθαεηία, όκσο ζηελνρσξηόκνπλα επεηδή όια θαηλόληνπζαλ ζε κηα θαηάζηαζε παξαθκήο. Αξγόηεξα, ήηαλ ζαπκάζην ην λα μαλαέιζσ εδώ βιέπνληαο ηε δσληαλή αλαγέλλεζε· είλαη πιένλ γηα κέλα κεγάιε ραξά θαη ηθαλνπνίεζε λα είκαη εδώ, δηόηη ην γεγνλόο απηό απνθαζηζηά ηελ εκπηζηνζύλε ζηε ζενθηιή

αλζξώπηλε θύζε.

Πνην αθξηβώο ππήξμε ην θίλεηξό ζαο πνπ ζαο ώζεζε λα αζρνιεζείηε ζε όιε ζαο ζρεδόλ ηε δσή ζρεηηθά κε ηε κειέηε ηνπ βπδαληηλνύ πνιηηηζκνύ;

Αλάκεηθηνη ιόγνη κε παξαθίλεζαλ. ηαλ ήκνπλ 7-8 ρξόλσλ, άξρηζα λα καζαίλσ αξραία ειιεληθά δηόηη κνπ άξεζε ε Κιαζηθή ειιεληθή γιώζζα. Σαπηνρξόλσο θαηαγνεηεπόκνπλα από ηε Μεζαησληθή Δπνρή θαη θαλείο, ζρεδόλ, δελ ελδηαθεξόηαλ ζρεηηθά κε ηε Μεζαησληθή Διιάδα. Έηζη, απεθάζηζα λα έρσ σο θύξηό κνπ ελδηαθέξνλ ηνλ Μεζαησληθό Διιεληζκό. Η Διιάδα θαη νη γεηηνληθέο βαιθαληθέο ρώξεο, θαζώο θαη νη ηαπξνθνξίεο, νη νπνίεο ππήξμαλ νιόηεια θαηαζηξεπηηθέο, κε απνηέιεζκα ηνλ όιεζξν ηνπ Αλαηνιηθνύ Ρσκατθνύ θξάηνπο θαη ηελ ππνδνύισζε ηνπ Αλαηνιηθνύ Υξηζηηαληζκνύ.

Δίραηε γλσξίζεη θάπνην πξόζσπν πνπ ζαο βνήζεζε λα εηδηθεπηείηε ζηηο βπδαληηλέο ζπνπδέο;

ηαλ άξρηζα ηηο ζπνπδέο κνπ, θνξπθαίνο βπδαληηλνιόγνο ήηαλ ν θαζεγεηήο δξ Bury, αθαδεκατθόο, πνπ πξηλ αζρνιήζεθε κε ηελ Κιαζηθή Διιάδα θαη θαηόπηλ αζρνιήζεθε κε ην Βπδάληην. κσο ήηαλ κνλαρηθόο άλζξσπνο θαη δελ επηζπκνύζε λα έρεη θνηηεηέο. Δπίζεο, δελ ηνπ άξεζε πνπ ππνρξεώζεθε λα κε θάλεη καζεηή ηνπ. Γπζθνιεπόκνπλα πνιύ λα ηνλ ζπλαληήζσ. Σνλ πξσηνγλώξηζα ζην γξαθείν ηνπ ζην Cambridge· ήηαλ ν πιένλ δηάζεκνο θαζεγεηήο ηεο Ιζηνξίαο εθεί θαη πξνζπάζεζε λα κε απνζαξξύλεη πνιύ. ην ηέινο κνπ είπε όηη ζα έραλα ηνλ θαηξό κνπ κειεηώληαο ηελ Αλαηνιηθή Δπξώπε θαη ηνπο κεζαησληθνύο ρξόλνπο, εθηόο εάλ ήμεξα ζιαβνληθέο γιώζζεο. Δγώ έηπρε λα γλσξίδσ από κόλνο κνπ ξσζηθά. Σειηθά, αλαγθάζηεθε λα κε δερζεί. Παξόιν ηνύην, δελ ήηαλ πάληνηε εύθνιν λα ηνλ πξνζεγγίδσ. Λόγσ γήξαηνο θαη αζζεληθόηεηαο απνπζίαδε από ην γξαθείν ηνπ. Γη' απηό ηνπ έζηειλα γξαπηέο

-12-

ζεκεηώζεηο θαη απνξίεο ζην ζπίηη ηνπ νη νπνίεο όκσο νπδέπνηε έθζαζαλ ζηα ρέξηα ηνπ. Αξγόηεξα, θάπνηνο κνπ αλέθεξε όηη θαη ε θ. Bury πίζηεπε πσο ν θ. Bury δελ ζα έπξεπε λα ελνριείηαη κε ηέηνηα πξάγκαηα, θαη σο εθ ηνύηνπ θαηέζηξεθε ό,ηη ηνπ έδηδα. πλ ησ ρξόλσ, αλαθάιπςα όηη θάζε πξσί έθαλε πεξίπαην γύξσ από ην Cambridge θαη παξαθύιαγα λα πεξάζεη· κάιηζηα, ηνπ άξεζε λα έρεη θάπνην ζπλνδό ζηε βόιηα ηνπ. Σνλ ζπλόδεπα θξαηώληαο έλα ηεηξάδην θαη ξσηώληαο ηνλ ηα ζρεηηθά. Καη πξαγκαηηθά είρε κεγάιε γλώζε θαη εύζηξνθν λνπ. Γελ ρξεηαδόηαλ ζρεδόλ πνηέ λα αλαηξέμεη ζηα θείκελα θαη ηηο κειέηεο, δηόηη πάληνηε γλώξηδε ηη λα απαληήζεη. ε πεξίπησζε πνπ δελ ζπκόηαλ ή αγλννύζε θάηη, κνπ έζηειλε κεηά από ιίγν ηελ επηζηεκνληθή ηνπ απάληεζε. Γπζηπρώο, όκσο, ππήξμε ν πξώηνο θαη κνλαδηθόο κνπ δηδάζθαινο. Όζηεξα από θάπνην ρξνληθό δηάζηεκα αξξώζηεζα εγώ θαη άθεζα ην Cambridge. ηαλ ύζηεξα επέζηξεςα, είρε πεζάλεη. Από θεη θαη πέξα έπξεπε κόλνο κνπ λα πξνρσξήζσ ζην όιν ζέκα.

ήκεξα, ν κέζνο Δπξσπαίνο ηη γλσξίδεη γηα ην

Βπδάληην;

Ο κέζνο Δπξσπαίνο αξρίδεη λα καζαίλεη πεξηζζόηεξν γη' απηό, αθνύ ππάξρνπλ ζήκεξα πνιινί βπδαληηλνιόγνη. ηε Βξεηαλία, θάζε ρξόλν δηνξγαλώλνπκε βπδαληηλό ζπλέδξην κε κεγάιε ζπκκεηνρή ελδηαθεξνκέλσλ. Δπίζεο, ζηα παλεπηζηήκηά καο νη θνηηεηέο επηδεηθλύνπλ απμαλόκελν ελδηαθέξνλ. Καη ζηελ επξσπατθή ήπεηξν, ζηε Γαιιία θαη ηε Γεξκαλία, ππήξραλ πάληνηε ζρνιέο πεξί Βπδαληίνπ, νη νπνίεο ήηαλ κάιινλ πεξηνξηζκέλεο, αιιά έρσ ηελ πεπνίζεζε όηη θαη εθεί επίζεο ην ελδηαθέξνλ απμάλεηαη. ηελ Ακεξηθή, δε, ππάξρεη έλα Ίδξπκα Δξεπλώλ πνπ είλαη πνιύ «πξνηθηζκέλν», ζηελ Οπάζηγθηνλ DC, ζην Dumbarton Oaks. Σν ηλζηηηνύην απηό ηδξύζεθε από κία εθαηνκκπξηνύρν Ακεξηθαλίδα, ε νπνία ήηαλ «εξσηεπκέλε» θπξηνιεθηηθά κε ην λαό ηεο Αγίαο νθίαο ζηελ Κσλζηαληηλνύπνιε. ηαλ ηελ πξσηνγλώξηζα ήηαλ ζύδπγνο θάπνηνπ Ακεξηθαλνύ πξέζβε. Αξγόηεξα ζπλαληεζήθακε ζην Λνλδίλν όηαλ απηή γεπκάηηζε κε ηνπο γνλείο κνπ. Με ξώηεζε πνην ήηαλ ην επάγγεικά κνπ θαη ηεο απάληεζα, βπδαληηλνιόγνο. Καη ηόηε κνπ είπε όηη απηό ήηαλ ην πξάγκα πνπ πνιύ ηελ ελδηέθεξε θαη ζρεδίαδε λα ηδξύζεη απηό ην ίδξπκα ζην Dumbarton Oaks. Γη' απηά όια αηζζάλνκαη όηη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο καθξάο δσήο κνπ έβιεπα ην Βπδάληην λα ζεσξείηαη ζαλ θάηη ζθνηεηλό θαη ζρεδόλ άγλσζην ζέκα, ελώ ζήκεξα έρνληαο πνιινύο καζεηέο, έρσ ηελ πεπνίζεζε όηη ζα γίλεη όιν θαη πην γλσζηό.

Πώο νη δηάθνξνη άλζξσπνη ζηελ Δπξώπε θαη ηελ Ακεξηθή ζεσξνύλ ηνλ βπδαληηλό πνιηηηζκό;

Πξνο ην παξόλ, ν πνιηηηζκόο απηόο δελ έρεη πάξα πνιύ δηεηζδύζεη ζηε ζπλείδεζή ηνπο. κσο, ηώξα, ζε δηάθνξα παλεπηζηήκηα δελ είλαη πιένλ θάπνην ζέκα πνπ αγλνείηαη ή πεξηθξνλείηαη. Αληηζέησο, είλαη θάηη πνπ ζπλερώο αλαπηύζζεηαη δσεξά, ελώ ζηα ρξόληα κνπ ήηαλ ζρεδόλ άγλσζην. Η δηαπίζησζε απηή κε επραξηζηεί θαη κε ελζαξξύλεη γηα ην κέιινλ.

Πώο αηζζάλνληαη νη άλζξσπνη ηεο δπηηθήο αληηιήςεσο ζε αλαθνξά κε ην Αγηνλ Όξνο; Πώο ην βιέπνπλ;

Μνπ θαίλεηαη όηη είλαη γη' απηνύο έλαο αηληγκαηώδεο ηόπνο θαη αζθαιώο νη γπλαίθεο δελ θαηαιαβαίλνπλ ζρεδόλ ηίπνηα γηα ην Αγηνλ ξνο. Φπζηθά, νη επηζθέπηεο πνπ έξρνληαη εδώ επηζηξέθνπλ ελζνπζηαζκέλνη θαη έρεηε πιένλ ζαπκαζηή ηνλ πξίγθηπα Κάξνιν, πνπ πνιύ επηζπκεί θαη επραξηζηείηαη όηαλ παξακέλεη θνληά ζαο.

Γη' απηό πξόζθαηα έκεηλε ζην Βαηνπαίδη γηα ηξεηο λύρηεο.

Ναη, πξνζπνηήζεθε όηη είρε απνθιεηζηεί από θαθνθαηξία ζην ξνο. Αιιά ηα πξάγκαηα ήηαλ πνιύ δηαθνξεηηθά. Δίρε πεη ζηνπο αλζξώπνπο ηνπ γηνη πνπ ηνλ κεηέθεξε όηη έπξεπε λα πάλε ζηε Θάζν λα πεξηκέλνπλ, δηόηη εδώ είρε δήζελ μεζπάζεη κεγάιε θαθνθαηξία. Καη πξάγκαηη πέξαζε ππέξνρα.

Βίληεν Μέγεζνο: 202KbΓηάξθεηα: 59δεπη. O Ράλζηκαλ δελ είλαη ν πξώηνο αιιά θαη

νύηε ν ηειεπηαίνο παηδεπκέλνο αιινδαπόο πνπ ηηκά ηελ Οξζνδνμία θαη ηνλ κνλαρηζκό ηνπ Αγίνπ ξνπο

-13-

Ση πηζηεύεηε ζρεηηθά κε ηελ παξνπζία ηεο Οξζνδνμίαο ζηε ζύγρξνλε Δπξώπε;

Μεξηθέο θνξέο -ηη λα πσ- αηζζάλνκαη πνιύ απνγνεηεπκέλνο από ηηο άιιεο Δθθιεζίεο ηεο Γύζεσο. Οκσο ραίξνκαη κε ηε ζθέςε όηη ζηα επόκελα 100 ρξόληα ε Οξζνδνμία ζα είλαη ε κόλε ηζηνξηθή Δθθιεζία πνπ ζα πθίζηαηαη. Η Αγγιηθαληθή Δθθιεζία είλαη ζε πνιύ θαθά ράιηα. Η Ρσκαηνθαζνιηθή Δθθιεζία ράλεη ζπλερώο έδαθνο. Αιιά επηπρώο ππάξρεη ε Οξζόδνμε Δθθιεζία. Μνπ θάλεη κεγάιε εληύπσζε ν απμαλόκελνο αξηζκόο απηώλ πνπ αζπάδνληαη ηελ Οξζνδνμία θαη κάιηζηα ζηε Βξεηαλία. Πηζηεύσ όηη πξνζθέξεη ηελ πξαγκαηηθή πλεπκαηηθόηεηα πνπ νη άιιεο εθθιεζίεο δελ κπνξνύλ πιένλ λα κεηαδώζνπλ. ια απηά κε νδεγνύλ ζην ζπκπέξαζκα όηη ε Οξζνδνμία ζα δηαηεξεζεί ζε αληίζεζε κε ηηο άιιεο.

Ση πηζηεύεηε όηη ε Οξζνδνμία ζα κπνξνύζε λα πξνζθέξεη ζε κηα ελσκέλε Δπξώπε θαη γεληθά ζε όιν ηνλ θόζκν;

Να ζαο πσ· πνιύ ακθηβάιισ όηη ζα έρνπκε πνηέ ελσκέλε ηελ Δπξώπε ή όιν ηνλ θόζκν. Πηζηεύσ όκσο όηη ζην πξόβιεκα ηεο ελόηεηαο ησλ ιαώλ ε Οξζνδνμία πξνζθέξεη κηα άξηζηε επίιπζε, επεηδή, θαη' αξράο, δελ πξνβάιιεη ηνλ εζληθηζκό θαζόινπ. Αιιά θαη δηόηη δίδνληαη από απηήλ επξύηεξεο θαη πην ειεύζεξεο απόςεηο ζε ζύγθξηζε κε ηε Ρσκαηνθαζνιηθή Δθθιεζία. ια απηά κε γεκίδνπλ κε ηελ πεπνίζεζε όηη ε Οξζνδνμία έρεη κπξνζηά ηεο έλα βέβαην θαη πνιύ θαιό κέιινλ.

Πνηα βπδαληηλή θπζηνγλσκία ζαπκάδεηε πεξηζζόηεξν θαη γηαηί;

Απηή είλαη κηα πνιύ δύζθνιε εξώηεζε... κε ελδηαθέξνπλ ηόζν πνιιέο πξνζσπηθόηεηεο. Θαπκάδσ όκσο πεξηζζόηεξν κεξηθνύο ζξεζθεπηηθνύο άλδξεο. Γεληθά, νη κε πλεπκαηηθνί αιιά ζεκαληηθνί άλζξσπνη ηνπ Βπδαληίνπ δελ είλαη, ελ πνιινίο γηα κέλα άμηνη ζαπκαζκνύ· κεξηθνί από απηνύο βεβαίσο πξαγκαηηθά πξνζέθεξαλ. Ννκίδσ όκσο όηη πνιιά πλεπκαηηθά αλαζηήκαηα είλαη πεξηζζόηεξν ζαπκαζηά. Έρνπλ πξνζθέξεη πάξα πνιιά πξάγκαηα θαη ππεξεζίεο ζηνλ επξσπατθό πνιηηηζκό.

ηε Μνλή Βαηνπαηδίνπ, ν επηθαλήο άγηνο θαη κέγαο ππέξκαρνο ηεο Οξζνδνμίαο Γξεγόξηνο ν Παιακάο μεθίλεζε σο κνλαρόο, παξακέλνληαο εδώ γηα ηξία ρξόληα. Ζ Δθθιεζία θαη ηδηαίηεξα νη Αγηνξείηεο ηνλ ζαπκάδνπλ πνιύ θαη ηνλ ηηκνύλ εμόρσο. Ση ιέεη ε Γύζε γη' απηόλ;

Να ζαο πσ. Τπάξρεη αθόκα πξνθαηάιεςε θαηά ησλ Παιακηηώλ, απηώλ πνπ δέρνληαη ηε ζενινγία ηνπ. Γηα κέλα πξνζσπηθά ηα δόγκαηά ηνπ κε αλαπαύνπλ παξά πνπ άιινη αληηηίζεληαη.

Θα ππνζηεξίδαηε ηελ ηδέα ηνύ λα επαλαιεηηνπξγήζεη ε Αγία νθία ζηελ Πόιε σο ηόπνο νξζνδόμνπ ιαηξείαο;

Πνιύ ζα κνπ άξεζε απηό, αιιά ακθηβάιισ εάλ θάηη ηέηνην ζα κπνξνύζε λα ζπκβεί. Πάλησο, ζα κε ραξνπνηνύζε πνιύ.

Πνηα πηζηεύεηε όηη είλαη ε πεκπηνπζία ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο δηα κέζνπ ηεο καθξαίσλεο ηζηνξίαο ηεο;

Ννκίδσ όηη ζα πξέπεη λα δώζσ κηα απάληεζε πνπ ζα πάξεη πνιύ ρξόλν. Δλ νιίγνηο, νη Βπδαληηλνί δηαηεξνύζαλ πάληνηε -αλ θαη ζε νξηζκέλεο πεξηζηάζεηο δελ ην πέηπραλ εμ νινθιήξνπ- έλα πλεπκαηηθό επίπεδν πςειήο ζηάζκεο θαη θξνλώ όηη απηό είλαη κάιινλ ε πεκπηνπζία, ην πην ζεκαληηθό ζηνηρείν ηνπο. Καη ζα ηόληδα όηη είλαη έλα επξύ θαη ειεύζεξν ζξεζθεπηηθό επίπεδν. Γηα παξάδεηγκα, νη βπδαληηλέο ηεξαπνζηνιέο ζηελ Δπξώπε ελεζάξξπλαλ ηελ έθδνζε ηεξώλ θεηκέλσλ ζηε γιώζζα ησλ λενεηζαρζέλησλ ρξηζηηαλώλ. Κάηη ηέηνην ε Ρώκε πνηέ δελ ζα έπξαηηε. Απηό είλαη έλα πξάγκα, αλάκεζα ζε άιια πνπ πνιύ ζαπκάδσ ζηνπο Βπδαληηλνύο.

Πηζηεύνπκε όηη ην Αγηνλ Όξνο απνηειεί ηε ζπλέρεηα απηήο γεληθά ηεο βπδαληηλήο παξαδόζεσο.

Αζθαιώο.

... Καη αηζζαλόκαζηε κεγάιε επθνξία ζρεηηθά κε ηελ πξόνδν ηνπ ζύγρξνλνπ αγηνξείηηθνπ κνλαρηζκνύ.

-14-

Οπσζδήπνηε ε «αλαγέλλεζε» απηνύ ηνπ ηεξνύ ρώξνπ δηθαηώλεη ηηο ειπίδεο πνιιώλ από εκάο. Δδώ ληώζεη θαλείο ηη πξαγκαηηθά ζήκαηλε ε Οξζνδνμία γηα ηνπο βπδαληηλνύο εγεκόλεο θαη ην ιαό ηεο. λησο, εδώ πθίζηαηαη κηα αλαγέλλεζε.

Μεξηθνί ηζρπξίδνληαη -θαη ζέιακε, ζεξ Ράλζηκαλ, ηε δηθή ζαο άπνςε σο εηδηθνύ- όηη ε Αξραία Διιάδα ήηαλ πνιύ έλδνμε θαη έλαο ππέξνρνο πνιηηηζκόο, πξάγκα αλακθηζβήηεην, ελώ ν βπδαληηλόο πνιηηηζκόο ππήξμε κηα ζθνηεηλή πεξίνδνο ηνπ Μεζαίσλνο πνπ ηνπο απσζεί. Πέζηε καο θάηη ζρεηηθά κε απηό.

Πάληνηε δηακαξηύξνκαη ελαληίνλ ηεο ζέζεσο απηήο! ην Βπδάληην ππήξρε πςειό ήζνο! ρεηηθά δε κε ηε βπδαληηλή ηέρλε δελ ππήξμε ζρεδόλ πνηέ ζσζηή εθηίκεζή ηεο. Δγώ, πξνζσπηθά, πηζηεύσ όηη νξηζκέλα βπδαληηλά ςεθηδσηά είλαη πνιύ πην ππέξνρα από όια ηα αξραία αγάικαηα ηεο θιαζηθήο επνρήο. Έρεη γίλεη πνιύο ζόξπβνο πεξί ησλ Διγηλείσλ καξκάξσλ. Γελ κνπ πξνθαινύλ πνιύ ζαπκαζκό· ζα πξνηηκνύζα πην παιαηά έξγα ηέρλεο, όπσο π.ρ. νη «Κόξεο». Γελ ζα επηζπκνύζα πνηέ κνπ λα είρα αγάικαηα ξεαιηζηηθνύ ηύπνπ, εληειώο «αλζξώπηλα». Θα κε ζπλάξπαδε εάλ είραλ κηα πλεπκαηηθή δηάζηαζε, όπσο νη ηόζν εθθξαζηηθέο «εμπξεζηνληζηηθέο» βπδαληηλέο δεκηνπξγίεο πνπ είλαη κνλαδηθέο θαη ζρεδόλ αλεπαλάιεπηεο. Κάηη ην νπνίν ζπλέβε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο κνπ είλαη ε εθηίκεζε ησλ δηαθόξσλ βπδαληηλώλ ηερλώλ θαη ε κείσζε ηεο απνθιεηζηηθήο ζπγθεληξώζεσο ζηελ ηέρλε ηνπ Υξπζνύ Αηώλνο ηεο Αζήλαο.

αο επραξηζηνύκε πνιύ γηα ηελ επγεληθή ζαο δηάζεζε λα κηιήζεηε καδί καο θαη ειπίδνπκε όηη ε Θεία Πξόλνηα ζα ζαο ραξίζεη κεξηθά αθόκα ρξόληα γηα λα κπνξέζεηε λα κεηαδώζεηε ζε όζνπο αθνινπζνύλ ηα βήκαηά ζαο, νη νπνίνη κε ηε ζεηξά ηνπο ζα απνδείμνπλ όηη ην Βπδάληην είλαη δσή θαη ε θαξδηά ηνπ ήηαλ, είλαη θαη ζα είλαη, ε Οξζνδνμία.

Ναη. Βεβαίσο, είκαη ήδε 97 εηώλ θαη δελ γλσξίδσ εάλ κπνξώ λα πξνζθέξσ θάηη άιιν αθόκε. Πάλησο, αλαδσνγνλήζεθα κε απηήλ ηελ επίζθεςή κνπ ζην Άγην ξνο.

Πξηλ ηειεηώζνπκε, κηα ηειεπηαία εξώηεζε, πώο ζαο θάλεθε ε Βαηνπαηδηλή ρνξσδία;

Μνπ άξεζε ην ςάιζηκό ηνπο. Σε δηαθξίλεη ε απνπζία ηεο εθνζκηθεπκέλεο κνπζηθήο θαη κνπ δεκηνπξγεί κηα ππεξβαηηθή πνηόηεηα, ε νπνία πξέπεη λα ππάξρεη ζηε βπδαληηλή κνπζηθή.

http://www.apologitis.com/gr/ancient/Runciman.htm

-15-

3. “Μίια ξσκέτθα” εβ. Μεηξνπνιίηνπ Ναππάθηνπ θαη Αγίνπ Βιαζίνπ Ηεξνζένπ

Σειεπηαία δηάβαζα έλα βηβιίν γξακκέλν από ηνλ Γηώξγν Βαιέηα κε ηίηιν “ηεο Ρσκηνζύλεο” θαη ζα ήζεια λα παξνπζηάζσ κε ζπληνκία ην πξώην ηνπ θείκελν κε ηίηιν “ε αλάζηαζε ηεο ξσκενζύλεο”, πνπ γξάθεθε πξηλ πνιιά ρξόληα θαη ην νπνίν είλαη ραξαθηεξηζηηθό θαη θαζνξηζηηθό ηνπ όινπ "πλεύκαηνο" ηνπ ζπγγξαθέα.

ΤΜΠΟΗΟ ΑΗΓΑΗΟΤ ΣΖ ΑΜΟ. ΓΗΩΡΓΟ ΒΑΛΔΣΑ, ΓΗΑΝΝΖ ΡΗΣΟ (27/08/1978)

Λίγα ιόγηα θαη' αξράο γηα ηνλ Γηώξγν Βαιέηα. Γελλεκέλνο ζηελ Μπηηιήλε, ζπνύδαζε θηινινγία, εξγάζζεθε

ζηελ Δζληθή Βηβιηνζήθε θαη ππήξμε ζπλεξγάηεο ζε δηάθνξεο εγθπθινπαίδεηεο, δηνξίζζεθε θαζεγεηήο ζηα Γπκλάζηα, ζπκκεηείρε ζηνπο αγώλεο ηνπ ιανύ θαηά ηελ θαηνρή, ζηελ εζληθή αληίζηαζε θαη κεηά από απηήλ, εμνξίζηεθε ζηελ Δι Σάκπα θαη ζηα μεξνλήζηα ηξεηο πεξηόδνπο, απνιύζεθε από ηελ ππεξεζία ηνπ. Δπηκειήζεθε ηελ έθδνζε δηαθόξσλ θεηκέλσλ ησλ κεγάισλ ινγνηερλώλ, έγξαςε, κεηέθξαζε θείκελα θαη σο αξηζηεξόο ππήξμε ζπλεξγάηεο ηνπ Κέληξνπ Μαξμηζηηθώλ Δξεπλώλ.

ην θείκελν πνπ ζα ζρνιηάζσ κε ζπληνκία κε ηίηιν “ε αλάζηαζε ηεο Ρσκηνζύλεο” εξκελεύεη ηνλ όξν θαη ηα γλσξίζκαηα απηνύ πνπ θαινύκε ξσκενζύλε κέζα από ηνπο αγώλεο ηνπ ιανύ, αιιά θαη ηα θείκελα δηαθόξσλ αλζξώπσλ ησλ γξακκάησλ θαη ησλ ινγνηερλώλ.

α. Οξηζκόο ηεο Ρσκενζύλεο ε έλα ζεκείν ηνπ θεηκέλνπ ηνπ θάλεη ιόγν γηα ηνλ όξν Ρσκαλία. Γξάθεη: “Σν Βπδάληην, απ' ην νπνίν βγήθε ν

λένο ειιεληζκόο ιεγόηαλ Ρσκαλία θαη νη θάηνηθνί ηνπ Ρσκαίνη”. Αλαθέξεη κηα θξάζε από ην “Υξνληθό ηνπ Μσξέσο”: “Σξία πξάκαηα εράιαζαλ ηε Ρσκαλίαλ όιελ ν θόβνο, ε θηιαξγπξηά θαη ε θελή ειπίδα”. Δπίζεο, παξαζέηεη ηνλ ιόγν ηνπ Μειεηίνπ Πεγά ιίγα ρξόληα κεηά ηελ άισζε ηεο Κσλζηαληηλνππόιεσο: “Χ άλδξεο Αδειθνί, άλδξεο Ρσκαίνη... εζείο είζζε ην γέλνο εθείλν ην πεξηθξνλεκέλν ησλ Ρσκαίσλ ην νπνίνλ πνηε εθπξίεπζε όιελ ηελ νηθνπκέλελ κε ηελ δύλακηλ ησλ αξκάησλ. Δζείο είζζε εθείλνη ησλ νπνίσλ νη παηέξεο εθώηηζαλ ηελ νηθνπκέλελ. Χ πόιηο εζύ, εζύ ε Πόιηο, ε επάλσ όξνπο θεηκέλε θαη κε δπλακέλε θξπβήλαη.... Με απειπίδνπ ν ιαόο ηνπ Θενύ, ην έζλνο ην άγηνλ, βιέπνληεο πώο ζε θαθνπρνύζηλ, ζθιεξαγσγνύζηλ νη αζεβείο”. Αθόκε θαηαγξάθεη θαη ηνλ ιόγν ηνπ Γεξκαλνύ Βπδαληηλνιόγνπ Κξνπκπάρεξ όηη ην όλνκα Ρσκεόο δηαηεξήζεθε ζε όινπο ηνπο ρξόλνπο ηεο Σνπξθνθξαηίαο κέρξη ζήκεξα, θαζώο επίζεο κεηά ηνλ εμειιεληζκό ηνπ ξσκατθνύ θξάηνπο “Ρσκαίνο εζήκαηλε ηνλ ειιελόθσλν πνιίηε ηνπ ξσκατθνύ θξάηνπο θαη ζην ηέινο θαζ' νινθιεξίαλ ηνλ Έιιελα”.

Ο Βαιέηαο ιέγεη όηη ε ιέμε Ρσκενζύλε είλαη “εμαγηαζκέλε κέζα ζε αγώλεο, αίκαηα θαη καξηύξηα”, θαη απηόο ν όξνο “εθθξάδεη έλα απ' ηα ιακπξόηεξα ζηάδηα ηεο καθξαίσλεο ηζηνξηθήο ζπλέρεηαο ηνπ ειιεληζκνύ, πνπ ζε ζύγθξηζε κε ηα πξνεγνύκελα έρεη ην πξνλόκην θαη ηελ ππεξνρή ηεο ιανγέλλεηεο απηνδπλακίαο, πνπ ηεο εμαζθαιίδεη αληνρή, δηάξθεηα θαη αζηείξεπην αλαλεσηηθό δπλακηζκό”. “Η Ρσκηνζύλε είλαη Διιεληζκόο, ν Διιεληζκόο όκσο δελ είλαη

-16-

Ρσκηνζύλε”. Η Ρσκενζύλε έρεη “δηθή ηεο ςπρνινγία, δηθή ηεο ζξεζθεία, δηθή ηεο γιώζζα, δηθό ηεο ιανγέλλεην πνιηηηζκό, θξαηώληαο όζα ζηνηρεία ηεο ρξεηαδόηαλ από ηελ Αξραηόηεηα θαη ην Βπδάληην θαη δηαζώδνληαο ηε ζπλείδεζε ηεο αξραίαο ηεο θαηαγσγήο”.

β. Ζ ζπδήηεζε γηα ηνλ όξν Ρσκενζύλε

Κεληξηθό ζεκείν ηνπ άξζξνπ ηνπ Βαιέηα είλαη ε όιε ζπδήηεζε πνπ έγηλε κεηά ηελ δεκνζίεπζε ηνπ βηβιίνπ ηνπ Αξγύξε Δθηαιηώηε, κε ηίηιν “ηζηνξία ηεο Ρσκηνζύλεο”, ζηελ δεκνηηθή γιώζζα, ην νπνίν πεξηέγξαθε ηελ ηζηνξία θαηά ηελ δηάξθεηα “ηνύ Βπδαληηλνύ Διιεληζκνύ”, θαη ηελ ζπλέρεηά ηνπ κέζα ζηελ Σνπξθνθξαηία, κέρξη ηελ επαλάζηαζε ηνπ Δηθνζηέλα.

Μεηά ηελ δεκνζίεπζε ηνπ βηβιίνπ απηνύ μεζεθώζεθε κηα αληίδξαζε από θύθινπο ηνπ ιεγνκέλνπ ινγησηαηηζκνύ ελαληίνλ ηνπ όξνπ Ρσκενζύλε θαη βεβαίσο αλεδείρζεζαλ θαη νη ππεξαζπηζηέο όρη κόλνλ ηνπ βηβιίνπ ηνπ Αξγύξε Δθηαιηώηε, αιιά θαη ηνπ όξνπ ηεο Ρσκενζύλεο.

Σξεηο κεγάινη ηεο επηζηήκεο, ν γισζζνιόγνο Γ. Υαηδηδάθεο, ν ηζηνξηθόο Γ. σηεξηάδεο θαη ν ιανγξάθνο Ν. Πνιίηεο “μεζεθώζεθαλ γηα λα ξίμνπλ ηε Ρσκηνζύλε απ' ην ζξόλν πνπ ηελ αλέβαζε ν θσηεηλόο εξγάηεο ηεο Ιδέαο Αξγύξεο Δθηαιηώηεο”, αιιά εκθαλίζζεθαλ θαη δύν κεγάινη ινγνηέρλεο καο πνπ ππνζηήξημαλ ηνλ Δθηαιηώηε, όπσο ζα δνύκε ζηελ ζπλέρεηα, ήηνη ν Κσζηήο Παιακάο θαη ν Γξεγόξηνο Ξελόπνπινο.

πσο παξαηεξεί ν Βαιέηαο, κεηά ην Δηθνζηέλα θπξηάξρεζαλ “ν ινγησηαηηζκόο, ζαλ πλεπκαηηθό νηθνδόκεκα ηνπ κεγαιντδεαηηζκνύ”, αιιά θαη “ηήο πξνγνλνπιεμίαο”, νη νπνίνη “θπλήγεζαλ κε πείζκα θαη ηπθιό θαλαηηζκό ηόζν ηνλ όξν, όζν θαη ηελ έλλνηα ηεο Ρσκηνζύλεο”. Με απηόλ ηνλ ηξόπν “δηαζπνύζε αληζηόξεηα ηελ ηζηνξηθή ζπλέρεηα ηνπ ειιεληζκνύ, θαηαξγνύζε ηε ξσκαηνθξαηία θαη ην βπδάληην, απνμέλσλε ην λέν ειιεληζκό από ηελ άκεζε θαηαγσγή ηνπ, από ηηο ξίδεο ηνπ, πνπ βπζίδνληαη ζηα απώηεξα βπδαληηλά θαη ειιεληζηηθά ρξόληα”.

Μέζα ζην “πλεύκα” απηό ν Υαηδηδάθηο θαη ν σηεξηάδεο, θαζώο επίζεο θαη αξγόηεξα ν Πνιίηεο ππεζηήξημαλ ηελ άπνςε όηη ην όλνκα Έιιελ-Διιάο-Διιεληθόο ρξεζηκνπνηνύληαλ πάληνηε ζε όιε ηε καθξαίσλε ειιεληζηηθή ηζηνξία θαη όηη “νη ιέμεηο Ρσκηόο-Ρσκηνζύλε-ξσκέτθνο είλαη ρπδαηνινγίεο”.

ηηο απόςεηο απηέο αληέδξαζε κε δπλακηθόηεηα θαη επηρεηξήκαηα ν κεγάινο

εζληθόο καο πνηεηήο Κσζηήο Παιακάο, πνπ ππνζηήξημε ηελ άπνςε όηη ν ειιεληθόο ιαόο απνγύκλσζε ην όλνκα Ρσκεόο από ηελ πξώηε ηνπ ζεκαζία θαη έλλνηα, όπσο απηό έγηλε θαη κε ηελ ιέμε Κιέθηεο θαη ην ρξεζηκνπνίεζε σο όλνκά ηνπ. Έηζη, ηώξα “ιεγόκαζηε Έιιελεο γηα λα ξίρλνπκε ζηάρηε ζηα κάηηα ηνπ θόζκνπ, πξαγκαηηθά, Ρσκηνί”. Καη ζπλερίδεη ζην άξζξν ηνπ: “Σν όλνκα (Ρσκηνζύλε) θάζε άιιν είλαη παξά γηα ληξνπή. Αλ δελ ην πεξηδώλεη αγξηιηάο ζηεθάλη από ηελ Οιπκπία, ην αλπςώλεη ζηέκκα αθάλζηλν, καξηύξην θαη ζπκάξη κνζρνβνιά θαη κπαξνύηε”. Σν όλνκα Έιιελαο είλαη “γηνξηάηηθν θαη όλνκα” θαη “θάπσο πην δπζθνινξίδσην από ην Ρσκηόο”. Ο Κσζηήο Παιακάο γξάθεη: “Ρσκηόο θαη Ρσκηνζύλε δελ είλαη θαη ηα δύν παξά ηα λέα νλόκαηα ηνπ Έιιελνο θαη ηνπ Διιεληζκνύ”. Η Ρσκηνζύλε, θαηά ηνλ Κσζηή Παιακά ήηαλ ε κεηέξα πνπ αλέζηεζε ηνλ λέν ειιεληζκό. Καη γξάθεη γηα ηελ Ρσκηνζύλε ζε ζρέζε κε ηνλ

ειιεληζκό: “ Όκσο, θάπνην αγλόηεξν θαη πην βαζύ αίζζεκα γισζζηθό, θάηη ηη πνηεηηθό θαη κνπζηθά ρξσκαηηζκέλν, θάηη ην θηεξσηό, ιεβέληηθν γηα καο θαη αλάιαθξν, πνπ λνκίδσ δελ ηόρεη ν ειιεληζκόο κε όιε ηε βαξεηά ηνπ αζάιεπηε κεγαινπξέπεηα”. Ο Κσζηήο Παιακάο πέξαζε ην “πλεύκα” ηεο Ρσκενζύλεο θαη ζηα πνηήκαηά ηνπ, όπσο "ν Γσδεθάινγνο ηνπ Γύθηνπ", "ε θινγέξα ηνπ Βαζηιηά" θ.ι.π.

Τπεξαζπηζηέο ηνπ όξνπ Ρσκενζύλε αλεδείρζεζαλ πνιινί ινγνηέρλεο καο. Μαδί κε ηνλ Κσζηή Παιακά ππεξάζπηζε ηνλ Αξγύξε Δθηαιηώηε ν Γξεγόξηνο Ξελόπνπινο, ν νπνίνο ππνζηήξημε ηελ άπνςε όηη κε ηνλ όξν Ρσκενζύλε ελλνείηαη ν λένο ειιεληζκόο πνπ είλαη ηζνδύλακνο κε ηνλ αξραίν θόζκν, αιιά έρεη δηθή ηνπ θπζηνγλσκία, γιώζζα, ζξεζθεία,

-17-

πνιηηηζκό. Έγξαθε ν Ξελόπνπινο: ν Δθηαιηώηεο “ζέιεη λα παξνπζηαζζώκελ, όηη είκεζα Νενέιιελεο θαη κε ην αιεζηλόλ όλνκά καο, δειαδή Ρσκηνί. Θέιεη λα αθηεξσζώκελ απνθιεηζηηθώο εηο ηαο ηδίαο καο δπλάκεηο, λα απαιιαρζώκελ από θάζε αξραίαλ πξόιεςηλ, από θάζε αλόεηνλ όλεηξνλ, λα αλαπηύμσκελ ηδίαο αξεηάο, λα θαιιηεξγήζσκελ ηελ εζληθήλ καο γιώζζαλ, λα γλσξίζσκελ ηνλ εζληθόλ καο βίνλ, λα ηνλ εγθνιπσζώκελ, λα ηνλ αγαπήζσκελ, λα απνκαθξύλσκελ θάζε εκπόδηνλ από ηελ θπζηθήλ εμέιημίλ καο θαη λα ρσξήζσκελ αλαβαπηηζκέλνη πξνο ηελ πξόνδνλ, πξνο ηελ δσήλ”.

Ο Βαιέηαο κλεκνλεύεη θαη άιινπο πνπ είραλ ην “πλεύκα” ηεο Ρσκενζύλεο, όπσο ηνλ Καξθαβίηζα, ηνλ Βιαρνγηάλλε, ηνλ Παπαδηακάληε πνπ “αλαζηαίλνπλ ην ιατθό ηζηνξηθό ζηνηρείν, νη δπν πξώηνη ην ηζηνξηθό, ην Κιέθηηθν θαη νπιηώηηθν θαη ν ηξίηνο ην ζξεζθεπηηθό, ην βαζηά ιατθό κε ηνπο παλεγπξηώηεο θαη ηηο καπξνκαληεινύζεο, ζηα θησρά μσθθιήζηα θαη ζηα ξόδηλα αθξνγηάιηα”. Γηαηί ε δύλακε ηεο Ρσκενζύλεο, θαηά ηνλ Βαιέηα, πνπ εθδειώζεθε ζηελ Σνπξθνθξαηία, θξάηεζε ηελ εζληθή κλήκε θαη ηελ εζληθή ζπλείδεζε, δεκηνύξγεζε ζεζκνύο θαη πνιηηηζκό θαη ζαπκαηνύξγεζε κε ην εκπόξην, ηελ λαπηηιία, ηελ θιεθηνπξηά, ην δεκνηηθό ηξαγνύδη, ηδίσο ην θιέθηηθν. Ζ Ρσκενζύλε “είλαη ε γιώζζα, ηα ήζε, ε ζξεζθεία”. Δπίζεο, κλεκνλεύεη θαη άιινπο πνηεηέο πεδνγξάθνπο, δσγξάθνπο. Αλαθέξεηαη ζηελ αληίζηαζε ηνπ ιανύ θαηά ηελ Γεξκαληθή θαηνρή. Γηεμνδηθώο δε αλαθέξεηαη ζην έξγν ηνπ Ρίηζνπ ζην νπνίν εθθξάδεηαη “ε ηδέα ηεο Ρσκηνζύλεο, κε ηελ έλλνηα ηνπ ιανύ πνπ αγσλίδεηαη θαη δελ ιπγά, είλαη ε δύλακε πνπ ην εκπλέεη θαη ην θαηαμηώλεη”.

γ. Σα γλσξίζκαηα ηεο Ρσκενζύλεο ε όιν ην θείκελό ηνπ ν Βαιέηαο πεξηγξάθεη ηα γλσξίζκαηα ηεο Ρσκενζύλεο, όπσο ην είδακε θαη ζε όζα

αλαθέξακε πην πάλσ. Δίλαη ηα ήζε θαη ηα έζηκα ηνπ ιανύ, νη παξαδόζεηο, πνπ ζεκαηνδνηνύληαη από ηελ νξζόδνμε πίζηε θαη ηελ ειιεληθόηεηα όπσο ζπλδέζεθαλ θαηά ηελ πνξεία ησλ αηώλσλ.

ηελ αξρή ηνπ θεηκέλνπ ηνπ γξάθεη όηη “ε βαξηά θαη πνιπζήκαληε ιέμε "Ρσκηνζύλε" πνπ γεκίδεη ην ζηόκα θαη ηελ ςπρή θάζε έιιελα, είλαη ε εζληθνιατθή ζπλείδεζε ηνπ Νένπ Διιεληζκνύ. πκβαδίδεη κε ηελ Πίζηε. Δίλαη ν εζληζκόο ζηε θπιεηηθή θαη ςπρηθή ηνπ δηάζηαζε. Αλεβαίλεη ηνπο αηώλεο κε ην θσηνζηέθαλν ηεο αγηνζύλεο θαη ηελ ζπάζα ηεο παιιεθαξηάο, θνξησκέλε ιατθόηεηα, ηζηνξία θαη δόμα, ρσξίο λ' απνζηαίλεη, ρσξίο λα ζηακαηά, πιεζαίλνληαο ζε θάζε ζθαιί ηεο ηζηνξίαο ηηο δάθλεο ηεο θαη πιαηαίλνληαο ην αγσληζηηθό ηεο απνιπηξσηηθό πεξηερόκελν. Η Ρσκηνζύλε είλαη ε θιεγόκελε βάηνο ηνπ ειιεληζκνύ, αλάβεη, θινγίδεη, θσηίδεη, ιακπαδηάδεη, κα δελ θαίεηαη”.

Καη πξνο ην ηέινο ηνπ θεηκέλνπ ηνπ, αλαθεξόκελνο ζηελ γιώζζα ηνπ Φπράξε, γξάθεη όηη ε ιέμε Ρσκενζύλε

κπνξεί λα εθθξάδε απηό πνπ δελ κπνξεί λα εθθξάζε ε ιέμε Διιάδα, έιιελαο, ειιεληθόο. “Κη’ απηό πνπ δελ κπνξεί λα εθθξάζεη είλαη ην ιατθό ζηνηρείν, ηε ιατθή ςπρή, ηε ιατθή ζπλείδεζε, ηε ιατθή δσή, ηε ιατθή γιώζζα, ηε θησρνινγηά, ηελ Παλαγηά, ηελ ηηκή, ην ζπίηη, ην θξηζαξέλην ςσκί, ην θαπληζκέλν ηζνπθάιη, ηε ιατθή αληίζεζε θαη αγσληζηηθόηεηα κπξνζηά ζην θαηαζηεκέλν, ην επίζεκν, ην αξηζηνθξαηηθό, ην θαιιηεξγεκέλν, ην θνηλσληθά απνζηαζησκέλν θαη πάλσ απ' όια ηνλ θαεκό, ην πάζνο ηεο Ρσκηνζύλεο”.

Ο Γηνλύζηνο νισκόο είδε ηελ Ρσκενζύλε ζαλ “κεηέξα κεγαιόςπρε ζηνλ πόλν θαη ηελ δόμα”. Καη ν Κσζηήο Παιακάο “ηήλ ραξαθηεξίδεη "πνιύπαζε" θαη γελλήηξα ηεο βαζίιηζζαο ηεο ειεπζεξσκέλεο δειαδή Διιάδαο” κε ην ζηίρν ηνπ: “Κξπκέλε ζηελ πνιύπαζε ηε Ρσκηνζύλε/ ζα λα μαλνίγσ ηε βαζίιηζζα Διιάδα”.

Ο Κσζηήο Παιακάο ππνζηεξίδνληαο ηνλ Αξγύξε Δθηαιηώηε θαη αληηθξνύνληαο ηνπο αληηπάινπο ηνπ, κεηαμύ ησλ άιισλ, γηα λα παξνπζηάζε ηελ δύλακε ηεο Ρσκενζύλεο ρξεζηκνπνίεζε ηελ πξνηξνπή ηνπ ιανύ: “κίια ξσκαίτθα”. Καηά ηνλ Πνιίηε ε θξάζε απηή ιέγεηαη γηα λα δηαθξίλεηαη ε θνηλή ειιεληθή γιώζζα από ηελ αξραία. Ο Βαιέηαο, όκσο, αλαιύνληαο απηήλ ηελ πξνηξνπή ηνπ ιανύ “κίια ξσκαίτθα” ιέγεη ηα εμήο

αμηνπξόζεθηα:

“ηαλ ν ιαόο ιέγεη "κίια ξσκέτθα", αλαθέξεηαη όρη κόλνλ ζηε γιώζζα, αιιά θαη ζηε ζαθήλεηα, ηελ εηιηθξίλεηα, ηελ παξξεζία (ληνκπξνζύλε), ηε γλεζηόηεηα, ηελ αιεζηλή θαη πεγαία ρσξίο πξνζπνίεζε, επηηήδεπζε, πεξηζηξνθέο αθθηζκνύο ειιεληθόηεηα. Πεξ' απ' απηά όκσο εθθξάδεη ε πνιπζήκαληε, αλαληηθαηάζηαηε θαη ακεηάθξαζηε, όπσο είπακε, απηή ιέμε θάηη ην εξστθό, ην ζεπηό θαη ην άγην, ζπκβνιίδεη ηε ξίδα θαη ηε θύηξα ηνπ λένπ ειιεληζκνύ, ηηο

-18-

πεξηπέηεηεο θαη ηνπο αγώλεο ηνπ, ηε ζέιεζε ηνπ λα δήζεη, λα δεκηνπξγήζεη θαη λα επηβιεζή ζαλ ειεύζεξνο ιαόο, καθξπά από θάζε θαηαλαγθαζκό θαη βηαζκό απηήο ηεο ζειεζήο ηνπ”.

Η Ρσκενζύλε είλαη έλαο ηδηαίηεξνο πνιηηηζκόο, κηα ηδηαίηεξε παξάδνζε πνπ ζπλδέεη ζηελά ηελ Οξζόδνμε πίζηε ζπλδπαζκέλε κε ηελ ειιεληθόηεηα, πνπ δεκηνπξγεί έλα “πλεύκα” θαη κηα δύλακε γηα λα θινγίδεη ηνλ άλζξσπν, πξνθεηκέλνπ λα αληηδξά αλζξώπηλα θαη ζετθά ζε θάζε δνθηκαζία θαη θάζε πξόβιεκα ηεο δσήο ηνπ. Απηό ην “πλεύκα” κπνξεί λα κεηαθεξζή θαη λα αλαγελλήζε θαη άιινπο πνιηηηζκνύο.

Λέγεηαη απηό γηαηί κεξηθνί ηζρπξίδνληαη όηη ε Ρσκενζύλε ηειηθά κπνξεί λα θαηαιήμε θαη λα γίλε έλαο ηδηόηππνο εζληθηζκόο. κσο ε Ρσκενζύλε σο ζύλζεζε ειιεληθόηεηαο θαη Οξζνδνμίαο έρεη κέζα ηεο ηελ νηθνπκεληθόηεηα, αθνύ ηόζν ν Διιεληζκόο όζν θαη ε Οξζνδνμία δηαθξίλνληαη από ην νηθνπκεληθό-θαζνιηθό “πλεύκα” ηνπο. Έηζη, ην “πλεύκα” ηεο Ρσκενζύλεο κεηαθέξεηαη θαη ζε άιινπο πνιηηηζκνύο, ή κάιινλ θαιύηεξα βνεζά ηνπο αλζξώπνπο, όπνπ γεο, λα αληηκεησπίδνπλ ηα δηθά ηνπο πξνβιήκαηα κε ηελ δύλακε απηνύ ηνπ “πλεύκαηνο”.

Γη' απηό θαη αίηεκα ηεο επνρήο καο πξέπεη λα είλαη : “Μίια ξσκέτθα”, δειαδή ιέγε ηνλ ιόγν ηεο εηιηθξίλεηαο, ηεο αιήζεηαο, ηεο ληνκπξνζύλεο, ηελ γιώζζα πνπ μεπεξλά ηνλ ζάλαην θαη ηελ κηδέξηα.- http://www.parembasis.gr/2004/04_07_01.htm

-19-

4. Γηαδξνκή Βεξπηνύ – Αζελώλ

ΟΜΗΛΗΑ Πξνέδξνπ ηῶλ Ἑιιελνξζνδόμσλ ηνῦ Ληβάλνπ θ. Γεκεηξίνπ ElKhoury

ΟΜΙΛΙΑ Πξνέδξνπ ηῶλ Ἑιιελνξζνδόμωλ ηνῦ Ληβάλνπ

θ. Δεκεηξίνπ ElKhoury

Γξόκνο όπνπ πέξαζαλ θαξαβάληα θαη θαξαβάληα από ηελ απγή ηεο ηζηνξίαο έσο ζήκεξα … Καη εδώ είκαζηε εκείο, ζήκεξα, γηα λα ηνλ πεξάζνπκε από ηελ απγή ηνπ παξόληνο πξνο ην κέιινλ. Καξαβάληα πνπ ηα κεηέθεξαλ θύκαηα θαη θύκαηα από θεη κέρξη εδώ, θαη από δσ κέρξη εθεη… Κύκαηα νδεγεκέλα από ειπίδα κεξηθέο θνξέο … θαη κεξηθέο άιιεο από πόλν. Δίλαη έλα Μεζνγεηαθό θύκα, ην νπνίν κεηέθεξε κηα κέξα ηνλ Κάδκν από ηελ Βύβιν, ζηηο αθηέο ηεο Αλαηνιήο, ζηε Θήβα θνληά ζηελ Αζήλα, γηα λα θεξύμεη ηελ «Αιθάβεην», ην εξγαιείν ηνπ «πνιηηηζκνύ», ην πην ζεκαληηθό από όια. Δθείλνο δελ αηζζάλζεθε όηη είρεη κεηαθηλεζεί από «ρώξα» ζε «ρώξα», αιιά κάιινλ από κέξνο ζε κέξνο» ηεο κίαο ρώξαο.

-20-

Δίλαη έλα Μεζνγεηαθό θύκα, ην νπνίν κεηέθεξε ηελ «Δπξώπε», αδειθή ηνπ «Κάδκνπ», από ηηο αθηέο ηεο Αλαηνιήο ζηελ Διιάδα, γηα λα δώζεη ζε όιε ηελ ήπεηξν ην «όλνκα» θαη ηε καγεία ηεο. Δίλαη έλα Μεζνγεηαθό θύκα, ην νπνίν κεηέθεξε ρηιηάδεο θάηνηθνη ηεο Αλαηνιήο ζηελ Κύπξν θαη ζηελ Κξήηε, θαη ρηιηάδεο Κξήηεο θαη Ίσλεο πξνο ηελ αθηή ηεο Αλαηνιήο, γηα λα θάλεη απηνύο ηνπο ιανύο «έλα κείγκα» κε έλαλ εληαίν πνιηηηζηηθό ραξαθηήξα. Δίλαη έλα Μεζνγεηαθό θύκα, ην νπνίν κεηέθεξε ηνλ «Μέγα Αιέμαλδξν» από ηε «Μαθεδνλία» ζηηο ρώξεο ηεο Αλαηνιήο, γα λα θάλεη από εθείλν ην εζλνηηθό θαη πνιηηηζκηθό κείγκα κηα κεγάιε πνιηηηζηηθή ελόηεηα, ε νπνία είλαη ν Διιεληθόο Πνιηηηζκόο, ν νπνίνο έλσζε όιν ην κεγαιείν ηεο ζάιαζζαο κε όιν ην κεγαιείν ηεο επεηξσηηθήο ρώξαο, θαη ζπγρώλεςε ηελ Αλαηνιή κε ηε Γύζε θαη έηζη ήηαλ ε πξώηε πνιηηηθή ελζάξθσζε ζε εθείλν ην πνιηηηζηηθό εγρείξεκα ζην νπνίν ζπλέβε απζόξκεηα θαηά ηε δηάξθεηα ησλ πξνεγνύκελσλ αηώλσλ ηεο αιιειεπίδξαζεο. Δπίζεο είλαη έλα Μεζνγεηαθό θύκα πνπ κεηέθεξε ηνλ Απόζηνιν Παύιν από ηελ Αλαηνιή πξνο ηελ Διιάδα, γηα λα θέξεη ην επαγγέιην ηεο ζσηεξίαο ζηνπο θηινζόθνπο ηεο Αζήλαο θαη ηε δύλακε ηνπ ζηαπξνύ ζηνπο» δηδαζθάινπο ηεο ζνθίαο» …. Καη από ηόηε, ζρεκαηίζηεθαλ όια ηα ζεκέιηα ηεο θνηλήο καο πνιηηηζηηθήο ηαπηόηεηαο. Δπεηδή είλαη ε γιώζζα ηεο Αγίαο Γξαθήο, θαη ε γιώζζα ησλ πξνγόλσλ κνπ από ηνπο ξσκηνύο ηεο Αλαηνιήο, ζέιεζα λα κηιήζσ ζήκεξα ζηελ ειιεληθή γιώζζα, παξά ην γεγνλόο όηη δελ ηελ θαηέρσ θαιά. κσο, ιόγσ «αξρήο» ζα ην θάλσ.

Η Διιεληθή Υξηζηηαληθή, ή αιιηώο ε Ρσκηαθή ηαπηόηεηα» είλαη εθείλνο ν αεηόο κε ηηο δύν θεθαιέο «ε θεθαιή πνπ βιέπεη ηελ Αλαηνιή θη ε άιιε πνπ βιέπεη ηε Γύζε , κε ηελ πλεπκαηηθή θαη ηελ πνιηηηθή θεθαιή… Απηή είλαη ε νπζία ηεο ειιεληθήο ηαπηόηεηαο θαη ηεο απνζηνιήο ηεο. … Αλ γίλεη ε ηαπηόηεηά καο κόλν Γπηηθή, ζα πεζάλεη. Αλ γίλεη κόλν πιηθή, ζα πεζάλεη. Πόζε αλάγθε έρνπκε ζήκεξα λα επηθεληξσζνύκε ζε απηέο ηηο δύν πηπρέο ηεο πνιηηηζκηθήο καο ηαπηόηεηαο; Αλ ζήκεξα ηεζεί ζε καο ην εξώηεκα: Πνηα είλαη ε ηδηόηεηα ηεο Διιάδαο; Η απάληεζε πξέπεη λα είλαη άκεζε, αξκνλία αλαηνιήο θαη

δύζεο, αξκνλία πλεπκαηηθή θαη πιηθή Αηώληνο Γηθέθαινο. Απηόο είλαη ν «Διιεληζκόο». Αλαηνιηθέο πόιεηο πνπ κηινύλ Διιεληθά, Γξάθνπλ ζηα Διιεληθά, πξνζεύρνληαη ζηε Γακαζθό γηα ηε Θεζζαινλίθε, θαη ζηελ Αζήλα, γηα ηελ Αληηόρεηα … ε Βεξπηόο θιαίεη γηα ηνλ πόλν ηεο Κσλζηαληηλνύπνιεο, θαη θιαίεη ζην Υαιέπη γηα ηνλ πόλν ηεο κύξλεο, θαη ζπκπνλά ε Σξίπνιε κε ηελ Καππαδνθία … Δξγάηεο από ηε Βεξπηό, Υνξάλ, Γακαζθό, Αζήλα θαη Κύπξν ρηίδνπλ κηα εθθιεζία ζηελ Κσλζηαληηλνύπνιε, θαη ζηξαηηώηεο από ην Υαιέπη, Θεζζαινλίθε, Υνκο, Λαηάθηα θαη Αληηόρεηα ππεξαζπίδνπλ ηελ Ιεξνπζαιήκ ….Έηζη ήηαλ ην θιίκα ζην νπνίν πξνέθπςε ε «πνιηηηζηηθή καο ηδηόηεηα’ ζηνπο πξώηνπο αηώλεο ηνπ Υξηζηηαληζκνύ … θαη ηελ θνπβαιήζακε ζηελ θαξδηά καο κέρξη ζήκεξα, παξά ηε δηαδνρή ησλ ζπκθνξώλ θαη θαηαθηήζεσλ. Έηζη, γηα παξάδεηγκα, γελλήζεθε, ν «Ισάλλεο ν Υξπζόζηνκνο» ζηελ Αληηόρεηα, έδεζε ζηελ Κσλζηαληηλνύπνιε, θαη εμνξίζηεθε ζηελ Αλαηνιία , θαη θνπβάιεζε όινπο ηνπο θαη ηηο ιύπεο ηνπο, κέζα ζηελ θαξδηά θαη ζηα ζπλαηζζήκαηά ηνπ. Έηζη, επίζεο, γελλήζεθε ν Ρσκαλόο ν Μεισδόο ζηε Υνκο θαη έδεζε ζηε Βεξπηό. Οη ύκλνη θαη ηα πνηήκαηά ηνπ ερνύζαλ ζηελ Αζήλα θαη ζηελ Κσλζηαληηλνύπνιε γηα λα γίλνπλ κηα «κνπζηθή επαλάζηαζε» , δξνζίδνληαο όιν ην Ρσκην-Διιεληθό πνιηηηζκό. Έηζη, επίζεο, όηαλ θαηέθηεζαλ νη Άξαβεο ηελ Αλαηνιή, κηινύζαλ κε ηελ πιεηνςεθία ηνπ αζηηθνύ πιεζπζκνύ Διιεληθά κέζσ δηεξκελέσλ … Έηζη, κεηά ηελ θαηάιεςε ηεο Αλαηνιήο από ηνπο Άξαβεο ην 634, ρηιηάδεο Αλαηνιίηεο Ρσκηνί δξαπέηεπζαλ θαη θαηέθπγαλ σο πξόζθπγεο ζηε «ρώξα» ηνπο, ε νπνία πξνζηάηεπε ηε ζξεζθεία ηνπο θαη κηινύζε ηε γιώζζα ηνπο, δειαδή ζηελ «Ρσκατθή Απηνθξαηνξία» θαη ηελ πξσηεύνπζά ηεο, ηελ Κσλζηαληηλνύπνιε. Πίζηεπαλ όηη «ε Δπαξρεία ηεο Αλαηνιήο Σνπ Ρσκηαθνύ θξάηνπο» έπεζε πξνζσξηλά … Καη ζα έπξεπε λα ειεπζεξσζεί… Από εθείλνπο ηνπο κεηαλάζηεο από ηελ ξσκατθή Μπάαικπεθ, βγήθε ν Καιιίληθνο, ν νπνίνο εθεύξε ην δηάζεκν «Διιεληθό Πύξ» (πῦξ ῥσκατθόλ) , to Πνιεκηθό Ναπηηθό πνπ έζσζε ηελ Κσλζηαληηλνύπνιε γηα αηώλεο , από ηηο επηζέζεηο ησλ Βαξβάξσλ. Έηζη, επίζεο ύζηεξα από εθαηό ρξόληα θαηνρήο ηεο Γακαζθνύ από ηνπο Άξαβεο, ν «Ισάλλεο ν Γακαζθελόο» έγξαθε κόλν ζηελ Διιεληθή γιώζζα γηα λα γίλεη έλαο από ηνπο κεγαιύηεξνπο, πνπ έρνπλ ζθξαγίζεη ηνλ Διιεληθό πνιηηηζκό, θαη ηα πνηήκαηα θαη ηα θείκελά ηνπ έρνπλ γίλεη ηα πην δηαδεδνκέλα ζηελ Διιάδα. Απηό είλαη πνπ έθαλε ηνλ Άγην Γεώξγην ηεο Βεξπηνύ , πξνζηάηε Άγην ηνπ Διιεληθνύ ζηξαηνύ, ηνλ Άγην Γεκήηξην ηεο Θεζζαινλίθεο Πξνζηάηε πνιιώλ Ρσκηώλ ηεο Βεξπηνύ , θαη ηελ Θενηόθν πνπ γελλήζεθε ζηε «Ναδαξέη» ηεο Παιαηζηίλεο, Πξνζηάηηδα ηνπ Αγίνπ ξνπο. Κάζε πόιε ζηελ νπνία ν πνιηηηζκόο καο έρεη αλαπηπρζεί, καο λνηάδεη, θάζε λαόο, θάζε εθθιεζία , θάζε θόθθνο ρώκαηνο … θάζε θιαδί ειηάο … θάζε ζηαγόλα αίκαηνο… θάζε δάθξπ … θάζε ζηαγόλα κειάλεο πνπ καξηύξεζε γηα ηηο

-21-

δηαρξνληθέο καο αμίεο θαη ηα θνηλά καο ηεξά ζε όιε ηελ ηζηνξία … από ηελ Αληηόρεηα ζηελ Ιεξνπζαιήκ, ζηελ Αιεμάλδξεηα, ζηελ Κσλζηαληηλνύπνιε θαη ζηελ Αζήλα… όια καο λνηάδνπλ , θαη καο πνλνύλ. Δίλαη αιήζεηα όηη νη Άξαβεο είραλ θαηαιάβεη κέξνο ηνπ «Ρσκηαθνύ θξάηνπο», θαη νη Σνύξθνη θαηέιαβαλ έλα άιιν κέξνο… αιιά ε «Ρσκηαθή Φπρή» είλαη αθόκα δσληαλή, παξά όισλ απηώλ ησλ γεγνλόησλ. Δίλαη ζηελ «Αζήλα» αθόκα

… επεηδή άλδξεο, ζαλ ηνλ «Μεηξνπνιίηε Παιαηώλ Παηξώλ Γεξκαλό», θαη ηνλ «Θεόδσξν Κνινθνηξώλε» βξέζεθαλ εδώ. Δίλαη αθόκα δσληαλή επεηδή γπλαίθεο ζαλ ηελ «Μπνπκπνπιίλα» βξέζεθαλ εδώ θαη είλαη αθόκα δσληαλέο… γηαηί κηα κεηνςεθία αξλήζεθε λα ππνθύςεη θη είπε: «Διεπζεξία ή ζάλαηνο» κηα εκέξα ηνπ έηνπο 1821 γηα λα μεθηλήζεη ε Μεγάιε «Διιεληθή Δπαλάζηαζε»… Ρσηήζεθε ν «Αξηζηνηέιεο» κηα κέξα: Πνηνο θάλεη ηνπο θαηαπηεζηέο; Δθείλνο απάληεζε: ε αδπλακία ησλ θαηαπηεζκέλσλ. Οη θαηαπηεζκέλνη ην 1821 απνθάζηζαλ λα αλαηξέςνπλ ηνλ θαηαπηεζηή θαη νξθίζηεθαλ: «Διεπζεξία ή Θάλαηνο» Η Δπαλάζηαζή ηνπο , δελ ήηαλ κόλν γηα ηελ Πεινπόλλεζν, αιιά ήηαλ ε επαλάζηαζε ηεο «Διεπζεξίαο» ζηελ «δνπιεία». Δπαλάζηαζε ηεο «Γηθαηνζύλεο ζηελ «Αδηθία». Δπαλάζηαζε ηεο «αμηνπξέπεηαο» ζηελ “ππνηαγή”.

Δπαλάζηαζε ησλ γελλαίσλ” ζηνπο «δεηινύο». Ήηαλ κηα “επαλάζηαζε ησλ «Διεύζεξσλ ηνπ Κόζκνπ» … θαηά ηηο «αξρέο ηεο θαηαπίεζεο , δνπιείαο θαη ηξνκνθξαηίαο» … Αθξηβώο όπσο κάρνληαη νη Αλαηνιίηεο ζήκεξα ζηνλ πόιεκν ηεο “ ειεπζεξίαο ζηνλ θόζκν” ελαληίσλ ζηηο “αξρέο ηεο θαηαπίεζεο, δνπιείαο θαη ηξνκνθξαηίαο”. Απηνί ζήθσζαλ ηνλ ηαπξό ιάβαξν γηαηί πίζηεςαλ όηη ε ζηαύξσζε πξνεγείηαη ηελ «Αλάζηαζε». θαη όηη έλαο καθξύο «Γνιγνζάο» πξνεγείηαη ηελ επαλάζηαζε.. ήκεξα …. ν Ρσκηαθόο πνιηηηζκόο είλαη αθόκα δσληαλόο … Δίλαη αιήζεηα όηη έρεη ράζεη ηελ θπβέξλεζε εδώ ή εθεί … αιιά είλαη αθόκα δσληαλόο ζηηο ςπρέο ησλ ηέθλσλ ηνπ . Κεθάιηα θόβνληαη θαη ζηε ζπλέρεηα παίδεηαη πνδόζθαηξν κε απηά .. Άλδξεο ζηαπξώλνληαη επεηδή αξλήζεθαλ λα απαξλεζνύλ ηνλ Υξηζηό … Δθθιεζίεο θαίγνληαη , ζπίηηα θαηαζηξέθνληαη, θνηκεηήξηα βεβειώλνληαη… κέιε αθξσηεξηάδνληαη … ηαπξνί απνκαθξύλνληαη από ηηο εθθιεζίεο … κνλαρέο θαη επίζθνπνη απάγνληαη : Σν κόλν όπιν ηνπο είλαη ην θνκπνζθνίλη “…. ρηιηάδεο ηνπνζεηνύληαη ζε «θινπβηά» γηα λα πνπιεζνύλ … ζπίηηα ζθξαγίδνληαη κε ην αξρηθό γξάκκα «Ννύλ», δειαδή κε ην «Ν» σο δηαθνξνπνίεζε από ηνπο Υξηζηηαλνύο. Γξάθνπλ ζηνπο ηνίρνπο ησλ Δθθιεζηώλ ηεο Σξίπνιεο ηνπ Ληβάλνπ απεηιέο κε «ζθαγή» θαη ην «έγθιεκα» είλαη ε ιαηξεία ηνπ ηαπξνύ…` Απηέο δελ είλαη ζθελέο από ην έηνο 634, ή από ηηο ζθαγέο ησλ Οζσκαλώλ ην 1453 … ή από ηηο ζθαγέο ησλ Σνύξθσλ ην 1915 … Δίλαη ζεκεξηλέο ζθελέο ην 2014. ηε Μνζνύιε … ζηελ Ράθθα…, ζηε Κάζακπ… ζηε Μααινύια … θαη πνηνο μέξεη; Ιζσο αύξην ζηε Βεξπηό ή ζηελ Κύπξν .. ή … ζηελ Κξήηε, αθόκα θαη ζηελ Αζήλα, Θεόο Φπιάμε. Τπνρξεσηηθή από εκάο ζήκεξα, είλαη ε δηνξγάλσζε θαη ε επαηζζεηνπνίεζε. Η ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο αιεζηλήο καο ηαπηόηεηαο θαη ζπλείδεζε ησλ απεηιώλ πξνο εκάο. Οη Κίλδπλνη ζήκεξα είλαη: «ην δέιεαξ ηνπ Γπηηθνύ πιηζκνύ» από ηε κία πιεπξά , θαη «ν βάλαπζνο ηζιακηθόο εμηξεκηζκόο». Ο έλαο ζθνηώλεη ηε «ζάξθα» θαη ν άιινο ηελ «ςπρή».

-22-

Χο εθ ηνύηνπ, ε ζεκαζία ηνπ έξγνπ πνπ θάλεηε από ηελ άπνςε ηεο νηθνδόκεζεο ηεο εθθιεζίαο ηνπ εζληθνύ «Σάκαηνο» γηα λα δηαηεξεζεί ε πλεπκαηηθή ηαπηόηεηα ηνπ «Διιεληθνύ καο έζλνπο» … Η δεύηεξε θεθαιή ηνπ αζάλαηνπ αεηνύ καο. ινη πξέπεη λα ελσζνύκε ζήκεξα, λα βνεζήζεη ν έλαο ηνλ άιιν … ηα βάζαλα ηνπ Κνζζπθνπεδίνπ καο αθνξνύλ, ηα βάζαλα ηεο Μνζνύιεο καο αθνξνύλ, ηα βάζαλα ηεο Μράξληε ( ε πνιηνξθεκέλε Οξζόδνμε πόιε ζηε πξία ζήκεξα) καο αθνξνύλ θαη ηα βάζαλα ηεο Διιάδαο καο αθνξνύλ. Η ηζηνξία κάο έρεη δηδάμεη όηη ν ερζξόο δελ καο βιέπεη ρσξηζκέλνπο αιιά ελσκέλνπο. Η ηζηνξία κάο ιέεη όηη όηαλ θαηέθηεζε ηε «Γακαζθό» πήγε ζηε Βεξπηό ην 634, θαη ζηε ζπλέρεηα ζηελ «Ιεξνπζαιήκ» θαη ζηελ «Σξίπνιε» ην 642 … . Καη όηαλ έπεζε όιε ε Αλαηνιή ζηα ρέξηα ησλ Σδηραηηζηώλ θαηέιαβε ηελ Κύπξν ην 656 … ύζηεξα ην λεζί ηεο «Κξήηεο» ην 825, γηα λα επηζηξέςεη λα θαηαθηήζεη θάζε πεξηνρή, ώζπνπ έπεζε ε «Κσλζηαληηλνύπνιε» , πξσηεύνπζα ηνπ Βαζηιείνπ ησλ βαζηιείσλ … θαη κεηά ηελ Κσλζηαληηλνύπνιε ζπλέρηζαλ ζηελ Αζήλα. ζν κεγαιύηεξνο είλαη ν θίλδπλνο, ηόζν ζα πξέπεη λα έρνπκε επίγλσζε ηεο ζεκαζίαο ην λα βνεζάκε ν έλαο ηνλ άιιν ζηε κέζε θαη ζηα πιεπξά, νηθνλνκηθά, πνιηηηθά θαη θνηλσληθά, γηαηί κηα επίζεζε ζηα πιεπξά ζα αθνινπζεζεί, όπσο ζπλέβε ηζηνξηθά, κε κηα επίζεζε ζηε κέζε … Πόζν αίκα έπεζε; … Πόζνη κάξηπξεο;… Πόζνη αγώλεο; … ηα θξαλία ησλ πξνγόλσλ καο πεξηκέλνπλ θαη καξηπξνύλ ιέγνληαο: Μαξηπξήζακε γηα λα παξακέλεη ε «Οξζνδνμία» θαη ε «αμηνπξέπεηα» θαη λα καο δεηάεη ηελ πίζηε θαη ηελ αθνζίσζε. Χο εθ ηνύηνπ, ζήκεξα νξθηδόκαζηε καδί : Να είκαζηε ν Γαπίδ ζηελ αληηκεηώπηζε ηνπ Γνιηάζ . Να είκαζηε νη ήξσεο ηεο Μάλεο ζηελ αληηκεηώπηζε ηνπ Ικπξαήκ Παζά.

Καη λα θξαηήζνπκε ηε θιόγα αλακκέλε θαη λα ηελ παξαδώζνπκε ζηηο κειινληηθέο γεληέο καο. Μηα θιόγα Διιεληθή θαη κηα θιόγα Οξζόδνμε. Οη ίδηνη νη Σδηραληηζηέο, νη νπνίνη γέκηζαλ ηε Υίν κε ην αίκα ησλ παηδηώλ θαη ηα θξαλία ησλ αζώσλ. νη ίδηνη νη Σδηραληηζηέο, νη νπνίνη γέκηζαλ ηνλ Πόλην κε ηηο θξαπγέο ησλ ζθαγκέλσλ θαη κε ηα θαξαβάληα ησλ πξνζθύγσλ. νη ίδηνη νη Σδηραληηζηέο, νη νπνίνη γέκηζαλ ηε κύξλε κε ην ζξήλν ησλ γπλαηθώλ θαη ην θιάκα ησλ παηδηώλ.

είλαη νη ίδηνη πνπ επηηέζεθαλ ζην Μνπζνύιη ζήκεξα, θαη πνπ πνιηνξθνύλ ηε ΜΥΑΡΝΣΔ, θαη ίζσο επηηεζνύλ ζηε Βεξπηό ή ηελ Σξίπνιε πνιύ ζύληνκα. Αιιά εκείο απαληάκε: Δκείο νξθηζηήθακε κε ηνλ όξθν ησλ παξηηαηώλ ελαληίσλ ησλ Πεξζώλ. ηνλ όξθν ηνπ ΚΟΛΟΚΟΣΡΝΗ ελαληίσλ ησλ ΟΘΧΜΑΝΧΝ. “πεζαίλνπκε ειεύζεξνη θαη δελ ζα δήζνπκεζθιάβνη. νη ειεύζεξνη δελ θνβνύληαη ηε ζηαύξσζε γηαηί ηελ ηξίηε εκέξα ζα αλαζηεζνύλ. Καη εζείο ζα ιηώζεηε ζαλ ηα θεξηά , θαη ζα ζθνξπηζηείηε ζαλ ην ζθνηάδη…Γηαηί εκείο είκαζηε ην πλεπκα Αιεζείαο, ην πιήξσκα ηεο δσήο , θαη ε ραξά ηεο Αλάζηαζεο.

Ὁ η. Πξόεδξνο θ. Ἀλδξέαο Ζαῒκεο παξαδίδεη ηὴλ βξάβεπζηλ ζηὸλ Πξόεδξν ηῶλ Ἑιιελνξζνδόμωλ ηνῦ Ληβάλνπ θ. Δεκήηξε ElKhouryθαὶ ηὸ Πξνεδξεῖν ηῆο ἐθδειώζεωο καδὶ κὲ ὅιν ηὸ ἀθξναηήξην δὲλ κπνξεῖ λὰ ζπγθξαηήζῃ ηὴλ ζπγθίλεζη.

http://www.fotgrammi.gr/ Παρακολουθείςτε και ςε βίντεο την παραπάνω ομιλία: https://www.youtube.com/watch?v=7S9uWFNGhaM

-23-

αο πξνηείλνπκε αθόκε λα δηαβάζεηε:

1. Ρσκενζύλε, Ρσκαλία (Βπδάληην) θαη ε μεραζκέλε ηαπηόηεηά καο 2. Ζ Απηνθξαηνξία ηεο Νέαο Ρώκεο θαη νη πνιίηεο ηεο 3. ΚΩΣΖ ΠΑΛΑΜΑ ΚΑΗ ΡΩΜΖΟΤΝΖ

ύλζεζε ΠΑΕΛ θαη επηκέιεηα παξνπζίαζεο: Δὐάγγεινο ὁ άκηνο