ΤΥΠΟΙ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ amp ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΩΣΤΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥΣ1 Πώς εξασφαλίζεται η συνοχή της παραγράφουΑνιχνεύουμε τη μορφική σύνδεση μεταξύ των περιόδων και των προτάσεων εντοπίζοντας τις διαρθρωτικές λέξεις - φράσεις τις επαναλήψεις τους συγγενείς νοηματικά όρους και τη διατήρηση ενιαίου ύφους στην παράγραφο2 Ποια νοηματική σχέση δηλώνουν οι διαρθρωτικές λέξεις

[Πάνελ 2001]Μας δίνονται δηλαδή κάποιες διαρθρωτικές λέξεις της παραγράφου και μας ζητείται να βρούμε ποια σχέση μεταξύ των προτάσεων που συνδέουν δηλώνουν πχ διάζευξη αντίθεση αιτιολόγηση αίτιο - αποτέλεσμα συμπέρασμα χρόνο προϋπόθεση κά3 Ποια νοηματική σχέση συνδέει τις παραγράφους χ και ψ

[Πανελ 2000]Πρόκειται για τη συνεκτικότητα Προσέχουμε το νόημα της μιας και της άλλης παραγράφου και γράφουμε τι σχέση έχουν πχ πρόβλημα - λύση αίτιο - αποτέλεσμα σχέση αντίθεσης κά4 Ανιχνεύστε τη συνεκτικότητα μεταξύ των παραγράφωνΒλέπε την προηγούμενη απάντηση5 Εξετάστε την αλληλουχία του κειμένουΟφείλουμε να διακρίνουμε τον πρόλογο το κύριο μέρος τις ενότητες αυτού και τον επίλογο Στα μη αποδεικτικά κείμενα τα νοήματα αναπτύσσονται ελεύθερα συνειρμικά διαισθητικά Στα αποδεικτικά κείμενα αναπτύσσονται με λογική σειρά Σύντομα οφείλουμε να σχολιάσουμε τη συνοχή και τη συνεκτικότητα Επίσης οφείλουμε να εξετάσουμε αν υπάρχει σύνδεση - συσχέτιση των νοημάτων στον άξονα του χρόνου (με χρονολογική σειρά) ή στον άξονα του τόπου6 Πώς συνδέονται οι παράγραφοι χ και ψΑπαντάμε διττά Ελέγχουμε τη μορφική σύνδεση (συνοχή) και τη νοηματική (συνεκτικότητα)7 Πώς διαρθρώνονται οι σκέψεις του συγγραφέα ποια η αρχιτεκτονική του κειμένουΓενικά η διάρθρωση των σκέψεων μπορεί να είναι αυστηρή να αναπτύσσονται δηλαδή με λογική σειρά ή ελεύθερη ακόμη και συνειρμική Συγκεκριμένα όταν τα κείμενα είναι αποδεικτικά για μια ολοκληρωμένη απάντηση πρέπει να αναφερθούμε στην αλληλουχία στη συνοχή και τη συνεκτικότητα8 Να σχολιάσετε τη γλώσσα του κειμένουΕξετάζουμε αν είναι κυριολεκτική(αναφορική) μεταφορική( ποιητική) τη σαφήνεια και την ακρίβεια της γλώσσας το λεκτικό και εκφραστικό πλούτο τα σημεία στίξης το ύφος

Γλώσσα Ύφος απλή - λιτή φυσική θυμίζει προφορικό λόγο κυριολεκτική ndash αναφορική σύνθετη σύνταξη μικρο-μακροπερίοδος λόγος μεταφορική ndash ποιητική πλούσια εκφραστικά

σχήματα λόγος διαυγής ndash σαφής αναλυτικός με εξειδικευμένους όρους ακριβόλογη έκφραση γραμματικά πρόσωπα εγκλίσεις

λιτό - απλό - φυσικό δραματικό στοχαστικό τόνος διδακτικός προτρεπτικός ειρωνικό καυστικό σαρκαστικό καταγγελτικό λυρικό μεγαλόπρεπο σοβαρό αυστηρό επίσημο

9 Σχολιάστε την καταλληλότητα - αποτελεσματικότητα του λόγουΓια να απαντήσουμε στην ερώτηση αυτή οφείλουμε να σχολιάσουμε τη γλώσσα το ύφος τον τόνο τους τρόπους πειθούς Όμως ο σχολιασμός αυτός πρέπει να σχετίζεται με την επικοινωνιακή περίσταση Πρέπει δηλαδή να σκεφτούμε ποιος είναι ο πομπός σε ποιους απευθύνεται με ποιο σκοπό σε ποιο χώρο Όλα αυτά έχουν άμεση σχέση με το λόγο που πρέπει να χρησιμοποιήσει ο πομπός ώστε να είναι επικοινωνιακά αποτελεσματικός10 Αν έπρεπε να χωρίσετε την παράγραφο σε δύο μικρότερες σε ποιο σημείο θα τη χωρίζατε και γιατίΟδηγός μας για το χωρισμό θα είναι το νόημα το οποίο προφανώς θα διαφοροποιείται σε κάποιο σημείο της παραγράφου Η παράγραφος θα έχει λογικά δύο νοηματικούς άξονες πχ περιγραφή ενός προβλήματος και συνέπειες Συνήθως βοηθάει η ύπαρξη μιας διαρθρωτικής λέξης - φράσης στο σημείο που πρέπει να γίνει ο χωρισμός Επίσης το πιο πιθανό είναι να ανιχνεύσουμε το σημείο χωρισμού στη μέση περίπου της παραγράφου11 Να αναζητήσετε μία παράγραφο που χαρακτηρίζεται από λιτότητα και μία παράγραφο που χαρακτηρίζεται από πειστικότητα Λιτότητα αναζητούμε παράγραφο με απλό ύφος φυσική ροή του λόγου ελάχιστα

εκφραστικά σχήματα συνήθως με μικροπερίοδο λόγο και εύληπτα νοήματα Πειστικότητα αναζητούμε μία παράγραφο όπου είναι εμφανής η χρήση τρόπων

πειθούς και -καλύτερα- η επίκληση στη λογική (τεκμήρια - επιχειρήματα)12 Να δώσετε πλαγιότιτλους στις παραγράφους του κειμένου

[Πάνελ 2001]Ο πλαγιότιτλος πρέπει να είναι σύντομος κυριολεκτικός να αποδίδει το νόημα της

παραγράφου Ενδέχεται να βοηθηθούμε από τη θεματική περίοδο ή την κατακλείδα της παραγράφου13 Να σχολιάσετε τον τίτλο του κειμένουΣχολιάζουμε την έκταση τη στίξη το ύφος το ρηματικό πρόσωπο την ύπαρξη ή όχι ρήματος αν προσελκύει το ενδιαφέρον του αναγνώστη και φυσικά αν είναι αντιπροσωπευτικός του νοήματος14 Να επισημάνετε λέξεις του κειμένου που ανήκουν στο ειδικό λεξιλόγιο της επιστήμης

[Πάνελ 2002]Επιλέγουμε από το ειδικό λεξιλόγιο του κειμένου τους πιο εξειδικευμένους όρους τους πιο laquoξένουςraquo προς το μέσο αναγνώστη ώστε να μη θεωρηθεί κάποια από τις επιλογές μας άστοχη15 Να επισημάνετε λέξεις που προσδίδουν συγκινησιακό και επιστημονικό τόνο στο κείμενο Όσον αφορά τις λέξεις που προσδίδουν συγκινησιακό τόνο επισημαίνουμε εκείνες

που είναι συναισθηματικά φορτισμένες που εγείρουν στον αναγνώστη συναισθήματα

Οι λέξεις που προσδίδουν επιστημονικό τόνο στο κείμενο είναι ειδικοί όροι που αναφέρονται συνήθως σε ένα επιστημονικό κλάδο

16 Σημειώστε λέξεις και φράσεις του κειμένου που χρησιμοποιούνται από το συγγραφέα συνδηλωτικάΠρόκειται για λέξεις με μεταφορική σημασία - χρήση Το σχολικό βιβλίο το αναφέρει ωστόσο είναι πιθανό να μη διευκρινιστεί στις εξετάσεις17 Να επισημάνετε λέξεις και φράσεις με τις οποίες ο συγγραφέας διατυπώνει τις επιφυλάξεις του για κάποιο θέμα ή τις θέσεις τουΑναζητούμε λέξεις - φράσεις που εκφράζουν μια σχετικότητα (πιθανόν ίσως προσπάθεια προσέγγισης)18 Να ανιχνεύσετε τη λογική οργάνωση του κειμένουΟ μαθητής καλείται να γράψει επιγραμματικά το λογικό διάγραμμα του κειμένου τα λογικά βήματα της σκέψης του συγγραφέα πώς αρχίζει με ποια λογική συνεχίζει πώς καταλήγει ως απόρροια των προηγούμενων Δε χρειάζεται η παράθεση των επιχειρημάτων του απλά η λογική διαδικασία που ακολουθήθηκε κατά τη γραφή του κειμένου (Όμοια ερώτηση περιέχεται στη σελίδα 129 του σχολικού βιβλίου) Σε αρκετές περιπτώσεις η λογική οργάνωση του κειμένου ακολουθεί τυποποιημένες φόρμες όπως για παράδειγμα λόγος - αντίλογος (ο συγγραφέας παρουσιάζει το σκεπτικό κάποιων και στη συνέχεια το ανασκευάζει) ή παρουσίαση στην εισαγωγή των παραμέτρων του θέματος που πρόκειται να αναλύσει και στη συνέχεια ανάλυση κάθε παραμέτρου19 Να επισημάνετε στοιχεία μεταφορικού και εικονοπλαστικού λόγου που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας Ποια συναισθήματα προκαλεί

[Πάνελ 2002]

Ο μαθητής πρέπει να αναζητήσει τις μεταφορές και τις εικόνες που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και να δικαιολογήσει τη χρήση τους πιθανώς για να δώσει έμφαση ή να κάνει πιο ζωντανό και παραστατικό το λόγο του (όμοια ερώτηση υπάρχει στη σελίδα 124 του σχολικού βιβλίου)20 Ποιος είναι ο κυρίαρχος τόνος του δοκιμίουΕίναι ανάλογος του ύφους (βλέπε ερώτηση 8)21 Να ανιχνεύσετε στοιχεία εξομολογητικού (ή προσωπικού) τόνου στο δοκίμιοΤέτοια στοιχεία είναι συνήθως η συγκινησιακή χρήση της γλώσσας το φυσικό και ανεπιτήδευτο ύφος το αrsquo πρόσωπο η διάθεση αυτοκριτικής η κατάθεση προσωπικών σκέψεων και συναισθημάτων η χαλαρή διάρθρωση των ιδεών22 Πιστεύετε ότι το δοκίμιο που διαβάσετε έχει διδακτικό χαρακτήρα - τόνο ή τη μορφή άμεσης διδαχής που συναντούμε σε καθαρά διδακτικά είδη λόγουΤο δοκίμιο χαρακτηρίζεται από αντι-διδακτισμό Άρα δεν έχει τη μορφή άμεσης διδαχής Έχει όμως έμμεσα ένα διδακτικό τόνο με την έννοια ότι μας ενημερώνει οξύνει την ευαισθησία μας και βαθαίνει τον προβληματισμό μας Σημεία στα οποία αξίζει να αναφερθούμε ιδιαίτερα είναι αυτά όπου ο δοκιμιογράφος εξάγει συμπεράσματα ή προτείνει τρόπους αντιμετώπισης μιας αρνητικής κατάστασης23 Σχολιάστε την οργάνωση του δοκιμίουΕντοπίζουμε πρόλογο κύριο μέρος και τις ενότητές του επίλογο και ανιχνεύουμε αν είναι ελεύθερη συνειρμική χαλαρή ή λογική και αυστηρή24 Να δώσετε το διάγραμμα του κειμένουΓράφουμε με τη μορφή πίνακα τα μέρη του κειμένου κάθετα πρόλογος κύριο μέρος επίλογος Το κύριο μέρος το χωρίζουμε σε ενότητες Δίπλα σε κάθε ενότητα βάζουμε τίτλο και ανά παράγραφο κάθε ενότητας πλαγιότιτλο ή σύντομα τα πιο βασικά σημεία της25 Το δοκίμιο έχει ένα αφηγηματικό τμήμα και ένα στοχαστικό Ξεχωριστέ τα τμήματα και δείξτε πώς γίνεται η μετάβαση από το ένα στο άλλοΑφηγηματικό είναι το τμήμα όπου ο δοκιμιογράφος περιγράφει διηγείται εξιστορεί Στοχαστικό αυτό στο οποίο καταθέτει τις σκέψεις τους προβληματισμούς τα σχόλια και τις παρατηρήσεις του Η μετάβαση γίνεται συνήθως με διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις26 Να εντοπίσετε τα μέσα με τα οποία ο συγγραφέας γίνεται σαφής κάνει ζωντανό το λόγο του και επικοινωνεί με τον αναγνώστηΣυνηθέστερα μέσα είναι το αrsquo πρόσωπο οι παρενθέσεις τα παραδείγματα ο ευθύς λόγος η αμεσότητα του λόγου οι ερωτήσεις η απλή και σαφής γλώσσα27 Τι είδους κείμενο είναι αυτό που σας δόθηκεΓια όλα τα κειμενικά είδη δείτε σημειώσεις (Δες γραμματειακά είδη σελ 55 -63 σελ) Το πιο πιθανό είναι το κείμενο να ανήκει σε ένα από τα παρακάτω είδη Δοκίμιο άρθρο επιφυλλίδα αφού σε αυτά αναφέρεται εκτενώς το σχολικό βιβλίο Ωστόσο επειδή η επιφυλλίδα δύσκολα μπορεί να διακριθεί από τα άλλα δύο (κάτι που βεβαιώνει και το σχολικό εγχειρίδιο) άρθρο και δοκίμιο συγκεντρώνουν τις περισσότερες

πιθανότητες Το άρθρο συγχέεται με το δοκίμιο μόνο όταν το τελευταίο είναι αποδεικτικό - πειθούς Στην περίπτωση αυτή προσέχουμε αν το κείμενο είναι σύντομο έχει προσωπικό τόνο και κυρίως αν στέκεται στην επικαιρότητα Τα στοιχεία αυτά διακρίνουν το άρθρο από το δοκίμιο πειθούς28 Το δοκίμιο που διαβάσατε προσεγγίζει τον επιστημονικό λόγο ή τη λογοτεχνία Είναι αποδεικτικό - πειθούς ή στοχασμούΕξετάζουμε Τη γλώσσα Το ύφος και τον τόνο Το σκοπό Τη δομή Τη διάρθρωση των ιδεών Την οπτική - προσέγγιση του θέματοςΔες αναλυτικά χαρακτηριστικά αποδεικτικού και στοχαστικού δοκιμίου στις σημειώσεις για τα γραμματειακά είδη29 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση παραδειγμάτωνΤα παραδείγματα συνήθως δίνουν ζωντάνια στο λόγο του συγγραφέα και διευκολύνουν τον αναγνώστη να κατανοήσει πλήρως τις απόψεις του που έχουν αποδοθεί θεωρητικά Καθιστούν το κείμενο πιο οικείο πιο προσιτό στον αναγνώστη Αρκεί βέβαια να είναι εύστοχα να μη διακόπτουν την πορεία της σκέψης του και να μην πλεονάζουν30 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση παρενθέσεωνΟι παρενθέσεις διευκρινίζουν αποσαφηνίζουν συμπληρώνουν αναλύουν όσα έχει αναφέρει ο συγγραφέας Έχουν περισσότερο επεξηγηματικό ρόλο και βοηθούν να αποφευχθεί η σύγχυση του αναγνώστη31 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση εισαγωγικώνΧρησιμοποιούνται για να προσδώσουν έμφαση όταν μεταφέρονται με ακρίβεια τα λόγια άλλου όταν πρόκειται για λέξεις - φράσεις που ανήκουν σε ένα ειδικό λεξιλόγιο ή γλωσσικό ιδίωμα Κάποτε προσδίδουν ειρωνικό τόνο ή μεταφορική σημασία στη λέξη - φράση32 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση παρομοιώσεωνΟ λόγος γίνεται πιο παραστατικός πιο ζωντανός εν τέλει πιο πειστικός Η θέση του συγγραφέα καθίσταται εύληπτη και κατανοητή (Πρέπει να γράψουμε πρώτα τι παρομοιάζεται με τι με ποιο σκοπό όσον αφορά το νόημα του κειμένου και στη συνέχεια να αναφερθούμε στη λειτουργία των παρομοιώσεων στον αναγνώστη)

33 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση άνω τελείαςΗ άνω τελεία χρησιμοποιείται στο χωρισμό δύο μερών μιας φράσης που συνδέονται με τη νοηματική σχέση της

αντίθεσης στο τέλος μιας ημιπεριόδου και στην αρχή μιας άλλης η οποία συμπληρώνει ή

διευκρινίζει την πρώτη στην περίπτωση απαρίθμησης στοιχείωνΑς σημειωθεί ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί από το συγγραφέα (όταν διαθέτει ποιητική ιδιοσυγκρασία) για να προσδώσει μια στοχαστική ατμόσφαιρα αφήνοντας χρονικά περιθώρια στον αναγνώστη να προβληματιστεί34 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας όταν χρησιμοποιεί ευθύ λόγοΟ ευθύς λόγος προσδίδει ζωντάνια στο κείμενο δημιουργεί ένα κλίμα οικειότητας με τον αναγνώστη και τον βοηθάει να βιώσει άμεσα τις απόψεις που μεταφέρονται35 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση αrsquo πληθυντικού προσώπουΤο αrsquo πληθυντικό πρόσωπο χαρίζει έναν οικείο τόνο στο λόγο τον κάνει πιο άμεσο ενώ προσδίδει και καθολικότητα στο πρόβλημα - φαινόμενο στο οποίο αναφέρεται ο συγγραφέας Μάλιστα καθώς θέτει και τον εαυτό του ως συμμέτοχο ή θύμα δεν υποτιμά τον αναγνώστη Αντίθετα τον καθιστά πιο δεκτικό κι έτσι ο λόγος του κερδίζει σε πειστικότητα36 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση στατιστικών στοιχείωνΠροσδίδουν αποδεικτική ισχύ και εγκυρότητα στο λόγο αφού αποτελούν ισχυρά τεκμήρια που συνήθως καθηλώνουν τον αναγνώστη ο οποίος δύσκολα μπορεί να τα αμφισβητήσει37 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση αναλογιώνΣυνήθως με τις αναλογίες ο συγγραφέας δίνει πιο παραστατικά τις θέσεις του Διευκολύνει τον αναγνώστη να κατανοήσει την έννοια ή το φαινόμενο που παρουσιάζει καθώς δίνει ομοιότητες αυτού με κάποιο άλλο Όταν μάλιστα το κείμενο είναι επιστημονικό οι αναλογίες απλοποιούν και κάνουν πιο προσιτό το κείμενο στο μέσο αναγνώστη38 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση ερωτήσεων διέγερση προβληματισμού πρόκληση ανησυχίας να προσδώσει ειρωνικό τόνο στο λόγο του να δημιουργήσει κλίμα αμεσότητας και την αίσθηση του διαλόγου στον αναγνώστη όταν είναι ρητορικές να δώσει έμφαση στη θέση του

• ΤΥΠΟΙ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ amp ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΩΣΤΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥΣ

Γλώσσα Ύφος απλή - λιτή φυσική θυμίζει προφορικό λόγο κυριολεκτική ndash αναφορική σύνθετη σύνταξη μικρο-μακροπερίοδος λόγος μεταφορική ndash ποιητική πλούσια εκφραστικά

σχήματα λόγος διαυγής ndash σαφής αναλυτικός με εξειδικευμένους όρους ακριβόλογη έκφραση γραμματικά πρόσωπα εγκλίσεις

λιτό - απλό - φυσικό δραματικό στοχαστικό τόνος διδακτικός προτρεπτικός ειρωνικό καυστικό σαρκαστικό καταγγελτικό λυρικό μεγαλόπρεπο σοβαρό αυστηρό επίσημο

9 Σχολιάστε την καταλληλότητα - αποτελεσματικότητα του λόγουΓια να απαντήσουμε στην ερώτηση αυτή οφείλουμε να σχολιάσουμε τη γλώσσα το ύφος τον τόνο τους τρόπους πειθούς Όμως ο σχολιασμός αυτός πρέπει να σχετίζεται με την επικοινωνιακή περίσταση Πρέπει δηλαδή να σκεφτούμε ποιος είναι ο πομπός σε ποιους απευθύνεται με ποιο σκοπό σε ποιο χώρο Όλα αυτά έχουν άμεση σχέση με το λόγο που πρέπει να χρησιμοποιήσει ο πομπός ώστε να είναι επικοινωνιακά αποτελεσματικός10 Αν έπρεπε να χωρίσετε την παράγραφο σε δύο μικρότερες σε ποιο σημείο θα τη χωρίζατε και γιατίΟδηγός μας για το χωρισμό θα είναι το νόημα το οποίο προφανώς θα διαφοροποιείται σε κάποιο σημείο της παραγράφου Η παράγραφος θα έχει λογικά δύο νοηματικούς άξονες πχ περιγραφή ενός προβλήματος και συνέπειες Συνήθως βοηθάει η ύπαρξη μιας διαρθρωτικής λέξης - φράσης στο σημείο που πρέπει να γίνει ο χωρισμός Επίσης το πιο πιθανό είναι να ανιχνεύσουμε το σημείο χωρισμού στη μέση περίπου της παραγράφου11 Να αναζητήσετε μία παράγραφο που χαρακτηρίζεται από λιτότητα και μία παράγραφο που χαρακτηρίζεται από πειστικότητα Λιτότητα αναζητούμε παράγραφο με απλό ύφος φυσική ροή του λόγου ελάχιστα

εκφραστικά σχήματα συνήθως με μικροπερίοδο λόγο και εύληπτα νοήματα Πειστικότητα αναζητούμε μία παράγραφο όπου είναι εμφανής η χρήση τρόπων

πειθούς και -καλύτερα- η επίκληση στη λογική (τεκμήρια - επιχειρήματα)12 Να δώσετε πλαγιότιτλους στις παραγράφους του κειμένου

[Πάνελ 2001]Ο πλαγιότιτλος πρέπει να είναι σύντομος κυριολεκτικός να αποδίδει το νόημα της

παραγράφου Ενδέχεται να βοηθηθούμε από τη θεματική περίοδο ή την κατακλείδα της παραγράφου13 Να σχολιάσετε τον τίτλο του κειμένουΣχολιάζουμε την έκταση τη στίξη το ύφος το ρηματικό πρόσωπο την ύπαρξη ή όχι ρήματος αν προσελκύει το ενδιαφέρον του αναγνώστη και φυσικά αν είναι αντιπροσωπευτικός του νοήματος14 Να επισημάνετε λέξεις του κειμένου που ανήκουν στο ειδικό λεξιλόγιο της επιστήμης

[Πάνελ 2002]Επιλέγουμε από το ειδικό λεξιλόγιο του κειμένου τους πιο εξειδικευμένους όρους τους πιο laquoξένουςraquo προς το μέσο αναγνώστη ώστε να μη θεωρηθεί κάποια από τις επιλογές μας άστοχη15 Να επισημάνετε λέξεις που προσδίδουν συγκινησιακό και επιστημονικό τόνο στο κείμενο Όσον αφορά τις λέξεις που προσδίδουν συγκινησιακό τόνο επισημαίνουμε εκείνες

που είναι συναισθηματικά φορτισμένες που εγείρουν στον αναγνώστη συναισθήματα

Οι λέξεις που προσδίδουν επιστημονικό τόνο στο κείμενο είναι ειδικοί όροι που αναφέρονται συνήθως σε ένα επιστημονικό κλάδο

16 Σημειώστε λέξεις και φράσεις του κειμένου που χρησιμοποιούνται από το συγγραφέα συνδηλωτικάΠρόκειται για λέξεις με μεταφορική σημασία - χρήση Το σχολικό βιβλίο το αναφέρει ωστόσο είναι πιθανό να μη διευκρινιστεί στις εξετάσεις17 Να επισημάνετε λέξεις και φράσεις με τις οποίες ο συγγραφέας διατυπώνει τις επιφυλάξεις του για κάποιο θέμα ή τις θέσεις τουΑναζητούμε λέξεις - φράσεις που εκφράζουν μια σχετικότητα (πιθανόν ίσως προσπάθεια προσέγγισης)18 Να ανιχνεύσετε τη λογική οργάνωση του κειμένουΟ μαθητής καλείται να γράψει επιγραμματικά το λογικό διάγραμμα του κειμένου τα λογικά βήματα της σκέψης του συγγραφέα πώς αρχίζει με ποια λογική συνεχίζει πώς καταλήγει ως απόρροια των προηγούμενων Δε χρειάζεται η παράθεση των επιχειρημάτων του απλά η λογική διαδικασία που ακολουθήθηκε κατά τη γραφή του κειμένου (Όμοια ερώτηση περιέχεται στη σελίδα 129 του σχολικού βιβλίου) Σε αρκετές περιπτώσεις η λογική οργάνωση του κειμένου ακολουθεί τυποποιημένες φόρμες όπως για παράδειγμα λόγος - αντίλογος (ο συγγραφέας παρουσιάζει το σκεπτικό κάποιων και στη συνέχεια το ανασκευάζει) ή παρουσίαση στην εισαγωγή των παραμέτρων του θέματος που πρόκειται να αναλύσει και στη συνέχεια ανάλυση κάθε παραμέτρου19 Να επισημάνετε στοιχεία μεταφορικού και εικονοπλαστικού λόγου που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας Ποια συναισθήματα προκαλεί

[Πάνελ 2002]

Ο μαθητής πρέπει να αναζητήσει τις μεταφορές και τις εικόνες που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και να δικαιολογήσει τη χρήση τους πιθανώς για να δώσει έμφαση ή να κάνει πιο ζωντανό και παραστατικό το λόγο του (όμοια ερώτηση υπάρχει στη σελίδα 124 του σχολικού βιβλίου)20 Ποιος είναι ο κυρίαρχος τόνος του δοκιμίουΕίναι ανάλογος του ύφους (βλέπε ερώτηση 8)21 Να ανιχνεύσετε στοιχεία εξομολογητικού (ή προσωπικού) τόνου στο δοκίμιοΤέτοια στοιχεία είναι συνήθως η συγκινησιακή χρήση της γλώσσας το φυσικό και ανεπιτήδευτο ύφος το αrsquo πρόσωπο η διάθεση αυτοκριτικής η κατάθεση προσωπικών σκέψεων και συναισθημάτων η χαλαρή διάρθρωση των ιδεών22 Πιστεύετε ότι το δοκίμιο που διαβάσετε έχει διδακτικό χαρακτήρα - τόνο ή τη μορφή άμεσης διδαχής που συναντούμε σε καθαρά διδακτικά είδη λόγουΤο δοκίμιο χαρακτηρίζεται από αντι-διδακτισμό Άρα δεν έχει τη μορφή άμεσης διδαχής Έχει όμως έμμεσα ένα διδακτικό τόνο με την έννοια ότι μας ενημερώνει οξύνει την ευαισθησία μας και βαθαίνει τον προβληματισμό μας Σημεία στα οποία αξίζει να αναφερθούμε ιδιαίτερα είναι αυτά όπου ο δοκιμιογράφος εξάγει συμπεράσματα ή προτείνει τρόπους αντιμετώπισης μιας αρνητικής κατάστασης23 Σχολιάστε την οργάνωση του δοκιμίουΕντοπίζουμε πρόλογο κύριο μέρος και τις ενότητές του επίλογο και ανιχνεύουμε αν είναι ελεύθερη συνειρμική χαλαρή ή λογική και αυστηρή24 Να δώσετε το διάγραμμα του κειμένουΓράφουμε με τη μορφή πίνακα τα μέρη του κειμένου κάθετα πρόλογος κύριο μέρος επίλογος Το κύριο μέρος το χωρίζουμε σε ενότητες Δίπλα σε κάθε ενότητα βάζουμε τίτλο και ανά παράγραφο κάθε ενότητας πλαγιότιτλο ή σύντομα τα πιο βασικά σημεία της25 Το δοκίμιο έχει ένα αφηγηματικό τμήμα και ένα στοχαστικό Ξεχωριστέ τα τμήματα και δείξτε πώς γίνεται η μετάβαση από το ένα στο άλλοΑφηγηματικό είναι το τμήμα όπου ο δοκιμιογράφος περιγράφει διηγείται εξιστορεί Στοχαστικό αυτό στο οποίο καταθέτει τις σκέψεις τους προβληματισμούς τα σχόλια και τις παρατηρήσεις του Η μετάβαση γίνεται συνήθως με διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις26 Να εντοπίσετε τα μέσα με τα οποία ο συγγραφέας γίνεται σαφής κάνει ζωντανό το λόγο του και επικοινωνεί με τον αναγνώστηΣυνηθέστερα μέσα είναι το αrsquo πρόσωπο οι παρενθέσεις τα παραδείγματα ο ευθύς λόγος η αμεσότητα του λόγου οι ερωτήσεις η απλή και σαφής γλώσσα27 Τι είδους κείμενο είναι αυτό που σας δόθηκεΓια όλα τα κειμενικά είδη δείτε σημειώσεις (Δες γραμματειακά είδη σελ 55 -63 σελ) Το πιο πιθανό είναι το κείμενο να ανήκει σε ένα από τα παρακάτω είδη Δοκίμιο άρθρο επιφυλλίδα αφού σε αυτά αναφέρεται εκτενώς το σχολικό βιβλίο Ωστόσο επειδή η επιφυλλίδα δύσκολα μπορεί να διακριθεί από τα άλλα δύο (κάτι που βεβαιώνει και το σχολικό εγχειρίδιο) άρθρο και δοκίμιο συγκεντρώνουν τις περισσότερες

πιθανότητες Το άρθρο συγχέεται με το δοκίμιο μόνο όταν το τελευταίο είναι αποδεικτικό - πειθούς Στην περίπτωση αυτή προσέχουμε αν το κείμενο είναι σύντομο έχει προσωπικό τόνο και κυρίως αν στέκεται στην επικαιρότητα Τα στοιχεία αυτά διακρίνουν το άρθρο από το δοκίμιο πειθούς28 Το δοκίμιο που διαβάσατε προσεγγίζει τον επιστημονικό λόγο ή τη λογοτεχνία Είναι αποδεικτικό - πειθούς ή στοχασμούΕξετάζουμε Τη γλώσσα Το ύφος και τον τόνο Το σκοπό Τη δομή Τη διάρθρωση των ιδεών Την οπτική - προσέγγιση του θέματοςΔες αναλυτικά χαρακτηριστικά αποδεικτικού και στοχαστικού δοκιμίου στις σημειώσεις για τα γραμματειακά είδη29 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση παραδειγμάτωνΤα παραδείγματα συνήθως δίνουν ζωντάνια στο λόγο του συγγραφέα και διευκολύνουν τον αναγνώστη να κατανοήσει πλήρως τις απόψεις του που έχουν αποδοθεί θεωρητικά Καθιστούν το κείμενο πιο οικείο πιο προσιτό στον αναγνώστη Αρκεί βέβαια να είναι εύστοχα να μη διακόπτουν την πορεία της σκέψης του και να μην πλεονάζουν30 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση παρενθέσεωνΟι παρενθέσεις διευκρινίζουν αποσαφηνίζουν συμπληρώνουν αναλύουν όσα έχει αναφέρει ο συγγραφέας Έχουν περισσότερο επεξηγηματικό ρόλο και βοηθούν να αποφευχθεί η σύγχυση του αναγνώστη31 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση εισαγωγικώνΧρησιμοποιούνται για να προσδώσουν έμφαση όταν μεταφέρονται με ακρίβεια τα λόγια άλλου όταν πρόκειται για λέξεις - φράσεις που ανήκουν σε ένα ειδικό λεξιλόγιο ή γλωσσικό ιδίωμα Κάποτε προσδίδουν ειρωνικό τόνο ή μεταφορική σημασία στη λέξη - φράση32 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση παρομοιώσεωνΟ λόγος γίνεται πιο παραστατικός πιο ζωντανός εν τέλει πιο πειστικός Η θέση του συγγραφέα καθίσταται εύληπτη και κατανοητή (Πρέπει να γράψουμε πρώτα τι παρομοιάζεται με τι με ποιο σκοπό όσον αφορά το νόημα του κειμένου και στη συνέχεια να αναφερθούμε στη λειτουργία των παρομοιώσεων στον αναγνώστη)

33 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση άνω τελείαςΗ άνω τελεία χρησιμοποιείται στο χωρισμό δύο μερών μιας φράσης που συνδέονται με τη νοηματική σχέση της

αντίθεσης στο τέλος μιας ημιπεριόδου και στην αρχή μιας άλλης η οποία συμπληρώνει ή

διευκρινίζει την πρώτη στην περίπτωση απαρίθμησης στοιχείωνΑς σημειωθεί ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί από το συγγραφέα (όταν διαθέτει ποιητική ιδιοσυγκρασία) για να προσδώσει μια στοχαστική ατμόσφαιρα αφήνοντας χρονικά περιθώρια στον αναγνώστη να προβληματιστεί34 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας όταν χρησιμοποιεί ευθύ λόγοΟ ευθύς λόγος προσδίδει ζωντάνια στο κείμενο δημιουργεί ένα κλίμα οικειότητας με τον αναγνώστη και τον βοηθάει να βιώσει άμεσα τις απόψεις που μεταφέρονται35 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση αrsquo πληθυντικού προσώπουΤο αrsquo πληθυντικό πρόσωπο χαρίζει έναν οικείο τόνο στο λόγο τον κάνει πιο άμεσο ενώ προσδίδει και καθολικότητα στο πρόβλημα - φαινόμενο στο οποίο αναφέρεται ο συγγραφέας Μάλιστα καθώς θέτει και τον εαυτό του ως συμμέτοχο ή θύμα δεν υποτιμά τον αναγνώστη Αντίθετα τον καθιστά πιο δεκτικό κι έτσι ο λόγος του κερδίζει σε πειστικότητα36 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση στατιστικών στοιχείωνΠροσδίδουν αποδεικτική ισχύ και εγκυρότητα στο λόγο αφού αποτελούν ισχυρά τεκμήρια που συνήθως καθηλώνουν τον αναγνώστη ο οποίος δύσκολα μπορεί να τα αμφισβητήσει37 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση αναλογιώνΣυνήθως με τις αναλογίες ο συγγραφέας δίνει πιο παραστατικά τις θέσεις του Διευκολύνει τον αναγνώστη να κατανοήσει την έννοια ή το φαινόμενο που παρουσιάζει καθώς δίνει ομοιότητες αυτού με κάποιο άλλο Όταν μάλιστα το κείμενο είναι επιστημονικό οι αναλογίες απλοποιούν και κάνουν πιο προσιτό το κείμενο στο μέσο αναγνώστη38 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση ερωτήσεων διέγερση προβληματισμού πρόκληση ανησυχίας να προσδώσει ειρωνικό τόνο στο λόγο του να δημιουργήσει κλίμα αμεσότητας και την αίσθηση του διαλόγου στον αναγνώστη όταν είναι ρητορικές να δώσει έμφαση στη θέση του

• ΤΥΠΟΙ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ amp ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΩΣΤΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥΣ

παραγράφου Ενδέχεται να βοηθηθούμε από τη θεματική περίοδο ή την κατακλείδα της παραγράφου13 Να σχολιάσετε τον τίτλο του κειμένουΣχολιάζουμε την έκταση τη στίξη το ύφος το ρηματικό πρόσωπο την ύπαρξη ή όχι ρήματος αν προσελκύει το ενδιαφέρον του αναγνώστη και φυσικά αν είναι αντιπροσωπευτικός του νοήματος14 Να επισημάνετε λέξεις του κειμένου που ανήκουν στο ειδικό λεξιλόγιο της επιστήμης

[Πάνελ 2002]Επιλέγουμε από το ειδικό λεξιλόγιο του κειμένου τους πιο εξειδικευμένους όρους τους πιο laquoξένουςraquo προς το μέσο αναγνώστη ώστε να μη θεωρηθεί κάποια από τις επιλογές μας άστοχη15 Να επισημάνετε λέξεις που προσδίδουν συγκινησιακό και επιστημονικό τόνο στο κείμενο Όσον αφορά τις λέξεις που προσδίδουν συγκινησιακό τόνο επισημαίνουμε εκείνες

που είναι συναισθηματικά φορτισμένες που εγείρουν στον αναγνώστη συναισθήματα

Οι λέξεις που προσδίδουν επιστημονικό τόνο στο κείμενο είναι ειδικοί όροι που αναφέρονται συνήθως σε ένα επιστημονικό κλάδο

16 Σημειώστε λέξεις και φράσεις του κειμένου που χρησιμοποιούνται από το συγγραφέα συνδηλωτικάΠρόκειται για λέξεις με μεταφορική σημασία - χρήση Το σχολικό βιβλίο το αναφέρει ωστόσο είναι πιθανό να μη διευκρινιστεί στις εξετάσεις17 Να επισημάνετε λέξεις και φράσεις με τις οποίες ο συγγραφέας διατυπώνει τις επιφυλάξεις του για κάποιο θέμα ή τις θέσεις τουΑναζητούμε λέξεις - φράσεις που εκφράζουν μια σχετικότητα (πιθανόν ίσως προσπάθεια προσέγγισης)18 Να ανιχνεύσετε τη λογική οργάνωση του κειμένουΟ μαθητής καλείται να γράψει επιγραμματικά το λογικό διάγραμμα του κειμένου τα λογικά βήματα της σκέψης του συγγραφέα πώς αρχίζει με ποια λογική συνεχίζει πώς καταλήγει ως απόρροια των προηγούμενων Δε χρειάζεται η παράθεση των επιχειρημάτων του απλά η λογική διαδικασία που ακολουθήθηκε κατά τη γραφή του κειμένου (Όμοια ερώτηση περιέχεται στη σελίδα 129 του σχολικού βιβλίου) Σε αρκετές περιπτώσεις η λογική οργάνωση του κειμένου ακολουθεί τυποποιημένες φόρμες όπως για παράδειγμα λόγος - αντίλογος (ο συγγραφέας παρουσιάζει το σκεπτικό κάποιων και στη συνέχεια το ανασκευάζει) ή παρουσίαση στην εισαγωγή των παραμέτρων του θέματος που πρόκειται να αναλύσει και στη συνέχεια ανάλυση κάθε παραμέτρου19 Να επισημάνετε στοιχεία μεταφορικού και εικονοπλαστικού λόγου που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας Ποια συναισθήματα προκαλεί

[Πάνελ 2002]

Ο μαθητής πρέπει να αναζητήσει τις μεταφορές και τις εικόνες που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και να δικαιολογήσει τη χρήση τους πιθανώς για να δώσει έμφαση ή να κάνει πιο ζωντανό και παραστατικό το λόγο του (όμοια ερώτηση υπάρχει στη σελίδα 124 του σχολικού βιβλίου)20 Ποιος είναι ο κυρίαρχος τόνος του δοκιμίουΕίναι ανάλογος του ύφους (βλέπε ερώτηση 8)21 Να ανιχνεύσετε στοιχεία εξομολογητικού (ή προσωπικού) τόνου στο δοκίμιοΤέτοια στοιχεία είναι συνήθως η συγκινησιακή χρήση της γλώσσας το φυσικό και ανεπιτήδευτο ύφος το αrsquo πρόσωπο η διάθεση αυτοκριτικής η κατάθεση προσωπικών σκέψεων και συναισθημάτων η χαλαρή διάρθρωση των ιδεών22 Πιστεύετε ότι το δοκίμιο που διαβάσετε έχει διδακτικό χαρακτήρα - τόνο ή τη μορφή άμεσης διδαχής που συναντούμε σε καθαρά διδακτικά είδη λόγουΤο δοκίμιο χαρακτηρίζεται από αντι-διδακτισμό Άρα δεν έχει τη μορφή άμεσης διδαχής Έχει όμως έμμεσα ένα διδακτικό τόνο με την έννοια ότι μας ενημερώνει οξύνει την ευαισθησία μας και βαθαίνει τον προβληματισμό μας Σημεία στα οποία αξίζει να αναφερθούμε ιδιαίτερα είναι αυτά όπου ο δοκιμιογράφος εξάγει συμπεράσματα ή προτείνει τρόπους αντιμετώπισης μιας αρνητικής κατάστασης23 Σχολιάστε την οργάνωση του δοκιμίουΕντοπίζουμε πρόλογο κύριο μέρος και τις ενότητές του επίλογο και ανιχνεύουμε αν είναι ελεύθερη συνειρμική χαλαρή ή λογική και αυστηρή24 Να δώσετε το διάγραμμα του κειμένουΓράφουμε με τη μορφή πίνακα τα μέρη του κειμένου κάθετα πρόλογος κύριο μέρος επίλογος Το κύριο μέρος το χωρίζουμε σε ενότητες Δίπλα σε κάθε ενότητα βάζουμε τίτλο και ανά παράγραφο κάθε ενότητας πλαγιότιτλο ή σύντομα τα πιο βασικά σημεία της25 Το δοκίμιο έχει ένα αφηγηματικό τμήμα και ένα στοχαστικό Ξεχωριστέ τα τμήματα και δείξτε πώς γίνεται η μετάβαση από το ένα στο άλλοΑφηγηματικό είναι το τμήμα όπου ο δοκιμιογράφος περιγράφει διηγείται εξιστορεί Στοχαστικό αυτό στο οποίο καταθέτει τις σκέψεις τους προβληματισμούς τα σχόλια και τις παρατηρήσεις του Η μετάβαση γίνεται συνήθως με διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις26 Να εντοπίσετε τα μέσα με τα οποία ο συγγραφέας γίνεται σαφής κάνει ζωντανό το λόγο του και επικοινωνεί με τον αναγνώστηΣυνηθέστερα μέσα είναι το αrsquo πρόσωπο οι παρενθέσεις τα παραδείγματα ο ευθύς λόγος η αμεσότητα του λόγου οι ερωτήσεις η απλή και σαφής γλώσσα27 Τι είδους κείμενο είναι αυτό που σας δόθηκεΓια όλα τα κειμενικά είδη δείτε σημειώσεις (Δες γραμματειακά είδη σελ 55 -63 σελ) Το πιο πιθανό είναι το κείμενο να ανήκει σε ένα από τα παρακάτω είδη Δοκίμιο άρθρο επιφυλλίδα αφού σε αυτά αναφέρεται εκτενώς το σχολικό βιβλίο Ωστόσο επειδή η επιφυλλίδα δύσκολα μπορεί να διακριθεί από τα άλλα δύο (κάτι που βεβαιώνει και το σχολικό εγχειρίδιο) άρθρο και δοκίμιο συγκεντρώνουν τις περισσότερες

πιθανότητες Το άρθρο συγχέεται με το δοκίμιο μόνο όταν το τελευταίο είναι αποδεικτικό - πειθούς Στην περίπτωση αυτή προσέχουμε αν το κείμενο είναι σύντομο έχει προσωπικό τόνο και κυρίως αν στέκεται στην επικαιρότητα Τα στοιχεία αυτά διακρίνουν το άρθρο από το δοκίμιο πειθούς28 Το δοκίμιο που διαβάσατε προσεγγίζει τον επιστημονικό λόγο ή τη λογοτεχνία Είναι αποδεικτικό - πειθούς ή στοχασμούΕξετάζουμε Τη γλώσσα Το ύφος και τον τόνο Το σκοπό Τη δομή Τη διάρθρωση των ιδεών Την οπτική - προσέγγιση του θέματοςΔες αναλυτικά χαρακτηριστικά αποδεικτικού και στοχαστικού δοκιμίου στις σημειώσεις για τα γραμματειακά είδη29 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση παραδειγμάτωνΤα παραδείγματα συνήθως δίνουν ζωντάνια στο λόγο του συγγραφέα και διευκολύνουν τον αναγνώστη να κατανοήσει πλήρως τις απόψεις του που έχουν αποδοθεί θεωρητικά Καθιστούν το κείμενο πιο οικείο πιο προσιτό στον αναγνώστη Αρκεί βέβαια να είναι εύστοχα να μη διακόπτουν την πορεία της σκέψης του και να μην πλεονάζουν30 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση παρενθέσεωνΟι παρενθέσεις διευκρινίζουν αποσαφηνίζουν συμπληρώνουν αναλύουν όσα έχει αναφέρει ο συγγραφέας Έχουν περισσότερο επεξηγηματικό ρόλο και βοηθούν να αποφευχθεί η σύγχυση του αναγνώστη31 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση εισαγωγικώνΧρησιμοποιούνται για να προσδώσουν έμφαση όταν μεταφέρονται με ακρίβεια τα λόγια άλλου όταν πρόκειται για λέξεις - φράσεις που ανήκουν σε ένα ειδικό λεξιλόγιο ή γλωσσικό ιδίωμα Κάποτε προσδίδουν ειρωνικό τόνο ή μεταφορική σημασία στη λέξη - φράση32 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση παρομοιώσεωνΟ λόγος γίνεται πιο παραστατικός πιο ζωντανός εν τέλει πιο πειστικός Η θέση του συγγραφέα καθίσταται εύληπτη και κατανοητή (Πρέπει να γράψουμε πρώτα τι παρομοιάζεται με τι με ποιο σκοπό όσον αφορά το νόημα του κειμένου και στη συνέχεια να αναφερθούμε στη λειτουργία των παρομοιώσεων στον αναγνώστη)

33 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση άνω τελείαςΗ άνω τελεία χρησιμοποιείται στο χωρισμό δύο μερών μιας φράσης που συνδέονται με τη νοηματική σχέση της

αντίθεσης στο τέλος μιας ημιπεριόδου και στην αρχή μιας άλλης η οποία συμπληρώνει ή

διευκρινίζει την πρώτη στην περίπτωση απαρίθμησης στοιχείωνΑς σημειωθεί ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί από το συγγραφέα (όταν διαθέτει ποιητική ιδιοσυγκρασία) για να προσδώσει μια στοχαστική ατμόσφαιρα αφήνοντας χρονικά περιθώρια στον αναγνώστη να προβληματιστεί34 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας όταν χρησιμοποιεί ευθύ λόγοΟ ευθύς λόγος προσδίδει ζωντάνια στο κείμενο δημιουργεί ένα κλίμα οικειότητας με τον αναγνώστη και τον βοηθάει να βιώσει άμεσα τις απόψεις που μεταφέρονται35 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση αrsquo πληθυντικού προσώπουΤο αrsquo πληθυντικό πρόσωπο χαρίζει έναν οικείο τόνο στο λόγο τον κάνει πιο άμεσο ενώ προσδίδει και καθολικότητα στο πρόβλημα - φαινόμενο στο οποίο αναφέρεται ο συγγραφέας Μάλιστα καθώς θέτει και τον εαυτό του ως συμμέτοχο ή θύμα δεν υποτιμά τον αναγνώστη Αντίθετα τον καθιστά πιο δεκτικό κι έτσι ο λόγος του κερδίζει σε πειστικότητα36 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση στατιστικών στοιχείωνΠροσδίδουν αποδεικτική ισχύ και εγκυρότητα στο λόγο αφού αποτελούν ισχυρά τεκμήρια που συνήθως καθηλώνουν τον αναγνώστη ο οποίος δύσκολα μπορεί να τα αμφισβητήσει37 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση αναλογιώνΣυνήθως με τις αναλογίες ο συγγραφέας δίνει πιο παραστατικά τις θέσεις του Διευκολύνει τον αναγνώστη να κατανοήσει την έννοια ή το φαινόμενο που παρουσιάζει καθώς δίνει ομοιότητες αυτού με κάποιο άλλο Όταν μάλιστα το κείμενο είναι επιστημονικό οι αναλογίες απλοποιούν και κάνουν πιο προσιτό το κείμενο στο μέσο αναγνώστη38 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση ερωτήσεων διέγερση προβληματισμού πρόκληση ανησυχίας να προσδώσει ειρωνικό τόνο στο λόγο του να δημιουργήσει κλίμα αμεσότητας και την αίσθηση του διαλόγου στον αναγνώστη όταν είναι ρητορικές να δώσει έμφαση στη θέση του

• ΤΥΠΟΙ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ amp ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΩΣΤΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥΣ

Ο μαθητής πρέπει να αναζητήσει τις μεταφορές και τις εικόνες που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και να δικαιολογήσει τη χρήση τους πιθανώς για να δώσει έμφαση ή να κάνει πιο ζωντανό και παραστατικό το λόγο του (όμοια ερώτηση υπάρχει στη σελίδα 124 του σχολικού βιβλίου)20 Ποιος είναι ο κυρίαρχος τόνος του δοκιμίουΕίναι ανάλογος του ύφους (βλέπε ερώτηση 8)21 Να ανιχνεύσετε στοιχεία εξομολογητικού (ή προσωπικού) τόνου στο δοκίμιοΤέτοια στοιχεία είναι συνήθως η συγκινησιακή χρήση της γλώσσας το φυσικό και ανεπιτήδευτο ύφος το αrsquo πρόσωπο η διάθεση αυτοκριτικής η κατάθεση προσωπικών σκέψεων και συναισθημάτων η χαλαρή διάρθρωση των ιδεών22 Πιστεύετε ότι το δοκίμιο που διαβάσετε έχει διδακτικό χαρακτήρα - τόνο ή τη μορφή άμεσης διδαχής που συναντούμε σε καθαρά διδακτικά είδη λόγουΤο δοκίμιο χαρακτηρίζεται από αντι-διδακτισμό Άρα δεν έχει τη μορφή άμεσης διδαχής Έχει όμως έμμεσα ένα διδακτικό τόνο με την έννοια ότι μας ενημερώνει οξύνει την ευαισθησία μας και βαθαίνει τον προβληματισμό μας Σημεία στα οποία αξίζει να αναφερθούμε ιδιαίτερα είναι αυτά όπου ο δοκιμιογράφος εξάγει συμπεράσματα ή προτείνει τρόπους αντιμετώπισης μιας αρνητικής κατάστασης23 Σχολιάστε την οργάνωση του δοκιμίουΕντοπίζουμε πρόλογο κύριο μέρος και τις ενότητές του επίλογο και ανιχνεύουμε αν είναι ελεύθερη συνειρμική χαλαρή ή λογική και αυστηρή24 Να δώσετε το διάγραμμα του κειμένουΓράφουμε με τη μορφή πίνακα τα μέρη του κειμένου κάθετα πρόλογος κύριο μέρος επίλογος Το κύριο μέρος το χωρίζουμε σε ενότητες Δίπλα σε κάθε ενότητα βάζουμε τίτλο και ανά παράγραφο κάθε ενότητας πλαγιότιτλο ή σύντομα τα πιο βασικά σημεία της25 Το δοκίμιο έχει ένα αφηγηματικό τμήμα και ένα στοχαστικό Ξεχωριστέ τα τμήματα και δείξτε πώς γίνεται η μετάβαση από το ένα στο άλλοΑφηγηματικό είναι το τμήμα όπου ο δοκιμιογράφος περιγράφει διηγείται εξιστορεί Στοχαστικό αυτό στο οποίο καταθέτει τις σκέψεις τους προβληματισμούς τα σχόλια και τις παρατηρήσεις του Η μετάβαση γίνεται συνήθως με διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις26 Να εντοπίσετε τα μέσα με τα οποία ο συγγραφέας γίνεται σαφής κάνει ζωντανό το λόγο του και επικοινωνεί με τον αναγνώστηΣυνηθέστερα μέσα είναι το αrsquo πρόσωπο οι παρενθέσεις τα παραδείγματα ο ευθύς λόγος η αμεσότητα του λόγου οι ερωτήσεις η απλή και σαφής γλώσσα27 Τι είδους κείμενο είναι αυτό που σας δόθηκεΓια όλα τα κειμενικά είδη δείτε σημειώσεις (Δες γραμματειακά είδη σελ 55 -63 σελ) Το πιο πιθανό είναι το κείμενο να ανήκει σε ένα από τα παρακάτω είδη Δοκίμιο άρθρο επιφυλλίδα αφού σε αυτά αναφέρεται εκτενώς το σχολικό βιβλίο Ωστόσο επειδή η επιφυλλίδα δύσκολα μπορεί να διακριθεί από τα άλλα δύο (κάτι που βεβαιώνει και το σχολικό εγχειρίδιο) άρθρο και δοκίμιο συγκεντρώνουν τις περισσότερες

πιθανότητες Το άρθρο συγχέεται με το δοκίμιο μόνο όταν το τελευταίο είναι αποδεικτικό - πειθούς Στην περίπτωση αυτή προσέχουμε αν το κείμενο είναι σύντομο έχει προσωπικό τόνο και κυρίως αν στέκεται στην επικαιρότητα Τα στοιχεία αυτά διακρίνουν το άρθρο από το δοκίμιο πειθούς28 Το δοκίμιο που διαβάσατε προσεγγίζει τον επιστημονικό λόγο ή τη λογοτεχνία Είναι αποδεικτικό - πειθούς ή στοχασμούΕξετάζουμε Τη γλώσσα Το ύφος και τον τόνο Το σκοπό Τη δομή Τη διάρθρωση των ιδεών Την οπτική - προσέγγιση του θέματοςΔες αναλυτικά χαρακτηριστικά αποδεικτικού και στοχαστικού δοκιμίου στις σημειώσεις για τα γραμματειακά είδη29 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση παραδειγμάτωνΤα παραδείγματα συνήθως δίνουν ζωντάνια στο λόγο του συγγραφέα και διευκολύνουν τον αναγνώστη να κατανοήσει πλήρως τις απόψεις του που έχουν αποδοθεί θεωρητικά Καθιστούν το κείμενο πιο οικείο πιο προσιτό στον αναγνώστη Αρκεί βέβαια να είναι εύστοχα να μη διακόπτουν την πορεία της σκέψης του και να μην πλεονάζουν30 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση παρενθέσεωνΟι παρενθέσεις διευκρινίζουν αποσαφηνίζουν συμπληρώνουν αναλύουν όσα έχει αναφέρει ο συγγραφέας Έχουν περισσότερο επεξηγηματικό ρόλο και βοηθούν να αποφευχθεί η σύγχυση του αναγνώστη31 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση εισαγωγικώνΧρησιμοποιούνται για να προσδώσουν έμφαση όταν μεταφέρονται με ακρίβεια τα λόγια άλλου όταν πρόκειται για λέξεις - φράσεις που ανήκουν σε ένα ειδικό λεξιλόγιο ή γλωσσικό ιδίωμα Κάποτε προσδίδουν ειρωνικό τόνο ή μεταφορική σημασία στη λέξη - φράση32 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση παρομοιώσεωνΟ λόγος γίνεται πιο παραστατικός πιο ζωντανός εν τέλει πιο πειστικός Η θέση του συγγραφέα καθίσταται εύληπτη και κατανοητή (Πρέπει να γράψουμε πρώτα τι παρομοιάζεται με τι με ποιο σκοπό όσον αφορά το νόημα του κειμένου και στη συνέχεια να αναφερθούμε στη λειτουργία των παρομοιώσεων στον αναγνώστη)

33 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση άνω τελείαςΗ άνω τελεία χρησιμοποιείται στο χωρισμό δύο μερών μιας φράσης που συνδέονται με τη νοηματική σχέση της

αντίθεσης στο τέλος μιας ημιπεριόδου και στην αρχή μιας άλλης η οποία συμπληρώνει ή

διευκρινίζει την πρώτη στην περίπτωση απαρίθμησης στοιχείωνΑς σημειωθεί ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί από το συγγραφέα (όταν διαθέτει ποιητική ιδιοσυγκρασία) για να προσδώσει μια στοχαστική ατμόσφαιρα αφήνοντας χρονικά περιθώρια στον αναγνώστη να προβληματιστεί34 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας όταν χρησιμοποιεί ευθύ λόγοΟ ευθύς λόγος προσδίδει ζωντάνια στο κείμενο δημιουργεί ένα κλίμα οικειότητας με τον αναγνώστη και τον βοηθάει να βιώσει άμεσα τις απόψεις που μεταφέρονται35 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση αrsquo πληθυντικού προσώπουΤο αrsquo πληθυντικό πρόσωπο χαρίζει έναν οικείο τόνο στο λόγο τον κάνει πιο άμεσο ενώ προσδίδει και καθολικότητα στο πρόβλημα - φαινόμενο στο οποίο αναφέρεται ο συγγραφέας Μάλιστα καθώς θέτει και τον εαυτό του ως συμμέτοχο ή θύμα δεν υποτιμά τον αναγνώστη Αντίθετα τον καθιστά πιο δεκτικό κι έτσι ο λόγος του κερδίζει σε πειστικότητα36 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση στατιστικών στοιχείωνΠροσδίδουν αποδεικτική ισχύ και εγκυρότητα στο λόγο αφού αποτελούν ισχυρά τεκμήρια που συνήθως καθηλώνουν τον αναγνώστη ο οποίος δύσκολα μπορεί να τα αμφισβητήσει37 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση αναλογιώνΣυνήθως με τις αναλογίες ο συγγραφέας δίνει πιο παραστατικά τις θέσεις του Διευκολύνει τον αναγνώστη να κατανοήσει την έννοια ή το φαινόμενο που παρουσιάζει καθώς δίνει ομοιότητες αυτού με κάποιο άλλο Όταν μάλιστα το κείμενο είναι επιστημονικό οι αναλογίες απλοποιούν και κάνουν πιο προσιτό το κείμενο στο μέσο αναγνώστη38 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση ερωτήσεων διέγερση προβληματισμού πρόκληση ανησυχίας να προσδώσει ειρωνικό τόνο στο λόγο του να δημιουργήσει κλίμα αμεσότητας και την αίσθηση του διαλόγου στον αναγνώστη όταν είναι ρητορικές να δώσει έμφαση στη θέση του

• ΤΥΠΟΙ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ amp ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΩΣΤΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥΣ

πιθανότητες Το άρθρο συγχέεται με το δοκίμιο μόνο όταν το τελευταίο είναι αποδεικτικό - πειθούς Στην περίπτωση αυτή προσέχουμε αν το κείμενο είναι σύντομο έχει προσωπικό τόνο και κυρίως αν στέκεται στην επικαιρότητα Τα στοιχεία αυτά διακρίνουν το άρθρο από το δοκίμιο πειθούς28 Το δοκίμιο που διαβάσατε προσεγγίζει τον επιστημονικό λόγο ή τη λογοτεχνία Είναι αποδεικτικό - πειθούς ή στοχασμούΕξετάζουμε Τη γλώσσα Το ύφος και τον τόνο Το σκοπό Τη δομή Τη διάρθρωση των ιδεών Την οπτική - προσέγγιση του θέματοςΔες αναλυτικά χαρακτηριστικά αποδεικτικού και στοχαστικού δοκιμίου στις σημειώσεις για τα γραμματειακά είδη29 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση παραδειγμάτωνΤα παραδείγματα συνήθως δίνουν ζωντάνια στο λόγο του συγγραφέα και διευκολύνουν τον αναγνώστη να κατανοήσει πλήρως τις απόψεις του που έχουν αποδοθεί θεωρητικά Καθιστούν το κείμενο πιο οικείο πιο προσιτό στον αναγνώστη Αρκεί βέβαια να είναι εύστοχα να μη διακόπτουν την πορεία της σκέψης του και να μην πλεονάζουν30 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση παρενθέσεωνΟι παρενθέσεις διευκρινίζουν αποσαφηνίζουν συμπληρώνουν αναλύουν όσα έχει αναφέρει ο συγγραφέας Έχουν περισσότερο επεξηγηματικό ρόλο και βοηθούν να αποφευχθεί η σύγχυση του αναγνώστη31 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση εισαγωγικώνΧρησιμοποιούνται για να προσδώσουν έμφαση όταν μεταφέρονται με ακρίβεια τα λόγια άλλου όταν πρόκειται για λέξεις - φράσεις που ανήκουν σε ένα ειδικό λεξιλόγιο ή γλωσσικό ιδίωμα Κάποτε προσδίδουν ειρωνικό τόνο ή μεταφορική σημασία στη λέξη - φράση32 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση παρομοιώσεωνΟ λόγος γίνεται πιο παραστατικός πιο ζωντανός εν τέλει πιο πειστικός Η θέση του συγγραφέα καθίσταται εύληπτη και κατανοητή (Πρέπει να γράψουμε πρώτα τι παρομοιάζεται με τι με ποιο σκοπό όσον αφορά το νόημα του κειμένου και στη συνέχεια να αναφερθούμε στη λειτουργία των παρομοιώσεων στον αναγνώστη)

33 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση άνω τελείαςΗ άνω τελεία χρησιμοποιείται στο χωρισμό δύο μερών μιας φράσης που συνδέονται με τη νοηματική σχέση της

αντίθεσης στο τέλος μιας ημιπεριόδου και στην αρχή μιας άλλης η οποία συμπληρώνει ή

διευκρινίζει την πρώτη στην περίπτωση απαρίθμησης στοιχείωνΑς σημειωθεί ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί από το συγγραφέα (όταν διαθέτει ποιητική ιδιοσυγκρασία) για να προσδώσει μια στοχαστική ατμόσφαιρα αφήνοντας χρονικά περιθώρια στον αναγνώστη να προβληματιστεί34 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας όταν χρησιμοποιεί ευθύ λόγοΟ ευθύς λόγος προσδίδει ζωντάνια στο κείμενο δημιουργεί ένα κλίμα οικειότητας με τον αναγνώστη και τον βοηθάει να βιώσει άμεσα τις απόψεις που μεταφέρονται35 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση αrsquo πληθυντικού προσώπουΤο αrsquo πληθυντικό πρόσωπο χαρίζει έναν οικείο τόνο στο λόγο τον κάνει πιο άμεσο ενώ προσδίδει και καθολικότητα στο πρόβλημα - φαινόμενο στο οποίο αναφέρεται ο συγγραφέας Μάλιστα καθώς θέτει και τον εαυτό του ως συμμέτοχο ή θύμα δεν υποτιμά τον αναγνώστη Αντίθετα τον καθιστά πιο δεκτικό κι έτσι ο λόγος του κερδίζει σε πειστικότητα36 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση στατιστικών στοιχείωνΠροσδίδουν αποδεικτική ισχύ και εγκυρότητα στο λόγο αφού αποτελούν ισχυρά τεκμήρια που συνήθως καθηλώνουν τον αναγνώστη ο οποίος δύσκολα μπορεί να τα αμφισβητήσει37 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση αναλογιώνΣυνήθως με τις αναλογίες ο συγγραφέας δίνει πιο παραστατικά τις θέσεις του Διευκολύνει τον αναγνώστη να κατανοήσει την έννοια ή το φαινόμενο που παρουσιάζει καθώς δίνει ομοιότητες αυτού με κάποιο άλλο Όταν μάλιστα το κείμενο είναι επιστημονικό οι αναλογίες απλοποιούν και κάνουν πιο προσιτό το κείμενο στο μέσο αναγνώστη38 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση ερωτήσεων διέγερση προβληματισμού πρόκληση ανησυχίας να προσδώσει ειρωνικό τόνο στο λόγο του να δημιουργήσει κλίμα αμεσότητας και την αίσθηση του διαλόγου στον αναγνώστη όταν είναι ρητορικές να δώσει έμφαση στη θέση του

• ΤΥΠΟΙ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ amp ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΩΣΤΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥΣ

33 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση άνω τελείαςΗ άνω τελεία χρησιμοποιείται στο χωρισμό δύο μερών μιας φράσης που συνδέονται με τη νοηματική σχέση της

αντίθεσης στο τέλος μιας ημιπεριόδου και στην αρχή μιας άλλης η οποία συμπληρώνει ή

διευκρινίζει την πρώτη στην περίπτωση απαρίθμησης στοιχείωνΑς σημειωθεί ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί από το συγγραφέα (όταν διαθέτει ποιητική ιδιοσυγκρασία) για να προσδώσει μια στοχαστική ατμόσφαιρα αφήνοντας χρονικά περιθώρια στον αναγνώστη να προβληματιστεί34 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας όταν χρησιμοποιεί ευθύ λόγοΟ ευθύς λόγος προσδίδει ζωντάνια στο κείμενο δημιουργεί ένα κλίμα οικειότητας με τον αναγνώστη και τον βοηθάει να βιώσει άμεσα τις απόψεις που μεταφέρονται35 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση αrsquo πληθυντικού προσώπουΤο αrsquo πληθυντικό πρόσωπο χαρίζει έναν οικείο τόνο στο λόγο τον κάνει πιο άμεσο ενώ προσδίδει και καθολικότητα στο πρόβλημα - φαινόμενο στο οποίο αναφέρεται ο συγγραφέας Μάλιστα καθώς θέτει και τον εαυτό του ως συμμέτοχο ή θύμα δεν υποτιμά τον αναγνώστη Αντίθετα τον καθιστά πιο δεκτικό κι έτσι ο λόγος του κερδίζει σε πειστικότητα36 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση στατιστικών στοιχείωνΠροσδίδουν αποδεικτική ισχύ και εγκυρότητα στο λόγο αφού αποτελούν ισχυρά τεκμήρια που συνήθως καθηλώνουν τον αναγνώστη ο οποίος δύσκολα μπορεί να τα αμφισβητήσει37 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση αναλογιώνΣυνήθως με τις αναλογίες ο συγγραφέας δίνει πιο παραστατικά τις θέσεις του Διευκολύνει τον αναγνώστη να κατανοήσει την έννοια ή το φαινόμενο που παρουσιάζει καθώς δίνει ομοιότητες αυτού με κάποιο άλλο Όταν μάλιστα το κείμενο είναι επιστημονικό οι αναλογίες απλοποιούν και κάνουν πιο προσιτό το κείμενο στο μέσο αναγνώστη38 Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση ερωτήσεων διέγερση προβληματισμού πρόκληση ανησυχίας να προσδώσει ειρωνικό τόνο στο λόγο του να δημιουργήσει κλίμα αμεσότητας και την αίσθηση του διαλόγου στον αναγνώστη όταν είναι ρητορικές να δώσει έμφαση στη θέση του

• ΤΥΠΟΙ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ amp ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΩΣΤΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥΣ