ΘΕΩΡΙΑΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ

ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΜΕΡΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

Α. Προκείμενες

α. Μείζων προκείμενη

β. Ελάσσων προκείμενη

Τα δέντρα είναι φυτικοί οργανισμοί.

Η πορτοκαλιά είναι δέντρο.

Άρα, η πορτοκαλιά είναι φυτικός οργανισμός.Β. Συμπέρασμα

ΤΕΚΜΗΡΙΑΕΙΔΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

1.Παραδείγματα Η επιστημονική έρευνα συχνά εξαρτάται από εξωγενείς παράγοντες.

Μια εταιρία παρασκευής φυτοφαρμάκων π.χ. ποτέ δε θα χρηματοδοτήσει επιστημονικές έρευνες για τη δημιουργία φυτικών ειδών γενετικά απρόσβλητων σε ζιζάνια και παράσιτα, γιατί αυτό αντίκειται στα οικονομικά της συμφέροντα.

2. Στατιστικά στοιχεία Σύμφωνα με τους επίσημους στατιστικούς πίνακες της Unesco, το 40% του πληθυσμού της Γης είναι λειτουργικά ή οργανικά αναλφάβητοι και δεν μπορούν να διαβάσουν ούτε μια πινακίδα.

3. Πορίσματα ερευνών Πολυάριθμες επιστημονικές έρευνες σε ιατρικά εργαστήρια και κλινικές απέδειξαν ότι το κάπνισμα προκαλεί σωρεία πνευμονολογικών και καρδιαγγειακών παθήσεων.

4. Ιστορικά συμβάντα Η Α΄ και η Β΄ Αθηναϊκή Συμμαχία του 5ου αι. π. Χ. καταδεικνύει το πώς ένα κράτος εκμεταλλεύεται την προσπάθεια δημιουργίας ευρύτερων κρατικών σχηματισμών, για να προωθήσει τα ηγεμονικά σχέδιά του.

5. Επικαιρικά γεγονότα Οι πρόσφατες δολοφονικές επιθέσεις ανήλικων μαθητών εναντίον συμμαθητών και δασκάλων στα σχολεία των Η.Π.Α έχουν προκαλέσει δικαιολογημένη ανησυχία στην κοινή γνώμη για την έξαρση της νεανικής βίας και της εγκληματικότητας.

6. Εποπτείες αισθήσεων Αρκεί κανείς να περιδιαβεί τις φτωχογειτονιές της Αθήνας, όπου ζουν εκατοντάδες λαθρομετανάστες και πρόσφυγες, για να διαπιστώσει ιδίοις όμμασι την εξαθλίωση αυτών των δύσμοιρων ανθρώπων.

7. Παραθέματα / Μαρτυρίες

Η ελευθερία λόγου και έκφρασης αποτελεί ένα δικαίωμα που κάθε άνθρωπος οφείλει να προασπίζεται ακόμη και αν δεν αφορά άμεσα τον ίδιο. Ας θυμηθούμε, εξάλλου, το περίφημο απόφθεγμα του Βολταίρου: «Δε συμφωνώ με όσα λες, αλλά θα υπερασπίζομαι ακόμη και με τίμημα την ίδια τη ζωή μου, το δικαίωμα σου να το λες».

8. Εμπειρικές αλήθειες Όλα τα πλάσματα είναι θνητά και κανένα επιστημονικό επίτευγμα δεν μπορεί να ανατρέψει αυτήν την πραγματικότητα.

ΕΙΔΗ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ

Κατά τη μορφή τους Παραδείγματαα) Κατηγορικοί: Το συμπέρασμα συνάγεται χωρίς όρους ή επιφυλάξεις από τις προκείμενες προτάσεις και υπάρχει σ’ αυτές το συνδετικό ρήμα είμαι.

Μείζων προκείμενη: Οι Έλληνες είναι Ευρωπαίοι.

Ελάσσων προκείμενη: Ο Γιάννης είναι Έλληνας.

Συμπέρασμα: Άρα, ο Γιάννης είναι Ευρωπαίος.

β) Υποθετικοί: υπάρχει υπόθεση στις προκείμενες ή έστω στη μείζονα.

Μείζων προκείμενη: Εάν οι βιομηχανίες λειτουργούν ανεξέλεγκτα, μολύνεται το περιβάλλον.

Ελάσσων προκείμενη: Στη Θεσσαλονίκη οι βιομηχανίες λειτουργούν ανεξέλεγκτα.

Συμπέρασμα: Άρα, μολύνεται το περιβάλλον της Θεσσαλονίκης.

γ) Διαζευκτικοί: υπάρχει διάζευξη στη μια προκείμενη.

Μείζων προκείμενη: Ένα ουσιαστικό της ελληνικής γλώσσας είναι είτε αρσενικού είτε θηλυκού είτε ουδέτερου γένους.

Ελάσσων προκείμενη: Το ουσιαστικό «τραπέζι» δεν είναι ούτε αρσενικού ούτε θηλυκού γένους.

Συμπέρασμα: Άρα, το ουσιαστικό «τραπέζι» είναι ουδέτερου γένους.

Κατά το είδος της συλλογιστικής πορείας Παραδείγματα

α) Παραγωγικοί: (από το γενικό στο ειδικό) οδηγούν συνήθως σε βέβαια συμπεράσματα.

Μείζων προκείμενη: Οι Έλληνες είναι Ευρωπαίοι.

Ελάσσων προκείμενη: Ο Γιάννης είναι Έλληνας .

Συμπέρασμα: Άρα, ο Γιάννης είναι Ευρωπαίος.β) Επαγωγικοί: (από το ειδικό στο γενικό).

1) τέλεια επαγωγή οδηγεί πάντα σε βέβαιο και ασφαλές συμπέρασμα, αφού απαριθμούνται όλες οι δυνατές περιπτώσεις.

Μείζων προκείμενη: Στην ομάδα μπάσκετ του σχολείου μας συμμετέχουν ο Γιώργος, ο Γιάννης, ο Περικλής, ο Τάσος και ο Κώστας.

Ελάσσων προκείμενη: Ο Γιώργος, ο Γιάννης, ο Περικλής, ο Τάσος και ο Κώστας είναι μαθητές του σχολείου μας.Συμπέρασμα: Άρα οι μαθητές του σχολείου μας απαρτίζουν την ομάδα μπάσκετ.

2) ατελής επαγωγή οδηγεί πάντα σε πιθανολογικά συμπεράσματα, αφού δεν απαριθμούνται

α) Με γενίκευση

Μείζων προκείμενη: Σήμερα παρατηρείται αύξηση στα κρούσματα ανθρωποκτονιών, κλοπών, απατών και εκβιασμών.

Ελάσσων προκείμενη: Οι ανθρωποκτονίες, οι κλοπές, οι απάτες και οι εκβιασμοί είναι μορφές εγκληματικότητας.

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΣΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑ, ΑΛΗΘΕΙΑ, ΟΡΘΤΗΤΑ ΕΝΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΣ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ

ΟΡΘΟΤΗΤΑ

ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑ ΑΛΗΘΕΙΑ

Ελέγχουμε αν οι προκείμενες και το συμπέρασμα του συλλογισμού συνδέονται κατά το λογικό τρόπο, αν δηλαδή υπάρχει ανάμεσά τους λογική συνάφεια και ακολουθία.

Ελέγχουμε αν οι προκείμενες και το συμπέρασμα του συλλογισμού ανταποκρίνονται στα δεδομένα της αντικειμενικής πραγματικότητας και αν αποτελούν γενικά αποδεκτές απόψεις και όχι αυθαίρετες υποκειμενικές γνώμες.

ΕΓΚΥΡΟ ΑΚΥΡΟ ΑΛΗΘΕΣ ΨΕΥΔΕΣ

ΕΓΚΥΡΟ + ΑΛΗΘΕΣ = ΟΡΘΟ

ΕΓΚΥΡΟ + ΨΕΥΔΕΣ = ΜΗ ΟΡΘΟ ΑΚΥΡΟ + ΑΛΗΘΕΣ = ΜΗ ΟΡΘΟ

ΑΚΥΡΟ + ΨΕΥΔΕΣ = ΜΗ ΟΡΘΟ

Στους παραγωγικούς συλλογισμούς: Οι παραγωγικοί συλλογισμοί οδηγούν σε ασφαλές και βέβαιο συμπέρασμα, εφόσον οι προκείμενές του (και, κατά κύριο λόγο η μείζων προκείμενη) είναι γενικά αποδεκτές θέσεις ή κρίσεις. Στην αντίθετη περίπτωση το συμπέρασμα θεωρείται άστοχο. Παράδειγμα παραγωγικού συλλογισμού που οδηγεί σε βέβαιο συμπέρασμα:

Μείζων προκείμενη: Τα θηλαστικά διαθέτουν πνεύμονες.Ελάσσων προκείμενη: Ο ελέφαντας είναι θηλαστικό.Συμπέρασμα: Άρα, ο ελέφαντας διαθέτει πνεύμονες.

Παράδειγμα παραγωγικού συλλογισμού που οδηγεί σε επισφαλές συμπέρασμα:

Μείζων προκείμενη: Οι Έλληνες είναι όμορφοι.Ελάσσων προκείμενη: Ο Πέτρος είναι Έλληνας.Συμπέρασμα: Άρα, ο Πέτρος είναι όμορφος.Στους επαγωγικούς συλλογισμούς:

α) Οι τέλειοι επαγωγικοί συλλογισμοί οδηγούν σε ασφαλές και βέβαιο συμπέρασμα.Μείζων προκείμενη: Ο Θανάσης είναι ξανθός, ο Τάσος είναι ξανθός και ο Ανδρέας είναι ξανθός.Ελάσσων προκείμενη: Ο Θανάσης, ο Τάσος και ο Ανδρέας είναι τα παιδιά του ζεύγους Κριτόπουλου.Συμπέρασμα: Άρα, τα παιδιά του ζεύγους Κριτόπουλου είναι ξανθά.

β) Οι ατελείς επαγωγικοί συλλογισμοί οδηγούν απλώς σε πιθανολογικό συμπέρασμα.(γενίκευση)Μείζων προκείμενη: Ο γείτονάς μου δεν είναι γενναιόδωρος.Ελάσσων προκείμενη: Ο γείτονάς μου είναι Σκοτσέζος.Συμπέρασμα: Άρα, οι Σκοτσέζοι δεν είναι γενναιόδωροι.

Οι αναλογικοί συλλογισμοί οδηγούν πάντα σε πιθανολογικό συμπέρασμα.

Εάν ο συλλογισμός είναι είτε άκυρος είτε επιφανειακά έγκυρος (διατηρείται, δηλαδή, η εξωτερική λογική συνάφεια μεταξύ των προκείμενων και του συμπεράσματος, αλλά το περιεχόμενο των προτάσεων δεν ανταποκρίνεται στα δεδομένα της αντικειμενικής πραγματικότητας), τότε ο συλλογισμός ονομάζεται παραλογικός ή παραλογισμός. Εάν, μάλιστα, ο παραλογισμός δεν οφείλεται σε αβλεψία του πομπού, αλλά σε σκόπιμη ενέργειά του, προκειμένου να εξαπατηθεί ο δέκτης, τότε ο παραλογισμός ονομάζεται

σόφισμα. Π.χ. Μείζων προκείμενη: Το μπουζούκι είναι όργανο.

Ελάσσων προκείμενη: Ο αστυνομικός είναι όργανο. Συμπέρασμα: Άρα, ο αστυνομικός είναι μπουζούκι.

ΠΕΙΘΩΤΡΟΠΟΙ / ΜΕΘΟΔΟΙ ΜΕΣΑ / ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΤΟΧΟΙ

1. Επίκληση στη λογική

1. Επιχειρήματα Να θεμελιωθεί μια θέση ή να αναιρεθεί κάποια άλλη

2. Τεκμήρια α) Παραδείγματαβ) Στατιστικάγ) Πορίσματα ερευνώνδ) Εμπειρικές αλήθειεςε) Επικαιρικά γεγονόταστ)Παραθέματα ή μαρτυρίεςζ) Εποπτείες αισθήσεωνη) Ιστορικά γεγονότα

1.Να ενισχυθεί η αποδεικτική αξία του επιχειρήματος με αναντίρρητα στοιχεία.

2.Να συμπληρωθεί ή να εξηγηθεί το θεωρητικό σκέλος ενός επιχειρήματος με απτά στοιχεία.

3.Να ενισχυθεί η διακειμενικότητα και η υφολογική ποικιλία του κειμένου.

2. Επίκληση στο συναίσθημα

1. Περιγραφή2. Αφήγηση3. Χρήση συναισθηματικά φορτισμένων

λέξεων / φράσεων4. Ρητορικά ερωτήματα5. Ειρωνεία – σαρκασμός6. Σκώμματα – χιούμορ

Να προκληθεί συγκεκριμένη συναισθηματική αντίδραση στο δέκτη (π. χ. θυμός, οργή, αντιπάθεια, μίσος, φόβος, συμπάθεια).

3. Επίκληση στην αυθεντία

1. Αποφθέγματα2. Ρητά3. Γνωμικά4. Παροιμίες5. Αποσπάσματα από λόγους ή άλλες

προφορικές δηλώσεις6. Εδάφια από γραπτά κείμενα

1. Να ενισχυθεί η αποδεικτική αξία ενός επιχειρήματος.

2. Να ενισχυθεί η διακειμενικότητα του κειμένου.

3. Να καταδειχθεί η ευρυμάθεια του πομπού /ομιλητή.

4. Επίκληση στο ήθος: α)

1. Έπαινοι – εγκώμια2. Θετικές κριτικές

Να προδιατεθεί θετικά ο δέκτης για τον πομπό και

του πομπού, β) του δέκτη

3. Αξιολογικοί χαρακτηρισμοί ανώτερης ηθικής τάξεως

την άποψη που πρεσβεύει είτε λόγω κολακείας είτε λόγω εκτίμησης προς τον πομπό.

Επίκληση στο ήθος γ) του αντιπάλου

1. Λίβελοι – Κατηγορητήρια2. Αρνητικές κριτικές3. Αξιολογικοί χαρακτηρισμοί

κατώτερης ηθικής τάξεως

Να προδιατεθεί αρνητικά ο δέκτης για τον αντίπαλο.