Вялікае Княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае -

ўсходнееўрапейская дзяржава, якая існавала з сярэдзіны

XIII ст. па 1795 год на тэрыторыі сучасных Беларусі і

Літвы, часткова Украіны, Расіі, Латвіі, Польшчы і Эстоніі

Беларускія землі сталіся стваральным ядром гэтай

моцнай сярэднявечнай дзяржавы. Сталіцамі Вялікага

Княства Літоўскага быў спачатку старажытны

Новагародак, а затым, заснаваная крывічамі яшчэ

ў XI ст., Вільня

Упершыню Новагародак упамінаецца

ў летапісах пад 1044 г. у сувязі з паходам

Яраслава Мудрага на Літву. З XIII ст.

Новагародак – цэнтр удзельнага княства

У 1253 г. князь Міндоўг

каранаваўся ў Новагародку

як кароль літоўскі і

ўвайшоў у гісторыю

як заснавальнік

новай дзяржавы

Сын Міндоўга князь Войшалк

заваяваў Літоўскую зямлю, а

ў 1265 г. падпарадкаваў балцкія

землі Нальшчаны і Дзяволтву.

Гэта тэрыторыя і саставіла

аснову Вялікага Княства

Літоўскага

У 1323 г. Вільня пераняла ў старажытнага Новагародка

ролю сталіцы. У Вільні знаходзіліся рэзідэнцыя вялікіх князѐў,

усе галоўныя дзяржаўныя органы і ўстановы

Тут звычайна збіралася вялікакняская Рада, найчасцей

праводзіліся паседжанні Сойму, падпісваліся важныя

міжнародныя дамовы. З 1416 у Вільні знаходзілася рэзідэнцыя

праваслаўнага мітрапаліта ВКЛ

На чале дзяржавы стаяў вялікі князь,

або, як яго ад XV ст. называлі

дзяржаўныя дакументы,

гаспадар

У палітычным, эканамічным і

культурным жыцці Вялікага

Княства дамінавалі беларускія

землі і наш народ. Цалкам

заканамерна беларуская мова

зрабілася ў краіне дзяржаўнай

На ѐй гаварылі манархі ды іх двор,

на ѐй вялі справаводства ў

вялікакняскай канцылярыі і ўсіх

установах

На старабеларускай мове ствараліся і

выдаваліся ўсе зборы законаў

дзяржавы ад Статута вялікага

князя Казіміра Ягайлавіча 1468 г.

да самага дасканалага ў Еўропе

Статута 1588 г.

У 1529 г. пасля зацверджання на

Віленскім сойме афіцыйную сілу

набыў першы Статут. Ён

утрымліваў добра распрацаваныя

нормы дзяржаўнага, цывільнага,

сямейнага, крымінальнага і

працэсуальнага права

Юрыдычныя здабыткі

першага Статута працягнуў

і развіў новы збор законаў,

ухвалены ў 1566 г.

Вяршыняю еўрапейскай юрыдычнай

думкі XVI ст. стаў трэці Статут Вялікага

Княства. Праз усе 14 раздзелаў і 488

артыкулаў новага збору законаў праходзіла

ідэя праўнай дзяржавы, у якой усе органы

і службоўцы павінны дзейнічаць толькі ў

адпаведнасці з законам

Найвышэйшай магутнасці

Вялікае Княства дасягнула за

князем Вітаўтам. Ен быў

шчодра адораны якасцямі,

неабходнымі выдатнаму

дзяржаўнаму дзеячу таго часу:

палітычнай мудрасцю і

дыпламатычнымі здольнасцямі,

ваяўнічасцю і вайсковым

талентам, уладарнасцю і

прастатой у побыце

За Вітаўтам нашая дзяржава

пачала біць уласную манету

Справе ўмацавання дзяржавы

паслужыла і ўтварэнне

Вітаўтам незалежнай ад

Масквы праваслаўнай

мітраполіі з цэнтрам

у Новагародку.

Першы мітрапаліт

Вялікага Княства Літоўскага

Рыгор Цамблак – вядомы вучоны,

кніжнік і прапаведнік

Вялікае Княства Літоўскае

мела разгалінаваную сістэму

адукацыі, у якую ўваходзілі

навучальныя ўстановы

розных ўзроўняў

Гістарычныя крыніцы

паведамляюць пра гарадскія

школы пры цэрквах і касцѐлах,

праваслаўных брацтвах і

пратэстанскіх зборах

Найбольшую актыўнасць у

пашырэнні асветы выяўляў

Ордэн езуітаў. Беларусь была

пакрытая цэлай сеткаю

іх школаў і калегіюмаў

Магчымасць атрымліваць вышэйшую адукацыю на

радзіме ў літоўскай моладзі з’явілася пасля адкрыцця

Віленскай акадэміі

Першы рэктар акадэміі –

Пѐтр Скарга – знакаміты

прапаведнік, пісьменнік і

красамоўца

У 1753 г. у акадэміі была заснавана адна з першых у Еўропе

навуковых астранамічных абсерваторый

Князь Мікалай Радзівіл Сіротка перадаў акадэміі друкарскае

абсталяванне і шрыфты. Адчыненая ў 1586 г.

акадэмічная друкарня выдавала

на некалькіх еўрапейскіх

мовах падручнікі, слоўнікі,

навуковую літаратуру,

гістарычныя даследаванні,

мастацкія творы

У 1781 г. акадэмія была пераўтворана

ў Галоўную школу

Вялікага Княства Літоўскага,

а пазней –

у Віленскі універсітэт

Еўрапейскіх вяршыняў у эпоху Рэнесансу дасягнула літаратура

Вялікага Княства Літоўскага.

Адным з першых здабыў славу на

радзіме і ў Еўропе паэт-лацініст

Ян Вісліцкі. Галоўнай тэмай яго

выдадзенай у 1516 г. паэмы «Пруская

вайна» была Грундвальская перамога

над Тэўтонскім ордэнам

Праз некалькі год пабачыла свет

паэма Міколы Гусоўскага

«Песня пра зубра»

Гамерам Вялікага Княства Літоўскага

называлі Мацея Стрыйкоўскага.

Галоўнай працай яго стала «Хроніка

польская, літоўская, жамойцкая і

ўсяе Русі» - першая друкаваная

гісторыя ВКЛ

Каля 20 выданняў у перакладах на розныя

Еўрапейскія мовы вытрымала кніга

«Перыгрынацыя».

Яе аўтар Мікалай

Крыштоф Радзівіл Сіротка

апісаў сваѐ падарожжа ў

Святую зямлю, пад час якога

ѐн наведаў таксама Крыт,

Кіпр, Сірыю і Егіпет

Славуты палачанін

Францыск Скарына пакінуў нашчадкам

23 перакладзеныя і выдадзеныя

па-старабеларуску біблейскія кнігі і

гэтым увѐў Вялікае Княства ў сям’ю

перадавых еўрапейскіх народаў

Друкаваная беларуская Біблія

Францыска Скарыны –

чацвѐртая ў свеце, выдадзеная

на жывой мове народа

На эпоху Рэнесансу прыпадае

росквіт беларускага храмавага

дойлідства. У гарадах, мястэчках,

замках і манастырах будаваліся

храмы розных тыпаў

Спалучэнне заходнееўрапейскіх уплываў з мясцовымі

архітэктурнымі традыцыямі дало Беларусі велічныя

палацава-замкавыя

комплексы ў Міры,

Геранѐнах, Смалянах,

Нясвіжы, Гальшанах…

Нашыя продкі займалі ў Вялікім

Княстве Літоўскім высокія пасады

Выдатным дзяржаўным дзеячом

быў Леў Сапега – мудры палітык

і таленавіты дыпламат

Мікалай Радзівіл Чорны –

дзяржаўны дзеяч ВКЛ.

Найвышэйшым дыпламатычным

дасягненнем князя лічыцца

бяззбройнае далучэнне да

Вялікага Княства Куроніі і

Лівоніі (Інфлянтаў)

Мікалаем Радзівілам Чорным у Нясвіжы

была заснавана бібліятэка, якая налічвала

больш за 20 тысяч тамоў і лічылася самай багатай

прыватнай бібліятэкай

Вялікага Княства Літоўскага

Юры Радзівіл –

дзяржаўны дзеяч ВКЛ,

вялікі гетман Літоўскі.

Здабыў еўрапейскую

славу палкаводца,

атрымаўшы перамогі ў

трыццаці бітвах

Мікалай Радзівіл Руды –

вялікі гетман літоўскі, вялікі

канцлер літоўскі, праславіўся

ў бітве на рацэ Вуле.

Бліскучая вайсковая аперацыя

стала вядомай ва ўсѐй Еўропе,

прадэманстраваўшы

выдатную вайсковую

арганізацыю ў Вялікім

Княстве Літоўскім

Мікалай Крыштоф

Радзівіл Сіротка –

маршалак літоўскі,

ваявода трокскі і віленскі,

адзін з найбуўнейшых

землеўладальнікаў ВКЛ,

I ардынат нясвіжскі

Барабара Радзівіл –

знакамітая літоўская

прыгажуня. Была

жонкай вялікага

князя літоўскага і

караля польскага

Жыгімонта II Аўгуста

Цягам некалькіх стагоддзяў

Вялікае Княства Літоўскае

паспяхова бараніла сваю

незалежнасць ад захопнікаў

з захаду і ўсходу.

Ваяры Княства здабылі

бліскучыя перамогі

пад Грунвальдам, Воршай,

Кірхгольмам, Хацінам,

Палонкай…

Пасля Люблінскай вуніі Вялікае Княства Літоўскае

зрабілася часткаю канфедэрацыйнай Рэчы Паспалітай

У выніку трох падзелаў Рэчы Паспалітай

Вялікае Княства Літоўскае

стала часткаю Расійскай імперыі