เรียนรู้การออกแบบรถไฟความเร็วสูงญี่ปุ่น...

เรยนรการออกแบบอตสาหกรรมญปน เรยนรผานงานออกแบบองครวมของเอยจ มโตโอกะ วารสารวชาการ คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ฉบบท 62 ปการศกษา 2556 1-15

ผชวยศาสตราจารยกลธดา เตชวรสนสกล ภาควชาการออกแบบอตสาหกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

2556 - กลธดา เตชวรสนสกล. “เรยนรการออกแบบรถไฟฟาความเรวสงญปน เรยนรผานการออกแบบองครวมของเอยจ มโตโอกะ”

วารสารวชาการคณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ปการศกษา 2556: 25 – 44. [15หนา]

เรยนรการออกแบบรถไฟความเรวสงญปน เรยนรผานงานออกแบบองครวมของเอยจ มโตโอกะ

ผชวยศาสตราจารยกลธดา เตชวรสนสกล

สถานทตดตอ ภาควชาการออกแบบอตสาหกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย แขวงวงใหม เขตปทมวน

กรงเทพฯรหสไปรษณย 10330 โทรศพท/โทรสาร 02.218.4499 มอถอ 081.844.4246

Email：[email protected], [email protected]

บทคดยอภาษาไทย

ค าส าคญ: อตตลกษณการออกแบบ ชางประณตศลป บรบทเชงสงคมวฒนธรรม การออกแบบเพอคณภาพชวต การออกแบบท

ค านงถงองครวม

ในการท าความเขาใจปรชญาการออกแบบญปนทยกระดบการสรางประสบการณแหงความสขจากการใชงานทางกายสจตใจ

เปนการเรยนรบนพ นฐานของความเปลยนแปลงทเกดจากปจจยเชงเศรษฐกจ ความเจรญทางเทคโนโลย อตลกษณการออกแบบญปน

ทรมรวยดวยเชงชางประณตศลป ตลอดจนการตระหนกถงผใชงานทแตกตางดานสมรรถภาพรางกายสงผลตอการใชงาน และดาน

รสนยมความชอบทสงผลตอการรบรเชงจตใจในบรบทเชงวฒนธรรม ความนาสนใจของผลงานการออกแบบของนกออกแบบชาวญปน

เอยจ มโตโอกะ อยทความเปนปรมาจารยในการหลอมรวมภมปญญาเชงชางหตถศลปญปนเขากบวสดทองถน ภายใตเงอนไขการผลต

เพอการใชงานของวถชวตปจจบน การสรางมตมมมองใหมของผทมสวนรวมทงหมด ทงผใชงาน ผผลต ผประกอบการ ใหเปนรปธรรม

แหงการออกแบบเพอคณภาพชวตจากความกลมกลนสอดคลองของการใหคณคาทรพยากรภมปญญาทองถน ความเจรญกาวหนาของ

เทคโนโลย และวสยทศนเชงธรกจ ถอเปนแนวทางการออกแบบทค านงถงองครวมทแสดงใหเหนถงความส าคญและบทบาทของนก

ออกแบบอตสาหกรรมตอสงคม

mailto:[email protected]




Learning Japanese High Speed Train Design, Learning through Eiji Mitooka’s Holistic Design

Assistant Professor Kulthida Teachavorasinskun

Department of Industrial Design, Faculty of Architecture,

Chulalongkorn University, Thailand 10330

Email：[email protected], [email protected]

ABSTRACT

Keywords:

design identity, artisan, socio-cultural context, design for quality of life, holistic design.

In order to understand Japanese design philosophy that elevates the experience of pleasure from the physical

aspect to the psychological aspect, is to learn on the basis of the changes caused by economic factor, advanced technology

factor, Japanese design identities factor which prospers by Japanese artisan, as well as the awareness of the physio-

psychological differences of users that affected the utility and preference in Japanese cultural context. The attractiveness of

Eiji Mitooka’s design is his mastering in integrating the vernacular wisdom and craftsmanship with local material under

manufacturing condition for the way of life nowadays. By creating a new dimension of engaging all stakeholders, i.e., user-

manufacturer-entrepreneur, the concrete design for quality of life was achieved with regard to local resource, technological

progression, and business vision. Eiji Mitooka’s holistic design approach presents the important role of the industrial

designers toward society.





เรยนรการออกแบบรถไฟความเรวสงญปน เรยนรผานงานออกแบบองครวมของ

เอยจ มโตโอกะ

Learning Japanese High Speed Train Design, Learning through Eiji Mitooka’s Holistic Design

บทน า

ปรชญาการออกแบบองครวมจากประสบการณกวาสามสบปของนกออกแบบชาวญปน เอยจ มโตโอกะ ถกรอยเรยงน าเสนอในงาน

นทรรศการ “รถไฟสายความสข...เศรษฐกจใหมจากรางสเมอง Designing a Happy Journey: Reviving Kyushu Through Creativity”

เพอเปนตวอยางของความส าเรจจากระดบชมชนสภมภาคและระดบประเทศ ในการบรหารจดการกจการรถไฟทองถนทอาศยความ

เขาใจอยางถองแทถงบทบาทของผใชงาน ผใหบรการ และชมชนทองถน เพอใหการออกแบบทกมตของการบรการเปนการออกแบบ

ประสบการณใหม การพยายามท าความเขาใจถงการบรการของธรกจรถไฟแบบญปนทพยายามสรางเอกลกษณเฉพาะตวของเสนทาง

รถไฟแตละสายใหสอสารผานงานออกแบบในบทความน จงเปนการเสนอแงมมประกอบในการศกษาตอยอดเพอสนบสนนการ

คนหาอตลกษณการสรางระบบขนสงมวลชนความเรวสงแบบไทยๆ ทสอดคลองกบวถชวตและความสมพนธของชมชนกบเมอง ตาม

สภาวะปจจบนของการพฒนาประเทศไทยในในยคแหงการลงทนโครงการเมกะโปรเจคตระดบสองลานลานบาทในชวงระยะเวลา 7 ป

ทมวตถประสงคเพอเปลยนแปลงระบบการขนสงของประเทศโดยเนนการยกระดบคณภาพชวตดวยเงอนไขปจจยเชงเศรษฐกจเปนหลก

การใชบทเรยนจากการออกแบบรถไฟญปนทอาศยชอของ เอยจ มโตโอกะ อาจจะเปนทรจกหากอยในแวดวงผสนใจดานการออกแบบ

ในประเทศไทยกอนหนาการจดนทรรศการ ดวยลกษณะเทคนคเฉพาะตวในการใชส แอรบรชและแพนโทน ของเอยจ มโตโอกะทใสใจ

ในรายละเอยดของปฏสมพนธระหวางคน สตว ขาวของเครองใช ตลอดจนสภาพแวดลอมเชนพชทองถนตามฤดกาล ท าใหแนวคดงาน

ออกแบบโดยองครวมจงสามารถสะทอนใหเหนถงปรชญาการออกแบบญปนไดเปนอยางด การออกแบบโดยค านงถงองครวมทเอยจ ม

โตโอกะไดน าเสนอตอผใชบรการรถไฟทงทางตรงและทางออม อาศยการอางองพฤตกรรมผใชงานจรง บรบทเชงวฒนธรรม ทรพยากร

ทองถน ในกระบวนการออกแบบทอยภายใตเงอนไขดานธรกจและวถชวตทแตกตางระหวางชมชนทองถนกบผมาเยอน การออกแบบ

เพอสรางประสบการณอนทรงคณคาจากการเดนทางจงเปนหวใจหลกของความส าเรจทตองพสจนใหเปนรปธรรมผานการยอมรบของ

ผใชงานจรงและดวยตวเลขจรงจากผลประกอบการธรกจหลงการปรบปรงกจการรถไฟเพอดงความนยมผโดยสารกลบคนมา ส าหรบ

ประเทศไทย ปจจยทางการเมองทถกมองวาเปนสวนหนงทอยเบองหลงการจดแสดงนทรรศการเพอแนะน าแนวคดเศรษฐกจ

สรางสรรคจากรางรถไฟสเมองของญปนมาประยกตใชในการลงทนโครงการรถไฟความเรวสง ยอมกอใหเกดประเดนถกเถยงในการ

พฒนาเศรษฐกจดวยการออกแบบสรางสรรค ส าหรบประเทศญปนตวอยางของการสรางมตมมมองใหมของผทมสวนรวมทงหมด ทง

ผใชงาน ผผลต ผประกอบการ ใหเปนรปธรรมแหงการออกแบบเพอคณภาพชวตจากความกลมกลนสอดคลองของการใหคณคา

ทรพยากรภมปญญาทองถน ความเจรญกาวหนาของเทคโนโลย และวสยทศนเชงธรกจ ถอเปนแนวทางการออกแบบทค านงถงองค

รวมทแสดงใหเหนถงความส าคญและบทบาทของนกออกแบบอตสาหกรรมตอสงคม

1.จากเอกเบนสชงกนเซง1

จากประวตศาสตรการออกแบบอตสาหกรรมของญปน เสนทางรถไฟแรกทเปดใช เปนการเชอมตอระหวางสถานในโยโกฮามาและ

สถานชมบาช เมอ ค.ศ.1872 ดวยการน าเขาเทคโนโลยจากสหรฐอเมรกา และอก 140 ปตอมา ประเทศญปนสามารถสงออก

เทคโนโลยชงกนเซง(新幹線, shinkansen)ใหกบสหรฐอเมรกาและประเทศตางๆทวโลก การพฒนาอยางกาวกระโดดในยคหลง

สงครามโลกครงทสองไดพฒนาแนวคดในการออกแบบทเคยมงเนนประสทธภาพดานวศวกรรมไปสการตอบสนองความพงพอใจท

หลากหลายของผบรโภค ดวยเงอนไขธรกจทตองแขงขนกบรปแบบการเดนทางททนสมยและสะดวกสบายข นโดยรถยนตและเครองบน

ภายในประเทศ[1]

____________________________________________

[1: ชงกนเซง มความหมายวา "ทางรถไฟสายใหม" ดงนน ตามความหมายอยางเปนทางการ ชงกนเซง จะเปนชอทใชเรยกระบบรางรถไฟเทานน สวนตวรถไฟจะมชออยางเปนทางการวา

"รถไฟความเรวสง" หรอ "รถไฟซเปอรเอกซเพรส" (超特急, chō-tokkyū) อยางไรกตาม ทงสองชอกไมไดท าใหเกดความสบสนแตอยางใด สามารถเรยกใชแทนกนไดในญปน

http://th.wikipedia.org/wiki/ชงกนเซง ]

http://th.wikipedia.org/wiki/ชงกนเซง



เอกเบน: ขาวกลองรถไฟ

พฤตกรรมหลกสวนหนงของการใชงานทยงคงสบทอดมาจากยคเรมตนของรถไฟจนถงปจจบนไดแกการใหความส าคญกบอาหารกลอง

ทรบประทานบนรถไฟ อาจกลาวไดวาความคาดหวงจากการเดนทางดวยรถไฟทเปนคณลกษณะพเศษนอกจากการไดชมทวทศนอยาง

สะดวกสบายและรวดเรวแลว ยงเปนโอกาสใหไดรบประทานอาหารขาวกลองรถไฟทเรยกวา เอกเบน (駅弁, eki-ben) ทมเฉพาะใน

เสนทางนนๆเทานน ความแพรหลายของเบนโตในยคเอโดะ (ค.ศ.1603-1867)ซงเปนชวงทปดประเทศกวาสองรอยปสงผลใหขาว

กลองเบนโต ( 弁当, bentou) เปนทรจกในฐานะของภมปญญาทองถนและความคดสรางสรรคอนเปนเอกลกษณของอาหารญปนใน

แงของความงามในการจดภาชนะหรอบรรจภณฑจากวสดธรรมชาตในทองถน เชน ใบไผทถนอมอาหารและเหมาะสมกบการเดนทาง

เพอน าไปรบประทานในเทศกาลชมดอกไมหรอการชมมหรสพ ตอมาในยคเมจ (ค.ศ.1868 - 1912) จงเรมมการบนทกถงการขาย

เอกเบนเปนครงแรกทสถานรถไฟอทสโนะมยะ (宇都宮,utsunomiya) ในค.ศ.1885 ดงนนการไดรบประทานเอกเบนจงถอเปนการ

สรางประสบการณทละเอยดออนผานความงามทรบรดวยตาและสมผสของรสชาตอาหารทเปนวตถดบของทองถนทมจ ากดตาม

ฤดกาล ตลอดจนความกาวหนาของเทคโนโลยดานอาหารและบรรจภณฑในการจดการใหสามารถขายเอกเบนทพรอมรบประทานได

อยางสะดวก ดวยเหตนการออกแบบสรางสรรคเอกเบนของแตละรานคาในสถาน แตละเสนทางรถไฟ จงเปนองคประกอบหลกท

สงเสรมใหผใชบรการจดจ าเอกลกษณทองถนไปพรอมกนกบประสบการณเดนทาง ดงตวอยางขาวกลองรถไฟภาชนะเซรามค (ภาพท

1) ของรถไฟชงกนเซงควชเปนรปรถไฟรน N700 ทสถานฮะคะตะปลายทางสายเจอาร ตะวนตกและเปนตนทางสายเจอารควช

ภาพท 1ตวอยางเอกเบนภาชนะเซรามคของรถไฟชงกนเซงควชเปนรปรถไฟรน N700สถานฮะคะตะปลายทางสายเจอารตะวนตกและตนทางสายเจอารควช

ทมา: http://ameblo.jp/hiro830223/entry-10853436897.html#cbox

ภาพท 2 ตวอยางขาวกลองภาชนะเซรามค อารตะยากคะเรอ ของรถไฟชงกนเซงควช

ทมา: http://blog.goo.ne.jp/negokunta/e/f3885aed02adfbb5fbf5768ba09449cf , http://chievo.up.d.seesaa.net/chievo/image/2011-05-

01T20:42:57-1.jpg?d=a5 และ http://tapudays.blog32.fc2.com/blog-entry-156.html

ภาพท 3 โปสเตอรงานประกวดเอกเบน 2012 และ ผลงานบางสวนทจดนทรรศการแสดงทสถานรถไฟโตเกยว

ทมา: http://www.jrkyushu.co.jp/ekiben/index.jsp และ http://web-japan.org/trends/11_culture/pop130304.html

ยงไปกวานน ในการกระตนพฤตกรรมผบรโภคและผโดยสารรถไฟในเชงการตลาดดวยตวผลตภณฑ [2] การประชาสมพนธผลงาน

การออกแบบของแบรนดทองถนทไดรบรางวลจากการประกวด เชน ตวอยางขาวกลองภาชนะเซรามค อารตะยากคะเรอ ของรถไฟชง

กนเซงควชทไดรบรางวลทสามจากการประกวดเอกเบน 2012 ทใชภาชนะเคลอบทมชอเสยงของทองถน คอเครองปนดนเผาอารตะ

บรรจแกงกะหรจากวตถดบทผสมผสานเครองเทศกวา25ชนด ตลอดจนแนวคดการน าบรรจภณฑมาใชไดอกอยางยงยน (ภาพท 2)

รวมถงกจกรรมการประกวดเอกเบนทจดเปนประจ าทกป (ภาพท 3)

http://ameblo.jp/hiro830223/entry-10853436897.html

http://blog.goo.ne.jp/negokunta/e/f3885aed02adfbb5fbf5768ba09449cf

http://chievo.up.d.seesaa.net/chievo/image/2011-05-01T20:42:57-1.jpg?d=a5

http://chievo.up.d.seesaa.net/chievo/image/2011-05-01T20:42:57-1.jpg?d=a5

http://tapudays.blog32.fc2.com/blog-entry-156.html

http://tapudays.blog32.fc2.com/blog-entry-156.html

http://www.jrkyushu.co.jp/ekiben/index.jsp

http://web-japan.org/trends/11_culture/pop130304.html



นอกจากนการเขาถงผใชงานอกสวนหนงยงอาศยองคประกอบส าคญของความงายในการเขาถงขอมลผานหนงสอการตนแบบญปน

หรอทเรยกวา มงงะ ((漫画, manga) ซงปจจยเชงสงคมทประเทศญปนมกลมโอตาค (お宅, otaku) ทใชเรยกผสนใจหลงใหลในเรอง

ตางๆจนสามารถเปนผเชยวชาญในเรองนนๆ และกลายเปนค าเรยกทบศพทในภาษาองกฤษ ถกน ามาใชในการสงเสรมใหประชาชน

ทวไปสรางประสบการณการเดนทางดวยรถไฟในแบบฉบบของตวเอง ตวอยางเชน จากการบอกเลาเรองราวผานจ านวนชองไมถง 10

ชองของหนา 102-104 ในการตนแปลเรอง ตะลอนชมขาวกลองรถไฟ เลม2

ตอนท 19 สถานรถไฟโอกายามา เสนทางชโกก(ภาพท 4) [3] เกรดปลกยอย

เกยวกบรถไฟถกน าเสนอผานตวละครหนมใหญทเปนโอตาคขาวกลองรถไฟไดออก

เดนทางดวยรถไฟรอบเกาะประเทศญปนเพอเกบเกยวความทรงจ าของความพง

พอใจทไดจากการเดนทางคนหาความอรอยของขาวกลองเอกเบนทเปนอาหาร

ทองถนตามฤดกาลทมจ ากด ความงามจากทศนยภาพขางทางรถไฟแตละสาย

และประสบการณความประทบใจทไดแบงปนกนกบผคนทรวมเดนทางบนรถไฟแต

ละขบวนทมความพเศษเปนเอกลกษณเฉพาะตวของชมชน ส าหรบรายละเอยด

รถไฟทไดรบการกลาวถงในแงของการออกแบบ ไดใหโอกาสตวละครเดกนอยเปนผ

เอยชอนกออกแบบรถไฟผมชอเสยงคอเอยจ มโตโอกะ อกทงการบอกเลาถงความ

พเศษของ MOMO รถรางประหยดพลงงานแบบแรกของบรษทโอกายามาเดนกคโด

(岡山電気軌道, okayamadenkikidou) ทถกผลตขนเพยงขบวนเดยวโดยเปนรถราง

ใชไมจรงของทองถนทไมผานการแปรรปมาสราง และไดรบรางวลการออกแบบ G-

Mark: Good Design Award ในค.ศ.2003 ถอเปนความภาคภมใจของบรษทและ

ผคนในชมชน และท าใหผใชบรการรสกโชคดทไดมโอกาสข นรถรางขบวนพเศษทม

เพยงขบวนเดยวในโลก ภาพท 4 ตวละครเดกนอยเปนผเอยชอนกออกแบบรถไฟผมชอเสยง

ทมา: ตะลอนชมขาวกลองรถไฟ เลม2 ตอนท 19, 2556: 103

ชงกนเซง: เรยกเลนๆวาบลเลตเทรน

หลงสงครามโลกครงทสอง การเดนทางดวยรถไฟตามฤดกาล สามารถแบงกลมผใชงานไดเปนรปแบบหมคณะและแบบเดยว จาก

ความตองการพฒนาเศรษฐกจโดยมประเทศผชนะสงครามคอสหรฐอเมรกาเปนเปาหมาย ลกษณะการเดนทางเปนหมคณะในยคแรก

เกดจากการจดสรรงานใหกบผส าเรจการศกษาระดบมธยมศกษาจากตางจงหวดเขาสเมองหลวงคอกรงโตเกยว ซงจะเกดข นเปน

ประจ าในชวงเดอนมนาคม ดงเชนทถกถายทอดในภาพยนตร Always Sunset on 3rd street ภาคแรก [4] ตอมาเมอสภาพเศรษฐกจ

ของประเทศเรมไดรบการฟนฟ การทองเทยวเปนหมคณะดวยรถไฟจงเรมไดรบความนยมแพรหลายดวยรปแบบทเปนเอกลกษณของ

ประเทศญปนทมธรรมเนยมของการทศนศกษาหลงจบการศกษาทเรยกวาโซะทสเงยวเรยวโค (卒業旅行, sotsugyouryokou) โดยบรษท

รถไฟจะจ าหนายตวราคาพเศษส าหรบนกเรยนนกศกษาทเรยกวา ตวเดนทางรอบ (周遊券, shuuyuuken) ทเปดโอกาสใหนงรถไฟ

เปนเวลาตอเนอง การใชงานใกลเคยงกบตวเจอารเรลพาสส าหรบนกทองเทยวตางประเทศในปจจบน สวนการเดนทางทเปนแบบเดยว

พบเหนไดจากการเดนทางกลบบานเกดในเทศกาลโอบงในเดอนสงหาคมและเทศกาลหยดยาวชวงครสตมาสและปใหม โดยผเดนทาง

มทงนกศกษามหาวทยาลยและคนท างาน ประสบการณของการเดนทางดวยรถไฟในญปนจงถอเปนสวนหนงของวฏจกรชวตทคนสวน

ใหญไดมโอกาสสมผสดวยตนเอง และเมอความกาวหนาทางเทคโนโลยและความตองการพฒนาเศรษฐกจเปนไปอยางตอเนอง สงผล

ใหประเทศญปนเปนประเทศแรกในโลกทสามารถสรางระบบรถไฟความเรวสงเมอ ค.ศ.1964 [5] จากความรวมมอของการรถไฟ

แหงชาต Japanese National Railway: JNR และสถาบนวจยการรถไฟ Railway Technology Research Institute: RTRI ชอเลนบลเลต

เทรนไดถกใชในยคแรกของการหารอถงความเปนไปไดในการสรางรถไฟความเรวสงกอนสงครามโลกครงทสอง ชวงค.ศ.1930 โดย

มาจากรปลกษณของรถไฟชงกนเซงรนแรกคอ series 0 (ภาพท 5) จากนนชอชงกนเซงจงเรมถกใชอยางเปนทางการในแผนการ

ขยายเสนทางรถไฟไปยงกรงปกกง ประเทศจน ลอดผานอโมงคทเกาหล ขยายสสงคโปรและเชอมตอกบเสนทางรถไฟสาย ทรานสไซบ

เรย รวมถงเสนทางรถไฟอนของเอเชยในชวงค.ศ.1940 แตหลงจากนนอกสามป แผนการดงกลาวไดถกระงบจากสถานการณท

เลวรายลงของประเทศญปนในสงครามโลกครงทสอง ถงกระนน รากฐานของเสนทางรถไฟชงกนเซง ไมวาจะเปนการขดอโมงคผานภม

ประเทศสวนใหญทเปนเทอกเขาหรอการวางเสนทางรองรบการเจรญเตบโตของประเทศ ลวนเรมข นในยคทประเทศญปนตองฝาฟน

http://en.wiktionary.org/wiki/%E3%81%8A%E5%AE%85



ความยากล าบากจากการเปนประเทศผแพสงคราม [5] แมวาจะมการหยดชะงกแผนการสรางระบบรถไฟความเรวสงและกระแส

ความนยมการเดนทางดวยรถยนตและเครองบนทเพมมากข นดงทเกดข นในประเทศสหรฐอเมรกา และอกหลายประเทศในยโรป แต

ดวยความพยายามของการรถไฟแหงชาตในการผลกดนใหกลบมาสรางอกครง รฐบาลญปนจงไดอนมตโครงการใน ค.ศ.1958 ซงเปน

ปทหอคอยโตเกยวสรางเสรจสมบรณและเปนจดอางองของความกาวหนาของสงคมญปนยคใหม [4, 6] เสนทางแรกของชงกนเซง

ระหวางโตเกยวและโอซากาสรางเสรจในค.ศ.1964 พรอมใชงานทนการจดการแขงขนกฬาโอลมปกครงท18 ถอเปนครงแรกของ

ประเทศในทวปเอเชยทไดรบเกยรตเปนเจาภาพในการจดงานโอลมปกฤดรอน รวมไปถง

งานพาราลมปกเพอผพการทกรงโตเกยว จากยอดจ านวนผใชงานชนกนเซนทสงถง 100

ลานคนภายในระยะเวลาเพยง 3 ป การออกแบบการบรการรถไฟส าหรบผโดยสารปกต

และผพการจงเปนสงทการรถไฟแหงชาตใหความส าคญและพฒนาระบบและบคลากรอยาง

ตอเนอง นอกจากน รถไฟชนกนเซนยงเปนระบบการเดนทางขนสงทมบทบาทส าคญตอ

ความส าเรจของการจดนทรรศการแสดงผลงานความกาวหนาระดบนานาชาตเปนครงแรก

ทประเทศญปนเปนเจาภาพจดงาน World Expo’70 ทโอซากา ค.ศ.1970 ภายใตเงอนไข

ทเขมงวดดานความปลอดภย ความมประสทธภาพ และความสะดวกสบาย อาจกลาวไดวา

สงคมญปนไดเรยนรผานยคบกเบกของการขนสงมวลชนดวยระบบรางทอาศยเทคโนโลย

จากตางประเทศในยคแหงการลาอาณานคมตงแตสมยเอโดะ ไมวาจะเปนการเดนทางระยะ

สนดวยรถราง หรอการเดนทางระยะยาวดวยรถจกรไอน า รถไฟดเซล จากความตองการ

เปนผน าดานนวตกรรมในการสรางเทคโนโลยระบบรางรถไฟความเรวสงเปนของตนเองได

ในชวงระยะเวลากวา 140 ป ภาพท 5 ชงกนเซงรนแรก N series 0

ทมา: http://www.gojapango.com/travel/shinkansen_0_series.htm

ระบบรถไฟของประเทศญปนถกพฒนาเพอใหตอบสนองตอความเปลยนแปลงของเศรษฐกจและเทคโนโลยดวยเงอนไขพฤตกรรมการ

ใชงานและความคาดหวงตอการยกระดบมาตรฐานอยางตอเนองจากผใชบรการทวประเทศ แตกไมแตกตางไปจากประเทศอนทในยค

หลงของการสรางเครอขายชงกนเซงไดถกผลกดนจากปจจยทางการเมองมากกวาเงอนไขทางเศรษฐกจ ความตกต าลงของรถไฟชงกน

เซงในชวระยะเวลาเพยงแค 7 ปหลงเรมใหบรการ โดยพจารณาเฉพาะหนของคาเช อเพลงเพยงอยางเดยวซงกอใหเกดภาวะหนของ

รฐบาลสงถงกวา 28,000 ลานเยน จงหลกเลยงไมไดทจะตองผลกดนการแปรรปการรถไฟแหงชาตจากระบบรฐวสาหกจเปนระบบ

เอกชน ซงท าไดส าเรจในค.ศ.1987 จากนนการรถไฟของประเทศญปนไดเขาสยคของการแขงขนระหวางกลมบรษทรถไฟเอกชนหลก

ของแตละภมภาคในการสรางความพงพอใจของผโดยสารในแงความปลอดภย ความรวดเรวและตรงตอเวลา ความสะดวกสบายทถก

พฒนาจากแนวคดในการออกแบบทมงเนนประสทธภาพดานวศวกรรมเพอความปลอดภยจากแผนดนไหวและประหยดเวลาในการ

เดนทาง ดวยระยะเวลาไปกลบเสนทางจากโตเกยวสโอซากาท าไดภายในหนงวนตงแตเรมบรการในงานแขงขนกฬาโตเกยวโอลมปก

และสามารถลดเวลาเดนทางลงไดอยางตอเนอง เปนการพลกโฉมหนาการเดนทางตางจงหวดเพอท าธรกจไปสระดบความสามารถใน

การรองรบการเดนทางท างานประจ าวน อกทงยงสงผลตอสภาวะเศรษฐกจของญปนในแงของประสทธภาพการบรหารเวลาและการ

ลงทนธรกจอสงหารมทรพยบนเสนทางรถไฟอยางมนยยะส าคญ การออกแบบผงเมองใหมจงมสวนเกยวของและข นอยกบนโยบายการ

พฒนาเสนทางรถไฟอยางหลกเลยงไมได ระบบขนสงมวลชนดวยรถไฟจงถอเปนสญลกษณเชงสงคมของความพยายามเชอมโยงชมชน

และภมภาคใหครอบคลมหมเกาะหลกของญปน

ในยค ค.ศ.1980-1990 การออกแบบอตสาหกรรมญปนทเกยวของกบรถไฟไดเขาสยคของแนวทางการออกแบบเบดเสรจ จากสถาน

สลอ Total Design: From Station Buildings to Wheel [1] ทใหความส าคญโดยเทาเทยมกนถงบรบทของการออกแบบสถาปตยกรรม

การออกแบบเลขนเทศเพอการสอสารภายในอาคารสถานรถไฟ หองโดยสาร และการออกแบบผลตภณฑ ตางๆ รวมถงการออกแบบ

เชงวศวกรรมรถไฟ ประกอบกนเปนการออกแบบระบบการบรการของรถไฟใหสามารถตอบสนองความหลากหลายของผใชบรการ

จากแงของประโยชนใชสอยไปสความตองการเชงจตใจตามสถานภาพทางสงคม โดยมเปาหมายเพอการออกแบบการบรการสาธารณะ

ระดบชาต ขบวนรถไฟความเรวสงทเปนทรจกกนดทสามารถใหบรการผโดยสารจ านวนมากถง 150 ลานคนตอปซงถอวาสงเปน

อนดบตนๆ ของโลก ไดแก ขบวนรถไฟชงกนเซงส าหรบเสนทางโตไคโดระหวางโตเกยว-โอซากา ทใหบรการในชอ โคดามะ ฮคาร

และโนโซม นบเปนผลงานความกาวหนาของเทคโนโลยรถไฟชงกนเซงทมการพฒนาความเรวในยคแรกจาก series 0 ท 210

กโลเมตรตอชวโมง จนถง 285 กโลเมตรตอชวโมงและความเรวสงสด 300 กโลเมตรตอชวโมงในปจจบน รายละเอยดดานวศวกรรม

และการออกแบบภายในของขบวนรถไฟแตกตางกนไปในแตละประเภท แตละรนและเสนทาง ส าหรบรถไฟชงกนเซง ทสบาเมะ

http://www.gojapango.com/travel/shinkansen_0_series.htm



Tsubame เปนขบวนทใชใหบรการในเสนทางตะวนตกเฉยงใตสควช ซงเปดตวใน ค.ศ.1992 หลงการปรบปรงการบรการ ส าหรบรน

series 800 ปจจบนใหบรการดวยความเรว 260 กโลเมตรตอชวโมง และเปนหนงในผลงานการออกแบบรถไฟของเอยจ มโตโอกะ

[7] ทไดรบการยอมรบวาเปนการออกแบบแบบองครวมทสามารถน าเสนอแนวคดของการผสมผสานอตลกษณญปนทเปนความ

ตองการตอบสนองความพงพอใจของผโดยสาร ผานการเลอกใชวสดทองถนและการคดสรรชางฝมอในการผลตสวนประกอบตางๆ

ภายในหองโดยสารใหเกดประโยชนสอยและสนทรยะจากการใชงานจรงไดอยางเปนรปธรรม สรางคณคาประสบการณการใชงาน

บรการรถไฟจากความใสใจรายละเอยดปลกยอย เชน มานบงแสงจากวสดธรรมชาต รปรางแบบโคงมนของพ นทหนาโตะส าหรบ

รบประทานขาวกลอง การก าหนดระดบการใหแสงไฟจากสวนโถงประตระหวางขบวนตสหองโดยสาร ไปจนถงการออกแบบการใชงาน

หองน าทเปนการออกแบบสากลเพอกลมผโดยสารทใชรถเขน ประกอบกนเปนการออกแบบองครวมทพฒนาตอเนองอยางสม าเสมอ

ใหตอบสนองมาตรฐานดานคณภาพชวตของสงคมญปน และความคาดหวงตอการยกระดบมาตรฐานทประชากรญปนสวนใหญม

ความคนเคยตอการใชบรการรถไฟความเรวสงมากวาสสบปไดเปนอยางด

2.ปรชญาการออกแบบของเอยจ มโตโอกะ จากยคแรกเรมถงปจจบน

หากเอยถงชอ เอยจ มโตโอกะ และ ดง ดไซนแอสโซสเอตส อาจเปนทรจกในประเทศไทยผานหนงสอดานกลวธการน าเสนองานเชง

สถาปตยกรรม งานออกแบบเลขนเทศ และงานออกแบบอตสาหกรรม เชน Illustration Perspective [8] , Perfect Presentation [9]

และ Presentactics [10] ทเปนแนวทางใหนสตนกศกษาและผทสนใจไดเรยนรรปแบบการใชเทคนคส แอรบรชและแพนโทนในชวง

ตงแต ค.ศ.1980 เปนตนมา การแสดงผลงานทมลกษณะเดนเฉพาะตวในมมตางๆ ของ การออกแบบสถาปตยกรรม การออกแบบ

ตกแตงภายใน ไปจนถงการออกแบบเลขนเทศ การออกแบบสงของประกอบฉากหลง ความนาสนใจของรายละเอยดการน าเสนอดวย

การใชสและผวสมผสทเปนเอกลกษณ สสนทสดใส ความสนกสนานของงานออกแบบภาพประกอบไมวาจะเปนอรยาบถตางๆ ของ

ผคนทหลากหลายทงเพศและวย สตวเลยง ขาวของเครองใช ยานพาหนะในกจกรรมรปแบบตางๆ น าเสนอการแสดงถงปฏสมพนธ

ของผคนกบสภาพแวดลอมในสถานการณตางๆ แตกตางไปตามกาลเทศะและวฒนธรรม ความพเศษของผลงานระหวางค.ศ.1987 –

1993 ถอเปนผลงานการออกแบบทเกดข นในชวงทเศรษฐกจญปนเฟองฟเตมทและถงจดตกต าทเรยกวาเศรษฐกจฟองสบ แตถง

กระนน ปรชญาการออกแบบทคงความตอเนองมาโดยตลอดคอการออกแบบเพอคณภาพชวตจากความกลมกลนสอดคลองของการ

ตระหนกถงคณคาธรรมชาต อตลกษณดานวฒนธรรมและความเจรญกาวหนาของเทคโนโลย ในกระแสความเปลยนแปลงของ

เศรษฐกจและสงคมญปนปจจบน

Materialism to Humanism: จากวตถนยมสมนษยนยม

ส าหรบประเทศญปนซงเปนประเทศทเปดรบอทธพลของการออกแบบอตสาหกรรมในโลกตะวนตก ในหนงสอ Perfect Presentation

(1987) ไดแสดงผลงานของนกออกแบบอตสาหกรรมทเปนทรจกระดบนานาชาต และสงผลตอรสนยมผบรโภคชาวญปนเปนอยาง

มาก เอยจ มโตโอกะไดสอถงอทธพลดงกลาวผานการวาด

ภาพประกอบของขาวของเค รองใชในช วตประจ าวน

ตวอยางเชนงานของกลมเมมฟสในยคเฟองฟของแนว

ทางการออกแบบโพสต โม เ ด รน ไดแก ช น วางของ

Carlton(1981) ทออกแบบโดย Ettore Sottsass (1917-

2007) ในรปดานของภาพประกอบเพอแสดงชนวางภายใน

แกเลอรของ Axis โตเกยว (ภาพท 6)

ภาพท 6 ชนวางของ Carlton โดย Ettore Sottsass (1981)

ทมา: Perfect Presentation, 1987

สวนเกาอนงสบาย Wink Lounge Chair (1980) ทไดรบคดเลอกใหจดแสดงถาวรในพพธภ ณฑศลปะรวมสมย MOMA (Musum of

Modern Art) ออกแบบโดย Toshiyuki Kita (1942-ปจจบน) นกออกแบบชาวญปนระดบนานาชาตรวมยคสมยกบ เอยจ มโตโอกะ

ไดถกเลอกใหจดวางเปนสวนหนงของบรรยากาศในพ นทพกผอนทงในและนอกอาคารของรปทศนยภาพของหลากหลายโครงการ

อสงหารมทรพยทบรษทดง ดไซนแอสโซซเอตสออกแบบ (ภาพท 7-8)



ภาพท 11 “Project Rail-in” ทมา: Presentactics, 1993

ภาพท 7 Wink Lounge Chair โดย Toshiyuki Kita (1980) ในงานออกแบบของเอยจ มโตโอกะ

ทมา: Perfect Presentation, 1987

ภาพท 8 Wink Lounge Chair โดย Toshiyuki Kita (1980) ในงานออกแบบของเอยจ มโตโอกะ

ทมา: Presentactics, 1993

ขณะเดยวกน สญลกษณของสงของในชวตประจ าวนของวถชวตแบบญปนทไมเปลยนแปลงตงแตหลงสงครามโลกครงทสองเชน โตะ

เกาอนงราบกบพ นทใชประกอบพธชงชา กระเปานกเรยนแบบเป โถส าหรบเลยงปลาทองในฤดรอน ตลอดจนอาหารญปนในภาชนะ

ตางๆ ทเปนทรจกไปทวโลก(ภาพท 9 -10) ลวนถกเลอกใหปรากฏในภาพประกอบส าหรบการออกแบบตกแตงภายใน ตลอดจนงาน

ออกแบบโปสเตอร และการออกแบบปฏทน ทแสดงถงความเปนญปนในรปแบบทเปนเอกลกษณเฉพาะตว

ภาพท 9 ชดโตะเกาอนงพ นประกอบพธชงชา ภาพท 10 อาหารญปน

ทมา: Perfect presentation, 1987 ทมา: Presentactics, 1993

สเสนทางนกออกแบบ

เมอยอนดประวตของเอยจ มโตโอกะ[11] เกดทจงหวดโอกายามะ

ใน ค.ศ.1947 ผานชวตในวยเดกหลงสงครามโลกครงทสองสงบลง

ไดไมนาน เนองจากบดามารดามบตรธดาถงหาคนและมธรกจราน

ขายเครองเรอน การไดเตบโตในหมบานชนบทของคณยาในชวงสด

สปดาหเปดโอกาสใหไดสมผสกบธรรมชาตและการละเลนตางๆ

ความขาดแคลนในยคนนท าใหยามวางเดกๆ ตางพากนแขงขนวาด

รปดวยชอลคบนพ นทางเดนทไรขดจ ากดของขนาดภาพ อกทงชาง

เครองเรอนในธรกจครอบครวเลงเหนพรสวรรคดานศลปะไดขอให

มารดาของเขาลงทนซออปกรณเพอวาดภาพสน ามนใหขณะเรยน

อยเพยงชนประถมปท 6 หากแตสงทกระตนใหเอยจ มโตโอกะ

คนพบความชอบวาดภาพทตองการอยางแทจรงไดแก ภาพ



ทศนยภาพของการตกแตงภายในเรอโดยสารทองเทยวทบดาน ามาเพออางองการจดเครองเรอนรวมถงการก าหนดสในบรรยากาศการ

ใชงานจรง และไดอธบายค าวาสกมส (カラースキーム color scheme) ทใชในภาพใหรจกเปนครงแรก จงเปนแรงบนดาลใจใหเกดความ

มงมนวาดภาพลกษณะเชงพาณชยศลปตางไปจากเชงจตรกรรมทฝกฝนมา จากนนเมอส าเรจการศกษาจากโรงเรยนมธยมจงหวดโอกา

ยามะแผนกออกแบบ (岡山県立岡山工業高校デザイン科) และไดมโอกาสเดนทางไปท างานกบบรษทออกแบบในอตาลทวางแนวทาง

พ นฐานการท างานการออกแบบทครอบคลม ตงแตการออกแบบกราฟก การออกแบบลายผา การออกแบบตกแตงภายใน ไปจนถง

การออกแบบผลตภณฑ การออกแบบยานพาหนะ ซงเปนการเพมพนประสบการณท างานออกแบบอยางทมเทและเขมงวด เมอ

กลบมาประเทศญปน บรษท ดง ดไซนแอสโซซเอตส จงถกกอตงขนใน ค.ศ.1972 ซงเปนยคทการรถไฟแหงชาตเรมเขาสความถดถอย

และถกผลกดนใหแปรรป การทเอยจ มโตโอกะไดมโอกาสออกแบบโดยรวมใหกบระบบรถไฟทงทองถนและระบบความเรวสงจาก

ผลงานการออกแบบทเปนเอกลกษณเฉพาะตว ในแงการน าเสนอทใชสสนสดใส แนวคดในการพจารณาการออกแบบทค านงถงบรบท

ทางสงคมของผใชจรงเปนหลก และสอดคลองกบสภาพแวดลอมในฤดกาลตางๆ เปนไปตามเงอนไขเชงธรกจ ดงเชนตวอยางแนวคด

โครงการพฒนาสถานเกาทไดรบผลกระทบจากการลดลงของวยท างานในชนบท เปนการสรางงานใหผสงอายในทองถนไดเสนอการ

บรการอนเปนอตลกษณของชมชนตอบสนองความตองการของนกทองเทยว (ภาพท 11) อกทงจากประสบการณในวยเดก ความ

ประทบใจในรถไฟเกดข นเมอครงทเขาไดรบอนญาตใหอยคางคนกบคณยาในชนบทไดถงเชาวนจนทรและจบขบวนรถไฟเทยวเชากลบ

เขาเมอง การไดยนเสยงหวดรถไฟดงกองมาในธรรมชาตอนเงยบสงบ ภาพขบวนรถไฟทวงผานทวทศนหบเขาและพ นทกสกรรม และ

ความเปนกนเองของชาวบานผใชบรการรถไฟททกคนจะรจกกนเปนอยางด อกความทรงจ าในวยเยาวทบดาซงจะตองไปโกเบเพอท า

ธรกจไดพาเขาและพนองผลดกนข นรถไฟแบบเชาไปเยนกลบ เปนโอกาสทหาไดยากในการรบประทานไอศกรมในกลองไมสเหลยม

บางๆ ดวยไมตกไอศกรมแผนเลกในยคทสงคมญปนสวนใหญยงยากจนและขาดแคลนจากภาวะหลงสงครามโลกครงทสองเปนความ

ประทบใจและทรงคณคา เมอน ามาเปรยบเทยบกบสงคมญปนปจจบนทการรบประทานไอศกรมแทบไมหลงเหลอความรสกหรหรา

อกตอไป ประสบการณชวตเหลานไดสรางความตระหนกรในบทบาทของนกออกแบบ ถงเงอนไขส าคญสวนหนงของความหลากหลาย

ดานบรบทเชงสงคมของผโดยสารรถไฟทประกอบดวย ผสงอายทเคยผานชวตยคหลงสงครามกบประชากรวยท างานทเตบโตมาในยค

เศรษฐกจเฟองฟหรอกลมนกเรยนและเดกทไดรบการบมเพาะส านกสาธารณะไปพรอมกบการอนรกษธรรมชาตและสงแวดลอม

นอกจากน ความประทบใจของผโดยสารชงกนเซงยคแรกตอการน าเสนอเมนบฟเฟตในตเสบยงของรถไฟชงกนเซง Series 0 เสนทาง

โตเกยวโอซากาในค.ศ.1964 นบเปนครงแรกทเปดโอกาสใหผโดยสารชาวญปนไดรบประทานอาหารสไตลบฟเฟตแบบตะวนตกท

หรหราพรอมไปกบการชมทศนยภาพของภเขาไฟฟจแตตองยกเลกการใหบรการจากสาเหตอบตภยแผนดนไหวครงใหญทโกเบในค.ศ.

1995 จากนนเปนตนมา คณคาเสนหของอาหารตะวนตกทไดรบประทานในบรรยากาศโออาระดบโรงแรมชนน าในตเสบยงของ

รถไฟแตละสายเรมลดลงและถกแทนทดวยการแขงขนการใหบรการดานความเรวซงเปนภาพลกษณทตอบโจทยดานความคมคาของ

เวลาอนเนองมาจากเงอนไขเชงเศรษฐกจเปนหลก แตเมอถงจดอมตวของความพยายามเชงวศวกรรมในการสรางสถตความเรวในแง

ประสทธภาพของเวลา การสรางคณคาเชงจตใจใหผโดยสารกลบมาใชบรการจงเปนประเดนส าคญทเอยจ มโตโอกะน ามาใชสราง

สมดลในการออกแบบประสบการณทเปนเอกลกษณของรถไฟแตละสาย(ภาพท 12)

ภาพท 12 ตเสบยงของรถไฟชงกนเซงสายตางๆ ในยค ค.ศ.1964 ค.ศ.1999 และ เจอาร ควช ปจจบน

ทมา: http://www.nationmultimedia.com/new/2013/03/31/life/images/30203040-04_big.jpg

3.กรณศกษา: เจอาร ควช รถไฟสายความสข...เศรษฐกจใหมจากรางสเมอง

ในการน าเสนอนทรรศการรถไฟสายความสข...เศรษฐกจใหมจากรางสเมอง ผลงานการออกแบบระบบรถไฟในเกาะควชซงอยทางทศ

ตะวนตกเฉยงใตจากกรงโตเกยวโดยเอยจ มโตโอกะ[12] ประกอบดวยผลงานการออกแบบรถไฟสายหลกขนทหนง 3 สายไดแก

ขบวนรถไฟ ทสบาเมะ (つばめ, Tsubame) ทใหบรการจากจดเรมตนรวมกนทเมองฮากาตะ (博多, Hakata) ทางเหนอลงส เมองนชคา

http://www.nationmultimedia.com/new/2013/03/31/life/images/30203040-04_big.jpg



โกชมะ (西鹿児島, Nishi-Kagoshima)ทางใต และ ขบวนรถไฟ โซนค (ソニック, Sonic) สเมองโออตะ (大分, Oita) ทางตะวนออก

และ ขบวนรถไฟ คาโมเมะ (かもめ, Kamome) สเมองนางาซาก (長崎, Nagasaki) ทางตะวนตก รวมถงผลงานการออกแบบใหกบ

เครอขายรถไฟทองถนขนทสองซงเนนการทองเทยวและเปดบรการตามฤดกาลเชน ขบวนรถไฟยฟอนโนะโมร (ゆふいんの森,

Yufuinnomori) และ ขบวนรถดวนอะโซะบอย! (あそボーイ!, Aso Boy!) รวมไปถงรถรางทใหบรการในเมองโอกายามะทเปนบานเกด

ของเอยจ มโตโอกะ คอ ขบวนรถรางโมโม MOMO เปนตน ความรวมมอระหวาง ควชชงกนเซงและการขนสงทองเทยวในระดบทสอง

และสามในแตละทองถนจงเกดข นจากความเขาใจในการสรางประโยชนทสามารถเชอมโยงแตละพ นทดวยความรวดเรว สะดวก และ

ตรงตอเวลา เออประโยชนตอการทองเทยวทตองอาศยทงรถบสหรอเรอในการเดนทาง ถอเปนการดงดดใหผใชบรการรถไฟไดรบ

คณคาเชงเหตผลอนไดแก อตราคาโดยสารทสอดคลองกนกบความสะดวก และคณคาเชงจตใจจากความพอใจในบรการ ความ

สวยงาม และประสบการณการเดนทางทใหความสบายใจ

กลยทธการออกแบบทเปนรปธรรม

เมอบรษทเจอารควชกอตงขนในค.ศ.1987จากการแปรรปการรถไฟแหงชาตญปน[13] ปญหาทตองไดรบการแกไขเรงดวนคออตรา

ผใชบรการทมสดสวนเพยง 5.6%ทตองแขงขนกบระบบขนสงสาธารณะอน ทรวมแลวไมถง 30% ขณะทอตราการใชรถยนตสวนตวสง

ถงกวา 70% จากในยคตกต าทจ านวนลกคาลดลงท าใหตองข นคาโดยสารและการบรการทถดถอยเปนวงจรทบรษทไมสามารถท า

ก าไรได กระบวนการแกปญหาดวยกลยทธในการออกแบบททางบรษทคดขนจงไดแก การสรางระบบบรการทมประสทธภาพดวย

หนาทประโยชนใชสอยทสมบรณและสมผสไดในภาพรวม ไมเนนความสวยงามแตเพยง

ภายนอกหรอสงทเปนเอกเทศ และสรางเอกลกษณความสนกสนานจากการเดนทางในแต

ละเสนทาง การจดการดานประสทธภาพไดแก การเพมจ านวนเทยวขบวนเดนรถ การลงทน

กอสรางสถานเพมเตม และการเพมศกยภาพดานความเรวเพอประหยดเวลาในการเดนทาง

ซงผโดยสารสามารถรบรคณคาไดอยางเปนรปธรรม ในดานคณคาเชงจตใจ ก าหนดให

รถไฟความเรวสง ทสบาเมะ แสดงภาพลกษณของโรงแรมเคลอนทซงท าใหเกดความสขกบ

การใชเวลาขณะเดนทาง และใหบรการบฟเฟต สวนขบวนรถ โซนค เนนความสนกสนานท

นาตนใจดวยการสรางภาพลกษณของหนาในสวนหวขบวนเลยนแบบหนยนตรบ เกาอเออร

โกโนมคสทคลายมคกเมาส(ภาพท 13) พรอมหองเคบนทสามารถชมทวทศนแบบพา

โนรามาไดจากสวนหนาของรถไฟ และ ขบวนรถรน คาโมเมะ ทเนนความเปนธรรมชาต

สไตลญปน (ภาพท 14) ภาพท 13 เกาอในขบวนรถโซนค

ทมา : Around the Kyushu, 2012

ภาพท 14 ขบวนรถรน คาโมเมะ ทเนนความเปนธรรมชาตสไตลญปน

ทมา: Around the Kyushu, 2012 และ http://www.jrkyushu.co.jp/trains/kamome/

http://www.jrkyushu.co.jp/trains/kamome/



จดเดนในการออกแบบของรถไฟดวนควชชงกนเซง ทสบาเมะ รน 800 ไดแก การใชวสดธรรมชาต เชนมานหนาตางแบบมลไมท

เรยกวาซดาเระ (簾, sudare) ทท าจากไมซากระ ผนงดานลางกรดวยไมการบร เกาอไมดดทความหนาจ านวน11ชน และความเปน

ชางฝมอประณตดวยผนงทปดทองค าเปลว (金箔, kinpaku) ของจงหวดคานาซาวะแหลงผลตทองค าเปลวทมคณภาพสงของญปน และ

ผาทอยกดอกนชจน (西陣織, nishijinori)ทมประวตยาวนานมากวาพนสองรอยปของชางฝมอเกยวโต การคนหาวสดและชางผผลตเปน

ความทาทายทตองฝาฟนภายใตกรอบของงบประมาณและเสนตายของการเปดใหบรการ ประกอบกบการท างานรวมกนของ

บรษทผผลตรถไฟคอบรษทฮตาช และบรษทเจอารควช (ภาพท 15) ตวอยางบรรยากาศในหองโดยสารทเกาอไดรบการออกแบบ

เนนหลกการยศาสตรเพอการนงสบายส าหรบการเดนทางในเวลาประมาณ35นาทระยะทางประมาณ 127 กโลเมตรจากสถานชน

ยาทสชโระ (新八代, shinyatsushiro) สสถานคาโกชมะจโอ (鹿児島中央, kagoshima-chuo)ทตอนใตสดของเกาะควช ดวยเสนทางท

สวนใหญผานภายในอโมงค จงเนนความพงพอใจจากการตกแตงภายในทดแทนการชมทศนยภาพขางทาง เกาอพนกพงศรษะสงชวย

ใหมองไมเหนผโดยสารทนงอยขางหนาสรางความรสกโอโถงเปนสวนตวแตกตางจากทนงในหองโดยสารรถไฟทวไป และการไดสมผส

จากวสดธรรมชาต

ภาพท 15 รถไฟความเรวสง ควชชนกนเซน ทสบาเมะ

ทมา: Around the Kyushu, 2012, http://www.skyscrapercity.com/showthread.php?t=1401220&page=3

เชนการเลอกใชไมซากระของมลหนาตางและผนงไมการบรทหาไดยาก เปนเอกลกษณการออกแบบทคดสรรทรพยากรทองถนและอต

ลกษณเชงวฒนธรรมของญปนใหผสมผสานกนลงตวสอดคลองกบความตองการใชงานของระบบการขนสงมวลชนสาธารณะ

ระดบประเทศ ยงไปกวานน การท างานทตองไดรบการยอมรบและการสนบสนนจากฝายวศวกรรมของผผลตและผประกอบการ

บรหารเสนทางรถไฟ ผประกอบการทองถน ใหเกดเอกภาพในการออกแบบภายใตกรอบการลงทนและเงอนไขของเวลาทจ ากด

แทนทจะพฒนาปรบปรงบนพ นฐานของรถไฟรน N700 ทใหบรการอยแลวตามเงอนไขของผประกอบการ เอยจ มโตโอกะไดปรกษา

ขอความชวยเหลอจากบรษทผผลตเพอคนหาและพบขอมลขบวนรถรน 800 ทไดมการออกแบบเชงวศวกรรมแตไมเคยผลตมากอน

เพอสรางหนาตาของหวขบวนรถทอาศยการออกแบบไฟหนาในแนวตงแตกตางจากแนวนอนในชงกนเซงรนกอนๆ และอางองหนาตา

ของชงกนเซงรน 0 (ภาพท5) ผลผลตรนแรกของความพยายามของนกออกแบบญปนในยคบกเบก และเนองจากเปนเสนทางรถไฟทม

ทางโคงไมมาก จงปรบแตงดานวศวกรรมเชงอากาศพลวตใหยงคงความเพรยวลมสวยงาม สามารถเขาสอโมงคโดยเกดปญหาเสยง

กระแทกนอยทสดเทาทจะท าได ท าใหควชชงกนเซง ทสบาเมะสามารถเปดตวใหบรการไดทนตามก าหนดและดวยรปลกษณทโดด

เดนสรางความประทบใจตอผใชบรการโดยเฉพาะกลมโอตาครถไฟทใหความส าคญกบรายละเอยดของผลงานการออกแบบทกแงมม

ตงแต เสยงของรถไฟ ความรสกขณะนงในเสนทางเขาโคง มตของการใชงานทตางไปตามเพศ วย และสมรรถภาพรางกาย ไปจนถง

รปลกษณภายนอกขณะหยดนงจอดทสถาน และเคลอนทดวยความเรวสง จนประสบความส าเรจไดตามทบรษทตงเปาไว (ภาพท 16)

http://www.skyscrapercity.com/showthread.php?t=1401220&page=3



ภาพท 16 ภาพดานบนและดานหนา ของควชชนกนเซนทสบาเมะ รปแบบเกาอโดยสารพรอมโตะวางอาหารปรบไดและทวางขอศอก

ทมา: Around the Kyushu, 2012

3.อตลกษณญปนในการออกแบบ

เอยจ มโตโอกะไดน าเสนอแนวคดการออกแบบทท าใหผใชบรการรถไฟสามารถสมผสดวยใจในสงทมองดวยตาเปลาไมเหนเชนการ

เลอกใชวสดธรรมชาตทหาไดยากและไดรบการรงสรรคผานความเปนชางฝมอทประณตใหความรสกแตกตางจากวถชวตทถกหอม

ลอมดวยผลตภณฑอตสาหกรรมดงเชนทผานมา เรองราวเบองหลงของผลงานแตละช นทบอกเลาประวตศาสตรญปนทงในแง

ทรพยากรทองถนในภมภาคและชางฝมอทยงสามารถรกษาขนบในการท างานประณตผานยคสมยสงคราม ตลอดจนชมชนทองถนท

สรางผลผลตทมคณภาพภายใตเงอนไขการแขงขนทตองตอสเพอใหอยรอดในสภาวะเศรษฐกจถดถอย บรบทเชงสงคมวฒนธรรมไดรบ

การพจารณาอยางรอบคอบ ผานกระบวนการและแนวคดทญปนไดพฒนารปแบบเฉพาะของตนเองไมวาจะเปน การออกแบบเพอ

คณภาพชวต (Design for Quality of Life) [14, 15] ทประเทศญปนใหความส าคญตอประชากรทมความหลากหลายวย เพศ และ

ความสามารถ โดยมผลเชงกฎหมายในการน ามาปฏบต

ดวยหลกการออกแบบไรอปสรรค (Barrier Free Design)

และการออกแบบสากล (Universal Design)

ตวอยางเชนการออกแบบทางลาดส าหรบชองทาง

ระหวางตรถโดยสารทมระดบตางกนของขบวนยฟอนโนะ

โมร ซงเปนขบวนรถไฟเพอการทองเทยวทผโดยสารสวน

ใหญเปนผสงอายและผโดยสารทใชรถเขน (ภาพท 17)

ภาพท 17 ขบวนยฟอนโนะโมร

ทมา: http://jprail.com/trains/sort-by-type/limited-express/limited-express-yufuin-no-mori-yufu.html

และใน Commuter Train CT 817

รถไฟฟาทออกแบบใหราวจบบรเวณ

ประตทางเขามลกษณะเรยงเปนวง

โดยไมมเสากลางตรถไฟ และเพม

เกาอทพบปดเปดออกใหเดกนงได อก

ทงเกาอนงคยงสามารถปรบหนหนา

เขาหากนไดเชนเดยวกบในชงกนเซง

(ภาพท 18)

ภาพท 18 ภายในรถไฟฟา CT 817

ทมา: Around the Kyushu, 2012, http://www.skyscrapercity.com/showthread.php?t=1401220&page=3

http://jprail.com/trains/sort-by-type/limited-express/limited-express-yufuin-no-mori-yufu.html

http://www.skyscrapercity.com/showthread.php?t=1401220&page=3



นอกจากน การออกแบบการบรการ(Service design) ไดถกน ามาพจารณาเพอก าหนดหนาทประโยชนใชสอยทเหมาะสมและสราง

ความพงพอใจไดอยางเปนรปธรรมดงเชนในขบวนรถไฟทองเทยว อะโซคารเดระ ไลเนอร 1962 (阿蘇カルデラ観光列車, Aso

karuderakankouressha) ทออกแบบใหผโดยสารสามารถน าจกรยานข นรถไฟในสวนตเสบยงได วสดหลกทเปนไมธรรมชาตตงแตพ น

ถงโตะเกาอ ถงขยะจกสานทมการแยกวสดทงเพอการจดการทเหมาะสมกบสภาพแวดลอมของการทองเทยว (ภาพท 19)

ภาพท 19 รถไฟทองเทยว อะโซคาลเดราไลเนอร 1962

ทมา: http://www.skyscrapercity.com/showthread.php?p=69624503

และดวยหลกการออกแบบประสบการณ (Experience

design) บนพ นฐานของอตลกษณจากทองถนทท าใหไดรบ

ความสนใจในระดบนานาชาต ดงเชน เสนทางรถไฟ

ทองเทยว อะโซบอย! (あそぼーい！AsoBoy) ในควช และ

ทามะ (たまTama) ทวากายามะ รถไฟสายอะโซบอย! ม

หมานอยคโระจงเปนมาสคอตขวญใจของเดกและผใหญ

เปนการออกแบบเพอรถไฟทเปดใหบรการเพยงวนละสอง

เทยวในวนหยดเสารอาทตย เนนความสนกสนานของพอ

แมลกททอง เทยวรวมกน เกาอนงโดยสารสขาวทมการเวา

เบาะรองนงและทรองขาใหเขากบสรระของเดก

ภาพท 20 รถไฟทองเทยว อะโซบอย!

ทมา: http://farm8.staticflickr.com/7143/6387133383_7538946f3f_z.jpg, http://en.wikipedia.org/wiki/File:JRK_kiha182-

1002_KURO_CAFE.jpg, http://en.wikipedia.org/wiki/File:JRK_kiha183-1001_Panorama-seat.jpg , http://en.wikipedia.org/wiki/Aso_Boy ,

http://www.flickr.com/photos/yangon/6028939425/

รวมไปถงสวนเลนรวมกนทผปกครองสามารถดแลบตรหลานไปพรอมกบการชมทวทศนและพดคยกบผรวมเดนทาง สวนหวขบวนมเค

บนชมววแบบพาโนรามาซงเคยเปนมมมองทหาชมไดยากในการโดยสารรถไฟ (ภาพท 20) ในขณะทรถไฟทองเทยวสายทามะ

ออกแบบโดยน าแมวจรจดทามะจงทอาศยอยประจ าในสถานมาเปนนายสถานรถไฟกตตมศกดและกลายเปนขวญใจของคนรกแมวทว

โลก ดงทจะสามารถสบคนคลปวดโอทผคนตางแบงปนประสบการณข นรถไฟไปเลนกบทามะในอนเตอรเนตไดมากมาย (ภาพท 21)

การออกแบบเพอกลมผใชงานพเศษทเปนเดกยงเปนจดขายไดในเสนทางรถไฟทองถนในวากายามะสาย คชกาวะ (貴志川

線 Kishigawa-sen) [16] สายเกาทปรบ ปรงใหบรการ ขบวนโอโมะเดง ซงยอจากค าวา โอโมะฉะ ของเลน และ เดงชะ รถไฟ และ

http://www.skyscrapercity.com/showthread.php?p=69624503

http://farm8.staticflickr.com/7143/6387133383_7538946f3f_z.jpg

http://en.wikipedia.org/wiki/File:JRK_kiha182-1002_KURO_CAFE.jpg

http://en.wikipedia.org/wiki/File:JRK_kiha182-1002_KURO_CAFE.jpg

http://en.wikipedia.org/wiki/File:JRK_kiha183-1001_Panorama-seat.jpg

http://en.wikipedia.org/wiki/Aso_Boy

http://www.flickr.com/photos/yangon/6028939425/



ขบวนอจโกะ ทแปลวา สตรอเบอร ตรถไฟพเศษเปนเอกลกษณเฉพาะตวของแตละขบวนทเพยบพรอมดวยมมของเลน ชนหนงสอ

การตน โทรทศนทฉายอะนเมะ ท าใหเดกๆยอมรอทจะข นแมจะมขอจ ากดเรองจ านวนขบวนกบความถเวลาวงบรการ เพยงเพอไดรบ

ประสบการณการเลนบนรถไฟทไดรบการออกแบบทอยบนรากฐานวฒนธรรมญปน เชน การเลนกาจะปอง (ガチャポン Kachapon)

ตหยอดเหรยญของเลนแคปซล พ นไมทสามารถนงเลนไดอยางสนกสนานทกเพศทกวย หรอผามานโนเรน (暖簾 noren) ทถกน ามาใช

ชวงตอระหวางขบวนและชวยสรางบรรยากาศของแตละพ นทแยกจากกนในสไตลญปน ทเอยจ มโตโอกะสามารถสรางสรรคการ

ออกแบบประสบการณใหตอบสนองความตองการกลมเปาหมายไดเปนอยางด (ภาพท 22)

ภาพท 21 งานออกแบบกราฟกบนตรถไฟและในหองโดยสาร เอยจ มโตโอกะกบทามะ

ทมา: http://japantrick.wordpress.com/2010/11/18/ultimate-caturday-my-visit-to-tama-the-super-stationmaster-cat/ ,http://amandas-

sketches.deviantart.com/journal/Japan-and-those-cats-297196706 , http://www.iridetheharlemline.com/tag/eiji-mitooka/

ภาพท 22 งานออกแบบกราฟกบนตรถไฟและในหองโดยสาร รถไฟสาย คชกาวะ ขบวนโอโมะเดง และ ขบวนอจโกะ

ทมา: http://en.wikipedia.org/wiki/Kishigawa_Line , http://pictovista.blogspot.com/2009/03/toy-strawberry-trains-in-japan.html และ Around

the Kyushu, 2012

http://japantrick.wordpress.com/2010/11/18/ultimate-caturday-my-visit-to-tama-the-super-stationmaster-cat/

http://amandas-sketches.deviantart.com/journal/Japan-and-those-cats-297196706

http://amandas-sketches.deviantart.com/journal/Japan-and-those-cats-297196706

http://www.iridetheharlemline.com/tag/eiji-mitooka/

http://en.wikipedia.org/wiki/Kishigawa_Line

http://pictovista.blogspot.com/2009/03/toy-strawberry-trains-in-japan.html



4.บทสรปทยงตองรอเวลาเปนเครองพสจน

ส าหรบประเทศญปน ประวตศาสตรทเปนเบาหลอมงานฝมอ รากฐานของวญญาณการออกแบบญปนปจจบน คอความเคารพใน

ธรรมชาตและการยอมรบตวตนทแตกตาง การสรางมตมมมองใหมของผทมสวนรวมทงหมด ทงผใชงาน ผผลต ผประกอบการ ใหเปน

รปธรรมแหงการออกแบบเพอคณภาพชวตจากความกลมกลนสอดคลองของการใหคณคาทรพยากรภมปญญาทองถน และความ

เจรญกาวหนาของเทคโนโลย และวสยทศนเชงธรกจ ถอเปนแนวทางการออกแบบทค านงถงองครวมทแสดงใหเหนถงความส าคญและ

บทบาทของนกออกแบบอตสาหกรรมตอสงคม ส าหรบประเทศไทยนโยบายเศรษฐกจสรางสรรคทถกน าเสนอในโครงการปรบปรง

ระบบขนสงความเรวสง ประกอบกบความพยายามกาวไปสความเปนประเทศผน าของกลม AEC ดวยระบบขนสงเชอมตอภมภาคและ

ประเทศเพอนบาน บทเรยนจากความส าเรจของบรษทรถไฟทองถนของประเทศญปนเปนเพยงสวนหนงในตนแบบการเรยนรหรอการ

เลยนแบบความส าเรจ เพอมากลนกรองพจารณาใชอยางตระหนกรอยางถองแท ถงเงอนไขความเหมาะสมตอบรบทการใชงานของ

สงคมไทย บทบาทของนกออกแบบอตสาหกรรมในยคเศรษฐกจสรางสรรคยอมเปนสวนส าคญสวนหนงของการปฏบตวชาชพการ

ออกแบบเพอคณภาพชวตรวมกนเชนเดยวกบผมสวนรวมทกฝาย

บรรณานกรม:

[1] Japan Industrial Designers’ Association, 1983. Structure of Dexterity Industrial Design Works in Japan. Tokyo: Rikuyo

sha. (精緻の構造: 日本のインダストリアルデザイン/ Seichi no kozo: Nihon no indasutoriaru dezain: Japanese Edition)

[2] Yoshiyuki Oba and Kaori Saito. 2011. Regional Branding: Powerful Design of Package, Advertising, Pamphlet and More.

Tokyo: PIE International. (地域発のデザイン：特産物からPR 誌まで成功した地域ブランド特集/chiiki hatsu no dezain: tokusanmono

kara PR shi made seikoushita chiiki burando tokushuu: Japanese Edition)

[3] คง ซากราอ และ จน ฮายาเสะ. 2556. ตะลอนชมขาวกลองรถไฟ เลม2. กรงเทพฯ: เซนชพบลชชง. (Kan sakurai and Jun

Hayase. 2005. EKIBEN HITORI TABI Vol.2. Tokyo: Futabasha Publisher)

[4] กลธดา เตชวรสนสกล. 2551. “50 ปหอคอยโตเกยว จดอางองในการศกษางานออกแบบอตสาหกรรมญปน”. สาระศาสตร

12: 237 – 250.

[5] “Shinkansen”. 2013. [Online]. Available: http://en.wikipedia.org/wiki/Shinkansen. Retrieved July 8, 2013.

[6] กลธดา เตชวรสนสกล. 2552. ““ตามรอยงานออกแบบญปนหลงสงครามโลกครงท 2”. วารสารวชาการคณะสถาปตยกรรม

ศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ปการศกษา 2552: 1 – 8.

[7] Mitooka Eiji, 2009. The「RIGHT」 Train design by Eiji Mitooka: Why did I Paste Gold Leaf in Kyushu Shinkansen. Tokyo:

Koutsuushimbunshashinsho. (水戶岡銳治の「正しい」鉄道デザイン : 私はなぜ九州新幹線に金箔を貼ったのか? / Mitooka eiji no

tadashii tetsudo dezain : Watakushi wa naze kyu shu shinkansen ni kinpaku o hattanoka: Japanese edition)

[8 ] Mitooka Eiji. 1981. Illustration Perspective. Tokyo: (n.p.).

[9] Mitooka Eiji. 1987. Perfect Presentation: Illustration+Perspective in Pantone Colors. Tokyo: Graphic-sha Publishing.

[10] Mitooka Eiji. 1993. Presentactics: Project, Design, Illustrations. Tokyo: Shotenkenchiku-sha.

[11] Mitooka Eiji. 2012. Tsubame 800 Kyushu Shinkansen Design Story. Tokyo: Kodansha. (ぼくは「つばめ」のデザイナー :

九州新幹線800系誕生物語 / Boku wa tsubame no dezaina : Kyu shu shinkansen 800kei tanjo monogatari, Japanese edition)

[12] Mitooka Eiji. 2012. Around the Kyushu. Tokyo: Kogakukan. (旅するデザイン : 鉄道でめぐる九州 : 水戶岡銳治のデザイン画集 /

Tabisuru dezain : Tetsudo de meguru kyu shu : Mitooka eiji no dezain gashu , Japanese edition)

[13] โทชฮโกะ อาโอยาก. 2556. กลยทธในการออกแบบของบรษท JR KYUSHU. กรงเทพฯ: ศนยสรางสรรคงานออกแบบ.

(TCDC), ควช เรลเวย คอมปาน เจอาร ควช, สตดโอออกแบบดง ดไซน แอซโซซเอทส, องคการสงเสรมการคาตางประเทศของญปน

(JETRO, Bangkok) (เอกสารประกอบการบรรยายในงานสมมนาพลกธรกจดวยการออกแบบ : กรณศกษาจากควช เรลเวย คอม

http://en.wikipedia.org/wiki/Shinkansen



ปาน)

[14] กลธดา เตชวรสนสกล. 2554. “อยดดวย UD แบบญปนสองศตวรรษของการออกแบบเพอสงคมนาอย COVER STORY:

UNIVERSAL DESIGN” วารสาร i-design 107 (July 2011): 24-33.

[15] กลธดา เตชวรสนสกล. 2554. “UNIVERSAL DESIGN Well-being with UD: From Design Philosophy to Design Practice for

Quality of Life อยดดวย UD: จากแนวคดสปฏบตการออกแบบเพอคณภาพชวตทพอเหมาะพอด พอม พอใจ”. อาษา 4(2011): 44

– 48.

[16] “Kishigawa Line”. 2013. [Online]. Available: http://en.wikipedia.org/wiki/Kishigawa_Line. Retrieved July 8, 2013.

http://en.wikipedia.org/wiki/Kishigawa_Line

เรียนรู้การออกแบบรถไฟความเร็วสูงญี่ปุ่น...

Design

Transcript of เรียนรู้การออกแบบรถไฟความเร็วสูงญี่ปุ่น...