Αρχαίες πόλεις της Μαγνησίας

Στο πέρασμα του χρόνου…

Οι πληροφορίες συγκεντρώθηκαν από τους μαθητές της Α λυκείου

Αζαριάδη Αλεξάνδρα Γράντζα Τριανταφυλλιά Δάρα Αθανασία Δημόπουλος Σταύρος Ευφραιμίδη Ανέλ Ιωακειμίδης Γιώργος Καμινέλλη Ευαγγελία Καραχάλιος Δήμος Καρανάτσιου Ευαγγελία Κουσκούνη Φωτεινή Κωνσταντέλια Δάφνη Λούπα Βαρβάρα

ΣΕΣΚΛΟ Στο λόφο Καστράκι και στη γύρω περιοχή, κοντά στο σημερινό χωριό Σέσκλο, αναπτύχθηκε ένας

από τους σπουδαιότερους νεολιθικούς οικισμούς της Ελλάδας και της Ευρώπης, που έδωσε το όνομά του σε μία ολόκληρη φάση της νεολιθικής εποχής στη Θεσσαλία. Κατοικήθηκε από την αρχή της νεολιθικής εποχής (7η χιλιετία π.Χ.) μέχρι και τη Μέση Εποχή του Χαλκού, αλλά γνώρισε τη μεγαλύτερη ακμή του στην 5η χιλιετία π.Χ., κατά τη Μέση Νεολιθική περίοδο. Η τοποθεσία του συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά σύμφωνα με τα οποία οι πρώτοι κάτοικοι επέλεγαν τις θέσεις της εγκατάστασής τους:

βρίσκεται ανάμεσα σε βαθιά εποχικά ρέματα, που εξασφαλίζουν την αφθονία νερού,

κοντά σε επίπεδες καλλιεργήσιμες εκτάσεις και σε ψηλότερους λόφους και όχι μακριά από τη θάλασσα

. Η επιτυχία στην επιλογή της θέσης αποδεικνύεται και από τη μεγάλη διάρκεια ζωής του προϊστορικού οικισμού. 

 

Οι πρώτοι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν στο Σέσκλο στα μέσα της 7ης χιλιετίας π.Χ., στην περίοδο που ονομάζεται Προκεραμική Νεολιθική. Για τη γνώση της περιόδου αυτής στον ελλαδικό χώρο το Σέσκλο είναι μια από τις σπουδαιότερες θέσεις, κυρίως επειδή εδώ το «νεολιθικό τρίπτυχο» (μόνιμη κατοικία, γεωργία, κτηνοτροφία) διαπιστώνεται καθαρά. Η έκταση του οικισμού στο λόφο Καστράκι (Σέσκλο Α) δεν ήταν δυνατό να εξακριβωθεί, λόγω της μεταγενέστερης κατοίκησης του χώρου. Ωστόσο, λείψανα της φάσης αυτής έχουν διαπιστωθεί και 125 μ. πέρα από το βορειοανατολικό άκρο του λόφου (Σέσκλο Γ), γεγονός που δείχνει ότι ο οικισμός ήταν αρκετά μεγάλος. Τα σπίτια ήταν πρόχειρες καλύβες, από τις οποίες σώζονται μόνο αβαθή ορύγματα, τάφροι για λεπτά θεμέλια τετράπλευρου σπιτιού, κυκλικοί λάκκοι και λείψανα συμπαγούς πηλού, που μάλλον είχε χρησιμοποιηθεί στα τοιχώματα των κτισμάτων. Στον οικισμό βρέθηκαν ελάχιστα αντικείμενα, όπως λεπίδες από οψιανό και πυριτόλιθο, εργαλεία από πέτρες και οστά ζώων και ελάχιστα πήλινα ειδώλια και φαίνεται ότι οι άνθρωποι της περιόδου ζούσαν αποκλειστικά από τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Στην Αρχαιότερη Νεολιθική περίοδο (6η χιλιετία π.Χ.) ο οικισμός φαίνεται ότι αναπτυσσόταν σε μεγαλύτερη έκταση. Κατάλοιπά του έχουν διαπιστωθεί τόσο στο Σέσκλο Α, όσο και στην επίπεδη πλαγιά στα δυτικά (Σέσκλο Β) και στη γύρω περιοχή. Βασικό χαρακτηριστικό της αρχιτεκτονικής αυτής της φάσης είναι η πολυμορφία των τύπων και η ποικιλία των υλικών, καθώς διαπιστώθηκαν τόσο σπίτια με λιθόκτιστα θεμέλια και τοίχους από πλίνθους, όσο και κατασκευές από πλασμένο πηλό και ξύλα, κάποτε με πλάκες εξωτερικά, τοποθετημένες σαν «ορθοστάτες». Οι κάτοικοι εξακολουθούσαν να χρησιμοποιούν απλά εργαλεία από πέτρα ή οστά, κατασκεύαζαν πήλινα ειδώλια, ενώ για πρώτη φορά συναντώνται πήλινα αγγεία, μονόχρωμα ή διακοσμημένα με γραπτά σχέδια. 

Σέσκλο Η κύρια φάση της ακμής του Σέσκλου, όμως, ήταν η Μέση Νεολιθική περίοδος. Ο

οικισμός εκτεινόταν πάνω στο λόφο Καστράκι (Σέσκλο Α), στην επίπεδη πλαγιά στα δυτικά (Σέσκλο Β) και στη γύρω περιοχή, σε χώρο συνολικού εμβαδού τουλάχιστον 100 στρεμμάτων.

Τα σπίτια, που υπολογίζονται σε 500-800, ήταν πιο πυκνά διατεταγμένα στο λόφο, χωρίζονταν από δρομάκια και πλατείες και περιβάλλονταν από μεγάλους αναλημματικούς τοίχους, ενώ στην επίπεδη περιοχή ήταν πιο άνετα και απομακρυσμένα. Όλα είχαν λίθινα θεμέλια, πλίνθινη ανωδομή και δίρριχτη στέγη με δοκούς και καμινάδες. Η περίοδος αυτή ταυτίζεται με το λεγόμενο «πολιτισμό του Σέσκλου», που χαρακτηρίζεται κυρίως από την κεραμική που βρέθηκε στον οικισμό και αποτέλεσε τη βάση της χρονολόγησης των υποπεριόδων της Μέσης Νεολιθικής. Τα αγγεία είναι χειροποίητα, κυρίως γραπτά, και η τεχνική του ψησίματός τους έχει βελτιωθεί, έχοντας ως αποτέλεσμα θαυμάσια κόκκινα χρώματα, που σχημάτιζαν μοτίβα επάνω σε υπόλευκο βάθος. Οι κάτοικοι χρησιμοποιούσαν περισσότερα λίθινα εργαλεία, ενώ αφθονότερα ήταν και τα εργαλεία από οψιανό, που προερχόταν από τη Μήλο. Ο οικισμός καταστράφηκε από φωτιά προς το τέλος της 5ης χιλιετίας π.Χ. και ερημώθηκε για περισσότερο από 500 χρόνια. Η περιοχή ξανακατοικήθηκε κατά τη Νεότερη Νεολιθική περίοδο μόνο, όμως, στο Καστράκι. Την περίοδο αυτή οικοδομήθηκε στο ψηλότερο σημείο το «μέγαρο», που καταλάμβανε το κεντρικό τμήμα του νέου οικισμού και περιβαλλόταν από σύστημα κυκλικών λίθινων περιβόλων. Ο οικισμός εξακολούθησε να κατοικείται μέχρι και την Πρώιμη και Μέση Εποχή του Χαλκού. Στην περίοδο αυτή ανήκουν ορισμένα σπίτια πάνω στο λόφο (Σέσκλο Α) καθώς και οι κιβωτιόσχημοι τάφοι που βρέθηκαν τόσο στο Σέσκλο Α, όσο και στο Σέσκλο Β. 

Τα ερείπια του οικισμού εντοπίσθηκαν στο τέλος του 19ου αιώνα και οι πρώτες ανασκαφές έγιναν το 1901-1902 από τον Χρήστο Τσούντα πάνω στο λόφο Καστράκι. Το 1956 ο Δ.Ρ. Θεοχάρης άρχισε νέα ανασκαφική έρευνα στο λόφο και από το 1972 ερεύνησε τη γύρω περιοχή έξω από το λόφο, όπου αποκαλύφθηκε ο μεγάλος οικισμός της Μέσης Νεολιθικής εποχής.

ΚΕΡΑΜΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ

ΣΕΣΚΛΟ

ΣΕΣΚΛΟ

ΙΩΛΚΟΣ

Η Ιωλκός ήταν αρχαία πόλη της Θεσσαλίας, στη σημερινή Μαγνησία, στους πρόποδες του Πηλίου. Βρισκόταν κοντά στην παραλία του Παγασητικού κόλπου. Αναφέρεται από τον Όμηρο στην Ιλιάδα (Β 712) και από σειρά άλλων αρχαίων συγγραφέων (Ησίοδος, Πίνδαρος, Σιμωνίδης, Ευριπίδης, κ.ά.). Ως μυθικός ιδρυτής της Ιωλκού αναφέρεται ο Κρηθέας, γιος του θεού Αιόλου, τον οποίο διαδέχθηκε ο Πελίας, που διέταξε τον ανιψιό του Ιάσονα να φέρει το «χρυσόμαλλον δέρας» από την Κολχίδα, γεγονός που έγινε η αιτία για την περίφημη Αργοναυτική Εκστρατεία. Τον Πελία διαδέχθηκε ο γιος του Άκαστος, που σκοτώθηκε από τον βασιλιά της Φθίας Πηλέα, όταν ο τελευταίος κυρίευσε την Ιωλκό με τη βοήθεια του Ιάσονα, πράγμα που διέκοψε τη μέχρι τότε ακμή της πόλεως, της οποίας οι πρώτοι κάτοικοι ήταν Μίνυες κατά τον Στράβωνα.

Ιστορικοί χρόνοι

Στους ιστορικούς χρόνους η Ιωλκός συνέχισε να κατοικείται μέχρι και τον 2 αιώνα π.Χ., οπότε και χρονολογούνται επιγραφές με τη λέξη «Ιώλκιοι». Η ίδρυση της Δημητριάδας σε μικρή απόσταση σήμανε τον παραμερισμό της Ιωλκού. Από τη μυθική περίοδο τελούνταν σύμφωνα με την παράδοση αθλητικοί αγώνες στην Ιωλκό, γνωστοί ως «άθλα επί Πελία» , δεν είναι όμως γνωστό μέχρι πότε συνεχίσθηκαν. Οι κάτοικοι της Ιωλκού λάτρευαν περισσότερο τη θεά Άρτεμη, με το ιδιαίτερο επίθετο Ιωλκία Άρτεμις.

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Ναός της Ιωλκίας Αρτέμιδος βρισκόταν πιθανότατα πάνω στον λόφο του Κάστρου του

Βόλου. Ο λόφος αυτός βρίσκεται κοντά στη θάλασσα, ανατολικά του χειμάρρου Αναύρου, του σημερινού Ξεριά, και περιβάλλεται από τείχος της βυζαντινής εποχής. Το πιθανότερο είναι ότι πάνω σε αυτό τον λόφο ήταν κτισμένη και η αρχαία Ιωλκός. Κατά καιρούς έχουν ανακαλυφθεί λείψανα διάφορων εποχών εκεί, με τα παλαιότερα να ανάγονται στη Νεολιθική Εποχή.

Επίσης, έχουν έλθει στο φως ίχνη μυκηναϊκού μεγάρου και θολωτοί τάφοι, όπως και τάφοι της κλασσικής εποχής. Από πλευράς αντικειμένων, έχουν ανακαλυφθεί πάρα πολλές αναθηματικές, επιτύμβιες, ψηφισματικές, απελευθερωτικές και τιμητικές επιγραφές. Λείψανα του ναού της Ιωλκίας Αρτέμιδος είναι κατά τον Αρβανιτόπουλο τα αρχιτεκτονικά μέλη που ανακαλύφθηκαν σε τοίχους κατοικίας κοντά στο Κάστρο.

Επίσης, υλικό του ναού αυτού είχε ίσως χρησιμοποιηθεί στο χτίσιμο ενός βυζαντινού ναού, στη θέση του οποίου είναι κτισμένος σήμερα νεότερος ναός των Αγίων Θεοδώρων.

Οι σεισμοί του 1956 έφεραν στο φως στη βορειοδυτική πλευρά του λόφου λείψανα κτηρίου ανακτόρων, το οποίο φαίνεται ότι καταστράφηκε από φωτιά περί το 1200 π.Χ. (πρβλ. τη μυθολογική άλωση και καταστροφή της Ιωλκού από τον Πηλέα). Γενικώς οι σεισμοί αυτοί έδωσαν την ευκαιρία να μελετηθεί στρωματογραφικά ο λόφος του Κάστρου.

Παρόλο που το Διμήνι, με τη γνωστότερη μυκηναϊκή ακρόπολη, όπως πιστεύεται, απέχει αρκετά από την ακτή ώστε να θεωρηθεί η αρχαία Ιωλκός, χωρίς κάτι τέτοιο να αποκλείεται, έχει δώσει περισσότερα στοιχεία για να υποστηριχθεί αρχαιολογικά ότι πρόκειται για την αρχαία Ιωλκό.

ΔΙΜΗΝΙ Σε ανασκαφικές εργασίες που διενεργούνται από τη

δεκαετία του 1980 έχουν αποκαλυφθεί πολλά κτήρια και άλλα στοιχεία για την άποψη ότι στο Διμήνι και την ευρύτερη περιοχή του έχουν καταδείξει και υποστηρίζουν την άποψη του χώρου ως έδρα του Βασιλείου των Μυρμιδόνων. Η ακτή την εποχή εκείνη 3500 χρόνια πριν ήταν πολύ κοντύτερα στον οικισμό απ' ότι είναι σήμερα. Η περιοχή "μπαζώθηκε" με τις αποθέσεις των κύριων ρεμάτων της περιοχής κατά τις 3 χιλιετηρίδες που πέρασαν μέχρι σήμερα.

Σημαντικά ευρήματα της περιοχής είναι τα παρακάτω:

1. Θολωτός τάφος "Λαμιόσπιτο" Διμηνίου. Το μνημείο ερευνήθηκε αρχικά το 1886 με πρωτοβουλία του τότε νομάρχη Μαγνησίας Ι. Κονδάκη και του γυμνασιάρχη Ε. Κούση, και με τη συνεργασία των αρχαιολόγων Π. Καββαδία, P. Wolter και H. Lolling. Για την ανάδειξή του έχουν γίνει κατά καιρούς διάφορες εργασίες στερέωσης και αναστήλωσης.

2. Θολωτός τάφος "Τούμπα" Διμηνίου. Ο θολωτός τάφος «Τούμπα» ανασκάφηκε το 1892 από το Β. Στάη. Οι εργασίες για την ανάδειξη του μνημείου (δενδροφύτευση, διάδρομοι πρόσβασης, ενημερωτικές πινακίδες) εντάσσονται στις εργασίες ανάδειξης, που αφορούν ολόκληρο τον αρχαιολογικό χώρο του Διμηνίου.

3. Μυκηναϊκό Ανάκτορο Διμηνίου. Η έρευνα του ανακτόρου άρχισε το 1997. Μέχρι σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί εργασίες για την αποκατάσταση των τοίχων των δύο μεγάρων καθώς και των συμπληρωματικών κατασκευών (αποθηκών και εργαστηρίων) και έχει γίνει στερέωση-συντήρηση των κονιαμάτων στους τοίχους και στα δάπεδα. Έχει γίνει έρευνα με μαγνητικές και ηλεκτρικές διασκοπήσεις γύρω από το ανάκτορο, διερευνητικές τομές για την έδραση μελλοντικού στεγάστρου του μνημείου, καθώς και επέκταση του υφιστάμενου στεγάστρου προστασίας μέχρι το πρόπυλο του ανακτόρου.

Κατά μήκος της πεδιάδας από το Διμήνι προς το λιμάνι του σημερινού Βόλου έχουν αποκαλυφθεί επίσης πολλά λείψανα κεντρικού δρόμου και εκατέρωθεν πολλά τμήματα οικιών της εποχής του Αχιλλέα και του Τρωικού Πολέμου, δηλαδή γύρω στον 13ο-12ο αιώνα π.Χ.

ΔΙΜΗΝΙ-ΛΑΜΙΟΣΠΙΤΟ

ΔΙΜΗΝΙ ΔΙΜΗΝΙ

ΔΙΜΗΝΙ ΕΓΧΑΡΑΚΤΗ ΚΕΡΑΜΙΚΗ

ΔΕΙΓΜΑ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΛΑΜΙΟΣΠΙΤΟ

ΔΙΜΗΝΙ

Παγασαί (Παγασές) Μία από τις αρχαίες πόλεις της Θεσσαλίας που έδωσε την ονομασία της στον Παγασητικό κόλπο. Τα ερείπιά της βρίσκονται κοντά στα ερείπια της αρχαίας Δημητριάδας, στην αρχή της σημερινής εθνικής οδού Βόλου-Αθήνας.Η πόλη είναι γνωστή από τους μυθολογικούς χρόνους.Για το όνομα Παγασές διατυπώθηκαν δύο θεωρίες: η μια παραδέχεται πως η λέξη «Παγασές» έχει σχέση με το αρχαίο ρήμα «πήγνυμι» που αποτελεί και το δεύτερο συνθετικό του ρήματος ναυπηγώ. Αναφέρεται ως τόπος όπου γίνονταν ναυπηγήσεις μεγάλων καραβιών, ανάμεσα στα οποία και η μυθική «Αργώ». Από τις Παγασές ξεκίνησε ο Ιάσονας για την «Αργοναυτική» εκστρατεία.Στο χώρο όπου υποτίθεται πως οι Αργοναύτες έκαναν θυσία πριν ξεκινήσουν για την Κολχίδα ίδρυσαν αργότερα οι κάτοικοι της πόλης το περίφημο ιερό του Απόλλωνα.Η δεύτερη ετυμολογική άποψη παραδέχεται πως η λέξη Παγασές έχει σχέση με τη λέξη πάγος (= βράχος), γιατί οπωσδήποτε η τοποθεσία των αρχαίων Παγασών δίνει την εντύπωση ενός μεγάλου βράχου.Στους ιστορικούς χρόνους η πόλη είχε τη φήμη σημαντικού ναυτικού και εμπορικού λιμανιού. Το 335 π.Χ. την κατέλαβε ο Φίλιππος Β' της Μακεδονίας και από τότε έγινε συχνά θέατρο πολέμου μεταξύ Μακεδόνων, Θεσσαλών και Αθηναίων. Η πόλη άρχισε να παρακμάζει στους μεταγενέστερους χρόνους. Το 293 π.Χ. ενσωματώθηκε στην πόλη Δημητριάδα που ίδρυσε ο Δημήτριος ο Πολιορκητής.Σήμερα από την παλιά και ένδοξη αυτή πόλη δε σώζεται παρά μέρος μονάχα από τα ερείπια του τείχους της.

ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΑ

Ο αρχαιολογικός χώρος της αρχαίας Δημητριάδας εκτείνεται σε απόσταση 1,5 χλμ. νότια του Βόλου. Η Δημητριάδα ιδρύθηκε το 294 π.Χ. από το βασιλιά της Μακεδονίας Δημήτριο Πολιορκητή -από τον οποίο πήρε και το όνομά της- με συνοικισμό γειτονικών πόλεων. Η προνομιακή γεωγραφική της θέση την ανέδειξε σε κέντρο πολιτικών εξελίξεων, σημαντική στρατιωτική βάση-ορμητήριο και φορέα μεγάλης εμπορικής δραστηριότητας. Έτσι αποτέλεσε για κάποιο διάστημα συμπρωτεύουσα, μαζί με την Πέλλα, του Μακεδονικού κράτους και μια από τις μεγαλύτερες πόλεις της αρχαιότητας.

Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του γιου του Δημητρίου Πολιορκητή, Αντιγόνου Γονατά (277-239 π.Χ.), οργανώθηκε πολεοδομικά η πόλη σύμφωνα με το ιπποδάμειο σύστημα, ενισχύθηκαν τα τείχη της (συνολικό μήκος 11 χλμ. που σήμερα σώζονται σχεδόν σε όλη την περίμετρό τους) και ενδυναμώθηκαν με ισχυρούς πύργους.

Στον ανατολικό τομέα, στο κέντρο της πόλης, σώζονται πάνω σε ύψωμα τα λείψανα του ανακτορικού συγκροτήματος. Γύρω από ένα τετράγωνο δωρικό περιστύλιο αναπτύσσονταν τα διώροφα διαμερίσματα της βασιλικής οικίας, εκτός από τη βόρεια πλευρά, όπου σε μεταγενέστερους χρόνους δημιουργήθηκαν εργαστήρια κεραμικής και χαλκουργίας. Στις τέσσερις γωνίες του κτιρίου έχει αποκαλυφθεί από ένας ισχυρός πύργος. Χτίστηκε κατά την τυπική ελληνιστική αρχιτεκτονική και χωροοργάνωση, θυμίζοντας αυτή των άλλων μακεδονικών ανακτόρων των Αιγών και της Πέλλας, σε μικρότερη όμως κλίμακα.

Νότια του ανακτόρου διαμορφώθηκε σε πλάτωμα η ιερή αγορά της πόλης, που σε συνδυασμό με το ανάκτορο συγκροτούσαν τον εμπορικό και διοικητικό πόλο έλξης. Στο κέντρο της αγοράς εντοπίστηκε η ύπαρξη του ναού της Ιωλκίας Άρτεμης.

Το αρχαίο θέατρο της Δημητριάδας βρίσκεται σε απόσταση 150 μέτρων περίπου, νότια από το συνοικισμό των Νέων Παγασών Βόλου, δυτικά του δρόμου Βόλου – Αλμυρού στη θέση “Δόντια” (λαϊκό όνομα που δόθηκε για τα κατώτερα τμήματα της σειράς των πεσσών, που ανήκαν στο ρωμαϊκό υδραγωγείο της Δημητριάδας). Κατασκευάστηκε στο α' μισό του 3 ου αι. π.Χ. και έχουν διαπιστωθεί τέσσερις μεταγενέστερες αρχιτεκτονικές επεμβάσεις έως την οριστική εγκατάλειψή του στο β' μισό του 4 ου αι. μ.Χ. Οι διαδεδομένες λατρείες της αρχαίας πόλης αφορούσαν κυρίως την τριάδα του Δία Ακραίου, του Απόλλωνα Κορωπαίου και της Άρτεμης Ιωλκίας, χωρίς βέβαια να απουσιάζουν αυτές των άλλων ελληνικών, ανατολικών και αιγυπτιακών θεοτήτων. Σημαντικά ευρήματα –υποδείγματα της ελληνιστικής ταφικής ζωγραφικής- αποτελούν οι περίφημες γραπτές επιτύμβιες στήλες που βρέθηκαν εντοιχισμένες σε πύργους του τείχους της Δημητριάδας και σήμερα εκτίθενται στο αρχαιολογικό μουσείο Βόλου. •Μετά τη μάχη της Πύδνας το 168 π.Χ. και την επικράτηση των Ρωμαίων στην Ελλάδα, η Δημητριάδα περιορίζεται σε έκταση, κατορθώνει όμως να αποκτήσει ανεξαρτησία παραμένοντας πρωτεύουσα του Κοινού των Μαγνήτων. Κατά τη διάρκεια των αυτοκρατορικών και παλαιοχριστιανικών χρόνων αποτέλεσε μαζί με τις Φθιώτιδες Θήβες κέντρο της Βυζαντινής Θεσσαλίας και έδρα επισκόπου από τον 5 ο αι. μ.Χ.• Η εγκατάσταση στη περιοχή ανιχνεύεται έως τον 6 ο αι. μ.Χ., όταν λόγω πιθανότατα σλαβικών επιδρομών η πόλη εγκαταλείπεται και μεταφέρεται στο λόφο των Αγίων Θεοδώρων, στα Παλιά. 

ΘΕΑΤΡΟ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΑΣ