ΕIΣAΓΩΓH

Η έννοια της ορθογραφίας

Η ορθή γραφή των λέξεων microιας γλώσσας η ορθογραφία είναι ο καminusθιερωmicroένος συmicroβατικός σε κάθε γλώσσα τρόπος γραφής κάθε λέξηςσύmicroφωνα microε ορισmicroένες αρχές την ετυmicroολογικήminusιστορική προέλευσηκάθε λέξης και τη γραmicromicroατικοσυντακτική της λειτουργία Η πρώτηαφορά στη ρίζα microιας λέξης και στα στοιχεία που την περιβάλλουναποτελώντας το θέmicroα microιας λέξης η δεύτερη αφορά σε στοιχεία πουδηλώνουν λειτουργίες γραmicromicroατικές (ενικόςminusπληθυντικός αρσενικόminusθηminusλυκόminusουδέτερο ενεργητικήminusmicroεσοπαθητική φωνή ενεστώταςminusαόριστοςκοκ) ή συντακτικές (υποκείmicroενοminusαντικείmicroενο α$ πρόσωποminusβ$ πρόσωminusποminusγ$ πρόσωπο προσδιορίζονminusπροσδιοριζόmicroενο κλπ) αποτελώνταςσυνήθως τα ληκτικά στοιχεία microιας λέξης (κατάληξη παραγωγικό επίminusθηmicroα κά) Παραδείγmicroατα α) ρίζα οικminus θέmicroα κατοικminus οικολογminus συνοικminus γραmicromicroατικοσυντακτικά στοιχείαlaquoκατάληξηraquo (κάτοικ)minusος (καminusτοικ)minusώ (κατοικ)minusία (οικολόγ)minusος (οικολογ)minusία (οικολογ)minusικός (συνοικ)minusία (συνοικ)minusισmicroός β) ρίζα λειπminus λοιπminus λιπminus (microεταπτωτικές βαθmicroίδεςτης ρίζας) θέmicroα εγκαταλειπminus υπολοιπminus ελλιπminus λιποθυmicrominus γραmicromicroατικοminusσυντακτικά στοιχεία laquoκαταλήξειςraquo (εγκαταλείπ)minusω (εγκατάλειπ)minusση(εγκατάλειψη) (υπόλοιπ)minusο (ελλιπ)minusής (λιποθυmicro)minusώ

Ας σηmicroειωθεί ότι στο ξεκίνηmicroά τους οι λέξεις microιας γλώσσας δηλώminusνονται σε όλα τα συστατικά τους (ρίζα ndash θέmicroα ndash καταλήξεις) microε συmicrominusβατικό τρόπο Το minusοιminus στη ρίζα οικminus (οικminusία οίκminusος) ή το minusιminus στην κατάminusληξη minusία (φιλminusία οmicroιλminusία) θα microπορούσε να έχει δηλωθεί διαφορετικάΩστόσο από τη στιγmicroή που καθιερώνεται συmicroβατικά ως δηλωτική τηςρίζας ή του θέmicroατος ή της κατάληξης microια συγκεκριmicroένη γραφή συνminusδέεται microε τη φυσιογνωmicroία της λέξης αποτελεί διαφοροποιητικό καιαναγνωριστικό της σηmicroασίας στοιχείο που δεν microπορεί να αλλάξει αυminusθαίρετα (για απλοποίηση ευκολία κλπ) εκτός αν προκύψουν αλλαγέςαπό νεότερες ετυmicroολογικές έρευνες Συνιστά στοιχείο της ιστορικήςπροέλευσης και φυσιογνωmicroίας microιας λέξης microε λειτουργικό ρόλο τη δήminusλωση microιας ορισmicroένης βασικής (laquoετυmicroολογικήςraquo ή laquoαρχικήςraquo) σηmicroασίαςΈτσι λχ η γραφή οικminus συνδέεται στην Ελληνική microε τη βασική σηmicroασίατης laquoκατοικίαςraquo και microε ότι έχει σχέση microrsquo αυτήν οικminusογένεια οικminusονοmicroία

συνminusοικminusία ένminusοικminusος microέτminusοικminusος οικminusοτροφείο οικminusολογία κτό Ενώmicroια άλλη γραπτή δήλωση microια άλλη ορθογραφία microε minusειminus λχ ή microε minusιminus θαοδηγούσε σε άλλη λεξική οικογένεια σε άλλο λεξικό πεδίο οmicroορρίζωνσε άλλη ρίζα και σε άλλη σηmicroασία Έτσι η ρίζα εικminus παραπέmicroπει σταεικminusόνα εικminusάζω απminusεικminusονίζω εικminusασία κλπ η ρίζα ικminus παραπέmicroπει σταικminusανός ικminusέτης άφminusικminusση (άφιξη) κοκ

Με άλλα λόγια έχουν και οι λέξεις microιας γλώσσας την ιστορία τουςπου συνδέεται τόσο microε τη γραφή τους (τη συmicroβατική ορθογραφίατους) όσο και microε τη σηmicroασία τους που έχει δηλωθεί από microια συγκεminusκριmicroένη γραφή Και το κυριότερο συνδέεται κατά κανόνα microε microια ολόminusκληρη οmicroάδα λέξεων συχνά πολύ microεγάλη σε αριθmicroό τα καλούmicroεναοmicroόρριζα Αυτή η ιστορικήminusετυmicroολογικήminusσηmicroασιολογική συmicroβατικά καminusθιερωmicroένη γραφή κάθε λέξης θεωρείται η ορθή γραφή της σε συγκεminusκριmicroένη γλώσσα η ορθογραφία microιας λέξης που δεν επιτρέπεται ναπαραβιασθεί από τα άτοmicroα microιας γλωσσικής κοινότητας Η ανminusορθοminusγραφία δηλαδή η παραβίαση του καθιερωmicroένου τρόπου γραφής microιαςλέξης σε συγκεκριmicroένη γλώσσα εκθέτει τον γράφοντα γλωσσικά καικατrsquo επέκταση microορφωτικά δηλαδή κοινωνικά προκαλώντας δυσάρεminusστες εις βάρος του εντυπώσεις Το να γράψεις σε ένα έγγραφο ή σεmicroια επιστολή ή σε microια αίτηση το κατοικία ως laquoκατεικίαraquo () ή laquoκατικίαraquo() ή laquoκατικοίαraquo () ή όπως αλλιώς γεννά πρόβληmicroα στον γράφοντα γιαminusτί προσκρούει στο ορθογραφικό αίσθηmicroα που έχει διαmicroορφωθεί σεmicroια γλωσσική κοινότητα για την αποδεκτή και θεωρούmicroενη ορθή γραminusφή των λέξεων που αποτελεί ουσιώδες στοιχείο της γραπτής γλωσminusσικής επικοινωνίας σε κάθε γλώσσα

Ιστορικήminusετυmicroολογική ορθογραφία

Απrsquo όσα είπαmicroε είναι φανερό ότι όταν ο αγγλόφωνος γράφει knightnaacuteit laquoιππότηςraquo ή enough inaacutef laquoαρκετάraquo ή όταν γράφει ο γαλλόφωνοςest e laquoείναιraquo ή bureau buumlroacute laquoγραφείοraquo ή όταν γράφει ο γερmicroανόφωminusνος schwierig svίrix laquoδύσκολοςraquo ή Deutsch doacuteits laquoΓερmicroανόςraquo ακολουminusθεί έναν συmicroβατικό στη γλώσσα του ιστορικά καθιερωmicroένο τύπο γραminusφής της λέξης microια γραφή που θεωρείται ορθή και που πηγάζει απότην προέλευση (ετυmicroολογία) της λέξης από την ιστορική της καταminusγωγή η οποία προσδιορίζει και τη λεγόmicroενη ιστορική ορθογραφία ήετυmicroολογική ορθογραφία κάθε λέξης

Σε γλώσσες microε microακρά ιστορική διαδροmicroή είναι προφανές και επόminusmicroενο η ιστορική ορθογραφία να διαφέρει από την προφορά microιας λέminusξης να διαφέρει από τη σηmicroερινή φωνολογική ή φωνητική υπόστασηmicroιας λέξης Να διαφέρει δηλαδή η ιστορικήminusετυmicroολογική γραφή τηςαπό τη φωνολογική γραφή της ή από την ακόmicroη πιο πιστή σηmicroερινή

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Egravemiddotdagger

προφορά και γραφή της λέξης τη φωνητική γραφή της Έτσι λχ γράminusφουmicroε στα Ελληνικά κατοικία (ετυmicroολογικήminusιστορική ορθογραφία) ενώndashθεωρητικάndash θα microπορούσαmicroε να γράφουmicroε κατικία (φωνολογική ορθοminusγραφία) αποδίδοντας την προφορά της λέξης ή να γράφουmicroε κατικία(φωνητική ορθογραφία) αποδίδοντας ακόmicroη πιο πιστά την προφοράτης λέξης (πχ την ουρανική microαλακή προφορά του κ προ του ι microε ένακ αντί του απλού κ) Τα προβλήmicroατα που θα προέκυπταν από microια τέminusτοια ορθογράφηση των λέξεων είναι εmicroφανή α) θα καταλυόταν η ιστοminusρική φυσιογνωmicroία και ταυτότητα κάθε λέξης β) θα σκοτιζόταν η ετυminusmicroολογικήminusσηmicroασιολογική συνάφεια των λέξεων δηλαδή τα laquoπεδίαraquo τωνοmicroορρίζων που αποτελούν συγχρόνως σηmicroασιολογικές συστάδεςlaquoετυmicroολογικές οικογένειεςraquo Στην πρώτη περίπτωση θα χανόταν γιατη γραπτή απεικόνιση της γλώσσας και τη γραπτή γλωσσική επικοιminusνωνία εν γένει η ιστορική προέλευση και laquoεθνικότηταraquo κάθε λέξης Οελληνικός δήmicroος (έτσι γραmicromicroένος microε minusηminus) είναι που έδωσε τη δηmicroοminusκρατία που πέρασε microε τη σειρά της ως έννοια και ως λέξη σε άλλουςλαούς και άλλες γλώσσες ως deacutemocratie democracy κτό Γράφονταςφωνητικά και απλοποιηmicroένα δίmicroος (microε minusιminus) και διmicroοκρατία θα αλλοιωminusνόταν το ετυmicroολογικό ίνδαλmicroα και microαζί η ιστορική προέλευση της λέminusξης ενώ συγχρόνως θα προέκυπτε σύγχυση και αποmicroάκρυνση από τοελληνικής προελεύσεως democracy Θα συνέβαινε microάλιστα το εξήςτραγελαφικό η ξένη γλώσσα να δηλώνει την ορθή (microε e eacute = η) εικόνατης λέξης η δε Eλληνική να τη στρεβλώνει (microε ι αντί η ) Συγχρόνωςθα στρέβλωνε και θα διασπούσε ολόκληρο το ετυmicroολογικό πεδίο πουσυνδέεται microε την αρχαία λέξη δήmicroος τα δηmicroότης δηmicroοτικός δηmicroόminusσιος δηmicroοσιογράφος δηmicroογραφικός αλλά και ΑκάδηmicroοςminusΑκαδηmicroίαπάνδηmicroος απόδηmicroος και επιδηmicroία και ενδηmicroία και ∆ηmicroοσθένης κάΕποmicroένως κάθε ριζική απλοποίηση εν ονόmicroατι microιας φωνητικής ορθοminusγραφίας στην οποία όλα τα i (ι η υ ει οι υι) θα γράφονταν ως ι καιόλα τα e (ε αι) ως ε και τα ο (ο ω) ως ο κλπ θα αποτελούσε άστοminusχη αλλοίωση της ιστορικής προέλευσης και της ετυmicroολογικήςminusσηmicroαminusσιολογικής συνάφειας των λέξεων microια πραγmicroατική ανατροπή αυτούπου αιώνες πολιτισmicroού και ιστορικής εξέλιξης κληροδότησαν στηγλώσσα microέσω της γραφής και της ορθογραφικής απεικόνισης των λέminusξεων Θα επρόκειτο στην πράξη για microια αλόγιστη καταστροφή της οιminusκολογίας της γλώσσας δηλαδή της ορθογραφικής πολυmicroορφίας καιποικιλίας των φυσικών γλωσσών που αντικατοπτρίζει την ποικιλία τηςσκέψης και της θέασης του κόσmicroου από κάθε λαό εν προκειmicroένω απότους Έλληνες Αλλά microια τέτοια υπεραπλουστευτική laquoλαίλαπαraquo δεν θαήταν παρά το αποτέλεσmicroα microιας απλοϊκής στάσης απέναντι στο laquoπνευminusmicroατικό θαύmicroαraquo που συνιστά κάθε ανθρώπινη γλώσσα και κάθε γραπτήπαράστασή της Στην οξύτητα και στις ακρότητες που επικράτησανστη διαmicroάχη του γλωσσικού ζητήmicroατος και microάλιστα στην πρώιmicroη φάminusση (στις αρχές του 19ου αιώνα) άξιοι λόγιοι και πατριώτες κυρίως οΑθανάσιος Ψαλίδας και ο Ιωάννης Βηλαράς υποστηρίζοντας ndashmicroαζί microε

Egravesbquodagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

αρκετούς άλλουςndash την ανάγκη χρήσεως της απλούστερης laquoκοινήςraquoγλώσσας (της δηmicroοτικής) ταύτισαν τη δηmicroοτική microε microια δικής τουςεmicroπνεύσεως φωνητική ορθογραφία (αναλύεται στη Ροmicroεηκη γλοσατου Βηλαρά που δηmicroοσιεύτηκε το 1814) Για τον Ψαλίδα η ιστορική ορminusθογραφία είναι laquoστραβογραφηαraquo (sic) κατηγορεί όσους laquoξανατηποminusνουν τους παληους Εληνες σηνγραφιαδεςraquo (εννοεί κυρίως τον Κοραή)και αναφέρει για το κίνητρό τους ότι laquoη αληθηνη ετηα ηνε να γηοmicroηminusσουν τη σακουλα τους η κε να δηξουν οτη στην ξενητηα οπου επηγανκατη εmicroαθανraquo Ο Βηλαράς microάλιστα φθάνει να υποστηρίζει για τηνεποχή του ότι η γλώσσα (οmicroιλία αλλά και γραφή) γίνεται laquomicroε τη γραminusmicroατικη στο νου οχη στο χερηraquo και ότι αφού γραφτούν πολλά βιβλίαθα laquoηmicroπορεσουmicroε να τα σηναξουmicroε για να σχηmicroατησοmicroε τους ανανminusκεους κανονεςraquo Και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για microια πρόχειρηεmicroπειρική και ανιστορική προσέγγιση που συγχέει τη γλώσσα (φωνηminusτική προφορά και γραmicromicroατικοσυντακτική δοmicroή) microε την ορθογραφίατης και εξαρτά τη δηmicroοτική από microια φτιαχτή φωνητική ορθογραφία

Ας σηmicroειωθεί επrsquo ευκαιρία ότι παρόmicroοιας τάξεως είναι και η από καιminusρού εις καιρόν laquoανακαλυπτόmicroενηraquo και προτεινόmicroενη από microερικούς (συminusνήθως ανυποψίαστους για την ουσία και τη σηmicroασία τέτοιων θεmicroάτων)χρήση του λατινικού αλφαβήτου Μολονότι το λατινικό αλφάβητο δενείναι παρά το δυτικό ελληνικό αλφάβητο το αλφάβητο της Χαλκίδαςmicroε microικρές παραλλαγές σε ορισmicroένα γράmicromicroατα άρα δεν είναι για microαςζήτηmicroα εθνικής ευαισθησίας η microη χρησιmicroοποίησή του ωστόσο το αλminusφάβητο στο οποίο γράφεται η ελληνική γλώσσα από την πρώτη αλminusφαβητική ελληνική επιγραφή την επιγραφή του ∆ιπύλου (8ου αι πΧ)microέχρι σήmicroερα και το οποίο έχει άρρηκτα συνδεθεί microε τον ελληνικό ποminusλιτισmicroό τα ελληνικά κείmicroενα και την ελληνική γλώσσα δεν microπορεί νααλλάξει microε το αβαρές αιτιολογικό της ευκολίας Ούτε οι Κινέζοι ούτεοι Ιάπωνες ούτε οι Ινδοί ούτε οι Άραβες ούτε οι Εβραίοι ούτε οι Γεminusωργιανοί ούτε τόσοι άλλοι λαοί άλλαξαν ποτέ τη (συχνά πολύ δύσκοminusλη) γραφή τους για λόγους ευκολίας ή άλλων σκοπιmicroοτήτων

Ορθογραφικές ρυθmicroίσεις και ορθογραφικές αλλαγές

Επιτρέπονται ρυθmicroιστικές επεmicroβάσεις στο ορθογραφικό σύστηmicroαπου έχει καθιερωθεί σε microια γλώσσα Επιτρέπονται ορθογραφικέςαπλουστεύσεις ώστε να καταστεί η ορθογραφία microιας γλώσσας ευκοminusλότερη Μέχρι ποιου σηmicroείου Με ποιους όρους Ποιοι νοmicroιmicroοποιούνταινα προτείνουν ή να επιβάλουν τέτοιες απλουστεύσεις Είναι αρmicroοδιόminusτητα microιας σχολικής γραmicromicroατικής Και άπαξ και καθιερωθεί η ορθοminusγραφία microιας λέξης είτε από microια εκπαιδευτική αρχή (επίσηmicroη σχολικήγραmicromicroατική λχ) είτε από τη συνήθη χρήση της είτε από επιστηmicroονιminusκές απόψεις περί της ετυmicroολογίας microιας λέξης που ίσχυσαν κάποτε

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo EgraveAacutedagger

επιτρέπεται να αλλάξει η ορθογραφία microιας λέξης ή microιας οmicroάδας ή οιminusκογένειας λέξεων (οmicroορρίζων)

∆εν υπάρχει αmicroφιβολία ότι η ορθογραφία των λέξεων microιας γλώσσαςόπως άλλωστε και η ίδια η γλώσσα (ως σύστηmicroα γλωσσικών σηmicroείων)είναι προϊόν συmicroβάσεως Είναι συmicroβατική Άρα όπως και η γλώσσαυπόκειται σε microεταβολές έτσι microπορούν να γίνουν microεταβολές και στηνορθογραφία Ενώ όmicroως οι microεταβολές στη γλώσσα γίνονται ασυνείδηminusτα από τους οmicroιλητές microιας γλώσσας και περνάει πολύς χρόνος microέχρινα καθιερωθούν δηλαδή να γίνουν αποδεκτές από όλα τα microέλη microιαςγλωσσικής κοινότητας προκειmicroένου για τις microεταβολές στην ορθογραminusφία αυτές αποφασίζονται από επιστηmicroονικά όργανα και εκπαιδευτικέςαρχές και γίνονται laquoέξωθενraquo στο πλαίσιο αυτού που ονοmicroάζεταιlaquoγλωσσικός σχεδιασmicroόςraquo

Έτσι προκειmicroένου για την ορθογραφία των λέξεων της Ελληνικήςάλλοτε η Ακαδηmicroία Αθηνών άλλοτε (όταν συντάχθηκε η σχολικήγραmicromicroατική της δηmicroοτικής) επιστήmicroονες γλωσσολόγοι και φιλόλογοιανέλαβαν να ρυθmicroίσουν ζητήmicroατα ορθογραφίας που είτε εmicroφάνιζανmicroείζονες δυσκολίες είτε αποτελούσαν αντικείmicroενο διαφωνίας των επιminusστηmicroόνων (ως προς την ετυmicroολογική προέλευσή τους άρα και ωςπρος την ορθογραφία τους) είτε η συνήθεια στη χρήση τους είχε καminusθιερώσει διαφορετική γραφή από την ετυmicroολογικά ορθή είτε γράφοminusνταν microε περισσότερους τρόπους κλπ Στις περιπτώσεις αυτές χάριντης οmicroοιοmicroορφίας στη γραφή των λέξεων που είναι απαραίτητη στηνεκπαίδευση τη διοίκηση στον Tύπο στην επιστήmicroη σε όλες εν γένειτις microορφές της επίσηmicroης γραπτής επικοινωνίας επιχειρήθηκαν ρυθmicroίminusσεις που διατηρούσαν microεν την αρχή της ετυmicroολογικήςminusιστορικής ορminusθογραφίας αλλά κινούνταν προς την κατεύθυνση της απλογράφησηςγια λόγους ευκολίας microε τελικό στόχο πάντοτε την οmicroοιόmicroορφη ορθοminusγράφηση των λέξεων

Έτσι καθιερώθηκαν οι γνωστοί απλουστευτικοί κανόνες ότι λχ όλατα παραθετικά επιθέτων και επιρρηmicroάτων γράφονται πάντοτε microε minusοminus(ευκολότερος ευκολότατος) και όχι microε minusωminus (ευκολώτερος ευκολώταminusτος) που ήταν ο κανόνας ορθογραφίας των λέξεων της αρχαίας εφόminusσον της καταλήξεως minusότερος minusότατος προηγείτο βραχύ φωνήεν(όπως στην περίπτωση του επιθέτου εύκολος) Ή γράφτηκαν microε ένα minusρminus τα νεότερα σύνθετα λέξεων που άρχιζαν από ρminus ρούχο ndash ασπρόminusρουχα (όχι ασπρόρρουχα) ενώ ρέπω ndash ισόρροπος αντίρροπος ετοιminusmicroόρροπος Ιδίως απλογραφήθηκαν ξένης προελεύσεως λέξεις (δάνεια)ή παραγωγικές καταλήξεις της Ελληνικής καβγάς (αντί του παλαιότεminusρου καυγάς) αφού η λέξη προέρχεται από το τουρκικό kavga που δενδικαιολογεί γραφή microε δίφθογγο minusαυminus Eπίσης γράφτηκαν τα minusπουλο minusπουλα (βοσκόπουλο βοσκοπούλα) microε ένα minusλminus microολονότι προέρχονταιαπό το λατινικό pullus (laquoνεοσσόςraquo) Οι απλουστευτικές ρυθmicroίσεις έγιminus

Egravepermildagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

ναν κυρίως microε δάνεια της Ελληνικής από ξένες γλώσσες και δευτεminusρευόντως σε ελληνικές λέξεις που επέστρεψαν στην Ελληνική αφούπρώτα υπήρξαν δάνεια της Ελληνικής σε άλλες γλώσσες Πρόκειταιγια τις λέξεις που χαρακτηρίζονται ως αντιδάνεια Επίσης απλουminusστεύθηκαν λέξεις της Ελληνικής που λόγω διαφόρων φωνητικών microεminusταβολών δεν είναι εύκολη η ταύτισή τους microε τις αρχικές λέξεις απrsquoόπου ξεκίνησαν Aπλογραφήθηκαν ακόmicroη οι microεταγενέστερες λέξεις ξέminusνης προέλευσης Παραδείγmicroατα Απλογραφήθηκε microε minusεminus η λέξη τρένοη οποία παλιότερα γράφτηκε ως τραίνο προερχόmicroενη από το γαλλιminusκό train Απλογραφήθηκε η λέξη καρό microε ένα minusρminus και minusοminus η οποία παminusλιότερα γράφτηκε ως καρρώ αποδίδοντας πιστά το γαλλικό carreauαπrsquo όπου προέρχεται Οmicroοίως απλογραφήθηκε η λέξη τζίρος microε minusιminus ηοποία αποτελεί αντιδάνειο της Ελληνικής αναγόmicroενη στο γύρος microέσωτου ιταλικού giro (από λατινικό gyrus) Απλογραφήθηκαν επίσης λέξειςόπως κουκί microε ένα minusκminus (έναντι του παλαιότερου κουκκί αφού προέρminusχεται από το κοκκminusίον υποκοριστικό του κόκκος) αγόρι microε minusοminus (ενώπροέρχεται από το άγουρος lt $ωρος που υπαγορεύει την ορθογράminusφησή του ως αγώρι ) τσιπούρα microε ένα minusπminus (microολονότι προέρχεται απότο ππουρος) κλπ Tέλος απλογραφήθηκαν λέξεις όπως παγόνι (αντίπαγώνι) microάπα (αντί microάππα) πάτρονας (αντί πάτρωνας) κά λόγω τηςξενικής τους (λατινικής) προελεύσεως

Το σκεπτικό για την απλουστευmicroένη ορθογράφηση των ξένων λέξεminusων είναι εmicroφανές και πειστικό δεν είναι σωστό ο Έλληνας οmicroιλητής νααπαιτείται να γνωρίζει την ξένη λέξη (train carreau) για να γράψει σωminusστά τη δάνεια λέξη στα Ελληνικά Το πρόβληmicroα ndashπρόβληmicroα συνέπειαςκαι συνέχειαςndash είναι microε τις δύο άλλες κατηγορίες λέξεων Το ελληνικόγύρος που έδωσε το τζίρος (microέσω της Ιταλικής) θα γραφεί απλοποιηminusmicroένα microε τρόπο που αλλοιώνει το ετυmicroολογικό ίνδαλmicroα της ελληνικήςλέξης από την οποία προέρχεται Η συνέπεια προς το ισχύον σύστηminusmicroα ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορθογραφίας θα παραβιασθεί εδώ για λόminusγους ευκολίας Και θα γράψουmicroε minusαπλογραφηmicroέναndash στα Ελληνικά microοminusτοσικλέτα microε minusιminus όταν οι ξένοι διατηρούν το minusυminus της Ελληνικής γράminusφοντας τη λέξη microε το laquoελληνικό yraquo (ygrec) δηλ motocyclette Πώς θα διminusκαιολογήσουmicroε επίσης επιστηmicroονικά την απλογράφηση καθαρώς ελminusληνικών λέξεων microε το σκεπτικό ότι στο πέρασmicroα του χρόνου ndashτόσωναιώνωνndash έχουν υποστεί φωνητικές microεταβολές που είναι το πιο φυσικόκαι σύνηθες γνώρισmicroα κάθε γλώσσας Είναι τόσο δύσκολο στο τεράminusστιο πλήθος των ελληνικών λέξεων που microαθαίνουmicroε την ορθογραφίατους να θυmicroόmicroαστε και ότι η λέξη αγώρι που προέρχεται από τοάγουρος άωρος γράφεται microε minusωminus

Εδώ είναι ο κατάλληλος χώρος να θέσουmicroε ένα microείζον θέmicroα της ορminusθογραφίας της ελληνικής γλώσσας που απασχολεί όχι microόνο τη λεξιminusκογραφία αλλά και την εκπαίδευση και την επιστήmicroη και κάθε προσεminusκτικό και ευαίσθητο χρήστη της Ελληνικής Τι πρέπει να γίνει α) microε την

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo EgraveAcircdagger

ορθογραφία ελληνικών λέξεων που στο πέρασmicroα του χρόνου έχουνυποστεί microικρότερες ή microεγαλύτερες microεταβολές β) microε τα αντιδάνεια(λέξεις ελληνικές ή ελληνογενείς που laquoπεριπλανήθηκανraquo σε ξένεςγλώσσες για να επιστρέψουν microετά στη γλώσσα προέλευσής τους ndashοιΓερmicroανοί τις αποκαλούν χαρακτηριστικά laquoRuumlckwandererraquo) γ) microε λέξειςτων οποίων η εξέλιξη της επιστήmicroης της ιστορικής γλωσσολογίας καιειδικότερα της ετυmicroολογίας έχει αναθεωρήσει και διορθώσει παλαιόminusτερη εσφαλmicroένη ετυmicroολόγησή τους αποκαθιστώντας την ορθή ετυminusmicroολογία τους που προσδιορίζει στην Ελληνική και την ορθή γραφήτους αφού το ορθογραφικό σύστηmicroα της Ελληνικής είναι όπως εξηminusγήσαmicroε ιστορικόminusετυmicroολογικό

Η τακτική που έχουmicroε ακολουθήσει και στα τρία Λεξικά microας είναι ναδίδεται στον αναγνώστη χρήστη έγκυρη πληροφορία για την ορθήγραφή κάθε λέξης της Ελληνικής αυτήν που χαρακτηρίζεται από επιminusστηmicroονική συνέπεια και από την ιστορική συνέχεια της Ελληνικής Καιστις τρεις περιπτώσεις (α λέξεις ελληνικές φωνητικά και microορφολογιminusκά αλλαγmicroένες β αντιδάνεια γ επανετυmicroολογηmicroένες επιστηmicroονικάλέξεις) δίνουmicroε στα Λεξικά microας microε διαφορετικό τρόπο την πληροφοminusρία που χρειάζεται ο αναγνώστης για την ορθή γραφή της λέξης ΣτοΜεγάλο Λεξικό (Γ Μπαmicroπινιώτη Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας)οι λέξεις ληmicromicroατογραφούνται καταχωρίζονται δηλαδή στο Λεξικό microετην ιστορικήminusετυmicroολογική γραφή τους ∆ίδονται κτήριο (microε minusηminus) φτειminusάχνω (microε minusειminus) λειώνω (microε minusειminus) ρεβίθι (microε minusιminus) σβήνω (microε minusηminus) κοκ Στηνετυmicroολογία της λέξης ή σε σχόλιο δίδεται η εξήγηση γιατί πρέπει ναγράφεται η λέξη έτσι όπως τη δίνουmicroε σύmicroφωνα microε την ορθή ετυmicroοminusλογία της Επίσης υπάρχει εκτενής πίνακας στο λήmicromicroα ορθογραφίαπου περιλαmicroβάνει όλες τις λέξεις (δεν υπερβαίνουν τις 350) που έχουνειδικό ορθογραφικό ενδιαφέρον η ετυmicroολογικήminusεπιστηmicroονική ορθοminusγραφία τους διαφέρει από τη σχολικήminusρυθmicroιστική ορθογραφία ή απότην παλαιότερη ή συνήθη ορθογραφία τους Τέλος στα λήmicromicroατα microετην επιστηmicroονικά ορθή ορθογραφία κτήριο φτειάχνω λειώνω ρεβίθισβήνω δίδεται η σχολική ορθογραφία (κτίριο φτιάχνω λιώνω) ή αναminusγράφεται και η παλαιότερη (σβύνω λυώνω) ή η συνήθης ορθογραφία(ρεβύθι) για την πλήρη ενηmicroέρωση του αναγνώστη Οι λέξεις microε τησχολική παλαιότερη ή συνήθη ορθογραφία υπάρχουν και ως λήmicromicroαταστο Λεξικό microε παραποmicroπή στην ορθή γραφή τους (κτίριο κτήριοφτιάχνω φτειάχνω σβύνω σβήνω κτό) για να microπορεί να τις βρειεύκολα ο απληροφόρητος αναγνώστης

Στο Λεξικό Μπαmicroπινιώτη για το Σχολείο και το Γραφείο οι λέξειςληmicromicroατογραφούνται όπως είναι αναmicroενόmicroενο κατά κύριο λόγο microε τησχολική ορθογραφία τους για να τις βρίσκει ο microαθητής ή ο χρήστηςπου θέλει να χρησιmicroοποιήσει την laquoισχύουσαraquo συmicroβατική ορθογραφίαΌmicroως σε κάθε αmicroφιλεγόmicroενο ορθογραφικά λήmicromicroα δίδεται η πληροminusφορία για την επιστηmicroονικήminusετυmicroολογική ορθογραφία της λέξης ώστε

EgraveUcircUgravedagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

να τη γνωρίζει ο χρήστης και να τη χρησιmicroοποιήσει αν θέλει Έτσι λχθα βρει το ρήmicroα λιώνω ληmicromicroατογραφηmicroένο ως λιώνω microε minusιminus κατά τησχολική γραmicromicroατική αλλά αmicroέσως κάτω από το λήmicromicroα θα βρει τοσχόλιο laquoΠροσοχή Προέρχεται από το αρχ λει+ (minusόω) laquoλειαίνωraquo τοοποίο ανάγεται στο επίθετο λε-ος Συνεπώς ορθότερη είναι η γραφήλειώνω (microε minusειminus)raquo Οmicroοίως θα βρει τη λέξη φτιάχνω ληmicromicroατογραφηmicroέminusνη microε minusιminus κατά τη σχολική ορθογραφία αλλά αmicroέσως microετά θα διαβάminusσει το σχόλιο laquoΠροσοχή Πρόκειται για το microεσαιωνικό ρήmicroα φτειάνω φθειάνω το οποίο προέρχεται από τον τύπο εθειάζω laquoισιώνω διορminusθώνωraquo παράγωγο του αρχ ευθύς Από την ετυmicroολογία προκύπτει ότιορθότερη είναι η γραφή φτειάνω (microε minusειminus όχι minusιminus)raquo Ας σηmicroειωθεί ότι γιατη λέξη λειώνω το Λεξικό του καθηγητή Κριαρά (της Σύγχρονης ∆ηminusmicroοτικής) υιοθετεί οmicroοίως τη γραφή microε minusειminus δίνοντας συγχρόνως τηνπληροφορία ότι προέρχεται από το ρήmicroα λει+ ενώ για την ίδια λέξητο Λεξικό του Ιδρύmicroατος Τριανταφυλλίδη υιοθετεί τη γραφή microε minusιminus(όπως και η σχολική γραmicromicroατική Τριανταφυλλίδη) εξηγώντας ότι η ορminusθογραφία της λέξης microε minusιminus είναι προϊόν laquoορθογραφικής απλοποίησηςraquoΣτο ρήmicroα φτειάχνω (και τα παράγωγά του) και τα δύο αναφερθένταλεξικά υιοθετούν την απλοποιηmicroένη ορθογραφία microε minusιminus αναφέρονταςόmicroως ότι η λέξη προήλθε από το αρχ ευθειάζω Επίσης ας σηmicroειωθείότι η τάση απλούστευσης της ορθογραφίας των λέξεων που καθιέminusρωσε η σχολική γραmicromicroατική Τριανταφυλλίδη έχει ως αποτέλεσmicroα νασυmicroπεριλαmicroβάνονται σε αυτήν και να απλοποιούνται επιπλέον λέξειςοι οποίες δεν αναφέρονται ρητά στη γραmicromicroατική αυτή αλλά απηχούντρόπον τινά το πνεύmicroα που διέπει τις ρυθmicroίσεις αυτής της γραmicromicroατιminusκής προς την κατεύθυνση της απλούστευσης

Στο Μικρό Λεξικό Μπαmicroπινιώτη τέλος έχει ακολουθηθεί επίσης ησχολική ορθογραφία των ληmicromicroάτων για τους ίδιους λόγους που ισχύminusουν στο laquoΛεξικό για το Σχολείο και το Γραφείοraquo Στο Λεξικό αυτό επειminusδή λόγω του περιορισmicroένου χώρου δεν περιλαmicroβάνονται σχόλια η επιminusστηmicroονικήminusετυmicroολογική ορθογραφία δίδεται σε ειδικό πίνακα υπό τοντίτλο laquoΠίνακας λέξεων microε προβλήmicroατα ορθογραφίαςraquo Σrsquo αυτόν η ετυminusmicroολογικήminusιστορική ορθογραφία των λέξεων δίδεται κοντά α) στη σχοminusλική ορθογραφία β) στην επικρατούσα ορθογραφία και γ) σε άλλεςορθογραφήσεις (παλαιότερες εσφαλmicroένες συνηθισmicroένες συχνές)Έτσι ο αναγνώστης πληροφορείται microε εγκυρότητα τα της ορθογραminusφίας και βοηθείται να κάνει συνειδητά τις δικές του επιλογές Bεβαίminusως microια οριστική καθολική αντιmicroετώπιση του ζητήmicroατος της ορθογραminusφίας των λέξεων της Eλληνικής θα ήταν αρmicroοδιότητα ενός έγκυρουπνευmicroατικούndashεπιστηmicroονικού σώmicroατος όπως της Aκαδηmicroίας Aθηνών ήmicroιας επιστηmicroονικής επιτροπής ειδικών γλωσσολόγων H προσπάθειαπου γίνεται στα δικά microας Λεξικά ιδιαίτερα στο παρόν Eιδικό Oρθοminusγραφικό Λεξικό είναι να ευαισθητοποιηθεί και να προβληmicroατιστεί οχρήστης του γραπτού microας λόγου ως προς την ορθογραφία ενός πεminus

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Egrave˙dagger

ριορισmicroένου σχετικά αριθmicroού λέξεων που εmicroφανίζουν ιδιοmicroορφία καιδυσκολία στη γραφή τους

Στο παρόν Ειδικό Ορθογραφικό Λεξικό για να διευκολυνθούν οι microαminusθητές και οι χρήστες που επιθυmicroούν να στοιχίσουν στη σχολική ορminusθογραφία οι λέξεις ληmicromicroατογραφούνται microε τον τύπο της σχολικής ορminusθογραφίας Ωστόσο όπως εφαρmicroόσαmicroε και στα δύο άλλα λεξικά microας(στο Λεξικό για το Σχολείο και το Γραφείο και στο Mικρό Λεξικό ) σεκάθε λέξη που έχει οποιοδήποτε ορθογραφικό ενδιαφέρον υπάρχεισχολιασmicroός της ορθογραφίας της microε τον οποίο πληροφορείται οαναγνώστης πώς πρέπει να γράφεται η λέξη επιστηmicroονικάminusετυmicroολογιminusκά και πώς γράφεται στη σχολική γραmicromicroατική ή κατά το laquoπνεύmicroαraquo τηςσχολικής γραmicromicroατικής ή άλλοτε πώς γράφεται συνήθως εφόσον φυminusσικά η σχολική ή η συνήθης ορθογραφία διαφέρει της επιστηmicroονικήςminusετυmicroολογικής Ας σηmicroειωθεί ότι η επιστηmicroονικήminusετυmicroολογική ορθογραminusφία που προτείνεται είναι κατά κανόνα προϊόν της έρευνας έγκριτωνγλωσσολόγωνminusετυmicroολόγων την οποία υιοθετούmicroε αξιολογώντας τηνπρότασή τους

Η θέση που παίρνουmicroε ως προς την laquoορθήraquo γραφή των λέξεων τηςΕλληνικής σε ένα ειδικό ορθογραφικό λεξικό όπως το παρόν πηγάζειαπό την πεποίθησή microας ότι κάθε ελληνική λέξη που χρησιmicroοποιήθηminusκε στη microακρά ιστορική πορεία της γλώσσας microας πρέπει να εmicroφανίminusζεται microε την ορθογραφική microορφή microε την οποία ξεκίνησε και ότι πρέminusπει να περιορίζονται στο ελάχιστο οι δικές microας παρεmicroβάσεις γιαλόγους απλούστευσης της ορθογραφίας Κάθε σύστηmicroα ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορθογραφίας είναι από τη φύση του δύσκολο αφού ηφωνητική δοmicroή της λέξης (η προφορά της) έχει microε τον καιρό αλλάξεικαι δεν ανταποκρίνεται σήmicroερα στην αρχική microορφή της λέξης Το ίδιοσυmicroβαίνει συχνά και microε τη γραmicromicroατική της δοmicroή Αυτή η κατάσταση είminusναι εγγενής σε κάθε σύστηmicroα ιστορικής ορθογραφίας Εποmicroένωςαπλουστευτικές ρυθmicroίσεις που θα χρειαστεί ενδεχοmicroένως να γίνουνπρέπει να είναι ελάχιστες microε σαφή κριτήρια που δεν θα παραβιάζουνχωρίς αποχρώντα λόγο την αρχή της ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορθοminusγραφίας Μπορεί λχ κανείς να υιοθετήσει microια απλούστερη γραφήndashτο κάνουmicroε στα Λεξικά microαςndash εφόσον δεν θίγεται βέβαια η ετυmicroολοminusγική προέλευση microιας λέξης ή εφόσον υπάρχει διττή microορφή (πχ φάminusκελλος και φάκελος) από την οποία microπορεί κανείς αζηmicroίως να υιοθεminusτήσει την απλούστερη

Εδώ θα πρέπει επίσης να διασαφήσουmicroε ότι το ορθογραφικό σύminusστηmicroα microιας γλώσσας δεν microπορεί να είναι αmicroετάβλητο laquoκοκαλωmicroένοraquoόσον αφορά στην ετυmicroολογική ορθογραφία των λέξεων Όπως η ίδιαη γλώσσα έχει microια δυναmicroική εξέλιξη ως κώδικας επικοινωνίας έτσι καιη ορθογραφία των λέξεων microπορεί ενίοτε να χρειαστεί να αλλάξει ότανλχ microια ετυmicroολογική γραφή αποδειχθεί εσφαλmicroένη Ένα σφάλmicroα δεν

EgraveEumldagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

microπορεί να διαιωνίζεται εις βάρος της αληθινής (έτυmicroον άλλωστε σηminusmicroαίνει laquoαληθινή σηmicroασίαraquo εξ ου ετυmicroολογικός) εικόνας και ιστορίαςmicroιας λέξης δηλαδή εις βάρος microιας ζωντανής γλωσσικής οντότητας Κιαυτό για να microη θιγεί η laquoσυνήθειαraquo στη γραφή microιας λέξης και για νααποφευχθεί το laquoξεβόλεmicroαraquo κάποιων (δασκάλων διορθωτών συγγραminusφέων κά) που laquoενοχλούνταιraquo από την αποκατάσταση της ορθής γραminusφής από microια απλή σχετικά αλλαγή πρακτικής υφής όταν τα πάνταστην ίδια την ουσία της γλώσσας αλλάζουν (σηmicroασία προφορά κλίσησύνταξη κλπ) Η συνέπεια στο σύστηmicroα ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορminusθογραφίας που έχει επιλεγεί ως παράσταση της γραπτής microορφής τηςγλώσσας microας επιβάλλει microερικές αλλαγές που αποτελούν laquoκατακτήminusσειςraquo της γλώσσας microας και όχι laquoοχλήσειςraquo Το να αποκαθιστάς την ορminusθή γραφή στη λέξη κτήριο γράφοντάς την microε minusηminus αντί microε minusιminus είναι συγminusχρόνως αποκατάσταση της αλήθειας (του laquoετύmicroουraquo) σε αυτή τηνlaquoτραυmicroατισmicroένηraquo λέξη που θεωρήθηκε κάποτε ότι προήλθε από τορήmicroα κτίζω για να αποδειχθεί αργότερα από την έρευνα ότι είναι τοευκτήριον (οίκηmicroα) (ευκτήριον gt fktiacuterio microε σίγηση του προτονικού εminusκαι εν συνεχεία κτήριο microε σίγηση του f γιατί δεν microπορεί να αρχίζειελληνική λέξη από fkt όmicroοια δηλαδή όπως το ελληνικό κυριακόν (δώminusmicroα) έδωσε το αγγλικό church και το γερmicroανικό Kirche πβ RandomHouse-Websterrsquos laquochurch lt Middle English chir(i)che lt Old English ltcir(i)ce lt Greek kyri(a)koacuten (docircma) the Lordrsquos (house)hellipraquo] ) Κι αυτό αφούκάποτε έγινε αντιληπτό το λάθος ότι το ρήmicroα κτίζω δεν microπορούσε ναδώσει τύπο κτίminusριο διότι κατάληξη minusριο δεν υπάρχει

Σχόλια Ορθογραφικού Λεξικού

Έχοντας εισαγάγει την έννοια και την πρακτική των γλωσσικών Σχοminusλίων στην ελληνική λεξικογραφία πρώτα στο (laquoΜεγάλοraquo 2032 σελίminusδων) Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (1998 A$ έκδ 2002 B$ έκδ2006 Γ$ ανατύπωση της B$ έκδ) και εν συνεχεία στο (laquomicroεσαίοraquo 1280σελίδων) Λεξικό για το Σχολείο και το Γραφείο (2004 A$ έκδ 2004 A$ανατύπωση 2008 B$ εκδ) εφαρmicroόσαmicroε την ίδια microέθοδο και στο παρόνΕιδικό Ορθογραφικό Λεξικό Περίπου 3500 σχόλια συντάχθηκαν γιααντίστοιχα λήmicromicroατα του παρόντος Λεξικού ∆ουλεύοντας χρόνια microετην επιστηmicroονική ανάλυση της γλώσσας και την επιστηmicroονική λεξικοminusγραφία κρίναmicroε σκόπιmicroο να δώσουmicroε στον Έλληνα αναγνώστη τουΛεξικού ιδίως σε αυτόν που έχει ιδιαίτερη ευαισθησία για την ορθήγραφή της γλώσσας microας ένα Ορθογραφικό Λεξικό που να εξηγεί καινα διδάσκει Να microην είναι δηλαδή απλή παράθεση λέξεων όπως συminusνήθως συmicroβαίνει Για τον απαιτητικό αναγνώστη που θέλει να γνωρίminusζει όχι microόνο πώς γράφεται αυτή ή εκείνη η ελληνική λέξη αλλά καιγιατί γράφεται έτσι δώσαmicroε microε τη microορφή σχολίων τις απαραίτητες

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Egraveıdagger

πληροφορίες που φωτίζουν την ορθογραφία των laquoδύσκολωνraquo ορθοminusγραφικά λέξεων της Ελληνικής

Εφόσον το ελληνικό σύστηmicroα ορθογραφίας είναι το ιστορικόminusετυminusmicroολογικό είναι επόmicroενο ο microεγαλύτερος αριθmicroός των σχολίων να αναminusφέρεται στην ετυmicroολογική προέλευση της λέξης που εξηγεί συγχρόminusνως και την ορθογραφία της Έτσι λχ σχολιάζοντας το λήmicromicroα νωτιαίminusος και επισηmicroαίνοντας ότι laquoα$ συνθετικό είναι η λέξη νώτα (τα) γιrsquo αυminusτό γράφεται microε minusωminus Η λέξη δεν σχετίζεται microε το νότιοςraquo είναι φανερόότι απαντούmicroε σε microια εύλογη απορία του αναγνώστη για τη συγκεκριminusmicroένη λέξη και τον βοηθούmicroε να θυmicroάται γιατί το νωτιαίος γράφεται microεminusωminus Η ταυτόχρονη παραποmicroπή του αναγνώστη στα επίθετα σε minusαίοςστο ένθετο Oρθογραφικό Παράρτηmicroα στον Πίνακα Oρθογραφίας τωνληκτικών στοιχείων της Eλληνικής εν προκειmicroένω στην παράγραφο12Β θα απαντήσει σε άλλη πιθανή όσο και εύλογη απορία του γιατίγράφεται microε minusαιminus και πώς γράφονται (η υποκατηγορία των επιθέτων σεminusαιος) τα επίθετα σε minusιαίος (γράφονται microε minusιminus)

Ένα άλλο σχόλιο στη λέξη αηδόνι θα τον βοηθήσει να microάθει και ναθυmicroάται γιατί η λέξη αυτή γράφεται microε minusηminus και όχι microε minusιminus (αϊδόνι) laquoΗ λέminusξη προέρχεται από το αρχ ουσιαστικό 4ηδών (U) microε υποκορισmicroό Συminusνεπώς η γραφή αϊδόνι δεν είναι σωστήraquo Μια παραποmicroπή στον ΠίνακαOρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής (η παραποmicroπή rArr157 minusόνι) θα τον πληροφορήσει πώς γράφονται στην Ελληνική οι λέξειςσε minusόνι

Γνωρίζοντας ο αναγνώστης πώς γράφεται η λέξη πορεία (microε minusειminus) θαδιερωτηθεί και θα σταθεί να σκεφθεί πώς γράφεται η λέξη αεροπορίαή πρωτοπορία όταν θέλει να γράψει τη λέξη ή όταν τη δει γραmicromicroένηmicroε minusιminus Το σχόλιο στο λήmicromicroα αεροπορία θα του λύσει την απορία και θατον βοηθήσει να θυmicroάται πώς γράφονται αυτές οι λέξεις laquoΤο αεροποminusρία δεν είναι απλό σύνθετο της λέξης πορεία (ώστε να γράφεται microε minusειminus) αλλά παράγωγο του αεροπόρος αεροπόρος ndash αεροπορminusία Τοίδιο ισχύει και microε όλα τα συναφή παρασύνθετα σε minusπορία που παράminusγονται από σύνθετα σε minusπόρος πρωτοπόρος ndash πρωτοπορία πεζοπόminusρος ndash πεζοπορία οδοιπόρος ndash οδοιπορία κλπ αλλά και άπορος ndash αποminusρία εύπορος ndash ευπορία κοκraquo Η ευαισθητοποίηση και η πληροφόρησητου αναγνώστη θα συmicroπληρωθεί microε την παραποmicroπή του στον ΠίνακαOρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής (παραποmicroπές rArr30α minusεία και rArr 86 ndashία)

Είναι βέβαιο ότι ο γράφων την Ελληνική αν ανήκει ιδίως σε παλαιόminusτερη γενιά θα αναρωτηθεί αν η ξενικής προελεύσεως λέξη πορτρέτογράφεται έτσι microε minusεminus ή microε minusαιminus (πορτραίτο) Το σχόλιο στη λέξη θατου εξηγήσει τι ισχύει laquoΥπό την επίδραση της γαλλικής της γραφής(portrait) η λέξη γράφτηκε παλαιότερα microε minusαιminus πορτραίτο Ως ξένη λέminusξη της Ελληνικής όmicroως απλογραφείται πορτρέτοraquo Ήδη στο λήmicromicroα

Icircdagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

πορτρέτο θα πάρει την πληροφορία laquo[συνηθ ορθογρ πορτραίτο]raquo καιθα παραπεmicroφθεί στον Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείωντης Eλληνικής για να βρει περισσότερες πληροφορίες (παραποmicroπή rArr57 minusέτο)

∆εν χρειάζεται να αναφέρουmicroε εδώ πόσος microόχθος και χρόνος απαιminusτήθηκαν για τη σύνταξη αυτών των 3500 σχολίων Ωστόσο χωρίς τιςπληροφορίες που παρέχονται σε αυτά τα σχόλια ο γράφων την Ελληminusνική δεν θα microπορέσει να είναι βέβαιος για την ορθή γραφή των δύminusσκολων λέξεων της Ελληνικής αφού δεν είναι πάντοτε και για όλουςεύκολο να θυmicroούνται πώς γράφεται αυτή ή εκείνη η λέξη Το laquoγιατίraquo ενminusδυναmicroώνει τη microνήmicroη και συστηmicroατοποιεί την εmicroπειρική ndashοπτική ή κιminusναισθητικήndash γνώση που microπορεί να έχει ο γράφων

Αξίζει ίσως να σηmicroειωθεί εδώ ότι η γνώση του κοινού χρήστη τουγραπτού λόγου της Ελληνικής για το πώς γράφεται microια λέξη πολύ λίminusγο προέρχεται από τη σχολική ή εξωσχολική ενασχόλησή του microε τουςκανόνες ορθογραφίας της Ελληνικής Συνήθως έχει ndashκαι πάντοτε λειminusτουργεί συγχρόνωςndash και microια εντυπωmicroένη εικόνα που υπάρχει στο microυαminusλό του για το πώς γράφεται microια λέξη ή microια laquoκινητικήraquo γνώση αίσθησηπερισσότερο για τις κινήσεις γραφής της λέξης microε το χέρι Στην πρώminusτη περίπτωση αυτό που λειτουργεί είναι το laquoοπτικό ίνδαλmicroαraquo η εικόminusνα που έχει αποτυπώσει ο καθένας στη γλωσσική microνήmicroη του για τηνορθογραφία της λέξης Στη δεύτερη περίπτωση λειτουργεί η laquoκιναιminusσθητικήraquo microνήmicroη που έχει για τη λέξη (laquoνα γράψω τη λέξη για να σουπω πώς είναι η ορθογραφία τηςraquo ακούmicroε συχνά) Όmicroως και οι δύο αυminusτές πηγές γνώσεως της ορθογραφίας microιας λέξης δεν αρκούν όσο κιαν βοηθούν Χρειάζεται η πρόσθετη ndashκαθοριστικήndash πληροφόρηση γιατην ετυmicroολογική προέλευση της λέξης αφού πρόκειται για ετυmicroολογιminusκήminusιστορική ορθογραφία Φυσικά microιλούmicroε για laquoετυmicroολογικές νύξειςraquo καιαπλές laquoσυνειρmicroικές συνδέσειςraquo και όχι για γνώση των microηχανισmicroών ετυminusmicroολογίας που δεν είναι έργο του microη ειδικού

Πίνακας Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής

Είπαmicroε ήδη ότι η δήλωση της σηmicroασίας microιας λέξης ηχητικά microεφθόγγους (το λεγόmicroενο laquoσηmicroαίνονraquo) είναι προϊόν συmicroβάσεως στηγλώσσα ∆εν έχει αιτιώδη χαρακτήρα Το ίδιο και η ορθογραφία microιαςλέξης που δηλώνει στον γραπτό λόγο τη φθογγική της σύσταση Κιαυτή είναι συmicroβατική microέσω του συστήmicroατος γραφής που χρησιmicroοποιminusείται σε κάθε γλώσσα Ωστόσο από τη στιγmicroή που καθιερώνονται σεmicroια γλώσσα συmicroβατικά η φθογγική δήλωση (η προφορά) και η γραπτήαπεικόνισή της (η ορθογραφία) το συmicroβατικό σύστηmicroα ορθογραφίαςυπάγεται σε δεσmicroεύσεις Υπείκει σε κανόνες Οι κανόνες αυτοί είναι

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Icircmiddotdagger

ορθογραφικοί και ρυθmicroίζουν τόσο τη γραπτή παράσταση της ρίζαςκαι του θέmicroατος microιας λέξης (λχ της ρίζας οικminus στο κατοικία και τουθέmicroατος συνοικminus στο συνοικία) όσο και της κατάληξης ή του τέρmicroατοςmicroιας λέξης (λχ της κατάληξης minusία στο κατοικία και στο συνοικία τηςκατάληξης minusώ στο κατοικώ ή της κατάληξης minusισmicroός στο συνοικισmicroόςκοκ) Ιδίως το γραmicromicroατικοσυντακτικό σύστηmicroα microιας γλώσσας που δηminusλώνουν στην πραγmicroατικότητα οι καταλήξεις (laquoκλιτικές καταλήξειςraquo ήlaquoκλιτικά microορφήmicroαταraquo) καθώς και οι σηmicroασιολογικές πληροφορίες τωνπαραπάνω λέξεων που δηλώνουν πάλι ορισmicroένες καταλήξεις (laquoπαραminusγωγικές καταλήξειςraquo ή laquoτέρmicroαταraquo ή laquoπαραγωγικά microορφήmicroαταraquo) υπάminusγονται κατrsquo εξοχήν σε κανόνες Tο πώς θα γράψω ένα ρήmicroα (χτενίζω ndashχτενίζοmicroαι) ή ένα επίθετο (ειδικός ndash ειδική ndash ειδικό) ή ένα ουσιαστικό(γραφείο) υπάγεται σε κανόνες minusω minusοmicroαι για το συγκεκριmicroένο ρήmicroαminusος minusη minusο για το συγκεκριmicroένο επίθετο minusο για το συγκεκριmicroένο ουminusσιαστικό Είναι οι κανόνες των κλιτικών καταλήξεων που είναι σηmicroαminusντικοί Ότι επίσης το minusίζω στο χτενίζω θα γραφεί έτσι microε minusιminus ή το minusείοστο γραφείο θα γραφεί microε minusειminus κι αυτό ρυθmicroίζεται από τους κανόνεςτων παραγωγικών καταλήξεων Κι επειδή όλο το λεξιλόγιο microιας κλιτήςκαι έντονα παραγωγικής γλώσσας όπως η Ελληνική στηρίζεται στοτmicroήmicroα της λέξης microετά τη ρίζα και το θέmicroα στο ληκτικό τmicroήmicroα της λέminusξης δηλαδή στις κλιτικές (minusω minusοmicroαι minusος minusη minusο minusο) και παραγωγικές (minusισmicroός minusάκι minusωπός) καταλήξεις και τα τέρmicroατα (minusροια minusλογία κτό) τοσύστηmicroα των ορθογραφικών κανόνων είναι καθοριστικό για την ορθοminusγραφία της Ελληνικής

Γιrsquo αυτό για πρώτη φορά συγκεντρώσαmicroε οργανώσαmicroε και αποτυminusπώσαmicroε το ορθογραφικό σύστηmicroα της ληκτικής δοmicroής των περισσόminusτερων λέξεων της Ελληνικής Αυτό περιέχεται στο ένθετο Oρθογραminusφικό Παράρτηmicroα microε τις έγχρωmicroες σελίδες Για να γίνει δε αυτό το σύminusστηmicroα λειτουργικό παραπέmicroπουmicroε σε αυτό κάθε λέξη (λήmicromicroα) του Λεminusξικού που έχει ορθογραφικό ενδιαφέρον ως προς το ληκτικό του τmicroήminusmicroα Πχ γοητεύω rArr 60 minusεύω (δες την παράγραφο υπrsquo αριθmicro 60 των ρηminusmicroάτων σε minusεύω) γοητεία rArr 30Α minusεία (δες την παράγραφο 30Α των ουminusσιαστικών σε minusεία) γόητας rArr 77 minusητας γόησσα rArr 130 minusισσα 179 minusσσminusγόητρο rArr 82 minusτρο γοητευτικός rArr 107Αγ minusικός 59 minusευminus ευminus Όπως γίminusνεται αντιληπτό ο αναγνώστης του Λεξικού που θέλει να microάθει για τηνορθή γραφή microιας συγκεκριmicroένης λέξης και όλων των άλλων που γράminusφονται το ίδιο ή που διαφέρουν (οι λεγόmicroενες laquoεξαιρέσειςraquo) βρίσκειεύκολα στην αριθmicroηmicroένη παράγραφο την πληροφορία που χρειάζεταιΈτσι το Λεξικό πέρα της απλής πληροφόρησης λειτουργεί και διδαminusκτικά για τον φιλοmicroαθή αναγνώστη τον καθηγητή τον δάσκαλο τουςγονείς που καλούνται να microιλήσουν για την ορθογραφία microιας λέξης καικάθε ενδιαφερόmicroενο

Αν σκεφτεί κανείς ότι οι δεκάδες χιλιάδες κλιτών λέξεων που πεminusριέχονται στο Λεξικό υπάγονται και ρυθmicroίζονται ndashστην πλειονότητά

Icircsbquodagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τουςndash από τις 217 παραγράφουςndashπαρατηρήσεις που έχουν βγει απότην ανάλυση τότε συνειδητοποιεί ότι η κατάκτηση της ορθής γραφήςτων λέξεων είναι εφικτή microε κατάλληλα βοηθήmicroατα και κατάλληλη microέminusθοδο Οξύ και ασύγκριτα πιο δύσκολο είναι το πρόβληmicroα της κατάminusκτησης της ορθής γραφής του κορmicroού της λέξης (ρίζας ndash θέmicroατος πχοικminus συνοικminus) για τον οποίο δεν υπάρχει προβλεψιmicroότητα microέσω κανόminusνων πλην των οmicroορρίζων Εδώ microόνο η συχνή επαφή ndashαναγνωστική(οπτική) και γραφική (κιναισθητική)ndash microε κείmicroενα και η άσκηση (ιδίωςστο σχολείο) της ικανότητας αναγωγής στα οmicroόρριζα (laquoοικογένειεςλέξεωνraquo) εξασφαλίζουν την εξοικείωση microε την ορθογραφία του κορmicroούτης λέξης Εκεί που υπάρχει microεγάλος βαθmicroός προβλεψιmicroότητας είναιστο microετά τον κορmicroό τmicroήmicroα στο ληκτικό τmicroήmicroα της λέξης (παραγωγιminusκή και κλιτική κατάληξη και τέρmicroα minusείο minusρροια minusώδης)

Στο παρόν Λεξικό το microεν τmicroήmicroα του κορmicroού των λέξεων το καλύminusπτουmicroε microε τις εκατοντάδες των σχολίων για την ετυmicroολογικήminusιστοριminusκή προέλευση των δύσκολων στην ορθογραφία τους λέξεων το δετmicroήmicroα της ληκτικής δοmicroής των λέξεων το αντιmicroετωπίζουmicroε τόσο στονΠίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής στις παminusραποmicroπές σε αυτούς από τα λήmicromicroατα του Λεξικού όσο και στο σώmicroατου Λεξικού microε ειδικά σχόλια (πχ minusποιία minusληψία minusωδία minusσηmicroία minusώνυmicroοςκαι πλήθος άλλα) Tέλος στον Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικώνστοιχείων της Eλληνικής έχουν συmicroπεριληφθεί για την οικονοmicroία τηςύλης και οι περιπτώσεις των διπλών συmicroφώνων στο θέmicroα των λέξεων(minusκκminus minusλλminus minusρρminus minusππminus minusσσminus)

Συλλαβισmicroός ndash Τονικό σύστηmicroα

Πηγή ορθογραφικών δυσκολιών για τον γράφοντα είναι και το πώςχωρίζονται οι λέξεις στη Νέα Ελληνική κατά συλλαβές Πού και πώςlaquoκόβεταιraquo η λέξη όταν χρειάζεται να αλλάξεις στο κείmicroενό σου γραmicrominusmicroή Ηλεκτρονικά το πρόβληmicroα αντιmicroετωπίζεται microε προγράmicromicroατα συλminusλαβισmicroού που ρυθmicroίζουν αυτοmicroάτως τον χωρισmicroό της λέξης Η χειρόminusγραφη γραφή (στο σχολείο σε επιστολές σε ποικίλα κείmicroενα) και ηγενικότερη γνώση του θέmicroατος είναι που απαιτούν να γνωρίζει κανείςτους κανόνες συλλαβισmicroού

Στο παρόν Ειδικό Ορθογραφικό Λεξικό δώσαmicroε τον σωστό συλλαminusβισmicroό σε κάθε λέξηminusλήmicromicroα του Λεξικού ∆εν είναι καθόλου αυτονόηminusτο πια πώς θα συλλαβίσει κανείς λέξεις όπως καβγάς ένταση εκτόminusνωση εχθρικός αγκαλιάζω όγκος κτό Ο συλλαβισmicroός που ισχύει γιατέτοιες λέξεις σύmicroφωνα microε τους κανόνες της Γραmicromicroατικής οι οποίοιστηρίζονται πια στη φωνητική δοmicroή των λέξεων και όχι στην παραγωminusγή και τη σύνθεση είναι να χωρίσουmicroε καminusβγάς έminusνταminusση (όχι ένminusταminus

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAacutedagger

ση) εminusκτόminusνωminusση (όχι εκminusτόminusνωminusση) εminusχθριminusκός αminusγκαminusλιάminusζω όminusγκοςΤον ένθετο Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνιminusκής ακολουθούν και άλλες ορθογραφικές πληροφορίες υπό microορφή πιminusνάκων στους οποίους περιλαmicroβάνεται και Πίνακας microε τους Κανόνεςτου Συλλαβισmicroού

Και σε αυτό το Λεξικό όπως και στα άλλα Λεξικά microας ακολουθήσαminusmicroε το microονοτονικό σύστηmicroα που έχει καθιερωθεί επισήmicroως ∆εν είναιεδώ ο χώρος για να διατυπώσουmicroε τις απόψεις microας επί του θέmicroατοςΟ γράφων έχει επανειληmicromicroένως microιλήσει και γράψει για το θέmicroα τωντόνων από επιστηmicroονικής ιστορικής και πρακτικής πλευράς Μολονόminusτι το σύστηmicroα αυτό χρήζει διορθώσεων (για να ξεπερασθούν στηνανάγνωσηminusκατανόηση οι δυσκολίες που γεννούν λχ τα άτονα άρθρακά) ένα Λεξικό υποχρεούται να το εφαρmicroόσει αν αποσκοπεί στο ναβοηθήσει τον microέσο χρήστη Στο Λεξικό microας Για το Σχολείο και το Γραminusφείο δίπλα στο microονοτονικά γραmicromicroένο λήmicromicroα δώσαmicroε και την πληροminusφορία πώς τονίζεται πολυτονικά η λέξη όπου διέφερε ο τονισmicroόςΕδώ για λόγους περιορισmicroού της έκτασης του Λεξικού ώστε να είναιπιο εύχρηστο δεν microπορέσαmicroε να εφαρmicroόσουmicroε το ίδιο Ίσως αυτές οιπληροφορίες δοθούν σε επόmicroενη έκδοση

Οπωσδήποτε πάλι για να αντιmicroετωπισθούν δυσκολίες στην ορθοminusγραφία που προκύπτουν από ελλιπή γνώση του microονοτονικού συστήminusmicroατος στους ένθετους Πίνακες Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείωντης Eλληνικής δίδεται και Πίνακας των Κανόνων του Μονοτονικού microεπαραδείγmicroατα χρήσεως και microάλιστα συνδυαστικά microε τους κανόνεςτου πολυτονικού για να βοηθηθεί ο microαθητής και γενικότερα ο αναminusγνώστης που χρησιmicroοποιεί πολυτονικό σύστηmicroα Γίνεται επίσης λόγοςγια προτεινόmicroενες βελτιώσεις του microονοτονικού συστήmicroατος Τέλοςπρέπει να σηmicroειωθεί ότι η χρήση του microονοτονικού συστήmicroατος στησύγχρονη Ελληνική δεν συνδέεται microε τα όποια προβλήmicroατα της ορminusθογραφίας των λέξεων της Ελληνικής που όπως φάνηκε ήδη συνίminusστανται κυρίως στις δυσκολίες ορθής γραφής του κορmicroού και της ληminusκτικής δοmicroής των λέξεων τα οποία έχουν ετυmicroολογικήminusιστορική συminusνάρτηση Η ίδια αιτίαση προσάπτεται στη χρήση του microονοτονικού ωςπρος το ευρύτερο πρόβληmicroα της ποιοτικής χρήσης της γλώσσας microαςmicroε το οποίο όmicroως δεν έχει καmicroία σχέση η εφαρmicroογή του microονοτονικούσυστήmicroατος

Το πρόβληmicroα της ορθογραφίας των ξένων λέξεων

Μιλώντας για ξένες λέξεις αναφερόmicroαστε σε δύο κατηγορίες δαminusνείων λέξεων σε προσηγορικά (κοινά) ονόmicroατα και σε κύρια ονόmicroατα(ανθρωπωνύmicroια τοπωνύmicroια κά) Η αντιmicroετώπιση της ορθογραφίας αυminus

Icircpermildagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τών των λέξεων στο Λεξικό και στην ευρύτερη χρήση ιδίως παλαιότεminusρα υπαγόρευσε διαφορετική προσέγγιση

Συγκεκριmicroένα ακολουθείται η απλογράφηση των ξενικής προελεύminusσεως κοινών ονοmicroάτων όπως έχει επικρατήσει σύmicroφωνα microε τις επιminusταγές της σχολικής γραmicromicroατικής microε το σκεπτικό ndashόπως το είπαmicroεήδηndash ότι ο Έλληνας δεν είναι υποχρεωmicroένος για να γράψει σωστά microιαδάνεια λέξη που έχει περάσει στη γλώσσα του να ξέρει Αγγλικά Γαλminusλικά ή όποια άλλη ξένη γλώσσα ∆εν υποχρεούται δηλαδή να γράψειπαννώ επειδή η συγκεκριmicroένη λέξη προέρχεται από το γαλλικόpanneau Γράφοντας πανό απλοποιηmicroένα δεν παραβιάζει την ιστορίαή την ετυmicroολογία της λέξης αφού γιrsquo αυτήν δεν microπορεί να έχει καmicroίαγνώση microέσα από τη microητρική του γλώσσα Η θέση αυτή επικράτησε απότότε κυρίως που επισηmicroοποιήθηκε η Nεοελληνική (δηmicroοτική) γλώσσακαι διδάχθηκε στο σχολείο microε βάση τη σχολική γραmicromicroατική Τριανταminusφυλλίδη που προβλέπει αυτή την απλοποίηση Παλαιότερα η τάσηήταν ndashmicroε τη Γαλλική ιδίως να επικρατεί ως δεύτερη γλώσσα των microορminusφωmicroένων και αργότερα microε την Αγγλικήndash να microεταγραmicromicroατίζονται οι ξέminusνες λέξεις ήτοι να αποδίδονται όσο γίνεται πιστότερα προς την προminusφορά και την ορθογραφία του πρωτοτύπου Έτσι προέκυψε η ορθοminusγραφία λέξεων όπως τραίνο πορτραίτο σπήκερ σήριαλ πυτζάmicroακαρρώ καρmicroπυρατέρ γκυ εκλαίρ κτό Τις λέξεις αυτές συνήθισαν έτσιγραmicromicroένες οι οmicroιλητές της ελληνικής γλώσσας γιrsquo αυτό και όταν άρminusχισαν να απλογραφούνται ως τρένο (microε minusεminus) πορτρέτο (microε minusεminus) σπίκερ(microε minusιminus) σίριαλ (microε minusιminus) πιτζάmicroα (microε minusιminus) καρό (microε minusοminus και ένα minusρminus) καρminusmicroπιρατέρ (microε minusιminus) γκι (microε minusιminus) εκλέρ (microε minusεminus) οι γράφοντες που τις είχανmicroάθει αλλιώς ξενίστηκαν Ωστόσο τα τελευταία χρόνια τείνει να γενιminusκευθεί αυτή η απλογράφηση και όλο και περισσότερο εξοικειώνονταιmicroε αυτήν και όσοι έγραφαν διαφορετικά τις λέξεις παλαιότερα

∆ιαφορετικό είναι το θέmicroα των δάνειων λέξεων όταν πρόκειται γιακύρια ονόmicroατα (τοπωνύmicroια και ανθρωπωνύmicroια) Σε αυτές τις περιπτώminusσεις η αρχή της αντιστρεψιmicroότητας δηλαδή η ορθογράφηση του ονόminusmicroατος microε τρόπο που η ελληνική γραφή να παραπέmicroπει όσο αυτό είναιδυνατόν στην ξενόγλωσση γραφή του είναι επιθυmicroητή πχ Hollywoodgt Xόλλυγουντ Duumlsseldorf gt Nτύσσελντορφ Voltaire gt BολταίροςChomsky gt Tσόmicroσκυ κά Kι αυτό γιατί το όνοmicroα είναι ταυτότητα και ηταυτότητα δεν πρέπει να αλλοιώνεται αλλά να προσεγγίζεται κατάτο δυνατόν και στην απόδοσή της στην ξένη γλώσσα Tο ίδιο ισχύεικαι για την περίπτωση των εξελληνισmicroένων ξένων κυρίων ονοmicroάτων ταοποία λόγω της ιστορικής τους χρήσης καθιερώθηκαν microε την παλαιόminusτερη εξελληνισmicroένη microορφή τους και δεν θα ήταν σωστό να απλογραminusφηθούν πχ η Nέα Yόρκη να γραφεί ως Nέα Iόρκη η Aγγλία ως Aγκλίαο Σωσσύρ ως Σοσίρ ο Σαίξπηρ ως Σέξπιρ κλπ Άρα προκειmicroένου γιατην απόδοση των κύριων ονοmicroάτων είναι προτιmicroότερο ndashβάσει ενός τέminusτοιου σκεπτικούndash να επιδιώκεται η κατά προσέγγιση πιστή απόδοση

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAcircdagger

της αρχικής ορθογραφίας του ονόmicroατος (Bλ και την ενότητα I Oρθοminusγραφία ξένων τοπωνυmicroίων και ανθρωπωνυmicroίων στο OρθογραφικόΠαράρτηmicroα)

Τέλος διαφορετική είναι η περίπτωση των ελληνογενών ξένων λέminusξεων δηλ λέξεων που πλάστηκαν αρχικά σε ξένη γλώσσα microε βάση ελminusληνικές (αρχαιοελληνικές) λέξεις Πρόκειται για λέξεις όπως δυναmicroόχλωροφύλλη χρωmicroοσώmicroατα κτό Οι λέξεις αυτές δεν είναι σωστό νααπλογραφηθούν (διναmicroό χλοροφίλη χροmicroοσόmicroατα) και να γίνουνlaquoαγνώριστεςraquo στα Ελληνικά και αναγνωρίσιmicroες από τον Έλληνα στηνξένη γλώσσα

Γ Mπ

IcircUcircUgravedagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

συνminusοικminusία ένminusοικminusος microέτminusοικminusος οικminusοτροφείο οικminusολογία κτό Ενώmicroια άλλη γραπτή δήλωση microια άλλη ορθογραφία microε minusειminus λχ ή microε minusιminus θαοδηγούσε σε άλλη λεξική οικογένεια σε άλλο λεξικό πεδίο οmicroορρίζωνσε άλλη ρίζα και σε άλλη σηmicroασία Έτσι η ρίζα εικminus παραπέmicroπει σταεικminusόνα εικminusάζω απminusεικminusονίζω εικminusασία κλπ η ρίζα ικminus παραπέmicroπει σταικminusανός ικminusέτης άφminusικminusση (άφιξη) κοκ

Με άλλα λόγια έχουν και οι λέξεις microιας γλώσσας την ιστορία τουςπου συνδέεται τόσο microε τη γραφή τους (τη συmicroβατική ορθογραφίατους) όσο και microε τη σηmicroασία τους που έχει δηλωθεί από microια συγκεminusκριmicroένη γραφή Και το κυριότερο συνδέεται κατά κανόνα microε microια ολόminusκληρη οmicroάδα λέξεων συχνά πολύ microεγάλη σε αριθmicroό τα καλούmicroεναοmicroόρριζα Αυτή η ιστορικήminusετυmicroολογικήminusσηmicroασιολογική συmicroβατικά καminusθιερωmicroένη γραφή κάθε λέξης θεωρείται η ορθή γραφή της σε συγκεminusκριmicroένη γλώσσα η ορθογραφία microιας λέξης που δεν επιτρέπεται ναπαραβιασθεί από τα άτοmicroα microιας γλωσσικής κοινότητας Η ανminusορθοminusγραφία δηλαδή η παραβίαση του καθιερωmicroένου τρόπου γραφής microιαςλέξης σε συγκεκριmicroένη γλώσσα εκθέτει τον γράφοντα γλωσσικά καικατrsquo επέκταση microορφωτικά δηλαδή κοινωνικά προκαλώντας δυσάρεminusστες εις βάρος του εντυπώσεις Το να γράψεις σε ένα έγγραφο ή σεmicroια επιστολή ή σε microια αίτηση το κατοικία ως laquoκατεικίαraquo () ή laquoκατικίαraquo() ή laquoκατικοίαraquo () ή όπως αλλιώς γεννά πρόβληmicroα στον γράφοντα γιαminusτί προσκρούει στο ορθογραφικό αίσθηmicroα που έχει διαmicroορφωθεί σεmicroια γλωσσική κοινότητα για την αποδεκτή και θεωρούmicroενη ορθή γραminusφή των λέξεων που αποτελεί ουσιώδες στοιχείο της γραπτής γλωσminusσικής επικοινωνίας σε κάθε γλώσσα

Ιστορικήminusετυmicroολογική ορθογραφία

Απrsquo όσα είπαmicroε είναι φανερό ότι όταν ο αγγλόφωνος γράφει knightnaacuteit laquoιππότηςraquo ή enough inaacutef laquoαρκετάraquo ή όταν γράφει ο γαλλόφωνοςest e laquoείναιraquo ή bureau buumlroacute laquoγραφείοraquo ή όταν γράφει ο γερmicroανόφωminusνος schwierig svίrix laquoδύσκολοςraquo ή Deutsch doacuteits laquoΓερmicroανόςraquo ακολουminusθεί έναν συmicroβατικό στη γλώσσα του ιστορικά καθιερωmicroένο τύπο γραminusφής της λέξης microια γραφή που θεωρείται ορθή και που πηγάζει απότην προέλευση (ετυmicroολογία) της λέξης από την ιστορική της καταminusγωγή η οποία προσδιορίζει και τη λεγόmicroενη ιστορική ορθογραφία ήετυmicroολογική ορθογραφία κάθε λέξης

Σε γλώσσες microε microακρά ιστορική διαδροmicroή είναι προφανές και επόminusmicroενο η ιστορική ορθογραφία να διαφέρει από την προφορά microιας λέminusξης να διαφέρει από τη σηmicroερινή φωνολογική ή φωνητική υπόστασηmicroιας λέξης Να διαφέρει δηλαδή η ιστορικήminusετυmicroολογική γραφή τηςαπό τη φωνολογική γραφή της ή από την ακόmicroη πιο πιστή σηmicroερινή

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Egravemiddotdagger

προφορά και γραφή της λέξης τη φωνητική γραφή της Έτσι λχ γράminusφουmicroε στα Ελληνικά κατοικία (ετυmicroολογικήminusιστορική ορθογραφία) ενώndashθεωρητικάndash θα microπορούσαmicroε να γράφουmicroε κατικία (φωνολογική ορθοminusγραφία) αποδίδοντας την προφορά της λέξης ή να γράφουmicroε κατικία(φωνητική ορθογραφία) αποδίδοντας ακόmicroη πιο πιστά την προφοράτης λέξης (πχ την ουρανική microαλακή προφορά του κ προ του ι microε ένακ αντί του απλού κ) Τα προβλήmicroατα που θα προέκυπταν από microια τέminusτοια ορθογράφηση των λέξεων είναι εmicroφανή α) θα καταλυόταν η ιστοminusρική φυσιογνωmicroία και ταυτότητα κάθε λέξης β) θα σκοτιζόταν η ετυminusmicroολογικήminusσηmicroασιολογική συνάφεια των λέξεων δηλαδή τα laquoπεδίαraquo τωνοmicroορρίζων που αποτελούν συγχρόνως σηmicroασιολογικές συστάδεςlaquoετυmicroολογικές οικογένειεςraquo Στην πρώτη περίπτωση θα χανόταν γιατη γραπτή απεικόνιση της γλώσσας και τη γραπτή γλωσσική επικοιminusνωνία εν γένει η ιστορική προέλευση και laquoεθνικότηταraquo κάθε λέξης Οελληνικός δήmicroος (έτσι γραmicromicroένος microε minusηminus) είναι που έδωσε τη δηmicroοminusκρατία που πέρασε microε τη σειρά της ως έννοια και ως λέξη σε άλλουςλαούς και άλλες γλώσσες ως deacutemocratie democracy κτό Γράφονταςφωνητικά και απλοποιηmicroένα δίmicroος (microε minusιminus) και διmicroοκρατία θα αλλοιωminusνόταν το ετυmicroολογικό ίνδαλmicroα και microαζί η ιστορική προέλευση της λέminusξης ενώ συγχρόνως θα προέκυπτε σύγχυση και αποmicroάκρυνση από τοελληνικής προελεύσεως democracy Θα συνέβαινε microάλιστα το εξήςτραγελαφικό η ξένη γλώσσα να δηλώνει την ορθή (microε e eacute = η) εικόνατης λέξης η δε Eλληνική να τη στρεβλώνει (microε ι αντί η ) Συγχρόνωςθα στρέβλωνε και θα διασπούσε ολόκληρο το ετυmicroολογικό πεδίο πουσυνδέεται microε την αρχαία λέξη δήmicroος τα δηmicroότης δηmicroοτικός δηmicroόminusσιος δηmicroοσιογράφος δηmicroογραφικός αλλά και ΑκάδηmicroοςminusΑκαδηmicroίαπάνδηmicroος απόδηmicroος και επιδηmicroία και ενδηmicroία και ∆ηmicroοσθένης κάΕποmicroένως κάθε ριζική απλοποίηση εν ονόmicroατι microιας φωνητικής ορθοminusγραφίας στην οποία όλα τα i (ι η υ ει οι υι) θα γράφονταν ως ι καιόλα τα e (ε αι) ως ε και τα ο (ο ω) ως ο κλπ θα αποτελούσε άστοminusχη αλλοίωση της ιστορικής προέλευσης και της ετυmicroολογικήςminusσηmicroαminusσιολογικής συνάφειας των λέξεων microια πραγmicroατική ανατροπή αυτούπου αιώνες πολιτισmicroού και ιστορικής εξέλιξης κληροδότησαν στηγλώσσα microέσω της γραφής και της ορθογραφικής απεικόνισης των λέminusξεων Θα επρόκειτο στην πράξη για microια αλόγιστη καταστροφή της οιminusκολογίας της γλώσσας δηλαδή της ορθογραφικής πολυmicroορφίας καιποικιλίας των φυσικών γλωσσών που αντικατοπτρίζει την ποικιλία τηςσκέψης και της θέασης του κόσmicroου από κάθε λαό εν προκειmicroένω απότους Έλληνες Αλλά microια τέτοια υπεραπλουστευτική laquoλαίλαπαraquo δεν θαήταν παρά το αποτέλεσmicroα microιας απλοϊκής στάσης απέναντι στο laquoπνευminusmicroατικό θαύmicroαraquo που συνιστά κάθε ανθρώπινη γλώσσα και κάθε γραπτήπαράστασή της Στην οξύτητα και στις ακρότητες που επικράτησανστη διαmicroάχη του γλωσσικού ζητήmicroατος και microάλιστα στην πρώιmicroη φάminusση (στις αρχές του 19ου αιώνα) άξιοι λόγιοι και πατριώτες κυρίως οΑθανάσιος Ψαλίδας και ο Ιωάννης Βηλαράς υποστηρίζοντας ndashmicroαζί microε

Egravesbquodagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

αρκετούς άλλουςndash την ανάγκη χρήσεως της απλούστερης laquoκοινήςraquoγλώσσας (της δηmicroοτικής) ταύτισαν τη δηmicroοτική microε microια δικής τουςεmicroπνεύσεως φωνητική ορθογραφία (αναλύεται στη Ροmicroεηκη γλοσατου Βηλαρά που δηmicroοσιεύτηκε το 1814) Για τον Ψαλίδα η ιστορική ορminusθογραφία είναι laquoστραβογραφηαraquo (sic) κατηγορεί όσους laquoξανατηποminusνουν τους παληους Εληνες σηνγραφιαδεςraquo (εννοεί κυρίως τον Κοραή)και αναφέρει για το κίνητρό τους ότι laquoη αληθηνη ετηα ηνε να γηοmicroηminusσουν τη σακουλα τους η κε να δηξουν οτη στην ξενητηα οπου επηγανκατη εmicroαθανraquo Ο Βηλαράς microάλιστα φθάνει να υποστηρίζει για τηνεποχή του ότι η γλώσσα (οmicroιλία αλλά και γραφή) γίνεται laquomicroε τη γραminusmicroατικη στο νου οχη στο χερηraquo και ότι αφού γραφτούν πολλά βιβλίαθα laquoηmicroπορεσουmicroε να τα σηναξουmicroε για να σχηmicroατησοmicroε τους ανανminusκεους κανονεςraquo Και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για microια πρόχειρηεmicroπειρική και ανιστορική προσέγγιση που συγχέει τη γλώσσα (φωνηminusτική προφορά και γραmicromicroατικοσυντακτική δοmicroή) microε την ορθογραφίατης και εξαρτά τη δηmicroοτική από microια φτιαχτή φωνητική ορθογραφία

Ας σηmicroειωθεί επrsquo ευκαιρία ότι παρόmicroοιας τάξεως είναι και η από καιminusρού εις καιρόν laquoανακαλυπτόmicroενηraquo και προτεινόmicroενη από microερικούς (συminusνήθως ανυποψίαστους για την ουσία και τη σηmicroασία τέτοιων θεmicroάτων)χρήση του λατινικού αλφαβήτου Μολονότι το λατινικό αλφάβητο δενείναι παρά το δυτικό ελληνικό αλφάβητο το αλφάβητο της Χαλκίδαςmicroε microικρές παραλλαγές σε ορισmicroένα γράmicromicroατα άρα δεν είναι για microαςζήτηmicroα εθνικής ευαισθησίας η microη χρησιmicroοποίησή του ωστόσο το αλminusφάβητο στο οποίο γράφεται η ελληνική γλώσσα από την πρώτη αλminusφαβητική ελληνική επιγραφή την επιγραφή του ∆ιπύλου (8ου αι πΧ)microέχρι σήmicroερα και το οποίο έχει άρρηκτα συνδεθεί microε τον ελληνικό ποminusλιτισmicroό τα ελληνικά κείmicroενα και την ελληνική γλώσσα δεν microπορεί νααλλάξει microε το αβαρές αιτιολογικό της ευκολίας Ούτε οι Κινέζοι ούτεοι Ιάπωνες ούτε οι Ινδοί ούτε οι Άραβες ούτε οι Εβραίοι ούτε οι Γεminusωργιανοί ούτε τόσοι άλλοι λαοί άλλαξαν ποτέ τη (συχνά πολύ δύσκοminusλη) γραφή τους για λόγους ευκολίας ή άλλων σκοπιmicroοτήτων

Ορθογραφικές ρυθmicroίσεις και ορθογραφικές αλλαγές

Επιτρέπονται ρυθmicroιστικές επεmicroβάσεις στο ορθογραφικό σύστηmicroαπου έχει καθιερωθεί σε microια γλώσσα Επιτρέπονται ορθογραφικέςαπλουστεύσεις ώστε να καταστεί η ορθογραφία microιας γλώσσας ευκοminusλότερη Μέχρι ποιου σηmicroείου Με ποιους όρους Ποιοι νοmicroιmicroοποιούνταινα προτείνουν ή να επιβάλουν τέτοιες απλουστεύσεις Είναι αρmicroοδιόminusτητα microιας σχολικής γραmicromicroατικής Και άπαξ και καθιερωθεί η ορθοminusγραφία microιας λέξης είτε από microια εκπαιδευτική αρχή (επίσηmicroη σχολικήγραmicromicroατική λχ) είτε από τη συνήθη χρήση της είτε από επιστηmicroονιminusκές απόψεις περί της ετυmicroολογίας microιας λέξης που ίσχυσαν κάποτε

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo EgraveAacutedagger

επιτρέπεται να αλλάξει η ορθογραφία microιας λέξης ή microιας οmicroάδας ή οιminusκογένειας λέξεων (οmicroορρίζων)

∆εν υπάρχει αmicroφιβολία ότι η ορθογραφία των λέξεων microιας γλώσσαςόπως άλλωστε και η ίδια η γλώσσα (ως σύστηmicroα γλωσσικών σηmicroείων)είναι προϊόν συmicroβάσεως Είναι συmicroβατική Άρα όπως και η γλώσσαυπόκειται σε microεταβολές έτσι microπορούν να γίνουν microεταβολές και στηνορθογραφία Ενώ όmicroως οι microεταβολές στη γλώσσα γίνονται ασυνείδηminusτα από τους οmicroιλητές microιας γλώσσας και περνάει πολύς χρόνος microέχρινα καθιερωθούν δηλαδή να γίνουν αποδεκτές από όλα τα microέλη microιαςγλωσσικής κοινότητας προκειmicroένου για τις microεταβολές στην ορθογραminusφία αυτές αποφασίζονται από επιστηmicroονικά όργανα και εκπαιδευτικέςαρχές και γίνονται laquoέξωθενraquo στο πλαίσιο αυτού που ονοmicroάζεταιlaquoγλωσσικός σχεδιασmicroόςraquo

Έτσι προκειmicroένου για την ορθογραφία των λέξεων της Ελληνικήςάλλοτε η Ακαδηmicroία Αθηνών άλλοτε (όταν συντάχθηκε η σχολικήγραmicromicroατική της δηmicroοτικής) επιστήmicroονες γλωσσολόγοι και φιλόλογοιανέλαβαν να ρυθmicroίσουν ζητήmicroατα ορθογραφίας που είτε εmicroφάνιζανmicroείζονες δυσκολίες είτε αποτελούσαν αντικείmicroενο διαφωνίας των επιminusστηmicroόνων (ως προς την ετυmicroολογική προέλευσή τους άρα και ωςπρος την ορθογραφία τους) είτε η συνήθεια στη χρήση τους είχε καminusθιερώσει διαφορετική γραφή από την ετυmicroολογικά ορθή είτε γράφοminusνταν microε περισσότερους τρόπους κλπ Στις περιπτώσεις αυτές χάριντης οmicroοιοmicroορφίας στη γραφή των λέξεων που είναι απαραίτητη στηνεκπαίδευση τη διοίκηση στον Tύπο στην επιστήmicroη σε όλες εν γένειτις microορφές της επίσηmicroης γραπτής επικοινωνίας επιχειρήθηκαν ρυθmicroίminusσεις που διατηρούσαν microεν την αρχή της ετυmicroολογικήςminusιστορικής ορminusθογραφίας αλλά κινούνταν προς την κατεύθυνση της απλογράφησηςγια λόγους ευκολίας microε τελικό στόχο πάντοτε την οmicroοιόmicroορφη ορθοminusγράφηση των λέξεων

Έτσι καθιερώθηκαν οι γνωστοί απλουστευτικοί κανόνες ότι λχ όλατα παραθετικά επιθέτων και επιρρηmicroάτων γράφονται πάντοτε microε minusοminus(ευκολότερος ευκολότατος) και όχι microε minusωminus (ευκολώτερος ευκολώταminusτος) που ήταν ο κανόνας ορθογραφίας των λέξεων της αρχαίας εφόminusσον της καταλήξεως minusότερος minusότατος προηγείτο βραχύ φωνήεν(όπως στην περίπτωση του επιθέτου εύκολος) Ή γράφτηκαν microε ένα minusρminus τα νεότερα σύνθετα λέξεων που άρχιζαν από ρminus ρούχο ndash ασπρόminusρουχα (όχι ασπρόρρουχα) ενώ ρέπω ndash ισόρροπος αντίρροπος ετοιminusmicroόρροπος Ιδίως απλογραφήθηκαν ξένης προελεύσεως λέξεις (δάνεια)ή παραγωγικές καταλήξεις της Ελληνικής καβγάς (αντί του παλαιότεminusρου καυγάς) αφού η λέξη προέρχεται από το τουρκικό kavga που δενδικαιολογεί γραφή microε δίφθογγο minusαυminus Eπίσης γράφτηκαν τα minusπουλο minusπουλα (βοσκόπουλο βοσκοπούλα) microε ένα minusλminus microολονότι προέρχονταιαπό το λατινικό pullus (laquoνεοσσόςraquo) Οι απλουστευτικές ρυθmicroίσεις έγιminus

Egravepermildagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

ναν κυρίως microε δάνεια της Ελληνικής από ξένες γλώσσες και δευτεminusρευόντως σε ελληνικές λέξεις που επέστρεψαν στην Ελληνική αφούπρώτα υπήρξαν δάνεια της Ελληνικής σε άλλες γλώσσες Πρόκειταιγια τις λέξεις που χαρακτηρίζονται ως αντιδάνεια Επίσης απλουminusστεύθηκαν λέξεις της Ελληνικής που λόγω διαφόρων φωνητικών microεminusταβολών δεν είναι εύκολη η ταύτισή τους microε τις αρχικές λέξεις απrsquoόπου ξεκίνησαν Aπλογραφήθηκαν ακόmicroη οι microεταγενέστερες λέξεις ξέminusνης προέλευσης Παραδείγmicroατα Απλογραφήθηκε microε minusεminus η λέξη τρένοη οποία παλιότερα γράφτηκε ως τραίνο προερχόmicroενη από το γαλλιminusκό train Απλογραφήθηκε η λέξη καρό microε ένα minusρminus και minusοminus η οποία παminusλιότερα γράφτηκε ως καρρώ αποδίδοντας πιστά το γαλλικό carreauαπrsquo όπου προέρχεται Οmicroοίως απλογραφήθηκε η λέξη τζίρος microε minusιminus ηοποία αποτελεί αντιδάνειο της Ελληνικής αναγόmicroενη στο γύρος microέσωτου ιταλικού giro (από λατινικό gyrus) Απλογραφήθηκαν επίσης λέξειςόπως κουκί microε ένα minusκminus (έναντι του παλαιότερου κουκκί αφού προέρminusχεται από το κοκκminusίον υποκοριστικό του κόκκος) αγόρι microε minusοminus (ενώπροέρχεται από το άγουρος lt $ωρος που υπαγορεύει την ορθογράminusφησή του ως αγώρι ) τσιπούρα microε ένα minusπminus (microολονότι προέρχεται απότο ππουρος) κλπ Tέλος απλογραφήθηκαν λέξεις όπως παγόνι (αντίπαγώνι) microάπα (αντί microάππα) πάτρονας (αντί πάτρωνας) κά λόγω τηςξενικής τους (λατινικής) προελεύσεως

Το σκεπτικό για την απλουστευmicroένη ορθογράφηση των ξένων λέξεminusων είναι εmicroφανές και πειστικό δεν είναι σωστό ο Έλληνας οmicroιλητής νααπαιτείται να γνωρίζει την ξένη λέξη (train carreau) για να γράψει σωminusστά τη δάνεια λέξη στα Ελληνικά Το πρόβληmicroα ndashπρόβληmicroα συνέπειαςκαι συνέχειαςndash είναι microε τις δύο άλλες κατηγορίες λέξεων Το ελληνικόγύρος που έδωσε το τζίρος (microέσω της Ιταλικής) θα γραφεί απλοποιηminusmicroένα microε τρόπο που αλλοιώνει το ετυmicroολογικό ίνδαλmicroα της ελληνικήςλέξης από την οποία προέρχεται Η συνέπεια προς το ισχύον σύστηminusmicroα ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορθογραφίας θα παραβιασθεί εδώ για λόminusγους ευκολίας Και θα γράψουmicroε minusαπλογραφηmicroέναndash στα Ελληνικά microοminusτοσικλέτα microε minusιminus όταν οι ξένοι διατηρούν το minusυminus της Ελληνικής γράminusφοντας τη λέξη microε το laquoελληνικό yraquo (ygrec) δηλ motocyclette Πώς θα διminusκαιολογήσουmicroε επίσης επιστηmicroονικά την απλογράφηση καθαρώς ελminusληνικών λέξεων microε το σκεπτικό ότι στο πέρασmicroα του χρόνου ndashτόσωναιώνωνndash έχουν υποστεί φωνητικές microεταβολές που είναι το πιο φυσικόκαι σύνηθες γνώρισmicroα κάθε γλώσσας Είναι τόσο δύσκολο στο τεράminusστιο πλήθος των ελληνικών λέξεων που microαθαίνουmicroε την ορθογραφίατους να θυmicroόmicroαστε και ότι η λέξη αγώρι που προέρχεται από τοάγουρος άωρος γράφεται microε minusωminus

Εδώ είναι ο κατάλληλος χώρος να θέσουmicroε ένα microείζον θέmicroα της ορminusθογραφίας της ελληνικής γλώσσας που απασχολεί όχι microόνο τη λεξιminusκογραφία αλλά και την εκπαίδευση και την επιστήmicroη και κάθε προσεminusκτικό και ευαίσθητο χρήστη της Ελληνικής Τι πρέπει να γίνει α) microε την

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo EgraveAcircdagger

ορθογραφία ελληνικών λέξεων που στο πέρασmicroα του χρόνου έχουνυποστεί microικρότερες ή microεγαλύτερες microεταβολές β) microε τα αντιδάνεια(λέξεις ελληνικές ή ελληνογενείς που laquoπεριπλανήθηκανraquo σε ξένεςγλώσσες για να επιστρέψουν microετά στη γλώσσα προέλευσής τους ndashοιΓερmicroανοί τις αποκαλούν χαρακτηριστικά laquoRuumlckwandererraquo) γ) microε λέξειςτων οποίων η εξέλιξη της επιστήmicroης της ιστορικής γλωσσολογίας καιειδικότερα της ετυmicroολογίας έχει αναθεωρήσει και διορθώσει παλαιόminusτερη εσφαλmicroένη ετυmicroολόγησή τους αποκαθιστώντας την ορθή ετυminusmicroολογία τους που προσδιορίζει στην Ελληνική και την ορθή γραφήτους αφού το ορθογραφικό σύστηmicroα της Ελληνικής είναι όπως εξηminusγήσαmicroε ιστορικόminusετυmicroολογικό

Η τακτική που έχουmicroε ακολουθήσει και στα τρία Λεξικά microας είναι ναδίδεται στον αναγνώστη χρήστη έγκυρη πληροφορία για την ορθήγραφή κάθε λέξης της Ελληνικής αυτήν που χαρακτηρίζεται από επιminusστηmicroονική συνέπεια και από την ιστορική συνέχεια της Ελληνικής Καιστις τρεις περιπτώσεις (α λέξεις ελληνικές φωνητικά και microορφολογιminusκά αλλαγmicroένες β αντιδάνεια γ επανετυmicroολογηmicroένες επιστηmicroονικάλέξεις) δίνουmicroε στα Λεξικά microας microε διαφορετικό τρόπο την πληροφοminusρία που χρειάζεται ο αναγνώστης για την ορθή γραφή της λέξης ΣτοΜεγάλο Λεξικό (Γ Μπαmicroπινιώτη Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας)οι λέξεις ληmicromicroατογραφούνται καταχωρίζονται δηλαδή στο Λεξικό microετην ιστορικήminusετυmicroολογική γραφή τους ∆ίδονται κτήριο (microε minusηminus) φτειminusάχνω (microε minusειminus) λειώνω (microε minusειminus) ρεβίθι (microε minusιminus) σβήνω (microε minusηminus) κοκ Στηνετυmicroολογία της λέξης ή σε σχόλιο δίδεται η εξήγηση γιατί πρέπει ναγράφεται η λέξη έτσι όπως τη δίνουmicroε σύmicroφωνα microε την ορθή ετυmicroοminusλογία της Επίσης υπάρχει εκτενής πίνακας στο λήmicromicroα ορθογραφίαπου περιλαmicroβάνει όλες τις λέξεις (δεν υπερβαίνουν τις 350) που έχουνειδικό ορθογραφικό ενδιαφέρον η ετυmicroολογικήminusεπιστηmicroονική ορθοminusγραφία τους διαφέρει από τη σχολικήminusρυθmicroιστική ορθογραφία ή απότην παλαιότερη ή συνήθη ορθογραφία τους Τέλος στα λήmicromicroατα microετην επιστηmicroονικά ορθή ορθογραφία κτήριο φτειάχνω λειώνω ρεβίθισβήνω δίδεται η σχολική ορθογραφία (κτίριο φτιάχνω λιώνω) ή αναminusγράφεται και η παλαιότερη (σβύνω λυώνω) ή η συνήθης ορθογραφία(ρεβύθι) για την πλήρη ενηmicroέρωση του αναγνώστη Οι λέξεις microε τησχολική παλαιότερη ή συνήθη ορθογραφία υπάρχουν και ως λήmicromicroαταστο Λεξικό microε παραποmicroπή στην ορθή γραφή τους (κτίριο κτήριοφτιάχνω φτειάχνω σβύνω σβήνω κτό) για να microπορεί να τις βρειεύκολα ο απληροφόρητος αναγνώστης

Στο Λεξικό Μπαmicroπινιώτη για το Σχολείο και το Γραφείο οι λέξειςληmicromicroατογραφούνται όπως είναι αναmicroενόmicroενο κατά κύριο λόγο microε τησχολική ορθογραφία τους για να τις βρίσκει ο microαθητής ή ο χρήστηςπου θέλει να χρησιmicroοποιήσει την laquoισχύουσαraquo συmicroβατική ορθογραφίαΌmicroως σε κάθε αmicroφιλεγόmicroενο ορθογραφικά λήmicromicroα δίδεται η πληροminusφορία για την επιστηmicroονικήminusετυmicroολογική ορθογραφία της λέξης ώστε

EgraveUcircUgravedagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

να τη γνωρίζει ο χρήστης και να τη χρησιmicroοποιήσει αν θέλει Έτσι λχθα βρει το ρήmicroα λιώνω ληmicromicroατογραφηmicroένο ως λιώνω microε minusιminus κατά τησχολική γραmicromicroατική αλλά αmicroέσως κάτω από το λήmicromicroα θα βρει τοσχόλιο laquoΠροσοχή Προέρχεται από το αρχ λει+ (minusόω) laquoλειαίνωraquo τοοποίο ανάγεται στο επίθετο λε-ος Συνεπώς ορθότερη είναι η γραφήλειώνω (microε minusειminus)raquo Οmicroοίως θα βρει τη λέξη φτιάχνω ληmicromicroατογραφηmicroέminusνη microε minusιminus κατά τη σχολική ορθογραφία αλλά αmicroέσως microετά θα διαβάminusσει το σχόλιο laquoΠροσοχή Πρόκειται για το microεσαιωνικό ρήmicroα φτειάνω φθειάνω το οποίο προέρχεται από τον τύπο εθειάζω laquoισιώνω διορminusθώνωraquo παράγωγο του αρχ ευθύς Από την ετυmicroολογία προκύπτει ότιορθότερη είναι η γραφή φτειάνω (microε minusειminus όχι minusιminus)raquo Ας σηmicroειωθεί ότι γιατη λέξη λειώνω το Λεξικό του καθηγητή Κριαρά (της Σύγχρονης ∆ηminusmicroοτικής) υιοθετεί οmicroοίως τη γραφή microε minusειminus δίνοντας συγχρόνως τηνπληροφορία ότι προέρχεται από το ρήmicroα λει+ ενώ για την ίδια λέξητο Λεξικό του Ιδρύmicroατος Τριανταφυλλίδη υιοθετεί τη γραφή microε minusιminus(όπως και η σχολική γραmicromicroατική Τριανταφυλλίδη) εξηγώντας ότι η ορminusθογραφία της λέξης microε minusιminus είναι προϊόν laquoορθογραφικής απλοποίησηςraquoΣτο ρήmicroα φτειάχνω (και τα παράγωγά του) και τα δύο αναφερθένταλεξικά υιοθετούν την απλοποιηmicroένη ορθογραφία microε minusιminus αναφέρονταςόmicroως ότι η λέξη προήλθε από το αρχ ευθειάζω Επίσης ας σηmicroειωθείότι η τάση απλούστευσης της ορθογραφίας των λέξεων που καθιέminusρωσε η σχολική γραmicromicroατική Τριανταφυλλίδη έχει ως αποτέλεσmicroα νασυmicroπεριλαmicroβάνονται σε αυτήν και να απλοποιούνται επιπλέον λέξειςοι οποίες δεν αναφέρονται ρητά στη γραmicromicroατική αυτή αλλά απηχούντρόπον τινά το πνεύmicroα που διέπει τις ρυθmicroίσεις αυτής της γραmicromicroατιminusκής προς την κατεύθυνση της απλούστευσης

Στο Μικρό Λεξικό Μπαmicroπινιώτη τέλος έχει ακολουθηθεί επίσης ησχολική ορθογραφία των ληmicromicroάτων για τους ίδιους λόγους που ισχύminusουν στο laquoΛεξικό για το Σχολείο και το Γραφείοraquo Στο Λεξικό αυτό επειminusδή λόγω του περιορισmicroένου χώρου δεν περιλαmicroβάνονται σχόλια η επιminusστηmicroονικήminusετυmicroολογική ορθογραφία δίδεται σε ειδικό πίνακα υπό τοντίτλο laquoΠίνακας λέξεων microε προβλήmicroατα ορθογραφίαςraquo Σrsquo αυτόν η ετυminusmicroολογικήminusιστορική ορθογραφία των λέξεων δίδεται κοντά α) στη σχοminusλική ορθογραφία β) στην επικρατούσα ορθογραφία και γ) σε άλλεςορθογραφήσεις (παλαιότερες εσφαλmicroένες συνηθισmicroένες συχνές)Έτσι ο αναγνώστης πληροφορείται microε εγκυρότητα τα της ορθογραminusφίας και βοηθείται να κάνει συνειδητά τις δικές του επιλογές Bεβαίminusως microια οριστική καθολική αντιmicroετώπιση του ζητήmicroατος της ορθογραminusφίας των λέξεων της Eλληνικής θα ήταν αρmicroοδιότητα ενός έγκυρουπνευmicroατικούndashεπιστηmicroονικού σώmicroατος όπως της Aκαδηmicroίας Aθηνών ήmicroιας επιστηmicroονικής επιτροπής ειδικών γλωσσολόγων H προσπάθειαπου γίνεται στα δικά microας Λεξικά ιδιαίτερα στο παρόν Eιδικό Oρθοminusγραφικό Λεξικό είναι να ευαισθητοποιηθεί και να προβληmicroατιστεί οχρήστης του γραπτού microας λόγου ως προς την ορθογραφία ενός πεminus

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Egrave˙dagger

ριορισmicroένου σχετικά αριθmicroού λέξεων που εmicroφανίζουν ιδιοmicroορφία καιδυσκολία στη γραφή τους

Στο παρόν Ειδικό Ορθογραφικό Λεξικό για να διευκολυνθούν οι microαminusθητές και οι χρήστες που επιθυmicroούν να στοιχίσουν στη σχολική ορminusθογραφία οι λέξεις ληmicromicroατογραφούνται microε τον τύπο της σχολικής ορminusθογραφίας Ωστόσο όπως εφαρmicroόσαmicroε και στα δύο άλλα λεξικά microας(στο Λεξικό για το Σχολείο και το Γραφείο και στο Mικρό Λεξικό ) σεκάθε λέξη που έχει οποιοδήποτε ορθογραφικό ενδιαφέρον υπάρχεισχολιασmicroός της ορθογραφίας της microε τον οποίο πληροφορείται οαναγνώστης πώς πρέπει να γράφεται η λέξη επιστηmicroονικάminusετυmicroολογιminusκά και πώς γράφεται στη σχολική γραmicromicroατική ή κατά το laquoπνεύmicroαraquo τηςσχολικής γραmicromicroατικής ή άλλοτε πώς γράφεται συνήθως εφόσον φυminusσικά η σχολική ή η συνήθης ορθογραφία διαφέρει της επιστηmicroονικήςminusετυmicroολογικής Ας σηmicroειωθεί ότι η επιστηmicroονικήminusετυmicroολογική ορθογραminusφία που προτείνεται είναι κατά κανόνα προϊόν της έρευνας έγκριτωνγλωσσολόγωνminusετυmicroολόγων την οποία υιοθετούmicroε αξιολογώντας τηνπρότασή τους

Η θέση που παίρνουmicroε ως προς την laquoορθήraquo γραφή των λέξεων τηςΕλληνικής σε ένα ειδικό ορθογραφικό λεξικό όπως το παρόν πηγάζειαπό την πεποίθησή microας ότι κάθε ελληνική λέξη που χρησιmicroοποιήθηminusκε στη microακρά ιστορική πορεία της γλώσσας microας πρέπει να εmicroφανίminusζεται microε την ορθογραφική microορφή microε την οποία ξεκίνησε και ότι πρέminusπει να περιορίζονται στο ελάχιστο οι δικές microας παρεmicroβάσεις γιαλόγους απλούστευσης της ορθογραφίας Κάθε σύστηmicroα ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορθογραφίας είναι από τη φύση του δύσκολο αφού ηφωνητική δοmicroή της λέξης (η προφορά της) έχει microε τον καιρό αλλάξεικαι δεν ανταποκρίνεται σήmicroερα στην αρχική microορφή της λέξης Το ίδιοσυmicroβαίνει συχνά και microε τη γραmicromicroατική της δοmicroή Αυτή η κατάσταση είminusναι εγγενής σε κάθε σύστηmicroα ιστορικής ορθογραφίας Εποmicroένωςαπλουστευτικές ρυθmicroίσεις που θα χρειαστεί ενδεχοmicroένως να γίνουνπρέπει να είναι ελάχιστες microε σαφή κριτήρια που δεν θα παραβιάζουνχωρίς αποχρώντα λόγο την αρχή της ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορθοminusγραφίας Μπορεί λχ κανείς να υιοθετήσει microια απλούστερη γραφήndashτο κάνουmicroε στα Λεξικά microαςndash εφόσον δεν θίγεται βέβαια η ετυmicroολοminusγική προέλευση microιας λέξης ή εφόσον υπάρχει διττή microορφή (πχ φάminusκελλος και φάκελος) από την οποία microπορεί κανείς αζηmicroίως να υιοθεminusτήσει την απλούστερη

Εδώ θα πρέπει επίσης να διασαφήσουmicroε ότι το ορθογραφικό σύminusστηmicroα microιας γλώσσας δεν microπορεί να είναι αmicroετάβλητο laquoκοκαλωmicroένοraquoόσον αφορά στην ετυmicroολογική ορθογραφία των λέξεων Όπως η ίδιαη γλώσσα έχει microια δυναmicroική εξέλιξη ως κώδικας επικοινωνίας έτσι καιη ορθογραφία των λέξεων microπορεί ενίοτε να χρειαστεί να αλλάξει ότανλχ microια ετυmicroολογική γραφή αποδειχθεί εσφαλmicroένη Ένα σφάλmicroα δεν

EgraveEumldagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

microπορεί να διαιωνίζεται εις βάρος της αληθινής (έτυmicroον άλλωστε σηminusmicroαίνει laquoαληθινή σηmicroασίαraquo εξ ου ετυmicroολογικός) εικόνας και ιστορίαςmicroιας λέξης δηλαδή εις βάρος microιας ζωντανής γλωσσικής οντότητας Κιαυτό για να microη θιγεί η laquoσυνήθειαraquo στη γραφή microιας λέξης και για νααποφευχθεί το laquoξεβόλεmicroαraquo κάποιων (δασκάλων διορθωτών συγγραminusφέων κά) που laquoενοχλούνταιraquo από την αποκατάσταση της ορθής γραminusφής από microια απλή σχετικά αλλαγή πρακτικής υφής όταν τα πάνταστην ίδια την ουσία της γλώσσας αλλάζουν (σηmicroασία προφορά κλίσησύνταξη κλπ) Η συνέπεια στο σύστηmicroα ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορminusθογραφίας που έχει επιλεγεί ως παράσταση της γραπτής microορφής τηςγλώσσας microας επιβάλλει microερικές αλλαγές που αποτελούν laquoκατακτήminusσειςraquo της γλώσσας microας και όχι laquoοχλήσειςraquo Το να αποκαθιστάς την ορminusθή γραφή στη λέξη κτήριο γράφοντάς την microε minusηminus αντί microε minusιminus είναι συγminusχρόνως αποκατάσταση της αλήθειας (του laquoετύmicroουraquo) σε αυτή τηνlaquoτραυmicroατισmicroένηraquo λέξη που θεωρήθηκε κάποτε ότι προήλθε από τορήmicroα κτίζω για να αποδειχθεί αργότερα από την έρευνα ότι είναι τοευκτήριον (οίκηmicroα) (ευκτήριον gt fktiacuterio microε σίγηση του προτονικού εminusκαι εν συνεχεία κτήριο microε σίγηση του f γιατί δεν microπορεί να αρχίζειελληνική λέξη από fkt όmicroοια δηλαδή όπως το ελληνικό κυριακόν (δώminusmicroα) έδωσε το αγγλικό church και το γερmicroανικό Kirche πβ RandomHouse-Websterrsquos laquochurch lt Middle English chir(i)che lt Old English ltcir(i)ce lt Greek kyri(a)koacuten (docircma) the Lordrsquos (house)hellipraquo] ) Κι αυτό αφούκάποτε έγινε αντιληπτό το λάθος ότι το ρήmicroα κτίζω δεν microπορούσε ναδώσει τύπο κτίminusριο διότι κατάληξη minusριο δεν υπάρχει

Σχόλια Ορθογραφικού Λεξικού

Έχοντας εισαγάγει την έννοια και την πρακτική των γλωσσικών Σχοminusλίων στην ελληνική λεξικογραφία πρώτα στο (laquoΜεγάλοraquo 2032 σελίminusδων) Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (1998 A$ έκδ 2002 B$ έκδ2006 Γ$ ανατύπωση της B$ έκδ) και εν συνεχεία στο (laquomicroεσαίοraquo 1280σελίδων) Λεξικό για το Σχολείο και το Γραφείο (2004 A$ έκδ 2004 A$ανατύπωση 2008 B$ εκδ) εφαρmicroόσαmicroε την ίδια microέθοδο και στο παρόνΕιδικό Ορθογραφικό Λεξικό Περίπου 3500 σχόλια συντάχθηκαν γιααντίστοιχα λήmicromicroατα του παρόντος Λεξικού ∆ουλεύοντας χρόνια microετην επιστηmicroονική ανάλυση της γλώσσας και την επιστηmicroονική λεξικοminusγραφία κρίναmicroε σκόπιmicroο να δώσουmicroε στον Έλληνα αναγνώστη τουΛεξικού ιδίως σε αυτόν που έχει ιδιαίτερη ευαισθησία για την ορθήγραφή της γλώσσας microας ένα Ορθογραφικό Λεξικό που να εξηγεί καινα διδάσκει Να microην είναι δηλαδή απλή παράθεση λέξεων όπως συminusνήθως συmicroβαίνει Για τον απαιτητικό αναγνώστη που θέλει να γνωρίminusζει όχι microόνο πώς γράφεται αυτή ή εκείνη η ελληνική λέξη αλλά καιγιατί γράφεται έτσι δώσαmicroε microε τη microορφή σχολίων τις απαραίτητες

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Egraveıdagger

πληροφορίες που φωτίζουν την ορθογραφία των laquoδύσκολωνraquo ορθοminusγραφικά λέξεων της Ελληνικής

Εφόσον το ελληνικό σύστηmicroα ορθογραφίας είναι το ιστορικόminusετυminusmicroολογικό είναι επόmicroενο ο microεγαλύτερος αριθmicroός των σχολίων να αναminusφέρεται στην ετυmicroολογική προέλευση της λέξης που εξηγεί συγχρόminusνως και την ορθογραφία της Έτσι λχ σχολιάζοντας το λήmicromicroα νωτιαίminusος και επισηmicroαίνοντας ότι laquoα$ συνθετικό είναι η λέξη νώτα (τα) γιrsquo αυminusτό γράφεται microε minusωminus Η λέξη δεν σχετίζεται microε το νότιοςraquo είναι φανερόότι απαντούmicroε σε microια εύλογη απορία του αναγνώστη για τη συγκεκριminusmicroένη λέξη και τον βοηθούmicroε να θυmicroάται γιατί το νωτιαίος γράφεται microεminusωminus Η ταυτόχρονη παραποmicroπή του αναγνώστη στα επίθετα σε minusαίοςστο ένθετο Oρθογραφικό Παράρτηmicroα στον Πίνακα Oρθογραφίας τωνληκτικών στοιχείων της Eλληνικής εν προκειmicroένω στην παράγραφο12Β θα απαντήσει σε άλλη πιθανή όσο και εύλογη απορία του γιατίγράφεται microε minusαιminus και πώς γράφονται (η υποκατηγορία των επιθέτων σεminusαιος) τα επίθετα σε minusιαίος (γράφονται microε minusιminus)

Ένα άλλο σχόλιο στη λέξη αηδόνι θα τον βοηθήσει να microάθει και ναθυmicroάται γιατί η λέξη αυτή γράφεται microε minusηminus και όχι microε minusιminus (αϊδόνι) laquoΗ λέminusξη προέρχεται από το αρχ ουσιαστικό 4ηδών (U) microε υποκορισmicroό Συminusνεπώς η γραφή αϊδόνι δεν είναι σωστήraquo Μια παραποmicroπή στον ΠίνακαOρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής (η παραποmicroπή rArr157 minusόνι) θα τον πληροφορήσει πώς γράφονται στην Ελληνική οι λέξειςσε minusόνι

Γνωρίζοντας ο αναγνώστης πώς γράφεται η λέξη πορεία (microε minusειminus) θαδιερωτηθεί και θα σταθεί να σκεφθεί πώς γράφεται η λέξη αεροπορίαή πρωτοπορία όταν θέλει να γράψει τη λέξη ή όταν τη δει γραmicromicroένηmicroε minusιminus Το σχόλιο στο λήmicromicroα αεροπορία θα του λύσει την απορία και θατον βοηθήσει να θυmicroάται πώς γράφονται αυτές οι λέξεις laquoΤο αεροποminusρία δεν είναι απλό σύνθετο της λέξης πορεία (ώστε να γράφεται microε minusειminus) αλλά παράγωγο του αεροπόρος αεροπόρος ndash αεροπορminusία Τοίδιο ισχύει και microε όλα τα συναφή παρασύνθετα σε minusπορία που παράminusγονται από σύνθετα σε minusπόρος πρωτοπόρος ndash πρωτοπορία πεζοπόminusρος ndash πεζοπορία οδοιπόρος ndash οδοιπορία κλπ αλλά και άπορος ndash αποminusρία εύπορος ndash ευπορία κοκraquo Η ευαισθητοποίηση και η πληροφόρησητου αναγνώστη θα συmicroπληρωθεί microε την παραποmicroπή του στον ΠίνακαOρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής (παραποmicroπές rArr30α minusεία και rArr 86 ndashία)

Είναι βέβαιο ότι ο γράφων την Ελληνική αν ανήκει ιδίως σε παλαιόminusτερη γενιά θα αναρωτηθεί αν η ξενικής προελεύσεως λέξη πορτρέτογράφεται έτσι microε minusεminus ή microε minusαιminus (πορτραίτο) Το σχόλιο στη λέξη θατου εξηγήσει τι ισχύει laquoΥπό την επίδραση της γαλλικής της γραφής(portrait) η λέξη γράφτηκε παλαιότερα microε minusαιminus πορτραίτο Ως ξένη λέminusξη της Ελληνικής όmicroως απλογραφείται πορτρέτοraquo Ήδη στο λήmicromicroα

Icircdagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

πορτρέτο θα πάρει την πληροφορία laquo[συνηθ ορθογρ πορτραίτο]raquo καιθα παραπεmicroφθεί στον Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείωντης Eλληνικής για να βρει περισσότερες πληροφορίες (παραποmicroπή rArr57 minusέτο)

∆εν χρειάζεται να αναφέρουmicroε εδώ πόσος microόχθος και χρόνος απαιminusτήθηκαν για τη σύνταξη αυτών των 3500 σχολίων Ωστόσο χωρίς τιςπληροφορίες που παρέχονται σε αυτά τα σχόλια ο γράφων την Ελληminusνική δεν θα microπορέσει να είναι βέβαιος για την ορθή γραφή των δύminusσκολων λέξεων της Ελληνικής αφού δεν είναι πάντοτε και για όλουςεύκολο να θυmicroούνται πώς γράφεται αυτή ή εκείνη η λέξη Το laquoγιατίraquo ενminusδυναmicroώνει τη microνήmicroη και συστηmicroατοποιεί την εmicroπειρική ndashοπτική ή κιminusναισθητικήndash γνώση που microπορεί να έχει ο γράφων

Αξίζει ίσως να σηmicroειωθεί εδώ ότι η γνώση του κοινού χρήστη τουγραπτού λόγου της Ελληνικής για το πώς γράφεται microια λέξη πολύ λίminusγο προέρχεται από τη σχολική ή εξωσχολική ενασχόλησή του microε τουςκανόνες ορθογραφίας της Ελληνικής Συνήθως έχει ndashκαι πάντοτε λειminusτουργεί συγχρόνωςndash και microια εντυπωmicroένη εικόνα που υπάρχει στο microυαminusλό του για το πώς γράφεται microια λέξη ή microια laquoκινητικήraquo γνώση αίσθησηπερισσότερο για τις κινήσεις γραφής της λέξης microε το χέρι Στην πρώminusτη περίπτωση αυτό που λειτουργεί είναι το laquoοπτικό ίνδαλmicroαraquo η εικόminusνα που έχει αποτυπώσει ο καθένας στη γλωσσική microνήmicroη του για τηνορθογραφία της λέξης Στη δεύτερη περίπτωση λειτουργεί η laquoκιναιminusσθητικήraquo microνήmicroη που έχει για τη λέξη (laquoνα γράψω τη λέξη για να σουπω πώς είναι η ορθογραφία τηςraquo ακούmicroε συχνά) Όmicroως και οι δύο αυminusτές πηγές γνώσεως της ορθογραφίας microιας λέξης δεν αρκούν όσο κιαν βοηθούν Χρειάζεται η πρόσθετη ndashκαθοριστικήndash πληροφόρηση γιατην ετυmicroολογική προέλευση της λέξης αφού πρόκειται για ετυmicroολογιminusκήminusιστορική ορθογραφία Φυσικά microιλούmicroε για laquoετυmicroολογικές νύξειςraquo καιαπλές laquoσυνειρmicroικές συνδέσειςraquo και όχι για γνώση των microηχανισmicroών ετυminusmicroολογίας που δεν είναι έργο του microη ειδικού

Πίνακας Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής

Είπαmicroε ήδη ότι η δήλωση της σηmicroασίας microιας λέξης ηχητικά microεφθόγγους (το λεγόmicroενο laquoσηmicroαίνονraquo) είναι προϊόν συmicroβάσεως στηγλώσσα ∆εν έχει αιτιώδη χαρακτήρα Το ίδιο και η ορθογραφία microιαςλέξης που δηλώνει στον γραπτό λόγο τη φθογγική της σύσταση Κιαυτή είναι συmicroβατική microέσω του συστήmicroατος γραφής που χρησιmicroοποιminusείται σε κάθε γλώσσα Ωστόσο από τη στιγmicroή που καθιερώνονται σεmicroια γλώσσα συmicroβατικά η φθογγική δήλωση (η προφορά) και η γραπτήαπεικόνισή της (η ορθογραφία) το συmicroβατικό σύστηmicroα ορθογραφίαςυπάγεται σε δεσmicroεύσεις Υπείκει σε κανόνες Οι κανόνες αυτοί είναι

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Icircmiddotdagger

ορθογραφικοί και ρυθmicroίζουν τόσο τη γραπτή παράσταση της ρίζαςκαι του θέmicroατος microιας λέξης (λχ της ρίζας οικminus στο κατοικία και τουθέmicroατος συνοικminus στο συνοικία) όσο και της κατάληξης ή του τέρmicroατοςmicroιας λέξης (λχ της κατάληξης minusία στο κατοικία και στο συνοικία τηςκατάληξης minusώ στο κατοικώ ή της κατάληξης minusισmicroός στο συνοικισmicroόςκοκ) Ιδίως το γραmicromicroατικοσυντακτικό σύστηmicroα microιας γλώσσας που δηminusλώνουν στην πραγmicroατικότητα οι καταλήξεις (laquoκλιτικές καταλήξειςraquo ήlaquoκλιτικά microορφήmicroαταraquo) καθώς και οι σηmicroασιολογικές πληροφορίες τωνπαραπάνω λέξεων που δηλώνουν πάλι ορισmicroένες καταλήξεις (laquoπαραminusγωγικές καταλήξειςraquo ή laquoτέρmicroαταraquo ή laquoπαραγωγικά microορφήmicroαταraquo) υπάminusγονται κατrsquo εξοχήν σε κανόνες Tο πώς θα γράψω ένα ρήmicroα (χτενίζω ndashχτενίζοmicroαι) ή ένα επίθετο (ειδικός ndash ειδική ndash ειδικό) ή ένα ουσιαστικό(γραφείο) υπάγεται σε κανόνες minusω minusοmicroαι για το συγκεκριmicroένο ρήmicroαminusος minusη minusο για το συγκεκριmicroένο επίθετο minusο για το συγκεκριmicroένο ουminusσιαστικό Είναι οι κανόνες των κλιτικών καταλήξεων που είναι σηmicroαminusντικοί Ότι επίσης το minusίζω στο χτενίζω θα γραφεί έτσι microε minusιminus ή το minusείοστο γραφείο θα γραφεί microε minusειminus κι αυτό ρυθmicroίζεται από τους κανόνεςτων παραγωγικών καταλήξεων Κι επειδή όλο το λεξιλόγιο microιας κλιτήςκαι έντονα παραγωγικής γλώσσας όπως η Ελληνική στηρίζεται στοτmicroήmicroα της λέξης microετά τη ρίζα και το θέmicroα στο ληκτικό τmicroήmicroα της λέminusξης δηλαδή στις κλιτικές (minusω minusοmicroαι minusος minusη minusο minusο) και παραγωγικές (minusισmicroός minusάκι minusωπός) καταλήξεις και τα τέρmicroατα (minusροια minusλογία κτό) τοσύστηmicroα των ορθογραφικών κανόνων είναι καθοριστικό για την ορθοminusγραφία της Ελληνικής

Γιrsquo αυτό για πρώτη φορά συγκεντρώσαmicroε οργανώσαmicroε και αποτυminusπώσαmicroε το ορθογραφικό σύστηmicroα της ληκτικής δοmicroής των περισσόminusτερων λέξεων της Ελληνικής Αυτό περιέχεται στο ένθετο Oρθογραminusφικό Παράρτηmicroα microε τις έγχρωmicroες σελίδες Για να γίνει δε αυτό το σύminusστηmicroα λειτουργικό παραπέmicroπουmicroε σε αυτό κάθε λέξη (λήmicromicroα) του Λεminusξικού που έχει ορθογραφικό ενδιαφέρον ως προς το ληκτικό του τmicroήminusmicroα Πχ γοητεύω rArr 60 minusεύω (δες την παράγραφο υπrsquo αριθmicro 60 των ρηminusmicroάτων σε minusεύω) γοητεία rArr 30Α minusεία (δες την παράγραφο 30Α των ουminusσιαστικών σε minusεία) γόητας rArr 77 minusητας γόησσα rArr 130 minusισσα 179 minusσσminusγόητρο rArr 82 minusτρο γοητευτικός rArr 107Αγ minusικός 59 minusευminus ευminus Όπως γίminusνεται αντιληπτό ο αναγνώστης του Λεξικού που θέλει να microάθει για τηνορθή γραφή microιας συγκεκριmicroένης λέξης και όλων των άλλων που γράminusφονται το ίδιο ή που διαφέρουν (οι λεγόmicroενες laquoεξαιρέσειςraquo) βρίσκειεύκολα στην αριθmicroηmicroένη παράγραφο την πληροφορία που χρειάζεταιΈτσι το Λεξικό πέρα της απλής πληροφόρησης λειτουργεί και διδαminusκτικά για τον φιλοmicroαθή αναγνώστη τον καθηγητή τον δάσκαλο τουςγονείς που καλούνται να microιλήσουν για την ορθογραφία microιας λέξης καικάθε ενδιαφερόmicroενο

Αν σκεφτεί κανείς ότι οι δεκάδες χιλιάδες κλιτών λέξεων που πεminusριέχονται στο Λεξικό υπάγονται και ρυθmicroίζονται ndashστην πλειονότητά

Icircsbquodagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τουςndash από τις 217 παραγράφουςndashπαρατηρήσεις που έχουν βγει απότην ανάλυση τότε συνειδητοποιεί ότι η κατάκτηση της ορθής γραφήςτων λέξεων είναι εφικτή microε κατάλληλα βοηθήmicroατα και κατάλληλη microέminusθοδο Οξύ και ασύγκριτα πιο δύσκολο είναι το πρόβληmicroα της κατάminusκτησης της ορθής γραφής του κορmicroού της λέξης (ρίζας ndash θέmicroατος πχοικminus συνοικminus) για τον οποίο δεν υπάρχει προβλεψιmicroότητα microέσω κανόminusνων πλην των οmicroορρίζων Εδώ microόνο η συχνή επαφή ndashαναγνωστική(οπτική) και γραφική (κιναισθητική)ndash microε κείmicroενα και η άσκηση (ιδίωςστο σχολείο) της ικανότητας αναγωγής στα οmicroόρριζα (laquoοικογένειεςλέξεωνraquo) εξασφαλίζουν την εξοικείωση microε την ορθογραφία του κορmicroούτης λέξης Εκεί που υπάρχει microεγάλος βαθmicroός προβλεψιmicroότητας είναιστο microετά τον κορmicroό τmicroήmicroα στο ληκτικό τmicroήmicroα της λέξης (παραγωγιminusκή και κλιτική κατάληξη και τέρmicroα minusείο minusρροια minusώδης)

Στο παρόν Λεξικό το microεν τmicroήmicroα του κορmicroού των λέξεων το καλύminusπτουmicroε microε τις εκατοντάδες των σχολίων για την ετυmicroολογικήminusιστοριminusκή προέλευση των δύσκολων στην ορθογραφία τους λέξεων το δετmicroήmicroα της ληκτικής δοmicroής των λέξεων το αντιmicroετωπίζουmicroε τόσο στονΠίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής στις παminusραποmicroπές σε αυτούς από τα λήmicromicroατα του Λεξικού όσο και στο σώmicroατου Λεξικού microε ειδικά σχόλια (πχ minusποιία minusληψία minusωδία minusσηmicroία minusώνυmicroοςκαι πλήθος άλλα) Tέλος στον Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικώνστοιχείων της Eλληνικής έχουν συmicroπεριληφθεί για την οικονοmicroία τηςύλης και οι περιπτώσεις των διπλών συmicroφώνων στο θέmicroα των λέξεων(minusκκminus minusλλminus minusρρminus minusππminus minusσσminus)

Συλλαβισmicroός ndash Τονικό σύστηmicroα

Πηγή ορθογραφικών δυσκολιών για τον γράφοντα είναι και το πώςχωρίζονται οι λέξεις στη Νέα Ελληνική κατά συλλαβές Πού και πώςlaquoκόβεταιraquo η λέξη όταν χρειάζεται να αλλάξεις στο κείmicroενό σου γραmicrominusmicroή Ηλεκτρονικά το πρόβληmicroα αντιmicroετωπίζεται microε προγράmicromicroατα συλminusλαβισmicroού που ρυθmicroίζουν αυτοmicroάτως τον χωρισmicroό της λέξης Η χειρόminusγραφη γραφή (στο σχολείο σε επιστολές σε ποικίλα κείmicroενα) και ηγενικότερη γνώση του θέmicroατος είναι που απαιτούν να γνωρίζει κανείςτους κανόνες συλλαβισmicroού

Στο παρόν Ειδικό Ορθογραφικό Λεξικό δώσαmicroε τον σωστό συλλαminusβισmicroό σε κάθε λέξηminusλήmicromicroα του Λεξικού ∆εν είναι καθόλου αυτονόηminusτο πια πώς θα συλλαβίσει κανείς λέξεις όπως καβγάς ένταση εκτόminusνωση εχθρικός αγκαλιάζω όγκος κτό Ο συλλαβισmicroός που ισχύει γιατέτοιες λέξεις σύmicroφωνα microε τους κανόνες της Γραmicromicroατικής οι οποίοιστηρίζονται πια στη φωνητική δοmicroή των λέξεων και όχι στην παραγωminusγή και τη σύνθεση είναι να χωρίσουmicroε καminusβγάς έminusνταminusση (όχι ένminusταminus

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAacutedagger

ση) εminusκτόminusνωminusση (όχι εκminusτόminusνωminusση) εminusχθριminusκός αminusγκαminusλιάminusζω όminusγκοςΤον ένθετο Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνιminusκής ακολουθούν και άλλες ορθογραφικές πληροφορίες υπό microορφή πιminusνάκων στους οποίους περιλαmicroβάνεται και Πίνακας microε τους Κανόνεςτου Συλλαβισmicroού

Και σε αυτό το Λεξικό όπως και στα άλλα Λεξικά microας ακολουθήσαminusmicroε το microονοτονικό σύστηmicroα που έχει καθιερωθεί επισήmicroως ∆εν είναιεδώ ο χώρος για να διατυπώσουmicroε τις απόψεις microας επί του θέmicroατοςΟ γράφων έχει επανειληmicromicroένως microιλήσει και γράψει για το θέmicroα τωντόνων από επιστηmicroονικής ιστορικής και πρακτικής πλευράς Μολονόminusτι το σύστηmicroα αυτό χρήζει διορθώσεων (για να ξεπερασθούν στηνανάγνωσηminusκατανόηση οι δυσκολίες που γεννούν λχ τα άτονα άρθρακά) ένα Λεξικό υποχρεούται να το εφαρmicroόσει αν αποσκοπεί στο ναβοηθήσει τον microέσο χρήστη Στο Λεξικό microας Για το Σχολείο και το Γραminusφείο δίπλα στο microονοτονικά γραmicromicroένο λήmicromicroα δώσαmicroε και την πληροminusφορία πώς τονίζεται πολυτονικά η λέξη όπου διέφερε ο τονισmicroόςΕδώ για λόγους περιορισmicroού της έκτασης του Λεξικού ώστε να είναιπιο εύχρηστο δεν microπορέσαmicroε να εφαρmicroόσουmicroε το ίδιο Ίσως αυτές οιπληροφορίες δοθούν σε επόmicroενη έκδοση

Οπωσδήποτε πάλι για να αντιmicroετωπισθούν δυσκολίες στην ορθοminusγραφία που προκύπτουν από ελλιπή γνώση του microονοτονικού συστήminusmicroατος στους ένθετους Πίνακες Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείωντης Eλληνικής δίδεται και Πίνακας των Κανόνων του Μονοτονικού microεπαραδείγmicroατα χρήσεως και microάλιστα συνδυαστικά microε τους κανόνεςτου πολυτονικού για να βοηθηθεί ο microαθητής και γενικότερα ο αναminusγνώστης που χρησιmicroοποιεί πολυτονικό σύστηmicroα Γίνεται επίσης λόγοςγια προτεινόmicroενες βελτιώσεις του microονοτονικού συστήmicroατος Τέλοςπρέπει να σηmicroειωθεί ότι η χρήση του microονοτονικού συστήmicroατος στησύγχρονη Ελληνική δεν συνδέεται microε τα όποια προβλήmicroατα της ορminusθογραφίας των λέξεων της Ελληνικής που όπως φάνηκε ήδη συνίminusστανται κυρίως στις δυσκολίες ορθής γραφής του κορmicroού και της ληminusκτικής δοmicroής των λέξεων τα οποία έχουν ετυmicroολογικήminusιστορική συminusνάρτηση Η ίδια αιτίαση προσάπτεται στη χρήση του microονοτονικού ωςπρος το ευρύτερο πρόβληmicroα της ποιοτικής χρήσης της γλώσσας microαςmicroε το οποίο όmicroως δεν έχει καmicroία σχέση η εφαρmicroογή του microονοτονικούσυστήmicroατος

Το πρόβληmicroα της ορθογραφίας των ξένων λέξεων

Μιλώντας για ξένες λέξεις αναφερόmicroαστε σε δύο κατηγορίες δαminusνείων λέξεων σε προσηγορικά (κοινά) ονόmicroατα και σε κύρια ονόmicroατα(ανθρωπωνύmicroια τοπωνύmicroια κά) Η αντιmicroετώπιση της ορθογραφίας αυminus

Icircpermildagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τών των λέξεων στο Λεξικό και στην ευρύτερη χρήση ιδίως παλαιότεminusρα υπαγόρευσε διαφορετική προσέγγιση

Συγκεκριmicroένα ακολουθείται η απλογράφηση των ξενικής προελεύminusσεως κοινών ονοmicroάτων όπως έχει επικρατήσει σύmicroφωνα microε τις επιminusταγές της σχολικής γραmicromicroατικής microε το σκεπτικό ndashόπως το είπαmicroεήδηndash ότι ο Έλληνας δεν είναι υποχρεωmicroένος για να γράψει σωστά microιαδάνεια λέξη που έχει περάσει στη γλώσσα του να ξέρει Αγγλικά Γαλminusλικά ή όποια άλλη ξένη γλώσσα ∆εν υποχρεούται δηλαδή να γράψειπαννώ επειδή η συγκεκριmicroένη λέξη προέρχεται από το γαλλικόpanneau Γράφοντας πανό απλοποιηmicroένα δεν παραβιάζει την ιστορίαή την ετυmicroολογία της λέξης αφού γιrsquo αυτήν δεν microπορεί να έχει καmicroίαγνώση microέσα από τη microητρική του γλώσσα Η θέση αυτή επικράτησε απότότε κυρίως που επισηmicroοποιήθηκε η Nεοελληνική (δηmicroοτική) γλώσσακαι διδάχθηκε στο σχολείο microε βάση τη σχολική γραmicromicroατική Τριανταminusφυλλίδη που προβλέπει αυτή την απλοποίηση Παλαιότερα η τάσηήταν ndashmicroε τη Γαλλική ιδίως να επικρατεί ως δεύτερη γλώσσα των microορminusφωmicroένων και αργότερα microε την Αγγλικήndash να microεταγραmicromicroατίζονται οι ξέminusνες λέξεις ήτοι να αποδίδονται όσο γίνεται πιστότερα προς την προminusφορά και την ορθογραφία του πρωτοτύπου Έτσι προέκυψε η ορθοminusγραφία λέξεων όπως τραίνο πορτραίτο σπήκερ σήριαλ πυτζάmicroακαρρώ καρmicroπυρατέρ γκυ εκλαίρ κτό Τις λέξεις αυτές συνήθισαν έτσιγραmicromicroένες οι οmicroιλητές της ελληνικής γλώσσας γιrsquo αυτό και όταν άρminusχισαν να απλογραφούνται ως τρένο (microε minusεminus) πορτρέτο (microε minusεminus) σπίκερ(microε minusιminus) σίριαλ (microε minusιminus) πιτζάmicroα (microε minusιminus) καρό (microε minusοminus και ένα minusρminus) καρminusmicroπιρατέρ (microε minusιminus) γκι (microε minusιminus) εκλέρ (microε minusεminus) οι γράφοντες που τις είχανmicroάθει αλλιώς ξενίστηκαν Ωστόσο τα τελευταία χρόνια τείνει να γενιminusκευθεί αυτή η απλογράφηση και όλο και περισσότερο εξοικειώνονταιmicroε αυτήν και όσοι έγραφαν διαφορετικά τις λέξεις παλαιότερα

∆ιαφορετικό είναι το θέmicroα των δάνειων λέξεων όταν πρόκειται γιακύρια ονόmicroατα (τοπωνύmicroια και ανθρωπωνύmicroια) Σε αυτές τις περιπτώminusσεις η αρχή της αντιστρεψιmicroότητας δηλαδή η ορθογράφηση του ονόminusmicroατος microε τρόπο που η ελληνική γραφή να παραπέmicroπει όσο αυτό είναιδυνατόν στην ξενόγλωσση γραφή του είναι επιθυmicroητή πχ Hollywoodgt Xόλλυγουντ Duumlsseldorf gt Nτύσσελντορφ Voltaire gt BολταίροςChomsky gt Tσόmicroσκυ κά Kι αυτό γιατί το όνοmicroα είναι ταυτότητα και ηταυτότητα δεν πρέπει να αλλοιώνεται αλλά να προσεγγίζεται κατάτο δυνατόν και στην απόδοσή της στην ξένη γλώσσα Tο ίδιο ισχύεικαι για την περίπτωση των εξελληνισmicroένων ξένων κυρίων ονοmicroάτων ταοποία λόγω της ιστορικής τους χρήσης καθιερώθηκαν microε την παλαιόminusτερη εξελληνισmicroένη microορφή τους και δεν θα ήταν σωστό να απλογραminusφηθούν πχ η Nέα Yόρκη να γραφεί ως Nέα Iόρκη η Aγγλία ως Aγκλίαο Σωσσύρ ως Σοσίρ ο Σαίξπηρ ως Σέξπιρ κλπ Άρα προκειmicroένου γιατην απόδοση των κύριων ονοmicroάτων είναι προτιmicroότερο ndashβάσει ενός τέminusτοιου σκεπτικούndash να επιδιώκεται η κατά προσέγγιση πιστή απόδοση

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAcircdagger

της αρχικής ορθογραφίας του ονόmicroατος (Bλ και την ενότητα I Oρθοminusγραφία ξένων τοπωνυmicroίων και ανθρωπωνυmicroίων στο OρθογραφικόΠαράρτηmicroα)

Τέλος διαφορετική είναι η περίπτωση των ελληνογενών ξένων λέminusξεων δηλ λέξεων που πλάστηκαν αρχικά σε ξένη γλώσσα microε βάση ελminusληνικές (αρχαιοελληνικές) λέξεις Πρόκειται για λέξεις όπως δυναmicroόχλωροφύλλη χρωmicroοσώmicroατα κτό Οι λέξεις αυτές δεν είναι σωστό νααπλογραφηθούν (διναmicroό χλοροφίλη χροmicroοσόmicroατα) και να γίνουνlaquoαγνώριστεςraquo στα Ελληνικά και αναγνωρίσιmicroες από τον Έλληνα στηνξένη γλώσσα

Γ Mπ

IcircUcircUgravedagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

προφορά και γραφή της λέξης τη φωνητική γραφή της Έτσι λχ γράminusφουmicroε στα Ελληνικά κατοικία (ετυmicroολογικήminusιστορική ορθογραφία) ενώndashθεωρητικάndash θα microπορούσαmicroε να γράφουmicroε κατικία (φωνολογική ορθοminusγραφία) αποδίδοντας την προφορά της λέξης ή να γράφουmicroε κατικία(φωνητική ορθογραφία) αποδίδοντας ακόmicroη πιο πιστά την προφοράτης λέξης (πχ την ουρανική microαλακή προφορά του κ προ του ι microε ένακ αντί του απλού κ) Τα προβλήmicroατα που θα προέκυπταν από microια τέminusτοια ορθογράφηση των λέξεων είναι εmicroφανή α) θα καταλυόταν η ιστοminusρική φυσιογνωmicroία και ταυτότητα κάθε λέξης β) θα σκοτιζόταν η ετυminusmicroολογικήminusσηmicroασιολογική συνάφεια των λέξεων δηλαδή τα laquoπεδίαraquo τωνοmicroορρίζων που αποτελούν συγχρόνως σηmicroασιολογικές συστάδεςlaquoετυmicroολογικές οικογένειεςraquo Στην πρώτη περίπτωση θα χανόταν γιατη γραπτή απεικόνιση της γλώσσας και τη γραπτή γλωσσική επικοιminusνωνία εν γένει η ιστορική προέλευση και laquoεθνικότηταraquo κάθε λέξης Οελληνικός δήmicroος (έτσι γραmicromicroένος microε minusηminus) είναι που έδωσε τη δηmicroοminusκρατία που πέρασε microε τη σειρά της ως έννοια και ως λέξη σε άλλουςλαούς και άλλες γλώσσες ως deacutemocratie democracy κτό Γράφονταςφωνητικά και απλοποιηmicroένα δίmicroος (microε minusιminus) και διmicroοκρατία θα αλλοιωminusνόταν το ετυmicroολογικό ίνδαλmicroα και microαζί η ιστορική προέλευση της λέminusξης ενώ συγχρόνως θα προέκυπτε σύγχυση και αποmicroάκρυνση από τοελληνικής προελεύσεως democracy Θα συνέβαινε microάλιστα το εξήςτραγελαφικό η ξένη γλώσσα να δηλώνει την ορθή (microε e eacute = η) εικόνατης λέξης η δε Eλληνική να τη στρεβλώνει (microε ι αντί η ) Συγχρόνωςθα στρέβλωνε και θα διασπούσε ολόκληρο το ετυmicroολογικό πεδίο πουσυνδέεται microε την αρχαία λέξη δήmicroος τα δηmicroότης δηmicroοτικός δηmicroόminusσιος δηmicroοσιογράφος δηmicroογραφικός αλλά και ΑκάδηmicroοςminusΑκαδηmicroίαπάνδηmicroος απόδηmicroος και επιδηmicroία και ενδηmicroία και ∆ηmicroοσθένης κάΕποmicroένως κάθε ριζική απλοποίηση εν ονόmicroατι microιας φωνητικής ορθοminusγραφίας στην οποία όλα τα i (ι η υ ει οι υι) θα γράφονταν ως ι καιόλα τα e (ε αι) ως ε και τα ο (ο ω) ως ο κλπ θα αποτελούσε άστοminusχη αλλοίωση της ιστορικής προέλευσης και της ετυmicroολογικήςminusσηmicroαminusσιολογικής συνάφειας των λέξεων microια πραγmicroατική ανατροπή αυτούπου αιώνες πολιτισmicroού και ιστορικής εξέλιξης κληροδότησαν στηγλώσσα microέσω της γραφής και της ορθογραφικής απεικόνισης των λέminusξεων Θα επρόκειτο στην πράξη για microια αλόγιστη καταστροφή της οιminusκολογίας της γλώσσας δηλαδή της ορθογραφικής πολυmicroορφίας καιποικιλίας των φυσικών γλωσσών που αντικατοπτρίζει την ποικιλία τηςσκέψης και της θέασης του κόσmicroου από κάθε λαό εν προκειmicroένω απότους Έλληνες Αλλά microια τέτοια υπεραπλουστευτική laquoλαίλαπαraquo δεν θαήταν παρά το αποτέλεσmicroα microιας απλοϊκής στάσης απέναντι στο laquoπνευminusmicroατικό θαύmicroαraquo που συνιστά κάθε ανθρώπινη γλώσσα και κάθε γραπτήπαράστασή της Στην οξύτητα και στις ακρότητες που επικράτησανστη διαmicroάχη του γλωσσικού ζητήmicroατος και microάλιστα στην πρώιmicroη φάminusση (στις αρχές του 19ου αιώνα) άξιοι λόγιοι και πατριώτες κυρίως οΑθανάσιος Ψαλίδας και ο Ιωάννης Βηλαράς υποστηρίζοντας ndashmicroαζί microε

Egravesbquodagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

αρκετούς άλλουςndash την ανάγκη χρήσεως της απλούστερης laquoκοινήςraquoγλώσσας (της δηmicroοτικής) ταύτισαν τη δηmicroοτική microε microια δικής τουςεmicroπνεύσεως φωνητική ορθογραφία (αναλύεται στη Ροmicroεηκη γλοσατου Βηλαρά που δηmicroοσιεύτηκε το 1814) Για τον Ψαλίδα η ιστορική ορminusθογραφία είναι laquoστραβογραφηαraquo (sic) κατηγορεί όσους laquoξανατηποminusνουν τους παληους Εληνες σηνγραφιαδεςraquo (εννοεί κυρίως τον Κοραή)και αναφέρει για το κίνητρό τους ότι laquoη αληθηνη ετηα ηνε να γηοmicroηminusσουν τη σακουλα τους η κε να δηξουν οτη στην ξενητηα οπου επηγανκατη εmicroαθανraquo Ο Βηλαράς microάλιστα φθάνει να υποστηρίζει για τηνεποχή του ότι η γλώσσα (οmicroιλία αλλά και γραφή) γίνεται laquomicroε τη γραminusmicroατικη στο νου οχη στο χερηraquo και ότι αφού γραφτούν πολλά βιβλίαθα laquoηmicroπορεσουmicroε να τα σηναξουmicroε για να σχηmicroατησοmicroε τους ανανminusκεους κανονεςraquo Και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για microια πρόχειρηεmicroπειρική και ανιστορική προσέγγιση που συγχέει τη γλώσσα (φωνηminusτική προφορά και γραmicromicroατικοσυντακτική δοmicroή) microε την ορθογραφίατης και εξαρτά τη δηmicroοτική από microια φτιαχτή φωνητική ορθογραφία

Ας σηmicroειωθεί επrsquo ευκαιρία ότι παρόmicroοιας τάξεως είναι και η από καιminusρού εις καιρόν laquoανακαλυπτόmicroενηraquo και προτεινόmicroενη από microερικούς (συminusνήθως ανυποψίαστους για την ουσία και τη σηmicroασία τέτοιων θεmicroάτων)χρήση του λατινικού αλφαβήτου Μολονότι το λατινικό αλφάβητο δενείναι παρά το δυτικό ελληνικό αλφάβητο το αλφάβητο της Χαλκίδαςmicroε microικρές παραλλαγές σε ορισmicroένα γράmicromicroατα άρα δεν είναι για microαςζήτηmicroα εθνικής ευαισθησίας η microη χρησιmicroοποίησή του ωστόσο το αλminusφάβητο στο οποίο γράφεται η ελληνική γλώσσα από την πρώτη αλminusφαβητική ελληνική επιγραφή την επιγραφή του ∆ιπύλου (8ου αι πΧ)microέχρι σήmicroερα και το οποίο έχει άρρηκτα συνδεθεί microε τον ελληνικό ποminusλιτισmicroό τα ελληνικά κείmicroενα και την ελληνική γλώσσα δεν microπορεί νααλλάξει microε το αβαρές αιτιολογικό της ευκολίας Ούτε οι Κινέζοι ούτεοι Ιάπωνες ούτε οι Ινδοί ούτε οι Άραβες ούτε οι Εβραίοι ούτε οι Γεminusωργιανοί ούτε τόσοι άλλοι λαοί άλλαξαν ποτέ τη (συχνά πολύ δύσκοminusλη) γραφή τους για λόγους ευκολίας ή άλλων σκοπιmicroοτήτων

Ορθογραφικές ρυθmicroίσεις και ορθογραφικές αλλαγές

Επιτρέπονται ρυθmicroιστικές επεmicroβάσεις στο ορθογραφικό σύστηmicroαπου έχει καθιερωθεί σε microια γλώσσα Επιτρέπονται ορθογραφικέςαπλουστεύσεις ώστε να καταστεί η ορθογραφία microιας γλώσσας ευκοminusλότερη Μέχρι ποιου σηmicroείου Με ποιους όρους Ποιοι νοmicroιmicroοποιούνταινα προτείνουν ή να επιβάλουν τέτοιες απλουστεύσεις Είναι αρmicroοδιόminusτητα microιας σχολικής γραmicromicroατικής Και άπαξ και καθιερωθεί η ορθοminusγραφία microιας λέξης είτε από microια εκπαιδευτική αρχή (επίσηmicroη σχολικήγραmicromicroατική λχ) είτε από τη συνήθη χρήση της είτε από επιστηmicroονιminusκές απόψεις περί της ετυmicroολογίας microιας λέξης που ίσχυσαν κάποτε

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo EgraveAacutedagger

επιτρέπεται να αλλάξει η ορθογραφία microιας λέξης ή microιας οmicroάδας ή οιminusκογένειας λέξεων (οmicroορρίζων)

∆εν υπάρχει αmicroφιβολία ότι η ορθογραφία των λέξεων microιας γλώσσαςόπως άλλωστε και η ίδια η γλώσσα (ως σύστηmicroα γλωσσικών σηmicroείων)είναι προϊόν συmicroβάσεως Είναι συmicroβατική Άρα όπως και η γλώσσαυπόκειται σε microεταβολές έτσι microπορούν να γίνουν microεταβολές και στηνορθογραφία Ενώ όmicroως οι microεταβολές στη γλώσσα γίνονται ασυνείδηminusτα από τους οmicroιλητές microιας γλώσσας και περνάει πολύς χρόνος microέχρινα καθιερωθούν δηλαδή να γίνουν αποδεκτές από όλα τα microέλη microιαςγλωσσικής κοινότητας προκειmicroένου για τις microεταβολές στην ορθογραminusφία αυτές αποφασίζονται από επιστηmicroονικά όργανα και εκπαιδευτικέςαρχές και γίνονται laquoέξωθενraquo στο πλαίσιο αυτού που ονοmicroάζεταιlaquoγλωσσικός σχεδιασmicroόςraquo

Έτσι προκειmicroένου για την ορθογραφία των λέξεων της Ελληνικήςάλλοτε η Ακαδηmicroία Αθηνών άλλοτε (όταν συντάχθηκε η σχολικήγραmicromicroατική της δηmicroοτικής) επιστήmicroονες γλωσσολόγοι και φιλόλογοιανέλαβαν να ρυθmicroίσουν ζητήmicroατα ορθογραφίας που είτε εmicroφάνιζανmicroείζονες δυσκολίες είτε αποτελούσαν αντικείmicroενο διαφωνίας των επιminusστηmicroόνων (ως προς την ετυmicroολογική προέλευσή τους άρα και ωςπρος την ορθογραφία τους) είτε η συνήθεια στη χρήση τους είχε καminusθιερώσει διαφορετική γραφή από την ετυmicroολογικά ορθή είτε γράφοminusνταν microε περισσότερους τρόπους κλπ Στις περιπτώσεις αυτές χάριντης οmicroοιοmicroορφίας στη γραφή των λέξεων που είναι απαραίτητη στηνεκπαίδευση τη διοίκηση στον Tύπο στην επιστήmicroη σε όλες εν γένειτις microορφές της επίσηmicroης γραπτής επικοινωνίας επιχειρήθηκαν ρυθmicroίminusσεις που διατηρούσαν microεν την αρχή της ετυmicroολογικήςminusιστορικής ορminusθογραφίας αλλά κινούνταν προς την κατεύθυνση της απλογράφησηςγια λόγους ευκολίας microε τελικό στόχο πάντοτε την οmicroοιόmicroορφη ορθοminusγράφηση των λέξεων

Έτσι καθιερώθηκαν οι γνωστοί απλουστευτικοί κανόνες ότι λχ όλατα παραθετικά επιθέτων και επιρρηmicroάτων γράφονται πάντοτε microε minusοminus(ευκολότερος ευκολότατος) και όχι microε minusωminus (ευκολώτερος ευκολώταminusτος) που ήταν ο κανόνας ορθογραφίας των λέξεων της αρχαίας εφόminusσον της καταλήξεως minusότερος minusότατος προηγείτο βραχύ φωνήεν(όπως στην περίπτωση του επιθέτου εύκολος) Ή γράφτηκαν microε ένα minusρminus τα νεότερα σύνθετα λέξεων που άρχιζαν από ρminus ρούχο ndash ασπρόminusρουχα (όχι ασπρόρρουχα) ενώ ρέπω ndash ισόρροπος αντίρροπος ετοιminusmicroόρροπος Ιδίως απλογραφήθηκαν ξένης προελεύσεως λέξεις (δάνεια)ή παραγωγικές καταλήξεις της Ελληνικής καβγάς (αντί του παλαιότεminusρου καυγάς) αφού η λέξη προέρχεται από το τουρκικό kavga που δενδικαιολογεί γραφή microε δίφθογγο minusαυminus Eπίσης γράφτηκαν τα minusπουλο minusπουλα (βοσκόπουλο βοσκοπούλα) microε ένα minusλminus microολονότι προέρχονταιαπό το λατινικό pullus (laquoνεοσσόςraquo) Οι απλουστευτικές ρυθmicroίσεις έγιminus

Egravepermildagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

ναν κυρίως microε δάνεια της Ελληνικής από ξένες γλώσσες και δευτεminusρευόντως σε ελληνικές λέξεις που επέστρεψαν στην Ελληνική αφούπρώτα υπήρξαν δάνεια της Ελληνικής σε άλλες γλώσσες Πρόκειταιγια τις λέξεις που χαρακτηρίζονται ως αντιδάνεια Επίσης απλουminusστεύθηκαν λέξεις της Ελληνικής που λόγω διαφόρων φωνητικών microεminusταβολών δεν είναι εύκολη η ταύτισή τους microε τις αρχικές λέξεις απrsquoόπου ξεκίνησαν Aπλογραφήθηκαν ακόmicroη οι microεταγενέστερες λέξεις ξέminusνης προέλευσης Παραδείγmicroατα Απλογραφήθηκε microε minusεminus η λέξη τρένοη οποία παλιότερα γράφτηκε ως τραίνο προερχόmicroενη από το γαλλιminusκό train Απλογραφήθηκε η λέξη καρό microε ένα minusρminus και minusοminus η οποία παminusλιότερα γράφτηκε ως καρρώ αποδίδοντας πιστά το γαλλικό carreauαπrsquo όπου προέρχεται Οmicroοίως απλογραφήθηκε η λέξη τζίρος microε minusιminus ηοποία αποτελεί αντιδάνειο της Ελληνικής αναγόmicroενη στο γύρος microέσωτου ιταλικού giro (από λατινικό gyrus) Απλογραφήθηκαν επίσης λέξειςόπως κουκί microε ένα minusκminus (έναντι του παλαιότερου κουκκί αφού προέρminusχεται από το κοκκminusίον υποκοριστικό του κόκκος) αγόρι microε minusοminus (ενώπροέρχεται από το άγουρος lt $ωρος που υπαγορεύει την ορθογράminusφησή του ως αγώρι ) τσιπούρα microε ένα minusπminus (microολονότι προέρχεται απότο ππουρος) κλπ Tέλος απλογραφήθηκαν λέξεις όπως παγόνι (αντίπαγώνι) microάπα (αντί microάππα) πάτρονας (αντί πάτρωνας) κά λόγω τηςξενικής τους (λατινικής) προελεύσεως

Το σκεπτικό για την απλουστευmicroένη ορθογράφηση των ξένων λέξεminusων είναι εmicroφανές και πειστικό δεν είναι σωστό ο Έλληνας οmicroιλητής νααπαιτείται να γνωρίζει την ξένη λέξη (train carreau) για να γράψει σωminusστά τη δάνεια λέξη στα Ελληνικά Το πρόβληmicroα ndashπρόβληmicroα συνέπειαςκαι συνέχειαςndash είναι microε τις δύο άλλες κατηγορίες λέξεων Το ελληνικόγύρος που έδωσε το τζίρος (microέσω της Ιταλικής) θα γραφεί απλοποιηminusmicroένα microε τρόπο που αλλοιώνει το ετυmicroολογικό ίνδαλmicroα της ελληνικήςλέξης από την οποία προέρχεται Η συνέπεια προς το ισχύον σύστηminusmicroα ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορθογραφίας θα παραβιασθεί εδώ για λόminusγους ευκολίας Και θα γράψουmicroε minusαπλογραφηmicroέναndash στα Ελληνικά microοminusτοσικλέτα microε minusιminus όταν οι ξένοι διατηρούν το minusυminus της Ελληνικής γράminusφοντας τη λέξη microε το laquoελληνικό yraquo (ygrec) δηλ motocyclette Πώς θα διminusκαιολογήσουmicroε επίσης επιστηmicroονικά την απλογράφηση καθαρώς ελminusληνικών λέξεων microε το σκεπτικό ότι στο πέρασmicroα του χρόνου ndashτόσωναιώνωνndash έχουν υποστεί φωνητικές microεταβολές που είναι το πιο φυσικόκαι σύνηθες γνώρισmicroα κάθε γλώσσας Είναι τόσο δύσκολο στο τεράminusστιο πλήθος των ελληνικών λέξεων που microαθαίνουmicroε την ορθογραφίατους να θυmicroόmicroαστε και ότι η λέξη αγώρι που προέρχεται από τοάγουρος άωρος γράφεται microε minusωminus

Εδώ είναι ο κατάλληλος χώρος να θέσουmicroε ένα microείζον θέmicroα της ορminusθογραφίας της ελληνικής γλώσσας που απασχολεί όχι microόνο τη λεξιminusκογραφία αλλά και την εκπαίδευση και την επιστήmicroη και κάθε προσεminusκτικό και ευαίσθητο χρήστη της Ελληνικής Τι πρέπει να γίνει α) microε την

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo EgraveAcircdagger

ορθογραφία ελληνικών λέξεων που στο πέρασmicroα του χρόνου έχουνυποστεί microικρότερες ή microεγαλύτερες microεταβολές β) microε τα αντιδάνεια(λέξεις ελληνικές ή ελληνογενείς που laquoπεριπλανήθηκανraquo σε ξένεςγλώσσες για να επιστρέψουν microετά στη γλώσσα προέλευσής τους ndashοιΓερmicroανοί τις αποκαλούν χαρακτηριστικά laquoRuumlckwandererraquo) γ) microε λέξειςτων οποίων η εξέλιξη της επιστήmicroης της ιστορικής γλωσσολογίας καιειδικότερα της ετυmicroολογίας έχει αναθεωρήσει και διορθώσει παλαιόminusτερη εσφαλmicroένη ετυmicroολόγησή τους αποκαθιστώντας την ορθή ετυminusmicroολογία τους που προσδιορίζει στην Ελληνική και την ορθή γραφήτους αφού το ορθογραφικό σύστηmicroα της Ελληνικής είναι όπως εξηminusγήσαmicroε ιστορικόminusετυmicroολογικό

Η τακτική που έχουmicroε ακολουθήσει και στα τρία Λεξικά microας είναι ναδίδεται στον αναγνώστη χρήστη έγκυρη πληροφορία για την ορθήγραφή κάθε λέξης της Ελληνικής αυτήν που χαρακτηρίζεται από επιminusστηmicroονική συνέπεια και από την ιστορική συνέχεια της Ελληνικής Καιστις τρεις περιπτώσεις (α λέξεις ελληνικές φωνητικά και microορφολογιminusκά αλλαγmicroένες β αντιδάνεια γ επανετυmicroολογηmicroένες επιστηmicroονικάλέξεις) δίνουmicroε στα Λεξικά microας microε διαφορετικό τρόπο την πληροφοminusρία που χρειάζεται ο αναγνώστης για την ορθή γραφή της λέξης ΣτοΜεγάλο Λεξικό (Γ Μπαmicroπινιώτη Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας)οι λέξεις ληmicromicroατογραφούνται καταχωρίζονται δηλαδή στο Λεξικό microετην ιστορικήminusετυmicroολογική γραφή τους ∆ίδονται κτήριο (microε minusηminus) φτειminusάχνω (microε minusειminus) λειώνω (microε minusειminus) ρεβίθι (microε minusιminus) σβήνω (microε minusηminus) κοκ Στηνετυmicroολογία της λέξης ή σε σχόλιο δίδεται η εξήγηση γιατί πρέπει ναγράφεται η λέξη έτσι όπως τη δίνουmicroε σύmicroφωνα microε την ορθή ετυmicroοminusλογία της Επίσης υπάρχει εκτενής πίνακας στο λήmicromicroα ορθογραφίαπου περιλαmicroβάνει όλες τις λέξεις (δεν υπερβαίνουν τις 350) που έχουνειδικό ορθογραφικό ενδιαφέρον η ετυmicroολογικήminusεπιστηmicroονική ορθοminusγραφία τους διαφέρει από τη σχολικήminusρυθmicroιστική ορθογραφία ή απότην παλαιότερη ή συνήθη ορθογραφία τους Τέλος στα λήmicromicroατα microετην επιστηmicroονικά ορθή ορθογραφία κτήριο φτειάχνω λειώνω ρεβίθισβήνω δίδεται η σχολική ορθογραφία (κτίριο φτιάχνω λιώνω) ή αναminusγράφεται και η παλαιότερη (σβύνω λυώνω) ή η συνήθης ορθογραφία(ρεβύθι) για την πλήρη ενηmicroέρωση του αναγνώστη Οι λέξεις microε τησχολική παλαιότερη ή συνήθη ορθογραφία υπάρχουν και ως λήmicromicroαταστο Λεξικό microε παραποmicroπή στην ορθή γραφή τους (κτίριο κτήριοφτιάχνω φτειάχνω σβύνω σβήνω κτό) για να microπορεί να τις βρειεύκολα ο απληροφόρητος αναγνώστης

Στο Λεξικό Μπαmicroπινιώτη για το Σχολείο και το Γραφείο οι λέξειςληmicromicroατογραφούνται όπως είναι αναmicroενόmicroενο κατά κύριο λόγο microε τησχολική ορθογραφία τους για να τις βρίσκει ο microαθητής ή ο χρήστηςπου θέλει να χρησιmicroοποιήσει την laquoισχύουσαraquo συmicroβατική ορθογραφίαΌmicroως σε κάθε αmicroφιλεγόmicroενο ορθογραφικά λήmicromicroα δίδεται η πληροminusφορία για την επιστηmicroονικήminusετυmicroολογική ορθογραφία της λέξης ώστε

EgraveUcircUgravedagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

να τη γνωρίζει ο χρήστης και να τη χρησιmicroοποιήσει αν θέλει Έτσι λχθα βρει το ρήmicroα λιώνω ληmicromicroατογραφηmicroένο ως λιώνω microε minusιminus κατά τησχολική γραmicromicroατική αλλά αmicroέσως κάτω από το λήmicromicroα θα βρει τοσχόλιο laquoΠροσοχή Προέρχεται από το αρχ λει+ (minusόω) laquoλειαίνωraquo τοοποίο ανάγεται στο επίθετο λε-ος Συνεπώς ορθότερη είναι η γραφήλειώνω (microε minusειminus)raquo Οmicroοίως θα βρει τη λέξη φτιάχνω ληmicromicroατογραφηmicroέminusνη microε minusιminus κατά τη σχολική ορθογραφία αλλά αmicroέσως microετά θα διαβάminusσει το σχόλιο laquoΠροσοχή Πρόκειται για το microεσαιωνικό ρήmicroα φτειάνω φθειάνω το οποίο προέρχεται από τον τύπο εθειάζω laquoισιώνω διορminusθώνωraquo παράγωγο του αρχ ευθύς Από την ετυmicroολογία προκύπτει ότιορθότερη είναι η γραφή φτειάνω (microε minusειminus όχι minusιminus)raquo Ας σηmicroειωθεί ότι γιατη λέξη λειώνω το Λεξικό του καθηγητή Κριαρά (της Σύγχρονης ∆ηminusmicroοτικής) υιοθετεί οmicroοίως τη γραφή microε minusειminus δίνοντας συγχρόνως τηνπληροφορία ότι προέρχεται από το ρήmicroα λει+ ενώ για την ίδια λέξητο Λεξικό του Ιδρύmicroατος Τριανταφυλλίδη υιοθετεί τη γραφή microε minusιminus(όπως και η σχολική γραmicromicroατική Τριανταφυλλίδη) εξηγώντας ότι η ορminusθογραφία της λέξης microε minusιminus είναι προϊόν laquoορθογραφικής απλοποίησηςraquoΣτο ρήmicroα φτειάχνω (και τα παράγωγά του) και τα δύο αναφερθένταλεξικά υιοθετούν την απλοποιηmicroένη ορθογραφία microε minusιminus αναφέρονταςόmicroως ότι η λέξη προήλθε από το αρχ ευθειάζω Επίσης ας σηmicroειωθείότι η τάση απλούστευσης της ορθογραφίας των λέξεων που καθιέminusρωσε η σχολική γραmicromicroατική Τριανταφυλλίδη έχει ως αποτέλεσmicroα νασυmicroπεριλαmicroβάνονται σε αυτήν και να απλοποιούνται επιπλέον λέξειςοι οποίες δεν αναφέρονται ρητά στη γραmicromicroατική αυτή αλλά απηχούντρόπον τινά το πνεύmicroα που διέπει τις ρυθmicroίσεις αυτής της γραmicromicroατιminusκής προς την κατεύθυνση της απλούστευσης

Στο Μικρό Λεξικό Μπαmicroπινιώτη τέλος έχει ακολουθηθεί επίσης ησχολική ορθογραφία των ληmicromicroάτων για τους ίδιους λόγους που ισχύminusουν στο laquoΛεξικό για το Σχολείο και το Γραφείοraquo Στο Λεξικό αυτό επειminusδή λόγω του περιορισmicroένου χώρου δεν περιλαmicroβάνονται σχόλια η επιminusστηmicroονικήminusετυmicroολογική ορθογραφία δίδεται σε ειδικό πίνακα υπό τοντίτλο laquoΠίνακας λέξεων microε προβλήmicroατα ορθογραφίαςraquo Σrsquo αυτόν η ετυminusmicroολογικήminusιστορική ορθογραφία των λέξεων δίδεται κοντά α) στη σχοminusλική ορθογραφία β) στην επικρατούσα ορθογραφία και γ) σε άλλεςορθογραφήσεις (παλαιότερες εσφαλmicroένες συνηθισmicroένες συχνές)Έτσι ο αναγνώστης πληροφορείται microε εγκυρότητα τα της ορθογραminusφίας και βοηθείται να κάνει συνειδητά τις δικές του επιλογές Bεβαίminusως microια οριστική καθολική αντιmicroετώπιση του ζητήmicroατος της ορθογραminusφίας των λέξεων της Eλληνικής θα ήταν αρmicroοδιότητα ενός έγκυρουπνευmicroατικούndashεπιστηmicroονικού σώmicroατος όπως της Aκαδηmicroίας Aθηνών ήmicroιας επιστηmicroονικής επιτροπής ειδικών γλωσσολόγων H προσπάθειαπου γίνεται στα δικά microας Λεξικά ιδιαίτερα στο παρόν Eιδικό Oρθοminusγραφικό Λεξικό είναι να ευαισθητοποιηθεί και να προβληmicroατιστεί οχρήστης του γραπτού microας λόγου ως προς την ορθογραφία ενός πεminus

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Egrave˙dagger

ριορισmicroένου σχετικά αριθmicroού λέξεων που εmicroφανίζουν ιδιοmicroορφία καιδυσκολία στη γραφή τους

Στο παρόν Ειδικό Ορθογραφικό Λεξικό για να διευκολυνθούν οι microαminusθητές και οι χρήστες που επιθυmicroούν να στοιχίσουν στη σχολική ορminusθογραφία οι λέξεις ληmicromicroατογραφούνται microε τον τύπο της σχολικής ορminusθογραφίας Ωστόσο όπως εφαρmicroόσαmicroε και στα δύο άλλα λεξικά microας(στο Λεξικό για το Σχολείο και το Γραφείο και στο Mικρό Λεξικό ) σεκάθε λέξη που έχει οποιοδήποτε ορθογραφικό ενδιαφέρον υπάρχεισχολιασmicroός της ορθογραφίας της microε τον οποίο πληροφορείται οαναγνώστης πώς πρέπει να γράφεται η λέξη επιστηmicroονικάminusετυmicroολογιminusκά και πώς γράφεται στη σχολική γραmicromicroατική ή κατά το laquoπνεύmicroαraquo τηςσχολικής γραmicromicroατικής ή άλλοτε πώς γράφεται συνήθως εφόσον φυminusσικά η σχολική ή η συνήθης ορθογραφία διαφέρει της επιστηmicroονικήςminusετυmicroολογικής Ας σηmicroειωθεί ότι η επιστηmicroονικήminusετυmicroολογική ορθογραminusφία που προτείνεται είναι κατά κανόνα προϊόν της έρευνας έγκριτωνγλωσσολόγωνminusετυmicroολόγων την οποία υιοθετούmicroε αξιολογώντας τηνπρότασή τους

Η θέση που παίρνουmicroε ως προς την laquoορθήraquo γραφή των λέξεων τηςΕλληνικής σε ένα ειδικό ορθογραφικό λεξικό όπως το παρόν πηγάζειαπό την πεποίθησή microας ότι κάθε ελληνική λέξη που χρησιmicroοποιήθηminusκε στη microακρά ιστορική πορεία της γλώσσας microας πρέπει να εmicroφανίminusζεται microε την ορθογραφική microορφή microε την οποία ξεκίνησε και ότι πρέminusπει να περιορίζονται στο ελάχιστο οι δικές microας παρεmicroβάσεις γιαλόγους απλούστευσης της ορθογραφίας Κάθε σύστηmicroα ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορθογραφίας είναι από τη φύση του δύσκολο αφού ηφωνητική δοmicroή της λέξης (η προφορά της) έχει microε τον καιρό αλλάξεικαι δεν ανταποκρίνεται σήmicroερα στην αρχική microορφή της λέξης Το ίδιοσυmicroβαίνει συχνά και microε τη γραmicromicroατική της δοmicroή Αυτή η κατάσταση είminusναι εγγενής σε κάθε σύστηmicroα ιστορικής ορθογραφίας Εποmicroένωςαπλουστευτικές ρυθmicroίσεις που θα χρειαστεί ενδεχοmicroένως να γίνουνπρέπει να είναι ελάχιστες microε σαφή κριτήρια που δεν θα παραβιάζουνχωρίς αποχρώντα λόγο την αρχή της ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορθοminusγραφίας Μπορεί λχ κανείς να υιοθετήσει microια απλούστερη γραφήndashτο κάνουmicroε στα Λεξικά microαςndash εφόσον δεν θίγεται βέβαια η ετυmicroολοminusγική προέλευση microιας λέξης ή εφόσον υπάρχει διττή microορφή (πχ φάminusκελλος και φάκελος) από την οποία microπορεί κανείς αζηmicroίως να υιοθεminusτήσει την απλούστερη

Εδώ θα πρέπει επίσης να διασαφήσουmicroε ότι το ορθογραφικό σύminusστηmicroα microιας γλώσσας δεν microπορεί να είναι αmicroετάβλητο laquoκοκαλωmicroένοraquoόσον αφορά στην ετυmicroολογική ορθογραφία των λέξεων Όπως η ίδιαη γλώσσα έχει microια δυναmicroική εξέλιξη ως κώδικας επικοινωνίας έτσι καιη ορθογραφία των λέξεων microπορεί ενίοτε να χρειαστεί να αλλάξει ότανλχ microια ετυmicroολογική γραφή αποδειχθεί εσφαλmicroένη Ένα σφάλmicroα δεν

EgraveEumldagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

microπορεί να διαιωνίζεται εις βάρος της αληθινής (έτυmicroον άλλωστε σηminusmicroαίνει laquoαληθινή σηmicroασίαraquo εξ ου ετυmicroολογικός) εικόνας και ιστορίαςmicroιας λέξης δηλαδή εις βάρος microιας ζωντανής γλωσσικής οντότητας Κιαυτό για να microη θιγεί η laquoσυνήθειαraquo στη γραφή microιας λέξης και για νααποφευχθεί το laquoξεβόλεmicroαraquo κάποιων (δασκάλων διορθωτών συγγραminusφέων κά) που laquoενοχλούνταιraquo από την αποκατάσταση της ορθής γραminusφής από microια απλή σχετικά αλλαγή πρακτικής υφής όταν τα πάνταστην ίδια την ουσία της γλώσσας αλλάζουν (σηmicroασία προφορά κλίσησύνταξη κλπ) Η συνέπεια στο σύστηmicroα ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορminusθογραφίας που έχει επιλεγεί ως παράσταση της γραπτής microορφής τηςγλώσσας microας επιβάλλει microερικές αλλαγές που αποτελούν laquoκατακτήminusσειςraquo της γλώσσας microας και όχι laquoοχλήσειςraquo Το να αποκαθιστάς την ορminusθή γραφή στη λέξη κτήριο γράφοντάς την microε minusηminus αντί microε minusιminus είναι συγminusχρόνως αποκατάσταση της αλήθειας (του laquoετύmicroουraquo) σε αυτή τηνlaquoτραυmicroατισmicroένηraquo λέξη που θεωρήθηκε κάποτε ότι προήλθε από τορήmicroα κτίζω για να αποδειχθεί αργότερα από την έρευνα ότι είναι τοευκτήριον (οίκηmicroα) (ευκτήριον gt fktiacuterio microε σίγηση του προτονικού εminusκαι εν συνεχεία κτήριο microε σίγηση του f γιατί δεν microπορεί να αρχίζειελληνική λέξη από fkt όmicroοια δηλαδή όπως το ελληνικό κυριακόν (δώminusmicroα) έδωσε το αγγλικό church και το γερmicroανικό Kirche πβ RandomHouse-Websterrsquos laquochurch lt Middle English chir(i)che lt Old English ltcir(i)ce lt Greek kyri(a)koacuten (docircma) the Lordrsquos (house)hellipraquo] ) Κι αυτό αφούκάποτε έγινε αντιληπτό το λάθος ότι το ρήmicroα κτίζω δεν microπορούσε ναδώσει τύπο κτίminusριο διότι κατάληξη minusριο δεν υπάρχει

Σχόλια Ορθογραφικού Λεξικού

Έχοντας εισαγάγει την έννοια και την πρακτική των γλωσσικών Σχοminusλίων στην ελληνική λεξικογραφία πρώτα στο (laquoΜεγάλοraquo 2032 σελίminusδων) Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (1998 A$ έκδ 2002 B$ έκδ2006 Γ$ ανατύπωση της B$ έκδ) και εν συνεχεία στο (laquomicroεσαίοraquo 1280σελίδων) Λεξικό για το Σχολείο και το Γραφείο (2004 A$ έκδ 2004 A$ανατύπωση 2008 B$ εκδ) εφαρmicroόσαmicroε την ίδια microέθοδο και στο παρόνΕιδικό Ορθογραφικό Λεξικό Περίπου 3500 σχόλια συντάχθηκαν γιααντίστοιχα λήmicromicroατα του παρόντος Λεξικού ∆ουλεύοντας χρόνια microετην επιστηmicroονική ανάλυση της γλώσσας και την επιστηmicroονική λεξικοminusγραφία κρίναmicroε σκόπιmicroο να δώσουmicroε στον Έλληνα αναγνώστη τουΛεξικού ιδίως σε αυτόν που έχει ιδιαίτερη ευαισθησία για την ορθήγραφή της γλώσσας microας ένα Ορθογραφικό Λεξικό που να εξηγεί καινα διδάσκει Να microην είναι δηλαδή απλή παράθεση λέξεων όπως συminusνήθως συmicroβαίνει Για τον απαιτητικό αναγνώστη που θέλει να γνωρίminusζει όχι microόνο πώς γράφεται αυτή ή εκείνη η ελληνική λέξη αλλά καιγιατί γράφεται έτσι δώσαmicroε microε τη microορφή σχολίων τις απαραίτητες

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Egraveıdagger

πληροφορίες που φωτίζουν την ορθογραφία των laquoδύσκολωνraquo ορθοminusγραφικά λέξεων της Ελληνικής

Εφόσον το ελληνικό σύστηmicroα ορθογραφίας είναι το ιστορικόminusετυminusmicroολογικό είναι επόmicroενο ο microεγαλύτερος αριθmicroός των σχολίων να αναminusφέρεται στην ετυmicroολογική προέλευση της λέξης που εξηγεί συγχρόminusνως και την ορθογραφία της Έτσι λχ σχολιάζοντας το λήmicromicroα νωτιαίminusος και επισηmicroαίνοντας ότι laquoα$ συνθετικό είναι η λέξη νώτα (τα) γιrsquo αυminusτό γράφεται microε minusωminus Η λέξη δεν σχετίζεται microε το νότιοςraquo είναι φανερόότι απαντούmicroε σε microια εύλογη απορία του αναγνώστη για τη συγκεκριminusmicroένη λέξη και τον βοηθούmicroε να θυmicroάται γιατί το νωτιαίος γράφεται microεminusωminus Η ταυτόχρονη παραποmicroπή του αναγνώστη στα επίθετα σε minusαίοςστο ένθετο Oρθογραφικό Παράρτηmicroα στον Πίνακα Oρθογραφίας τωνληκτικών στοιχείων της Eλληνικής εν προκειmicroένω στην παράγραφο12Β θα απαντήσει σε άλλη πιθανή όσο και εύλογη απορία του γιατίγράφεται microε minusαιminus και πώς γράφονται (η υποκατηγορία των επιθέτων σεminusαιος) τα επίθετα σε minusιαίος (γράφονται microε minusιminus)

Ένα άλλο σχόλιο στη λέξη αηδόνι θα τον βοηθήσει να microάθει και ναθυmicroάται γιατί η λέξη αυτή γράφεται microε minusηminus και όχι microε minusιminus (αϊδόνι) laquoΗ λέminusξη προέρχεται από το αρχ ουσιαστικό 4ηδών (U) microε υποκορισmicroό Συminusνεπώς η γραφή αϊδόνι δεν είναι σωστήraquo Μια παραποmicroπή στον ΠίνακαOρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής (η παραποmicroπή rArr157 minusόνι) θα τον πληροφορήσει πώς γράφονται στην Ελληνική οι λέξειςσε minusόνι

Γνωρίζοντας ο αναγνώστης πώς γράφεται η λέξη πορεία (microε minusειminus) θαδιερωτηθεί και θα σταθεί να σκεφθεί πώς γράφεται η λέξη αεροπορίαή πρωτοπορία όταν θέλει να γράψει τη λέξη ή όταν τη δει γραmicromicroένηmicroε minusιminus Το σχόλιο στο λήmicromicroα αεροπορία θα του λύσει την απορία και θατον βοηθήσει να θυmicroάται πώς γράφονται αυτές οι λέξεις laquoΤο αεροποminusρία δεν είναι απλό σύνθετο της λέξης πορεία (ώστε να γράφεται microε minusειminus) αλλά παράγωγο του αεροπόρος αεροπόρος ndash αεροπορminusία Τοίδιο ισχύει και microε όλα τα συναφή παρασύνθετα σε minusπορία που παράminusγονται από σύνθετα σε minusπόρος πρωτοπόρος ndash πρωτοπορία πεζοπόminusρος ndash πεζοπορία οδοιπόρος ndash οδοιπορία κλπ αλλά και άπορος ndash αποminusρία εύπορος ndash ευπορία κοκraquo Η ευαισθητοποίηση και η πληροφόρησητου αναγνώστη θα συmicroπληρωθεί microε την παραποmicroπή του στον ΠίνακαOρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής (παραποmicroπές rArr30α minusεία και rArr 86 ndashία)

Είναι βέβαιο ότι ο γράφων την Ελληνική αν ανήκει ιδίως σε παλαιόminusτερη γενιά θα αναρωτηθεί αν η ξενικής προελεύσεως λέξη πορτρέτογράφεται έτσι microε minusεminus ή microε minusαιminus (πορτραίτο) Το σχόλιο στη λέξη θατου εξηγήσει τι ισχύει laquoΥπό την επίδραση της γαλλικής της γραφής(portrait) η λέξη γράφτηκε παλαιότερα microε minusαιminus πορτραίτο Ως ξένη λέminusξη της Ελληνικής όmicroως απλογραφείται πορτρέτοraquo Ήδη στο λήmicromicroα

Icircdagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

πορτρέτο θα πάρει την πληροφορία laquo[συνηθ ορθογρ πορτραίτο]raquo καιθα παραπεmicroφθεί στον Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείωντης Eλληνικής για να βρει περισσότερες πληροφορίες (παραποmicroπή rArr57 minusέτο)

∆εν χρειάζεται να αναφέρουmicroε εδώ πόσος microόχθος και χρόνος απαιminusτήθηκαν για τη σύνταξη αυτών των 3500 σχολίων Ωστόσο χωρίς τιςπληροφορίες που παρέχονται σε αυτά τα σχόλια ο γράφων την Ελληminusνική δεν θα microπορέσει να είναι βέβαιος για την ορθή γραφή των δύminusσκολων λέξεων της Ελληνικής αφού δεν είναι πάντοτε και για όλουςεύκολο να θυmicroούνται πώς γράφεται αυτή ή εκείνη η λέξη Το laquoγιατίraquo ενminusδυναmicroώνει τη microνήmicroη και συστηmicroατοποιεί την εmicroπειρική ndashοπτική ή κιminusναισθητικήndash γνώση που microπορεί να έχει ο γράφων

Αξίζει ίσως να σηmicroειωθεί εδώ ότι η γνώση του κοινού χρήστη τουγραπτού λόγου της Ελληνικής για το πώς γράφεται microια λέξη πολύ λίminusγο προέρχεται από τη σχολική ή εξωσχολική ενασχόλησή του microε τουςκανόνες ορθογραφίας της Ελληνικής Συνήθως έχει ndashκαι πάντοτε λειminusτουργεί συγχρόνωςndash και microια εντυπωmicroένη εικόνα που υπάρχει στο microυαminusλό του για το πώς γράφεται microια λέξη ή microια laquoκινητικήraquo γνώση αίσθησηπερισσότερο για τις κινήσεις γραφής της λέξης microε το χέρι Στην πρώminusτη περίπτωση αυτό που λειτουργεί είναι το laquoοπτικό ίνδαλmicroαraquo η εικόminusνα που έχει αποτυπώσει ο καθένας στη γλωσσική microνήmicroη του για τηνορθογραφία της λέξης Στη δεύτερη περίπτωση λειτουργεί η laquoκιναιminusσθητικήraquo microνήmicroη που έχει για τη λέξη (laquoνα γράψω τη λέξη για να σουπω πώς είναι η ορθογραφία τηςraquo ακούmicroε συχνά) Όmicroως και οι δύο αυminusτές πηγές γνώσεως της ορθογραφίας microιας λέξης δεν αρκούν όσο κιαν βοηθούν Χρειάζεται η πρόσθετη ndashκαθοριστικήndash πληροφόρηση γιατην ετυmicroολογική προέλευση της λέξης αφού πρόκειται για ετυmicroολογιminusκήminusιστορική ορθογραφία Φυσικά microιλούmicroε για laquoετυmicroολογικές νύξειςraquo καιαπλές laquoσυνειρmicroικές συνδέσειςraquo και όχι για γνώση των microηχανισmicroών ετυminusmicroολογίας που δεν είναι έργο του microη ειδικού

Πίνακας Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής

Είπαmicroε ήδη ότι η δήλωση της σηmicroασίας microιας λέξης ηχητικά microεφθόγγους (το λεγόmicroενο laquoσηmicroαίνονraquo) είναι προϊόν συmicroβάσεως στηγλώσσα ∆εν έχει αιτιώδη χαρακτήρα Το ίδιο και η ορθογραφία microιαςλέξης που δηλώνει στον γραπτό λόγο τη φθογγική της σύσταση Κιαυτή είναι συmicroβατική microέσω του συστήmicroατος γραφής που χρησιmicroοποιminusείται σε κάθε γλώσσα Ωστόσο από τη στιγmicroή που καθιερώνονται σεmicroια γλώσσα συmicroβατικά η φθογγική δήλωση (η προφορά) και η γραπτήαπεικόνισή της (η ορθογραφία) το συmicroβατικό σύστηmicroα ορθογραφίαςυπάγεται σε δεσmicroεύσεις Υπείκει σε κανόνες Οι κανόνες αυτοί είναι

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Icircmiddotdagger

ορθογραφικοί και ρυθmicroίζουν τόσο τη γραπτή παράσταση της ρίζαςκαι του θέmicroατος microιας λέξης (λχ της ρίζας οικminus στο κατοικία και τουθέmicroατος συνοικminus στο συνοικία) όσο και της κατάληξης ή του τέρmicroατοςmicroιας λέξης (λχ της κατάληξης minusία στο κατοικία και στο συνοικία τηςκατάληξης minusώ στο κατοικώ ή της κατάληξης minusισmicroός στο συνοικισmicroόςκοκ) Ιδίως το γραmicromicroατικοσυντακτικό σύστηmicroα microιας γλώσσας που δηminusλώνουν στην πραγmicroατικότητα οι καταλήξεις (laquoκλιτικές καταλήξειςraquo ήlaquoκλιτικά microορφήmicroαταraquo) καθώς και οι σηmicroασιολογικές πληροφορίες τωνπαραπάνω λέξεων που δηλώνουν πάλι ορισmicroένες καταλήξεις (laquoπαραminusγωγικές καταλήξειςraquo ή laquoτέρmicroαταraquo ή laquoπαραγωγικά microορφήmicroαταraquo) υπάminusγονται κατrsquo εξοχήν σε κανόνες Tο πώς θα γράψω ένα ρήmicroα (χτενίζω ndashχτενίζοmicroαι) ή ένα επίθετο (ειδικός ndash ειδική ndash ειδικό) ή ένα ουσιαστικό(γραφείο) υπάγεται σε κανόνες minusω minusοmicroαι για το συγκεκριmicroένο ρήmicroαminusος minusη minusο για το συγκεκριmicroένο επίθετο minusο για το συγκεκριmicroένο ουminusσιαστικό Είναι οι κανόνες των κλιτικών καταλήξεων που είναι σηmicroαminusντικοί Ότι επίσης το minusίζω στο χτενίζω θα γραφεί έτσι microε minusιminus ή το minusείοστο γραφείο θα γραφεί microε minusειminus κι αυτό ρυθmicroίζεται από τους κανόνεςτων παραγωγικών καταλήξεων Κι επειδή όλο το λεξιλόγιο microιας κλιτήςκαι έντονα παραγωγικής γλώσσας όπως η Ελληνική στηρίζεται στοτmicroήmicroα της λέξης microετά τη ρίζα και το θέmicroα στο ληκτικό τmicroήmicroα της λέminusξης δηλαδή στις κλιτικές (minusω minusοmicroαι minusος minusη minusο minusο) και παραγωγικές (minusισmicroός minusάκι minusωπός) καταλήξεις και τα τέρmicroατα (minusροια minusλογία κτό) τοσύστηmicroα των ορθογραφικών κανόνων είναι καθοριστικό για την ορθοminusγραφία της Ελληνικής

Γιrsquo αυτό για πρώτη φορά συγκεντρώσαmicroε οργανώσαmicroε και αποτυminusπώσαmicroε το ορθογραφικό σύστηmicroα της ληκτικής δοmicroής των περισσόminusτερων λέξεων της Ελληνικής Αυτό περιέχεται στο ένθετο Oρθογραminusφικό Παράρτηmicroα microε τις έγχρωmicroες σελίδες Για να γίνει δε αυτό το σύminusστηmicroα λειτουργικό παραπέmicroπουmicroε σε αυτό κάθε λέξη (λήmicromicroα) του Λεminusξικού που έχει ορθογραφικό ενδιαφέρον ως προς το ληκτικό του τmicroήminusmicroα Πχ γοητεύω rArr 60 minusεύω (δες την παράγραφο υπrsquo αριθmicro 60 των ρηminusmicroάτων σε minusεύω) γοητεία rArr 30Α minusεία (δες την παράγραφο 30Α των ουminusσιαστικών σε minusεία) γόητας rArr 77 minusητας γόησσα rArr 130 minusισσα 179 minusσσminusγόητρο rArr 82 minusτρο γοητευτικός rArr 107Αγ minusικός 59 minusευminus ευminus Όπως γίminusνεται αντιληπτό ο αναγνώστης του Λεξικού που θέλει να microάθει για τηνορθή γραφή microιας συγκεκριmicroένης λέξης και όλων των άλλων που γράminusφονται το ίδιο ή που διαφέρουν (οι λεγόmicroενες laquoεξαιρέσειςraquo) βρίσκειεύκολα στην αριθmicroηmicroένη παράγραφο την πληροφορία που χρειάζεταιΈτσι το Λεξικό πέρα της απλής πληροφόρησης λειτουργεί και διδαminusκτικά για τον φιλοmicroαθή αναγνώστη τον καθηγητή τον δάσκαλο τουςγονείς που καλούνται να microιλήσουν για την ορθογραφία microιας λέξης καικάθε ενδιαφερόmicroενο

Αν σκεφτεί κανείς ότι οι δεκάδες χιλιάδες κλιτών λέξεων που πεminusριέχονται στο Λεξικό υπάγονται και ρυθmicroίζονται ndashστην πλειονότητά

Icircsbquodagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τουςndash από τις 217 παραγράφουςndashπαρατηρήσεις που έχουν βγει απότην ανάλυση τότε συνειδητοποιεί ότι η κατάκτηση της ορθής γραφήςτων λέξεων είναι εφικτή microε κατάλληλα βοηθήmicroατα και κατάλληλη microέminusθοδο Οξύ και ασύγκριτα πιο δύσκολο είναι το πρόβληmicroα της κατάminusκτησης της ορθής γραφής του κορmicroού της λέξης (ρίζας ndash θέmicroατος πχοικminus συνοικminus) για τον οποίο δεν υπάρχει προβλεψιmicroότητα microέσω κανόminusνων πλην των οmicroορρίζων Εδώ microόνο η συχνή επαφή ndashαναγνωστική(οπτική) και γραφική (κιναισθητική)ndash microε κείmicroενα και η άσκηση (ιδίωςστο σχολείο) της ικανότητας αναγωγής στα οmicroόρριζα (laquoοικογένειεςλέξεωνraquo) εξασφαλίζουν την εξοικείωση microε την ορθογραφία του κορmicroούτης λέξης Εκεί που υπάρχει microεγάλος βαθmicroός προβλεψιmicroότητας είναιστο microετά τον κορmicroό τmicroήmicroα στο ληκτικό τmicroήmicroα της λέξης (παραγωγιminusκή και κλιτική κατάληξη και τέρmicroα minusείο minusρροια minusώδης)

Στο παρόν Λεξικό το microεν τmicroήmicroα του κορmicroού των λέξεων το καλύminusπτουmicroε microε τις εκατοντάδες των σχολίων για την ετυmicroολογικήminusιστοριminusκή προέλευση των δύσκολων στην ορθογραφία τους λέξεων το δετmicroήmicroα της ληκτικής δοmicroής των λέξεων το αντιmicroετωπίζουmicroε τόσο στονΠίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής στις παminusραποmicroπές σε αυτούς από τα λήmicromicroατα του Λεξικού όσο και στο σώmicroατου Λεξικού microε ειδικά σχόλια (πχ minusποιία minusληψία minusωδία minusσηmicroία minusώνυmicroοςκαι πλήθος άλλα) Tέλος στον Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικώνστοιχείων της Eλληνικής έχουν συmicroπεριληφθεί για την οικονοmicroία τηςύλης και οι περιπτώσεις των διπλών συmicroφώνων στο θέmicroα των λέξεων(minusκκminus minusλλminus minusρρminus minusππminus minusσσminus)

Συλλαβισmicroός ndash Τονικό σύστηmicroα

Πηγή ορθογραφικών δυσκολιών για τον γράφοντα είναι και το πώςχωρίζονται οι λέξεις στη Νέα Ελληνική κατά συλλαβές Πού και πώςlaquoκόβεταιraquo η λέξη όταν χρειάζεται να αλλάξεις στο κείmicroενό σου γραmicrominusmicroή Ηλεκτρονικά το πρόβληmicroα αντιmicroετωπίζεται microε προγράmicromicroατα συλminusλαβισmicroού που ρυθmicroίζουν αυτοmicroάτως τον χωρισmicroό της λέξης Η χειρόminusγραφη γραφή (στο σχολείο σε επιστολές σε ποικίλα κείmicroενα) και ηγενικότερη γνώση του θέmicroατος είναι που απαιτούν να γνωρίζει κανείςτους κανόνες συλλαβισmicroού

Στο παρόν Ειδικό Ορθογραφικό Λεξικό δώσαmicroε τον σωστό συλλαminusβισmicroό σε κάθε λέξηminusλήmicromicroα του Λεξικού ∆εν είναι καθόλου αυτονόηminusτο πια πώς θα συλλαβίσει κανείς λέξεις όπως καβγάς ένταση εκτόminusνωση εχθρικός αγκαλιάζω όγκος κτό Ο συλλαβισmicroός που ισχύει γιατέτοιες λέξεις σύmicroφωνα microε τους κανόνες της Γραmicromicroατικής οι οποίοιστηρίζονται πια στη φωνητική δοmicroή των λέξεων και όχι στην παραγωminusγή και τη σύνθεση είναι να χωρίσουmicroε καminusβγάς έminusνταminusση (όχι ένminusταminus

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAacutedagger

ση) εminusκτόminusνωminusση (όχι εκminusτόminusνωminusση) εminusχθριminusκός αminusγκαminusλιάminusζω όminusγκοςΤον ένθετο Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνιminusκής ακολουθούν και άλλες ορθογραφικές πληροφορίες υπό microορφή πιminusνάκων στους οποίους περιλαmicroβάνεται και Πίνακας microε τους Κανόνεςτου Συλλαβισmicroού

Και σε αυτό το Λεξικό όπως και στα άλλα Λεξικά microας ακολουθήσαminusmicroε το microονοτονικό σύστηmicroα που έχει καθιερωθεί επισήmicroως ∆εν είναιεδώ ο χώρος για να διατυπώσουmicroε τις απόψεις microας επί του θέmicroατοςΟ γράφων έχει επανειληmicromicroένως microιλήσει και γράψει για το θέmicroα τωντόνων από επιστηmicroονικής ιστορικής και πρακτικής πλευράς Μολονόminusτι το σύστηmicroα αυτό χρήζει διορθώσεων (για να ξεπερασθούν στηνανάγνωσηminusκατανόηση οι δυσκολίες που γεννούν λχ τα άτονα άρθρακά) ένα Λεξικό υποχρεούται να το εφαρmicroόσει αν αποσκοπεί στο ναβοηθήσει τον microέσο χρήστη Στο Λεξικό microας Για το Σχολείο και το Γραminusφείο δίπλα στο microονοτονικά γραmicromicroένο λήmicromicroα δώσαmicroε και την πληροminusφορία πώς τονίζεται πολυτονικά η λέξη όπου διέφερε ο τονισmicroόςΕδώ για λόγους περιορισmicroού της έκτασης του Λεξικού ώστε να είναιπιο εύχρηστο δεν microπορέσαmicroε να εφαρmicroόσουmicroε το ίδιο Ίσως αυτές οιπληροφορίες δοθούν σε επόmicroενη έκδοση

Οπωσδήποτε πάλι για να αντιmicroετωπισθούν δυσκολίες στην ορθοminusγραφία που προκύπτουν από ελλιπή γνώση του microονοτονικού συστήminusmicroατος στους ένθετους Πίνακες Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείωντης Eλληνικής δίδεται και Πίνακας των Κανόνων του Μονοτονικού microεπαραδείγmicroατα χρήσεως και microάλιστα συνδυαστικά microε τους κανόνεςτου πολυτονικού για να βοηθηθεί ο microαθητής και γενικότερα ο αναminusγνώστης που χρησιmicroοποιεί πολυτονικό σύστηmicroα Γίνεται επίσης λόγοςγια προτεινόmicroενες βελτιώσεις του microονοτονικού συστήmicroατος Τέλοςπρέπει να σηmicroειωθεί ότι η χρήση του microονοτονικού συστήmicroατος στησύγχρονη Ελληνική δεν συνδέεται microε τα όποια προβλήmicroατα της ορminusθογραφίας των λέξεων της Ελληνικής που όπως φάνηκε ήδη συνίminusστανται κυρίως στις δυσκολίες ορθής γραφής του κορmicroού και της ληminusκτικής δοmicroής των λέξεων τα οποία έχουν ετυmicroολογικήminusιστορική συminusνάρτηση Η ίδια αιτίαση προσάπτεται στη χρήση του microονοτονικού ωςπρος το ευρύτερο πρόβληmicroα της ποιοτικής χρήσης της γλώσσας microαςmicroε το οποίο όmicroως δεν έχει καmicroία σχέση η εφαρmicroογή του microονοτονικούσυστήmicroατος

Το πρόβληmicroα της ορθογραφίας των ξένων λέξεων

Μιλώντας για ξένες λέξεις αναφερόmicroαστε σε δύο κατηγορίες δαminusνείων λέξεων σε προσηγορικά (κοινά) ονόmicroατα και σε κύρια ονόmicroατα(ανθρωπωνύmicroια τοπωνύmicroια κά) Η αντιmicroετώπιση της ορθογραφίας αυminus

Icircpermildagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τών των λέξεων στο Λεξικό και στην ευρύτερη χρήση ιδίως παλαιότεminusρα υπαγόρευσε διαφορετική προσέγγιση

Συγκεκριmicroένα ακολουθείται η απλογράφηση των ξενικής προελεύminusσεως κοινών ονοmicroάτων όπως έχει επικρατήσει σύmicroφωνα microε τις επιminusταγές της σχολικής γραmicromicroατικής microε το σκεπτικό ndashόπως το είπαmicroεήδηndash ότι ο Έλληνας δεν είναι υποχρεωmicroένος για να γράψει σωστά microιαδάνεια λέξη που έχει περάσει στη γλώσσα του να ξέρει Αγγλικά Γαλminusλικά ή όποια άλλη ξένη γλώσσα ∆εν υποχρεούται δηλαδή να γράψειπαννώ επειδή η συγκεκριmicroένη λέξη προέρχεται από το γαλλικόpanneau Γράφοντας πανό απλοποιηmicroένα δεν παραβιάζει την ιστορίαή την ετυmicroολογία της λέξης αφού γιrsquo αυτήν δεν microπορεί να έχει καmicroίαγνώση microέσα από τη microητρική του γλώσσα Η θέση αυτή επικράτησε απότότε κυρίως που επισηmicroοποιήθηκε η Nεοελληνική (δηmicroοτική) γλώσσακαι διδάχθηκε στο σχολείο microε βάση τη σχολική γραmicromicroατική Τριανταminusφυλλίδη που προβλέπει αυτή την απλοποίηση Παλαιότερα η τάσηήταν ndashmicroε τη Γαλλική ιδίως να επικρατεί ως δεύτερη γλώσσα των microορminusφωmicroένων και αργότερα microε την Αγγλικήndash να microεταγραmicromicroατίζονται οι ξέminusνες λέξεις ήτοι να αποδίδονται όσο γίνεται πιστότερα προς την προminusφορά και την ορθογραφία του πρωτοτύπου Έτσι προέκυψε η ορθοminusγραφία λέξεων όπως τραίνο πορτραίτο σπήκερ σήριαλ πυτζάmicroακαρρώ καρmicroπυρατέρ γκυ εκλαίρ κτό Τις λέξεις αυτές συνήθισαν έτσιγραmicromicroένες οι οmicroιλητές της ελληνικής γλώσσας γιrsquo αυτό και όταν άρminusχισαν να απλογραφούνται ως τρένο (microε minusεminus) πορτρέτο (microε minusεminus) σπίκερ(microε minusιminus) σίριαλ (microε minusιminus) πιτζάmicroα (microε minusιminus) καρό (microε minusοminus και ένα minusρminus) καρminusmicroπιρατέρ (microε minusιminus) γκι (microε minusιminus) εκλέρ (microε minusεminus) οι γράφοντες που τις είχανmicroάθει αλλιώς ξενίστηκαν Ωστόσο τα τελευταία χρόνια τείνει να γενιminusκευθεί αυτή η απλογράφηση και όλο και περισσότερο εξοικειώνονταιmicroε αυτήν και όσοι έγραφαν διαφορετικά τις λέξεις παλαιότερα

∆ιαφορετικό είναι το θέmicroα των δάνειων λέξεων όταν πρόκειται γιακύρια ονόmicroατα (τοπωνύmicroια και ανθρωπωνύmicroια) Σε αυτές τις περιπτώminusσεις η αρχή της αντιστρεψιmicroότητας δηλαδή η ορθογράφηση του ονόminusmicroατος microε τρόπο που η ελληνική γραφή να παραπέmicroπει όσο αυτό είναιδυνατόν στην ξενόγλωσση γραφή του είναι επιθυmicroητή πχ Hollywoodgt Xόλλυγουντ Duumlsseldorf gt Nτύσσελντορφ Voltaire gt BολταίροςChomsky gt Tσόmicroσκυ κά Kι αυτό γιατί το όνοmicroα είναι ταυτότητα και ηταυτότητα δεν πρέπει να αλλοιώνεται αλλά να προσεγγίζεται κατάτο δυνατόν και στην απόδοσή της στην ξένη γλώσσα Tο ίδιο ισχύεικαι για την περίπτωση των εξελληνισmicroένων ξένων κυρίων ονοmicroάτων ταοποία λόγω της ιστορικής τους χρήσης καθιερώθηκαν microε την παλαιόminusτερη εξελληνισmicroένη microορφή τους και δεν θα ήταν σωστό να απλογραminusφηθούν πχ η Nέα Yόρκη να γραφεί ως Nέα Iόρκη η Aγγλία ως Aγκλίαο Σωσσύρ ως Σοσίρ ο Σαίξπηρ ως Σέξπιρ κλπ Άρα προκειmicroένου γιατην απόδοση των κύριων ονοmicroάτων είναι προτιmicroότερο ndashβάσει ενός τέminusτοιου σκεπτικούndash να επιδιώκεται η κατά προσέγγιση πιστή απόδοση

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAcircdagger

της αρχικής ορθογραφίας του ονόmicroατος (Bλ και την ενότητα I Oρθοminusγραφία ξένων τοπωνυmicroίων και ανθρωπωνυmicroίων στο OρθογραφικόΠαράρτηmicroα)

Τέλος διαφορετική είναι η περίπτωση των ελληνογενών ξένων λέminusξεων δηλ λέξεων που πλάστηκαν αρχικά σε ξένη γλώσσα microε βάση ελminusληνικές (αρχαιοελληνικές) λέξεις Πρόκειται για λέξεις όπως δυναmicroόχλωροφύλλη χρωmicroοσώmicroατα κτό Οι λέξεις αυτές δεν είναι σωστό νααπλογραφηθούν (διναmicroό χλοροφίλη χροmicroοσόmicroατα) και να γίνουνlaquoαγνώριστεςraquo στα Ελληνικά και αναγνωρίσιmicroες από τον Έλληνα στηνξένη γλώσσα

Γ Mπ

IcircUcircUgravedagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

αρκετούς άλλουςndash την ανάγκη χρήσεως της απλούστερης laquoκοινήςraquoγλώσσας (της δηmicroοτικής) ταύτισαν τη δηmicroοτική microε microια δικής τουςεmicroπνεύσεως φωνητική ορθογραφία (αναλύεται στη Ροmicroεηκη γλοσατου Βηλαρά που δηmicroοσιεύτηκε το 1814) Για τον Ψαλίδα η ιστορική ορminusθογραφία είναι laquoστραβογραφηαraquo (sic) κατηγορεί όσους laquoξανατηποminusνουν τους παληους Εληνες σηνγραφιαδεςraquo (εννοεί κυρίως τον Κοραή)και αναφέρει για το κίνητρό τους ότι laquoη αληθηνη ετηα ηνε να γηοmicroηminusσουν τη σακουλα τους η κε να δηξουν οτη στην ξενητηα οπου επηγανκατη εmicroαθανraquo Ο Βηλαράς microάλιστα φθάνει να υποστηρίζει για τηνεποχή του ότι η γλώσσα (οmicroιλία αλλά και γραφή) γίνεται laquomicroε τη γραminusmicroατικη στο νου οχη στο χερηraquo και ότι αφού γραφτούν πολλά βιβλίαθα laquoηmicroπορεσουmicroε να τα σηναξουmicroε για να σχηmicroατησοmicroε τους ανανminusκεους κανονεςraquo Και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για microια πρόχειρηεmicroπειρική και ανιστορική προσέγγιση που συγχέει τη γλώσσα (φωνηminusτική προφορά και γραmicromicroατικοσυντακτική δοmicroή) microε την ορθογραφίατης και εξαρτά τη δηmicroοτική από microια φτιαχτή φωνητική ορθογραφία

Ας σηmicroειωθεί επrsquo ευκαιρία ότι παρόmicroοιας τάξεως είναι και η από καιminusρού εις καιρόν laquoανακαλυπτόmicroενηraquo και προτεινόmicroενη από microερικούς (συminusνήθως ανυποψίαστους για την ουσία και τη σηmicroασία τέτοιων θεmicroάτων)χρήση του λατινικού αλφαβήτου Μολονότι το λατινικό αλφάβητο δενείναι παρά το δυτικό ελληνικό αλφάβητο το αλφάβητο της Χαλκίδαςmicroε microικρές παραλλαγές σε ορισmicroένα γράmicromicroατα άρα δεν είναι για microαςζήτηmicroα εθνικής ευαισθησίας η microη χρησιmicroοποίησή του ωστόσο το αλminusφάβητο στο οποίο γράφεται η ελληνική γλώσσα από την πρώτη αλminusφαβητική ελληνική επιγραφή την επιγραφή του ∆ιπύλου (8ου αι πΧ)microέχρι σήmicroερα και το οποίο έχει άρρηκτα συνδεθεί microε τον ελληνικό ποminusλιτισmicroό τα ελληνικά κείmicroενα και την ελληνική γλώσσα δεν microπορεί νααλλάξει microε το αβαρές αιτιολογικό της ευκολίας Ούτε οι Κινέζοι ούτεοι Ιάπωνες ούτε οι Ινδοί ούτε οι Άραβες ούτε οι Εβραίοι ούτε οι Γεminusωργιανοί ούτε τόσοι άλλοι λαοί άλλαξαν ποτέ τη (συχνά πολύ δύσκοminusλη) γραφή τους για λόγους ευκολίας ή άλλων σκοπιmicroοτήτων

Ορθογραφικές ρυθmicroίσεις και ορθογραφικές αλλαγές

Επιτρέπονται ρυθmicroιστικές επεmicroβάσεις στο ορθογραφικό σύστηmicroαπου έχει καθιερωθεί σε microια γλώσσα Επιτρέπονται ορθογραφικέςαπλουστεύσεις ώστε να καταστεί η ορθογραφία microιας γλώσσας ευκοminusλότερη Μέχρι ποιου σηmicroείου Με ποιους όρους Ποιοι νοmicroιmicroοποιούνταινα προτείνουν ή να επιβάλουν τέτοιες απλουστεύσεις Είναι αρmicroοδιόminusτητα microιας σχολικής γραmicromicroατικής Και άπαξ και καθιερωθεί η ορθοminusγραφία microιας λέξης είτε από microια εκπαιδευτική αρχή (επίσηmicroη σχολικήγραmicromicroατική λχ) είτε από τη συνήθη χρήση της είτε από επιστηmicroονιminusκές απόψεις περί της ετυmicroολογίας microιας λέξης που ίσχυσαν κάποτε

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo EgraveAacutedagger

επιτρέπεται να αλλάξει η ορθογραφία microιας λέξης ή microιας οmicroάδας ή οιminusκογένειας λέξεων (οmicroορρίζων)

∆εν υπάρχει αmicroφιβολία ότι η ορθογραφία των λέξεων microιας γλώσσαςόπως άλλωστε και η ίδια η γλώσσα (ως σύστηmicroα γλωσσικών σηmicroείων)είναι προϊόν συmicroβάσεως Είναι συmicroβατική Άρα όπως και η γλώσσαυπόκειται σε microεταβολές έτσι microπορούν να γίνουν microεταβολές και στηνορθογραφία Ενώ όmicroως οι microεταβολές στη γλώσσα γίνονται ασυνείδηminusτα από τους οmicroιλητές microιας γλώσσας και περνάει πολύς χρόνος microέχρινα καθιερωθούν δηλαδή να γίνουν αποδεκτές από όλα τα microέλη microιαςγλωσσικής κοινότητας προκειmicroένου για τις microεταβολές στην ορθογραminusφία αυτές αποφασίζονται από επιστηmicroονικά όργανα και εκπαιδευτικέςαρχές και γίνονται laquoέξωθενraquo στο πλαίσιο αυτού που ονοmicroάζεταιlaquoγλωσσικός σχεδιασmicroόςraquo

Έτσι προκειmicroένου για την ορθογραφία των λέξεων της Ελληνικήςάλλοτε η Ακαδηmicroία Αθηνών άλλοτε (όταν συντάχθηκε η σχολικήγραmicromicroατική της δηmicroοτικής) επιστήmicroονες γλωσσολόγοι και φιλόλογοιανέλαβαν να ρυθmicroίσουν ζητήmicroατα ορθογραφίας που είτε εmicroφάνιζανmicroείζονες δυσκολίες είτε αποτελούσαν αντικείmicroενο διαφωνίας των επιminusστηmicroόνων (ως προς την ετυmicroολογική προέλευσή τους άρα και ωςπρος την ορθογραφία τους) είτε η συνήθεια στη χρήση τους είχε καminusθιερώσει διαφορετική γραφή από την ετυmicroολογικά ορθή είτε γράφοminusνταν microε περισσότερους τρόπους κλπ Στις περιπτώσεις αυτές χάριντης οmicroοιοmicroορφίας στη γραφή των λέξεων που είναι απαραίτητη στηνεκπαίδευση τη διοίκηση στον Tύπο στην επιστήmicroη σε όλες εν γένειτις microορφές της επίσηmicroης γραπτής επικοινωνίας επιχειρήθηκαν ρυθmicroίminusσεις που διατηρούσαν microεν την αρχή της ετυmicroολογικήςminusιστορικής ορminusθογραφίας αλλά κινούνταν προς την κατεύθυνση της απλογράφησηςγια λόγους ευκολίας microε τελικό στόχο πάντοτε την οmicroοιόmicroορφη ορθοminusγράφηση των λέξεων

Έτσι καθιερώθηκαν οι γνωστοί απλουστευτικοί κανόνες ότι λχ όλατα παραθετικά επιθέτων και επιρρηmicroάτων γράφονται πάντοτε microε minusοminus(ευκολότερος ευκολότατος) και όχι microε minusωminus (ευκολώτερος ευκολώταminusτος) που ήταν ο κανόνας ορθογραφίας των λέξεων της αρχαίας εφόminusσον της καταλήξεως minusότερος minusότατος προηγείτο βραχύ φωνήεν(όπως στην περίπτωση του επιθέτου εύκολος) Ή γράφτηκαν microε ένα minusρminus τα νεότερα σύνθετα λέξεων που άρχιζαν από ρminus ρούχο ndash ασπρόminusρουχα (όχι ασπρόρρουχα) ενώ ρέπω ndash ισόρροπος αντίρροπος ετοιminusmicroόρροπος Ιδίως απλογραφήθηκαν ξένης προελεύσεως λέξεις (δάνεια)ή παραγωγικές καταλήξεις της Ελληνικής καβγάς (αντί του παλαιότεminusρου καυγάς) αφού η λέξη προέρχεται από το τουρκικό kavga που δενδικαιολογεί γραφή microε δίφθογγο minusαυminus Eπίσης γράφτηκαν τα minusπουλο minusπουλα (βοσκόπουλο βοσκοπούλα) microε ένα minusλminus microολονότι προέρχονταιαπό το λατινικό pullus (laquoνεοσσόςraquo) Οι απλουστευτικές ρυθmicroίσεις έγιminus

Egravepermildagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

ναν κυρίως microε δάνεια της Ελληνικής από ξένες γλώσσες και δευτεminusρευόντως σε ελληνικές λέξεις που επέστρεψαν στην Ελληνική αφούπρώτα υπήρξαν δάνεια της Ελληνικής σε άλλες γλώσσες Πρόκειταιγια τις λέξεις που χαρακτηρίζονται ως αντιδάνεια Επίσης απλουminusστεύθηκαν λέξεις της Ελληνικής που λόγω διαφόρων φωνητικών microεminusταβολών δεν είναι εύκολη η ταύτισή τους microε τις αρχικές λέξεις απrsquoόπου ξεκίνησαν Aπλογραφήθηκαν ακόmicroη οι microεταγενέστερες λέξεις ξέminusνης προέλευσης Παραδείγmicroατα Απλογραφήθηκε microε minusεminus η λέξη τρένοη οποία παλιότερα γράφτηκε ως τραίνο προερχόmicroενη από το γαλλιminusκό train Απλογραφήθηκε η λέξη καρό microε ένα minusρminus και minusοminus η οποία παminusλιότερα γράφτηκε ως καρρώ αποδίδοντας πιστά το γαλλικό carreauαπrsquo όπου προέρχεται Οmicroοίως απλογραφήθηκε η λέξη τζίρος microε minusιminus ηοποία αποτελεί αντιδάνειο της Ελληνικής αναγόmicroενη στο γύρος microέσωτου ιταλικού giro (από λατινικό gyrus) Απλογραφήθηκαν επίσης λέξειςόπως κουκί microε ένα minusκminus (έναντι του παλαιότερου κουκκί αφού προέρminusχεται από το κοκκminusίον υποκοριστικό του κόκκος) αγόρι microε minusοminus (ενώπροέρχεται από το άγουρος lt $ωρος που υπαγορεύει την ορθογράminusφησή του ως αγώρι ) τσιπούρα microε ένα minusπminus (microολονότι προέρχεται απότο ππουρος) κλπ Tέλος απλογραφήθηκαν λέξεις όπως παγόνι (αντίπαγώνι) microάπα (αντί microάππα) πάτρονας (αντί πάτρωνας) κά λόγω τηςξενικής τους (λατινικής) προελεύσεως

Το σκεπτικό για την απλουστευmicroένη ορθογράφηση των ξένων λέξεminusων είναι εmicroφανές και πειστικό δεν είναι σωστό ο Έλληνας οmicroιλητής νααπαιτείται να γνωρίζει την ξένη λέξη (train carreau) για να γράψει σωminusστά τη δάνεια λέξη στα Ελληνικά Το πρόβληmicroα ndashπρόβληmicroα συνέπειαςκαι συνέχειαςndash είναι microε τις δύο άλλες κατηγορίες λέξεων Το ελληνικόγύρος που έδωσε το τζίρος (microέσω της Ιταλικής) θα γραφεί απλοποιηminusmicroένα microε τρόπο που αλλοιώνει το ετυmicroολογικό ίνδαλmicroα της ελληνικήςλέξης από την οποία προέρχεται Η συνέπεια προς το ισχύον σύστηminusmicroα ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορθογραφίας θα παραβιασθεί εδώ για λόminusγους ευκολίας Και θα γράψουmicroε minusαπλογραφηmicroέναndash στα Ελληνικά microοminusτοσικλέτα microε minusιminus όταν οι ξένοι διατηρούν το minusυminus της Ελληνικής γράminusφοντας τη λέξη microε το laquoελληνικό yraquo (ygrec) δηλ motocyclette Πώς θα διminusκαιολογήσουmicroε επίσης επιστηmicroονικά την απλογράφηση καθαρώς ελminusληνικών λέξεων microε το σκεπτικό ότι στο πέρασmicroα του χρόνου ndashτόσωναιώνωνndash έχουν υποστεί φωνητικές microεταβολές που είναι το πιο φυσικόκαι σύνηθες γνώρισmicroα κάθε γλώσσας Είναι τόσο δύσκολο στο τεράminusστιο πλήθος των ελληνικών λέξεων που microαθαίνουmicroε την ορθογραφίατους να θυmicroόmicroαστε και ότι η λέξη αγώρι που προέρχεται από τοάγουρος άωρος γράφεται microε minusωminus

Εδώ είναι ο κατάλληλος χώρος να θέσουmicroε ένα microείζον θέmicroα της ορminusθογραφίας της ελληνικής γλώσσας που απασχολεί όχι microόνο τη λεξιminusκογραφία αλλά και την εκπαίδευση και την επιστήmicroη και κάθε προσεminusκτικό και ευαίσθητο χρήστη της Ελληνικής Τι πρέπει να γίνει α) microε την

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo EgraveAcircdagger

ορθογραφία ελληνικών λέξεων που στο πέρασmicroα του χρόνου έχουνυποστεί microικρότερες ή microεγαλύτερες microεταβολές β) microε τα αντιδάνεια(λέξεις ελληνικές ή ελληνογενείς που laquoπεριπλανήθηκανraquo σε ξένεςγλώσσες για να επιστρέψουν microετά στη γλώσσα προέλευσής τους ndashοιΓερmicroανοί τις αποκαλούν χαρακτηριστικά laquoRuumlckwandererraquo) γ) microε λέξειςτων οποίων η εξέλιξη της επιστήmicroης της ιστορικής γλωσσολογίας καιειδικότερα της ετυmicroολογίας έχει αναθεωρήσει και διορθώσει παλαιόminusτερη εσφαλmicroένη ετυmicroολόγησή τους αποκαθιστώντας την ορθή ετυminusmicroολογία τους που προσδιορίζει στην Ελληνική και την ορθή γραφήτους αφού το ορθογραφικό σύστηmicroα της Ελληνικής είναι όπως εξηminusγήσαmicroε ιστορικόminusετυmicroολογικό

Η τακτική που έχουmicroε ακολουθήσει και στα τρία Λεξικά microας είναι ναδίδεται στον αναγνώστη χρήστη έγκυρη πληροφορία για την ορθήγραφή κάθε λέξης της Ελληνικής αυτήν που χαρακτηρίζεται από επιminusστηmicroονική συνέπεια και από την ιστορική συνέχεια της Ελληνικής Καιστις τρεις περιπτώσεις (α λέξεις ελληνικές φωνητικά και microορφολογιminusκά αλλαγmicroένες β αντιδάνεια γ επανετυmicroολογηmicroένες επιστηmicroονικάλέξεις) δίνουmicroε στα Λεξικά microας microε διαφορετικό τρόπο την πληροφοminusρία που χρειάζεται ο αναγνώστης για την ορθή γραφή της λέξης ΣτοΜεγάλο Λεξικό (Γ Μπαmicroπινιώτη Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας)οι λέξεις ληmicromicroατογραφούνται καταχωρίζονται δηλαδή στο Λεξικό microετην ιστορικήminusετυmicroολογική γραφή τους ∆ίδονται κτήριο (microε minusηminus) φτειminusάχνω (microε minusειminus) λειώνω (microε minusειminus) ρεβίθι (microε minusιminus) σβήνω (microε minusηminus) κοκ Στηνετυmicroολογία της λέξης ή σε σχόλιο δίδεται η εξήγηση γιατί πρέπει ναγράφεται η λέξη έτσι όπως τη δίνουmicroε σύmicroφωνα microε την ορθή ετυmicroοminusλογία της Επίσης υπάρχει εκτενής πίνακας στο λήmicromicroα ορθογραφίαπου περιλαmicroβάνει όλες τις λέξεις (δεν υπερβαίνουν τις 350) που έχουνειδικό ορθογραφικό ενδιαφέρον η ετυmicroολογικήminusεπιστηmicroονική ορθοminusγραφία τους διαφέρει από τη σχολικήminusρυθmicroιστική ορθογραφία ή απότην παλαιότερη ή συνήθη ορθογραφία τους Τέλος στα λήmicromicroατα microετην επιστηmicroονικά ορθή ορθογραφία κτήριο φτειάχνω λειώνω ρεβίθισβήνω δίδεται η σχολική ορθογραφία (κτίριο φτιάχνω λιώνω) ή αναminusγράφεται και η παλαιότερη (σβύνω λυώνω) ή η συνήθης ορθογραφία(ρεβύθι) για την πλήρη ενηmicroέρωση του αναγνώστη Οι λέξεις microε τησχολική παλαιότερη ή συνήθη ορθογραφία υπάρχουν και ως λήmicromicroαταστο Λεξικό microε παραποmicroπή στην ορθή γραφή τους (κτίριο κτήριοφτιάχνω φτειάχνω σβύνω σβήνω κτό) για να microπορεί να τις βρειεύκολα ο απληροφόρητος αναγνώστης

Στο Λεξικό Μπαmicroπινιώτη για το Σχολείο και το Γραφείο οι λέξειςληmicromicroατογραφούνται όπως είναι αναmicroενόmicroενο κατά κύριο λόγο microε τησχολική ορθογραφία τους για να τις βρίσκει ο microαθητής ή ο χρήστηςπου θέλει να χρησιmicroοποιήσει την laquoισχύουσαraquo συmicroβατική ορθογραφίαΌmicroως σε κάθε αmicroφιλεγόmicroενο ορθογραφικά λήmicromicroα δίδεται η πληροminusφορία για την επιστηmicroονικήminusετυmicroολογική ορθογραφία της λέξης ώστε

EgraveUcircUgravedagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

να τη γνωρίζει ο χρήστης και να τη χρησιmicroοποιήσει αν θέλει Έτσι λχθα βρει το ρήmicroα λιώνω ληmicromicroατογραφηmicroένο ως λιώνω microε minusιminus κατά τησχολική γραmicromicroατική αλλά αmicroέσως κάτω από το λήmicromicroα θα βρει τοσχόλιο laquoΠροσοχή Προέρχεται από το αρχ λει+ (minusόω) laquoλειαίνωraquo τοοποίο ανάγεται στο επίθετο λε-ος Συνεπώς ορθότερη είναι η γραφήλειώνω (microε minusειminus)raquo Οmicroοίως θα βρει τη λέξη φτιάχνω ληmicromicroατογραφηmicroέminusνη microε minusιminus κατά τη σχολική ορθογραφία αλλά αmicroέσως microετά θα διαβάminusσει το σχόλιο laquoΠροσοχή Πρόκειται για το microεσαιωνικό ρήmicroα φτειάνω φθειάνω το οποίο προέρχεται από τον τύπο εθειάζω laquoισιώνω διορminusθώνωraquo παράγωγο του αρχ ευθύς Από την ετυmicroολογία προκύπτει ότιορθότερη είναι η γραφή φτειάνω (microε minusειminus όχι minusιminus)raquo Ας σηmicroειωθεί ότι γιατη λέξη λειώνω το Λεξικό του καθηγητή Κριαρά (της Σύγχρονης ∆ηminusmicroοτικής) υιοθετεί οmicroοίως τη γραφή microε minusειminus δίνοντας συγχρόνως τηνπληροφορία ότι προέρχεται από το ρήmicroα λει+ ενώ για την ίδια λέξητο Λεξικό του Ιδρύmicroατος Τριανταφυλλίδη υιοθετεί τη γραφή microε minusιminus(όπως και η σχολική γραmicromicroατική Τριανταφυλλίδη) εξηγώντας ότι η ορminusθογραφία της λέξης microε minusιminus είναι προϊόν laquoορθογραφικής απλοποίησηςraquoΣτο ρήmicroα φτειάχνω (και τα παράγωγά του) και τα δύο αναφερθένταλεξικά υιοθετούν την απλοποιηmicroένη ορθογραφία microε minusιminus αναφέρονταςόmicroως ότι η λέξη προήλθε από το αρχ ευθειάζω Επίσης ας σηmicroειωθείότι η τάση απλούστευσης της ορθογραφίας των λέξεων που καθιέminusρωσε η σχολική γραmicromicroατική Τριανταφυλλίδη έχει ως αποτέλεσmicroα νασυmicroπεριλαmicroβάνονται σε αυτήν και να απλοποιούνται επιπλέον λέξειςοι οποίες δεν αναφέρονται ρητά στη γραmicromicroατική αυτή αλλά απηχούντρόπον τινά το πνεύmicroα που διέπει τις ρυθmicroίσεις αυτής της γραmicromicroατιminusκής προς την κατεύθυνση της απλούστευσης

Στο Μικρό Λεξικό Μπαmicroπινιώτη τέλος έχει ακολουθηθεί επίσης ησχολική ορθογραφία των ληmicromicroάτων για τους ίδιους λόγους που ισχύminusουν στο laquoΛεξικό για το Σχολείο και το Γραφείοraquo Στο Λεξικό αυτό επειminusδή λόγω του περιορισmicroένου χώρου δεν περιλαmicroβάνονται σχόλια η επιminusστηmicroονικήminusετυmicroολογική ορθογραφία δίδεται σε ειδικό πίνακα υπό τοντίτλο laquoΠίνακας λέξεων microε προβλήmicroατα ορθογραφίαςraquo Σrsquo αυτόν η ετυminusmicroολογικήminusιστορική ορθογραφία των λέξεων δίδεται κοντά α) στη σχοminusλική ορθογραφία β) στην επικρατούσα ορθογραφία και γ) σε άλλεςορθογραφήσεις (παλαιότερες εσφαλmicroένες συνηθισmicroένες συχνές)Έτσι ο αναγνώστης πληροφορείται microε εγκυρότητα τα της ορθογραminusφίας και βοηθείται να κάνει συνειδητά τις δικές του επιλογές Bεβαίminusως microια οριστική καθολική αντιmicroετώπιση του ζητήmicroατος της ορθογραminusφίας των λέξεων της Eλληνικής θα ήταν αρmicroοδιότητα ενός έγκυρουπνευmicroατικούndashεπιστηmicroονικού σώmicroατος όπως της Aκαδηmicroίας Aθηνών ήmicroιας επιστηmicroονικής επιτροπής ειδικών γλωσσολόγων H προσπάθειαπου γίνεται στα δικά microας Λεξικά ιδιαίτερα στο παρόν Eιδικό Oρθοminusγραφικό Λεξικό είναι να ευαισθητοποιηθεί και να προβληmicroατιστεί οχρήστης του γραπτού microας λόγου ως προς την ορθογραφία ενός πεminus

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Egrave˙dagger

ριορισmicroένου σχετικά αριθmicroού λέξεων που εmicroφανίζουν ιδιοmicroορφία καιδυσκολία στη γραφή τους

Στο παρόν Ειδικό Ορθογραφικό Λεξικό για να διευκολυνθούν οι microαminusθητές και οι χρήστες που επιθυmicroούν να στοιχίσουν στη σχολική ορminusθογραφία οι λέξεις ληmicromicroατογραφούνται microε τον τύπο της σχολικής ορminusθογραφίας Ωστόσο όπως εφαρmicroόσαmicroε και στα δύο άλλα λεξικά microας(στο Λεξικό για το Σχολείο και το Γραφείο και στο Mικρό Λεξικό ) σεκάθε λέξη που έχει οποιοδήποτε ορθογραφικό ενδιαφέρον υπάρχεισχολιασmicroός της ορθογραφίας της microε τον οποίο πληροφορείται οαναγνώστης πώς πρέπει να γράφεται η λέξη επιστηmicroονικάminusετυmicroολογιminusκά και πώς γράφεται στη σχολική γραmicromicroατική ή κατά το laquoπνεύmicroαraquo τηςσχολικής γραmicromicroατικής ή άλλοτε πώς γράφεται συνήθως εφόσον φυminusσικά η σχολική ή η συνήθης ορθογραφία διαφέρει της επιστηmicroονικήςminusετυmicroολογικής Ας σηmicroειωθεί ότι η επιστηmicroονικήminusετυmicroολογική ορθογραminusφία που προτείνεται είναι κατά κανόνα προϊόν της έρευνας έγκριτωνγλωσσολόγωνminusετυmicroολόγων την οποία υιοθετούmicroε αξιολογώντας τηνπρότασή τους

Η θέση που παίρνουmicroε ως προς την laquoορθήraquo γραφή των λέξεων τηςΕλληνικής σε ένα ειδικό ορθογραφικό λεξικό όπως το παρόν πηγάζειαπό την πεποίθησή microας ότι κάθε ελληνική λέξη που χρησιmicroοποιήθηminusκε στη microακρά ιστορική πορεία της γλώσσας microας πρέπει να εmicroφανίminusζεται microε την ορθογραφική microορφή microε την οποία ξεκίνησε και ότι πρέminusπει να περιορίζονται στο ελάχιστο οι δικές microας παρεmicroβάσεις γιαλόγους απλούστευσης της ορθογραφίας Κάθε σύστηmicroα ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορθογραφίας είναι από τη φύση του δύσκολο αφού ηφωνητική δοmicroή της λέξης (η προφορά της) έχει microε τον καιρό αλλάξεικαι δεν ανταποκρίνεται σήmicroερα στην αρχική microορφή της λέξης Το ίδιοσυmicroβαίνει συχνά και microε τη γραmicromicroατική της δοmicroή Αυτή η κατάσταση είminusναι εγγενής σε κάθε σύστηmicroα ιστορικής ορθογραφίας Εποmicroένωςαπλουστευτικές ρυθmicroίσεις που θα χρειαστεί ενδεχοmicroένως να γίνουνπρέπει να είναι ελάχιστες microε σαφή κριτήρια που δεν θα παραβιάζουνχωρίς αποχρώντα λόγο την αρχή της ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορθοminusγραφίας Μπορεί λχ κανείς να υιοθετήσει microια απλούστερη γραφήndashτο κάνουmicroε στα Λεξικά microαςndash εφόσον δεν θίγεται βέβαια η ετυmicroολοminusγική προέλευση microιας λέξης ή εφόσον υπάρχει διττή microορφή (πχ φάminusκελλος και φάκελος) από την οποία microπορεί κανείς αζηmicroίως να υιοθεminusτήσει την απλούστερη

Εδώ θα πρέπει επίσης να διασαφήσουmicroε ότι το ορθογραφικό σύminusστηmicroα microιας γλώσσας δεν microπορεί να είναι αmicroετάβλητο laquoκοκαλωmicroένοraquoόσον αφορά στην ετυmicroολογική ορθογραφία των λέξεων Όπως η ίδιαη γλώσσα έχει microια δυναmicroική εξέλιξη ως κώδικας επικοινωνίας έτσι καιη ορθογραφία των λέξεων microπορεί ενίοτε να χρειαστεί να αλλάξει ότανλχ microια ετυmicroολογική γραφή αποδειχθεί εσφαλmicroένη Ένα σφάλmicroα δεν

EgraveEumldagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

microπορεί να διαιωνίζεται εις βάρος της αληθινής (έτυmicroον άλλωστε σηminusmicroαίνει laquoαληθινή σηmicroασίαraquo εξ ου ετυmicroολογικός) εικόνας και ιστορίαςmicroιας λέξης δηλαδή εις βάρος microιας ζωντανής γλωσσικής οντότητας Κιαυτό για να microη θιγεί η laquoσυνήθειαraquo στη γραφή microιας λέξης και για νααποφευχθεί το laquoξεβόλεmicroαraquo κάποιων (δασκάλων διορθωτών συγγραminusφέων κά) που laquoενοχλούνταιraquo από την αποκατάσταση της ορθής γραminusφής από microια απλή σχετικά αλλαγή πρακτικής υφής όταν τα πάνταστην ίδια την ουσία της γλώσσας αλλάζουν (σηmicroασία προφορά κλίσησύνταξη κλπ) Η συνέπεια στο σύστηmicroα ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορminusθογραφίας που έχει επιλεγεί ως παράσταση της γραπτής microορφής τηςγλώσσας microας επιβάλλει microερικές αλλαγές που αποτελούν laquoκατακτήminusσειςraquo της γλώσσας microας και όχι laquoοχλήσειςraquo Το να αποκαθιστάς την ορminusθή γραφή στη λέξη κτήριο γράφοντάς την microε minusηminus αντί microε minusιminus είναι συγminusχρόνως αποκατάσταση της αλήθειας (του laquoετύmicroουraquo) σε αυτή τηνlaquoτραυmicroατισmicroένηraquo λέξη που θεωρήθηκε κάποτε ότι προήλθε από τορήmicroα κτίζω για να αποδειχθεί αργότερα από την έρευνα ότι είναι τοευκτήριον (οίκηmicroα) (ευκτήριον gt fktiacuterio microε σίγηση του προτονικού εminusκαι εν συνεχεία κτήριο microε σίγηση του f γιατί δεν microπορεί να αρχίζειελληνική λέξη από fkt όmicroοια δηλαδή όπως το ελληνικό κυριακόν (δώminusmicroα) έδωσε το αγγλικό church και το γερmicroανικό Kirche πβ RandomHouse-Websterrsquos laquochurch lt Middle English chir(i)che lt Old English ltcir(i)ce lt Greek kyri(a)koacuten (docircma) the Lordrsquos (house)hellipraquo] ) Κι αυτό αφούκάποτε έγινε αντιληπτό το λάθος ότι το ρήmicroα κτίζω δεν microπορούσε ναδώσει τύπο κτίminusριο διότι κατάληξη minusριο δεν υπάρχει

Σχόλια Ορθογραφικού Λεξικού

Έχοντας εισαγάγει την έννοια και την πρακτική των γλωσσικών Σχοminusλίων στην ελληνική λεξικογραφία πρώτα στο (laquoΜεγάλοraquo 2032 σελίminusδων) Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (1998 A$ έκδ 2002 B$ έκδ2006 Γ$ ανατύπωση της B$ έκδ) και εν συνεχεία στο (laquomicroεσαίοraquo 1280σελίδων) Λεξικό για το Σχολείο και το Γραφείο (2004 A$ έκδ 2004 A$ανατύπωση 2008 B$ εκδ) εφαρmicroόσαmicroε την ίδια microέθοδο και στο παρόνΕιδικό Ορθογραφικό Λεξικό Περίπου 3500 σχόλια συντάχθηκαν γιααντίστοιχα λήmicromicroατα του παρόντος Λεξικού ∆ουλεύοντας χρόνια microετην επιστηmicroονική ανάλυση της γλώσσας και την επιστηmicroονική λεξικοminusγραφία κρίναmicroε σκόπιmicroο να δώσουmicroε στον Έλληνα αναγνώστη τουΛεξικού ιδίως σε αυτόν που έχει ιδιαίτερη ευαισθησία για την ορθήγραφή της γλώσσας microας ένα Ορθογραφικό Λεξικό που να εξηγεί καινα διδάσκει Να microην είναι δηλαδή απλή παράθεση λέξεων όπως συminusνήθως συmicroβαίνει Για τον απαιτητικό αναγνώστη που θέλει να γνωρίminusζει όχι microόνο πώς γράφεται αυτή ή εκείνη η ελληνική λέξη αλλά καιγιατί γράφεται έτσι δώσαmicroε microε τη microορφή σχολίων τις απαραίτητες

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Egraveıdagger

πληροφορίες που φωτίζουν την ορθογραφία των laquoδύσκολωνraquo ορθοminusγραφικά λέξεων της Ελληνικής

Εφόσον το ελληνικό σύστηmicroα ορθογραφίας είναι το ιστορικόminusετυminusmicroολογικό είναι επόmicroενο ο microεγαλύτερος αριθmicroός των σχολίων να αναminusφέρεται στην ετυmicroολογική προέλευση της λέξης που εξηγεί συγχρόminusνως και την ορθογραφία της Έτσι λχ σχολιάζοντας το λήmicromicroα νωτιαίminusος και επισηmicroαίνοντας ότι laquoα$ συνθετικό είναι η λέξη νώτα (τα) γιrsquo αυminusτό γράφεται microε minusωminus Η λέξη δεν σχετίζεται microε το νότιοςraquo είναι φανερόότι απαντούmicroε σε microια εύλογη απορία του αναγνώστη για τη συγκεκριminusmicroένη λέξη και τον βοηθούmicroε να θυmicroάται γιατί το νωτιαίος γράφεται microεminusωminus Η ταυτόχρονη παραποmicroπή του αναγνώστη στα επίθετα σε minusαίοςστο ένθετο Oρθογραφικό Παράρτηmicroα στον Πίνακα Oρθογραφίας τωνληκτικών στοιχείων της Eλληνικής εν προκειmicroένω στην παράγραφο12Β θα απαντήσει σε άλλη πιθανή όσο και εύλογη απορία του γιατίγράφεται microε minusαιminus και πώς γράφονται (η υποκατηγορία των επιθέτων σεminusαιος) τα επίθετα σε minusιαίος (γράφονται microε minusιminus)

Ένα άλλο σχόλιο στη λέξη αηδόνι θα τον βοηθήσει να microάθει και ναθυmicroάται γιατί η λέξη αυτή γράφεται microε minusηminus και όχι microε minusιminus (αϊδόνι) laquoΗ λέminusξη προέρχεται από το αρχ ουσιαστικό 4ηδών (U) microε υποκορισmicroό Συminusνεπώς η γραφή αϊδόνι δεν είναι σωστήraquo Μια παραποmicroπή στον ΠίνακαOρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής (η παραποmicroπή rArr157 minusόνι) θα τον πληροφορήσει πώς γράφονται στην Ελληνική οι λέξειςσε minusόνι

Γνωρίζοντας ο αναγνώστης πώς γράφεται η λέξη πορεία (microε minusειminus) θαδιερωτηθεί και θα σταθεί να σκεφθεί πώς γράφεται η λέξη αεροπορίαή πρωτοπορία όταν θέλει να γράψει τη λέξη ή όταν τη δει γραmicromicroένηmicroε minusιminus Το σχόλιο στο λήmicromicroα αεροπορία θα του λύσει την απορία και θατον βοηθήσει να θυmicroάται πώς γράφονται αυτές οι λέξεις laquoΤο αεροποminusρία δεν είναι απλό σύνθετο της λέξης πορεία (ώστε να γράφεται microε minusειminus) αλλά παράγωγο του αεροπόρος αεροπόρος ndash αεροπορminusία Τοίδιο ισχύει και microε όλα τα συναφή παρασύνθετα σε minusπορία που παράminusγονται από σύνθετα σε minusπόρος πρωτοπόρος ndash πρωτοπορία πεζοπόminusρος ndash πεζοπορία οδοιπόρος ndash οδοιπορία κλπ αλλά και άπορος ndash αποminusρία εύπορος ndash ευπορία κοκraquo Η ευαισθητοποίηση και η πληροφόρησητου αναγνώστη θα συmicroπληρωθεί microε την παραποmicroπή του στον ΠίνακαOρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής (παραποmicroπές rArr30α minusεία και rArr 86 ndashία)

Είναι βέβαιο ότι ο γράφων την Ελληνική αν ανήκει ιδίως σε παλαιόminusτερη γενιά θα αναρωτηθεί αν η ξενικής προελεύσεως λέξη πορτρέτογράφεται έτσι microε minusεminus ή microε minusαιminus (πορτραίτο) Το σχόλιο στη λέξη θατου εξηγήσει τι ισχύει laquoΥπό την επίδραση της γαλλικής της γραφής(portrait) η λέξη γράφτηκε παλαιότερα microε minusαιminus πορτραίτο Ως ξένη λέminusξη της Ελληνικής όmicroως απλογραφείται πορτρέτοraquo Ήδη στο λήmicromicroα

Icircdagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

πορτρέτο θα πάρει την πληροφορία laquo[συνηθ ορθογρ πορτραίτο]raquo καιθα παραπεmicroφθεί στον Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείωντης Eλληνικής για να βρει περισσότερες πληροφορίες (παραποmicroπή rArr57 minusέτο)

∆εν χρειάζεται να αναφέρουmicroε εδώ πόσος microόχθος και χρόνος απαιminusτήθηκαν για τη σύνταξη αυτών των 3500 σχολίων Ωστόσο χωρίς τιςπληροφορίες που παρέχονται σε αυτά τα σχόλια ο γράφων την Ελληminusνική δεν θα microπορέσει να είναι βέβαιος για την ορθή γραφή των δύminusσκολων λέξεων της Ελληνικής αφού δεν είναι πάντοτε και για όλουςεύκολο να θυmicroούνται πώς γράφεται αυτή ή εκείνη η λέξη Το laquoγιατίraquo ενminusδυναmicroώνει τη microνήmicroη και συστηmicroατοποιεί την εmicroπειρική ndashοπτική ή κιminusναισθητικήndash γνώση που microπορεί να έχει ο γράφων

Αξίζει ίσως να σηmicroειωθεί εδώ ότι η γνώση του κοινού χρήστη τουγραπτού λόγου της Ελληνικής για το πώς γράφεται microια λέξη πολύ λίminusγο προέρχεται από τη σχολική ή εξωσχολική ενασχόλησή του microε τουςκανόνες ορθογραφίας της Ελληνικής Συνήθως έχει ndashκαι πάντοτε λειminusτουργεί συγχρόνωςndash και microια εντυπωmicroένη εικόνα που υπάρχει στο microυαminusλό του για το πώς γράφεται microια λέξη ή microια laquoκινητικήraquo γνώση αίσθησηπερισσότερο για τις κινήσεις γραφής της λέξης microε το χέρι Στην πρώminusτη περίπτωση αυτό που λειτουργεί είναι το laquoοπτικό ίνδαλmicroαraquo η εικόminusνα που έχει αποτυπώσει ο καθένας στη γλωσσική microνήmicroη του για τηνορθογραφία της λέξης Στη δεύτερη περίπτωση λειτουργεί η laquoκιναιminusσθητικήraquo microνήmicroη που έχει για τη λέξη (laquoνα γράψω τη λέξη για να σουπω πώς είναι η ορθογραφία τηςraquo ακούmicroε συχνά) Όmicroως και οι δύο αυminusτές πηγές γνώσεως της ορθογραφίας microιας λέξης δεν αρκούν όσο κιαν βοηθούν Χρειάζεται η πρόσθετη ndashκαθοριστικήndash πληροφόρηση γιατην ετυmicroολογική προέλευση της λέξης αφού πρόκειται για ετυmicroολογιminusκήminusιστορική ορθογραφία Φυσικά microιλούmicroε για laquoετυmicroολογικές νύξειςraquo καιαπλές laquoσυνειρmicroικές συνδέσειςraquo και όχι για γνώση των microηχανισmicroών ετυminusmicroολογίας που δεν είναι έργο του microη ειδικού

Πίνακας Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής

Είπαmicroε ήδη ότι η δήλωση της σηmicroασίας microιας λέξης ηχητικά microεφθόγγους (το λεγόmicroενο laquoσηmicroαίνονraquo) είναι προϊόν συmicroβάσεως στηγλώσσα ∆εν έχει αιτιώδη χαρακτήρα Το ίδιο και η ορθογραφία microιαςλέξης που δηλώνει στον γραπτό λόγο τη φθογγική της σύσταση Κιαυτή είναι συmicroβατική microέσω του συστήmicroατος γραφής που χρησιmicroοποιminusείται σε κάθε γλώσσα Ωστόσο από τη στιγmicroή που καθιερώνονται σεmicroια γλώσσα συmicroβατικά η φθογγική δήλωση (η προφορά) και η γραπτήαπεικόνισή της (η ορθογραφία) το συmicroβατικό σύστηmicroα ορθογραφίαςυπάγεται σε δεσmicroεύσεις Υπείκει σε κανόνες Οι κανόνες αυτοί είναι

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Icircmiddotdagger

ορθογραφικοί και ρυθmicroίζουν τόσο τη γραπτή παράσταση της ρίζαςκαι του θέmicroατος microιας λέξης (λχ της ρίζας οικminus στο κατοικία και τουθέmicroατος συνοικminus στο συνοικία) όσο και της κατάληξης ή του τέρmicroατοςmicroιας λέξης (λχ της κατάληξης minusία στο κατοικία και στο συνοικία τηςκατάληξης minusώ στο κατοικώ ή της κατάληξης minusισmicroός στο συνοικισmicroόςκοκ) Ιδίως το γραmicromicroατικοσυντακτικό σύστηmicroα microιας γλώσσας που δηminusλώνουν στην πραγmicroατικότητα οι καταλήξεις (laquoκλιτικές καταλήξειςraquo ήlaquoκλιτικά microορφήmicroαταraquo) καθώς και οι σηmicroασιολογικές πληροφορίες τωνπαραπάνω λέξεων που δηλώνουν πάλι ορισmicroένες καταλήξεις (laquoπαραminusγωγικές καταλήξειςraquo ή laquoτέρmicroαταraquo ή laquoπαραγωγικά microορφήmicroαταraquo) υπάminusγονται κατrsquo εξοχήν σε κανόνες Tο πώς θα γράψω ένα ρήmicroα (χτενίζω ndashχτενίζοmicroαι) ή ένα επίθετο (ειδικός ndash ειδική ndash ειδικό) ή ένα ουσιαστικό(γραφείο) υπάγεται σε κανόνες minusω minusοmicroαι για το συγκεκριmicroένο ρήmicroαminusος minusη minusο για το συγκεκριmicroένο επίθετο minusο για το συγκεκριmicroένο ουminusσιαστικό Είναι οι κανόνες των κλιτικών καταλήξεων που είναι σηmicroαminusντικοί Ότι επίσης το minusίζω στο χτενίζω θα γραφεί έτσι microε minusιminus ή το minusείοστο γραφείο θα γραφεί microε minusειminus κι αυτό ρυθmicroίζεται από τους κανόνεςτων παραγωγικών καταλήξεων Κι επειδή όλο το λεξιλόγιο microιας κλιτήςκαι έντονα παραγωγικής γλώσσας όπως η Ελληνική στηρίζεται στοτmicroήmicroα της λέξης microετά τη ρίζα και το θέmicroα στο ληκτικό τmicroήmicroα της λέminusξης δηλαδή στις κλιτικές (minusω minusοmicroαι minusος minusη minusο minusο) και παραγωγικές (minusισmicroός minusάκι minusωπός) καταλήξεις και τα τέρmicroατα (minusροια minusλογία κτό) τοσύστηmicroα των ορθογραφικών κανόνων είναι καθοριστικό για την ορθοminusγραφία της Ελληνικής

Γιrsquo αυτό για πρώτη φορά συγκεντρώσαmicroε οργανώσαmicroε και αποτυminusπώσαmicroε το ορθογραφικό σύστηmicroα της ληκτικής δοmicroής των περισσόminusτερων λέξεων της Ελληνικής Αυτό περιέχεται στο ένθετο Oρθογραminusφικό Παράρτηmicroα microε τις έγχρωmicroες σελίδες Για να γίνει δε αυτό το σύminusστηmicroα λειτουργικό παραπέmicroπουmicroε σε αυτό κάθε λέξη (λήmicromicroα) του Λεminusξικού που έχει ορθογραφικό ενδιαφέρον ως προς το ληκτικό του τmicroήminusmicroα Πχ γοητεύω rArr 60 minusεύω (δες την παράγραφο υπrsquo αριθmicro 60 των ρηminusmicroάτων σε minusεύω) γοητεία rArr 30Α minusεία (δες την παράγραφο 30Α των ουminusσιαστικών σε minusεία) γόητας rArr 77 minusητας γόησσα rArr 130 minusισσα 179 minusσσminusγόητρο rArr 82 minusτρο γοητευτικός rArr 107Αγ minusικός 59 minusευminus ευminus Όπως γίminusνεται αντιληπτό ο αναγνώστης του Λεξικού που θέλει να microάθει για τηνορθή γραφή microιας συγκεκριmicroένης λέξης και όλων των άλλων που γράminusφονται το ίδιο ή που διαφέρουν (οι λεγόmicroενες laquoεξαιρέσειςraquo) βρίσκειεύκολα στην αριθmicroηmicroένη παράγραφο την πληροφορία που χρειάζεταιΈτσι το Λεξικό πέρα της απλής πληροφόρησης λειτουργεί και διδαminusκτικά για τον φιλοmicroαθή αναγνώστη τον καθηγητή τον δάσκαλο τουςγονείς που καλούνται να microιλήσουν για την ορθογραφία microιας λέξης καικάθε ενδιαφερόmicroενο

Αν σκεφτεί κανείς ότι οι δεκάδες χιλιάδες κλιτών λέξεων που πεminusριέχονται στο Λεξικό υπάγονται και ρυθmicroίζονται ndashστην πλειονότητά

Icircsbquodagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τουςndash από τις 217 παραγράφουςndashπαρατηρήσεις που έχουν βγει απότην ανάλυση τότε συνειδητοποιεί ότι η κατάκτηση της ορθής γραφήςτων λέξεων είναι εφικτή microε κατάλληλα βοηθήmicroατα και κατάλληλη microέminusθοδο Οξύ και ασύγκριτα πιο δύσκολο είναι το πρόβληmicroα της κατάminusκτησης της ορθής γραφής του κορmicroού της λέξης (ρίζας ndash θέmicroατος πχοικminus συνοικminus) για τον οποίο δεν υπάρχει προβλεψιmicroότητα microέσω κανόminusνων πλην των οmicroορρίζων Εδώ microόνο η συχνή επαφή ndashαναγνωστική(οπτική) και γραφική (κιναισθητική)ndash microε κείmicroενα και η άσκηση (ιδίωςστο σχολείο) της ικανότητας αναγωγής στα οmicroόρριζα (laquoοικογένειεςλέξεωνraquo) εξασφαλίζουν την εξοικείωση microε την ορθογραφία του κορmicroούτης λέξης Εκεί που υπάρχει microεγάλος βαθmicroός προβλεψιmicroότητας είναιστο microετά τον κορmicroό τmicroήmicroα στο ληκτικό τmicroήmicroα της λέξης (παραγωγιminusκή και κλιτική κατάληξη και τέρmicroα minusείο minusρροια minusώδης)

Στο παρόν Λεξικό το microεν τmicroήmicroα του κορmicroού των λέξεων το καλύminusπτουmicroε microε τις εκατοντάδες των σχολίων για την ετυmicroολογικήminusιστοριminusκή προέλευση των δύσκολων στην ορθογραφία τους λέξεων το δετmicroήmicroα της ληκτικής δοmicroής των λέξεων το αντιmicroετωπίζουmicroε τόσο στονΠίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής στις παminusραποmicroπές σε αυτούς από τα λήmicromicroατα του Λεξικού όσο και στο σώmicroατου Λεξικού microε ειδικά σχόλια (πχ minusποιία minusληψία minusωδία minusσηmicroία minusώνυmicroοςκαι πλήθος άλλα) Tέλος στον Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικώνστοιχείων της Eλληνικής έχουν συmicroπεριληφθεί για την οικονοmicroία τηςύλης και οι περιπτώσεις των διπλών συmicroφώνων στο θέmicroα των λέξεων(minusκκminus minusλλminus minusρρminus minusππminus minusσσminus)

Συλλαβισmicroός ndash Τονικό σύστηmicroα

Πηγή ορθογραφικών δυσκολιών για τον γράφοντα είναι και το πώςχωρίζονται οι λέξεις στη Νέα Ελληνική κατά συλλαβές Πού και πώςlaquoκόβεταιraquo η λέξη όταν χρειάζεται να αλλάξεις στο κείmicroενό σου γραmicrominusmicroή Ηλεκτρονικά το πρόβληmicroα αντιmicroετωπίζεται microε προγράmicromicroατα συλminusλαβισmicroού που ρυθmicroίζουν αυτοmicroάτως τον χωρισmicroό της λέξης Η χειρόminusγραφη γραφή (στο σχολείο σε επιστολές σε ποικίλα κείmicroενα) και ηγενικότερη γνώση του θέmicroατος είναι που απαιτούν να γνωρίζει κανείςτους κανόνες συλλαβισmicroού

Στο παρόν Ειδικό Ορθογραφικό Λεξικό δώσαmicroε τον σωστό συλλαminusβισmicroό σε κάθε λέξηminusλήmicromicroα του Λεξικού ∆εν είναι καθόλου αυτονόηminusτο πια πώς θα συλλαβίσει κανείς λέξεις όπως καβγάς ένταση εκτόminusνωση εχθρικός αγκαλιάζω όγκος κτό Ο συλλαβισmicroός που ισχύει γιατέτοιες λέξεις σύmicroφωνα microε τους κανόνες της Γραmicromicroατικής οι οποίοιστηρίζονται πια στη φωνητική δοmicroή των λέξεων και όχι στην παραγωminusγή και τη σύνθεση είναι να χωρίσουmicroε καminusβγάς έminusνταminusση (όχι ένminusταminus

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAacutedagger

ση) εminusκτόminusνωminusση (όχι εκminusτόminusνωminusση) εminusχθριminusκός αminusγκαminusλιάminusζω όminusγκοςΤον ένθετο Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνιminusκής ακολουθούν και άλλες ορθογραφικές πληροφορίες υπό microορφή πιminusνάκων στους οποίους περιλαmicroβάνεται και Πίνακας microε τους Κανόνεςτου Συλλαβισmicroού

Και σε αυτό το Λεξικό όπως και στα άλλα Λεξικά microας ακολουθήσαminusmicroε το microονοτονικό σύστηmicroα που έχει καθιερωθεί επισήmicroως ∆εν είναιεδώ ο χώρος για να διατυπώσουmicroε τις απόψεις microας επί του θέmicroατοςΟ γράφων έχει επανειληmicromicroένως microιλήσει και γράψει για το θέmicroα τωντόνων από επιστηmicroονικής ιστορικής και πρακτικής πλευράς Μολονόminusτι το σύστηmicroα αυτό χρήζει διορθώσεων (για να ξεπερασθούν στηνανάγνωσηminusκατανόηση οι δυσκολίες που γεννούν λχ τα άτονα άρθρακά) ένα Λεξικό υποχρεούται να το εφαρmicroόσει αν αποσκοπεί στο ναβοηθήσει τον microέσο χρήστη Στο Λεξικό microας Για το Σχολείο και το Γραminusφείο δίπλα στο microονοτονικά γραmicromicroένο λήmicromicroα δώσαmicroε και την πληροminusφορία πώς τονίζεται πολυτονικά η λέξη όπου διέφερε ο τονισmicroόςΕδώ για λόγους περιορισmicroού της έκτασης του Λεξικού ώστε να είναιπιο εύχρηστο δεν microπορέσαmicroε να εφαρmicroόσουmicroε το ίδιο Ίσως αυτές οιπληροφορίες δοθούν σε επόmicroενη έκδοση

Οπωσδήποτε πάλι για να αντιmicroετωπισθούν δυσκολίες στην ορθοminusγραφία που προκύπτουν από ελλιπή γνώση του microονοτονικού συστήminusmicroατος στους ένθετους Πίνακες Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείωντης Eλληνικής δίδεται και Πίνακας των Κανόνων του Μονοτονικού microεπαραδείγmicroατα χρήσεως και microάλιστα συνδυαστικά microε τους κανόνεςτου πολυτονικού για να βοηθηθεί ο microαθητής και γενικότερα ο αναminusγνώστης που χρησιmicroοποιεί πολυτονικό σύστηmicroα Γίνεται επίσης λόγοςγια προτεινόmicroενες βελτιώσεις του microονοτονικού συστήmicroατος Τέλοςπρέπει να σηmicroειωθεί ότι η χρήση του microονοτονικού συστήmicroατος στησύγχρονη Ελληνική δεν συνδέεται microε τα όποια προβλήmicroατα της ορminusθογραφίας των λέξεων της Ελληνικής που όπως φάνηκε ήδη συνίminusστανται κυρίως στις δυσκολίες ορθής γραφής του κορmicroού και της ληminusκτικής δοmicroής των λέξεων τα οποία έχουν ετυmicroολογικήminusιστορική συminusνάρτηση Η ίδια αιτίαση προσάπτεται στη χρήση του microονοτονικού ωςπρος το ευρύτερο πρόβληmicroα της ποιοτικής χρήσης της γλώσσας microαςmicroε το οποίο όmicroως δεν έχει καmicroία σχέση η εφαρmicroογή του microονοτονικούσυστήmicroατος

Το πρόβληmicroα της ορθογραφίας των ξένων λέξεων

Μιλώντας για ξένες λέξεις αναφερόmicroαστε σε δύο κατηγορίες δαminusνείων λέξεων σε προσηγορικά (κοινά) ονόmicroατα και σε κύρια ονόmicroατα(ανθρωπωνύmicroια τοπωνύmicroια κά) Η αντιmicroετώπιση της ορθογραφίας αυminus

Icircpermildagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τών των λέξεων στο Λεξικό και στην ευρύτερη χρήση ιδίως παλαιότεminusρα υπαγόρευσε διαφορετική προσέγγιση

Συγκεκριmicroένα ακολουθείται η απλογράφηση των ξενικής προελεύminusσεως κοινών ονοmicroάτων όπως έχει επικρατήσει σύmicroφωνα microε τις επιminusταγές της σχολικής γραmicromicroατικής microε το σκεπτικό ndashόπως το είπαmicroεήδηndash ότι ο Έλληνας δεν είναι υποχρεωmicroένος για να γράψει σωστά microιαδάνεια λέξη που έχει περάσει στη γλώσσα του να ξέρει Αγγλικά Γαλminusλικά ή όποια άλλη ξένη γλώσσα ∆εν υποχρεούται δηλαδή να γράψειπαννώ επειδή η συγκεκριmicroένη λέξη προέρχεται από το γαλλικόpanneau Γράφοντας πανό απλοποιηmicroένα δεν παραβιάζει την ιστορίαή την ετυmicroολογία της λέξης αφού γιrsquo αυτήν δεν microπορεί να έχει καmicroίαγνώση microέσα από τη microητρική του γλώσσα Η θέση αυτή επικράτησε απότότε κυρίως που επισηmicroοποιήθηκε η Nεοελληνική (δηmicroοτική) γλώσσακαι διδάχθηκε στο σχολείο microε βάση τη σχολική γραmicromicroατική Τριανταminusφυλλίδη που προβλέπει αυτή την απλοποίηση Παλαιότερα η τάσηήταν ndashmicroε τη Γαλλική ιδίως να επικρατεί ως δεύτερη γλώσσα των microορminusφωmicroένων και αργότερα microε την Αγγλικήndash να microεταγραmicromicroατίζονται οι ξέminusνες λέξεις ήτοι να αποδίδονται όσο γίνεται πιστότερα προς την προminusφορά και την ορθογραφία του πρωτοτύπου Έτσι προέκυψε η ορθοminusγραφία λέξεων όπως τραίνο πορτραίτο σπήκερ σήριαλ πυτζάmicroακαρρώ καρmicroπυρατέρ γκυ εκλαίρ κτό Τις λέξεις αυτές συνήθισαν έτσιγραmicromicroένες οι οmicroιλητές της ελληνικής γλώσσας γιrsquo αυτό και όταν άρminusχισαν να απλογραφούνται ως τρένο (microε minusεminus) πορτρέτο (microε minusεminus) σπίκερ(microε minusιminus) σίριαλ (microε minusιminus) πιτζάmicroα (microε minusιminus) καρό (microε minusοminus και ένα minusρminus) καρminusmicroπιρατέρ (microε minusιminus) γκι (microε minusιminus) εκλέρ (microε minusεminus) οι γράφοντες που τις είχανmicroάθει αλλιώς ξενίστηκαν Ωστόσο τα τελευταία χρόνια τείνει να γενιminusκευθεί αυτή η απλογράφηση και όλο και περισσότερο εξοικειώνονταιmicroε αυτήν και όσοι έγραφαν διαφορετικά τις λέξεις παλαιότερα

∆ιαφορετικό είναι το θέmicroα των δάνειων λέξεων όταν πρόκειται γιακύρια ονόmicroατα (τοπωνύmicroια και ανθρωπωνύmicroια) Σε αυτές τις περιπτώminusσεις η αρχή της αντιστρεψιmicroότητας δηλαδή η ορθογράφηση του ονόminusmicroατος microε τρόπο που η ελληνική γραφή να παραπέmicroπει όσο αυτό είναιδυνατόν στην ξενόγλωσση γραφή του είναι επιθυmicroητή πχ Hollywoodgt Xόλλυγουντ Duumlsseldorf gt Nτύσσελντορφ Voltaire gt BολταίροςChomsky gt Tσόmicroσκυ κά Kι αυτό γιατί το όνοmicroα είναι ταυτότητα και ηταυτότητα δεν πρέπει να αλλοιώνεται αλλά να προσεγγίζεται κατάτο δυνατόν και στην απόδοσή της στην ξένη γλώσσα Tο ίδιο ισχύεικαι για την περίπτωση των εξελληνισmicroένων ξένων κυρίων ονοmicroάτων ταοποία λόγω της ιστορικής τους χρήσης καθιερώθηκαν microε την παλαιόminusτερη εξελληνισmicroένη microορφή τους και δεν θα ήταν σωστό να απλογραminusφηθούν πχ η Nέα Yόρκη να γραφεί ως Nέα Iόρκη η Aγγλία ως Aγκλίαο Σωσσύρ ως Σοσίρ ο Σαίξπηρ ως Σέξπιρ κλπ Άρα προκειmicroένου γιατην απόδοση των κύριων ονοmicroάτων είναι προτιmicroότερο ndashβάσει ενός τέminusτοιου σκεπτικούndash να επιδιώκεται η κατά προσέγγιση πιστή απόδοση

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAcircdagger

της αρχικής ορθογραφίας του ονόmicroατος (Bλ και την ενότητα I Oρθοminusγραφία ξένων τοπωνυmicroίων και ανθρωπωνυmicroίων στο OρθογραφικόΠαράρτηmicroα)

Τέλος διαφορετική είναι η περίπτωση των ελληνογενών ξένων λέminusξεων δηλ λέξεων που πλάστηκαν αρχικά σε ξένη γλώσσα microε βάση ελminusληνικές (αρχαιοελληνικές) λέξεις Πρόκειται για λέξεις όπως δυναmicroόχλωροφύλλη χρωmicroοσώmicroατα κτό Οι λέξεις αυτές δεν είναι σωστό νααπλογραφηθούν (διναmicroό χλοροφίλη χροmicroοσόmicroατα) και να γίνουνlaquoαγνώριστεςraquo στα Ελληνικά και αναγνωρίσιmicroες από τον Έλληνα στηνξένη γλώσσα

Γ Mπ

IcircUcircUgravedagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

επιτρέπεται να αλλάξει η ορθογραφία microιας λέξης ή microιας οmicroάδας ή οιminusκογένειας λέξεων (οmicroορρίζων)

∆εν υπάρχει αmicroφιβολία ότι η ορθογραφία των λέξεων microιας γλώσσαςόπως άλλωστε και η ίδια η γλώσσα (ως σύστηmicroα γλωσσικών σηmicroείων)είναι προϊόν συmicroβάσεως Είναι συmicroβατική Άρα όπως και η γλώσσαυπόκειται σε microεταβολές έτσι microπορούν να γίνουν microεταβολές και στηνορθογραφία Ενώ όmicroως οι microεταβολές στη γλώσσα γίνονται ασυνείδηminusτα από τους οmicroιλητές microιας γλώσσας και περνάει πολύς χρόνος microέχρινα καθιερωθούν δηλαδή να γίνουν αποδεκτές από όλα τα microέλη microιαςγλωσσικής κοινότητας προκειmicroένου για τις microεταβολές στην ορθογραminusφία αυτές αποφασίζονται από επιστηmicroονικά όργανα και εκπαιδευτικέςαρχές και γίνονται laquoέξωθενraquo στο πλαίσιο αυτού που ονοmicroάζεταιlaquoγλωσσικός σχεδιασmicroόςraquo

Έτσι προκειmicroένου για την ορθογραφία των λέξεων της Ελληνικήςάλλοτε η Ακαδηmicroία Αθηνών άλλοτε (όταν συντάχθηκε η σχολικήγραmicromicroατική της δηmicroοτικής) επιστήmicroονες γλωσσολόγοι και φιλόλογοιανέλαβαν να ρυθmicroίσουν ζητήmicroατα ορθογραφίας που είτε εmicroφάνιζανmicroείζονες δυσκολίες είτε αποτελούσαν αντικείmicroενο διαφωνίας των επιminusστηmicroόνων (ως προς την ετυmicroολογική προέλευσή τους άρα και ωςπρος την ορθογραφία τους) είτε η συνήθεια στη χρήση τους είχε καminusθιερώσει διαφορετική γραφή από την ετυmicroολογικά ορθή είτε γράφοminusνταν microε περισσότερους τρόπους κλπ Στις περιπτώσεις αυτές χάριντης οmicroοιοmicroορφίας στη γραφή των λέξεων που είναι απαραίτητη στηνεκπαίδευση τη διοίκηση στον Tύπο στην επιστήmicroη σε όλες εν γένειτις microορφές της επίσηmicroης γραπτής επικοινωνίας επιχειρήθηκαν ρυθmicroίminusσεις που διατηρούσαν microεν την αρχή της ετυmicroολογικήςminusιστορικής ορminusθογραφίας αλλά κινούνταν προς την κατεύθυνση της απλογράφησηςγια λόγους ευκολίας microε τελικό στόχο πάντοτε την οmicroοιόmicroορφη ορθοminusγράφηση των λέξεων

Έτσι καθιερώθηκαν οι γνωστοί απλουστευτικοί κανόνες ότι λχ όλατα παραθετικά επιθέτων και επιρρηmicroάτων γράφονται πάντοτε microε minusοminus(ευκολότερος ευκολότατος) και όχι microε minusωminus (ευκολώτερος ευκολώταminusτος) που ήταν ο κανόνας ορθογραφίας των λέξεων της αρχαίας εφόminusσον της καταλήξεως minusότερος minusότατος προηγείτο βραχύ φωνήεν(όπως στην περίπτωση του επιθέτου εύκολος) Ή γράφτηκαν microε ένα minusρminus τα νεότερα σύνθετα λέξεων που άρχιζαν από ρminus ρούχο ndash ασπρόminusρουχα (όχι ασπρόρρουχα) ενώ ρέπω ndash ισόρροπος αντίρροπος ετοιminusmicroόρροπος Ιδίως απλογραφήθηκαν ξένης προελεύσεως λέξεις (δάνεια)ή παραγωγικές καταλήξεις της Ελληνικής καβγάς (αντί του παλαιότεminusρου καυγάς) αφού η λέξη προέρχεται από το τουρκικό kavga που δενδικαιολογεί γραφή microε δίφθογγο minusαυminus Eπίσης γράφτηκαν τα minusπουλο minusπουλα (βοσκόπουλο βοσκοπούλα) microε ένα minusλminus microολονότι προέρχονταιαπό το λατινικό pullus (laquoνεοσσόςraquo) Οι απλουστευτικές ρυθmicroίσεις έγιminus

Egravepermildagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

ναν κυρίως microε δάνεια της Ελληνικής από ξένες γλώσσες και δευτεminusρευόντως σε ελληνικές λέξεις που επέστρεψαν στην Ελληνική αφούπρώτα υπήρξαν δάνεια της Ελληνικής σε άλλες γλώσσες Πρόκειταιγια τις λέξεις που χαρακτηρίζονται ως αντιδάνεια Επίσης απλουminusστεύθηκαν λέξεις της Ελληνικής που λόγω διαφόρων φωνητικών microεminusταβολών δεν είναι εύκολη η ταύτισή τους microε τις αρχικές λέξεις απrsquoόπου ξεκίνησαν Aπλογραφήθηκαν ακόmicroη οι microεταγενέστερες λέξεις ξέminusνης προέλευσης Παραδείγmicroατα Απλογραφήθηκε microε minusεminus η λέξη τρένοη οποία παλιότερα γράφτηκε ως τραίνο προερχόmicroενη από το γαλλιminusκό train Απλογραφήθηκε η λέξη καρό microε ένα minusρminus και minusοminus η οποία παminusλιότερα γράφτηκε ως καρρώ αποδίδοντας πιστά το γαλλικό carreauαπrsquo όπου προέρχεται Οmicroοίως απλογραφήθηκε η λέξη τζίρος microε minusιminus ηοποία αποτελεί αντιδάνειο της Ελληνικής αναγόmicroενη στο γύρος microέσωτου ιταλικού giro (από λατινικό gyrus) Απλογραφήθηκαν επίσης λέξειςόπως κουκί microε ένα minusκminus (έναντι του παλαιότερου κουκκί αφού προέρminusχεται από το κοκκminusίον υποκοριστικό του κόκκος) αγόρι microε minusοminus (ενώπροέρχεται από το άγουρος lt $ωρος που υπαγορεύει την ορθογράminusφησή του ως αγώρι ) τσιπούρα microε ένα minusπminus (microολονότι προέρχεται απότο ππουρος) κλπ Tέλος απλογραφήθηκαν λέξεις όπως παγόνι (αντίπαγώνι) microάπα (αντί microάππα) πάτρονας (αντί πάτρωνας) κά λόγω τηςξενικής τους (λατινικής) προελεύσεως

Το σκεπτικό για την απλουστευmicroένη ορθογράφηση των ξένων λέξεminusων είναι εmicroφανές και πειστικό δεν είναι σωστό ο Έλληνας οmicroιλητής νααπαιτείται να γνωρίζει την ξένη λέξη (train carreau) για να γράψει σωminusστά τη δάνεια λέξη στα Ελληνικά Το πρόβληmicroα ndashπρόβληmicroα συνέπειαςκαι συνέχειαςndash είναι microε τις δύο άλλες κατηγορίες λέξεων Το ελληνικόγύρος που έδωσε το τζίρος (microέσω της Ιταλικής) θα γραφεί απλοποιηminusmicroένα microε τρόπο που αλλοιώνει το ετυmicroολογικό ίνδαλmicroα της ελληνικήςλέξης από την οποία προέρχεται Η συνέπεια προς το ισχύον σύστηminusmicroα ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορθογραφίας θα παραβιασθεί εδώ για λόminusγους ευκολίας Και θα γράψουmicroε minusαπλογραφηmicroέναndash στα Ελληνικά microοminusτοσικλέτα microε minusιminus όταν οι ξένοι διατηρούν το minusυminus της Ελληνικής γράminusφοντας τη λέξη microε το laquoελληνικό yraquo (ygrec) δηλ motocyclette Πώς θα διminusκαιολογήσουmicroε επίσης επιστηmicroονικά την απλογράφηση καθαρώς ελminusληνικών λέξεων microε το σκεπτικό ότι στο πέρασmicroα του χρόνου ndashτόσωναιώνωνndash έχουν υποστεί φωνητικές microεταβολές που είναι το πιο φυσικόκαι σύνηθες γνώρισmicroα κάθε γλώσσας Είναι τόσο δύσκολο στο τεράminusστιο πλήθος των ελληνικών λέξεων που microαθαίνουmicroε την ορθογραφίατους να θυmicroόmicroαστε και ότι η λέξη αγώρι που προέρχεται από τοάγουρος άωρος γράφεται microε minusωminus

Εδώ είναι ο κατάλληλος χώρος να θέσουmicroε ένα microείζον θέmicroα της ορminusθογραφίας της ελληνικής γλώσσας που απασχολεί όχι microόνο τη λεξιminusκογραφία αλλά και την εκπαίδευση και την επιστήmicroη και κάθε προσεminusκτικό και ευαίσθητο χρήστη της Ελληνικής Τι πρέπει να γίνει α) microε την

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo EgraveAcircdagger

ορθογραφία ελληνικών λέξεων που στο πέρασmicroα του χρόνου έχουνυποστεί microικρότερες ή microεγαλύτερες microεταβολές β) microε τα αντιδάνεια(λέξεις ελληνικές ή ελληνογενείς που laquoπεριπλανήθηκανraquo σε ξένεςγλώσσες για να επιστρέψουν microετά στη γλώσσα προέλευσής τους ndashοιΓερmicroανοί τις αποκαλούν χαρακτηριστικά laquoRuumlckwandererraquo) γ) microε λέξειςτων οποίων η εξέλιξη της επιστήmicroης της ιστορικής γλωσσολογίας καιειδικότερα της ετυmicroολογίας έχει αναθεωρήσει και διορθώσει παλαιόminusτερη εσφαλmicroένη ετυmicroολόγησή τους αποκαθιστώντας την ορθή ετυminusmicroολογία τους που προσδιορίζει στην Ελληνική και την ορθή γραφήτους αφού το ορθογραφικό σύστηmicroα της Ελληνικής είναι όπως εξηminusγήσαmicroε ιστορικόminusετυmicroολογικό

Η τακτική που έχουmicroε ακολουθήσει και στα τρία Λεξικά microας είναι ναδίδεται στον αναγνώστη χρήστη έγκυρη πληροφορία για την ορθήγραφή κάθε λέξης της Ελληνικής αυτήν που χαρακτηρίζεται από επιminusστηmicroονική συνέπεια και από την ιστορική συνέχεια της Ελληνικής Καιστις τρεις περιπτώσεις (α λέξεις ελληνικές φωνητικά και microορφολογιminusκά αλλαγmicroένες β αντιδάνεια γ επανετυmicroολογηmicroένες επιστηmicroονικάλέξεις) δίνουmicroε στα Λεξικά microας microε διαφορετικό τρόπο την πληροφοminusρία που χρειάζεται ο αναγνώστης για την ορθή γραφή της λέξης ΣτοΜεγάλο Λεξικό (Γ Μπαmicroπινιώτη Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας)οι λέξεις ληmicromicroατογραφούνται καταχωρίζονται δηλαδή στο Λεξικό microετην ιστορικήminusετυmicroολογική γραφή τους ∆ίδονται κτήριο (microε minusηminus) φτειminusάχνω (microε minusειminus) λειώνω (microε minusειminus) ρεβίθι (microε minusιminus) σβήνω (microε minusηminus) κοκ Στηνετυmicroολογία της λέξης ή σε σχόλιο δίδεται η εξήγηση γιατί πρέπει ναγράφεται η λέξη έτσι όπως τη δίνουmicroε σύmicroφωνα microε την ορθή ετυmicroοminusλογία της Επίσης υπάρχει εκτενής πίνακας στο λήmicromicroα ορθογραφίαπου περιλαmicroβάνει όλες τις λέξεις (δεν υπερβαίνουν τις 350) που έχουνειδικό ορθογραφικό ενδιαφέρον η ετυmicroολογικήminusεπιστηmicroονική ορθοminusγραφία τους διαφέρει από τη σχολικήminusρυθmicroιστική ορθογραφία ή απότην παλαιότερη ή συνήθη ορθογραφία τους Τέλος στα λήmicromicroατα microετην επιστηmicroονικά ορθή ορθογραφία κτήριο φτειάχνω λειώνω ρεβίθισβήνω δίδεται η σχολική ορθογραφία (κτίριο φτιάχνω λιώνω) ή αναminusγράφεται και η παλαιότερη (σβύνω λυώνω) ή η συνήθης ορθογραφία(ρεβύθι) για την πλήρη ενηmicroέρωση του αναγνώστη Οι λέξεις microε τησχολική παλαιότερη ή συνήθη ορθογραφία υπάρχουν και ως λήmicromicroαταστο Λεξικό microε παραποmicroπή στην ορθή γραφή τους (κτίριο κτήριοφτιάχνω φτειάχνω σβύνω σβήνω κτό) για να microπορεί να τις βρειεύκολα ο απληροφόρητος αναγνώστης

Στο Λεξικό Μπαmicroπινιώτη για το Σχολείο και το Γραφείο οι λέξειςληmicromicroατογραφούνται όπως είναι αναmicroενόmicroενο κατά κύριο λόγο microε τησχολική ορθογραφία τους για να τις βρίσκει ο microαθητής ή ο χρήστηςπου θέλει να χρησιmicroοποιήσει την laquoισχύουσαraquo συmicroβατική ορθογραφίαΌmicroως σε κάθε αmicroφιλεγόmicroενο ορθογραφικά λήmicromicroα δίδεται η πληροminusφορία για την επιστηmicroονικήminusετυmicroολογική ορθογραφία της λέξης ώστε

EgraveUcircUgravedagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

να τη γνωρίζει ο χρήστης και να τη χρησιmicroοποιήσει αν θέλει Έτσι λχθα βρει το ρήmicroα λιώνω ληmicromicroατογραφηmicroένο ως λιώνω microε minusιminus κατά τησχολική γραmicromicroατική αλλά αmicroέσως κάτω από το λήmicromicroα θα βρει τοσχόλιο laquoΠροσοχή Προέρχεται από το αρχ λει+ (minusόω) laquoλειαίνωraquo τοοποίο ανάγεται στο επίθετο λε-ος Συνεπώς ορθότερη είναι η γραφήλειώνω (microε minusειminus)raquo Οmicroοίως θα βρει τη λέξη φτιάχνω ληmicromicroατογραφηmicroέminusνη microε minusιminus κατά τη σχολική ορθογραφία αλλά αmicroέσως microετά θα διαβάminusσει το σχόλιο laquoΠροσοχή Πρόκειται για το microεσαιωνικό ρήmicroα φτειάνω φθειάνω το οποίο προέρχεται από τον τύπο εθειάζω laquoισιώνω διορminusθώνωraquo παράγωγο του αρχ ευθύς Από την ετυmicroολογία προκύπτει ότιορθότερη είναι η γραφή φτειάνω (microε minusειminus όχι minusιminus)raquo Ας σηmicroειωθεί ότι γιατη λέξη λειώνω το Λεξικό του καθηγητή Κριαρά (της Σύγχρονης ∆ηminusmicroοτικής) υιοθετεί οmicroοίως τη γραφή microε minusειminus δίνοντας συγχρόνως τηνπληροφορία ότι προέρχεται από το ρήmicroα λει+ ενώ για την ίδια λέξητο Λεξικό του Ιδρύmicroατος Τριανταφυλλίδη υιοθετεί τη γραφή microε minusιminus(όπως και η σχολική γραmicromicroατική Τριανταφυλλίδη) εξηγώντας ότι η ορminusθογραφία της λέξης microε minusιminus είναι προϊόν laquoορθογραφικής απλοποίησηςraquoΣτο ρήmicroα φτειάχνω (και τα παράγωγά του) και τα δύο αναφερθένταλεξικά υιοθετούν την απλοποιηmicroένη ορθογραφία microε minusιminus αναφέρονταςόmicroως ότι η λέξη προήλθε από το αρχ ευθειάζω Επίσης ας σηmicroειωθείότι η τάση απλούστευσης της ορθογραφίας των λέξεων που καθιέminusρωσε η σχολική γραmicromicroατική Τριανταφυλλίδη έχει ως αποτέλεσmicroα νασυmicroπεριλαmicroβάνονται σε αυτήν και να απλοποιούνται επιπλέον λέξειςοι οποίες δεν αναφέρονται ρητά στη γραmicromicroατική αυτή αλλά απηχούντρόπον τινά το πνεύmicroα που διέπει τις ρυθmicroίσεις αυτής της γραmicromicroατιminusκής προς την κατεύθυνση της απλούστευσης

Στο Μικρό Λεξικό Μπαmicroπινιώτη τέλος έχει ακολουθηθεί επίσης ησχολική ορθογραφία των ληmicromicroάτων για τους ίδιους λόγους που ισχύminusουν στο laquoΛεξικό για το Σχολείο και το Γραφείοraquo Στο Λεξικό αυτό επειminusδή λόγω του περιορισmicroένου χώρου δεν περιλαmicroβάνονται σχόλια η επιminusστηmicroονικήminusετυmicroολογική ορθογραφία δίδεται σε ειδικό πίνακα υπό τοντίτλο laquoΠίνακας λέξεων microε προβλήmicroατα ορθογραφίαςraquo Σrsquo αυτόν η ετυminusmicroολογικήminusιστορική ορθογραφία των λέξεων δίδεται κοντά α) στη σχοminusλική ορθογραφία β) στην επικρατούσα ορθογραφία και γ) σε άλλεςορθογραφήσεις (παλαιότερες εσφαλmicroένες συνηθισmicroένες συχνές)Έτσι ο αναγνώστης πληροφορείται microε εγκυρότητα τα της ορθογραminusφίας και βοηθείται να κάνει συνειδητά τις δικές του επιλογές Bεβαίminusως microια οριστική καθολική αντιmicroετώπιση του ζητήmicroατος της ορθογραminusφίας των λέξεων της Eλληνικής θα ήταν αρmicroοδιότητα ενός έγκυρουπνευmicroατικούndashεπιστηmicroονικού σώmicroατος όπως της Aκαδηmicroίας Aθηνών ήmicroιας επιστηmicroονικής επιτροπής ειδικών γλωσσολόγων H προσπάθειαπου γίνεται στα δικά microας Λεξικά ιδιαίτερα στο παρόν Eιδικό Oρθοminusγραφικό Λεξικό είναι να ευαισθητοποιηθεί και να προβληmicroατιστεί οχρήστης του γραπτού microας λόγου ως προς την ορθογραφία ενός πεminus

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Egrave˙dagger

ριορισmicroένου σχετικά αριθmicroού λέξεων που εmicroφανίζουν ιδιοmicroορφία καιδυσκολία στη γραφή τους

Στο παρόν Ειδικό Ορθογραφικό Λεξικό για να διευκολυνθούν οι microαminusθητές και οι χρήστες που επιθυmicroούν να στοιχίσουν στη σχολική ορminusθογραφία οι λέξεις ληmicromicroατογραφούνται microε τον τύπο της σχολικής ορminusθογραφίας Ωστόσο όπως εφαρmicroόσαmicroε και στα δύο άλλα λεξικά microας(στο Λεξικό για το Σχολείο και το Γραφείο και στο Mικρό Λεξικό ) σεκάθε λέξη που έχει οποιοδήποτε ορθογραφικό ενδιαφέρον υπάρχεισχολιασmicroός της ορθογραφίας της microε τον οποίο πληροφορείται οαναγνώστης πώς πρέπει να γράφεται η λέξη επιστηmicroονικάminusετυmicroολογιminusκά και πώς γράφεται στη σχολική γραmicromicroατική ή κατά το laquoπνεύmicroαraquo τηςσχολικής γραmicromicroατικής ή άλλοτε πώς γράφεται συνήθως εφόσον φυminusσικά η σχολική ή η συνήθης ορθογραφία διαφέρει της επιστηmicroονικήςminusετυmicroολογικής Ας σηmicroειωθεί ότι η επιστηmicroονικήminusετυmicroολογική ορθογραminusφία που προτείνεται είναι κατά κανόνα προϊόν της έρευνας έγκριτωνγλωσσολόγωνminusετυmicroολόγων την οποία υιοθετούmicroε αξιολογώντας τηνπρότασή τους

Η θέση που παίρνουmicroε ως προς την laquoορθήraquo γραφή των λέξεων τηςΕλληνικής σε ένα ειδικό ορθογραφικό λεξικό όπως το παρόν πηγάζειαπό την πεποίθησή microας ότι κάθε ελληνική λέξη που χρησιmicroοποιήθηminusκε στη microακρά ιστορική πορεία της γλώσσας microας πρέπει να εmicroφανίminusζεται microε την ορθογραφική microορφή microε την οποία ξεκίνησε και ότι πρέminusπει να περιορίζονται στο ελάχιστο οι δικές microας παρεmicroβάσεις γιαλόγους απλούστευσης της ορθογραφίας Κάθε σύστηmicroα ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορθογραφίας είναι από τη φύση του δύσκολο αφού ηφωνητική δοmicroή της λέξης (η προφορά της) έχει microε τον καιρό αλλάξεικαι δεν ανταποκρίνεται σήmicroερα στην αρχική microορφή της λέξης Το ίδιοσυmicroβαίνει συχνά και microε τη γραmicromicroατική της δοmicroή Αυτή η κατάσταση είminusναι εγγενής σε κάθε σύστηmicroα ιστορικής ορθογραφίας Εποmicroένωςαπλουστευτικές ρυθmicroίσεις που θα χρειαστεί ενδεχοmicroένως να γίνουνπρέπει να είναι ελάχιστες microε σαφή κριτήρια που δεν θα παραβιάζουνχωρίς αποχρώντα λόγο την αρχή της ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορθοminusγραφίας Μπορεί λχ κανείς να υιοθετήσει microια απλούστερη γραφήndashτο κάνουmicroε στα Λεξικά microαςndash εφόσον δεν θίγεται βέβαια η ετυmicroολοminusγική προέλευση microιας λέξης ή εφόσον υπάρχει διττή microορφή (πχ φάminusκελλος και φάκελος) από την οποία microπορεί κανείς αζηmicroίως να υιοθεminusτήσει την απλούστερη

Εδώ θα πρέπει επίσης να διασαφήσουmicroε ότι το ορθογραφικό σύminusστηmicroα microιας γλώσσας δεν microπορεί να είναι αmicroετάβλητο laquoκοκαλωmicroένοraquoόσον αφορά στην ετυmicroολογική ορθογραφία των λέξεων Όπως η ίδιαη γλώσσα έχει microια δυναmicroική εξέλιξη ως κώδικας επικοινωνίας έτσι καιη ορθογραφία των λέξεων microπορεί ενίοτε να χρειαστεί να αλλάξει ότανλχ microια ετυmicroολογική γραφή αποδειχθεί εσφαλmicroένη Ένα σφάλmicroα δεν

EgraveEumldagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

microπορεί να διαιωνίζεται εις βάρος της αληθινής (έτυmicroον άλλωστε σηminusmicroαίνει laquoαληθινή σηmicroασίαraquo εξ ου ετυmicroολογικός) εικόνας και ιστορίαςmicroιας λέξης δηλαδή εις βάρος microιας ζωντανής γλωσσικής οντότητας Κιαυτό για να microη θιγεί η laquoσυνήθειαraquo στη γραφή microιας λέξης και για νααποφευχθεί το laquoξεβόλεmicroαraquo κάποιων (δασκάλων διορθωτών συγγραminusφέων κά) που laquoενοχλούνταιraquo από την αποκατάσταση της ορθής γραminusφής από microια απλή σχετικά αλλαγή πρακτικής υφής όταν τα πάνταστην ίδια την ουσία της γλώσσας αλλάζουν (σηmicroασία προφορά κλίσησύνταξη κλπ) Η συνέπεια στο σύστηmicroα ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορminusθογραφίας που έχει επιλεγεί ως παράσταση της γραπτής microορφής τηςγλώσσας microας επιβάλλει microερικές αλλαγές που αποτελούν laquoκατακτήminusσειςraquo της γλώσσας microας και όχι laquoοχλήσειςraquo Το να αποκαθιστάς την ορminusθή γραφή στη λέξη κτήριο γράφοντάς την microε minusηminus αντί microε minusιminus είναι συγminusχρόνως αποκατάσταση της αλήθειας (του laquoετύmicroουraquo) σε αυτή τηνlaquoτραυmicroατισmicroένηraquo λέξη που θεωρήθηκε κάποτε ότι προήλθε από τορήmicroα κτίζω για να αποδειχθεί αργότερα από την έρευνα ότι είναι τοευκτήριον (οίκηmicroα) (ευκτήριον gt fktiacuterio microε σίγηση του προτονικού εminusκαι εν συνεχεία κτήριο microε σίγηση του f γιατί δεν microπορεί να αρχίζειελληνική λέξη από fkt όmicroοια δηλαδή όπως το ελληνικό κυριακόν (δώminusmicroα) έδωσε το αγγλικό church και το γερmicroανικό Kirche πβ RandomHouse-Websterrsquos laquochurch lt Middle English chir(i)che lt Old English ltcir(i)ce lt Greek kyri(a)koacuten (docircma) the Lordrsquos (house)hellipraquo] ) Κι αυτό αφούκάποτε έγινε αντιληπτό το λάθος ότι το ρήmicroα κτίζω δεν microπορούσε ναδώσει τύπο κτίminusριο διότι κατάληξη minusριο δεν υπάρχει

Σχόλια Ορθογραφικού Λεξικού

Έχοντας εισαγάγει την έννοια και την πρακτική των γλωσσικών Σχοminusλίων στην ελληνική λεξικογραφία πρώτα στο (laquoΜεγάλοraquo 2032 σελίminusδων) Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (1998 A$ έκδ 2002 B$ έκδ2006 Γ$ ανατύπωση της B$ έκδ) και εν συνεχεία στο (laquomicroεσαίοraquo 1280σελίδων) Λεξικό για το Σχολείο και το Γραφείο (2004 A$ έκδ 2004 A$ανατύπωση 2008 B$ εκδ) εφαρmicroόσαmicroε την ίδια microέθοδο και στο παρόνΕιδικό Ορθογραφικό Λεξικό Περίπου 3500 σχόλια συντάχθηκαν γιααντίστοιχα λήmicromicroατα του παρόντος Λεξικού ∆ουλεύοντας χρόνια microετην επιστηmicroονική ανάλυση της γλώσσας και την επιστηmicroονική λεξικοminusγραφία κρίναmicroε σκόπιmicroο να δώσουmicroε στον Έλληνα αναγνώστη τουΛεξικού ιδίως σε αυτόν που έχει ιδιαίτερη ευαισθησία για την ορθήγραφή της γλώσσας microας ένα Ορθογραφικό Λεξικό που να εξηγεί καινα διδάσκει Να microην είναι δηλαδή απλή παράθεση λέξεων όπως συminusνήθως συmicroβαίνει Για τον απαιτητικό αναγνώστη που θέλει να γνωρίminusζει όχι microόνο πώς γράφεται αυτή ή εκείνη η ελληνική λέξη αλλά καιγιατί γράφεται έτσι δώσαmicroε microε τη microορφή σχολίων τις απαραίτητες

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Egraveıdagger

πληροφορίες που φωτίζουν την ορθογραφία των laquoδύσκολωνraquo ορθοminusγραφικά λέξεων της Ελληνικής

Εφόσον το ελληνικό σύστηmicroα ορθογραφίας είναι το ιστορικόminusετυminusmicroολογικό είναι επόmicroενο ο microεγαλύτερος αριθmicroός των σχολίων να αναminusφέρεται στην ετυmicroολογική προέλευση της λέξης που εξηγεί συγχρόminusνως και την ορθογραφία της Έτσι λχ σχολιάζοντας το λήmicromicroα νωτιαίminusος και επισηmicroαίνοντας ότι laquoα$ συνθετικό είναι η λέξη νώτα (τα) γιrsquo αυminusτό γράφεται microε minusωminus Η λέξη δεν σχετίζεται microε το νότιοςraquo είναι φανερόότι απαντούmicroε σε microια εύλογη απορία του αναγνώστη για τη συγκεκριminusmicroένη λέξη και τον βοηθούmicroε να θυmicroάται γιατί το νωτιαίος γράφεται microεminusωminus Η ταυτόχρονη παραποmicroπή του αναγνώστη στα επίθετα σε minusαίοςστο ένθετο Oρθογραφικό Παράρτηmicroα στον Πίνακα Oρθογραφίας τωνληκτικών στοιχείων της Eλληνικής εν προκειmicroένω στην παράγραφο12Β θα απαντήσει σε άλλη πιθανή όσο και εύλογη απορία του γιατίγράφεται microε minusαιminus και πώς γράφονται (η υποκατηγορία των επιθέτων σεminusαιος) τα επίθετα σε minusιαίος (γράφονται microε minusιminus)

Ένα άλλο σχόλιο στη λέξη αηδόνι θα τον βοηθήσει να microάθει και ναθυmicroάται γιατί η λέξη αυτή γράφεται microε minusηminus και όχι microε minusιminus (αϊδόνι) laquoΗ λέminusξη προέρχεται από το αρχ ουσιαστικό 4ηδών (U) microε υποκορισmicroό Συminusνεπώς η γραφή αϊδόνι δεν είναι σωστήraquo Μια παραποmicroπή στον ΠίνακαOρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής (η παραποmicroπή rArr157 minusόνι) θα τον πληροφορήσει πώς γράφονται στην Ελληνική οι λέξειςσε minusόνι

Γνωρίζοντας ο αναγνώστης πώς γράφεται η λέξη πορεία (microε minusειminus) θαδιερωτηθεί και θα σταθεί να σκεφθεί πώς γράφεται η λέξη αεροπορίαή πρωτοπορία όταν θέλει να γράψει τη λέξη ή όταν τη δει γραmicromicroένηmicroε minusιminus Το σχόλιο στο λήmicromicroα αεροπορία θα του λύσει την απορία και θατον βοηθήσει να θυmicroάται πώς γράφονται αυτές οι λέξεις laquoΤο αεροποminusρία δεν είναι απλό σύνθετο της λέξης πορεία (ώστε να γράφεται microε minusειminus) αλλά παράγωγο του αεροπόρος αεροπόρος ndash αεροπορminusία Τοίδιο ισχύει και microε όλα τα συναφή παρασύνθετα σε minusπορία που παράminusγονται από σύνθετα σε minusπόρος πρωτοπόρος ndash πρωτοπορία πεζοπόminusρος ndash πεζοπορία οδοιπόρος ndash οδοιπορία κλπ αλλά και άπορος ndash αποminusρία εύπορος ndash ευπορία κοκraquo Η ευαισθητοποίηση και η πληροφόρησητου αναγνώστη θα συmicroπληρωθεί microε την παραποmicroπή του στον ΠίνακαOρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής (παραποmicroπές rArr30α minusεία και rArr 86 ndashία)

Είναι βέβαιο ότι ο γράφων την Ελληνική αν ανήκει ιδίως σε παλαιόminusτερη γενιά θα αναρωτηθεί αν η ξενικής προελεύσεως λέξη πορτρέτογράφεται έτσι microε minusεminus ή microε minusαιminus (πορτραίτο) Το σχόλιο στη λέξη θατου εξηγήσει τι ισχύει laquoΥπό την επίδραση της γαλλικής της γραφής(portrait) η λέξη γράφτηκε παλαιότερα microε minusαιminus πορτραίτο Ως ξένη λέminusξη της Ελληνικής όmicroως απλογραφείται πορτρέτοraquo Ήδη στο λήmicromicroα

Icircdagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

πορτρέτο θα πάρει την πληροφορία laquo[συνηθ ορθογρ πορτραίτο]raquo καιθα παραπεmicroφθεί στον Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείωντης Eλληνικής για να βρει περισσότερες πληροφορίες (παραποmicroπή rArr57 minusέτο)

∆εν χρειάζεται να αναφέρουmicroε εδώ πόσος microόχθος και χρόνος απαιminusτήθηκαν για τη σύνταξη αυτών των 3500 σχολίων Ωστόσο χωρίς τιςπληροφορίες που παρέχονται σε αυτά τα σχόλια ο γράφων την Ελληminusνική δεν θα microπορέσει να είναι βέβαιος για την ορθή γραφή των δύminusσκολων λέξεων της Ελληνικής αφού δεν είναι πάντοτε και για όλουςεύκολο να θυmicroούνται πώς γράφεται αυτή ή εκείνη η λέξη Το laquoγιατίraquo ενminusδυναmicroώνει τη microνήmicroη και συστηmicroατοποιεί την εmicroπειρική ndashοπτική ή κιminusναισθητικήndash γνώση που microπορεί να έχει ο γράφων

Αξίζει ίσως να σηmicroειωθεί εδώ ότι η γνώση του κοινού χρήστη τουγραπτού λόγου της Ελληνικής για το πώς γράφεται microια λέξη πολύ λίminusγο προέρχεται από τη σχολική ή εξωσχολική ενασχόλησή του microε τουςκανόνες ορθογραφίας της Ελληνικής Συνήθως έχει ndashκαι πάντοτε λειminusτουργεί συγχρόνωςndash και microια εντυπωmicroένη εικόνα που υπάρχει στο microυαminusλό του για το πώς γράφεται microια λέξη ή microια laquoκινητικήraquo γνώση αίσθησηπερισσότερο για τις κινήσεις γραφής της λέξης microε το χέρι Στην πρώminusτη περίπτωση αυτό που λειτουργεί είναι το laquoοπτικό ίνδαλmicroαraquo η εικόminusνα που έχει αποτυπώσει ο καθένας στη γλωσσική microνήmicroη του για τηνορθογραφία της λέξης Στη δεύτερη περίπτωση λειτουργεί η laquoκιναιminusσθητικήraquo microνήmicroη που έχει για τη λέξη (laquoνα γράψω τη λέξη για να σουπω πώς είναι η ορθογραφία τηςraquo ακούmicroε συχνά) Όmicroως και οι δύο αυminusτές πηγές γνώσεως της ορθογραφίας microιας λέξης δεν αρκούν όσο κιαν βοηθούν Χρειάζεται η πρόσθετη ndashκαθοριστικήndash πληροφόρηση γιατην ετυmicroολογική προέλευση της λέξης αφού πρόκειται για ετυmicroολογιminusκήminusιστορική ορθογραφία Φυσικά microιλούmicroε για laquoετυmicroολογικές νύξειςraquo καιαπλές laquoσυνειρmicroικές συνδέσειςraquo και όχι για γνώση των microηχανισmicroών ετυminusmicroολογίας που δεν είναι έργο του microη ειδικού

Πίνακας Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής

Είπαmicroε ήδη ότι η δήλωση της σηmicroασίας microιας λέξης ηχητικά microεφθόγγους (το λεγόmicroενο laquoσηmicroαίνονraquo) είναι προϊόν συmicroβάσεως στηγλώσσα ∆εν έχει αιτιώδη χαρακτήρα Το ίδιο και η ορθογραφία microιαςλέξης που δηλώνει στον γραπτό λόγο τη φθογγική της σύσταση Κιαυτή είναι συmicroβατική microέσω του συστήmicroατος γραφής που χρησιmicroοποιminusείται σε κάθε γλώσσα Ωστόσο από τη στιγmicroή που καθιερώνονται σεmicroια γλώσσα συmicroβατικά η φθογγική δήλωση (η προφορά) και η γραπτήαπεικόνισή της (η ορθογραφία) το συmicroβατικό σύστηmicroα ορθογραφίαςυπάγεται σε δεσmicroεύσεις Υπείκει σε κανόνες Οι κανόνες αυτοί είναι

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Icircmiddotdagger

ορθογραφικοί και ρυθmicroίζουν τόσο τη γραπτή παράσταση της ρίζαςκαι του θέmicroατος microιας λέξης (λχ της ρίζας οικminus στο κατοικία και τουθέmicroατος συνοικminus στο συνοικία) όσο και της κατάληξης ή του τέρmicroατοςmicroιας λέξης (λχ της κατάληξης minusία στο κατοικία και στο συνοικία τηςκατάληξης minusώ στο κατοικώ ή της κατάληξης minusισmicroός στο συνοικισmicroόςκοκ) Ιδίως το γραmicromicroατικοσυντακτικό σύστηmicroα microιας γλώσσας που δηminusλώνουν στην πραγmicroατικότητα οι καταλήξεις (laquoκλιτικές καταλήξειςraquo ήlaquoκλιτικά microορφήmicroαταraquo) καθώς και οι σηmicroασιολογικές πληροφορίες τωνπαραπάνω λέξεων που δηλώνουν πάλι ορισmicroένες καταλήξεις (laquoπαραminusγωγικές καταλήξειςraquo ή laquoτέρmicroαταraquo ή laquoπαραγωγικά microορφήmicroαταraquo) υπάminusγονται κατrsquo εξοχήν σε κανόνες Tο πώς θα γράψω ένα ρήmicroα (χτενίζω ndashχτενίζοmicroαι) ή ένα επίθετο (ειδικός ndash ειδική ndash ειδικό) ή ένα ουσιαστικό(γραφείο) υπάγεται σε κανόνες minusω minusοmicroαι για το συγκεκριmicroένο ρήmicroαminusος minusη minusο για το συγκεκριmicroένο επίθετο minusο για το συγκεκριmicroένο ουminusσιαστικό Είναι οι κανόνες των κλιτικών καταλήξεων που είναι σηmicroαminusντικοί Ότι επίσης το minusίζω στο χτενίζω θα γραφεί έτσι microε minusιminus ή το minusείοστο γραφείο θα γραφεί microε minusειminus κι αυτό ρυθmicroίζεται από τους κανόνεςτων παραγωγικών καταλήξεων Κι επειδή όλο το λεξιλόγιο microιας κλιτήςκαι έντονα παραγωγικής γλώσσας όπως η Ελληνική στηρίζεται στοτmicroήmicroα της λέξης microετά τη ρίζα και το θέmicroα στο ληκτικό τmicroήmicroα της λέminusξης δηλαδή στις κλιτικές (minusω minusοmicroαι minusος minusη minusο minusο) και παραγωγικές (minusισmicroός minusάκι minusωπός) καταλήξεις και τα τέρmicroατα (minusροια minusλογία κτό) τοσύστηmicroα των ορθογραφικών κανόνων είναι καθοριστικό για την ορθοminusγραφία της Ελληνικής

Γιrsquo αυτό για πρώτη φορά συγκεντρώσαmicroε οργανώσαmicroε και αποτυminusπώσαmicroε το ορθογραφικό σύστηmicroα της ληκτικής δοmicroής των περισσόminusτερων λέξεων της Ελληνικής Αυτό περιέχεται στο ένθετο Oρθογραminusφικό Παράρτηmicroα microε τις έγχρωmicroες σελίδες Για να γίνει δε αυτό το σύminusστηmicroα λειτουργικό παραπέmicroπουmicroε σε αυτό κάθε λέξη (λήmicromicroα) του Λεminusξικού που έχει ορθογραφικό ενδιαφέρον ως προς το ληκτικό του τmicroήminusmicroα Πχ γοητεύω rArr 60 minusεύω (δες την παράγραφο υπrsquo αριθmicro 60 των ρηminusmicroάτων σε minusεύω) γοητεία rArr 30Α minusεία (δες την παράγραφο 30Α των ουminusσιαστικών σε minusεία) γόητας rArr 77 minusητας γόησσα rArr 130 minusισσα 179 minusσσminusγόητρο rArr 82 minusτρο γοητευτικός rArr 107Αγ minusικός 59 minusευminus ευminus Όπως γίminusνεται αντιληπτό ο αναγνώστης του Λεξικού που θέλει να microάθει για τηνορθή γραφή microιας συγκεκριmicroένης λέξης και όλων των άλλων που γράminusφονται το ίδιο ή που διαφέρουν (οι λεγόmicroενες laquoεξαιρέσειςraquo) βρίσκειεύκολα στην αριθmicroηmicroένη παράγραφο την πληροφορία που χρειάζεταιΈτσι το Λεξικό πέρα της απλής πληροφόρησης λειτουργεί και διδαminusκτικά για τον φιλοmicroαθή αναγνώστη τον καθηγητή τον δάσκαλο τουςγονείς που καλούνται να microιλήσουν για την ορθογραφία microιας λέξης καικάθε ενδιαφερόmicroενο

Αν σκεφτεί κανείς ότι οι δεκάδες χιλιάδες κλιτών λέξεων που πεminusριέχονται στο Λεξικό υπάγονται και ρυθmicroίζονται ndashστην πλειονότητά

Icircsbquodagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τουςndash από τις 217 παραγράφουςndashπαρατηρήσεις που έχουν βγει απότην ανάλυση τότε συνειδητοποιεί ότι η κατάκτηση της ορθής γραφήςτων λέξεων είναι εφικτή microε κατάλληλα βοηθήmicroατα και κατάλληλη microέminusθοδο Οξύ και ασύγκριτα πιο δύσκολο είναι το πρόβληmicroα της κατάminusκτησης της ορθής γραφής του κορmicroού της λέξης (ρίζας ndash θέmicroατος πχοικminus συνοικminus) για τον οποίο δεν υπάρχει προβλεψιmicroότητα microέσω κανόminusνων πλην των οmicroορρίζων Εδώ microόνο η συχνή επαφή ndashαναγνωστική(οπτική) και γραφική (κιναισθητική)ndash microε κείmicroενα και η άσκηση (ιδίωςστο σχολείο) της ικανότητας αναγωγής στα οmicroόρριζα (laquoοικογένειεςλέξεωνraquo) εξασφαλίζουν την εξοικείωση microε την ορθογραφία του κορmicroούτης λέξης Εκεί που υπάρχει microεγάλος βαθmicroός προβλεψιmicroότητας είναιστο microετά τον κορmicroό τmicroήmicroα στο ληκτικό τmicroήmicroα της λέξης (παραγωγιminusκή και κλιτική κατάληξη και τέρmicroα minusείο minusρροια minusώδης)

Στο παρόν Λεξικό το microεν τmicroήmicroα του κορmicroού των λέξεων το καλύminusπτουmicroε microε τις εκατοντάδες των σχολίων για την ετυmicroολογικήminusιστοριminusκή προέλευση των δύσκολων στην ορθογραφία τους λέξεων το δετmicroήmicroα της ληκτικής δοmicroής των λέξεων το αντιmicroετωπίζουmicroε τόσο στονΠίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής στις παminusραποmicroπές σε αυτούς από τα λήmicromicroατα του Λεξικού όσο και στο σώmicroατου Λεξικού microε ειδικά σχόλια (πχ minusποιία minusληψία minusωδία minusσηmicroία minusώνυmicroοςκαι πλήθος άλλα) Tέλος στον Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικώνστοιχείων της Eλληνικής έχουν συmicroπεριληφθεί για την οικονοmicroία τηςύλης και οι περιπτώσεις των διπλών συmicroφώνων στο θέmicroα των λέξεων(minusκκminus minusλλminus minusρρminus minusππminus minusσσminus)

Συλλαβισmicroός ndash Τονικό σύστηmicroα

Πηγή ορθογραφικών δυσκολιών για τον γράφοντα είναι και το πώςχωρίζονται οι λέξεις στη Νέα Ελληνική κατά συλλαβές Πού και πώςlaquoκόβεταιraquo η λέξη όταν χρειάζεται να αλλάξεις στο κείmicroενό σου γραmicrominusmicroή Ηλεκτρονικά το πρόβληmicroα αντιmicroετωπίζεται microε προγράmicromicroατα συλminusλαβισmicroού που ρυθmicroίζουν αυτοmicroάτως τον χωρισmicroό της λέξης Η χειρόminusγραφη γραφή (στο σχολείο σε επιστολές σε ποικίλα κείmicroενα) και ηγενικότερη γνώση του θέmicroατος είναι που απαιτούν να γνωρίζει κανείςτους κανόνες συλλαβισmicroού

Στο παρόν Ειδικό Ορθογραφικό Λεξικό δώσαmicroε τον σωστό συλλαminusβισmicroό σε κάθε λέξηminusλήmicromicroα του Λεξικού ∆εν είναι καθόλου αυτονόηminusτο πια πώς θα συλλαβίσει κανείς λέξεις όπως καβγάς ένταση εκτόminusνωση εχθρικός αγκαλιάζω όγκος κτό Ο συλλαβισmicroός που ισχύει γιατέτοιες λέξεις σύmicroφωνα microε τους κανόνες της Γραmicromicroατικής οι οποίοιστηρίζονται πια στη φωνητική δοmicroή των λέξεων και όχι στην παραγωminusγή και τη σύνθεση είναι να χωρίσουmicroε καminusβγάς έminusνταminusση (όχι ένminusταminus

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAacutedagger

ση) εminusκτόminusνωminusση (όχι εκminusτόminusνωminusση) εminusχθριminusκός αminusγκαminusλιάminusζω όminusγκοςΤον ένθετο Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνιminusκής ακολουθούν και άλλες ορθογραφικές πληροφορίες υπό microορφή πιminusνάκων στους οποίους περιλαmicroβάνεται και Πίνακας microε τους Κανόνεςτου Συλλαβισmicroού

Και σε αυτό το Λεξικό όπως και στα άλλα Λεξικά microας ακολουθήσαminusmicroε το microονοτονικό σύστηmicroα που έχει καθιερωθεί επισήmicroως ∆εν είναιεδώ ο χώρος για να διατυπώσουmicroε τις απόψεις microας επί του θέmicroατοςΟ γράφων έχει επανειληmicromicroένως microιλήσει και γράψει για το θέmicroα τωντόνων από επιστηmicroονικής ιστορικής και πρακτικής πλευράς Μολονόminusτι το σύστηmicroα αυτό χρήζει διορθώσεων (για να ξεπερασθούν στηνανάγνωσηminusκατανόηση οι δυσκολίες που γεννούν λχ τα άτονα άρθρακά) ένα Λεξικό υποχρεούται να το εφαρmicroόσει αν αποσκοπεί στο ναβοηθήσει τον microέσο χρήστη Στο Λεξικό microας Για το Σχολείο και το Γραminusφείο δίπλα στο microονοτονικά γραmicromicroένο λήmicromicroα δώσαmicroε και την πληροminusφορία πώς τονίζεται πολυτονικά η λέξη όπου διέφερε ο τονισmicroόςΕδώ για λόγους περιορισmicroού της έκτασης του Λεξικού ώστε να είναιπιο εύχρηστο δεν microπορέσαmicroε να εφαρmicroόσουmicroε το ίδιο Ίσως αυτές οιπληροφορίες δοθούν σε επόmicroενη έκδοση

Οπωσδήποτε πάλι για να αντιmicroετωπισθούν δυσκολίες στην ορθοminusγραφία που προκύπτουν από ελλιπή γνώση του microονοτονικού συστήminusmicroατος στους ένθετους Πίνακες Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείωντης Eλληνικής δίδεται και Πίνακας των Κανόνων του Μονοτονικού microεπαραδείγmicroατα χρήσεως και microάλιστα συνδυαστικά microε τους κανόνεςτου πολυτονικού για να βοηθηθεί ο microαθητής και γενικότερα ο αναminusγνώστης που χρησιmicroοποιεί πολυτονικό σύστηmicroα Γίνεται επίσης λόγοςγια προτεινόmicroενες βελτιώσεις του microονοτονικού συστήmicroατος Τέλοςπρέπει να σηmicroειωθεί ότι η χρήση του microονοτονικού συστήmicroατος στησύγχρονη Ελληνική δεν συνδέεται microε τα όποια προβλήmicroατα της ορminusθογραφίας των λέξεων της Ελληνικής που όπως φάνηκε ήδη συνίminusστανται κυρίως στις δυσκολίες ορθής γραφής του κορmicroού και της ληminusκτικής δοmicroής των λέξεων τα οποία έχουν ετυmicroολογικήminusιστορική συminusνάρτηση Η ίδια αιτίαση προσάπτεται στη χρήση του microονοτονικού ωςπρος το ευρύτερο πρόβληmicroα της ποιοτικής χρήσης της γλώσσας microαςmicroε το οποίο όmicroως δεν έχει καmicroία σχέση η εφαρmicroογή του microονοτονικούσυστήmicroατος

Το πρόβληmicroα της ορθογραφίας των ξένων λέξεων

Μιλώντας για ξένες λέξεις αναφερόmicroαστε σε δύο κατηγορίες δαminusνείων λέξεων σε προσηγορικά (κοινά) ονόmicroατα και σε κύρια ονόmicroατα(ανθρωπωνύmicroια τοπωνύmicroια κά) Η αντιmicroετώπιση της ορθογραφίας αυminus

Icircpermildagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τών των λέξεων στο Λεξικό και στην ευρύτερη χρήση ιδίως παλαιότεminusρα υπαγόρευσε διαφορετική προσέγγιση

Συγκεκριmicroένα ακολουθείται η απλογράφηση των ξενικής προελεύminusσεως κοινών ονοmicroάτων όπως έχει επικρατήσει σύmicroφωνα microε τις επιminusταγές της σχολικής γραmicromicroατικής microε το σκεπτικό ndashόπως το είπαmicroεήδηndash ότι ο Έλληνας δεν είναι υποχρεωmicroένος για να γράψει σωστά microιαδάνεια λέξη που έχει περάσει στη γλώσσα του να ξέρει Αγγλικά Γαλminusλικά ή όποια άλλη ξένη γλώσσα ∆εν υποχρεούται δηλαδή να γράψειπαννώ επειδή η συγκεκριmicroένη λέξη προέρχεται από το γαλλικόpanneau Γράφοντας πανό απλοποιηmicroένα δεν παραβιάζει την ιστορίαή την ετυmicroολογία της λέξης αφού γιrsquo αυτήν δεν microπορεί να έχει καmicroίαγνώση microέσα από τη microητρική του γλώσσα Η θέση αυτή επικράτησε απότότε κυρίως που επισηmicroοποιήθηκε η Nεοελληνική (δηmicroοτική) γλώσσακαι διδάχθηκε στο σχολείο microε βάση τη σχολική γραmicromicroατική Τριανταminusφυλλίδη που προβλέπει αυτή την απλοποίηση Παλαιότερα η τάσηήταν ndashmicroε τη Γαλλική ιδίως να επικρατεί ως δεύτερη γλώσσα των microορminusφωmicroένων και αργότερα microε την Αγγλικήndash να microεταγραmicromicroατίζονται οι ξέminusνες λέξεις ήτοι να αποδίδονται όσο γίνεται πιστότερα προς την προminusφορά και την ορθογραφία του πρωτοτύπου Έτσι προέκυψε η ορθοminusγραφία λέξεων όπως τραίνο πορτραίτο σπήκερ σήριαλ πυτζάmicroακαρρώ καρmicroπυρατέρ γκυ εκλαίρ κτό Τις λέξεις αυτές συνήθισαν έτσιγραmicromicroένες οι οmicroιλητές της ελληνικής γλώσσας γιrsquo αυτό και όταν άρminusχισαν να απλογραφούνται ως τρένο (microε minusεminus) πορτρέτο (microε minusεminus) σπίκερ(microε minusιminus) σίριαλ (microε minusιminus) πιτζάmicroα (microε minusιminus) καρό (microε minusοminus και ένα minusρminus) καρminusmicroπιρατέρ (microε minusιminus) γκι (microε minusιminus) εκλέρ (microε minusεminus) οι γράφοντες που τις είχανmicroάθει αλλιώς ξενίστηκαν Ωστόσο τα τελευταία χρόνια τείνει να γενιminusκευθεί αυτή η απλογράφηση και όλο και περισσότερο εξοικειώνονταιmicroε αυτήν και όσοι έγραφαν διαφορετικά τις λέξεις παλαιότερα

∆ιαφορετικό είναι το θέmicroα των δάνειων λέξεων όταν πρόκειται γιακύρια ονόmicroατα (τοπωνύmicroια και ανθρωπωνύmicroια) Σε αυτές τις περιπτώminusσεις η αρχή της αντιστρεψιmicroότητας δηλαδή η ορθογράφηση του ονόminusmicroατος microε τρόπο που η ελληνική γραφή να παραπέmicroπει όσο αυτό είναιδυνατόν στην ξενόγλωσση γραφή του είναι επιθυmicroητή πχ Hollywoodgt Xόλλυγουντ Duumlsseldorf gt Nτύσσελντορφ Voltaire gt BολταίροςChomsky gt Tσόmicroσκυ κά Kι αυτό γιατί το όνοmicroα είναι ταυτότητα και ηταυτότητα δεν πρέπει να αλλοιώνεται αλλά να προσεγγίζεται κατάτο δυνατόν και στην απόδοσή της στην ξένη γλώσσα Tο ίδιο ισχύεικαι για την περίπτωση των εξελληνισmicroένων ξένων κυρίων ονοmicroάτων ταοποία λόγω της ιστορικής τους χρήσης καθιερώθηκαν microε την παλαιόminusτερη εξελληνισmicroένη microορφή τους και δεν θα ήταν σωστό να απλογραminusφηθούν πχ η Nέα Yόρκη να γραφεί ως Nέα Iόρκη η Aγγλία ως Aγκλίαο Σωσσύρ ως Σοσίρ ο Σαίξπηρ ως Σέξπιρ κλπ Άρα προκειmicroένου γιατην απόδοση των κύριων ονοmicroάτων είναι προτιmicroότερο ndashβάσει ενός τέminusτοιου σκεπτικούndash να επιδιώκεται η κατά προσέγγιση πιστή απόδοση

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAcircdagger

της αρχικής ορθογραφίας του ονόmicroατος (Bλ και την ενότητα I Oρθοminusγραφία ξένων τοπωνυmicroίων και ανθρωπωνυmicroίων στο OρθογραφικόΠαράρτηmicroα)

Τέλος διαφορετική είναι η περίπτωση των ελληνογενών ξένων λέminusξεων δηλ λέξεων που πλάστηκαν αρχικά σε ξένη γλώσσα microε βάση ελminusληνικές (αρχαιοελληνικές) λέξεις Πρόκειται για λέξεις όπως δυναmicroόχλωροφύλλη χρωmicroοσώmicroατα κτό Οι λέξεις αυτές δεν είναι σωστό νααπλογραφηθούν (διναmicroό χλοροφίλη χροmicroοσόmicroατα) και να γίνουνlaquoαγνώριστεςraquo στα Ελληνικά και αναγνωρίσιmicroες από τον Έλληνα στηνξένη γλώσσα

Γ Mπ

IcircUcircUgravedagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

ναν κυρίως microε δάνεια της Ελληνικής από ξένες γλώσσες και δευτεminusρευόντως σε ελληνικές λέξεις που επέστρεψαν στην Ελληνική αφούπρώτα υπήρξαν δάνεια της Ελληνικής σε άλλες γλώσσες Πρόκειταιγια τις λέξεις που χαρακτηρίζονται ως αντιδάνεια Επίσης απλουminusστεύθηκαν λέξεις της Ελληνικής που λόγω διαφόρων φωνητικών microεminusταβολών δεν είναι εύκολη η ταύτισή τους microε τις αρχικές λέξεις απrsquoόπου ξεκίνησαν Aπλογραφήθηκαν ακόmicroη οι microεταγενέστερες λέξεις ξέminusνης προέλευσης Παραδείγmicroατα Απλογραφήθηκε microε minusεminus η λέξη τρένοη οποία παλιότερα γράφτηκε ως τραίνο προερχόmicroενη από το γαλλιminusκό train Απλογραφήθηκε η λέξη καρό microε ένα minusρminus και minusοminus η οποία παminusλιότερα γράφτηκε ως καρρώ αποδίδοντας πιστά το γαλλικό carreauαπrsquo όπου προέρχεται Οmicroοίως απλογραφήθηκε η λέξη τζίρος microε minusιminus ηοποία αποτελεί αντιδάνειο της Ελληνικής αναγόmicroενη στο γύρος microέσωτου ιταλικού giro (από λατινικό gyrus) Απλογραφήθηκαν επίσης λέξειςόπως κουκί microε ένα minusκminus (έναντι του παλαιότερου κουκκί αφού προέρminusχεται από το κοκκminusίον υποκοριστικό του κόκκος) αγόρι microε minusοminus (ενώπροέρχεται από το άγουρος lt $ωρος που υπαγορεύει την ορθογράminusφησή του ως αγώρι ) τσιπούρα microε ένα minusπminus (microολονότι προέρχεται απότο ππουρος) κλπ Tέλος απλογραφήθηκαν λέξεις όπως παγόνι (αντίπαγώνι) microάπα (αντί microάππα) πάτρονας (αντί πάτρωνας) κά λόγω τηςξενικής τους (λατινικής) προελεύσεως

Το σκεπτικό για την απλουστευmicroένη ορθογράφηση των ξένων λέξεminusων είναι εmicroφανές και πειστικό δεν είναι σωστό ο Έλληνας οmicroιλητής νααπαιτείται να γνωρίζει την ξένη λέξη (train carreau) για να γράψει σωminusστά τη δάνεια λέξη στα Ελληνικά Το πρόβληmicroα ndashπρόβληmicroα συνέπειαςκαι συνέχειαςndash είναι microε τις δύο άλλες κατηγορίες λέξεων Το ελληνικόγύρος που έδωσε το τζίρος (microέσω της Ιταλικής) θα γραφεί απλοποιηminusmicroένα microε τρόπο που αλλοιώνει το ετυmicroολογικό ίνδαλmicroα της ελληνικήςλέξης από την οποία προέρχεται Η συνέπεια προς το ισχύον σύστηminusmicroα ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορθογραφίας θα παραβιασθεί εδώ για λόminusγους ευκολίας Και θα γράψουmicroε minusαπλογραφηmicroέναndash στα Ελληνικά microοminusτοσικλέτα microε minusιminus όταν οι ξένοι διατηρούν το minusυminus της Ελληνικής γράminusφοντας τη λέξη microε το laquoελληνικό yraquo (ygrec) δηλ motocyclette Πώς θα διminusκαιολογήσουmicroε επίσης επιστηmicroονικά την απλογράφηση καθαρώς ελminusληνικών λέξεων microε το σκεπτικό ότι στο πέρασmicroα του χρόνου ndashτόσωναιώνωνndash έχουν υποστεί φωνητικές microεταβολές που είναι το πιο φυσικόκαι σύνηθες γνώρισmicroα κάθε γλώσσας Είναι τόσο δύσκολο στο τεράminusστιο πλήθος των ελληνικών λέξεων που microαθαίνουmicroε την ορθογραφίατους να θυmicroόmicroαστε και ότι η λέξη αγώρι που προέρχεται από τοάγουρος άωρος γράφεται microε minusωminus

Εδώ είναι ο κατάλληλος χώρος να θέσουmicroε ένα microείζον θέmicroα της ορminusθογραφίας της ελληνικής γλώσσας που απασχολεί όχι microόνο τη λεξιminusκογραφία αλλά και την εκπαίδευση και την επιστήmicroη και κάθε προσεminusκτικό και ευαίσθητο χρήστη της Ελληνικής Τι πρέπει να γίνει α) microε την

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo EgraveAcircdagger

ορθογραφία ελληνικών λέξεων που στο πέρασmicroα του χρόνου έχουνυποστεί microικρότερες ή microεγαλύτερες microεταβολές β) microε τα αντιδάνεια(λέξεις ελληνικές ή ελληνογενείς που laquoπεριπλανήθηκανraquo σε ξένεςγλώσσες για να επιστρέψουν microετά στη γλώσσα προέλευσής τους ndashοιΓερmicroανοί τις αποκαλούν χαρακτηριστικά laquoRuumlckwandererraquo) γ) microε λέξειςτων οποίων η εξέλιξη της επιστήmicroης της ιστορικής γλωσσολογίας καιειδικότερα της ετυmicroολογίας έχει αναθεωρήσει και διορθώσει παλαιόminusτερη εσφαλmicroένη ετυmicroολόγησή τους αποκαθιστώντας την ορθή ετυminusmicroολογία τους που προσδιορίζει στην Ελληνική και την ορθή γραφήτους αφού το ορθογραφικό σύστηmicroα της Ελληνικής είναι όπως εξηminusγήσαmicroε ιστορικόminusετυmicroολογικό

Η τακτική που έχουmicroε ακολουθήσει και στα τρία Λεξικά microας είναι ναδίδεται στον αναγνώστη χρήστη έγκυρη πληροφορία για την ορθήγραφή κάθε λέξης της Ελληνικής αυτήν που χαρακτηρίζεται από επιminusστηmicroονική συνέπεια και από την ιστορική συνέχεια της Ελληνικής Καιστις τρεις περιπτώσεις (α λέξεις ελληνικές φωνητικά και microορφολογιminusκά αλλαγmicroένες β αντιδάνεια γ επανετυmicroολογηmicroένες επιστηmicroονικάλέξεις) δίνουmicroε στα Λεξικά microας microε διαφορετικό τρόπο την πληροφοminusρία που χρειάζεται ο αναγνώστης για την ορθή γραφή της λέξης ΣτοΜεγάλο Λεξικό (Γ Μπαmicroπινιώτη Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας)οι λέξεις ληmicromicroατογραφούνται καταχωρίζονται δηλαδή στο Λεξικό microετην ιστορικήminusετυmicroολογική γραφή τους ∆ίδονται κτήριο (microε minusηminus) φτειminusάχνω (microε minusειminus) λειώνω (microε minusειminus) ρεβίθι (microε minusιminus) σβήνω (microε minusηminus) κοκ Στηνετυmicroολογία της λέξης ή σε σχόλιο δίδεται η εξήγηση γιατί πρέπει ναγράφεται η λέξη έτσι όπως τη δίνουmicroε σύmicroφωνα microε την ορθή ετυmicroοminusλογία της Επίσης υπάρχει εκτενής πίνακας στο λήmicromicroα ορθογραφίαπου περιλαmicroβάνει όλες τις λέξεις (δεν υπερβαίνουν τις 350) που έχουνειδικό ορθογραφικό ενδιαφέρον η ετυmicroολογικήminusεπιστηmicroονική ορθοminusγραφία τους διαφέρει από τη σχολικήminusρυθmicroιστική ορθογραφία ή απότην παλαιότερη ή συνήθη ορθογραφία τους Τέλος στα λήmicromicroατα microετην επιστηmicroονικά ορθή ορθογραφία κτήριο φτειάχνω λειώνω ρεβίθισβήνω δίδεται η σχολική ορθογραφία (κτίριο φτιάχνω λιώνω) ή αναminusγράφεται και η παλαιότερη (σβύνω λυώνω) ή η συνήθης ορθογραφία(ρεβύθι) για την πλήρη ενηmicroέρωση του αναγνώστη Οι λέξεις microε τησχολική παλαιότερη ή συνήθη ορθογραφία υπάρχουν και ως λήmicromicroαταστο Λεξικό microε παραποmicroπή στην ορθή γραφή τους (κτίριο κτήριοφτιάχνω φτειάχνω σβύνω σβήνω κτό) για να microπορεί να τις βρειεύκολα ο απληροφόρητος αναγνώστης

Στο Λεξικό Μπαmicroπινιώτη για το Σχολείο και το Γραφείο οι λέξειςληmicromicroατογραφούνται όπως είναι αναmicroενόmicroενο κατά κύριο λόγο microε τησχολική ορθογραφία τους για να τις βρίσκει ο microαθητής ή ο χρήστηςπου θέλει να χρησιmicroοποιήσει την laquoισχύουσαraquo συmicroβατική ορθογραφίαΌmicroως σε κάθε αmicroφιλεγόmicroενο ορθογραφικά λήmicromicroα δίδεται η πληροminusφορία για την επιστηmicroονικήminusετυmicroολογική ορθογραφία της λέξης ώστε

EgraveUcircUgravedagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

να τη γνωρίζει ο χρήστης και να τη χρησιmicroοποιήσει αν θέλει Έτσι λχθα βρει το ρήmicroα λιώνω ληmicromicroατογραφηmicroένο ως λιώνω microε minusιminus κατά τησχολική γραmicromicroατική αλλά αmicroέσως κάτω από το λήmicromicroα θα βρει τοσχόλιο laquoΠροσοχή Προέρχεται από το αρχ λει+ (minusόω) laquoλειαίνωraquo τοοποίο ανάγεται στο επίθετο λε-ος Συνεπώς ορθότερη είναι η γραφήλειώνω (microε minusειminus)raquo Οmicroοίως θα βρει τη λέξη φτιάχνω ληmicromicroατογραφηmicroέminusνη microε minusιminus κατά τη σχολική ορθογραφία αλλά αmicroέσως microετά θα διαβάminusσει το σχόλιο laquoΠροσοχή Πρόκειται για το microεσαιωνικό ρήmicroα φτειάνω φθειάνω το οποίο προέρχεται από τον τύπο εθειάζω laquoισιώνω διορminusθώνωraquo παράγωγο του αρχ ευθύς Από την ετυmicroολογία προκύπτει ότιορθότερη είναι η γραφή φτειάνω (microε minusειminus όχι minusιminus)raquo Ας σηmicroειωθεί ότι γιατη λέξη λειώνω το Λεξικό του καθηγητή Κριαρά (της Σύγχρονης ∆ηminusmicroοτικής) υιοθετεί οmicroοίως τη γραφή microε minusειminus δίνοντας συγχρόνως τηνπληροφορία ότι προέρχεται από το ρήmicroα λει+ ενώ για την ίδια λέξητο Λεξικό του Ιδρύmicroατος Τριανταφυλλίδη υιοθετεί τη γραφή microε minusιminus(όπως και η σχολική γραmicromicroατική Τριανταφυλλίδη) εξηγώντας ότι η ορminusθογραφία της λέξης microε minusιminus είναι προϊόν laquoορθογραφικής απλοποίησηςraquoΣτο ρήmicroα φτειάχνω (και τα παράγωγά του) και τα δύο αναφερθένταλεξικά υιοθετούν την απλοποιηmicroένη ορθογραφία microε minusιminus αναφέρονταςόmicroως ότι η λέξη προήλθε από το αρχ ευθειάζω Επίσης ας σηmicroειωθείότι η τάση απλούστευσης της ορθογραφίας των λέξεων που καθιέminusρωσε η σχολική γραmicromicroατική Τριανταφυλλίδη έχει ως αποτέλεσmicroα νασυmicroπεριλαmicroβάνονται σε αυτήν και να απλοποιούνται επιπλέον λέξειςοι οποίες δεν αναφέρονται ρητά στη γραmicromicroατική αυτή αλλά απηχούντρόπον τινά το πνεύmicroα που διέπει τις ρυθmicroίσεις αυτής της γραmicromicroατιminusκής προς την κατεύθυνση της απλούστευσης

Στο Μικρό Λεξικό Μπαmicroπινιώτη τέλος έχει ακολουθηθεί επίσης ησχολική ορθογραφία των ληmicromicroάτων για τους ίδιους λόγους που ισχύminusουν στο laquoΛεξικό για το Σχολείο και το Γραφείοraquo Στο Λεξικό αυτό επειminusδή λόγω του περιορισmicroένου χώρου δεν περιλαmicroβάνονται σχόλια η επιminusστηmicroονικήminusετυmicroολογική ορθογραφία δίδεται σε ειδικό πίνακα υπό τοντίτλο laquoΠίνακας λέξεων microε προβλήmicroατα ορθογραφίαςraquo Σrsquo αυτόν η ετυminusmicroολογικήminusιστορική ορθογραφία των λέξεων δίδεται κοντά α) στη σχοminusλική ορθογραφία β) στην επικρατούσα ορθογραφία και γ) σε άλλεςορθογραφήσεις (παλαιότερες εσφαλmicroένες συνηθισmicroένες συχνές)Έτσι ο αναγνώστης πληροφορείται microε εγκυρότητα τα της ορθογραminusφίας και βοηθείται να κάνει συνειδητά τις δικές του επιλογές Bεβαίminusως microια οριστική καθολική αντιmicroετώπιση του ζητήmicroατος της ορθογραminusφίας των λέξεων της Eλληνικής θα ήταν αρmicroοδιότητα ενός έγκυρουπνευmicroατικούndashεπιστηmicroονικού σώmicroατος όπως της Aκαδηmicroίας Aθηνών ήmicroιας επιστηmicroονικής επιτροπής ειδικών γλωσσολόγων H προσπάθειαπου γίνεται στα δικά microας Λεξικά ιδιαίτερα στο παρόν Eιδικό Oρθοminusγραφικό Λεξικό είναι να ευαισθητοποιηθεί και να προβληmicroατιστεί οχρήστης του γραπτού microας λόγου ως προς την ορθογραφία ενός πεminus

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Egrave˙dagger

ριορισmicroένου σχετικά αριθmicroού λέξεων που εmicroφανίζουν ιδιοmicroορφία καιδυσκολία στη γραφή τους

Στο παρόν Ειδικό Ορθογραφικό Λεξικό για να διευκολυνθούν οι microαminusθητές και οι χρήστες που επιθυmicroούν να στοιχίσουν στη σχολική ορminusθογραφία οι λέξεις ληmicromicroατογραφούνται microε τον τύπο της σχολικής ορminusθογραφίας Ωστόσο όπως εφαρmicroόσαmicroε και στα δύο άλλα λεξικά microας(στο Λεξικό για το Σχολείο και το Γραφείο και στο Mικρό Λεξικό ) σεκάθε λέξη που έχει οποιοδήποτε ορθογραφικό ενδιαφέρον υπάρχεισχολιασmicroός της ορθογραφίας της microε τον οποίο πληροφορείται οαναγνώστης πώς πρέπει να γράφεται η λέξη επιστηmicroονικάminusετυmicroολογιminusκά και πώς γράφεται στη σχολική γραmicromicroατική ή κατά το laquoπνεύmicroαraquo τηςσχολικής γραmicromicroατικής ή άλλοτε πώς γράφεται συνήθως εφόσον φυminusσικά η σχολική ή η συνήθης ορθογραφία διαφέρει της επιστηmicroονικήςminusετυmicroολογικής Ας σηmicroειωθεί ότι η επιστηmicroονικήminusετυmicroολογική ορθογραminusφία που προτείνεται είναι κατά κανόνα προϊόν της έρευνας έγκριτωνγλωσσολόγωνminusετυmicroολόγων την οποία υιοθετούmicroε αξιολογώντας τηνπρότασή τους

Η θέση που παίρνουmicroε ως προς την laquoορθήraquo γραφή των λέξεων τηςΕλληνικής σε ένα ειδικό ορθογραφικό λεξικό όπως το παρόν πηγάζειαπό την πεποίθησή microας ότι κάθε ελληνική λέξη που χρησιmicroοποιήθηminusκε στη microακρά ιστορική πορεία της γλώσσας microας πρέπει να εmicroφανίminusζεται microε την ορθογραφική microορφή microε την οποία ξεκίνησε και ότι πρέminusπει να περιορίζονται στο ελάχιστο οι δικές microας παρεmicroβάσεις γιαλόγους απλούστευσης της ορθογραφίας Κάθε σύστηmicroα ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορθογραφίας είναι από τη φύση του δύσκολο αφού ηφωνητική δοmicroή της λέξης (η προφορά της) έχει microε τον καιρό αλλάξεικαι δεν ανταποκρίνεται σήmicroερα στην αρχική microορφή της λέξης Το ίδιοσυmicroβαίνει συχνά και microε τη γραmicromicroατική της δοmicroή Αυτή η κατάσταση είminusναι εγγενής σε κάθε σύστηmicroα ιστορικής ορθογραφίας Εποmicroένωςαπλουστευτικές ρυθmicroίσεις που θα χρειαστεί ενδεχοmicroένως να γίνουνπρέπει να είναι ελάχιστες microε σαφή κριτήρια που δεν θα παραβιάζουνχωρίς αποχρώντα λόγο την αρχή της ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορθοminusγραφίας Μπορεί λχ κανείς να υιοθετήσει microια απλούστερη γραφήndashτο κάνουmicroε στα Λεξικά microαςndash εφόσον δεν θίγεται βέβαια η ετυmicroολοminusγική προέλευση microιας λέξης ή εφόσον υπάρχει διττή microορφή (πχ φάminusκελλος και φάκελος) από την οποία microπορεί κανείς αζηmicroίως να υιοθεminusτήσει την απλούστερη

Εδώ θα πρέπει επίσης να διασαφήσουmicroε ότι το ορθογραφικό σύminusστηmicroα microιας γλώσσας δεν microπορεί να είναι αmicroετάβλητο laquoκοκαλωmicroένοraquoόσον αφορά στην ετυmicroολογική ορθογραφία των λέξεων Όπως η ίδιαη γλώσσα έχει microια δυναmicroική εξέλιξη ως κώδικας επικοινωνίας έτσι καιη ορθογραφία των λέξεων microπορεί ενίοτε να χρειαστεί να αλλάξει ότανλχ microια ετυmicroολογική γραφή αποδειχθεί εσφαλmicroένη Ένα σφάλmicroα δεν

EgraveEumldagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

microπορεί να διαιωνίζεται εις βάρος της αληθινής (έτυmicroον άλλωστε σηminusmicroαίνει laquoαληθινή σηmicroασίαraquo εξ ου ετυmicroολογικός) εικόνας και ιστορίαςmicroιας λέξης δηλαδή εις βάρος microιας ζωντανής γλωσσικής οντότητας Κιαυτό για να microη θιγεί η laquoσυνήθειαraquo στη γραφή microιας λέξης και για νααποφευχθεί το laquoξεβόλεmicroαraquo κάποιων (δασκάλων διορθωτών συγγραminusφέων κά) που laquoενοχλούνταιraquo από την αποκατάσταση της ορθής γραminusφής από microια απλή σχετικά αλλαγή πρακτικής υφής όταν τα πάνταστην ίδια την ουσία της γλώσσας αλλάζουν (σηmicroασία προφορά κλίσησύνταξη κλπ) Η συνέπεια στο σύστηmicroα ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορminusθογραφίας που έχει επιλεγεί ως παράσταση της γραπτής microορφής τηςγλώσσας microας επιβάλλει microερικές αλλαγές που αποτελούν laquoκατακτήminusσειςraquo της γλώσσας microας και όχι laquoοχλήσειςraquo Το να αποκαθιστάς την ορminusθή γραφή στη λέξη κτήριο γράφοντάς την microε minusηminus αντί microε minusιminus είναι συγminusχρόνως αποκατάσταση της αλήθειας (του laquoετύmicroουraquo) σε αυτή τηνlaquoτραυmicroατισmicroένηraquo λέξη που θεωρήθηκε κάποτε ότι προήλθε από τορήmicroα κτίζω για να αποδειχθεί αργότερα από την έρευνα ότι είναι τοευκτήριον (οίκηmicroα) (ευκτήριον gt fktiacuterio microε σίγηση του προτονικού εminusκαι εν συνεχεία κτήριο microε σίγηση του f γιατί δεν microπορεί να αρχίζειελληνική λέξη από fkt όmicroοια δηλαδή όπως το ελληνικό κυριακόν (δώminusmicroα) έδωσε το αγγλικό church και το γερmicroανικό Kirche πβ RandomHouse-Websterrsquos laquochurch lt Middle English chir(i)che lt Old English ltcir(i)ce lt Greek kyri(a)koacuten (docircma) the Lordrsquos (house)hellipraquo] ) Κι αυτό αφούκάποτε έγινε αντιληπτό το λάθος ότι το ρήmicroα κτίζω δεν microπορούσε ναδώσει τύπο κτίminusριο διότι κατάληξη minusριο δεν υπάρχει

Σχόλια Ορθογραφικού Λεξικού

Έχοντας εισαγάγει την έννοια και την πρακτική των γλωσσικών Σχοminusλίων στην ελληνική λεξικογραφία πρώτα στο (laquoΜεγάλοraquo 2032 σελίminusδων) Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (1998 A$ έκδ 2002 B$ έκδ2006 Γ$ ανατύπωση της B$ έκδ) και εν συνεχεία στο (laquomicroεσαίοraquo 1280σελίδων) Λεξικό για το Σχολείο και το Γραφείο (2004 A$ έκδ 2004 A$ανατύπωση 2008 B$ εκδ) εφαρmicroόσαmicroε την ίδια microέθοδο και στο παρόνΕιδικό Ορθογραφικό Λεξικό Περίπου 3500 σχόλια συντάχθηκαν γιααντίστοιχα λήmicromicroατα του παρόντος Λεξικού ∆ουλεύοντας χρόνια microετην επιστηmicroονική ανάλυση της γλώσσας και την επιστηmicroονική λεξικοminusγραφία κρίναmicroε σκόπιmicroο να δώσουmicroε στον Έλληνα αναγνώστη τουΛεξικού ιδίως σε αυτόν που έχει ιδιαίτερη ευαισθησία για την ορθήγραφή της γλώσσας microας ένα Ορθογραφικό Λεξικό που να εξηγεί καινα διδάσκει Να microην είναι δηλαδή απλή παράθεση λέξεων όπως συminusνήθως συmicroβαίνει Για τον απαιτητικό αναγνώστη που θέλει να γνωρίminusζει όχι microόνο πώς γράφεται αυτή ή εκείνη η ελληνική λέξη αλλά καιγιατί γράφεται έτσι δώσαmicroε microε τη microορφή σχολίων τις απαραίτητες

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Egraveıdagger

πληροφορίες που φωτίζουν την ορθογραφία των laquoδύσκολωνraquo ορθοminusγραφικά λέξεων της Ελληνικής

Εφόσον το ελληνικό σύστηmicroα ορθογραφίας είναι το ιστορικόminusετυminusmicroολογικό είναι επόmicroενο ο microεγαλύτερος αριθmicroός των σχολίων να αναminusφέρεται στην ετυmicroολογική προέλευση της λέξης που εξηγεί συγχρόminusνως και την ορθογραφία της Έτσι λχ σχολιάζοντας το λήmicromicroα νωτιαίminusος και επισηmicroαίνοντας ότι laquoα$ συνθετικό είναι η λέξη νώτα (τα) γιrsquo αυminusτό γράφεται microε minusωminus Η λέξη δεν σχετίζεται microε το νότιοςraquo είναι φανερόότι απαντούmicroε σε microια εύλογη απορία του αναγνώστη για τη συγκεκριminusmicroένη λέξη και τον βοηθούmicroε να θυmicroάται γιατί το νωτιαίος γράφεται microεminusωminus Η ταυτόχρονη παραποmicroπή του αναγνώστη στα επίθετα σε minusαίοςστο ένθετο Oρθογραφικό Παράρτηmicroα στον Πίνακα Oρθογραφίας τωνληκτικών στοιχείων της Eλληνικής εν προκειmicroένω στην παράγραφο12Β θα απαντήσει σε άλλη πιθανή όσο και εύλογη απορία του γιατίγράφεται microε minusαιminus και πώς γράφονται (η υποκατηγορία των επιθέτων σεminusαιος) τα επίθετα σε minusιαίος (γράφονται microε minusιminus)

Ένα άλλο σχόλιο στη λέξη αηδόνι θα τον βοηθήσει να microάθει και ναθυmicroάται γιατί η λέξη αυτή γράφεται microε minusηminus και όχι microε minusιminus (αϊδόνι) laquoΗ λέminusξη προέρχεται από το αρχ ουσιαστικό 4ηδών (U) microε υποκορισmicroό Συminusνεπώς η γραφή αϊδόνι δεν είναι σωστήraquo Μια παραποmicroπή στον ΠίνακαOρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής (η παραποmicroπή rArr157 minusόνι) θα τον πληροφορήσει πώς γράφονται στην Ελληνική οι λέξειςσε minusόνι

Γνωρίζοντας ο αναγνώστης πώς γράφεται η λέξη πορεία (microε minusειminus) θαδιερωτηθεί και θα σταθεί να σκεφθεί πώς γράφεται η λέξη αεροπορίαή πρωτοπορία όταν θέλει να γράψει τη λέξη ή όταν τη δει γραmicromicroένηmicroε minusιminus Το σχόλιο στο λήmicromicroα αεροπορία θα του λύσει την απορία και θατον βοηθήσει να θυmicroάται πώς γράφονται αυτές οι λέξεις laquoΤο αεροποminusρία δεν είναι απλό σύνθετο της λέξης πορεία (ώστε να γράφεται microε minusειminus) αλλά παράγωγο του αεροπόρος αεροπόρος ndash αεροπορminusία Τοίδιο ισχύει και microε όλα τα συναφή παρασύνθετα σε minusπορία που παράminusγονται από σύνθετα σε minusπόρος πρωτοπόρος ndash πρωτοπορία πεζοπόminusρος ndash πεζοπορία οδοιπόρος ndash οδοιπορία κλπ αλλά και άπορος ndash αποminusρία εύπορος ndash ευπορία κοκraquo Η ευαισθητοποίηση και η πληροφόρησητου αναγνώστη θα συmicroπληρωθεί microε την παραποmicroπή του στον ΠίνακαOρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής (παραποmicroπές rArr30α minusεία και rArr 86 ndashία)

Είναι βέβαιο ότι ο γράφων την Ελληνική αν ανήκει ιδίως σε παλαιόminusτερη γενιά θα αναρωτηθεί αν η ξενικής προελεύσεως λέξη πορτρέτογράφεται έτσι microε minusεminus ή microε minusαιminus (πορτραίτο) Το σχόλιο στη λέξη θατου εξηγήσει τι ισχύει laquoΥπό την επίδραση της γαλλικής της γραφής(portrait) η λέξη γράφτηκε παλαιότερα microε minusαιminus πορτραίτο Ως ξένη λέminusξη της Ελληνικής όmicroως απλογραφείται πορτρέτοraquo Ήδη στο λήmicromicroα

Icircdagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

πορτρέτο θα πάρει την πληροφορία laquo[συνηθ ορθογρ πορτραίτο]raquo καιθα παραπεmicroφθεί στον Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείωντης Eλληνικής για να βρει περισσότερες πληροφορίες (παραποmicroπή rArr57 minusέτο)

∆εν χρειάζεται να αναφέρουmicroε εδώ πόσος microόχθος και χρόνος απαιminusτήθηκαν για τη σύνταξη αυτών των 3500 σχολίων Ωστόσο χωρίς τιςπληροφορίες που παρέχονται σε αυτά τα σχόλια ο γράφων την Ελληminusνική δεν θα microπορέσει να είναι βέβαιος για την ορθή γραφή των δύminusσκολων λέξεων της Ελληνικής αφού δεν είναι πάντοτε και για όλουςεύκολο να θυmicroούνται πώς γράφεται αυτή ή εκείνη η λέξη Το laquoγιατίraquo ενminusδυναmicroώνει τη microνήmicroη και συστηmicroατοποιεί την εmicroπειρική ndashοπτική ή κιminusναισθητικήndash γνώση που microπορεί να έχει ο γράφων

Αξίζει ίσως να σηmicroειωθεί εδώ ότι η γνώση του κοινού χρήστη τουγραπτού λόγου της Ελληνικής για το πώς γράφεται microια λέξη πολύ λίminusγο προέρχεται από τη σχολική ή εξωσχολική ενασχόλησή του microε τουςκανόνες ορθογραφίας της Ελληνικής Συνήθως έχει ndashκαι πάντοτε λειminusτουργεί συγχρόνωςndash και microια εντυπωmicroένη εικόνα που υπάρχει στο microυαminusλό του για το πώς γράφεται microια λέξη ή microια laquoκινητικήraquo γνώση αίσθησηπερισσότερο για τις κινήσεις γραφής της λέξης microε το χέρι Στην πρώminusτη περίπτωση αυτό που λειτουργεί είναι το laquoοπτικό ίνδαλmicroαraquo η εικόminusνα που έχει αποτυπώσει ο καθένας στη γλωσσική microνήmicroη του για τηνορθογραφία της λέξης Στη δεύτερη περίπτωση λειτουργεί η laquoκιναιminusσθητικήraquo microνήmicroη που έχει για τη λέξη (laquoνα γράψω τη λέξη για να σουπω πώς είναι η ορθογραφία τηςraquo ακούmicroε συχνά) Όmicroως και οι δύο αυminusτές πηγές γνώσεως της ορθογραφίας microιας λέξης δεν αρκούν όσο κιαν βοηθούν Χρειάζεται η πρόσθετη ndashκαθοριστικήndash πληροφόρηση γιατην ετυmicroολογική προέλευση της λέξης αφού πρόκειται για ετυmicroολογιminusκήminusιστορική ορθογραφία Φυσικά microιλούmicroε για laquoετυmicroολογικές νύξειςraquo καιαπλές laquoσυνειρmicroικές συνδέσειςraquo και όχι για γνώση των microηχανισmicroών ετυminusmicroολογίας που δεν είναι έργο του microη ειδικού

Πίνακας Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής

Είπαmicroε ήδη ότι η δήλωση της σηmicroασίας microιας λέξης ηχητικά microεφθόγγους (το λεγόmicroενο laquoσηmicroαίνονraquo) είναι προϊόν συmicroβάσεως στηγλώσσα ∆εν έχει αιτιώδη χαρακτήρα Το ίδιο και η ορθογραφία microιαςλέξης που δηλώνει στον γραπτό λόγο τη φθογγική της σύσταση Κιαυτή είναι συmicroβατική microέσω του συστήmicroατος γραφής που χρησιmicroοποιminusείται σε κάθε γλώσσα Ωστόσο από τη στιγmicroή που καθιερώνονται σεmicroια γλώσσα συmicroβατικά η φθογγική δήλωση (η προφορά) και η γραπτήαπεικόνισή της (η ορθογραφία) το συmicroβατικό σύστηmicroα ορθογραφίαςυπάγεται σε δεσmicroεύσεις Υπείκει σε κανόνες Οι κανόνες αυτοί είναι

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Icircmiddotdagger

ορθογραφικοί και ρυθmicroίζουν τόσο τη γραπτή παράσταση της ρίζαςκαι του θέmicroατος microιας λέξης (λχ της ρίζας οικminus στο κατοικία και τουθέmicroατος συνοικminus στο συνοικία) όσο και της κατάληξης ή του τέρmicroατοςmicroιας λέξης (λχ της κατάληξης minusία στο κατοικία και στο συνοικία τηςκατάληξης minusώ στο κατοικώ ή της κατάληξης minusισmicroός στο συνοικισmicroόςκοκ) Ιδίως το γραmicromicroατικοσυντακτικό σύστηmicroα microιας γλώσσας που δηminusλώνουν στην πραγmicroατικότητα οι καταλήξεις (laquoκλιτικές καταλήξειςraquo ήlaquoκλιτικά microορφήmicroαταraquo) καθώς και οι σηmicroασιολογικές πληροφορίες τωνπαραπάνω λέξεων που δηλώνουν πάλι ορισmicroένες καταλήξεις (laquoπαραminusγωγικές καταλήξειςraquo ή laquoτέρmicroαταraquo ή laquoπαραγωγικά microορφήmicroαταraquo) υπάminusγονται κατrsquo εξοχήν σε κανόνες Tο πώς θα γράψω ένα ρήmicroα (χτενίζω ndashχτενίζοmicroαι) ή ένα επίθετο (ειδικός ndash ειδική ndash ειδικό) ή ένα ουσιαστικό(γραφείο) υπάγεται σε κανόνες minusω minusοmicroαι για το συγκεκριmicroένο ρήmicroαminusος minusη minusο για το συγκεκριmicroένο επίθετο minusο για το συγκεκριmicroένο ουminusσιαστικό Είναι οι κανόνες των κλιτικών καταλήξεων που είναι σηmicroαminusντικοί Ότι επίσης το minusίζω στο χτενίζω θα γραφεί έτσι microε minusιminus ή το minusείοστο γραφείο θα γραφεί microε minusειminus κι αυτό ρυθmicroίζεται από τους κανόνεςτων παραγωγικών καταλήξεων Κι επειδή όλο το λεξιλόγιο microιας κλιτήςκαι έντονα παραγωγικής γλώσσας όπως η Ελληνική στηρίζεται στοτmicroήmicroα της λέξης microετά τη ρίζα και το θέmicroα στο ληκτικό τmicroήmicroα της λέminusξης δηλαδή στις κλιτικές (minusω minusοmicroαι minusος minusη minusο minusο) και παραγωγικές (minusισmicroός minusάκι minusωπός) καταλήξεις και τα τέρmicroατα (minusροια minusλογία κτό) τοσύστηmicroα των ορθογραφικών κανόνων είναι καθοριστικό για την ορθοminusγραφία της Ελληνικής

Γιrsquo αυτό για πρώτη φορά συγκεντρώσαmicroε οργανώσαmicroε και αποτυminusπώσαmicroε το ορθογραφικό σύστηmicroα της ληκτικής δοmicroής των περισσόminusτερων λέξεων της Ελληνικής Αυτό περιέχεται στο ένθετο Oρθογραminusφικό Παράρτηmicroα microε τις έγχρωmicroες σελίδες Για να γίνει δε αυτό το σύminusστηmicroα λειτουργικό παραπέmicroπουmicroε σε αυτό κάθε λέξη (λήmicromicroα) του Λεminusξικού που έχει ορθογραφικό ενδιαφέρον ως προς το ληκτικό του τmicroήminusmicroα Πχ γοητεύω rArr 60 minusεύω (δες την παράγραφο υπrsquo αριθmicro 60 των ρηminusmicroάτων σε minusεύω) γοητεία rArr 30Α minusεία (δες την παράγραφο 30Α των ουminusσιαστικών σε minusεία) γόητας rArr 77 minusητας γόησσα rArr 130 minusισσα 179 minusσσminusγόητρο rArr 82 minusτρο γοητευτικός rArr 107Αγ minusικός 59 minusευminus ευminus Όπως γίminusνεται αντιληπτό ο αναγνώστης του Λεξικού που θέλει να microάθει για τηνορθή γραφή microιας συγκεκριmicroένης λέξης και όλων των άλλων που γράminusφονται το ίδιο ή που διαφέρουν (οι λεγόmicroενες laquoεξαιρέσειςraquo) βρίσκειεύκολα στην αριθmicroηmicroένη παράγραφο την πληροφορία που χρειάζεταιΈτσι το Λεξικό πέρα της απλής πληροφόρησης λειτουργεί και διδαminusκτικά για τον φιλοmicroαθή αναγνώστη τον καθηγητή τον δάσκαλο τουςγονείς που καλούνται να microιλήσουν για την ορθογραφία microιας λέξης καικάθε ενδιαφερόmicroενο

Αν σκεφτεί κανείς ότι οι δεκάδες χιλιάδες κλιτών λέξεων που πεminusριέχονται στο Λεξικό υπάγονται και ρυθmicroίζονται ndashστην πλειονότητά

Icircsbquodagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τουςndash από τις 217 παραγράφουςndashπαρατηρήσεις που έχουν βγει απότην ανάλυση τότε συνειδητοποιεί ότι η κατάκτηση της ορθής γραφήςτων λέξεων είναι εφικτή microε κατάλληλα βοηθήmicroατα και κατάλληλη microέminusθοδο Οξύ και ασύγκριτα πιο δύσκολο είναι το πρόβληmicroα της κατάminusκτησης της ορθής γραφής του κορmicroού της λέξης (ρίζας ndash θέmicroατος πχοικminus συνοικminus) για τον οποίο δεν υπάρχει προβλεψιmicroότητα microέσω κανόminusνων πλην των οmicroορρίζων Εδώ microόνο η συχνή επαφή ndashαναγνωστική(οπτική) και γραφική (κιναισθητική)ndash microε κείmicroενα και η άσκηση (ιδίωςστο σχολείο) της ικανότητας αναγωγής στα οmicroόρριζα (laquoοικογένειεςλέξεωνraquo) εξασφαλίζουν την εξοικείωση microε την ορθογραφία του κορmicroούτης λέξης Εκεί που υπάρχει microεγάλος βαθmicroός προβλεψιmicroότητας είναιστο microετά τον κορmicroό τmicroήmicroα στο ληκτικό τmicroήmicroα της λέξης (παραγωγιminusκή και κλιτική κατάληξη και τέρmicroα minusείο minusρροια minusώδης)

Στο παρόν Λεξικό το microεν τmicroήmicroα του κορmicroού των λέξεων το καλύminusπτουmicroε microε τις εκατοντάδες των σχολίων για την ετυmicroολογικήminusιστοριminusκή προέλευση των δύσκολων στην ορθογραφία τους λέξεων το δετmicroήmicroα της ληκτικής δοmicroής των λέξεων το αντιmicroετωπίζουmicroε τόσο στονΠίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής στις παminusραποmicroπές σε αυτούς από τα λήmicromicroατα του Λεξικού όσο και στο σώmicroατου Λεξικού microε ειδικά σχόλια (πχ minusποιία minusληψία minusωδία minusσηmicroία minusώνυmicroοςκαι πλήθος άλλα) Tέλος στον Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικώνστοιχείων της Eλληνικής έχουν συmicroπεριληφθεί για την οικονοmicroία τηςύλης και οι περιπτώσεις των διπλών συmicroφώνων στο θέmicroα των λέξεων(minusκκminus minusλλminus minusρρminus minusππminus minusσσminus)

Συλλαβισmicroός ndash Τονικό σύστηmicroα

Πηγή ορθογραφικών δυσκολιών για τον γράφοντα είναι και το πώςχωρίζονται οι λέξεις στη Νέα Ελληνική κατά συλλαβές Πού και πώςlaquoκόβεταιraquo η λέξη όταν χρειάζεται να αλλάξεις στο κείmicroενό σου γραmicrominusmicroή Ηλεκτρονικά το πρόβληmicroα αντιmicroετωπίζεται microε προγράmicromicroατα συλminusλαβισmicroού που ρυθmicroίζουν αυτοmicroάτως τον χωρισmicroό της λέξης Η χειρόminusγραφη γραφή (στο σχολείο σε επιστολές σε ποικίλα κείmicroενα) και ηγενικότερη γνώση του θέmicroατος είναι που απαιτούν να γνωρίζει κανείςτους κανόνες συλλαβισmicroού

Στο παρόν Ειδικό Ορθογραφικό Λεξικό δώσαmicroε τον σωστό συλλαminusβισmicroό σε κάθε λέξηminusλήmicromicroα του Λεξικού ∆εν είναι καθόλου αυτονόηminusτο πια πώς θα συλλαβίσει κανείς λέξεις όπως καβγάς ένταση εκτόminusνωση εχθρικός αγκαλιάζω όγκος κτό Ο συλλαβισmicroός που ισχύει γιατέτοιες λέξεις σύmicroφωνα microε τους κανόνες της Γραmicromicroατικής οι οποίοιστηρίζονται πια στη φωνητική δοmicroή των λέξεων και όχι στην παραγωminusγή και τη σύνθεση είναι να χωρίσουmicroε καminusβγάς έminusνταminusση (όχι ένminusταminus

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAacutedagger

ση) εminusκτόminusνωminusση (όχι εκminusτόminusνωminusση) εminusχθριminusκός αminusγκαminusλιάminusζω όminusγκοςΤον ένθετο Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνιminusκής ακολουθούν και άλλες ορθογραφικές πληροφορίες υπό microορφή πιminusνάκων στους οποίους περιλαmicroβάνεται και Πίνακας microε τους Κανόνεςτου Συλλαβισmicroού

Και σε αυτό το Λεξικό όπως και στα άλλα Λεξικά microας ακολουθήσαminusmicroε το microονοτονικό σύστηmicroα που έχει καθιερωθεί επισήmicroως ∆εν είναιεδώ ο χώρος για να διατυπώσουmicroε τις απόψεις microας επί του θέmicroατοςΟ γράφων έχει επανειληmicromicroένως microιλήσει και γράψει για το θέmicroα τωντόνων από επιστηmicroονικής ιστορικής και πρακτικής πλευράς Μολονόminusτι το σύστηmicroα αυτό χρήζει διορθώσεων (για να ξεπερασθούν στηνανάγνωσηminusκατανόηση οι δυσκολίες που γεννούν λχ τα άτονα άρθρακά) ένα Λεξικό υποχρεούται να το εφαρmicroόσει αν αποσκοπεί στο ναβοηθήσει τον microέσο χρήστη Στο Λεξικό microας Για το Σχολείο και το Γραminusφείο δίπλα στο microονοτονικά γραmicromicroένο λήmicromicroα δώσαmicroε και την πληροminusφορία πώς τονίζεται πολυτονικά η λέξη όπου διέφερε ο τονισmicroόςΕδώ για λόγους περιορισmicroού της έκτασης του Λεξικού ώστε να είναιπιο εύχρηστο δεν microπορέσαmicroε να εφαρmicroόσουmicroε το ίδιο Ίσως αυτές οιπληροφορίες δοθούν σε επόmicroενη έκδοση

Οπωσδήποτε πάλι για να αντιmicroετωπισθούν δυσκολίες στην ορθοminusγραφία που προκύπτουν από ελλιπή γνώση του microονοτονικού συστήminusmicroατος στους ένθετους Πίνακες Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείωντης Eλληνικής δίδεται και Πίνακας των Κανόνων του Μονοτονικού microεπαραδείγmicroατα χρήσεως και microάλιστα συνδυαστικά microε τους κανόνεςτου πολυτονικού για να βοηθηθεί ο microαθητής και γενικότερα ο αναminusγνώστης που χρησιmicroοποιεί πολυτονικό σύστηmicroα Γίνεται επίσης λόγοςγια προτεινόmicroενες βελτιώσεις του microονοτονικού συστήmicroατος Τέλοςπρέπει να σηmicroειωθεί ότι η χρήση του microονοτονικού συστήmicroατος στησύγχρονη Ελληνική δεν συνδέεται microε τα όποια προβλήmicroατα της ορminusθογραφίας των λέξεων της Ελληνικής που όπως φάνηκε ήδη συνίminusστανται κυρίως στις δυσκολίες ορθής γραφής του κορmicroού και της ληminusκτικής δοmicroής των λέξεων τα οποία έχουν ετυmicroολογικήminusιστορική συminusνάρτηση Η ίδια αιτίαση προσάπτεται στη χρήση του microονοτονικού ωςπρος το ευρύτερο πρόβληmicroα της ποιοτικής χρήσης της γλώσσας microαςmicroε το οποίο όmicroως δεν έχει καmicroία σχέση η εφαρmicroογή του microονοτονικούσυστήmicroατος

Το πρόβληmicroα της ορθογραφίας των ξένων λέξεων

Μιλώντας για ξένες λέξεις αναφερόmicroαστε σε δύο κατηγορίες δαminusνείων λέξεων σε προσηγορικά (κοινά) ονόmicroατα και σε κύρια ονόmicroατα(ανθρωπωνύmicroια τοπωνύmicroια κά) Η αντιmicroετώπιση της ορθογραφίας αυminus

Icircpermildagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τών των λέξεων στο Λεξικό και στην ευρύτερη χρήση ιδίως παλαιότεminusρα υπαγόρευσε διαφορετική προσέγγιση

Συγκεκριmicroένα ακολουθείται η απλογράφηση των ξενικής προελεύminusσεως κοινών ονοmicroάτων όπως έχει επικρατήσει σύmicroφωνα microε τις επιminusταγές της σχολικής γραmicromicroατικής microε το σκεπτικό ndashόπως το είπαmicroεήδηndash ότι ο Έλληνας δεν είναι υποχρεωmicroένος για να γράψει σωστά microιαδάνεια λέξη που έχει περάσει στη γλώσσα του να ξέρει Αγγλικά Γαλminusλικά ή όποια άλλη ξένη γλώσσα ∆εν υποχρεούται δηλαδή να γράψειπαννώ επειδή η συγκεκριmicroένη λέξη προέρχεται από το γαλλικόpanneau Γράφοντας πανό απλοποιηmicroένα δεν παραβιάζει την ιστορίαή την ετυmicroολογία της λέξης αφού γιrsquo αυτήν δεν microπορεί να έχει καmicroίαγνώση microέσα από τη microητρική του γλώσσα Η θέση αυτή επικράτησε απότότε κυρίως που επισηmicroοποιήθηκε η Nεοελληνική (δηmicroοτική) γλώσσακαι διδάχθηκε στο σχολείο microε βάση τη σχολική γραmicromicroατική Τριανταminusφυλλίδη που προβλέπει αυτή την απλοποίηση Παλαιότερα η τάσηήταν ndashmicroε τη Γαλλική ιδίως να επικρατεί ως δεύτερη γλώσσα των microορminusφωmicroένων και αργότερα microε την Αγγλικήndash να microεταγραmicromicroατίζονται οι ξέminusνες λέξεις ήτοι να αποδίδονται όσο γίνεται πιστότερα προς την προminusφορά και την ορθογραφία του πρωτοτύπου Έτσι προέκυψε η ορθοminusγραφία λέξεων όπως τραίνο πορτραίτο σπήκερ σήριαλ πυτζάmicroακαρρώ καρmicroπυρατέρ γκυ εκλαίρ κτό Τις λέξεις αυτές συνήθισαν έτσιγραmicromicroένες οι οmicroιλητές της ελληνικής γλώσσας γιrsquo αυτό και όταν άρminusχισαν να απλογραφούνται ως τρένο (microε minusεminus) πορτρέτο (microε minusεminus) σπίκερ(microε minusιminus) σίριαλ (microε minusιminus) πιτζάmicroα (microε minusιminus) καρό (microε minusοminus και ένα minusρminus) καρminusmicroπιρατέρ (microε minusιminus) γκι (microε minusιminus) εκλέρ (microε minusεminus) οι γράφοντες που τις είχανmicroάθει αλλιώς ξενίστηκαν Ωστόσο τα τελευταία χρόνια τείνει να γενιminusκευθεί αυτή η απλογράφηση και όλο και περισσότερο εξοικειώνονταιmicroε αυτήν και όσοι έγραφαν διαφορετικά τις λέξεις παλαιότερα

∆ιαφορετικό είναι το θέmicroα των δάνειων λέξεων όταν πρόκειται γιακύρια ονόmicroατα (τοπωνύmicroια και ανθρωπωνύmicroια) Σε αυτές τις περιπτώminusσεις η αρχή της αντιστρεψιmicroότητας δηλαδή η ορθογράφηση του ονόminusmicroατος microε τρόπο που η ελληνική γραφή να παραπέmicroπει όσο αυτό είναιδυνατόν στην ξενόγλωσση γραφή του είναι επιθυmicroητή πχ Hollywoodgt Xόλλυγουντ Duumlsseldorf gt Nτύσσελντορφ Voltaire gt BολταίροςChomsky gt Tσόmicroσκυ κά Kι αυτό γιατί το όνοmicroα είναι ταυτότητα και ηταυτότητα δεν πρέπει να αλλοιώνεται αλλά να προσεγγίζεται κατάτο δυνατόν και στην απόδοσή της στην ξένη γλώσσα Tο ίδιο ισχύεικαι για την περίπτωση των εξελληνισmicroένων ξένων κυρίων ονοmicroάτων ταοποία λόγω της ιστορικής τους χρήσης καθιερώθηκαν microε την παλαιόminusτερη εξελληνισmicroένη microορφή τους και δεν θα ήταν σωστό να απλογραminusφηθούν πχ η Nέα Yόρκη να γραφεί ως Nέα Iόρκη η Aγγλία ως Aγκλίαο Σωσσύρ ως Σοσίρ ο Σαίξπηρ ως Σέξπιρ κλπ Άρα προκειmicroένου γιατην απόδοση των κύριων ονοmicroάτων είναι προτιmicroότερο ndashβάσει ενός τέminusτοιου σκεπτικούndash να επιδιώκεται η κατά προσέγγιση πιστή απόδοση

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAcircdagger

της αρχικής ορθογραφίας του ονόmicroατος (Bλ και την ενότητα I Oρθοminusγραφία ξένων τοπωνυmicroίων και ανθρωπωνυmicroίων στο OρθογραφικόΠαράρτηmicroα)

Τέλος διαφορετική είναι η περίπτωση των ελληνογενών ξένων λέminusξεων δηλ λέξεων που πλάστηκαν αρχικά σε ξένη γλώσσα microε βάση ελminusληνικές (αρχαιοελληνικές) λέξεις Πρόκειται για λέξεις όπως δυναmicroόχλωροφύλλη χρωmicroοσώmicroατα κτό Οι λέξεις αυτές δεν είναι σωστό νααπλογραφηθούν (διναmicroό χλοροφίλη χροmicroοσόmicroατα) και να γίνουνlaquoαγνώριστεςraquo στα Ελληνικά και αναγνωρίσιmicroες από τον Έλληνα στηνξένη γλώσσα

Γ Mπ

IcircUcircUgravedagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

ορθογραφία ελληνικών λέξεων που στο πέρασmicroα του χρόνου έχουνυποστεί microικρότερες ή microεγαλύτερες microεταβολές β) microε τα αντιδάνεια(λέξεις ελληνικές ή ελληνογενείς που laquoπεριπλανήθηκανraquo σε ξένεςγλώσσες για να επιστρέψουν microετά στη γλώσσα προέλευσής τους ndashοιΓερmicroανοί τις αποκαλούν χαρακτηριστικά laquoRuumlckwandererraquo) γ) microε λέξειςτων οποίων η εξέλιξη της επιστήmicroης της ιστορικής γλωσσολογίας καιειδικότερα της ετυmicroολογίας έχει αναθεωρήσει και διορθώσει παλαιόminusτερη εσφαλmicroένη ετυmicroολόγησή τους αποκαθιστώντας την ορθή ετυminusmicroολογία τους που προσδιορίζει στην Ελληνική και την ορθή γραφήτους αφού το ορθογραφικό σύστηmicroα της Ελληνικής είναι όπως εξηminusγήσαmicroε ιστορικόminusετυmicroολογικό

Η τακτική που έχουmicroε ακολουθήσει και στα τρία Λεξικά microας είναι ναδίδεται στον αναγνώστη χρήστη έγκυρη πληροφορία για την ορθήγραφή κάθε λέξης της Ελληνικής αυτήν που χαρακτηρίζεται από επιminusστηmicroονική συνέπεια και από την ιστορική συνέχεια της Ελληνικής Καιστις τρεις περιπτώσεις (α λέξεις ελληνικές φωνητικά και microορφολογιminusκά αλλαγmicroένες β αντιδάνεια γ επανετυmicroολογηmicroένες επιστηmicroονικάλέξεις) δίνουmicroε στα Λεξικά microας microε διαφορετικό τρόπο την πληροφοminusρία που χρειάζεται ο αναγνώστης για την ορθή γραφή της λέξης ΣτοΜεγάλο Λεξικό (Γ Μπαmicroπινιώτη Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας)οι λέξεις ληmicromicroατογραφούνται καταχωρίζονται δηλαδή στο Λεξικό microετην ιστορικήminusετυmicroολογική γραφή τους ∆ίδονται κτήριο (microε minusηminus) φτειminusάχνω (microε minusειminus) λειώνω (microε minusειminus) ρεβίθι (microε minusιminus) σβήνω (microε minusηminus) κοκ Στηνετυmicroολογία της λέξης ή σε σχόλιο δίδεται η εξήγηση γιατί πρέπει ναγράφεται η λέξη έτσι όπως τη δίνουmicroε σύmicroφωνα microε την ορθή ετυmicroοminusλογία της Επίσης υπάρχει εκτενής πίνακας στο λήmicromicroα ορθογραφίαπου περιλαmicroβάνει όλες τις λέξεις (δεν υπερβαίνουν τις 350) που έχουνειδικό ορθογραφικό ενδιαφέρον η ετυmicroολογικήminusεπιστηmicroονική ορθοminusγραφία τους διαφέρει από τη σχολικήminusρυθmicroιστική ορθογραφία ή απότην παλαιότερη ή συνήθη ορθογραφία τους Τέλος στα λήmicromicroατα microετην επιστηmicroονικά ορθή ορθογραφία κτήριο φτειάχνω λειώνω ρεβίθισβήνω δίδεται η σχολική ορθογραφία (κτίριο φτιάχνω λιώνω) ή αναminusγράφεται και η παλαιότερη (σβύνω λυώνω) ή η συνήθης ορθογραφία(ρεβύθι) για την πλήρη ενηmicroέρωση του αναγνώστη Οι λέξεις microε τησχολική παλαιότερη ή συνήθη ορθογραφία υπάρχουν και ως λήmicromicroαταστο Λεξικό microε παραποmicroπή στην ορθή γραφή τους (κτίριο κτήριοφτιάχνω φτειάχνω σβύνω σβήνω κτό) για να microπορεί να τις βρειεύκολα ο απληροφόρητος αναγνώστης

Στο Λεξικό Μπαmicroπινιώτη για το Σχολείο και το Γραφείο οι λέξειςληmicromicroατογραφούνται όπως είναι αναmicroενόmicroενο κατά κύριο λόγο microε τησχολική ορθογραφία τους για να τις βρίσκει ο microαθητής ή ο χρήστηςπου θέλει να χρησιmicroοποιήσει την laquoισχύουσαraquo συmicroβατική ορθογραφίαΌmicroως σε κάθε αmicroφιλεγόmicroενο ορθογραφικά λήmicromicroα δίδεται η πληροminusφορία για την επιστηmicroονικήminusετυmicroολογική ορθογραφία της λέξης ώστε

EgraveUcircUgravedagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

να τη γνωρίζει ο χρήστης και να τη χρησιmicroοποιήσει αν θέλει Έτσι λχθα βρει το ρήmicroα λιώνω ληmicromicroατογραφηmicroένο ως λιώνω microε minusιminus κατά τησχολική γραmicromicroατική αλλά αmicroέσως κάτω από το λήmicromicroα θα βρει τοσχόλιο laquoΠροσοχή Προέρχεται από το αρχ λει+ (minusόω) laquoλειαίνωraquo τοοποίο ανάγεται στο επίθετο λε-ος Συνεπώς ορθότερη είναι η γραφήλειώνω (microε minusειminus)raquo Οmicroοίως θα βρει τη λέξη φτιάχνω ληmicromicroατογραφηmicroέminusνη microε minusιminus κατά τη σχολική ορθογραφία αλλά αmicroέσως microετά θα διαβάminusσει το σχόλιο laquoΠροσοχή Πρόκειται για το microεσαιωνικό ρήmicroα φτειάνω φθειάνω το οποίο προέρχεται από τον τύπο εθειάζω laquoισιώνω διορminusθώνωraquo παράγωγο του αρχ ευθύς Από την ετυmicroολογία προκύπτει ότιορθότερη είναι η γραφή φτειάνω (microε minusειminus όχι minusιminus)raquo Ας σηmicroειωθεί ότι γιατη λέξη λειώνω το Λεξικό του καθηγητή Κριαρά (της Σύγχρονης ∆ηminusmicroοτικής) υιοθετεί οmicroοίως τη γραφή microε minusειminus δίνοντας συγχρόνως τηνπληροφορία ότι προέρχεται από το ρήmicroα λει+ ενώ για την ίδια λέξητο Λεξικό του Ιδρύmicroατος Τριανταφυλλίδη υιοθετεί τη γραφή microε minusιminus(όπως και η σχολική γραmicromicroατική Τριανταφυλλίδη) εξηγώντας ότι η ορminusθογραφία της λέξης microε minusιminus είναι προϊόν laquoορθογραφικής απλοποίησηςraquoΣτο ρήmicroα φτειάχνω (και τα παράγωγά του) και τα δύο αναφερθένταλεξικά υιοθετούν την απλοποιηmicroένη ορθογραφία microε minusιminus αναφέρονταςόmicroως ότι η λέξη προήλθε από το αρχ ευθειάζω Επίσης ας σηmicroειωθείότι η τάση απλούστευσης της ορθογραφίας των λέξεων που καθιέminusρωσε η σχολική γραmicromicroατική Τριανταφυλλίδη έχει ως αποτέλεσmicroα νασυmicroπεριλαmicroβάνονται σε αυτήν και να απλοποιούνται επιπλέον λέξειςοι οποίες δεν αναφέρονται ρητά στη γραmicromicroατική αυτή αλλά απηχούντρόπον τινά το πνεύmicroα που διέπει τις ρυθmicroίσεις αυτής της γραmicromicroατιminusκής προς την κατεύθυνση της απλούστευσης

Στο Μικρό Λεξικό Μπαmicroπινιώτη τέλος έχει ακολουθηθεί επίσης ησχολική ορθογραφία των ληmicromicroάτων για τους ίδιους λόγους που ισχύminusουν στο laquoΛεξικό για το Σχολείο και το Γραφείοraquo Στο Λεξικό αυτό επειminusδή λόγω του περιορισmicroένου χώρου δεν περιλαmicroβάνονται σχόλια η επιminusστηmicroονικήminusετυmicroολογική ορθογραφία δίδεται σε ειδικό πίνακα υπό τοντίτλο laquoΠίνακας λέξεων microε προβλήmicroατα ορθογραφίαςraquo Σrsquo αυτόν η ετυminusmicroολογικήminusιστορική ορθογραφία των λέξεων δίδεται κοντά α) στη σχοminusλική ορθογραφία β) στην επικρατούσα ορθογραφία και γ) σε άλλεςορθογραφήσεις (παλαιότερες εσφαλmicroένες συνηθισmicroένες συχνές)Έτσι ο αναγνώστης πληροφορείται microε εγκυρότητα τα της ορθογραminusφίας και βοηθείται να κάνει συνειδητά τις δικές του επιλογές Bεβαίminusως microια οριστική καθολική αντιmicroετώπιση του ζητήmicroατος της ορθογραminusφίας των λέξεων της Eλληνικής θα ήταν αρmicroοδιότητα ενός έγκυρουπνευmicroατικούndashεπιστηmicroονικού σώmicroατος όπως της Aκαδηmicroίας Aθηνών ήmicroιας επιστηmicroονικής επιτροπής ειδικών γλωσσολόγων H προσπάθειαπου γίνεται στα δικά microας Λεξικά ιδιαίτερα στο παρόν Eιδικό Oρθοminusγραφικό Λεξικό είναι να ευαισθητοποιηθεί και να προβληmicroατιστεί οχρήστης του γραπτού microας λόγου ως προς την ορθογραφία ενός πεminus

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Egrave˙dagger

ριορισmicroένου σχετικά αριθmicroού λέξεων που εmicroφανίζουν ιδιοmicroορφία καιδυσκολία στη γραφή τους

Στο παρόν Ειδικό Ορθογραφικό Λεξικό για να διευκολυνθούν οι microαminusθητές και οι χρήστες που επιθυmicroούν να στοιχίσουν στη σχολική ορminusθογραφία οι λέξεις ληmicromicroατογραφούνται microε τον τύπο της σχολικής ορminusθογραφίας Ωστόσο όπως εφαρmicroόσαmicroε και στα δύο άλλα λεξικά microας(στο Λεξικό για το Σχολείο και το Γραφείο και στο Mικρό Λεξικό ) σεκάθε λέξη που έχει οποιοδήποτε ορθογραφικό ενδιαφέρον υπάρχεισχολιασmicroός της ορθογραφίας της microε τον οποίο πληροφορείται οαναγνώστης πώς πρέπει να γράφεται η λέξη επιστηmicroονικάminusετυmicroολογιminusκά και πώς γράφεται στη σχολική γραmicromicroατική ή κατά το laquoπνεύmicroαraquo τηςσχολικής γραmicromicroατικής ή άλλοτε πώς γράφεται συνήθως εφόσον φυminusσικά η σχολική ή η συνήθης ορθογραφία διαφέρει της επιστηmicroονικήςminusετυmicroολογικής Ας σηmicroειωθεί ότι η επιστηmicroονικήminusετυmicroολογική ορθογραminusφία που προτείνεται είναι κατά κανόνα προϊόν της έρευνας έγκριτωνγλωσσολόγωνminusετυmicroολόγων την οποία υιοθετούmicroε αξιολογώντας τηνπρότασή τους

Η θέση που παίρνουmicroε ως προς την laquoορθήraquo γραφή των λέξεων τηςΕλληνικής σε ένα ειδικό ορθογραφικό λεξικό όπως το παρόν πηγάζειαπό την πεποίθησή microας ότι κάθε ελληνική λέξη που χρησιmicroοποιήθηminusκε στη microακρά ιστορική πορεία της γλώσσας microας πρέπει να εmicroφανίminusζεται microε την ορθογραφική microορφή microε την οποία ξεκίνησε και ότι πρέminusπει να περιορίζονται στο ελάχιστο οι δικές microας παρεmicroβάσεις γιαλόγους απλούστευσης της ορθογραφίας Κάθε σύστηmicroα ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορθογραφίας είναι από τη φύση του δύσκολο αφού ηφωνητική δοmicroή της λέξης (η προφορά της) έχει microε τον καιρό αλλάξεικαι δεν ανταποκρίνεται σήmicroερα στην αρχική microορφή της λέξης Το ίδιοσυmicroβαίνει συχνά και microε τη γραmicromicroατική της δοmicroή Αυτή η κατάσταση είminusναι εγγενής σε κάθε σύστηmicroα ιστορικής ορθογραφίας Εποmicroένωςαπλουστευτικές ρυθmicroίσεις που θα χρειαστεί ενδεχοmicroένως να γίνουνπρέπει να είναι ελάχιστες microε σαφή κριτήρια που δεν θα παραβιάζουνχωρίς αποχρώντα λόγο την αρχή της ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορθοminusγραφίας Μπορεί λχ κανείς να υιοθετήσει microια απλούστερη γραφήndashτο κάνουmicroε στα Λεξικά microαςndash εφόσον δεν θίγεται βέβαια η ετυmicroολοminusγική προέλευση microιας λέξης ή εφόσον υπάρχει διττή microορφή (πχ φάminusκελλος και φάκελος) από την οποία microπορεί κανείς αζηmicroίως να υιοθεminusτήσει την απλούστερη

Εδώ θα πρέπει επίσης να διασαφήσουmicroε ότι το ορθογραφικό σύminusστηmicroα microιας γλώσσας δεν microπορεί να είναι αmicroετάβλητο laquoκοκαλωmicroένοraquoόσον αφορά στην ετυmicroολογική ορθογραφία των λέξεων Όπως η ίδιαη γλώσσα έχει microια δυναmicroική εξέλιξη ως κώδικας επικοινωνίας έτσι καιη ορθογραφία των λέξεων microπορεί ενίοτε να χρειαστεί να αλλάξει ότανλχ microια ετυmicroολογική γραφή αποδειχθεί εσφαλmicroένη Ένα σφάλmicroα δεν

EgraveEumldagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

microπορεί να διαιωνίζεται εις βάρος της αληθινής (έτυmicroον άλλωστε σηminusmicroαίνει laquoαληθινή σηmicroασίαraquo εξ ου ετυmicroολογικός) εικόνας και ιστορίαςmicroιας λέξης δηλαδή εις βάρος microιας ζωντανής γλωσσικής οντότητας Κιαυτό για να microη θιγεί η laquoσυνήθειαraquo στη γραφή microιας λέξης και για νααποφευχθεί το laquoξεβόλεmicroαraquo κάποιων (δασκάλων διορθωτών συγγραminusφέων κά) που laquoενοχλούνταιraquo από την αποκατάσταση της ορθής γραminusφής από microια απλή σχετικά αλλαγή πρακτικής υφής όταν τα πάνταστην ίδια την ουσία της γλώσσας αλλάζουν (σηmicroασία προφορά κλίσησύνταξη κλπ) Η συνέπεια στο σύστηmicroα ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορminusθογραφίας που έχει επιλεγεί ως παράσταση της γραπτής microορφής τηςγλώσσας microας επιβάλλει microερικές αλλαγές που αποτελούν laquoκατακτήminusσειςraquo της γλώσσας microας και όχι laquoοχλήσειςraquo Το να αποκαθιστάς την ορminusθή γραφή στη λέξη κτήριο γράφοντάς την microε minusηminus αντί microε minusιminus είναι συγminusχρόνως αποκατάσταση της αλήθειας (του laquoετύmicroουraquo) σε αυτή τηνlaquoτραυmicroατισmicroένηraquo λέξη που θεωρήθηκε κάποτε ότι προήλθε από τορήmicroα κτίζω για να αποδειχθεί αργότερα από την έρευνα ότι είναι τοευκτήριον (οίκηmicroα) (ευκτήριον gt fktiacuterio microε σίγηση του προτονικού εminusκαι εν συνεχεία κτήριο microε σίγηση του f γιατί δεν microπορεί να αρχίζειελληνική λέξη από fkt όmicroοια δηλαδή όπως το ελληνικό κυριακόν (δώminusmicroα) έδωσε το αγγλικό church και το γερmicroανικό Kirche πβ RandomHouse-Websterrsquos laquochurch lt Middle English chir(i)che lt Old English ltcir(i)ce lt Greek kyri(a)koacuten (docircma) the Lordrsquos (house)hellipraquo] ) Κι αυτό αφούκάποτε έγινε αντιληπτό το λάθος ότι το ρήmicroα κτίζω δεν microπορούσε ναδώσει τύπο κτίminusριο διότι κατάληξη minusριο δεν υπάρχει

Σχόλια Ορθογραφικού Λεξικού

Έχοντας εισαγάγει την έννοια και την πρακτική των γλωσσικών Σχοminusλίων στην ελληνική λεξικογραφία πρώτα στο (laquoΜεγάλοraquo 2032 σελίminusδων) Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (1998 A$ έκδ 2002 B$ έκδ2006 Γ$ ανατύπωση της B$ έκδ) και εν συνεχεία στο (laquomicroεσαίοraquo 1280σελίδων) Λεξικό για το Σχολείο και το Γραφείο (2004 A$ έκδ 2004 A$ανατύπωση 2008 B$ εκδ) εφαρmicroόσαmicroε την ίδια microέθοδο και στο παρόνΕιδικό Ορθογραφικό Λεξικό Περίπου 3500 σχόλια συντάχθηκαν γιααντίστοιχα λήmicromicroατα του παρόντος Λεξικού ∆ουλεύοντας χρόνια microετην επιστηmicroονική ανάλυση της γλώσσας και την επιστηmicroονική λεξικοminusγραφία κρίναmicroε σκόπιmicroο να δώσουmicroε στον Έλληνα αναγνώστη τουΛεξικού ιδίως σε αυτόν που έχει ιδιαίτερη ευαισθησία για την ορθήγραφή της γλώσσας microας ένα Ορθογραφικό Λεξικό που να εξηγεί καινα διδάσκει Να microην είναι δηλαδή απλή παράθεση λέξεων όπως συminusνήθως συmicroβαίνει Για τον απαιτητικό αναγνώστη που θέλει να γνωρίminusζει όχι microόνο πώς γράφεται αυτή ή εκείνη η ελληνική λέξη αλλά καιγιατί γράφεται έτσι δώσαmicroε microε τη microορφή σχολίων τις απαραίτητες

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Egraveıdagger

πληροφορίες που φωτίζουν την ορθογραφία των laquoδύσκολωνraquo ορθοminusγραφικά λέξεων της Ελληνικής

Εφόσον το ελληνικό σύστηmicroα ορθογραφίας είναι το ιστορικόminusετυminusmicroολογικό είναι επόmicroενο ο microεγαλύτερος αριθmicroός των σχολίων να αναminusφέρεται στην ετυmicroολογική προέλευση της λέξης που εξηγεί συγχρόminusνως και την ορθογραφία της Έτσι λχ σχολιάζοντας το λήmicromicroα νωτιαίminusος και επισηmicroαίνοντας ότι laquoα$ συνθετικό είναι η λέξη νώτα (τα) γιrsquo αυminusτό γράφεται microε minusωminus Η λέξη δεν σχετίζεται microε το νότιοςraquo είναι φανερόότι απαντούmicroε σε microια εύλογη απορία του αναγνώστη για τη συγκεκριminusmicroένη λέξη και τον βοηθούmicroε να θυmicroάται γιατί το νωτιαίος γράφεται microεminusωminus Η ταυτόχρονη παραποmicroπή του αναγνώστη στα επίθετα σε minusαίοςστο ένθετο Oρθογραφικό Παράρτηmicroα στον Πίνακα Oρθογραφίας τωνληκτικών στοιχείων της Eλληνικής εν προκειmicroένω στην παράγραφο12Β θα απαντήσει σε άλλη πιθανή όσο και εύλογη απορία του γιατίγράφεται microε minusαιminus και πώς γράφονται (η υποκατηγορία των επιθέτων σεminusαιος) τα επίθετα σε minusιαίος (γράφονται microε minusιminus)

Ένα άλλο σχόλιο στη λέξη αηδόνι θα τον βοηθήσει να microάθει και ναθυmicroάται γιατί η λέξη αυτή γράφεται microε minusηminus και όχι microε minusιminus (αϊδόνι) laquoΗ λέminusξη προέρχεται από το αρχ ουσιαστικό 4ηδών (U) microε υποκορισmicroό Συminusνεπώς η γραφή αϊδόνι δεν είναι σωστήraquo Μια παραποmicroπή στον ΠίνακαOρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής (η παραποmicroπή rArr157 minusόνι) θα τον πληροφορήσει πώς γράφονται στην Ελληνική οι λέξειςσε minusόνι

Γνωρίζοντας ο αναγνώστης πώς γράφεται η λέξη πορεία (microε minusειminus) θαδιερωτηθεί και θα σταθεί να σκεφθεί πώς γράφεται η λέξη αεροπορίαή πρωτοπορία όταν θέλει να γράψει τη λέξη ή όταν τη δει γραmicromicroένηmicroε minusιminus Το σχόλιο στο λήmicromicroα αεροπορία θα του λύσει την απορία και θατον βοηθήσει να θυmicroάται πώς γράφονται αυτές οι λέξεις laquoΤο αεροποminusρία δεν είναι απλό σύνθετο της λέξης πορεία (ώστε να γράφεται microε minusειminus) αλλά παράγωγο του αεροπόρος αεροπόρος ndash αεροπορminusία Τοίδιο ισχύει και microε όλα τα συναφή παρασύνθετα σε minusπορία που παράminusγονται από σύνθετα σε minusπόρος πρωτοπόρος ndash πρωτοπορία πεζοπόminusρος ndash πεζοπορία οδοιπόρος ndash οδοιπορία κλπ αλλά και άπορος ndash αποminusρία εύπορος ndash ευπορία κοκraquo Η ευαισθητοποίηση και η πληροφόρησητου αναγνώστη θα συmicroπληρωθεί microε την παραποmicroπή του στον ΠίνακαOρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής (παραποmicroπές rArr30α minusεία και rArr 86 ndashία)

Είναι βέβαιο ότι ο γράφων την Ελληνική αν ανήκει ιδίως σε παλαιόminusτερη γενιά θα αναρωτηθεί αν η ξενικής προελεύσεως λέξη πορτρέτογράφεται έτσι microε minusεminus ή microε minusαιminus (πορτραίτο) Το σχόλιο στη λέξη θατου εξηγήσει τι ισχύει laquoΥπό την επίδραση της γαλλικής της γραφής(portrait) η λέξη γράφτηκε παλαιότερα microε minusαιminus πορτραίτο Ως ξένη λέminusξη της Ελληνικής όmicroως απλογραφείται πορτρέτοraquo Ήδη στο λήmicromicroα

Icircdagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

πορτρέτο θα πάρει την πληροφορία laquo[συνηθ ορθογρ πορτραίτο]raquo καιθα παραπεmicroφθεί στον Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείωντης Eλληνικής για να βρει περισσότερες πληροφορίες (παραποmicroπή rArr57 minusέτο)

∆εν χρειάζεται να αναφέρουmicroε εδώ πόσος microόχθος και χρόνος απαιminusτήθηκαν για τη σύνταξη αυτών των 3500 σχολίων Ωστόσο χωρίς τιςπληροφορίες που παρέχονται σε αυτά τα σχόλια ο γράφων την Ελληminusνική δεν θα microπορέσει να είναι βέβαιος για την ορθή γραφή των δύminusσκολων λέξεων της Ελληνικής αφού δεν είναι πάντοτε και για όλουςεύκολο να θυmicroούνται πώς γράφεται αυτή ή εκείνη η λέξη Το laquoγιατίraquo ενminusδυναmicroώνει τη microνήmicroη και συστηmicroατοποιεί την εmicroπειρική ndashοπτική ή κιminusναισθητικήndash γνώση που microπορεί να έχει ο γράφων

Αξίζει ίσως να σηmicroειωθεί εδώ ότι η γνώση του κοινού χρήστη τουγραπτού λόγου της Ελληνικής για το πώς γράφεται microια λέξη πολύ λίminusγο προέρχεται από τη σχολική ή εξωσχολική ενασχόλησή του microε τουςκανόνες ορθογραφίας της Ελληνικής Συνήθως έχει ndashκαι πάντοτε λειminusτουργεί συγχρόνωςndash και microια εντυπωmicroένη εικόνα που υπάρχει στο microυαminusλό του για το πώς γράφεται microια λέξη ή microια laquoκινητικήraquo γνώση αίσθησηπερισσότερο για τις κινήσεις γραφής της λέξης microε το χέρι Στην πρώminusτη περίπτωση αυτό που λειτουργεί είναι το laquoοπτικό ίνδαλmicroαraquo η εικόminusνα που έχει αποτυπώσει ο καθένας στη γλωσσική microνήmicroη του για τηνορθογραφία της λέξης Στη δεύτερη περίπτωση λειτουργεί η laquoκιναιminusσθητικήraquo microνήmicroη που έχει για τη λέξη (laquoνα γράψω τη λέξη για να σουπω πώς είναι η ορθογραφία τηςraquo ακούmicroε συχνά) Όmicroως και οι δύο αυminusτές πηγές γνώσεως της ορθογραφίας microιας λέξης δεν αρκούν όσο κιαν βοηθούν Χρειάζεται η πρόσθετη ndashκαθοριστικήndash πληροφόρηση γιατην ετυmicroολογική προέλευση της λέξης αφού πρόκειται για ετυmicroολογιminusκήminusιστορική ορθογραφία Φυσικά microιλούmicroε για laquoετυmicroολογικές νύξειςraquo καιαπλές laquoσυνειρmicroικές συνδέσειςraquo και όχι για γνώση των microηχανισmicroών ετυminusmicroολογίας που δεν είναι έργο του microη ειδικού

Πίνακας Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής

Είπαmicroε ήδη ότι η δήλωση της σηmicroασίας microιας λέξης ηχητικά microεφθόγγους (το λεγόmicroενο laquoσηmicroαίνονraquo) είναι προϊόν συmicroβάσεως στηγλώσσα ∆εν έχει αιτιώδη χαρακτήρα Το ίδιο και η ορθογραφία microιαςλέξης που δηλώνει στον γραπτό λόγο τη φθογγική της σύσταση Κιαυτή είναι συmicroβατική microέσω του συστήmicroατος γραφής που χρησιmicroοποιminusείται σε κάθε γλώσσα Ωστόσο από τη στιγmicroή που καθιερώνονται σεmicroια γλώσσα συmicroβατικά η φθογγική δήλωση (η προφορά) και η γραπτήαπεικόνισή της (η ορθογραφία) το συmicroβατικό σύστηmicroα ορθογραφίαςυπάγεται σε δεσmicroεύσεις Υπείκει σε κανόνες Οι κανόνες αυτοί είναι

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Icircmiddotdagger

ορθογραφικοί και ρυθmicroίζουν τόσο τη γραπτή παράσταση της ρίζαςκαι του θέmicroατος microιας λέξης (λχ της ρίζας οικminus στο κατοικία και τουθέmicroατος συνοικminus στο συνοικία) όσο και της κατάληξης ή του τέρmicroατοςmicroιας λέξης (λχ της κατάληξης minusία στο κατοικία και στο συνοικία τηςκατάληξης minusώ στο κατοικώ ή της κατάληξης minusισmicroός στο συνοικισmicroόςκοκ) Ιδίως το γραmicromicroατικοσυντακτικό σύστηmicroα microιας γλώσσας που δηminusλώνουν στην πραγmicroατικότητα οι καταλήξεις (laquoκλιτικές καταλήξειςraquo ήlaquoκλιτικά microορφήmicroαταraquo) καθώς και οι σηmicroασιολογικές πληροφορίες τωνπαραπάνω λέξεων που δηλώνουν πάλι ορισmicroένες καταλήξεις (laquoπαραminusγωγικές καταλήξειςraquo ή laquoτέρmicroαταraquo ή laquoπαραγωγικά microορφήmicroαταraquo) υπάminusγονται κατrsquo εξοχήν σε κανόνες Tο πώς θα γράψω ένα ρήmicroα (χτενίζω ndashχτενίζοmicroαι) ή ένα επίθετο (ειδικός ndash ειδική ndash ειδικό) ή ένα ουσιαστικό(γραφείο) υπάγεται σε κανόνες minusω minusοmicroαι για το συγκεκριmicroένο ρήmicroαminusος minusη minusο για το συγκεκριmicroένο επίθετο minusο για το συγκεκριmicroένο ουminusσιαστικό Είναι οι κανόνες των κλιτικών καταλήξεων που είναι σηmicroαminusντικοί Ότι επίσης το minusίζω στο χτενίζω θα γραφεί έτσι microε minusιminus ή το minusείοστο γραφείο θα γραφεί microε minusειminus κι αυτό ρυθmicroίζεται από τους κανόνεςτων παραγωγικών καταλήξεων Κι επειδή όλο το λεξιλόγιο microιας κλιτήςκαι έντονα παραγωγικής γλώσσας όπως η Ελληνική στηρίζεται στοτmicroήmicroα της λέξης microετά τη ρίζα και το θέmicroα στο ληκτικό τmicroήmicroα της λέminusξης δηλαδή στις κλιτικές (minusω minusοmicroαι minusος minusη minusο minusο) και παραγωγικές (minusισmicroός minusάκι minusωπός) καταλήξεις και τα τέρmicroατα (minusροια minusλογία κτό) τοσύστηmicroα των ορθογραφικών κανόνων είναι καθοριστικό για την ορθοminusγραφία της Ελληνικής

Γιrsquo αυτό για πρώτη φορά συγκεντρώσαmicroε οργανώσαmicroε και αποτυminusπώσαmicroε το ορθογραφικό σύστηmicroα της ληκτικής δοmicroής των περισσόminusτερων λέξεων της Ελληνικής Αυτό περιέχεται στο ένθετο Oρθογραminusφικό Παράρτηmicroα microε τις έγχρωmicroες σελίδες Για να γίνει δε αυτό το σύminusστηmicroα λειτουργικό παραπέmicroπουmicroε σε αυτό κάθε λέξη (λήmicromicroα) του Λεminusξικού που έχει ορθογραφικό ενδιαφέρον ως προς το ληκτικό του τmicroήminusmicroα Πχ γοητεύω rArr 60 minusεύω (δες την παράγραφο υπrsquo αριθmicro 60 των ρηminusmicroάτων σε minusεύω) γοητεία rArr 30Α minusεία (δες την παράγραφο 30Α των ουminusσιαστικών σε minusεία) γόητας rArr 77 minusητας γόησσα rArr 130 minusισσα 179 minusσσminusγόητρο rArr 82 minusτρο γοητευτικός rArr 107Αγ minusικός 59 minusευminus ευminus Όπως γίminusνεται αντιληπτό ο αναγνώστης του Λεξικού που θέλει να microάθει για τηνορθή γραφή microιας συγκεκριmicroένης λέξης και όλων των άλλων που γράminusφονται το ίδιο ή που διαφέρουν (οι λεγόmicroενες laquoεξαιρέσειςraquo) βρίσκειεύκολα στην αριθmicroηmicroένη παράγραφο την πληροφορία που χρειάζεταιΈτσι το Λεξικό πέρα της απλής πληροφόρησης λειτουργεί και διδαminusκτικά για τον φιλοmicroαθή αναγνώστη τον καθηγητή τον δάσκαλο τουςγονείς που καλούνται να microιλήσουν για την ορθογραφία microιας λέξης καικάθε ενδιαφερόmicroενο

Αν σκεφτεί κανείς ότι οι δεκάδες χιλιάδες κλιτών λέξεων που πεminusριέχονται στο Λεξικό υπάγονται και ρυθmicroίζονται ndashστην πλειονότητά

Icircsbquodagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τουςndash από τις 217 παραγράφουςndashπαρατηρήσεις που έχουν βγει απότην ανάλυση τότε συνειδητοποιεί ότι η κατάκτηση της ορθής γραφήςτων λέξεων είναι εφικτή microε κατάλληλα βοηθήmicroατα και κατάλληλη microέminusθοδο Οξύ και ασύγκριτα πιο δύσκολο είναι το πρόβληmicroα της κατάminusκτησης της ορθής γραφής του κορmicroού της λέξης (ρίζας ndash θέmicroατος πχοικminus συνοικminus) για τον οποίο δεν υπάρχει προβλεψιmicroότητα microέσω κανόminusνων πλην των οmicroορρίζων Εδώ microόνο η συχνή επαφή ndashαναγνωστική(οπτική) και γραφική (κιναισθητική)ndash microε κείmicroενα και η άσκηση (ιδίωςστο σχολείο) της ικανότητας αναγωγής στα οmicroόρριζα (laquoοικογένειεςλέξεωνraquo) εξασφαλίζουν την εξοικείωση microε την ορθογραφία του κορmicroούτης λέξης Εκεί που υπάρχει microεγάλος βαθmicroός προβλεψιmicroότητας είναιστο microετά τον κορmicroό τmicroήmicroα στο ληκτικό τmicroήmicroα της λέξης (παραγωγιminusκή και κλιτική κατάληξη και τέρmicroα minusείο minusρροια minusώδης)

Στο παρόν Λεξικό το microεν τmicroήmicroα του κορmicroού των λέξεων το καλύminusπτουmicroε microε τις εκατοντάδες των σχολίων για την ετυmicroολογικήminusιστοριminusκή προέλευση των δύσκολων στην ορθογραφία τους λέξεων το δετmicroήmicroα της ληκτικής δοmicroής των λέξεων το αντιmicroετωπίζουmicroε τόσο στονΠίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής στις παminusραποmicroπές σε αυτούς από τα λήmicromicroατα του Λεξικού όσο και στο σώmicroατου Λεξικού microε ειδικά σχόλια (πχ minusποιία minusληψία minusωδία minusσηmicroία minusώνυmicroοςκαι πλήθος άλλα) Tέλος στον Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικώνστοιχείων της Eλληνικής έχουν συmicroπεριληφθεί για την οικονοmicroία τηςύλης και οι περιπτώσεις των διπλών συmicroφώνων στο θέmicroα των λέξεων(minusκκminus minusλλminus minusρρminus minusππminus minusσσminus)

Συλλαβισmicroός ndash Τονικό σύστηmicroα

Πηγή ορθογραφικών δυσκολιών για τον γράφοντα είναι και το πώςχωρίζονται οι λέξεις στη Νέα Ελληνική κατά συλλαβές Πού και πώςlaquoκόβεταιraquo η λέξη όταν χρειάζεται να αλλάξεις στο κείmicroενό σου γραmicrominusmicroή Ηλεκτρονικά το πρόβληmicroα αντιmicroετωπίζεται microε προγράmicromicroατα συλminusλαβισmicroού που ρυθmicroίζουν αυτοmicroάτως τον χωρισmicroό της λέξης Η χειρόminusγραφη γραφή (στο σχολείο σε επιστολές σε ποικίλα κείmicroενα) και ηγενικότερη γνώση του θέmicroατος είναι που απαιτούν να γνωρίζει κανείςτους κανόνες συλλαβισmicroού

Στο παρόν Ειδικό Ορθογραφικό Λεξικό δώσαmicroε τον σωστό συλλαminusβισmicroό σε κάθε λέξηminusλήmicromicroα του Λεξικού ∆εν είναι καθόλου αυτονόηminusτο πια πώς θα συλλαβίσει κανείς λέξεις όπως καβγάς ένταση εκτόminusνωση εχθρικός αγκαλιάζω όγκος κτό Ο συλλαβισmicroός που ισχύει γιατέτοιες λέξεις σύmicroφωνα microε τους κανόνες της Γραmicromicroατικής οι οποίοιστηρίζονται πια στη φωνητική δοmicroή των λέξεων και όχι στην παραγωminusγή και τη σύνθεση είναι να χωρίσουmicroε καminusβγάς έminusνταminusση (όχι ένminusταminus

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAacutedagger

ση) εminusκτόminusνωminusση (όχι εκminusτόminusνωminusση) εminusχθριminusκός αminusγκαminusλιάminusζω όminusγκοςΤον ένθετο Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνιminusκής ακολουθούν και άλλες ορθογραφικές πληροφορίες υπό microορφή πιminusνάκων στους οποίους περιλαmicroβάνεται και Πίνακας microε τους Κανόνεςτου Συλλαβισmicroού

Και σε αυτό το Λεξικό όπως και στα άλλα Λεξικά microας ακολουθήσαminusmicroε το microονοτονικό σύστηmicroα που έχει καθιερωθεί επισήmicroως ∆εν είναιεδώ ο χώρος για να διατυπώσουmicroε τις απόψεις microας επί του θέmicroατοςΟ γράφων έχει επανειληmicromicroένως microιλήσει και γράψει για το θέmicroα τωντόνων από επιστηmicroονικής ιστορικής και πρακτικής πλευράς Μολονόminusτι το σύστηmicroα αυτό χρήζει διορθώσεων (για να ξεπερασθούν στηνανάγνωσηminusκατανόηση οι δυσκολίες που γεννούν λχ τα άτονα άρθρακά) ένα Λεξικό υποχρεούται να το εφαρmicroόσει αν αποσκοπεί στο ναβοηθήσει τον microέσο χρήστη Στο Λεξικό microας Για το Σχολείο και το Γραminusφείο δίπλα στο microονοτονικά γραmicromicroένο λήmicromicroα δώσαmicroε και την πληροminusφορία πώς τονίζεται πολυτονικά η λέξη όπου διέφερε ο τονισmicroόςΕδώ για λόγους περιορισmicroού της έκτασης του Λεξικού ώστε να είναιπιο εύχρηστο δεν microπορέσαmicroε να εφαρmicroόσουmicroε το ίδιο Ίσως αυτές οιπληροφορίες δοθούν σε επόmicroενη έκδοση

Οπωσδήποτε πάλι για να αντιmicroετωπισθούν δυσκολίες στην ορθοminusγραφία που προκύπτουν από ελλιπή γνώση του microονοτονικού συστήminusmicroατος στους ένθετους Πίνακες Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείωντης Eλληνικής δίδεται και Πίνακας των Κανόνων του Μονοτονικού microεπαραδείγmicroατα χρήσεως και microάλιστα συνδυαστικά microε τους κανόνεςτου πολυτονικού για να βοηθηθεί ο microαθητής και γενικότερα ο αναminusγνώστης που χρησιmicroοποιεί πολυτονικό σύστηmicroα Γίνεται επίσης λόγοςγια προτεινόmicroενες βελτιώσεις του microονοτονικού συστήmicroατος Τέλοςπρέπει να σηmicroειωθεί ότι η χρήση του microονοτονικού συστήmicroατος στησύγχρονη Ελληνική δεν συνδέεται microε τα όποια προβλήmicroατα της ορminusθογραφίας των λέξεων της Ελληνικής που όπως φάνηκε ήδη συνίminusστανται κυρίως στις δυσκολίες ορθής γραφής του κορmicroού και της ληminusκτικής δοmicroής των λέξεων τα οποία έχουν ετυmicroολογικήminusιστορική συminusνάρτηση Η ίδια αιτίαση προσάπτεται στη χρήση του microονοτονικού ωςπρος το ευρύτερο πρόβληmicroα της ποιοτικής χρήσης της γλώσσας microαςmicroε το οποίο όmicroως δεν έχει καmicroία σχέση η εφαρmicroογή του microονοτονικούσυστήmicroατος

Το πρόβληmicroα της ορθογραφίας των ξένων λέξεων

Μιλώντας για ξένες λέξεις αναφερόmicroαστε σε δύο κατηγορίες δαminusνείων λέξεων σε προσηγορικά (κοινά) ονόmicroατα και σε κύρια ονόmicroατα(ανθρωπωνύmicroια τοπωνύmicroια κά) Η αντιmicroετώπιση της ορθογραφίας αυminus

Icircpermildagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τών των λέξεων στο Λεξικό και στην ευρύτερη χρήση ιδίως παλαιότεminusρα υπαγόρευσε διαφορετική προσέγγιση

Συγκεκριmicroένα ακολουθείται η απλογράφηση των ξενικής προελεύminusσεως κοινών ονοmicroάτων όπως έχει επικρατήσει σύmicroφωνα microε τις επιminusταγές της σχολικής γραmicromicroατικής microε το σκεπτικό ndashόπως το είπαmicroεήδηndash ότι ο Έλληνας δεν είναι υποχρεωmicroένος για να γράψει σωστά microιαδάνεια λέξη που έχει περάσει στη γλώσσα του να ξέρει Αγγλικά Γαλminusλικά ή όποια άλλη ξένη γλώσσα ∆εν υποχρεούται δηλαδή να γράψειπαννώ επειδή η συγκεκριmicroένη λέξη προέρχεται από το γαλλικόpanneau Γράφοντας πανό απλοποιηmicroένα δεν παραβιάζει την ιστορίαή την ετυmicroολογία της λέξης αφού γιrsquo αυτήν δεν microπορεί να έχει καmicroίαγνώση microέσα από τη microητρική του γλώσσα Η θέση αυτή επικράτησε απότότε κυρίως που επισηmicroοποιήθηκε η Nεοελληνική (δηmicroοτική) γλώσσακαι διδάχθηκε στο σχολείο microε βάση τη σχολική γραmicromicroατική Τριανταminusφυλλίδη που προβλέπει αυτή την απλοποίηση Παλαιότερα η τάσηήταν ndashmicroε τη Γαλλική ιδίως να επικρατεί ως δεύτερη γλώσσα των microορminusφωmicroένων και αργότερα microε την Αγγλικήndash να microεταγραmicromicroατίζονται οι ξέminusνες λέξεις ήτοι να αποδίδονται όσο γίνεται πιστότερα προς την προminusφορά και την ορθογραφία του πρωτοτύπου Έτσι προέκυψε η ορθοminusγραφία λέξεων όπως τραίνο πορτραίτο σπήκερ σήριαλ πυτζάmicroακαρρώ καρmicroπυρατέρ γκυ εκλαίρ κτό Τις λέξεις αυτές συνήθισαν έτσιγραmicromicroένες οι οmicroιλητές της ελληνικής γλώσσας γιrsquo αυτό και όταν άρminusχισαν να απλογραφούνται ως τρένο (microε minusεminus) πορτρέτο (microε minusεminus) σπίκερ(microε minusιminus) σίριαλ (microε minusιminus) πιτζάmicroα (microε minusιminus) καρό (microε minusοminus και ένα minusρminus) καρminusmicroπιρατέρ (microε minusιminus) γκι (microε minusιminus) εκλέρ (microε minusεminus) οι γράφοντες που τις είχανmicroάθει αλλιώς ξενίστηκαν Ωστόσο τα τελευταία χρόνια τείνει να γενιminusκευθεί αυτή η απλογράφηση και όλο και περισσότερο εξοικειώνονταιmicroε αυτήν και όσοι έγραφαν διαφορετικά τις λέξεις παλαιότερα

∆ιαφορετικό είναι το θέmicroα των δάνειων λέξεων όταν πρόκειται γιακύρια ονόmicroατα (τοπωνύmicroια και ανθρωπωνύmicroια) Σε αυτές τις περιπτώminusσεις η αρχή της αντιστρεψιmicroότητας δηλαδή η ορθογράφηση του ονόminusmicroατος microε τρόπο που η ελληνική γραφή να παραπέmicroπει όσο αυτό είναιδυνατόν στην ξενόγλωσση γραφή του είναι επιθυmicroητή πχ Hollywoodgt Xόλλυγουντ Duumlsseldorf gt Nτύσσελντορφ Voltaire gt BολταίροςChomsky gt Tσόmicroσκυ κά Kι αυτό γιατί το όνοmicroα είναι ταυτότητα και ηταυτότητα δεν πρέπει να αλλοιώνεται αλλά να προσεγγίζεται κατάτο δυνατόν και στην απόδοσή της στην ξένη γλώσσα Tο ίδιο ισχύεικαι για την περίπτωση των εξελληνισmicroένων ξένων κυρίων ονοmicroάτων ταοποία λόγω της ιστορικής τους χρήσης καθιερώθηκαν microε την παλαιόminusτερη εξελληνισmicroένη microορφή τους και δεν θα ήταν σωστό να απλογραminusφηθούν πχ η Nέα Yόρκη να γραφεί ως Nέα Iόρκη η Aγγλία ως Aγκλίαο Σωσσύρ ως Σοσίρ ο Σαίξπηρ ως Σέξπιρ κλπ Άρα προκειmicroένου γιατην απόδοση των κύριων ονοmicroάτων είναι προτιmicroότερο ndashβάσει ενός τέminusτοιου σκεπτικούndash να επιδιώκεται η κατά προσέγγιση πιστή απόδοση

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAcircdagger

της αρχικής ορθογραφίας του ονόmicroατος (Bλ και την ενότητα I Oρθοminusγραφία ξένων τοπωνυmicroίων και ανθρωπωνυmicroίων στο OρθογραφικόΠαράρτηmicroα)

Τέλος διαφορετική είναι η περίπτωση των ελληνογενών ξένων λέminusξεων δηλ λέξεων που πλάστηκαν αρχικά σε ξένη γλώσσα microε βάση ελminusληνικές (αρχαιοελληνικές) λέξεις Πρόκειται για λέξεις όπως δυναmicroόχλωροφύλλη χρωmicroοσώmicroατα κτό Οι λέξεις αυτές δεν είναι σωστό νααπλογραφηθούν (διναmicroό χλοροφίλη χροmicroοσόmicroατα) και να γίνουνlaquoαγνώριστεςraquo στα Ελληνικά και αναγνωρίσιmicroες από τον Έλληνα στηνξένη γλώσσα

Γ Mπ

IcircUcircUgravedagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

να τη γνωρίζει ο χρήστης και να τη χρησιmicroοποιήσει αν θέλει Έτσι λχθα βρει το ρήmicroα λιώνω ληmicromicroατογραφηmicroένο ως λιώνω microε minusιminus κατά τησχολική γραmicromicroατική αλλά αmicroέσως κάτω από το λήmicromicroα θα βρει τοσχόλιο laquoΠροσοχή Προέρχεται από το αρχ λει+ (minusόω) laquoλειαίνωraquo τοοποίο ανάγεται στο επίθετο λε-ος Συνεπώς ορθότερη είναι η γραφήλειώνω (microε minusειminus)raquo Οmicroοίως θα βρει τη λέξη φτιάχνω ληmicromicroατογραφηmicroέminusνη microε minusιminus κατά τη σχολική ορθογραφία αλλά αmicroέσως microετά θα διαβάminusσει το σχόλιο laquoΠροσοχή Πρόκειται για το microεσαιωνικό ρήmicroα φτειάνω φθειάνω το οποίο προέρχεται από τον τύπο εθειάζω laquoισιώνω διορminusθώνωraquo παράγωγο του αρχ ευθύς Από την ετυmicroολογία προκύπτει ότιορθότερη είναι η γραφή φτειάνω (microε minusειminus όχι minusιminus)raquo Ας σηmicroειωθεί ότι γιατη λέξη λειώνω το Λεξικό του καθηγητή Κριαρά (της Σύγχρονης ∆ηminusmicroοτικής) υιοθετεί οmicroοίως τη γραφή microε minusειminus δίνοντας συγχρόνως τηνπληροφορία ότι προέρχεται από το ρήmicroα λει+ ενώ για την ίδια λέξητο Λεξικό του Ιδρύmicroατος Τριανταφυλλίδη υιοθετεί τη γραφή microε minusιminus(όπως και η σχολική γραmicromicroατική Τριανταφυλλίδη) εξηγώντας ότι η ορminusθογραφία της λέξης microε minusιminus είναι προϊόν laquoορθογραφικής απλοποίησηςraquoΣτο ρήmicroα φτειάχνω (και τα παράγωγά του) και τα δύο αναφερθένταλεξικά υιοθετούν την απλοποιηmicroένη ορθογραφία microε minusιminus αναφέρονταςόmicroως ότι η λέξη προήλθε από το αρχ ευθειάζω Επίσης ας σηmicroειωθείότι η τάση απλούστευσης της ορθογραφίας των λέξεων που καθιέminusρωσε η σχολική γραmicromicroατική Τριανταφυλλίδη έχει ως αποτέλεσmicroα νασυmicroπεριλαmicroβάνονται σε αυτήν και να απλοποιούνται επιπλέον λέξειςοι οποίες δεν αναφέρονται ρητά στη γραmicromicroατική αυτή αλλά απηχούντρόπον τινά το πνεύmicroα που διέπει τις ρυθmicroίσεις αυτής της γραmicromicroατιminusκής προς την κατεύθυνση της απλούστευσης

Στο Μικρό Λεξικό Μπαmicroπινιώτη τέλος έχει ακολουθηθεί επίσης ησχολική ορθογραφία των ληmicromicroάτων για τους ίδιους λόγους που ισχύminusουν στο laquoΛεξικό για το Σχολείο και το Γραφείοraquo Στο Λεξικό αυτό επειminusδή λόγω του περιορισmicroένου χώρου δεν περιλαmicroβάνονται σχόλια η επιminusστηmicroονικήminusετυmicroολογική ορθογραφία δίδεται σε ειδικό πίνακα υπό τοντίτλο laquoΠίνακας λέξεων microε προβλήmicroατα ορθογραφίαςraquo Σrsquo αυτόν η ετυminusmicroολογικήminusιστορική ορθογραφία των λέξεων δίδεται κοντά α) στη σχοminusλική ορθογραφία β) στην επικρατούσα ορθογραφία και γ) σε άλλεςορθογραφήσεις (παλαιότερες εσφαλmicroένες συνηθισmicroένες συχνές)Έτσι ο αναγνώστης πληροφορείται microε εγκυρότητα τα της ορθογραminusφίας και βοηθείται να κάνει συνειδητά τις δικές του επιλογές Bεβαίminusως microια οριστική καθολική αντιmicroετώπιση του ζητήmicroατος της ορθογραminusφίας των λέξεων της Eλληνικής θα ήταν αρmicroοδιότητα ενός έγκυρουπνευmicroατικούndashεπιστηmicroονικού σώmicroατος όπως της Aκαδηmicroίας Aθηνών ήmicroιας επιστηmicroονικής επιτροπής ειδικών γλωσσολόγων H προσπάθειαπου γίνεται στα δικά microας Λεξικά ιδιαίτερα στο παρόν Eιδικό Oρθοminusγραφικό Λεξικό είναι να ευαισθητοποιηθεί και να προβληmicroατιστεί οχρήστης του γραπτού microας λόγου ως προς την ορθογραφία ενός πεminus

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Egrave˙dagger

ριορισmicroένου σχετικά αριθmicroού λέξεων που εmicroφανίζουν ιδιοmicroορφία καιδυσκολία στη γραφή τους

Στο παρόν Ειδικό Ορθογραφικό Λεξικό για να διευκολυνθούν οι microαminusθητές και οι χρήστες που επιθυmicroούν να στοιχίσουν στη σχολική ορminusθογραφία οι λέξεις ληmicromicroατογραφούνται microε τον τύπο της σχολικής ορminusθογραφίας Ωστόσο όπως εφαρmicroόσαmicroε και στα δύο άλλα λεξικά microας(στο Λεξικό για το Σχολείο και το Γραφείο και στο Mικρό Λεξικό ) σεκάθε λέξη που έχει οποιοδήποτε ορθογραφικό ενδιαφέρον υπάρχεισχολιασmicroός της ορθογραφίας της microε τον οποίο πληροφορείται οαναγνώστης πώς πρέπει να γράφεται η λέξη επιστηmicroονικάminusετυmicroολογιminusκά και πώς γράφεται στη σχολική γραmicromicroατική ή κατά το laquoπνεύmicroαraquo τηςσχολικής γραmicromicroατικής ή άλλοτε πώς γράφεται συνήθως εφόσον φυminusσικά η σχολική ή η συνήθης ορθογραφία διαφέρει της επιστηmicroονικήςminusετυmicroολογικής Ας σηmicroειωθεί ότι η επιστηmicroονικήminusετυmicroολογική ορθογραminusφία που προτείνεται είναι κατά κανόνα προϊόν της έρευνας έγκριτωνγλωσσολόγωνminusετυmicroολόγων την οποία υιοθετούmicroε αξιολογώντας τηνπρότασή τους

Η θέση που παίρνουmicroε ως προς την laquoορθήraquo γραφή των λέξεων τηςΕλληνικής σε ένα ειδικό ορθογραφικό λεξικό όπως το παρόν πηγάζειαπό την πεποίθησή microας ότι κάθε ελληνική λέξη που χρησιmicroοποιήθηminusκε στη microακρά ιστορική πορεία της γλώσσας microας πρέπει να εmicroφανίminusζεται microε την ορθογραφική microορφή microε την οποία ξεκίνησε και ότι πρέminusπει να περιορίζονται στο ελάχιστο οι δικές microας παρεmicroβάσεις γιαλόγους απλούστευσης της ορθογραφίας Κάθε σύστηmicroα ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορθογραφίας είναι από τη φύση του δύσκολο αφού ηφωνητική δοmicroή της λέξης (η προφορά της) έχει microε τον καιρό αλλάξεικαι δεν ανταποκρίνεται σήmicroερα στην αρχική microορφή της λέξης Το ίδιοσυmicroβαίνει συχνά και microε τη γραmicromicroατική της δοmicroή Αυτή η κατάσταση είminusναι εγγενής σε κάθε σύστηmicroα ιστορικής ορθογραφίας Εποmicroένωςαπλουστευτικές ρυθmicroίσεις που θα χρειαστεί ενδεχοmicroένως να γίνουνπρέπει να είναι ελάχιστες microε σαφή κριτήρια που δεν θα παραβιάζουνχωρίς αποχρώντα λόγο την αρχή της ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορθοminusγραφίας Μπορεί λχ κανείς να υιοθετήσει microια απλούστερη γραφήndashτο κάνουmicroε στα Λεξικά microαςndash εφόσον δεν θίγεται βέβαια η ετυmicroολοminusγική προέλευση microιας λέξης ή εφόσον υπάρχει διττή microορφή (πχ φάminusκελλος και φάκελος) από την οποία microπορεί κανείς αζηmicroίως να υιοθεminusτήσει την απλούστερη

Εδώ θα πρέπει επίσης να διασαφήσουmicroε ότι το ορθογραφικό σύminusστηmicroα microιας γλώσσας δεν microπορεί να είναι αmicroετάβλητο laquoκοκαλωmicroένοraquoόσον αφορά στην ετυmicroολογική ορθογραφία των λέξεων Όπως η ίδιαη γλώσσα έχει microια δυναmicroική εξέλιξη ως κώδικας επικοινωνίας έτσι καιη ορθογραφία των λέξεων microπορεί ενίοτε να χρειαστεί να αλλάξει ότανλχ microια ετυmicroολογική γραφή αποδειχθεί εσφαλmicroένη Ένα σφάλmicroα δεν

EgraveEumldagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

microπορεί να διαιωνίζεται εις βάρος της αληθινής (έτυmicroον άλλωστε σηminusmicroαίνει laquoαληθινή σηmicroασίαraquo εξ ου ετυmicroολογικός) εικόνας και ιστορίαςmicroιας λέξης δηλαδή εις βάρος microιας ζωντανής γλωσσικής οντότητας Κιαυτό για να microη θιγεί η laquoσυνήθειαraquo στη γραφή microιας λέξης και για νααποφευχθεί το laquoξεβόλεmicroαraquo κάποιων (δασκάλων διορθωτών συγγραminusφέων κά) που laquoενοχλούνταιraquo από την αποκατάσταση της ορθής γραminusφής από microια απλή σχετικά αλλαγή πρακτικής υφής όταν τα πάνταστην ίδια την ουσία της γλώσσας αλλάζουν (σηmicroασία προφορά κλίσησύνταξη κλπ) Η συνέπεια στο σύστηmicroα ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορminusθογραφίας που έχει επιλεγεί ως παράσταση της γραπτής microορφής τηςγλώσσας microας επιβάλλει microερικές αλλαγές που αποτελούν laquoκατακτήminusσειςraquo της γλώσσας microας και όχι laquoοχλήσειςraquo Το να αποκαθιστάς την ορminusθή γραφή στη λέξη κτήριο γράφοντάς την microε minusηminus αντί microε minusιminus είναι συγminusχρόνως αποκατάσταση της αλήθειας (του laquoετύmicroουraquo) σε αυτή τηνlaquoτραυmicroατισmicroένηraquo λέξη που θεωρήθηκε κάποτε ότι προήλθε από τορήmicroα κτίζω για να αποδειχθεί αργότερα από την έρευνα ότι είναι τοευκτήριον (οίκηmicroα) (ευκτήριον gt fktiacuterio microε σίγηση του προτονικού εminusκαι εν συνεχεία κτήριο microε σίγηση του f γιατί δεν microπορεί να αρχίζειελληνική λέξη από fkt όmicroοια δηλαδή όπως το ελληνικό κυριακόν (δώminusmicroα) έδωσε το αγγλικό church και το γερmicroανικό Kirche πβ RandomHouse-Websterrsquos laquochurch lt Middle English chir(i)che lt Old English ltcir(i)ce lt Greek kyri(a)koacuten (docircma) the Lordrsquos (house)hellipraquo] ) Κι αυτό αφούκάποτε έγινε αντιληπτό το λάθος ότι το ρήmicroα κτίζω δεν microπορούσε ναδώσει τύπο κτίminusριο διότι κατάληξη minusριο δεν υπάρχει

Σχόλια Ορθογραφικού Λεξικού

Έχοντας εισαγάγει την έννοια και την πρακτική των γλωσσικών Σχοminusλίων στην ελληνική λεξικογραφία πρώτα στο (laquoΜεγάλοraquo 2032 σελίminusδων) Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (1998 A$ έκδ 2002 B$ έκδ2006 Γ$ ανατύπωση της B$ έκδ) και εν συνεχεία στο (laquomicroεσαίοraquo 1280σελίδων) Λεξικό για το Σχολείο και το Γραφείο (2004 A$ έκδ 2004 A$ανατύπωση 2008 B$ εκδ) εφαρmicroόσαmicroε την ίδια microέθοδο και στο παρόνΕιδικό Ορθογραφικό Λεξικό Περίπου 3500 σχόλια συντάχθηκαν γιααντίστοιχα λήmicromicroατα του παρόντος Λεξικού ∆ουλεύοντας χρόνια microετην επιστηmicroονική ανάλυση της γλώσσας και την επιστηmicroονική λεξικοminusγραφία κρίναmicroε σκόπιmicroο να δώσουmicroε στον Έλληνα αναγνώστη τουΛεξικού ιδίως σε αυτόν που έχει ιδιαίτερη ευαισθησία για την ορθήγραφή της γλώσσας microας ένα Ορθογραφικό Λεξικό που να εξηγεί καινα διδάσκει Να microην είναι δηλαδή απλή παράθεση λέξεων όπως συminusνήθως συmicroβαίνει Για τον απαιτητικό αναγνώστη που θέλει να γνωρίminusζει όχι microόνο πώς γράφεται αυτή ή εκείνη η ελληνική λέξη αλλά καιγιατί γράφεται έτσι δώσαmicroε microε τη microορφή σχολίων τις απαραίτητες

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Egraveıdagger

πληροφορίες που φωτίζουν την ορθογραφία των laquoδύσκολωνraquo ορθοminusγραφικά λέξεων της Ελληνικής

Εφόσον το ελληνικό σύστηmicroα ορθογραφίας είναι το ιστορικόminusετυminusmicroολογικό είναι επόmicroενο ο microεγαλύτερος αριθmicroός των σχολίων να αναminusφέρεται στην ετυmicroολογική προέλευση της λέξης που εξηγεί συγχρόminusνως και την ορθογραφία της Έτσι λχ σχολιάζοντας το λήmicromicroα νωτιαίminusος και επισηmicroαίνοντας ότι laquoα$ συνθετικό είναι η λέξη νώτα (τα) γιrsquo αυminusτό γράφεται microε minusωminus Η λέξη δεν σχετίζεται microε το νότιοςraquo είναι φανερόότι απαντούmicroε σε microια εύλογη απορία του αναγνώστη για τη συγκεκριminusmicroένη λέξη και τον βοηθούmicroε να θυmicroάται γιατί το νωτιαίος γράφεται microεminusωminus Η ταυτόχρονη παραποmicroπή του αναγνώστη στα επίθετα σε minusαίοςστο ένθετο Oρθογραφικό Παράρτηmicroα στον Πίνακα Oρθογραφίας τωνληκτικών στοιχείων της Eλληνικής εν προκειmicroένω στην παράγραφο12Β θα απαντήσει σε άλλη πιθανή όσο και εύλογη απορία του γιατίγράφεται microε minusαιminus και πώς γράφονται (η υποκατηγορία των επιθέτων σεminusαιος) τα επίθετα σε minusιαίος (γράφονται microε minusιminus)

Ένα άλλο σχόλιο στη λέξη αηδόνι θα τον βοηθήσει να microάθει και ναθυmicroάται γιατί η λέξη αυτή γράφεται microε minusηminus και όχι microε minusιminus (αϊδόνι) laquoΗ λέminusξη προέρχεται από το αρχ ουσιαστικό 4ηδών (U) microε υποκορισmicroό Συminusνεπώς η γραφή αϊδόνι δεν είναι σωστήraquo Μια παραποmicroπή στον ΠίνακαOρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής (η παραποmicroπή rArr157 minusόνι) θα τον πληροφορήσει πώς γράφονται στην Ελληνική οι λέξειςσε minusόνι

Γνωρίζοντας ο αναγνώστης πώς γράφεται η λέξη πορεία (microε minusειminus) θαδιερωτηθεί και θα σταθεί να σκεφθεί πώς γράφεται η λέξη αεροπορίαή πρωτοπορία όταν θέλει να γράψει τη λέξη ή όταν τη δει γραmicromicroένηmicroε minusιminus Το σχόλιο στο λήmicromicroα αεροπορία θα του λύσει την απορία και θατον βοηθήσει να θυmicroάται πώς γράφονται αυτές οι λέξεις laquoΤο αεροποminusρία δεν είναι απλό σύνθετο της λέξης πορεία (ώστε να γράφεται microε minusειminus) αλλά παράγωγο του αεροπόρος αεροπόρος ndash αεροπορminusία Τοίδιο ισχύει και microε όλα τα συναφή παρασύνθετα σε minusπορία που παράminusγονται από σύνθετα σε minusπόρος πρωτοπόρος ndash πρωτοπορία πεζοπόminusρος ndash πεζοπορία οδοιπόρος ndash οδοιπορία κλπ αλλά και άπορος ndash αποminusρία εύπορος ndash ευπορία κοκraquo Η ευαισθητοποίηση και η πληροφόρησητου αναγνώστη θα συmicroπληρωθεί microε την παραποmicroπή του στον ΠίνακαOρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής (παραποmicroπές rArr30α minusεία και rArr 86 ndashία)

Είναι βέβαιο ότι ο γράφων την Ελληνική αν ανήκει ιδίως σε παλαιόminusτερη γενιά θα αναρωτηθεί αν η ξενικής προελεύσεως λέξη πορτρέτογράφεται έτσι microε minusεminus ή microε minusαιminus (πορτραίτο) Το σχόλιο στη λέξη θατου εξηγήσει τι ισχύει laquoΥπό την επίδραση της γαλλικής της γραφής(portrait) η λέξη γράφτηκε παλαιότερα microε minusαιminus πορτραίτο Ως ξένη λέminusξη της Ελληνικής όmicroως απλογραφείται πορτρέτοraquo Ήδη στο λήmicromicroα

Icircdagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

πορτρέτο θα πάρει την πληροφορία laquo[συνηθ ορθογρ πορτραίτο]raquo καιθα παραπεmicroφθεί στον Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείωντης Eλληνικής για να βρει περισσότερες πληροφορίες (παραποmicroπή rArr57 minusέτο)

∆εν χρειάζεται να αναφέρουmicroε εδώ πόσος microόχθος και χρόνος απαιminusτήθηκαν για τη σύνταξη αυτών των 3500 σχολίων Ωστόσο χωρίς τιςπληροφορίες που παρέχονται σε αυτά τα σχόλια ο γράφων την Ελληminusνική δεν θα microπορέσει να είναι βέβαιος για την ορθή γραφή των δύminusσκολων λέξεων της Ελληνικής αφού δεν είναι πάντοτε και για όλουςεύκολο να θυmicroούνται πώς γράφεται αυτή ή εκείνη η λέξη Το laquoγιατίraquo ενminusδυναmicroώνει τη microνήmicroη και συστηmicroατοποιεί την εmicroπειρική ndashοπτική ή κιminusναισθητικήndash γνώση που microπορεί να έχει ο γράφων

Αξίζει ίσως να σηmicroειωθεί εδώ ότι η γνώση του κοινού χρήστη τουγραπτού λόγου της Ελληνικής για το πώς γράφεται microια λέξη πολύ λίminusγο προέρχεται από τη σχολική ή εξωσχολική ενασχόλησή του microε τουςκανόνες ορθογραφίας της Ελληνικής Συνήθως έχει ndashκαι πάντοτε λειminusτουργεί συγχρόνωςndash και microια εντυπωmicroένη εικόνα που υπάρχει στο microυαminusλό του για το πώς γράφεται microια λέξη ή microια laquoκινητικήraquo γνώση αίσθησηπερισσότερο για τις κινήσεις γραφής της λέξης microε το χέρι Στην πρώminusτη περίπτωση αυτό που λειτουργεί είναι το laquoοπτικό ίνδαλmicroαraquo η εικόminusνα που έχει αποτυπώσει ο καθένας στη γλωσσική microνήmicroη του για τηνορθογραφία της λέξης Στη δεύτερη περίπτωση λειτουργεί η laquoκιναιminusσθητικήraquo microνήmicroη που έχει για τη λέξη (laquoνα γράψω τη λέξη για να σουπω πώς είναι η ορθογραφία τηςraquo ακούmicroε συχνά) Όmicroως και οι δύο αυminusτές πηγές γνώσεως της ορθογραφίας microιας λέξης δεν αρκούν όσο κιαν βοηθούν Χρειάζεται η πρόσθετη ndashκαθοριστικήndash πληροφόρηση γιατην ετυmicroολογική προέλευση της λέξης αφού πρόκειται για ετυmicroολογιminusκήminusιστορική ορθογραφία Φυσικά microιλούmicroε για laquoετυmicroολογικές νύξειςraquo καιαπλές laquoσυνειρmicroικές συνδέσειςraquo και όχι για γνώση των microηχανισmicroών ετυminusmicroολογίας που δεν είναι έργο του microη ειδικού

Πίνακας Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής

Είπαmicroε ήδη ότι η δήλωση της σηmicroασίας microιας λέξης ηχητικά microεφθόγγους (το λεγόmicroενο laquoσηmicroαίνονraquo) είναι προϊόν συmicroβάσεως στηγλώσσα ∆εν έχει αιτιώδη χαρακτήρα Το ίδιο και η ορθογραφία microιαςλέξης που δηλώνει στον γραπτό λόγο τη φθογγική της σύσταση Κιαυτή είναι συmicroβατική microέσω του συστήmicroατος γραφής που χρησιmicroοποιminusείται σε κάθε γλώσσα Ωστόσο από τη στιγmicroή που καθιερώνονται σεmicroια γλώσσα συmicroβατικά η φθογγική δήλωση (η προφορά) και η γραπτήαπεικόνισή της (η ορθογραφία) το συmicroβατικό σύστηmicroα ορθογραφίαςυπάγεται σε δεσmicroεύσεις Υπείκει σε κανόνες Οι κανόνες αυτοί είναι

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Icircmiddotdagger

ορθογραφικοί και ρυθmicroίζουν τόσο τη γραπτή παράσταση της ρίζαςκαι του θέmicroατος microιας λέξης (λχ της ρίζας οικminus στο κατοικία και τουθέmicroατος συνοικminus στο συνοικία) όσο και της κατάληξης ή του τέρmicroατοςmicroιας λέξης (λχ της κατάληξης minusία στο κατοικία και στο συνοικία τηςκατάληξης minusώ στο κατοικώ ή της κατάληξης minusισmicroός στο συνοικισmicroόςκοκ) Ιδίως το γραmicromicroατικοσυντακτικό σύστηmicroα microιας γλώσσας που δηminusλώνουν στην πραγmicroατικότητα οι καταλήξεις (laquoκλιτικές καταλήξειςraquo ήlaquoκλιτικά microορφήmicroαταraquo) καθώς και οι σηmicroασιολογικές πληροφορίες τωνπαραπάνω λέξεων που δηλώνουν πάλι ορισmicroένες καταλήξεις (laquoπαραminusγωγικές καταλήξειςraquo ή laquoτέρmicroαταraquo ή laquoπαραγωγικά microορφήmicroαταraquo) υπάminusγονται κατrsquo εξοχήν σε κανόνες Tο πώς θα γράψω ένα ρήmicroα (χτενίζω ndashχτενίζοmicroαι) ή ένα επίθετο (ειδικός ndash ειδική ndash ειδικό) ή ένα ουσιαστικό(γραφείο) υπάγεται σε κανόνες minusω minusοmicroαι για το συγκεκριmicroένο ρήmicroαminusος minusη minusο για το συγκεκριmicroένο επίθετο minusο για το συγκεκριmicroένο ουminusσιαστικό Είναι οι κανόνες των κλιτικών καταλήξεων που είναι σηmicroαminusντικοί Ότι επίσης το minusίζω στο χτενίζω θα γραφεί έτσι microε minusιminus ή το minusείοστο γραφείο θα γραφεί microε minusειminus κι αυτό ρυθmicroίζεται από τους κανόνεςτων παραγωγικών καταλήξεων Κι επειδή όλο το λεξιλόγιο microιας κλιτήςκαι έντονα παραγωγικής γλώσσας όπως η Ελληνική στηρίζεται στοτmicroήmicroα της λέξης microετά τη ρίζα και το θέmicroα στο ληκτικό τmicroήmicroα της λέminusξης δηλαδή στις κλιτικές (minusω minusοmicroαι minusος minusη minusο minusο) και παραγωγικές (minusισmicroός minusάκι minusωπός) καταλήξεις και τα τέρmicroατα (minusροια minusλογία κτό) τοσύστηmicroα των ορθογραφικών κανόνων είναι καθοριστικό για την ορθοminusγραφία της Ελληνικής

Γιrsquo αυτό για πρώτη φορά συγκεντρώσαmicroε οργανώσαmicroε και αποτυminusπώσαmicroε το ορθογραφικό σύστηmicroα της ληκτικής δοmicroής των περισσόminusτερων λέξεων της Ελληνικής Αυτό περιέχεται στο ένθετο Oρθογραminusφικό Παράρτηmicroα microε τις έγχρωmicroες σελίδες Για να γίνει δε αυτό το σύminusστηmicroα λειτουργικό παραπέmicroπουmicroε σε αυτό κάθε λέξη (λήmicromicroα) του Λεminusξικού που έχει ορθογραφικό ενδιαφέρον ως προς το ληκτικό του τmicroήminusmicroα Πχ γοητεύω rArr 60 minusεύω (δες την παράγραφο υπrsquo αριθmicro 60 των ρηminusmicroάτων σε minusεύω) γοητεία rArr 30Α minusεία (δες την παράγραφο 30Α των ουminusσιαστικών σε minusεία) γόητας rArr 77 minusητας γόησσα rArr 130 minusισσα 179 minusσσminusγόητρο rArr 82 minusτρο γοητευτικός rArr 107Αγ minusικός 59 minusευminus ευminus Όπως γίminusνεται αντιληπτό ο αναγνώστης του Λεξικού που θέλει να microάθει για τηνορθή γραφή microιας συγκεκριmicroένης λέξης και όλων των άλλων που γράminusφονται το ίδιο ή που διαφέρουν (οι λεγόmicroενες laquoεξαιρέσειςraquo) βρίσκειεύκολα στην αριθmicroηmicroένη παράγραφο την πληροφορία που χρειάζεταιΈτσι το Λεξικό πέρα της απλής πληροφόρησης λειτουργεί και διδαminusκτικά για τον φιλοmicroαθή αναγνώστη τον καθηγητή τον δάσκαλο τουςγονείς που καλούνται να microιλήσουν για την ορθογραφία microιας λέξης καικάθε ενδιαφερόmicroενο

Αν σκεφτεί κανείς ότι οι δεκάδες χιλιάδες κλιτών λέξεων που πεminusριέχονται στο Λεξικό υπάγονται και ρυθmicroίζονται ndashστην πλειονότητά

Icircsbquodagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τουςndash από τις 217 παραγράφουςndashπαρατηρήσεις που έχουν βγει απότην ανάλυση τότε συνειδητοποιεί ότι η κατάκτηση της ορθής γραφήςτων λέξεων είναι εφικτή microε κατάλληλα βοηθήmicroατα και κατάλληλη microέminusθοδο Οξύ και ασύγκριτα πιο δύσκολο είναι το πρόβληmicroα της κατάminusκτησης της ορθής γραφής του κορmicroού της λέξης (ρίζας ndash θέmicroατος πχοικminus συνοικminus) για τον οποίο δεν υπάρχει προβλεψιmicroότητα microέσω κανόminusνων πλην των οmicroορρίζων Εδώ microόνο η συχνή επαφή ndashαναγνωστική(οπτική) και γραφική (κιναισθητική)ndash microε κείmicroενα και η άσκηση (ιδίωςστο σχολείο) της ικανότητας αναγωγής στα οmicroόρριζα (laquoοικογένειεςλέξεωνraquo) εξασφαλίζουν την εξοικείωση microε την ορθογραφία του κορmicroούτης λέξης Εκεί που υπάρχει microεγάλος βαθmicroός προβλεψιmicroότητας είναιστο microετά τον κορmicroό τmicroήmicroα στο ληκτικό τmicroήmicroα της λέξης (παραγωγιminusκή και κλιτική κατάληξη και τέρmicroα minusείο minusρροια minusώδης)

Στο παρόν Λεξικό το microεν τmicroήmicroα του κορmicroού των λέξεων το καλύminusπτουmicroε microε τις εκατοντάδες των σχολίων για την ετυmicroολογικήminusιστοριminusκή προέλευση των δύσκολων στην ορθογραφία τους λέξεων το δετmicroήmicroα της ληκτικής δοmicroής των λέξεων το αντιmicroετωπίζουmicroε τόσο στονΠίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής στις παminusραποmicroπές σε αυτούς από τα λήmicromicroατα του Λεξικού όσο και στο σώmicroατου Λεξικού microε ειδικά σχόλια (πχ minusποιία minusληψία minusωδία minusσηmicroία minusώνυmicroοςκαι πλήθος άλλα) Tέλος στον Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικώνστοιχείων της Eλληνικής έχουν συmicroπεριληφθεί για την οικονοmicroία τηςύλης και οι περιπτώσεις των διπλών συmicroφώνων στο θέmicroα των λέξεων(minusκκminus minusλλminus minusρρminus minusππminus minusσσminus)

Συλλαβισmicroός ndash Τονικό σύστηmicroα

Πηγή ορθογραφικών δυσκολιών για τον γράφοντα είναι και το πώςχωρίζονται οι λέξεις στη Νέα Ελληνική κατά συλλαβές Πού και πώςlaquoκόβεταιraquo η λέξη όταν χρειάζεται να αλλάξεις στο κείmicroενό σου γραmicrominusmicroή Ηλεκτρονικά το πρόβληmicroα αντιmicroετωπίζεται microε προγράmicromicroατα συλminusλαβισmicroού που ρυθmicroίζουν αυτοmicroάτως τον χωρισmicroό της λέξης Η χειρόminusγραφη γραφή (στο σχολείο σε επιστολές σε ποικίλα κείmicroενα) και ηγενικότερη γνώση του θέmicroατος είναι που απαιτούν να γνωρίζει κανείςτους κανόνες συλλαβισmicroού

Στο παρόν Ειδικό Ορθογραφικό Λεξικό δώσαmicroε τον σωστό συλλαminusβισmicroό σε κάθε λέξηminusλήmicromicroα του Λεξικού ∆εν είναι καθόλου αυτονόηminusτο πια πώς θα συλλαβίσει κανείς λέξεις όπως καβγάς ένταση εκτόminusνωση εχθρικός αγκαλιάζω όγκος κτό Ο συλλαβισmicroός που ισχύει γιατέτοιες λέξεις σύmicroφωνα microε τους κανόνες της Γραmicromicroατικής οι οποίοιστηρίζονται πια στη φωνητική δοmicroή των λέξεων και όχι στην παραγωminusγή και τη σύνθεση είναι να χωρίσουmicroε καminusβγάς έminusνταminusση (όχι ένminusταminus

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAacutedagger

ση) εminusκτόminusνωminusση (όχι εκminusτόminusνωminusση) εminusχθριminusκός αminusγκαminusλιάminusζω όminusγκοςΤον ένθετο Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνιminusκής ακολουθούν και άλλες ορθογραφικές πληροφορίες υπό microορφή πιminusνάκων στους οποίους περιλαmicroβάνεται και Πίνακας microε τους Κανόνεςτου Συλλαβισmicroού

Και σε αυτό το Λεξικό όπως και στα άλλα Λεξικά microας ακολουθήσαminusmicroε το microονοτονικό σύστηmicroα που έχει καθιερωθεί επισήmicroως ∆εν είναιεδώ ο χώρος για να διατυπώσουmicroε τις απόψεις microας επί του θέmicroατοςΟ γράφων έχει επανειληmicromicroένως microιλήσει και γράψει για το θέmicroα τωντόνων από επιστηmicroονικής ιστορικής και πρακτικής πλευράς Μολονόminusτι το σύστηmicroα αυτό χρήζει διορθώσεων (για να ξεπερασθούν στηνανάγνωσηminusκατανόηση οι δυσκολίες που γεννούν λχ τα άτονα άρθρακά) ένα Λεξικό υποχρεούται να το εφαρmicroόσει αν αποσκοπεί στο ναβοηθήσει τον microέσο χρήστη Στο Λεξικό microας Για το Σχολείο και το Γραminusφείο δίπλα στο microονοτονικά γραmicromicroένο λήmicromicroα δώσαmicroε και την πληροminusφορία πώς τονίζεται πολυτονικά η λέξη όπου διέφερε ο τονισmicroόςΕδώ για λόγους περιορισmicroού της έκτασης του Λεξικού ώστε να είναιπιο εύχρηστο δεν microπορέσαmicroε να εφαρmicroόσουmicroε το ίδιο Ίσως αυτές οιπληροφορίες δοθούν σε επόmicroενη έκδοση

Οπωσδήποτε πάλι για να αντιmicroετωπισθούν δυσκολίες στην ορθοminusγραφία που προκύπτουν από ελλιπή γνώση του microονοτονικού συστήminusmicroατος στους ένθετους Πίνακες Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείωντης Eλληνικής δίδεται και Πίνακας των Κανόνων του Μονοτονικού microεπαραδείγmicroατα χρήσεως και microάλιστα συνδυαστικά microε τους κανόνεςτου πολυτονικού για να βοηθηθεί ο microαθητής και γενικότερα ο αναminusγνώστης που χρησιmicroοποιεί πολυτονικό σύστηmicroα Γίνεται επίσης λόγοςγια προτεινόmicroενες βελτιώσεις του microονοτονικού συστήmicroατος Τέλοςπρέπει να σηmicroειωθεί ότι η χρήση του microονοτονικού συστήmicroατος στησύγχρονη Ελληνική δεν συνδέεται microε τα όποια προβλήmicroατα της ορminusθογραφίας των λέξεων της Ελληνικής που όπως φάνηκε ήδη συνίminusστανται κυρίως στις δυσκολίες ορθής γραφής του κορmicroού και της ληminusκτικής δοmicroής των λέξεων τα οποία έχουν ετυmicroολογικήminusιστορική συminusνάρτηση Η ίδια αιτίαση προσάπτεται στη χρήση του microονοτονικού ωςπρος το ευρύτερο πρόβληmicroα της ποιοτικής χρήσης της γλώσσας microαςmicroε το οποίο όmicroως δεν έχει καmicroία σχέση η εφαρmicroογή του microονοτονικούσυστήmicroατος

Το πρόβληmicroα της ορθογραφίας των ξένων λέξεων

Μιλώντας για ξένες λέξεις αναφερόmicroαστε σε δύο κατηγορίες δαminusνείων λέξεων σε προσηγορικά (κοινά) ονόmicroατα και σε κύρια ονόmicroατα(ανθρωπωνύmicroια τοπωνύmicroια κά) Η αντιmicroετώπιση της ορθογραφίας αυminus

Icircpermildagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τών των λέξεων στο Λεξικό και στην ευρύτερη χρήση ιδίως παλαιότεminusρα υπαγόρευσε διαφορετική προσέγγιση

Συγκεκριmicroένα ακολουθείται η απλογράφηση των ξενικής προελεύminusσεως κοινών ονοmicroάτων όπως έχει επικρατήσει σύmicroφωνα microε τις επιminusταγές της σχολικής γραmicromicroατικής microε το σκεπτικό ndashόπως το είπαmicroεήδηndash ότι ο Έλληνας δεν είναι υποχρεωmicroένος για να γράψει σωστά microιαδάνεια λέξη που έχει περάσει στη γλώσσα του να ξέρει Αγγλικά Γαλminusλικά ή όποια άλλη ξένη γλώσσα ∆εν υποχρεούται δηλαδή να γράψειπαννώ επειδή η συγκεκριmicroένη λέξη προέρχεται από το γαλλικόpanneau Γράφοντας πανό απλοποιηmicroένα δεν παραβιάζει την ιστορίαή την ετυmicroολογία της λέξης αφού γιrsquo αυτήν δεν microπορεί να έχει καmicroίαγνώση microέσα από τη microητρική του γλώσσα Η θέση αυτή επικράτησε απότότε κυρίως που επισηmicroοποιήθηκε η Nεοελληνική (δηmicroοτική) γλώσσακαι διδάχθηκε στο σχολείο microε βάση τη σχολική γραmicromicroατική Τριανταminusφυλλίδη που προβλέπει αυτή την απλοποίηση Παλαιότερα η τάσηήταν ndashmicroε τη Γαλλική ιδίως να επικρατεί ως δεύτερη γλώσσα των microορminusφωmicroένων και αργότερα microε την Αγγλικήndash να microεταγραmicromicroατίζονται οι ξέminusνες λέξεις ήτοι να αποδίδονται όσο γίνεται πιστότερα προς την προminusφορά και την ορθογραφία του πρωτοτύπου Έτσι προέκυψε η ορθοminusγραφία λέξεων όπως τραίνο πορτραίτο σπήκερ σήριαλ πυτζάmicroακαρρώ καρmicroπυρατέρ γκυ εκλαίρ κτό Τις λέξεις αυτές συνήθισαν έτσιγραmicromicroένες οι οmicroιλητές της ελληνικής γλώσσας γιrsquo αυτό και όταν άρminusχισαν να απλογραφούνται ως τρένο (microε minusεminus) πορτρέτο (microε minusεminus) σπίκερ(microε minusιminus) σίριαλ (microε minusιminus) πιτζάmicroα (microε minusιminus) καρό (microε minusοminus και ένα minusρminus) καρminusmicroπιρατέρ (microε minusιminus) γκι (microε minusιminus) εκλέρ (microε minusεminus) οι γράφοντες που τις είχανmicroάθει αλλιώς ξενίστηκαν Ωστόσο τα τελευταία χρόνια τείνει να γενιminusκευθεί αυτή η απλογράφηση και όλο και περισσότερο εξοικειώνονταιmicroε αυτήν και όσοι έγραφαν διαφορετικά τις λέξεις παλαιότερα

∆ιαφορετικό είναι το θέmicroα των δάνειων λέξεων όταν πρόκειται γιακύρια ονόmicroατα (τοπωνύmicroια και ανθρωπωνύmicroια) Σε αυτές τις περιπτώminusσεις η αρχή της αντιστρεψιmicroότητας δηλαδή η ορθογράφηση του ονόminusmicroατος microε τρόπο που η ελληνική γραφή να παραπέmicroπει όσο αυτό είναιδυνατόν στην ξενόγλωσση γραφή του είναι επιθυmicroητή πχ Hollywoodgt Xόλλυγουντ Duumlsseldorf gt Nτύσσελντορφ Voltaire gt BολταίροςChomsky gt Tσόmicroσκυ κά Kι αυτό γιατί το όνοmicroα είναι ταυτότητα και ηταυτότητα δεν πρέπει να αλλοιώνεται αλλά να προσεγγίζεται κατάτο δυνατόν και στην απόδοσή της στην ξένη γλώσσα Tο ίδιο ισχύεικαι για την περίπτωση των εξελληνισmicroένων ξένων κυρίων ονοmicroάτων ταοποία λόγω της ιστορικής τους χρήσης καθιερώθηκαν microε την παλαιόminusτερη εξελληνισmicroένη microορφή τους και δεν θα ήταν σωστό να απλογραminusφηθούν πχ η Nέα Yόρκη να γραφεί ως Nέα Iόρκη η Aγγλία ως Aγκλίαο Σωσσύρ ως Σοσίρ ο Σαίξπηρ ως Σέξπιρ κλπ Άρα προκειmicroένου γιατην απόδοση των κύριων ονοmicroάτων είναι προτιmicroότερο ndashβάσει ενός τέminusτοιου σκεπτικούndash να επιδιώκεται η κατά προσέγγιση πιστή απόδοση

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAcircdagger

της αρχικής ορθογραφίας του ονόmicroατος (Bλ και την ενότητα I Oρθοminusγραφία ξένων τοπωνυmicroίων και ανθρωπωνυmicroίων στο OρθογραφικόΠαράρτηmicroα)

Τέλος διαφορετική είναι η περίπτωση των ελληνογενών ξένων λέminusξεων δηλ λέξεων που πλάστηκαν αρχικά σε ξένη γλώσσα microε βάση ελminusληνικές (αρχαιοελληνικές) λέξεις Πρόκειται για λέξεις όπως δυναmicroόχλωροφύλλη χρωmicroοσώmicroατα κτό Οι λέξεις αυτές δεν είναι σωστό νααπλογραφηθούν (διναmicroό χλοροφίλη χροmicroοσόmicroατα) και να γίνουνlaquoαγνώριστεςraquo στα Ελληνικά και αναγνωρίσιmicroες από τον Έλληνα στηνξένη γλώσσα

Γ Mπ

IcircUcircUgravedagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

ριορισmicroένου σχετικά αριθmicroού λέξεων που εmicroφανίζουν ιδιοmicroορφία καιδυσκολία στη γραφή τους

Στο παρόν Ειδικό Ορθογραφικό Λεξικό για να διευκολυνθούν οι microαminusθητές και οι χρήστες που επιθυmicroούν να στοιχίσουν στη σχολική ορminusθογραφία οι λέξεις ληmicromicroατογραφούνται microε τον τύπο της σχολικής ορminusθογραφίας Ωστόσο όπως εφαρmicroόσαmicroε και στα δύο άλλα λεξικά microας(στο Λεξικό για το Σχολείο και το Γραφείο και στο Mικρό Λεξικό ) σεκάθε λέξη που έχει οποιοδήποτε ορθογραφικό ενδιαφέρον υπάρχεισχολιασmicroός της ορθογραφίας της microε τον οποίο πληροφορείται οαναγνώστης πώς πρέπει να γράφεται η λέξη επιστηmicroονικάminusετυmicroολογιminusκά και πώς γράφεται στη σχολική γραmicromicroατική ή κατά το laquoπνεύmicroαraquo τηςσχολικής γραmicromicroατικής ή άλλοτε πώς γράφεται συνήθως εφόσον φυminusσικά η σχολική ή η συνήθης ορθογραφία διαφέρει της επιστηmicroονικήςminusετυmicroολογικής Ας σηmicroειωθεί ότι η επιστηmicroονικήminusετυmicroολογική ορθογραminusφία που προτείνεται είναι κατά κανόνα προϊόν της έρευνας έγκριτωνγλωσσολόγωνminusετυmicroολόγων την οποία υιοθετούmicroε αξιολογώντας τηνπρότασή τους

Η θέση που παίρνουmicroε ως προς την laquoορθήraquo γραφή των λέξεων τηςΕλληνικής σε ένα ειδικό ορθογραφικό λεξικό όπως το παρόν πηγάζειαπό την πεποίθησή microας ότι κάθε ελληνική λέξη που χρησιmicroοποιήθηminusκε στη microακρά ιστορική πορεία της γλώσσας microας πρέπει να εmicroφανίminusζεται microε την ορθογραφική microορφή microε την οποία ξεκίνησε και ότι πρέminusπει να περιορίζονται στο ελάχιστο οι δικές microας παρεmicroβάσεις γιαλόγους απλούστευσης της ορθογραφίας Κάθε σύστηmicroα ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορθογραφίας είναι από τη φύση του δύσκολο αφού ηφωνητική δοmicroή της λέξης (η προφορά της) έχει microε τον καιρό αλλάξεικαι δεν ανταποκρίνεται σήmicroερα στην αρχική microορφή της λέξης Το ίδιοσυmicroβαίνει συχνά και microε τη γραmicromicroατική της δοmicroή Αυτή η κατάσταση είminusναι εγγενής σε κάθε σύστηmicroα ιστορικής ορθογραφίας Εποmicroένωςαπλουστευτικές ρυθmicroίσεις που θα χρειαστεί ενδεχοmicroένως να γίνουνπρέπει να είναι ελάχιστες microε σαφή κριτήρια που δεν θα παραβιάζουνχωρίς αποχρώντα λόγο την αρχή της ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορθοminusγραφίας Μπορεί λχ κανείς να υιοθετήσει microια απλούστερη γραφήndashτο κάνουmicroε στα Λεξικά microαςndash εφόσον δεν θίγεται βέβαια η ετυmicroολοminusγική προέλευση microιας λέξης ή εφόσον υπάρχει διττή microορφή (πχ φάminusκελλος και φάκελος) από την οποία microπορεί κανείς αζηmicroίως να υιοθεminusτήσει την απλούστερη

Εδώ θα πρέπει επίσης να διασαφήσουmicroε ότι το ορθογραφικό σύminusστηmicroα microιας γλώσσας δεν microπορεί να είναι αmicroετάβλητο laquoκοκαλωmicroένοraquoόσον αφορά στην ετυmicroολογική ορθογραφία των λέξεων Όπως η ίδιαη γλώσσα έχει microια δυναmicroική εξέλιξη ως κώδικας επικοινωνίας έτσι καιη ορθογραφία των λέξεων microπορεί ενίοτε να χρειαστεί να αλλάξει ότανλχ microια ετυmicroολογική γραφή αποδειχθεί εσφαλmicroένη Ένα σφάλmicroα δεν

EgraveEumldagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

microπορεί να διαιωνίζεται εις βάρος της αληθινής (έτυmicroον άλλωστε σηminusmicroαίνει laquoαληθινή σηmicroασίαraquo εξ ου ετυmicroολογικός) εικόνας και ιστορίαςmicroιας λέξης δηλαδή εις βάρος microιας ζωντανής γλωσσικής οντότητας Κιαυτό για να microη θιγεί η laquoσυνήθειαraquo στη γραφή microιας λέξης και για νααποφευχθεί το laquoξεβόλεmicroαraquo κάποιων (δασκάλων διορθωτών συγγραminusφέων κά) που laquoενοχλούνταιraquo από την αποκατάσταση της ορθής γραminusφής από microια απλή σχετικά αλλαγή πρακτικής υφής όταν τα πάνταστην ίδια την ουσία της γλώσσας αλλάζουν (σηmicroασία προφορά κλίσησύνταξη κλπ) Η συνέπεια στο σύστηmicroα ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορminusθογραφίας που έχει επιλεγεί ως παράσταση της γραπτής microορφής τηςγλώσσας microας επιβάλλει microερικές αλλαγές που αποτελούν laquoκατακτήminusσειςraquo της γλώσσας microας και όχι laquoοχλήσειςraquo Το να αποκαθιστάς την ορminusθή γραφή στη λέξη κτήριο γράφοντάς την microε minusηminus αντί microε minusιminus είναι συγminusχρόνως αποκατάσταση της αλήθειας (του laquoετύmicroουraquo) σε αυτή τηνlaquoτραυmicroατισmicroένηraquo λέξη που θεωρήθηκε κάποτε ότι προήλθε από τορήmicroα κτίζω για να αποδειχθεί αργότερα από την έρευνα ότι είναι τοευκτήριον (οίκηmicroα) (ευκτήριον gt fktiacuterio microε σίγηση του προτονικού εminusκαι εν συνεχεία κτήριο microε σίγηση του f γιατί δεν microπορεί να αρχίζειελληνική λέξη από fkt όmicroοια δηλαδή όπως το ελληνικό κυριακόν (δώminusmicroα) έδωσε το αγγλικό church και το γερmicroανικό Kirche πβ RandomHouse-Websterrsquos laquochurch lt Middle English chir(i)che lt Old English ltcir(i)ce lt Greek kyri(a)koacuten (docircma) the Lordrsquos (house)hellipraquo] ) Κι αυτό αφούκάποτε έγινε αντιληπτό το λάθος ότι το ρήmicroα κτίζω δεν microπορούσε ναδώσει τύπο κτίminusριο διότι κατάληξη minusριο δεν υπάρχει

Σχόλια Ορθογραφικού Λεξικού

Έχοντας εισαγάγει την έννοια και την πρακτική των γλωσσικών Σχοminusλίων στην ελληνική λεξικογραφία πρώτα στο (laquoΜεγάλοraquo 2032 σελίminusδων) Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (1998 A$ έκδ 2002 B$ έκδ2006 Γ$ ανατύπωση της B$ έκδ) και εν συνεχεία στο (laquomicroεσαίοraquo 1280σελίδων) Λεξικό για το Σχολείο και το Γραφείο (2004 A$ έκδ 2004 A$ανατύπωση 2008 B$ εκδ) εφαρmicroόσαmicroε την ίδια microέθοδο και στο παρόνΕιδικό Ορθογραφικό Λεξικό Περίπου 3500 σχόλια συντάχθηκαν γιααντίστοιχα λήmicromicroατα του παρόντος Λεξικού ∆ουλεύοντας χρόνια microετην επιστηmicroονική ανάλυση της γλώσσας και την επιστηmicroονική λεξικοminusγραφία κρίναmicroε σκόπιmicroο να δώσουmicroε στον Έλληνα αναγνώστη τουΛεξικού ιδίως σε αυτόν που έχει ιδιαίτερη ευαισθησία για την ορθήγραφή της γλώσσας microας ένα Ορθογραφικό Λεξικό που να εξηγεί καινα διδάσκει Να microην είναι δηλαδή απλή παράθεση λέξεων όπως συminusνήθως συmicroβαίνει Για τον απαιτητικό αναγνώστη που θέλει να γνωρίminusζει όχι microόνο πώς γράφεται αυτή ή εκείνη η ελληνική λέξη αλλά καιγιατί γράφεται έτσι δώσαmicroε microε τη microορφή σχολίων τις απαραίτητες

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Egraveıdagger

πληροφορίες που φωτίζουν την ορθογραφία των laquoδύσκολωνraquo ορθοminusγραφικά λέξεων της Ελληνικής

Εφόσον το ελληνικό σύστηmicroα ορθογραφίας είναι το ιστορικόminusετυminusmicroολογικό είναι επόmicroενο ο microεγαλύτερος αριθmicroός των σχολίων να αναminusφέρεται στην ετυmicroολογική προέλευση της λέξης που εξηγεί συγχρόminusνως και την ορθογραφία της Έτσι λχ σχολιάζοντας το λήmicromicroα νωτιαίminusος και επισηmicroαίνοντας ότι laquoα$ συνθετικό είναι η λέξη νώτα (τα) γιrsquo αυminusτό γράφεται microε minusωminus Η λέξη δεν σχετίζεται microε το νότιοςraquo είναι φανερόότι απαντούmicroε σε microια εύλογη απορία του αναγνώστη για τη συγκεκριminusmicroένη λέξη και τον βοηθούmicroε να θυmicroάται γιατί το νωτιαίος γράφεται microεminusωminus Η ταυτόχρονη παραποmicroπή του αναγνώστη στα επίθετα σε minusαίοςστο ένθετο Oρθογραφικό Παράρτηmicroα στον Πίνακα Oρθογραφίας τωνληκτικών στοιχείων της Eλληνικής εν προκειmicroένω στην παράγραφο12Β θα απαντήσει σε άλλη πιθανή όσο και εύλογη απορία του γιατίγράφεται microε minusαιminus και πώς γράφονται (η υποκατηγορία των επιθέτων σεminusαιος) τα επίθετα σε minusιαίος (γράφονται microε minusιminus)

Ένα άλλο σχόλιο στη λέξη αηδόνι θα τον βοηθήσει να microάθει και ναθυmicroάται γιατί η λέξη αυτή γράφεται microε minusηminus και όχι microε minusιminus (αϊδόνι) laquoΗ λέminusξη προέρχεται από το αρχ ουσιαστικό 4ηδών (U) microε υποκορισmicroό Συminusνεπώς η γραφή αϊδόνι δεν είναι σωστήraquo Μια παραποmicroπή στον ΠίνακαOρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής (η παραποmicroπή rArr157 minusόνι) θα τον πληροφορήσει πώς γράφονται στην Ελληνική οι λέξειςσε minusόνι

Γνωρίζοντας ο αναγνώστης πώς γράφεται η λέξη πορεία (microε minusειminus) θαδιερωτηθεί και θα σταθεί να σκεφθεί πώς γράφεται η λέξη αεροπορίαή πρωτοπορία όταν θέλει να γράψει τη λέξη ή όταν τη δει γραmicromicroένηmicroε minusιminus Το σχόλιο στο λήmicromicroα αεροπορία θα του λύσει την απορία και θατον βοηθήσει να θυmicroάται πώς γράφονται αυτές οι λέξεις laquoΤο αεροποminusρία δεν είναι απλό σύνθετο της λέξης πορεία (ώστε να γράφεται microε minusειminus) αλλά παράγωγο του αεροπόρος αεροπόρος ndash αεροπορminusία Τοίδιο ισχύει και microε όλα τα συναφή παρασύνθετα σε minusπορία που παράminusγονται από σύνθετα σε minusπόρος πρωτοπόρος ndash πρωτοπορία πεζοπόminusρος ndash πεζοπορία οδοιπόρος ndash οδοιπορία κλπ αλλά και άπορος ndash αποminusρία εύπορος ndash ευπορία κοκraquo Η ευαισθητοποίηση και η πληροφόρησητου αναγνώστη θα συmicroπληρωθεί microε την παραποmicroπή του στον ΠίνακαOρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής (παραποmicroπές rArr30α minusεία και rArr 86 ndashία)

Είναι βέβαιο ότι ο γράφων την Ελληνική αν ανήκει ιδίως σε παλαιόminusτερη γενιά θα αναρωτηθεί αν η ξενικής προελεύσεως λέξη πορτρέτογράφεται έτσι microε minusεminus ή microε minusαιminus (πορτραίτο) Το σχόλιο στη λέξη θατου εξηγήσει τι ισχύει laquoΥπό την επίδραση της γαλλικής της γραφής(portrait) η λέξη γράφτηκε παλαιότερα microε minusαιminus πορτραίτο Ως ξένη λέminusξη της Ελληνικής όmicroως απλογραφείται πορτρέτοraquo Ήδη στο λήmicromicroα

Icircdagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

πορτρέτο θα πάρει την πληροφορία laquo[συνηθ ορθογρ πορτραίτο]raquo καιθα παραπεmicroφθεί στον Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείωντης Eλληνικής για να βρει περισσότερες πληροφορίες (παραποmicroπή rArr57 minusέτο)

∆εν χρειάζεται να αναφέρουmicroε εδώ πόσος microόχθος και χρόνος απαιminusτήθηκαν για τη σύνταξη αυτών των 3500 σχολίων Ωστόσο χωρίς τιςπληροφορίες που παρέχονται σε αυτά τα σχόλια ο γράφων την Ελληminusνική δεν θα microπορέσει να είναι βέβαιος για την ορθή γραφή των δύminusσκολων λέξεων της Ελληνικής αφού δεν είναι πάντοτε και για όλουςεύκολο να θυmicroούνται πώς γράφεται αυτή ή εκείνη η λέξη Το laquoγιατίraquo ενminusδυναmicroώνει τη microνήmicroη και συστηmicroατοποιεί την εmicroπειρική ndashοπτική ή κιminusναισθητικήndash γνώση που microπορεί να έχει ο γράφων

Αξίζει ίσως να σηmicroειωθεί εδώ ότι η γνώση του κοινού χρήστη τουγραπτού λόγου της Ελληνικής για το πώς γράφεται microια λέξη πολύ λίminusγο προέρχεται από τη σχολική ή εξωσχολική ενασχόλησή του microε τουςκανόνες ορθογραφίας της Ελληνικής Συνήθως έχει ndashκαι πάντοτε λειminusτουργεί συγχρόνωςndash και microια εντυπωmicroένη εικόνα που υπάρχει στο microυαminusλό του για το πώς γράφεται microια λέξη ή microια laquoκινητικήraquo γνώση αίσθησηπερισσότερο για τις κινήσεις γραφής της λέξης microε το χέρι Στην πρώminusτη περίπτωση αυτό που λειτουργεί είναι το laquoοπτικό ίνδαλmicroαraquo η εικόminusνα που έχει αποτυπώσει ο καθένας στη γλωσσική microνήmicroη του για τηνορθογραφία της λέξης Στη δεύτερη περίπτωση λειτουργεί η laquoκιναιminusσθητικήraquo microνήmicroη που έχει για τη λέξη (laquoνα γράψω τη λέξη για να σουπω πώς είναι η ορθογραφία τηςraquo ακούmicroε συχνά) Όmicroως και οι δύο αυminusτές πηγές γνώσεως της ορθογραφίας microιας λέξης δεν αρκούν όσο κιαν βοηθούν Χρειάζεται η πρόσθετη ndashκαθοριστικήndash πληροφόρηση γιατην ετυmicroολογική προέλευση της λέξης αφού πρόκειται για ετυmicroολογιminusκήminusιστορική ορθογραφία Φυσικά microιλούmicroε για laquoετυmicroολογικές νύξειςraquo καιαπλές laquoσυνειρmicroικές συνδέσειςraquo και όχι για γνώση των microηχανισmicroών ετυminusmicroολογίας που δεν είναι έργο του microη ειδικού

Πίνακας Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής

Είπαmicroε ήδη ότι η δήλωση της σηmicroασίας microιας λέξης ηχητικά microεφθόγγους (το λεγόmicroενο laquoσηmicroαίνονraquo) είναι προϊόν συmicroβάσεως στηγλώσσα ∆εν έχει αιτιώδη χαρακτήρα Το ίδιο και η ορθογραφία microιαςλέξης που δηλώνει στον γραπτό λόγο τη φθογγική της σύσταση Κιαυτή είναι συmicroβατική microέσω του συστήmicroατος γραφής που χρησιmicroοποιminusείται σε κάθε γλώσσα Ωστόσο από τη στιγmicroή που καθιερώνονται σεmicroια γλώσσα συmicroβατικά η φθογγική δήλωση (η προφορά) και η γραπτήαπεικόνισή της (η ορθογραφία) το συmicroβατικό σύστηmicroα ορθογραφίαςυπάγεται σε δεσmicroεύσεις Υπείκει σε κανόνες Οι κανόνες αυτοί είναι

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Icircmiddotdagger

ορθογραφικοί και ρυθmicroίζουν τόσο τη γραπτή παράσταση της ρίζαςκαι του θέmicroατος microιας λέξης (λχ της ρίζας οικminus στο κατοικία και τουθέmicroατος συνοικminus στο συνοικία) όσο και της κατάληξης ή του τέρmicroατοςmicroιας λέξης (λχ της κατάληξης minusία στο κατοικία και στο συνοικία τηςκατάληξης minusώ στο κατοικώ ή της κατάληξης minusισmicroός στο συνοικισmicroόςκοκ) Ιδίως το γραmicromicroατικοσυντακτικό σύστηmicroα microιας γλώσσας που δηminusλώνουν στην πραγmicroατικότητα οι καταλήξεις (laquoκλιτικές καταλήξειςraquo ήlaquoκλιτικά microορφήmicroαταraquo) καθώς και οι σηmicroασιολογικές πληροφορίες τωνπαραπάνω λέξεων που δηλώνουν πάλι ορισmicroένες καταλήξεις (laquoπαραminusγωγικές καταλήξειςraquo ή laquoτέρmicroαταraquo ή laquoπαραγωγικά microορφήmicroαταraquo) υπάminusγονται κατrsquo εξοχήν σε κανόνες Tο πώς θα γράψω ένα ρήmicroα (χτενίζω ndashχτενίζοmicroαι) ή ένα επίθετο (ειδικός ndash ειδική ndash ειδικό) ή ένα ουσιαστικό(γραφείο) υπάγεται σε κανόνες minusω minusοmicroαι για το συγκεκριmicroένο ρήmicroαminusος minusη minusο για το συγκεκριmicroένο επίθετο minusο για το συγκεκριmicroένο ουminusσιαστικό Είναι οι κανόνες των κλιτικών καταλήξεων που είναι σηmicroαminusντικοί Ότι επίσης το minusίζω στο χτενίζω θα γραφεί έτσι microε minusιminus ή το minusείοστο γραφείο θα γραφεί microε minusειminus κι αυτό ρυθmicroίζεται από τους κανόνεςτων παραγωγικών καταλήξεων Κι επειδή όλο το λεξιλόγιο microιας κλιτήςκαι έντονα παραγωγικής γλώσσας όπως η Ελληνική στηρίζεται στοτmicroήmicroα της λέξης microετά τη ρίζα και το θέmicroα στο ληκτικό τmicroήmicroα της λέminusξης δηλαδή στις κλιτικές (minusω minusοmicroαι minusος minusη minusο minusο) και παραγωγικές (minusισmicroός minusάκι minusωπός) καταλήξεις και τα τέρmicroατα (minusροια minusλογία κτό) τοσύστηmicroα των ορθογραφικών κανόνων είναι καθοριστικό για την ορθοminusγραφία της Ελληνικής

Γιrsquo αυτό για πρώτη φορά συγκεντρώσαmicroε οργανώσαmicroε και αποτυminusπώσαmicroε το ορθογραφικό σύστηmicroα της ληκτικής δοmicroής των περισσόminusτερων λέξεων της Ελληνικής Αυτό περιέχεται στο ένθετο Oρθογραminusφικό Παράρτηmicroα microε τις έγχρωmicroες σελίδες Για να γίνει δε αυτό το σύminusστηmicroα λειτουργικό παραπέmicroπουmicroε σε αυτό κάθε λέξη (λήmicromicroα) του Λεminusξικού που έχει ορθογραφικό ενδιαφέρον ως προς το ληκτικό του τmicroήminusmicroα Πχ γοητεύω rArr 60 minusεύω (δες την παράγραφο υπrsquo αριθmicro 60 των ρηminusmicroάτων σε minusεύω) γοητεία rArr 30Α minusεία (δες την παράγραφο 30Α των ουminusσιαστικών σε minusεία) γόητας rArr 77 minusητας γόησσα rArr 130 minusισσα 179 minusσσminusγόητρο rArr 82 minusτρο γοητευτικός rArr 107Αγ minusικός 59 minusευminus ευminus Όπως γίminusνεται αντιληπτό ο αναγνώστης του Λεξικού που θέλει να microάθει για τηνορθή γραφή microιας συγκεκριmicroένης λέξης και όλων των άλλων που γράminusφονται το ίδιο ή που διαφέρουν (οι λεγόmicroενες laquoεξαιρέσειςraquo) βρίσκειεύκολα στην αριθmicroηmicroένη παράγραφο την πληροφορία που χρειάζεταιΈτσι το Λεξικό πέρα της απλής πληροφόρησης λειτουργεί και διδαminusκτικά για τον φιλοmicroαθή αναγνώστη τον καθηγητή τον δάσκαλο τουςγονείς που καλούνται να microιλήσουν για την ορθογραφία microιας λέξης καικάθε ενδιαφερόmicroενο

Αν σκεφτεί κανείς ότι οι δεκάδες χιλιάδες κλιτών λέξεων που πεminusριέχονται στο Λεξικό υπάγονται και ρυθmicroίζονται ndashστην πλειονότητά

Icircsbquodagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τουςndash από τις 217 παραγράφουςndashπαρατηρήσεις που έχουν βγει απότην ανάλυση τότε συνειδητοποιεί ότι η κατάκτηση της ορθής γραφήςτων λέξεων είναι εφικτή microε κατάλληλα βοηθήmicroατα και κατάλληλη microέminusθοδο Οξύ και ασύγκριτα πιο δύσκολο είναι το πρόβληmicroα της κατάminusκτησης της ορθής γραφής του κορmicroού της λέξης (ρίζας ndash θέmicroατος πχοικminus συνοικminus) για τον οποίο δεν υπάρχει προβλεψιmicroότητα microέσω κανόminusνων πλην των οmicroορρίζων Εδώ microόνο η συχνή επαφή ndashαναγνωστική(οπτική) και γραφική (κιναισθητική)ndash microε κείmicroενα και η άσκηση (ιδίωςστο σχολείο) της ικανότητας αναγωγής στα οmicroόρριζα (laquoοικογένειεςλέξεωνraquo) εξασφαλίζουν την εξοικείωση microε την ορθογραφία του κορmicroούτης λέξης Εκεί που υπάρχει microεγάλος βαθmicroός προβλεψιmicroότητας είναιστο microετά τον κορmicroό τmicroήmicroα στο ληκτικό τmicroήmicroα της λέξης (παραγωγιminusκή και κλιτική κατάληξη και τέρmicroα minusείο minusρροια minusώδης)

Στο παρόν Λεξικό το microεν τmicroήmicroα του κορmicroού των λέξεων το καλύminusπτουmicroε microε τις εκατοντάδες των σχολίων για την ετυmicroολογικήminusιστοριminusκή προέλευση των δύσκολων στην ορθογραφία τους λέξεων το δετmicroήmicroα της ληκτικής δοmicroής των λέξεων το αντιmicroετωπίζουmicroε τόσο στονΠίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής στις παminusραποmicroπές σε αυτούς από τα λήmicromicroατα του Λεξικού όσο και στο σώmicroατου Λεξικού microε ειδικά σχόλια (πχ minusποιία minusληψία minusωδία minusσηmicroία minusώνυmicroοςκαι πλήθος άλλα) Tέλος στον Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικώνστοιχείων της Eλληνικής έχουν συmicroπεριληφθεί για την οικονοmicroία τηςύλης και οι περιπτώσεις των διπλών συmicroφώνων στο θέmicroα των λέξεων(minusκκminus minusλλminus minusρρminus minusππminus minusσσminus)

Συλλαβισmicroός ndash Τονικό σύστηmicroα

Πηγή ορθογραφικών δυσκολιών για τον γράφοντα είναι και το πώςχωρίζονται οι λέξεις στη Νέα Ελληνική κατά συλλαβές Πού και πώςlaquoκόβεταιraquo η λέξη όταν χρειάζεται να αλλάξεις στο κείmicroενό σου γραmicrominusmicroή Ηλεκτρονικά το πρόβληmicroα αντιmicroετωπίζεται microε προγράmicromicroατα συλminusλαβισmicroού που ρυθmicroίζουν αυτοmicroάτως τον χωρισmicroό της λέξης Η χειρόminusγραφη γραφή (στο σχολείο σε επιστολές σε ποικίλα κείmicroενα) και ηγενικότερη γνώση του θέmicroατος είναι που απαιτούν να γνωρίζει κανείςτους κανόνες συλλαβισmicroού

Στο παρόν Ειδικό Ορθογραφικό Λεξικό δώσαmicroε τον σωστό συλλαminusβισmicroό σε κάθε λέξηminusλήmicromicroα του Λεξικού ∆εν είναι καθόλου αυτονόηminusτο πια πώς θα συλλαβίσει κανείς λέξεις όπως καβγάς ένταση εκτόminusνωση εχθρικός αγκαλιάζω όγκος κτό Ο συλλαβισmicroός που ισχύει γιατέτοιες λέξεις σύmicroφωνα microε τους κανόνες της Γραmicromicroατικής οι οποίοιστηρίζονται πια στη φωνητική δοmicroή των λέξεων και όχι στην παραγωminusγή και τη σύνθεση είναι να χωρίσουmicroε καminusβγάς έminusνταminusση (όχι ένminusταminus

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAacutedagger

ση) εminusκτόminusνωminusση (όχι εκminusτόminusνωminusση) εminusχθριminusκός αminusγκαminusλιάminusζω όminusγκοςΤον ένθετο Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνιminusκής ακολουθούν και άλλες ορθογραφικές πληροφορίες υπό microορφή πιminusνάκων στους οποίους περιλαmicroβάνεται και Πίνακας microε τους Κανόνεςτου Συλλαβισmicroού

Και σε αυτό το Λεξικό όπως και στα άλλα Λεξικά microας ακολουθήσαminusmicroε το microονοτονικό σύστηmicroα που έχει καθιερωθεί επισήmicroως ∆εν είναιεδώ ο χώρος για να διατυπώσουmicroε τις απόψεις microας επί του θέmicroατοςΟ γράφων έχει επανειληmicromicroένως microιλήσει και γράψει για το θέmicroα τωντόνων από επιστηmicroονικής ιστορικής και πρακτικής πλευράς Μολονόminusτι το σύστηmicroα αυτό χρήζει διορθώσεων (για να ξεπερασθούν στηνανάγνωσηminusκατανόηση οι δυσκολίες που γεννούν λχ τα άτονα άρθρακά) ένα Λεξικό υποχρεούται να το εφαρmicroόσει αν αποσκοπεί στο ναβοηθήσει τον microέσο χρήστη Στο Λεξικό microας Για το Σχολείο και το Γραminusφείο δίπλα στο microονοτονικά γραmicromicroένο λήmicromicroα δώσαmicroε και την πληροminusφορία πώς τονίζεται πολυτονικά η λέξη όπου διέφερε ο τονισmicroόςΕδώ για λόγους περιορισmicroού της έκτασης του Λεξικού ώστε να είναιπιο εύχρηστο δεν microπορέσαmicroε να εφαρmicroόσουmicroε το ίδιο Ίσως αυτές οιπληροφορίες δοθούν σε επόmicroενη έκδοση

Οπωσδήποτε πάλι για να αντιmicroετωπισθούν δυσκολίες στην ορθοminusγραφία που προκύπτουν από ελλιπή γνώση του microονοτονικού συστήminusmicroατος στους ένθετους Πίνακες Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείωντης Eλληνικής δίδεται και Πίνακας των Κανόνων του Μονοτονικού microεπαραδείγmicroατα χρήσεως και microάλιστα συνδυαστικά microε τους κανόνεςτου πολυτονικού για να βοηθηθεί ο microαθητής και γενικότερα ο αναminusγνώστης που χρησιmicroοποιεί πολυτονικό σύστηmicroα Γίνεται επίσης λόγοςγια προτεινόmicroενες βελτιώσεις του microονοτονικού συστήmicroατος Τέλοςπρέπει να σηmicroειωθεί ότι η χρήση του microονοτονικού συστήmicroατος στησύγχρονη Ελληνική δεν συνδέεται microε τα όποια προβλήmicroατα της ορminusθογραφίας των λέξεων της Ελληνικής που όπως φάνηκε ήδη συνίminusστανται κυρίως στις δυσκολίες ορθής γραφής του κορmicroού και της ληminusκτικής δοmicroής των λέξεων τα οποία έχουν ετυmicroολογικήminusιστορική συminusνάρτηση Η ίδια αιτίαση προσάπτεται στη χρήση του microονοτονικού ωςπρος το ευρύτερο πρόβληmicroα της ποιοτικής χρήσης της γλώσσας microαςmicroε το οποίο όmicroως δεν έχει καmicroία σχέση η εφαρmicroογή του microονοτονικούσυστήmicroατος

Το πρόβληmicroα της ορθογραφίας των ξένων λέξεων

Μιλώντας για ξένες λέξεις αναφερόmicroαστε σε δύο κατηγορίες δαminusνείων λέξεων σε προσηγορικά (κοινά) ονόmicroατα και σε κύρια ονόmicroατα(ανθρωπωνύmicroια τοπωνύmicroια κά) Η αντιmicroετώπιση της ορθογραφίας αυminus

Icircpermildagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τών των λέξεων στο Λεξικό και στην ευρύτερη χρήση ιδίως παλαιότεminusρα υπαγόρευσε διαφορετική προσέγγιση

Συγκεκριmicroένα ακολουθείται η απλογράφηση των ξενικής προελεύminusσεως κοινών ονοmicroάτων όπως έχει επικρατήσει σύmicroφωνα microε τις επιminusταγές της σχολικής γραmicromicroατικής microε το σκεπτικό ndashόπως το είπαmicroεήδηndash ότι ο Έλληνας δεν είναι υποχρεωmicroένος για να γράψει σωστά microιαδάνεια λέξη που έχει περάσει στη γλώσσα του να ξέρει Αγγλικά Γαλminusλικά ή όποια άλλη ξένη γλώσσα ∆εν υποχρεούται δηλαδή να γράψειπαννώ επειδή η συγκεκριmicroένη λέξη προέρχεται από το γαλλικόpanneau Γράφοντας πανό απλοποιηmicroένα δεν παραβιάζει την ιστορίαή την ετυmicroολογία της λέξης αφού γιrsquo αυτήν δεν microπορεί να έχει καmicroίαγνώση microέσα από τη microητρική του γλώσσα Η θέση αυτή επικράτησε απότότε κυρίως που επισηmicroοποιήθηκε η Nεοελληνική (δηmicroοτική) γλώσσακαι διδάχθηκε στο σχολείο microε βάση τη σχολική γραmicromicroατική Τριανταminusφυλλίδη που προβλέπει αυτή την απλοποίηση Παλαιότερα η τάσηήταν ndashmicroε τη Γαλλική ιδίως να επικρατεί ως δεύτερη γλώσσα των microορminusφωmicroένων και αργότερα microε την Αγγλικήndash να microεταγραmicromicroατίζονται οι ξέminusνες λέξεις ήτοι να αποδίδονται όσο γίνεται πιστότερα προς την προminusφορά και την ορθογραφία του πρωτοτύπου Έτσι προέκυψε η ορθοminusγραφία λέξεων όπως τραίνο πορτραίτο σπήκερ σήριαλ πυτζάmicroακαρρώ καρmicroπυρατέρ γκυ εκλαίρ κτό Τις λέξεις αυτές συνήθισαν έτσιγραmicromicroένες οι οmicroιλητές της ελληνικής γλώσσας γιrsquo αυτό και όταν άρminusχισαν να απλογραφούνται ως τρένο (microε minusεminus) πορτρέτο (microε minusεminus) σπίκερ(microε minusιminus) σίριαλ (microε minusιminus) πιτζάmicroα (microε minusιminus) καρό (microε minusοminus και ένα minusρminus) καρminusmicroπιρατέρ (microε minusιminus) γκι (microε minusιminus) εκλέρ (microε minusεminus) οι γράφοντες που τις είχανmicroάθει αλλιώς ξενίστηκαν Ωστόσο τα τελευταία χρόνια τείνει να γενιminusκευθεί αυτή η απλογράφηση και όλο και περισσότερο εξοικειώνονταιmicroε αυτήν και όσοι έγραφαν διαφορετικά τις λέξεις παλαιότερα

∆ιαφορετικό είναι το θέmicroα των δάνειων λέξεων όταν πρόκειται γιακύρια ονόmicroατα (τοπωνύmicroια και ανθρωπωνύmicroια) Σε αυτές τις περιπτώminusσεις η αρχή της αντιστρεψιmicroότητας δηλαδή η ορθογράφηση του ονόminusmicroατος microε τρόπο που η ελληνική γραφή να παραπέmicroπει όσο αυτό είναιδυνατόν στην ξενόγλωσση γραφή του είναι επιθυmicroητή πχ Hollywoodgt Xόλλυγουντ Duumlsseldorf gt Nτύσσελντορφ Voltaire gt BολταίροςChomsky gt Tσόmicroσκυ κά Kι αυτό γιατί το όνοmicroα είναι ταυτότητα και ηταυτότητα δεν πρέπει να αλλοιώνεται αλλά να προσεγγίζεται κατάτο δυνατόν και στην απόδοσή της στην ξένη γλώσσα Tο ίδιο ισχύεικαι για την περίπτωση των εξελληνισmicroένων ξένων κυρίων ονοmicroάτων ταοποία λόγω της ιστορικής τους χρήσης καθιερώθηκαν microε την παλαιόminusτερη εξελληνισmicroένη microορφή τους και δεν θα ήταν σωστό να απλογραminusφηθούν πχ η Nέα Yόρκη να γραφεί ως Nέα Iόρκη η Aγγλία ως Aγκλίαο Σωσσύρ ως Σοσίρ ο Σαίξπηρ ως Σέξπιρ κλπ Άρα προκειmicroένου γιατην απόδοση των κύριων ονοmicroάτων είναι προτιmicroότερο ndashβάσει ενός τέminusτοιου σκεπτικούndash να επιδιώκεται η κατά προσέγγιση πιστή απόδοση

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAcircdagger

της αρχικής ορθογραφίας του ονόmicroατος (Bλ και την ενότητα I Oρθοminusγραφία ξένων τοπωνυmicroίων και ανθρωπωνυmicroίων στο OρθογραφικόΠαράρτηmicroα)

Τέλος διαφορετική είναι η περίπτωση των ελληνογενών ξένων λέminusξεων δηλ λέξεων που πλάστηκαν αρχικά σε ξένη γλώσσα microε βάση ελminusληνικές (αρχαιοελληνικές) λέξεις Πρόκειται για λέξεις όπως δυναmicroόχλωροφύλλη χρωmicroοσώmicroατα κτό Οι λέξεις αυτές δεν είναι σωστό νααπλογραφηθούν (διναmicroό χλοροφίλη χροmicroοσόmicroατα) και να γίνουνlaquoαγνώριστεςraquo στα Ελληνικά και αναγνωρίσιmicroες από τον Έλληνα στηνξένη γλώσσα

Γ Mπ

IcircUcircUgravedagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

microπορεί να διαιωνίζεται εις βάρος της αληθινής (έτυmicroον άλλωστε σηminusmicroαίνει laquoαληθινή σηmicroασίαraquo εξ ου ετυmicroολογικός) εικόνας και ιστορίαςmicroιας λέξης δηλαδή εις βάρος microιας ζωντανής γλωσσικής οντότητας Κιαυτό για να microη θιγεί η laquoσυνήθειαraquo στη γραφή microιας λέξης και για νααποφευχθεί το laquoξεβόλεmicroαraquo κάποιων (δασκάλων διορθωτών συγγραminusφέων κά) που laquoενοχλούνταιraquo από την αποκατάσταση της ορθής γραminusφής από microια απλή σχετικά αλλαγή πρακτικής υφής όταν τα πάνταστην ίδια την ουσία της γλώσσας αλλάζουν (σηmicroασία προφορά κλίσησύνταξη κλπ) Η συνέπεια στο σύστηmicroα ιστορικήςminusετυmicroολογικής ορminusθογραφίας που έχει επιλεγεί ως παράσταση της γραπτής microορφής τηςγλώσσας microας επιβάλλει microερικές αλλαγές που αποτελούν laquoκατακτήminusσειςraquo της γλώσσας microας και όχι laquoοχλήσειςraquo Το να αποκαθιστάς την ορminusθή γραφή στη λέξη κτήριο γράφοντάς την microε minusηminus αντί microε minusιminus είναι συγminusχρόνως αποκατάσταση της αλήθειας (του laquoετύmicroουraquo) σε αυτή τηνlaquoτραυmicroατισmicroένηraquo λέξη που θεωρήθηκε κάποτε ότι προήλθε από τορήmicroα κτίζω για να αποδειχθεί αργότερα από την έρευνα ότι είναι τοευκτήριον (οίκηmicroα) (ευκτήριον gt fktiacuterio microε σίγηση του προτονικού εminusκαι εν συνεχεία κτήριο microε σίγηση του f γιατί δεν microπορεί να αρχίζειελληνική λέξη από fkt όmicroοια δηλαδή όπως το ελληνικό κυριακόν (δώminusmicroα) έδωσε το αγγλικό church και το γερmicroανικό Kirche πβ RandomHouse-Websterrsquos laquochurch lt Middle English chir(i)che lt Old English ltcir(i)ce lt Greek kyri(a)koacuten (docircma) the Lordrsquos (house)hellipraquo] ) Κι αυτό αφούκάποτε έγινε αντιληπτό το λάθος ότι το ρήmicroα κτίζω δεν microπορούσε ναδώσει τύπο κτίminusριο διότι κατάληξη minusριο δεν υπάρχει

Σχόλια Ορθογραφικού Λεξικού

Έχοντας εισαγάγει την έννοια και την πρακτική των γλωσσικών Σχοminusλίων στην ελληνική λεξικογραφία πρώτα στο (laquoΜεγάλοraquo 2032 σελίminusδων) Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (1998 A$ έκδ 2002 B$ έκδ2006 Γ$ ανατύπωση της B$ έκδ) και εν συνεχεία στο (laquomicroεσαίοraquo 1280σελίδων) Λεξικό για το Σχολείο και το Γραφείο (2004 A$ έκδ 2004 A$ανατύπωση 2008 B$ εκδ) εφαρmicroόσαmicroε την ίδια microέθοδο και στο παρόνΕιδικό Ορθογραφικό Λεξικό Περίπου 3500 σχόλια συντάχθηκαν γιααντίστοιχα λήmicromicroατα του παρόντος Λεξικού ∆ουλεύοντας χρόνια microετην επιστηmicroονική ανάλυση της γλώσσας και την επιστηmicroονική λεξικοminusγραφία κρίναmicroε σκόπιmicroο να δώσουmicroε στον Έλληνα αναγνώστη τουΛεξικού ιδίως σε αυτόν που έχει ιδιαίτερη ευαισθησία για την ορθήγραφή της γλώσσας microας ένα Ορθογραφικό Λεξικό που να εξηγεί καινα διδάσκει Να microην είναι δηλαδή απλή παράθεση λέξεων όπως συminusνήθως συmicroβαίνει Για τον απαιτητικό αναγνώστη που θέλει να γνωρίminusζει όχι microόνο πώς γράφεται αυτή ή εκείνη η ελληνική λέξη αλλά καιγιατί γράφεται έτσι δώσαmicroε microε τη microορφή σχολίων τις απαραίτητες

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Egraveıdagger

πληροφορίες που φωτίζουν την ορθογραφία των laquoδύσκολωνraquo ορθοminusγραφικά λέξεων της Ελληνικής

Εφόσον το ελληνικό σύστηmicroα ορθογραφίας είναι το ιστορικόminusετυminusmicroολογικό είναι επόmicroενο ο microεγαλύτερος αριθmicroός των σχολίων να αναminusφέρεται στην ετυmicroολογική προέλευση της λέξης που εξηγεί συγχρόminusνως και την ορθογραφία της Έτσι λχ σχολιάζοντας το λήmicromicroα νωτιαίminusος και επισηmicroαίνοντας ότι laquoα$ συνθετικό είναι η λέξη νώτα (τα) γιrsquo αυminusτό γράφεται microε minusωminus Η λέξη δεν σχετίζεται microε το νότιοςraquo είναι φανερόότι απαντούmicroε σε microια εύλογη απορία του αναγνώστη για τη συγκεκριminusmicroένη λέξη και τον βοηθούmicroε να θυmicroάται γιατί το νωτιαίος γράφεται microεminusωminus Η ταυτόχρονη παραποmicroπή του αναγνώστη στα επίθετα σε minusαίοςστο ένθετο Oρθογραφικό Παράρτηmicroα στον Πίνακα Oρθογραφίας τωνληκτικών στοιχείων της Eλληνικής εν προκειmicroένω στην παράγραφο12Β θα απαντήσει σε άλλη πιθανή όσο και εύλογη απορία του γιατίγράφεται microε minusαιminus και πώς γράφονται (η υποκατηγορία των επιθέτων σεminusαιος) τα επίθετα σε minusιαίος (γράφονται microε minusιminus)

Ένα άλλο σχόλιο στη λέξη αηδόνι θα τον βοηθήσει να microάθει και ναθυmicroάται γιατί η λέξη αυτή γράφεται microε minusηminus και όχι microε minusιminus (αϊδόνι) laquoΗ λέminusξη προέρχεται από το αρχ ουσιαστικό 4ηδών (U) microε υποκορισmicroό Συminusνεπώς η γραφή αϊδόνι δεν είναι σωστήraquo Μια παραποmicroπή στον ΠίνακαOρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής (η παραποmicroπή rArr157 minusόνι) θα τον πληροφορήσει πώς γράφονται στην Ελληνική οι λέξειςσε minusόνι

Γνωρίζοντας ο αναγνώστης πώς γράφεται η λέξη πορεία (microε minusειminus) θαδιερωτηθεί και θα σταθεί να σκεφθεί πώς γράφεται η λέξη αεροπορίαή πρωτοπορία όταν θέλει να γράψει τη λέξη ή όταν τη δει γραmicromicroένηmicroε minusιminus Το σχόλιο στο λήmicromicroα αεροπορία θα του λύσει την απορία και θατον βοηθήσει να θυmicroάται πώς γράφονται αυτές οι λέξεις laquoΤο αεροποminusρία δεν είναι απλό σύνθετο της λέξης πορεία (ώστε να γράφεται microε minusειminus) αλλά παράγωγο του αεροπόρος αεροπόρος ndash αεροπορminusία Τοίδιο ισχύει και microε όλα τα συναφή παρασύνθετα σε minusπορία που παράminusγονται από σύνθετα σε minusπόρος πρωτοπόρος ndash πρωτοπορία πεζοπόminusρος ndash πεζοπορία οδοιπόρος ndash οδοιπορία κλπ αλλά και άπορος ndash αποminusρία εύπορος ndash ευπορία κοκraquo Η ευαισθητοποίηση και η πληροφόρησητου αναγνώστη θα συmicroπληρωθεί microε την παραποmicroπή του στον ΠίνακαOρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής (παραποmicroπές rArr30α minusεία και rArr 86 ndashία)

Είναι βέβαιο ότι ο γράφων την Ελληνική αν ανήκει ιδίως σε παλαιόminusτερη γενιά θα αναρωτηθεί αν η ξενικής προελεύσεως λέξη πορτρέτογράφεται έτσι microε minusεminus ή microε minusαιminus (πορτραίτο) Το σχόλιο στη λέξη θατου εξηγήσει τι ισχύει laquoΥπό την επίδραση της γαλλικής της γραφής(portrait) η λέξη γράφτηκε παλαιότερα microε minusαιminus πορτραίτο Ως ξένη λέminusξη της Ελληνικής όmicroως απλογραφείται πορτρέτοraquo Ήδη στο λήmicromicroα

Icircdagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

πορτρέτο θα πάρει την πληροφορία laquo[συνηθ ορθογρ πορτραίτο]raquo καιθα παραπεmicroφθεί στον Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείωντης Eλληνικής για να βρει περισσότερες πληροφορίες (παραποmicroπή rArr57 minusέτο)

∆εν χρειάζεται να αναφέρουmicroε εδώ πόσος microόχθος και χρόνος απαιminusτήθηκαν για τη σύνταξη αυτών των 3500 σχολίων Ωστόσο χωρίς τιςπληροφορίες που παρέχονται σε αυτά τα σχόλια ο γράφων την Ελληminusνική δεν θα microπορέσει να είναι βέβαιος για την ορθή γραφή των δύminusσκολων λέξεων της Ελληνικής αφού δεν είναι πάντοτε και για όλουςεύκολο να θυmicroούνται πώς γράφεται αυτή ή εκείνη η λέξη Το laquoγιατίraquo ενminusδυναmicroώνει τη microνήmicroη και συστηmicroατοποιεί την εmicroπειρική ndashοπτική ή κιminusναισθητικήndash γνώση που microπορεί να έχει ο γράφων

Αξίζει ίσως να σηmicroειωθεί εδώ ότι η γνώση του κοινού χρήστη τουγραπτού λόγου της Ελληνικής για το πώς γράφεται microια λέξη πολύ λίminusγο προέρχεται από τη σχολική ή εξωσχολική ενασχόλησή του microε τουςκανόνες ορθογραφίας της Ελληνικής Συνήθως έχει ndashκαι πάντοτε λειminusτουργεί συγχρόνωςndash και microια εντυπωmicroένη εικόνα που υπάρχει στο microυαminusλό του για το πώς γράφεται microια λέξη ή microια laquoκινητικήraquo γνώση αίσθησηπερισσότερο για τις κινήσεις γραφής της λέξης microε το χέρι Στην πρώminusτη περίπτωση αυτό που λειτουργεί είναι το laquoοπτικό ίνδαλmicroαraquo η εικόminusνα που έχει αποτυπώσει ο καθένας στη γλωσσική microνήmicroη του για τηνορθογραφία της λέξης Στη δεύτερη περίπτωση λειτουργεί η laquoκιναιminusσθητικήraquo microνήmicroη που έχει για τη λέξη (laquoνα γράψω τη λέξη για να σουπω πώς είναι η ορθογραφία τηςraquo ακούmicroε συχνά) Όmicroως και οι δύο αυminusτές πηγές γνώσεως της ορθογραφίας microιας λέξης δεν αρκούν όσο κιαν βοηθούν Χρειάζεται η πρόσθετη ndashκαθοριστικήndash πληροφόρηση γιατην ετυmicroολογική προέλευση της λέξης αφού πρόκειται για ετυmicroολογιminusκήminusιστορική ορθογραφία Φυσικά microιλούmicroε για laquoετυmicroολογικές νύξειςraquo καιαπλές laquoσυνειρmicroικές συνδέσειςraquo και όχι για γνώση των microηχανισmicroών ετυminusmicroολογίας που δεν είναι έργο του microη ειδικού

Πίνακας Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής

Είπαmicroε ήδη ότι η δήλωση της σηmicroασίας microιας λέξης ηχητικά microεφθόγγους (το λεγόmicroενο laquoσηmicroαίνονraquo) είναι προϊόν συmicroβάσεως στηγλώσσα ∆εν έχει αιτιώδη χαρακτήρα Το ίδιο και η ορθογραφία microιαςλέξης που δηλώνει στον γραπτό λόγο τη φθογγική της σύσταση Κιαυτή είναι συmicroβατική microέσω του συστήmicroατος γραφής που χρησιmicroοποιminusείται σε κάθε γλώσσα Ωστόσο από τη στιγmicroή που καθιερώνονται σεmicroια γλώσσα συmicroβατικά η φθογγική δήλωση (η προφορά) και η γραπτήαπεικόνισή της (η ορθογραφία) το συmicroβατικό σύστηmicroα ορθογραφίαςυπάγεται σε δεσmicroεύσεις Υπείκει σε κανόνες Οι κανόνες αυτοί είναι

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Icircmiddotdagger

ορθογραφικοί και ρυθmicroίζουν τόσο τη γραπτή παράσταση της ρίζαςκαι του θέmicroατος microιας λέξης (λχ της ρίζας οικminus στο κατοικία και τουθέmicroατος συνοικminus στο συνοικία) όσο και της κατάληξης ή του τέρmicroατοςmicroιας λέξης (λχ της κατάληξης minusία στο κατοικία και στο συνοικία τηςκατάληξης minusώ στο κατοικώ ή της κατάληξης minusισmicroός στο συνοικισmicroόςκοκ) Ιδίως το γραmicromicroατικοσυντακτικό σύστηmicroα microιας γλώσσας που δηminusλώνουν στην πραγmicroατικότητα οι καταλήξεις (laquoκλιτικές καταλήξειςraquo ήlaquoκλιτικά microορφήmicroαταraquo) καθώς και οι σηmicroασιολογικές πληροφορίες τωνπαραπάνω λέξεων που δηλώνουν πάλι ορισmicroένες καταλήξεις (laquoπαραminusγωγικές καταλήξειςraquo ή laquoτέρmicroαταraquo ή laquoπαραγωγικά microορφήmicroαταraquo) υπάminusγονται κατrsquo εξοχήν σε κανόνες Tο πώς θα γράψω ένα ρήmicroα (χτενίζω ndashχτενίζοmicroαι) ή ένα επίθετο (ειδικός ndash ειδική ndash ειδικό) ή ένα ουσιαστικό(γραφείο) υπάγεται σε κανόνες minusω minusοmicroαι για το συγκεκριmicroένο ρήmicroαminusος minusη minusο για το συγκεκριmicroένο επίθετο minusο για το συγκεκριmicroένο ουminusσιαστικό Είναι οι κανόνες των κλιτικών καταλήξεων που είναι σηmicroαminusντικοί Ότι επίσης το minusίζω στο χτενίζω θα γραφεί έτσι microε minusιminus ή το minusείοστο γραφείο θα γραφεί microε minusειminus κι αυτό ρυθmicroίζεται από τους κανόνεςτων παραγωγικών καταλήξεων Κι επειδή όλο το λεξιλόγιο microιας κλιτήςκαι έντονα παραγωγικής γλώσσας όπως η Ελληνική στηρίζεται στοτmicroήmicroα της λέξης microετά τη ρίζα και το θέmicroα στο ληκτικό τmicroήmicroα της λέminusξης δηλαδή στις κλιτικές (minusω minusοmicroαι minusος minusη minusο minusο) και παραγωγικές (minusισmicroός minusάκι minusωπός) καταλήξεις και τα τέρmicroατα (minusροια minusλογία κτό) τοσύστηmicroα των ορθογραφικών κανόνων είναι καθοριστικό για την ορθοminusγραφία της Ελληνικής

Γιrsquo αυτό για πρώτη φορά συγκεντρώσαmicroε οργανώσαmicroε και αποτυminusπώσαmicroε το ορθογραφικό σύστηmicroα της ληκτικής δοmicroής των περισσόminusτερων λέξεων της Ελληνικής Αυτό περιέχεται στο ένθετο Oρθογραminusφικό Παράρτηmicroα microε τις έγχρωmicroες σελίδες Για να γίνει δε αυτό το σύminusστηmicroα λειτουργικό παραπέmicroπουmicroε σε αυτό κάθε λέξη (λήmicromicroα) του Λεminusξικού που έχει ορθογραφικό ενδιαφέρον ως προς το ληκτικό του τmicroήminusmicroα Πχ γοητεύω rArr 60 minusεύω (δες την παράγραφο υπrsquo αριθmicro 60 των ρηminusmicroάτων σε minusεύω) γοητεία rArr 30Α minusεία (δες την παράγραφο 30Α των ουminusσιαστικών σε minusεία) γόητας rArr 77 minusητας γόησσα rArr 130 minusισσα 179 minusσσminusγόητρο rArr 82 minusτρο γοητευτικός rArr 107Αγ minusικός 59 minusευminus ευminus Όπως γίminusνεται αντιληπτό ο αναγνώστης του Λεξικού που θέλει να microάθει για τηνορθή γραφή microιας συγκεκριmicroένης λέξης και όλων των άλλων που γράminusφονται το ίδιο ή που διαφέρουν (οι λεγόmicroενες laquoεξαιρέσειςraquo) βρίσκειεύκολα στην αριθmicroηmicroένη παράγραφο την πληροφορία που χρειάζεταιΈτσι το Λεξικό πέρα της απλής πληροφόρησης λειτουργεί και διδαminusκτικά για τον φιλοmicroαθή αναγνώστη τον καθηγητή τον δάσκαλο τουςγονείς που καλούνται να microιλήσουν για την ορθογραφία microιας λέξης καικάθε ενδιαφερόmicroενο

Αν σκεφτεί κανείς ότι οι δεκάδες χιλιάδες κλιτών λέξεων που πεminusριέχονται στο Λεξικό υπάγονται και ρυθmicroίζονται ndashστην πλειονότητά

Icircsbquodagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τουςndash από τις 217 παραγράφουςndashπαρατηρήσεις που έχουν βγει απότην ανάλυση τότε συνειδητοποιεί ότι η κατάκτηση της ορθής γραφήςτων λέξεων είναι εφικτή microε κατάλληλα βοηθήmicroατα και κατάλληλη microέminusθοδο Οξύ και ασύγκριτα πιο δύσκολο είναι το πρόβληmicroα της κατάminusκτησης της ορθής γραφής του κορmicroού της λέξης (ρίζας ndash θέmicroατος πχοικminus συνοικminus) για τον οποίο δεν υπάρχει προβλεψιmicroότητα microέσω κανόminusνων πλην των οmicroορρίζων Εδώ microόνο η συχνή επαφή ndashαναγνωστική(οπτική) και γραφική (κιναισθητική)ndash microε κείmicroενα και η άσκηση (ιδίωςστο σχολείο) της ικανότητας αναγωγής στα οmicroόρριζα (laquoοικογένειεςλέξεωνraquo) εξασφαλίζουν την εξοικείωση microε την ορθογραφία του κορmicroούτης λέξης Εκεί που υπάρχει microεγάλος βαθmicroός προβλεψιmicroότητας είναιστο microετά τον κορmicroό τmicroήmicroα στο ληκτικό τmicroήmicroα της λέξης (παραγωγιminusκή και κλιτική κατάληξη και τέρmicroα minusείο minusρροια minusώδης)

Στο παρόν Λεξικό το microεν τmicroήmicroα του κορmicroού των λέξεων το καλύminusπτουmicroε microε τις εκατοντάδες των σχολίων για την ετυmicroολογικήminusιστοριminusκή προέλευση των δύσκολων στην ορθογραφία τους λέξεων το δετmicroήmicroα της ληκτικής δοmicroής των λέξεων το αντιmicroετωπίζουmicroε τόσο στονΠίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής στις παminusραποmicroπές σε αυτούς από τα λήmicromicroατα του Λεξικού όσο και στο σώmicroατου Λεξικού microε ειδικά σχόλια (πχ minusποιία minusληψία minusωδία minusσηmicroία minusώνυmicroοςκαι πλήθος άλλα) Tέλος στον Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικώνστοιχείων της Eλληνικής έχουν συmicroπεριληφθεί για την οικονοmicroία τηςύλης και οι περιπτώσεις των διπλών συmicroφώνων στο θέmicroα των λέξεων(minusκκminus minusλλminus minusρρminus minusππminus minusσσminus)

Συλλαβισmicroός ndash Τονικό σύστηmicroα

Πηγή ορθογραφικών δυσκολιών για τον γράφοντα είναι και το πώςχωρίζονται οι λέξεις στη Νέα Ελληνική κατά συλλαβές Πού και πώςlaquoκόβεταιraquo η λέξη όταν χρειάζεται να αλλάξεις στο κείmicroενό σου γραmicrominusmicroή Ηλεκτρονικά το πρόβληmicroα αντιmicroετωπίζεται microε προγράmicromicroατα συλminusλαβισmicroού που ρυθmicroίζουν αυτοmicroάτως τον χωρισmicroό της λέξης Η χειρόminusγραφη γραφή (στο σχολείο σε επιστολές σε ποικίλα κείmicroενα) και ηγενικότερη γνώση του θέmicroατος είναι που απαιτούν να γνωρίζει κανείςτους κανόνες συλλαβισmicroού

Στο παρόν Ειδικό Ορθογραφικό Λεξικό δώσαmicroε τον σωστό συλλαminusβισmicroό σε κάθε λέξηminusλήmicromicroα του Λεξικού ∆εν είναι καθόλου αυτονόηminusτο πια πώς θα συλλαβίσει κανείς λέξεις όπως καβγάς ένταση εκτόminusνωση εχθρικός αγκαλιάζω όγκος κτό Ο συλλαβισmicroός που ισχύει γιατέτοιες λέξεις σύmicroφωνα microε τους κανόνες της Γραmicromicroατικής οι οποίοιστηρίζονται πια στη φωνητική δοmicroή των λέξεων και όχι στην παραγωminusγή και τη σύνθεση είναι να χωρίσουmicroε καminusβγάς έminusνταminusση (όχι ένminusταminus

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAacutedagger

ση) εminusκτόminusνωminusση (όχι εκminusτόminusνωminusση) εminusχθριminusκός αminusγκαminusλιάminusζω όminusγκοςΤον ένθετο Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνιminusκής ακολουθούν και άλλες ορθογραφικές πληροφορίες υπό microορφή πιminusνάκων στους οποίους περιλαmicroβάνεται και Πίνακας microε τους Κανόνεςτου Συλλαβισmicroού

Και σε αυτό το Λεξικό όπως και στα άλλα Λεξικά microας ακολουθήσαminusmicroε το microονοτονικό σύστηmicroα που έχει καθιερωθεί επισήmicroως ∆εν είναιεδώ ο χώρος για να διατυπώσουmicroε τις απόψεις microας επί του θέmicroατοςΟ γράφων έχει επανειληmicromicroένως microιλήσει και γράψει για το θέmicroα τωντόνων από επιστηmicroονικής ιστορικής και πρακτικής πλευράς Μολονόminusτι το σύστηmicroα αυτό χρήζει διορθώσεων (για να ξεπερασθούν στηνανάγνωσηminusκατανόηση οι δυσκολίες που γεννούν λχ τα άτονα άρθρακά) ένα Λεξικό υποχρεούται να το εφαρmicroόσει αν αποσκοπεί στο ναβοηθήσει τον microέσο χρήστη Στο Λεξικό microας Για το Σχολείο και το Γραminusφείο δίπλα στο microονοτονικά γραmicromicroένο λήmicromicroα δώσαmicroε και την πληροminusφορία πώς τονίζεται πολυτονικά η λέξη όπου διέφερε ο τονισmicroόςΕδώ για λόγους περιορισmicroού της έκτασης του Λεξικού ώστε να είναιπιο εύχρηστο δεν microπορέσαmicroε να εφαρmicroόσουmicroε το ίδιο Ίσως αυτές οιπληροφορίες δοθούν σε επόmicroενη έκδοση

Οπωσδήποτε πάλι για να αντιmicroετωπισθούν δυσκολίες στην ορθοminusγραφία που προκύπτουν από ελλιπή γνώση του microονοτονικού συστήminusmicroατος στους ένθετους Πίνακες Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείωντης Eλληνικής δίδεται και Πίνακας των Κανόνων του Μονοτονικού microεπαραδείγmicroατα χρήσεως και microάλιστα συνδυαστικά microε τους κανόνεςτου πολυτονικού για να βοηθηθεί ο microαθητής και γενικότερα ο αναminusγνώστης που χρησιmicroοποιεί πολυτονικό σύστηmicroα Γίνεται επίσης λόγοςγια προτεινόmicroενες βελτιώσεις του microονοτονικού συστήmicroατος Τέλοςπρέπει να σηmicroειωθεί ότι η χρήση του microονοτονικού συστήmicroατος στησύγχρονη Ελληνική δεν συνδέεται microε τα όποια προβλήmicroατα της ορminusθογραφίας των λέξεων της Ελληνικής που όπως φάνηκε ήδη συνίminusστανται κυρίως στις δυσκολίες ορθής γραφής του κορmicroού και της ληminusκτικής δοmicroής των λέξεων τα οποία έχουν ετυmicroολογικήminusιστορική συminusνάρτηση Η ίδια αιτίαση προσάπτεται στη χρήση του microονοτονικού ωςπρος το ευρύτερο πρόβληmicroα της ποιοτικής χρήσης της γλώσσας microαςmicroε το οποίο όmicroως δεν έχει καmicroία σχέση η εφαρmicroογή του microονοτονικούσυστήmicroατος

Το πρόβληmicroα της ορθογραφίας των ξένων λέξεων

Μιλώντας για ξένες λέξεις αναφερόmicroαστε σε δύο κατηγορίες δαminusνείων λέξεων σε προσηγορικά (κοινά) ονόmicroατα και σε κύρια ονόmicroατα(ανθρωπωνύmicroια τοπωνύmicroια κά) Η αντιmicroετώπιση της ορθογραφίας αυminus

Icircpermildagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τών των λέξεων στο Λεξικό και στην ευρύτερη χρήση ιδίως παλαιότεminusρα υπαγόρευσε διαφορετική προσέγγιση

Συγκεκριmicroένα ακολουθείται η απλογράφηση των ξενικής προελεύminusσεως κοινών ονοmicroάτων όπως έχει επικρατήσει σύmicroφωνα microε τις επιminusταγές της σχολικής γραmicromicroατικής microε το σκεπτικό ndashόπως το είπαmicroεήδηndash ότι ο Έλληνας δεν είναι υποχρεωmicroένος για να γράψει σωστά microιαδάνεια λέξη που έχει περάσει στη γλώσσα του να ξέρει Αγγλικά Γαλminusλικά ή όποια άλλη ξένη γλώσσα ∆εν υποχρεούται δηλαδή να γράψειπαννώ επειδή η συγκεκριmicroένη λέξη προέρχεται από το γαλλικόpanneau Γράφοντας πανό απλοποιηmicroένα δεν παραβιάζει την ιστορίαή την ετυmicroολογία της λέξης αφού γιrsquo αυτήν δεν microπορεί να έχει καmicroίαγνώση microέσα από τη microητρική του γλώσσα Η θέση αυτή επικράτησε απότότε κυρίως που επισηmicroοποιήθηκε η Nεοελληνική (δηmicroοτική) γλώσσακαι διδάχθηκε στο σχολείο microε βάση τη σχολική γραmicromicroατική Τριανταminusφυλλίδη που προβλέπει αυτή την απλοποίηση Παλαιότερα η τάσηήταν ndashmicroε τη Γαλλική ιδίως να επικρατεί ως δεύτερη γλώσσα των microορminusφωmicroένων και αργότερα microε την Αγγλικήndash να microεταγραmicromicroατίζονται οι ξέminusνες λέξεις ήτοι να αποδίδονται όσο γίνεται πιστότερα προς την προminusφορά και την ορθογραφία του πρωτοτύπου Έτσι προέκυψε η ορθοminusγραφία λέξεων όπως τραίνο πορτραίτο σπήκερ σήριαλ πυτζάmicroακαρρώ καρmicroπυρατέρ γκυ εκλαίρ κτό Τις λέξεις αυτές συνήθισαν έτσιγραmicromicroένες οι οmicroιλητές της ελληνικής γλώσσας γιrsquo αυτό και όταν άρminusχισαν να απλογραφούνται ως τρένο (microε minusεminus) πορτρέτο (microε minusεminus) σπίκερ(microε minusιminus) σίριαλ (microε minusιminus) πιτζάmicroα (microε minusιminus) καρό (microε minusοminus και ένα minusρminus) καρminusmicroπιρατέρ (microε minusιminus) γκι (microε minusιminus) εκλέρ (microε minusεminus) οι γράφοντες που τις είχανmicroάθει αλλιώς ξενίστηκαν Ωστόσο τα τελευταία χρόνια τείνει να γενιminusκευθεί αυτή η απλογράφηση και όλο και περισσότερο εξοικειώνονταιmicroε αυτήν και όσοι έγραφαν διαφορετικά τις λέξεις παλαιότερα

∆ιαφορετικό είναι το θέmicroα των δάνειων λέξεων όταν πρόκειται γιακύρια ονόmicroατα (τοπωνύmicroια και ανθρωπωνύmicroια) Σε αυτές τις περιπτώminusσεις η αρχή της αντιστρεψιmicroότητας δηλαδή η ορθογράφηση του ονόminusmicroατος microε τρόπο που η ελληνική γραφή να παραπέmicroπει όσο αυτό είναιδυνατόν στην ξενόγλωσση γραφή του είναι επιθυmicroητή πχ Hollywoodgt Xόλλυγουντ Duumlsseldorf gt Nτύσσελντορφ Voltaire gt BολταίροςChomsky gt Tσόmicroσκυ κά Kι αυτό γιατί το όνοmicroα είναι ταυτότητα και ηταυτότητα δεν πρέπει να αλλοιώνεται αλλά να προσεγγίζεται κατάτο δυνατόν και στην απόδοσή της στην ξένη γλώσσα Tο ίδιο ισχύεικαι για την περίπτωση των εξελληνισmicroένων ξένων κυρίων ονοmicroάτων ταοποία λόγω της ιστορικής τους χρήσης καθιερώθηκαν microε την παλαιόminusτερη εξελληνισmicroένη microορφή τους και δεν θα ήταν σωστό να απλογραminusφηθούν πχ η Nέα Yόρκη να γραφεί ως Nέα Iόρκη η Aγγλία ως Aγκλίαο Σωσσύρ ως Σοσίρ ο Σαίξπηρ ως Σέξπιρ κλπ Άρα προκειmicroένου γιατην απόδοση των κύριων ονοmicroάτων είναι προτιmicroότερο ndashβάσει ενός τέminusτοιου σκεπτικούndash να επιδιώκεται η κατά προσέγγιση πιστή απόδοση

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAcircdagger

της αρχικής ορθογραφίας του ονόmicroατος (Bλ και την ενότητα I Oρθοminusγραφία ξένων τοπωνυmicroίων και ανθρωπωνυmicroίων στο OρθογραφικόΠαράρτηmicroα)

Τέλος διαφορετική είναι η περίπτωση των ελληνογενών ξένων λέminusξεων δηλ λέξεων που πλάστηκαν αρχικά σε ξένη γλώσσα microε βάση ελminusληνικές (αρχαιοελληνικές) λέξεις Πρόκειται για λέξεις όπως δυναmicroόχλωροφύλλη χρωmicroοσώmicroατα κτό Οι λέξεις αυτές δεν είναι σωστό νααπλογραφηθούν (διναmicroό χλοροφίλη χροmicroοσόmicroατα) και να γίνουνlaquoαγνώριστεςraquo στα Ελληνικά και αναγνωρίσιmicroες από τον Έλληνα στηνξένη γλώσσα

Γ Mπ

IcircUcircUgravedagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

πληροφορίες που φωτίζουν την ορθογραφία των laquoδύσκολωνraquo ορθοminusγραφικά λέξεων της Ελληνικής

Εφόσον το ελληνικό σύστηmicroα ορθογραφίας είναι το ιστορικόminusετυminusmicroολογικό είναι επόmicroενο ο microεγαλύτερος αριθmicroός των σχολίων να αναminusφέρεται στην ετυmicroολογική προέλευση της λέξης που εξηγεί συγχρόminusνως και την ορθογραφία της Έτσι λχ σχολιάζοντας το λήmicromicroα νωτιαίminusος και επισηmicroαίνοντας ότι laquoα$ συνθετικό είναι η λέξη νώτα (τα) γιrsquo αυminusτό γράφεται microε minusωminus Η λέξη δεν σχετίζεται microε το νότιοςraquo είναι φανερόότι απαντούmicroε σε microια εύλογη απορία του αναγνώστη για τη συγκεκριminusmicroένη λέξη και τον βοηθούmicroε να θυmicroάται γιατί το νωτιαίος γράφεται microεminusωminus Η ταυτόχρονη παραποmicroπή του αναγνώστη στα επίθετα σε minusαίοςστο ένθετο Oρθογραφικό Παράρτηmicroα στον Πίνακα Oρθογραφίας τωνληκτικών στοιχείων της Eλληνικής εν προκειmicroένω στην παράγραφο12Β θα απαντήσει σε άλλη πιθανή όσο και εύλογη απορία του γιατίγράφεται microε minusαιminus και πώς γράφονται (η υποκατηγορία των επιθέτων σεminusαιος) τα επίθετα σε minusιαίος (γράφονται microε minusιminus)

Ένα άλλο σχόλιο στη λέξη αηδόνι θα τον βοηθήσει να microάθει και ναθυmicroάται γιατί η λέξη αυτή γράφεται microε minusηminus και όχι microε minusιminus (αϊδόνι) laquoΗ λέminusξη προέρχεται από το αρχ ουσιαστικό 4ηδών (U) microε υποκορισmicroό Συminusνεπώς η γραφή αϊδόνι δεν είναι σωστήraquo Μια παραποmicroπή στον ΠίνακαOρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής (η παραποmicroπή rArr157 minusόνι) θα τον πληροφορήσει πώς γράφονται στην Ελληνική οι λέξειςσε minusόνι

Γνωρίζοντας ο αναγνώστης πώς γράφεται η λέξη πορεία (microε minusειminus) θαδιερωτηθεί και θα σταθεί να σκεφθεί πώς γράφεται η λέξη αεροπορίαή πρωτοπορία όταν θέλει να γράψει τη λέξη ή όταν τη δει γραmicromicroένηmicroε minusιminus Το σχόλιο στο λήmicromicroα αεροπορία θα του λύσει την απορία και θατον βοηθήσει να θυmicroάται πώς γράφονται αυτές οι λέξεις laquoΤο αεροποminusρία δεν είναι απλό σύνθετο της λέξης πορεία (ώστε να γράφεται microε minusειminus) αλλά παράγωγο του αεροπόρος αεροπόρος ndash αεροπορminusία Τοίδιο ισχύει και microε όλα τα συναφή παρασύνθετα σε minusπορία που παράminusγονται από σύνθετα σε minusπόρος πρωτοπόρος ndash πρωτοπορία πεζοπόminusρος ndash πεζοπορία οδοιπόρος ndash οδοιπορία κλπ αλλά και άπορος ndash αποminusρία εύπορος ndash ευπορία κοκraquo Η ευαισθητοποίηση και η πληροφόρησητου αναγνώστη θα συmicroπληρωθεί microε την παραποmicroπή του στον ΠίνακαOρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής (παραποmicroπές rArr30α minusεία και rArr 86 ndashία)

Είναι βέβαιο ότι ο γράφων την Ελληνική αν ανήκει ιδίως σε παλαιόminusτερη γενιά θα αναρωτηθεί αν η ξενικής προελεύσεως λέξη πορτρέτογράφεται έτσι microε minusεminus ή microε minusαιminus (πορτραίτο) Το σχόλιο στη λέξη θατου εξηγήσει τι ισχύει laquoΥπό την επίδραση της γαλλικής της γραφής(portrait) η λέξη γράφτηκε παλαιότερα microε minusαιminus πορτραίτο Ως ξένη λέminusξη της Ελληνικής όmicroως απλογραφείται πορτρέτοraquo Ήδη στο λήmicromicroα

Icircdagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

πορτρέτο θα πάρει την πληροφορία laquo[συνηθ ορθογρ πορτραίτο]raquo καιθα παραπεmicroφθεί στον Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείωντης Eλληνικής για να βρει περισσότερες πληροφορίες (παραποmicroπή rArr57 minusέτο)

∆εν χρειάζεται να αναφέρουmicroε εδώ πόσος microόχθος και χρόνος απαιminusτήθηκαν για τη σύνταξη αυτών των 3500 σχολίων Ωστόσο χωρίς τιςπληροφορίες που παρέχονται σε αυτά τα σχόλια ο γράφων την Ελληminusνική δεν θα microπορέσει να είναι βέβαιος για την ορθή γραφή των δύminusσκολων λέξεων της Ελληνικής αφού δεν είναι πάντοτε και για όλουςεύκολο να θυmicroούνται πώς γράφεται αυτή ή εκείνη η λέξη Το laquoγιατίraquo ενminusδυναmicroώνει τη microνήmicroη και συστηmicroατοποιεί την εmicroπειρική ndashοπτική ή κιminusναισθητικήndash γνώση που microπορεί να έχει ο γράφων

Αξίζει ίσως να σηmicroειωθεί εδώ ότι η γνώση του κοινού χρήστη τουγραπτού λόγου της Ελληνικής για το πώς γράφεται microια λέξη πολύ λίminusγο προέρχεται από τη σχολική ή εξωσχολική ενασχόλησή του microε τουςκανόνες ορθογραφίας της Ελληνικής Συνήθως έχει ndashκαι πάντοτε λειminusτουργεί συγχρόνωςndash και microια εντυπωmicroένη εικόνα που υπάρχει στο microυαminusλό του για το πώς γράφεται microια λέξη ή microια laquoκινητικήraquo γνώση αίσθησηπερισσότερο για τις κινήσεις γραφής της λέξης microε το χέρι Στην πρώminusτη περίπτωση αυτό που λειτουργεί είναι το laquoοπτικό ίνδαλmicroαraquo η εικόminusνα που έχει αποτυπώσει ο καθένας στη γλωσσική microνήmicroη του για τηνορθογραφία της λέξης Στη δεύτερη περίπτωση λειτουργεί η laquoκιναιminusσθητικήraquo microνήmicroη που έχει για τη λέξη (laquoνα γράψω τη λέξη για να σουπω πώς είναι η ορθογραφία τηςraquo ακούmicroε συχνά) Όmicroως και οι δύο αυminusτές πηγές γνώσεως της ορθογραφίας microιας λέξης δεν αρκούν όσο κιαν βοηθούν Χρειάζεται η πρόσθετη ndashκαθοριστικήndash πληροφόρηση γιατην ετυmicroολογική προέλευση της λέξης αφού πρόκειται για ετυmicroολογιminusκήminusιστορική ορθογραφία Φυσικά microιλούmicroε για laquoετυmicroολογικές νύξειςraquo καιαπλές laquoσυνειρmicroικές συνδέσειςraquo και όχι για γνώση των microηχανισmicroών ετυminusmicroολογίας που δεν είναι έργο του microη ειδικού

Πίνακας Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής

Είπαmicroε ήδη ότι η δήλωση της σηmicroασίας microιας λέξης ηχητικά microεφθόγγους (το λεγόmicroενο laquoσηmicroαίνονraquo) είναι προϊόν συmicroβάσεως στηγλώσσα ∆εν έχει αιτιώδη χαρακτήρα Το ίδιο και η ορθογραφία microιαςλέξης που δηλώνει στον γραπτό λόγο τη φθογγική της σύσταση Κιαυτή είναι συmicroβατική microέσω του συστήmicroατος γραφής που χρησιmicroοποιminusείται σε κάθε γλώσσα Ωστόσο από τη στιγmicroή που καθιερώνονται σεmicroια γλώσσα συmicroβατικά η φθογγική δήλωση (η προφορά) και η γραπτήαπεικόνισή της (η ορθογραφία) το συmicroβατικό σύστηmicroα ορθογραφίαςυπάγεται σε δεσmicroεύσεις Υπείκει σε κανόνες Οι κανόνες αυτοί είναι

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Icircmiddotdagger

ορθογραφικοί και ρυθmicroίζουν τόσο τη γραπτή παράσταση της ρίζαςκαι του θέmicroατος microιας λέξης (λχ της ρίζας οικminus στο κατοικία και τουθέmicroατος συνοικminus στο συνοικία) όσο και της κατάληξης ή του τέρmicroατοςmicroιας λέξης (λχ της κατάληξης minusία στο κατοικία και στο συνοικία τηςκατάληξης minusώ στο κατοικώ ή της κατάληξης minusισmicroός στο συνοικισmicroόςκοκ) Ιδίως το γραmicromicroατικοσυντακτικό σύστηmicroα microιας γλώσσας που δηminusλώνουν στην πραγmicroατικότητα οι καταλήξεις (laquoκλιτικές καταλήξειςraquo ήlaquoκλιτικά microορφήmicroαταraquo) καθώς και οι σηmicroασιολογικές πληροφορίες τωνπαραπάνω λέξεων που δηλώνουν πάλι ορισmicroένες καταλήξεις (laquoπαραminusγωγικές καταλήξειςraquo ή laquoτέρmicroαταraquo ή laquoπαραγωγικά microορφήmicroαταraquo) υπάminusγονται κατrsquo εξοχήν σε κανόνες Tο πώς θα γράψω ένα ρήmicroα (χτενίζω ndashχτενίζοmicroαι) ή ένα επίθετο (ειδικός ndash ειδική ndash ειδικό) ή ένα ουσιαστικό(γραφείο) υπάγεται σε κανόνες minusω minusοmicroαι για το συγκεκριmicroένο ρήmicroαminusος minusη minusο για το συγκεκριmicroένο επίθετο minusο για το συγκεκριmicroένο ουminusσιαστικό Είναι οι κανόνες των κλιτικών καταλήξεων που είναι σηmicroαminusντικοί Ότι επίσης το minusίζω στο χτενίζω θα γραφεί έτσι microε minusιminus ή το minusείοστο γραφείο θα γραφεί microε minusειminus κι αυτό ρυθmicroίζεται από τους κανόνεςτων παραγωγικών καταλήξεων Κι επειδή όλο το λεξιλόγιο microιας κλιτήςκαι έντονα παραγωγικής γλώσσας όπως η Ελληνική στηρίζεται στοτmicroήmicroα της λέξης microετά τη ρίζα και το θέmicroα στο ληκτικό τmicroήmicroα της λέminusξης δηλαδή στις κλιτικές (minusω minusοmicroαι minusος minusη minusο minusο) και παραγωγικές (minusισmicroός minusάκι minusωπός) καταλήξεις και τα τέρmicroατα (minusροια minusλογία κτό) τοσύστηmicroα των ορθογραφικών κανόνων είναι καθοριστικό για την ορθοminusγραφία της Ελληνικής

Γιrsquo αυτό για πρώτη φορά συγκεντρώσαmicroε οργανώσαmicroε και αποτυminusπώσαmicroε το ορθογραφικό σύστηmicroα της ληκτικής δοmicroής των περισσόminusτερων λέξεων της Ελληνικής Αυτό περιέχεται στο ένθετο Oρθογραminusφικό Παράρτηmicroα microε τις έγχρωmicroες σελίδες Για να γίνει δε αυτό το σύminusστηmicroα λειτουργικό παραπέmicroπουmicroε σε αυτό κάθε λέξη (λήmicromicroα) του Λεminusξικού που έχει ορθογραφικό ενδιαφέρον ως προς το ληκτικό του τmicroήminusmicroα Πχ γοητεύω rArr 60 minusεύω (δες την παράγραφο υπrsquo αριθmicro 60 των ρηminusmicroάτων σε minusεύω) γοητεία rArr 30Α minusεία (δες την παράγραφο 30Α των ουminusσιαστικών σε minusεία) γόητας rArr 77 minusητας γόησσα rArr 130 minusισσα 179 minusσσminusγόητρο rArr 82 minusτρο γοητευτικός rArr 107Αγ minusικός 59 minusευminus ευminus Όπως γίminusνεται αντιληπτό ο αναγνώστης του Λεξικού που θέλει να microάθει για τηνορθή γραφή microιας συγκεκριmicroένης λέξης και όλων των άλλων που γράminusφονται το ίδιο ή που διαφέρουν (οι λεγόmicroενες laquoεξαιρέσειςraquo) βρίσκειεύκολα στην αριθmicroηmicroένη παράγραφο την πληροφορία που χρειάζεταιΈτσι το Λεξικό πέρα της απλής πληροφόρησης λειτουργεί και διδαminusκτικά για τον φιλοmicroαθή αναγνώστη τον καθηγητή τον δάσκαλο τουςγονείς που καλούνται να microιλήσουν για την ορθογραφία microιας λέξης καικάθε ενδιαφερόmicroενο

Αν σκεφτεί κανείς ότι οι δεκάδες χιλιάδες κλιτών λέξεων που πεminusριέχονται στο Λεξικό υπάγονται και ρυθmicroίζονται ndashστην πλειονότητά

Icircsbquodagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τουςndash από τις 217 παραγράφουςndashπαρατηρήσεις που έχουν βγει απότην ανάλυση τότε συνειδητοποιεί ότι η κατάκτηση της ορθής γραφήςτων λέξεων είναι εφικτή microε κατάλληλα βοηθήmicroατα και κατάλληλη microέminusθοδο Οξύ και ασύγκριτα πιο δύσκολο είναι το πρόβληmicroα της κατάminusκτησης της ορθής γραφής του κορmicroού της λέξης (ρίζας ndash θέmicroατος πχοικminus συνοικminus) για τον οποίο δεν υπάρχει προβλεψιmicroότητα microέσω κανόminusνων πλην των οmicroορρίζων Εδώ microόνο η συχνή επαφή ndashαναγνωστική(οπτική) και γραφική (κιναισθητική)ndash microε κείmicroενα και η άσκηση (ιδίωςστο σχολείο) της ικανότητας αναγωγής στα οmicroόρριζα (laquoοικογένειεςλέξεωνraquo) εξασφαλίζουν την εξοικείωση microε την ορθογραφία του κορmicroούτης λέξης Εκεί που υπάρχει microεγάλος βαθmicroός προβλεψιmicroότητας είναιστο microετά τον κορmicroό τmicroήmicroα στο ληκτικό τmicroήmicroα της λέξης (παραγωγιminusκή και κλιτική κατάληξη και τέρmicroα minusείο minusρροια minusώδης)

Στο παρόν Λεξικό το microεν τmicroήmicroα του κορmicroού των λέξεων το καλύminusπτουmicroε microε τις εκατοντάδες των σχολίων για την ετυmicroολογικήminusιστοριminusκή προέλευση των δύσκολων στην ορθογραφία τους λέξεων το δετmicroήmicroα της ληκτικής δοmicroής των λέξεων το αντιmicroετωπίζουmicroε τόσο στονΠίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής στις παminusραποmicroπές σε αυτούς από τα λήmicromicroατα του Λεξικού όσο και στο σώmicroατου Λεξικού microε ειδικά σχόλια (πχ minusποιία minusληψία minusωδία minusσηmicroία minusώνυmicroοςκαι πλήθος άλλα) Tέλος στον Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικώνστοιχείων της Eλληνικής έχουν συmicroπεριληφθεί για την οικονοmicroία τηςύλης και οι περιπτώσεις των διπλών συmicroφώνων στο θέmicroα των λέξεων(minusκκminus minusλλminus minusρρminus minusππminus minusσσminus)

Συλλαβισmicroός ndash Τονικό σύστηmicroα

Πηγή ορθογραφικών δυσκολιών για τον γράφοντα είναι και το πώςχωρίζονται οι λέξεις στη Νέα Ελληνική κατά συλλαβές Πού και πώςlaquoκόβεταιraquo η λέξη όταν χρειάζεται να αλλάξεις στο κείmicroενό σου γραmicrominusmicroή Ηλεκτρονικά το πρόβληmicroα αντιmicroετωπίζεται microε προγράmicromicroατα συλminusλαβισmicroού που ρυθmicroίζουν αυτοmicroάτως τον χωρισmicroό της λέξης Η χειρόminusγραφη γραφή (στο σχολείο σε επιστολές σε ποικίλα κείmicroενα) και ηγενικότερη γνώση του θέmicroατος είναι που απαιτούν να γνωρίζει κανείςτους κανόνες συλλαβισmicroού

Στο παρόν Ειδικό Ορθογραφικό Λεξικό δώσαmicroε τον σωστό συλλαminusβισmicroό σε κάθε λέξηminusλήmicromicroα του Λεξικού ∆εν είναι καθόλου αυτονόηminusτο πια πώς θα συλλαβίσει κανείς λέξεις όπως καβγάς ένταση εκτόminusνωση εχθρικός αγκαλιάζω όγκος κτό Ο συλλαβισmicroός που ισχύει γιατέτοιες λέξεις σύmicroφωνα microε τους κανόνες της Γραmicromicroατικής οι οποίοιστηρίζονται πια στη φωνητική δοmicroή των λέξεων και όχι στην παραγωminusγή και τη σύνθεση είναι να χωρίσουmicroε καminusβγάς έminusνταminusση (όχι ένminusταminus

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAacutedagger

ση) εminusκτόminusνωminusση (όχι εκminusτόminusνωminusση) εminusχθριminusκός αminusγκαminusλιάminusζω όminusγκοςΤον ένθετο Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνιminusκής ακολουθούν και άλλες ορθογραφικές πληροφορίες υπό microορφή πιminusνάκων στους οποίους περιλαmicroβάνεται και Πίνακας microε τους Κανόνεςτου Συλλαβισmicroού

Και σε αυτό το Λεξικό όπως και στα άλλα Λεξικά microας ακολουθήσαminusmicroε το microονοτονικό σύστηmicroα που έχει καθιερωθεί επισήmicroως ∆εν είναιεδώ ο χώρος για να διατυπώσουmicroε τις απόψεις microας επί του θέmicroατοςΟ γράφων έχει επανειληmicromicroένως microιλήσει και γράψει για το θέmicroα τωντόνων από επιστηmicroονικής ιστορικής και πρακτικής πλευράς Μολονόminusτι το σύστηmicroα αυτό χρήζει διορθώσεων (για να ξεπερασθούν στηνανάγνωσηminusκατανόηση οι δυσκολίες που γεννούν λχ τα άτονα άρθρακά) ένα Λεξικό υποχρεούται να το εφαρmicroόσει αν αποσκοπεί στο ναβοηθήσει τον microέσο χρήστη Στο Λεξικό microας Για το Σχολείο και το Γραminusφείο δίπλα στο microονοτονικά γραmicromicroένο λήmicromicroα δώσαmicroε και την πληροminusφορία πώς τονίζεται πολυτονικά η λέξη όπου διέφερε ο τονισmicroόςΕδώ για λόγους περιορισmicroού της έκτασης του Λεξικού ώστε να είναιπιο εύχρηστο δεν microπορέσαmicroε να εφαρmicroόσουmicroε το ίδιο Ίσως αυτές οιπληροφορίες δοθούν σε επόmicroενη έκδοση

Οπωσδήποτε πάλι για να αντιmicroετωπισθούν δυσκολίες στην ορθοminusγραφία που προκύπτουν από ελλιπή γνώση του microονοτονικού συστήminusmicroατος στους ένθετους Πίνακες Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείωντης Eλληνικής δίδεται και Πίνακας των Κανόνων του Μονοτονικού microεπαραδείγmicroατα χρήσεως και microάλιστα συνδυαστικά microε τους κανόνεςτου πολυτονικού για να βοηθηθεί ο microαθητής και γενικότερα ο αναminusγνώστης που χρησιmicroοποιεί πολυτονικό σύστηmicroα Γίνεται επίσης λόγοςγια προτεινόmicroενες βελτιώσεις του microονοτονικού συστήmicroατος Τέλοςπρέπει να σηmicroειωθεί ότι η χρήση του microονοτονικού συστήmicroατος στησύγχρονη Ελληνική δεν συνδέεται microε τα όποια προβλήmicroατα της ορminusθογραφίας των λέξεων της Ελληνικής που όπως φάνηκε ήδη συνίminusστανται κυρίως στις δυσκολίες ορθής γραφής του κορmicroού και της ληminusκτικής δοmicroής των λέξεων τα οποία έχουν ετυmicroολογικήminusιστορική συminusνάρτηση Η ίδια αιτίαση προσάπτεται στη χρήση του microονοτονικού ωςπρος το ευρύτερο πρόβληmicroα της ποιοτικής χρήσης της γλώσσας microαςmicroε το οποίο όmicroως δεν έχει καmicroία σχέση η εφαρmicroογή του microονοτονικούσυστήmicroατος

Το πρόβληmicroα της ορθογραφίας των ξένων λέξεων

Μιλώντας για ξένες λέξεις αναφερόmicroαστε σε δύο κατηγορίες δαminusνείων λέξεων σε προσηγορικά (κοινά) ονόmicroατα και σε κύρια ονόmicroατα(ανθρωπωνύmicroια τοπωνύmicroια κά) Η αντιmicroετώπιση της ορθογραφίας αυminus

Icircpermildagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τών των λέξεων στο Λεξικό και στην ευρύτερη χρήση ιδίως παλαιότεminusρα υπαγόρευσε διαφορετική προσέγγιση

Συγκεκριmicroένα ακολουθείται η απλογράφηση των ξενικής προελεύminusσεως κοινών ονοmicroάτων όπως έχει επικρατήσει σύmicroφωνα microε τις επιminusταγές της σχολικής γραmicromicroατικής microε το σκεπτικό ndashόπως το είπαmicroεήδηndash ότι ο Έλληνας δεν είναι υποχρεωmicroένος για να γράψει σωστά microιαδάνεια λέξη που έχει περάσει στη γλώσσα του να ξέρει Αγγλικά Γαλminusλικά ή όποια άλλη ξένη γλώσσα ∆εν υποχρεούται δηλαδή να γράψειπαννώ επειδή η συγκεκριmicroένη λέξη προέρχεται από το γαλλικόpanneau Γράφοντας πανό απλοποιηmicroένα δεν παραβιάζει την ιστορίαή την ετυmicroολογία της λέξης αφού γιrsquo αυτήν δεν microπορεί να έχει καmicroίαγνώση microέσα από τη microητρική του γλώσσα Η θέση αυτή επικράτησε απότότε κυρίως που επισηmicroοποιήθηκε η Nεοελληνική (δηmicroοτική) γλώσσακαι διδάχθηκε στο σχολείο microε βάση τη σχολική γραmicromicroατική Τριανταminusφυλλίδη που προβλέπει αυτή την απλοποίηση Παλαιότερα η τάσηήταν ndashmicroε τη Γαλλική ιδίως να επικρατεί ως δεύτερη γλώσσα των microορminusφωmicroένων και αργότερα microε την Αγγλικήndash να microεταγραmicromicroατίζονται οι ξέminusνες λέξεις ήτοι να αποδίδονται όσο γίνεται πιστότερα προς την προminusφορά και την ορθογραφία του πρωτοτύπου Έτσι προέκυψε η ορθοminusγραφία λέξεων όπως τραίνο πορτραίτο σπήκερ σήριαλ πυτζάmicroακαρρώ καρmicroπυρατέρ γκυ εκλαίρ κτό Τις λέξεις αυτές συνήθισαν έτσιγραmicromicroένες οι οmicroιλητές της ελληνικής γλώσσας γιrsquo αυτό και όταν άρminusχισαν να απλογραφούνται ως τρένο (microε minusεminus) πορτρέτο (microε minusεminus) σπίκερ(microε minusιminus) σίριαλ (microε minusιminus) πιτζάmicroα (microε minusιminus) καρό (microε minusοminus και ένα minusρminus) καρminusmicroπιρατέρ (microε minusιminus) γκι (microε minusιminus) εκλέρ (microε minusεminus) οι γράφοντες που τις είχανmicroάθει αλλιώς ξενίστηκαν Ωστόσο τα τελευταία χρόνια τείνει να γενιminusκευθεί αυτή η απλογράφηση και όλο και περισσότερο εξοικειώνονταιmicroε αυτήν και όσοι έγραφαν διαφορετικά τις λέξεις παλαιότερα

∆ιαφορετικό είναι το θέmicroα των δάνειων λέξεων όταν πρόκειται γιακύρια ονόmicroατα (τοπωνύmicroια και ανθρωπωνύmicroια) Σε αυτές τις περιπτώminusσεις η αρχή της αντιστρεψιmicroότητας δηλαδή η ορθογράφηση του ονόminusmicroατος microε τρόπο που η ελληνική γραφή να παραπέmicroπει όσο αυτό είναιδυνατόν στην ξενόγλωσση γραφή του είναι επιθυmicroητή πχ Hollywoodgt Xόλλυγουντ Duumlsseldorf gt Nτύσσελντορφ Voltaire gt BολταίροςChomsky gt Tσόmicroσκυ κά Kι αυτό γιατί το όνοmicroα είναι ταυτότητα και ηταυτότητα δεν πρέπει να αλλοιώνεται αλλά να προσεγγίζεται κατάτο δυνατόν και στην απόδοσή της στην ξένη γλώσσα Tο ίδιο ισχύεικαι για την περίπτωση των εξελληνισmicroένων ξένων κυρίων ονοmicroάτων ταοποία λόγω της ιστορικής τους χρήσης καθιερώθηκαν microε την παλαιόminusτερη εξελληνισmicroένη microορφή τους και δεν θα ήταν σωστό να απλογραminusφηθούν πχ η Nέα Yόρκη να γραφεί ως Nέα Iόρκη η Aγγλία ως Aγκλίαο Σωσσύρ ως Σοσίρ ο Σαίξπηρ ως Σέξπιρ κλπ Άρα προκειmicroένου γιατην απόδοση των κύριων ονοmicroάτων είναι προτιmicroότερο ndashβάσει ενός τέminusτοιου σκεπτικούndash να επιδιώκεται η κατά προσέγγιση πιστή απόδοση

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAcircdagger

της αρχικής ορθογραφίας του ονόmicroατος (Bλ και την ενότητα I Oρθοminusγραφία ξένων τοπωνυmicroίων και ανθρωπωνυmicroίων στο OρθογραφικόΠαράρτηmicroα)

Τέλος διαφορετική είναι η περίπτωση των ελληνογενών ξένων λέminusξεων δηλ λέξεων που πλάστηκαν αρχικά σε ξένη γλώσσα microε βάση ελminusληνικές (αρχαιοελληνικές) λέξεις Πρόκειται για λέξεις όπως δυναmicroόχλωροφύλλη χρωmicroοσώmicroατα κτό Οι λέξεις αυτές δεν είναι σωστό νααπλογραφηθούν (διναmicroό χλοροφίλη χροmicroοσόmicroατα) και να γίνουνlaquoαγνώριστεςraquo στα Ελληνικά και αναγνωρίσιmicroες από τον Έλληνα στηνξένη γλώσσα

Γ Mπ

IcircUcircUgravedagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

πορτρέτο θα πάρει την πληροφορία laquo[συνηθ ορθογρ πορτραίτο]raquo καιθα παραπεmicroφθεί στον Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείωντης Eλληνικής για να βρει περισσότερες πληροφορίες (παραποmicroπή rArr57 minusέτο)

∆εν χρειάζεται να αναφέρουmicroε εδώ πόσος microόχθος και χρόνος απαιminusτήθηκαν για τη σύνταξη αυτών των 3500 σχολίων Ωστόσο χωρίς τιςπληροφορίες που παρέχονται σε αυτά τα σχόλια ο γράφων την Ελληminusνική δεν θα microπορέσει να είναι βέβαιος για την ορθή γραφή των δύminusσκολων λέξεων της Ελληνικής αφού δεν είναι πάντοτε και για όλουςεύκολο να θυmicroούνται πώς γράφεται αυτή ή εκείνη η λέξη Το laquoγιατίraquo ενminusδυναmicroώνει τη microνήmicroη και συστηmicroατοποιεί την εmicroπειρική ndashοπτική ή κιminusναισθητικήndash γνώση που microπορεί να έχει ο γράφων

Αξίζει ίσως να σηmicroειωθεί εδώ ότι η γνώση του κοινού χρήστη τουγραπτού λόγου της Ελληνικής για το πώς γράφεται microια λέξη πολύ λίminusγο προέρχεται από τη σχολική ή εξωσχολική ενασχόλησή του microε τουςκανόνες ορθογραφίας της Ελληνικής Συνήθως έχει ndashκαι πάντοτε λειminusτουργεί συγχρόνωςndash και microια εντυπωmicroένη εικόνα που υπάρχει στο microυαminusλό του για το πώς γράφεται microια λέξη ή microια laquoκινητικήraquo γνώση αίσθησηπερισσότερο για τις κινήσεις γραφής της λέξης microε το χέρι Στην πρώminusτη περίπτωση αυτό που λειτουργεί είναι το laquoοπτικό ίνδαλmicroαraquo η εικόminusνα που έχει αποτυπώσει ο καθένας στη γλωσσική microνήmicroη του για τηνορθογραφία της λέξης Στη δεύτερη περίπτωση λειτουργεί η laquoκιναιminusσθητικήraquo microνήmicroη που έχει για τη λέξη (laquoνα γράψω τη λέξη για να σουπω πώς είναι η ορθογραφία τηςraquo ακούmicroε συχνά) Όmicroως και οι δύο αυminusτές πηγές γνώσεως της ορθογραφίας microιας λέξης δεν αρκούν όσο κιαν βοηθούν Χρειάζεται η πρόσθετη ndashκαθοριστικήndash πληροφόρηση γιατην ετυmicroολογική προέλευση της λέξης αφού πρόκειται για ετυmicroολογιminusκήminusιστορική ορθογραφία Φυσικά microιλούmicroε για laquoετυmicroολογικές νύξειςraquo καιαπλές laquoσυνειρmicroικές συνδέσειςraquo και όχι για γνώση των microηχανισmicroών ετυminusmicroολογίας που δεν είναι έργο του microη ειδικού

Πίνακας Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής

Είπαmicroε ήδη ότι η δήλωση της σηmicroασίας microιας λέξης ηχητικά microεφθόγγους (το λεγόmicroενο laquoσηmicroαίνονraquo) είναι προϊόν συmicroβάσεως στηγλώσσα ∆εν έχει αιτιώδη χαρακτήρα Το ίδιο και η ορθογραφία microιαςλέξης που δηλώνει στον γραπτό λόγο τη φθογγική της σύσταση Κιαυτή είναι συmicroβατική microέσω του συστήmicroατος γραφής που χρησιmicroοποιminusείται σε κάθε γλώσσα Ωστόσο από τη στιγmicroή που καθιερώνονται σεmicroια γλώσσα συmicroβατικά η φθογγική δήλωση (η προφορά) και η γραπτήαπεικόνισή της (η ορθογραφία) το συmicroβατικό σύστηmicroα ορθογραφίαςυπάγεται σε δεσmicroεύσεις Υπείκει σε κανόνες Οι κανόνες αυτοί είναι

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo Icircmiddotdagger

ορθογραφικοί και ρυθmicroίζουν τόσο τη γραπτή παράσταση της ρίζαςκαι του θέmicroατος microιας λέξης (λχ της ρίζας οικminus στο κατοικία και τουθέmicroατος συνοικminus στο συνοικία) όσο και της κατάληξης ή του τέρmicroατοςmicroιας λέξης (λχ της κατάληξης minusία στο κατοικία και στο συνοικία τηςκατάληξης minusώ στο κατοικώ ή της κατάληξης minusισmicroός στο συνοικισmicroόςκοκ) Ιδίως το γραmicromicroατικοσυντακτικό σύστηmicroα microιας γλώσσας που δηminusλώνουν στην πραγmicroατικότητα οι καταλήξεις (laquoκλιτικές καταλήξειςraquo ήlaquoκλιτικά microορφήmicroαταraquo) καθώς και οι σηmicroασιολογικές πληροφορίες τωνπαραπάνω λέξεων που δηλώνουν πάλι ορισmicroένες καταλήξεις (laquoπαραminusγωγικές καταλήξειςraquo ή laquoτέρmicroαταraquo ή laquoπαραγωγικά microορφήmicroαταraquo) υπάminusγονται κατrsquo εξοχήν σε κανόνες Tο πώς θα γράψω ένα ρήmicroα (χτενίζω ndashχτενίζοmicroαι) ή ένα επίθετο (ειδικός ndash ειδική ndash ειδικό) ή ένα ουσιαστικό(γραφείο) υπάγεται σε κανόνες minusω minusοmicroαι για το συγκεκριmicroένο ρήmicroαminusος minusη minusο για το συγκεκριmicroένο επίθετο minusο για το συγκεκριmicroένο ουminusσιαστικό Είναι οι κανόνες των κλιτικών καταλήξεων που είναι σηmicroαminusντικοί Ότι επίσης το minusίζω στο χτενίζω θα γραφεί έτσι microε minusιminus ή το minusείοστο γραφείο θα γραφεί microε minusειminus κι αυτό ρυθmicroίζεται από τους κανόνεςτων παραγωγικών καταλήξεων Κι επειδή όλο το λεξιλόγιο microιας κλιτήςκαι έντονα παραγωγικής γλώσσας όπως η Ελληνική στηρίζεται στοτmicroήmicroα της λέξης microετά τη ρίζα και το θέmicroα στο ληκτικό τmicroήmicroα της λέminusξης δηλαδή στις κλιτικές (minusω minusοmicroαι minusος minusη minusο minusο) και παραγωγικές (minusισmicroός minusάκι minusωπός) καταλήξεις και τα τέρmicroατα (minusροια minusλογία κτό) τοσύστηmicroα των ορθογραφικών κανόνων είναι καθοριστικό για την ορθοminusγραφία της Ελληνικής

Γιrsquo αυτό για πρώτη φορά συγκεντρώσαmicroε οργανώσαmicroε και αποτυminusπώσαmicroε το ορθογραφικό σύστηmicroα της ληκτικής δοmicroής των περισσόminusτερων λέξεων της Ελληνικής Αυτό περιέχεται στο ένθετο Oρθογραminusφικό Παράρτηmicroα microε τις έγχρωmicroες σελίδες Για να γίνει δε αυτό το σύminusστηmicroα λειτουργικό παραπέmicroπουmicroε σε αυτό κάθε λέξη (λήmicromicroα) του Λεminusξικού που έχει ορθογραφικό ενδιαφέρον ως προς το ληκτικό του τmicroήminusmicroα Πχ γοητεύω rArr 60 minusεύω (δες την παράγραφο υπrsquo αριθmicro 60 των ρηminusmicroάτων σε minusεύω) γοητεία rArr 30Α minusεία (δες την παράγραφο 30Α των ουminusσιαστικών σε minusεία) γόητας rArr 77 minusητας γόησσα rArr 130 minusισσα 179 minusσσminusγόητρο rArr 82 minusτρο γοητευτικός rArr 107Αγ minusικός 59 minusευminus ευminus Όπως γίminusνεται αντιληπτό ο αναγνώστης του Λεξικού που θέλει να microάθει για τηνορθή γραφή microιας συγκεκριmicroένης λέξης και όλων των άλλων που γράminusφονται το ίδιο ή που διαφέρουν (οι λεγόmicroενες laquoεξαιρέσειςraquo) βρίσκειεύκολα στην αριθmicroηmicroένη παράγραφο την πληροφορία που χρειάζεταιΈτσι το Λεξικό πέρα της απλής πληροφόρησης λειτουργεί και διδαminusκτικά για τον φιλοmicroαθή αναγνώστη τον καθηγητή τον δάσκαλο τουςγονείς που καλούνται να microιλήσουν για την ορθογραφία microιας λέξης καικάθε ενδιαφερόmicroενο

Αν σκεφτεί κανείς ότι οι δεκάδες χιλιάδες κλιτών λέξεων που πεminusριέχονται στο Λεξικό υπάγονται και ρυθmicroίζονται ndashστην πλειονότητά

Icircsbquodagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τουςndash από τις 217 παραγράφουςndashπαρατηρήσεις που έχουν βγει απότην ανάλυση τότε συνειδητοποιεί ότι η κατάκτηση της ορθής γραφήςτων λέξεων είναι εφικτή microε κατάλληλα βοηθήmicroατα και κατάλληλη microέminusθοδο Οξύ και ασύγκριτα πιο δύσκολο είναι το πρόβληmicroα της κατάminusκτησης της ορθής γραφής του κορmicroού της λέξης (ρίζας ndash θέmicroατος πχοικminus συνοικminus) για τον οποίο δεν υπάρχει προβλεψιmicroότητα microέσω κανόminusνων πλην των οmicroορρίζων Εδώ microόνο η συχνή επαφή ndashαναγνωστική(οπτική) και γραφική (κιναισθητική)ndash microε κείmicroενα και η άσκηση (ιδίωςστο σχολείο) της ικανότητας αναγωγής στα οmicroόρριζα (laquoοικογένειεςλέξεωνraquo) εξασφαλίζουν την εξοικείωση microε την ορθογραφία του κορmicroούτης λέξης Εκεί που υπάρχει microεγάλος βαθmicroός προβλεψιmicroότητας είναιστο microετά τον κορmicroό τmicroήmicroα στο ληκτικό τmicroήmicroα της λέξης (παραγωγιminusκή και κλιτική κατάληξη και τέρmicroα minusείο minusρροια minusώδης)

Στο παρόν Λεξικό το microεν τmicroήmicroα του κορmicroού των λέξεων το καλύminusπτουmicroε microε τις εκατοντάδες των σχολίων για την ετυmicroολογικήminusιστοριminusκή προέλευση των δύσκολων στην ορθογραφία τους λέξεων το δετmicroήmicroα της ληκτικής δοmicroής των λέξεων το αντιmicroετωπίζουmicroε τόσο στονΠίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής στις παminusραποmicroπές σε αυτούς από τα λήmicromicroατα του Λεξικού όσο και στο σώmicroατου Λεξικού microε ειδικά σχόλια (πχ minusποιία minusληψία minusωδία minusσηmicroία minusώνυmicroοςκαι πλήθος άλλα) Tέλος στον Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικώνστοιχείων της Eλληνικής έχουν συmicroπεριληφθεί για την οικονοmicroία τηςύλης και οι περιπτώσεις των διπλών συmicroφώνων στο θέmicroα των λέξεων(minusκκminus minusλλminus minusρρminus minusππminus minusσσminus)

Συλλαβισmicroός ndash Τονικό σύστηmicroα

Πηγή ορθογραφικών δυσκολιών για τον γράφοντα είναι και το πώςχωρίζονται οι λέξεις στη Νέα Ελληνική κατά συλλαβές Πού και πώςlaquoκόβεταιraquo η λέξη όταν χρειάζεται να αλλάξεις στο κείmicroενό σου γραmicrominusmicroή Ηλεκτρονικά το πρόβληmicroα αντιmicroετωπίζεται microε προγράmicromicroατα συλminusλαβισmicroού που ρυθmicroίζουν αυτοmicroάτως τον χωρισmicroό της λέξης Η χειρόminusγραφη γραφή (στο σχολείο σε επιστολές σε ποικίλα κείmicroενα) και ηγενικότερη γνώση του θέmicroατος είναι που απαιτούν να γνωρίζει κανείςτους κανόνες συλλαβισmicroού

Στο παρόν Ειδικό Ορθογραφικό Λεξικό δώσαmicroε τον σωστό συλλαminusβισmicroό σε κάθε λέξηminusλήmicromicroα του Λεξικού ∆εν είναι καθόλου αυτονόηminusτο πια πώς θα συλλαβίσει κανείς λέξεις όπως καβγάς ένταση εκτόminusνωση εχθρικός αγκαλιάζω όγκος κτό Ο συλλαβισmicroός που ισχύει γιατέτοιες λέξεις σύmicroφωνα microε τους κανόνες της Γραmicromicroατικής οι οποίοιστηρίζονται πια στη φωνητική δοmicroή των λέξεων και όχι στην παραγωminusγή και τη σύνθεση είναι να χωρίσουmicroε καminusβγάς έminusνταminusση (όχι ένminusταminus

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAacutedagger

ση) εminusκτόminusνωminusση (όχι εκminusτόminusνωminusση) εminusχθριminusκός αminusγκαminusλιάminusζω όminusγκοςΤον ένθετο Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνιminusκής ακολουθούν και άλλες ορθογραφικές πληροφορίες υπό microορφή πιminusνάκων στους οποίους περιλαmicroβάνεται και Πίνακας microε τους Κανόνεςτου Συλλαβισmicroού

Και σε αυτό το Λεξικό όπως και στα άλλα Λεξικά microας ακολουθήσαminusmicroε το microονοτονικό σύστηmicroα που έχει καθιερωθεί επισήmicroως ∆εν είναιεδώ ο χώρος για να διατυπώσουmicroε τις απόψεις microας επί του θέmicroατοςΟ γράφων έχει επανειληmicromicroένως microιλήσει και γράψει για το θέmicroα τωντόνων από επιστηmicroονικής ιστορικής και πρακτικής πλευράς Μολονόminusτι το σύστηmicroα αυτό χρήζει διορθώσεων (για να ξεπερασθούν στηνανάγνωσηminusκατανόηση οι δυσκολίες που γεννούν λχ τα άτονα άρθρακά) ένα Λεξικό υποχρεούται να το εφαρmicroόσει αν αποσκοπεί στο ναβοηθήσει τον microέσο χρήστη Στο Λεξικό microας Για το Σχολείο και το Γραminusφείο δίπλα στο microονοτονικά γραmicromicroένο λήmicromicroα δώσαmicroε και την πληροminusφορία πώς τονίζεται πολυτονικά η λέξη όπου διέφερε ο τονισmicroόςΕδώ για λόγους περιορισmicroού της έκτασης του Λεξικού ώστε να είναιπιο εύχρηστο δεν microπορέσαmicroε να εφαρmicroόσουmicroε το ίδιο Ίσως αυτές οιπληροφορίες δοθούν σε επόmicroενη έκδοση

Οπωσδήποτε πάλι για να αντιmicroετωπισθούν δυσκολίες στην ορθοminusγραφία που προκύπτουν από ελλιπή γνώση του microονοτονικού συστήminusmicroατος στους ένθετους Πίνακες Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείωντης Eλληνικής δίδεται και Πίνακας των Κανόνων του Μονοτονικού microεπαραδείγmicroατα χρήσεως και microάλιστα συνδυαστικά microε τους κανόνεςτου πολυτονικού για να βοηθηθεί ο microαθητής και γενικότερα ο αναminusγνώστης που χρησιmicroοποιεί πολυτονικό σύστηmicroα Γίνεται επίσης λόγοςγια προτεινόmicroενες βελτιώσεις του microονοτονικού συστήmicroατος Τέλοςπρέπει να σηmicroειωθεί ότι η χρήση του microονοτονικού συστήmicroατος στησύγχρονη Ελληνική δεν συνδέεται microε τα όποια προβλήmicroατα της ορminusθογραφίας των λέξεων της Ελληνικής που όπως φάνηκε ήδη συνίminusστανται κυρίως στις δυσκολίες ορθής γραφής του κορmicroού και της ληminusκτικής δοmicroής των λέξεων τα οποία έχουν ετυmicroολογικήminusιστορική συminusνάρτηση Η ίδια αιτίαση προσάπτεται στη χρήση του microονοτονικού ωςπρος το ευρύτερο πρόβληmicroα της ποιοτικής χρήσης της γλώσσας microαςmicroε το οποίο όmicroως δεν έχει καmicroία σχέση η εφαρmicroογή του microονοτονικούσυστήmicroατος

Το πρόβληmicroα της ορθογραφίας των ξένων λέξεων

Μιλώντας για ξένες λέξεις αναφερόmicroαστε σε δύο κατηγορίες δαminusνείων λέξεων σε προσηγορικά (κοινά) ονόmicroατα και σε κύρια ονόmicroατα(ανθρωπωνύmicroια τοπωνύmicroια κά) Η αντιmicroετώπιση της ορθογραφίας αυminus

Icircpermildagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τών των λέξεων στο Λεξικό και στην ευρύτερη χρήση ιδίως παλαιότεminusρα υπαγόρευσε διαφορετική προσέγγιση

Συγκεκριmicroένα ακολουθείται η απλογράφηση των ξενικής προελεύminusσεως κοινών ονοmicroάτων όπως έχει επικρατήσει σύmicroφωνα microε τις επιminusταγές της σχολικής γραmicromicroατικής microε το σκεπτικό ndashόπως το είπαmicroεήδηndash ότι ο Έλληνας δεν είναι υποχρεωmicroένος για να γράψει σωστά microιαδάνεια λέξη που έχει περάσει στη γλώσσα του να ξέρει Αγγλικά Γαλminusλικά ή όποια άλλη ξένη γλώσσα ∆εν υποχρεούται δηλαδή να γράψειπαννώ επειδή η συγκεκριmicroένη λέξη προέρχεται από το γαλλικόpanneau Γράφοντας πανό απλοποιηmicroένα δεν παραβιάζει την ιστορίαή την ετυmicroολογία της λέξης αφού γιrsquo αυτήν δεν microπορεί να έχει καmicroίαγνώση microέσα από τη microητρική του γλώσσα Η θέση αυτή επικράτησε απότότε κυρίως που επισηmicroοποιήθηκε η Nεοελληνική (δηmicroοτική) γλώσσακαι διδάχθηκε στο σχολείο microε βάση τη σχολική γραmicromicroατική Τριανταminusφυλλίδη που προβλέπει αυτή την απλοποίηση Παλαιότερα η τάσηήταν ndashmicroε τη Γαλλική ιδίως να επικρατεί ως δεύτερη γλώσσα των microορminusφωmicroένων και αργότερα microε την Αγγλικήndash να microεταγραmicromicroατίζονται οι ξέminusνες λέξεις ήτοι να αποδίδονται όσο γίνεται πιστότερα προς την προminusφορά και την ορθογραφία του πρωτοτύπου Έτσι προέκυψε η ορθοminusγραφία λέξεων όπως τραίνο πορτραίτο σπήκερ σήριαλ πυτζάmicroακαρρώ καρmicroπυρατέρ γκυ εκλαίρ κτό Τις λέξεις αυτές συνήθισαν έτσιγραmicromicroένες οι οmicroιλητές της ελληνικής γλώσσας γιrsquo αυτό και όταν άρminusχισαν να απλογραφούνται ως τρένο (microε minusεminus) πορτρέτο (microε minusεminus) σπίκερ(microε minusιminus) σίριαλ (microε minusιminus) πιτζάmicroα (microε minusιminus) καρό (microε minusοminus και ένα minusρminus) καρminusmicroπιρατέρ (microε minusιminus) γκι (microε minusιminus) εκλέρ (microε minusεminus) οι γράφοντες που τις είχανmicroάθει αλλιώς ξενίστηκαν Ωστόσο τα τελευταία χρόνια τείνει να γενιminusκευθεί αυτή η απλογράφηση και όλο και περισσότερο εξοικειώνονταιmicroε αυτήν και όσοι έγραφαν διαφορετικά τις λέξεις παλαιότερα

∆ιαφορετικό είναι το θέmicroα των δάνειων λέξεων όταν πρόκειται γιακύρια ονόmicroατα (τοπωνύmicroια και ανθρωπωνύmicroια) Σε αυτές τις περιπτώminusσεις η αρχή της αντιστρεψιmicroότητας δηλαδή η ορθογράφηση του ονόminusmicroατος microε τρόπο που η ελληνική γραφή να παραπέmicroπει όσο αυτό είναιδυνατόν στην ξενόγλωσση γραφή του είναι επιθυmicroητή πχ Hollywoodgt Xόλλυγουντ Duumlsseldorf gt Nτύσσελντορφ Voltaire gt BολταίροςChomsky gt Tσόmicroσκυ κά Kι αυτό γιατί το όνοmicroα είναι ταυτότητα και ηταυτότητα δεν πρέπει να αλλοιώνεται αλλά να προσεγγίζεται κατάτο δυνατόν και στην απόδοσή της στην ξένη γλώσσα Tο ίδιο ισχύεικαι για την περίπτωση των εξελληνισmicroένων ξένων κυρίων ονοmicroάτων ταοποία λόγω της ιστορικής τους χρήσης καθιερώθηκαν microε την παλαιόminusτερη εξελληνισmicroένη microορφή τους και δεν θα ήταν σωστό να απλογραminusφηθούν πχ η Nέα Yόρκη να γραφεί ως Nέα Iόρκη η Aγγλία ως Aγκλίαο Σωσσύρ ως Σοσίρ ο Σαίξπηρ ως Σέξπιρ κλπ Άρα προκειmicroένου γιατην απόδοση των κύριων ονοmicroάτων είναι προτιmicroότερο ndashβάσει ενός τέminusτοιου σκεπτικούndash να επιδιώκεται η κατά προσέγγιση πιστή απόδοση

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAcircdagger

της αρχικής ορθογραφίας του ονόmicroατος (Bλ και την ενότητα I Oρθοminusγραφία ξένων τοπωνυmicroίων και ανθρωπωνυmicroίων στο OρθογραφικόΠαράρτηmicroα)

Τέλος διαφορετική είναι η περίπτωση των ελληνογενών ξένων λέminusξεων δηλ λέξεων που πλάστηκαν αρχικά σε ξένη γλώσσα microε βάση ελminusληνικές (αρχαιοελληνικές) λέξεις Πρόκειται για λέξεις όπως δυναmicroόχλωροφύλλη χρωmicroοσώmicroατα κτό Οι λέξεις αυτές δεν είναι σωστό νααπλογραφηθούν (διναmicroό χλοροφίλη χροmicroοσόmicroατα) και να γίνουνlaquoαγνώριστεςraquo στα Ελληνικά και αναγνωρίσιmicroες από τον Έλληνα στηνξένη γλώσσα

Γ Mπ

IcircUcircUgravedagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

ορθογραφικοί και ρυθmicroίζουν τόσο τη γραπτή παράσταση της ρίζαςκαι του θέmicroατος microιας λέξης (λχ της ρίζας οικminus στο κατοικία και τουθέmicroατος συνοικminus στο συνοικία) όσο και της κατάληξης ή του τέρmicroατοςmicroιας λέξης (λχ της κατάληξης minusία στο κατοικία και στο συνοικία τηςκατάληξης minusώ στο κατοικώ ή της κατάληξης minusισmicroός στο συνοικισmicroόςκοκ) Ιδίως το γραmicromicroατικοσυντακτικό σύστηmicroα microιας γλώσσας που δηminusλώνουν στην πραγmicroατικότητα οι καταλήξεις (laquoκλιτικές καταλήξειςraquo ήlaquoκλιτικά microορφήmicroαταraquo) καθώς και οι σηmicroασιολογικές πληροφορίες τωνπαραπάνω λέξεων που δηλώνουν πάλι ορισmicroένες καταλήξεις (laquoπαραminusγωγικές καταλήξειςraquo ή laquoτέρmicroαταraquo ή laquoπαραγωγικά microορφήmicroαταraquo) υπάminusγονται κατrsquo εξοχήν σε κανόνες Tο πώς θα γράψω ένα ρήmicroα (χτενίζω ndashχτενίζοmicroαι) ή ένα επίθετο (ειδικός ndash ειδική ndash ειδικό) ή ένα ουσιαστικό(γραφείο) υπάγεται σε κανόνες minusω minusοmicroαι για το συγκεκριmicroένο ρήmicroαminusος minusη minusο για το συγκεκριmicroένο επίθετο minusο για το συγκεκριmicroένο ουminusσιαστικό Είναι οι κανόνες των κλιτικών καταλήξεων που είναι σηmicroαminusντικοί Ότι επίσης το minusίζω στο χτενίζω θα γραφεί έτσι microε minusιminus ή το minusείοστο γραφείο θα γραφεί microε minusειminus κι αυτό ρυθmicroίζεται από τους κανόνεςτων παραγωγικών καταλήξεων Κι επειδή όλο το λεξιλόγιο microιας κλιτήςκαι έντονα παραγωγικής γλώσσας όπως η Ελληνική στηρίζεται στοτmicroήmicroα της λέξης microετά τη ρίζα και το θέmicroα στο ληκτικό τmicroήmicroα της λέminusξης δηλαδή στις κλιτικές (minusω minusοmicroαι minusος minusη minusο minusο) και παραγωγικές (minusισmicroός minusάκι minusωπός) καταλήξεις και τα τέρmicroατα (minusροια minusλογία κτό) τοσύστηmicroα των ορθογραφικών κανόνων είναι καθοριστικό για την ορθοminusγραφία της Ελληνικής

Γιrsquo αυτό για πρώτη φορά συγκεντρώσαmicroε οργανώσαmicroε και αποτυminusπώσαmicroε το ορθογραφικό σύστηmicroα της ληκτικής δοmicroής των περισσόminusτερων λέξεων της Ελληνικής Αυτό περιέχεται στο ένθετο Oρθογραminusφικό Παράρτηmicroα microε τις έγχρωmicroες σελίδες Για να γίνει δε αυτό το σύminusστηmicroα λειτουργικό παραπέmicroπουmicroε σε αυτό κάθε λέξη (λήmicromicroα) του Λεminusξικού που έχει ορθογραφικό ενδιαφέρον ως προς το ληκτικό του τmicroήminusmicroα Πχ γοητεύω rArr 60 minusεύω (δες την παράγραφο υπrsquo αριθmicro 60 των ρηminusmicroάτων σε minusεύω) γοητεία rArr 30Α minusεία (δες την παράγραφο 30Α των ουminusσιαστικών σε minusεία) γόητας rArr 77 minusητας γόησσα rArr 130 minusισσα 179 minusσσminusγόητρο rArr 82 minusτρο γοητευτικός rArr 107Αγ minusικός 59 minusευminus ευminus Όπως γίminusνεται αντιληπτό ο αναγνώστης του Λεξικού που θέλει να microάθει για τηνορθή γραφή microιας συγκεκριmicroένης λέξης και όλων των άλλων που γράminusφονται το ίδιο ή που διαφέρουν (οι λεγόmicroενες laquoεξαιρέσειςraquo) βρίσκειεύκολα στην αριθmicroηmicroένη παράγραφο την πληροφορία που χρειάζεταιΈτσι το Λεξικό πέρα της απλής πληροφόρησης λειτουργεί και διδαminusκτικά για τον φιλοmicroαθή αναγνώστη τον καθηγητή τον δάσκαλο τουςγονείς που καλούνται να microιλήσουν για την ορθογραφία microιας λέξης καικάθε ενδιαφερόmicroενο

Αν σκεφτεί κανείς ότι οι δεκάδες χιλιάδες κλιτών λέξεων που πεminusριέχονται στο Λεξικό υπάγονται και ρυθmicroίζονται ndashστην πλειονότητά

Icircsbquodagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τουςndash από τις 217 παραγράφουςndashπαρατηρήσεις που έχουν βγει απότην ανάλυση τότε συνειδητοποιεί ότι η κατάκτηση της ορθής γραφήςτων λέξεων είναι εφικτή microε κατάλληλα βοηθήmicroατα και κατάλληλη microέminusθοδο Οξύ και ασύγκριτα πιο δύσκολο είναι το πρόβληmicroα της κατάminusκτησης της ορθής γραφής του κορmicroού της λέξης (ρίζας ndash θέmicroατος πχοικminus συνοικminus) για τον οποίο δεν υπάρχει προβλεψιmicroότητα microέσω κανόminusνων πλην των οmicroορρίζων Εδώ microόνο η συχνή επαφή ndashαναγνωστική(οπτική) και γραφική (κιναισθητική)ndash microε κείmicroενα και η άσκηση (ιδίωςστο σχολείο) της ικανότητας αναγωγής στα οmicroόρριζα (laquoοικογένειεςλέξεωνraquo) εξασφαλίζουν την εξοικείωση microε την ορθογραφία του κορmicroούτης λέξης Εκεί που υπάρχει microεγάλος βαθmicroός προβλεψιmicroότητας είναιστο microετά τον κορmicroό τmicroήmicroα στο ληκτικό τmicroήmicroα της λέξης (παραγωγιminusκή και κλιτική κατάληξη και τέρmicroα minusείο minusρροια minusώδης)

Στο παρόν Λεξικό το microεν τmicroήmicroα του κορmicroού των λέξεων το καλύminusπτουmicroε microε τις εκατοντάδες των σχολίων για την ετυmicroολογικήminusιστοριminusκή προέλευση των δύσκολων στην ορθογραφία τους λέξεων το δετmicroήmicroα της ληκτικής δοmicroής των λέξεων το αντιmicroετωπίζουmicroε τόσο στονΠίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής στις παminusραποmicroπές σε αυτούς από τα λήmicromicroατα του Λεξικού όσο και στο σώmicroατου Λεξικού microε ειδικά σχόλια (πχ minusποιία minusληψία minusωδία minusσηmicroία minusώνυmicroοςκαι πλήθος άλλα) Tέλος στον Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικώνστοιχείων της Eλληνικής έχουν συmicroπεριληφθεί για την οικονοmicroία τηςύλης και οι περιπτώσεις των διπλών συmicroφώνων στο θέmicroα των λέξεων(minusκκminus minusλλminus minusρρminus minusππminus minusσσminus)

Συλλαβισmicroός ndash Τονικό σύστηmicroα

Πηγή ορθογραφικών δυσκολιών για τον γράφοντα είναι και το πώςχωρίζονται οι λέξεις στη Νέα Ελληνική κατά συλλαβές Πού και πώςlaquoκόβεταιraquo η λέξη όταν χρειάζεται να αλλάξεις στο κείmicroενό σου γραmicrominusmicroή Ηλεκτρονικά το πρόβληmicroα αντιmicroετωπίζεται microε προγράmicromicroατα συλminusλαβισmicroού που ρυθmicroίζουν αυτοmicroάτως τον χωρισmicroό της λέξης Η χειρόminusγραφη γραφή (στο σχολείο σε επιστολές σε ποικίλα κείmicroενα) και ηγενικότερη γνώση του θέmicroατος είναι που απαιτούν να γνωρίζει κανείςτους κανόνες συλλαβισmicroού

Στο παρόν Ειδικό Ορθογραφικό Λεξικό δώσαmicroε τον σωστό συλλαminusβισmicroό σε κάθε λέξηminusλήmicromicroα του Λεξικού ∆εν είναι καθόλου αυτονόηminusτο πια πώς θα συλλαβίσει κανείς λέξεις όπως καβγάς ένταση εκτόminusνωση εχθρικός αγκαλιάζω όγκος κτό Ο συλλαβισmicroός που ισχύει γιατέτοιες λέξεις σύmicroφωνα microε τους κανόνες της Γραmicromicroατικής οι οποίοιστηρίζονται πια στη φωνητική δοmicroή των λέξεων και όχι στην παραγωminusγή και τη σύνθεση είναι να χωρίσουmicroε καminusβγάς έminusνταminusση (όχι ένminusταminus

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAacutedagger

ση) εminusκτόminusνωminusση (όχι εκminusτόminusνωminusση) εminusχθριminusκός αminusγκαminusλιάminusζω όminusγκοςΤον ένθετο Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνιminusκής ακολουθούν και άλλες ορθογραφικές πληροφορίες υπό microορφή πιminusνάκων στους οποίους περιλαmicroβάνεται και Πίνακας microε τους Κανόνεςτου Συλλαβισmicroού

Και σε αυτό το Λεξικό όπως και στα άλλα Λεξικά microας ακολουθήσαminusmicroε το microονοτονικό σύστηmicroα που έχει καθιερωθεί επισήmicroως ∆εν είναιεδώ ο χώρος για να διατυπώσουmicroε τις απόψεις microας επί του θέmicroατοςΟ γράφων έχει επανειληmicromicroένως microιλήσει και γράψει για το θέmicroα τωντόνων από επιστηmicroονικής ιστορικής και πρακτικής πλευράς Μολονόminusτι το σύστηmicroα αυτό χρήζει διορθώσεων (για να ξεπερασθούν στηνανάγνωσηminusκατανόηση οι δυσκολίες που γεννούν λχ τα άτονα άρθρακά) ένα Λεξικό υποχρεούται να το εφαρmicroόσει αν αποσκοπεί στο ναβοηθήσει τον microέσο χρήστη Στο Λεξικό microας Για το Σχολείο και το Γραminusφείο δίπλα στο microονοτονικά γραmicromicroένο λήmicromicroα δώσαmicroε και την πληροminusφορία πώς τονίζεται πολυτονικά η λέξη όπου διέφερε ο τονισmicroόςΕδώ για λόγους περιορισmicroού της έκτασης του Λεξικού ώστε να είναιπιο εύχρηστο δεν microπορέσαmicroε να εφαρmicroόσουmicroε το ίδιο Ίσως αυτές οιπληροφορίες δοθούν σε επόmicroενη έκδοση

Οπωσδήποτε πάλι για να αντιmicroετωπισθούν δυσκολίες στην ορθοminusγραφία που προκύπτουν από ελλιπή γνώση του microονοτονικού συστήminusmicroατος στους ένθετους Πίνακες Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείωντης Eλληνικής δίδεται και Πίνακας των Κανόνων του Μονοτονικού microεπαραδείγmicroατα χρήσεως και microάλιστα συνδυαστικά microε τους κανόνεςτου πολυτονικού για να βοηθηθεί ο microαθητής και γενικότερα ο αναminusγνώστης που χρησιmicroοποιεί πολυτονικό σύστηmicroα Γίνεται επίσης λόγοςγια προτεινόmicroενες βελτιώσεις του microονοτονικού συστήmicroατος Τέλοςπρέπει να σηmicroειωθεί ότι η χρήση του microονοτονικού συστήmicroατος στησύγχρονη Ελληνική δεν συνδέεται microε τα όποια προβλήmicroατα της ορminusθογραφίας των λέξεων της Ελληνικής που όπως φάνηκε ήδη συνίminusστανται κυρίως στις δυσκολίες ορθής γραφής του κορmicroού και της ληminusκτικής δοmicroής των λέξεων τα οποία έχουν ετυmicroολογικήminusιστορική συminusνάρτηση Η ίδια αιτίαση προσάπτεται στη χρήση του microονοτονικού ωςπρος το ευρύτερο πρόβληmicroα της ποιοτικής χρήσης της γλώσσας microαςmicroε το οποίο όmicroως δεν έχει καmicroία σχέση η εφαρmicroογή του microονοτονικούσυστήmicroατος

Το πρόβληmicroα της ορθογραφίας των ξένων λέξεων

Μιλώντας για ξένες λέξεις αναφερόmicroαστε σε δύο κατηγορίες δαminusνείων λέξεων σε προσηγορικά (κοινά) ονόmicroατα και σε κύρια ονόmicroατα(ανθρωπωνύmicroια τοπωνύmicroια κά) Η αντιmicroετώπιση της ορθογραφίας αυminus

Icircpermildagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τών των λέξεων στο Λεξικό και στην ευρύτερη χρήση ιδίως παλαιότεminusρα υπαγόρευσε διαφορετική προσέγγιση

Συγκεκριmicroένα ακολουθείται η απλογράφηση των ξενικής προελεύminusσεως κοινών ονοmicroάτων όπως έχει επικρατήσει σύmicroφωνα microε τις επιminusταγές της σχολικής γραmicromicroατικής microε το σκεπτικό ndashόπως το είπαmicroεήδηndash ότι ο Έλληνας δεν είναι υποχρεωmicroένος για να γράψει σωστά microιαδάνεια λέξη που έχει περάσει στη γλώσσα του να ξέρει Αγγλικά Γαλminusλικά ή όποια άλλη ξένη γλώσσα ∆εν υποχρεούται δηλαδή να γράψειπαννώ επειδή η συγκεκριmicroένη λέξη προέρχεται από το γαλλικόpanneau Γράφοντας πανό απλοποιηmicroένα δεν παραβιάζει την ιστορίαή την ετυmicroολογία της λέξης αφού γιrsquo αυτήν δεν microπορεί να έχει καmicroίαγνώση microέσα από τη microητρική του γλώσσα Η θέση αυτή επικράτησε απότότε κυρίως που επισηmicroοποιήθηκε η Nεοελληνική (δηmicroοτική) γλώσσακαι διδάχθηκε στο σχολείο microε βάση τη σχολική γραmicromicroατική Τριανταminusφυλλίδη που προβλέπει αυτή την απλοποίηση Παλαιότερα η τάσηήταν ndashmicroε τη Γαλλική ιδίως να επικρατεί ως δεύτερη γλώσσα των microορminusφωmicroένων και αργότερα microε την Αγγλικήndash να microεταγραmicromicroατίζονται οι ξέminusνες λέξεις ήτοι να αποδίδονται όσο γίνεται πιστότερα προς την προminusφορά και την ορθογραφία του πρωτοτύπου Έτσι προέκυψε η ορθοminusγραφία λέξεων όπως τραίνο πορτραίτο σπήκερ σήριαλ πυτζάmicroακαρρώ καρmicroπυρατέρ γκυ εκλαίρ κτό Τις λέξεις αυτές συνήθισαν έτσιγραmicromicroένες οι οmicroιλητές της ελληνικής γλώσσας γιrsquo αυτό και όταν άρminusχισαν να απλογραφούνται ως τρένο (microε minusεminus) πορτρέτο (microε minusεminus) σπίκερ(microε minusιminus) σίριαλ (microε minusιminus) πιτζάmicroα (microε minusιminus) καρό (microε minusοminus και ένα minusρminus) καρminusmicroπιρατέρ (microε minusιminus) γκι (microε minusιminus) εκλέρ (microε minusεminus) οι γράφοντες που τις είχανmicroάθει αλλιώς ξενίστηκαν Ωστόσο τα τελευταία χρόνια τείνει να γενιminusκευθεί αυτή η απλογράφηση και όλο και περισσότερο εξοικειώνονταιmicroε αυτήν και όσοι έγραφαν διαφορετικά τις λέξεις παλαιότερα

∆ιαφορετικό είναι το θέmicroα των δάνειων λέξεων όταν πρόκειται γιακύρια ονόmicroατα (τοπωνύmicroια και ανθρωπωνύmicroια) Σε αυτές τις περιπτώminusσεις η αρχή της αντιστρεψιmicroότητας δηλαδή η ορθογράφηση του ονόminusmicroατος microε τρόπο που η ελληνική γραφή να παραπέmicroπει όσο αυτό είναιδυνατόν στην ξενόγλωσση γραφή του είναι επιθυmicroητή πχ Hollywoodgt Xόλλυγουντ Duumlsseldorf gt Nτύσσελντορφ Voltaire gt BολταίροςChomsky gt Tσόmicroσκυ κά Kι αυτό γιατί το όνοmicroα είναι ταυτότητα και ηταυτότητα δεν πρέπει να αλλοιώνεται αλλά να προσεγγίζεται κατάτο δυνατόν και στην απόδοσή της στην ξένη γλώσσα Tο ίδιο ισχύεικαι για την περίπτωση των εξελληνισmicroένων ξένων κυρίων ονοmicroάτων ταοποία λόγω της ιστορικής τους χρήσης καθιερώθηκαν microε την παλαιόminusτερη εξελληνισmicroένη microορφή τους και δεν θα ήταν σωστό να απλογραminusφηθούν πχ η Nέα Yόρκη να γραφεί ως Nέα Iόρκη η Aγγλία ως Aγκλίαο Σωσσύρ ως Σοσίρ ο Σαίξπηρ ως Σέξπιρ κλπ Άρα προκειmicroένου γιατην απόδοση των κύριων ονοmicroάτων είναι προτιmicroότερο ndashβάσει ενός τέminusτοιου σκεπτικούndash να επιδιώκεται η κατά προσέγγιση πιστή απόδοση

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAcircdagger

της αρχικής ορθογραφίας του ονόmicroατος (Bλ και την ενότητα I Oρθοminusγραφία ξένων τοπωνυmicroίων και ανθρωπωνυmicroίων στο OρθογραφικόΠαράρτηmicroα)

Τέλος διαφορετική είναι η περίπτωση των ελληνογενών ξένων λέminusξεων δηλ λέξεων που πλάστηκαν αρχικά σε ξένη γλώσσα microε βάση ελminusληνικές (αρχαιοελληνικές) λέξεις Πρόκειται για λέξεις όπως δυναmicroόχλωροφύλλη χρωmicroοσώmicroατα κτό Οι λέξεις αυτές δεν είναι σωστό νααπλογραφηθούν (διναmicroό χλοροφίλη χροmicroοσόmicroατα) και να γίνουνlaquoαγνώριστεςraquo στα Ελληνικά και αναγνωρίσιmicroες από τον Έλληνα στηνξένη γλώσσα

Γ Mπ

IcircUcircUgravedagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τουςndash από τις 217 παραγράφουςndashπαρατηρήσεις που έχουν βγει απότην ανάλυση τότε συνειδητοποιεί ότι η κατάκτηση της ορθής γραφήςτων λέξεων είναι εφικτή microε κατάλληλα βοηθήmicroατα και κατάλληλη microέminusθοδο Οξύ και ασύγκριτα πιο δύσκολο είναι το πρόβληmicroα της κατάminusκτησης της ορθής γραφής του κορmicroού της λέξης (ρίζας ndash θέmicroατος πχοικminus συνοικminus) για τον οποίο δεν υπάρχει προβλεψιmicroότητα microέσω κανόminusνων πλην των οmicroορρίζων Εδώ microόνο η συχνή επαφή ndashαναγνωστική(οπτική) και γραφική (κιναισθητική)ndash microε κείmicroενα και η άσκηση (ιδίωςστο σχολείο) της ικανότητας αναγωγής στα οmicroόρριζα (laquoοικογένειεςλέξεωνraquo) εξασφαλίζουν την εξοικείωση microε την ορθογραφία του κορmicroούτης λέξης Εκεί που υπάρχει microεγάλος βαθmicroός προβλεψιmicroότητας είναιστο microετά τον κορmicroό τmicroήmicroα στο ληκτικό τmicroήmicroα της λέξης (παραγωγιminusκή και κλιτική κατάληξη και τέρmicroα minusείο minusρροια minusώδης)

Στο παρόν Λεξικό το microεν τmicroήmicroα του κορmicroού των λέξεων το καλύminusπτουmicroε microε τις εκατοντάδες των σχολίων για την ετυmicroολογικήminusιστοριminusκή προέλευση των δύσκολων στην ορθογραφία τους λέξεων το δετmicroήmicroα της ληκτικής δοmicroής των λέξεων το αντιmicroετωπίζουmicroε τόσο στονΠίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνικής στις παminusραποmicroπές σε αυτούς από τα λήmicromicroατα του Λεξικού όσο και στο σώmicroατου Λεξικού microε ειδικά σχόλια (πχ minusποιία minusληψία minusωδία minusσηmicroία minusώνυmicroοςκαι πλήθος άλλα) Tέλος στον Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικώνστοιχείων της Eλληνικής έχουν συmicroπεριληφθεί για την οικονοmicroία τηςύλης και οι περιπτώσεις των διπλών συmicroφώνων στο θέmicroα των λέξεων(minusκκminus minusλλminus minusρρminus minusππminus minusσσminus)

Συλλαβισmicroός ndash Τονικό σύστηmicroα

Πηγή ορθογραφικών δυσκολιών για τον γράφοντα είναι και το πώςχωρίζονται οι λέξεις στη Νέα Ελληνική κατά συλλαβές Πού και πώςlaquoκόβεταιraquo η λέξη όταν χρειάζεται να αλλάξεις στο κείmicroενό σου γραmicrominusmicroή Ηλεκτρονικά το πρόβληmicroα αντιmicroετωπίζεται microε προγράmicromicroατα συλminusλαβισmicroού που ρυθmicroίζουν αυτοmicroάτως τον χωρισmicroό της λέξης Η χειρόminusγραφη γραφή (στο σχολείο σε επιστολές σε ποικίλα κείmicroενα) και ηγενικότερη γνώση του θέmicroατος είναι που απαιτούν να γνωρίζει κανείςτους κανόνες συλλαβισmicroού

Στο παρόν Ειδικό Ορθογραφικό Λεξικό δώσαmicroε τον σωστό συλλαminusβισmicroό σε κάθε λέξηminusλήmicromicroα του Λεξικού ∆εν είναι καθόλου αυτονόηminusτο πια πώς θα συλλαβίσει κανείς λέξεις όπως καβγάς ένταση εκτόminusνωση εχθρικός αγκαλιάζω όγκος κτό Ο συλλαβισmicroός που ισχύει γιατέτοιες λέξεις σύmicroφωνα microε τους κανόνες της Γραmicromicroατικής οι οποίοιστηρίζονται πια στη φωνητική δοmicroή των λέξεων και όχι στην παραγωminusγή και τη σύνθεση είναι να χωρίσουmicroε καminusβγάς έminusνταminusση (όχι ένminusταminus

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAacutedagger

ση) εminusκτόminusνωminusση (όχι εκminusτόminusνωminusση) εminusχθριminusκός αminusγκαminusλιάminusζω όminusγκοςΤον ένθετο Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνιminusκής ακολουθούν και άλλες ορθογραφικές πληροφορίες υπό microορφή πιminusνάκων στους οποίους περιλαmicroβάνεται και Πίνακας microε τους Κανόνεςτου Συλλαβισmicroού

Και σε αυτό το Λεξικό όπως και στα άλλα Λεξικά microας ακολουθήσαminusmicroε το microονοτονικό σύστηmicroα που έχει καθιερωθεί επισήmicroως ∆εν είναιεδώ ο χώρος για να διατυπώσουmicroε τις απόψεις microας επί του θέmicroατοςΟ γράφων έχει επανειληmicromicroένως microιλήσει και γράψει για το θέmicroα τωντόνων από επιστηmicroονικής ιστορικής και πρακτικής πλευράς Μολονόminusτι το σύστηmicroα αυτό χρήζει διορθώσεων (για να ξεπερασθούν στηνανάγνωσηminusκατανόηση οι δυσκολίες που γεννούν λχ τα άτονα άρθρακά) ένα Λεξικό υποχρεούται να το εφαρmicroόσει αν αποσκοπεί στο ναβοηθήσει τον microέσο χρήστη Στο Λεξικό microας Για το Σχολείο και το Γραminusφείο δίπλα στο microονοτονικά γραmicromicroένο λήmicromicroα δώσαmicroε και την πληροminusφορία πώς τονίζεται πολυτονικά η λέξη όπου διέφερε ο τονισmicroόςΕδώ για λόγους περιορισmicroού της έκτασης του Λεξικού ώστε να είναιπιο εύχρηστο δεν microπορέσαmicroε να εφαρmicroόσουmicroε το ίδιο Ίσως αυτές οιπληροφορίες δοθούν σε επόmicroενη έκδοση

Οπωσδήποτε πάλι για να αντιmicroετωπισθούν δυσκολίες στην ορθοminusγραφία που προκύπτουν από ελλιπή γνώση του microονοτονικού συστήminusmicroατος στους ένθετους Πίνακες Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείωντης Eλληνικής δίδεται και Πίνακας των Κανόνων του Μονοτονικού microεπαραδείγmicroατα χρήσεως και microάλιστα συνδυαστικά microε τους κανόνεςτου πολυτονικού για να βοηθηθεί ο microαθητής και γενικότερα ο αναminusγνώστης που χρησιmicroοποιεί πολυτονικό σύστηmicroα Γίνεται επίσης λόγοςγια προτεινόmicroενες βελτιώσεις του microονοτονικού συστήmicroατος Τέλοςπρέπει να σηmicroειωθεί ότι η χρήση του microονοτονικού συστήmicroατος στησύγχρονη Ελληνική δεν συνδέεται microε τα όποια προβλήmicroατα της ορminusθογραφίας των λέξεων της Ελληνικής που όπως φάνηκε ήδη συνίminusστανται κυρίως στις δυσκολίες ορθής γραφής του κορmicroού και της ληminusκτικής δοmicroής των λέξεων τα οποία έχουν ετυmicroολογικήminusιστορική συminusνάρτηση Η ίδια αιτίαση προσάπτεται στη χρήση του microονοτονικού ωςπρος το ευρύτερο πρόβληmicroα της ποιοτικής χρήσης της γλώσσας microαςmicroε το οποίο όmicroως δεν έχει καmicroία σχέση η εφαρmicroογή του microονοτονικούσυστήmicroατος

Το πρόβληmicroα της ορθογραφίας των ξένων λέξεων

Μιλώντας για ξένες λέξεις αναφερόmicroαστε σε δύο κατηγορίες δαminusνείων λέξεων σε προσηγορικά (κοινά) ονόmicroατα και σε κύρια ονόmicroατα(ανθρωπωνύmicroια τοπωνύmicroια κά) Η αντιmicroετώπιση της ορθογραφίας αυminus

Icircpermildagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τών των λέξεων στο Λεξικό και στην ευρύτερη χρήση ιδίως παλαιότεminusρα υπαγόρευσε διαφορετική προσέγγιση

Συγκεκριmicroένα ακολουθείται η απλογράφηση των ξενικής προελεύminusσεως κοινών ονοmicroάτων όπως έχει επικρατήσει σύmicroφωνα microε τις επιminusταγές της σχολικής γραmicromicroατικής microε το σκεπτικό ndashόπως το είπαmicroεήδηndash ότι ο Έλληνας δεν είναι υποχρεωmicroένος για να γράψει σωστά microιαδάνεια λέξη που έχει περάσει στη γλώσσα του να ξέρει Αγγλικά Γαλminusλικά ή όποια άλλη ξένη γλώσσα ∆εν υποχρεούται δηλαδή να γράψειπαννώ επειδή η συγκεκριmicroένη λέξη προέρχεται από το γαλλικόpanneau Γράφοντας πανό απλοποιηmicroένα δεν παραβιάζει την ιστορίαή την ετυmicroολογία της λέξης αφού γιrsquo αυτήν δεν microπορεί να έχει καmicroίαγνώση microέσα από τη microητρική του γλώσσα Η θέση αυτή επικράτησε απότότε κυρίως που επισηmicroοποιήθηκε η Nεοελληνική (δηmicroοτική) γλώσσακαι διδάχθηκε στο σχολείο microε βάση τη σχολική γραmicromicroατική Τριανταminusφυλλίδη που προβλέπει αυτή την απλοποίηση Παλαιότερα η τάσηήταν ndashmicroε τη Γαλλική ιδίως να επικρατεί ως δεύτερη γλώσσα των microορminusφωmicroένων και αργότερα microε την Αγγλικήndash να microεταγραmicromicroατίζονται οι ξέminusνες λέξεις ήτοι να αποδίδονται όσο γίνεται πιστότερα προς την προminusφορά και την ορθογραφία του πρωτοτύπου Έτσι προέκυψε η ορθοminusγραφία λέξεων όπως τραίνο πορτραίτο σπήκερ σήριαλ πυτζάmicroακαρρώ καρmicroπυρατέρ γκυ εκλαίρ κτό Τις λέξεις αυτές συνήθισαν έτσιγραmicromicroένες οι οmicroιλητές της ελληνικής γλώσσας γιrsquo αυτό και όταν άρminusχισαν να απλογραφούνται ως τρένο (microε minusεminus) πορτρέτο (microε minusεminus) σπίκερ(microε minusιminus) σίριαλ (microε minusιminus) πιτζάmicroα (microε minusιminus) καρό (microε minusοminus και ένα minusρminus) καρminusmicroπιρατέρ (microε minusιminus) γκι (microε minusιminus) εκλέρ (microε minusεminus) οι γράφοντες που τις είχανmicroάθει αλλιώς ξενίστηκαν Ωστόσο τα τελευταία χρόνια τείνει να γενιminusκευθεί αυτή η απλογράφηση και όλο και περισσότερο εξοικειώνονταιmicroε αυτήν και όσοι έγραφαν διαφορετικά τις λέξεις παλαιότερα

∆ιαφορετικό είναι το θέmicroα των δάνειων λέξεων όταν πρόκειται γιακύρια ονόmicroατα (τοπωνύmicroια και ανθρωπωνύmicroια) Σε αυτές τις περιπτώminusσεις η αρχή της αντιστρεψιmicroότητας δηλαδή η ορθογράφηση του ονόminusmicroατος microε τρόπο που η ελληνική γραφή να παραπέmicroπει όσο αυτό είναιδυνατόν στην ξενόγλωσση γραφή του είναι επιθυmicroητή πχ Hollywoodgt Xόλλυγουντ Duumlsseldorf gt Nτύσσελντορφ Voltaire gt BολταίροςChomsky gt Tσόmicroσκυ κά Kι αυτό γιατί το όνοmicroα είναι ταυτότητα και ηταυτότητα δεν πρέπει να αλλοιώνεται αλλά να προσεγγίζεται κατάτο δυνατόν και στην απόδοσή της στην ξένη γλώσσα Tο ίδιο ισχύεικαι για την περίπτωση των εξελληνισmicroένων ξένων κυρίων ονοmicroάτων ταοποία λόγω της ιστορικής τους χρήσης καθιερώθηκαν microε την παλαιόminusτερη εξελληνισmicroένη microορφή τους και δεν θα ήταν σωστό να απλογραminusφηθούν πχ η Nέα Yόρκη να γραφεί ως Nέα Iόρκη η Aγγλία ως Aγκλίαο Σωσσύρ ως Σοσίρ ο Σαίξπηρ ως Σέξπιρ κλπ Άρα προκειmicroένου γιατην απόδοση των κύριων ονοmicroάτων είναι προτιmicroότερο ndashβάσει ενός τέminusτοιου σκεπτικούndash να επιδιώκεται η κατά προσέγγιση πιστή απόδοση

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAcircdagger

της αρχικής ορθογραφίας του ονόmicroατος (Bλ και την ενότητα I Oρθοminusγραφία ξένων τοπωνυmicroίων και ανθρωπωνυmicroίων στο OρθογραφικόΠαράρτηmicroα)

Τέλος διαφορετική είναι η περίπτωση των ελληνογενών ξένων λέminusξεων δηλ λέξεων που πλάστηκαν αρχικά σε ξένη γλώσσα microε βάση ελminusληνικές (αρχαιοελληνικές) λέξεις Πρόκειται για λέξεις όπως δυναmicroόχλωροφύλλη χρωmicroοσώmicroατα κτό Οι λέξεις αυτές δεν είναι σωστό νααπλογραφηθούν (διναmicroό χλοροφίλη χροmicroοσόmicroατα) και να γίνουνlaquoαγνώριστεςraquo στα Ελληνικά και αναγνωρίσιmicroες από τον Έλληνα στηνξένη γλώσσα

Γ Mπ

IcircUcircUgravedagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

ση) εminusκτόminusνωminusση (όχι εκminusτόminusνωminusση) εminusχθριminusκός αminusγκαminusλιάminusζω όminusγκοςΤον ένθετο Πίνακα Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείων της Eλληνιminusκής ακολουθούν και άλλες ορθογραφικές πληροφορίες υπό microορφή πιminusνάκων στους οποίους περιλαmicroβάνεται και Πίνακας microε τους Κανόνεςτου Συλλαβισmicroού

Και σε αυτό το Λεξικό όπως και στα άλλα Λεξικά microας ακολουθήσαminusmicroε το microονοτονικό σύστηmicroα που έχει καθιερωθεί επισήmicroως ∆εν είναιεδώ ο χώρος για να διατυπώσουmicroε τις απόψεις microας επί του θέmicroατοςΟ γράφων έχει επανειληmicromicroένως microιλήσει και γράψει για το θέmicroα τωντόνων από επιστηmicroονικής ιστορικής και πρακτικής πλευράς Μολονόminusτι το σύστηmicroα αυτό χρήζει διορθώσεων (για να ξεπερασθούν στηνανάγνωσηminusκατανόηση οι δυσκολίες που γεννούν λχ τα άτονα άρθρακά) ένα Λεξικό υποχρεούται να το εφαρmicroόσει αν αποσκοπεί στο ναβοηθήσει τον microέσο χρήστη Στο Λεξικό microας Για το Σχολείο και το Γραminusφείο δίπλα στο microονοτονικά γραmicromicroένο λήmicromicroα δώσαmicroε και την πληροminusφορία πώς τονίζεται πολυτονικά η λέξη όπου διέφερε ο τονισmicroόςΕδώ για λόγους περιορισmicroού της έκτασης του Λεξικού ώστε να είναιπιο εύχρηστο δεν microπορέσαmicroε να εφαρmicroόσουmicroε το ίδιο Ίσως αυτές οιπληροφορίες δοθούν σε επόmicroενη έκδοση

Οπωσδήποτε πάλι για να αντιmicroετωπισθούν δυσκολίες στην ορθοminusγραφία που προκύπτουν από ελλιπή γνώση του microονοτονικού συστήminusmicroατος στους ένθετους Πίνακες Oρθογραφίας των ληκτικών στοιχείωντης Eλληνικής δίδεται και Πίνακας των Κανόνων του Μονοτονικού microεπαραδείγmicroατα χρήσεως και microάλιστα συνδυαστικά microε τους κανόνεςτου πολυτονικού για να βοηθηθεί ο microαθητής και γενικότερα ο αναminusγνώστης που χρησιmicroοποιεί πολυτονικό σύστηmicroα Γίνεται επίσης λόγοςγια προτεινόmicroενες βελτιώσεις του microονοτονικού συστήmicroατος Τέλοςπρέπει να σηmicroειωθεί ότι η χρήση του microονοτονικού συστήmicroατος στησύγχρονη Ελληνική δεν συνδέεται microε τα όποια προβλήmicroατα της ορminusθογραφίας των λέξεων της Ελληνικής που όπως φάνηκε ήδη συνίminusστανται κυρίως στις δυσκολίες ορθής γραφής του κορmicroού και της ληminusκτικής δοmicroής των λέξεων τα οποία έχουν ετυmicroολογικήminusιστορική συminusνάρτηση Η ίδια αιτίαση προσάπτεται στη χρήση του microονοτονικού ωςπρος το ευρύτερο πρόβληmicroα της ποιοτικής χρήσης της γλώσσας microαςmicroε το οποίο όmicroως δεν έχει καmicroία σχέση η εφαρmicroογή του microονοτονικούσυστήmicroατος

Το πρόβληmicroα της ορθογραφίας των ξένων λέξεων

Μιλώντας για ξένες λέξεις αναφερόmicroαστε σε δύο κατηγορίες δαminusνείων λέξεων σε προσηγορικά (κοινά) ονόmicroατα και σε κύρια ονόmicroατα(ανθρωπωνύmicroια τοπωνύmicroια κά) Η αντιmicroετώπιση της ορθογραφίας αυminus

Icircpermildagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τών των λέξεων στο Λεξικό και στην ευρύτερη χρήση ιδίως παλαιότεminusρα υπαγόρευσε διαφορετική προσέγγιση

Συγκεκριmicroένα ακολουθείται η απλογράφηση των ξενικής προελεύminusσεως κοινών ονοmicroάτων όπως έχει επικρατήσει σύmicroφωνα microε τις επιminusταγές της σχολικής γραmicromicroατικής microε το σκεπτικό ndashόπως το είπαmicroεήδηndash ότι ο Έλληνας δεν είναι υποχρεωmicroένος για να γράψει σωστά microιαδάνεια λέξη που έχει περάσει στη γλώσσα του να ξέρει Αγγλικά Γαλminusλικά ή όποια άλλη ξένη γλώσσα ∆εν υποχρεούται δηλαδή να γράψειπαννώ επειδή η συγκεκριmicroένη λέξη προέρχεται από το γαλλικόpanneau Γράφοντας πανό απλοποιηmicroένα δεν παραβιάζει την ιστορίαή την ετυmicroολογία της λέξης αφού γιrsquo αυτήν δεν microπορεί να έχει καmicroίαγνώση microέσα από τη microητρική του γλώσσα Η θέση αυτή επικράτησε απότότε κυρίως που επισηmicroοποιήθηκε η Nεοελληνική (δηmicroοτική) γλώσσακαι διδάχθηκε στο σχολείο microε βάση τη σχολική γραmicromicroατική Τριανταminusφυλλίδη που προβλέπει αυτή την απλοποίηση Παλαιότερα η τάσηήταν ndashmicroε τη Γαλλική ιδίως να επικρατεί ως δεύτερη γλώσσα των microορminusφωmicroένων και αργότερα microε την Αγγλικήndash να microεταγραmicromicroατίζονται οι ξέminusνες λέξεις ήτοι να αποδίδονται όσο γίνεται πιστότερα προς την προminusφορά και την ορθογραφία του πρωτοτύπου Έτσι προέκυψε η ορθοminusγραφία λέξεων όπως τραίνο πορτραίτο σπήκερ σήριαλ πυτζάmicroακαρρώ καρmicroπυρατέρ γκυ εκλαίρ κτό Τις λέξεις αυτές συνήθισαν έτσιγραmicromicroένες οι οmicroιλητές της ελληνικής γλώσσας γιrsquo αυτό και όταν άρminusχισαν να απλογραφούνται ως τρένο (microε minusεminus) πορτρέτο (microε minusεminus) σπίκερ(microε minusιminus) σίριαλ (microε minusιminus) πιτζάmicroα (microε minusιminus) καρό (microε minusοminus και ένα minusρminus) καρminusmicroπιρατέρ (microε minusιminus) γκι (microε minusιminus) εκλέρ (microε minusεminus) οι γράφοντες που τις είχανmicroάθει αλλιώς ξενίστηκαν Ωστόσο τα τελευταία χρόνια τείνει να γενιminusκευθεί αυτή η απλογράφηση και όλο και περισσότερο εξοικειώνονταιmicroε αυτήν και όσοι έγραφαν διαφορετικά τις λέξεις παλαιότερα

∆ιαφορετικό είναι το θέmicroα των δάνειων λέξεων όταν πρόκειται γιακύρια ονόmicroατα (τοπωνύmicroια και ανθρωπωνύmicroια) Σε αυτές τις περιπτώminusσεις η αρχή της αντιστρεψιmicroότητας δηλαδή η ορθογράφηση του ονόminusmicroατος microε τρόπο που η ελληνική γραφή να παραπέmicroπει όσο αυτό είναιδυνατόν στην ξενόγλωσση γραφή του είναι επιθυmicroητή πχ Hollywoodgt Xόλλυγουντ Duumlsseldorf gt Nτύσσελντορφ Voltaire gt BολταίροςChomsky gt Tσόmicroσκυ κά Kι αυτό γιατί το όνοmicroα είναι ταυτότητα και ηταυτότητα δεν πρέπει να αλλοιώνεται αλλά να προσεγγίζεται κατάτο δυνατόν και στην απόδοσή της στην ξένη γλώσσα Tο ίδιο ισχύεικαι για την περίπτωση των εξελληνισmicroένων ξένων κυρίων ονοmicroάτων ταοποία λόγω της ιστορικής τους χρήσης καθιερώθηκαν microε την παλαιόminusτερη εξελληνισmicroένη microορφή τους και δεν θα ήταν σωστό να απλογραminusφηθούν πχ η Nέα Yόρκη να γραφεί ως Nέα Iόρκη η Aγγλία ως Aγκλίαο Σωσσύρ ως Σοσίρ ο Σαίξπηρ ως Σέξπιρ κλπ Άρα προκειmicroένου γιατην απόδοση των κύριων ονοmicroάτων είναι προτιmicroότερο ndashβάσει ενός τέminusτοιου σκεπτικούndash να επιδιώκεται η κατά προσέγγιση πιστή απόδοση

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAcircdagger

της αρχικής ορθογραφίας του ονόmicroατος (Bλ και την ενότητα I Oρθοminusγραφία ξένων τοπωνυmicroίων και ανθρωπωνυmicroίων στο OρθογραφικόΠαράρτηmicroα)

Τέλος διαφορετική είναι η περίπτωση των ελληνογενών ξένων λέminusξεων δηλ λέξεων που πλάστηκαν αρχικά σε ξένη γλώσσα microε βάση ελminusληνικές (αρχαιοελληνικές) λέξεις Πρόκειται για λέξεις όπως δυναmicroόχλωροφύλλη χρωmicroοσώmicroατα κτό Οι λέξεις αυτές δεν είναι σωστό νααπλογραφηθούν (διναmicroό χλοροφίλη χροmicroοσόmicroατα) και να γίνουνlaquoαγνώριστεςraquo στα Ελληνικά και αναγνωρίσιmicroες από τον Έλληνα στηνξένη γλώσσα

Γ Mπ

IcircUcircUgravedagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

τών των λέξεων στο Λεξικό και στην ευρύτερη χρήση ιδίως παλαιότεminusρα υπαγόρευσε διαφορετική προσέγγιση

Συγκεκριmicroένα ακολουθείται η απλογράφηση των ξενικής προελεύminusσεως κοινών ονοmicroάτων όπως έχει επικρατήσει σύmicroφωνα microε τις επιminusταγές της σχολικής γραmicromicroατικής microε το σκεπτικό ndashόπως το είπαmicroεήδηndash ότι ο Έλληνας δεν είναι υποχρεωmicroένος για να γράψει σωστά microιαδάνεια λέξη που έχει περάσει στη γλώσσα του να ξέρει Αγγλικά Γαλminusλικά ή όποια άλλη ξένη γλώσσα ∆εν υποχρεούται δηλαδή να γράψειπαννώ επειδή η συγκεκριmicroένη λέξη προέρχεται από το γαλλικόpanneau Γράφοντας πανό απλοποιηmicroένα δεν παραβιάζει την ιστορίαή την ετυmicroολογία της λέξης αφού γιrsquo αυτήν δεν microπορεί να έχει καmicroίαγνώση microέσα από τη microητρική του γλώσσα Η θέση αυτή επικράτησε απότότε κυρίως που επισηmicroοποιήθηκε η Nεοελληνική (δηmicroοτική) γλώσσακαι διδάχθηκε στο σχολείο microε βάση τη σχολική γραmicromicroατική Τριανταminusφυλλίδη που προβλέπει αυτή την απλοποίηση Παλαιότερα η τάσηήταν ndashmicroε τη Γαλλική ιδίως να επικρατεί ως δεύτερη γλώσσα των microορminusφωmicroένων και αργότερα microε την Αγγλικήndash να microεταγραmicromicroατίζονται οι ξέminusνες λέξεις ήτοι να αποδίδονται όσο γίνεται πιστότερα προς την προminusφορά και την ορθογραφία του πρωτοτύπου Έτσι προέκυψε η ορθοminusγραφία λέξεων όπως τραίνο πορτραίτο σπήκερ σήριαλ πυτζάmicroακαρρώ καρmicroπυρατέρ γκυ εκλαίρ κτό Τις λέξεις αυτές συνήθισαν έτσιγραmicromicroένες οι οmicroιλητές της ελληνικής γλώσσας γιrsquo αυτό και όταν άρminusχισαν να απλογραφούνται ως τρένο (microε minusεminus) πορτρέτο (microε minusεminus) σπίκερ(microε minusιminus) σίριαλ (microε minusιminus) πιτζάmicroα (microε minusιminus) καρό (microε minusοminus και ένα minusρminus) καρminusmicroπιρατέρ (microε minusιminus) γκι (microε minusιminus) εκλέρ (microε minusεminus) οι γράφοντες που τις είχανmicroάθει αλλιώς ξενίστηκαν Ωστόσο τα τελευταία χρόνια τείνει να γενιminusκευθεί αυτή η απλογράφηση και όλο και περισσότερο εξοικειώνονταιmicroε αυτήν και όσοι έγραφαν διαφορετικά τις λέξεις παλαιότερα

∆ιαφορετικό είναι το θέmicroα των δάνειων λέξεων όταν πρόκειται γιακύρια ονόmicroατα (τοπωνύmicroια και ανθρωπωνύmicroια) Σε αυτές τις περιπτώminusσεις η αρχή της αντιστρεψιmicroότητας δηλαδή η ορθογράφηση του ονόminusmicroατος microε τρόπο που η ελληνική γραφή να παραπέmicroπει όσο αυτό είναιδυνατόν στην ξενόγλωσση γραφή του είναι επιθυmicroητή πχ Hollywoodgt Xόλλυγουντ Duumlsseldorf gt Nτύσσελντορφ Voltaire gt BολταίροςChomsky gt Tσόmicroσκυ κά Kι αυτό γιατί το όνοmicroα είναι ταυτότητα και ηταυτότητα δεν πρέπει να αλλοιώνεται αλλά να προσεγγίζεται κατάτο δυνατόν και στην απόδοσή της στην ξένη γλώσσα Tο ίδιο ισχύεικαι για την περίπτωση των εξελληνισmicroένων ξένων κυρίων ονοmicroάτων ταοποία λόγω της ιστορικής τους χρήσης καθιερώθηκαν microε την παλαιόminusτερη εξελληνισmicroένη microορφή τους και δεν θα ήταν σωστό να απλογραminusφηθούν πχ η Nέα Yόρκη να γραφεί ως Nέα Iόρκη η Aγγλία ως Aγκλίαο Σωσσύρ ως Σοσίρ ο Σαίξπηρ ως Σέξπιρ κλπ Άρα προκειmicroένου γιατην απόδοση των κύριων ονοmicroάτων είναι προτιmicroότερο ndashβάσει ενός τέminusτοιου σκεπτικούndash να επιδιώκεται η κατά προσέγγιση πιστή απόδοση

AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo IcircAcircdagger

της αρχικής ορθογραφίας του ονόmicroατος (Bλ και την ενότητα I Oρθοminusγραφία ξένων τοπωνυmicroίων και ανθρωπωνυmicroίων στο OρθογραφικόΠαράρτηmicroα)

Τέλος διαφορετική είναι η περίπτωση των ελληνογενών ξένων λέminusξεων δηλ λέξεων που πλάστηκαν αρχικά σε ξένη γλώσσα microε βάση ελminusληνικές (αρχαιοελληνικές) λέξεις Πρόκειται για λέξεις όπως δυναmicroόχλωροφύλλη χρωmicroοσώmicroατα κτό Οι λέξεις αυτές δεν είναι σωστό νααπλογραφηθούν (διναmicroό χλοροφίλη χροmicroοσόmicroατα) και να γίνουνlaquoαγνώριστεςraquo στα Ελληνικά και αναγνωρίσιmicroες από τον Έλληνα στηνξένη γλώσσα

Γ Mπ

IcircUcircUgravedagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo

της αρχικής ορθογραφίας του ονόmicroατος (Bλ και την ενότητα I Oρθοminusγραφία ξένων τοπωνυmicroίων και ανθρωπωνυmicroίων στο OρθογραφικόΠαράρτηmicroα)

Τέλος διαφορετική είναι η περίπτωση των ελληνογενών ξένων λέminusξεων δηλ λέξεων που πλάστηκαν αρχικά σε ξένη γλώσσα microε βάση ελminusληνικές (αρχαιοελληνικές) λέξεις Πρόκειται για λέξεις όπως δυναmicroόχλωροφύλλη χρωmicroοσώmicroατα κτό Οι λέξεις αυτές δεν είναι σωστό νααπλογραφηθούν (διναmicroό χλοροφίλη χροmicroοσόmicroατα) και να γίνουνlaquoαγνώριστεςraquo στα Ελληνικά και αναγνωρίσιmicroες από τον Έλληνα στηνξένη γλώσσα

Γ Mπ

IcircUcircUgravedagger AcircEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo