ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ & ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ I

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΣΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ:Επενδύσεις και Έλεγχος κίνησης κεφαλαίου

Καθηγητής: ΛΑΖΑΡΙΔΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

ΜΑΙΟΣ 2012

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. Εισαγωγή………………………………………………………………………...32. Έλεγχος επί της κίνηση κεφαλαίων……………………......................................42.1 Τι σημαίνει ο έλεγχος επί της κίνησης κεφαλαίων………………………….…42.2 Ιστορική αναδρομή…………………………………………………………….42.2.1 Τα μέτρα έλεγχου στην κίνηση κεφαλαίου έως το 1970…………………….42.2.2 Οι αλλαγές μετά την κατάρρευση των συμφωνιών του Bretton Woods…….52.2.3 Οι άρσεις των περιορισμών στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης………...63. Λόγοι που επιβάλλουν τον έλεγχο στην διακίνηση κεφαλαίου………………....83.1 Μείωση επενδύσεων στην παραγωγή……………………………………….....83.2 Η παγκόσμια εξάπλωση των παρασιτικών-κερδοσκοπικών κεφαλαίων……....93.3 Οι επενδύσεις χαρτοφυλακίου στην Ελλάδα…………………………………103.4 Οι συνέπειες στην πραγματική οικονομία……………………………………123.5 Τα δανείσιμα κεφάλαια στον κόσμο…………………………………….…....134. Μέτρα περιορισμού κεφαλαιακών ροών………………………………………154.1 Ο φόρος Tobin…………………………………………………………….….154.2 Εθνικό νόμισμα………………………………………………………….……165. Επίλογος………………………………………………………………………..176. Βιβλιογραφία-Αρθρογραφία …………………………………………………...18

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

Διάγραμμα 1……………………………………………………….….8Επιχειρηματικές επενδύσεις στην Ευρώπη(Ακαθάριστες επενδύσεις πάγιου κεφαλαίου ιδιωτικών επιχειρήσεων % ΑΕΠ)

Διάγραμμα 2........................................................................................13Ανεργία στην Ιαπωνία από τις αρχές του ’50 έως σήμερα(% εργατ. δυναμικού)

Διάγραμμα 3 …………………………………………………………14ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΑΕΠ (ΣΕ ΔΟΛΛΑΡΙΑ)Διάγραμμα 4 ………………………………………………………....14ΧΑΡΤΟΦΥΛΑΚΙΟ ΜΕΤΟΧΩΝ: ΚΑΘΑΡΕΣ ΕΙΣΡΟΕΣ (ΣΕ ΔΟΛΛΑΡΙΑ) ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

Πίνακας 1…………………………………………………………..…9Επενδύσεις Πάγιου Κεφαλαίου (% του ΑΕΠ) Ελλάδα

Πίνακας 2……………………………………………………………11

2

Καθαρή Διεθνής Επενδυτική Θέση της Ελλάδας (δις ευρώ, τρέχουσες τιμές)

1.Εισαγωγή

Από την διετία 2007-2008 και την χρηματοπιστωτική κρίση στις ΗΠΑ, βιώνουμε παγκοσμίως τις συνέπειες του συστήματος στις πραγματικές οικονομίες των χωρών. Η κρίση χρέους που αντιμετωπίζει σήμερα συνολικά η Ευρώπη και ειδικότερα η χώρα μας πυροδοτήθηκε εκείνη την περίοδο. Στα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας η κυρίαρχη θέση είναι ότι το πρόβλημα βρίσκεται στα διεφθαρμένα κράτη με τα ελλειμματικά ισοζύγια και στην ανικανότητα των κυβερνώντων να εφαρμόσουν μεταρρυθμίσεις που θα απελευθερώσουν την αγορά. Έτσι, η πολιτική που προτείνεται είναι το περαιτέρω άνοιγμα της αγορά με σκοπό την προσέλκυση ξένων κυρίως κεφαλαίων που θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη της χώρας.Σκοπός της εργασίας είναι η μελέτη μιας εναλλακτικής πολιτικής για την αντιμετώπιση της κρίσης, του ελέγχου στην κίνηση κεφαλαίων.Στο κεφάλαιο 2, αναφέρουμε την έννοια και την εφαρμογή του ελέγχου στην κίνηση κεφαλαίων και παρουσιάζουμε μια σύντομη ιστορική αναδρομή της εφαρμογής του καθώς και την μεταγενέστερη άρση των περιορισμών που ξεκίνησε ουσιαστικά το 1970.Στο κεφάλαιο 3, αναφέρονται η κατάσταση που επικρατεί τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκόσμια στην προσέλκυση επενδύσεων και τις συνέπειες από την ελευθερία των κερδοσκοπικών κεφαλαίων.Τέλος, στο κεφάλαιο 4, παρουσιάζουμε συνοπτικά τα μέτρα που έχουν προταθεί από την αρθρογραφία που θα συνέβαλαν βοηθητικά στην αντιμετώπιση της χρηματιστικής κερδοσκοπίας και την προστασία των οικονομιών.

3

2. Έλεγχος επί της κίνησης κεφαλαίων

2.1 Τι σημαίνει ο έλεγχος επί της κίνησης κεφαλαίων

Η εξέλιξη των διεθνών επενδύσεων (άμεσων και έμμεσων) είναι συνυφασμένη με την ιστορία των ελέγχων επί της κίνησης των κεφαλαίων (στο εξής ΕΚΚ), δηλ. των μέτρων που έχουν ως σκοπό τη ρύθμιση των διασυνοριακών συναλλαγών. Αυτά τα μέτρα διακρίνονται σε κατηγορίες:Πρώτον, ανάλογα με το αν βασίζονται σε διοικητικούς ελέγχους (κρατικές απαγορεύσεις, περιορισμούς ή συγκεκριμένους όρους για την έγκριση της μεταφοράς κεφαλαίων) ή στην αγορά (μέτρα πολιτικού επηρεασμού του κόστους των συναλλαγών, όπως η φορολόγηση) και, Δεύτερον, ανάλογα με το αν έχουν ως σημείο αναφοράς το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (δηλ. τις συναλλαγές που αφορούν στη χρηματοδότηση του διεθνούς εμπορίου) ή τους κεφαλαιακούς λογαριασμούς (δηλ. ροή συναλλάγματος που δεν αντιστοιχεί σε άμεσα αντίστροφη ροή αγαθών και υπηρεσιών – π.χ. αγορά χρεογράφων, δανεισμός, άμεσες επενδύσεις και καθαρή εμπορία συναλλάγματος).

2.2 Ιστορική αναδρομή

2.2.1 Τα μέτρα έλεγχου στην κίνηση κεφαλαίου έως το 1970

Η εφαρμογή των ΕΚΚ δεν αφορά παρά μικρό τμήμα της ιστορίας του σύγχρονου καπιταλισμού, διάρκειας περίπου 60 ετών, από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970. Κατά την περίοδο που προηγήθηκε του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου οι κινήσεις των κεφαλαίων ήταν ελεύθερες υπό την κάλυψη που προσέφερε στους επενδυτές η εφαρμογή του αυστηρού κανόνα χρυσού, με αποτέλεσμα η εξαγωγή κεφαλαίου των κυρίαρχων καπιταλιστικών οικονομιών τότε να είναι (ως ποσοστό του ΑΕΠ) διπλάσια σε σχέση με τις δεκαετίες του 1980 και 1990. Οι ΕΚΚ πρωτοεμφανίσθηκαν ως αποτέλεσμα του πολέμου και της κρίσης που οδήγησε την κατάργηση του κανόνα χρυσού και στην εγκαθίδρυση κυμαινόμενων ισοτιμιών.

4

Ωστόσο, και μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οπότε εγκαθιδρύθηκε το σύστημα σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών του Bretton Woods, ο περιορισμός στην κίνηση των κεφαλαίων με πολιτικά μέτρα θεωρήθηκε κομβικής σημασίας για τη σταθερότητα του διεθνούς οικονομικού συστήματος και μάλιστα η δυνατότητα εφαρμογής ΕΚΚ περιλήφθηκε στις καταστατικές αρχές του ΔΝΤ.

Στο πλαίσιο αυτό, πέρα από τους γενικούς περιορισμούς στην κίνηση των κεφαλαίων, τα κράτη εφάρμοζαν μια σειρά από μέτρα που αποσκοπούσαν ειδικότερα στη ρύθμιση της εισδοχής και μεταχείρισης Άμεσων Ξένων Επενδύσεων στην επικράτειά τους, όπως

1.η θέσπιση ανώτατων ορίων συμμετοχής ξένων σε εθνικές επιχειρηματικές δραστηριότητες,2.ο έλεγχος των εξαγορών και συγχωνεύσεων, 3.υποχρεώσεις που αφορούσαν τη σύνθεση των διοικήσεων και του προσωπικού ξένων επιχειρήσεων που εγκαθίσταντο στο έδαφός τους και 4.περιορισμοί ως προς τη λειτουργία και την απόδοση τέτοιων επιχειρήσεων (π.χ. ελάχιστο ποσοστό εξαγωγών ή / και εγχώριας προστιθέμενης αξίας της παραγωγής, έλεγχοι στη μεταφορά τεχνολογίας, την εξαγωγή κερδών και την επανεξαγωγή κεφαλαίων κ.α.).

Βέβαια, με βάση τον Π. Ρουμελιώτη, μια σειρά σημαντικών μεταβολών στην παγκόσμια οικονομία με κυριότερες τη σταδιακή επέκταση και απελευθέρωση του διεθνούς εμπορίου και τη διογκούμενη διεθνοποίηση της παραγωγής μέσω της εξάπλωσης και μεγέθυνσης των πολυεθνικών επιχειρήσεων, έδωσαν ώθηση στην προοδευτική απελευθέρωση των διασυνοριακών συναλλαγών στον ανεπτυγμένο κόσμο, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1950, αρχής γενομένης από τις κινήσεις που είχαν σχέση με το εξωτερικό εμπόριο.

Ωστόσο, μπορεί να υποστηριχθεί ότι καθοριστικής σημασίας για την επιτάχυνση της άρσης των ελέγχων και περιορισμών είχε η οριστική κατάρρευση του συστήματος σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών του Bretton Woods στα μέσατης δεκαετίας του 1970, η οποία και δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες για την πλήρη απελευθέρωση των κινήσεων κεφαλαίου μεταξύ των ανεπτυγμένων οικονομιών εντός της επόμενης εικοσαετίας.1

2.2.2 Οι αλλαγές μετά την κατάρρευση των συμφωνιών του Bretton Woods

Από τη σκοπιά του διεθνούς δικαίου, οι εθνικοί ανταγωνισμοί στη μετά Bretton Woods εποχή δεν έχουν μέχρι σήμερα επιτρέψει την ανάδυση ενός νέου, πραγματικά διεθνούς συστήματος ρύθμισης των επενδυτικών ροών στη βάση

1 Ρουμελιώτης Παναγιώτης: “Υποχρεώσεις συμπεριφοράς ή αποτελέσματος (performance requirements) που επέβαλαν οι χώρες υποδοχής των ΑΞΕ , σσ. 76-78, 2006

5

ενιαίων και ουσιαστικά δεσμευτικών κανόνων. Η πολυμερής συνεργασία στον τομέα αυτό διεξάγεται κυρίως εντός του ΟΟΣΑ και του ΠΟΕ και κινείται στηλογική της φιλελευθεροποίησης των κανόνων υποδοχής και μεταχείρισης των επενδύσεων, όπως τονίζει ο Π.Γ. Ανδρεσάκης.

Στο πλαίσιο του ΟΟΣΑ, όπου εκπροσωπούνται κυρίως οι οικονομίες του ανεπτυγμένου κόσμου, έχουν θεσπιστεί ήδη από το 1961 ο Κώδικας Απελευθέρωσης των Τρεχουσών Αδήλων Συναλλαγών και ο Κώδικας Απελευθέρωσης της Κίνησης Κεφαλαίων, ενώ έχει επίσης υιοθετηθεί η Διακήρυξη για τις Διεθνείς Επενδύσεις και τις Πολυεθνικές Επιχειρήσεις του 1976, όπως αυτή αναθεωρήθηκε το 2000. Τα κείμενα αυτά ενσωματώνουν τις ακόλουθες γενικές αρχές:

• Μη διάκριση: Οι ξένοι επενδυτές επιδιώκεται να τυγχάνουν μεταχείρισης όχι λιγότερο ευνοϊκής από εκείνη των εγχώριων υπό όμοιες συνθήκες.• Διαφάνεια: Η πληροφόρηση επί των περιορισμών στις διεθνείς επενδύσεις οφείλει να καθίσταται κατανοητή και προσβάσιμη σε κάθε ενδιαφερόμενο.• Προοδευτική απελευθέρωση: Τα μέλη του οργανισμού δεσμεύονται, σταδιακά, να καταργήσουν είτε ολοκληρωτικά (στον κώδικα αδήλων), είτε στο μέτρο που είναι απαραίτητο για μια αποτελεσματική οικονομική συνεργασία (στον κώδικα κίνησης κεφαλαίων) τους περιορισμούς που ισχύουν μεταξύ τους.• Μη επιβολή νέων περιορισμών (ρήτρα standstill): Τα μέλη δεσμεύονται να μην εισάγουν νέους περιορισμούς, ούτε να επαναφέρουν όσους έχουν καταργηθεί.• Μονομερής απελευθέρωση: Τα μέλη δεσμεύονται να επιτρέπουν σε όλα τα υπόλοιπα μέλη να επωφελούνται εξίσου από τα μέτρα απελευθέρωσης που λαμβάνουν, καθώς και μην εξαρτούν τη λήψη αυτών από την υιοθέτηση ανάλογων μέτρων από άλλες χώρες. Η αποφυγή της αμοιβαιότητας αποτελεί σημαντική πολιτική παράδοση του ΟΟΣΑ, στη βάση της λογικής ότι ηαπελευθέρωση είναι επωφελής για όλους και πρωτίστως για τη χώρα που την εφαρμόζει. Η μέχρι τώρα πράξη έχει δείξει ότι όποτε οι κυβερνήσεις των μελών του ΟΟΣΑ εφαρμόζουν μέτρα απελευθέρωσης, σχεδόν πάντοτε επιτρέπουν να επωφελούνται εξίσου από αυτά και επενδυτές προερχόμενοι από μη μέλη, ανεξάρτητα από το εάν οι χώρες προέλευσής τους εφαρμόζουν αντίστοιχα μέτρα.2

2.2.3 Οι άρσεις των περιορισμών στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Ξεκινώντας το 1960, ακόμη και πριν από τη δημιουργία της κοινής αγοράς, τα ευρωπαϊκά κράτη μέλη έλαβαν μέτρα υπέρ της θέσπισης της ελεύθερης κυκλοφορίας κεφαλαίων. Το 1988, με οδηγία της ΕΕ επιτεύχθηκε η γενική ελευθέρωση μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ. Η οικονομική και νομισματική ένωση

2 Παναγιώτης Γ. Ανδρεσάκης, Ο αναδυόμενος ρόλος των Κεφαλαίων ΚυρίαρχουΠλούτου (Sovereign Wealth Funds) στην Παγκόσμια Οικονομία, Μάιος 2008, σσ. 51-54

6

συνέχισε την ελευθέρωση αυτή με την κατάργηση της ρήτρας διασφάλισης εντός της ζώνης του ευρώ.

Οι στόχοι που απέβλεπαν να επιτευχθούν με την εφαρμογή της πολιτικής αυτής ήταν:

Άρση όλων των περιορισμών των κινήσεων κεφαλαίων μεταξύ κρατών μελών και μεταξύ κρατών μελών και τρίτων χωρών (στη δεύτερη περίπτωση με τη δυνατότητα λήψης μέτρων διασφάλισης σε έκτακτες περιστάσεις).

Η ελευθέρωση των κινήσεων κεφαλαίων θα πρέπει να συμβάλει στην εγκαθίδρυση της ενιαίας αγοράς, ενθαρρύνοντας τις άλλες ελευθερίες (κυκλοφορία προσώπων, αγαθών και υπηρεσιών).

Θα πρέπει επίσης να ενθαρρύνει την οικονομική πρόοδο επιτρέποντας την αποδοτική επένδυση των κεφαλαίων.3

3 Νίκος Μούσης, «Ευρωπαϊκή Ένωση: δίκαιο, οικονομία , πολιτικές» , 13η ενημερωμένη έκδοση, Αθήνα 2011

7

3. Λόγοι που επιβάλλουν τον έλεγχο στην διακίνηση κεφαλαίου

3.1 Μείωση επενδύσεων στην παραγωγήΗ αποδοτικότητα της πραγματικής οικονομίας δεν αποτελεί το πραγματικό κίνητρο για τις περισσότερες βραχυπρόθεσμες κινήσεις κεφαλαίων που πραγματοποιούνται. Οι επενδυτές πολλές φορές ενδιαφέρονται λιγότερο για την απόδοση ή το μέρισμα που θα τους αποφέρουν τα κεφάλαιά τους όσο για τις κεφαλαιουχικές υπεραξίες που θα προκύψουν από την πιθανή ανατίμηση του χρηματοοικονομικού προϊόντος που αγοράζουν ή της συναλλαγματικής ισοτιμίας του νομίσματος στο οποίο είναι αποτιμημένο, αναφέρει χαρακτηριστικά ο Ε. Τσακαλώτος.4

Αυτό φαίνεται και από το παρακάτω διάγραμμα όπου σημειώνεται μεγάλη πτώση των επενδύσεων πάγιου κεφαλαίου από το 2009 έως το 2010 σε όλο πλάτος της Ευρώπης.

Διάγραμμα 1Επιχειρηματικές επενδύσεις στην Ευρώπη(Ακαθάριστες επενδύσεις πάγιου κεφαλαίου ιδιωτικών επιχειρήσεων % ΑΕΠ)

4Ευκλείδης Τσακαλώτος , Κριτική σε επιχειρήματα υπέρ των ελεύθερων χρηματοοικονομικών αγορών, περιοδικό Attac Hellas, Αθήνα, Ιανουάριος 2002

8

Πηγή: ΙΟΒΕΠιο συγκεκριμένα, ρίχνοντας μια πιο διαχρονική ματιά μέσα στη δεκαετία του Ευρώ στη μεταβολή των πάγιων επενδύσεων στην Ελλάδα, παρατηρούμε πως μειώνονταν με το πέρασμα του χρόνου (από 19,1% του ΑΕΠ το 2002 κατέληξε στο 11,9% το 2010)

Πίνακας 1Επενδύσεις Πάγιου Κεφαλαίου (% του ΑΕΠ) Ελλάδα

Πηγή: EUROSTAT

3.2 Η παγκόσμια εξάπλωση των παρασιτικών-κερδοσκοπικών κεφαλαίων

Ήδη, εδώ και κάποια χρόνια, αρκετοί οικονομολόγοι κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την πορεία της παγκόσμιας αγοράς συναλλάγματος, καθώς επιτράπηκε από τους πολιτικούς τόση «ελευθερία», ώστε τώρα βρέθηκε έξω από τον έλεγχο των κεντρικών τραπεζών, των οικονομικών υπευθύνων και των κυβερνήσεων. Η κατάρρευση του παγκόσμιου συστήματος σταθερών ισοτιμιών του συναλλάγματος, το 1972, και η διακύμανση των νομισμάτων, ήταν το πρώτο στάδιο στην πορεία αστάθειας στις συναλλαγματικές ισοτιμίες.

9

Τότε ξεκίνησε και η αυξανόμενη χρήση της τεχνολογίας των υπολογιστών για τις ηλεκτρονικές οικονομικές πράξεις, συνοδευόμενη από την φιλελευθεροποίηση και απορύθμιση των οικονομικών υπηρεσιών και την κατάργηση των νομισματικών ελέγχων στις περισσότερες χώρες. Με την υποστήριξη του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (μέσω των προγραμμάτων δομικής αναδιάρθρωσης) και την άρση των ελέγχων στην εισροή και εκροή του χρήματος στις περισσότερες χώρες, το σκηνικό ήταν στημένο για την κερδοσκοπία στα νομίσματα, στα εμπορεύματα και στις αξίες των μετοχών.

Στο παρελθόν, το χρήμα κυκλοφορούσε σε όλο τον κόσμο κυρίως για την πληρωμή των εισαγωγών και εξαγωγών των αγαθών και των υπηρεσιών ή, με άλλα λόγια, για να εξυπηρετεί την πραγματική οικονομία της παραγωγής και του εμπορίου. Στα πρόσφατα χρόνια, όμως, με τις κυβερνήσεις να αίρουν τα εμπόδια στις διεθνείς οικονομικές συναλλαγές, οι πόρτες ήταν ανοιχτές στους κερδοσκόπους που επιζητούν να κάνουν γρήγορα κέρδη ποντάροντας στις αλλαγές των τιμών συναλλάγματος, στις τιμές των εμπορευμάτων και στις τιμές των μετοχών.

Το γεγονός αυτό παρουσιάστηκε με συγκεκριμένα στοιχεία σε ένα άρθρο της επιθεώρησης UNCTAD(United Nations Conference on Trade and Development) το1996, από τον καθηγητή Οικονομικών David Felix.

Το 1977 η ετήσια αξία των παγκόσμιων εξαγωγών ανερχόταν στα 1,3 τρισεκατομμύρια δολάρια ενώ το ετήσιο ύψος των παγκόσμιων συναλλαγών ήταν 4,6 τρισεκατομμύρια. Οι εξαγωγές αποτελούσαν το 29% του συνολικού όγκου. Μέχρι το 1995 οι παγκόσμιες εξαγωγές έφτασαν τα 4,8 τρισεκατομμύρια δολάρια, αλλά ο παγκόσμιος όγκος των συναλλαγών εκτινάχθηκε στα 325 τρισεκατομμύρια δολάρια. Η αξία των εξαγωγών διαμορφώθηκε στο 1,5% μόνο των συνολικών συναλλαγών. Με άλλα λόγια μόνο το 1,5 από τα 100 δολάρια των διεθνών συναλλαγών χρησιμοποιήθηκαν στο παγκόσμιο εμπόριο σε πραγματικά αγαθά και υπηρεσίες, ενώ τα 98,50 $ χρησιμοποιήθηκαν για επενδύσεις και κερδοσκοπικούς σκοπούς. Άλλο ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι το 1977, τα επίσημα παγκόσμια αποθέματα συναλλάγματος ήταν 266 δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ η ημερήσια παγκόσμια κυκλοφορία συναλλάγματος ήταν 18 δισεκατομμύρια δολάρια. Όμως, μέχρι το 1995 η ημερήσια αξία των ανταλλαγών σε συνάλλαγμα (1,300 δισεκατομμύρια δολάρια) είχε ξεπεράσει τα επίσημα αποθέματα συναλλάγματος (1,202 δισεκατομμύρια δολάρια).5

3.3 Οι επενδύσεις χαρτοφυλακίου στην Ελλάδα

Ο Δ. Καζάκης στο άρθρο του προσπαθεί να δώσει έμφαση στην ποιότητα των κεφαλαίων που εισρέει στην Ελλάδα.5 Η παγκόσμια κερδοσκοπία, περιοδικό Άρδην, τεύχος 22, Οκτώβριος 1998

10

Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει την καθαρή διεθνή επενδυτική θέση της Ελλάδας την περίοδο 2000-2009.Τη δεκαετία του ευρώ η Ελλάδα μετατράπηκε σε ιδιαίτερο πόλο έλξης κεφαλαίων από το εξωτερικό. Η καθαρή εισροή κεφαλαίων από το εξωτερικό έφτασε μέσα στη δεκαετία έως και 95% του ΑΕΠ (2007), από 37,6% το 2000 και 45,6% το 2001.Όπως ήταν φυσικό, προσέλκυσε και τα ανάλογα κεφάλαια. Έτσι σε κάθε 1.000 ευρώ καθαρής εισροής κεφαλαίου από το εξωτερικό, τα 700 ευρώ πηγαίνουν σε επενδύσεις χαρτοφυλακίου που κατά κύριο λόγο έχουν ως σκοπό την κερδοσκοπία με εγχώριους κρατικούς τίτλους χρέους και μετοχές, τα 285 ευρώ πηγαίνουν να «ξεπλυθούν» μέσω καταθέσεων και repos στις εγχώριες τράπεζες και μόλις 15 ευρώ εισέρχονται ως άμεσες επενδύσεις.

Όμως ακόμη κι αυτές οι άμεσες επενδύσεις αφορούν στην εξαγορά και την συγχώνευση επιχειρήσεων. Κι αυτό είναι ένα γενικό φαινόμενο της παγκόσμιας αγοράς. Πίνακας 2

Καθαρή Διεθνής Επενδυτική Θέση της Ελλάδας (δις ευρώ, τρέχουσες τιμές)*

Περίοδος ΣύνολοΆμεσες επενδύσεις

Επενδύσεις χαρτοφυλακίου

Λοιπές επενδύσεις ΑΕΠ

% Συνόλου στο ΑΕΠ

2000 -51,6 -7,1 -55,6 -2,0 136,2 37,6

2001 -66,8 -7,8 -58,4 -7,6 146,4 45,6

2002 -77,9 -6,2 -59,6 -21,1 156,6 49,7

2003 -101,6 -8,0 -78,0 -20,1 172,4 58,9

2004 -124,1 -10,8 -99,1 -16,2 185,8 66,8

2005 -149,2 -13,2 -111,4 -26,5 195,3 76,4

2006 -178,1 -14,3 -127,1 -38,8 210,4 84,6

2007 -214,4 -14,6 -149,1 -53,2 226,4 94,7

2008 -179,2 -0,6 -119,8 -61,2 239,1 74,9

2009 -201,2 -3,1 -144,6 -57,4 237,5 84,7

* Απαιτήσεις μείον υποχρεώσεις, υπόλοιπα τέλους έτους.

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδας.

11

Στις μέρες μας οι αγορές έχουν οδηγηθεί σε τέτοιο επίπεδο συγκέντρωσης κεφαλαίου ώστε οι διεθνείς άμεσες επενδύσεις τους είναι κατά 95%εξαγορές και συγχωνεύσεις, όταν σε ολόκληρη την μεταπολεμική περίοδο έως και τη δεκαετία του ’80 το αντίστοιχο ποσοστό δεν ξεπέρασε το 40%. περιορίζοντας δραστικά τα όποια περιθώρια δράσης σε οποιαδήποτε άλλη επιχειρηματική μορφή. Στη βάση αυτή οι σύγχρονες αγορές έχουν μεταβληθεί σε «συγκοινωνούντα δοχεία», όπου βασιλεύει η αδυσώπητη αναμέτρηση δύναμης ανάμεσα σε γιγαντιαία επιχειρηματικά συγκροτήματα.6

3.4 Οι συνέπειες στην πραγματική οικονομία

Βεβαίως τα αποτελέσματα της ελευθερίας κίνησης κεφαλαίου πολύ πριν εμφανιστούν στην Ελλάδα, λαμβάνουν χώρα σε μια σειρά κράτη όπου εφαρμόστηκαν παρόμοιες πολιτικές.Η αποτυχία της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης είναι καταφανής στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες κατά τον Κ. Λαπαβίτσα. Οι παγκόσμιοι διεθνείς οργανισμοί -- Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, Παγκόσμια Τράπεζα, Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου -- βαθμιαία κυριαρχήθηκαν από την ιδεολογία του νεοφιλελευθερισμού, ιδίως από την ακράδαντη πίστη στις άριστες ιδιότητες της αγοράς. Ως εκ τούτου, τα μέτρα που προτείνουν, και εν πολλοίς επιβάλλουν, στις αναπτυσσόμενες χώρες χαρακτηρίζονται από λιτότητα για την επίτευξη σταθερότητας, και από απελευθέρωση των αγορών για την επίτευξη ανάπτυξης. Τα αποτελέσματά τους από πλευράς ανάπτυξης είναι παρά πολύ φτωχά - η απελευθέρωση και η προσπάθεια προσέλκυσης ξένου κεφαλαίου δεν έφερε καθόλου τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Το βιοτικό επίπεδο των πολλών στις αναπτυσσόμενες χώρες, από την άλλη, έχει καταβαραθρωθεί. Ακόμη χειρότερα, το άνοιγμα των χρηματοπιστωτικών αγορών των αναπτυσσομένων χωρών συχνά οδηγεί σε κερδοσκοπική έκρηξη, η οποία, σε συνδυασμό με την απελευθέρωση της κίνησης κεφαλαίου, κατά κανόνα καταλήγει σε συνολική οικονομική κρίση. Στη δεκαετία του 1990 είχαμε τέτοιες κρίσεις στο Μεξικό, τη Νοτιοανατολική Ασία, την Ρωσία, την Τουρκία, και την Αργεντινή.

Η αποτυχία του νεοφιλελευθερισμού δεν περιορίζεται όμως στις αναπτυσσόμενες χώρες. Είναι επίσης έντονη και στον αναπτυγμένο κόσμο, πάνω από όλα στην Ιαπωνία. Η χώρα με τους υψηλότερους μεταπολεμικούς ρυθμούς ανάπτυξης, η οποία μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο μεταμορφώθηκε από σωρό ερείπιων σε οικονομική υπερδύναμη, στήριξε την επιτυχία της στον έλεγχο της αγοράς, τις στενές σχέσεις τραπεζών και εταιρειών, την κρατική παρέμβαση σε όλα τα επίπεδα, τους περιορισμούς επί του χρηματοπιστωτικού συστήματος, την

6 Καζάκης Δημήτριος, Οικονομική Αποσύνθεση, εφημερίδα Το Ποντίκι, Σεπτέμβριος 2010

12

προστασία των εργαζόμενων από την ανεργία, και την προσεκτική διατήρηση της κοινωνικής συνοχής. Υιοθέτησε όμως τον νεοφιλελευθερισμό στις αρχές της δεκαετίας του 1980 και πήρε μέτρα αντιστροφής όλων αυτών των ρυθμίσεων. Τα αποτελέσματα της μεταστροφής είναι άκρως προβληματικά. Η τεραστία κερδοσκοπική έκρηξη του δεύτερου μισού της δεκαετίας του 1980 έχει αφήσει το χρηματοπιστωτικό σύστημα παράλυτο, η ρυθμοί ανάπτυξης είναι κοντά στο μηδέν για πάνω από δέκα χρόνια, η ανεργία έχει φτάσει σε πρωτοφανή για την Ιαπωνία επίπεδα και η κοινωνική συνοχή έχει δεχτεί έντονα πλήγματα.7

Όπως παρατηρούμε και από το παρακάτω διάγραμμα, η ανεργία της Ιαπωνίας αυξάνεται σταδιακά από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 και βλέπουμε να εκτινάσσεται στην δεκαετία του ’90.

Διάγραμμα 2Ανεργία στην Ιαπωνία από τις αρχές του ’50 έως σήμερα(% εργατ. δυναμικού)

Πηγή: Tradingeconomics.com

3.5 Τα δανείσιμα κεφάλαια στον κόσμο

Βέβαια, αν κοιτάξουμε συνολικά σε παγκόσμιο επίπεδο την συσώρευση κεφαλαίου που προορίζονται για επενδύσεις χαρτοφυλακίου, δηλαδή για βραχυπρόθεσμες και κερδοσκοπικές επενδύσεις, το πρόβλημα φαίνεται πως έχει λάβει τεράστιες διαστάσεις, με βάση τον Δ. Καζάκη.

7 Λαπαβίτσας Κων/νος, Παγκοσμιοποίηση και αναγκαιότητα του οικονομικού ελέγχου, περιοδικό ΘΕΣΕΙΣ, Τεύχος 79, περίοδος: Απρίλιος - Ιούνιος 2002

13

Έχει δημιουργηθεί μια τεράστια υπερπληθώρα κεφαλαίων που λιμνάζουν στις παγκόσμιες αγορές και δεν βρίσκουν επικερδή τοποθέτηση. Πρόκειται για συσσωρευμένα κεφάλαια που ξεπερνούν έως 20 φορές το παγκόσμιο ΑΕΠ.Πρόσφατα υπολογίστηκε ότι τα διαθέσιμα δανείσιμα κεφάλαια σε παγκόσμιο επίπεδο έχουν αισίως φτάσει στο 1 τετράκις εκατομμύριο δολάρια, δηλαδή στα 1.000 τρισεκατομμύρια δολάρια, όταν το παγκόσμιο ΑΕΠ κινείται γύρω στα 60 τρις. δολ.8

Διάγραμμα 3 GDP (US DOLLAR) IN WORLD

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΑΕΠ (ΣΕ ΔΟΛΛΑΡΙΑ)

Διάγραμμα 4 PORTFOLIO EQUITY; NET INFLOWS (BOP; US DOLLAR) IN WORLD

ΧΑΡΤΟΦΥΛΑΚΙΟ ΜΕΤΟΧΩΝ: ΚΑΘΑΡΕΣ ΕΙΣΡΟΕΣ (ΣΕ ΔΟΛΛΑΡΙΑ) ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

8 Καζάκης Δημήτριος, Μια τρίχα πριν το μεγάλο κραχ, εφημερίδα Το Ποντίκι ,Ιούλιος 2011

14

Πηγή: Tradingeconomics.com

4. Μέτρα περιορισμού κεφαλαιακών ροών

Τα μέτρα που προτείνονται, μελετώντας την βιβλιογραφία-αρθρογραφία, για την εφαρμογή περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίου μπορούν να αναλυθούν περισσότερο και λεπτομερέστερα αλλά πέρα από την παρούσα εργασία. Κρίνουμε σκόπιμο να αναφέρουμε αυτά που θεωρούμε περισσότερο κατανοητά και εφαρμόσιμα.

4.1 Ο φόρος Tobin

Η πλήρης ελευθερία στην κίνηση των κεφαλαίων, οι φορολογικοί παράδεισοι και η εκρηκτική αύξηση των κερδοσκοπικών συναλλαγών καταδικάζουν τις διάφορες κυβερνήσεις σε ένα ανταγωνισμό για την προσέλκυση επενδυτών και κεφαλαίων. Αυτή η πτυχή της παγκοσμιοποίησης που αφορά τις χρηματιστικές συναλλαγές μειώνει όλο και περισσότερο την φορολογητέα ύλη των κρατών λόγω της αυξημένης κινητικότητας του κεφαλαίου με αποτέλεσμα  να αυξάνεται κατά την τελευταία εικοσαετία η φορολογική επιβάρυνση του συντελεστή  εργασία ή/και  να συρρικνώνονται οι δημόσιες δαπάνες, ενώ παράλληλα αυξάνονται οι ανάγκες σε επίπεδο κοινωνικής προστασίας.

15

Η φορολόγηση των χρηματιστικών εισοδημάτων αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση προκειμένου να σταματήσει να μεταφέρεται το φορολογικό βάρος στην εργασία, να περιορισθεί η οικονομική αστάθεια  και η διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων. 

Απαιτούνται επομένως μηχανισμοί αποτρεπτικού χαρακτήρα στην πλήρη ελευθερία μετακίνησης των κεφαλαίων και στην κερδοσκοπία .Ενας από αυτούς είναι και ο φόρος Τobin - που φέρει το όνομα του James Tobin, βραβείο Νόμπελ οικονομίας το 1981 - ο οποίος πρότεινε για  πρώτη φορά το 1972, μία  μορφή φορολόγησης του κεφαλαίου που αφορά συγκεκριμένα στις  κινήσεις κεφαλαίων στην αγορά συναλλάγματος. Ο ημερήσιος όγκος των συναλλαγών στις αγορές συναλλάγματος υπολογίζεται σε  1500 δισ δολάρια, έναντι 18 δισ. στις αρχές της δεκαετίας του 70. Επιπλέον το 80% των συναλλαγών στην αγορά συναλλάγματος έχουν διάρκεια εφτά ημερών ή λιγότερο, στις περισσότερες περιπτώσεις οι μετακινήσεις γίνονται μέσα στην ίδια ημέρα,  ενώ λιγότερο από το 5% του ημερήσιου  όγκου στις αγορές συναλλάγματος  αφορά σε συναλλαγές προϊόντων.

Ο φόρος Tobin μπορεί να συμβάλει στην  μείωση των διακυμάνσεων των ισοτιμιών και της αστάθειας των αγορών και να αυξήσει την αυτονομία των κυβερνήσεων σε επίπεδο νομισματικής πολιτικής, ενώ παράλληλα τα τεράστια ποσά που διακινούνται ακόμη και αν  φορολογηθούν με ένα πολύ μικρό ποσοστό μπορούν να επιφέρουν σημαντικά φορολογικά έσοδα, που θα μπορούσαν να εισρέουν σε  ένα κοινό Ταμείο και να διατίθενται  για διεθνείς σκοπούς όπως μείωση των ανισοτήτων, χρηματοδότηση της ανάπτυξης, καταπολέμηση της φτώχειας κ.λ.π.                   

Ο φόρος Τobin δεν αποτελεί πανάκεια αλλά εφαλτήριο για μια συνολική μεταρρύθμιση του χρηματιστικού συστήματος και απαιτείται περαιτέρω εμβάθυνση των εργαλείων που θα επιτρέψουν την διαμόρφωση άλλων μέτρων για την επέκταση του φορολογίας και σε άλλες χρηματιστικές  πράξεις. Αποτελεί όμως ένα πρώτο βήμα για την οικοδόμηση μιας παγκόσμιας οικονομίας όπου η οικονομική ανάπτυξη θα συμβαδίζει με την κοινωνική δικαιοσύνη και την αναδιανομή του εισοδήματος.9

4.2 Εθνικό νόμισμα

Τα τελευταία δύο χρόνια η Ελλάδα βρίσκεται υπό την κηδεμονία του Μηχανισμού Στήριξης ( ΔΝΤ, ΕΚΤ, ΕΕ) και η πολιτικές που εφαρμόζει οδηγούν σε ύφεση την οικονομία της. Η κοινωνία είναι διχασμένη με το αν οι θυσίες που βιώνει θα έχουν κάποιο αντίκρισμα και θα καταφέρει να γυρίσει σε τροχιά ανάπτυξης. Η μια από τις συγκρουόμενες απόψεις που υποστηρίζουν την έξοδο της Ελλάδας από την κρίση, είναι η επιστροφή σε εθνικό νόμισμα γιατί προϋποθέτει έλεγχο στην κίνηση κεφαλαίου.

9 Χρ.  Τριανταφύλλου, Φόρος Tobin: Μια εναλλακτική πρόταση για τον περιορισμό της διεθνούς κερδοσκοπίας, περιοδικό Attac Hellas, 21 Νοεμβρίου 2001

16

Τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσει η Ελλάδα είναι:

1ο Εθνικοποίηση της Τράπεζας της Ελλάδος. Η ΤτΕ περνά σε απόλυτα δημόσιο έλεγχο και δουλεύει για τα συμφέροντα της χώρας, κάτι που δεν συμβαίνει σήμερα.2ο Δραστικός περιορισμός και έλεγχος της κίνησης κεφαλαίου.Δηλαδή, τα κεφάλαια που έχουν βγει εκτός Ελλάδας και προσπαθήσουν εκ νέου να εισέλθουν στο εσωτερικό της θα φορολογηθούν σαν πραγματικό εισόδημα. Έτσι αυτός που μέχρι τώρα είχε την ελευθερία να βάζει και να βγάζει κεφάλαια με μόνο στόχο να κερδοσκοπεί εις βάρος της χώρας θα βρεθεί απέναντι σε ένα φορολογικό και τραπεζικό τείχος. Για παράδειγμα ένας αποτρεπτικός φόρος της τάξης του 80 ή και 90% , θα απωθήσει κερδοσκοπικά κεφάλαια. Αντιθέτως αν τα κεφάλαια αυτά έχουν στόχο παραγωγική επένδυση με πάγια διάρκεια , η φορολογική πολιτική θα αλλάζει και θα ενθαρρύνει την προσέλκυση επενδύσεων καθώς ενισχύουν την παραγωγικότητα και κατά συνέπεια την ανταγωνιστικότητα της χώρας.10

5. Επίλογος

Συνοψίζοντας, παρατηρούμε πως το πρόβλημα της υπερσυσώρευσης του κερδοσκοπικού κεφαλαίου παγκόσμια έχει αλλάξει τον χαρακτήρα των κυρίαρχων επενδύσεων σήμερα από παραγωγικές σε επενδύσεις χαρτοφυλακίου.Είναι βέβαια γνωστό, ότι αυτή η κατάσταση δεν αφήνει ανεπηρέαστη την πραγματική οικονομία. Σε αυτά τα πλαίσια ως λύση και στο Ελληνικό πρόβλημα αλλά και διεθνώς, προτείνεται από την αρθρογραφία η επαναφορά του ελέγχου στην κίνηση κεφαλαίων, η οποία θα λειτουργήσει ως ασπίδα στις κερδοσκοπικές επενδύσεις και σε συνδυασμό με πολιτικές που έχουν στόχο την αύξηση της παραγωγικότητας και της εσωτερικής ζήτησης, θα δημιουργήσουν ένα υγιές οικονομικό κύκλωμα.Τα μέτρα βέβαια που προτείνονται, έχουν δεχτεί και δέχονται οξεία κριτική και χαρακτηρίζονται ως ανέφικτα. Οι φωνές αυτές, που προέρχονται κυρίως από την φιλελεύθερη σχολή της οικονομίας, υποστηρίζουν την ελευθερία κίνησης κεφαλαίου γιατί μεγιστοποιεί την παγκόσμια παραγωγή. Το παγκόσμιο οικονομικό κύκλωμα είναι αλληλένδετο και συνδέει στενά τα κράτη και έτσι οποιοσδήποτε περιορισμός στις παγκόσμιες συναλλαγές, θα σημάνει την αρχή μιας κατιούσας πορείας στο παγκόσμιο ΑΕΠ.

10 Καζάκης Δημήτριος, Απομαγνητοφώνηση από την εκπομπή ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ στην ΚΡΗΤΗ TV, 20 Οκτωβρίου 2011

17

Οι απόψεις διίστανται και αναζητούν λύση στο σημερινό πρόβλημα. Από εκεί και πέρα η εφαρμογή μέτρων και ρυθμίσεων επαφίεται στα κράτη και τις κυβερνήσεις τους και κατά συνέπεια στην πολιτική που επιθυμούν να εφαρμόσουν.

6. Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία

Ρουμελιώτης Παναγιώτης: “Υποχρεώσεις συμπεριφοράς ή αποτελέσματος (performance requirements) που επέβαλαν οι χώρες υποδοχής των ΑΞΕ , σσ. 76-78, 2006

Παναγιώτης Γ. Ανδρεσάκης, Ο αναδυόμενος ρόλος των Κεφαλαίων ΚυρίαρχουΠλούτου (Sovereign Wealth Funds) στην Παγκόσμια Οικονομία, Μάιος 2008, σσ. 51-54

Νίκος Μούσης, «Ευρωπαϊκή Ένωση: δίκαιο, οικονομία , πολιτικές» , 13η ενημερωμένη έκδοση, Αθήνα 2011

Ευκλείδης Τσακαλώτος , Κριτική σε επιχειρήματα υπέρ των ελεύθερων χρηματοοικονομικών αγορών, περιοδικό Attac Hellas, Αθήνα, Ιανουάριος 2002

Η παγκόσμια κερδοσκοπία, περιοδικό Άρδην, τεύχος 22, Οκτώβριος 1998

Καζάκης Δημήτριος, Οικονομική Αποσύνθεση, εφημερίδα Το Ποντίκι, Σεπτέμβριος 2010

18

Λαπαβίτσας Κων/νος, Παγκοσμιοποίηση και αναγκαιότητα του οικονομικού ελέγχου, περιοδικό ΘΕΣΕΙΣ, Τεύχος 79, περίοδος: Απρίλιος - Ιούνιος 2002

Καζάκης Δημήτριος, Μια τρίχα πριν το μεγάλο κραχ, εφημερίδα Το Ποντίκι ,Ιούλιος 2011

Χρ.  Τριανταφύλλου, Φόρος Tobin: Μια εναλλακτική πρόταση για τον περιορισμό της διεθνούς κερδοσκοπίας, περιοδικό Attac Hellas, 21 Νοεμβρίου 2001

Διαδικτυακές πηγές

http://www.youtube.com/user/CRETETV?feature=watch

http://en.wikipedia.org/wiki/Tobin_tax

http://topontiki.gr/

19