تاریخچه حجامت  

سال پیش حجامت در مقدونیه انجام۵۳۰۰بر پایه قدیمی ترین سند از  

می شده و پس از آن به یونان نیز گسترش یافته ودر آن زمان نشانه

پزشک بودن حجامت کردن و داشتن وسایل آن بوده.

جالبتر اینکه : برخی نوشته اند حجامت از آنجا پیدا شد که اندیشمندان 

دریافتند زمانی که سربازی در میادین جنگ زخمی میشود با خونریزی

بسیاری از بیماریهای پیشین او مداوا میشود .

این دست آورد بزرگ به آنها آموخت که با سوزن و تیغ زدن میتوان برخی

سال پیش سوزنهای فلزی و۴۶۰۰از بیماریها را درمان کرد از این رو در

شاخ حجامت در ایران از ابزارهای پزشکی شد .

در گذشته پزشکان ایرانی جاهای گوناگونی از تن را برای حجامت 

شناسایی کرده و هر جایی را برای درمان یک بیماری حجامت میکردند .

جای اسرار آمیز وجود۶۰۰چینی ها نیز دریافته بودند که در تن انسان

دارد .

کاغذهای پاپیروسی که از مصر باستان به دست آمده نیز نشان می دهد 

سال پیش حجامت یکی از شیوه های درمانی بوده۴۲۰۰که نزدیک به

است .

سال پیش است۳۵۰۰در کتاب آیورودا ) طب سنتی هند ( که مربوط به  

درباره حجامت و دست آوردهای درمانی آن بسیار نوشته شده است .

سال قبل نوشته شده حجامت را۱۰۰۰ابو علی سینا در کتاب قانون که  

از ارکان درمان محسوب نموده و تقریبا برای درمان تمام بیماریها

تجویز کرده است . جرجانی نیز در کتاب ذخیره  حجامت و بادکش را

خوارزمشاهی که از کتب معتبر طب سنتی ایران است فصل مشخصی را

به حجامت اختصاص داده است .

امروزه نیز خوشبختانه در ایران و در بسیاری از مطبها و کلینیکها 

حجامت انجام میشود و بسیاری از بیماریها که به وسیله هیچ دارو و هیچ

متخصصی درمان نشده اند توسط حجامت و طب سنتی مداوا شده اند .

همه چیز درباره حجامت

: تاريخچه

حجامت نام يک روش درماني پيچيده است که بر اساس قديمي ترين

سال قبل از ميالد مسيح درمقدونيه انجام مي شده 3300سند موجود از

آن زمان شاخص پزشک بودن ، و بعدها به يونان رخنه کرده است و در

. حجامت کردن و داشتن ابزار آن بوده است

پاپيروس که از عصر باستان بدست آمده نيز نشان مي دهد که اوراق

مسيح ،حجامت امري رايج بوده است سال قبل از ميالد2200حدود .

مي زيسته است با سال قبل از ميالد مسيح400بقراط که حدود

روشهاي مختلف حجامت آشنا بوده است و در آثار خود به موارد استفاده

.و منع آن اشاره کرده است

بر جا مانده است در آثار جالينوس نيز مطالب متنوعي در مورد حجامت .

دفاع تعريف حجامت در واقع اعمال يک استرس فوري به سيستم ساکن

عمومي بدن است تا آن را برعليه کليه عوامل دروني و بيروني هشيار و

نمايد فعال .

بيشترين کاربرد حجامت در بعد پيشگيري است و با مکانيسمهاي مختلفي

جمله تنظيم سيستم ايمني ، تنظيم ترکيبات شيميايي و هورموني خون از

خودکاربدن ازابتال به انواع بيماريها پيشگيري مي و تنظيم سيستم اعصاب

در ماني نيز دارد به نحوي که در در کند .عالوه براين حجامت کاربرد هاي

، چربي ، قند و اوره مان برخي بيماريها مانند سردردهاي عصبي وميگرني

خون ،سنگهاي کليوي و کيسه صفرا موثر است

: انواع حجامت

در کشور هاي غربي حجامت تقريبا به ده روش انجام مي شود ولي

حجامت بطور کلي به دو دسته تقسيم مي شود درطب سنتي ايران :

: حجامت خشک

به ليوان گذاري معروف است به شيوه خال گرمايی و که در فرهنگ عامه

در ته لیوان و گذاشتن لیوان در از طریق گذاشتن پنبه در حال سوختن

موضع انجام می شود

:حجامت تر

پس از اینکه پزشک موضع حجامت را ضد عفونی نمود ،با در این روش

مخصوص حجامت وبا دستکاه مکش ، استفاده از یک لیوان یکبار مصرف

باعث تجمع مواد عمل بادکشی را انجام میدهد . خال ایجاد شده در لیوان

سبک خون مویرگی در موضع حجامت می شود .سپس پزشک لیوان را از

جدا نموده و با یک تیغ یکبار مصرف چند خراش سطحی به عمق موضع

مایل ایجاد می کند. سپس دوباره لیوان را نیم تا یک میلی متربه صورت

سه تا پنج مرتبه انجام گذاشته و عمل مکش را انجام می دهد.این عمل

میلی لیتر خون از بدن شخص75 تا 50می شود و در مجموع حداکثر

خارج می شود .البته بدن در مدت زمان بسیار کوتاهی قادر به باز سازی

است این مقدار خون .

: توصیه های قبل از حجامت

بنابراین یکساعت قبل از . بهتر است با شکم خالی حجامت انجام نشود

میل حجامت )ترجیحا شربت عسل ( یا آب انار یا ماءالشعیر لیمویی

.نمایید

.مصرف سیگار در روزی که قصد حجامت دارید ممنوع است

قبل و بعد از حجامت مقاربت جنسی انجام نشود ساعت12تا .

بردارید قبل از حجامت حتما عینک را از چشم .

: توصیه ها ی بعد از حجامت

سیگار بپرهیزید ساعت پس از حجامت از مصرف24تا .

ساعت پس از حجامت از خوردن ترشی ،لبنیات ،ماهی و غذاهای12تا

.شور بپرهیزید

ساعت پس از حجامت از انجام کارهای سنگین و نیز مقاربت 24تا

اجتناب کنید جنسی .

برای جبران ضعف احتمالی ،توصیه می شود بعد از حجامت یک لیوان

عسل یا ماءالشعیر لیمویی و یا یک عدد انار میل کنید شربت .

ساعت پس از حجامت 12،حداقل تا جهت جلوگیری از عفونت زخم

.استحمام نکنید

استحمام کرد ،اما موضع حجامت را صبح روز پس ازحجامت می توان

بشویید ( فقط با آب خالی )بدون استفاده از لیف و صابون .

: در چه افرادی نباید حجامت انجام شود

چهارم نباید حجامت نمایند زنان باردارتا پایان ماه .

هموفیلی افراد دچار مشکالت انعقادی مثل کمبود پالکت و بیماران

.حجامت زنان در ایام قاعدگی بویژه اواخر این دوره ممنوع است

تحقیقات جدید حجامت در آلمان

( پزشك آلمانی در كتاب خود با عنوان " حجامت شیوهJOHANN ABELEیوهان آبل )

چاپ شده، در مورد حجامت می گوید: 1997ی درمان آزمون شده " كه در سال

"من اعتقاد راسخ دارم كه نه تنها امروز بلكه برای همیشه، امر حجامت را در درمان

بیماری ها نباید نادیده گرفت. حجامت پدیده ای است كه در خود تنظیمی كردن

عملكرد بدن انسان دخالت دارد. امری كه هرگز با روش های دیگر نمی توان آن را

درصد بیماری ها75جایگزین كرد... مطالعات ما نشان می دهد كه در آلمان می توان

را با شیوه های درمان طبیعی از جمله حجامت مداوا كرد. "

وی در كتاب خود از بیمارانی نام می برد كه تنها با یك بار حجامت بیماری چندین ساله

شان بهبود یافته است و می افزاید:

" جان كالم اینكه چگونه می توان شیوه ی درمانی حجامت را به دلیل اینکه متعلق به

دوران قرون وسطی است، نادیده گرفت و از كاربرد آن صرف نظر كرد؟ در صورتی

که می تواند در كوتاه ترین زمان ممکن، بدون ایجاد عوارض جانبی و هزینه ی گران و

وقت گیر باعث بهبود بیماری در یك مرحله شود."

وی ضمن مقایسه حجامت با سایر روش های درمانی اظهار می دارد :

" پزشكی كه با اثرات و كاربرد بادكش و حجامت در درمان بیماری های گوناگون

آشناست، در برخورد با هر نوع بیماری بدون تردید، ابتدا در اندیشه ی انجام حجامت

است و بعد درمان های دیگر، زیرا در شرایط امروزی و با تعدد مراجعات، عمال ثابت

شده كه بادكش و حجامت آسان ترین و سریع ترین روش درمان است. "

یوهان آبل در كتاب خود به بررسی و تحقیق در مورد اثرات حجامت در مواضع

مختلف بدن پرداخته است كه در این قسمت بطور خالصه به بیان برخی از نتایج

تحقیقات وی می پردازیم:

الف ـ حجامت در ناحیه سه گوشه ی شانه:

از این ناحیه تمامی آسیب و التهابات سر را می توان معالجه نمود. همچنین حجامت

در این نقطه موجب درمان التهاب حلق و عفونت لوزه می شود. حجامت در این

 تورم مفاصل )التهاب استخوان بازو( و درد وEPICONDILITISناحیه برای درمان

موثر است و موجب تسریع گردش خون در غده ی تیروئید می شود... كسانی را كه

دچار افسردگی بوده و خلق و خوی مساعدی ندارند، باید در این ناحیه تحت ماساژ و

بادكش قرار داد.

)التهاب لوزه( و اكستراسیستول* بود وTONSILITIS هفته دچار 4فردی كه به مدت

حتی با مصرف آنتی بیوتیك های زیاد بهبود نیافته بود ، یك روز بعد از حجامت در ناحیه

ی سه گوشه ی شانه، به آرامش و بهبودی قلب خود دست یافت و یك هفته پس از

آن ، عفونت وی برطرف شد.

ب ـ ناحیه ی صفرا و كبد:

حجامت در این ناحیه عبور صفرا در مسیر خود را تسهیل می كند و در مورد سندرم

POST CHOLECYSTECTOMY( سریعا موجب بهبودی کیسه ی صفرا  )برداشتن

می شود كه كمتر روش درمانی از این نظر با حجامت قابل مقایسه است. حجامت

دارد.  سینوزیت مزمن دراین ناحیه هم چنین اثرات درمانی بر آب مروارید و

ج ـ ناحیه ی ریه :

حجامت در این ناحیه موجب تسهیل گردش خون ریوی و آسان شدن عملكرد قلب

شده و در مواردی مثل برونشیت، آسم و نیز عفونت ریه موثر است. كسانی كه دچار

-BOCHMANNعفونت های ریه هستند، با حجامت مداوا می شوند . تجربیات

HUFELANDحاكی از موثر بودن حجامت در مبتالیان به پنومونی)ذات الریه( با تب

باال می باشد.

د ـ ناحیه ی كلیه و مثانه :

بعد از حجامت ناحیه ی صفرا، مهم ترین نقطه برای پاكیزه كردن بدن از مایعات مضر

، این ناحیه است. حجامت در این ناحیه انسداد در لوله های گلومروالر را برطرف می

و بسیاری از بیماری های مرتبط با عملكرد كلیه ها بیماری های كلیه سازد و در نتیجه

درمان می شوند. برخی دیگر از اثرات درمانی حجامت در این ناحیه عبارتند از :

و داغ شدن بدن هنگام یائسگی.  آسم اكالمپسی،

ه ـ ناحیه ی لگن خاصره كوچك و تخمدان ها :

برخی از اثرات حجامت در این ناحیه عبارتند از : تنظیم سیستم مثانه و كیسه ی

كمر و   آرتروز صفرا ، تقویت جریان خون در لگن كوچك و تقویت غدد جنسی ، بهبود

 دیسمنوره ، فشار خون باال ،  دوران یائسگی باسن و زانو ، درمان ناراحتی های

 پروستات )قائدگی دردناک( و آمنوره)قطع شدن خون حیض(، بیماری های

.  هموروئید ،

و ـ ناحیه ی كنترل فشار خون باال:

حجامت در این نقطه برای رفع درد كمر و فشار خون باال مطلوب است. معموال

میلی متر جیوه كاهش می یابد و برای ماه ها بدون تغییر می10-30فشار خون بین

ماند. لذا داروی مصرفی بیمار را می توان كم کرد. هم چنین با انجام حجامت در این

¥ و مشاهده ی اجسام فنری در جلوی چشم رفع وزوز گوش ، سرگیجه ناحیه معموال

می شوند.

دكتر یوهان آبل در كتاب خود هم چنین به بیان و توضیح موارد متعددی از بیمارانی كه

با حجامت درمان شده اند پرداخته كه توضیح همه ی آنها در این جا میسر نمی باشد و

عالقمندان می توانند به ترجمه ی این كتاب مراجعه كنند.

پی نوشت :

*اكستراسیستول: ضربه ی زودرس در ریتم بطن یا دهلیز قلب که ارتباطی با ریتم

معمولی آن ندارد و به علت پیدایش تحریک در بعضی از قسمت های قلب در خارج از

گره های آن تولید می شود.

دكتر رضا منتظر- عضو هیئت علمی موسسه ی تحقیقات حجامت ایران

  حجامت، از کتاب قانون تا ماساچوست

گروه دانشگاه -از ابتداي امسال رشته دانشگاهي طب سنتي در يکي از دانشگاههاي علوم پزشکي داير شده

پس از دارالفنون کشور ايران به عنوان يکي از کانون هاي اصلي طب  ساله100است و سرانجام با تاخيري

سنتي و شرقي بار ديگر به اين علم روي آورد.وقتي از طب سنتي ياد مي شود ناخودآگاه ذهن ها به سمت

حجامت، رگزني و طب سوزني شرقي متمايل مي شود.اين تبادر ذهن چندان هم بي راه نيست چرا که بخش

و  را حجامت  گياهي و سنتي  منهاي داروهاي متعدد و شفابخش اعظم طب سنتي و يا به تعبيري طب ايراني

 رگ زني)فاصدي( و فنون جانبي آن تشکيل مي دهد.سالهاي متمادي

است که پزشکان امروزي و کارشناسان و اطباي معتقد به طب

تقابل و اختالفات بحث انگيزي بر سر انجام سنتي و اسالمي

حجامت و يا تجويز داروهاي سنتي و گياهي را در کشور تجربه مي

کنند.با اين وجود و در شرايطي که موانع قانوني متعددي بر سر راه

و بخصوص حجامت از قبيل فراگير شدن انجام درمان هاي سنتي

و...بنا شده است اما ميزان استفاده از تابلو و تبليغ و اطالع رساني

مراجعات و اعتقاد مردم به طب سنتي و حجامت در سال هاي اخير

روند رو به رشد و قابل توجهي يافته است.در کشور ما موسسه اي

تحت عنوان موسسه تحقيقات حجامت ايران کار تحقيق، اموزش و

و ديگر روش هاي طبابت سنتي مرتبط با توسعه فن حجامت

حجامت را انجام مي دهد.راه اندازي رشته دانشگاهي طب سنتي

مي تواند اميد بخش توجه روز افزون و گسترش اين شيوه موثر

بيماري ها و تعامل هرچه بيشتر فعاالن اين عرصه با مراکز درمان

باشد. دانشگاهي

حجامت چيست؟

در زماني که درمان پزشکي بر اساس اين باور بود که بدن انسان داراي چهار خلط و يا تنابه« خون،

بلغم)مخاط مثل مخاط بيني(، صفراي زرد و صفراي سياه است، پرداختن به رگزني و يا حجامت منطقي به

نظر مي رسيد، اطبا قديم به تجربه معتقد بودند سالمت انسان با پاکسازي، گرسنگي کشيدن، استفراغ و يا

رگزني باز خواهد گشت.فن رگزني خيلي جلوتر از زمان هپوکرات ها)طبيبان باستان( در پنج قرن قبل از ميالد

 به شکوفايي رسيده بود.اطبا و سلماني ها هر دو در اين حرفه« خونين متخصص بودند.سلماني ها براي تبليغ

حرفه« خود خطوط قرمز)براي خون( و سفيد)بعالمت بند سفيد براي بستن شريان( را در محل کار قرار مي

اين ميله سمبل  و نماد و ابزار کار ميله« راه راه قرمز و سفيدي بود که در محل کار خود مي گذاشتند. دادند

قطعه چوبي بود که بيمار براي آمدن خون با آن رگ بريده را باز مي کرد.رگ زني زماني به امريکا رسيد که

از انگلستان به ماساچوست آمدند.رگزني در قرن هجدهم تا1620 با کشتي ميفالور در سال  آمريکايي ها

اوايل قرن نوزدهم به طور غير قابل تصوري افزايش پيدا کرد.گرفتن يک تا چهار پياله خون در هر بار کاري

معمول بود.خون معموال در پياله« کم عمقي گرفته مي شد و هر موقع که بيمار از حال مي رفت خونگيري

متوقف مي گرديد.خونريزي را اغلب با بريدن در نقاط مختلف بدن بوجود مي آوردند.اما در اواخر قرن

(, اين کار در پي اعالم مضر بودن آن پايان يافت.حجامت اصطالحا به روشي از خون1875-1900نوزدهم)

گيري اطالق مي شود که جهت درمان بعضي از بيماريها بکار مي رود و داراي سابقه تاريخي هفت هزار ساله

وائمه اطهار)ع(مطرح گرديده و جز« احکام مي باشد و به عنوان يک سنت الهي در روايات و سيره پيامبران

امضايي اسالم است و در طب سنتي نيز به عنوان رکن درمان به حساب مي آيد در زبان علمي از حجامت با

ياد مي شود.ابو علي سينا در کتابBloobletting   و ياwetcupping scarification، Drycuppingعناوين

قانون، حجامت را از ارکان درمان محسوب کرده و تقريبا براي درمان تمام بيماري ها حجامت و بادکش)

Cuppingرا تجويز کرده است.حکيم جرجاني نيز در کتاب ذخيره خوارزمشاهي که اولين و مهمترين کتاب )

طب سنتي به زبان فارسي است، فصل مشخصي را به حجامت اختصاص داده پيرامون قواعد و زمان مناسب

آن سخن مي گويد.

تاريخچه حجامت

حجامت بر اساس قديمي ترين سند موجود در مقدونيه انجام مي شده است و بعد ها از روش درماني

مقدونيه به يونان باستان رخنه کرده است و در آن زمان شاخص پزشک بودن،حجامت کردن و داشتن ابزار آن

بوده است.در عصر ماقبل تاريخ حکميان متوجه شدند که وقتي سربازي در ميدان جنگ مورد اصابت سنگ،

چاقو يا شمشير قرار گرفته و زخمي بر مي دارد، به علت همين زخم، بسياري از بيماري هاي قبلي او بهبود

مي يابد.اين کشف بزرگ به آنان آموخت که با فرو بردن سوزن يا تيغ زدن مي توان برخي امراض را درمان

سال قبل از ميالد مسيح، شاخ هاي حجامت در ايران و سوزن هاي فلزي در چين2600کرد و به همين علت

ميالدي، حجامت امري رايج در16وارد اصول درمان گرديد.و طب سوزني و حجامت رواج پيدا کرد.در قرن

هر کدامFallopio ,Vibious , Dallacroceکشور هاي اروپايي بود.پزشکان معروفي در اين قرن از جمله

ابزار خاصي براي آن ابداع کرده بودند.از اوايل قرن بيستم تا کنون نيز حجامت عمدتا از سوي مراکز درمان

( در آلمان انجام مي شود و بعضي از پزشکان طب جديد هم به اين امر مبادرت ميHeilpractikerطبيعي)

نقطه اسرار600ورزند.چيني ها اين فن را به نوعي ديگر و با عنوان طب سوزني بکار مي برند.آنها در بدن

آميز براي حجامت پيدا کردند که هر يک در درمان بيماري خاصي کاربرد داشت.همچنين اوراق پاپيروس که از

سال قبل از ميالد مسيح، حجامت امري رايج2200عصر باستان بدست آمده است نشان مي دهد که حدود

بوده است.

جنبه هاي علمي حجامت

تالش علمي براي توجيه حجامت سالهاست که درجهان شروع شده است و تاليفاتي دراين زمينه 

منتشرگرديده است.کتاب »حجامت يک روش درماني آزموده شده«،حاصل پژوهشي است که آقاي »دکتر

chirali( حاصل مطالعات آقاي دکتر)Therapycupping آبله«در کشور آلمان انجام داده است کتاب) يوهان

Likayاست که در کشور امريکا انجام شده است،مرکز »تحقيقات طب جايگزين« در ايالت نيويورک نيز )

مشغول فعاليت پيرامون حجامت است.در کشورچين پيرامون مکانيسم اثرو کاربرد حجامت گرم و خشک

مطالعاتي صورت گرفته است در کشور مصر پزشکان متخصص تحقيقاتي را پيرامون اثرحجامت بر بيماريهاي

چند طرح پژوهشي پيرامون72و71گوناگون منتشر ساخته اند.در دانشگاه شهيد بهشتي ايران هم در سالهاي

حجامت اجراگرديده است از آن جمله))مقايسه خون وريدي و خون حجامت از نظر فاکتورهاي بيوشيميايي((،

))مقايسه مواضع حجامت با مسير مريديان هاي طب سوزني((،))بررسي تاثير حجامت بر بيماريهاي عصبي و

سردردهاي ميگرني(( و))بررسي اثر حجامت بر سرتونين خون(( نيز پژوهش ديگري است که در دانشگاه

تهران در شرف انجام است و گزارش اوليه آن در پنجمين کنفرانس بين المللي طب اسالمي در هندوستان در

ارائه گرديده است))بررسي نقش حجامت بر سيستم ايمني(( مطالعه اي است که درموسسه1999سال

تحقيقات حجامت ايران صورت گرفته است و همچنين))مطالعه نقش حجامت بر تنظيم کلسترول خون((

در اين موسسه انجام گرفته است.در دانشگاههاي کشور موضوعات1381تحقيق ديگري است که در سال

متعددي به صورت پايان نامه دکترا تدوين شده است پزشکان و محققان عضو موسسه تحقيقات حجامت ايران

نيز در تيم هاي گوناگون پژوهشي سازماندهي شده و بيماريهاي مختلف را با روش حجامت مورد تحقيق

قرارداده اند و در اين زمينه اطالعات ارزشمندي را به دست آورده اند.بيشترين کاربرد انواع حجامت در بعد

پيشگيري از بيماريها ودرمان بيماري هاست.

روش انجام حجامت

پس از معاينه و اخذ شرح حال از بيمار، موضعي که براي حجامت تعيين شده است ضد عفوني گشته،سپس با

ليوان حجامت که به صورت يکبار مصرف ساخته شده به مدت چند دقيقه بادکش مي شود بعد از ايجاد

چند خراش سطحي ايجاد مي گردد.آنگاه به تناسب انبساط توسط تيغ يکبار مصرف و استريل جراحي

وضعيت جسمي،باليني و عروقي بيمار در سه الي پنج مرحله ازوي خون گرفته مي شود.اين عمليات مجموعا

سي سي بالغ مي گردد.70 تا50دقيقه انجام مي شود و خون گرفته شده حداکثر به 20در مدت حدود

 برخي پزشکان عليه حجامت

اين اطالعات پيرامون حجامت در جامعه پزشکي محدود است.به طور کلي در دانشکد ه هاي پزشکي ايران

موضوع تدريس نمي شود و صرفا از امسال پذيرش دانشجو در رشته طب سنتي يکي از دانشگاههاي کشور

شروع شده است که طبيعي است حجامت به عنوان يکي از ارکان طب سنتي در اين رشته مورد توجه قرار

شکل کالسيک تدريس مي گيرد. دربرخي ازدانشگاههاي امريکا،انگليس،آلمان و چين اين موضوع به

اطالع هستند همه اقدام به اين عمل شود.طبيعي است که وقتي اکثرپزشکان ازويژگيهاي درماني حجامت بي

نکرده وگاهي بدون اطالع موضع گيري نيزمي شود.از سوي ديگر ايده هايي که مطرح گرديده است بسيار

جديد است و بيش از پانزده سال ازعمر آن نمي گذرد.در منابع طب اسالمي وطب سنتي، حجامت به عنوان

يکي ازارکان مهم درمان ذکرگرديده است و بيماريهاي گوناگوني را درمان مي کند.تاکنون موسسه تحقيقات

نوع157حجامت ايران و شعب مختلف آن طي پژوهشهاي مستمر بر روي بيش از پانصد هزار بيمار تعداد

بيماري را درمان نموده اند که تعدادي از آنها به قرار زير مي باشد: افزايش کلسترول و تري گليسيريد،ديابت

غير وابسته به انسولين،اوره باال،فشار خون باال و فشار خون پايين،غلظت خون باال،زونا،ويارحاملگي،

مسموميت غذايي ودارويي، سردرد ميگرني، کاهش رشد و کوتاهي قد، الغري، تصلب شرايين، اعتياد به مواد

مخدر، هيپوتيروئيدي، سنگيني سر، اسپاسم عضالني، ضعف اندام، واريس، کمردرد، آرتروزها، آکنه وکهير،

گرگرفتگي بدن. ريزش مو، آفت دهان،

جايگاه حجامت در طب اسالمي و طب سنتي

تمامي بزرگان طب سنتي ايران از حجامت به عنوان يکي از ارکان مهم درماني ذکر کرده اند محمد ذکرياي

»الحاوي«،شيخ الرئيس ابوعلي سينا در کتاب» قانون در طب «،سيد اسماعيل جرجاني در رازي در کتاب

الجوامع «،به شيوه  و عقيلي خراساني در کتاب»خال صه الحکمه في مجمع کتاب» ذخيره خوارزمشاهي«

درمان بيماريهاي گسترده اي پيرامون حجامت و کاربرد آن در درمان صحبت کرده اند و از حجامت براي

فراگير و مهمي مانند سکته قلبي،ماليخوليا،سردردهاي ميگرني و بخشي از بيماريهاي پوستي بهره مي گرفته

اند.در طب اسالمي و منابع مذهبي نيز توصيه هاي فراواني به انجام حجامت شده است رسول اکرم)ص( و

ائمه اطهار)ع(خود حجامت مي کرده اند و روش انجام آن را بيان فرموده اند و ويژگيهاي درماني آن را

برشمرده اند.

حجامت و تقويت سيستم ايمني بدن

يکي از اثرات منحصر به فرد و قوي حجامت، پيشگيري از سرماخوردگي

هاي مکرر و انواع آلرژي است. توضيحات ذيل در اين مورد قابل دقت

است :

قسمتي از بدن که حجامت در آنجا انجام مي شود، ارتباط بسيار نزديکى با محل

تجمÃع سيستم لنفوييد و غدد لنفاوى دارد. در صورت نفوذ ميکروبها و هرگونه آنتىژن،

سلولهاى ايمنى موجود در غدد لنفاوي به صورت بسيار قوى و شديد با عامل مهاجم

به نبرد پرداخته، آن را مغلوب مىکنند. بنابراين وجود غنىترين و قوىترين سيستم

لنفاوى در کنار مواضع حجامت باعث مىشود که احتمال ابتالء به عفونت و غلبهى

ميکروب بر بدن از طريق موضع حجامت در حدÃ صفر باشد و بر عکس تحريک سيستم

ايمنى به وسيلهى حجامت باعث تقويت اين سيستم حياتى شود.

در طب رايج نه تنها هيچ روشى براى تقويت سيستم ايمنى بدن وجود ندارد، بلکه

بسيارى از درمانهاى موجود از جمله تجويز داروهاى کورتونى باعث تضعيف عملکرد

آن مىشود. بنابراين اثبات نقش حجامت در تقويت سيستم ايمنى از اهميت زيادى

برخوردار بوده و تأثير آن را در درمان بسيارى از بيمارىها توجيه مىکند.

وجود قوىترين سيستم لنفاوى )ايمني( در کنار مواضع حجامت باعث مىشود که

احتمال ابتالء به عفونت و غلبهى ميکروب بر بدن از طريق محل حجامت در حدÃ صفر

باشد و بر عکس تحريک سيستم ايمنى به وسيلهى حجامت باعث تقويت اين سيستم

حياتى مي شود.

شواهدى که به اثبات اين مدVعا کمک مىکند، عبارتند از:

?- ائمهى معصوم عليهم السالم در روايات متعدد حجامت را به عنوان وسيلهاى براى

پيشگيرى از بيمارىهاى مختلف مطرح فرمودهاند. بديهى است، بدن موقعي در

پيشگيرى از بيمارىها موفق است که از سيستم دفاعى قوى برخوردار باشد.

?- زکرياى رازى در فصل پنجم کتاب جÇدرى و حصبه، براى حجامت تأثيرى پيشگيرانه

شبيه واکسيناسيون قائل شده و مىگويد:

» در احتراز از آبله قبل از ظهور و جلوگيرى از ازدياد آن بعد از بروز، مقتضى است

کودکان و نوباوگان و جوانانى را که آبله در نياوردهاند يا آنکه آبله مرغان گرفتهاند و

همچنين کسانى که مزاج آنها مستعد قبول آبله است، فصد و کودکان کمتر از چهارده

سال را حجامت کنند.«

وى، همچنين مىگويد:

»...اما شيرخواران متجاوز از پنج ماه که بدن آنها تر و تازه و سفيد و سرخ باشد را

بايد حجامت کرد.«

اين نظر رازى که براى پيشگيرى از ابتالى کودکان زير چهارده سال به آبله، حجامت

را توصيه کرده است، با فرضيهاى که مکانيسم اثر حجامت را تقويت سيستم ايمنى

¥ مطابقت دارد و چه خوب است که امروزه با ريشهکن شدن بيمارى بدن مىداند، کامال

آبله، به تحقيق و بررسى اثر حجامت در پيشگيرى از ابتال به ساير بيمارىهاى عفونى

بپردازيم.

?- درمان زکام و آلرژى به وسيلهى حجامت:

از زکرياى رازى رسالهاى باقى مانده که در آن سؤال شهيد بلخى را در مورد فردى

که مبتال به زکام بوده، پاسخ داده است. رازى در اين رساله بعد از بيان فهرست

طوالنى از پرهيزهايى که بايد مراعات شود و نيز بيان داروهاى گياهى مؤثر بر اين

بيمارى، مي گويد در مواردى که بيمارى شديد باشد بايد از حجامت نيز استفاده شود:

» اما کسانى که رنج آنان از اين بيمارى افزون باشد، يعنى بدين گونه که سوراخهاى

بينى بسته شده و خارش داشته باشد و عطسه فراوان شده و آب از بينى فرو ريزد،

بايد از چيزهايى شبيه به آنچه ياد شد و نيز از راه رفتن و عرق کردن در حمام و

حجامت از فرو رفتگى پشت استفاده کنند...«

الزم به ذکر است که براى درمان انواع آلرژى از نوعى حجامت خاص استفاده مىکنيم

و اينجانب بيماران متعددى داشتهام که بعد از ساليان متعدد مصرف داروهاى شيميايى

و مراجعه به کلينيک آلرژى، هيچ نتيجهاى نگرفته اند، ليکن با انجام چند نوبت حجامت

¥ بهبود يافتهاند. آلرژى، کامال

?- نقش حجامت در پيشگيرى از سرماخوردگى:

افرادى که به طور منظم حجامت مىشوند، يا دچار سرماخوردگى نمىشوند و يا در

صورت ابتالء، بيمارىشان بسيار خفيف و زودگذر خواهد بود. اين حقيقتى است که

¥ سال ¥ متوجه آن شده و به ما اعالم کردهاند که اگر مثال بسيارى از بيماران، شخصا

گذشته چندين نوبت سرماخوردگى شديد داشتهاند، زمستان امسال که حجامت

¥ خوب شده و ¥ سرما نخورده و يا بيمارىشان ظرف يک يا دو روز کامال کردهاند اصال

عالئمى چون تب و درد بدن نيز نداشتهاند. پروندهى بيماران درمان شده گواه روشنى

است بر اين ادÃعا که حجامت با افزايش توان ايمنى فرد باعث غلبهى زودرس وى بر

انواع ويروسهاى سرماخوردگى مىشود.

حال دقت بفرماييد که اگر تنها همين يک خاصيت حجامت را در نظر بگيريم، فراگير

شدن اين سنت اسالمى تا چه حد مىتواند مصرف انواع آنتىبيوتيک، آمپولهاى پنىسيلين،

¥ در فصل Ãن و تببر و انواع شربتهاى سينه را که به وفور خصوصا داروهاى مسک

زمستان استفاده مىشوند، کاهش دهد و تا چه حد مىتواند بهرهى کارى دانشآموزان و

¥ به مدت يک هفته بسترى مىشوند، افزايش دهد. شاغلين را که به دنبال آنفلوآنزا بعضا

حجامت با افزايش توان ايمنى در فرد، باعث غلبهى سريع او بر انواع ويروسهاى

سرماخوردگى مىشود.

الزم به ذکر است که فرزندان بنده که ? و ? سال دارند، از بدو تولد سرماخوردگى

شديد نداشته و تاکنون هيچ يک از انواع داروهاى آنتىبيوتيک يا پنىسيلين را نيز دريافت

¥ سالى دو نوبت حجامت مىکنم و در سالمت کامل به سر نکردهاند. آنها را صرفا

مىبرند و تعجب مىکنيد اگر بگويم، برنامهى واکسيناسيون را که براى همهى اطفال از

بدو تولد انجام مىشود، براى آن دو انجام ندادهايم. فرزند اولم تا ?ماهگى واکسن

¥ واکسيناسيون نشده و از قضا از نظر تغذيه و رشد دريافت کرده ولى دومى اصال

جسمى از اولى نيز سالمتر است.

?- تأثير حجامت در افراد پيوند عضو شده:

يکى از معدود موارد ممنوعيت انجام حجامت، افرادى هستند که عضو پيوندى دارند.

شرط موفق بودن عمل پيوند اعضاء، ضعيف نگاه داشتن سيستم ايمنى بيمار است.

به همين منظور داروهاى متعددى به نام ايمونوساپرسيو را تجويز مىکنند تا سيستم

ايمنى فرد همواره ضعيف بماند. اگر سيستم ايمنى بيمار به هر دليل تقويت يا فعال

شود، خطر پس زدن عضو پيوند شده وجود دارد. انجام حجامت، از آنجايى که باعث

تقويت سيستم ايمنى مىشود، در بيماران پيوند شده خطرناک و ممنوع است.

به هر حال چنان چه فرضيهى تقويت ايمنى صحيح باشد که شواهد زيادى هم براى آن

وجود دارد، مىتوان اميدوار بود که حجامت وسيلهى مناسبى براى درمان بسيارى از

بيمارىهاى عفونى، سرطانها و نيز بيمارىهاى اتوايميون که طب رايج در مقابل آنها

درمانده است، باشد.

به روشی ازخون گیری اطالق می شودکه برای درمان بعضی ازبیماری ها بکار می رود. حجامت سابقهحجامت مطرحائمه اطهار پیامبران و سیره و روایاتتاریخی زیادی دارد. از نظر مسلمانان به عنوان یک سنت الهی در

به عنوان رکن درمان به حساب می آید.طب سنتی اسالم است. در احکام امضائیگردیده وجزء

. می شود خارج بدن از استفاده قابل غیر و آلوده خون حجامت بوسیله که می شود ادعاتدریج به و شده جمع بدن نقاط از دیگر برخی و پشت در زمان مرور به خون ها این

که گونه ای به است کند بسیار زمینه این در بدن عملکرد اما می شود خارج بدن توسطقرار تاثیر تحت را سالمتی و می شود افزوده آلوده خون های این تراکم بر زمان مرور به

می دهد.

فهرست مندرجات

[نهفتن]۱ تاریخچه

o۱.۱ قدمت حجامت در ایران o۱.۲ جایگاه حجامت درطب سنتی

۲ روش حجامت ۳ حجامت و علم پزشکی

o۳.۱ پزشکان و حجامت o۳.۲ Ìعلمی میزان پذیرفتگی حجامت در جامعه o۳.۳ ارزش درمانی o۳.۴ درمانی مزایای حجامت نسبت به دیگر روش های

۴ کاربردها و فواید o۴.۱ بیماری ها کاربرد در درمان o۴.۲ دیگر فواید

۵ خطرات o۵.۱ افراد لزوم عدم انجام حجامت در مورد برخی

o۵.۲ بی خطربودن تعداد مجاز مراحل حجامت برای ۶ مراکز معتبر انجام حجامت

o۶.۱ در ایران

۷ منابع

تاریخچه [ویرایش]

قدمت حجامت در ایران [ویرایش]

قدمت حجامت درایران به قبل ازاسالم می رسد. بهرام گوریکی ازپادشاهان ساسانی چون درمان بیماری خودرا منحصر به حجامت یافت دستوردادتااین روش درایران رایج گردد براساس استنادات تاریخی این روش درمانی

دردانشگاه جندی شاپورتدریس می شده است وردپای فرهنگی آن درادبیات کشورمشاهده می گردد ساالنه درفصل بهار مردم؛ کودکان ومیان ساالن خودراحجامت می کردند واصطالحا این مراسم را عید خون می نامیده اند ومعتقد

بودند بادفع فضوالت وسموم ازبدن موجبات سالمتی فرد را فراهم می نماید ابزار حجامت سنتی درموزه هاودرمراکز آثارباستانی تازمان هزارسال قبل به چشم می خورد.

جایگاه حجامت درطب سنتی [ویرایش]

تمامی بزرگان طب سنتی ایران ازحجامت به عنوان یکی از ارکان مهم درمانی ذکر کرده اند محمدذکریای رازی در کتاب الحاوی شیخ الرئیس ابوعلی سینا درکتاب قانون در طب سید اسماعیل جرجانی درکتاب ذخیره

خوارزمشاهی عقیلی خراسانی درکتاب خالصه الحکمه فی مجمع الجوامع به شیوه گسترده ای پیرامون حجامت وکاربردآن دردرمان صحبت کرده اند واز حجامت برای درمان بیماری های فراگیر ومهمی مانند سکته قلبی؛

مالیخولیا؛ سردردهای میگرنی وبخشی ازبیمای های پوستی بهره می گرفته اند. در طب اسالمی ومنابع مذهبی نیز توصیه های فراوانی به انجام حجامت شده است. رسول اکرم )ص(وائمه اطهار)ع(خود حجامت می کرده اند وروش

انجام آن را بیان فرموده اند و ویژگی های درمانی آن رابرشمرده اند یکی ازمهمترین روایاتی که درزمینه حجامت درمنابع معتبر روایی آمده است ودرذیل آیه یک سوره اسری درتفسیر المیزان وبرخی ازتفاسیر آمده است.

درحدیث شب معراج که رسول اکرم )ص(می فرمایند ))وقتی که به آسمان هفتم صعود کردم برهیچ ملکی ازمالئکگذرنکردم مگراینکه گفتند یامحمد حجامت کن وامتت رابه حجامت کردن امر فرما((.

روش حجامت [ویرایش]

پس ازمعاینه واخذ شرح حال ازبیمارموضعی که برای حجامت تعیین شده است ضد عفونی گشته سپس با لیوان می شود. بعد از ایجاد انبساط چندبادکش ساخته شده به مدت چنددقیقه یکبارمصرفحجامت که گاه بصورت

خراش سطحی ایجاد می گردد آنگاه به تناسب وضعیت جسمی، بالینی و عروقی بیمار در سه الی پنج مرحله ازوی دقیقه انجام می شود که خون گرفنه شده حداکثر به۲۰خون گرفته می شود. این عملیات مجموعا در مدت حدود

سی سی بالغ می گردد. در حجامت خشک مرحله خونگیری انجام نمی شود.۷۰ تا ۵۰

حجامت و علم پزشکی [ویرایش]

تالش علمی برای توجیه حجامت در جهان شروع شده است وتالیفاتی نیز در این زمینه منتشر گردیده است ))حجامت یک روش درمانی آزموده((حاصل پژوهشی است که آقای دکتر یوهان آبله در آلمان انجام داده است.

برخی از متخصصین آمریکایی نیز تحقیقاتی در این موضوع منتشر ساخته اند ویکی از کلینیک های مجهز پژوهشی پیرامون حجامت درآمریکا تاسیس گردیده و در حال بررسی علمی روی حجامت می باشد. دربرخی ازکشورهای

آسیایی نیز اثر حجامت بر روی بیماری های خاص مورد مطالعه قرارگرفته است و گزارش آن منتشر گردیده است.

چند طرح پژوهشی پیرامون حجامت اجرا گردیده است۱۳۷۲-۱۳۷۱ ایران هم درسال های دانشگاه شهید بهشتیدر از آن جمله ))مقایسه خون ورید و خون حجامت ازنظر فاکتورهای بیوشیمیایی((؛ ))مقایسه مواضع حجامت با

مسیر مریدیان های طب سوزنی((؛ ))بررسی تاثیر حجامت بربیماری های عصبی سردردهای میگرنی((؛ به صورت دانشگاه تهرانپایان نامه دکتری می باشد. ))بررسی اثر حجامت برسروتونین خون((نیزپژوهشی دیگراست که در

۱۹۹۹درشرف انجام است و گزارش اولیه آن در پنجمین کنفرانس بین المللی طب اسالمی در هندوستان درسال ارائه گردیده است. دانشجویان سال آخرپزشکی و رشته های مرتبط؛ موضوعات متعددی رادراین زمینه به صورت

پایان نامه تدوین کرده اند. پزشکان و محققان عضو شده و درمان بیماری های گوناگون را باروش حجامت موردتحقیق قرارداده اند و در این زمینه اطالعات ارزشمندی رابه دست آورده اند.

پزشکان و حجامت [ویرایش]

اطالعات پیرامون حجامت در جامعه پزشکی محدوداست. به طورکلی دردانشکده های پزشکی ایران این موضوع تدریس نمی شود. فقط دربعضی ازدانشگاه های آمریکا؛ انگلیس؛ آلمان؛ و چین این موضوع به شکل کالسیک

تدریس می شود. طبیعی است که وقتی پزشکان ازویژگی های درمانی آن بی اطالع هستند همه اقدام به این عملنمی کنند.

میزان پذیرفتگی حجامت در جامع̀ه علمی [ویرایش]

به طورکلی جامعه علمی یک بازنگری اساسی به رفتارهای درمانی اسالمی وسنتی دارد واین حرکت بسیارپرشتاپ پیش می رود ودرزمینه حجامت نیز جامعه علمی جهانی درمراکزعلمی دردانشگاه های آمریکا اروپاوچین به این

امرتوجه کرده است وکارشناسان امرنیزاطالعات خودرادرمعرض نشر عمومی قرارداده اندووسایل سمعی بصری نیزبه اطالع رسانی پرداخته اندلکن درجامعه علمی ایران این موضوع به شکل یک باورعلمی متولد نشده است

وبیشتر کارشناسان منتظر هستند تاگزارشات کشورهای خارجی منتشر گردد.

ارزش درمانی [ویرایش]

حجامت به عنوان یکی از ارکان مهم درمان ذکرگردیده است و بیماری هایطب سنتی و طب اسالمدر منابع گوناگون را درمان می کند و به صورت اختصاصی درمنابع طب اسالمی به شکل پیشگیرانه درمان همه بیماری ها

بوعلیشمرده شده است ودرموردبیماری های خاص درمان تمامی بیماری های ناشی از غلبه خون گفته شده است. اعتقاد دارد صفرا و سودا نیز از طریق حجامت قابل دفع است.سینا

مزایای حجامت نسبت به دیگر روش های درمانی [ویرایش]

بطورکلی حجامت یک روش درمانی بدون عوارض جانبی است واگربه صورت تخصصی ازآن استفاده شود برتری های فراونی نسبت به روش های درمانی جاری مانند مصرف داروهای شیمیایی وجراحی دارد. مزیت های

-حجامت یک روش درمانی بدون عوارض جانبی۱درمان باحجامت می توان بطورخالصه بدین شرح بیان کرد: -حجامت باحداقل توان فنی وتجهیزات۳-حجامت برای تمامی سنین )به جزچهارماه اول زندگی(کاربرددارد. ۲است.

-حجامت هیچگونه وابستگی فنی؛ علمی وابزاری به خارج۴اجرایی می تواند بیماری های سخت ومزمن رادرمان کند. -درحجامت۶-حجامت یک رفتاردرمانی سرپایی است ونیازی به تجهیزات بیمارستانی ندارد. ۵ازکشورندارد.

-حجامت یک دستوردینی است توان جلب۷فاکتورهای مداخله گروجودنداردویک رفتارکامل موجب درمان می شود. تاثیرات روانی درآن باالست وازاین طریق عالوه برافزایش سطح درمان پذیری موجب تقویت فرهنگ واعتقادات

مذهبی وارتباطانسان باخدامی شود.

کاربردها و فواید [ویرایش]

کاربرد در درمان بیماری ها [ویرایش]

؛ دردهای عضالنی؛انسولینحجامت در مورد بیمارهای پرلیپیدمی )چربی خون باال(؛ دیابت غیر وابسته به سردردهای عصبی و میگرنی؛ بیماری های پوستی شامل آکنه؛ پسوریازیس؛ آلرژی های دارویی؛ غذایی؛ فصلی؛

اعتیادبه مواد مخدر؛ بیماری های انسدادی عروق کرونر؛ عوارض بعد از یائسگی )منوپوز( دردهای قاعدگی درزنان ودوشیزگان )دیسمونوره( وبرخی بیماری های عفونی؛ هورمونی وغددکاربردارد.

دیگر فواید [ویرایش]

بیشترین کاربردانواع حجامت دربعدازبیماریهاست وبامکانیسم مختلفی ازجمله تنظیم سیستم ایمنی موجبپیشگیری ازبیماریها می گرددوبدین ترتیب می توان نتیجه گرفت که کاربردحجامت فقط برای درمان بیماریهانیست.

خطرات [ویرایش]

لزوم عدم انجام حجامت در مورد برخی افراد [ویرایش]

حجامت پیشگیرانه خطرافرین نیست وبه منظورپیشگیری ازبیماریها می توان هرسال حداقل درفصل بهار حجامت کردوحداقل فاصله زمانی برای حجامت ازیک ماه شروع می شود تاسن روزفاصله یعنی چهل ساله چهل روزیک

ولی حجامت درمانی اگرتوسط افرادغیر مطلع انجام شودممکن است موجب۰۰۰بار؛پنجاه ساله وپنجاه روزیکبارو -افرادی که باتعریف طب اسالمی وطب۱درمان نگردیده ویااشکاالتی راپدید آورد. درموردافرادزیرنبایدحجامت کرد:

-زنان۴-زنان باردارتا ماه چهارم بارداری ۳-کودکان ازبدوتولدتاچهارماهگی ۲سنتی دچارغلبه شدیدبلغم هستند. -افرادی که دچار فشارخون مقطعی باال هستند۶ پالکت خون-افراد دارای کمبود ۵درمدت ایام عادت ماهیانه

)دراین افرادابتداباید بااستفاده ازحجامت گرم وخشک به طریق مخصوص فشارخون راکاهش داده وسپس اقدامبه حجامت کرد(

تعداد مجاز مراحل حجامت برای بی خطربودن [ویرایش]

مرحله درسال مفیدوبی خطراست وبیشترازآن نبایدتجویزنگردد. برای۳الی ۱برای طبایع بلغی وصفراوی انجام طبایع سوداوی به همراه یک سلسله تمهیدات درمانی دیگر تعدادرامی توان افزایش داد. سقف حجامت

والبته۰۰۰موردنیازطبایع دموی؛ سن روزفاصله است. یعنی فردسی ساله سی روزیکبار؛چهل ساله چهل روزیکبار؛وکمترازسی روزیکبارنبایدتجویزگردد.

مراکز معتبر انجام حجامت [ویرایش]

پزشکانی که دوره آموزش اجراوروش تجویزراگذرانده باشند صالحیت انجامت رادارند. پیراپزشکان نیزدرصورت گذراندن دوره آموزشی می توانندحجامت نمایند ولی تجویزحجامت بایدبانظرپزشک آشنا بااین روش درمانی صورت

گیرد.

در ایران [ویرایش]

الزم به تذکراست که بخشنامه های اخیروزارت بهداشت؛ حجامت رایک رفتاردرمانی نیازمند به پژوهش علمی توصیف کرده است واین امررادر قالب طرح های پژوهشی زیر نظرمراکز تحقیقاتی ودانشگاه های میسر

می داند. بیماران برای انجام حجامت می توانند به بیمارستان های مجری این طرح مانند بیمارستان لقمان حکیم هستند وموسسه تحقیقات حجامت ایران)تهران( و شعبات موسسه تحقیقات حجامت ایران و پزشکانی که عضو

دوره آموزشی خودراطی کرده اندمراجعه نمایند.