اسانجي سنڌي ٻولي

تحرير ۽ تحقيق عبدالرزاق ميمڻ: سنڌي ٻولي سانجي ا

جي توهان هن اصلي سنڌي پٽي )تختي( جي حفاظت ڪري سگهيئو ته ٻولي جي حفاظت به ڪري سگهندئو! جي واقعي سنڌيت جا دعويدار ۽ سنڌي ٻوليء جا حبدار آهيو ته پهرئين پنهنجي تبديل ڪيل

هوسڙو ماسترن ۽ ڪمائو پبلشرن تي زور ڀريو ته سنڌي اصلي سنڌي پٽي )تختي( جي ترتيب ته اپنايو ۽ انهن گ

پٽي )تختي( هن ريت جيڪا اصلي آهي پڙهائين، لکائين ۽ پرائمري ٻارن کي رٽائين. جي توهان هي پهريون مرحلو صحيح ڪرائي ويا ته سمجهبو ته واقعي توهان اصلي سنڌي ٻوليء جا پاسبان آهيو ۽ تهذيب، ڪلچر ۽

.تمدن جي پاسباني به ڪري سگهو ٿا نه ڪه دهلن تاشن ۽ شرنائين تي ر ڳو نچڻ ۽ ڪڏڻ وارا مڱڻهار.

هي سنڌي اسلي پٽي)تختي( جيڪي ڀوتارن جي درباري ليکڪن ، اديبن ، شاعرن، قلم ڪارن هر محفل جي رن جي ڍڪن ۽ ڀنگ جي نشن

آخر ۾ ڀوتارن جي پڇ ۾ لٽڪي، اوطاقن ۽ اوتارن تي ويهي سلفين جي سوٽن، ٺ

۾ جهومي هوش وڃائي بدالئي ڇڏي آهي. گواه بڻجو ته اهڙا ليکڪ ، اديب، ڏاها ، شاعر اوهان هر محفل جي اختطام تي ضرور جهومندي ڏٺا هوندا ته سڃاڻو اهڙن ٻولي جي دشمنن کي جيڪي گهر ۾ کاٽ پيا هڻن ۽

باغي ٿيو اهڙي ڪوڙي سماج کان جيڪو اصل دشمن آهي ٻولي، تهذيب ۽ تمدن جو ۽ گهر ۾ ئي پلجي پيو .ڀوتارن جي ڪڇن ۾ ويهي


هر سال ڪلچر ڏهاڙن تي ، قومي ٻوليء جي حفاطت ۽ ڏهاڙي تي االهين )گهڻن( دوستن ٻوليء سان وفا جو قسم کنيو هوندو ۽ هو واقعي مسلسل قومي ٻوليء جا بينر، پينا فيڪس وغيره به خوبصورت اندازن ۾

پکيڙي رهيا آهن. پر غلط آهن. سنڌي ٻوليء ۾ انتشار ان ڪري به پئجي ويو آهي جو ٻوليء ۾ ٻيا به گهڻا ڌاريان اسڪرپٽ وجود ۾ آندا پيا وڃن جڏنهن ته هن ٻوليء جي سنڌي اوريجنل سنڌي اسڪرپٽ جيڪو

هتي ڏيکاريو ويو آهي کي انتهائي سائنسي طريقي سان ڊزائين ڪيو ويو هو جنهن کان بهتر سنڌي ٻوليء جي .انگن اکرن کي پيش ڪرڻ جي ٻي ڪا به بهترين ترتيب نٿي ٿي سگهي

ٻوليء سان حقيقي محبت ڪندڙن کي عرض ته ڀلي پنهنجي ٻوليء ۾ ڌاريان لفظ وجهي هن جا ٻيا

اسڪرپٽ ڀلي ٺاهيو پر هن تختي جي پنهنجي اصلي ترتيب هرگز نظر انداز نه ڪيو ۽ نه بدليو. جي توهان هن معمولي ترتيب کي نظر به بي ڌياني ۾ انداز ڪندا ويندا ته اڳتي هلي ٻوليء جي حفاظت خاڪ ڪري

ن سگهندئو. اچو ته ڏسون ته جنهن محترم انگريز صاحب هن عربي رسم الخط ۾ سنڌي الفا بيٽ لکي هئي انهن جي

۾ هن ڪهڙيون جاميٽريء جو رمضون استعمال ڪيو هيون. جيڪي جذ هن استعمال ڪيا اڀي، ترکي، سڌي الئينن سان ترتيب ڏني. شڪل مان واضح آهي

.ترتيب ٽٻڪن، ٿالهين، ڪنڊن ا

ا )الف انب( پهرئين عمودي الئين، پوء هڪ ٿالهي وڇائي ان جي هيٺان ٽٻڪن جي ترتيب جهڙوڪ )ب( بي ٻڪا ۽ )ڀ( ڀي ڀولڙو چار ٽٻڪا . ساڳيء ٿالهيء کي وڇائي

بالن ، )ٻ( ٻي ٻڪري ٻه ٽٻڪا، )پ( پي پلو ، ٽي ٽ

پوء وري مٿان ٽٻڪن جي ترتيب ڏني وئي )ت، ٺ ، ٽ، ث، ٿ(. مهرباني ڪري پنهنجي بينرن ۽ پينافڪس .۾ پٽيء جي ترتيب به ائي صحيح ڪري لکو ۽ سنڌي ٻوليء جوي حفاظت ڪريو

جن به تعليمي کاتي وارن استادن ، دوستن نادانيء ۾ سنڌي الفا بيٽ جي ترتيب تبديل ڪري پيش ڪئي آهي يا پنهنجن پنهنجن اسڪولن ۾ پڙهائين پيا يا جن به سنڌي ڪتاب غلط الفا بيٽس سان لکي سنڌي

هي جي سچا قوم پرست ۽ ٻوليء جا عاشق آهن ته اصلي پرائمري شاگردن جي ذهنن کي تبديل ڪرايو آهي ا

جهارتون ئي پيش ڪن. ياد سنڌي الفا بيٽس، اصلي سنڌي شاعري يا ادب لکن ۽ سنڌي خالص محاورا ۽ ڳ

رهي ته اسانجي ٻولي سنڌي، اڙدو ٻوليء وانگر خيمن يا لشڪرن جي ٻولي ناهي جنهن ۾ گهڻن زبانن کي وجهي پروان چڙهايو پيو وڃي پر هي هڪ 0555 سالن جي تهذيب رکندڙن جي ٻولي آهي جنهن جا مالڪ موجود

ڙدوء جيان خيمن يا آهن ۽ جيڪا علم جي ادارن ۾ وڌي جوان ٿي آهي نه ڪي بي مالڪ بي گهر ا

لشڪرن ۾ پروان ٿيندڙ نڌڻڪي ٻولي. جنهن جو مالڪ هرڪو ٿي سگهي ٿو.

اسان جي ملڪ ۾ اڃان سوڌو تاريخ ڏانهن سنجيدگي سان ويچار ئي نه ڪيو ويو آهي. هتي تاريخ کي صرف سياسي تبديلين جو نالو ڏنو ويو آهي. تاريخ کي صرف بادشاهن، اميرن ۽ مذهبي رهنمائن جي ڪارنامن، سندن


جنگين، قصن ۽ ڪهاڻين تائين محدود رکيو ويو آهي. جڏهن ته تاريخ جو اهو تصور صحيح نه آهي. تاريخ هڪ سائنس آهي، تاريخ ڪنهن قوم جي سياسي، سماجي، اقتصادي ۽ ثقافتي اڀياس جو نالو آهي. دنيا ۾ تاريخ جا

ڪيترائي تصور رهيا آهن. پر تاريخ جي مادي نقطي نظر موجب، انسانذات جي سموري تاريخ طبقاتي ويڙهه جي تاريخ رهي آهي. اها ويڙهه ڦريل ۽ ڦريندڙ، حاڪم ۽ محڪوم جي وچ ۾ هلندي رهي آهي. تاريخ جي جديد مادي قانون موجب سماجن ۾ اٿل پٿل يا نظرين ۽ خيالن ۾ اٿل پٿل سڄي مادي پيداوار جي تابع آهي. مادي پيداوار جي ترقي سان ئي نظريا، سماج ۽ انهن جا طور طريقا ۽ قانون بدلبا رهندا آهن، ان ڪري تاريخ اصل ۾

سماجي ٽڪرائن جو الڳيتو عمل آهي. ان طريقي سان تاريخ کي نه صرف صحيح نموني سمجهي سگهجي ٿو، پر ان جي روشني ۾ عوامي حقن الء جدوجهد ڪري سگهجي ٿي. اهو ئي تايخ جو جديد نظريو آهي. جنهن

.تحت اسان کي سنڌ سميت دنيا جي تاريخ لکڻ، پڙهڻ ۽ سمجهڻ گهرجي

سنڌي تمام قديم ٻولي آهي جيڪا پراڪرت )ٻوليء( جي هڪ لهجي وراچد اپڀرنش مان ڦٽي نڪتي آهي. ڇاڪاڻ ته سنڌين کانسواء سنڌ تي ڪيترين ئي غير سنڌي قومن )عربن، ارغونن، ترخانن، مغلن، انگريزن

وغيره( حڪومتون ڪيون آهن. تنهنڪري عربي، فارسي، انگريزيء وغيره جو سنڌي ٻوليء تي گھڻو اثر پيو .۽ انهن ٻولين جا ڪيترائي لفظ ٿوري تبديليء سان يا وري جيئن جو تيئن هن )سنڌي( ٻوليء ۾ زم ٿي ويا

اوائلي دور ۾ سنڌيء کي ڪا مخصوص ”آئيويٽا“ )الفابيٽ( ڪانه هئي، ان ضرورت کي محسوس ڪندي

ڪلهوڙن جي دؤر )2821ع کان 2871ع( ۾ مخدوم ابوالحسن ٺٽوي ”مقدمه الصلوات“ نالي ڪتاب لکيو جنهن کي ابوالحسن جي سنڌي سڏيو ويو. جڏهن سنڌ 2781ع ۾ انگريزن جي قبضي هيٺ آئي، تڏهن سنڌي

ٻوليء کي سرڪاري زبان جو درجو ڏنو ويو. ان وقت جي سنڌ جي ڪمشنر سر بارٽل فيئر هڪ حڪم نامي تحت انگريز آفيسرن الء سنڌي پڙهڻ الزمي قرار ڏنو، تڏهن ئي سنڌي الفابيٽ جي ضرورت پيش آئي

جنهن جي پورائي الء هڪ ڪميٽي سنڌ جي اسسٽنٽ ڪمشنر مسٽر ايلس جي نگرانيء ۾ جوڙي وئي جنهن ۾ ديوان ننديرام، ميان محمد حيدرآبادي، قاضي غالم علي، منشي اڌارام ٿانور داس، قريشي غالم حسين ٺٽوي، خان صاحب مرزا صادق علي بيگ ۽ ڪجهه پرڏيهي عالم شامل ڪيا ويا. ان ڪميٽيء

مخدوم ابوالحسن جي سنڌيء کي نظر ۾ رکندي عربي، فارسي ۽ سنسڪرت مان اکر کنيا. جڏهن ته انهن ۾ ڪجهه ٽٻڪن جي واڌ ويجھه ڪري نج سنڌي اکر )ٻ، ڄ، ڏ، ڳ( جوڙيا. اهڙيء طرح يارهن مهينن جي

مسلسل جدوجهد کانپوء 01 اکرن تي مشتمل موجوده آئيويٽا تيار ٿي. جنهن کي سرڪاري طور سنڌي ٻوليء .جي واحد آئيويٽا جو درجو ڏنو ويو

: انکانپوء به لفظن جو سٽاء نه بدلجي سگھيو، يعني ساڳيا لفظ جدا جدا طريقن سان لکيا ويندا هئا. مثاال


چيائين = چياء ، جيستائين = جيستاء ، ڪيڏانهن = ڪيڏانهه، ڪيڏهه وغيره. نيٺ 2777 ع ۾ سنڌ جي ايڊيوڪيشنل انسپيڪٽر مسٽر جيڪب صاحب اهڙن لفظن جو پڪيون صورتون مقرر ڪرايون، ان

ڪم ۾ مرزا قليچ بيگ اهم قردار ادا ڪيو.

سنڌي ٻوليء جو شمار پاڪستان جي وڏين ٻولين ۾ ثئي ٿو، جيڪا پنج ڪروڙ کان مٿي ماڻهو ڳالهائي ۽ سمجھي سگھن ٿا، ان ۾ لکڻ وارن جي تعداد وڃي جي قديم ٻولي آھي، جنھن کي پنھنجي شاھوڪار ثقافت

جو وسيع پس منظر۽ لوڪ ادب آھي سنڌي ٻوليء جي لکت جا آثار0555 سالن کان اڳ جي قديم آثارن جي .کوٽائي مان مليا آھن

سنڌي ٻوليء جون حدون، صوبي کان ٻاھر اتر ۾ اڳوڻي رياست بھاولپور، ملتان، اتر اولھ ۾ بلوچستان جي،

مڪران، لس ٻيلي، ڪڇي، ناڙي عالئقن تائين پھچن ٿيون. سنڌ کي بلوچستان کان جدا ڪندڙ ڪوھستاني عالئقي ۾ پڻ وڏو تعداد، سنڌي ڳالھائيندڙن جو آھي. ان کان عالوه بلوچستان جي ڪيترن ئي عالئقن ۾

سنڌي ٻوليء کي مادري زبان جي حيثيت پڻ حاصل آھي. بلوچستان ۾ سنڌي ٻوليء کي بلوچي سان گڏ بنيادي زبان طور پڻ ڳالھايو ويندو آھي جدگال، گوادر، اورماڙا ، پسني ۽ اڳتي خليج، مسقط، ابوظھبي ۽ ان سان

الڳو ساحلي عالئقن ۾ سنڌي ڳالھائيندڙن جو وڏو تعداد موجود آھي. ڪڇ، گجرات ۽ ھندستان جي ڪاٺياواڙ۽ ٻين عالئقن ۾ پڻ سنڌيء کي رابطي واري ٻوليء جي حيثيت حاصل آھي. اوڀر ۾ ھن ٻوليء جون حدون راجپوتانا کان عالوھ اڳوڻين رياستن مارواڙ، جيسلمير ۽ ٻين پاڙيسري عالئقن تائين پھتل آھن انگريزن

کان آزاديء ۽ پاڪستان جي ٺھڻ کانپوء سنڌي ڳالھائيندڙ ھندن جو ھڪ وڏو تعداد ڀارت لڏي ويو، جيڪي ھاڻي ھندستان جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ آباد آھن ۽ گھر ۽ ڪاروبار ۾ سنڌي استعمال ڪن ٿا پاڪ و ھند

کان عالوه ٻين ڪيترن ملڪن جھڙوڪ: تنزانيا، ڪينيا، يوگنڊا، ڪانگو، ڏکڻ آفريڪا، مداگاسڪر، اوڀر 555،55،8 ماڻھو سنڌي ٻولي ڳالھائين ٿا. ان کانسواء آفريڪا، انگلنڊ، آمريڪا ۽ ڪئناڊا ۾ پڻ اندازا

ھانگ ڪانگ، سنگاپور، ٿائيلينڊ ۽ ٻين ڪيترن ڏورانھن عالئقن جا اھي واپاري، جيڪي 15 صديء جي شروع ۾ انھن عالئقن ۾ آباد ٿيا، پڻ سنڌي ڳالھائين ٿا.

سنڌي ٻولي انڊو يورپي خاندان سان تعلق رکندڙ آريائي ٻولي آھي، جنھن تي ڪجھه دراوڙي اھڃاڻ پڻ موجود آهن. هن وقت سنڌي ٻولي سنڌ جي مک ٻولي ۽ دفتري زبان . ان کان سواء ڪيترا ئي سنڌي ڳالھائيندڙ پاڪستان جا ٻيا صوبا، هندستان، سريلنڪا، برطانيه، آمريڪا جون گڏيل رياستون، ۽ ٻيا به ڪيترا ئي

ملڪ وسائي ويٺا آهن. سنڌ ۾ سنڌي ڳالھائيندڙن جو تعداد ساڍا 1 ڪروڙ ۽ سموري دنيا ۾ سنڌي ڳالهائيندڙن جو تعداد 8 ڪروڙ کان مٿي آھي.


سنڌي ٻوليء جي بنياد جي باري ۾ لسانيات جي عالمن جا مختلف رايا آهن. هڪ خيال اهو آهي ته سنڌي ٻولي سنسڪرت مان ڦٽي نڪتي آهي. جڏهن ته ٻيو خيال اهو آهي ته سنڌي تمام قديم ٻولي آهي جيڪا

پراڪرت )ٻوليء( جي هڪ لهجي وراچد اپڀرنش مان ڦٽي نڪتي آهي. سنڌين کان سواء سنڌ تي ڪيترين ئي غير سنڌي قومن )عربن، ارغونن، ترخانن، مغلن، انگريزن وغيره( حڪومتون ڪيون آهن. تنهنڪري

عربي، فارسي، انگريزيء وغيره جو سنڌي ٻوليء تي گھڻو اثر پيو ۽ انهن ٻولين جا ڪيترائي لفظ ٿوري تبديليء سان يا وري جيئن جو تيئن سنڌيء ۾ زم ٿي ويا. جيئن بصر )بصل(، بدڪ )بطخ(، زائفان )ظعيفه(، پهراڻ

)پيراهن(، مترڪو )مطرقه( ٽيشڻ )اسٽيشن(، ماچيس )مئچس( وغيره. عربن جي دور کان پوء سنڌيء کي ڪا مخصوص ”آئيويٽا“ يعني رسم الخط ڪانه هئي، ان ضرورت کي محسوس ڪندي ڪلهوڙن جي دور

)2821ع کان 2871ع( ۾ مخدوم ابوالحسن ٺٽوي ”مقدمه الصلوات“ نالي ڪتاب لکيو جنهن کي ابوالحسن جي سنڌي سڏيو ويو.

جڏهن سنڌ 2781ع ۾ انگريزن جي قبضي هيٺ آئي، تڏهن سنڌي ٻوليء کي سرڪاري زبان جو درجو ڏنو ويو. ان وقت جي سنڌ جي ڪمشنر سر بارٽل فريئر هڪ حڪم نامي تحت انگريز آفيسرن الء سنڌي پڙهڻ

الزمي قرار ڏنو، تڏهن ئي سنڌي الفابيٽ جي ضرورت پيش آئي جنهن جي پورائي الء هڪ ڪميٽي سنڌ جي اسسٽنٽ ڪمشنر مسٽر ايلس جي نگرانيء ۾ جوڙي وئي جنهن ۾ ديوان ننديرام، ميان محمد حيدرآبادي،

قاضي غالم علي، منشي اڌارام ٿانور داس، قريشي غالم حسين ٺٽوي، خان صاحب مرزا صادق علي بيگ ۽ ڪجهه پرڏيهي عالم شامل ڪيا ويا. ان ڪميٽيء مخدوم ابوالحسن جي سنڌيء کي نظر ۾ رکندي عربي،

فارسي خط مان اکر کنيا. جڏهن ته انهن ۾ ڪجهه ٽٻڪن جي واڌ ويجھه ڪري نج سنڌي اکر )ٻ، ڄ، ڏ، ڳ( جوڙيا. اهڙيء طرح يارهن مهينن جي مسلسل جدوجهد کانپوء 01 اکرن تي مشتمل موجوده آئيويٽا تيار

ٿي. جنهن کي سرڪاري طور سنڌي ٻوليء جي واحد آئيويٽا جو درجو ڏنو ويو.

: پر ان کانپوء به لفظن جو سٽاء نه بدلجي سگھيو، يعني ساڳيا لفظ جدا جدا طريقن سان لکيا ويندا هئا. مثاالچيائين = چياء، جيستائين = جيستاء، ڪيڏانهن = ڪيڏانهه، ڪيڏهه وغيره. نيٺ 2777ع ۾ سنڌ جي ايڊيوڪيشنل انسپيڪٽر مسٽر جيڪب صاحب اهڙن لفظن جون پڪيون صورتون مقرر ڪرايون، ان

ڪم ۾ مرزا قليچ بيگ اهم قردار ادا ڪيو.

. جڏهن انگريز اسان جا حڪمران هئا ته هنن اسان جي ٻيڙيء ٻوڙڻ الء پنهنجن ڏاهن کان صالحون ورتيونان جي تاريخ، ثقافت ۽ ٻوليء کي جيڪڏهن ڪنهن قوم کي تباهه ڪرڻ گهرو ٿا ته ”: کين صالح ملي ته

انگريز انهيء ڳالهه تي اڌوگابرو ڪم ڪري هليا ويا، پر اسان کي جهڙوڪ پنهنجي تباهي “ .تباهه ڪيواهو سلسلو اڌ . هاڻي اسان پاڻ پنهنجي تاريخ، ثقافت ۽ ٻوليء جي پٺيان اچي پيا آهيون. ڪرڻ جو ڏس ڏئي ويا .صديء کان جاري آهي


۽ ٻوليء بابت پنهنجن روين کي ڏسبو ته ايئن لڳندو جهڙوڪ اسان جي دشمنن اسان کي ستي تاريخ، ثقافت

اسان هيروئن ۽ ڪالشنڪوف ڪلچر کي پاڻ خالف سازش سمجهڻ لڳا آهيون، پر اهو . پياري ڇڏي آهي محسوس نه ٿا ڪيون ته اسان پنهنجي منفي روين ۽ سوچن سان پنهنجي ٻولي، ثقافت ۽ تاريخ سان ڪيتري نه

اسان جا پڙهيل ڳڙهيل ماڻهو اهو سمجهندا بلڪ چوندا آهن ته ماضيء تي . دشمني ڪري رهيا آهيونٻولي کي ڪاپاري ڌڪ . ڪم ڪرڻ، يعني تاريخ ۾ دلچسپي رکڻ قبرن کوٽڻ جهڙو اڪارتو ڪم آهي

جهولي ايوب شاهيء کان لڳڻ شروع ٿيو ۽ پوء منظم نموني سان پنهنجن توڙي پراون اسان جي ٻوليء جي حالتن . ثقافت کي اسان جي ڪن دوستن نچڻ ٽپڻ تائين محدود ڪري ڇڏيو آهي. خالي ڪرڻ شروع ڪئي

وري اسان کي اهڙو ته سوڙهو ڪري ڇڏيو آهي جو وڏن شهرن ۾ اسان جي ٻولي ۽ ثقافت پنهنجي سڃاڻپ ۽ .سماجي ڪارج وارو حق وڃائي ويٺي آهي

ماڻهن کي اها خوشفهمي آهي ته ٻولي، تاريخ ۽ ثقافت جي ترقيء توڙي تحفظ الء جيڪي ادارا جوڙيا ويا آهن، اهي ئي ٻوٽو ٻاريندا ۽ انهن جي موجودگي ۾ ماڻهن کي ڪک ڀڃي ٻيڻو به ڪرڻو ڪونهي. پر اهڙي آس رکڻ

ٻٻرن کان ٻير گهرڻ جي برابر آهي. ڇو ته ڪيترائي سبب آهن، جن اسان جي انهن ادارن کي غير فعال بڻائي ڇڏيو آهي. انهن مان پهريون سبب هي آهي ته ڪي مخصوص البيون انهن ادارن تي قابض آهن. انهن ادارن ۾

ڪنهن به ماڻهوء کي اهليت پٽاندڙ مقرر نه ڪيوويندوآهي.پر ڪونه ڪو پنهنجو ماڻهو ٿاڦيو ويندو، پوء اهو ڇو نه اهڙو ۽ ايڏو جهور پوڙهو هجي جو روزانو پاڻ کڻائي اچي. ادران کي تباهه ڪرڻ جو ٻيو مثال ڪهڙو

ملندو جو سرڪاري مالزمت ۽ عمر ختم ٿي وڃڻ کانپوء به ڪن ماڻهن کي اهڙن ادارن ۾ رکيو وڃي ٿو . سولن لفظن ۾ هينئن چئجي ته اهي ماڻهو جيڪي عمر ۽ سگهه جي حوالي سان سرڪاري ادارن ۾ ڪم

ڪرڻ جهڙا نه رهندا آهن، انهن کي قومي ادارن مٿان نازل ڪيو ويندو آهي.ڪي ادارا ڪن ماڻهن الء اهڙا ته .مخصوص ٿي وڃن ٿا، جو انهن ماڻهن کي ور ور ڏئي انهن ادارن ۾ رکيو وڃي ٿو

ادارن جي غير فعاليء جو مکيه ڪارڻ هي به آهي ته اهڙن ادارن جا مالزم ادارن ۾ فقط نوڪري ڪن ٿا.

اهو نه ٿا محسوس ڪن ته انهن ادارن ۾ سندن مقرري ڪنهن وڏي اعزاز کان گهٽ ڪانهي. هو انهن ادارن ۾ مالزمت نه بلڪ قوم جي خدمت جهڙي عبادت ڪن ٿا. عام ڪارڪن جي انهيء رويي ادارن کي وڏو

ڇهيو رسايو آهي. منهنجي خيال ۾ صدر يا وزير اعظم پنهنجي عهدي جو حلف نه کڻي پر اهڙن ادارن جي معمولي کان معمولي ڪارڪن کي پاڻ سان وچن ڪرڻ گهرجي ته هن کي نڌڻڪي سنڌجي شاندار تاريخ،

ثقافت ۽ ٻوليء جي خدمت ڪرڻي آهي.

مون ”نڌڻڪي سنڌ“ جا لفظ انهيء ڪري ڪم آندا آهن جو ڪنهن سرڪار ، سنڌ جي تاريخ، ثقافت ۽ ٻوليء تي جوڳو ڌيان ڪونه ڏنو آهي. بدقسمتيء سان اسان جي سڄي ساري هڪ نسل مارشل ال جي بدبودار ڇانو ۾ جنم ورتو ۽ پلجي جوان ٿيو آهي. اونداهي رات جهڙي اهڙي دور ۾ ڏسي وائسي اسان جي تاريخ، ثقافت


۽ ٻوليء کي نظر انداز ڪيو ويو. پر جيڪڏهن ڪا جمهوري حڪومت اقتدار ۾ اچي ٿي، ته اڳ واٽ منظم منصوبه بندي نه هئڻ ڪري تجربيڪار ۽ ڄاڻو ماڻهن جي ڪميء ۽ حريفن جي دشمنيء کي منهن ڏيڻ ۾

ايترو ته مصروف ٿي وڃي ٿي جو خاص طور تي اسان جي ٻوليء، ثقافت ۽ تاريخ تي ايترو ڌيان ڏئي نه ٿي سگهي . اهڙي حڪومت اڳ قائم ڪيل ادارن کي فعال بنائڻ يا انهن جي نئين سر انتظامي ترتيب ڏيڻ الء وقت

ڪڍي نه ٿي سگهي. اهڙي صورت حال ۾ جيڪڏهن ڪنهن حڪوممت هڪ ادارو قائم ڪيو ته پوء اهو ڪهڙي ڪم جو؟ ڇو ته ادارن ٺاهڻ سان نه پر ادارن کي فعال بنائڻ سان مقصد حاصل ڪري سگهجن

.ٿا

سنڌ جي تاريخ، ثقافت ۽ ٻوليء تي انهيء ڪري ڪم ڪرڻ جي گنجائش آهي جو اڳ ۾ ڪم ٿيو ئي ڪونهي. اسان وٽ ڪم ايئن ٿيو آهي جو اسان جي تاريخ جي سڃاڻپ مٽائڻ جي ڪوشش ڪئي وئي آهي. مثال طور”مهين جو دڙو“ جي نالي کي وٺو. اهو دڙو هندن جو ڪونهي جو انهن کي ”موهن جو دڙو “

چئجي. اهڙيء ريت ان کي مسلمان ڪو نالو ”موئن جو دڙو“ به ڏئي نه ٿو سگهجي.جيڪڏهن اهو مري ويلن جو دڙو آهي ته پوء جهڪر جي دڙي، ڪاهوء جي دڙي ۽ ٻين دڙن کي موئن جو دڙو ڇو نه چئجي؟ اهڙيء ريت اسان جي تاريخ کي بگاڙيو پيو وڃي. ۽ ڪنهن به اقتدار ڌڻي يا عوامي نمائندي طرفان احتجاج نه ٿئي ته پوء ان کي سرد مهري ۽ بيحسي نه چئجي ته ٻيو ڇا چئجي؟اڌ صديء جو عرصو گذري ويو آهي. انهيء عرصي دوران

ٻيو نه ته سنڌ ۾ ” تاريخ جي ترتيب ۽ تحفظ“ جو ادارو قائم ٿيڻ گهربو هو. پر اڃا وقت ويو ڪونهي. ڇو ته قومن ۾ جڏهن وقت جي زيان جو احساس پيدا ٿيندو آهي، تڏهن اهي مثبت قدم کڻڻ سان ان جو ازالو

ڪري سگهنديون آهن. جيڪڏهن حڪومت وارا سنڌي ٻوليء جو بل پاس ڪري سگهن ٿا ۽ سنڌ آرڪائيوز قائم ڪري سگهن ٿا ۽ سنڌي لئنگويج اٿارٽيء جو خاڪو چٽي سگهن ٿا ته ” سنڌ جي تاريخ جي ترتيب ۽ تحفظ جو ادارو“ به قائم ڪري سگهجي ٿو . اهڙيء ريت اڳ ۾ قائم ڪيل ادارن کي پڻ فعال بنائڻ

الء اپاء وٺي سگهجن ٿا.

نڌڻڪي سنڌ جي شاندار تاريخ، ٻولي ۽ ثقافت تي ان وقت تائين بهتر ڪم ٿي نٿو سگهي، جيستائين علمي ۽ قلمي دنيا سان الڳاپيل اسان جي افرادي قوت ان ڏس ۾ پنهنجي ذميوارين کي محسوس نه ٿي ڪري. ڇو ته عوام جي روين بدالئڻ کان اڳ اهو ضروري آهي ته علم ڌڻي پنهنجي روين کي بدالئين.اهو تڏهن ٿي سگهي ٿو جڏهن تاريخ ۽ تحقيق کي به اسان جي علمي ۽ قلمي ماحول ۾ معتبر ۽ با مقصد قلمي پورهيو ڄاتو وڃي.


ي.بي (اليڪٽرانڪس)اي.بي( ايس.سي.ايم)دالرزاق ميمڻ انجنيئر عب

(هيومينٽيرين)ا

اسانجي سنڌي ٻولي

Education

Transcript of اسانجي سنڌي ٻولي