Μάθημα 4 Απόκτηση της Γνώσης

Μάθημα 4

Απόκτηση της Γνώσης

Μάθημα 4: Απόκτηση της Γνώσης

4-2

Ορολογία

Σύλληψη Γνώσης ≡

Knowledge CaptureΑπόκτηση Γνώσης ≡

Knowledge AcquisitionΕκμαίευση Γνώσης ≡

Knowledge Elicitation


4-3

Τι είναι Σύλληψη Γνώσης; Διαδικασία κατά την οποία

«συλλαμβάνεται» η γνώση και η εμπειρία στην επίλυση προβλημάτων ενός ειδικού και «μεταφέρεται» σε έναν αποθηκευτικό χώρο ή πρόγραμμα Σύλληψη γνώσης και από άλλες πηγές (βιβλία,

αναφορές, εγχειρίδια)Ο μηχανικός γνώσης συνεργάζεται με τον

ειδικό προκειμένου να μετατραπεί η εμπει-ρία του ειδικού σε πρόγραμμα


4-4

Βήματα στην Απόκτηση της ΓνώσηςΧρήση κατάλληλων εργαλείων ή μεθοδο-

λογιών για την εκμαίευση της γνώσης από τον ειδικό

Ερμηνεία των πληροφοριών που συλλέ-γονται ώστε να γίνει κατανοητή η υποβό-σκουσα γνώση και συλλογιστική του ειδικού

Αναπαράσταση της γνώσης και της συλλογιστικής του ειδικού με κατάλληλες μεθόδους (π.χ. κανόνες, πλαίσια, κλπ)


4-5

Χρησιμοποιώντας έναν μόνο ειδικό: ΠλεονεκτήματαΠροτιμητέο όταν αναπτύσσεται ένα

απλό σύστημα ΔΓΤο πεδίο της γνώσης του

προβλήματος είναι περιορισμένοΔιευκολύνεται ο

χρονοπρογραμματισμός των συναντήσεων


4-6

Χρησιμοποιώντας έναν μόνο ειδικό: ΠλεονεκτήματαΟι ασυνέπειες και οι αντιφάσεις

στη γνώση είναι ευκολότερο να αντιμετωπιστούν

Με λίγα άτομα παρόντα, ο ειδικός «ανοίγεται» πιο εύκολα για να δώσει τη γνώση του


4-7

Χρησιμοποιώντας έναν μόνο ειδικό: Μειονεκτήματα Ένας μόνο ειδικός → μία μοναδική

συλλογιστική οδός Αυθεντία: Η γνώμη του ειδικού ακολουθείται

«τυφλά» Το πεδίο της γνώσης δεν μπορεί να εξεταστεί σε

εύρος Πολλές φορές τα προβλήματα απαιτούν

πολλαπλούς τομείς γνώσης για να επιλυθούν Ένας ειδικός δεν μπορεί να έχει εμπειρία σε όλα


4-8

Χρησιμοποιώντας έναν μόνο ειδικό: ΜειονεκτήματαΑν ο ειδικός δεν έχει επικοινωνιακές

ικανότητες τότε η απόκτηση της γνώσης δυσχεραίνει

Όταν υπάρχει ένας μόνο ειδικός είναι πιο πιθανό να αναβάλλει τις συναντήσεις, παρά όταν είναι πολλοί


4-9

Χρησιμοποιώντας πολλούς ειδικούς: Πλεονεκτήματα

Τα πολύπλοκα προβλήματα απαιτούν πολλές ειδικότητες για να λυθούν

Όσο πιο πολλές και διαφορετικές γνώμες ακούει ο μηχανικός γνώσης, τόσο πιο πολύ μπορεί να εμβαθύνει στο πεδίο της γνώσης γιατί μπορεί να το «δει» από πολλές σκοπιές


4-10

Χρησιμοποιώντας πολλούς ειδικούς: ΠλεονεκτήματαΗ συνεργασία και ο διάλογος

πολλών ειδικών μπορεί να δημιουργήσει γνώση

Οι επίσημες συναντήσεις είναι πολλές φορές πρόκληση για προσφορά και δημιουργικότητα εκ μέρους των ειδικών (ανταγωνισμός)


4-11

Χρησιμοποιώντας πολλούς ειδικούς: ΜειονεκτήματαΔυσκολίες συντονισμούΣυχνά υπάρχουν διαφωνίεςΘέματα εμπιστευτικότηταςΠολλές φορές απαιτείται να υπάρχουν

περισσότεροι μηχανικοί γνώσηςΟ μηχανικός γνώσης μπορεί να

αποπροσανατολιστεί από τις διαφορετικές απόψεις


4-12

Συναντήσεις με πολλούς ΕιδικούςΑπομονωμένες συναντήσεις

Ένας ειδικός τη φορά Η επικοινωνία είναι πιο άμεση Ο ειδικός «ανοίγεται» πιο εύκολα

Συναντήσεις σε ομάδες Οι ειδικοί συγκεντρώνονται όλοι μαζί και

δρουν ως «δεξαμενή» πληροφοριών – ιδεών

Κάθε ειδικός «ελέγχεται» από τους υπόλοιπους ειδικούς της ομάδας


4-13

Συναντήσεις με πολλούς ΕιδικούςΚύριος και Δευτερεύοντες Ειδικοί

Εκκίνηση με έναν κύριο ειδικό, ο οποίος καθορίζει το πλαίσιο της γνώσης

Στη συνέχεια συνεντεύξεις με δευτερεύ-οντες ειδικούς οι οποίοι καθορίζουν τις λεπτομέρειες

Ο κύριος ειδικός μπορεί να ξεκαθαρίσει τις διαφωνίες μεταξύ των δευτερευόντων

Εναλλακτικά: εκκίνηση από τους δευτε-ρεύοντες ειδικούς και χρήση του κύριου ειδικού για επαλήθευση της γνώσης


4-14

ΣυνεντεύξειςΣημαντικό εργαλείο για την απόκτηση

πληροφοριών για πολύπλοκα θέματα στα οποία δεν είναι εύκολο να διαμορ-φωθούν ερωτήσεις εκ των προτέρων Χρησιμοποιούνται συνήθως στα αρχικά

στάδια απόκτησης της γνώσηςΑπαιτεί εκτεταμένη προετοιμασία και

εξάσκηση από την πλευρά του μηχανικού


4-15

ΣυνεντεύξειςΕίναι χρονοβόρα διαδικασίαΤο κυριότερο πλεονέκτημα είναι η

άμεση επαφή με τον ειδικό και η παρατήρηση όχι μόνο αυτών που λέει αλλά και της συμπεριφοράς του Μπορεί να αξιολογηθεί η εγκυρότητα της

πληροφορίαςΕίναι σημαντικό να εξασφαλιστεί η

προθυμία του ειδικού


4-16

Είδη Συνεντεύξεων

Δομημένες συνεντεύξεις

Ημι-δομημένες συνεντεύξεις

Μη-δομημένες συνεντεύξεις


4-17

Δομημένες συνεντεύξεις

Περιέχουν ένα ερωτηματολόγιο με αυστηρά καθορισμένη δομή που περιλαμβάνει συγκεκριμένες ερωτήσεις σχετικές με τα χαρακτηριστικά του προβλήματος.

Χρησιμοποιούνται όταν αναζητείται συγκεκριμένη πληροφορία.


4-18

Ημι-δομημένες συνεντεύξεις

Περιέχουν μια σειρά (προκαθορισμένων) ανοιχτών ερωτήσεων και θεμάτων που πρέπει να καλυφθούν.

Αφήνει κάποια ελευθερία στον τρόπο με τον οποίο θα απαντηθούν


4-19

Μη-δομημένες συνεντεύξειςΑποτελούνται από γενικές ερωτήσεις

που υποβάλλονται με την ελπίδα της καταγραφής όσο περισσότερων πληροφοριών γίνεται.

Οι ερωτήσεις δεν είναι προκαθορι-σμένες

Χρησιμοποιούνται όταν γίνεται εξε-ρεύνηση κάποιου γενικότερου θέματος


4-20

Είδη Δομημένων ΕρωτηματολογίωνΕρωτήσεις πολλαπλών απαντήσεων

Προσφέρουν συγκεκριμένες απαντήσεις, γρηγορότερη καταγραφή των απαντήσεων, και μπορούν να εξαλείψουν την προκατάληψη με τη σωστή διάταξη των απαντήσεων

Είναι δύσκολο να δημιουργηθούν οι εναλλακτικές απαντήσεις


4-21

Είδη Δομημένων ΕρωτηματολογίωνΕρωτήσεις Σωστό/Λάθος

Ειδικού τύπου ερωτήσεις πολλαπλών απαντήσεων

Η σειρά των ερωτήσεων παίζει σημαντικό ρόλο

Ερωτήσεις βαθμολογικής σύγκρισης Ο ειδικός πρέπει να διατάξει τα αντικείμενα

μιας λίστας σε σειρά προτίμησης ή σπουδαιότητας


4-22

Κατάλληλος σχεδιασμός ερωτήσεων

Κύριες - δευτερεύουσες ερωτήσεις Οι κύριες θέτουν το κυρίως θέμα Οι δευτερεύουσες εξερευνούν τις λεπτομέρειες

Γενικές - ειδικές ερωτήσεις Οι γενικές έχουν «χαλαρές» απαντήσεις Οι ειδικές θέλουν συγκεκριμένη απάντηση


4-23

Κατάλληλος σχεδιασμός ερωτήσεωνΓενικές → δευτερεύουσες → ειδικές

Δημιουργείται σχέση σιγά-σιγάΑξιολογούνται οι απαντήσεις ώστε να

αποφευχθούν άσκοπες ερωτήσειςΕιδικές → δευτερεύουσες →

γενικές Πιο «επίσημη» συνέντευξηΧρειάζεται σημαντική προετοιμασία


4-24

Συντελεστές που μειώνουν την αξιοπιστία της πληροφορίαςΥποκειμενικότητα του ειδικούΑδυναμία του ειδικού να θυμηθεί

ακριβώς τη ροή των γεγονότων σε παλιές περιπτώσεις

Φόβος του ειδικού για το σύστημα ΔΓΕπικοινωνιακά προβλήματα του ειδικού

ή/και του μηχανικού γνώσηςΑνεπιτήδειος έμπειρος (inexpert expert)


4-25

Συντελεστές που μειώνουν την αξιοπιστία της πληροφορίαςΠροσποιητή συμπεριφορά του ειδικού

Ευσεβής πόθος (wishful thinking) Όταν ο ειδικός περιγράφει ένα παράδειγμα,

εκφράζει ουσιαστικά το τι θα έπρεπε να γίνεται και όχι το τι πραγματικά γίνεται.

Έλλειψη χρόνου του ειδικού Ο ειδικός καταλήγει σε βιαστικές

απαντήσεις, όταν αυτές απαιτούν αρκετό χρόνο.


4-26

Συντελεστές που μειώνουν την αξιοπιστία της πληροφορίαςΠαράδοξο της ειδίκευσης

Όσο πιο πολύ ισχυρίζεται κάποιος ότι είναι ειδικός, τόσο πιο δύσκολη είναι η ανταλλαγή πληροφοριών μαζί του.

H μεγάλη εξοικείωση με τα καθημερινά προβλήματα μετατρέπουν πολλές από τις τεχνικές επίλυσης, σε αυτοματοποιημένη γνώση η οποία εφαρμόζεται "τυφλά" χωρίς να είναι σε θέση να εξηγήσει εύκολα πώς και γιατί τη χρησιμοποιεί.

Άλλες Τεχνικές Απόκτησης Γνώσης


4-28

Τεχνικές Απόκτησης Γνώσης από Έναν Ειδικό

Άμεση ΠαρατήρησηΑνάλυση ΠρωτοκόλλουΕπαναδιδασκαλίαΔιδακτική συνέντευξηΤαξινόμηση καρτώνΒαθμωτά πλέγματαΠλέγμα Ρεπερτορίων


4-29

Άμεση ΠαρατήρησηΟ μηχανικός γνώσης πρέπει να

παρατηρεί, να ερμηνεύει και να καταγράφει τις διαδικασίες επίλυσης προβλημάτων στο φυσικό τους χώρο Κυρίως πρέπει να ακούει και όχι να

επεμβαίνειΣε μερικούς ειδικούς δεν τους αρέσει να

τους παρατηρούν Φόβος για την «αποκάλυψη» της γνώσης

σε άλλους


4-30

Άμεση ΠαρατήρησηΗ παρατήρηση μπορεί να εκτρέψει την

προσοχή των υπολοίπων υπαλλήλωνΗ καταγραφή των γεγονότων απέχει

χρονικά από τα ίδια τα γεγονότα, συνεπώς μπορεί να υπάρξουν λάθη

Είναι απαραίτητο οι επισκέψεις να είναι σύντομες και επαναλαμβανόμενες


4-31

Ανάλυση ΠρωτοκόλλουΜέθοδος σύμφωνα με την οποία ο

ειδικός καλείται να λύσει ένα πρόβλημα σκεπτόμενος μεγαλόφωνα

Είναι από τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους για να καταγραφεί η διαδικασία σκέψης ενός ειδικού

Βοηθάει τον ειδικό να συνειδητοποιήσει τις διαδικασίες τις οποίες περιγράφει

Η μέθοδος βοηθάει αργότερα στην αναπαράσταση της γνώσης


4-32

Επαναδιδασκαλία (teach-back)Ο μηχανικός γνώσης προσπαθεί να

επαναδημιουργήσει και να συνοψίσει ό,τι έχει ειπωθεί από τον ειδικό και να το διδάξει σε αυτόν.

Μειονέκτημα: O ειδικός μπορεί να εγκρίνει απλώς την επαναδιδασκαλία, χωρίς να εμβαθύνει στον έλεγχο στοιχείων που χαρακτηρίζουν την ποιότητα της επαναδιδασκαλίας, όπως η πληρότητα και η συνέπεια.


4-33

Διδακτική συνέντευξη (tutorial interview)

Ο ειδικός δίνει μια διάλεξη πάνω στην περιοχή του θέματος Επιτρέπει στον ειδικό μεγαλύτερη ελευθερία

έκφρασης καθώς και να πάρει την πρωτοβουλία

Μειονέκτημα: Δεν επιτρέπει απαραίτητα στο μηχανικό γνώσης να επιβάλλει τη δομή της διαδικασίας εκμαίευσης γνώσης Η συνέντευξη διατρέχει τον κίνδυνο να είναι

μόνο σπατάλη χρόνου


4-34

Ταξινόμηση καρτών (card sorting)Ανακάλυψη κατάλληλων ιδιοτήτων των

στοιχείων που απαρτίζουν την περιοχή του πεδίου, για την ταξινόμηση των εννοιών

Κάθε στοιχείο της περιοχής (σημαντική έννοια) γράφεται σε μία κάρτα

Ο μηχανικός γνώσης ζητάει από τον ειδικό να ταξινομήσει τις κάρτες σε σωρούς


4-35

Ταξινόμηση καρτών (card sorting)Στη συνέχεια ρωτάει τη βάση στην οποία

στηρίχτηκε η ταξινόμηση Π.χ. τι αντιπροσωπεύει κάθε σωρός;

Στη συνέχεια ρωτάει παραπλήσιες ερωτήσεις για κάθε στοιχείο μέλος του σωρού

Ιεραρχική ταξινόμηση: Μετά την πρώτη ταξινόμηση, κάθε σωρός θεωρείται σαν ένα ξεχωριστό πεδίο (domain) και ταξινομείται ξεχωριστά σε υποσωρούς


4-36

Βαθμωτά πλέγματα (laddered grids) Εξετάζεται ο χώρος του γνωστικού

πεδίου, βάσει ερωτήσεων οι οποίες κινούνται στον άξονα γενικού-ειδικού ή αντίθετα ή κάθετα σε αυτόν, πάνω στον οποίο θεωρείται ότι ανήκουν οι έννοιες.

Ξεκινώντας από έναν "σπόρο", αναπτύσσεται ένα δίκτυο στο οποίο περιγράφεται ο τρόπος με τον οποίο τα στοιχεία του πεδίου σχετίζονται μεταξύ τους


4-37

Βαθμωτά πλέγματα (laddered grids) Η ανάπτυξη αυτού του δικτύου

γίνεται με τη δημιουργία κατευθυντικών ερωτήσεων

Για τη μετακίνηση από το γενικό προς το ειδικό:"Μπορείς να δώσεις παράδειγμα του

…""Πώς μπορείς να εξηγήσεις ότι …"


4-38

Για τη μετακίνηση από το ειδικό προς το γενικό:"Τι κοινό υπάρχει …""Τι παραδείγματα υπάρχουν από …""Τι διαφορές υπάρχουν από …"

Για την κάθετη μετακίνηση:"Τι εναλλακτικά παραδείγματα του …

υπάρχουν …"

Βαθμωτά πλέγματα (laddered grids)


4-39

Πλέγμα Ρεπερτορίων (repertory grid) Ο ειδικός καλείται να κατηγοριοποιήσει

το πεδίο του προβλήματος χρησιμο-ποιώντας το προσωπικό του μοντέλο

Το πλέγμα χρησιμεύει στη σύλληψη και στην αξιολόγηση του μοντέλου του ειδικού

Αποτελεί αναπαράσταση του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβάνεται το πρόβλημα ο ειδικός


4-40

Πλέγμα Ρεπερτορίων (repertory grid) Το πλέγμα είναι μία κλίμακα ή ένας

πίνακας διπλής εισόδου στον οποίο τα στοιχεία τοποθετούνται με διαβάθμιση

Κάθε στοιχείο της περιοχής κατηγοριοποιείται σύμφωνα με ένα σύνολο από έννοιες ή χαρακτηρισμούς, οι οποίες εφαρμόζονται σε όλα τα στοιχεία σε κάποιο βαθμό.


4-41

Πλέγμα ΡεπερτορίωνΚάθε έννοια εκφράζεται σε μια γραμμική,

αριθμητική κλίμακα. Η κλίμακα είναι ίδια κάθε φορά. Τυπικά οι τιμές κυμαίνονται 1-5 ή 1-10 Υπάρχουν δύο ακραίες τιμές, π.χ.

βαρύς/ελαφρύς, φτηνός/ακριβός, κ.α. Η μέση τιμή (π.χ. 3 στα 5) αντιπροσωπεύει μια

ενδιάμεση τιμή της έννοιας. Ζητείται από τον ειδικό να αποδώσει μια

τιμή σε κάθε έννοια για όλα τα στοιχεία της περιοχής, στο πλέγμα που δημιουργείται


4-42

Πλέγμα Ρεπερτορίων

μεγάλη καταδίκη

οποιονδήποτε

μικρή καταδίκη

οποιαδήποτε τοποθεσία ειδική τοποθεσία

μόνο γυναίκες

μη-βίαιος

προσχεδιασμένο αφθόρμητα

μη-απειλητικός

απρόσωπο

απειλητικός

προσωπικό

ασήμαντο σημαντικό

διάρρηξη

4

ναρκωτικά

μικροκλοπή

βίαιος

βιασμός

ληστεία

δολοφονία

1

1

1

1

1

1

1

1

1 1

1 1 1 1

5 3

5

5 5

5 5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

5

2 2

2

2

2

2

2

2

2

2

3

3

3

4

4

4


4-43

Πλέγμα ΡεπερτορίωνΕξετάζεται αν κάποιο ζευγάρι

εννοιών είναι παρόμοιο κατά τη σύγκριση των οριζοντίων γραμμών του πλέγματος, ώστε να παραλει-φθούν κάποιες παραπλήσιες έννοιες

Υπολογίζεται, σε ένα νέο πλέγμα, πόσο όμοια ή ανόμοια είναι τα στοιχεία της περιοχής μεταξύ τους.


4-44


διάρρηξη

ναρκωτικά


βιασμός

ληστεία

δολοφονία 16

13

18

15 9

29

10

21

10

10

10

18

23

21 15


βιασμός

ληστεία

διάρρηξη

ναρκωτικά

δολοφονία

-

-

-

-

-

-


4-45


Πλεονέκτημα: Αναγκάζει τον ειδικό να σκεφτεί το πρόβλημα πιο σοβαρά

Μειονέκτημα: Είναι δύσκολη η διαχείριση των μεγάλων πλεγμάτων

Η μέθοδος χρησιμοποιείται συνήθως στα αρχικά στάδια της απόκτησης της γνώσης


4-46

Τεχνικές Απόκτησης Γνώσης από Πολλούς Ειδικούς

Διαδικασία BrainstormingΤεχνική Nominal GroupΜέθοδος DelphiΤεχνική Μαυροπίνακα

Μάθημα 4 Απόκτηση της Γνώσης

Documents

Transcript of Μάθημα 4 Απόκτηση της Γνώσης