KKEΗ Αγγλική στρατιωτική επέμβαση και η ηρωϊκή λαϊκή αντίσταση του Δεκέμβρη 1944*

[...] Στις 3 του Νοέμβρη 1944 τα τελευταία χιτλερικά τμήματα εγκατέλειψαν την αιματοποτισμένη ελληνική γη.Εμειναν μόνο δύο μεμονωμένες εχθρικές εστίες. Η μια στη Μήλο και η άλλη στην Κρήτη, όπου η τελευταία μάχηδόθηκε στη θέση Παναγιά στις 12-14 του Νοέμβρη 1944.

Με τα σαμποτάζ, τα ενεδρευτικά χτυπήματα και μάχες που έδωσε ο ΕΛΑΣ, στην τελική εξόρμησή του για τηναπελευθέρωση της χώρας, προξένησε στα χιτλερικά στρατεύματα σημαντικές απώλειες σε άνδρες και υλικά.

Ο ΕΛΑΣ με την πολεμική του δράση καθήλωσε κατά καιρούς στη χώρα μας 8-12 εχθρικές Μεραρχίες.Προξένησε στον εχθρό βαριές απώλειες σε νεκρούς (30.000)Συνέλαβε 6.500 αιχμαλώτους. Από την πολεμικήδράση του ΕΛΑΣ εναντίον των στρατευμάτων κατοχής καταστράφηκαν 37 μεγάλες γέφυρες, 85 ατμομηχανές,1.000 περίπου βαγόνια και πάνω από 1.000 αυτοκίνητα. Ολος σχεδόν ο οπλισμός του ΕΛΑΣ προερχόταν απότις πολεμικές του επιχειρήσεις εναντίον των κατακτητών.

Βαριές ήταν και οι απώλειες του ΕΛΑΣ. Σε 28.000 υπολογίζονται οι πατριώτες που έπεσαν τα χρόνια τηςΑντίστασης, πολεμώντας ενάντια στους κατακτητές. Εκτελέστηκαν 50.000 από τους κατακτητές και τουςσυνεργάτες τους. Πάνω από 60.000 εξοντώθηκαν στα χιτλερικά κάτεργα. Περίπου 260.000 πέθαναν από τηνπείνα. Σκοτώθηκαν 7.000 από τους βομβαρδισμούς της εχθρικής ή της συμμαχικής αεροπορίας.

Η αξία των υλικών αγαθών που λεηλατήθηκαν με διάφορους τρόπους είτε καταστράφηκαν από τουςκατακτητές ξεπέρασε, σύμφωνα με τους επίσημους υπολογισμούς των αρμοδίων κρατικών υπηρεσιών, τα 8δισεκατομμύρια δολάρια προπολεμικής αγοραστικής αξίας.1

Κύριοι αιμοδότες της Αντίστασης στάθηκαν οι κομμουνιστές. Για την απελευθέρωση της πατρίδας και τηδημοκρατική αναγέννησή της θυσίασαν τη ζωή τους χιλιάδες μέλη και στελέχη του ΚΚΕ.

Ο ελληνικός λαός, λευτερώνοντας την πατρίδα του, έπειτα από σκληρούς και ηρωικούς αγώνες με τηνκαθοδήγηση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, χαιρόταν την απελευθέρωση της χώρας στις συνθήκες της παλλαϊκήςαγωνιστικής έξαρσης και της ελευθερίας που εξασφάλιζε ο απελευθερωτικός στρατός ΕΛΑΣ, ο λαός εξέλεγεπαντού τα όργανα της αυτοδιοίκησής του, ως ένα από τα φύτρα της δικής του εξουσίας.

Η κατάσταση όμως αυτή προκαλούσε θανάσιμη αγωνία στην πλουτοκρατική ολιγαρχία και τον κύριο πολιτικότης εκπρόσωπο εκείνη την εποχή, τον Γεώργιο Παπανδρέου, πρωθυπουργό της κυβέρνησης εθνικής ενότητας. ΟΓ. Παπανδρέου εκλιπαρούσε απροκάλυπτα πια την ένοπλη επέμβαση των Αγγλων ιμπεριαλιστών. Σετηλεγράφημά του προς την ελληνική πρεσβεία στο Λονδίνο στις 14 Σεπτέμβρη έγραφε: "Κυβέρνησις μεταβαίνουσα Αθήνας και στερουμένη και ιδίας και Συμμαχικής δυνάμεως θα είναι ουσιαστικώς αιχμάλωτος του ΕΑΜ". Σε καινούργιο τηλεγράφημά του στις 18 Σεπτέμβρη έγραφε ότι "η κατάστασιςεπιδεινούται ραγδαίως", εννοώντας την απελευθέρωση της χώρας από τον ΕΛΑΣ και κατέληγε: "Μόνη μουελπίς έχει απομείνει το Λονδίνο. Μόνο Βρετανική κυβέρνησις και ιδίως πρωθυπουργός Τσώρτσιλμεταβάλει κατάστασιν εξευρίσκων και διατάσσων άλλοθεν δυνάμεις ενεργήσουν αμέσως Ελλάδα". Τέσσερις μέρες αργότερα, στις 22 Σεπτέμβρη, ο Γ. Παπανδρέου τηλεγραφούσε στον Τσώρτσιλ: "Αι υπό τωνΓερμανών εκκενούμεναι περιφέρειαι καταλαμβάνονται υπό του ΕΑΜ εν ονόματι δήθεν της ελληνικήςκυβερνήσεως... ενώπιον της διαμορφωθείσης κρισίμου καταστάσεως τα πολιτικά μέσα προς αντιμετώπισίντης δεν είναι πλέον επαρκή. Μόνον η άμεσος παρουσία επιβλητικών βρετανικών δυνάμεων εις την Ελλάδακαι μέχρι των τουρκικών ακτών ημπορεί να μεταβάλει την κατάστασιν".2 (Οι υπογραμμίσεις είναι του Γ.Παπανδρέου - Σημ. Συντ.)Στο ίδιο χρονικό διάστημα, όπως ο ίδιος ο Γ. Παπανδρέου μετά την αγγλικήεπέμβαση ομολόγησε στη δίκη του δοσίλογου Ράλλη, αυτός έστελνε από το Κάιρο όπλα και εξόπλιζε τις"εθνικές" οργανώσεις της Αθήνας, τους Χίτες και τους Μπουραντάδες. Και τα όπλα τα παραλάβαιναν ο

Σελίδα 1 / 15

KKEΗ Αγγλική στρατιωτική επέμβαση και η ηρωϊκή λαϊκή αντίσταση του Δεκέμβρη 1944*

Μπακογιάννης, διάδοχος του Ντερτιλή, ο Σπηλιοτόπουλος, όλοι οι δοσίλογοι συνεργάτες των Γερμανών καιτου Ράλλη [...].3

[...] Οι δυνατότητες που προσέφερε στους Αγγλους ιμπεριαλιστές η Συμφωνία του Λιβάνου δε θεωρούνταντώρα αρκετές για την εφαρμογή των καταχθόνιων σχεδίων τους. Επεδίωκαν να δημιουργήσουν τιςπροϋποθέσεις που θα τους επέτρεπαν όχι μόνο να αποβιβαστούν στην Ελλάδα με το αληθοφανές πρόσχημα νασυνεχίσουν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά των Γερμανών, αλλά και να έχουν δικαίωμα ανάμιξης στις εσωτερικές υποθέσεις της χώρας. Η επίτευξη της επιδίωξης αυτής αποτέλεσε το κύριο πρόβλημα της σύσκεψηςπου συνήλθε με την πρωτοβουλία τους στην Καζέρτα της Ιταλίας στις 26 Σεπτέμβρη 1944.

Στη Σύσκεψη της Καζέρτας που διεξήχθηκε με την προεδρεία του αρχιστράτηγου των Συμμαχικών Δυνάμεωντης Μεσογείου Ουΐλσον, πήραν μέρος ο Βρετανός υπουργός Μέσης Ανατολής Μακ Μίλλαν, ο Αγγλοςπρεσβευτής στην ελληνική κυβέρνηση Λήπερ, ο Αγγλος στρατηγός Σκόμπυ, διοικητής των αγγλικών δυνάμεωνπου ετοιμάζονταν για επέμβαση στην Ελλάδα, ο πρωθυπουργός της ελληνικής κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου, οιυπουργοί Α. Σβώλος (ΠΕΕΑ), Ι. Ζέβγος (ΚΚΕ), Θ. Τσάτσος και Σγουρίτσας, ο στρατηγός Στέφανος Σαράφης,στρατιωτικός αρχηγός του ΕΛΑΣ και ο Ναπολέων Ζέρβας, στρατιωτικός αρχηγός του ΕΔΕΣ.

Την ίδια μέρα υπογράφτηκε συμφωνία που θεωρούσε σαν αυτονόητο γεγονός την άμεση απόβαση βρετανικώνδυνάμεων στην Ελλάδα, υπήγαγε στο διοικητή τους τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ και έδινε στουςΑγγλους τη δυνατότητα ανάμιξης στα εσωτερικά ζητήματα της χώρας.

Η Αθήνα με τον Πειραιά και όλη η Αττική τέθηκαν άμεσα στη δικαιοδοσία του Αγγλου στρατηγού Σκόμπυ,που διορίστηκε διοικητής -στην ουσία αρχιστράτηγος- όλων των συμμαχικών δυνάμεων στην Ελλάδα(αγγλικών, ΕΛΑΣ, Ταξιαρχίας Ρίμινι κλπ.)Στις δυνάμεις του ΕΛΑΣ της υπαίθρου απαγορεύονταν να μπουνστην πρωτεύουσα, καθώς και στην περιοχή μεταξύ Αξιού-Στρυμώνα, δηλαδή στη Θεσσαλονίκη.

Και τη φορά αυτή οι αντιπροσωπείες του ΚΚΕ, του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ έκαναν απαράδεκτες υποχωρήσειςαπέναντι στους Αγγλους και στην πλουτοκρατική ολιγαρχία. Υποτιμώντας τις δυνάμεις που ακολουθούσαν τηνπολιτική του ΚΚΕ, του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ και θεωρώντας ότι οι Αγγλοι ως σύμμαχοι στον αντιχιτλερικόσυνασπισμό, είναι σύμμαχοι και του απελευθερωτικού κινήματος και μη υπολογίζοντας σωστά το συσχετισμόδυνάμεων, αναγνώρισαν ουσιαστικά στους Αγγλους το ρόλο ρυθμιστή των εσωτερικών υποθέσεων της χώρας, θέτοντας υπό τις διαταγές τους και την ένοπλη δύναμή τους, τον ΕΛΑΣ.

Οι υποχωρήσεις του ΚΚΕ, του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ στην Καζέρτα αποθράσυναν, όπως ήταν επόμενο, ακόμαπερισσότερο τους Αγγλους και την αντίδραση. Την επομένη της υπογραφής της Συμφωνίας της Καζέρτας οστρατηγός Σκόμπυ έστειλε στο στρατηγό Σπηλιοτόπουλο, διοικητή της Χωροφυλακής στην πρώτη περίοδο τηςΚατοχής, που με τη Συμφωνία της Καζέρτας διορίστηκε στρατιωτικός διοικητής Αττικής, την εξής διαταγή:

"Οταν οι Γερμανοί αποχωρήσουν ή παραδοθούν τα Τάγματα Ασφαλείας θα λάβουν οδηγίες σας ή ναλιποταχτήσουν προς τας οικίας των ή να παραδοθούν εις υμάς. Θα εργασθήτε εν συνδυασμώ με τονΔιευθυντή της Αστυνομίας (αυτόν που είχαν διορίσει οι Γερμανοί κατακτητές. Σημ. Συντ.) επί του ανωτέρωζητήματος και θα αποφασίσετε εν καιρώ ποία εκ των δύο περιπτώσεων είναι προτιμητέα".4 (Η υπογράμμιση δική μας -Σημ Συντ.)

Η διαταγή αυτή, που τοιχοκολήθηκε στην Αθήνα και προκάλεσε τη γενική κατάπληξη και αγανάκτηση,εγκρίθηκε προηγούμενα και από τον πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου, ο οποίος έδινε την ίδια μέρα στο στρατηγόΣαράφη την εξής διαταγή: "Ουδεμίαν επιτρέπομεν επιθετικήν πρωτοβουλίαν εναντίον Γερμανών καιΤαγμάτων Ασφαλείας 5 στην Αθήνα", ενώ την άλλη μέρα, στις 28 Σεπτέμβρη, στο διάγγελμά του προς τονελληνικό λαό, τόνιζε υποκριτικά ότι "τα Τάγματα Ασφαλείας εφόσον ευρίσκονται εις την υπηρεσίαν τουεχθρού, θα αντιμετωπίζονται ως εχθρικά τμήματα".6

Σελίδα 2 / 15

KKEΗ Αγγλική στρατιωτική επέμβαση και η ηρωϊκή λαϊκή αντίσταση του Δεκέμβρη 1944*

Μετά τη Συμφωνία του Λιβάνου, η Συμφωνία της Καζέρτας προσέφερε νέες ακόμα μεγαλύτερες δυνατότητεςστους Αγγλους ιμπεριαλιστές για την προώθηση των σχεδίων της ένοπλης επέμβασής τους και της επιβολής του αντιλαϊκού καθεστώτος της πλουτοκρατικής ολιγαρχίας [...]

16-28 Σεπτέμβρη 1944. Στο διάστημα αυτό έγιναν οι τρομερές δολοφονίες ΕΠΟΝ-ΕΛΑΣιτών και δεκάδωνάλλων αγωνιστών του ΕΑΜ, από αιμοσταγείς τρομοκράτες του ΕΔΕΣ στη θέση Παργινόσκαλα της Πρέβεζας[...].

Τέλος Σεπτέμβρη 1944. Ισχυρή δύναμη του Ιερού Λόχου και Αγγλοι στα νησιά των Κυκλάδων ασκούντρομοκρατία. Στη Σύρο αφόπλισαν το τμήμα του ΕΛΑΣ, 25 ανδρών, που επικεφαλής του ήταν ο μόνιμοςαξιωματικός του ΕΛΑΣ Αλέκος Παπαγεωργίου, διοικητής Κυκλάδων. Οι Ιερολοχίτες που ήταν βασιλόφρονεςφυλάκισαν και προπηλάκισαν τους ΕΛΑΣίτες [...]. Αρπαξαν το καΐκι τους και αφού έσβησαν την επιγραφή τουΕΛΑΝ, έγραψαν νέα, "Ιερός Λόχος" και όλους τους μετέφεραν στον Πειραιά, όπου τους έκλεισαν στις φυλακέςΒούρλων.

Τέλος Σεπτέμβρη - αρχή Οκτώβρη 1944. Το Ελληνικό υποβρύχιο "Παπανικολής", αφού αναδύθηκε έξω απότο λιμανάκι του Αη-Στράτη, κανονιοβόλησε μια ομάδα του ΕΛΑΣ που βρισκόταν στο νησί. Μετά έριξε αρκετάβλήματα και βύθισε 4 καΐκια, πνίγοντας και έναν καπετάνιο. Αυτή η απρόκλητη επίθεση έγινε για ναεμποδιστεί η ΕΛΑΣίτικη ομάδα να πάει πρώτη στη Λήμνο.

Οκτώβρης 1944. Τα πρώτα βρετανικά τμήματα αποβιβάστηκαν στις αρχές Οκτώβρη στις δυτικές ακτές τηςΠελοποννήσου, όταν και τα τελευταία χιτλερικά τμήματα είχαν εγκαταλείψει πια την περιοχή Αθήνας και τουΠειραιά. Με την απόβαση των βρετανικών δυνάμεων στην Ελλάδα, έμπαινε σε εφαρμογή το σχέδιο χτυπήματοςτου λαϊκού κινήματος [...].

Στην Πελοπόννησο επιχείρησαν να επιβάλουν καθεστώς κατοχής: απαγόρευσαν τις λαϊκές συγκεντρώσεις,περιόρισαν τις ώρες κυκλοφορίας των πολιτών, έθεσαν περιορισμούς στην ελευθερία κίνησης των μαχητών τουΕΛΑΣ.

Στην Κοζάνη επιχείρησαν να ματαιώσουν την παράδοση της αντεθνικής συμμορίας του Μιχάλ Αγά στατμήματα του ΕΛΑΣ, πράγμα που δεν το πέτυχαν, γιατί διαλύθηκαν από τον ΕΛΑΣ.

Στην Κέρκυρα, με τη δικαιολογία ότι υπαγόταν στον έλεγχο του ΕΔΕΣ, αφόπλισαν το 10ο εφεδρικό Σύνταγματου ΕΛΑΣ, που είχε απελευθερώσει το νησί.

Στην περιοχή της Αθήνας ο στρατιωτικός διοικητής Αττικής Σπηλιωτόπουλος συγκέντρωνε και εξόπλιζε τιςδυνάμεις της αντίδρασης. Τα Τάγματα Ασφαλείας "καταλλήλως τα ειδοποιεί να συνεχίσουν την υπηρεσίαντων.... Χρειάζονται αυτά ως αντίπαλοι κατά του ΕΑΜ"7. Στις 12 Οκτώβρη, τη μέρα που ο λαός της Αθήναςπανηγύριζε για τη λευτεριά του, χίτες και ΕΔΕΣίτες δολοφόνησαν στο κέντρο της πρωτεύουσας τον ΕΛΑΣίτηΘεόδωρο Τσιλίκα [...].

Τρεις μέρες μετά την απελευθέρωση της Αθήνας, στις 15 Οκτώβρη, μέρα που τα πρώτα βρετανικά τμήματαάρχισαν να εγκαθίστανται στην πρωτεύουσα, πρώην συνεργάτες των χιτλερικών έβαψαν τους δρόμους της μεαίμα. Χτύπησαν με τα όπλα τη μεγάλη διαδήλωση του λαού της Αθήνας που γινόταν με αιτήματα: λεύτερη,ανεξάρτητη Ελλάδα, σύλληψη και αφοπλισμός των ταγματασφαλιστών και τιμωρία των δοσιλόγων. Εννιάνεκροί και δεκάδες τραυματίες έπεφταν στη Λεωφ. Πανεπιστημίου, χτυπημένοι από δολοφόνους πουστεγάζονταν στα ξενοδοχεία "Ερμής", "Πάνθεον" και "Εθνικόν". Ηταν η πρώτη οργανωμένη πρόκληση τηςαντίδρασης κατά του λαού που πανηγύριζε για τη λευτεριά του [...].

Στις 18 Οκτώβρη έφθανε στην Αθήνα ο πρωθυπουργός της λεγόμενης κυβέρνησης εθνικής ενότητας Γ.Παπανδρέου, συνοδευόμενος από τον Αγγλο στρατηγό Σκόμπυ. Στην ομιλία του, στην Πλατεία Συντάγματος,

Σελίδα 3 / 15

KKEΗ Αγγλική στρατιωτική επέμβαση και η ηρωϊκή λαϊκή αντίσταση του Δεκέμβρη 1944*

διακήρυξε ξανά ότι η κυβέρνηση έχει πρόγραμμα την οικονομική ευημερία και την κοινωνική δικαιοσύνη, την εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού και των Σωμάτων Ασφαλείας από τους συνεργάτες των κατακτητών, τηνεπιβολή σκληρών κυρώσεων κατά των προδοτών της πατρίδας, την αποκατάσταση κράτους δικαίου που θαπροασπίζει τα συμφέροντα του λαού, τη δημιουργία εθνικού στρατού [...].

Η συγκέντρωση ήταν μια ισχυρότατη εκδήλωση της δύναμης του ΕΑΜικού κινήματος, που προκάλεσε σοβαρήανησυχία στους Αγγλους ιμπεριαλιστές και την ελληνική αντίδραση. Ο πρώην υπουργός Ηρακλής Πετιμεζάς, σεσυνέντευξή του στην εφημερίδα "Ακρόπολις"8 ομολογούσε ότι "η κολοσιαία αυτή λαϊκή συγκέντρωση με τασυνθήματα του ΕΑΜ απολύτως επικρατούντα, είχε προκαλέσει περισσότερον από μίαν βαθείαν εντύπωσινεις τον Στρατηγόν Σκόμπυ, είχε προκαλέσει ανησυχίαν". Η ίδια φυσικά ανησυχία συνείχε και τονπρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου.

Στις 23 του Οκτώβρη έγινε ανασυγκρότηση και ορκωμοσία της Κυβέρνησης. Πρόεδρος της κυβέρνησης,υπουργός των Εξωτερικών και προσωρινά των Στρατιωτικών παρέμεινε ο Γ. Παπανδρέου. Στην κυβέρνησημετείχαν έξη υπουργοί εκ μέρους του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ [...].

Στις 7 Νοέμβρη 1944 ο Τσώρτσιλ με τηλεγράφημά του προς τον Ηντεν - που πριν μια βδομάδα μαζί με τοστρατηγό Ου? λσων και το ναύαρχο Κάνιγκαμ είχαν επισκεφθεί την Ελλάδα και είχαν διεξάγει ιδιαίτερεςσυνομιλίες με το Γ. Παπανδρέου - αναφερόταν απερίφραστα και κυνικά στην προετοιμαζόμενη επίθεση κατάτων δυνάμεων της Εθνικής Αντίστασης:

"Δεν θα έπρεπε - έγραφε στο τηλεγράφημά του - να διστάσωμεν να χρησιμοποιήσωμεν βρετανικάστρατεύματα δια να υποστηρίξωμεν την ελληνικήν βασιλικήν κυβέρνησιν του κ. Παπανδρέου... Η ελληνική ταξιαρχία θα φθάσει συντόμως, ελπίζω, και δεν θα διστάσει να ανοίξει πυρ εάν είναι τούτο αναγκαίον. Διατίαποστέλετε μόνον μίαν ταξιαρχίαν της ινδικής Μεραρχίας; Χρειαζόμεθα 8-10 χιλιάδες άνδρες του πεζικού επίπλέον δια να κρατήσουν την τάξιν εις την πρωτεύουσαν και την Θεσσαλονίκην εν ονόματι της παρούσης κυβερνήσεως. Θα πρέπει να μελετήσωμεν εν συνεχεία το θέμα της επεκτάσεως της ελληνικής εξουσίας. Είμαιαπολύτως πεπεισμένος ότι θα έχωμεν σύγκρουσιν μετά του ΕΑΜ και ότι δεν πρέπει να προσπαθήσωμεν νατην αποφύγωμεν υπό τον όρον να ελέγξωμεν καλώς το έδαφος".9 Και στις 19 του ίδιου μήνα έγραφε στονΗντεν: "Είναι σίγουρα ευτύχημα ότι η επικείμενη σύγκρουση με το ΕΑΜ στην Ελλάδα γίνεται χωρίς ναβρίσκεται ο βασηλιάς στη χώρα. Μπορούμε να παίξουμε πολύ καλύτερα το παιχνίδι μας για τονΠαπανδρέου, απ' ό,τι θα μπορούσαμε, αν θα εμφανιζόμασταν να επιβάλλουμε ένα μοναρχικό καθεστώςστην Ελλάδα".10

Ταυτόχρονα ο αστικός πολιτικός κόσμος ζητούσε επίμονα την επίσπευση της αγγλικής ένοπλης επέμβασης γιατη συντριβή του κινήματος Αντίστασης [... Οι δολοφονίες αγωνιστών και οι προκλήσεις αυξάνονταν...].

[...] Στα μέσα Νοέμβρη ο στρατηγός Σκόμπυ, σε μια συνάντησή του με το στρατιωτικό αρχηγό του ΕΛΑΣστρατηγό Σαράφη, εκδήλωσε απερίφραστα τις προθέσεις του, φθάνοντας σε ανοιχτές απειλές:

"Στην αρχή που ήρθαμε -είπε- ο λαός και οι αντάρτες μας δέχθηκαν πολύ καλά, ενώ τώρα υπάρχει μιαατμόσφαιρα όχι φιλική... Αν η κατάσταση αυτή εξακολουθήσει και προκύψουν προστριβές καισυγκρούσεις, η κυβέρνηση της Αγγλίας θα λάβει όλα τα μέτρα για να επιβάλει το σεβασμό και έχετευπόψη σας πως ένας αντάρτικος στρατός δεν μπορεί να αντιμετωπίσει ένα σύγχρονο στρατό, που διαθέτειβαριά όπλα, άρματα, αεροπορία και ναυτικό".

Η Ελλάδα ζούσε δύσκολες μέρες. Ο λαός ήταν δικαιολογημένα ανήσυχος. Στην Αθήνα και στις άλλες πόλειςσυγκροτούνταν παλλαϊκές συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις με αίτημα να λυθούν ειρηνικά, δημοκρατικά ταοξύτατα πολιτικά προβλήματα.

Αντίθετα, ο στρατηγός Σκόμπυ και ο Γ. Παπανδρέου έσπρωχναν προσχεδιασμένα την κατάσταση σε

Σελίδα 4 / 15

KKEΗ Αγγλική στρατιωτική επέμβαση και η ηρωϊκή λαϊκή αντίσταση του Δεκέμβρη 1944*

αδιέξοδο. Κύρια επιδίωξή τους ήταν να εξαναγκάσουν το ΕΑΜ να δεχθεί, χωρίς εγγυήσεις για την εξασφάλισητων ελευθεριών του λαού, τον αφοπλισμό των ανταρτικών δυνάμεων. Ηταν φανερό πως σε περίπτωση που δενθα πετύχαιναν τα σχέδιά τους αυτά θα προσπαθούσαν να διαλύσουν τον ΕΛΑΣ με τη βία.

Κύριο πρόβλημα, λοιπόν, ήταν τα όπλα που κρατούσε ο λαός. Γι' αυτό και η πρώτη πολιτική πράξη του Γ.Παπανδρέου ήταν να καθορίσει, από τις αρχές ακόμα του Νοέμβρη, ημερομηνία αποστράτευσης τωνανταρτικών δυνάμεων τη 10η του Δεκέμβρη.

Στις 8 το πρωί της 13ης Νοέμβρη, ο στρατηγός Οθωναίος - που είχε αναλάβει με απόφαση του ΥπουργικούΣυμβουλίου λίγες μέρες νωρίτερα καθήκοντα αρχιστρατήγου - κατά τη συνάντησή του με τον πρωθυπουργό Γ.Παπανδρέου, στην οποία παρευρίσκονταν και ο υφυπουργός Στρατιωτικών Λαμπριανίδης, δήλωσε ότι θαπαραμείνει στη θέση του αρχιστρατήγου μόνο με τον όρο, ότι θα έχει πλήρη δικαιοδοσία στη διοίκηση τωνελληνικών μονάδων και όχι ο στρατηγός Σκόμπυ. Ο Γ. Παπανδρέου χωρίς την έγκριση των άλλων μελών του Υπουργικού Συμβουλίου, έθεσε ουσιαστικά εκτός υπηρεσίας το στρατηγό Οθωναίο, που έμπαινε εμπόδιο στασχέδια της ελληνικής αντίδρασης και των Αγγλων για τη διάλυση του ΕΛΑΣ. Στο στρατηγό Οθωναίο είπε ότι:

... "επειδή μέχρι της 10ης Δεκεμβρίου, ημέρας καθορισμένης δια την διάλυσιν και αφοπλισμόν τωνανταρτικών στρατών, θα λάβουν χώραν ενέργειαι καθαρώς πολιτικής φύσεως... να αναμένη τηνημερομηνίαν αυτήν".11

Τις δύσκολες εκείνες μέρες το ΚΚΕ διακήρυξε και πάλι μπροστά στο λαό την πολιτική του πάνω στα καίριαπροβλήματα που αντιμετώπιζε η χώρα, προτείνοντας ειλικρινή λύση. Στη μεγαλειώδη συγκέντρωση τουαθηναϊκού λαού στην Πλατεία Συντάγματος, με την ευκαιρία της 26ης επετείου της ίδρυσης του ΚΚΕ, οΓραμματέας της ΚΕ Γ. Σιάντος τόνισε, ότι το ΚΚΕ εμμένει στην πολιτική της εθνικής ενότητας και της ομαλής δημοκρατικής εξέλιξης, ότι αγωνίζεται για να γίνει ελεύθερο δημοψήφισμα και εκλογές ΣυντακτικήςΕθνοσυνέλευσης.

Αναφερόμενος στο στρατιωτικό ζήτημα ο Γ. Σιάντος διατύπωσε τη θέση του ΚΚΕ με τα ακόλουθα λόγια:

"Είμαστε σύμφωνοι να αποστρατευθούν όλα τα εθελοντικά σώματα, που δημιουργήθηκαν στο εσωτερικό καιτο εξωτερικό και στη θέση τους να μπει ένας Εθνικός Στρατός, που θα αποτελείται από κανονική στρατολογία,πλαισιωμένος από στελέχη ξεκαθαρισμένα από προδότες και φασίστες. Αυτή είναι πραγματικά μια ειλικρινήςλύση, που αποτελεί εγγύηση για όλες τις παρατάξεις και προ παντός εγγύηση για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων του έθνους".12

Στο μεταξύ, στα πλαίσια της κυβέρνησης οι συζητήσεις σχετικά με την επίλυση του επίμαχου στρατιωτικούζητήματος συνεχίζονταν. Οι υπουργοί της αριστεράς κατέβαλαν επίμονες προσπάθειες για τη δημιουργίαδημοκρατικού τακτικού στρατού.

Στις 21 Νοέμβρη, ο υπουργός των Εσωτερικών Μανουηλίδης, στενός συνεργάτης του Γ. Παπανδρέου,προέβαινε στην ακόλουθη δήλωση: "Η κυβέρνηση έχει αποφασίσει τη δημιουργία Εθνικού ΔημοκρατικούΣτρατού από τα στοιχεία εκείνα που δεν έχουν εις βάρος τους τίποτα από την τεταρτοαυγουστιανή περίοδοκαι τη Γερμανική Κατοχή. Θα διαλυθούν όλες οι υπάρχουσες ένοπλες δυνάμεις εσωτερικού και εξωτερικού.Μόνον έτσι, όπως δήλωσαν και οι υπουργοί της αριστεράς, είναι δυνατόν να δημιουργηθεί δημοκρατικός στρατός".13

Το ΕΑΜ ήταν σύμφωνο να αποστρατευθούν οι ανταρτικές δυνάμεις, να αποστρατευθεί ο ΕΛΑΣ και νασυγκροτηθεί εθνικός στρατός. Πρόβαλε, όμως, την απόλυτα δικαιολογημένη, απαίτηση, να αποστρατευθούνμαζί με τον ΕΛΑΣ και όλοι οι άλλοι στρατιωτικοί σχηματισμοί: ΕΔΕΣ, Ορεινή Ταξιαρχία και Ιερός Λόχος, καινα τοποθετηθούν στα τάγματα της Εθνοφυλακής, που θα συγκροτούνταν, αξιωματικοί κοινής εμπιστοσύνης.

Σελίδα 5 / 15

KKEΗ Αγγλική στρατιωτική επέμβαση και η ηρωϊκή λαϊκή αντίσταση του Δεκέμβρη 1944*

Ο Γ. Παπανδρέου στην αρχή συμφώνησε με την πρόταση των υπουργών του ΕΑΜ και στις 22 Νοέμβρη 1944μονόγραφε μάλιστα το σχετικό σχέδιο συμφωνίας, που όριζε ρητά ότι θα διαλυόταν οριστικά και η ΟρεινήΤαξιαρχία, με τη μορφή χορήγησης "στους άνδρας της αορίστων αδειών δια τας εστίας των". Υπαναχώρησε,όμως, αμέσως δηλώνοντας ότι η βρετανική κυβέρνηση και ο στρατηγός Σκόμπυ δεν επιτρέπουν τη διάλυση της Ορεινής Ταξιαρχίας. Την ίδια στάση τήρησε και απέναντι στη νέα πρόταση που υπέβαλαν στις 27 Νοέμβρη οιυπουργοί του ΕΑΜ για τη δημιουργία μικρού στρατιωτικού τμήματος με ενιαία διοίκηση.

"Θα καταρτισθεί τμήμα Εθνικού Στρατού -ανέφερε η πρόταση των υπουργών της Αριστεράς- ίνα συνεχίσεισυμβολικώς την συμμετοχήν του εις τον κοινόν Συμμαχικόν αγώνα και λάβη επίσης μέρος, αν απαιτηθή εις τας περιοχάς Κρήτης και Δωδεκανήσων. Εις το τμήμα τούτο του Εθνικού Στρατού, το οποίον θα συμβολίζει τηνΕθνικήν Ενότητα θα μετάσχουν η υφισταμένη Ορεινή Ταξιαρχία, ο Ιερός Λόχος, και τμήμα του ΕΔΕΣ,καθώς και μία Ταξιαρχία του ΕΛΑΣ, έχουσα δύναμιν ίσην προς το άθροισμα των άνω δυνάμεων και ίσονοπλισμόν". (Υπογράμμιση δική μας - Σημ. Συντ.).

Ο Γ. Παπανδρέου ενώ είχε συμφωνήσει σε όλα τα σημεία με την πρόταση των υπουργών του ΕΑΜ, την άλλημέρα, 28 του Νοέμβρη, έδωσε στη δημοσιότητα πλαστογραφημένο κείμενο, παρουσιάζοντάς το σαν το κείμενοπου πρότειναν οι υπουργοί του ΕΑΜ. Στο κείμενο αυτό αναγραφόταν ανάμεσα στα άλλα τα εξής:

"...Προς συνέχισιν της συμμετοχής της Ελλάδος εις τον κοινόν συμμαχικόν αγώνα μέχρις της οργανώσεως τουτακτικού μας στρατού, εκτός της Ορεινής Ταξιαρχίας και του Ιερού Λόχου, θα σχηματισθούν επίσης εκ τωνδυνάμεων της Εθνικής Αντιστάσεως μια ταξιαρχία του ΕΛΑΣ και ανάλογος μονάς του ΕΔΕΣ".

Η διατύπωση είχε γίνει με τέτοιο τρόπο που φαινόταν, ότι το τμήμα του ΕΛΑΣ, το οποίο θα έμενε μετά τηναποστράτευση των ανταρτών, θα είχε ίση δύναμη με το τμήμα μόνο του ΕΔΕΣ και όχι με το σύνολο τηςδύναμης των άλλων τμημάτων, όπως πρόβλεπε το αυθεντικό κείμενο της συμφωνίας. Με τον τρόπο αυτόεπιδιώκονταν να εξασφαλιστεί η υπεροχή των ένοπλων δυνάμεων της αντίδρασης. Ετσι τορπιλίστηκε και η νέαπροσπάθεια του ΕΑΜ για την επίλυση του στρατιωτικού προβλήματος.

Ο γραμματέας του ΚΚΕ Γ. Σιάντος, για να διευκολύνει τη λύση του προβλήματος, πρότεινε στον Παπανδρέουνα εφαρμοστεί το πρώτο σχέδιο, δηλαδή της αποστράτευσης όλων των στρατιωτικών σχηματισμών. Ο Γ.Παπανδρέου στην πρόταση αυτή "δεν αντέταξε παρά μόνο την άρνηση των Αγγλων και την αδυναμία του ναμεταβάλλει τις αντιλήψεις τους". 14

Ο στρατηγός Σκόμπυ εξάλλου προσπάθησε στις 26 Νοέμβρη να υφαρπάσει από το στρατιωτικό αρχηγό τουΕΛΑΣ στρατηγό Σαράφη, την υπογραφή διαταγής για την αποστράτευση του ΕΛΑΣ. Για το σκοπό αυτόκάλεσε στο Στρατηγείο του, εκτός από το στρατηγό Σαράφη και τους στρατηγούς του ΕΛΑΣ Μάντακα καιΜπακιρτζή, τον συνταγματάρχη Παπασταματιάδη και τον αρχηγό του ΕΔΕΣ Ζέρβα. Το κείμενο της διαταγήςαναφερόταν μόνο στην άμεση αποστράτευση του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ και στη συγκρότηση Εθνοφυλακής,χωρίς να παρέχεται καμία εγγύηση ότι θα είναι πραγματικά εθνική και δημοκρατική. Ο στρατηγός Σκόμπυζήτησε την άμεση υπογραφή της διαταγής για να την σκορπίσει με αεροπλάνα σε όλη την Ελλάδα. Ο αρχηγόςτου ΕΔΕΣ Ζέρβας, αποδέχθηκε το κείμενο της διαταγής του στρατηγού Σκόμπυ. Ο στρατιωτικός αρχηγός του ΕΛΑΣ στρατηγός Σαράφης αρνήθηκε. "Ο ΕΛΑΣ -είπε- είναι εθνικός στρατός και κατά συνέπεια η αποστράτευσή του δεν είναι δικό μου ζήτημα, αλλά ζήτημα της κυβέρνησης. Εγώ δεν μπορώ να σφετεριστώξένη εξουσία και ξένα δικαιώματα". 15

Ηταν ολοφάνερο ότι η κατάσταση οδηγούνταν σε αδιέξοδο. Μέσα σε αυτή την ατμόσφαιρα, η διαταγή τουυφυπουργού των Στρατιωτικών Λαμπριανίδη, της 27ης Νοέμβρη, προς τα συγκροτούμενα ΤάγματαΕθνοφυλακής στα οποία τοποθετούσε 250 αξιωματικούς, στην πλειοψηφία τους όργανα της βασιλομεταξικήςδικτατορίας και γνωστούς συνεργάτες των κατακτητών, ερχόταν να κορυφώσει την κρίση, που τελικά ξέσπασετην πρώτη του Δεκέμβρη. Η αποκάλυψη του σκανδάλου προκάλεσε τέτοια κατακραυγή, που ο Γ. Παπανδρέου υποχρεώθηκε να αντικαταστήσει τον υφυπουργό των Στρατιωτικών Λαμπριανίδη με τον στρατηγό

Σελίδα 6 / 15

KKEΗ Αγγλική στρατιωτική επέμβαση και η ηρωϊκή λαϊκή αντίσταση του Δεκέμβρη 1944*

Σαρηγιάννη, επιτελάρχη της ΚΕ του ΕΛΑΣ, στη διάρκεια της Κατοχής.

Την 1η Δεκέμβρη ο στρατηγός Σκόμπυ, χωρίς καμιά σχετική απόφαση της κυβέρνησης, κοινοποίησε στονΕΛΑΣ διαταγή του και κυκλοφόρησε προκήρυξη, που σκορπίστηκε από βρετανικά αεροπλάνα σε όλη τη χώρα.Με την προκήρυξη καθόριζε ημερομηνία έναρξης της αποστράτευσης των ανταρτικών δυνάμεων την 10η Δεκέμβρη και απειλούσε το λαό, ότι αν δεν εφαρμοστεί η διαταγή του θα "κλονιστεί η σταθερότητα του εθνικούνομίσματος" και "θα πεινάσει". Ταυτόχρονα ο Γ. Παπανδρέου συγκαλούσε την κυβέρνηση, χωρίς τη συμμετοχήτων υπουργών του ΕΑΜ, και αποφάσιζε την άμεση διάλυση της Εθνικής Πολιτοφυλακής σε πολλές περιφέρειες της χώρας.

Το ιταμό τελεσίγραφο του Σκόμπυ, που απαιτούσε τον μονόπλευρο αφοπλισμό του ΕΛΑΣ και η απόφαση τουΓ. Παπανδρέου για τη διάλυση της Εθνικής Πολιτοφυλακής, ξεσήκωσαν, όπως ήταν επόμενο, τη γενικήκατακραυγή.

Η ΚΕ του ΕΑΜ συνήλθε έκτακτα και ενέκρινε απόφαση στην οποία, αφού τόνιζε ότι αγωνίζεται για τηδιατήρηση της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας με την προϋπόθεση ότι θα βάλει άμεσα σε εφαρμογή τοεξαγγελόμενο πρόγραμμά της και θα οδηγήσει τη χώρα στην κατοχύρωση των λαϊκών ελευθεριών με τογρήγορο δημοψήφισμα και ελεύθερες εκλογές για Συντακτική Εθνοσυνέλευση, διακήρυχνε ότι μοναδική λύση,που εξυπηρετεί την ησυχία του λαού και την ομαλότητα, είναι η πλήρης αποστράτευση όλων των ενόπλωνδυνάμεων: ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ-Ορεινής Ταξιαρχίας-Ιερού Λόχου και των σχηματισμών Μέσης Ανατολής, ηεκκαθάριση των σωμάτων ασφαλείας και των κρατικών υπηρεσιών, η τιμωρία των προδοτών.

Στη συνεδρίασή της αυτή η ΚΕ του ΕΑΜ αποφάσισε να καλέσει το λαό σε συλλαλητήριο διαμαρτυρίας στις 3Δεκέμβρη και στις 4 Δεκέμβρη να κηρυχθεί γενική απεργία.

Την 1η Δεκέμβρη οι υπουργοί του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ, που εκπροσωπούσαν τη συντριπτική πλειοψηφία τουλαού, παραιτήθηκαν. "Ο Παπανδρέου και οι απομείναντες υπουργοί του είχαν χάσει πλέον και το τελευταίοίχνος επιβολής", ομολογεί στα Απομνημονεύματά του ο Τσώρτσιλ.16

Στις 2 Δεκέμβρη το ΕΑΜ κοινοποίησε την απόφασή του για συγκρότηση συλλαλητηρίου. Ο Γ. Παπανδρέου,ενώ στην αρχή χορήγησε την άδεια, πριν από τα μεσάνυχτα υπαναχώρησε και απαγόρευσε το συλλαλητήριο[...].

Από την αυγή της 3 Δεκέμβρη ο λαός της αδούλωτης Αθήνας και του Πειραιά βρισκόταν σε γενικόσυναγερμό. Τα μεσάνυχτα της 2-3 Δεκέμβρη είχε αρχίσει κιόλας η γενική απεργία. Ο αθηναϊκός λαός,αψηφώντας την απαγόρευση, τις ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις, που είχαν καταλάβει επίκαιρες θέσεις και ταβρετανικά τανκς που περιπολούσαν, ξεκίνησε από τις συνοικίες προς το κέντρο. Ατέλειωτοι λαϊκοί χείμαρροικατέκλυσαν τους ίδιους δρόμους που οδηγούσαν προς την Πλατεία Συντάγματος. Στους ίδιους δρόμους ο ηρωϊκός λαός της πρωτεύουσας είχε αντιμετωπίσει τις μέρες της χιτλερικής Κατοχής τα τάνκς και τα πολυβόλατων κατακτητών και των συνεργατών τους. Απτόητος και πάλι, βαδίζοντας σε μεγάλη ειρηνική πορεία, ύψωνεμυριόστομη κραυγή διαμαρτυρίας και αγωνιστικής αποφασιστικότητας: "Οχι άλλη κατοχή", "ΛαϊκήΚυριαρχία", "Εθνικός Στρατός", "Κυβέρνηση πραγματικής εθνικής ενότητας", "Λαοκρατία και όχι Βασιλιά".

Μα τη στιγμή που οι φάλαγγες των άοπλων ειρηνικών διαδηλωτών προχωρούσαν προς την ΠλατείαΣυντάγματος και κατέκλυζαν το χώρο μπροστά στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη, από τα ΠαλαιάΑνάκτορα και το κτίριο της Διεύθυνσης της Αστυνομίας, ρίχθηκαν δολοφονικά πυρά. Την ίδια περίπου ώρα οιφάλαγγες των διαδηλωτών των Ανατολικών Συνοικιών της Αθήνας, που προχωρούσαν από την οδό Ηρώδουτου Αττικού προς την κατεύθυνση της Πλατείας Συντάγματος, δέχονταν πυρά μπροστά στην αμερικάνικηπρεσβεία από το σπίτι του Γ. Παπανδρέου. Επεσαν 24 νεκροί και 140 τραυματίες [...].

Η δολοφονική επίθεση όμως δεν τρομοκράτησε το λαό. Παραμέρισε με τον όγκο του τις ισχυρές δυνάμεις των

Σελίδα 7 / 15

KKEΗ Αγγλική στρατιωτική επέμβαση και η ηρωϊκή λαϊκή αντίσταση του Δεκέμβρη 1944*

αστυνομικών, πέρασε ανάμεσα από τα βρετανικά τανκς, αψήφισε τα αεροπλάνα που εφορμούσαν απειλητικάπάνω από τα πλήθη τα οποία είχαν πλημμυρίσει την Πλατεία Συντάγματος και κυριάρχησε στο κέντρο της πρωτεύουσας. Το συλλαλητήριο πραγματοποιήθηκε.

Ενας από τους πρωτεργάτες της ένοπλης επέμβασης, ο Βρετανός πρεσβευτής Λήπερ στο βιβλίο του, "Οταν οΕλληνας συναντά τον Ελληνα",17 γράφει τα παρακάτω για τα τραγικά γεγονότα της 3ης του Δεκέμβρη 1944:

"Οι πυροβολισμοί στην Πλατεία Συντάγματος έλαβαν χώραν μπροστά στα μάτια πολλών ξένων ανταποκριτώνπου έμεναν στο ξενοδοχείο "Μεγάλη Βρετάνια". Απέναντι από το ξενοδοχείο ήταν τα κεντρικά γραφεία της Αστυνομίας και ακριβώς σ'αυτήν τη γωνιά έγιναν οι ταραχές. Ηταν μια θαυμάσια ευκαιρία για τους ανταποκριτές να δώσουν μια γρήγορη ανταπόκριση... Είχαν ιδεί, οι ίδιοι, όλα τα γεγονότα και τα σχόλιαέβγαιναν γρήγορα από τις γραφομηχανές τους. Σε λίγες ώρες ο κόσμος είχε την εντύπωση ότι η φασιστική ήσχεδόν φασιστική αστυνομία της Αθήνας είχε πυροβολήσει ενάντια στο άοπλο πλήθος. Αυτές οι γραφομηχανέςέδωσαν στο ΕΑΜ μια μεγάλη νίκη εκείνη την ημέρα" [...].

Στις 4 Δεκέμβρη η γενική απεργία, που είχε κηρυχθεί στις 3, αγκάλιασε ολόκληρη την περιοχή της Αθήναςκαι του Πειραιά. Σταμάτησαν τα πάντα. Τα εργοστάσια, τα μέσα μεταφοράς, τα υπουργεία, οι τράπεζες, ταιδιωτικά καταστήματα, το Πανεπιστήμιο νέκρωσαν. Η Αθήνα ξεσηκώθηκε σύσσωμη να συνοδέψει στηντελευταία τους κατοικία τα θύματα της φασιστικής θηριωδίας. Να απαιτήσει την παραίτηση της ματωβαμένης κυβέρνησης. Για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας συγκεντρώθηκε ένα τόσο μεγάλο πλήθος στους δρόμουςτης πρωτεύουσας. Μέσα σε συγκλονιστική ατμόσφαιρα πένθους, εκατοντάδες χιλιάδες λαού συνόδεψαν τουςηρωικούς νεκρούς τους. Οταν ο όγκος της πένθιμης πομπής έφθασε στην Πλατεία Συντάγματος, οι διαδηλωτέςγονάτισαν. Ορκίστηκαν στη μνήμη των νεκρών. Εψαλλαν το πένθιμο εμβατήριο. Πάνω από το ανταριασμένοπλήθος υψώνονταν ένα τεράστιο πανώ που έγραφε: "Οταν ο λαός βρίσκεται μπροστά στον κίνδυνο της τυραννίας, διαλέγει ή τις αλυσίδες ή τα όπλα".

Μα καθώς ο λαός γύριζε από το νεκροταφείο, οι συμμορίες των δοσιλόγων, που στρατωνίζονταν στο κέντροτης Αθήνας και αστυνομικοί από το 4ο Αστυνομικό Τμήμα και τη Γενική Ασφάλεια, εξαπέλυσαν νέαδολοφονική επίθεση. Δεκάδες νεκροί και τραυματίες έβαψαν και πάλι με το αίμα τους την αθηναϊκή άσφαλτο[...].

Λίγες ώρες πριν το αιματοκύλισμα της διαδήλωσης της 4ης Δεκέμβρη, ο στρατηγός Σκόμπυ, με τησυγκατάθεση του Γ. Παπανδρέου, είχε κηρύξει το στρατιωτικό νόμο. Σχεδόν ταυτόχρονα με νέο τελεσίγραφότου διέταξε τα τμήματα του ΕΛΑΣ να εγκαταλείψουν την περιοχή της πρωτεύουσας και μέσα σε 72 ώρες ναβρίσκονται πέρα από τη γραμμή Ελευσίνα - Κηφισιά - Κορωπί. "Κάθε αντίθετη ενέργεια, έγραφε η διαταγή, θαθεωρηθεί πράξις εχθρική".

Τα ξημερώματα της 3-4 Δεκέμβρη ο στρατηγός Σκόμπυ είχε ήδη προχωρήσει στην πρώτη ανοικτή επιθετικήενέργεια εναντίον του ΕΛΑΣ. Ισχυρές βρετανικές δυνάμεις θωρακισμένων κύκλωσαν και αφόπλισαν το 2οΣύνταγμα της ΙΙ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ στο Ψυχικό.

Στο μεταξύ από το πρωί είχαν αρχίσει οι πρώτες συγκρούσεις στην πρωτεύουσα. Τα τμήματα του ΕΛΑΣξεκαθάριζαν τις σφηκοφωλιές των χιτών στο Θησείο. Στην Αθήνα είχαν καταληφθεί τα περισσότερααστυνομικά τμήματα, ενώ στον Πειραιά είχε ολοκληρωθεί η κατάληψή τους. Μοναδικά στηρίγματα τηςαντίδρασης απέμεναν το οχυρωμένο μέγαρο Βάτη και η Σχολή Δοκίμων, που προστατεύονταν από τα κανόνιατων βρετανικών πολεμικών.

Το βράδυ της 4ης Δεκέμβρη, κάτω από την πανελλήνια κατακραυγή και το ξεσήκωμα του αθηναϊκού λαού, οΓ. Παπανδρέου υποχρεώθηκε να παραιτηθεί. Παραιτήθηκαν επίσης οι υπουργοί που ανήκαν στο Κόμμα τωνΦιλελευθέρων. Ο αρχηγός του Κόμματος των Φιλελευθέρων Θ. Σοφούλης, με τη συγκατάθεση της Αριστεράς,ανέλαβε το ίδιο βράδυ την πρωτοβουλία να προχωρήσει στο σχηματισμό νέας κυβέρνησης.

Σελίδα 8 / 15

KKEΗ Αγγλική στρατιωτική επέμβαση και η ηρωϊκή λαϊκή αντίσταση του Δεκέμβρη 1944*

Ο Σκόμπυ όμως ζητά από το Σοφούλη να εγκαταλείψει κάθε προσπάθεια και να υποστηρίξει τονΠαπανδρέου. Αλλά ο Σοφούλης αρνείται και δηλώνει ότι σε περίπτωση που "συγκατατεθεί να υποστηρίξει τονΠαπανδρέου, αυτό σημαίνει ότι υποστηρίζει την δικτατορία".18

Ο Τσώρτσιλ, όμως, που ενημερωνόταν τηλεγραφικά για τις εξελίξεις της κατάστασης, επεμβαίνει αμέσως. "Τηνστιγμήν εκείνην -γράφει στα Απομνημονεύματά του- ανέλαβε τον άμεσον έλεγχον της υποθέσεως".19 Στις 5 Δεκέμβρη ο Τσώρτσιλ τηλεγραφεί στον Αγγλο πρεσβευτή Λήπερ: "Μην απασχολείσθε πλέον με τουςδιαφόρους ελληνικούς κυβερνητικούς συνασπισμούς. Τίθεται ζήτημα ζωής ή θανάτου. Πρέπει να παρακινήσετετον Παπανδρέου να πράξει το καθήκον του και να τον διαβεβαιώσετε ότι εις την περίπτωσιν αυτήν θα τονυποστηρίξωμεν με όλας μας τας δυνάμεις. Παρήλθεν πλέον η εποχή καθ' ήν μια οιαδήποτε ομάς Ελλήνωνπολιτικών ηδύνατο να ματαιώσει την εξέγερσιν του όχλου. Η μόνη ελπίς του είναι να συνεργαστεί μεθ' ημών διατην αποσόβησιν ενδεχομένης συμφοράς".20

Την ίδια μέρα ο Τσώρτσιλ διατάσσει το στρατηγό Σκόμπυ να δράσει με όλες τις διαθέσιμες δυνάμεις.

"Είσθε υπεύθυνος, του τηλεγραφεί, δια την τήρησιν της τάξεως εις τας Αθήνας και δια την καταστροφήν όλωντων ομάδων ΕΑΜ - ΕΛΑΣ... μη διστάσετε να ενεργήσετε ως να ευρίσκεσθε εις μίαν μόλις καταληφθείσανυπό του στρατού πόλιν, όπου έχει εκραγεί επαναστατικόν κίνημα... Πρέπει να κρατήσωμεν τας Αθήναςκαι να επιβληθώμεν. Εάν τούτο το επιτύχετε χωρίς αιματοχυσίαν θα είναι κατόρθωμα δια σας, αλλά καιμε αιματοχυσίαν θα είναι επίσης κατόρθωμα εάν αυτή είναι απαραίτητος". 21(Οι υπογραμμίσεις είναι τουΤσώρτσιλ - Σημ. Συντ.).

Μετά τη διαταγή του Τσώρτσιλ, αδίστακτος πια ο στρατηγός Σκόμπυ έριξε όλες τις δυνάμεις που διέθετε στηνΑθήνα εναντίον του ΕΛΑΣ. Τα βρετανικά τμήματα, που ως εκείνη την ώρα επιχειρούσαν να περισώσουν τιςσυμμορίες της δοσίλογης δεξιάς και τις αστυνομικές δυνάμεις από τα πλήγματα των τμημάτων του ΕΛΑΣ,άνοιξαν πυρά εναντίον των ΕΛΑΣιτών στην οδό Πατησίων και στις φυλακές Συγγρού. Την ίδια περίπου ώρα βρετανικά αεροπλάνα πολυβολούσαν έξω από τη Θήβα τμήματα του ΕΛΑΣ.

Αρχιζε η απροκάλυπτη ένοπλη επέμβαση των Αγγλων ιμπεριαλιστών κατά του απελευθερωτικού κινήματοςτου ελληνικού λαού. Ανέβηκαν και στην Ακρόπολη και από εκεί, χρησιμοποιώντας το απυρόβλητο-ασυλία, βομβάρδιζαν και πολυβολούσαν τις γύρω συνοικίες, προξενώντας πολλά θύματα στον άμαχο πληθυσμό. Η Αθήνα και ο Πειραιάς μετατρέπονταν σε πεδίο μάχης, σε πανεθνικό χαράκωμα της πάλης για την απόκρουσητων ιμπεριαλιστών επιδρομέων. Σύσσωμος ο λαός, και στις πρώτες γραμμές οι μαχητές του ΕΛΑΣ, πρόβαλανηρωϊκή αντίσταση στην ωμή αγγλική επέμβαση.

Στην πορεία η σύγκρουση επεκτάθηκε και γενικεύθηκε. Κλιμακωτά στις επιχειρήσεις του Δεκέμβρη πήρανμέρος 60 χιλιάδες αγγλικού στρατού με 80 αεροπλάνα, 200 τανκς και πολλά πυροβόλα, ενώ μονάδες τουαγγλικού στόλου με τα πυροβόλα τους κανονιοβολούσαν την πρωτεύουσα και ταυτόχρονα εξασφάλιζαν τονεφοδιασμό των στρατευμάτων. Πήραν μέρος, επίσης, στο πλευρό των Αγγλων η 3η Ορεινή Ταξιαρχία (2.500), οΙερός Λόχος (500), η Χωροφυλακή (3.000) και άλλοι σχηματισμοί δοσιλόγων. Ο στρατηγός Λέων Σπαής,υπουργός τότε Στρατιωτικών, σε άρθρο του το 1976 στο περιοδικό "Πολιτικά Θέματα", έκανε την παρακάτω αποκάλυψη, σχετικά με τα γεγονότα του Δεκέμβρη: "Αποφασίστηκε να χρησιμοποιηθούν κατά του ΕΑΜ ταΤάγματα Ασφαλείας. Η εισήγηση ήταν των Αγγλων και η απόφαση δική μου... Συνολικά υπήρχαν 27.000 άνδρες των Ταγμάτων Ασφαλείας. Χρησιμοποιήσαμε 12.000... Τους ντύσαμε και τους εξοπλίσαμε, αφού τους πήραμε από τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως....". 22

Τις εχθρικές αυτές δυνάμεις τις αντιμετώπισαν τις πρώτες κρίσιμες μέρες το Α' Σώμα Στρατού του ΕΛΑΣ,6.500 περίπου άνδρες με ελαφρά όπλα και 3500 άνδρες της ΙΙ Μεραρχίας.

Στη μάχη του Δεκέμβρη ΕΛΑΣ και λαός της Αθήνας και του Πειραιά βρίσκονταν επί ποδός πολέμου. Οι

Σελίδα 9 / 15

KKEΗ Αγγλική στρατιωτική επέμβαση και η ηρωϊκή λαϊκή αντίσταση του Δεκέμβρη 1944*

μαχητές του ΕΛΑΣ κρατούσαν γερά τις θέσεις τους. Διεκδικούσαν τετράγωνο με τετράγωνο την περιοχή τηςπρωτεύουσας. Ενεργούσαν σοβαρές επιθετικές κρούσεις. Αχρήστευαν δεκάδες άρματα μάχης. Κατέρριπταναεροπλάνα. Επιαναν αιχμαλώτους. Ο λαός έστηνε οδοφράγματα. Ανοιγε αντιαρματικές τάφρους. Μετέφερετραυματίες και τρόφιμα. Νέοι και γέροι, άντρες, γυναίκες έπαιρναν θέση στο μετερίζι της μεγάλης μάχης.

Κατά τα μέσα του Δεκέμβρη, ο ΕΛΑΣ με ορμητικές επιθετικές ενέργειες υποχρέωσε τους Βρετανούςεπιδρομείς να περιχαρακωθούν στο κέντρο της πρωτεύουσας. Το κράτος του Σκόμπυ και του Παπανδρέουπεριορίστηκε στο χώρο ανάμεσα στην Ομόνοια, την Πλατεία Συντάγματος και το Κολωνάκι, με ελάχιστα σημείαστήριξης έξω από το χώρο αυτό.

Η σοβαρή κατάσταση που είχε δημιουργηθεί στην Αθήνα, οι σημαντικές εκδηλώσεις αλληλεγγύης προς τονελληνικό λαό και η καταδίκη της επέμβασης της Μ. Βρετανίας από τη δημοκρατική κοινή γνώμη των χωρώντου εξωτερικού και της ίδιας της Αγγλίας, προκαλούσαν πολλές ανησυχίες στην αγγλική κυβέρνηση.

Ο ίδιος ο Τσώρτσιλ στα απομνημονεύματά του γράφει ότι "στην Αγγλία υπήρχε πολλή σύγχυση. Οι "Τάιμς"και ο "Μαγχεσριανικός Φύλαξ" καταδίκασαν την αντιδραστική, όπως την αποκαλούσαν, πολιτική μας... ΣτηΒουλή των Κοινοτήτων ο σάλος υπήρξε μεγάλος...". Και προσθέτει: "Η μεγάλη πλειοψηφία του αμερικανικούΤύπου καταδίκασε αναφανδόν τη δράση μας που την χαρακτήρισε σαν νόθευση των αρχών υπέρ των οποίωνπολεμούσαμε".23 Η αγγλική κυβέρνηση, ανήσυχη από τις εξελίξεις, αποφάσισε να κλείσει με γενική πολεμικήενέργεια το ελληνικό ζήτημα.

Αλλά, πριν αρχίσει τη γενική επίθεση, ο Τσώρτσιλ θεώρησε καλό να αναλάβει πρωτοβουλία για διευθέτησητου ζητήματος με πολιτικά μέσα, αφού και ο στρατάρχης Αλεξάντερ του είχε ήδη τηλεγραφικώς τονίσει πωςστρατιωτική νίκη, στην περίπτωση που θα εξακολουθούσε τον αγώνα ο ΕΛΑΣ μετά την απώθησή του από τηνΑθήνα και την περιοχή της Αττικής, δεν μπορούσε να επιτευχθεί.

Ο τότε σύμβουλος του βασιλιά Γεωργίου, Π. Πιπινέλης, γράφει ότι το τηλεγράφημα του Αλεξάντερ προκάλεσε"βαθυτάτην εντύπωσιν" στον Τσώρτσιλ, ότι άρχισε να καταλαβαίνει πως ακόμα και με μια συντριπτική νίκηστην Αθήνα "δεν ήταν δυνατόν να λυθεί το ελληνικό πρόβλημα. Γι' αυτό, μαζί με τη συγκέντρωση στρατιωτικών ενισχύσεων, άρχισε να προσανατολίζεται στην ανάγκη κάποιας πολιτικής λύσεως στην περίπτωση που ο ΕΛΑΣδεν συνθηκολογούσε".24

Στις 25 του Δεκέμβρη ο Τσώρτσιλ, συνοδευόμενος από τον υπουργό των Εξωτερικών Ηντεν έφτασε ξαφνικάστην Αθήνα. Στο αεροπλάνο που τον μετέφερε στο αεροδρόμιο Χασανίου, αντάλλαξε με το στρατάρχηΑλεξάντερ, τον υπουργό της Μεσογείου Μακ Μίλαν και τον πρεσβευτή Λήπερ, απόψεις πάνω στην πορεία τωνπολεμικών επιχειρήσεων. Συζήτησαν την πολιτική κατάσταση κι αποφάσισαν τη σύγκληση σύσκεψης, στηνοποία να μετάσχουν αντιπρόσωποι του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, των αστικών κομμάτων και της κυβέρνησης Παπανδρέου.

Ετσι, στις 26 του Δεκέμβρη το απόγευμα άρχιζε στο υπουργείο Εξωτερικών, με την προεδρία τουαρχιεπισκόπου Δαμασκηνού, η σύσκεψη που είχαν αποφασίσει ο Τσώρτσιλ και οι διπλωματικοί καιστρατιωτικοί του σύμβουλοι κατά την άφιξή τους στο αεροδρόμιο του Χασανίου. Στη σύσκεψη πήραν μέροςαντιπροσωπεία του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ από το Γ. Σιάντο, Μ. Παρτσαλίδη και το στρατηγό Μάντακα, ο Γ. Παπανδρέουκαι πολλοί υπουργοί του, ο Ν. Πλαστήρας, τον οποίον έφεραν οι Αγγλοι εσπευσμένα από τη Νίκαια τηςΓαλλίας στην Ελλάδα, με σκοπό να τον χρίσουν πρωθυπουργό στη θέση του Παπανδρέου, αντιπρόσωποι τωναστικών κομμάτων, ο Τσώρτσιλ, ο Ηντεν, ο στρατάρχης Αλεξάντερ και άλλοι διπλωματικοί εκπρόσωποι.

Μετά τον εναρκτήριο λόγο του αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού, μίλησε ο Τσώρτσιλ, ο οποίος δήλωσε ότι ηβρετανική κυβέρνηση δεν οργάνωσε τη σύσκεψη από αδυναμία, ούτε έχει κανένα δισταγμό να προχωρήσειστην επίτευξη των σκοπών της και ζήτησε απερίφραστα να αποδεχθεί ο ΕΛΑΣ, χωρίς καμιά αντίρρηση, τουςόρους του στρατηγού Σκόμπυ.

Σελίδα 10 / 15

KKEΗ Αγγλική στρατιωτική επέμβαση και η ηρωϊκή λαϊκή αντίσταση του Δεκέμβρη 1944*

Μετά το λόγο του Τσώρτσιλ και τη σύντομη ομιλία του στρατάρχη Αλεξάντερ, όλοι οι ξένοι αποχώρησαν απότην αίθουσα της σύσκεψης. Ο λόγος του Βρετανού πρωθυπουργού μεγάλωσε την αδιαλλαξία των εκπροσώπωντων αστικών κομμάτων, που μέσα σε μια ατμόσφαιρα αντεγκλήσεων, ζήτησαν όλοι την παράδοση άνευ όρωντων όπλων και τη διάλυση του ΕΛΑΣ. Μόνο ο Γ. Καφαντάρης χαρακτήρισε τον Γ. Παπανδρέου ανάξιοπολιτικό, υπεύθυνο για τη δραματική κατάσταση που δημιουργήθηκε και τόνισε ότι για 2.000 πραιτωριανούςτης Ορεινής Ταξιαρχίας ματοκύλισε τον τόπο. Υπογράμμισε επίσης ότι τα ζητήματα πρέπει να τα λύσει οπολιτικός κόσμος της χώρας και όχι οι Αγγλοι.

Ο Γ. Σιάντος στην ομιλία του ανέφερε τις θυσίες και τις υποχωρήσεις του ΕΑΜ και του ΚΚΕ για ναεξασφαλιστεί ομαλή δημοκρατική εξέλιξη και παρατήρησε ότι τίποτα δεν πραγματοποιήθηκε απ' όσα είχανσυμφωνηθεί. Ούτε εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού, ούτε κανείς δοσίλογος τιμωρήθηκε. Ο Σιάντοςκαυτηρίασε την επέμβαση των Αγγλων και τις ωμότητες που διέπρατταν και αφού τόνισε ότι ο αγώνας τουΕΑΜ-ΕΛΑΣ είναι απόλυτα δίκαιος, υπογράμμισε ότι δύο σημεία πρέπει ν' αποτελέσουν τη βάση της συμφωνίας: Δημοκρατία και Ανεξαρτησία.

Τη δεύτερη μέρα της σύσκεψης, 27 του Δεκέμβρη, και μετά την απόφαση για τη συγκρότηση αντιβασιλείας, οΓ. Σιάντος επανέλαβε την άποψη του ΚΚΕ και του ΕΑΜ ότι πρέπει να γίνει νέα κυβέρνηση πραγματικήςεθνικής ενότητας, με πρωθυπουργό πρόσωπο κοινής εμπιστοσύνης, στην οποία θα παραδώσει τα όπλα οστρατός του ΕΛΑΣ. Το πρόγραμμα της κυβέρνησης αυτής πρέπει να είναι: Η τιμωρία των δοσιλόγων. Ηεκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού από τους στυλοβάτες της 4ης Αυγούστου και τους δοσίλογους. Ηδιάλυση της Χωροφυλακής, που οργίασε σε βάρος του λαού. Ο σχηματισμός Εθνικού Στρατού με πρόσκληση2-3 ηλικιών, αφού διαλυθούν όλα τα εθελοντικά σώματα. Πρότεινε, τέλος, να δοθούν στην Αριστερά το 40-50%των υπουργείων. Η κυβέρνηση να προχωρήσει σύντομα σε δημοψήφισμα και εκλογές.

Το ίδιο βράδυ ο Τσώρτσιλ δήλωσε στους δημοσιογράφους: "Είμεθα απολύτως αποφασισμένοι, όπωςολόκληρος η περιοχή αυτή εκκαθαριστεί από ενόπλους, οι οποίοι δεν ευρίσκονται υπό τον έλεγχο οιασδήποτε αναγνωρισμένης κυβερνήσεως..., θα χρησιμοποιήσωμεν οσασδήποτε δυνάμεις χρειασθώσι προς τούτο, δια ναεπιτύχωμεν τον αντικειμενικόν μας αυτόν σκοπόν".25

Το απόγευμα της 27ης του Δεκέμβρη, ο Τσώρτσιλ συναντήθηκε με τον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό. Στοπρόσωπό του "είχεν εύρει τον άνθρωπο που του εχρειάζετο". Του ανεκοίνωσε ότι θα ζητήσει από τον ΓεώργιοΓλίξμπουργκ να τον διορίσει αντιβασιλιά. Ο Δαμασκηνός υποσχέθηκε στον Τσώρτσιλ ότι "θα επιχειρήσει το σχηματισμό κυβερνήσεως, χωρίς τη συμμετοχή σ' αυτήν κομμουνιστών". 26

Στις 31 του Δεκέμβρη ο Δαμασκηνός ορκίστηκε αντιβασιλιάς. Την ίδια μέρα ο Γ. Παπανδρέου υπέβαλε τηνπαραίτηση της κυβέρνησής του. Ουσιαστικά παύτηκε. Είχε πια παίξει το μακάβριο ρόλο του. "Αι επιβλητικαίβρετανικαί δυνάμεις", που βρίσκονται στο ελληνικό έδαφος, "είχαν μεταβάλει την κατάστασιν". Στις 3 του Γενάρη 1945 ο Νικόλαος Πλαστήρας διορίστηκε πρωθυπουργός.

Στις 28 του Δεκέμβρη, τρίτη ημέρα της παραμονής του Τσώρτσιλ στην Αθήνα και ενώ συνεχιζόταν η πολιτικήσύσκεψη, εξαπολύθηκε γενική επίθεση των βρετανικών δυνάμεων κατά του ΕΛΑΣ.

Επακολούθησαν σκληρές μάχες. Οσο ψηλό κι αν παρέμενε το μαχητικό φρόνημα του λαού και των μαχητώντου ΕΛΑΣ, η υπεροχή των Βρετανών ήταν συντριπτική. Οι απώλειες του ΕΛΑΣ ήταν σοβαρές. Χρειάζοντανεφεδρείες και όπλα. Ισχυρές μονάδες του ΕΛΑΣ, που είχαν εκκαθαρίσει την Ηπειρο από τις δυνάμεις τουΖέρβα, μόλις άρχισαν να οδεύουν προς την κατεύθυνση της Αθήνας. Με τις καλύτερες προϋποθέσεις θαβρίσκονταν στην περιοχή της πρωτεύουσας στα τέλη του Γενάρη 1945.

Η ΚΕ του ΕΛΑΣ, σταθμίζοντας την κατάσταση που είχε διαμορφωθεί, διέταξε τη σύμπτυξη των υπερασπιστώντης Αθήνας και του Πειραιά.

Σελίδα 11 / 15

KKEΗ Αγγλική στρατιωτική επέμβαση και η ηρωϊκή λαϊκή αντίσταση του Δεκέμβρη 1944*

Στις 5 του Γενάρη 1945 τα τμήματα του ΕΛΑΣ, αφού άφησαν ελαφρές επίλεκτες δυνάμεις για τηναπασχόληση του εχθρού, άρχισαν τη σύμπτυξή τους. Χιλιάδες λαού της Αθήνας και του Πειραιά ακολούθησαντον ΕΛΑΣ στη Θεσσαλία. Οι βασικοί μηχανισμοί του ΚΚΕ και του ΕΑΜ μεταφέρθηκαν προσωρινά στα Τρίκαλα[...].

Η σύγκρουση του Δεκέμβρη 1944, που κράτησε 33 μέρες, στάθηκε ένας ηρωϊκός αγώνας για τη λευτεριά καιέγραψε μια λαμπρή σελίδα στην ιστορία της δημοκρατικής αντιιμπεριαλιστικής πάλης του ελληνικού λαού.

Οι μαχητές του ΕΛΑΣ, της Εθνικής Πολιτοφυλακής, όλος ο λαός πρόβαλαν σθεναρή αντίσταση στουςκαινούργιους κατακτητές. Τελικά, μπροστά στις υπέρτερες αριθμητικά δυνάμεις, η αντίσταση του ΕΛΑΣ καιτου λαού της Αθήνας - Πειραιά κάμφθηκε.

Στην έκβαση της μάχης του Δεκέμβρη, εκτός από την ανεπάρκεια των δυνάμεων και των πολεμικών μέσων τουΕΛΑΣ, συντελέσανε και οι εξής παράγοντες: Η ηγεσία του Κόμματος χωρίς σωστή πρόβλεψη των εξελίξεων,αιφνιδιάστηκε από τα γεγονότα και αντέδρασε σπασμωδικά. Ανασυγκρότησε την ΚΕ του ΕΛΑΣ, χωρίςεπιτελείο και μηχανισμό, που ανέλαβε τη διεύθυνση της μάχης της Αθήνας. Παραμέρισε το Γ. Σ. του ΕΛΑΣ, που διέθετε επιτελείο και υπηρεσίες και ανέθεσε στο Σαράφη και τον Αρη, με τις κύριες δυνάμεις του ΕΛΑΣ,δευτερεύουσα αποστολή εναντίον του ΕΔΕΣ στην Ηπειρο. Δεν συγκέντρωσε έγκαιρα τις βασικές δυνάμεις τουΕΛΑΣ στην Αθήνα που ήταν το κύριο μέτωπο και δεν οργάνωσε αποτελεσματικά τμήματα να μεταφερθούνστην Αθήνα και να πάρουν μέρος στις μάχες.

Ακόμη η ηγεσία του κινήματος, έχοντας την εκτίμηση ότι οι Αγγλοι είναι σύμμαχοι, δεν είχε προβλέψει ότι ηκατάσταση πιθανόν θα οδηγούνταν από τους Αγγλους και την αντίδραση σε ένοπλη σύγκρουση, με επίκεντροτην πρωτεύουσα. Σε αυτό οφείλεται και η μη έγκαιρη κατάρτιση σχεδίου. Η βαθύτερη ουσία βρίσκεται στηλαθεμένη στρατηγική για το ζήτημα της εξουσίας.

Στις 11 του Γενάρη 1945, ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και τους Αγγλους, υπογράφτηκε ανακωχή που καθόριζεημερομηνία κατάπαυσης του πυρός την 14.1.1945.

Σύμφωνα με τους όρους της ανακωχής, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ υποχρεώνονταν ως τις 18 του Γενάρη 1945 ναεκκενώσουν τις περιοχές της Αττικοβοιωτίας - Εύβοιας, ένα μεγάλο τμήμα του Νομού Φθιωτιδοφωκίδας και τομεγαλύτερο μέρος του Νομού Μαγνησίας. Επίσης, ν' αποσυρθούν από ένα τμήμα του Νομού Θεσσαλονίκης καιτην πόλη της Θεσσαλονίκης, τα νησιά Ζάκυνθος, Κύθηρα, Κυκλάδες και Σποράδες, καθώς και ολόκληρη τηΒόρεια Πελοπόννησο, πάνω από τη γραμμή Πύργου - Αργους.

Σε αυτές τις συνθήκες άρχισαν, στις 2 του Φλεβάρη 1945 στη Βάρκιζα Αττικής, διαπραγματεύσεις ανάμεσαστις αντιπροσωπείες του ΕΑΜ και της κυβέρνησης Πλαστήρα για το σταμάτημα της αιματοχυσίας και τηναποκατάσταση της ειρήνης και της πολιτικής ομαλότητας στη χώρα.

Υστερα από 10ήμερες συζητήσεις, στις 12 του Φλεβάρη 1945, υπογράφτηκε το κείμενο της συμφωνίας, πουείναι γνωστή σαν Συμφωνία της Βάρκιζας.27

Στις διαπραγματεύσεις της Βάρκιζας το ΕΑΜ εκπροσώπησαν ο Γιώργης Σιάντος, Γραμματέας της ΚΕ τουΚΚΕ, ο Δημήτρης Παρτσαλίδης, Γενικός Γραμματέας της ΚΕ του ΕΑΜ και ο Ηλίας Τσιριμώκος, ΓενικόςΓραμματέας της Ε.Λ.Δ. Την κυβέρνηση του Ν. Πλαστήρα εκπροσώπησαν οι Ι. Σοφιανόπουλος, υπουργόςΕξωτερικών, ο Π. Θ. Ράλλης, υπουργός Εσωτερικών και ο Ι. Μακρόπουλος, υπουργός Γεωργίας.

Στα κύρια σημεία της συμφωνίας προβλεπόταν ότι η κυβέρνηση θα έπρεπε να εξασφαλίσει την ελεύθερηεκδήλωση των πολιτικών φρονημάτων όλων των πολιτών, το σεβασμό των ατομικών ελευθεριών και να προβείστην κατάργηση κάθε ανελεύθερου νόμου. Προβλεπόταν επίσης η αποστράτευση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ καιη συγκρότηση Εθνικού Στρατού με κανονική στρατολογία, η εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού από τους

Σελίδα 12 / 15

KKEΗ Αγγλική στρατιωτική επέμβαση και η ηρωϊκή λαϊκή αντίσταση του Δεκέμβρη 1944*

συνεργάτες των κατακτητών και τους εγκάθετους της τεταρτοαυγουστιανής δικτατορίας. Καθοριζόταν, τέλος,η διενέργεια, στη διάρκεια του 1945, ελεύθερου δημοψηφίσματος και στη συνέχεια εκλογών ΣυντακτικήςΣυνέλευσης.

Η Συμφωνία της Βάρκιζας δεν προέβλεπε τη χορήγηση γενικής αμνηστίας. Αμνήστευε μόνο "τα πολιτικάαδικήματα, τα τελεσθέντα από τις 3 Δεκεμβρίου 1944, μέχρι της υπογραφής της συμφωνίας". Ο ΜήτσοςΠαρτσαλίδης, γενικός γραμματέας του ΕΑΜ και μέλος της αντιπροσωπείας στις συζητήσεις στη Βάρκιζα, σε μιασυνέντευξη που έδωσε σε δημοσιογράφο είπε ότι "στην αρχή ολόκληρη η αντιπροσωπεία επέμεινε στην πλήρη,χωρίς καμιά εξαίρεση αμνηστία. Αυτό δεν το δέχτηκαν οι κυβερνητικοί και τα πράγματα έφτασαν ουσιαστικά σε διακοπή των διαπραγματεύσεων για δύο μέρες... Ο Τσιριμώκος ήταν αυτός που περισσότερο ήθελε να υποχωρήσουμε. Και να ζητήσουμε εγγυήσεις για να περιοριστεί όσο το δυνατόν ο κίνδυνος να επεκταθούν οιδιώξεις... Και συμφωνήσαμε ότι θα έπρεπε να κάνουμε την υποχώρηση για να μην τραιναριστεί άλλο ηυπόθεση... Το τραινάρισμα αυτό μπορεί να οδηγούσε στη ματαίωση της συμφωνίας και να επαναλαμβάνοντανοι επιχειρήσεις έπειτα από την ανακωχή που είχαμε κάνει με τον Σκόμπυ...". 28

Εξαιρούνταν από τη συμφωνία "τα συναφή κοινά αδικήματα κατά της ζωής και της περιουσίας, τα οποία δενήταν απαραιτήτως αναγκαία δια την επιτυχίαν του πολιτικού σκοπού". Ο όρος έδωσε τη δυνατότητα στηναντίδραση, με την αστυνομική τρομοκρατία και το μηχανισμό των δικαστηρίων, να εξαπολύσει ένα φοβερόδιωγμό κατά των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης, χαλκεύοντας σε βάρος τους κατηγορίες για διάπραξηκοινών αδικημάτων κατά την περίοδο της κατοχής. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι συνομιλίες στη Βάρκιζαάρχισαν μαζί με τα έκτακτα στρατοδικεία και τις πρώτες θανατικές καταδίκες. Πέντε αγωνιστές, οι Δ. Αυγέρης,Μ. Μονέδας, Α. Μπουρδής, Π. Μόνος και Ε. Μενεγάτος, καταδικάστηκαν στην εσχάτη των ποινών και οι δύο πρώτοι εκτελέστηκαν. Η συμφωνία επίσης δεν προέβλεπε συμμετοχή του ΕΑΜ στην κυβέρνηση, ούτε τηναποχώρηση των βρετανικών στρατευμάτων από την Ελλάδα, μετά τη λήξη του πολέμου.

Η Συμφωνία της Βάρκιζας δεν ανταποκρινόταν στο συσχετισμό των πολιτικών και στρατιωτικών δυνάμεων.Αν και το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ είχε υποστεί μερική ήττα στην Αθήνα, διατηρούσε σχεδόν ανέπαφες τις κύριες δυνάμειςτου και διέθετε την αμέριστη υποστήριξη της μεγάλης πλειοψηφίας του ελληνικού λαού. Συνεπώς, μπορούσε νασυνεχίσει τον αγώνα για τη νίκη ή την υπογραφή συμφωνίας που θα εξασφάλιζε ευνοϊκές συνθήκες για τηνανάπτυξη του κινήματος. Η συμφωνία αποτέλεσε απαράδεκτο συμβιβασμό και ουσιαστική συνθηκολόγηση μετους Αγγλους ιμπεριαλιστές και τη ντόπια αντίδραση. Ο στρατηγός Στέφανος Σαράφης γράφει ότι, "τις παραμονές της Συμφωνίας της Βάρκιζας άρχισε μια εντατική δουλειά ανασυγκρότησης των μονάδων και τακτοποίησή τους με νέα διάταξη, ώστε στις αρχές του Φλεβάρη ο ΕΛΑΣ ήταν έτοιμος να αντιμετωπίσει οποιαδήποτε νέα επίθεση". 29

Στις 16 του Φλεβάρη 1945, ο Στέφανος Σαράφης και ο Αρης Βελουχιώτης υπέγραψαν την ημερήσια διαταγήτου Γενικού Στρατηγείου για την αποστράτευση του ΕΛΑΣ. 30

Ο Τσώρτσιλ για να παραπλανήσει και να παγιδεύσει την αγγλική και διεθνή κοινή γνώμη, παρουσίασε τηνπαλλαϊκή αντίσταση του ελληνικού λαού κατά της αγγλικής ένοπλης επέμβασης το Δεκέμβρη 1944 σαν"απόπειρα μερικών ληστών των ορέων" και "μιας μικρής μειοψηφίας αναρχικών στασιαστών εξτρεμιστών" να καταλάβουν την εξουσία. Την άποψη αυτή του Τσώρτσιλ αναιρούν, όμως, δύο μαρτυρίες επίσης αγγλικές: Ογνωστός άσπονδος φίλος του ΕΑΜ Κρις - Γκουντχάουζ γράφει σε βιβλίο του: 31"Αν το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ ήταναποφασισμένο να καταλάβει την εξουσία με τη βία αμέσως με την απελευθέρωση της Ελλάδας, η πρωτεύουσαήταν απόλυτα στη διάθεσή του την ίδια μέρα που έφυγαν οι Γερμανοί. Αν το αποφάσιζε, μόνο με μια εισβολήπου θα στοίχιζε ακριβά θα ήταν δυνατό να εκδιωχθεί - την οποία η συμμαχική πίεση και η κοινή γνώμη θα τηνέκαναν αδύνατη. Ηταν αδιανόητο ότι θα μπορούσαν, με οποιουσδήποτε υπολογισμούς, να βρουν ότι θα τους δινόταν καλύτερη ευκαιρία. Το ότι δεν κατέλαβαν την Αθήνα τον Οκτώβριο, πριν φθάσουν οι δυνάμεις τουΣκόμπυ, είναι οριστική απόδειξη της ειλικρίνειάς τους".

Οσο για το ότι οι αντιστεκόμενοι αγωνιστές στην Αθήνα ήταν μια "μικρή μειοψηφία", σε αυτό δίνει

Σελίδα 13 / 15

KKEΗ Αγγλική στρατιωτική επέμβαση και η ηρωϊκή λαϊκή αντίσταση του Δεκέμβρη 1944*

αποστομωτική απάντηση ο Βρετανός στρατηγός Αλεξάντερ που στάλθηκε στο πεδίο των συγκρούσεων από τονΤσώρτσιλ, στη διάρκεια των Δεκεμβριανών, για να εξετάσει την κατάσταση από στρατιωτική άποψη και να τουυποβάλει προτάσεις. Ο Αλεξάντερ ζήτησε από τον Τσώρτσιλ, για να αποφευχθεί η αιχμαλωσία των"περιμανδρωμένων εις το κέντρον των Αθηνών βρετανικών στρατευμάτων", να εξεύρει "μια πολιτική λύση στοελληνικό πρόβλημα", γιατί "ήταν πάνω από τις δυνάμεις τους η στρατιωτική λύση". Ακόμα και οσυνταγματάρχης Ι. Πλυντζανόπουλος, αρχηγός των Ταγμάτων Ασφάλειας στην απολογία του στο ΕιδικόΔικαστήριο Δοσιλόγων, είπε πως "ο αγώνας εναντίον του ΕΛΑΣ ήταν δύσκολος, γιατί τον βοηθούσαν ακόμακαι τα μικρά παιδιά".

Η ένοπλη επίθεση από την άρχουσα τάξη και τους Αγγλους ιμπεριαλιστές συμμάχους της κατά του λαούάνοιξε το δρόμο για την επανεγκαθίδρυση της αστικής εξουσίας ανοίγοντας τον εμφύλιο πόλεμο.

Η ηρωϊκή αντίσταση του λαού της Αθήνας και του Πειραιά το Δεκέμβρη του 1944 στην ένοπλη επέμβαση τωνΑγγλων ιμπεριαλιστών αποτέλεσε συνέχεια και επιστέγασμα του μεγάλου αντιφασιστικού απελευθερωτικούαγώνα του ελληνικού λαού για την εθνική ανεξαρτησία και τη δημοκρατική ανάπλαση της Ελλάδας. --------------------------------------------------------------------------------------

* Το κείμενο είναι αποσπάσματα από την εισαγωγή στον υπό έκδοση Ε' τόμο του έργου "ΕΠΕΣΑΝ ΓΙΑ ΤΗΖΩΗ. Ηρωες-μάρτυρες λαϊκών, απελευθερωτικών αγώνων", έκδοση ΚΕ του ΚΚΕ.

1. Ο καθηγητής Αγ. Αγγελόπουλος στο βιβλίο του "Από την Κατοχή στον Εμφύλιο. Η μεγάλη ευθύνη τωνΣυμμάχων", στις σελίδες 27 και 119 αναφέρει ότι η συνολική ζημιά που προξενήθηκε εξαιτίας τουπληθωρισμού μέχρι την 1η του Οκτώβρη 1944, φτάνει τις 27.452.262 χρυσές λίρες Αγγλίας και οι υλικέςκαταστροφές που προξένησαν στη χώρα μας οι κατακτητές ξεπερνούν τα 4 τρισεκατομμύρια προπολεμικές δραχμές. 2. Τα αποσπάσματα είναι από το βιβλίο του Γ. Παπανδρέου, "Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ". Εκδοσις Δευτέρα, σελ. 128-130 και 131. 3. Γιάννη Ζέβγου: "Η ΛΑΪΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΔΕΚΕΜΒΡΗ ΚΑΙ ΤΟ ΝΕΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ", Νέα Υόρκη 1945, σελ. 23. 4. Γ. Παπανδρέου: Στο ίδιο, σελ. 139. 5. Γ. Παπανδρέου: Στο ίδιο, σελ. 140. 6. Γ. Παπανδρέου: Στο ίδιο, σελ. 145. 7. Θρ. Τσακαλώτου, "ΣΑΡΑΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ", τόμος 1ος, σελ. 578. (υπογράμμισηδική μας - Σημ. Συντ.) 8. "ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ", 27.12.1958. 9. "ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ, 1940-1945" Δοκίμιο, 7η έκδοση "Σύγχρονη Εποχή", σελ. 354. 10. Δημ. Κ. Νικολή: "ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ", τ. Ε-ΣΤ, σελ. 636. 11. Εφημερίδα "Ελευθερία", αριθμός φύλλου 59. 12. Στο ίδιο, αριθμ. φύλλου 57. 13. Στέφανου Σαράφη, "Ο ΕΛΑΣ Π.Λ.Ε.", σελ. 565. 14. Α. Σβώλου, άρθρο στην εφημερίδα "Μάχη" της 5.12.45. 15. Σ. Σαράφη, "Ο ΕΛΑΣ, ΙΙ. Λ.Ε.", σ. 573-574. 16. Ουΐνστων Τσώρτσιλ, "Απομνημονεύματα", τόμος 6, Βιβλίο Α', σελ. 263. 17. Λήπερ, "Οταν ο Ελληνας συναντά τον Ελληνα", σελ. 101, στα αγγλικά. 18. "ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ 1940-1945", Δοκίμιο, σελ. 366. 19. Ουΐνστων Τσώρτσιλ, "Απομνημονεύματα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου", τ. 6, Βιβλ. Α', σελ. 256,ελληνική έκδοση. 20. Στο ίδιο, σελ. 256. 21. Στο ίδιο, σελ. 255. 22. Από άρθρο του Γ. Α. Λεονταρίτη στην "Καθημερινή", στις 10.12.1994.

Σελίδα 14 / 15

KKEΗ Αγγλική στρατιωτική επέμβαση και η ηρωϊκή λαϊκή αντίσταση του Δεκέμβρη 1944*

23. Ουΐνστων Τσώρτσιλ, "Απομνημονεύματα του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου", τομ. 6, Βιβλ. Α', σελ. 258και 265. 24. Π. Πιπινέλης, "Τα πολιτικά και διπλωματικά παρασκήνια", εφημερίδα "Ακρόπολις", 24.8.1958. 25. Στρατάρχης Αλεξάντερ, "Πολεμικά Απομνημονεύματα", εφημερίδα "Καθημερινή", 12.3.1961. 26. Ουΐνστον Τσώρτσιλ, "Απομνημονεύματα του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου", τόμ. 6, βιβλ. Α'. σελ. 280. 27. Βλέπε το πλήρες κείμενο της Συμφωνίας της Βάρκιζας, στο βιβλίο "Το ΚΚΕ. Επίσημα κείμενα", τόμος 5ος,σελ. 411-416. 28. Παναγιώτης Βενάρδος. "Η Συμφωνία της Βάρκιζας", εκδόσεις. "Το Ποντίκι", σελ. 98. 29. Στέφανος Σαράφης, "Ο ΕΛΑΣ", σελ. 609. 30. Στο ίδιο, σελ. 612-613. "Το πλήρες κείμενο της ημερήσιας διαταγής για την αποστράτευση του ΕΛΑΣ". 31. Κρις Γκουντχάουζ, "Το μήλο της Εριδος", σελ. 316.

Σελίδα 15 / 15