ปาฐกถาในวนอนมานราชธน ครงท๑

การพฒนาตองเอาวฒนธรรมเปนตวตง

ศาสตราจารยนายแพทยประเวศ วะส ผทรงคณวฒทางวฒนธรรม

ญาณวทยาใหมทปลดปลอยคนไทยไปสอสรภาพ ศกดศร และศกยภาพ ทงแผนดนอยางทนททนใด

สนบสนนการจดพมพโดย: กระทรวงวฒนธรรม ราชบณฑตยสถาน

จากปาฐกถาในวนอนมานราชธน ครงท๑

ในชอเรอง ภมปญญาทางวฒนธรรมกบการพฒนา

ณ ราชบณฑตยสถาน ๑๕ ธนวาคม ๒๕๔๖

สารบาญ

หนา คานา โดยรฐมนตรวาการกระทรวงวฒนธรรม (คณอนรกษ จรมาศน) คานา โดยนายกราชบณฑตยสถาน (นพ.อรรถสทธ เวชชาชวะ)

๑. อนโมทนา ๒. การพฒนาอยางแยกสวนทเอาเศรษฐกจเปนตวตง ๓ ๓. ญาณวทยา : ฐานของความรอยในตารา ๗ ๔. ญาณวทยาใหม : ฐานของความรอยในตวคน ๑๑ ๕. การพฒนาตองเอาวฒนธรรมเปนตวตง ๑๖ ๖. โครงสรางของสมมาพฒนา ๒๑ ๗. การขบเคลอนการพฒนาทเอาวฒนาธรรมเปนตวตง ๓๓ ๘. สรป ๓๕

๑

อนโมทนา ทานเจาคณอนมานราชธนเปนปราชญของกรงรตนโกสนทร การมนกปราชญในแผนดนทาใหแผนดนมความงาม มสาระ และมพลงทางศลธรรม ปราชญไปเลยศาสตรหรอวชาการรศาสตรตาง ๆ ถอวามความรแตยงไมถอวามปญญา ความรคอรเปนเรอง ๆ แตปญญาหมายถงรเชอมโยงกนทงหมดหรอรทงหมด ทงหมดรวมถงรตวเองดวย การศกษาสวนใหญในโลกมแตรเรองนอกตว เกอบไมมเลยทศกษาใหรตวเองดวย การรตวเองทาใหสามารถวางสมพนธระหวางตวเองกบผอนและสงอนไดถกตอง ความสมพนธทถกตองคอจรยธรรม ฉะนนในปญญาจงมจรยธรรมอยดวยเสมอ ในขณะทความรอาจไมมจรยธรรมอยดวย สวนใหญไมม วทยาศาสตรเปนความรยงไมใชปญญา การใชวทยาศาสตรอยางขาดจรยธรรมนาไปสวกฤตการณของโลก การศกษาไมควรเปนแคใหมความรเทานน การศกษาควรไปใหถงปญญา ทานเจาคณอนมานราชธนเปนปราชญเปนปญญาชนชนนา จงเปนผนาทางจรยธรรมไปดวยในตวจงเปนการสมควรอยางยงทราชบณฑตยสถานจดใหมวนอนมานราชธน เพอเปนเครองระลกถงอดตรกษาการนายกราชบณฑตยสถานผน ในการระลกถงทานคงจะไมมอะไรดไปกวาการทาความเขาใจภมปญญาทางวฒนธรรม ซงอาจถอเปนเอกลกษณทางภมปญญาของทาน และเปนเรองทสาคญยง ถาเขาใจญาณวทยาทางวฒนธรรม จะปลดปลอยคนไทยไปสอสรภาพ ศกดศร และศกยภาพ ทงแผนดนอยางทนททนใด ผมขอใชสตปญญาเทาทมแสดงปาฐกถาเนองในงานวนอนมานราชธนในหวขอ “ ภมปญญาทางวฒนธรรมกบการพฒนา ” เพอเปนการสนองคณทานพระยาอนมานราชธน ณ บดน

๒

การพฒนาอยางแยกสวน ทเอาเศรษฐกจเปนตวตง

สรรพสงลวนเชอมโยงสมพนธกน ถาเราไปยกเอาอยางใดอยางหนงมาพฒนาอยางแยกสวน กจะมผลกระทบถงสวนอน นาไปสสภาวะการขาดสมดลและวกฤตเสมอ ตวอยางเชนในรางกายของเรามเซลลและอวยวะอนหลากหลายสดประมาณ แตองคประกอบในรางการของเราเชอมโยงกนเปนบรณาการ จงมความสมดล ดลยภาพคอความเปนปรกตหรอปรกตสขและยงยน การเปนเจบปวยทกชนด คอการเสยดลยภาพ ถาเสยมากขนกตองเขาไอซย และถายงเสยมากขนอกกสนสด ถาเซลลของอวยวะใดจะเพมจานวนขนมาโดยไมสมพนธสอดคลองกบองคประกอบอน ๆ ของรางกายเราเรยกวามะเรง มะเรงคอการเตบโตอยางแยกสวน ทาใหรบกวนดลยภาพของรางกายนาไปสความปวยและความตาย สงคมกเชนเดยวกน ถามการพฒนาอยางแยกสวน จะเสยดลยภาพ เจบปวย และวกฤต สงคมทกวนนเปนเชนนน ทมการพฒนาอยางแยกสวน โดยเอาเงนเปนตวตง จงนาไปสการเสยดลยภาพอยางแรง เกดความเจบปวยหรอพยาธสภาพทางสงคมนานาชนด และเกดวกฤตการณทางสงคม วกฤตการณทางสงคมมาจากปญหาใหญ ๆ ๕ ประการ คอ

๑. ชองวางระหวางคนจนและคนรวย และระหวางประเทศจน ประเทศรวย หางมากขน ๒. ความแตกสลายทางสงคม เชน ของครอบครว ชองชมชน ของสงคมในประเทศและของ

สงคมโลก ๓. วกฤตการณทางสงแวดลอม ๔. วกฤตการณทางวฒนธรรม ๕. วกฤตการณทางจตวญญาณ ดวยการพฒนาอยางปจจบน ทาใหชองวางระหวางคนจนกบคนรวย และระหวางประเทศจน

ประเทศรวยถางกวางมากขน คนอเมรกนทรวยทสดเพยง ๒๐๐ กวาคนมทรพยสนมากกวาคนใน โลกกวา ๒,๐๐๐ ลานคนรวมกน ชองวางทางสงคมเพราะอานาจทตางกนนาไปสปญหาทางจตใจ ทางการเมอง และทางสงคมเหลอคณานบ และนาไปสความรนแรง ถาเอาเงนเปนตวตงแลวยอมเกดความสมพนธทไมเทาเทยมกน คนหรอประเทศทมเงนนอยยอมไมมศกดศร

ศกดศรและคณคาความเปนคนเปนเรองทสาคญทสด ศกดศรเปนความสขในเนอในตวเปนสขภาวะ เปนความภมใจ ความมนใจ

การขาดศกดศรทาใหเกดความบบคนเปนทกขภาวะ ขาดความภมใจ และความมนใจในตวเอง ซงสนคลอนสงคมในทก ๆทาง รวมทงทาใหเกดความรนแรงดวย กรณขบเครองบนชนตกเวลดเทรดทเรยกวา 9/11 และความยงเหยงสบสนทตามมา เกดเพราะความทคนถกทาใหรสกวาขาดศกดศร

ขณะนเงนจานวนมหมามหาศาลทหมนรอบโลกดวยความเรวของแสง เพยงรอยละ 0.2 เทานนททาหนาททางเศรษฐกจทเหลอทงหมดเพอไปดดเงนทองของคนอน อานาจของเงนอนมหมาททาเพอตนเองไดกอใหเกดการทาลายสงทเคยเชดชกนวามคณคา เชน ประชาธปไตย สทธมนษยชน คณคาความเปนคน สงแวดลอม สนตภาพ

นกปราชญฝรง 3 คน คอ Larslo , Grof และ Russell คยกนทชายฝงแคลฟอรเนย 2 วน 2 คน กอนเกดเหต 9/11 ประมาณ 2 ป มความเหนวาอารยธรรมตะวนตกกาลงจะพาโลกทงโลกไปสวกฤตการณอยางรนแรง อารยธรรมวตถนยมบรโภคนยมไมสามารถขบเคลอนการพฒนาตอไปไดโดยไมวกฤต

เบองหลงอารยธรรมวตถนยมบรโภคนยม คอ การคดแบบแยกสวน การคดแบบแยกสวนจะนาไปสวกฤตเสมอ การคดแบบแยกสวนจะไมนาไปสปญญา อยางมากกไปถงความร ความรคอรเปนเรอง ๆ

แบบแยกสวน ปญญาคอรเชอมโยงทงหมด ทงหมดรวมทงรตวเองดวย การรตวเองทาใหวางความสมพนธอยางถกตอง ระหวางตวเองกบคนอนและสงแวดลอม ความสมพนธอนถกตองคอจรยธรรม ในปญญาจงมจรยธรรมอยดวยเสมอ ในขณะทในความรไมแนวามจรยธรรม สวนใหญไมม ยกตวอยางเชน เมอยโรปคนพบวทยาศาสตรเมอประมาณ 400 ปกอน วทยาศาสตรทาใหหาความรไดคมชดลกมเสนหมาก แตวทยาศาสตรเปนความรไมใชปญญา คณปการของวทยาศาสตรทควรจะยงใหญทสดคอนาไปสปญญา แตชาวยโรปไดเลอกทจะนาวทยาศาสตรไปทาเทคโนโลยทมอานาจ เชน เรอ ปน ปนใหญ ปนกล แลวใชอานาจอนนาสะพรงกลวทมนษยไมเคยมมากอนในประวตศาสตรไปไลเขนฆาผคน และยดทรพยากรของบานเลกเมองใหญในทกทวป การขาดจรยธรรมในการใชความรในครงนไดทาใหเกดความยงเหยงสบสนทางการเมอง สงคม เศรษฐกจ สงครามตามมา ทเกดเปนสงครามโลกในศตวรรษทแลวถง 2 ครง ในศตวรรษเดยวทผานมา คนตายเพราะสงครามถง 200 ลานคน แตคนทตายเพราะความยากจนและความอยตธรรมในสงคมนน มากกวานนมาก สงครามเปนความรนแรงทโจงแจง แตความยากจนและความอยตธรรมในสงคมกเปนความรนแรง แตเปนความรนแรงแบบเงยบ (Silent Violence)

การคดแบบแยกสวนความรแบบแยกสวนจงนาไปสการเสยสมดล ความรนแรง ความโกลาหล และวกฤตการณ และแกไมไดดวยการคดอยในกรอบเดม ๆ อลเบต ไอนสไตน จงกลาววา “ เราตองการวถคดใหมโดยสนเชง ถามนษยชาตจะอยรอดได ” (We shall need a radically new manner of thinking if mankind is to survive)

ในทางพทธมคาวา สลพพตปรามาส ซงหมายถง การเขาไปตดในความเชอและการปฏบตทไมไดผลหรอใหผลราย องคกรกตาม สงคมกตาม หรอแมอารยธรรมในยคใดยคหนงกตาม อาจตดอยในสลพพตปรามาสแลวเกดวกฤตไมมทางออก จงเกดการปฏวตขน เพอใหหลดจากความเชอและการปฏบตทไมไดผล

คาวาญาณวทยา หมายถงวชาทวาดวยความร เชนวาความรคออะไร เกดขนมาไดอยางไร ใชประโยชนอยางไร ทมาของความรกาหนดลกษณะของสงคม เรองนเปนเรองสาคญมาก แตดเหมอนเราจะไมใหความสนใจสกเทาไร หรอไมสนใจกนเสยเลย ผมคดวาญาณวทยาเกาทเราใชนาไปสความออนแอของชาตและวกฤตการณปจจบน จะเหนไดวาเราพดถงการปฏรปการศกษากนมามาก แตกยงมองไมเหนวาชาตบานเมองจะมพลงขนมาไดอยางไร เพราะยงปฏรปกนในญาณวทยาเกา กระทรวงศกษาธการกกนรฐมนตรไปหลายคนแลว เพราะสภาพทขบกดระหวางภพภมความคด เกา ๆกบความพยายามทจะดนรนไปสภพภมใหมของการศกษาไทยทยงไมลงตว ภพภมใหมในทนหมายถงวถคดใหม ดงทไอนสไตนกลาววา เราตองการวถคดใหมโดยสนเชงมนษยชาตจงจะอยรอดได รปธรรมของวถคดใหม เกยวกบญาณวทยาในเรองของฐานความร ญาณวทยาเกาไดนาเราไปสความตดขดและวกฤต เราตองการญาณวทยาใหม ควรทาความเขาใจเกยวกบญาณวทยาเกา และญาณวทยาใหมดงจะกลาวดงตอไปน

๓ ญาณวทยาเกา

ฐานของความรอยในตารา ในรอบ ๑๐๐ กวาปทผานมา เราถอวาฐานของความรอยในตารา ฟงดอาจรสกไมแปลกเพราะเราคนเคยกนมาอยางนน การศกษาคอการทองหนงสอ การเรยนตาง ๆกคอการเรยนวชาซงถอตาราเปนตวตง ญาณวทยานถอวาฐานความรอยในตารา ถาเราวเคราะหใหละเอยดจะเหนวาวถคดอยางนทาใหเกดผลตามมาอยางรายแรงเหลอคณานานบ ดงจะวเคราะหใหเหนดงตอไปน

๑. เรมตนถามวาใครเขยนตารา ตอบวาคนกรงเทพฯ ถามวาคนกรงเทพฯเอาความรมาจากไหน ตอบวาเอามาจากฝรง เลยกลายเปนวาฝรงเปนตนธารของความร ตนธารของความรไมไดมาจากฐานชวตของเราเอง

๒. ความรมกจะถกมองวาเปนคณคาหรอความด เมอฐานของความรและความดมาจากทอนไมมทตวเราเอง คนไทยกขาดความมนใจทงชาต เปนการขาดความมนใจแหงชาต การขาดความมนใจกอใหออนแอขาดภมคมกน เกดปญหาตาง ๆไดงาย ขาดศกดศรและขาดศกยภาพ

๓. การเรยนโดยทองหนงสอทงประเทศ ทาใหคนไทยไมรจกแผนดนไทย เมอการศกษาแบบนออกมาได ๘ ป พระมหาสมณเจากรมพระยาวชรญาณวโรรส ทรงวจารณวาการศกษาแบบนจะทาใหคนไทยขาดจากรากเหงาของตวเอง การทคนไทยไมรจกแผนดนไทยทาใหแกปญหาตาง ๆไมได

๔. การเรยนโดยทองหนงสอเปนใหญเรยนยากไมสนก เครยด ทาอะไรไมเปน คดไมเปน ขาดหวใจของการเปนมนษย ทาใหมความพการทางปญญาและเปนโรคประสาทกนทงชาต

๕. เมอเรยนแตจากตาราทกอาชพจงขาดมตแหงมนษย (Human Dimension) เมอไปทาอะไรกเอาแตเทคนคเปนตวตง ไมเหนมตแหงความเปนคนทเกยวของ เชนแพทยดแลคนไขกเหนแตไขไมเหนคน คนไขมความเปนคน เชนมจตใจ มเศรษฐกจ มสงคมคอญาตพนอง มวฒนธรรมคอสงทเขาเชอและปฏบต เคยมเกษตรตาบลทเอาแตเทคนคเรองปยเรองยาฆาแมลง แตไมรจกชาวบานและเกลยดชาวบาน วศวกรทสรางเขอนไมเขาใจมตทางสงคมทเกยวกบเขอน ฯลฯ ทกอาชพเปนเชนน คอเอาเทคนคเปนตวตง แตไมเหนมตแหงมนษย อนทาใหเกดความขดแยงและขดของทงในงาน และกบเพอนมนษยกลายเปนคนไมเขาใจ และขาดความเมตตาตอเพอนมนษย ทาใหเกดการพฒนาทไมเอามนษยเปนตวตง เพราะการเรยนแบบเอาตาราเปนตวตง ในตาราเปนแตความรหรอเทคนคทไมมตวตนของมนษย การเรยนควรจะเอาตวตนของคนจรง ๆเปนตวตงจงจะมมตแหงมนษยในความรสกนกคดและการทางาน

๖. เพราะการศกษาทเอาตาราเปนตวตง ทาใหระบบการศกษาทงหมดเปนระบบทอยนอกสงคม ไมรรอนรหนาวกบสงคม ไมรวมทกขรวมสข ไมรวมแกปญหา จงออนแอทางปญญาเปนอยางยง ปญญาจะเกดตอเมอเผชญปญหาหรอความทกข เขาใจปญหา และพยายามแกปญหา

๗. ระบบการศกษาทงระบบตงแตอนบาลจนถงมหาวทยาลย กลายเปนตวททาลายศลธรรมพนฐานโดยไมรตว ศลธรรมพนฐานคอการเคารพศกดศรคณคาความเปนคนของคนทกคนอยางเทาเทยมกน โดยเฉพาะของคนเลกคนนอยคนยากคนจน

ถาขาดศลธรรมพนฐานประเทศเจรญไมได

เพราะการเคารพศกดศรและคณคาความเปนมนษย เปนรากฐานของสงทมคณคาและดงามทงหลาย เชน ประชาธปไตย สทธมนษยชน สทธเดก ความเปนธรรมทางสงคมและเศรษฐกจ การศกษา การสาธารณสข การอนรกษสงแวดลอม ทคานงถงความเปนคนของคนทงหมด การพฒนาตาง ๆตองหยงรากลกในศลธรรมพนฐาน คอการเคารพศกดศรคณคาความเปนคนของคนทกคน มฉะนนจะบดเบยวเฉไฉไปทางอน เชน ประชาธปไตยไมใชเปนกลไกเทานน แตตองอยบนรากฐานทางศลธรรมพนฐาน เพราะเคารพศกดศรและคณคาความเปนมนษยของคนทกคนอยางเทาเทยมกนจงมประชาธปไตย ถาประชาธปไตยเปนเพยงกลไกกจะมเกมและกลไกตามมา การพฒนาเศรษฐกจถาขาดศลธรรมพนฐานแหงการเคารพศกดศร และคณคาความเปนมนษยอยางเทาเทยมกน กจะนาไปสการถางชองวางระหวางคนจนและคนรวยใหหางมากขน อนจะนาไปสปญหานานาประการตามมา เชน การทาลายสทธมนษยชน ทาลายวฒนธรรม ทาลายสงแวดลอม และทาใหขาดความเปนธรรมทางสงคมมากขน

การเคารพศกดศรและคณคาความเปนคนของคนทกคนจงเปนรากฐานของการพฒนาทกอยาง ความรสกวามศกดศรและมสทธของความเปนมนษยเปนความรสกทลกลา กอใหเกดความปตแผซานไปทงเนอทงตว

ศกดศรคณคาและสทธความเปนมนษยเปนสขภาวะในเนอในตวของตวเอง ทาใหเกดความสมบรณของความเปนมนษย

ฉะนน ทวาระบบการศกษาทงระบบเปนตวทาลายศลธรรมพนฐาน คอการเคารพศกดศร

คณคาความเปนคนของคนทกคนอยางเทาเทยมกน จงเปนประเดนฉกรรจเปนอยางยง ซงตองการคาอธบาย คนทเขาศกษาในระบบทกระดบ จะมความรสกวาสถาบนมเกยรต ชาวบานไมมเกยรต “สถาบนมเกยรตชาวบานไมมเกยรต” จะถกตอกยาเขาไปในจตสานกตลอดเวลา สถาบนมความรในตาราแตชาวบานไมม คนขายกวยเตยว คนขายของชา ชางเสรมสวย ชางผสมปน จะมเกยรตไดอยางไร คนเหลานไมมศกดศรไมมคณคาสาหรบการศกษาทเอาตาราเปนตวตง อยาวาแตชาวบานเลย แมพอแมปยาตายาย กไมมความสาคญเพราะไมชวยใหไดคะแนนจากการทองตารา เพราะการศกษาเอาตาราเปนตวตง ทาใหมนษยตดขาดจากกน เรยกวาชาแหละทเดยวแหละ คอชาแหละใหมนษยตดขาดจากกน และตดขาดจากธรรมชาต จงอยรวมกนไมเปน การอยรวมกนไมเปน ทางานรวมกนไมเปน ทอนกาลงสรางสรรคของชาต และเกดทกขภาวะทางสงคม นกเพราะการศกษาแบบทถอวาฐานความรอยในตารา

๘. การศกษาแบบเอาตาราเปนตวตงทาใหการศกษาเปนระบบพราหมณไปโดยไมรตว ไมใชระบบพทธ พราหมณทองคมภรสรรเสรญเทพชาวบานไมเกยว ชาวบานกเปนแพศย เปนศทร เปนจณฑาล พราหมณเทานนทเปนผมเกยรต แตพทธเปนวทยาศาสตรประชาชน นยามของวทยาศาสตรคอ “เปนความรสาธารณะ” (Public Knowledge) สาธารณะเขามาพสจนไดดวยตนเองวาอะไรจรงอะไรไมจรง ความรทไมเปนสาธารณะไมใชวทยาศาสตรแตเปนอาถรรพเวท พทธศาสนานนทาทายตลอดเวลาวาใหทกคนมาพสจนไดดวยการปฏบตดวยตนเองวาไดผลจรงหรอไม จงกลาววาพทธเปนวทยาศาสตรประชาชน เมอการศกษาตกเขาไปเปนระบบพราหมณทถอวาผทองคมภรไดเทานนเปนผมเกยรต ทาใหทางแหงเกยรตยศคบแคบกอใหเกดความทกขแสนสาหสแกคนทงแผนดน การสอบเขามหาวทยาลยทเรยกวาสอบเอนทเปรยบประดจประตทกนระหวางสวรรคกบนรก ใครสอบเขาไดประดจขนสวรรค คนสอบเขาไมไดประดจตกนรก คนสวนใหญเขาไมไดเดกนกเรยน และพอแมเดกนกเรยนตกอยในความกลวและความเครยดวาลกจะสอบเอนทไดหรอไม คนทสอบเขาไมไดเสยอกเสยใจ บางคนเปนโรคประสาท บางคนฆาตวตาย ทขางบานผเขยนมเดกคนหนงนสยดมากขยนชวยพอแมทางาน วนหนงแกยงตวตายเพราะสอบเอนทไมได ทจรงการทแกเปนคนด ขยน และชวยพอแมทางานนนเปนความด และมคณคาทแทจรงแตเราไปใหคณคาแกการศกษาในตารามากกวาคณคาของชวตทด ระบบการศกษาแบบนจงกอความทกขยากใหแกคนทงแผนดน คนทเขามหาวทยาลยไดทวาเหมอนไดขนสวรรค สวรรคนนกไมจรง คนไทยทกคนมศกดศรและมคณคาความเปนคน ทกคนมความแตกตางหลากหลายและควรจะมเกยรตและมศกดศรอยางทเขาเปนอยางหลากหลายนน ไมสมควรจะตองมาถกกระทาโดยระบบแหงเกยรตยศอนคบแคบและไมจรง เราไมสามารถแกปญหาอนรายแรงทกระทาตอคนไทยไดดวยการคดอยในญาณวทยาแบบเดม ๆ จาเปนตองมญาณวทยาใหมทปลดปลอยคนไทยออกไปสอสรภาพ ศกดศร และศกยภาพทงแผนดนอยางทนททนใด ทกลาวมานไมไดหมายความวาความรในตาราไมสาคญ ความรในตาราสาคญแตไมใชฐาน ฐานตองอยในชวตและวถชวต ความรในตาราเปนตวประกอบ

๔ ญาณวทยาใหม

ฐานของความรอยในตวคน เมอเปลยนวถคดใหมวาฐานความรอยในตวคน ไมใชอยในตาราจะปลดปลอยคนไทยออกไปสอสรภาพ ศกดศร และศกยภาพทงแผนดนอยางทนททนใด คนทกคนมความรอยในตวทสะสมมาจากประสบการณชวตและการทางาน ประสบการณชวต คอ การเรยนรจากชวตและวถชวตรวมกน รวมกนทงระหวางคนกบคนและคนกบธรรมชาต ระหวางคนกบคนกมความหลากหลายมากตงแตพอแมพนองลงปานาอาปยาตายาย เพอนบาน ชมชน และทหางไกลออกไป การทางานแตละอยางสรางความรไวในตว และเปนความรทใชงานไดจรง ๆ เชนทานาได ทาสวนได ขายกวยเตยวได เสรมสวยได ทอผาได กอสรางได ฯลฯ การทองตารายงไมแนวาทาไดจรง แตความรในการปฏบตนแนนอนวาทาไดจรง ในวถชวตรวมกนนนจะม จรยธรรมอยดวยเสมอ เพอใหการอยรวมกนเปนไปดวยดหรออยรวมกนเปน แตการศกษาแบบทองวชาไดสรางคนทอยรวมกนไมเปนขนมาเตมประเทศ ทาใหขาดความสขความสรางสรรค จากการอยรวมกนทางานรวมกนไปอยางนาเสยดาย การเขาใจเรองความรทอยในตวมนษยจะทาใหเขาใจวาทาไมแมจงเปนครทดทสด โดยไมคานงถงระดบการศกษาของแม โยมแมของพระธรรมปฎกกด แมของอาจารยปวย องภากรณกด แมของอาจารยหมอเสม พรงพวงแกวกด แมเหลานไมเคยเขาโรงเรยนหรอมปรญญาบตรใด ๆทงสน แตสามารถสอนลกไดเปนอยางด เพราะทานสอนจากสงททานม คอความรในตวของทานทไดจากประสบการณชวตและการทางาน เมอเราเปลยนวถคดใหมวาฐานของความรอยในตวคนทกคน จะปลดปลอยผคนไปสอสรภาพ ศกดศร และศกยภาพในการสรางสรรคทงแผนดนอยางทนททนใด ดงน ๑. คนทกคนไมวาเขาทาอะไรเปนคนมเกยรต มศกดศร และมคณคาขนมาทงหมด เพราะทกคนมความรอยในตวจากประสบการณชวตและการทางาน ไมอยางใดกอยางหนงหรอหลายอยาง นคอรปธรรมของการสรางศลธรรมพนฐานคอการเคารพศกดศร และคณคาความเปนคนของคนทกคนอยางเทาเทยมกน

๒. ความรในตวคนเปนความรทเขาคนเคยเพราะไดมาจากชวตจรงและปฏบตจรง เขามนใจวาเขาทาไดแนถาเราใหคณคากบสงทเขามเขาคนเคยเขามนใจ จะสรางความมนใจแหงชาตขนมา

ตรงขามกบทเราไปใหคณคากบสงหางไกลทเขาไมคนเคยเขาไมม ซงบนทอนและทาลายความมนใจของคนทงชาต

๓. ความรในตวคนแตละคนแตกตางหลากหลายไมเหมอนกนเลย ในขณะทตารา(เรองเดยวกน)เหมอนกนทกเลม เชนใชตาราทากบขาวเลมเดยวกน แตแตละคนจะทาออกมาอรอยไมเหมอนกน ในตวคนแตละคนมความรพเศษ หรอเคลดลบ หรอนามอ ซงอธบายเปนตวหนงสอไมได ความแตกตางหลากหลายมความสาคญเปนอยางยง เพราะทาใหเกดความมนคง ถาของทตางกนมาเจอกนจะมสงใหมหรอนวตกรรมจะผดบงเกด (emerge) ขนมาจากความไมเคยม เชนนาซงประกอบดวยไฮโดรเจน 2 อะตอม ออกซเจน 1 อะตอมเขยนเปนสตรวา H2O ความเปนนาไมใชคณสมบตของไฮโดรเจนหรอออกซเจนแตเปนของใหมทผดบงเกดขนจากของเกาทไมเหมอนกนมาเจอกน ถาไฮโดรเจนกบไฮโดรเจนเจอกนหรอออกซเจนกบออกซเจนเจอกน กจะไมเกดนา ตองขอทไมเหมอนกนมาเชอมโยงกนจงเกดของใหมขน ความรในตวคณแตละคนไมเหมอนกนเลย ถาสงเสรมใหเกดการแลกเปลยนเรยนรความรทอยในตวคนจะเกดนวตกรรม ขนเตมแผนดน ทกองคกร ทกประเทศ ทกอารยธรรม ตองมนวตกรรมจงจะสามารถเผชญสถานการณทเปลยนแปลงตลอดเวลาได ถามนวตกรรมไมไดวกฤตการณยอมเกดขน

๔. ในทกพนทควรทาแผนทมนษย (Human Mapping) คอคนควาวจยทาขอมลวาใครเกงในเรองใดบาง ทกคนจะเกงในเรองเรองหนงหรอหลายเรองไมวาจะทากบขาวอรอย ทาขนมอรอย ทอผา จกสาน เพาะปลก วาดรป ฯลฯ แลวนาความรทไดมาทาระบบขอมล เปน GIS ทางศกยภาพของมนษยทกพนททงประเทศ เมอระบบขอมลความดของคนทงประเทศ คนทงหมดจะมความรสกทดมาก มความภาคภมใจในตนเองทความเกงความถนดซงเปนสงทชอบของตนไปปรากฏแกสาธารณะ จะอยากทาความดเพมขน ระบบขอมลความรในตวมนษยจะนาไปสการแลกเปลยนเรยนรกนไดทงประเทศใครอยากทาอะไรกกดคอมพวเตอรดวาเรองนมใครทาเกงอยทไหน และขอแลกเปลยนเรยนรดวย ปรมาณแหงการเรยนรจากความรททาไดจรงจะเกดขนอยางมาหาศาล ระบบขอมลความรในตวคนทงประเทศจะเปนฐานของเศรษฐกจ วฒนธรรมวนมโหฬาร เศรษฐกจวฒนธรรม คอเศรษฐกจในวถชวตรวมกน (ดเรองความหมายของวฒนธรรมในตอน ๕)

๕. ถาปฏรปการศกษาจากการศกษาทเอาตาราเปนตวตง มาเปนการศกษาทเอาความรในตวคนเปนตวตง ตาราเปนตวประกอบ จะยายระบบการศกษาทอยนอกสงคมมาเปนระบบการศกษาทอยในสงคม คอรรอนรหนาวกบสงคม รวมทกขรวมสขกบสงคม รวมแกปญหากบสงคม จะทาใหสตปญญาเขมแขงจากการสมผสความเปนจรงของมนษย ความรสกนกคดของครอาจารย และของ

นกเรยนนกศกษากเปลยนไปจากการเปนแบบโรบอตทไมมมตแหงมนษย มามมตแหงมนษยในความรสกนกคด มความสขจากการไดสมผสความเปนมนษยการงานจะไดผล การวจยคนควาจะงอกงามขนมาจากฐานความเปนจรง และเปนพลงแกปญหาสงคมได เชน การแกไขความยากจน การพฒนาทยงยน การศกษาจะไมลอยตวเหมอนในปจจบน

๖. ขณะนมปญหาใหญของการศกษาและของโลกคอ การคดแบบแยกสวน ชวตกบการศกษาแยกจากกน ชวตกสวนหนง การศกษาแยกสวนไปเอาวชาเปนตวตง ลอยออกไปจากชวต ในทางพระพทธศาสนาถอวาชวตกบการศกษาอยทเดยวกน ชวตคอการศกษา การศกษาคอชวต การเปลยนญาณวทยาใหมกวาฐานของความรอยในตวคนแททจรงแลวคอ การยายการศกษาใหมาอยทเดยวกบชวต เมอชวตกบการศกษาอยทเดยวกน การเรยนรจะงายและสนก เราอานนวนยายไมลาบากเหมอนอานตารา เพราะในนยายเตมไปดวยชวตของผคน ตวละครมใครบางกจาไดหมด สาระมอยางไรกไดไปโดยอตโนมต ทงแผนดนเตมไปดวยเรองราวชวตของผคน ซงเปนประโยชนตอการเรยนร

๗. วถชวตรวมกนตองเปนตวตง ถาเอาอยางอนเปนตวตงจะผดพลาดหมด การทจะมการอยรวมกนดวยสนตระหวางมนษยกบมนษยและระหวางมนษยกบธรรมชาตเปนเรองใหญทสด เรองอนๆ ทงหมดตองมาสนบสนนเรองน หากเอาอยางอนเปนตวตง เชน เศรษฐกจ การคาเสร วชาการ ศาสนา กจะทาเพอตวเอง ขาดลอยจากความเขาใจและสนบสนนการอยรวมกนดวยสต การยายฐานความรจากตารามาอยในตวคนคอการยายจากเอาวชาการเปนตวตงมาเอาวถชวตรวมกนเปนตวตง

๘. เมอเอาชวตกบการศกษามาอยทเดยวกน เราจะเหนระบบการศกษาในรปใหมโดยสนเชง เหมอนเปนภาพภมใหมของการศกษา การเรยนรรวมกนในการปฏบต (interactive learning through action) จะเปนการเรยนรทสาคญทสด เรยนรเพอใหปฏบตไดแกปญหาเปน ไมใชเรยนรแบบทองวชาอยางลอยตวไปจากการปฏบตและปฏบตไมเปน ทกพนทจะตองมการเรยนรรวมกนของทกฝายเพอการพฒนาอยางบรณาการและยงยน จงหวดทงจงหวดจะเปนมหาวทยาลยในรปใหม คอเปนมหาวทยาลยชวตของการเรยนรรวมกนของทกฝายไมวาจะเปนเดก คนหนมสาว คนกลางคน ผสงอาย คนทางาน คร นกบวช เรยนรเพอใหจงหวดทงจงหวดมการพฒนาอยางบรณาการและยงยน นนคอมการอยรวมกนดวยสนตระหวางมนษยกบมนษยและระหวางมนษยกบธรรมชาต โดยทการอยรวมกนดานสตเปนเรองสาคญทสดและยากทสดทไมสามารถเกดขนไดจากการเรยนรทเอาวชาเปนตวตง แตตองเรยนรจากการปฏบตรวมกน ในการนตองการใชความรทกประเภทเขามาใชงานไมวาจะเปนความรจากตารา จากอนเตอรเนต จากการวจยขณะนเรามความรพอใช แตไมใชเอาความรเปนตวตง เอาวถชวตรวมกนเปนตวตงเอาความรมาสนบสนนการเรยนรเพอการอยรวมกน

เมอจงหวดทงจงหวดและทกจงหวดเปนมหาวทยาลยในรปใหมและเปนมหาวทยาลยจรง ๆ มากกวามหาวทยาลยในปจจบน กไมมปญหาเรองสอบเอนทอกตอไป ทกคนจะมทเรยนอยางเหลอเฟอไมตองทกขยากกนทงแผนดนเพราะระบบการศกษาทคบแคบกนอกตอไป ถาไดตดตามมาเปนลาดบถงตอนนกจะเขาใจเรองทจะกลาวตอนตอไปไดงายขน นนคอการพฒนาตองเอาวฒนธรรมเปนตวตง

๕ การพฒนาตองเอาวฒนธรรมเปนตวตง

เรองวฒนธรรมเปนเรองทสาคญอยางยง แตผลของการศกษาแบบปจจบน คนทงหมดรวมทงมหาวทยาลยดวยเกอบไมเขาใจเลยวาวฒนธรรมคออะไร เมอพดถงวฒนธรรมกมกคดถงการรองราทาเพลงและศลปวตถทาใหคาวาวฒนธรรมไมมพลงขบเคลอนทางปญญาและการพฒนา

วฒนธรรมคอวถชวตรวมกนของกลมชนทสอดคลองกบสงแวดลอมหนงวฒนธรรมคอวถชวตรวมกนของกลมชนทสอดคลองกบสงแวดลอมหนง ๆ ๆ โปรดสงเกตคาวารวมกน และสงแวดลอม สตวอยรวมกนเปนฝง เพราะการอยรวมกนทาใหอยรอดมากกวาอยเดยว ๆ หมาไนอยเปนฝงทาใหลาเหยอตวทใหญกวามนได คนกคนพบเชนเดยวกนวาถาอยเปนฝงหรออยรวมกนจะปลอดภยและมความสาเรจมากกวาเดยว ๆ เพราะฉะนนการอยรวมกนหรอวถชวตรวมกนจงเปนธรรมชาตของคนมาตงแตเรมตนทนกลมชนอาศยอยสงแวดลอมทแตกตางกน เชน อยในแอฟรกา อยในขวโลกอยในเขตหนาว อยในเขตรอน อยในทะเลทราย อยในทลม อยในทดอน อยรมทะเลฯลฯไมวาสงแวดลอมจะเปนอยางไร ๆมนษยทอยในสงแวดลอมนน ๆ กจะตองเรยนรใหอยรอดไดในสงแวดลอมนนๆ

วถชวตรวมกนในสงแวดลอมหนง ๆ จงไมเหมอนกน ฉะนนวฒนธรรมในแตละแหงจงไมเหมอนกน เรยกวา ความหลากหลายทางวฒนธรรม คา

ทเปนกญแจคอความหลากหลาย ความหลากหลายทาใหอยรอด เพราะความหลากหลายทาใหเกดความสอดคลอง คนเอสกโมจะไมมวถชวตแบบคนเอสกโม ยอมไมสอดคลองและทาใหอยรอดไมได ความหลากหลายทาใหงามและทาใหอยรอด ถาทงโลกมตนไมหรอดอกไมชนดเดยวคงจะไมงามและจะสญพนธไดงาย ความหลากหลายทางวฒนธรรมจงเปนความงาม และชวยใหอยรอด เพราะมความสอดคลองกบสงแวดลอม

ทเรยกวาวถชวตรวมกนนนกนความกวางขวางครอบคลมเชอมโยงมาก การมความเชอรวมกน ความเชอรวมกนกเปนวฒนธรรม ระบบคณคารวมกน เชน คนไทยพทธมพทธศาสนา เปนความเชอรวมกนพทธศาสนานอกจากเปนศาสนาแลวมสถานะเปนวฒนธรรมดวย อสลามเปนวฒนธรรมของคนมสลม การทามาหากนทสอดคลองกบสงแวดลอมททากนมานานจนชานาญกเปนวฒนธรรมของกลมชน ในวฒนธรรมจงมเศรษฐกจ แตเปนเศรษฐกจทมฐานอยในวฒนธรรมอนเชอมโยงสมพนธกบเรองอน ๆ ขนบธรรมเนยมประเพณ เรองอาหารการกน การแตงกาย ทอยอาศย การอนรกษสงแวดลอม สนทรยกรรม และศลปะตาง ๆ กเปนวฒนธรรมการดแลรกษาสขภาพทสบตอกนมา เชนการแพทยแผนไทยกเปนวฒนธรรมไทย

ฯลฯ วฒนธรรมจงเชอมโยงองคประกอบของวถชวตทงหมดเขามาอยางบรณาการซงรวมทง

เศรษฐกจ จตใจ สงคม สงแวดลอม สขภาพ เมอเชอมโยงเปนบรณาการ กเกดความสมดล เมอสมดลกมความเปนปรกตและยงยน ฉะนนชมชนทอยรวมกนดวยวฒนธรรมจงมความยงยนมานบพนป ตางจากการพฒนาทเอาเศรษฐกจเปนตวตง ซงภายในเวลาสน ๆ นาไปสการแตกสลายของสงคม สงแวดลอม วฒนธรรมและจตใจ เพราะเศรษฐกจเปนการแยกสวน ถาเอาแตเงนเปนตวตงกจะทาลายองคประกอบอนๆ และเกดวกฤตการณดงทกลาวมาตอนตน การพฒนาจงควรเอาวฒนธรรมเปนตวตง ไมใชเศรษฐกจ แตไมไดแปลวาไมพฒนาเศรษฐกจ แตเปนเศรษฐกจทมฐานอยในวฒนธรรม ซงจะไดอธบายตอไป ถาเอาเศรษฐกจเปนตวตงจะเกดความสมพนธทไมเทาเทยมกนเชนทกจงหวดเปนบรวารของกรงเทพฯ กรงเทพฯเปนบรวารของยโรป อเมรกา และญปน แตถาเอาวฒนธรรมเปนตวตงไมมใครเหนอใคร ทกชมชนทองถนและประเทศตางมวฒนธรรมของตน ซงแตกตางหลากหลายกนไป ทกแหงมอตลกษณและมศกดศรของตนเอง การพฒนาโดยเอาวฒนธรรมเปนตวตงจงเปนการกระจายอานาจ และศกดศรเปดใหมทางออกของชมชนทองถน ถาเอาเศรษฐกจเปนตวตงจะเกดการรวมเปนศนยอานาจตามความเขมขนของเงนและทาใหเกดความเครยดในระบบ ความรของมนษยมาจาก ๒ ทางใหญ ๆ คอทางวทยาศาสตรและทางวฒนธรรม ความรทางวทยาศาสตรอยางทเรารจกกนเพงมมาประมาณ 400 ป แตความรทางวฒนธรรมมมาเนนนานกอนหนานน คอตงแตมมนษยมามนษยกคอย ๆ เรยนรจากธรรมชาตรอบตว เชน วาอะไรกนได อะไรกน

ไมได ประดษฐถอยคา ขาวของเครองใช และวถดารงชวตตาง ๆ ผานการกลนกรองลองใชสะสมเพมพนและถายทอดกนมา ความรทางวฒนธรรมทบางครงเราเรยกวา ภมปญญา ภมแปลวาแผนดน ปญญาทตดแผนดนมความหมายความวา ในแผนดนหรอสงแวดลอมแตละแหงซงไมเหมอนกน มนษยตองสรางปญญาทเหมาะสมทจะอยไดในภมหรอสงแวดลอมนน ๆ ซงกคอความหลากหลายทางวฒนธรรมนนเอง บางครงกพดถงถมปญญาชาวบาน หมายถง วฒนธรรมราษฎร วฒนธรรมมทงวฒนธรรมราษฎรและวฒนธรรมหลวง เรามกจะรจกแตวฒนธรรมหลวง แตไมรจกวฒนธรรมราษฎร ซงเปนพนฐานของสงคมจงทาใหพฒนาไมถกทาง อกชอหนงของความรทางวฒนธรรมคอความรดงเดม (traditional knowledge) เพราะมและถายทอดดนมาแตดงเดม ธรรมชาตสรางสรรคสรรพชวตนานาพนธเปนความหลากหลายทางชวภาพฉนใด มนษยกสรางความรทางวฒนธรรมอนหลากหลายขนมาฉนนน ความรดงเดมทเกดขนมาจงมคณคาเชนเดยวกบสรรพชวต แตการเรยนรโดยเอาตาราเปนตวตงจะทาใหความรดงเดมสญพนธใชอยางนาเสยดาย เพราะความรดงเดมไมไดอยในตาราหรอเรยนรจากตาราไมได แตอยในการปฏบตในวถชวต ความรดงเดมเมอสญไปกจะไมกลบมาอก เชน เดยวกบการสญพนธของพชและสตว การสญเสยความรดงเดมจงเปนการสญเสยทยงใหญของมนษยชาต การเรยนรจงควรเรยนรในฐานวฒนธรรม การเรยนรอยางอนกสามารถเรยนรไดทกชนด จากทวโลกตามความชอบและความจาเปน แตตองมฐานอยในวฒนธรรมการเรยนรนน ๆ จงเปนประโยชนตอการอยรวมกน ไมแยกสวนหลดลอยหรอทาราย การอยรวมกนหรอวฒนธรรม ตามทอธบายมาจะเหนไดวาวฒนธรรมคอรากของสงคม เชนเดยวกบตนไมทตองมรากทจะยดตนใหมนคงและดดซมปยจากดน สงคมกตองมรากเพอความมนคงและเพอดดซมประโยชนจากสงแวดลอมนน ๆ รากของสงคมคอวฒนธรรม การตดรากตนไมเกดผลรายฉนใด การพฒนาโดยตดรากทางวฒนธรรมกเกดผลรายแกสงคมฉนนน ถาสงคมมฐานทางวฒนธรรมมนคงแลว จะเรยนรเรองอนวฒนธรรมอนอยางไรกได ของใหม ๆ กเหมอนสายลมแสงแดดทโชยมา ถาตนไมไมมรากแขงแรงยอมไดประโยชนจากสายลมแสงแดดและยงทาใหรากแขงแรงขน ถาขาดราก มแตของใหมหรอรบของใหมเขามาโดยตดรากเกาทางวฒนธรรม สงคมยอมคลอนแคลน หากลกไมได จะโคนลมหรอวกฤตไดงายการพฒนาจงควรมวฒนธรรมเปนตวตงหรอเปนรากฐาน จงจะมความมนคงและยงยน เดยวนเราพดกนถงการพฒนาอยางยงยน เรากยงงงๆ กนอยวาทาอยางไร หรอบางทกคดถงการอนรกษสงแวดลอมอยางเดยวแบบแยกสวน แททจรง

การพฒนาอยางยงยนคอการพฒนาทเอาวฒนธรรมเปนตวตง

เพราะวฒนธรรมคอวถชวตรวมกนทบรณาการทกอยางเขามา เพอความสมดล เมอสมดลจงยงยน ความยงยนไมไดอยทสงแวดลอมอยางเดยว แตหมายถงวถชวตรวมกนทยงยน ซงรวมถงเศรษฐกจจตใจ สงคม สงแวดลอม สขภาพ และการเรยนร ตองรวมกนจงจะยงยน ถาตวใครตวมน แยงชงกนอยางเสรกจะไมยงยน ถาเอาเศรษฐกจเปนตวตงจะสงเสรมความเปนตวใครตวมนและการแยงชงกนอยางเสร จงไมยงยน แตวฒนธรรมเนนวถชวตรวมกน และบรณาการองคประกอบของวถชวตรวมกนทงหมดรวมทงสงแวดลอมเขามาดวยกน เพราะฉะนน ทพดวาพฒนาอยางบรณาการโดยเอาพนทเปนตวตง แททจรงกอยางเดยวกนกบการพฒนาโดยเอาวฒนธรรมเปนตวตง เพราะชวตวฒนธรรมอยในพนท

๖ โครงสรางของสมมาพฒนา

การพฒนาใชสกแตวาพฒนา เพราะถาเปนมจฉาพฒนาแลวยอมนาไปสการอยรอนนอนทกขและความสญเสย จาเปนตองมการพฒนาทถกตองหรอสมมาพฒนาจงจะเกดความอยเยนเปนสข โครงสรางกาหนดคณสมบต เชนใหเปนมา เปนชาง เปนสนข เปนลงเปนคน เปนเรอ เปนเกวยน หรอเปนรถยนต คนไทยควรจะรวมกนกาหนดโครงสรางของสมมาพฒนา โครงสรางใด ๆ มกจะประกอบดวยสวนใหญ ๆ ๓ สวน คอ (๑) ฐาน (๒) ยอด (๓) สวนกลาง ฐานมความสาคญมากเพราะถาฐานถกตอง แขงแรง โครงสรางทงหมดจะมนคง ขนสงและเตบใหญไดมากโดยไมพงทลายลงมา ยอดของโครงสรางเปนความสงางาม พระเจดยแหงสมมาพฒนาควรจะมโครงสราง ดงตอไปน

๑. ฐานพระเจดยคอฐานวฒนธรรม หรอเศรษฐกจพอเพยง ๒. ยอดพระเจดยคอ ศาสนธรรม หรอการเปนสงคมทเขาถงความด ๓. สวนกลางคอมชฌมาปฏบทา หรอการพฒนาทเชอมระหวางฐานกบยอดทถกตอง

การพฒนาถาไมมฐานกบยอดทถกตองยอมเขารกเขาพงลงเหวได สมมาพฒนาจงตองกากบดวยฐานกบยอดทถกตอง

(๑) ฐานของการพฒนาคอวฒนธรรมหรอระบบเศรษฐกจพอเพยง

สวนสาคญทสดคอฐานของการพฒนา ถาฐานถกตองทเหลอจะคอนขางงาย แตถาฐานผดถงพยายามพฒนาเทาไร ๆ กจะสบสนอลหมานและวกฤต จงจาเปนตองคอย ๆ ทาความเขาใจและตงฐานการพฒนา

= สงคมทเขาถงความด ยอด = ศาสนธรรม

๒

= การพฒนาทเชอมระหวางกลาง = มชฌมาปฏปทา ฐานกบยอด ๓

= ระบบเศรษฐกจพอเพยงฐานวฒนธรรม ๑ = การมสมมาชพเตมพนท

รปท ๑ พระเจดย แหงสมมาพฒนา ฐาน = วฒนธรรม หมายถง เศรษฐกจพอเพยง ยอด = ศาสนธรรม หรอความด กลาง = มชฌมาปฏปทา หรอการพฒนาทเชอมระหวางยอดกบฐานทถกตอง ทถกตอง ระบบเศรษฐกจพอเพยงคอระบบเศรษฐกจทเอามนษยเปนตวตง ทกวนนระบบเศรษฐกจทเอาเงนเปนตวตง หรอเงนเพอเงนยอมกระทบกระเทอนความเปนมนษยในทกมต ทาใหเกดการกระจายรายไดทไมเปนธรรมชองวางระหวางคนจนกบคนรวย และระหวางประเทศจนกบประเทศรวยหางมากขน กอใหเกดความสมพนธทไมเทาเทยมกน การแยงยง

ทรพยากรอยางความความเปนธรรม ความขดแยง ความรนแรงในรปตาง ๆ ตลอดจนสงครามและการพฒนาทไมยงยน ระบบเศรษฐกจควรจะเปนระบบเศรษฐกจทาเอามนษยเปนตวตง โดยคานงถงทก ๆ มตของความเปนมนษยและการอยรวมกนดวยเศรษฐกจทเอามนษยเปนตวตง มรปแบบทปฏบตไดและจดได ไมเหลอบากวาแรงแตอยางใด รปธรรมของระบบเศรษฐกจพอเพยงคอ การมสมมาชพเตมพนท สมมาชพหมายถงอาชพทไมเบยดเบยนคนอน ไมเบยดเบยนสงแวดลอม และมายไดรายจาย ถาทกคนหรอทกครอบครวมอาชพทไมเบยดเบยนคนอน ไมเบยดเบยนสงแวดลอม และมรายไดสงกวารายจาย กจะหายจนถวนหนาอยรวมกนดวยความเรยบรอย เปนฐานของการพฒนาสงทดงามใหยง ๆ ขนไป เราสามารถใชดรรชนวดการมสมมาชพ (ดสช.) เปนเครองวดความกาวหนาในทกชมชน ทกทองถน ทกจงหวด ตองดแลใหประชาชนมสมมาชพเตมพนท ฝายนโยบายตองสนบสนนใหเปนไปตามน ไมวาการจดสรรททากน การใชเทคโนโลย ทนการสอสาร การศกษา หรออน ๆ จดพทเพมไมบอกการกระจายรายได รายไดมหมาตกอยกบคนจานวนนอย จดพกเพมขนไดในขณะทคนสวนใหญยากจน จดพเพมจงไมไดแปลวาคน จนดขน เพราะจดพไมไดเอาคนแตเอาเงนเปนตวตง แตการมสมมาชพ(ดสช.) เตมพนทหมายถงทกคนดขนหมด ระบบเศรษฐกจทเอามนษยเปนตวตง คอระบบทคานงถงคนทกคน นอกจากนนจดพ นนไมไดบอกทมาของเงน มจฉาอาชวะตางๆ กทาใหจดพขนได การละเมดสทธสตร สทธเดก ทาลายสงแวดลอมกทาใหจดพ เพมได จดพ เพมจงไมเปนประกนวาศลธรรมจะดขน แตการมสมมาอาชวะ เตมพนทนนบอกวาศลธรรมดขนดวย เพราะสมมาอาชวะคออาชพทไมเบยดเบยนคนอน ไมเบยดเบยนสงแวดลอมและมรายไดสงกวารายจาย เศรษฐกจพอเพยง คอ การพอยพอกนและมไมตรจตตอกน ระบบเศรษฐกจพอเพยงคอระบบเศรษฐกจทเอามนษยเปนตวตง ไมใชเงนและมรปธรรมทปฏบตไดและวดได จากการสงเสรมใหมสมมาชพเตมพนท นคออยางเดยวกบการพฒนาทอยในฐานวฒนธรรม เพราะวฒนธรรมคอวถชวตรวมกนของกลมชนทสอดคลองกบสงแวดลอมหนง ๆ วถชวตรวมกน ตองเปนตวตงของการพฒนา มใชเงน หรอตวใครตวมน หรอการคาเสร หรอการเงนเสร นมใชการปฏเสธเงน หรอปฏเสธปจเจกบคคล หรอปฏเสธการคาเสร หรอปฏเสธเงนเสร แตเอาเปนตวตงไมได เพราะถาเอาอยางอนทไมใชวถชวตรวมกนเปนตวตง กจะทาลายวถชวตรวมกน แตถาเอาวถชวตรวมกน แลวเอาอยางอนทงหมดมา

สนบสนนวถชวตรวมกน (Living Together) ตามสถานการณและความเหมาะสม กจะเปนไรเพอมนษยทงหมดและธรรมชาตทงหมด ฐานวฒนธรรมจงรวมระบบเศรษฐกจทเอามนษยเปนตวตงอยในนนดวย รปธรรมของการพฒนาในฐานวฒนธรรมหรอระบบเศรษฐกจพอเพยงคอ การพฒนาการอยางบรณาการโดยเอาพนทเปนตวตง พนทหมายถงชมชนทองถน จงหวด ถาทกชมชน ทกทองถน ทกจงหวด มพฒนาอยางบรณาการกจะมการพฒนาอยางบรณาการเตมพนท อนจะเปนการพฒนาอยางยงยน องคประกอบของการพฒนาอยางบรณาการในพนทม ๘ เรองดวยกน คอ ๑. การมสมมาชพเตมพนท ๕. ศลปวฒนธรรม ๒. การอนรกษสงแวดลอม ๖. ศาสนธรรม ๓. ความปลอดภย ๗. สขภาพ ๔. สงคมแขงแรง ๘. กระบวนการเรยนรของชมชน มกระบวนการเรยนรของชมชน เปนหวใจทเชอมโยงไปสทกเรอง ดงในรปท ๒ ๑. การมสมมาชพเตมพนท ทกพนทตองดแลใหทกคนหรอทกครอบครวมสมมาชพ นจะเกยวของกบการใชทดนทากน เทคโนโลย และทนอยางถกตองเมอมสมมาชพเตมพนท อยางอนๆ จะงายหมด

๑. สมมาชพ

๗. สขภาพ ๒.การอนรกษสงแวดลอม

๘. การเรยนร

๖. ศาสนธรรม ๓. ความปลอดภย

๕. ศลปวฒนธรรม ๔. สงคมเขมแขง

รปท ๒. องคประกอบ ๘ ประการในการพฒนาอยางบรณาการทเอาพนทเปนตวตง ๒. การอนรกษสงแวดลอมและใชทรพยากรธรรมชาตอยางเปนธรรมและยงยน ๓. ความปลอดภย ทกพนทตองดแลใหมความปลอดภยจากการฆา จ ปลน อบตเหต และยาเสพตด ๔. สงคมเขมแขง หมายถงมการรวมตวรวมคดรวมทา มองคกรชมชนทองถน เขมแขงทสามารถจดการการเรยนร และการพฒนาอยางบรณาการ ๕. ศลปวฒนธรรม ศลปะ ประวตศาสตรทองถน พพธภณฑชมชนทองถน ทาใหชมชนเขมแขง ๖. ศาสนธรรม ความเสยสละ การลดความเหนแกตว การพฒนาจตใจ ทาใหชมชนเขมแขง และเกดการพฒนาอยางบรณาการไดงาย ๗. สขภาพ การพฒนาอก ๗ องคประกอบลวนทาใหเกดสขภาวะ ทกชมชนทองถนตองพฒนาสขภาพ ใหสมบรณแขงแรง ปลอดยาเสพยตด ปลอดโรคเอดส เปนตน ๘. กระบวนการเรยนรของชมชน ชมชนตองรวมตวกนทาการวจยเรองของชมชน เอาผลการวจยมาปรบพฤตกรรม และทาแผนแมบทชมชนซงเปนแบบการพฒนาอยางบรณาการ และขบเคลอนการพฒนาอยางบรณาการเปนการตอเนองใหเกดการพฒนาอยางยงยน เมอทกพนทมการพฒนาอยางบรณาการ ชมชนทองถนจะเขมแขงทก ๆ ทาง รองรบการพฒนาอน ๆ ใหมนคง

(๒) ยอดกของการพฒนาคอศาสนธรรม หรอการเปนสงคมทเขาถงความด

ยอดของพระเจดยทเรยวแหลมชสฟาคอ การเขาถงสงสงสดการเขาถงสงสงสดเปนคณสมบตของมนษย นอกจากเรองทางวตถแลวมนษยตองเขาถงความดดวยจงจะสมบรณ สงคมกเชนเดยวกน ตองเปนสงคมทเขถงความด ตองมดรรชนวดการเปนสงคมทด (Good Society Index =GSI) เราจะวดแตจดพยงไมไดบอกวาเปนสงคมทด ควรจะมการวดจเอสไอ ควบคไปดวย การเปนสงคมทดรวมกนคดสกพกหนงกคงจะคดออกและใชเปนตวกากบการพฒนา จะไดไมบดเบยวเปไปเปนมจฉาพฒนา สงคมทดนาจะมลกษณะอยางนอยดงน

๑. เปนสงคมทมศลธรรมพนฐานคอเคารพศกดศรและคณคาความเปนคนของคนทกคน ๒. มความเปนธรรมทางสงคม และเศรษฐกจ ๓. มสมมาชพเตมพนท ๔. มความปลอดภย ๕. มการพฒนาจตใจใหสงยง ๆ ขน

ควรทาใหวดได เปนดรรชนชวดสงคมด (ดสด.) หรอ จเอสไอ เปนเครองกากบการพฒนา

(๓) สวนกลางคอมชฌมาปฏปทา

หรอการพฒนาทเชอมระหวางฐานกบยอด การพฒนาตางๆ ตองเชอมอยในฐานวฒนธรรมหรอระบบเศรษฐกจพอเพยง และเชอมกบสวนยอดคอการเขาถงความด การพฒนานนจงจะเปนไปเพอการอยรวมกนอยางยงยน ถาการพฒนาไมมฐานไมยอด เพยงแตเอาเงนเปนตวตง จะทาใหเกดมจฉาพฒนา และนาไปสการทาลาย ตวอยางของการพฒนา ๘ ประการ ทเชอมโยงอยในฐานวฒนธรรม ๑. เศรษฐกจ

๒. ศาสนาและศลปะ ๓,๔,๕ การวจย-การศกษา – การสอสาร ๖. การอนรกษสงแวดลอม ๗. สขภาพ ๘. ความสมพนธระหวางประเทศ ทง ๘ เรองนถาหยงรากอยในฐานวฒนธรรมยอมงายขน เตบโตบนฐานทมนคง และชวยใหฐานแขงแรงขน คอทาใหแขงแรงไปดวยกนทงหมด จะขยายความดงตอไปน (๑) เศรษฐกจทมฐานอยในวฒนธรรม การแขงขนทางเศรษฐกจควรจะแขงขนจากจดแขง

ของเรา ไมควรจะแขงจากจดออน จดแขงของเราทคนอนมมกคอวฒนธรรม เพราะวฒนธรรมมความจาเพาะตามพนทดงกลาวแลว ถาอตสาหกรรมและพานชยกรรมของเราอยบนสนคาวฒนธรรมกจะมฐานกวางทคนไทยทาอยแลว และเกดกระจายรายไดเพราะคนจานวนมากเกยวของ อาหารกบการทองเทยวจะเปนสนคาวฒนธรรมหลก นอกจากนนมสนคาหตถกรรม สมนไพร บรการสขภาพไทย เชนการนวดแผนไทย ถามการทาแผนทศกยภาพคนไทยตามทกลาวถงในตอน ๔ ขอ๕ ขอมลเหลานนจะเปนฐานของเศรษฐกจวฒนธรรมทใหญมาก (๒) ศาสนาและศลปะในฐานวฒนธรรม ศาสนาถามองตรงสวนกลางทลอยตวจากฐานทางวฒนธรรมเกอบมองไมออกเลยวาจะทาใหดขนไดอยางไร แตถาอยในฐานวฒนธรรมในพนทแลวงายมาก เปนอตโนมต การพฒนาอยางบรณาการนนศาสนาจะเปนสวนหนงของการพฒนาอยางขาดไมได ถาเราพฒนาจากฐานทางวฒนธรรมขนมาศาสนาจะถกตองและแขงแรงขน ในชมชนมศลปะและศลปนเปนอนมาก งานศลปะขางบนถาเชอมโยงกบศลปะในฐานวฒนธรรมจะเปนประโยชนตอกนและกนและเปนประโยชนตอสนคาวฒนธรรมมาก (๓) (๔) (๕) การวจย – การศกษา –การสอสารในฐานวฒนธรรม ขณะนการศกษาลอยตวจากฐานทางวฒนธรรมจงไมสามารถสรางความเขมแขงใหประเทศได การปฏรปการศกษาคอ การเปลยนญาณวทยาดงกลาวแลว ขางตน การเปลยนแปลงจากญาณวทยาเกาทถอวาฐานของความรในตารา มาเปนญาณวทยาใหม ทถอวาฐานของความรอยในตวคน แททจรงกคอฐานของความรอยในวฒนธรรม นนเอง เพราะความรในตวคนไดมาจากวถชวตรวมกน ควรปฏบตจรงในพนท นนคอในฐานวฒนธรรมการเรยนรจะสนก เรยนไดเรวเรยนจากากรทาจรงและทาไดจรง และกระตนใหอยาก

ทาวจย เพราะในการปฏบตจรงใหไดผลนนตองการวจยเปนอยางมาก ฐานทางวฒนธรรมจะเปนฐานของการวจยทเปนประโยชน การสอสารกไมควรจะลอยตวเปนเครองมอทสอแตวตถนยมบรโภคและเปนประตของการนาเขาวฒนธรรม จะทาใหรจกคนไทยรจกแผนดนไทย ถนอมรกและสงเสรมใหเกดพลงแผนดน และสรางภมคมกนจากเชอโรครายทมาจากตางถน (๖) การอนรกษสงแวดลอมในฐานวฒนธรรม พลงของการอนรกษสงแวดลอมอยทชมชนทองถน ตอเมอชมชนทองถนเขมแขงจงจะอนรกษสงแวดลอมไวได ถาเชอมผบโภคในเมองกบผผลตในฐานวฒนธรรมไดจะเปนพลงของการอนรกษสงแวดลอม และการพฒนาอยางยงยนทยงใหญมาก ทกวนนประเทศไทย เปรยบประดจแผนดนอาบยาพษไมวาจะเปนตะกว สารหน ยาฆาแมลง ปยเคม และสารอนนทรย เคมอน ๆ ไมตองสงสยเลยวาการไดรบสารเคมเหลานจะไมทาใหคนไทยเปนมะเรง และมความพการทางสมองและพการอน ๆ มากขน สารเคมเหลานเมอไปโดนกบดเอนเอ ซงเปนสารพนธกรรมกจะทาใหเกดการกลายพนธและเซลลไมสามารถเปนไปตามปรกตได ไดมการวจยทงในประเทศและตางประเทศทแสดงใหเหนชดเจนวา ไมจาเปนตองใชยาฆาแมลงหรอปยอนทรยเคม ในการเกษตรเลย กสามารถมผลตผลทางเกษตรไดเทากนหรอมากกวา เทคนคเกษตรแบบไมใชสารพษมชอเรยกตาง ๆกน เรยกวาเกษตรอนทรยบาง เกษตรผสมผสานบาง เกษตรธรรมชาตบาง วนเกษตรบาง การเกษตรทไมใชสารพษเหลานยงทาใหเกดความเปนปามากขน เพราะไมเนนการปลกพชเชงเดยว คอปลกอยางใดอยางหนงสดลกหลกตา ซงทาลายความเปนปา แตเนนการปลกพชนานาชนดรวมกบความเปนปาจงเพมมากขน พรอม ๆ กบไดผลตผลทางเกษตรทปลอดสารพษ การทาเกษตรแบบนอาจเรยกวาเกษตรวฒนธรรม เพราะทากนมาในวถชวตดงเดมโดยไมใชยาฆาแมลง และไมทาลายธรรมชาตแวดลอมเหมอนการเกษตรสมยใหม การเกษตรทใชสารพษนอกจากจะทาลายความเปนปาทาใหการพฒนาไมยงยนแลว ยงสงอาหารปนเปอนสารพษมาใหคนในเมองกนซงเปนโทษตอสขภาพอยางยง นคอตวอยางของความสมพนธทไมเกอกลกนได คอเกษตรกรผลตอาหารปลอดสารพษ ผบรโภคเมองไดบรโภคอาหารปลอดสารพษ ซงเปนผลดตอสขภาพ การบรโภคอาหารปลอดสารพษของชาวเมองกจะไปเกอกลตอเศรษฐกจของเกษตรกร ทผลตอาหารปลอดสารพษ ซงไมทาลายสงแวดลอมและเพมความเปนปา ฉะนนวถการบรโภคของคนในเมองนอกจากจะเปนประโยชนตอสขภาพของตนเองแลว ยงเปนประโยชนตอเศรษฐกจของเกษตรกรในชนบท และชวยลดสภาพการเปนแผนดนอานยาพษ และเพมความเปนปา

ฉะนน การเชอมโยงผบรโภคในเมองกบการเกษตรวฒนธรรมในชนบทจงเปนพลงเพอการพฒนาอยางยงยนอนมโหฬาร เพราะผบรโภคตองบรโภคทกวน บรโภคคราวใดกสงผลดตอชนบทและการรกษาสงแวดลอมทกครงไป รฐบาลจงควรสงเสรมความเชอมโยงระหวางผบรโภคในเมองกบการเกษตรเชงวฒนธรรม ความเชอมโยงสมพนธนตองอาศยความเชอถอไววางใจ (trust) ระหวางกน ความเชอถอไววางใจกนไดเปนคณคาของความเปนมนษย (๗) สขภาพในฐานวฒนธรรม ขณะนบรการสขภาพตามแผนตะวนตก ซงกมขอดหลายอยาง แตมขอเสยคอราคาแพง บรการไดไมทวถง และบางเรองกไมไดผลด เพราะขาดมตทางจต-สงคม ควรมการนาแพทยแผนไทยหรอแผนวฒนธรรมเขามาใชอยางเหมาะสมควรมการพฒนาระบบการแพทยและเภสชกรรมไทย อยางครบวงจร อนๆ มรายละเอยดซง จะไมกลาวในทน จะขอยกตวอยางเพยง ๕ เรองคอ ก. สงเสรมใหมศนยการแพทยแผนไทยทกตาบล โดยฝกใหชาวบานเปนผทาเอง โดยเรมตนใหบรการ ๓ เรอง คอ (๑) นวดแผนไทย (๒) ประคบดวยสมนไพร (๓) ขายยาสมนไพรทพสจนแลววาไดผลดประมาณ ๒๐ ขนาน แคนจะบาบดทกขบารงสขของคนทงประเทศกบกอใหเกดประโยชนทางเศรษฐกจมโหฬาร ข. ประกาศยาสมนไพรทพสจนแลววาไดผลดเปนยาสามญประจาบาน ประมาณ ๒๐ขนาน ยาสมนไพรบางอยางมสรรพคณดกวายกแผนปจจบน เชน ขมนชน แกปวดทอง และปองกนมะเรงไดเพราะมสาร Curcumin ซงเปนแอนตออกซแดนทอยางแรง ถาทกบานมยาขมนชนไวประจาบานลองนกภาพ วาจะกระตนการปลก การผลตยา และการคาเปนประโยชนทางเศรษฐกจขนาดไหน ยงไมนบสมนไพรตวอน ๆ อก ถาทากนเตมทอาจทาใหชาวลานหายจน การทาอะไรทอยในฐานวฒนธรรมจะกระจายรายได ค. สงเสรมการนวดแผนไทย การนวดลดความปวดเมอย ลดความเครยดและความดนโลหตได ถาสงเสรมใหบรการมความสะอาด และคณภาพด จะลดการนาเขายาแกปวด และยาลดความเครยด สรางอาชพใหคนไทย คนตาบอดกยงเปนหมอนวดได เรองนถาทาใหดสามารถสงออกไดดวย เพราะใคร ๆ กชอบและคนไทยกถนดทางบรการ เรองนถาสงเสรมใหดจะมมลคาทางเศรษฐกจขนาดใหญ ง. การสงออกสมนไพร ตลาดสมนไพรไทยในตางประเทศ ไมมทสนสดถาทาใหดจะสงเสรมอาชพเกษตร สงเสรมความเปนปา และสรางรายไดใหประเทศไดมาก

จ. มหาวทยาลยควรมการวจยการแพทยเภสชกรรมไทยอยางจรงจง หากมหาวทยาลยทาการวจยการแพทยและเภสชกรรมไทยอยางจรงจงจะเปนพลงใหมการพฒนาระบบ การแพทยและเภสชกรรมไทยครบวงจรไดมาก ทกลาวมานยงหางไกลความสมบรณในเรองสขภาพในฐานวฒนธรรม แตพอเปนตวอยางใหเหนวาเรองนมความสาคญเพยงไรตอเรองสขภาพ สงคม เศรษฐกจ และสงแวดลอมอยางบรณาการ (๘.) ความสมพนธทางวฒนธรรมระหวางประเทศ ความสมพนธระหวางประเทศไมควรจะมแตทางเศรษฐกจเทานน เพราะเศรษฐกจนาไปสความสมพนธทไมเทาเทยมกน กอใหเกดความขดแยงและบาดหมางกนได กรณตกเวลดเทรดกด กรณการเผาสถานทตไทยในกรงพนมเปญกด เกดความสมพนธทไมเทาเทยมกน ตรงขามกบความสมพนธทางวฒนธรรม ซงมความเทาเทยมกนไมมใครอยเหนอใคร ประชาชนมโอกาสชนชมยนดในวฒนธรรมของเพอนมนษยในประเทศอน มการแลกเปลยนเรยนรระหวางวฒนธรรมทไมเหมอนกนจะทาใหเกดนวตกรรมทางวฒนธรรม ความสมพนธทางวฒนธรรมระหวางประชาชนจะนาไปสมตรภาพระหวางคนตางเผาพนธ จะสงเสรมสนตภาพเพราะประชาชนมความโนมเอยงทจะเปนมตรกนอยแลว ความเปนศตรระหวางกนมกเกดขนเพราะอานาจรฐ ฉะนนความสมพนธระหวางรฐเทานนไมเพยงพอ ควรสงเสรมความสมพนธระหวางประชาชนในเชงวฒนธรรม นจะเปนประโยชนตอเศรษฐกจวฒนธรรมจากการทองเทยวดวย ทกลาวมานเปนตวอยางของการพฒนา ๘ ประการทมฐานอยในวฒนธรรม จะเหนไดโดยไมยากวามประโยชนเพยงใดตอการพฒนาทงเศรษฐกจ จตใจ สงคม สงแวดลอม ศาสนธรรม และสขภาพอยางเชอมโยงกน เมอเชอมโยงกนกเกดความสมดล เมอเกดความสมดลกเกดความเปนปรกตและความยงยน จงกลาววา การพฒนาอยางยงยนคอการพฒนาในฐานวฒนธรรม

๗ การขบเคลอนการพฒนาทเอาวฒนธรรมเปนตวตง

พลงของการขบเคลอนการพฒนาทเอาวฒนธรรมเปนตวตงอยทสมมาทฐ(ความเหนชอบ) และสมมาสงกปปะ(ความดารชอบ) ความเหนชอบคอความเขาใจทถกตองวาวฒนธรรมคออะไร และทาไมการพฒนาจงควรเอาวฒนธรรมเปนตวตง ควรจะมการรณรงคทกวถทางเพอใหเกด

สมมาทฐเกยวกบการพฒนา ภาพเจดยแหงสมมาพฒนาทมฐานอยในวฒนธรรมควรจะเขาไปอยในมโนสานกของคนทงชาต และควรตระหนกรวาการพฒนาทเอามนษยเปนตวตงน มรปธรรมทปฏบตไดและสามารถวดไดไมยาก อนไดแก

๑. การมสมมาอาชพเตมพนท ๒. ดรรชนวดการเปนสงคมทด = จเอสไอ (Good Society Index)

ความเขาใจทถกตอง หรอสมมาทฐของสงคม จะเปนพลงขบเคลอนไปสสมมาปฏบต สมมาสงกปปะหรอความดารชอบคอ นโยบายทถกตอง นโยบายทถกตองคอ ความดารชอบของชาต สงคมควรจะสรางนโยบายทถกตองมาใหรฐบาลปฏบต การรณรงคสรางความเขาใจดวยกนทงชาตจะทาใหเกดแนวนโยบายของชาต การมนโยบายการพฒนาทเอาวฒนธรรมเปนตวตง จะนาไปสการปฏบตอน ๆ ตอไป ในทนจะสรปพลงขบเคลอนยทธศาสตร การพฒนาทเอาวฒนธรรมเปนตวตงไว เปน ๘ ประการ ดงตอไปน (๑.) ความเขาใจรวมกน (สมมาทฏฐ) การสรางความเขาใจรวมกนวาวฒนธรรมคออะไร สาคญอยางไร ทาไมการพฒนาจงควรเอาวฒนธรรมเปนตวตง ความเขาใจทถกตองหรอสมมาทฐ เปนพลงททาใหอยางอนเกดตามมา

(๒.)นโยบายทถกตอง(สมมาสงกปปะ)นโยบายเปนเจตนารมณของชาต หรอความดารชอบเมอเปน นโยบายองคาพยพของสงคมทงหมดกตองปฏบตใหเปนไปตามนน (๓.)ระบบราชการ ทงหมดปรบตวสงเสรมการพฒนาทเอาวฒนธรรมเปนตวตง (๔.)ประชาคม ประชาคมเปนพลงขบเคลอนทางวฒนธรรม ประชาสนสงคมทเขมแขงจะขบเคลอน การพฒนาทเอาวฒนธรรมเปนตวตง (๕.)กฎหมาย กฎระเบยบ เพอสงเสรมการพฒนาทเอาวฒนธรรมเปนตวตง ควรทบทวนกฎหมาย กฎระเบยบตาง ๆทเปนอปสรรคตอวฒนธรรม (๖.)การงบประมาณ และการคลง การงบประมาณและการคลงเหมอนพลงงานขบเคลอน ถา ขบเคลอนสวนทางกทอนกาลง ถาขบเคลอนถกทางกเพมพลง จงควรปรบใหเพมพลงทางวฒนธรรม (๗.)การวจย การวจยใหเกดความร และการเรยนรรวมกน จะทาใหทง ๖ ขอขางตนเปนไปอยาง ถกตอง (๘.)กระทรวงวฒนธรรมตองเปนเจาภาพ สรางกลไกขบเคลอนองคประกอบทง ๗ ประการขางตน อยางตอเนอง และอยางมประสทธภาพ

สรป การตดอยในสลพพตปรามาศคอ การยดถอผด ๆทาใหประเทศออนแอและหาทางออกไมพบ จาเปนตองเปลยนวถคดใหมโดยสนเชงจงจะอยรอดได ญาณวทยาเกาวาฐานความรอยในตารา ทาใหมนษยขาดศกดศรและขาดศกยภาพแหงความสรางสรรคญาณวทยาใหมวาฐานความรอยในตวมนษยทก ๆ คน จะทาใหคนทกคนมเกยรต มศกดศร มศกยภาพ มความมนใจ เกดความมนใจแหงชาต ทาใหหนไปสนรากเหงาหรอวฒนธรรมของตนเอง วฒนธรรมหมายถงวถชวตรวมกนของกลมชนทสอดคลองกบสงแวดลอมอยางหนงในวถชวตรวมกนมบรณาการองคประกอบทจาเปนตอวถชวตเขามาทงหมด อนไดแก อาชพหรอเศรษฐกจ การอนรกษสงแวดลอม การดแลแความปลอดภย ความเปนสงคมหรอความรวมกน ศลปะ ศาสนา สขภาพ และการเรยนร ในขณะทเศรษฐกจทเอาเงนเปนตวตงเปนการแยกสวน วฒนธรรมเปนการบรณาการเมอบรณาการกเกดความสมดล เมอมความสมดลกมความเปนปรกตและความยงยน การพฒนาอยางยงยน คอ การพฒนาทเอาวฒนธรรมเปนตวตง ระบบเศรษฐกจทเอามนษยเปนตวตง เปนอยางเดยวกบระบบเศรษฐกจพอเพยง และการพฒนาทเอาวฒนธรรมเปนตวตง รปธรรมของการพฒนาทเอาวฒนธรรมเปนตวตง คอการพฒนาอยางบรณาการในพนท พนฐานของการพฒนาอยางบรณาการในพนท คอการมสมมาชพเตมพนท สมมาชพคออาชพ ทไมเบยดเบยนคนอน ไมเบยดเบยนสงแวดลอม และมรายไดสงกวารายจาย การมสมมาชพเตมพนท จงเปนการแกปญหาเศรษฐกจ จตใจ สงคม สงแวดลอมพรอมกนไป ดรรชนวดการมสมมาชพจงดกวา จดพ เพราะเปนการวดทคนอยางเปนองครวมไมใชวดเฉพาะทเงน สมมาพฒนาควรมโครงสรางคลายพระเจดยทฐาน คอวฒนธรรม ทยอดชขนสงหมายถงการเปนสงคมทเขาถงความด ซงสามารถสรางดรรชนชวดสงคมทด หรอ จไอเอส (Good Society Index) สวนกลางของพระเจดย คอมชฌมาปฏปทา หรอการพฒนาทมฐานอยในวฒนธรรม และมยอดอยในความด เมอถกกบกบทงทฐานและทยอดการพฒนาจะไดไมหลดไปเปนมจฉาพฒนา เครองวดสมมาพฒนา คอ (๑) วดการมสมมาชพเตมพนทและ (๒) วดการเปนสงคมทดหรอ จเอสไอ

รปพระเจดยแหงสมมาพฒนานควรจะเขาไปสการรบรและความเขาใจของคนทงชาต เพอการเกดขนแหงสมมาทฐหรอความเหนชอบ และสมมาสงกปปะหรอความดารชอบอนไดแกนโยบาย สมมาทฐและสมมาสงกปปะคอปญญา เมอประเทศมปญญากจะหลดจากโมหภมหรออวชชา ทาใหเกดการพฒนาทถกตองหรอสมมาพฒนา อนจะกอใหเกดความสมดล ความรมเยนเปนสข และการพฒนาทยงยน ขอใหคนไทยมความสขสวสด