Współczesne społeczeństwo polskie- wykład pierwszy, czyli baśń o nowych szatach cesarza

O czym będzie mowa?

1. Co to znaczy, że „człowiek jest istotą społeczną”? I jaką rolę w życiu społecznym odgrywają przedmioty?

2. Jak istnieje społeczeństwo?3. Od plemion do społeczeństwa masowego,

czyli jak zmienia się nasze życie4. Społeczeństwo nowoczesne: skąd o sobie

wiemy?5. Fenomen „kolektywnej niewiedzy”, czyli

baśń o nowych szatach cesarza6. Jacy więc jesteśmy? Skąd możemy o tym

wiedzieć?

1. Istota społeczna?

„Istota społeczna”, czyli… (1)

• Tylko w środowisku innych ludzi może rozwinąć „ludzkie” umiejętności– Zdolność komunikowania się za pośrednictwem symboli

– Tworzenie idei– Samoświadomość

• Waga środowiska „artefaktów kulturowych”– Rola przedmiotów i ich „affordances”: młotek i dziób

Ukryte znaczenie przedmiotów…

Dlaczego tak trudno przyjmował się kołowrotek?

Ukryte znaczenie przedmiotów…

Skąd opór przed pługiem?

Ukryte znaczenie przedmiotów…

Czemu trwać przy gęsim piórze?

• Tylko w środowisku innych ludzi może rozwinąć „ludzkie” umiejętności– Zdolność komunikowania się za pośrednictwem symboli

– Tworzenie idei– Samoświadomość

• Waga środowiska „artefaktów kulturowych”– Rola przedmiotów i ich „affordances”: młotek i dziób

Ukryte znaczenie przedmiotów…

Wpływ środowiska materialnego na stosunki społeczne…

Społeczna historia przedmiotów

1. Istota społeczna w innym ujęciu…

„Istota społeczna”, czyli… (2)

• Efekty jej działań zależą od tego, co zrobią inni ludzie– Gra w szachy– Dylemat wspólnej kolacji

Czyli…

• Planując działanie, musimy przyjąć założenia co do tego, co zrobią inni– Dylemat więźnia: zdradzi czy będzie milczał?

– Dylemat wspólnego pastwiska: dotrzyma zobowiązania czy oszuka?

• „Inni” są jednak wolni– Ich zachowanie nie jest zdeterminowane „przyrodniczo” (jak np. altruistyczne zachowania pszczół czy mrówek)

– W każdej sytuacji mają wybór

metafora tańca Norberta Eliasa

Problem

• Skąd możemy wiedzieć, co zrobią inni? Bo istnieją:– Normy społeczne (i związanez ich przekroczeniem sankcje)

– Prawo – Obyczaje– Rytuały– Doświadczenie („ustawienie”)– Język (możemy zapytać!)

• Czyli – istnieć musi „społeczeństwo”

2. Jak „istnieje” społeczeństwo?

„Społeczeństwo” – czyli co?

• Czy gdybyśmy zebrali na wielkim placu wszystkich mieszkańców Polski i sfotografowali ich z satelity – to zobaczylibyśmy „społeczeństwo”, czy masę ludzi?

• Czy 4 osoby siedzące przy stole to „rodzina”?

„Społeczeństwo”…

• To regularności w ludzkich zachowaniach:– To, że członkowie rodziny wracają do domu po szkolei pracy

– To, że mają dom – czyli „takie zorganizowanie przedmiotóww przestrzeni, które podtrzymuje rutyny życia”

– To, że poruszamy się po drogach przestrzegając kodeksu

Podstawowy problem socjologii

• Jak jest możliwa koordynacja działań ludzi? Jak to się dzieje (mechanizmy) i dzięki czemu, że „społeczeństwo” działa, czyli:– „odtwarza się” (mimo wymiany pokoleń)– jest produktywne (owoce współpracy)– ludzie kooperują (a nie zdradzają, nie ulegają pokusom „jazdy na gapę”)

• Gdzie „jest” społeczeństwo?– w ludziach? – w narzędziach (przepisach, normach..)?

• Nota bene: źródłosłów polskiego słowa odsyła do korzenia „społem”, „pospołu” – czyli razem, wspólnie

Społeczeństwo i ludzie…

mechanizmy koordynacji(reguły, normy, zależności funkcjonalne,

ale też rynek, państwo...)

wspólna wiedza(wiedza o tym, co wiedzą inni, i że

oni wiedzą, że inni wiedzą itd.)

A w dodatku…

osiedle

dzielnica

sąsiedztwo

Region/część (np. strona Wisły)

3. Od plemion do społeczeństwa masowego

Czyli jak zmieniło się nasze życie

„Societa”

• Oryginalnie, słowo „społeczeństwo” odnosiło się do wspólnot miejskich lub do „towarzystwa” (dawniej w języku polskim „socjeta”) – relatywnie niewielkiej zbiorowości ludzi, z których wielu znało się osobiście, utrzymywało kontakty

Różnica skali…

• Żyliśmy przez większość naszej historii w małych, stosunkowo zamkniętych społecznościach

• O silnej kontroli społecznej• „Wiedza wspólna” tworzona była w sposób prosty:– Heraldzi odczytujący obwieszczenia– Place – miejsca ważnych spotkań, wieców

– Przekaz ustny

Małe społeczności…

mechanizmy koordynacjilegitymizacja religijna,

silna kontrola społeczna

wspólna wiedzadostępna bezpośrednio

„oczywista”, znaturalizowana

„Przejście modernizacyjne”

• Dostrzeżenie nie-oczywistości ładu społecznego– Rewolucja, Wiosna Ludów…– Odkrycia geograficzne– Migracje

• Powstanie socjologii– Odkrycie praw rządzących ludzkimi społeczeństwami– „Inżynieria społeczna”

• Tworzenie naukowo ugruntowanej samowiedzy społecznej – Odmiennej od wiedzy potocznej (jakże zawodnej!)– Pewnej i przekładalnej na decyzje

Polska 2008

• Prawie 39 milionów ludzi• 2 478 gmin

– Prawie 400 powiatów– W największym mieście mieszka lub przebywa około 3 milionów ludzi

– (ale są na świecie miasta, w których mieszka ponad 10 milionów ludzi)

• Jak możemy znać swoje „społeczeństwo”?– Osobiście znamy może parę setek osób– Znamy z doświadczenia może kilkanaście gmin…

• Skąd możemy wiedzieć, co wiedzą/zrobią inni?

Czy to ważne – wiedzieć, co wiedzą inni?

• Percepcja jest rzeczywistością:– Siła stereotypów (przyjmowanie założeń)– Kształtowanie własnego zachowania

• To, co zrobimy zależy od tego, co – jak sądzimy – zrobią inni:– Czy iść na manifestację?– Czy pójść na zajęcia/do szkoływ pierwszy dzień po feriach?

– Czy „wpuścić” samochód z bocznej uliczki?– Jak zareagować na nieprzyjemne zachowanie rejestratorki?

• Ale nie zdobędziemy tej wiedzy na placu…

4. Społeczeństwo nowoczesne, czyli skąd wiemy o sobie…

Źródła wiedzy o nas samych jako „społeczeństwie”• Mass media

– Potężny przemysł, utrzymujący się z reklami konkurujący o widza

– „Filozofia” konkurowania o widza = prosto, sensacyjnie, obrazkowo

• Sondaże opinii publicznej– Coraz powszechniej wykorzystywane przez różne przemysły i sektory

– Kontrowersje wokół „sondażowej demokracji”• Statystyki publiczne

– Sposób zbierania (podporządkowany wymogom sprawozdawczości, definicjom)

– Sposób udostępniania…

My i „społeczeństwo”

SpołeczeństwoDemokracjaPaństwoKorupcjaPolicja

AbstrakcjePojęcia

RodzinaPracaPrzyjaciele„Mój” dzielnicowyMój urządRadny…

Doświadczenie

?

4. O czym jest baśń o nowych szatach cesarza?

• O tym, że kiedy nie wiemy, co wiedzą (widzą) inni, możemy wszyscy tkwić w fałszywych przekonaniach:– że tylko JA nie widzę szat (bo jestem głupi)

– że cesarz ma piękne szaty…• O konsekwencjach sytuacji, kiedy ludzie nie mają jak „uwspólnić” swojej wiedzy– Media są pod kontrolą– Brak wolności słowa– Brak „łączności”

Dlatego…

• Tak ważna jest socjologia