Post on 10-Oct-2015
TM TT THNG TIN C
BN NGNH Y T- VIT NAM
BN HNH CHNH VIT NAM
PHN I: H THNG Y T S T CHC NGNH Y T
CHNH PH
B Y T - V, Cc chuyn mn, vn phng, thanh tra, Tng cc DS-KHHG
-
UBND t nh/thnh ph
S Y T
- Vn phng s - n v Thanh tra s - Cc phng, ban
UBND qun/ huyn
TTYT HUYN/PHNG Y T HUYN
UBND x/phng
TRM Y T
X/PHNG
Cn b y t thn bn
Cc n v chuyn mn trc thuc B Y t - Khm cha bnh: 34 bnh vin c ging - D phng: 24 vin v trung tm - o to: 14 trng i hc v cao ng, trung tm o to
- Trung tm truyn thng gio dc sc khe
Cc n v chuyn mn trc thuc s y t - Bnh vin a khoa v chuyn khoa - Trung tm y t d phng - Kim tra v qun l cht lng - o to:Trng trung hc v cao ng Y t - Trung tm gio dc v tuyn truyn y t
- Bnh vin K qun/huyn Trung tm y t d phng
huyn
1. Tuyn Trung ng
2. Tuyn tnh/thnh ph
3. Tuyn qun/huyn
4. Tuyn x/phng
Qun l nh nc
Hng dn chuyn mn
Ghi ch:
H thng Y t bao gm 6 cu phn c bn: cung ng dch v; nhn lc y t, thng tin y t;
cc sn phm y t , vc xin, dc phm v cng ngh; ti chnh y t v qun l/iu hnh .
1. H thng cung ng dch v ca Vit Nam l h thng cng t kt hp trong y t
cng gi vai tr ch o, bao gm 4 lnh vc: khm cha bnh, chm sc SKB, d
phng v Dn s - KHHG.
Theo s liu iu tra c s v nhn lc y t nm 2009, H thng khm cha bnh v
CSSKB vi 13 460 c s Nh nc v gn 90 000 c s t nhn trong khong
30 000 bnh vin & phng khm y t nhn v 60 000 dc t nhn. Tng s bnh vin
cng trn ton quc l 1009 (trong 46 BV trung ng, 348 BV tuyn tnh v 615 BV
tuyn huyn). Bnh vin y t nhn chim 9% so vi tng s bnh vin trn ton quc. S
ging bnh trn 10 000 dn ca Vit Nam l 21.5 ( ging bnh cng lp l 20.8/10 000
dn). 98.7% x c c s trm y t.
Lnh vc Y t d phng bao gm mng li t trung ng n a phng bao gm cng
tc kim sot bnh truyn nhim gy dch, cng tc v sinh an ton thc phm, phng
chng tai nn thng tch v cc bnh khng ly nhim, HIV/AIDS v cc chng trnh
mc tiu quc gia c trin khai v hot ng c hiu qu. Pht hin dch v dp tt dch
sm khng dch ln xy ra.
Lnh vc Dn s & KHHG mi chuyn sang st nhp vi B Y t v c mng li bao
ph ti 63 tnh/thnh ph.
2. Nhn lc y t: s lng cn b y t trn 10 000 dn tng t 29.7( nm 2000) ln 40.5 (
nm 2010). Hin nay s BS/10 000 dn l 7.2, s DS/10 000 dn l 1.74.
3. Thng tin y t: H thng thng tin y t bao ph ton quc, gn lin vi mng li cung
cp dch v y t. Thng tin c thu thp qua h thng bo co nh k v iu tra. Hng
nm B Y t bin son v cng b cun Nin gim thng k y t cng b cc s liu lin
quan n sc khe, hot ng y t v cc chng trnh mc tiu quc gia. Nhiu n phm
ca h thng cng c ban hnh di nhiu hnh thc nh sch bo, trang web. Ngoi
s liu thng k cn c nhiu sn phm thng tin b ch tng hiu bit ca ngi dn v chm
sc sc khe, phng bnh v cp nht, tng kin thc ca cc cn b y t, nh Bo Sc khe v
i sng, Bo Gia nh v x hi v website ca CHITI v B Y t. i vi cn b y t, c Tp
ch Y hc thc hnh, Tp ch dc hc, Thng tin y dc, Y hc Vit Nam...
4. Dc, vc xin, sinh phm, trang thit b v cng ngh y t: Chi tin thuc chim t
trng ln trong tng chi y t. T trng ny gim t 41% nm 2000 n 34% nm 2009.
Tin thuc bnh qun u ngi tng t 5.4 USD ln 22.3 USD. Thuc sn xut trong
nc chim t trng 48 % so vi tng gi tr tin thuc s dng.
5. Ti chnh y t: Nm 2010, tng chi y t so vi tng thu nhp quc ni t 9.14% . Chi y
t bnh qun u ngi/nm l 75 USD tng gp 3.6 ln so vi nm 2000.
PHN II: TNH HNH SC KHE
2.1 Cc ch tiu sc khe c bn:
Tui th trung bnh Vit nam trong 10 nm qua tng t 67.8 tui nm 2000 ln 73 nm
2010, vt mc tiu ra nm 2010 l 71 tui. Tui th trung bnh ca Vit Nam cao hn
so vi cc nc c cng t l GDP bnh qun u ngi.
Vit nam t c nhng kt qu ng khch l trong vic gim t l t vong tr em di
mt tui v t l t vong di 5 tui. T l cht tr em di 1 tui gim ng k t 44.4 %
nm 1990 xung 15.8 % nm 2010. T l cht tr em di 5 tui gim t 58% nm 1990
n 23.8% nm 2010. Vi kt qu ny Vit nam s hon thnh mc tiu thin nin k v
gim 2/3 t l t vong tr em trc nm 2015.
Bng1. T l cht tr em giai on 1990-2010
1990 2000 2010
2.3 Tnh hnh bnh tt
Bnh vim phi v vim ng h hp cp ang l nhng bnh ph bin nht . T l cht
do vim phi l mt trong s mi bnh cht cao nht trong ton quc.
Tiu chy cng l mt trong s cc bnh ph bin. Dch t vn xy ra ti mt s ni cha
m bo nc sch v cng trnh v sinh. Nm 2010 trn ton quc c 301 trng hp
dng tnh vi phy khun t ( t l mc 0.34/100 000 dn).
Bnh st rt ti Vit nam ang c khng ch kh hiu qu. Theo bo co ca nhiu
tnh/thnh ph khng c ca mc st rt trong nhng nm gn y. Tng s ca dng tnh
vi k sinh trng st rt
gim t 74 316 nm 2000
xung cn 17 515 nm
2010. S ngi cht do st
rt cng gim dn t 148
ngi nm 2000 xung cn
21 nm 2010. T l mc st
rt v t l cht do st rt
tnh trn 100 000 dn gim
ng k trong giai on t
nm 1995 n nm 2010.
Bnh st rt mang tnh a
phng cao, tp trung ch yu cc vng min ni, vng su, vng xa v vng bin gii.
Vit nam l mt trong s t nc sm t c mc tiu phng chng Lao do WHO ra.
Chng trnh Lao c Chnh ph a vo l mt trong nhng chng trnh Y t quc
gia. T nm 1999, chin lc DOT c p dng ti 100% s huyn trn c nc. S
bnh nhn lao c pht hin tng nh t 90 754 nm 2000 v 99 035 ca nm 2010, trong
C cu t vong
0
10
20
30
40
50
60
70
1976 1986 1996 2006 2009
Khng ly - Non-communicable
Tai nn, ng c, chn t h-ng - Accident , injury, poisoning
Dch ly - Communicable diseases
C cu bnh tt
0,00
20,00
40,00
60,00
80,00
1976 1986 1996 2006 2009
T l mc v cht do st rt trn 100 000 dn qua
cc nm
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
1995 2000 2005 2010
mc
0,0
0,1
0,1
0,2
0,2
0,3
0,3
0,4
0,4
0,5
0,5
ch
t
52 147 ca AFB dng tnh
v 20 824 ca m tnh vi AFB.
T l pht hin lao t 82% s
bnh nhn c tnh ( so vi
mc tiu WHO l 70%) v t
l khi bnh l 92%. Chng
trnh lao ang i mt vi
thch thc mi v tnh hnh
khng thuc ca vi khun lao.
HIV/AIDS l bnh ly nhim c t
l mc v cht cao. Vit nam t
c mc tiu kim sot t l hin
nhim HIV di 0.3%. c tnh
n nm 2010 trn c nc khong
187 trn 100 000 dn hin nhim
HIV. Dch HIV/AIDS ang c din
bin kh phc tp xy ra tt c
cc tnh/thnh ph trn c nc, xy
ra cc tng lp dn c ca cng
ng tp trung ch yu i vi
nhm ngi tim chch ma ty, ph
n hot ng mi dm v nam tnh
dc ng gii. c xu hng tng
chm. Nhim HIV tp trung ch
yu la tui t 20-39. c tnh bao ph ARV tng nhanh t 30% nm 2007 ln
53.7% nm 2009.
PHN III: CC YU T NH HNG N SC KHE
3.1. Cc yu t dn s
Kt qu s b tng iu tra dn s v nh ngy 1/4/2009 cho thy dn s Vit
nam l 85 789 573 ngi, trong 70% dn s sng vng nng thn. T l pht
trin dn s bnh qun hng nm giai on 19992009 cn 1,2%, mc tng thp
nht trong 50 nm qua. Quy m dn s ln v tip tc tng nn mt dn s Vit
Nam tng t 231 ngi/km2 nm 1999 ln 259 ngi/km2 nm 2009. Mt dn
s cao l yu t nguy c i vi nhiu vn sc khe, trong c cc bnh ly
S bnh nhn mc v t vong do lao c
pht hin qua cc nm
94000
94500
95000
95500
96000
96500
97000
97500
98000
98500
99000
99500
2005 2006 2007 2008 2009 2010
0
500
1000
1500
2000
2500
M c Cht
T l nhim HIV t heo nh m t ui
h iv (+) by ag e g r o u p
0,00
10,00
20,00
30,00
40,00
50,00
60,00
13 14 - 19 20 - 29 30 - 39 40 - 49 >50 Khng xc
nh -
Unknown
2006 2008 2010
nhim v tnh hnh s dng dch v y t ca ngi dn.
C cu dn s bin ng mnh: Theo m hnh dn s ca Lin hp quc, dn s
nc ta ang thuc c cu dn s vng hay c cu dn s ti u v t trng
ngi trong tui lao ng chim t l rt ln so vi t trng ngi trong tui ph
thuc. Tuy nhin, nhm ph n bc vo tui sinh cng rt ln, s nh hng
nhiu ti nhu cu s dng dch v sc khe sinh sn, v nhi khoa trong nhng nm
ti.
Tnh trng mt cn bng gii tnh khi sinh ngy cng nghim trng. T s gii tnh
khi sinh tng ln trong 10 nm, r nt nht l trong vng 5 nm qua. Nm 1999,
t s ny l 108 b trai/100 b gi, n 2009 tng ln 111 b trai/100 b gi.
y l ch x hi nng bng c d lun nc ta c bit quan tm.
Mc d tui th trung bnh tng, nhng cht lng dn s cn hn ch. Vit Nam
vn nm trong nhm cc nc c ch s pht trin con ngi (HDI) mc trung
bnh. S nm trung bnh sng khe mnh ch t 66 tui v xp th 116/182 nc
trn th gii vo nm 2009 [9].
3.2. Ton cu ha, cng nghip ha, th ha, di c v thay i li sng
Di c ngy cng tng gy p lc cho vn chm sc sc khe cho nhn dn cc thnh ph ln v t chc h thng cung cp dch v y t. Di c t nng thn ra thnh th cng ny sinh nhiu vn nh hng n sc kho.
n nay c 29,6% dn s sng khu vc thnh th so vi 23,7% vo nm 1999.
ng Nam b l vng c mc th ha cao nht, dn s thnh th chim 57,1% (nm 1999 l 55,1%). ng bng sng Hng c mc th ha cng tng i cao vi 29,2% dn s thnh th (nm 1999 l 21,1%).
th ha cng vi qu trnh y mnh cng nghip ha cn to ra nhng thch
thc ln i vi cng tc chm sc sc khe. nhim khng kh, nc sch do tng nhanh cng sut s dng c s h tng th cng ang e da n sc khe ngi
dn. Ngoi ra, c s h tng x hi khng theo kp vi tc tng dn s, c bit cung ng nc sch, x l rc thi, nc cng, c s y t KCB, gio dc, nh , v.v.
3.3. Bin i kh hu
Vit Nam l mt trong s cc quc gia ang b nh hng nng n nht do bin i kh hu v mc nc bin dng. Thc trng bin i kh hu Vit Nam:
V nhit : T nm 1951 n nm 2000 nhit trung bnh nm tng 0,7oC, hu qu lm thay i cc h sinh thi; gia tng sc p nhit ln c th v tng cc
bnh nhit i, truyn nhim.
V lng ma: Trong nhng nm gn y, lng ma gim i trong thng 7, 8 v
tng cao thng 9, 10, 11. Ma phn H Ni gim dn t thp k 1981-1990 v ch cn mt na (15 ngy/nm) trong 10 nm gn y. T nm 1958-2007, lng ma hng nm gim 2%. Hu qu l tc ng r rt n s hnh thnh v pht trin
ca mt s vt mang mm bnh.
V nc bin dng: Theo Tng cc kh tng Thy vn: mc nc bin mi nm
dng ln khong 3 mm. Do bin i kh hu, gia tng cc bnh truyn nhim nguy him, cc bnh do vt mang mm bnh, e da ti sc khe con ngi c bit nhng ngi ngho v cn ngho. S xut hin ca bnh SARS, cm A(H5N1), v
mt s lng ln hin tng bt thng lin quan n st xut huyt hin ang xy ra ti Chu v dch st xut huyt quay tr li Vit Nam trong my nm gn y
c th cho chng ta thy r s nh hng ca bin i kh hu.
Ngoi ra, cc loi thin tai c nh hng rt ln ti sc khe ngi dn do hu qu l mt ngun nc sch, thiu n, tai nn, chn thng, kh tip cn vi dch v y t.
M hnh cung ng dch v y t n nh, bo m y t cng cng khi thin tai xy ra cn c xy dng v bo m.
3.4. Sc khe mi trng
Theo s liu bo co s b Tng iu tra dn s v nh ngy 01/4/2009, n nay c 87% h gia nh s dng ngun nc hp v sinh, 54% h s dng h x hp v sinh. Trung du v min ni pha Bc c t l s dng nc hp v sinh thp nht
(61,5%). T l h c nh tiu hp v sinh di 50% cc vng Trung du min ni pha Bc (26,1%), Bc Trung b v Duyn hi min Trung (47,3%), Ty Nguyn (46,5%) v ng bng sng Cu Long (42,4%) [2].
nhim khng kh th ch yu do giao thng (70%) do qu ti t, xe my v do cc thnh ph ang xy dng, th ho mt cch mnh m.
3.5. An ton v sinh thc phm
Thc n khng an ton c th gy ng c thc phm, nhiu bnh cp tnh v mn tnh lin quan n vi khun, ha cht v cc cng ngh mi cha c kim nghim.
Ti nhiu quc gia, trong vi thp nin qua, c s gia tng ng k v t l mc bnh lin quan vi khun ly truyn qua thc n nh Salmonella hoc E. coli. Mt s nguy
c mi ang ni ln t bnh ng vt sang ngi cng to ra thch thc mi cho an ton thc phm.
Nguy c nhim ha cht trong thc phm Ha cht gy nhim thc phm gm cc
cht c t nhin nh loi nm c, hi sn c, cc cht nhim mi trng nh thy ngn v ch, v cc cht t nhin trong thc vt. Cc vi cht, ha cht a vo
thc phm khi ch bin, ha cht nng nghip v thuc th y c ch ng s dng trong chui sn xut thc phm, nhng c th c tc ng tiu cc ti sc khe.
T l ng c thc phm Vit Nam hin cn mc cao. Theo s liu t Chng
trnh mc tiu v v sinh an ton thc phm, hng nm c khong 150-250 v ng c thc phm c bo co vi t 3500 n 6500 ngi mc, t vong t 37 n 71 ngi mt nm. Tuy nhin trong thc t con s ny c th cao hn nhiu.
Tnh hnh ng c thc phm tuy c gim gn y, nhng din bin vn cn kh phc tp. Vi pht trin v cng nghip ha mnh m, nguy c ng c thc phm c th tng v nhng bp tp th phc v hng trm ngi v nhng l hng
thc phm ch bin theo phng php cng nghip c bn cho s ngi rt ng. Ng c thc phm xy ra do nhiu nguyn nhn, trong do vi sinh vt l 7,8%, do
ha cht l 0,5%, do c t t nhin l 25,4%, v do cc nguyn nhn khng xc nh c l 66,3%. S ngi mc tp trung cc v ng c bp n tp th, thc n ng ph, m ci/m gi, s ngi cht tp trung cc v ng c thc phm
bp n gia nh [15].
3.6. Li sng
Ht thuc l l yu t s mt trong cc yu gy t vong c th phng c. Ch ring i vi 3 bnh nguy him, thuc l l nguyn nhn ca t l mc rt ln: 90% ca ung th phi, 75% ca bnh phi tc nghn mn tnh (COPD) v 25% ca bnh tim thiu mu cc b.
Ht thuc l th ng cng c gy ra nhiu bnh cho ngi khng ht trc tip. Ht thuc l th ng c th gy nn nhiu bnh him ngho nh ung th phi, cc bnh v tim mch,
nhim trng ng h hp v non. Ngi khng ht thuc b phi nhim vi khi thuc th ng b tng nguy c bnh v ng mch vnh ln 25-30% v nguy c b ung th phi ln
20-30%. tr em, ht thuc l th ng c th gy vim ng h hp, hen, vim tai gia v hi chng t t s sinh.
Tiu th thuc l Vit Nam ang c chiu hng gia tng: nm 1998, t l ht thuc l nam gii l 50%, nm 2002 t l ny l 56%. Tuy nhin, Kho st mc sng dn c nm 2006,
v gn y nht l kt qu iu tra s dng thuc l ngi ln nm 2010 (GATS2010) u cho thy xu hng ang i ngc li, t l ngi trng thnh ht thuc xung cn 47%. n
gii t l ht thuc ch chim 1,8%. T l ht thuc theo nhm tui: cao nht cc nhm tui 25-55 tui nam gii (t l ht t 68% n 72%) v 55-64 tui n gii (5,8%). Ti Vit Nam,
c tnh mi nm thuc l git cht 40 000 ngi. iu ny c ngha l mi ngy c hn 100 ngi t vong v nhng bnh do ht thuc gy nn. c tnh con s ny s tng ln khong
70 000 ngi/ nm vo nm 2030 .
S dng ru Ru l nguyn nhn ca 3,7% tng s t vong v 4,4% gnh nng bnh tt trong th gii. Ru gy ra gnh nng bnh tt cho nam gii cao hn 4 ln so vi n gii. Nguyn nhn t vong lin quan ru ln nht l chn thng khng ch nh, bnh tim mch
v ung th. i vi gnh nng bnh tt (DALY) th ri lon tm thn lin quan n ru l quan trng nht .
Kt qu s b ca mt nghin cu v gnh nng bnh tt ca Vin Chin lc v Chnh sch Y t kt hp vi Trng i hc Queensland, c, cho thy rng ri lon tm thn do ru l
mt trong 10 bnh gy gnh nng bnh tt ln nht i vi nam gii Vit Nam.
Theo iu tra y t quc gia 2001-2002, t l nam gii 15 tui tr ln ung ru l 46%. T l ung ru cao nhm c trnh hc vn cao hn: Nam gii c trnh hc vn t trung
hc ph thng tr xung ung ru khong 40%, trong khi nhm nam gii c trnh
trn trung hc ph thng, k c nng thn, thnh th l khong 60%.
Theo iu tra thanh thiu nin Vit Nam (SAVY 1 v SAVY 2), t l tng ung ht mt cc ru/bia trong tui 14-17 tui nm 2004 l 35% n nm 2009 d ln 47,5%, i vi tui
18-21 nm 2004 l 57,9% n nm 2009 ln 66,9% [22].
Ch dinh dng v tp th dc: Vit Nam vn ang phi i ph vi t l suy dinh dng tr em cao. Hot ng th lc vn ch yu do tnh cht cng vic lao ng chn tay tiu tn calo. V vy, t l tha cn v bo ph cn mc thp. Nm 2001-2002, theo TYTQG, t
l tha cn tr em di 10 tui l di 2% v nhng ngi t 16 tui tr ln ch mc 12%, trong t l mc bo ph rt thp. Ni chung, ch n hin nay ca ngi Vit
Nam cha nhiu rau, qu, vi lng m thp l mt yu t tt bo v cho sc khe. Tuy nhin, tnh hnh ny c th thay i nhanh, c bit i vi tng lp giu c, thnh th, ni d
dng tip cn vi nhng loi thc phm em li nhiu nng lng.
Vit Nam l mt nc nng nghip, gn 80% dn s lm ngh nng, lao ng chn tay vt v.
Hot ng th dc, th thao ch yu l nhm tr tui, ngi gi v mt s ngi lm ngh tnh ti. Theo TYTQG, t l khng hot ng th lc ca nhng ngi t 15 tui tr ln l 65%,
i vi nhng ngi lm ngh tnh l 57%. Theo DTYTQG 20012002 cho thy t l nhng ngi t 15 tui tr ln c tp th dc th thao l 34,9%, trong mt na l tp thng
xuyn hng tun t 5 ln tr ln.
Ma tu, mi dm
S ngi s dng ma tu Vit Nam tng nhanh trong nhng nm gn y, c bit l nhm
tr tui. HIV/AIDS c lin quan rt cao vi s dng ma tu, c tnh c khong 56,9% ngi nhim HIV/AIDS trong c nc l do tim chch ma tu. T l ngi nghin ma tu c quan
h tnh dc vi gi mi dm trong 12 thng qua t 11% n 48% (ty tnh), v vy nguy c ly
truyn HIV trong nhm nghin chch ma tu, mi dm v bn tnh ca h l kh cao. S dng ma tu ph bin nam gii (chim hn 90% cc ca nghin ma tu) v ngi tr. Hin nay 80%
ngi s dng ma tu < 35 tui v 52% < 25 tui.
3.7. Tai nn, thng tch, bo lc gii
Tai nn thng tch ang l mt trong nhng nguyn nhn gy t vong cao nht Vit Nam.
Theo kt qu TYTQG 2001-2002, tai nn ng th t trong cc nguyn nhn gy t vong.
Bo lc i vi ph n lm nh hng nghim trng n sc khe v tinh thn ph n. Theo nghin cu ca Hi Lin hip ph n Vit Nam, trong s nhng ph n tng b chng nh
c khong 6% tng phi vo bnh vin iu tr, 51,8% ngi v b sng tm trong vi ngy.